SPRAWNOŚĆ MANUALNA

SYMPTOMY ZABURZEŃ, DIAGNOZA, TERAPIA.

Opracowała:Żaneta Kozubek , Pedagogika Semestr III, Rok II , Nr indeksu 7816

Wielu dydaktyków zauważa we współczesnej szkole wzrastającą liczbę dzieci ze stwierdzoną dysleksją rozwojową, dysgrafią oraz obniżonym rozwojem funkcji percepcyjno – motorycznych, takich jak: sprawność manualna, orientacja przestrzenno – kierunkowa, koordynacja wzrokowo - ruchowa.

Wszystkie te dysfunkcje mają często negatywny wpływ na przyswajanie

wiadomości i rozwijanie umiejętności w trakcie procesu dydaktycznego. Dlatego nie należy ich bagatelizować. Od wczesnego etapu edukacji szkolnej trzeba te dzieci objąć specjalistyczną opieką, aby przeciwdziałać niepowodzeniom dydaktyczno – wychowawczym.

‘’ SPRAWNOŚCI MOTORYCZNE są rodzajem bardzo precyzyjnej koordynacji, w której zasadniczą rolę odgrywają mięśnie krótkie. Sprawność dobrze wyuczona przekształca się w nawyk. Po osiągnięciu kontroli nad tzw. motoryką dużą małe dziecko jest gotowe do uczenia się sprawności. Każdą sprawność motoryczną trzeba opanowywać osobno, ponieważ różni się ona pod pewnymi względami od pozostałych sprawności. ‘’

Trzymanie łyżeczki przy samodzielnym jedzeniu różni się od trzymania kredki przy malowaniu. Motoryka mała więc, jest także bardzo ważnym elementem funkcjonowania dziecka.

W pierwszych dniach edukacji szkolnej każdego dziecka, szczególnego znaczenia nabierają umiejętności manualne. By osiągnąć sukces edukacyjny, nie wystarczy bowiem wysoki poziom rozwoju funkcji poznawczych, lecz także określony poziom rozwoju ruchowego.

Człowiek w czasie swojego rozwoju filogenetycznego wykształcił swoisty model ruchowy, charakterystyczny dla gatunku ludzkiego. W modelu tym, stanowiącym o motoryce ogólnej ciała można wyróżnić TRZY SKŁADOWE:

Postawę ciała, ChódRuch poszczególnych części ciała

Z TYMI TRZEMA SKŁADOWYMI ZWIĄZANE SĄ DWA SPOSOBY RUCHU:

RUCH LOKOMOCYJNY – polegający na przemieszczeniu się w przestrzeni całego ciała RUCH BEZLOKOCYJNY – polegający na ruchu poszczególnych części ciała, kończyn, głowy, bez przemieszczenia całego ciała w przestrzeni.

WAŻNE: Jeżeli ruch dotyczy kończyn, wówczas może mieć charakter manipulacyjny.

Motoryka ogólna ciała, będąca obrazem ruchowym człowieka zależy od sprawności czynnościowej dwóch struktur:

UKŁAD WYKO

NAWCZY

RUCHU(po

wiązany z układem mięśnio

wym i

kostno-

stawo

wym)

UKŁAD STEROWIC

ZYRUCHU

( Powiązany ze

strukturami

nerwowymi)

MOTORYKA

OGÓLNA

USZKODZENIE KTÓREGOKOLWIEK Z ELEMENTÓW STRUKTUR POWODUJE ZNIEKSZTAŁCENIE PRAWIDŁOWEGO OBRAZU RUCHU.

Patrząc biocybernetycznie na centralny układ nerwowy sterujący motoryką ogólną ciała, można przyjąć, że obraz ruchowy człowieka jest kształtowany przez szereg układów lub bloków czynnościowych. Należą do nich:

Układ wykonawczy dla ruchów dowolnychUkład koordynacji ruchowejUkład informacyjnyUkład środkowyUkład scalający

Współpraca wszystkich układów ( bloków ) czynnościowych oparta jest

na sprzężeniu zwrotnym.

Prawidłowa motoryka ogólna ciała oraz sprawność manualna jest jednym z warunków powodzenia dziecka w nauce szkolnej. Dla prawidłowej oceny sprawności ruchowej kończyny górnej, która odgrywa istotną rolę m.in.. w czynnościach pisania niezbędna jest znajomość fizjologii ręki. Ręka skupia w sobie trzy podstawowe czynności:

CZYNNOŚĆ CHWYTNĄ, która jest czynnością najbardziej prymitywną, spotykaną również wśród niższych form życiaCZYNNOŚĆ MANIPULACYJNĄ, występującą u wielu zwierząt, lecz najlepiej wykształconą u człowiekaMOWĘ RĘKI, najwyższą formę czynności ręki

PODZIAŁ SPRAWNOŚCI ZE WZGLĘDU NA ICH FUNKCJE:

Sprawności szkolne (im lepiej dziecko opanuje takie sprawności jak np. pisanie, rysowanie, wycinanie, lepienie tym lepiej będzie przygotowane do zadań szkolnych i osiągnie lepsze rezultaty w nauce).

Sprawności samoobsługowe (samodzielne mycie się, ubieranie)

Sprawności społeczne (dziecko musi być zdolne do współdziałania, do zdobywania akceptacji grupy)

Sprawności zabawowe (aby znajdować przyjemność w działalności grupy rówieśników dziecko musi opanować zabawę np. w piłkę)

ETAPY KSZTAŁTOWANIA SIĘ SPRAWNOŚCI MANUALNEJ

NAZWA ETAPU ( WIEK ) CECHY

CHARAKTERYSTYCZNE

ETAP OD BARKU DO ŁOKCIA ( od 2 do 4 roku życia)

Zabawy całym ciałemPisanie na piaskuRysowanie kredą na asfalcieMalowanie na dużych arkuszach Zabawy manualne na podłodze

ETAP OD ŁOKCIA DO NADGARSTKA ( od 4 do ok. 6 roku życia)

Materiał zawieszony w pionie (malowanie na sztalugach, na kartonach zawieszonych na ścianie, pisanie na zaparowanym lustrze)

ETAP OD NADGARSTKA DO KOŃCÓW PALCÓW

( do 7 roku życia kształtuje się dłoń)

To kreślenie linii etapami:

I etap - linie poziomeII etap – linie pionowe III etap- linie koliste ( ruch nadgarstka)

W miarę rozwoju sprawności wzrasta szybkość, dokładność, siła i oszczędność ruchów. Kontrola mięśni przedramienia, ramienia i nadgarstka rozwija się szybko w okresie dzieciństwa. W 12. roku życia osiąga poziom zbliżony do osób dorosłych. Natomiast kontrola drobnych mięśni palców rozwija się w wolniejszym tempie.

Rozwój układu kostnego oraz rosnąca sprawność drobnych grup mięśniowych wpływają na stopniowe zwiększanie się precyzji manualnej, a także wytrzymałości przy wykonywaniu różnych czynności ruchowych.

SYMPTOMY ZABURZEŃ

Istnieje wiele zespołów symptomów, pozwalających wykryć problemy sprawności manualnej u dziecka….

Objawy zakłócenia motoryki manualnej, zdaniem H. Natowskiej to : „ Opóźnienia w rozwoju praksji ( umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku), mała wyćwiczalność w zakresie ruchów drobnych ( brak precyzji ruchów) związana z nadmiernym lub za małym napięciem mięśni oraz brakiem koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramienia, zakłócenia koordynacji wzrokowo- ruchowej przy czynnościach wykonywanych pod kontrolą wzroku ( niski poziom graficzny oraz trudności w innych zadaniach plastycznych), szybkość ruchów rąk niedostosowana do zadania, niechętne podejmowanie czynności manualnych. Zakłócenia te mogą występować na tle ogólnej niesprawności ruchowej lub są zaburzeniem izolowanym”.

Helena Skibińska przedstawia natomiast zaburzenia te następująco…

Według Nartowskiej najczęściej spotykane zespoły zaburzeń ruchowych u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym to:

Niezręczność ruchowa całego ciała ( jest to lżejszy stopień opóźnienia rozwoju motorycznego) Niezręczność manualna ( może występować na tle ogólnego opóźnienia rozwoju ruchowego lub mieć charakter izolowany)

Czynności w których odzwierciedla się występowanie zaburzeń

Objawy zakłócenia motoryki manualnej

Czynności codzienne, zabawowe i sportowe.

Lekcje wychowania fizycznego

Opóźnienie w rozwoju praksji, brak precyzji ruchów drobnych. Duże trudności z wykonywaniem prostych zadań. Z opóźnieniem zdobywają umiejętności samoobsługi, są mało samodzielne. Codzienne czynności wykonują wolno i niezręcznie, co powoduje, że dorośli nie mając cierpliwości wyręczają je. Niechętnie budują z kloców, gdyż ich budowle łatwo rozpadają się z powodu wadliwej konstrukcji. Często psują i niszczą zabawki oraz przedmioty codziennego użytku. Często upuszczają przedmioty nie chcą i nie lubią wycinać nożyczkami. Niewłaściwa koordynacja obu rąk powoduje, że dzieci chętnie posługują się jedną ręką ( druga raczej im przeszkadza). Trudności więc przy zapominaniu guzików, wiązaniu sznurowadeł, ubieraniu się. Niechętnie podejmowanie czynności manualnych.

Pisanie

Mała precyzja ruchów dłoni i palców, stąd zniekształcenia graficznej strony pisma, pismo nieczytelne, litery często wykraczają poza liniaturę. Brak wiązania liter ze sobą. Wolne tempo pisania. Zeszyty niestaranne, pomazane, dużo skreśleń, poprawek. Nieprawidłowe trzymanie narzędzia pisarskiego ( rodzice wielokrotnie układają rękę dziecka)

Rysowanie i inne zajęcia plastyczne

Niezręcznie wycinają, szarpią papier ( źle koordynują ruchy obu rąk). Nadmierne napięcie mięśniowe powoduje zbyt silny nacisk długopisu, łamanie kredek. Ruchu ręki są gwałtowne, mało płynne ,, kanciaste’’ co powoduje że w rysunkach przeważają linie proste( mało lub brak linii falistych) Przy zbyt małym napięciu mięśniowym ( co jest rzadziej spotykane) linie rysunku są nikłe, ledwie widoczne

DIAGNOZA

WYWIAD Z MATKĄ OBSERWACJA DZIECKA

ANALIZA WYTWORÓW

BADANIA TESTOWE IEKSPERYMENTY

WYWIAD Z MATKĄ

Czyli ustalenie historii dotychczasowego rozwoju ruchowego dziecka np.:

Od kiedy zaczęło utrzymywać głowę w pozycji pionowej Kiedy zaczęło siadać, stać, chodzić Czy rozwój dziecka był harmonijny Czy obserwowano okresy przyśpieszenia lub zahamowania rozwoju

OBSERWACJA DZIECKAPodczas codziennych zajęć dowolnych, zabaw manipulacyjnych ( np. nawlekanie

koralików na sznurek) konstrukcyjnych ( np. budowanie z kloców) czynności samoobsługowych. Dostarcza również ważnych danych o jego rozwoju ruchowym.

ANALIZA WYWORÓW

Podczas codziennych zajęć plastycznych, czyli rysunków, wycinanek, ulepianek, malowania oraz podczas pisania pozwala uchwycić symptomy zaburzeń motoryki

Test N. Oziereckiego Do obliczania wieku ilorazu rozwoju ruchowego stosuje się polską adaptację tekstu N. Oziereckiego

dokonaną przez Barańskiego. Obejmuje on zadania ruchome przeznaczone dla dzieci i młodzieży w wieku 4‐16 lat.

Zawarte w zestawie Oziereckiego próby ruchowe dzielą się na sześć grup. Badane dziecko otrzymuje do wykonania z każdej grupy jedno ćwiczenie, odpowiednie dla jego wieku. Jeżeli potrafi je wykonać, otrzymuje następne z tej samej grupy, lecz przeznaczone dla dzieci o rok starszych. Jeśli nie potrafi, daje mu się ćwiczenie z

tej samej grupy, lecz przeznaczone dla dzieci o rok młodszych. W ten sposób ustala się w każdej grupie ćwiczeń, jak trudne zadanie ruchowe badany potrafi wykonać, przy czym trudność

wyrażona jest tu miarą wieku

Sześć ćwiczeń w skali Oziereckiego obrazuje różne objawy koordynacji nerwo mięśniowej, a więc przy ich ‐zastosowaniu można oceniać podstawowy mechanizm pojętności i sprawności ruchowej:

TEST “KRESKOWANIE’’ MIRY STAMBAK

TEST „KARTY” RENE ZAZZO

TERAPIA Głównym celem ćwiczeń sprawności manualnej jest usprawnianie motoryki rąk,

tzn. płynności, elastyczności i precyzji ruchów zwłaszcza mięśni dłoni, palców i nadgarstka, rozwijanie koordynacji wzrokowo – ruchowej niezbędnej przy nauce pisania, kształcenie systematyczności i wytrwałości w pracy ( np. podczas ćwiczeń grafomotorycznych wykonywanych w liniaturze), harmonizowanie wszystkich funkcji psychomotorycznych przy wyrabianiu odpowiedniej gotowości do nauki. Poprzez systematyczne, stopniowe i przemienne wykonywanie szeregu ćwiczeń, dziecko osiąga taki poziom sprawności manualnej, który pozwala mu dobrze funkcjonować.

DO ĆWICZEŃ SPRAWNOŚCI MANUALNEJ NALEŻĄ:

TYP ĆWICZEŃ PRZYKŁADYĆWICZENIA ROZMACHOWE

CEL: rozluźnianie napięcia mięśni ramienia i przedramienia

-Zamalowywanie farbami dużych płaszczyzn ruchami poziomymi lub pionowymi z zachowaniem kierunku od strony lewej do prawej, z góry na dół- zamalowywanie dużych konturów rysunków- pogrubianie konturów dużych rysunków i form geometrycznych- rysowanie dużych form kolistych z zachowaniem kierunku pisania owali liter płynnym, ciągłym ruchem- malowanie dużych form kolistych

ĆWICZENIA MANUALNE CEL: usprawnianie małych ruchów ręki

dłoni, nadgarstka i palców:

- nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków przez otwory- zwijanie sznureczka według wzoru- układanki płaskie ( obrazkowe, geometryczne, klockowe) na wzorze, według wzoru i bez wzoru- montowanie konstrukcji z gotowych elementów- modelowanie w plastelinie zaczynając od form prostych typu wałeczki do form bardziej złożonych- wycinanie z papieru z uwzględnieniem stopnia trudności ( cięcie po linii prostej, falistej, wycinanie form geometrycznych i konturów rysunków)- wycinanki ( naklejanki z papieru, materiału, wełny)- wydzieranki- naklejanki- łamanki papierowe- stemplowanie

ĆWICZENIA GRAFICZNECEL: jest usprawnianie drobnych ruchów ręki ułożonej

w pozycji jak przy pisaniu

-rysowanie wzorów po śladzie- pogrubianie konturów- kopiowanie rysunków przez kalkę techniczną- rysowanie za pomocą szablonów figur geometrycznych i nieskomplikowanych przedmiotów- zamalowywanie kredkami małych przestrzeni- kreskowanie – wypełnianie konturów za pomocą równoległych kresek poziomych lub pionowych z zachowaniem kierunków od lewej do prawej i od góry do dołu- rysowanie szlaczków literopodobnych w liniaturze ( wodzenie po wzorze, kończenie rozpoczętego wzoru, odwzorowywanie)- rysowanie szlaczków obrazkowych- odtwarzanie układów linearnych z elementów powtarzających się cyklicznie, różniących się kolorem lub kształtem- dowolne rysunki kredkami świecowymi lub ołówkowymi

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ – KART PRACY