sprawozdanie z realizacji ustawy - mz.gov.pl · dorosłe dzieci alkoholików (dda) 52 ... dzieci...

MINISTERSTWO ZDROWIA

Sprawozdanie z realizacji ustawy

o wychowaniu w trzeźwości

i przeciwdziałaniu alkoholizmowi

w okresie

1 stycznia - 31 grudnia 2003 roku

PROJEKT

Warszawa, 2004

Opracowanie: PAŃSTWOWA AGENCJA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH

Sprawozdanie z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w 2003 roku

I

Rozdział I Ocena realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w 2003 roku 1

1.1. Wprowadzenie 1 1.2. Polskie problemy alkoholowe 4 1.3. Zmiany w kształcie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu

alkoholizmowi wprowadzone w 2003 roku 5 1.4. Finansowanie zadań wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości

i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w Polsce w 2003 roku 8 1.5. Realizacja celów Narodowego Programu w 2003 roku 10

1.5.1. Cel 1. Zmniejszenie ilości alkoholu spożywanego przez młodzież 10 1.5.2. Cel 2. Zmniejszenie śmiertelności i degradacji psychofizycznej

osób uzależnionych 15 1.5.3. Cel 3. Zmniejszenie rozmiarów uszkodzeń zdrowia

spowodowanych nadużywaniem alkoholu 17 1.5.4. Cel 4. Zmniejszenie ilości i dolegliwości alkoholowych

zaburzeń życia rodzinnego 18 1.5.5. Cel 5. Zmniejszenie ilości wypadków oraz strat ekonomicznych

spowodowanych nietrzeźwością w miejscu pracy 21 1.5.6. Cel 6. Zmniejszenie udziału nietrzeźwości wśród przyczyn

naruszania prawa i porządku publicznego 23 1.5.7. Cel 7. Zmniejszenie naruszeń prawa na rynku alkoholowym 24 1.5.8. Cel 8. Promowanie postaw społecznych ważnych dla profilaktyki

i rozwiązywania problemów alkoholowych 25 1.5.9. Cel 9. Ograniczanie globalnego spożycia alkoholu i zmian

struktury jego spożycia na rzecz napojów niskoprocentowych 26 1.6. Źródła informacji wykorzystanych w Sprawozdaniu 27

Rozdział II Diagnoza problemów związanych z alkoholem i problemami alkoholowymi w Polsce w 2003 roku 29

2.1. Spożycie alkoholu przez Polaków w 2003 roku. 30 2.1.1. Zmiany spożycia wśród konsumenci napojów alkoholowych 31 2.1.2. Nielegalne zakupy napojów alkoholowych 33 2.1.2. Zmiany cen napojów alkoholowych 33

2.2. Spożycie alkoholu przez młodych ludzi 35 2.2.1. Wyniki międzynarodowych badań ESPAD 35 2.2.2. Badania studentów 38

2.3. Zagrożenia zdrowia związane z alkoholem 39 2.3.1. Grupy ryzyka 39 2.3.2. „Raport o stanie zdrowia na Świecie 200240

Światowa Organizacja Zdrowia 40 2.3.3. Zgony z powodu zaburzeń psychicznych związanych z alkoholem 40 2.3.4. Przedwczesna umieralność 40 2.3.5. Spożywanie alkoholu przez kobiety w ciąży 41

2.4. Problemy i zagrożenia życia rodzinnego związane z nietrzeźwością 41 2.5. Opinie i postawy społeczne wobec problemów związanych z alkoholem 43


II

Rozdział III Polskie lecznictwo odwykowe – podstawy prawne i merytoryczne 45

3.1. Leczenie osób uzależnionych i członków ich rodzin. 45 3.2. Stan zdrowia pacjentów lecznictwa odwykowego 47 3.3. Podstawa prawna oraz dostępność zakładów lecznictwa odwykowego 47 3.4. Pracownicy lecznictwa odwykowego 48 3.5. Wojewódzkie Ośrodki Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia 49 3.6. Zobowiązanie do podjęcia leczenia odwykowego 49 3.7. Instytucje samopomocowe 50 3.8. Lecznictwo odwykowe w zakładach penitencjarnych 50 3.9. Współuzależnienie 51 3.10. Dorosłe Dzieci Alkoholików (DDA) 52

Rozdział IV Alkohol a zagrożenie bezpieczeństwa 53 4.1. Nietrzeźwość a przestępstwa i wykroczenia 53 4.2. Nietrzeźwość w miejscach publicznych 56 4.3. Wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu ruchu na drogach 57 4.4. Nietrzeźwość a przestępstwa wśród dzieci i młodzieży 61 4.5. Samobójstwa pod wpływem alkoholu 61 4.6. Nietrzeźwość związana z wypadkami w pracy oraz naruszenia obowiązku

trzeźwości zawodowej 62 Rozdział V Rynek napojów alkoholowych 65

5.1. Import, produkcja oraz dostawy napojów alkoholowych w Polsce 66 5.2. Ceny napojów alkoholowych 66 5.3. Obrót hurtowy napojami alkoholowymi 66

5.3.1. Realizacja zadań w 2003roku 66 5.3.2. Współpraca z organami kontroli i ścigania 67

5.4. Wpływy podatkowe do budżetu państwa 69 5.5. Nielegalna produkcja i handel alkoholem 69 5.6. Nielegalny przewóz alkoholu przez granicę 70 5.7. Wykroczenia w obrocie handlowym napojami alkoholowymi 70 5.8. Nieprawidłowości stwierdzone przez Inspekcję Handlową 71

5.8.1. Wyniki kontroli przestrzegania ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w sklepach i zakładach gastronomicznych 71

5.8.2. Wyniki kontroli przestrzegania ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w magazynach hurtowych z napojami alkoholowymi 72

5.8.3. Wyniki kontroli przestrzegania przepisów ustawy o oznaczaniu wyrobów makami skarbowymi akcyzy (w zakresie kontroli wyrobów alkoholowych). 73

5.8.4. Wykorzystanie ustaleń kontroli 73 5.8.5. Podsumowanie i wnioski 73

5.9. Łamanie zakazu reklamy alkoholu 74 5.9.1. Działania Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów 74 5.9.2. Działania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji 75


III

Rozdział VI Działania realizowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania

Problemów Alkoholowych pod nadzorem Ministra Zdrowia 77

6.1. Program I: Zwiększanie dostępności i skuteczności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych i członków ich rodzin 78

6.2. Program II: Wdrażanie do systemu ochrony zdrowia metod wczesnej diagnozy i interwencji wobec pacjentów nadużywających alkoholu 83

6.3. Program III: Rozwijanie profilaktyki szkolnej, rodzinnej i środowiskowej w zakresie problemów alkoholowych 85

6.4. Program IV: Doskonalenie i rozwijanie form i metod pomocy psychospołecznej, psychologicznej i socjoterapeutycznej dla dzieci alkoholików 88

6.5. Program V Rozwijanie form i metod przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych 91

6.6. Program VI Wspierania lokalnych systemów rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałanie nietrzeźwości w miejscach publicznych 98

6.7. Program VII Prowadzenie i wspieranie edukacji publicznej w zakresie problemów alkoholowych 103

6.8. Program VIII Monitorowanie i doskonalenie narodowej strategii rozwiązywania problemów alkoholowych oraz wspieranie strategii regionalnych w tym zakresie 109

6.9. Program IX Inicjowanie, prowadzenie i promowanie badań diagnostycznych i ekspertyz 111

6.10. Środki finansowe przeznaczone na realizację ww. Programów z budżetu Ministra Zdrowia 113

Rozdział VII Działania innych ministerstw, Komitetu Badań Naukowych

oraz jednostek publicznej radiofonii i telewizji 115

7.1. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej 115 7.2. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu 118

7.2.1. Podnoszenie kompetencji pracowników oświaty w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych 118

7.2.2. Wdrażanie szkolnego programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży 120

7.2.3. Upowszechnianie i wdrażanie programów profilaktycznych 122 7.2.4. Zwiększanie skuteczności pomocy psychologiczno-pedagogicznej

dla dzieci i młodzieży z problemami uzależnień 123 7.3. Ministerstwo Obrony Narodowej 126

7.3.1. Działalność w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w wojsku 126 7.3.1.1. Programowanie 126 7.3.1.2. Szkolenia 127 7.3.3.3. Badania 128 7.3.3.4. Finansowanie 129

7.3.2. Alkoholowe tło stanu dyscypliny wojskowej 129 7.3.3. Przedsięwzięcia podejmowane w wojsku 130

7.4. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji 131 7.4.1. Działania realizowane przez resort MSWiA 131 7.4.2. Działania realizowane przez Straż Graniczną 133


IV

7.5. Ministerstwo Sprawiedliwości 133 7.5.1. Departament Sądów Powszechnych Ministerstwa Sprawiedliwości 133 7.5.2. Działania Centralnego Zarządu Służby Więziennej 135

7.6. Ministerstwo Infrastruktury 138 7.7. Ministerstwo Środowiska 139 7.8. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 140 7.9. Media publiczne – działania edukacyjne podejmowane w zakresie profilaktyki

rozwiązywania problemów alkoholowych 141 7.9.1. Telewizja Polska S.A. 141

7.9.1.1. Program 1 TVP S.A. 142 7.9.1.2. Program 2 TVP S.A. 143 7.9.1.3. TV Polonia 143 7.9.1.4. TVP 3 Regionalna 143 7.9.1.5. Pasma wspólne – ogólnopolskie TVP 3 Regionalnej 145 7.9.1.6. Patronaty medialne ogólnokrajowe TVP 3 146

7.9.2. Polskie Radio S.A. 154 7.9.2.1. Program 1 PR S.A. 156 7.9.2.2. Program 3 PR S.A. 158 7.9.2.3. Radio Bis PR S.A. 158 7.9.2.4. Rozgłośnie regionalne radia publicznego 159

7.9.3. Podsumowanie 161 7.10. Komitet Badań Naukowych 162 7.11. Pełnomocnik Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn 162 7.12. Rzecznik Praw Dziecka 163

Rozdział VIII Działalność innych instytucji oraz organizacji

i środowisk wzajemnej pomocy 167

8.1. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 167 8.2. Instytut Psychologii Zdrowia PTP, Warszawa 168

8.2.1. Szkoły 168 8.2.2 Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie. 170 8.2.3. Ośrodek Psychoterapii i Rehabilitacji Rodzin Alkoholowych 171 8.2.4. Centrum Informacji Naukowej 172 8.2.5. Dział Badań 173 8.2.6. Publikacje 2003 174

8.3. ETOH Fundacja Rozwoju Profilaktyki, Edukacji i Terapii Problemów Alkoholowych, Warszawa 175

8.3.1. Działalność socjoterapeutyczna: „Pępek” Ośrodek Profilaktyki i Pomocy Psychologicznej Dzieciom i młodzieży 175

8.3.2. Działalność szkoleniowa, edukacyjna i profilaktyczna: Centrum Edukacyjne Profilaktyki Problemowej Fundacji ETOH 178 8.3.2.1. Szkolenia 178 8.3.2.2. Konferencje 179 8.3.2.3. Realizacja programu profilaktycznego III Elementarz 180 8.3.2.4. Działalność wydawnicza 180 8.3.2.5. Współpraca 181

8.4. Warszawskie Stowarzyszenie Abstynenckie 181 8.5. Polska Rada Ruchu Abstynenckiego, Warszawa 183 8.6. Stowarzyszenie Psychoprofilaktyki Szkolnej „Spójrz Inaczej”, Starachowice 183


V

8.7. Fundacja „Pomoc Społeczna SOS”, Warszawa 184 8.8. Caritas Polska 185 8.9. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno–Pedagogicznej, Warszawa 186 8.10. Fundacja Przeciwdziałaniu Uzależnieniom Dominik, Warszawa 187 8.11. Fundacja Pomocy Osobom Uzależnionym i Członkom Ich Rodzin w Dołdze 189 8.12. Fundacja „Masz Szansę”, Lublin 189 8.13. Profilaktyczno–Rozwojowy Ośrodek Młodzieży i Dzieci, Łódź 190

Rozdział IX Działalność samorządów gminnych 193

9.1. Podstawy prawne działalności gmin 193 9.2. Realizacja gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania

problemów alkoholowych 195 9.2.1. Zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej

i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu 195 9.2.2. Udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe,

pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinach 196

9.2.3. Prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo – wychowawczych i socjoterapeutycznych. 197

9.2.4. Działania z zakresu edukacji publicznej 197 9.2.5. Działania dotyczące wspierania działalności instytucji, stowarzyszeń

i osób fizycznych, służącej rozwiązywaniu problemów alkoholowych 198 9.2.6. Podejmowanie interwencji w związku z naruszaniem zakazu reklamy

i sprzedaży alkoholu nieletnim i nietrzeźwym, występowanie przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego 198

9.2.7. Wspieranie zatrudnienia socjalnego poprzez organizowanie i finansowanie centrów integracji społecznej 198

9.2.8. Dodatkowe obowiązki i uprawnienia gmin w zakresie polityki lokalnej wobec alkoholu 198

9.2.9. Wydatkowanie środków finansowych 199 9.3. Podsumowanie 199


VI

Rozdział X Programy Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Realizowane w województwach 201

10.1. Województwo Dolnośląskie 202 10.2. Województwo Kujawsko–Pomorskie 207 10.3. Województwo Lubelskie 212 10.4. Województwo Lubuskie 215 10.5. Województwo Łódzkie 233 10.6. Województwo Małopolskie 241 10.7. Województwo Mazowieckie 249 10.8. Województwo Opolskie 255 10.9. Województwo Podkarpackie 264 10.10. Województwo Podlaskie 268 10.11. Województwo Pomorskie 271 10.12. Województwo Śląskie 277 10.13. Województwo Świętokrzyskie 282 10.14. Województwo Warmińsko–Mazurskie 288 10.15. Województwo Wielkopolskie 295 10.16. Województwo Zachodniopomorskie 299


VII

ZAŁĄCZNIKI

Tab. – Uchwały organów gminy dotyczące profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych 307

Tab. – Lokalne ograniczenia i zakazy w zakresie sprzedaży napojów alkoholowych w Polsce w 2003 roku. 308

Tab. – Limit punktów sprzedaży napojów alkoholowych uchwalony przez gminy na terenie województwa w Polsce w 2003 roku 309

Tab. – Liczba jednorazowych zezwoleń oraz zezwoleń wydanych przedsiębiorcom i jednostkom Ochotniczej Straży Pożarnej na sprzedaż napojów alkoholowych w Polsce w 2003 roku. 310

Tab. – Liczba punktów sprzedaży napojów alkoholowych w Polsce w 2003 roku. 311 Tab. – Liczba zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych wydanych w Polsce

w 2003 roku. 312 Tab. – Interwencje podjęte przez gminy, w związku z naruszeniem przepisów ustawy

o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w Polsce w 2003 roku. 313

Tab. – Programy z zakresu przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi dla sprzedawców napojów alkoholowych w Polsce w 2003 roku. 314

Tab. – Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 315 Tab. – Osoba odpowiedzialna za koordynację gminnego programu profilaktyki

i rozwiązywania problemów alkoholowych w Polsce w 2003 roku. 316 Tab. – Zawód i forma zatrudnienia osoby odpowiedzialnej za koordynację gminnego

programu profilaktyk ii rozwiązywania problemów alkoholowych w Polsce w 2003 roku. 317

Tab. – Rodzaje zespołów działających w ramach gminnych komisji w województwach w Polsce w 2003 roku 318

Tab. – Grupy pomocowe i samopomocowe w Polsce w 2003 roku. 319 Tab. – Interwencje gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych – pomoc

dla osób z problemem alkoholowym w Polsce w 2003 roku. 320 Tab. – Najważniejsze działania podjęte przez gminy na terenie województw w celu

zwiększenia dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych i współuzaleznionych od alkoholu w Polsce w 2003 roku. 321

Tab. – Finansowanie przez gminy w województwie działań zwiększających dostępność pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób z problemem alkoholowym w Polsce w 2003 roku. 322

Tab. – Klienci punktów konsultacyjnych dla osób z problemem alkoholowym w Polsce w 2003 roku. 323

Tab. – Liczba pracowników oraz finansowanie punktów konsultacyjnych dla osób z problemem alkoholowym w ramach gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w Polsce w 2003 roku. 324

Tab. – Prace gminnej komisji – pomoc ofiarom przemocy w Polsce w 2003 roku 325 Tab. – Najważniejsze działania podjęte przez gminy, w celu zwiększenia dostępności

pomocy dla ofiar przemocy w Polsce w 2003 roku. 326 Tab. – Działania podejmowane były przez gminną komisję wobec członków rodzin,

w których dochodziło do przemocy w Polsce w 2003 roku. 327 Tab. – Szkolne programy profilaktyczne w Polsce w 2003 roku. 328 Tab. – Pozaszkolne (środowiskowe) programy profilaktyczne w Polsce w 2003 roku. 329


VIII

Tab. – Szkolne i pozaszkolne (środowiskowe) programy profilaktyczne; podsumowanie w Polsce w 2003 roku. 330

Tab. – Świetlice realizujące program socjoterautyczny w Polsce w 2003 roku. 331 Tab. – Świetlice realizujące program opiekuńczo–wychowawczy w Polsce w 2003 roku. 332 Tab. – Świetlice realizujące program socjoterapeutyczny i opiekuńczo-wychowawczy;

podsumowanie w Polsce w 2003 roku. 333 Tab. – Inne działania profilaktyczne skierowane do dzieci i młodzieży w Polsce

w 2003 roku. 333 Tab. – Programy interwencyjno-profilaktyczne dla młodzieży z problemami

alkoholowymi (np. upijającej się) w Polsce w 2003 roku. 335 Tab. – Profilaktyczne programy pracownicze oraz szkolenia z zakresu wczesnej

diagnozy i krótkiej interwencji w Polsce w 2003 roku. 336 Tab. – Działania na rzecz dożywiania dzieci w Polsce w 2003 roku. 337 Tab. – Pozalekcyjne zajęcia sportowe realizowane przez gminy na terenie województwa

w Polsce w 2003 roku. 338 Tab. – Działania gmin z zakresu edukacji publicznej dotyczącej profilaktyki

i rozwiązywania problemów alkoholowych w Polsce w 2003 roku. 339 Tab. – Działania gmin na rzecz przeciwdziałania nietrzeźwości kierowców w Polsce

w 2003 roku. 340 Tab. – Współpraca między gminami w ramach realizacji gminnego programu

profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w Polsce w 2003 roku. 341 Tab. – Współpraca między gminą a samorządem powiatu w ramach realizacji

gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w Polsce w 2003 roku. 342

Tab. – Współpraca między gminą a samorządem województwa w ramach realizacji gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w Polsce w 2003 roku. 343

Tab. – Ocena współpracy z samorządem województwa – pełnomocnikiem zarządu województwa ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w Polsce w 2003 roku. 344

Tab. – Badania naukowe, diagnozy i sondaże z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych zrealizowane na terenie gmin w Polsce w 2003 roku. 345

Tab. – Finansowanie działań organów gminy dotyczących profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w Polsce w 2003 roku. 346

Tab. – Finansowanie poszczególnych zadań w ramach gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w Polsce w 2003 roku 347

Tab. – Zestawienie wykonania dochodów gmin, miast na prawach powiatu i województw z tytułu wpływów z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych (par 048) i wydatków poniesionych w rozdziale 85154 – Przeciwdziałanie alkoholizmowi w 2003 roku (w zł). 348


1

Rozdział I

Ocena realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi* oraz Narodowego

Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych** w 2003 roku

1.1. Wprowadzenie

Rok 2003 był czwartym rokiem realizacji przyjętego przez Radę Ministrów we wrześniu 2000 roku Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000–2005. Dokument ten określił najważniejsze cele, strategie i kierunki działań administracji państwowej oraz przedstawił rekomendacje dla samorządów województw i gmin oraz organizacji pozarządowych, wskazując jednocześnie priorytety i wyzwania jakie stają przed tymi podmiotami. Dokument ten uwzględnia również podstawowe strategie i wskaźniki sformułowane w Drugim Europejskim Planie Działań wobec Alkoholu na lata 2000–2005*** (European Alcohol Action Plan), w którego przygotowaniu i realizacji Polska od początku aktywnie uczestniczy.

W ciągu kilkunastu ostatnich lat kwestia nadużywania alkoholu i wynikających z tego

konsekwencji – zdrowotnych, ekonomicznych czy moralnych – była postrzegana jako jeden z ważniejszych problemów społecznych w Polsce. Jednak percepcja tego zjawiska podlegała w tym czasie głębokim przemianom. Lata 90. były okresem wielkiej transformacji w różnych obszarach naszego życia. Rodząca się demokracja i gospodarka wolnorynkowa, powstawanie samorządów lokalnych i organizacji pozarządowych przewartościowały dotychczasowe postawy, zachowania i oczekiwania Polaków wobec różnych zjawisk i problemów, także związanych z alkoholem. Istniejący od lat 60. system propagandy antyalkoholowej, opierający się na tzw. walce z alkoholizmem, okazał się całkowicie nieadekwatny do nowej rzeczywistości. Profilaktyka antyalkoholowa pełna była mitów, sloganów i stereotypów zakorzenionych w socjalistycznej frazeologii, na których trudno byłoby oprzeć nowoczesne, wieloaspektowe podejście do tej sfery. W powszechnej świadomości społecznej dominowały postawy przyzwolenia i tolerancji wobec destrukcyjnych zachowań związanych z alkoholem, brak było również rzeczywistej oceny kosztów i strat jakie ponosi społeczeństwo w tym obszarze. Nie było także skutecznych metod radzenia sobie z tymi problemami, a większość osób zawodowo związanych z leczeniem alkoholików – co potwierdziły badania naukowe przeprowadzone w połowie lat 80. – nie wierzyła w efektywność swojej pracy. Zmiany prawno–organizacyjne, jakie nastąpiły w latach 90. polegające przede wszystkim na decentralizacji działań wobec różnych aspektów problemów alkoholowych oraz wskazaniu pozabudżetowego źródła finansowania tych zadań przez samorządy (obecnie ponad 90%

* Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 roku (tekst pierwotny: Dz. U. 1982 nr 35 poz. 230 z późniejszymi zmianami; tekst jednolity: Dz. U. 2002 r. Nr 147 poz. 1231) zwana dalej ustawą. ** Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów zatwierdzony do realizacji na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 26 września 2000 roku, zwany dalej Programem. *** Drugi Europejski Plan Działań wobec Alkoholu został przyjęty przez Europejski Komitet Regionalny WHO i rekomendowany państwom członkowskim na 49. sesji Komitetu we Florencji, 13–17 października 1999 roku.


2

środków posiadają samorządy gminne) doprowadziły do zbudowaniu spójnego systemu rozwiązywania problemów alkoholowych opartego na bliskiej współpracy i partnerstwie samorządów lokalnych i wojewódzkich, organizacji pozarządowych oraz Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, która koordynuje działania administracji rządowej oraz bezpośrednio współpracuje z samorządami i podmiotami pozarządowymi.

Podstawą wspomnianego modelu rozwiązywania problemów alkoholowych są trzy wzajemnie komplementarne programy działań realizowane na różnych poziomach administracji.

Pierwszy z nich, najszerszy i najważniejszy w całym systemie to gminne programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych realizowane przez 2.478 polskich gmin. Ustawa określa najważniejsze kategorie zadań, które w ramach gminnego programu powinny realizować samorządy lokalne oraz wskazuje źródło finansowania tych zadań, jakie są wnoszone do kasy gminy opłaty za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż detaliczną napojów alkoholowych. W 2003 roku wpływy uzyskane z tego tytułu przez samorządy lokalne wynosiły ponad 470 mln zł, co stanowiło ponad 90% wszystkich środków przeznaczonych na realizację zadań wynikających z ustawy.

Drugim filarem polskiego modelu rozwiązywania problemów alkoholowych są wojewódzkie programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych uchwalane corocznie przez samorządy województw. Określają one zadania z zakresu profilaktyki problemów alkoholowych na poziomie regionów. Jednym z najważniejszych zadań realizowanych przez województwa jest wspieranie i udzielanie pomocy samorządom lokalnym w realizacji gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. W tym zakresie województwa ściśle współpracują z Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wspólnie organizując szkolenia, seminaria i konferencje dla koordynatorów gminnych programów oraz członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.

Województwa odgrywają ważną rolę także w zakresie wspierania rozwoju i modernizacji systemu lecznictwa odwykowego, podejmują działania na rzecz zwiększenia dostępności terapii dla osób uzależnionych od alkoholu przebywających w zakładach karnych oraz szkolą lekarzy i innych pracowników służby zdrowia we wdrażaniu metod wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji wobec nadużywających alkoholu pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej. Podobnie jak samorządy gminne również województwa mają ustawowo zagwarantowane środki finansowe na realizację wojewódzkich programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Środki te pochodzą z opłat za zezwolenia na obrót hurtowy piwem i winem, które wydają marszałkowie województw. W 2003 roku na realizację wojewódzkich programów przeznaczono ponad 41 mln zł, co stanowiło ok. 8% wszystkich środków przeznaczonych na realizację zadań wynikających z ustawy.

Trzecim filarem polskiego modelu rozwiązywania problemów alkoholowych jest zbiór zadań realizowanych przez centralną administrację rządową – Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Sprawiedliwości, Ministerstwo Obrony Narodowej, Ministerstwo Sprawa Wewnętrznych i Administracji oraz Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, która koordynuje całość Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

Aktualny Narodowy Program zatwierdzony do realizacji przez rząd na lata

2000–2005, podobnie jak dwa poprzednie programy, został opracowany przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Dokument ten w syntetyczny sposób opisuje najważniejsze polskie problemy alkoholowe, wskazuje założenia systemowe programu oraz cele, metody i wskaźniki osiągania celów. Formułuje również konkretne


3

zadania dla poszczególnych ministerstw i urzędów centralnych oraz rekomendacje dla samorządów gminnych i wojewódzkich. Warto przypomnieć, iż w Narodowym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000–2005 wskazano dziewięć podstawowych celów w polityce państwa wobec problemów alkoholowych: 1. Zmniejszenie ilości alkoholu spożywanego przez młodzież. 2. Zmniejszenie śmiertelności i degradacji psychofizycznej osób uzależnionych od

alkoholu. 3. Zmniejszenie rozmiarów uszkodzeń zdrowia spowodowanych nadużywaniem alkoholu. 4. Zmniejszenie ilości i dolegliwości alkoholowych zaburzeń życia rodzinnego. 5. Zmniejszenie ilości wypadków oraz strat ekonomicznych spowodowanych

nietrzeźwością w miejscu pracy. 6. Zmniejszenie udziału nietrzeźwości wśród przyczyn naruszania prawa i porządku

publicznego. 7. Zmniejszenie rozmiarów naruszeń prawa na rynku alkoholowym. 8. Promowanie postaw społecznych ważnych dla profilaktyki i rozwiązywania problemów

alkoholowych. 9. Ograniczanie globalnego spożycia alkoholu i zmiana struktury jego spożycia na rzecz

napojów niskoprocentowych.

Realizacja celów tego Programu została szczegółowo scharakteryzowana w rozdz. 1.5 niniejszego sprawozdania, warto jednak podkreślić, iż po raz pierwszy od kilku lat w badaniach zrealizowanych w 2003 roku odnotowano bardzo niepokojący wskaźnik – radykalny wzrost średniego spożycia napojów spirytusowych o ok. 25% w stosunku do roku 2002 oraz niekorzystne przesunięcia w strukturze spożycia alkoholu przez Polaków (wyższy niż poprzednio udział w spożyciu napojów wysokoprocentowych). Szczegółowe analizy w tym zakresie zawiera rozdział 2.1. Z uwagi na potwierdzoną w badaniach naukowych ścisłą korelację pomiędzy spadkiem cen napojów alkoholowych a wzrostem ich średniego spożycia rekomenduje się utrzymywanie na możliwie wysokim poziomie stawek podatkowych od tych napojów. Należy również podkreślić potrzebę utrzymania dotychczasowych ograniczeń w zakresie reklamy i promocji napojów alkoholowych oraz dostępności alkoholu, w szczególności możliwość limitowania przez samorządy lokalne ilości punktów sprzedaży oraz podejmowania uchwał w sprawie zasad ich usytuowania.


4

1.2. Polskie problemy alkoholowe* Od kilku lat nie posługujemy się już słowem „alkoholizm” jako centralną kategorią ujmującą wszystkie szkody związane z nadużywaniem alkoholu. Zgodnie z terminologią międzynarodową taką kategorią są „problemy alkoholowe”, co ułatwia bardziej precyzyjne określanie szkód i metod zmniejszania lub usuwania tych szkód. Na przełomie lat 2002–2003 do najważniejszych polskich problemów alkoholowych można zaliczyć: a) Samoniszczenie osób uzależnionych od alkoholu

Jest to około 600–700 tys. osób, czyli około 2% całej populacji. Na początku 2003 roku w lecznictwie ambulatoryjnym zarejestrowanych było 128 tys. osób uzależnionych, w lecznictwie stacjonarnym i dziennym 50 tys. uzależnionych. Znacznie wzrosła skuteczność terapii uzależnienia od alkoholu, ale faktyczne możliwości skorzystania z nowoczesnej i skutecznej terapii ma tylko około 30% zarejestrowanych pacjentów – z powodu deficytów kadrowych i lokalowych w lecznictwie odwykowym oraz trwającego procesu modernizacji usług świadczonych przez lecznictwo odwykowe.

b) Uszkodzenia zdrowia u dorosłych osób nadmiernie pijących Znaczna część pacjentów leczących się w placówkach podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej z powodu zaburzeń układu trawiennego, krążenia, neurologicznego, chorób płuc, nowotworów, urazów itd., nadużywa alkoholu – na podstawie badań zrealizowanych w 2003 roku na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych szacuje się, że dotyczy to ok. 2,2 mln osób. Stanowi to bardzo poważne obciążenie ekonomiczne dla polskiego systemu ochrony zdrowia, ponieważ leczenie tych pacjentów trwa dłużej i jest mniej efektywne. W latach 1996–2003 rozpoczęto wdrażanie metod wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji dla tego rodzaju pacjentów, ale postępy w tej dziedzinie nie są zadawalające.

c) Uszkodzenia rozwoju psychofizycznego pijącej młodzieży Zdaniem ekspertów poważne szkody związane z piciem alkoholu przez dzieci i młodzież występują u około 10–15% populacji w wieku między 15 a 18 rokiem życia, ale rozmiary realnych zagrożeń są znacznie wyższe. W ciągu ostatnich lat zwiększyła się ilość pijącej i upijającej się młodzieży, w szczególności dziewcząt, oraz zmniejszyła ilość abstynentów. Polska młodzież poddawana jest bardzo agresywnym, starannie przygotowanym i skutecznym oddziaływaniom promującym picie alkoholu. Badania rynkowe pokazują, że wzrost spożycia w populacji od 15 do 19 roku życia jest istotnym źródłem wysokich zysków przemysłu piwnego. Zwiększa się wprawdzie zakres szkolnych i pozaszkolnych programów profilaktycznych (w 2003 roku uczestniczyło w nich około 2,1 mln uczniów – wzrost o 20% w porównaniu z rokiem 2002 – i ponad 340 tys. rodziców), ale nie stanowią one wystarczająco skutecznej przeciwwagi dla ekspansji biznesu alkoholowego. Zbyt wolno rozwija się tzw. profilaktyka rodzinna inicjowana programami szkolnymi.

* W rozdziale tym i kolejnych szczegółowo wykorzystano wyniki następujących badań:

• ESPAD – The European School Survey Project on Alcohol and Drugs (Europejskiego Programu Badań Szkolnych na Temat Alkoholu i innych Narkotyków). Badania realizowane są co 4 lata od 1995 r. Ostania edycja w roku 2003;

• Substancje psychoaktywne – postawy i zachowania; badania zrealizowane na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w 2002 roku;

• Substancje psychoaktywne – postawy i zachowania cz.2; badania zrealizowane na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w 2003 roku;

• Studenci 2003 r. Rozmiary spożycia alkoholu i innych substancji psychoaktywnych przez osoby rozpoczynające studia na Akademii Medycznej; badania zrealizowane przez Instytut Psychologii Zdrowia na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych;

• Analiz, ekspertyz i dokumentacji prowadzonej przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

•


5

d) Szkody występujące u członków rodzin z problemem alkoholowym Występują one u około 3–3,5 mln osób (dorosłych i dzieci) i obejmują przede wszystkim schorzenia psychosomatyczne i zaburzenia emocjonalne spowodowane chronicznym stresem i przemocą oraz demoralizację, ubóstwo i obniżenie szans osiągnięcia kariery zawodowej. Programy pomocy rodzinom prowadzone w placówkach odwykowych obejmują tylko około 42 tys. osób dorosłych (głównie kobiet). Ponad 93 tys. dzieci alkoholików otrzymuje pomoc w placówkach socjoterapeutycznych. Potrzeby w tym zakresie są co najmniej 10–krotnie większe.

e) Alkoholowa dezorganizacja środowiska pracy i bezrobotnych Szkody związane z piciem alkoholu w miejscu pracy obejmują przede wszystkim absencję, wypadki i obniżanie wydajności pracy. Wprawdzie spożycie alkoholu w miejscu pracy w latach 1996–2003 zmniejszyło się w sposób istotny, jednak w dalszym ciągu stanowi problem. Obserwuje się natomiast coraz większą alkoholową patologizację populacji bezrobotnych, co poważnie ogranicza szanse na skuteczną pomoc w przezwyciężaniu bezrobocia i nędzy. Na terenach o wysokim stopniu bezrobocia brakuje placówek odwykowych i profilaktycznych.

f) Naruszenia prawa i porządku przez osoby nietrzeźwe Do najważniejszych problemów należą tu przede wszystkim: • wpływ nietrzeźwości na popełnianie przestępstw (w 2003 roku aż 56,5% sprawców w

wybranych kategoriach przestępstw było pod wpływem alkoholu), • przemoc w rodzinach alkoholowych i nietrzeźwość w miejscach publicznych (w 2003

roku 74,9% sprawców przemocy to osoby będące pod wpływem alkoholu; 164 tys. osób przebywało w izbach wytrzeźwień).

g) Naruszenia prawa związane z handlem napojami alkoholowymi Najważniejsze zjawiska problemowe to: • nielegalny import, produkcja i sprzedaż napojów alkoholowych (wielkość tego zjawiska

szacuje się na około 30% legalnego obrotu wyrobami spirytusowymi i winnymi), • sprzedaż alkoholu osobom nieletnim i nietrzeźwym.

1.3. Zmiany w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu

alkoholizmowi wprowadzone w 2003 roku. 1. W 2003 roku Parlament dwukrotnie nowelizował ustawę o wychowaniu w trzeźwości i

przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Pierwsza z nowelizacji przygotowana przez sejmową Komisję Kultury Fizycznej i Sportu dotyczyła kwestii reklamy napojów alkoholowych oraz sponsorowania imprez przez producentów i dystrybutorów tych napojów. Zmiany przyjęte przez Sejm w znacznym stopniu zliberalizowały istniejące wcześniej ograniczenia, przede wszystkim w zakresie reklamowania piwa oraz informowania o imprezach sponsorowanych przez producentów tego napoju.

W art. 131 skreślono dotychczasowy zakaz reklamowania napojów alkoholowych poprzez budowanie skojarzeń ze sportem i zastąpiono to wyrażenie zakazem budowania skojarzeń w ze sprawnością fizyczną. Skrócono także limitu czasu, w którym obowiązywał zakaz reklamy napojów alkoholowych w radiu, telewizji, kinach i teatrach. Przed wprowadzeniem nowelizacji obowiązywał zakaz reklamy napojów alkoholowych od godz. 6.00 do 23.00. Uchwalona przez Sejm ustawa zakłada utrzymanie zakazu reklamy w radiu, telewizji, kinach i teatrach w godz. od 6.00 do 20.00 – z wyjątkiem reklamy prowadzonej przez organizatora sportu wyczynowego lub profesjonalnego w trakcie trwania tej imprezy. W praktyce oznacza to, iż reklamy piwa mogą być nadawane bez żadnych ograniczeń czasowych – od rana do wieczora – jeśli sponsorem (lub jednym


6

z wielu sponsorów) trwającego przez kilka dni turnieju np. piłki nożnej itp. będzie browar sponsorujący daną imprezę sportową.

W znowelizowanej ustawie zezwolono także na powrót reklamy piwa na ulice polskich miast – na słupy ogłoszeniowe oraz wielkie, uliczne tablice reklamowe tzw. billboardy, autobusy i tramwaje itp. pod warunkiem że 20% powierzchni reklamy będzie zajmować widoczny i czytelny napis informujący o szkodliwości spożycia alkoholu lub o zakazie sprzedaży alkoholu małoletnim. Minister Zdrowia określił w drodze rozporządzenia treść, wzór i sposób umieszczenia na słupach i tablicach ww. napisu.

W nowej ustawie zmieniono również zapisy dotyczące sponsorowania i informowania o sponsorowaniu imprez sportowych, koncertów muzycznych i innych imprez masowych przez producentów i dystrybutorów napojów alkoholowych. Zniesiono wszelkie ograniczenia w tym zakresie wobec producentów i dystrybutorów napojów zawierających do 8% alkoholu.

Nowa ustawa zakłada także, że podmioty, świadczące usługi, których przedmiotem jest reklama prowadzona zgodnie z przepisami niniejszej ustawy, wnoszą na wyodrębniony rachunek utworzony przez ministra właściwego do spraw kultury fizycznej i sportu opłatę w wysokości 10% ustalonego umownie wynagrodzenia netto za usługę polegającą na reklamowaniu napoju alkoholowego. Środki te mają być przeznaczane wyłącznie na dofinansowanie sportowych zajęć pozalekcyjnych dla dzieci i młodzieży. Minister właściwy do spraw sportu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych określił w drodze rozporządzenia wzór deklaracji dotyczącej ww. opłaty (składanej do urzędów skarbowych) oraz szczegółowy zakres zawartych w niej danych. Istniejące w tej kwestii wątpliwości prawne i organizacyjne spowodowały potrzebę doprecyzowania niektórych zapisów, co stało się przedmiotem kolejnej nowelizacji w 2004 roku.

Omawiana nowelizacja ustawy rozszerzyła również katalog zadań własnych samorządu gminy poprzez nadanie nowego brzmienia pkt 3 w art. 41 ust. 1:

3) „prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych”;

Należy również podkreślić, iż w sprawie ww. ustawy, mimo negatywnego stanowiska Ministra Zdrowia – Rada Ministrów nie zajęła żadnego stanowiska.

2. Szereg istotnych zmian do ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi zostało także wprowadzonych ustawą z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. Nr 122, poz. 1143). W trakcie prac legislacyjnych dotyczących tej ustawy Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych ściśle współpracowała z samorządami województw oraz siecią gmin wiodących i dużych miast, konsultując poszczególne zapisy i zapraszając do przedstawienia własnych opinii i uwag. Wspomniane zmiany dotyczą w znacznym stopniu zadań własnych gmin, realizowanych w ramach gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. W ustawie pojawiło się nowe, ważne pojęcie – reintegracja, rozpatrywana w dwóch aspektach: – reintegracja społeczna – działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie

umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu;

– zawodowa – działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy

W art. 2 ustawy o wychowaniu w trzeźwości (...) określającym kluczowe zadania podejmowane w zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi, rozszerzono dotychczasowy katalog dodając punkt siódmy – „przeciwdziałanie przemocy w rodzinie” oraz uzupełniając pkt 5, w którym oprócz leczenia i rehabilitacji osób uzależnionych od alkoholu, wprowadzono także kategorię „reintegracji” (w rozumieniu przepisów ustawy o


7

zatrudnieniu socjalnym). Realizacja tego zadania może odbywać się poprzez dofinansowanie Centrów/Klubów Integracji Społecznej m.in. ze środków przeznaczonych na realizację wojewódzkich i gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

Znowelizowana ustawa zakłada, iż realizatorem wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych jest, zgodnie z brzmieniem art. 4 ust. 3, regionalny ośrodek pomocy społecznej, lub inna jednostka wskazana w programie. W celu realizacji programu zarząd województwa może także powołać pełnomocnika. Ustawodawca dał więc samorządom alternatywę, co do wyboru realizatora wojewódzkiego programu. Wojewódzki program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych stał się częścią wojewódzkiej strategii integracji i polityki społecznej, na mocy zmian wprowadzonych w art. 11b ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 19.11.1990 o pomocy społecznej.

Ustawa o zatrudnieniu socjalnym wprowadziła również znaczące zmiany w przepisach ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w zakresie lokalnej polityki wobec problemów alkoholowych. Gminny program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych stał się częścią gminnej strategii integracji i polityki społecznej, uchwalanej przez radę gminy. Mimo wcześniejszych zamierzeń program nadal zachował swoją odrębność, utrzymując dotychczasową nazwę, cele i strategie działań oraz sposób uchwalania. Znowelizowana ustawa stanowi, iż program ten może być realizowany przez ośrodek pomocy społecznej, o którym mowa w przepisach o pomocy społecznej, lub inną jednostkę wskazaną w programie. W celu realizacji programu, wójt, (burmistrz, prezydent miasta), może powołać pełnomocnika (art. 41 ust. 2). Zapisy te oznaczają, że w obecnym stanie prawnym, gminie pozostawiono pełną swobodę wyboru koordynatora programu.

Ustawa o zatrudnieniu socjalnym wprowadziła także do zadań własnych gmin dodatkowe działania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób uzależnionych od alkoholu, jako zadania własne gmin (art. 41 ust. 1). Rozszerzony został pkt 3 w art. 41 dotyczący profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej. Zgodnie z jego nowym brzmieniem działania te powinny obejmować nie tylko zadania związane z rozwiązywaniem problemów alkoholowych ale również z zakresu przeciwdziałania narkomanii. Ustawa zakłada również możliwość rozszerzenia dotychczasowych programów profilaktycznych dla dzieci i młodzieży o element pozalekcyjnych zajęć sportowych, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo–wychowawczych i socjoterapeutycznych

Całkowicie nowym zadaniem własnym gminy – wprowadzonym tą nowelizacją – jest wspieranie zatrudnienia socjalnego przez organizowanie i finansowanie centrów integracji społecznej.


8

1.4. Finansowanie zadań wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w Polsce w 2003 roku

Realizacja zadań ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu

alkoholizmowi przebiega na trzech poziomach prawno–instytucjonalnych: gminne programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, wojewódzkie programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz działania centralne, szczegółowo określone w Narodowym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Tab. 1.1 Środki finansowe przeznaczone* na realizację zadań ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi Polsce w 2003 roku (w złotych) Kwota w zł Urzędy Centralne (budżet państwa)** 9.570.260 Samorządy Województw 41.688.816 Powiaty 187.597 Samorządy Gminne 471.219.692

Suma: 522.666.365 * środki przeznaczone nie oznaczają środków wydatkowanych na realizację zadań wynikających z ustawy. Samorządy gminne w 2003 roku wydały 87,2% środków pochodzące z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych; samorządy województw 55,8% środków (źródło: Regionalne Izby Obrachunkowe). **kwota obejmuje środki z rozdziału 85154 (przeciwdziałanie alkoholizmowi) klasyfikacji budżetowej oraz środki inne w urzędach centralnych przeznaczone na realizację zadań ustawy.

Podział środków na realizację zadań wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i

przeciwdziałaniu alkoholizmowi w Polsce w 2003 roku

Samorządy województw

7,98%

Powiaty0,04%

Urzędy Centralne1,83%

Samorządy gminne90,16%

Opracowanie PARPA, na podstawie danych Regionalnych Izb Obrachunkowych oraz informacji otrzymanych z urzędów centralnych.

W 2003 roku łączna kwota środków uzyskanych przez samorządy gminne z tytułu opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych wyniosła ponad 471 mln złotych, co stanowiło ponad 90% wszystkich środków przeznaczonych w tym roku na realizację zadań wynikających z ustawy (źródło: Regionalne Izby Obrachunkowe, Urzędy Centralne).


9

W porównaniu z rokiem 2002 zanotowano wzrost środków finansowych uzyskanych przez gminy z tytułu opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych – o blisko 29 mln zł.

Według informacji pochodzących z regionalnych izb obrachunkowych samorządy gmin przeznaczyły na realizację gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych 87,2% środków uzyskanych za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych – ponad 410 mln złotych, w tym między innymi na: – dofinansowanie programów terapeutycznych realizowanych w placówkach lecznictwa

odwykowego – ponad 16,5 mln zł. – inne działania mające na celu zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej i

rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych i członków ich rodzin (wydatki na szkolenia pracowników lecznictwa odwykowego, inwestycje, remonty, sprzęt, materiały itp.) – ponad 20,5 mln zł.

– funkcjonowanie punktów konsultacyjnych dla osób z problemem alkoholowym. (Wydatki na wynagrodzenia osób pracujących w punkcie, opłaty eksploatacyjne, telefon itp.) – ponad 27,5 mln zł.

– działania związane z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie – ponad 25 mln zł. – realizację szkolnych i pozaszkolnych programów profilaktycznych – ponad 51 mln zł. – działalność świetlic socjoterapeutycznych i opiekuńczo–wychowawczych – 81 mln zł. – kolonie i obozy z programem zajęć socjoterapeutycznych dla dzieci z rodzin z

problemem alkoholowym – ponad 19 mln zł. – kolonie i obozy z programem zajęć profilaktycznych w zakresie rozwiązywania

problemów alkoholowych – ponad 28 mln zł. – programy i przedsięwzięcia profilaktyczne opracowywane i realizowane przez młodzież,

skierowane do grup rówieśniczych (np. kluby dyskusyjne, gazetki, dyskoteki bezalkoholowe, audycje radiowe itp.) – ponad 3,5 mln zł.

– działania z zakresu edukacji publicznej (np. kampanie edukacyjne, plakaty, ulotki itp.) – blisko 10 mln zł.

– działania z zakresu dożywiania dzieci – ponad 12,5 mln zł. – pozalekcyjne zajęcia sportowe – blisko 24 mln zł.

Środki finansowe przeznaczone na profilaktykę i przeciwdziałanie problemom alkoholowym w klasyfikacji budżetowej znajdują się w rozdziale 85154. W 2003 roku były umieszczone jedynie w budżetach Ministerstwa Zdrowia – Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (7.508.000 zł), Wojewody Lubuskiego (30.000 zł) – ogółem 7.538.000 zł.

Według informacji otrzymanych z resortów centralnych część zadań była finansowana poza rozdziałem 85154 np.: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji na zadania związane z realizacją Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w 2003 roku przeznaczyło 1.344.370 zł, Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu dofinansowało zadania profilaktyczne z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych dzieci i młodzieży na kwotę ponad 329.640 zł (ponad 40% z kwoty – 824.100 zł – przeznaczonej na zadania profilaktyczne dzieci i młodzieży w 2003 roku) natomiast Ministerstwo Obrony Narodowej (Departament Wychowania i Promocji Obronności) przeznaczyło na realizację wymienionych działań 62.487 zł. Komitet Badań Naukowych dofinansowywał badania dotyczące problematyki alkoholowej na łączną kwotę 60.000 zł, Pełnomocnik Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn na dofinansowanie zleconych organizacjom pozarządowym zadań dotyczących przeciwdziałania przemocy wobec kobiet przeznaczył 228.250. Tak więc suma przeznaczona na realizację Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w 2003 roku na poziomie centralnym wyniosła ogółem 9.570.260 zł.


10

Zadania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych realizowano w Ministerstwie Zdrowia (Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych) w ramach dziewięciu programów merytorycznych. W nawiasach podano procentowy podział środków finansowych przeznaczonych na realizację poszczególnych programów: • Zwiększanie dostępności i skuteczności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych i

członków ich rodzin – 2.227.553 zł – (39,5%); • Wdrażanie do systemu ochrony zdrowia metod wczesnej diagnozy i interwencji wobec

pacjentów nadużywających alkoholu – 91.684 zł – (1,63%); • Rozwijanie profilaktyki szkolnej, rodzinnej i środowiskowej w zakresie problemów

alkoholowych – 374.807 zł – (6,65%); • Doskonalenie i rozwijanie form i metod pomocy psychologicznej i socjoterapeutycznej

dla dzieci alkoholików – 355.135 zł – (6,3%); • Rozwijanie form i metod przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych –

1.016.661 zł – (18,03%); • Wspieranie lokalnych systemów rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałanie

nietrzeźwości w miejscach publicznych – 271.863 zł – (Program VI); (4,82%) • Prowadzenie i wspieranie edukacji publicznej w zakresie problemów alkoholowych –

1.099.354 zł – (19,5%); • Monitorowanie i doskonalenie narodowej strategii rozwiązywania problemów alkoholowych

oraz wspieranie strategii regionalnych w tym zakresie – 45.201 zł – (0,8%); • Inicjowanie, prowadzenie i promowanie badań diagnostycznych i ekspertyz – 156.489 zł

– (2,78%). 1.5. Realizacja celów Narodowego Programu w 2003 roku 1.5.1. Cel 1. Zmniejszenie ilości alkoholu spożywanego przez młodzież Picie alkoholu jest najbardziej rozpowszechnionym zachowaniem ryzykownym wśród nastolatków, stwarzając wiele zagrożeń dla młodych ludzi. Ogólnopolskie badania ankietowe ESPAD realizowane wśród 15–latków i 17–latków w roku 2003 wykazały m.in. iż: – próby picia alkoholu ma za sobą 93% gimnazjalistów z klas trzecich i 97% uczniów

drugich klas szkół ponadgimnazjalnych, – w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem jakiekolwiek napoje alkoholowe piło

84,9% młodszych uczniów i 93,4% uczniów starszych, – w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem piło 66% piętnastolatków i 79%

siedemnastolatków, – do upicia się w czasie ostatniego roku przyznało się niemal 50% piętnastolatków

(58% chłopców i 40% dziewcząt) i ponad 65% siedemnastolatków (74% chłopców i 54% dziewcząt),

– większość uczniów trzecich klas gimnazjów przyznaje się do podejmowania prób zakupów alkoholu (np. piwa 64%), zdecydowana większość takich prób kończy się powodzeniem. Odmową sprzedaży ze względu na zbyt młody wiek kończy się tylko 10% prób zakupu (dwukrotny wzrost w porównaniu z rokiem 1999).


11

Porównując wyniki z ostatnich lat można wskazać kilka ważnych zjawisk: • Lekki wzrost odsetka konsumentów napojów alkoholowych wśród uczniów młodszych

oraz stabilizację wśród uczniów starszych. • Wyniki odnoszące się do częstego picia pokazują, że różnice między chłopcami i

dziewczętami powoli się zacierają. • W czasie ostatnich ośmiu lat, zarówno wśród gimnazjalistów, jak i uczniów szkół

ponadgimnazjalnych, obserwujemy stały trend wzrostowy popularności piwa (około 70% 15–latków w czasie ostatnich 30 dni piło piwo, wśród 17–latków było to 80%). Również odsetek pijących wódkę po lekkim spadku w 1999 roku, wzrósł o prawie 50% w grupie młodszej i ponad 20% wśród 17–latków. (Więcej informacji w Rozdziale II: „Diagnoza problemów związanych z alkoholem i problemami alkoholowymi w Polsce w 2003 roku)

• Dane uzyskane z Wydziału Prasowego Komendy Głównej Policji wskazują, że spada liczba nieletnich podejrzanych o popełnienie przestępstwa. Analiza danych wskazuje jednak na niezmniejszający się procent wykroczeń i przestępstw popełnionych pod wpływem alkoholu (ogółem ok. 6% oraz 20–30% w przypadku zabójstw, zgwałceń). (Więcej informacji w Rozdziale IV: „Alkohol a zagrożenie bezpieczeństwa”).

• W 2003 roku realizowane były badania w środowisku studentów Akademii Medycznej oraz Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. Wyniki wskazują, iż: – odsetek konsumentów alkoholu wyniósł około 90%; – w czasie ostatnich dwóch tygodni przed badaniem, alkoholu nadużywało prawie

45% badanych, w tym 38% kobiet oraz 50% mężczyzn. Jednocześnie 32% mężczyzn i 27% kobiet przyznało się, że upiło się w ciągu ostatniego miesiąca,

– najczęściej spożywanym przez studentów alkoholem jest piwo. (Więcej informacji w Rozdziale II: „Diagnoza problemów związanych z alkoholem i problemami alkoholowymi w Polsce w 2003 roku)

Do ważniejszych rodzajów działań służących realizacji tego celu można zaliczyć: 1. Realizowanie w ramach gminnych programów rozwiązywania problemów alkoholowych

szkolnych i rodzinnych programów profilaktycznych. W roku 2003 w szkolnych programach profilaktycznych uczestniczyło ponad 1,5 mln uczniów i ponad 285 tysięcy rodziców. Z roku na rok wielkość obu grup systematycznie wzrasta.

761685937371 1306812

1526741

0

500000

1000000

1500000

2000000

1997 1999 2001 2003

Liczba młodzieży uczestniczącejw szkolnych programachprofilaktycznych

2. Szkoły od 2002 roku (zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu)

wprowadzają szkolne programy profilaktyki podejmując wiele działań z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia (konkursy, zajęcia pozalekcyjne, spotkania dla rodziców, specjalne godziny wychowawcze). Z badań ogólnopolskich HBSC (Health Behaviour in School-aged Children) „Środowisko psychospołeczne szkoły i przystosowanie szkolne a zdrowie i zachowania zdrowotne uczniów w Polsce” realizowanych w 2002 roku wynika iż: – 96% dyrektorów szkół podstawowych i gimnazjów wykazuje, iż w ich placówkach

realizowana jest ścieżka edukacyjna „edukacja prozdrowotna”,


12

– około 90% dyrektorów wykazuje, iż w ich szkole realizowane są programy zapobiegania zachowaniom ryzykownym wśród uczniów, w tym najczęściej dotyczące problemów wynikających z picia alkoholu (91%).

Różnice pomiędzy ww. danymi i sprawozdaniami z samorządów lokalnych wynikają ze sposobu organizacji działań profilaktycznych w szkole oraz jego sposobu sprawozdawczości (lub też deklaracji, iż pewne działania się realizuje). Z badań ankietowych przeprowadzonych w czerwcu 2003 roku przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu w kuratoriach oświaty wynika, że około 60% szkół realizuje programy profilaktyczne, 20% jest na etapie diagnozy potrzeb i problemów, pozostałe szkoły kończą ich opracowanie. Według sprawozdań gminnych w realizację programów profilaktycznych w szkołach zaangażowanych było ponad 98 tysiące nauczycieli (wzrost o 18%). Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu przeszkoliło 131 koordynatorów szkolnych programów profilaktyki, którzy mają pomagać w ich przygotowywaniu i realizacji. Ukazały się również dwie publikacje o charakterze poradnika dla nauczycieli i realizatorów programów profilaktycznych. Działania zmierzające do doskonalenia nauczycieli i podnoszenia ich kompetencji odgrywają bardzo ważną rolę – jak wykazały badania HBSC istnieje bardzo silny związek pomiędzy wsparciem udzielanym przez nauczyciela a zdrowiem psychicznym uczniów i podejmowaniem przez nich zachowań ryzykownych.

151249

41553

150923

49406

197126

71284

285579

98229

050000

100000150000200000250000300000

1997 1999 2001 2003

Liczba rodzicówuczestniczących wszkolnych programachprofilaktycznych

Liczba nauczycielizaangażowanych wrealizacje szkolnychprogramów

3. W roku 2003 zorganizowane zostały dwie ogólnopolskie konferencje dotyczące

profilaktyki szkolnej. W spotkaniach tych uczestniczyli m.in. kuratorzy, dyrektorzy szkół, pedagodzy szkolni (ponad 300 osób). Organizowanych było również wiele konferencji lokalnych. W diagnozę oraz strategię działań profilaktycznych angażuje się system placówek oświatowych, np.: kuratoria, ośrodki doskonalenia nauczycieli czy poradnie psychologiczno–pedagogiczne. Według badań realizowanych przez Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno–Pedagogicznej MENiS współpracą ze szkołami w ramach realizacji działań profilaktycznych zajmuje się prawie 50% poradni psychologiczno–pedagogicznych z terenu całego kraju. Szeroki nurt działań profilaktycznych w placówkach oświatowych prowadzony na skalę ogólnopolską od 10 lat był jednym z elementów ich pozytywnych przeobrażeń. Doceniając wkład osób zajmujących się profilaktyką w reformę oświaty Minister Edukacji Narodowej i Sportu nadał 11. wybitnym przedstawicielom tego środowiska w 2003 roku Medale Edukacji Narodowej.

4. Ważną rolę w promowaniu abstynencji od wszelkich substancji psychoaktywnych odgrywa praca wychowawcza wielu organizacji pracujących z młodzieżą (np. harcerstwo) czy ruchów i wspólnot religijnych (np. Ruch Światło–Życie) – obejmują one oddziaływaniem kilkaset tysięcy młodych ludzi rocznie.

5. Oprócz istniejących programów profilaktycznych wciąż poszukiwane są nowe, skuteczne technologie profilaktyczne, np. zespół Pracowni Profilaktyki Młodzieżowej „Pro–M”


13

Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie prowadził prace nad adaptacją i wdrażaniem w szkołach programu „Fantastyczne możliwości” – II części amerykańskiego programu profilaktyki środowiskowej „Project Northland”. W 2003 roku prowadzone były badania ewaluacyjne programu w oparciu o pilotażowe realizacje na terenie Warszawy. Rozpoczęte zostały również prace nad tłumaczeniem i adaptacją amerykańskiego programu rozwijania umiejętności życiowych „Life skils” adresowanego do 12–14 latków.

6. W roku 2003 realizowane były również działania ukierunkowane na grupy ryzyka m.in. grupę młodzieży upijającej się, czy też przejawiającej problemy w kilku obszarach zachowań ryzykownych. W ramach Krajowego Programu Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestępczości wśród Dzieci i Młodzieży opracowane zostały ,,Procedury postępowania nauczycieli i metody współpracy z policją w sytuacjach zagrożenia dzieci i młodzieży przestępczością, narkomanią, alkoholizmem, prostytucją”.

7. W celu wyznaczania nowych kierunków pracy z młodzieżą nadużywającą substancji psychoaktywnych i podejmującą ryzykowne zachowania zorganizowane zostało seminarium naukowe „Perspektywy profilaktyki dla młodzieży z grup ryzyka – dylematy, wyzwania, potrzeby”. Do udziału w seminarium zaproszeni zostali przedstawiciele świata nauki, instytucji zajmujących się profilaktyką oraz praktycy na co dzień pracujący z młodzieżą z grup ryzyka. Doświadczenia zebrane podczas seminarium zostały zaprezentowane w specjalnie przygotowywanej publikacji.

8. Dla środowiska nauczycieli zorganizowane zostały szkolenia z zakresu pracy profilaktyczno–interwencyjnej m.in. wg programu opracowanego przez zespół Pracowni Profilaktyki Młodzieżowej „Pro–M” IPiN w Warszawie ,,Interwencja w sytuacjach kryzysowych w szkole".

9. W programach interwencyjno–profilaktycznych dla młodzieży z problemami alkoholowymi (upijającej się) według sprawozdań gminnych uczestniczyło ponad 35 tysięcy młodych ludzi oraz 9,5 tys. rodziców.

10. Celem podejmowania głębszej pracy korekcyjno–profilaktycznej z młodzieżą nadużywającą alkoholu w różnego rodzaju placówkach, na zlecenie PARPA zrealizowane zostało pilotażowe szkolenie przygotowujące do realizacji programu TUKA/N przygotowanego przez zespół Ośrodka PROM z Łodzi. W szkoleniu uczestniczyli przedstawiciele około 30 placówek z terenu całego kraju.

11. Kontynuowana była działalność Pomarańczowej Linii (0 801 140 068) – infolinii dla rodziców oraz młodych ludzi nadużywających alkoholu. Liczba telefonów wzrosła w porównaniu z rokiem 2002 o 30%. Na terenie całego kraju funkcjonuje również sieć ponad 60 punktów konsultacyjnych realizujących ideę „Pomarańczowej Linii”, czyli oferujących pomoc i wsparcie dla młodych ludzi eksperymentujących ze środkami psychoaktywnymi oraz dla ich rodziców. Ogromną rolę w nurcie pracy środowiskowej i interwencyjnej z młodymi ludźmi odgrywa działalność organizacji pozarządowych.

12. W trakcie koncertu „Przystanek Woodstock” zrealizowano akcję profilaktyczną, w ramach której m.in. rozdawano ulotki, naklejki, uruchomiono punkt konsultacyjno–diagnostyczny, prowadzono też działania ograniczające dostępność alkoholu dla osób nieletnich.

13. W ramach współpracy z Ministerstwem Obrony Narodowej kontynuowane były szkolenia dla kadry dowódczej oraz oficerów społeczno–wychowawczych z terenu całego kraju. Szkolenia te mają na celu przygotowanie ich do podejmowania działań profilaktyczno–interwencyjnych (m.in. program „Korekta”) w jednostkach wojskowych. Do chwili obecnej przeszkolono ponad 1000 osób z kadry kilkuset jednostek wojskowych.


14

14. W ramach przedsięwzięć profilaktycznych adresowanych do populacji młodych dorosłych m.in. kontynuowany był program profilaktyczny dla studentów warszawskiej Akademii Medycznej rozpoczynających pierwszy rok studiów. Celem programu jest wspieranie postaw abstynenckich i przygotowanie grupy liderów do podejmowania działań o charakterze profilaktyczno–interwencyjnym w środowisku rówieśników.

15. W roku 2003 opracowano program interwencyjno–profilaktyczny IKAR (Intensywny Kurs Adaptacyjno–Rozwojowy) dla studentów I roku Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Pilotażowa realizacja programu objęła grupę ponad 450 studentów.

16. Ograniczanie dostępności alkoholu jest jednym z podstawowych obszarów działań profilaktycznych. Podejmowano działania mające na celu aktywizację samorządów lokalnych w zakresie kontroli rynku oraz szkoleń sprzedawców odnośnie przestrzegania zapisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi i nie sprzedawania alkoholu osobom nieletnim. Przed wakacjami zostały rozesłane do 2.478 gmin pakiety materiałów umożliwiających zainicjowanie środowiskowych działań służących realizacji kontroli rynku w zakresie zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim. Zawierały one materiały edukacyjno–profilaktyczne oraz informacje dotyczące kampanii organizowanej przez Związek Pracodawców Przemysłu Piwowarskiego i Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych „Alkohol nieletnim dostęp wzbroniony”. Kampania skierowana do sprzedawców oraz osób dorosłych miała na celu zmianę postaw dorosłych wobec sprzedaży alkoholu nieletnim, przypomnienie o obowiązującym zakazie sprzedaży osobom przed ukończeniem 18 roku życia oraz przekonanie, aby świadkowie łamania prawa podejmowali w swoim środowisku interwencję. Prawie 400 samorządów lokalnych zaangażowało się w działania profilaktyczne na różnych poziomach (edukacja, szkolenia dla sprzedawców i właścicieli punktów sprzedaży, kampanie medialne, kontrole punktów sprzedaży, badania, działania z zakresu promocji zdrowia skierowane do dzieci i młodzieży). W okresie wakacyjnym wykorzystano w różnych miejscach kraju ponad 100 tys. plakatów, ulotek, naklejek. PARPA uruchomiła specjalne 30–godzinne szkolenia dla ponad 100 instruktorów organizujących działania z zakresu ograniczania dostępności do alkoholu dla osób nieletnich. Według sprawozdań gminnych w roku 2003 około 550 gmin (ponad 22% wszystkich gmin w Polsce) realizowało specjalne szkolenia dla sprzedawców w zakresie przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – uczestniczyło w nich 14 tys. sprzedawców. Jako przykłady działań podejmowanych w społecznościach lokalnych można wskazać np.: kampanię zorganizowaną w Trójmieście „Młodość bez procentów” (szkolenia dla sprzedawców, kontrole punktów sprzedaży, nasilone patrole policji i straży miejskiej, alternatywne pomysły na spędzanie wolnego czasu przez młodzież) czy działania na warszawskim Ursynowie, które w krótkim okresie poprawiają bezpieczeństwo na terenie miasta.

17. W różnych działaniach środowiskowych o charakterze profilaktycznym według sprawozdań gminnych, zaangażowanych było ponad 560 tysięcy dzieci i młodzieży i ponad 56 tysięcy rodziców i wychowawców.

18. W roku 2003 samorządy do zadań realizowanych w ramach gminnych programów dołączyły organizowanie pozalekcyjnych zajęć sportowych. Według danych zebranych z województw uczestniczyło w nich ponad 770 tysięcy młodych ludzi.

19. Przykładem podejmowania tematyki profilaktycznej w kampaniach edukacyjnych może być inicjatywa Stowarzyszenia Producentów i Dziennikarzy z Poznania. W trzecią edycję Ogólnopolskiej Kampanii ,,Zachowaj trzeźwy umysł” włączyło się 637 gmin z całej Polski. Dzieci i młodzież biorąc uczestniczyły w konkursach, zajęciach edukacyjnych, imprezach sportowych, rekreacyjnych itd. W realizacji gminnych programów, działania z


15

zakresu edukacji publicznej (np. kampanie prasowe, opracowanie materiałów edukacyjnych, organizowanie festynów i imprez profilaktycznych) podejmowało ponad 1.500 samorządów lokalnych.

20. Ważnym elementem działalności profilaktycznej są programy z zakresu profilaktyki rówieśniczej angażujące liderów młodzieżowych i obejmujące dużą grupę młodych ludzi (również z grup ryzyka). Jako przykłady takich działań można wymienić np.: Powiatową Młodzieżową Szkołę Liderów – Młodzieżowych Animatorów Programów Profilaktycznych uruchomioną w Mikołowie (woj. śląskie), program Młodzieżowego Ochotniczego Pogotowia Rówieśniczego realizowany w Łodzi, programy realizowane przez Związki Harcerskie, Ochotnicze Hufce Pracy czy działania katolickiego środowiska Krucjaty Wyzwolenia Człowieka (KWCz).

21. W celu zwiększenia dostępu do profesjonalnej wiedzy i aktualnych informacji na temat profilaktyki problemów alkoholowych oraz pracy wychowawczej z młodzieżą wydawano miesięcznik „Remedium” (nakład 4.000 egz.). Odbiorcami pisma są: nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy, terapeuci i psychoterapeuci uzależnień, przedstawiciele służb społecznych (pracownicy socjalni, kuratorzy, policja oraz lokalni decydenci). Ukazały się również kolejne zeszyty czasopisma „Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w szkole” (nakład 3.000 egz.), oraz pismo „Eleuteria” skierowane do abstynenckiego środowiska członków Krucjaty Wyzwolenia Człowieka.

Do szczególnie istotnych zagrożeń i problemów związanych z realizacją celu 1 można zaliczyć: • Nagminne łamanie prawa przez sprzedawców napojów alkoholowych w zakresie

niesprzedawania alkoholu nieletnim, przy równoczesnym braku działań kontrolnych i cofania zezwoleń na sprzedaż alkoholu.

• Brak programów interwencyjno-profilaktycznych dla młodzieży upijającej się. • Promocja w środowisku młodzieży stylu życia związanego z piciem napojów

alkoholowych oraz brak ofert zagospodarowania czasu wolnego. 1.5.2. Cel 2. Zmniejszenie śmiertelności i degradacji psychofizycznej osób

uzależnionych W Polsce żyje około 600–700 tys. osób uzależnionych od alkoholu. Istotą uzależnienia

jest utrata kontroli nad ilością spożywanego alkoholu i proces samozniszczenia osoby uzależnionej. Uzależnienie jest chorobą chroniczną, postępującą, potencjalnie śmiertelną. Więcej informacji na ten temat w Rozdziale III: „Polskie lecznictwo odwykowe – podstawy prawne i merytoryczne”. W celu zmniejszenia śmiertelności i psychodegradacji osób uzależnionych działania podejmują zakłady lecznictwa odwykowego, administracja rządowa i samorządowa oraz organizacje pozarządowe. Do ważniejszych rodzajów działań służących realizacji tego celu można zaliczyć: 1. W 2003 roku w Polsce funkcjonowało ok. 489 zakładów lecznictwa odwykowego (liczba

ta w ciągu roku ulegała zmianom). Blisko 3/4 tej liczby stanowiły zakłady ambulatoryjne, poradnie i przychodnie (ponad 354). Pozostałe to zakłady stacjonarne, 30 oddziałów leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych, 37 dziennych oddziałów terapii uzależnienia i 68 całodobowych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu.

2. Rośnie liczba pacjentów zarejestrowanych w systemie lecznictwa odwykowego. W całym systemie psychiatrycznego lecznictwa ambulatoryjnego liczba pacjentów z problemami alkoholowymi wzrosła – z około 100 tys. na początku lat 90. do ponad 178


16

tys. w roku 2003, z czego na koniec 2002 roku w poradniach odwykowych zarejestrowanych było ok. 129 tys. osób uzależnionych. W opiece całodobowej liczba pacjentów z problemami alkoholowymi zwiększyła się z 33–34 tys. do ok. 50 tys.

3. W 2003 roku obniżył się średni wiek pacjentów zgłaszających się do lecznictwa odwykowego.

4. Trwa proces modernizacji programowej lecznictwa odwykowego. W roku 2003 podstawowy program psychoterapii uzależnienia był realizowany w 76% placówek (393 placówek na 489 zbadanych). Zmniejsza się liczba placówek stosujących anticol i esperal. W celu przyspieszenia procesu modernizacji prowadzone są konsultacje dla zakładów odwykowych, które realizują wyspecjalizowani konsultanci, przy udziale PARPA i Wojewódzkich Ośrodków Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia (WOTUW). W roku 2003 konsultacjami objęto 14 placówek.

5. Wzrasta efektywność programów terapeutycznych dla osób uzależnionych. Prowadzone regularnie badania katamnestyczne wykazują, że około 40% pacjentów przez dwa lata po zakończeniu programu terapii zachowuje abstynencję.

6. U wszystkich pacjentów lecznictwa odwykowego prowadzona jest diagnoza zdrowia somatycznego. Większość zakładów odwykowych zatrudnia lekarzy, na ogół na część etatu. Pozostałe zakłady kierują pacjentów do zdiagnozowania do placówek podstawowej opieki zdrowotnej. Niemal wszyscy pacjenci mają wykonywane badania podstawowe.

7. Personel lecznictwa odwykowego szkoli się w ramach pięcioetapowego Programu Potwierdzania Kwalifikacji Zawodowych (Więcej w Rozdziale VIII „Działalność innych instytucji i środowisk wzajemnej pomocy – Instytut Psychologii Zdrowia”). W roku 2003 kolejne etapy szkoleń ukończyło: Studium Pomocy Psychologicznej – 136 osoby, Studium Terapii Uzależnień – 117 osób, staż kliniczny 143 osób, superwizję 146 osób.

8. Egzamin certyfikacyjny złożyło w 2003 roku 53 specjalistów terapii uzależnień i 45 instruktorów terapii uzależnień.

9. Absolwenci Studium Terapii Uzależnień biorą corocznie udział w konferencji pod nazwą Szkoła Letnia Pracowników Lecznictwa Odwykowego, zapoznającej ich z najnowszymi osiągnięciami psychoterapii. W 2003 roku wzięło w niej udział około 350 osób.

10. Wspieraniu modernizacji lecznictwa odwykowego służy działalność Wojewódzkich Ośrodków Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia (WOTUW). W roku 2003 działało 14 WOTUW–ów. W ramach swojej działalności zorganizowały one m.in. 22 narady, udzieliły wielu konsultacji, przeszkoliły 500 pracowników lecznictwa odwykowego w ramach lokalnych szkoleń. Odbyły się 2 narady kierowników WOTUW.

11. Corocznie wzrasta liczba osób, w stosunku do których rozpoczynane jest sądowe postępowanie o zobowiązanie do leczenia odwykowego. W roku 2003 do sądu wpłynęło ponad 27 tys. wniosków (w roku 1997 – ok. 17,5 tys.).

12. Uzupełnieniu oferty lecznictwa odwykowego służy działalność ruchów samopomocowych. W roku 2003 w Polsce działało 2.005 grup AA, 712 grup Al–Anon i 610 klubów abstynenta (dane z 2.283 gmin).

13. Wzrosła również liczba oddziałów terapeutycznych dla skazanych uzależnionych od alkoholu (z 11 w 2002 roku do 14 w 2003 roku) co przyczyniło się do powstrzymania wydłużania się okresu oczekiwania na przyjęcie na terapię. W roku 2003 z ich usług skorzystało 1.767 skazanych.

14. Aby zwiększyć dostęp pracowników lecznictwa odwykowego do nowoczesnej wiedzy z dziedziny teorii i praktyki terapii uzależnień oraz stworzyć forum wymiany doświadczeń tego środowiska wydawano dwumiesięcznik „Terapia Uzależnienia i


17

Współuzależnienia”. W 2003 roku opublikowano 6 numerów w nakładzie 2.500 egzemplarzy każdy.

Do szczególnie istotnych zagrożeń i problemów związanych z realizacją celu 2 można zaliczyć: • Obniżanie nakładów na lecznictwo odwykowe, co skutkuje zmniejszaniem liczby etatów,

wzrostem obciążenia zatrudnionego personelu, spowolnieniem procesu kształcenia i ograniczeniem wachlarza świadczonych usług, zwłaszcza programu zaawansowanego. Zagrożona jest oferta ambulatoryjnych zakładów odwykowych.

• Szczególnie niepokojąca jest sytuacja województwa dolnośląskiego, pomorskiego i świętokrzyskiego gdzie rozpowszechnienie chorób związanych z nadużywaniem alkoholu jest najwyższe a jednocześnie zlikwidowano najwięcej zakładów odwykowych – od roku 2000 – 16 placówek, w tym dwa oddziały leczenia alkoholowych zespołów abstynenckich i jeden oddział całodobowy.

1.5.3. Cel 3. Zmniejszenie uszkodzeń zdrowia spowodowanych

nadużywaniem alkoholu Nadużywanie alkoholu powoduje szkody zdrowotne nie tylko u osób uzależnionych. Raport WHO o stanie zdrowia na świecie za rok 2002 wykazuje istnienie związku przyczynowego pomiędzy piciem alkoholu a ponad 60 typami chorób i urazów. Szacuje się, że w Polsce około 20% zgłoszeń do szpitali ogólnych i podstawowej opieki zdrowotnej wiąże się z nadużywaniem alkoholu.

Ryzyko komplikacji zdrowotnych zwiększa się po przekroczeniu poziomu spożycia 10 litrów czystego alkoholu rocznie w przypadku mężczyzn i 7,5 litra w przypadku kobiet. Badania PARPA z 2003 roku wykazały, że w Polsce 10% konsumentów napojów alkoholowych – czyli blisko 2,5 mln osób – znalazło się powyżej tego progu. Grupa abstynentów liczy 15,4%.

Szczególnym rodzajem zagrożeń są poalkoholowe uszkodzenia płodu, w tym Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS). W Polsce brak badań epidemiologicznych dotyczących rozpowszechnienia tego zjawiska, badania amerykańskie wykazują, że na 2 tys. dzieci rodzi się od 1 do 6 z poalkoholowymi uszkodzeniami. Obserwacje praktyków, m.in. pracowników Domów Dziecka i rodziców zastępczych, potwierdzają występowanie w Polsce tego zjawiska. Około 70%– 80% dzieci w Domach Dziecka to dzieci z rodzin alkoholowych.

(Więcej na temat alkoholowych szkód zdrowotnych w Rozdziale II: „Diagnoza problemów związanych z alkoholem i problemami alkoholowymi w Polsce w 2003 roku – zagrożenia zdrowia związane z alkoholem”)

Do ważniejszych rodzajów działań służących realizacji tego celu można zaliczyć: 1. Kontynuowano szkolenia związane z problematyką uzależnień dla studentów IV roku II

Wydziału Akademii Medycznej w Warszawie. Wzięło w nich udział 70 studentów. 2. Kontynuowano działania w kierunku rozszerzenia dostępności usług terapeutycznych z

zakresu terapii uzależnienia od alkoholu dla młodzieży. Zawarto 6 porozumień z placówkami realizującymi „Program terapeutyczny dla młodzieży nadużywającej/uzależnionej od alkoholu”. w następujących placówkach: Przychodnia Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Radomiu, Poradnia Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia w Ostrowi Mazowieckiej, Fundacja ETOH - Oddział Regionalny w Bielsku Białej, Przychodnia Leczenia Uzależnień Współuzależnienia w Śremie, Przychodnia Terapii Uzależnienia od Alkoholu w Stargardzie Gdańskim, Stowarzyszenie Pomocy Psychologicznej Dziecku i Rodzinie w Słupsku. Program


18

dotyczy terapii ambulatoryjnej, obejmującej zajęcia grupowe (10-12 osób) dla młodzieży poniżej 18 roku życia, konsultacje indywidualne dla młodzieży oraz dla ich rodziców, także pojedyncze zajęcia maratonowe. Zajęcia terapeutyczne realizowane są przez specjalistów psychoterapii uzależnienia od alkoholu zazwyczaj na terenie placówek odwykowych. Oddziaływaniami objęto około 70 osób młodocianych oraz ich rodziców.

3. W ramach realizacji porozumień WOTUW finansowano też zaawansowane programy terapeutyczne dla osób uzależnionych od alkoholu. Skorzystało z nich: w województwie mazowieckim (WOTUW Pruszków) – 355 osób, w województwie podkarpackim) (WOTUW Stalowa Wola) – 61 osób, w województwie lubuskim (WOTUW Zielona Góra) – 25 osób.

4. W województwie zachodniopomorskim lekarze pierwszego kontaktu z 209 zakładów podstawowej opieki zdrowotnej w ciągu 2002 roku zbadali testem przesiewowym (AUDIT – Alcohol Use Disorder Identification Test) ponad 120 tys. pacjentów. Zachodniopomorska RKCh wymagała od lekarzy przebadania 25% populacji pacjentów ww. testem. WOTUW zachodniopomorski koordynował zbieranie wyników tych testów. Lekarze współpracowali z WOTUW–em i innymi zakładami lecznictwa odwykowego, zasięgając konsultacji w sprawach pacjentów nadużywających alkoholu.

5. W Łodzi działało pięć punktów konsultacyjnych przy szpitalach ogólnych, gdzie specjaliści psychoterapii uzależnień konsultowali pacjentów, u których urazy lub zachorowania miały związek z alkoholem.

6. W ramach wdrażania metod wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji do praktyki lekarzy pierwszego kontaktu przeprowadzono szkolenia dla zespołów trenerskich z województw, które mają za zadanie szkolić lekarzy w poszczególnych województwach w zakresie metod screeningowych dotyczących problemów alkoholowych. W szkoleniach wzięło udział 28 osób.

7. PARPA, Instytut Matki i Dziecka w Warszawie wraz ze Stowarzyszeniem Rodzicielstwa Zastępczego organizowali 9 września obchody Światowego Dnia FAS w Warszawie, oraz szkolenia dla wybranych grup zawodowych i rodziców zastępczych dotyczące problematyki FAS. Udział wzięło ok. 200 uczestników.

Do szczególnie istotnych zagrożeń i problemów związanych z realizacją celu 3 można zaliczyć: • Brak dostatecznej wiedzy pracowników służby zdrowia na temat skutków nadużywania

alkoholu dla organizmu, w tym dla zdrowia rozwijającego się płodu. • Brak kompetencji personelu medycznego do podejmowania wczesnej interwencji wobec

pacjentów nadużywających alkoholu. 1.5.4. Cel 4. Zmniejszanie ilości i dolegliwości alkoholowych zaburzeń życia

rodzinnego Szacuje się, że w Polsce w rodzinach alkoholików żyje ok. 1,5 mln osób dorosłych i

1,5–2 mln dzieci – większość z nich to osoby współuzależnione i ofiary przemocy domowej. Rocznie policja w Polsce rejestruje około 100 tys. przypadków przemocy w rodzinie.

Liczbę ofiar przemocy policja szacuje na ponad 135 tys. Prawie w co piątej polskiej rodzinie dochodzi do konfliktów z powodu nadużywania alkoholu (CBOS–2002). Około 60% pacjentów lecznictwa odwykowego przyznaje, że stosowało przemoc wobec swoich najbliższych (IPZ–2000). (Więcej informacji w Rozdziale II: Diagnoza problemów związanych z alkoholem i problemami alkoholowymi w Polsce w 2003 roku – problemy i zagrożenia życia rodzinnego związane z nietrzeźwością”).


19

Do ważniejszych rodzajów działań służących realizacji tego celu można zaliczyć: 1. Kontynuowano szkolenia dla terapeutów pracujących z osobami

współuzależnionymi. Na początku 2003 roku terapia osób współuzależnionych odbywała się w prawie 230 placówkach odwykowych. (Więcej informacji w Rozdziale III: „Polskie lecznictwo odwykowe – podstawy prawne i merytoryczne”).

2. W ramach pomocy Dorosłym Dzieciom Alkoholików opracowywane i wdrażane były programy rozwojowo–terapeutyczne dla tej populacji, kontynuowano szkolenia dla prowadzących je terapeutów. Terapii prowadzonej w prawie 92 placówkach poddaje się rocznie ponad 2 tys. osób (Więcej w Rozdziale III: „Polskie lecznictwo odwykowe – podstawy prawne i merytoryczne”).

3. W 2003 roku zmalała liczba działających świetlic socjoterapeutycznych, wzrosła natomiast liczba świetlic opiekuńczo–wychowawczych oraz liczba dzieci w nich przebywających. W omawianym okresie w Polsce działało ponad 2.600 świetlic realizujących programy socjoterapeutyczne. W placówkach tych pomocą objętych było ponad 93 tys. dzieci. W równolegle działających świetlicach opiekuńczo–wychowawczych (ponad 4.500 placówek) przebywało około 191 tys. dzieci. Ponad 150 tys. dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo–wychowawczych i socjoterapeutycznych korzystało z dożywiania.

4. W 2003 roku ponad 117 tys. dzieci uczestniczyło w obozach i koloniach z programem zajęć socjoterapeutycznych.

5. Kontynuowano specjalistyczne szkolenia dla wychowawców świetlic socjoterapeutycznych (dotychczas ukończyło je 1.051 osób). Prowadzone było także kształcenie w tym kierunku na studiach wyższych i studiach podyplomowych oraz przy współpracy z organizacjami pozarządowymi. (Więcej informacji w Rozdziale VI: „Działania realizowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych pod nadzorem Ministra Zdrowia”.)

6. Uruchomiono ogólnopolski projekt „Razem raźniej” dotyczący sieci wiodących świetlic realizujących programy pracy socjoterapeutycznej z dziećmi z rodzin z problemem alkoholowym. W 2003 roku w projekcie uczestniczyło 130 placówek. (Więcej informacji w Rozdziale VI: „Działania realizowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych pod nadzorem Ministra Zdrowia”).

7. W 2003 roku organizowane były konferencje dotyczące problematyki socjoterapii, np. zorganizowana przez PARPA VI Ogólnopolska konferencja „Pomoc psychologiczna dzieciom z rodzin z problemem alkoholowym”, przez Centrum Interwencji Kryzysowej PCK w Gdańsku „Drogowskazy – dziecko i my” oraz I Konferencja Sekcji Socjoterapii PTP.

8. Na początku 2003 roku w Polsce funkcjonowało 376 domów dziecka oraz 197 rodzinnych domów dziecka, w których przebywało odpowiednio 21.021 i 1.590 wychowanków. Szacuje się, że blisko 90% tych dzieci pochodzi z rodzin alkoholików. Kontynuowano szkolenia dla pracowników domów dziecka (np. w woj. warmińsko–mazurskim przeszkolono pracowników 12 domów dziecka).

9. Kontynuowane były również szkolenia liderów grup samopomocowych typu Al–Ateen; szacuje się, że w Polsce w 2003 roku działały 174 takie grupy.

10. Kontynuowało działalność Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”, z którego pracownicy udzieli w 2003 roku ponad 16,5 tys. porad osobistych, telefonicznych i mailowych. (Więcej informacji w Rozdziale VI: „Działania realizowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych pod nadzorem Ministra Zdrowia”).


20

11. Kontynuowało działalność Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie – ogólnopolskie szkolenie dla osób pracujących z ofiarami i sprawcami przemocy w rodzinie (od początku działalności ponad 1.300 absolwentów). (Więcej informacji w Rozdziale VI: „Działania realizowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych pod nadzorem Ministra Zdrowia”).

12. Kontynuowano edukację w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie w ramach szkoleń lokalnych, w których wzięło udział ponad 1.500 osób. (Więcej informacji w Rozdziale X: „Programy Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Realizowane w województwach”).

13. Zorganizowano i przeprowadzono konferencje na temat przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w których wzięło udział ponad 1.000 osób. (Więcej informacji w Rozdziale X: „Programy Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Realizowane w województwach”).

14. Prowadzone były działania na rzecz rozwoju Ogólnopolskiego Porozumienia Osób i Organizacji Pomagających Ofiarom Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. (Więcej informacji w Rozdziale VI: „Działania realizowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych pod nadzorem Ministra Zdrowia”).

15. W policji wdrażano procedurę interwencji w sprawach przemocy w rodzinie „Niebieskie Karty”. W porównaniu do ubiegłego roku o prawie 10 tys. zmalała liczba interwencji w sprawach przemocy w rodzinie. Wzrosła natomiast liczba ofiar przemocy i sprawców będących w chwili popełnienia czynu pod wpływem alkoholu. (Więcej informacji w Rozdziale VII: „Działania innych ministerstw, Komitetu Badań Naukowych oraz jednostek publicznej radiofonii i telewizji – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji”).

16. Przeprowadzono pilotaż procedury interwencji gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych w sprawach przemocy w rodzinie pod nazwą „Niebieskie Karty dla gmin”. (Więcej informacji w rozdziale VI: „Działania realizowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych pod nadzorem Ministra Zdrowia”).

17. Wzrosła liczba placówek lecznictwa odwykowego, w których realizowane są programy pomocy ofiarom przemocy w rodzinie. Obecnie 78 placówek odwykowych deklaruje, iż prowadzi tego typu działalność, a 29 – że realizuje programy interwencyjno–korekcyjne dla sprawców przemocy domowej.

18. W coraz większym zakresie w ograniczanie zagrożeń życia rodzinnego wywołanych alkoholem angażowały się społeczności lokalne. W gminach wzrosła liczba specjalistycznych placówek udzielających pomocy ofiarom przemocy w rodzinie. Z danych nadesłanych przez 2.283 gmin wynika, że w 2003 roku funkcjonowało 156 ośrodków interwencji kryzysowej, 965 punktów konsultacyjnych, 499 telefonów zaufania, 171 schronisk i hosteli oraz 198 samopomocowych grupy wsparcia, realizowane były również programy interwencyjno–korekcyjne dla sprawców przemocy. Szczególną rolę w pomocy członkom rodzin z problemem alkoholowym odgrywały gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych, których członkowie przeprowadzili ponad 21 tys. rozmów interwencyjnych ze sprawcami przemocy domowej oraz skontaktowali się z ponad 37 tys. ofiar przemocy. (Więcej informacji w Rozdziale IX: „Działalność samorządów gminnych”).

19. Wzrosła liczba lokalnych, interdyscyplinarnych zespołów specjalistów, udzielających kompleksowej pomocy rodzinom, w których dochodzi do przemocy. W 2003 roku funkcjonowało 287 zespołów ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz 123 zespoły ds. przeciwdziałania przemocy wobec dzieci (dane z 2.283 gmin).

20. Podobnie jak w latach poprzednich tworzone były tzw. „Niebieskie Pokoje” tj. miejsca do bezpiecznego, nie raniącego przesłuchiwania dzieci–ofiar przemocy. Szacuje się, że w


21

Polsce działa obecnie 195 takich pomieszczeń, z tego 57 przy komisariatach i komendach policji, 26 – przy organizacjach pozarządowych, a 113 to pomieszczenia policyjne dostosowane zarówno do przesłuchań dzieci, jak i dorosłych ofiar przestępstw.

21. W 2003 roku przeprowadzono kilka kampanii i akcji edukacyjno–medialnych, np. „16 dni przeciw przemocy wobec kobiet”, „Zły dotyk”, które sprzyjały profilaktyce i rozwiązywaniu problemów przemocy.

22. W 2003 roku ukazało się kilkanaście książek poświęconych przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz wydawany był dwumiesięcznik poświęcony problematyce przemocy w rodzinie „Niebieska Linia”.

Do szczególnie istotnych zagrożeń i problemów związanych z realizacją celu 4 można zaliczyć: • Brak stabilności i trwałości w funkcjonowaniu placówek oferujących pomoc członkom

rodzin z problemem alkoholowym. Dotyczy to zarówno placówek pomagających dorosłym ofiarom przemocy w rodzinie, jak i dzieciom alkoholików.

• Niezbędne jest wzmocnienie procedury „Niebieskie Karty” w policji oraz wprowadzenie odpowiednich regulacji prawnych dotyczących procedury w systemie pomocy społecznej.

• Mówiąc o zagrożeniach należy wskazać niskie zaangażowanie przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości w przeciwdziałanie przemocy w rodzinie.

• Nie udało się stworzyć systemu pomocy rodzinie, który pozwoliłby na udzielenie kompleksowej pomocy wszystkim jej członkom.

• Ogromną barierą są również niedobory kadrowe wśród osób pracujących z dziećmi z rodzin alkoholowych a także zbyt duże grupy terapeutyczne.

• Niezbędne jest kontynuowanie szkoleń i prowadzenie szeroko rozumianej edukacji. 1.5.5. Cel 5. Zmniejszenie ilości wypadków oraz strat ekonomicznych

spowodowanych nietrzeźwością w miejscu pracy 1. Według danych pochodzących z kontroli prowadzonych przez Państwową Inspekcję

Pracy w 2003 roku wśród ogólnej liczby 2.466 wypadków, które przebadali inspektorzy, alkohol był jedną z przyczyn wypadku w 0,6% z nich.

2. W 2003 roku Policja zanotowała naruszenia obowiązku trzeźwości zawodowej z art. 180 k.k. (Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, pełni czynności związane bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu pojazdów mechanicznych, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.) w 98 przypadkach (w 2002 w 95).; z art. 179 k.k. (Kto wbrew szczególnemu obowiązkowi dopuszcza do ruchu pojazd mechaniczny albo inny pojazd w stanie bezpośrednio zagrażającym bezpieczeństwu w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym lub dopuszcza do prowadzenia pojazdu mechanicznego albo innego pojazdu na drodze publicznej przez osobę znajdującą się w stanie nietrzeźwości, będącą pod wpływem środka odurzającego lub osobę nie posiadającą wymaganych uprawnień, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.) w 111 przypadkach (w 2002 w 68).

3. Rzeczywiste rozmiary wypadków oraz strat ekonomicznych w miejscu pracy spowodowanych nietrzeźwością są trudne do oszacowania z powodu częstego ukrywania rzeczywistego powodu wypadku.

4. Z tego samego powodu trudno określić, jaki procent ujawnionych przez Policję przypadków kierowania pojazdem pod wpływem alkoholu miał miejsce w czasie wykonywania czynności zawodowych. (Więcej informacji w Rozdziale IV: „Alkohol a zagrożenie bezpieczeństwa”)


22

Do ważniejszych rodzajów działań służących realizacji tego celu można zaliczyć: 1. W coraz większej liczbie gmin w zakładach pracy prowadzone są pracownicze

programy profilaktyczne, które przybliżają pracownikom zagadnienia związane z profilaktyką problemów alkoholowych oraz uczą kierowników i przełożonych postępowania w sytuacjach związanych z nietrzeźwością pracowników. – Dla przykładu: w Miejskich Zakładach Autobusowych w Warszawie kadra kierownicza

odbyła szereg szkoleń, których efektem było podjęcie działań na rzecz pomocy psychologicznej dla pracowników z problemem alkoholowym. Prowadzone są wykłady i dyskusje w ramach szkoleń BHP i szkoleń certyfikacyjnych kierowców. Psycholog zakładowy współpracuje z działaczami związków zawodowych, którzy odbyli swoje leczenie odwykowe, w celu pomocy osobom mającym problemy alkoholowe.

2. Ministerstwo Obrony Narodowej podejmuje działania służące wyeliminowaniu spożywania alkoholu na terenie jednostek oraz zachowania trzeźwości w trakcie wykonywania obowiązków służbowych w Siłach Zbrojnych RP. Powstała społeczna komisja ds. kół wojskowych Towarzystwa Trzeźwości Transportowców.

3. W 2003 roku Ministerstwo Obrony Narodowej wdrożyło pilotażowy program ukierunkowany na przeciwdziałanie nietrzeźwości kierowców wojskowych.

4. W roku 2003 kontynuowano realizowane od 1998 roku, wspólnie z Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, szkolenia dla dowódców i oficerów WP przygotowujące do prowadzenia działalności profilaktycznej w jednostkach wojskowych program „Korekta” (Więcej informacji w Rozdziale VII: „Działania innych ministerstw, Komitetu Badań Naukowych oraz jednostek publicznej radiofonii i telewizji – Ministerstwo Obrony Narodowej”).

5. W ramach realizacji Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji podejmowało liczne działania zmierzające do wyeliminowania przypadków nietrzeźwości w trakcie wykonywania obowiązków służbowych. Między innymi były to: – szkolenia, prelekcje poświęcone problematyce uzależnień dla pracowników MSWiA; – porady dla funkcjonariuszy udzielane przez personel służby zdrowia MSWiA; – organizacja grup wsparcia dla trzeźwiejących alkoholików; – uruchomienie dwóch oddziałów leczenia ambulatoryjnego dla osób uzależnionych od

alkoholu pracujących w resorcie spraw wewnętrznych (Otwock i Jelenia Góra); – szkolenia dla psychologów zatrudnionych w Policji.

(Więcej informacji w Rozdziale VII: „Działania innych ministerstw, Komitetu Badań Naukowych oraz jednostek publicznej radiofonii i telewizji – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji”).

6. Zadania określone w Narodowym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Ministerstwo Infrastruktury realizowało poprzez działalność profilaktyczną i edukacyjno–wychowawczą adresowaną do szerokiego kręgu osób korzystających z różnych rodzajów transportu, do przewoźników, a także użytkowników dróg. Zadania te były realizowane między innymi przez: – Zarząd Krajowy Towarzystwa Trzeźwości Transportowców, – Sekretariat Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, – Kolejową Medycynę Pracy, – Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej. (Więcej informacji w Rozdziale VII: „Działania innych ministerstw, Komitetu Badań Naukowych oraz jednostek publicznej radiofonii i telewizji”)


23

Do szczególnie istotnych zagrożeń i problemów związanych z realizacją celu 5 można zaliczyć: • Niedostateczne umiejętności kadry kierowniczej do podejmowania interwencji

motywacyjnych wobec podwładnych z problemem alkoholowym. • Brak specjalnych procedur w zakładach pracy stosowanych wobec pracowników z

problemem alkoholowym. 1.5.6. Cel 6. Zmniejszenie udziału nietrzeźwości wśród przyczyn naruszania

prawa i porządku publicznego Gromadzone przez Komendę Główną Policji dane statystyczne jednoznacznie

wskazują na związek między nadużywaniem alkoholu a przestępczością. W wielu kategoriach dokonanych przestępstw, szczególnie istotnych dla stanu bezpieczeństwa publicznego, alkohol był w 2003 roku bezpośrednią przyczyną działania sprawców: 1. W 2003 roku w stanie nietrzeźwym było 49,4% podejrzanych o dokonanie zabójstwa;

35,6% podejrzanych o dokonanie gwałtu; 22% podejrzanych o dokonanie kradzieży z włamaniem. Ogółem w wybranych kategoriach1 przestępstw 57,4% ogółu podejrzanych znajdowało się pod wpływem alkoholu.

2. Zwiększyła się liczba osób doprowadzonych przez Policję do izb wytrzeźwień 183.935 (164.442 w 2002 roku).

2. Zmniejszyła się liczba wypadków drogowych spowodowanych przez nietrzeźwych 5.800 (6.577 w 2002 roku).

3. Pomimo tego, iż w 2003 roku spadła liczba zatrzymanych praw jazdy z powodu kierowania pojazdem po spożyciu alkoholu – 59.695 (62.431 w 2002 roku), w dalszym ciągu jest to podstawowa przyczyna jego odebrania – 76,3% (74,8% w 2002 roku).

4. W 2003 roku wzrosła liczba ujawnionych przypadków kierowania pojazdami w stanie nietrzeźwości (art. 178a kk) – 148.488 (139.519 w 2002 roku).

5. Policja w ramach procedury Niebieskie Karty zarejestrowała w 2003 roku 83.330 sprawców przemocy domowej (w 2002 roku 76.991), – w tym 64.064 nietrzeźwych – w roku 2002 – 60.884.

6. W 2003 roku, przy znaczącym spadku (o 40%) ogólnej liczby wojskowych sprawców przestępstw – zmniejszyła się również (o 34%) liczba żołnierzy, którzy w chwili popełnienia przestępstwa byli pod wpływem alkoholu.

Do ważniejszych rodzajów działań służących realizacji tego celu w roku 2003 można zaliczyć: • W 2003 roku na terenie całej Polski Policja przeprowadziła 14.183 akcji

ukierunkowanych na prewencję problemów alkoholowych. • Kontynuowano działania pod nazwą „Pomiar”, polegające na skoordynowanej kontroli

stanu trzeźwości kierujących pojazdami. W 2003 roku w działaniach tych brało udział (na zasadzie wielokrotności) 58.236 policjantów. Kontroli poddano 391.034 kierujących pojazdami, w tym 308.698 kierujących samochodami osobowymi. W rezultacie przeprowadzonych kontroli ujawniono 9.795 nietrzeźwych kierujących.

1 Dotyczy przestępstw z art. 148, 151–159, 189–193, 197–199, 207, 216, 217, 222–228, 278–282, 288, 289 oraz rozdziałów XX i XXI KK


24

• W Siłach Zbrojnych podejmowano różnorodne przedsięwzięcia w zakresie profilaktyki i

rozwiązywania problemów alkoholowych mające między innymi na celu podejmowanie zdecydowanych działań wobec sprawców przestępstw, wykroczeń i przewinień dyscyplinarnych popełnionych pod wpływem alkoholu; uświadamianie żołnierzom tragicznych następstw wypadków spowodowanych pod wpływem alkoholu itp. (Więcej informacji w Rozdziale VII: „Działania innych ministerstw, Komitetu Badań Naukowych oraz jednostek publicznej radiofonii i telewizji”)

Do szczególnie istotnych zagrożeń i problemów związanych z realizacją celu 6 można zaliczać: • Niewystarczająca wykrywalność przypadków prowadzenia pojazdów przez nietrzeźwych

kierowców. • Zbyt pobłażliwa jurysdykcja wobec osób złapanych za kierowanie pojazdem w stanie nietrzeźwym. • Brak ogólnopolskiego systemu psychokorekcyjnego dla kierowców ukaranych za

kierowanie pojazdu w stanie nietrzeźwym. • Małe zaangażowanie samorządów lokalnych. 1.5.7. Cel 7. Zmniejszenie naruszeń prawa na rynku alkoholowym

Rynek napojów alkoholowych w Polsce podlega ciągłej kontroli zarówno ze strony

urzędów centralnych jak i organów samorządowych: • W wyniku działań policyjnych ujawniono 3.599 przypadków nielegalnego handlu

alkoholem – z art. 43 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. • W 2003 roku Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej wydał 265 zezwoleń na

obrót hurtowy napojami alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu. W 2003 roku nie wystąpiły powody do wydania przez Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej decyzji o cofnięciu zezwolenia.

• W 2003 roku Policja ujawniła 363 przypadki nielegalnej produkcji spirytusu. • Skierowano 25.288 wniosków o ukaranie do sądów grodzkich za naruszenie przepisów

ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. • Inspekcja Handlowa w ramach przeprowadzonych w 2003 roku kontroli przestrzegania

przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, objęła swoimi działaniami 4.924 punkty sprzedaży detalicznej, 1.350 zakładów gastronomicznych i 225 magazynów hurtowych. Przeprowadzone w 2003 roku kontrole ujawniły naruszenie większości zakazów wymienionych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi i przepisów ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy. Do najbardziej istotnych ustaleń należał, podobnie jak w roku ubiegłym, handel napojami alkoholowymi bez zezwolenia.

• Urząd Ochrony Konsumentów i Konkurencji na mocy ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2003 roku Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.), podjął 7 działań zmierzających do zakazu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji w wyniku podjętych działań interwencyjnych w 2003 roku: – w telewizjach koncesjonowanych stwierdziła emisję reklam piwa czasie chronionym

w 3 przypadkach: POLSAT, TVN 24, CANAL+ Niebieski. – w telewizji publicznej dwukrotnie w programie 2 TVP S.A oraz w programie 1 TVP S.A

• W programach radiowych nie stwierdzono w 2003 roku niezgodnych z prawem reklam napojów alkoholowych.


25

Do szczególnie istotnych zagrożeń i problemów związanych z realizacją celu 7 można zaliczać: • Brak możliwości bezpośredniego oraz szybkiego wpływu na emisję reklam napojów

alkoholowych łamiących prawo. • Brak narzędzi kontroli reklam pod kątem ich zgodności z prawem. • Brak zapisów na temat reklamy oraz innych działań promocyjnych wykorzystujących

nowe technologie – np. Internet. • Zbyt niska egzekucja prawa w dziedzinie cofania zezwoleń na sprzedaż napojów

alkoholowych w przypadku łamania warunków otrzymanego zezwolenia. 1.5.8. Cel 8. Promowanie postaw społecznych ważnych dla profilaktyki

i rozwiązywania problemów alkoholowych Jednym z celów działania PARPA jest promowanie postaw społecznych ważnych dla

profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. W ostatnich latach m.in.: dzięki wielopłaszczyznowym oddziaływaniom PARPA postawy Polaków wobec problemów alkoholowych, terapii uzależnienia od alkoholu oraz terapii współuzależnienia, interwencji wobec zjawiska przemocy domowej zmieniły się na lepsze. Ważnym obszarem oddziaływań jest zjawisko sprzedaży alkoholu osobom nieletnim. W roku 2003 w ramach kampanii edukacyjnej „Alkohol – nieletnim dostęp wzbroniony” przeprowadzono badania, z których wynika, że około 20% osób badanych było świadkami sprzedaży alkoholu osobom niepełnoletnim (w sklepie lub lokalu). 75% świadków sprzedaży alkoholu nieletnim nigdy nie podjęło żadnej interwencji w tej sprawie, a tylko 20% osób kupujących alkohol w punktach sprzedaży było świadkiem żądania przez sprzedawcę dowodu potwierdzającego pełnoletność nabywcy. Około 70% respondentów potępia jednak sprzedaż napojów alkoholowych osobom niepełnoletnim. Do ważniejszych działań służących realizacji tego celu w roku 2003 należały: 1. Wielostronna informacja na temat problematyki alkoholowej, strategii i metod

profilaktyki, terapii, interwencji, działań środowisk lokalnych i organizacji pozarządowych w tym obszarze, możliwości szukania pomocy dla osób uzależnionych i ich rodzin na stronie www.parpa.pl oraz www.psychologia.edu.pl.

2. Stałe kontakty z mediami (inicjowane przez PARPA i przez media), monitorowanie ich pod kątem tematyki alkoholowej, odpowiedzi na artykuły, sprostowania, informowanie mediów o przedsięwzięciach związanych z realizacją zadań ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi i Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych: kampaniach, konferencjach, wynikach badań itp., organizowanie konferencji prasowych, pozyskiwanie patronów medialnych dla działań profilaktycznych i naprawczych w obszarze szkód alkoholowych..

3. Kontakt i wspieranie liderów organizacji pozarządowych zaangażowanych w działania na rzecz promowania zdrowego stylu życia, trzeźwości, szczególnie wśród młodzieży, m.in.: Krucjaty Wyzwolenia Człowieka, Powiatowej Młodzieżowej Szkoły Liderów w Mikołowie, Polskiej Rady Ruchu Abstynenckiego, grup samopomocowych Al–Ateen, Profilaktyczno–Rozwojowego Ośrodka Młodzieży i Dzieci z Łodzi.

4. Dofinansowanie specjalistycznych czasopism, których odbiorcami są osoby zawodowo zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych, miesięczników: „Remedium” (nakład 4.000 egzemplarzy), „Świat problemów” (nakład 4000 egzemplarzy), dwumiesięczników: „Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia” (nakład 2.500


26

egzemplarzy), „Niebieska Linia” (nakład 4.000 egzemplarzy), „Trzeźwymi bądźcie” (nakład 5.000 egzemplarzy), kwartalnika: „Alkoholizm i Narkomania” (nakład 1.200 egzemplarzy);

5. Publikacje PARPA (i innych wydawnictw) kierowane do osób zajmujących się zdrowiem publicznym i problemami alkoholowymi: „Raport o stanie zdrowia na świecie 2002”, „Picie i alkoholizm w świetle teorii psychologicznych”, Licznik Trzeźwości (promujący metodę przeliczania spożytego alkoholu na promile we krwi), „Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików” autorstwa B.E.Robinsona i J.L.Rhoden, „Nastolatki i alkohol” autorstwa R.E.Voglera i W.R.Bartza, „Leczenie dzieci po urazach psychicznych” autorstwa B.James (nakład 3.000 egzemplarzy), „Alkohol i kierowca”.

6. Społeczna kampania edukacyjna „Alkohol – nieletnim dostęp wzbroniony” zorganizowana we Związkiem Pracodawców Przemysłu Piwowarskiego w Polsce, której celem było zmniejszenie zasięgu zjawiska sprzedaży alkoholu nieletnim oraz zwrócenie uwagi opinii publicznej na fakt, że jest to naruszenie prawa; kampania prowadzona w okresie wakacyjnym oprócz działań medialnych, informacyjno–edukacyjnych i Public Relation zaktywizowała kilkaset środowisk lokalnych, w których przeprowadzono wiele badań, happeningów, akcji profilaktycznych i interwencyjnych.

Do szczególnie istotnych zagrożeń i problemów związanych z realizacją celu 8 można zaliczać: • Agresywne działania promocyjne przemysłu alkoholowego: sponsoring imprez

masowych (koncerty, imprezy sportowe, itp.). • Zbyt małe wsparcie mediów w promocji zdrowego stylu życia. 1.5.9. Cel 9. Ograniczanie globalnego spożycia alkoholu i zmiana

struktury jego spożycia na rzecz napojów niskoprocentowych 1. Dane statystyczne dotyczące dostaw alkoholu na rynek wewnętrzny przekazane Państwowej

Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przez Główny Urząd Statystyczny, a także najnowsze wyniki ogólnopolskich badań ankietowych z 2003 roku oraz badań przeprowadzonych w 2002 roku pozwoliły wstępnie oszacować rzeczywisty średni poziom spożycia 100% alkoholu w Polsce. Ocenia się (na podstawie badań ankietowych), iż w roku 2003 średnie spożycie napojów alkoholowych w litrach na jednego mieszkańca wzrosło w stosunku do 2002 roku o ok. 15%. Według GUS spożycie napojów alkoholowych w porównaniu z 2002 rokiem wzrosło o 13%. Szacuje się, iż w 2003 roku średni poziom konsumpcji czystego alkoholu na jednego mieszkańca wynosił ok. 8–10 litrów.

2. Według danych GUS dostawy na zaopatrzenie kraju wyrobów wysokoprocentowych wzrosły w 2003 roku w porównaniu z rokiem 2002 o 38,4% co w bezpośrednio przekłada się na wzrost spożycia tych napojów.

3. Tendencja ta widoczna jest także w zmianie struktury spożycia napojów alkoholowych. Po raz pierwszy od początku lat dziewięćdziesiątych nastąpił wzrost zainteresowania Polaków napojami wysokoprocentowymi:

2002 rok 2003 rok* Wyroby spirytusowe 24,5% 30,54% Wino i miody pitne 19,4% 17,25% Piwo 56,1% 52,21%


27

Wzrost procentowego udziału w strukturze spożycia napojów alkoholowych widoczny jest także w wynikach badań zrealizowanych w 2002 i 2003 roku:

2002 rok 2003 Napoje spirytusowe 39,4% 43,5% Wino 8,7% 8,7% Piwo 51,8% 47,8%

4. Według oficjalnych danych spożycie napojów alkoholowych w litrach na jednego mieszkańca (dane GUS) kształtowało się następująco: – 1999: 7,04 litra – 2000: 7,07 litra – 2001: 6,58 litra – 2002: 6,93 litra – 2003*: 7,86 litra

5. Bezpośredni wpływ na spożycie alkoholu ma jego dostępność. W 2003 roku sprzedaż napojów alkoholowych prowadzona była w ponad 190 tys. punktów – wielkość ta nie uległa zmianie w porównaniu z rokiem 2002.

Do szczególnie istotnych zagrożeń i problemów związanych z realizacją celu 9 można zaliczyć: • Bardzo wyraźny wzrost spożycia napojów alkoholowych w 2003 roku – szczególnie

wyrobów spirytusowych – co nie jest zgodne z celami Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

1.6. Źródła informacji wykorzystanych w sprawozdaniu Sprawozdanie z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w 2003 roku zostało opracowane na podstawie materiałów uzyskanych z: − Głównej Inspekcji Pracy, Głównego Urzędu Statystycznego, Inspekcji Handlowej, Instytutu

Psychiatrii i Neurologii, Komendy Głównej Policji, Komitetu Badań Naukowych, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwa Infrastruktury, Ministerstwa Obrony Narodowej, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Sprawiedliwości, Ministerstwa Środowiska, Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn, Polskiego Radia S.A., Służby Celnej, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Zarządu TVP S.A., Rzecznika Praw Dziecka, urzędów marszałkowskich, a także wojewodów i regionalnych izb obrachunkowych,

− oraz analiz, badań i dokumentacji prowadzonej przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

*Obliczenia PARPA na podstawie danych GUS. Obliczenia zostały przeprowadzone z założeniem, że: wino i miody pitne zawierają 12% alkoholu; natomiast piwo zawiera 5,5% alkoholu.


28


29

Rozdział II

DIAGNOZA PROBLEMÓW ZWIĄZANYCH Z ALKOHOLEM I PROBLEMAMI ALKOHOLOWYMI

W POLSCE W 2003 ROKU

Dane statystyczne dotyczące dostaw alkoholu na rynek wewnętrzny przekazane Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przez Główny Urząd Statystyczny a także najnowsze wyniki ogólnopolskich badań ankietowych z 2003 roku oraz badań przeprowadzonych w 2002 roku pozwoliły wstępnie oszacować rzeczywisty średni poziom spożycia 100% alkoholu w Polsce.

Ocenia się (na podstawie badań), iż w roku 2003 – w następstwie obniżenia

stawek podatku akcyzowego o 30% i w konsekwencji spadku cen napojów spirytusowych o ok. 20% – średnie spożycie napojów alkoholowych wzrosło w stosunku do 2002 roku o ok. 15%. Najwyższy wzrost odnotowano w przypadku napojów spirytusowych, których konsumpcja zwiększyła się o około 25%. Według danych GUS wzrost spożycia tych napojów sięga ponad 41,1%.

Szacuje się, iż w 2003 roku średni poziom konsumpcji czystego alkoholu na jednego mieszkańca wynosił ok. 8–10 litrów.

Warto jednak podkreślić, iż szacowanie średniej wielkości spożycia alkoholu na

mieszkańca, prowadzone na podstawie badań ankietowych, pozwala jedynie w dużym przybliżeniu ocenić rzeczywisty poziom konsumpcji. Wskaźnik ten nie powinien być również traktowany jako podstawowa miara charakteryzująca spożycie alkoholu, ponieważ nie oddaje złożoności tego zjawiska i zróżnicowania pomiędzy różnymi grupami konsumentów. Badanie średniego spożycia alkoholu może mieć istotne znaczenie w przypadku analizy trendów, a także w sytuacji, gdy na scenie alkoholowej pojawiają się jakieś ważne, zewnętrzne czynniki (np. zmiany podatków, cen), które mogą wpływać na poziom konsumpcji poszczególnych rodzajów napojów alkoholowych.

Taka sytuacja zdarzyła się w Polsce w 2002 roku i była związana ze znacznym obniżeniem stawek podatku akcyzowego od napojów spirytusowych, co spowodowało skokowy spadek cen wódki o ok. 1/5. Kilka miesięcy przed wprowadzeniem wspomnianej obniżki akcyzy na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przeprowadzone zostały ogólnopolskie badania ankietowe „Substancje psychoaktywne – postawy i zachowania”2, bezpośrednio nawiązujące do badań z 1998 roku i wcześniejszych. Dysponując materiałem badawczym z okresu bezpośrednio poprzedzającego obniżkę cen wódek na rynku (będącą następstwem obniżenia stawek podatku akcyzowego) Agencja podjęła decyzje o przeprowadzeniu w następnym roku dokładnie takich samych badań – w tym samym czasie, z wykorzystaniem tej samej ankiety, według identycznych kryteriów doboru próby i przez ten sam zespół badawczy.

Badanie zostało zrealizowane w lecie (czerwiec – lipiec) 2003 roku na próbie losowej mieszkańców w wieku 18 lat i więcej – dokładnie rok po przeprowadzeniu identycznego badania w 2002 roku 2 Realizatorem badań terenowych była Pracownia Badań Społecznych w Sopocie autorem analiz statystycznych i raportu z badań był Janusz Sierosławski z Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.


30

2.1. Spożycie alkoholu przez Polaków w 2003 roku

Z wstępnych oficjalnych danych GUS wynika, że w 2003 roku nastąpił znaczny wzrost globalnego spożycia napojów alkoholowych (w przeliczeniu na 100% alkohol) głównie za sprawą wzrostu spożycia wyrobów spirytusowych aż o 42,9%.

Tabela 2.1. Spożycie alkoholu w litrach na jednego mieszkańca (według GUS)

Spożycie w litrach na jednego mieszkańca

Lata Wyroby spirytusowe (100% alkohol)

Wino i miody pitne

Wino i miody pitne w przeliczeniu na

100% alkohol

Piwo Piwo w przeliczeniu na 100% alkohol

Całość (100% alkohol)

1999 2,10 13,60 1,63 60,10 3,31 7,04 2000 2,00 11,90 1,43 66,20 3,64 7,07 2001 1,70 10,50 1,26 65,80 3,62 6,58 2002 1,70 11,20 1,34 70,70 3,89 6,93 2003 2,40 11,30 1,36 74,60 4,10 7,86*

*Obliczenia PARPA na danych GUS. Obliczenia zostały przeprowadzone z założeniem, że: wino i miody pitne zawierają 12% alkoholu; natomiast piwo zawiera 5,5% alkoholu.

Spożycie wina zwiększyło się o 13%, a piwa o 5%. Trzeba jednak wskazać, że praktycznie tylko wzrost spożycia napojów spirytusowych ma istotne znacznie, bowiem konsumpcja wina jest tak niska, że prawie nie liczy się w strukturze spożycia, zaś wzrost spożycia piwa był tak niewielki, że graniczył ze stabilizacją. Tab. 2.2. Struktura konsumpcji napojów alkoholowych (w odsetkach) na podstawie badań

ankietowych. 1992 rok 1993 rok 1998 rok 2002 rok 2003 Napoje spirytusowe 57,9% 62,9% 49,7% 39,4% 43,5% Wino 9,8% 12,6% 13,4% 8,7% 8,7% Piwo 32,4% 24,5% 36,9% 51,8% 47,8%

Również dane z GUS pokazują na zmianę struktury spożycia w 2003 roku na korzyść napojów wysokoprocentowych. Według oficjalnych danych kształtuje się następująco: Tabela 2.3. Struktura konsumpcji napojów alkoholowych (w odsetkach) na podstawie danych GUS1

2000 rok 2001 rok 2002 rok 2003 rok Wyroby spirytusowe 28,3% 25,8% 24,5% 30,54% Wino i miody pitne 20,2% 19,2% 19,4% 17,25% Piwo 51,5% 55,0% 56,1% 52,21%

1Obliczenia PARPA na podstawie danych GUS. Obliczenia zostały przeprowadzone z założeniem, że: wino i miody pitne zawierają 12% alkoholu; natomiast piwo zawiera 5,5% alkoholu.

Zmiany, jakie obserwujemy porównując wyniki badania z 2003 roku z wynikami z 2002 roku, pokazują jak doszło do wzrostu średniego spożycia napojów spirytusowych. Otóż stało się tak, jak przekonują dane z tabel 2.4., za sprawą zwiększenia się częstotliwości picia.


31

Tabela 2.4. Częstotliwość picia (konsumenci danego napoju alkoholowego) Średnia liczba

przypadków picia w roku

Odsetek pijących w czasie ostatnich 2 dni

Odsetek pijących w czasie ostatnich 7 dni

2002 2003 2002 2003 2002 2003 Wódka 26* 37* 5,8 10,0 27,3 30,9 Bimber 21 19 6,3 12,8 18,1 12,8 Wino 15 16 5,1 5,7 14,4 12,7 Wino domowe 15 16 4,1 5,0 11,6 11,8 Piwo 75 79 37,3 40,9 65,9 69,0 * Różnice istotne statystycznie na poziomie istotności p<0,05. 2.1.1. Zmiany spożycia wśród konsumenci napojów alkoholowych Tabela 2.5. Konsumenci napojów alkoholowych wg poziomu rocznego spożycia w przeliczeniu na 100% alkoholu (odsetki badanych)

Odsetki pijących napoje alkoholowe: Wśród ogółu badanych Wśród konsumentów

2002 2003 2002 2003 Do 1,2 l. 39,1 36,9 48,1 44,6 Pow. 1,2 do 6,0 l. 26,9 25,8 33,1 31,3 Pow. 6,0 do 12,0 l. 8,7 11,2 10,9 13,4 Pow. 12,0 l.* 6,4 8,8 7,9 10,7 *Osoby, których roczną konsumpcję wylicza się na poziomie przekraczającym 12 litrów traktuje się jako nadmiernie pijących.

Kształt rozkładu spożycia, zarówno w 2002 roku, jak i w 2003 roku, wykazuje silnie skośny charakter. Stosunkowo nieduże ilości, nie przekraczające 1,2 litra czystego alkoholu rocznie cechowały w 2002 roku ponad 48% konsumentów alkoholu. W 2003 roku frakcja ta liczyła nieco ponad 44%. W miarę przechodzenia do coraz wyższych poziomów spożycia maleją odsetki konsumentów. Znaczne ilości, powyżej 12 litrów 100% alkoholu rocznie spożywało w 2002 roku prawie 8% konsumentów alkoholu, a w 2003 roku prawie 11% pijących.

Trzeba zauważyć, że grupa ta zwiększyła się o ponad 1/3. Potwierdza to tezę o wzroście spożycia alkoholu w latach 2002–2003. Ponadto, co ważniejsze, wzrost konsumpcji alkoholu oznacza wzrost koncentracji spożycia. Relatywnie najbardziej wzrosła frakcja pijących najwięcej (pow. 12 l. rocznie). Wzrost tej grupy oznaczać może, nasilenie rozpowszechnienia problemów zdrowotnych i społecznych związanych z alkoholem. Ryzyko powstawania takich problemów jest bowiem w tej grupie największe.

Wzrost spożycia alkoholu odnotowany na poziomie całej populacji nie rozkłada się równomiernie w poszczególnych grupach społeczno–demograficznych.

Biorąc pod uwagę średnie spożycie napojów alkoholowych dla ogółu badanych wskazuje na istotne statystycznie zmiany średniego spożycia wśród osób w wieku 40–49 lat, pracujących zawodowo, zatrudnionych na stanowiskach samodzielnych, osób z rodzin pracowników umysłowych bez wyższego wykształcenia. We wszystkich tych kategoriach nastąpił istotny statystycznie wzrost spożycia napojów alkoholowych.

Jeśli analizę ograniczymy do mężczyzn wzrost odnotować trzeba w następujących kategoriach mężczyzn: pracujący na stanowiskach kierowniczych, rolnicy indywidualni oraz podobnie jak dla ogółu badanych mężczyźni z rodzin pracowników umysłowych bez


32

wyższego wykształcenia. Ponadto trzeba zaznaczyć, że wśród mężczyzn z rodzin o dochodach powyżej 900 zł na osobę średnie spożycie spadło.

W przypadku kobiet istotne statystycznie zmiany pojawiły się tylko wśród zatrudnionych na stanowiskach samodzielnych oraz kobiet z rodzin pracowników umysłowych bez wyższego wykształcenia. W obu przypadkach zmiany polegają na wzroście średniego spożycia alkoholu.

Analizując wskaźnik spożycia alkoholu w populacji, jakim jest odsetek osób nadmiernie pijących, pojawia się trochę inny obrazu zmian w latach 2002–2003. Zmiany tego wskaźnika wydają się nawet istotniejsze, bowiem pokazują one jak zmienia się rozmiar grupy nadmiernie pijących, czyli osób dla których ryzyko problemów alkoholowych jest największe.

Biorąc pod uwagę wiek odsetek pijących ryzykownie zwiększył się najbardziej wśród mężczyzn w wieku 50–64 lata.

Istotny statystycznie wzrost odsetka nadmiernie pijących wystąpił wśród uczniów i studentów. Na poziomie ogółu badanych uczniów i studentów odsetek ten uległ więcej niż podwojeniu, zaś wśród mężczyzn o statusie ucznia lub studenta – prawie potrojeniu.

Znaczącym czynnikiem okazała się też wielkość miejscowości zamieszkania. Grupa pijących nadmiernie (powyżej 12 l. alkoholu rocznie) powiększyła się w sposób istotny statystycznie w miastach do 200 tys. mieszkańców, przy czym wzrost był silniejsze w mniejszych miastach, tj. do 50 tys. mieszkańców niż w miastach pow. 50 tys. do 200 tys. mieszkańców.

Wśród osób pracujących wzrost nadużywających alkoholu znaczył się w istotny statystycznie sposób w grupie osób zatrudnionych na samodzielnych stanowiskach

Wedle cech statusu społeczno–zawodowego badanych istotne okazały się dwie kategorie – pracownicy umysłowi bez wyższego wykształcenia oraz kategoria osób pracujących na własny rachunek, tj. przedsiębiorcy, rzemieślnicy, kupcy. Wśród mężczyzn z rodzin pracowników umysłowych bez wyższego wykształcenia odsetek nadużywających alkoholu wzrósł w sposób istotny statystycznie. W grupie osób z rodzin utrzymujących się z pracy na własny rachunek obserwujemy przeciwne tendencje u kobiet i u mężczyzn. U tych pierwszych nastąpił wzrost, u tych drugich – spadek.

Czynnikiem różnicującym zmiany w odsetku pijących nadmiernie okazał się fakt posiadania dzieci. Wśród osób bezdzietnych nie odnotowano zmian istotnych statystycznie, wśród osób posiadających dzieci odsetek pijących pow. 12 l. czystego alkoholu wzrósł w sposób statystycznie znaczący.

Istotny statystycznie wzrost odsetka pijących nadmiernie wystąpił w kategorii dochodów 301–600 zł na osobę w rodzinie. W najwyższej grupie dochodowej (pow. 900 zł na osobę w rodzinie) odsetek pijących nadmiernie istotnie spadł. Ponadto wśród mężczyzn frakcja pijących nadmiernie zwiększyła się znacząco także w najniższej grupie dochodowej – do 300 zł na osobę w rodzinie.

Podsumowując można wskazać kategorie badanych, w których zaznaczył się istotny wzrost odsetka pijących nadmiernie. Należą do nich mężczyźni, osoby w stanie małżeńskim, mieszkańcy miast małych i średniej wielkości (do 200 tys. mieszkańców), uczniowie i studenci, osoby zatrudnione na samodzielnych stanowiskach, osoby o średnim poziomie dochodów.


33

2.1.2 Nielegalne zakupy napojów alkoholowych Kwestia nielegalnego obrotu alkoholem była szczegółowo badana od strony zakupów.

Oszacowanie ilości nielegalnego alkoholu podlegającego obrotowi na rynku nie było możliwe. Jak wiemy pewna część nielegalnego alkoholu trafia do legalnej sieci sprzedaży i nie jest identyfikowalna przez kupujących jako nielegalna. W nielegalnych punktach sprzedaży, tzn. bez koncesji, sprzedawany może być też legalnie produkowany alkohol, np. piwo. Kwestia określenia legalności punktów sprzedaży też może niekiedy budzić wątpliwości – przeciętny konsument kupujący napój alkoholowy, na przykład w budce na bazarze, nie interesuje się zwykle czy sprzedawca posiada ważną koncesję na obrót kupowanym przez niego napojem alkoholowym, czy też sprzedaje go nielegalnie. Podobnie wypicie piwa w zaimprowizowanym ogródku przed sklepem czy kioskiem może niekiedy oznaczać bezwiedny zakup na nielegalnym rynku. Wyniki uzyskane poprzez pytanie o zakupy piwa, wina i wódki na bazarze, placu handlowym czy na ulicy stanowią zatem tylko pewne przybliżenie rozmiarów nielegalnego handlu alkoholem, i to w zasadzie tylko tej najłatwiej identyfikowalnej jego części dokonywanej na nielegalnym rynku detalicznym.

Respondenci w tej części badania byli proszeni o odpowiedź na serię pytań o fakty zakupów piwa, wina i wódki w nielegalnych miejscach w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, częstotliwość tych zakupów i ilości zwykle kupowane przy jednej okazji.

W 2002 roku najmniejsza grupa badanych kupowała nielegalnie wino – 2%, większa frakcja badanych (3,5%) dokonywała zakupów piwa, a największa – wódki lub innych napojów spirytusowych (4,8%). W 2003 roku odsetki kupujących napoje spirytusowe oraz odsetki kupujących wino nie uległy istotnym statystycznie zmianom. Zmniejszyła się natomiast proporcja osób kupujących nielegalnie piwo. Zmniejszeniu uległa też częstotliwość zakupów tego napoju na nielegalnym rynku.

W czasie ostatnich 12 miesięcy nielegalnego zakupu jakiegokolwiek napoju alkoholowego dokonało w 2002 roku 6,4% badanych, a w 2003 roku 6,3%. Można zatem przyjąć, że w okresie dzielącym oba badania praktycznie nie zmieniła się liczba klientów nielegalnego rynku napojów alkoholowych. 2.1.3. Zmiany cen napojów alkoholowych

W badaniu z 2003 roku dokonano nie tylko pomiaru spożycia napojów alkoholowych i wzorów picia, ale także zadano kilka pytań dotyczących widoczności społecznej zmian cen napojów alkoholowych, a także oceny ich konsekwencji.

Większość badanych dostrzegła obniżkę cen napojów spirytusowych, która była skutkiem zmniejszenia obciążeń akcyzowych. Jak przekonują dane z tabeli 2.6., 58% badanych podzielało opinię, że ceny napojów spirytusowych spadły w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. W tej grupie 50,6% badanych uznało, że ceny trochę spadły, a 7,4% badanych, że bardzo spadły. O wzroście cen napojów spirytusowych wspominało tylko 2,3% respondentów. Zupełnie inaczej postrzegany był ruch cen wina i piwa. Spadek cen pierwszego z tych napojów odnotowało 18,2% badanych, a drugiego – 13,7% badanych. Jednocześnie 5,2% badanych dostrzegło wzrost cen wina oraz aż 12,1% wzrost cen piwa. Warto zauważyć, że w przypadku wina najwyższy odsetek badanych nie potrafił sformułować oceny. Wynik ten wiąże, jak można przypuszczać, z relatywnie mała popularnością tego napoju alkoholowego.


34

Tabela 2.6. Zmiany cen napojów alkoholowych w opiniach respondentów (odsetki badanych) Napoje

spirytusowe Wino Piwo

Bardzo wzrosły 0,4 0,2 1,5 Trochę wzrosły 1,9 5,0 10,6 Nie zmieniły się 6,3 27,8 37,1 Trochę spadły 50,6 17,3 13,4 Bardzo spadły 7,4 0,9 0,3 Nie wiem/trudno powiedzieć 33,5 48,7 37,0

W przypadku napojów spirytusowych odsetek braków odpowiedzi był najniższy – 33,5%. Gdyby skoncentrować się na grupie badanych, którzy potrafili dokonać oceny zmian cen, to przewaga osób dostrzegających spadek cen jest druzgocąca. Badani deklarowali bardzo zróżnicowany sposób reagowania na obniżkę cen napojów spirytusowych. Dane na ten temat zawiera tabela 2.7. Tabela 2.7. Zmiany w zakupach napojów alkoholowych pod wpływem obniżki cen napojów spirytusowych (odsetki wśród badanych dokonujących zakupów napojów alkoholowych) Kupuje teraz więcej napojów spirytusowych 17,8 Kupuje teraz lepsze, tzn. droższe napoje spirytusowe 59,4 Kupuje teraz mniej piwa 27,9 Kupuje teraz mniej wina 34,8 Nie się nie zmieniło 9,1

Najwięcej respondentów (59,4%) zmieniło swoje zachowania konsumenckie w kierunku kupowania lepszych, tzn. droższych napojów spirytusowych. Mniejsza, ale także liczna grupa zwiększyła swoje zakupy mocnych alkoholi. Jak można przypuszczać, zmiana struktury cen wiąże się też ze zmianami w zakupach piwa i wina – w przypadku tego pierwszego 27,9% respondentów zmniejszyło zwoje zakupy, w przypadku tego drugiego odsetek kupujących mniej jest nawet wyższy – 34,9%. Tylko 9,1% badanych kupujących napoje alkoholowe stwierdziło, że w ich zachowaniach konsumenckich nie nastąpiły żadne zmiany.

Badanych poproszono o ocenę jakie mogą być, ich zdaniem konsekwencje obniżenia cen wódek. Przedstawiono im listę możliwych konsekwencji, zarówno pozytywnych jak negatywnych, z prośbą o zaznaczenie tych, które ich zdaniem wydają się prawdopodobne. Następnie zaś proszono o wybór jednej, najbardziej prawdopodobnej. Rozkłady odpowiedzi zawiera ją tabele 2.8. i 2.9.

Wśród spodziewanych konsekwencji pozytywnych na trzech pierwszych miejscach

pod względem wyborów znalazły się „Poprawa sytuacji ekonomicznej producentów wódek” (71,1%), „Zmniejszone zakupy nielegalnego alkoholu” (70,5%) oraz „Zwiększenie dochodów budżetu państwa” (69,2%). Wśród konsekwencji negatywnych pierwszy trzy miejsca zajmują: „Wzrost średniego spożycia alkoholu” (65,3%), „Pogorszenie stanu zdrowia ludności” (50,2%) oraz „Zwiększenie liczby nietrzeźwych w miejscach publicznych” (46,2%).


35

Tabela 2.8. Spodziewane zdaniem badanych konsekwencje obniżenia cen wódek i innych napojów spirytusowych (odsetki badanych) Tak Nie Nie

wiem/trudno powiedzieć

Pogorszenie stanu zdrowia ludności 50,2 36,9 12,9 Wzrost średniego spożycia alkoholu 65,3 26,7 8,0 Zwiększenie liczby nietrzeźwych kierowców 46,2 35,7 18,0 Zwiększenie liczby alkoholików 46,0 39,5 14,5 Ludzi będą pili mniej niskoprocentowych napojów alkoholowych

36,2 42,2 21,6

Zwiększenie liczby nietrzeźwych w miejscach publicznych

51,9 35,3 12,9

Zmniejszenie wydatków rodzin 33,6 52,1 14,2 Zmniejszenie liczby alkoholików 5,1 79,5 15,4 Zmniejszenie liczby zatruć nielegalnym alkoholem 62,1 26,4 11,4 Zwiększenie dochodów budżetu państwa 69,2 14,3 16,5 Ludzie będą mniej kupować nielegalnego alkoholu 70,5 19,1 10,4 Poprawa sytuacji ekonomicznej producentów wódek 71,1 15,7 13,2 Prawidłowość tę można jeszcze lepiej zaobserwować analizując dane dotyczące wyboru jednej, najbardziej prawdopodobnej, konsekwencji (tabela 2.9.). Tabela 2.9. Spodziewana najważniejsza zdaniem badanych konsekwencja obniżenia cen wódek i innych napojów spirytusowych (odsetki badanych) Zmniejszenie liczby alkoholików 0,7 Ludzi będą pili mniej niskoprocentowych napojów alkoholowych 2,0 Zmniejszenie wydatków rodzin 3,5 Zwiększenie liczby nietrzeźwych kierowców 4,0 Zwiększenie liczby nietrzeźwych w miejscach publicznych 5,4 Pogorszenie stanu zdrowia ludności 6,6 Zwiększenie liczby alkoholików 7,5 Poprawa sytuacji ekonomicznej producentów wódek 9,6 Zmniejszenie liczby zatruć nielegalnym alkoholem 10,4 Zwiększenie dochodów budżetu państwa 10,7 Ludzie będą mniej kupować nielegalnego alkoholu 12,8 Nie wiem/trudno powiedzieć 13,3 Wzrost średniego spożycia alkoholu 13,5 2.2. Spożycie alkoholu przez młodych ludzi 2.2.1.Wyniki międzynarodowych badań ESPAD

W roku 2003 zrealizowana została w Polsce kolejna edycja badań ankietowych w ramach Europejskiego Programu Badań Szkolnych na Temat Alkoholu i Innych Narkotyków – ESPAD, w pierwszych i trzecich klasach szkół ponadpodstawowych (grupa 15/16–latków oraz 17/18–latków) koordynowanych przez Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Wyniki badań wskazują, iż: – Napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną

używaną przez młodzież. Do picia napojów alkoholowych przyznaje się ponad 92%


36

uczniów III klas gimnazjalnych i ponad 96% uczniów II klas szkół średnich. Najczęściej spożywanym napojem alkoholowym jest piwo.

– Wraz ze spadkiem liczby abstynentów wzrasta częstość picia oraz ilość jednorazowo wypijanego alkoholu przez młodzież. Jako wskaźnik częstej konsumpcji traktowane jest picie alkoholu w ciągu ostatniego miesiąca poprzedzającego badanie. Ponad 2/3 chłopców (76%) oraz ponad połowa dziewcząt (62%) uczących się w III klasach gimnazjalnych (15/16–latków) piła alkohol w tym okresie. Najbardziej niekorzystne zmiany w tym zakresie stwierdzono w populacji dziewcząt – od połowy lat 80. odsetek dziewcząt pijących piwo w ciągu ostatniego miesiąca zwiększył się prawie 5–krotnie.

Rysunek 2.10. Picie napojów alkoholowych przez 15–latków – okres ostatniego miesiąca

59,3

76

32,8

45,2

62,1

32,7

45,1

24,214,9

28,7

58,2

35,7

01020304050607080

1995 1999 2003

Chłopcy picie piwa wost 30 dniachDziewczęta pice piwa wost 30 dniachChłopcy picie wódki wost 30 dniachDziewczęta picie wódkiw ost 30 dniach

.

– Największe ryzyko wypadku, a także potencjalna szansa stania się ofiarą lub sprawcą przestępstwa, związane są z piciem alkoholu w ilościach przekraczających próg nietrzeźwości. Ponad połowa gimnazjalistów (59,3%) oraz niemal 2/3 licealistów (77,5%) upiło się w ciągu ostatniego roku. Na miesiąc przed badaniami upił się co trzeci 15/16–letni chłopiec (38,1%) i co piąta 15/16–letnia dziewczynka(26,5%)

Rysunek 2.11. Upicie się w ciągu ostatnich 30 dni – młodzież lat 15/16 i 17/18.

42,148,9 47,7

26,5

38,130,8

38,7

20,822,517,4

25,720,1

0

10

20

30

40

50

60

1995 1999 2003

Chłopcy lat 15/16Dziewczęta lat 15/16Chłopcy lat 17/18Dziewczęta lat 17/18

Powyższe wyniki wskazują na wciąż rosnące wskaźniki picia alkoholu, szczególnie wśród dziewcząt. Najbardziej niepokojący jest rosnący procent młodzieży upijającej się czyli regularnie spożywającej duże ilości alkoholu. Można także zauważyć, że wśród chłopców z klas ponadgimnazjalnych spotykamy istotnie więcej upijających się niż wśród chłopców z klas młodszych, podczas gdy u dziewcząt z klas gimnazjalnych i starszych odsetki upijających się znacznie mniej się różnią między sobą. Analiza szczegółowych


37

wyników wskazuje również na zacieranie się różnic w częstym piciu alkoholu między dziewczętami i chłopcami. W czasie ostatnich ośmiu lat, zarówno wśród gimnazjalistów, jak i uczniów szkół ponadgimnazjalnych, obserwujemy stały trend wzrostowy popularności piwa (w grupie 15/16–latków pijących w czasie ostatnich 30 dni piwo piło około 70%, wśród 17/18–latków było to 80%). Również odsetek pijących wódkę po lekkim spadku w 1999 roku, wzrósł o prawie 50% w grupie młodszej i ponad 20% w grupie starszej. Większość 15–latków ocenia dostępność alkoholu jako łatwą (w przypadku piwa jest to ponad 90%) oraz przyznaje się do podejmowania prób zakupów alkoholu (np. piwa 64%). Zdecydowana większość takich prób kończy się powodzeniem. Odmową sprzedaży ze względu na zbyt młody wiek kończy się tylko 10% prób zakupu (jest to wzrost w porównaniu z 5% w roku 1999).

Nawet sporadyczne picie alkoholu przez młodych ludzi jest częstą przyczyną pogorszenia się wyników w szkole, konfliktów z rodzicami czy przyjaciółmi, może też doprowadzić do wystąpienia różnego rodzaju szkód i zachowań ryzykownych, m.in.: – co 8 piętnastolatek (13,0%) oraz co 13 piętnastolatka uczestniczyli w kłótni lub sprzeczce

z powodu alkoholu; – 13,2% 15–letnich chłopców oraz ponad 20% siedemnastolatków brało udział w bójce w

związku z alkoholem i miało zniszczone rzeczy lub ubrania (12,3%); – 12,6% chłopców oraz 6,3% dziewcząt przyznaje, iż w związku z piciem alkoholu miało

problemy z rodzicami. W przypadku 17–latków przyznaje się do tego co piąty młody człowiek;

– co dziesiąty 17–latek przyznaje, iż z powodu picia alkoholu miał wypadek lub doznał uszkodzeń ciała (11,3%);

– niemal 6% 17–letnich dziewcząt z powodu picia alkoholu miało niechciane stosunki seksualne.

W przypadku młodych ludzi pijących duże ilości alkoholu, mamy do czynienia z nasileniem obszaru strat. Dodatkowo ci młodzi ludzie wchodzą w ryzyko uzależnienia, co w znaczący sposób doprowadzić może do ich patologizacji, a w efekcie wykluczenia społecznego.

Dane uzyskane z Wydziału Prasowego Komendy Głównej Policji wskazują, iż spada liczba nieletnich podejrzanych o popełnienie przestępstwa, analiza danych wskazuje jednak na niezmniejszający się procent wykroczeń i przestępstw popełnionych przy stwierdzeniu wpływu alkoholu (ogółem ok. 6% oraz 20–30% w przypadku zabójstw, zgwałceń).


38

Tabela 2.12. Nieletni podejrzani o dokonanie niektórych kategorii przestępstw. PODEJRZANI

Nieletni

Kwalifikacja prawna Ogółem Ustalono trzeźwość Nietrzeźwi

1999 66 43 17 2000 48 31 19 2001 54 33 18 2002 51 30 11

Zabójstwo 2003 30 14 9 1999 2377 1212 145 2000 2569 1409 136 2001 2327 1212 111 2002 2376 1280 74 Uszczerbek na

zdrowiu 2003 2287 1145 77 1999 3746 1834 391 2000 4309 2107 387 2001 4285 1873 344 2002 4109 1932 276

Bójka lub pobicie 2003 4206 1948 265 1999 134 71 26 2000 172 96 25 2001 181 105 21 2002 172 101 22

Zgwałcenie 2003 138 65 17 1999 8732 4546 377 2000 10201 5328 362 2001 10623 5655 365 2002 9652 5024 289 Kradzież cudzej

rzeczy 2003 9854 5041 270 1999 19335 9134 1393 2000 17838 8558 1164 2001 14896 7332 861 2002 12132 5867 576 Kradzież z

włamaniem 2003 9573 4373 501 1999 5992 3070 601 2000 7186 3672 616 2001 6643 3401 482 2002 6034 3076 395

Rozbój, kradzież rozbójnicza i wymuszenie rozbójnicze 2003 6137 3048 333

Źródło: Komenda Główna Policji 2.2.2. Badania studentów

W 2003 roku na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Instytut Psychologii Zdrowia zrealizował badania w środowisku studentów warszawskiej Akademii Medycznej oraz Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. Badania były elementem programów profilaktycznych realizowanych wśród


39

studentów oraz kontynuacją badań ogólnopolskich z roku 2000 i dotyczyły zachowań, postaw, opinii i doświadczeń studentów, dotyczących spożywania alkoholu oraz innych środków uzależniających. Wyniki wskazują, iż: – odsetek konsumentów alkoholu wyniósł około 90%; – w czasie ostatnich dwóch tygodni przed badaniem, alkoholu nadużywało prawie

45% studentów, w tym 38% kobiet oraz 50% mężczyzn. Jednocześnie 32% mężczyzn i 27% kobiet przyznało się, że upiło się w ciągu ostatniego miesiąca;

– najczęściej spożywanym przez studentów alkoholem jest piwo. Rys. 2.13. Badania studentów – nadużywanie alkoholu (3 drinki lub więcej u kobiet i 4 drinki

lub więcej u mężczyzn) w ciągu ostatnich dwóch tygodni.

0

10

20

30

40

50

60

Badania Ogólnopolskie z roku 2000 Badania AM Warszawa 2002 Badania AM Warszawa 20003

KobietyMężczyźni

2.3. Zagrożenia zdrowia związane z alkoholem 2.3.1. Grupy ryzyka

Picie napojów alkoholowych niesie ze sobą ryzyko, rosnące wraz ze wzrostem spożycia. Według ocen uczonych brytyjskich niebezpieczeństwo komplikacji zdrowotnych zwiększa się po przekroczeniu poziomu 10 litrów czystego alkoholu rocznie w przypadku mężczyzn i 7,5 litra w przypadku kobiet. W Polsce wśród konsumentów napojów alkoholowych znalazło się 10% pijących powyżej tego progu czyli około 2,5 mln osób.

Osoby pijące w ilościach stwarzających szczególnie wysokie ryzyko powstania szkód zdrowotnych spotykamy prawie 5 razy częściej wśród mężczyzn (14,4%) niż wśród kobiet (3,8%). Dla całej próby odsetek osób należących do grup ryzyka wśród ludzi młodych (18–29 lat – 9,7%) i osób w średnim wieku jest podobny (30–39 lat – 10,7%; 40–49 lat – 10,6%), znacznie spada dopiero powyżej pięćdziesiątego roku życia (50–64 lata – 8,7%; 65 i więcej lat – 3,0%)).

Rozkład grup ryzyka w poszczególnych kategoriach wiekowych wygląda podobnie u mężczyzn i u kobiet. Najniższe frakcje osób pijących na poziomie zwiększonego ryzyka spotykamy wśród najstarszych – powyżej 50. roku życia, najwyższe – u mężczyzn w kategorii czterdziestolatków (17,2%), u kobiet w kategorii o dziesięć lat młodszej (5,8%).

Podobnie jak w przypadku średniego spożycia, stan cywilny różnicuje badanych pod względem „picia ryzykownego”. Najwyższe odsetki pijących w taki sposób pojawiają się wśród osób stanu wolnego (mężczyźni – 16,8%, kobiety – 6,2%)

Status zawodowy koreluje z piciem ryzykownym dla ogółu badanej populacji, a także w przypadku mężczyzn. Wyraźnie wyższe odsetki osób z grup ryzyka występują wśród bezrobotnych (15,9%). Bardzo wysoki poziom ryzykownego picia charakteryzuje bezrobotnych mężczyzn – 24,7%.

Istotne zróżnicowanie wiąże się także z faktem posiadania dzieci. U osób bezdzietnych proporcje pijących w ryzykowny sposób są wyraźnie wyższe (11,5%) niż u osób posiadających dzieci (7,8%).


40

Zróżnicowanie w zakresie grup ryzyka wprowadza również stosunek do religii, i to zarówno w przypadku kobiet, jak mężczyzn. Tak samo u kobiet jaki i u mężczyzn wierzących i praktykujących pijący ryzykownie występują dwa razy rzadziej (6,8%) niż u pozostałych (14,3%).

2.3.2. „Raport o stanie zdrowia na Świecie 2002” – Światowa Organizacja Zdrowia

W ostatnim globalnym raporcie Światowej Organizacji Zdrowia „Zdrowie na Świecie w 2002” stwierdzono związki przyczynowe między piciem alkoholu, a ponad 60 typami chorób i urazów. Alkohol jako czynnik ryzyka chorób zajmuje trzecie miejsce w obydwu Amerykach oraz w Europie, gdzie mieści się w zakresie od 8% do 18% przyczyn całkowitego obciążenia chorobami w populacji mężczyzn oraz od 2% do 4% w populacji kobiet – średnio oznacza to, że alkohol jest odpowiedzialny za 9,3% DALYs (disability adjusted life years – szkodliwych skutków chorób mierzonych ilością utraconych lat życia z powodu przedwczesnej śmierci i poważnej niesprawności).

Badania WHO wskazują, że alkohol przyczynia się na całym świecie do wystąpienia 20–30% przypadków następujących schorzeń i wypadków: raka przełyku, raka wątroby, marskości wątroby, zabójstw, padaczki i wypadków samochodowych.

Badania prowadzone w Anglii, a także w Polsce, wskazują, że około 20% zgłoszeń do szpitali ogólnych i podstawowej opieki zdrowotnej jest związane z nadużywaniem alkoholu. 2.3.3. Zgony z powodu zaburzeń psychicznych związanych z alkoholem

Liczba zgonów z powodu zaburzeń psychicznych związanych z alkoholem, która od połowy lat 90. była stabilna zaczęła wykazywać tendencję spadkową. W roku 1999 zanotowano ich 1,5 tys., w 2001 roku 1,3 tys.

W ostatnich latach liczba zatruć śmiertelnych ustabilizowała się na poziomie 1250–1300 rocznie, co świadczy o spadku w porównaniu z latami 1991–1992 gdy notowano 1,7 –1,9 tys. rocznie.

W porównaniu z początkiem lat dziewięćdziesiątych wyraźnie wzrosła liczba zgonów z powodu chorób wątroby. U mężczyzn z 2.600 przypadków w roku 1990 do ponad 4.000 w 2001 roku (aż o 54%), u kobiet wzrost ten nie przekroczył kilkunastu procent. W porównaniu jednak z rokiem 1999, gdy liczba zgonów wyniosła 6 tys. w 2001 roku nastąpił pewien spadek – zanotowano ogółem 5,5 tys. zgonów.

Podane przyczyny zgonów, będące w sposób oczywisty związane z alkoholem, są przyczyną około 6 tys. zgonów mężczyzn rocznie. Ponieważ alkohol ma swój udział w blisko połowie zgonów z powodu urazów i wypadków, 2/3 zgonów z powodu raka górnych dróg oddechowych i układu trawiennego oraz 15% zgonów z powodu chorób układu krążenia szacuje się, że nadużywanie alkoholu stanowi przyczynę ponad 30 tys. zgonów mężczyzn rocznie. 2.3.4. Przedwczesna umieralność

Badania WHO wykazują, że przedwczesna umieralność na tle używania alkoholu i nikotyny rośnie na całym świecie. Switzerland’s Addiction Institute podaje, że na świecie umiera rocznie około 7 mln., osób z powodu nadużywania alkoholu, narkotyków i nikotyny, z czego 1,8 mln., zgonów jest związanych z nadużywaniem alkoholu (rok 2000). Odsetek ten jest znacznie wyższy w populacji mężczyzn – 5,6% zgonów, niż kobiet – 0,6% zgonów.

W przypadku mężczyzn żyjących w Europie Środkowo–Wschodniej 50–75% utonięć, przypadków raka przełyku, padaczki, niezamierzonych urazów, zabójstw, wypadków samochodowych i marskości wątroby przypisuje się wpływowi alkoholu (Raport WHO).


41

Alkohol ma wpływ na późne zgłaszanie się do lekarza, zmienia obraz kliniczny, utrudniając diagnozę, wpływa też niekorzystnie na proces leczenia, sprzyja zaniechaniu leczenia lub leczeniu niesystematycznemu.

Raport WHO wskazuje, że w Europie w przedziale wiekowym 15–29 lat co czwarty zgon spowodowany jest nadużywaniem alkoholu. Każdego roku około 55 tys. młodych Europejczyków umiera z tego właśnie powodu. 2.3.5. Spożywanie alkoholu przez kobiety w ciąży

Alkohol spożywany przez matkę może wywoływać u płodu wiele niekorzystnych, długotrwałych zmian, od znacznych anomalii morfologicznych i niedorozwoju umysłowego po subtelne zaburzenia poznawcze, a także zaburzenia zachowania.

Najpoważniejszym uszkodzeniem płodu związanym ze spożywaniem alkoholu przez ciężarna matkę jest FAS (fetal alcohol syndrome), Alkoholowy Zespół Płodowy. Rozpoznaje się je wtedy, gdy u dziecka wystąpią następujące zjawiska: – opóźnienie wzrostu płodu i noworodka, – uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, objawiające się takimi zaburzeniami

neurologicznymi, jak opóźnienie rozwoju, zaburzenia zachowania, obniżenie sprawności intelektualnej i deformacja czaszki lub mózgu,

– charakterystyczny wygląd twarzy z małymi szparami powiekowymi, cienka górna warga, wydłużenie i spłaszczenie rynienki górnej wargi.

– w przypadku wystąpienia tylko części tych cech rozpoznawany bywa zespół FAE – (fetal alcohol effects) – efekty alkoholowego uszkodzenia płodu.

Badania przeprowadzone w USA pokazują, iż Alkoholowy Zespół Płodowy – (FAS) w pełnej postaci występuje u 1 do 6 dzieci na każde 2000 żywych urodzeń. Pojawia się we wszystkich grupach rasowych i ekonomicznych. FAS jest trzecią w kolejności przyczyną wad rozwojowych. Oprócz FAS specjaliści wyróżniają jeszcze inne związane z działaniem alkoholu na płód uszkodzenia – są one mniej widoczne ze względu na ich mniejsze stopień nasilenia. Są to związane z alkoholem wady wrodzone i defekty około–porodowe – ARBD (alcohol related bird defect) oraz Związane z Alkoholem Zaburzenia Rozwoju Neurologicznego.

Nieznany jest zasięg występowania tego zjawiska w Polsce, gdyż brak polskich badań z tej dziedziny. Zespół ten rzadko jest rozpoznawany z uwagi na brak odpowiedniego przygotowania położników. 2.4. Problemy i zagrożenia życia rodzinnego związane z nietrzeźwością

Mówiąc o rodzinie z problemami alkoholowymi mamy na myśli rodzinę, w której co

najmniej jedna osoba pije w sposób szkodliwy dla niej i dla członków jej rodziny. Problemy związane z alkoholem ma nie tylko ten, kto pije, ale też osoby, które pozostają w bliskiej więzi z osobą uzależnioną – ci, którzy go kochają, są od niego zależni finansowo lub emocjonalnie itp.

Szacuje się, że w Polsce około 3–4 mln osób żyje w rodzinach, w których z powodu powtarzającej się nietrzeźwości dochodzi do zjawisk powodujących szkody osobiste u członków rodziny.

Liczbę osób nadmiernie używających alkoholu szacuje się na około 2,5 miliona, w tym 600–700 tys. to osoby uzależnione, które wymagają leczenia. Dwie trzecie uzależnionych od alkoholu to rodzice (głównie ojcowie) około 1,5–2 mln dzieci. Dzieci wychowujące się w rodzinach z problemem alkoholowym często wymagają specjalistycznej terapii z powodu zaburzeń przystosowania i problemów psychologicznych, także w życiu dorosłym. Ocenia


42

się, że populacja Dorosłych Dzieci Alkoholików (DDA) liczy kilka milionów. W rodzinach alkoholików często dochodzi do przemocy.

Przemoc w rodzinie to każde zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie (lub zaniechanie) podejmowane w rodzinie przez jednego z jej członków przeciwko pozostałym, naruszające prawa i dobra osobiste oraz powodujące cierpienia i szkody.

Wokół problemu przemocy w rodzinie narosło wiele mitów i stereotypów, które dotyczą przekonań, że jest to zjawisko marginalne, występujące bardzo rzadko i wyłącznie w tzw. środowiskach patologicznych, że to co się dzieje w rodzinie to sprawa prywatna jej członków i nie należy się „wtrącać”. Wieloletnie działania związane z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie oraz szeroko prowadzone działania edukacyjne stopniowo wpływają na zmianę postaw Polaków wobec zjawiska, a także na stosunek do ofiar i sprawców przemocy domowej. (Więcej informacji w Rozdziale VII: Działania innych ministerstw, Komitetu Badań Naukowych oraz jednostek publicznej radiofonii i telewizji – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji).

Wyniki badań przeprowadzonych w lutym 2002 roku przez CBOS wskazują, że ponad 43% kobiet i 31% mężczyzn zna przynajmniej jedną kobietę – ofiarę przemocy. Co dziewiąty respondent (11%) przynajmniej raz użył przemocy wobec swoich najbliższych. Co ósma kobieta (12%) i co jedenasty mężczyzna (9%) przyznają, że co najmniej raz zostali uderzeni przez partnera w czasie „rodzinnej awantury”. Nieco wyższy wskaźnik występuje w badaniach przeprowadzonych przez Pracownię Sopocką – 14% badanych stwierdza, iż w ich rodzinach w ciągu ostatniego roku przed badaniem dochodziło do przemocy.

W 2001 roku Instytut Psychologii Zdrowia zaprezentował raport z programu badawczego pt. „Analiza przebiegu i efektów terapii alkoholików w latach 1994–1999”. Wynika z niego, że około 60% pacjentów lecznictwa odwykowego ma poważne problemy związane ze stosowaniem przemocy wobec swoich najbliższych. Co czwarty ankietowany przyznaje się do stosowania przemocy fizycznej wobec swoich dzieci w okresie rozwijania się choroby alkoholowej, a nieco ponad 5% – do stosowania przemocy wobec swoich dzieci po zakończeniu leczenia odwykowego.

W niemal co piątej polskiej rodzinie (18%) dochodzi do konfliktów z powodu nadużywania alkoholu (CBOS – 2002).

Instytut Psychologii Zdrowia przeprowadził badania na temat rozmiarów spożycia alkoholu i innych substancji psychoaktywnych wśród studentów Akademii Medycznej i Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Wśród wielu pytań zadawane są również takie, które dotyczą sytuacji domowej studentów w kontekście zjawiska przemocy. Tabela 2.14. Odpowiedzi twierdzące uczestników badania:

pytanie A.M. 2002r

I i III rok studiów

SWPS 2002 r

I i II rok studiów

A.M. 2003 I rok

studiów Czy w twojej rodzinie w związku z alkoholem zdarzały się przykre sytuacje, o których trudno Ci będzie zapomnieć? 29% 31% 27%

Czy w twojej rodzinie dochodziło do przemocy fizycznej? Czy sytuacje te miały związek z alkoholem?

33% 17%

44% 19%

33% 23%

Czy w twojej rodzinie dochodziło do przemocy psychicznej? Czy sytuacje te miały związek z alkoholem?

43% 12%

55% 16%

47% 13%

Czy byłeś bezpośrednią ofiarą lub/i świadkiem przemocy 40% 50% 38% Z kolei badania przeprowadzone przez Instytut Psychologii Zdrowia w 2001 roku

wśród żołnierzy służby zasadniczej pt. „Alkohol i inne substancje psychoaktywne – Żołnierze


43

2001” pokazują, że prawie 35% badanej populacji doznawało przemocy w swoim domu rodzinnym. W jednej czwartej przypadków przemoc ta miała związek z alkoholem.

W badaniach przeprowadzonych w 2003 roku przez IPZ na temat „Strategii radzenia

sobie ze stresem u kobiet współuzależnionych” stwierdzono, że prawie 78% badanej populacji doznawało w przeszłości przemocy fizycznej ze strony uzależnionego od alkoholu partnera, a prawie 90% – przemocy psychicznej. 49% kobiet uczestniczących w terapii współuzależnienia deklarowało, że obecnie nie doznaje aktów agresji fizycznej. Należy pamiętać, że przemoc w rodzinie jest zjawiskiem, którego skalę trudno oszacować, wiąże się bowiem z lękiem ofiar i świadków przed ujawnianiem tych przypadków.

Z danych Komendy Głównej Policji wynika, że w 2003 roku policja przeprowadziła prawie 600 tys. interwencji, z tego 85.512 dotyczyło przemocy w rodzinie. Ponad 137 tysięcy osób zostało zidentyfikowanych jako ofiary, a prawie 83,3 tys. – jako sprawcy, z których 64.064 osoby było pod wpływem alkoholu. Ponad 36 tysięcy nietrzeźwych sprawców przemocy zostało przywiezionych do Izb Wytrzeźwień i policyjnych pomieszczeń dla zatrzymanych do wytrzeźwienia.. Podczas interwencji w sprawach przemocy w rodzinie policjanci posługują się procedurą „Niebieskie Karty”, która ułatwia im rozpoznanie zjawiska przemocy, podjęcie działań wobec ofiar i sprawców oraz sprzyja współpracy służb. Podobna procedura opracowana została dla pracowników socjalnych. Z danych Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej wynika, że pracownicy 970 ośrodków pomocy społecznej deklarowali przeprowadzenie w omawianym roku 15.387 interwencji w sprawach przemocy w rodzinie „Niebieskie Karty”. 2.5. Opinie i postawy społeczne wobec problemów związanych z alkoholem

W badaniach zrealizowanych w 2003 roku nie pytano respondentów o postawy dotyczące problemów związanych z alkoholem, więc poniższe opinie dotyczą roku 2002.

Warunkiem skorzystania z pomocy w zakresie problemów alkoholowych jest wiedza o jej dostępności. Na pytanie czy respondenci wiedzieliby gdzie można szukać pomocy dla osoby z problemem alkoholowym 72,0% badanych odpowiedziało twierdząco. Wynik ten jest wyraźnie wyższy niż uzyskany w 1998 roku, (58,8%). Jednak 16,1%, raczej a 4,4% zdecydowanie nie wiedziałoby gdzie się zwrócić. Analogiczne odsetki w 1998 roku wyniosły 24,2% i 7,4%. Porównanie wyników z 1998 roku i 2002 roku ilustruje sukcesy edukacji publicznej w tym względzie.

Istotnym warunkiem decyzji o zwróceniu się po pomoc jest przekonanie, że może być ona skuteczna. Tylko 12,9% badanych uważa, że uzależnienie od alkoholu jest niewyleczalne, a 50,8% zdecydowanie odrzuca ten pogląd. Trzeba dodać, że 40,2% badanych jest zdania, że w ostatnich latach zwiększyła się skuteczność leczenia odwykowego. W 1998 roku z takim poglądem zgodziło 34,3%. Obraz ten coraz wyraźniej odbiega od dominującego w latach poprzednich „pesymizmu terapeutycznego”, który mógł odwodzić znaczną część potencjalnych pacjentów od decyzji podjęcia leczenia lub przynajmniej dostarczać samousprawiedliwienia dla trwania w nałogu.

Ważnym czynnikiem motywującym ludzi do podjęcia do terapii uzależnienia są także postawy społeczne wobec osób, które przeszły trudną i długotrwałą drogę leczenia odwykowego. Na pytanie o to, czy alkoholik, który przestał pić zasługuje na wiele szacunku twierdząco odpowiedziało aż 89,2% badanych, w tym 53,1% - zdecydowanie.


44

Na koniec, warto jeszcze wspomnieć o społecznych rozmiarach szkód i problemów wynikających z nadużywania alkoholu. Pytanie, które postawiono ankietowanym dotyczyło ich osobistych oświadczeń związanych z osobami z problemem alkoholowym. Brzmiało ono następująco: „Ktoś, kto jest alkoholikiem wywarł wpływ na moje życie”. Co szósty badany (ponad 16%) uznał, że osoba z problemem alkoholowym wywarła wpływ na jego życie. W tej grupie wpływ taki zdecydowanie potwierdziło 7,6% badanych.


45

Rozdział III

POLSKIE LECZNICTWO ODWYKOWE – PODSTAWY PRAWNE I MERYTORYCZNE

Polskie lecznictwo odwykowe świadczy usługi terapeutyczne dla trzech grup pacjentów: uzależnionych od alkoholu, współuzależnionych i Dorosłych Dzieci Alkoholików (DDA). 3.1. Leczenie osób uzależnionych i członków ich rodzin Uzależnienie od alkoholu, zespół uzależnienia od alkoholu (dawniej: alkoholizm), zgodnie z przyjętą w Polsce, Międzynarodową Klasyfikacją Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonu jest chorobą rozpoznawaną pod symbolem F10.2 według następujących osiowych objawów: – silne pragnienie lub poczucie przymusu picia (głód alkoholowy), – upośledzenie zdolności kontrolowania zachowań związanych z piciem (upośledzenie

zdolności powstrzymywania się od picia, trudności w zakończeniu picia, trudności lub niemożność ograniczaniu ilości wypijanego alkoholu),

– fizjologiczne objawy zespołu abstynencyjnego w sytuacji ograniczenia lub przerwania picia (drżenie, nadciśnienie tętnicze, nudności, wymioty, bezsenność, niepokój, w krańcowej postaci majaczenie drżenne) lub używanie alkoholu w celu uwolnienia się od objawów abstynencyjnych,

– zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja alkoholu, potrzeba spożywania zwiększonych dawek dla osiągnięcia oczekiwanego efektu,

– koncentracja życia wokół picia kosztem innych zainteresowań i obowiązków, – uporczywe picie alkoholu mimo oczywistych dowodów występowania szkodliwych

następstw picia.

Uzależnienie od alkoholu jest chorobą bio–psycho–społeczną. U osoby uzależnionej na wszystkich wymienionych poziomach występują patologiczne zmiany. Na razie jednak, mimo postępu wiedzy, medycyna nie potrafi skutecznie redukować zmian zachodzących w ośrodkowym układzie nerwowym na poziomie biochemii. Możliwe jest natomiast skuteczne oddziaływanie na patologiczne mechanizmy psychologiczne, w taki sposób, aby osoba uzależniona nauczyła się powstrzymywać od picia i zmieniać swoje patologiczne wzorce reagowania. Nowoczesny model terapii uzależnienia od alkoholu oparty jest na kompleksowych programach psychoterapii, istotne jest więc zrozumienie, co dzieje się w psychice osoby uzależnionej, sprawiając, że nie jest ona w stanie powstrzymać się od spożywania alkoholu. Powszechnie w Polsce przyjętym modelem rozumienia psychologicznych mechanizmów tego zaburzenia jest koncepcja nałogowej osobowości. Opisuje ona trzy mechanizmy: – mechanizm nałogowego regulowania uczuć, polegający na silnej i automatycznej

tendencji do szybkiego usuwania przykrych uczuć za pomocą alkoholu. Towarzyszy temu obniżenie się tolerancji na przykre doznania oraz obawa, że bez alkoholu człowiek nie poradzi sobie z cierpieniem i stresem. Trudne sytuacje i stres codziennego życia jest


46

doświadczany przez osobę uzależnioną jako nawracające, przymusowe pragnienie alkoholu,

– mechanizm iluzji i zaprzeczeń – irracjonalne myślenie magiczno–życzeniowe, które uruchamia automatyczne negowanie informacji wskazujących na szkody i zagrożenia związane z piciem oraz produkuje iluzje podtrzymujące wiarę, że uda się zapanować nad alkoholem i korzystać z niego bez doznawania szkód. Osoba uzależniona jest nieświadoma zniekształceń dokonywanych przez własny umysł;

– mechanizm rozpraszania i rozdwajania JA, działający w centrum osobowości. Granice własnego JA są słabo określone z powodu częstego przeżywania zmienionych stanów świadomości w chwilach alkoholowego oszołomienia. JA jest osłabione i zdezintegrowane, niezdolne do realizowania postanowień o abstynencji.

Uzależnienie od alkoholu jest chorobą chroniczną, postępującą i potencjalnie śmiertelną. Może być powstrzymane, jeżeli osoba uzależniona podejmie systematyczną terapię, polegającą na uczestnictwie w programie psychoterapii uzależnienia od alkoholu.

Programy psychoterapii muszą być kompleksowe i oferować oddziaływania nakierowane na przywracanie zdolności do funkcjonowania w sferze psychologicznej, społecznej oraz być uzupełnione działaniami, mającymi na celu poprawę zdrowia somatycznego, uzupełnione oddziaływaniami wspierającymi rozwój duchowy. Programy psychoterapii składają się z określonych etapów, poświęconych kolejnemu osiąganiu ściśle określonych celów terapii – mają określoną strukturę. Osiąganiu tych celów służy dobór właściwych metod, strategii terapeutycznych. Stąd nazwa modelu terapeutycznego: model strategiczno–strukturalny.

Psychoterapia oparta jest głównie na terapii grupowej, uzupełnianej terapią indywidualną. Oferta placówek profesjonalnych wspomagana jest uczestnictwem w ruchach samopomocowych, do czego pacjenci są zachęcani w trakcie terapii. Podstawowym celem terapii jest osiągnięcie przez pacjenta zdolności do zachowania trwałej abstynencji, uzyskanie poprawy zdrowia psychicznego oraz umiejętności potrzebnych do rozwiązywania problemów emocjonalnych i życiowych. W trakcie terapii realizowane są następujące cele: – uzdrawianie organizmu – odtrucie organizmu i leczenie szkód spowodowanych zatruciem

i niedożywieniem; – zmiany psychologiczne – zdobywanie wiedzy na temat choroby, nauka rozpoznawania

nawrotów i radzenia sobie z głodem, kontroli mechanizmów uzależnienia, zdobywanie umiejętności potrzebnych do trzeźwego życia., kształtowanie pozytywnego stosunku do samego siebie;

– naprawianie kontaktów z innymi ludźmi i sposobu życia; – wewnętrzna przemiana w sferze wartości. Czas niezbędny do przeprowadzenia skutecznej terapii to 12–24 miesiące.


47

3.2. Stan zdrowia pacjentów lecznictwa odwykowego. Stopniowo obniża się średni wiek pacjentów zgłaszających się do lecznictwa odwykowego, co wskazuje na to, że do leczenia zgłaszają się osoby mniej zniszczone fizycznie, niż dziesięć lat temu. Tym niemniej populacja ta doznaje szeregu uszkodzeń zdrowotnych. Wyniki badań, prowadzonych w latach 1996–2002 przez klinikę Akademii Medycznej w Bydgoszczy, którymi objęto reprezentatywne próby uzależnionych pacjentów stacjonarnego lecznictwa odwykowego donoszą o złym stanie zdrowia tych osób. – U badanych kobiet stwierdzono nieprawidłowe stężenie hormonów płciowych i

zaburzenia w metabolizmie tkanki kostnej. – U mężczyzn wykryto mniejszą dostępność tlenku azotu, który odgrywa istotną rolę w

regulacji funkcji układu nerwowego, krążenia, oddychania i przewodu pokarmowego. Wskaźniki nieprawidłowego stężenia lipidów osocza i gorsze parametry hemostazy oznaczone na początku przyjęcia, uległy poprawie w związku z zachowaniem abstynencji, jak wykazało kolejne badanie. Podczas badań monitorujących zaobserwowano zwiększenie wydolności wysiłkowej związane z odstawieniem alkoholu, a wynikające z poprawy funkcjonowania mechanizmów obwodowych.

– W badaniach nad aktywnością autonomicznego układu nerwowego u mężczyzn uzależnionych od alkoholu w ciągu 2 tygodni abstynencji alkoholowej obserwowano przewagę współczulnej i zmniejszenie wagalnej regulacji rytmu serca, które normalizowały się po 4 tygodniach abstynencji.

– Mężczyzn charakteryzuje wysoki poziom poczucia alienacji, niski poziom poczucia sensu życia i niższy stopień przystosowania społecznego w odróżnieniu od mężczyzn z grupy kontrolnej nie nadużywających alkoholu.

3.3. Podstawa prawna działania oraz dostępność zakładów lecznictwa

odwykowego Miejscem leczenia osób uzależnionych od alkoholu są zakłady opieki zdrowotnej

lecznictwa odwykowego – podst. prawna art. 21 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi i rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 31 grudnia 1999 roku w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego oraz udziału innych zakładów opieki zdrowotnej w sprawowaniu opieki nad osobami uzależnionymi od alkoholu (Dz.U. Nr 3/2000 poz. 44). Rozporządzenie wskazuje typy oddziaływań stanowiące podstawę terapii, rodzaje zakładów, ich zadania oraz wymagane kwalifikacje personelu. Potwierdza, że głównym typem oddziaływań leczniczych są programy psychoterapii uzależnień, których zasadniczym elementem jest psychoterapia grupowa.

Istnieją następujące typy zakładów lecznictwa odwykowego: poradnia dla osób z problemami alkoholowymi, przychodnia terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia, oddział leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych (OLAZA). Zgodnie ze „Standardami udzielania świadczeń w zakładach lecznictwa odwykowego” terapia uzależnienia od alkoholu odbywa się w ambulatoryjnych (poradniach i przychodniach) i stacjonarnych zakładach lecznictwa odwykowego. W zakładach stacjonarnych programy trwają sześć – osiem tygodni, w zakładach ambulatoryjnych zwykle realizacja programu trwa około roku i obejmuje około 150 godzin terapii grupowej i około 10 godzin indywidualnej.

W zakładach stacjonarnych powinny rozpocząć proces terapii te osoby, dla których utrzymanie abstynencji jest największym problemem. Terapia musi być kontynuowana w


48

zakładach ambulatoryjnych, w przeciwnym razie niewielki są szanse na utrwalenie zmian, rozpoczętych w procesie terapii stacjonarnej.

Liczebność zakładów odwykowych nieustannie się zmienia w ciągu ostatnich lat. Jest to związane z procesem przekształceń w służbie zdrowia. Likwidowane są jedne zakłady, powstają na ich miejsce kolejne, często niepubliczne. Po spadku liczby placówek na początku nowego milenium ostatnie lata przyniosły wzrost do poziomu poprzedniego, jednak trzeba zauważyć, rozkład terytorialny się zmienia. Zmniejsza się dostępność zwłaszcza w obszarach uboższych, także wiejskich. Ponadto zmniejsza się dostępność w takich regionach jak dolnośląskie i lubuskie, gdzie rozpowszechnienie problemów alkoholowych jest najwyższe.

Liczba zakładów lecznictwa odwykowego, które nadesłały ankiety do Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w 2003 roku wyniosła 489, w tym 354 ambulatoryjnych i 135 stacjonarnych, w tym Całodobowych Oddziałów Terapii Uzależnienia od Alkoholu – 68, Oddziałów Leczenia Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych – 30, Dziennych Oddziałów Terapii Uzależnienia od Alkoholu – 37. Formy organizacyjne w jakich działały placówki to: część samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej (281 zakładów – ponad połowa), samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej (52 zakłady), część niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej (48 zakładów) cześć niepubliczny zakład opieki zdrowotnej (86 zakładów), inne formy organizacyjne (22 zakłady).

Organem założycielskim dla zakładów był: zarząd województwa (158 zakładów, głównie stacjonarne), powiat (121 zakładów – głównie ambulatoryjnych), gmina/miasto (68 zakładów, głównie ambulatoryjnych), oraz: fundacja, stowarzyszenie, spółka, osoba fizyczna i inne (128 zakładów), 14 zakładów nie podało organu założycielskiego.

Dane zebrane przez PARPA wykazały w lecznictwie ambulatoryjnym zarejestrowanych 128.313 osób, w całodobowych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu 27.720 osób, w oddziałach dziennych – 5.918 osób, w oddziałach leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych – 17.088 osób. W tej grupie kobiety stanowiły w lecznictwie ambulatoryjnym 26.141 osób, w lecznictwie ambulatoryjnym, w oddziałach całodobowych – 4.020 osób, w oddziałach dziennych 1.068 osób i w oddziałach leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych – 1.722 osoby.

Nie można niestety sumować liczby pacjentów leczonych stacjonarnie i ambulatoryjnie, gdyż wiele osób rejestrowanych jest podwójnie z dwóch powodów: po pierwsze dlatego, że wszyscy pacjenci zakładów stacjonarnych otrzymują zalecenie udania się do lecznictwa ambulatoryjnego, aby kontynuować terapię, po drugie od czasu wprowadzenia reformy służby zdrowia rygorystycznie przestrzega się wymogu posiadania skierowania do oddziałów stacjonarnych z ambulatoryjnych placówek odwykowych lub z Poradni Zdrowia Psychicznego. 3.4. Pracownicy lecznictwa odwykowego

Dwie podstawowe grupy pracowników to specjaliści psychoterapii uzależnień, a

więc pracownicy z wyższym wykształceniem – po studiach psychologicznych, pedagogicznych, resocjalizacji lub socjologii, i instruktorzy terapii uzależnień – osoby z wykształceniem średnim, rekrutujące się z grupy trzeźwych uzależnionych, lub przekwalifikowanych pielęgniarek, a więc średniego personelu medycznego. Pracują tu także lekarze, pielęgniarki, pracownicy socjalni i personel pomocniczy. Cała kadra liczy około 3,5 tys. osób, nie odpowiada to jednak liczbie etatów, często są to osoby pracujące na umowy–zlecenia lub część etatu. Dane zebrane za rok 2002 z 489 placówek wykazały 3.203 osoby w tym 775 specjalistów i 134 instruktorów. Wskaźniki podawane przez Instytut Psychiatrii i


49

Neurologii wskazują na stały wzrost tych dwóch grup osób wśród personelu lecznictwa odwykowego. Wszyscy terapeuci przechodzą pięciostopniowy proces szkolenia, który trwa około 2,5 roku i kończy się egzaminem certyfikacyjnym

(Więcej informacji w Rozdziale VI: „Działania realizowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych pod nadzorem Ministra Zdrowia”).

3.5. Wojewódzkie Ośrodki Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia Wojewódzkie Ośrodki Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia

(WOTUW), powoływane przez marszałków województw od roku 1999 wspierają inne zakłady odwykowe z terenu danego województwa w zakresie modernizacji programów, inicjują i nadzorują przebieg procesu podnoszenia kwalifikacji personelu, udzielają konsultacji oraz gromadzą dane statystyczne, dotyczące problemu uzależnienia i dostępności terapii odwykowej na terenie województwa. Współpraca PARPA z Wojewódzkimi Ośrodkami Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia trwa od roku 1999. W 2003 roku jej podstawę stanowiły porozumienia, w ramach których realizowane były zadania organizacyjno–szkoleniowe. W roku 2003 podpisano 16 takich porozumień, w ramach których w każdym województwie zbierano dane dotyczące lecznictwa odwykowego: rodzaju, ilości i jakości usług świadczonych w placówkach odwykowych, zbierano dane dotyczące realizacji instytucji zobowiązania do leczenia odwykowego w poszczególnych województwach, zbierano i analizowano szczegółowe dane dotyczące poziomu finansowego wykonania usług w lecznictwie odwykowym w związku ze zmianami w systemie finansowania systemu ochrony zdrowia. Przeprowadzono szkolenia dla personelu lecznictwa odwykowego oraz zajęcia terapeutyczne dla pacjentów placówek odwykowych.

3.6. Zobowiązanie podjęcia do leczenia odwykowego Mechanizmem motywującym do podjęcia leczenia odwykowego jest instytucja

sądowego zobowiązania osób uzależnionych od alkoholu do leczenia odwykowego. Podstawą prawną zobowiązania do leczenia są artykuły od 24 do 36 ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Powyższą procedurę wdraża się wobec niektórych kategorii osób uzależnionych od alkoholu. Art. 24 ww. ustawy wskazuje, że są to osoby, które w związku z nadużywaniem alkoholu powodują rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich (...), systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny. Instytucja ta często nie jest właściwie rozumiana. Najwięcej nieporozumień istnieje wokół celu i oczekiwanej skuteczności tej procedury. Jedyną skuteczną metodą leczenia uzależnienia od alkoholu są programy psychoterapeutyczne. Wynikają z tego określone konsekwencje, dotyczące niezbędnego zmotywowania pacjenta do udziału w terapii. Funkcją społeczną instytucji zobowiązania do leczenia jest instytucjonalne motywowanie do podjęcia terapii odwykowej. Zobowiązanie nie ma charakteru przymusu prawnego. Przymus stosowany jest na etapie doprowadzania osoby uzależnionej od alkoholu na badanie przez biegłego, na rozprawę w sądzie i do zakładu leczniczego na podjęcie kuracji. Nie ma jednak możliwości prawnych ani organizacyjnych zatrzymania pacjenta w placówce odwykowej wbrew jego woli.

Około 55% pacjentów, którzy znaleźli się w zakładzie lecznictwa odwykowego w wyniku sądowego zobowiązania do leczenia i weszli do programów terapii ma szansę na


50

uzyskanie takich samych efektów jak pacjenci dobrowolnie zgłaszający się na leczenie. Barierą w podjęciu przez nich leczenia ciągle jest zbyt niska dostępność lecznictwa odwykowego. Corocznie stopniowo zwiększa się liczba wpływających do sądów wniosków o zobowiązanie do leczenia odwykowego (z 17.345 wniosków w roku 1997 do 28.411 wniosków w 2003 roku). Z powodu braku miejsc oraz innych ograniczeń prawnych i pozaprawnych corocznie spośród osób zobowiązanych do leczenia stacjonarnego do zakładów całodobowych przyjmuje się zaledwie 30–40% osób. 3.7. Instytucje samopomocowe

Instytucje samopomocowe wspierają i uzupełniają działania zakładów opieki zdrowotnej przejmując długoterminową opiekę i zapewniając psychospołeczne wsparcie przewlekle chorym. Popularność ruchów samopomocowych wynika m.in. stąd, że nie są one ograniczone czasem ani miejscem i nie wymagają nakładów finansowych. Grupy samopomocowe umożliwiają swoim uczestnikom lepsze zrozumienie wspólnego problemu i jego akceptację, dają emocjonalne i społeczne wsparcie. Efektem jest wytworzenie się nowego układu relacji międzyludzkich oraz nowego sposobu funkcjonowania w społeczeństwie.

Polskie grupy samopomocowe przeznaczone dla osób z problemem alkoholowym to Wspólnota Anonimowych Alkoholików (AA) oraz kluby abstynenta. Dane z 2002 roku Fundacji Biura Służby Krajowej AA w Polsce, która od 1995 roku zajmuje się obsługą Wspólnoty AA, informują o istnieniu 1.866 grup Anonimowych Alkoholików. Kluby abstynenta pomagają swoim członkom w utrzymywaniu abstynencji, umożliwiają im korzystanie z różnych form aktywności. Prowadzą zajęcia edukacyjno–motywacyjne korzystając z profesjonalnej wiedzy ludzi, którzy czynnie pracują z alkoholikami, zajęcia sportowe, turystyczne, kulturalne itp. Część prowadzi również interwencje w przypadkach przerwania abstynencji, poradnictwo dla rodzin, pogadanki w szkołach, zakładach pracy, wspiera w poszukiwaniu pracy, prowadzi poradnictwo prawne, pomaga ofiarom przemocy itd.

W Ośrodku Koordynacyjno–Informacyjnym Ruchu Abstynenckiego w roku 2003 zarejestrowano 338 klubów abstynenta z terenu całego kraju. 3.8. Lecznictwo odwykowe w zakładach penitencjarnych

Istotnym czynnikiem mającym wpływ na popełnianie przestępstw jest nadużywanie

alkoholu. Wśród osób z pierwszym wyrokiem odsetek nadużywających alkohol stanowi ponad 30%. Wśród recydywistów procent ten jest wyższy (ponad 40%). Dlatego rozwiązywanie problemów uzależnienia od alkoholu wśród osób skazanych jest szczególnie ważne z punktu widzenia bezpieczeństwa publicznego.

Działające od około 10 lat oddziały odwykowe dla skazanych uzależnionych od alkoholu oddziaływania lecznicze prowadzą w oparciu o programy obowiązujące w publicznym lecznictwie odwykowym. Przyjęte w oddziałach więziennych programy w sposób ciągły uzupełniane są o najnowsze osiągnięcia w dziedzinie uzależnień i terapii oraz wzbogacane o elementy, pozwalające na lepsze przygotowanie skazanych do życia w trzeźwości.

Więziennictwo dysponuje obecnie 479 miejscami w 14. oddziałach terapeutycznych dla skazanych uzależnionych od alkoholu. W roku 2003 leczono w nich 1.767 skazanych.

Programy oddziałów terapeutycznych dla skazanych uzależnionych od alkoholu, oparte są na modelu Minnesota lub strategiczno–strukturalnym modelu leczenia uzależnień J. Mellibrudy. Więcej na ten temat można przeczytać na stronie internetowej PARPA (www.parpa.pl/leczenie uzależnienia/odwyk więzienny)


51

Wykonane w oddziałach terapeutycznych badania skuteczności terapii odwykowej świadczą o efektywności rzędu 22–25%. Prowadzone oddziaływania przewidują: udział w mitingach AA, spotkania edukacyjne, wstępne grupy zadaniowe, czytelnictwo literatury z dziedziny uzależnień, pomoc psychologiczną i wychowawczą. Celem oddziaływań jest budowanie motywacji skazanych do uczestnictwa w programie oddziału terapeutycznego, a także kontynuowanie opieki nad skazanym po opuszczeniu oddziału terapeutycznego.

(Więcej na ten temat w Rozdziale VII: „Działania innych ministerstw, Komitetu Badań Naukowych oraz jednostek publicznej radiofonii i telewizji – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji”) 3.9. Współuzależnienie

Szkody zdrowotne wywołane alkoholem nie ograniczają się tylko do szkód występujących u osób uzależnionych ale obejmują swoim zasięgiem także członków ich rodzin. Członkowie najbliższego otoczenia osoby uzależnionej żyją w stanie permanentnego stresu, co staje się przyczyną występowania u nich stałych zaburzeń przystosowania, określanych mianem współuzależnienia.

Cechy charakterystyczne współuzależnienia to cierpienie i chaos emocjonalny, zaburzenia psychosomatyczne z nerwicą włącznie, zażywanie leków nasennych, uspokajających, także alkoholu, dla uśmierzenia bólu, napięcia i niepokoju, system iluzji i zaprzeczania, który przeszkadza w realnej ocenie problemów związanych z alkoholem, podtrzymywanie układu małżeńskiego i rodzinnego, która wspiera picie alkoholika.

Leczenie współuzależnienia wymaga odpowiedniego postępowania terapeutycznego, w zakresie którego szkoleni są specjaliści terapii uzależnienia. Przeważnie terapia współuzależnienia odbywa się w placówkach odwykowych. Jednak część pacjentek leczonych w poradniach zdrowia psychicznego z rozpoznaniami różnego rodzaju zespołów nerwicowych i depresyjno–lękowych to pacjentki współuzależnione, którym nie postawiono tego typu diagnozy, stąd leczenie ich ma charakter głównie objawowy, nie związany z istotą problemu, jakim jest pozostawanie w związku z osobą uzależnioną. Błędem są podejmowane przez lekarzy pierwszego kontaktu próby leczenia tego zespołu objawowo, np. poprzez podawanie leków uspokajających.

Szacunkowo w Polsce w najbliższym otoczeniu alkoholików żyje około 1,5 miliona osób dorosłych (potencjalnie współuzależnionych). Leczeniu poddaje się ok. 2%–3% tej populacji. Na początku 2003 roku na 489 zbadanych placówek zarejestrowano tylko 30.472 pacjentów współuzależnionych. Dzieje się tak mimo istnienia programów psychoterapii, zbudowanych specjalnie dla tej populacji. Jednym z powodów jest m.in. to, że część pacjentek to ofiary przemocy, które znajdują skuteczna pomoc w placówkach wyspecjalizowanych w działaniach na rzecz ofiar przemocy. Innym powodem jest brak dostatecznie licznej kadry, a także zbyt niski poziom finansowania tego typu usług. W celu zwiększenia dostępności i podniesienia jakości leczenia współuzależnienia w 2003 roku na zlecenie PARPA kontynuowano program rozwoju metod pomocy psychologicznej dla członków rodzin alkoholików. Program ten realizowany przez Instytut Psychologii Zdrowia PTP, obejmował szkolenia terapeutów i prowadzenie prac badawczo–ewaluacyjnych z zakresu problematyki zaburzeń występujących u członków rodzin z problemem alkoholowym oraz metod terapeutycznych z tego obszaru i sporządzenie na tej podstawie raportów badawczych.


52

3.10. Dorosłe Dzieci Alkoholików (DDA) Osoby mające w swojej rodzinie osobę nadużywającą alkoholu, narażone są na silny

stres. Stres ten spowodowany jest ciągłą niepewnością, brakiem poczucia bezpieczeństwa, nieprzewidywalnością tego co się zdarzy, brakiem jednoznacznych reguł kierujących życiem rodzinnym, stosowaniem przez członków rodziny przemocy psychicznej, a bardzo często również fizycznej. W psychice dzieci wzrastających w takim środowisku powstają mechanizmy obronne pozwalające im przetrwać trudne sytuacje rodzinne. Mechanizmy te, jakkolwiek pomocne dziecku do przeżycia w rodzinie, po rozpoczęciu dorosłego życia zaczynają być przeszkodą – tworzą specyficzną konstrukcję psychiczną, powodującą problemy w funkcjonowaniu psychicznym i społecznym dorosłego dziecka alkoholika (tzw. syndrom DDA). Na plan pierwszy wysuwają się kłopoty w kontaktach z innymi ludźmi i znaczna ilość zaburzeń lękowych oraz niestabilność poczucia własnej wartości. Nie są znane dokładne rozmiary populacji DDA w Polsce, jednak na podstawie danych określających zarówno liczebność populacji alkoholików, jak i ich dzieci można określić, że ta grupa liczy co najmniej kilka milionów osób. Budowane są specjalne programy rozwojowo–terapeutyczne dla tej populacji.

W Polsce pierwsze grupy samopomocowe dla dorosłych dzieci alkoholików (DDA) zaczęły powstawać w połowie lat osiemdziesiątych. Pojawiły się także pierwsze tłumaczenia książek o tematyce DDA. Obecnie w Polsce istnieją już profesjonalne programy pomocy psychologicznej dla DDA, opierające się na głębokiej psychoterapii urazów z dzieciństwa. Cele terapii to rozstanie się z dzieciństwem, zmiana obrazu samego siebie na adekwatny do rzeczywistości oraz uporządkowanie obecnego życia. Badania prowadzone przez Instytut Psychologii Zdrowia PTP pokazują skuteczność takiej terapii.

Terapia prowadzona jest w ponad 92 zakładach lecznictwa odwykowego i innych miejscach. Wiąże się to z faktem, że leczenie osób DDA nie jest finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, ale samorządy terytorialne.

Psychoterapia DDA wymaga osób o wysokich, wyspecjalizowanych kompetencjach. Dlatego też od kilku lat Instytut Psychologii Zdrowia szkoli specjalistów z tej dziedziny. W Warszawie istnieje specjalny ośrodek terapeutyczny dla tej grupy pacjentów prowadzony przez Instytut Psychologii Zdrowia. W ośrodku tym, oprócz terapii, prowadzony jest program badawczy nastawiony na diagnozę problemów tej populacji i ocenę efektywności metod terapii. Rokrocznie ok. 250–300 osób obejmowanych jest oddziaływaniami terapeutycznymi.

(Więcej informacji w Rozdziale VIII: „Działalność innych instytucji oraz organizacji i środowisk wzajemnej pomocy – Instytut Psychologii Zdrowia”).


53

Rozdział IV

ALKOHOL A ZAGROŻENIE BEZPIECZEŃSTWA

4.1. Nietrzeźwość a przestępstwa i wykroczenia

Alkoholizm, nadużywanie alkoholu i nieodpowiedzialne używanie alkoholu to najpoważniejsze czynniki mające wpływ na patologizację życia społecznego i rodzinnego w Polsce. Zjawisko to wywołuje znaczne straty w sferze ekonomicznej, skutkuje także szeregiem zdarzeń, stanowiących zagrożenie dla ładu i porządku publicznego. Szczególnie istotnym czynnikiem, mającym wpływ na wzrost jego skali, jest społeczna frustracja związana z przemianami gospodarczymi w naszym kraju oraz wynikające z tego przeobrażenia w życiu rodzinnym. Nie bez znaczenia jest także zmiana systemu wartości i powszechnie akceptowanych, szczególnie w kulturze młodzieżowej, norm i wzorców. Dobrze rozwinięta w naszym kraju sieć placówek handlowych, lokali gastronomicznych, gdzie serwowany jest alkohol, oraz zjawisko nielegalnego napływu napojów alkoholowych za granicy, mają również istotny wpływ na skalę tego zjawiska w społeczeństwie.

Wyniki prowadzonych w ostatnich latach badań jednoznacznie wskazują na obniżanie się wieku inicjacji alkoholowej, co powinno być sygnałem dla rodziców, pedagogów oraz wszystkich, mających wpływ na politykę związaną ze sferą produkcji i handlu napojami alkoholowymi.

Ze sprawozdań przesyłanych z poszczególnych komend wojewódzkich Policji do Biura Służby Prewencyjnej KGP wynika, że w 2003 roku na terenie całej Polski przeprowadzono ogółem 14.183 akcji ukierunkowanych na profilaktykę problemów alkoholowych, z czego 6.568 prowadzonych było z udziałem podmiotów pozapolicyjnych.

W 2003 roku na terenie wszystkich województw w Polsce policjanci prowadzili działania mające na celu m.in.: – ujawnianie osób spożywających alkohol w miejscach publicznych, tj. na ulicach, placach,

w parkach itp.; – ujawnianie przestępstw związanych z nielegalną produkcją i handlem alkoholem oraz

ściganie ich sprawców; – ujawnianie nieletnich zagrożonych alkoholizmem oraz będących pod wpływem alkoholu.

W toku wykonywanych przez specjalistów ds. nieletnich czynności dążono do ustalenia miejsca zakupu alkoholu przez nieletniego, celem wyciągnięcia konsekwencji wobec sprzedawcy lub osoby, która alkohol podała;

– edukację rodziców, pedagogów, sprzedawców i właścicieli lokali gastronomicznych, dotyczącą uregulowań prawnych;

– kontrolę lokali gastronomicznych, rozrywkowych, kawiarenek internetowych, dyskotek, pubów, oraz innych miejsc gromadzenia się młodzieży pod kątem przestrzegania przez ich właścicieli przepisów Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi;

– ujawnianie nietrzeźwych użytkowników dróg wraz z wyciągnięciem stosownych konsekwencji.


54

Zgromadzone przez Komendę Główną Policji dane statystyczne wyraźnie wskazują na powiązania alkoholizmu z przestępczością. W wielu kategoriach dokonanych przestępstw, szczególnie istotnych dla stanu bezpieczeństwa publicznego, alkohol był bezpośrednią przyczyną działania sprawców. Dane dotyczące udziału nietrzeźwych sprawców w wybranych kategoriach przestępstw obrazuje tabela.


55

Tabela 4.1. Udział nietrzeźwych sprawców w wybranych kategoriach przestępstw istotnych dla bezpieczeństwa publicznego w okresie styczeń – grudzień 2003 roku

Podejrzani Dorośli Nieletni Kwalifikacja prawna

Ogółem Ustalono trzeźwość Nietrzeźwi Ogółem Ustalono

trzeźwość Nietrzeźwi

1999 891 645 480 66 43 17 2000 1138 795 589 48 31 19 2001 1220 855 623 54 33 18 2002 1555 789 571 51 30 11

Zabójstwo

2003 985 659 487 30 14 9 1999 8125 4313 2347 2377 121112 145 2000 8468 4649 2497 2569 1409 136 2001 7802 4172 2157 2327 1212 111 2002 8055 4211 2165 2376 1280 74

Uszczerbek na zdrowiu

2003 7570 3905 1993 2287 1145 77 1999 15183 7316 4550 3746 1834 391 2000 17343 8474 5163 4309 2107 387 2001 18084 8926 5526 4285 1873 344 2002 18066 8530 5155 4109 1932 276

Bójka lub pobicie

2003 17196 8105 5076 4206 1948 265 1999 1172 673 500 134 71 26 2000 1309 788 554 172 96 25 2001 1343 772 521 181 105 21 2002 1304 809 537 172 101 22

Zgwałcenie

2003 1311 742 467 138 65 17 1999 33685 18394 5393 8732 4546 377 2000 38679 22408 6252 10201 5328 362 2001 40620 23969 6073 10623 5655 365 2002 40953 24379 5668 9652 5024 289

Kradzież cudzej rzeczy

2003 42125 24634 5846 9854 5041 270 1999 38173 21672 10634 19335 9134 1393 2000 38118 22221 9881 17838 8558 1164 2001 33992 19640 8374 14896 7332 861 2002 31819 17950 7232 12132 5867 576

Kradzież z włamaniem

2003 29030 16236 6388 9573 4373 501 1999 13991 8309 5022 5992 3070 601 2000 17080 10290 5673 7186 3672 616 2001 18037 10845 5869 6643 3401 482 2002 16875 9964 4966 6034 3076 395

Rozbój, kradzież rozbójnicza i wymuszenie rozbójnicze

2003 17075 10063 5099 6137 3048 333 Źródło: Komenda Główna Policji


56

• Ogółem w wybranych kategoriach3 przestępstw w okresie styczeń – grudzień 2003 roku Policja odnotowała 344.012 podejrzanych, z czego ustalono stan trzeźwości w 265.653 przypadkach. 197.420 podejrzanych było pod wpływem alkoholu – co stanowi 57,4% ogółu podejrzanych w wybranych kategoriach przestępstw.

• Analogicznie w tym samym okresie odnotowano w wybranych kategoriach4 41.120 podejrzanych nieletnich sprawców czynów karalnych. Stan trzeźwości ustalono w 20.479 przypadkach. 2.700 spośród sprawców w chwili popełnienia czynu było pod wpływem alkoholu, co stanowi 6,6% nieletnich sprawców w branych pod uwagę kategoriach.

4.2. Nietrzeźwość w miejscach publicznych Tabela 4.2. Liczba doprowadzonych w 2003 roku do izb wytrzeźwień, (w tym nieletnich z podziałem na płeć) oraz policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych w poszczególnych komendach

Liczba odprowadzonych do: izb wytrzeźwień L.p. Województwo ogółem/w tym

nieletni chłopcy/

dziewczęta

policyjnych pomieszczeniach dla osób zatrzymanych

1. Dolnośląskie 16.037/307 281/26 6.448 2. Kujawsko – pomorskie 20.493/219 211/8 2.110 3. Lubelskie 5.203/157 142/15 3.243 4. Lubuskie 5.792/189 175/14 3.437 5. Łódzkie 372/7 7/0 4.333 6. Małopolskie 14.826/335 320/15 3.005 7. Mazowieckie 2.406/50 43/7 4.814 8. Opolskie 893/6 6/0 1.495 9. Podkarpackie 6.712/216 186/30 5.616 10. Podlaskie 4.951/155 143/12 1.407 11. Pomorskie 10.974/139 125/14 1.924 12. Śląskie 24.699/649 589/60 2.733 13. Świętokrzyskie 10.270/173 162/11 1.801 14. Warmińsko–mazurskie 6.351/143 123/20 2.654 15. Wielkopolskie 10.476/179 174/5 3.974 16. Zachodniopomorskie 3.527/103 97/6 2.965 17. KSP – Warszawa 39.953/386 342/44 1.818

SUMA 183.935/3 413 3.126/287 53.777 Źródło: Komenda Główna Policji

3 Dotyczy przestępstw z art. 148, 151–159, 189–193, 197–199, 207, 216, 217, 222–228, 278–282, 288, 289 oraz rozdziałów XX i XXI KK 4 j.w.


57

• Z danych przesyłanych z poszczególnych KWP do Biura Służby Prewencyjnej KGP

wynika, że w ubiegłym roku izolowano z miejsc publicznych 282.683 nietrzeźwych oraz ujawniono 3.413 nietrzeźwych nieletnich.

• W analizowanym okresie w izbach wytrzeźwień w Polsce przebywało 183.935 osób, z czego 3.413 to nieletni (3.126 chłopców i 287 dziewcząt).

• 53.777 nietrzeźwych doprowadzono do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych. 4.3. Wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu ruchu na drogach

Ujawnianie uczestników ruchu będących pod wpływem alkoholu należy do obszarów zagrożenia, w którym Policja działa szczególnie aktywnie. W 2003 roku osoby w takim stanie spowodowały 5.800 wypadków, co stanowi 11,4% ogółu. W porównaniu do 2002 roku odnotowano o 777 wypadków mniej (tj. spadek o 11,8%).

Problem udziału nietrzeźwych uczestników ruchu w wypadkach drogowych istnieje nadal i Policja zajmuje się nim w trybie ciągłym. Celem podejmowanych działań jest eliminowanie z ruchu osób nietrzeźwych poruszających się po polskich drogach.

Przedsięwzięcia Policji w tym zakresie prowadzone są wielotorowo. Stale prowadzona jest działalność edukacyjna, propagująca bezpieczną jazdę na trzeźwo, w której Policja współpracuje z innymi podmiotami, z czego największym sojusznikiem są media. W ramach prowadzonej kampanii reklamowej, dotyczącej bezpieczeństwa ruchu drogowego, szczególny nacisk kładziony jest właśnie na problem kierowania pojazdami pod wpływem alkoholu.

Świadomość znacznego zagrożenia ze strony nietrzeźwych kierujących powoduje, że oprócz działalności edukacyjnej, Policja dużo wysiłku wkłada w ich ujawnianie i eliminowanie z ruchu. Przykładem są realizowane przez wszystkie komendy wojewódzkie Policji działania pn. „Pomiar”, polegające na wzmożonej kontroli stanu trzeźwości kierujących pojazdami. W 2003 roku w działaniach tych brało udział (na zasadzie wielokrotności) 58.236 policjantów. Kontroli poddano 391.034 kierujących pojazdami, w tym 308.698 kierujących samochodami osobowymi. W rezultacie przeprowadzonych kontroli ujawniono 9.795 nietrzeźwych kierujących.

W porównaniu z rokiem 2002 stwierdzono wzrost liczby ujawnionych kierujących pojazdami pod wpływem alkoholu (w stanie po użyciu oraz w stanie nietrzeźwości) o 10.100 osób, tj. (+ 6,4%).

W 2003 roku Zarząd Ruchu Drogowego Biura Służby Prewencyjnej KGP koordynował działania mające na celu wzmocnienie kontroli kierowców w dniach podwyższonego zagrożenia na polskich drogach.

W dniach od 14 do 17 sierpnia 2003 roku prowadzone były działania prewencyjne Policji pod nazwą „Sierpień 2003”. Ich podstawowym celem było utrzymywanie bezpieczeństwa i płynności ruchu, szczególnie na trasach wlotowych i wylotowych z dużych aglomeracji miejskich i na głównych ciągach komunikacyjnych. W działaniach tych wzięło udział 29.327 policjantów, w tym 8.821 policjantów ruchu drogowego. Skontrolowano łącznie 73.782 pojazdy, ujawniono 2.416 nietrzeźwych kierujących pojazdami, 220 nietrzeźwych pieszych uczestników ruchu, nałożono 22.728 mandatów karnych, skierowano 966 wniosków o ukaranie oraz zatrzymano 900 praw jazdy.

Od 31 października do 2 listopada 2003 roku prowadzone zaś były działania prewencyjne pod nazwą „Znicz 2003”. Ich podstawowym celem było utrzymywanie bezpieczeństwa i płynności ruchu, szczególnie na głównych ciągach komunikacyjnych oraz w rejonach cmentarzy. W działaniach tych uczestniczyło 41.157 policjantów, w tym 10.378


58

policjantów ruchu drogowego. W czasie prowadzonych działań zostało skontrolowanych łącznie 56.797 pojazdów, ujawniono 1.466 nietrzeźwych kierujących pojazdami oraz 382 nietrzeźwych pieszych uczestników ruchu, nałożono za wykroczenia drogowe 16.422 mandaty karne oraz skierowano 923 wnioski o ukaranie do sądów grodzkich.

Według informacji uzyskanych z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji szczegółowe dane za rok 2003 przedstawiają się następująco: 1. liczba zatrzymanych praw jazdy ogółem:

• ogółem 78.196 (w 2002 roku 83.426), • z powodu kierowania pojazdem w stanie nietrzeźwym 59.695 (w 2002 roku 62.431)

Tabela 4.3. Liczba odebranych praw jazdy, w tym za jazdę po spożyciu alkoholu w 2002 roku, w podziale na województwa

Lp. Województwo Ilość odebranych praw jazdy ogółem

w tym za jazdę po spożyciu alkoholu

1. Dolnośląskie 7.746 5.267 2. Kujawsko–pomorskie 3.261 2.484 3. Lubelskie 4.932 3.748 4. Lubuskie 1.980 1.481 5. Łódzkie 5.377 3.834 6. Małopolskie 5.049 4.002 7. Mazowieckie 5.795 4.441 8. Opolskie 2.384 1.610 9. Podkarpackie 4.475 3.655 10. Podlaskie 3.769 3.086 11. Pomorskie 4.141 3.238 12. Śląskie 8.249 6.397 13. Świętokrzyskie 3.386 2.948 14. Warmińsko–mazurskie 2.949 2.485 15. Wielkopolskie 6.591 5.333 16. Zachodniopomorskie 3.808 2.614 17. KSP – Warszawa 4.304 3.072

SUMA 78.196 59.695 Źródło: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji


59

Tabela 4.4. Liczba ujawnionych przypadków kierowania pojazdami w stanie po użyciu alkoholu (art. 87 § 1,2 KW) w okresie styczeń – grudzień 2003 roku (na podstawie danych z Zarządu Ruchu Drogowego BSP KGP)

art. 87 kw w tym art. 87 §1 kw Lp. Województwo 2003 2002 2003 2002 1. Dolnośląskie 1.511 1.736 1.021 1.157 2. Kujawsko–pomorskie 557 824 391 558 3. Lubelskie 1.234 1.296 845 876 4. Lubuskie 758 759 396 428 5. Łódzkie 1.440 1.552 902 896 6. Małopolskie 1.221 1.089 907 822 7. Mazowieckie 1.089 1.194 910 993 8. Opolskie 763 723 404 370 9. Podkarpackie 1.337 1.639 913 1.092 10. Podlaskie 988 913 803 713 11. Pomorskie 1.595 1526 1.076 953 12. Śląskie 1.979 2.148 1.306 1.422 13. Świętokrzyskie 586 531 508 467 14. Warmińsko–mazurskie 733 802 508 545 15. Wielkopolskie 1.546 1.489 1.091 1.078 16. Zachodniopomorskie 750 729 607 584 17. KSP* 743 556 622 468

OGÓŁEM 18.830 19.506 13.210 13.422 Źródło: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji *Dane za 2003 rok obejmują Komendę Stołeczną Policji wraz z podległymi jej komendami

powiatowymi

Tabela 4.5. Liczba ujawnionych przypadków kierowania pojazdami w stanie nietrzeźwości w okresie styczeń – grudzień 2003 roku (dane z Zarządu Ruchu Drogowego BSP KGP)

Art. 178a kk W tym art.178a §1 kk L.p. Województwo 2003 2002 2003 2002 1. Dolnośląskie 15.071 13.963 6.725 7.341 2. Kujawsko–pomorskie 5.589 7.129 3.149 3.935 3. Lubelskie 14.262 14.637 5.250 5.479 4. Lubuskie 6.186 6.062 2.481 2.512 5. Łódzkie 1.1739 11.092 4.718 4.631 6. Małopolskie 7.754 7.166 4.960 4.778 7. Mazowieckie 9.569 9.910 5.593 6.135 8. Opolskie 5.834 5.544 1.924 1.909 9. Podkarpackie 11.585 13.178 4.863 5.666 10. Podlaskie 6.598 5.604 3.986 3.696 11. Pomorskie 7.643 5.897 3.529 3.662 12. Śląskie 11.003 10.111 7.182 6.978 13. Świętokrzyskie 5.113 4.516 3.172 3.015 14. Warmińsko–mazurskie 6.851 6.674 3.515 3.760 15. Wielkopolskie 12.062 9.285 6.165 5.546 16. Zachodnio–pomorskie 5.708 5.478 3.511 3.488 17. KSP* 5.921 3.273 2.808 2.389

OGÓŁEM 148.488 139.519 73.531 74.920 Źródło: Komenda Główna Policji *Dane za 2003 rok obejmują Komendę Stołeczną Policji wraz z podległymi jej komendami powiatowymi


60

2. liczba wypadków drogowych: • ogółem: 51.078 (w 2002 roku 53.559), • spowodowanych przez nietrzeźwych kierowców: 3.913 (w 2002 roku 4.460), • z udziałem nietrzeźwego uczestnika ruchu: 5.800 (w 2002 roku 6.577).

Tabela 4.6. Zestawienie statystyczne wypadków drogowych spowodowanych przez nietrzeźwych kierowców (na podstawie danych z Zarządu Ruchu Drogowego BSP KGP). L.p. Województwo wypadki zabici ranni 1. Dolnośląskie 246 29 346 2. Kujawsko–pomorskie 162 13 225 3. Lubelskie 304 39 421 4. Lubuskie 97 26 127 5. Łódzkie 252 39 329 6. Małopolskie 370 29 497 7. Mazowieckie 227 37 288 8. Opolskie 135 17 190 9. Podkarpackie 210 32 269 10. Podlaskie 176 38 256 11. Pomorskie 235 24 355 12. Śląskie 441 39 578 13. Świętokrzyskie 211 31 258 14. Warmińsko–mazurskie 226 36 301 15. Wielkopolskie 304 40 398 16. Zachodniopomorskie 167 16 243 17. KSP – Warszawa 150 10 187

SUMA 3.913 495 5.268 Źródło: Komenda Główna Policji 3. liczba ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych:

• ogółem liczba ofiar: 5.640 (w 2002 roku 5.827), • w wypadkach spowodowanych przez nietrzeźwych kierowców: 495 (w 2002 roku 568), • w wypadkach z udziałem nietrzeźwego uczestnika ruchu: 711 (w 2002 roku 809).

4. liczba rannych w wypadkach drogowych: • ogółem: 63.900 (w 2002 roku 67.498), • w wypadkach spowodowanych przez nietrzeźwych kierowców: 5.268 (w 2002 roku 6.118), • w wypadkach z udziałem nietrzeźwego uczestnika ruchu: 7.037 (w 2002 roku 8.080).


61

4.4. Nietrzeźwość a przestępstwa wśród dzieci i młodzieży

Zgodnie z treścią art. 4 § 1 Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia jest jedną z okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego. W tej kwestii obowiązują polecenia Pierwszego Zastępcy Komendanta Głównego Policji zawarte w piśmie E–V–101/99, zgodnie z którymi należy dążyć do wyjaśnienia okoliczności zakupu alkoholu przez nieletniego oraz wprowadzenia się w stan nietrzeźwości. Z nieletnim prowadzona jest rozmowa profilaktyczna, specjalista ds. nieletnich analizuje sytuację opiekuńczo – wychowawczą nieletniego, a o zaistniałej sytuacji zawiadamia sąd – wydział rodzinny i nieletnich. Jest to praktyka obowiązująca we wszystkich jednostkach.

W 2003 roku policjanci sporządzili łącznie: • 647 wniosków do organów gminy o cofnięcie zezwolenia na sprzedaż alkoholu, • z czego 275 za sprzedaż alkoholu osobom do 18 roku życia.

Z policyjnego systemu statystyki przestępczości Temida wynika, że w całym roku stwierdzono 641 przestępstw z art. 208 KK (rozpijanie małoletniego) na szkodę 898 małoletnich. Zarejestrowano 372 podejrzanych o popełnienie tego czynu. Wszczęto (po raz pierwszy) 450 postępowań.

W 2003 roku nieletni byli podejrzani o popełnienie następujących czynów (wg kwalifikacji prawnych): • Zabójstwo – 30 osób (w tym 9 nietrzeźwych) • Uszczerbek na zdrowiu – 2.287 osób (w tym 77 nietrzeźwych) • Bójka lub pobicie – 4.206 osób (w tym 265 nietrzeźwych) • Zgwałcenie – 138 osoby (w tym 17 nietrzeźwych) • Kradzież cudzej rzeczy – 9.854 osoby (w tym 270 nietrzeźwych) • Kradzież z włamaniem – 9.573 osób (w tym 501 nietrzeźwych) • Rozbój, kradzież rozbójnicza i wymuszenie rozbójnicze – 6.137 osób (w tym 333

nietrzeźwych). Ogółem w wybranych kategoriach5 przestępstw odnotowano 41.120 podejrzanych

nieletnich sprawców czynów karalnych. Stan trzeźwości ustalono w 20.479 przypadkach. 2.700 spośród sprawców w chwili popełnienia czynu było pod wpływem alkoholu, co stanowi 6,6% nieletnich sprawców w branych pod uwagę kategoriach. 4.5. Samobójstwa pod wpływem alkoholu

W ramach Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Komenda Główna Policji zbiera m.in. dane statystyczne dotyczące zamachów samobójczych, w tym popełnianych pod wpływem alkoholu.

Z posiadanych przez MSWiA danych wynika, że w roku 2003 dokonano ogółem 5.467 zamachów samobójczych, z czego 4.634 zakończonych było zgonem; (nie ustalono zakłócenia stanu świadomości w 3.667 przypadkach). 1.059 osób w chwili zamachu było pod wpływem alkoholu, 988 nadużywało wcześniej alkoholu, 259 zaś leczyło się wcześniej z

5 Dotyczy przestępstw z art. 148, 151–159, 189–193, 197–199, 207, 216, 217, 222–228, 278–282, 288, 289 oraz rozdziałów XX i XXI KK


62

powodu alkoholizmu. W przypadku 3.332 osób brakuje danych dotyczących informacji o stanie psychicznym. Tabela 4.7. Liczba zamachów samobójczych

Rok Ogółem Zakończonych zgonem

Liczba osób będących w chwili zamachu pod wpływem alkoholu

2003 5.467 4.634 1.059 2002 5.928 5.100 1.069 2001 5.712 4.971 1.050 2000 5.621 4.947 1.134 1999 5.182 4.695 1.056 Źródło: Komenda Główna Policji 4.6. Nietrzeźwość związana z wypadkami w pracy oraz naruszenia

obowiązku trzeźwości zawodowej

W 2003 roku inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy kontrolowali przestrzeganie przez pracodawców obowiązków w zakresie ustalania okoliczności i przyczyn 2.466 wypadków przy pracy, w których poszkodowane zostały 3.163 osoby. Kontrole dotyczyły wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych, które zostały zgłoszone przez pracodawców zgodnie z wymaganiami określonymi w tym zakresie w art. 234 § 2 Kodeksu Pracy lub wypadków, o których informację uzyskano od innych organów nadzoru nad warunkami pracy, organów Policji i Prokuratury lub środków masowego przekazu. W wyniku ww. kontroli odnotowano 56 wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych, w których jedną z ustalonych przyczyn było nadużycie alkoholu (wg terminologii stosowanej w klasyfikacji przyczyn GUS). W wypadkach tych poszkodowanych zostało 59 osób. Nadużycie alkoholu stanowiło 0,6% wszystkich przyczyn wypadków badanych przez inspektorów pracy w 2003 roku (w latach 2001 i 2002 odpowiednio 0,6% i 0,8%). W latach 2000–2001 inspektorzy pracy przeprowadzili ogólną analizę kosztów 667 wypadków przy pracy (śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych), stosując metodę opracowaną przez Centralny Instytut Ochrony Pracy. Metoda polegała na szacowaniu poszczególnych składników kosztów ponoszonych przez zakłady, które zostały podzielone według wielkości zatrudnienia, form własności oraz podstawowych sekcji gospodarki narodowej. Przyjęty w metodzie zakres zbierania i przetwarzania informacji zapewniał ogólną wiedzę na temat kosztów i ich struktury, odniesionych do poszczególnych rodzajów wypadków przy pracy według powyżej określonych kryteriów. Państwowa Inspekcja Pracy nie dysponuje informacją o kosztach wypadków spowodowanych spożywaniem alkoholu.


63

Tabela 4.8. Zestawienie statystyczne wypadków przy pracy, w których jedną z przyczyn było nadużywanie alkoholu.

w tym wypadki L.p. Województwo Wypadki ogółem śmiertelne ciężkie zbiorowe

1. Dolnośląskie 5 1 4 0 2. Kujawsko–pomorskie 1 0 1 0 3. Lubelskie 1 0 1 0 4. Lubuskie 2 2 0 0 5. Łódzkie 6 5 1 0 6. Małopolskie 3 0 3 0 7. Mazowieckie 15 9 4 2 8. Opolskie 0 0 0 0 9. Podkarpackie 1 1 0 0 10. Podlaskie 3 2 1 0 11. Pomorskie 4 3 1 0 12. Śląskie 8 5 3 0 13. Świętokrzyskie 0 0 0 0 14. Warmińsko–mazurskie 2 1 0 1 15. Wielkopolskie 2 1 1 0 16. Zachodniopomorskie 3 1 2 0 SUMA 56 31 22 3 Źródło: Główny Inspektorat Pracy Tabela 4.9. Przypadki naruszenia obowiązku trzeźwości zawodowej w 2003 roku (art. 180 kk – dane z komend wojewódzkich Policji; art. 70 § 2 kw – STP 7 B)

L.p. Województwo Przypadki naruszenia art. 180 kk

Ilość wniosków o ukaranie z art. 70 § 2 kw

1. Dolnośląskie 4 119 2. Kujawsko–pomorskie 101 120 3. Lubelskie 3 77 4. Lubuskie 0 76 5. Łódzkie 7 91 6. Małopolskie 7 167 7. Mazowieckie 2 120 8. Opolskie 0 65 9. Podkarpackie 1 112 10. Podlaskie 2 79 11. Pomorskie 4 151 12. Śląskie 62 270 13. Świętokrzyskie 5 143 14. Warmińsko–mazurskie 3 161 15. Wielkopolskie 9 149 16. Zachodniopomorskie 4 139 17. KSP – Warszawa 0 70

SUMA 214 2.109 W skali całej Polski oprócz 2.109 wniosków do sądów grodzkich o ukaranie za naruszenie

art. 70 § 2 kw, w 106 przypadkach udzielono ostrzeżeń bądź pouczeń.


64

W 2003 roku Policja zanotowała naruszenia obowiązku trzeźwości zawodowej: – z art. 180 k.k. (Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka

odurzającego, pełni czynności związane bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu pojazdów mechanicznych, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.) w 98 przypadkach (w 2002 roku w 95 przypadkach),

– z art. 179 k.k. (Kto wbrew szczególnemu obowiązkowi dopuszcza do ruchu pojazd mechaniczny albo inny pojazd w stanie bezpośrednio zagrażającym bezpieczeństwu w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym lub dopuszcza do prowadzenia pojazdu mechanicznego albo innego pojazdu na drodze publicznej przez osobę znajdującą się w stanie nietrzeźwości, będącą pod wpływem środka odurzającego lub osobę nie posiadającą wymaganych uprawnień, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2) w 111 przypadkach (w 2002 roku w 68 przypadkach).


65

Rozdział V

RYNEK NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH

5.1. Import, produkcja oraz dostawy napojów alkoholowych w Polsce Tabela 5.1. Import napojów alkoholowych w 2003 roku

2000 rok 2001 2002 2003 Piwo poz. PCN 2203 Wino poz. PCN 2204, 2205, 2206 Wyroby spirytusowe poz. PCN 2207, 2208 (100% alkohol)

41.213 tys.. litrów 68.804 tys.. litrów 2.372 tys.. litrów

41.175 tys. litrów 67.031 tys.. litrów 1.984 tys.. litrów

43.762 tys. litrów 69.208 tys.. litrów 2.315 tys.. litrów

19.009 tys. litrów71.984 tys. litrów 3.328 tys. litrów

Dane na podstawie Głównego Urzędu Statystycznego. Tabela 5.2. Dostawy napojów alkoholowych na zaopatrzenie kraju w 2003 roku (według GUS)

Wyszczególnienie Dostawy na zaopatrzenie kraju 1999 2000 2001 2002 2003 Wyroby spirytusowe (w tys. hl 100%) 82,7 74,7 63,7 66,6 92,2 Wina i miody pitne (w tys. hl) 528,0 458,0 403,7 429,8 435,1 Piwo (w tys. hl) 2.330,3 2.557,3 2.544,9 2.705,2 2.858,3

Dane na podstawie Głównego Urzędu Statystycznego. Tabela 5.3. Produkcja wybranych napojów alkoholowych w 2003 roku (w tys. hl).

Wódka czysta Piwo rok 2002 rok 2003 rok 2002 rok 2003

Styczeń 48,5 64,9 1.672 1.767 Luty 40,0 53,0 1.531 1.526 Marzec 49,4 61,6 2.022 1.793 Kwiecień 46,4 63,9 2.434 2.441 Maj 36,3 60,3 2.728 2.980 Czerwiec 42,5 59,2 2.741 3.113 Lipiec 34,9 68,1 3.008 3.489 Sierpień 32,5 64,0 2.779 3.102 Wrzesień 28,9 65,7 2.291 2.049 Październik 86,5 80,3 1.921 2.142 Listopad 85,8 70,3 1.708 1.893 Grudzień 71,2 84,7 1.695 2.030

Suma: 602,9 796,0 26.530 28.325 Dane na podstawie Głównego Urzędu Statystycznego.


66

5.2. Ceny napojów alkoholowych

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w 2003 roku wzrósł w stosunku do 2002 roku o 0,8%, w tym:

– żywność Spadek cen o 1,0% – napoje alkoholowe Spadek cen o 4,8%

Ceny napojów alkoholowych w 2003 roku spadły w porównaniu do cen towarów i usług ogółem, co nie jest zgodne z ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. 5.3. Obrót hurtowy napojami alkoholowymi

Do zadań Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej należy m.in. wydawanie, cofanie i wygaszanie zezwoleń na obrót hurtowy napojami alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu. Zadania te realizowane są na podstawie ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Wydawanie, cofanie i wygaszanie zezwoleń następuje w drodze decyzji administracyjnych, na zasadach i w trybie określonym przepisami kodeksu postępowania administracyjnego. 5.3.1. Realizacja zadań w 2003 roku:

Zezwolenia na prowadzenie obrotu hurtowego napojami alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu wydawane są na czas określony, nie dłuższy niż rok.

Tabela 5.4. Liczba wydanych zezwoleń w latach 1991–2003: Liczba wydanych zezwoleń 1991 r. 1406 1992 r. 1108 1993 r. 961 1994 r. 1030 1995 r. 952 1996 r. 861 1997 r. 705 1998 r. 638 1999 r. 566 2000 r. 473 2001 r 303 2002 r. 304 2003 r. 265 Źródło: Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej


67

Tabela 5.5. Liczba wydanych zezwoleń w latach 2002 – 2003 w podziale na województwa jest następująca :

Lp. Województwo 2002 2003 1. Dolnośląskie 22 20 2. Kujawsko – Pomorskie 10 10 3. Lubelskie 5 6 4. Lubuskie 8 9 5. Łódzkie 25 19 6. Małopolskie 21 20 7. Mazowieckie 66 54 8. Opolskie 6 6 9. Podkarpackie 8 7 10. Podlaskie 8 7 11. Pomorskie 18 18 12. Śląskie 34 27 13. Świętokrzyskie 10 10 14. Warmińsko – Mazurskie 8 7 15. Wielkopolskie 42 34 16. Zachodniopomorskie 13 11

Ogółem: 304 265 Źródło: Ministerstwo Gospodarki, pracy i Polityki Społecznej

Wysoka opłata za zezwolenie (w 2003 roku w wysokości 45.000 zł. za 500 tys. litrów 100% alkoholu) ma za zadanie eliminowanie „przypadkowych” przedsiębiorców i jest jednym z instrumentów ograniczenia liczby hurtowników. Doprowadziło to do sytuacji dosyć stabilnej, tj. takiej w której nastąpiło zmniejszenie ilości hurtowników, zbliżonej do optymalnej, z zachowaniem konkurencji i jednoczesnym prawidłowym zaopatrzeniu rynku. W stosunku do roku 2002 liczba wydanych zezwoleń zmniejszyła się o 39 tzn., że z rynku „wypadło” tyleż samo hurtowników. Ilość wydanych zezwoleń systematycznie maleje.

Równolegle ze zmniejszeniem się liczby przedsiębiorców prowadzących obrót hurtowy ww. napojami zauważalny jest wzrost wielkości sprzedaży tych napojów. W 2002 roku wielkość sprzedaży napojów alkoholowych o zawartości powyżej 18% alkoholu wyniosła 90.372 tys. litrów 100% alkoholu, a w 2003 roku 147.850 tys. litrów 100% alkoholu.

Wykazana powyżej sprzedaż jest wielkością czysto ewidencyjną, stanowiącą sumę informacji przedsiębiorców o sprzedaży hurtowej, które zbierane są głównie w celu kontroli wykorzystania limitu sprzedaży hurtowej ustalonego dla przedsiębiorcy w zezwoleniu. Sprzedaż ta obejmuje zarówno ilości napojów alkoholowych kierowane do przedsiębiorców posiadających zezwolenia na obrót hurtowy tymi napojami (a zatem nie bezpośrednio na zaopatrzenie rynku), jak również do przedsiębiorców posiadających zezwolenia na sprzedaż detaliczną. 5.3.2. Współpraca z organami kontroli i ścigania

Kontrola działalności gospodarczej w zakresie obrotu hurtowego napojami alkoholowymi jest prowadzona przez Inspekcję Handlową, Policję oraz Urzędy Kontroli Skarbowej. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej współpracuje na bieżąco z Inspekcją Handlową, Komendą Główną Policji oraz Komendami Rejonowymi Policji. Informacje o wydanych zezwoleniach przekazywane są do Departamentu Kontroli Skarbowej w Ministerstwie Finansów w celu udostępnienia ich urzędom kontroli skarbowej w całej Polsce.


68

Wymienione jednostki kontrolne badają m.in. zgodność prowadzonej działalności z wydanymi przez Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej zezwoleniami i przestrzeganie warunków wykonywania działalności.

W przypadku nieprzestrzegania przepisów prawnych organy te nakładają kary pieniężne. Zgodnie z art. 453 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – kto bez wymaganego zezwolenia lub wbrew jego warunkom prowadzi obrót hurtowy napojami alkoholowymi – podlega karze grzywny od 10.000 do 500.000 złotych (w przypadkach mniejszej wagi – kara wynosi 5.000 złotych). Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej cofa zezwolenia m.in. w przypadkach : – nieprzestrzegania warunków prowadzenia obrotu napojami alkoholowymi określonych w

ustawie, – wprowadzania do obrotu napojów alkoholowych pochodzących z nielegalnych źródeł, – popełnienia przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowych przez osobę

odpowiedzialną za działalność przedsiębiorcy posiadającego zezwolenie, – zlecania przez przedsiębiorcę, na podstawie umów, prowadzenia obrotu hurtowego

napojami alkoholowymi innym przedsiębiorcom. W 2003 roku nie wystąpiły powody do wydania przez Ministra Gospodarki, Pracy i

Polityki Społecznej decyzji cofnięcia zezwolenia. Warunki wydawania zezwoleń określone rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia

13 czerwca 2001 roku w sprawie rodzaju dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o wydanie zezwoleń na obrót hurtowy napojami alkoholowymi, wzorów wniosków oraz wzorów informacji o sprzedaży napojów alkoholowych (Dz. U. Nr 60, poz. 614), pozwalają na stwierdzenie, że o tym, czy zezwolenie zostanie wydane, decyduje wnioskodawca spełniając formalne warunki jego uzyskania. Podstawową cechą, charakteryzującą system udzielania zezwoleń są jawne, przejrzyste oraz jednolite kryteria dla wszystkich grup przedsiębiorców ubiegających się o zezwolenie. Ich celem jest wyeliminowanie decyzji o charakterze uznaniowym. Z obowiązujących warunków udzielania zezwoleń wynika zasada równości wobec prawa.

Wpływy do budżetu państwa z tytułu opłat za wydane w 2003 roku zezwolenia na obrót hurtowy napojami alkoholowymi o zawartości powyżej 18% alkoholu oraz decyzje wprowadzające zmiany w zezwoleniach wyniosły około 21 mln. zł. Wzrost wpływów środków pieniężnych w 2003 roku o 23,5% w stosunku do 2002 roku spowodowany jest zwiększoną sprzedażą tych napojów.

Podkreślić należy, że Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej we współpracy z Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych opracowało projekt ustawy o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Celem nowelizacji ustawy jest umożliwienie prowadzenia eksportu napojów alkoholowych przez przedsiębiorców, którzy nie prowadzą obrotu ani sprzedaży detalicznej, a także wyeliminowanie wątpliwości interpretacyjnych poprzez doprecyzowanie przepisów dotyczących obrotu napojami alkoholowymi.

Uważa się, że proponowane rozwiązania spowodują uproszczenie stosowanych procedur administracyjnych w zakresie prowadzenia obrotu napojami alkoholowymi oraz wpłyną korzystnie na rozwój przedsiębiorczości w Polsce. Aktualnie (połowa 2004 roku) powyższy projekt zmiany ustawy trafił na ścieżkę legislacyjną.


69

5.4. Wpływy podatkowe do budżetu państwa Tabela 5.8. Wpływy podatkowe z tytułu akcyzy w latach 2001 – 2003:

Kwota akcyzy w tys. zł Wyszczególnienie 2001 rok 2002 rok 2003 rok Wyroby spirytusowe ogółem (w tym:) 4.199.756,4 3.875.988,3 4.092.642,3

kraj: 4.098.357,7 3.794.377,1 3.993.606,6 import: 101.398,7 81.611,2 99.035,7

Piwo ogółem (w tym): 2.029.824,7 2.104.510,1 2.238.825,8 kraj: 2.013.072,0 2.085.896,2 2.210.089,1

import: 16.752,7 18.613,9 28.736,8 Wino ogółem (w tym): 569.596,8 635.585,2 639.935,9

kraj: 489.567,1 516.115,8 493.754,8 import: 80.029,7 119.469,4 146.181,1

Razem (w tym:) 6.799.177,9 6.616.083,6 6.971.404,0 kraj: 6.600.996,8 6.396.389,1 6.697.450,5

import: 198.181,1 219.694,5 273.953,5 Źródło: Ministerstwo Finansów– Departament Podatku Akcyzowego

Dochody budżetu państwa w 2003 roku według GUS wyniosły 152,110 mld zł, zaś wpływy z podatku akcyzowego od napojów alkoholowych stanowiły w nich 4,58% (obliczenia PARPA). 5.5. Nielegalna produkcja i handel alkoholem

W wyniku działań policyjnych w 2003 roku ujawniono 3.599 przypadków

nielegalnego handlu alkoholem lub podawania alkoholu – z art. 43 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, z czego: – 1.129 miało miejsce w placówkach handlowych i gastronomicznych, – 2.470 w innych miejscach.

W całej Polsce, w wyniku podejmowanych w 2003 roku działań, Policja zakwestionowała ogółem: – 41.810,5 l. wódki, – 136.537,8 l. spirytusu, – 3.401,1 l. wina, – 31.182 l. piwa, – 748,25 l. innych napojów alkoholowych. W skali całego roku Policja ujawniła 363 przypadki nielegalnej produkcji spirytusu. W związku z tym zakwestionowano: – 4.503,5 l. bimbru; – 32.127,5 l. zacieru; – zlikwidowano 227 sztuk aparatury do wyrobu spirytusu i jedną linię produkcyjną.

Stwierdzono 614 przestępstw z ustawy z dnia 2 marca 2001 roku o wyrobie spirytusu, wyrobie i rozlewie wyrobów spirytusowych oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych.


70

5.6. Nielegalny przewóz alkoholu przez granicę Tabela 5.6. Liczba spraw oraz wartość wyrobów alkoholowych w przywozie będących przedmiotem przestępstwa w latach 2002–2003:

Nazwa towaru rok Liczba spraw litry Wartość w zł Piwo otrzymywane ze słodu (poz. PCN 2203) 2003 27 281 1.032,10

Wina i pozostałe napoje fermentowane (poz. PCN 2204, 2205, 2206) 2003 71 11.944 1.161.570

Alkohol etylowy nieskażony o objętościowej mocy alkoholu wynoszącej 80% lub więcej (poz. PCN 2207)

2003 4.594 167.999 1.173.748.098

Alkohol etylowy nieskażony o objętościowej mocy alkoholu mniejszej niż wynoszącej 80% obj.: wódki, likiery i inne napoje alkoholowe (poz. PCN 2208)

2003 3.427 19.754 112.976.959

Źródło: Ministerstwo Finansów; Departament Kontroli Celnej; Wydział Zwalczania Przestępczości Celnej

5.7. Wykroczenia w obrocie handlowym napojami alkoholowymi

W całej Polsce Policja kierowała wnioski o ukaranie do sądów grodzkich za naruszenie przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Tabela 5.7. Liczba skierowanych wniosków o ukaranie za naruszenie przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi na terenie poszczególnych województw (na podstawie oraz STP – 7 B).

Ilość skierowanych wniosków o ukaranie za naruszenie przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i

przeciwdziałaniu alkoholizmowi na terenie poszczególnych województw (na podstawie oraz STP – 7 B)

L.p. Województwo

z art. 431 z art. 44 1. Dolnośląskie 1.245 153 2. Kujawsko–pomorskie 1.152 13 3. Lubelskie 916 2 4. Lubuskie 693 0 5. Łódzkie 1.558 0 6. Małopolskie 1.968 0 7. Mazowieckie 2.471 0 8. Opolskie 515 2 9. Podkarpackie 1.043 0 10. Podlaskie 605 0 11. Pomorskie 2.300 2 12. Śląskie 2.689 0 13. Świętokrzyskie 3.840 2 14. Warmińsko–mazurskie 868 42 15. Wielkopolskie 631 9 16. Zachodniopomorskie 2.063 0 17. KSP – Warszawa 731 1

SUMA 25.288 226 Źródło: Komenda Główna Policji


71

W skali kraju w 2003 roku Policja skierowała 25.288 wniosków o ukaranie do sądów

grodzkich za naruszenie art. 431 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. W 1.164 przypadkach nie kierowano wniosków o ukaranie; udzielano pouczeń i ostrzeżeń na podstawie art. 41 kw

W przypadku naruszenia art. 44 cytowanej ustawy, skierowano do sądów 266 wniosków, zaś w 5 przypadkach udzielono pouczeń. 5.8. Nieprawidłowości stwierdzone przez Inspekcję Handlową

W 2003 roku Inspekcja Handlowa przeprowadziła kontrole w podmiotach

gospodarczych zajmujących się obrotem napojami alkoholowymi, które koncentrowały się na dwóch podstawowych zagadnieniach: − egzekwowaniu przestrzegania w jednostkach detalicznych, gastronomicznych i

hurtowych postanowień ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn. Dz.U. z 2002 roku Nr 147, poz. 1231 ze zm.);

− przestrzeganiu przepisów ustawy z dnia 2 grudnia 1993 roku o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy (Dz.U. Nr 127, poz. 584 z 1993 roku ze zm.).

Należy podkreślić, że Inspekcja Handlowa podejmowała działania w zakresie przestrzegania ww. ustaw nie tylko w związku ze skargami i informacjami od konsumentów, ale także podczas innych kontroli – zawsze w przypadku, gdy inspekcjonowany podmiot posiadał w obrocie napoje alkoholowe.

5.8.1. Wyniki kontroli przestrzegania ustawy o wychowaniu w trzeźwości

i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w sklepach i punktach gastronomicznych Inspekcjami objęto 4.924 jednostki detaliczne i 1.358 gastronomicznych. W czasie tych kontroli ujawniono szereg istotnych naruszeń zapisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. • Sprzedaż napojów alkoholowych bez zezwolenia stwierdzono w 149 jednostkach, co

stanowiło 2,4% ogółu skontrolowanych (w 2002 roku 1,9%). Udokumentowana wartość takich wyrobów wprowadzonych nielegalnie do obrotu wyniosła 419,8 tys. zł, podczas gdy w roku poprzednim 2.162 tys. zł. Przedsiębiorcy prowadzili niezgodny z przepisami obrót wyrobami alkoholowymi w następujących przypadkach : – w ogóle nie posiadali zezwoleń, – posiadali zezwolenia, których ważność wygasła na mocy prawomocnych decyzji z

powodu np. nie wnoszenia opłat na rzecz gmin, – posiadali zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych w zakładach

gastronomicznych, a nie posiadali odrębnych zezwoleń na podawanie alkoholi w ogródkach otwieranych w sezonie letnim,

– nie posiadając zezwolenia na sprzedaż wyrobów spirytusowych podawali drinki i aperitify sporządzane na bazie wódek.

• Konsumpcję napojów alkoholowych (głównie piwa) stwierdzono w 25 punktach sprzedaży detalicznej (w 2002 roku w 22).

• Reklamę lub promocję napojów alkoholowych ujawniono w 5 punktach sprzedaży (w 2002 roku w 6).

• Sprzedaż wyrobów alkoholowych nieletnim stwierdzono w 4 punktach (w 2002 roku w 3).


72

• Inne stwierdzone podczas kontroli nieprawidłowości, to: – brak wywieszek informujących o szkodliwości spożywania napojów alkoholowych

w 615 sklepach i zakładach gastronomicznych, to jest w 9,8% objętych kontrolami (w 2002 roku – 10,7%), co świadczy, że ten wymóg ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w dalszym ciągu nie jest dostatecznie przestrzegany,

– niewniesienie na rzecz gmin rocznych opłat za prowadzenie sprzedaży wyrobów alkoholowych w 23 jednostkach (w 2002 roku – w 14),

– brak wydzielonego stoiska ze sprzedażą napojów (oprócz piwa) zawierających powyżej 4,5% alkoholu w 8 sklepach (w 2002 roku w 12),

– rozszerzenie czasu sprzedaży napojów alkoholowych poza określony w zezwoleniu w 6 sklepach,

– sprzedaż napojów alkoholowych w 8 obiektach komunikacji publicznej, – sprzedaż napojów alkoholowych na kredyt w 7 przypadkach, – posługiwanie się zezwoleniami, w których sfałszowano datę ważności, w 4

przypadkach.

5.8.2. Wyniki kontroli przestrzegania ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w magazynach hurtowych z napojami alkoholowymi

Kontrolami objęto 225 magazynów. W czasie kontroli stwierdzono naruszenia ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi polegające na: • Prowadzeniu działalności w zakresie hurtowego obrotu napojami alkoholowymi bez

zezwolenia – w 6 magazynach. • Sprzedaży napojów alkoholowych przedsiębiorcom nie posiadającym zezwoleń na

ich sprzedaż lub podawanie – w 26 magazynach (w 2002 roku w 21). Wartość wprowadzonych w ten sposób do obrotu towarów wyniosła 455,8 tys. zł (w roku 2002 – 1.413 tys. zł).

• Powierzeniu uprawnień wynikających z zezwolenia innemu przedsiębiorcy – pośrednikowi – w 4 przypadkach.

Naruszanie warunków zezwoleń na hurtowy obrót napojami alkoholowymi polegało na zawarciu przez przedsiębiorcę posiadającego zezwolenie na sprzedaż wyrobów o zawartości powyżej 18% alkoholu umów agencyjnych z innymi przedsiębiorcami prowadzącymi hurtowy obrót piwem i winem. Na mocy tych umów przedsiębiorcy ci dokonywali (za określoną prowizję) wszelkich czynności związanych ze sprzedażą wyrobów spirytusowych nie posiadając faktycznie na taką działalność zezwolenia, wydawanego przez Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej wyłącznie po spełnieniu odpowiednich warunków i dla określonego przedsiębiorcy.

Prowadzenie hurtowej sprzedaży wyrobami alkoholowymi jest przestępstwem określonym w art. 453 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi zagrożonym grzywną do 500 tys. zł, a także możliwym orzeczeniu przez sąd przepadku napojów alkoholowych. W wyniku podejrzenia popełnienia przestępstwa policja dokonała w jednym z magazynów zajęcia znajdujących się w nim wyrobów spirytusowych w ilości 225 asortymentów wartości 103,9 tys. zł. Na skutek działań Inspekcji Handlowej przedsiębiorcy powiadomili organ koncesyjny o wypowiedzeniu bezprawnie zawartych umów agencyjnych o sprzedaży wyrobów spirytusowych. W sprawach tych trwają jeszcze czynności sprawdzające.

• Obrocie innymi rodzajami alkoholi niż wymienione w zezwoleniu – w 1 hurtowni.


73

5.8.3. Wyniki kontroli przestrzegania przepisów ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy Działaniami kontrolnymi objęto 4.556 placówek detalicznych, 951 punktów

gastronomicznych i 218 magazynów hurtowych. W toku kontroli ujawniono : − oferowanie w 4 sklepach i 14 punktach gastronomicznych różnego rodzaju

oryginalnych napojów alkoholowych produkcji zagranicznej bez znaków skarbowych akcyzy,

− w 8 punktach sprzedaży sfałszowane wyroby spirytusowe, − w 11 sklepach i punktach gastronomicznych wyroby spirytusowe i winiarskie

opatrzone banderolami, które utraciły ważność lub były uszkodzone, − 1 przypadek wprowadzenia do obrotu wódek oznaczonych sfałszowanymi znakami

skarbowymi akcyzy. 5.8.4. Wykorzystanie ustaleń kontroli • W związku z nieprzestrzeganiem przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i

przeciwdziałaniu alkoholizmowi podjęto następujące działania: − do prokuratur lub policji skierowano 160 spraw, − wszczęto 16 dochodzeń w trybie uproszczonym, − do wydziałów ds. wykroczeń sądów rejonowych skierowano 54 sprawy, − do organów kontroli skarbowej i urzędów skarbowych przekazano 49 informacji i

doniesień, − nałożono 620 mandatów wymierzając grzywny o łącznej wartości 123,5 tys. zł, − wydano 71 zarządzeń wstrzymujących sprzedaż napojów alkoholowych, − wystąpiono do władz gmin z 15 wnioskami o cofnięcie zezwoleń na prowadzenie

detalicznej lub gastronomicznej sprzedaży wyrobów alkoholowych, − w związku z nieprawidłowościami ujawnionymi w magazynach hurtowych, w 16

przypadkach powiadomiono Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, a w 23 urzędy marszałkowskie, to jest organy wydające zezwolenia na hurtowy obrót napojami alkoholowymi.

• Za naruszanie przepisów ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy skierowano do prokuratur lub policji 13 spraw, a do organów kontroli skarbowej, urzędów skarbowych, izb celnych 24 doniesienia i informacje.

5.8.5. Podsumowanie i wnioski • Przeprowadzone w 2003 roku kontrole ujawniły (chociaż w różnym stopniu) naruszenie

większości zakazów wymienionych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi i przepisów ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy, a skala nieprawidłowości była na poziomie zbliżonym do wyników roku poprzedniego.

• Do najbardziej istotnych ustaleń należał, podobnie jak w roku ubiegłym, handel napojami alkoholowymi bez zezwolenia. Właściciele hurtowni sprzedawali wyroby alkoholowe do sklepów i punktów gastronomicznych, w których obrót takimi towarami był zabroniony. Z kolei właściciele sklepów i zakładów gastronomicznych oferowali nabywcom takie napoje naruszając nie tylko zakaz ich sprzedaży, ale również umożliwiali konsumpcję w punktach detalicznych. Przypadki nieprawidłowości stwierdzano częściej na terenach wiejskich.

• Do rzadkości należało ujawnianie sprzedaży napojów alkoholowych nieletnim. Wykrywanie przez inspektorów Inspekcji Handlowej takich niedozwolonych czynów jest bardzo utrudnione z uwagi na brak przepisów pozwalających na legitymowanie klientów


74

sklepów czy barów oraz akceptację takich transakcji ze strony zarówno kupujących jak i sprzedawców, czego efektem jest zmowa obu stron uniemożliwiająca udowodnienie przestępstwa. Należy zwrócić uwagę, że inspektorzy nie mają prawa do stosowania prowokacji, jaką byłby zakup alkoholu przez nieletniego za wiedzą przeprowadzających kontrolę. W tej sytuacji efektywność kontroli zależy od ścisłej współpracy z funkcjonariuszami służb mundurowych mających uprawnienia do legitymowania.

• Innego rodzaju przestępczymi działaniami było wprowadzanie do sprzedaży wyrobów alkoholowych i tytoniowych bez znaków skarbowych akcyzy, a także (w przypadku alkoholi) z banderolami sfałszowanymi. Najwięcej takich przypadków ujawniono w województwie śląskim.

5.9. Łamanie zakazu reklamy alkoholu 5.9.1. Działania Urzędu Ochrony Konsumentów i Konkurencji

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w swojej działalności realizował działania określone w Narodowym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000–2005 dwutorowo: • bezpośrednio, w trybie ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 roku o zwalczaniu nieuczciwej

konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2003 roku Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.), dalej zwanej u.z.n.k., oraz ustawy z 2000 roku o ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jedn. Dz.U. z 2003 roku Nr 86, poz. 804 z późn. zm.), dalej zwanej ustawą,

• a także pośrednio – poprzez działania podległej Prezesowi UOKiK Inspekcji Handlowej. Na podstawie u.z.n.k. oraz ustawy Urząd w 2003 roku podjął następujące działania: • W odniesieniu do kampanii promującej imprezę „Najlepsze i nasze”, czyli „Festiwal

Wolnego Czasu”, w lipcu 2003 roku UOKiK wszczął postępowanie wyjaśniające w sprawie wstępnego ustalenia, czy Browary Warszawskie „Królewskie” S.A. dopuściły się praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 23a ustawy, polegających na prowadzeniu nieuczciwej reklamy. Analiza zgromadzonego materiału dowodowego nie wykazała, aby doszło do naruszenia uzasadniającego wszczęcie postępowania w sprawie zakazu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Postępowanie zakończono.

• W odniesieniu do kampanii reklamowej „Powrót Łódki Bols”, w lipcu 2003 roku UOKiK wszczął postępowanie wyjaśniające w sprawie wstępnego ustalenia, czy Bols Sports & Travel Sp. z o.o. dopuściła się praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 23a ustawy, polegających na prowadzeniu nieuczciwej reklamy. Analiza zgromadzonego materiału dowodowego nie wykazała, aby doszło do naruszenia uzasadniającego wszczęcie postępowania w sprawie zakazu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Postępowanie zakończono.

• W odniesieniu do działań polegających na umieszczaniu na zewnątrz lokali gastronomicznych podświetlanych plafonów z reklamą piwa, UOKiK rozważał wszczęcie postępowania wyjaśniającego w sprawie wstępnego ustalenia, czy w tym przypadku nie dopuszczono się praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 23a ustawy, polegających na prowadzeniu nieuczciwej reklamy. Analiza zgromadzonego materiału dowodowego nie wykazała, aby doszło do naruszenia uzasadniającego wszczęcie postępowania w sprawie zakazu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

• W odniesieniu do kampanii reklamowej prowadzonej przez Agencję Reklamową w Lublinie na zlecenie Browaru Perła w Lublinie, w ramach której ww. Agencja umieściła w bliskiej odległości od wejścia do Kościoła Parafialnego w Janowie Lubelskim reklamę


75

piwa Perła, Delegatura UOKiK w Lublinie wszczęła postępowanie wyjaśniające, w wyniku którego kwestionowana reklama została zdemontowana.

• W odniesieniu do działań krajowych producentów win, którzy opatrują swoje wyroby etykietami łudząco podobnymi do powszechnie znanej marki wina musującego „Sovietskoje Igristoje”, Delegatura UOKiK we Wrocławiu wszczęła postępowanie wyjaśniające. Dokumentacja sprawy została przekazana do Departamentu Polityki Konsumenckiej UOKiK i aktualnie prowadzona jest jej analiza.

• W odniesieniu do reklamy telewizyjnej szampana bezalkoholowego dla dzieci „Piccolo”, którego producentem jest Ambra S.A. Delegatura UOKiK w Poznaniu wszczęła postępowanie wyjaśniające, mające na celu ustalenie, czy reklama ta stanowi przejaw praktyki naruszającej zbiorowe interesy małoletnich konsumentów. Delegatura zwróciła się do Prezesa UOKiK z wnioskiem o wyrażenie zgody na wszczęcie wobec ww. przedsiębiorcy postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Powyższy wniosek jest obecnie analizowany przez Departament Polityki Konsumenckiej UOKiK.

• Delegatura UOKiK w Poznaniu prowadzi postępowanie wyjaśniające w sprawie wprowadzającego w błąd oznakowania aromatyzowanego wina owocowego, czerwonego słodkiego „Malina Mocna”, produkcji Z.P.S. Ostrowin sp. z o.o.. Napis „mocna” może bowiem sugerować nabywcy wyższą niż w rzeczywistości zawartość alkoholu w wyrobie. Aktualnie Delegatura oczekuje na etykietę przedmiotowego produktu, do której nadesłania zobowiązano przedsiębiorcę.

5.9.2. Działania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

W wyniku podjętych działań interwencyjnych w 2003 roku stwierdzono w programach telewizji publicznej emisję reklam piwa w czasie chronionym (naruszenie art. 16 b ust. 1 pkt 2 ustawy o radiofonii i telewizji). Dwukrotnie stwierdzono naruszenie także w programie 2 TVP S.A. Analiza nagrań programu TVP 2 z dni 4 i 5 lutego 2003 roku, pomiędzy godzinami 2200–2300 wykazała dwukrotnie emisje reklamy piwa OKOCIM. 5 marca 2003 roku dyrektor Departamentu Reklamy Biura KRRiT, z upoważnienia Przewodniczącej KRRiT, skierował do nadawcy wniosek o nadesłanie wyjaśnień w zakresie stwierdzonych naruszeń. W odpowiedzi z 12 marca 2003 roku nadawca wyjaśnił, że nieprawidłowe emisje miały miejsce w wyniku pomyłki pracownika, odpowiedzialnego za prowadzenie komputerowej bazy emisji reklam. Nadawca powiadomił, że zaostrzono procedury zabezpieczające, których celem jest ochrona przed podobnymi przypadkami w przyszłości. 26 kwietnia 2003 roku program 1 TVP S.A. wyemitował około godz. 2244 reklamę piwa TATRA. 14 maja 2003 roku Przewodnicząca KRRiT zwróciła się do nadawcy z wnioskiem o nadesłanie wyjaśnień. W odpowiedzi z 22 maja 2003 roku nadawca wyjaśnił, że emisja reklamy piwa w czasie chronionym wynikła z pomyłki pracownika. Pomyłka, według wyjaśnień nadawcy, była konsekwencją zmiany kolejności walk bokserskich. Odpowiedzialni pracownicy zostali ukarani.

W wyniku podjętych działań interwencyjnych w 2003 roku w telewizjach koncesjonowanych stwierdzono emisję reklam piwa w czasie chronionym: – POLSAT. 5 stycznia 2003 roku, pomiędzy godziną 2200–2300 wyemitował trzy reklamy

piwa. 12 lutego 2003 roku nadawca nadesłał wyjaśnienia, dotyczące powstałego naruszenia. Powodem wyemitowania reklamy piwa w czasie chronionym była krótsza, niż zaplanowano, emisja audycji na żywo, która spowodowała wcześniejszą emisję zaplanowanych po godzinie 2300 bloków reklamowych. Nadawca poinformował, że ukarał pracowników odpowiedzialnych za to naruszenie przepisów.


76

– TVN 24. 25 kwietnia 2003 roku pomiędzy 2200–2300 nadawca wyemitował 2 reklamy piwa. Dyrektor Departamentu Reklamy Biura KRRiT, z upoważnienia Przewodniczącej KRRiT, skierował do nadawcy wniosek o nadesłanie wyjaśnień. W odpowiedzi z 5 maja 2003 roku nadawca wyjaśnił, że powodem emisji reklamy piwa w czasie chronionym były problemy techniczne. Doszło do awarii systemu wskutek czego nastąpiło przesunięcie w czasie emisji reklam.

– CANAL + Niebieski; 8 kwietnia 2003 roku o godzinie 2249 nadawca wyemitował reklamę piwa. Nadawca przeprosił za powstałe przekroczenie i podjął działania zmierzające do uniknięcia podobnych uchybień w przyszłości.

W programach radiowych nie stwierdzono w 2003 roku niezgodnych z prawem reklam napojów alkoholowych.


77

Rozdział VI

DZIAŁANIA REALIZOWANE PRZEZ PAŃSTWOWĄ AGENCJĘ ROZWIĄZYWANIA

PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH POD NADZOREM MINISTRA ZDROWIA

Zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych odpowiada za realizację następujących zadań merytorycznych: – przygotowywanie projektu Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania

Problemów Alkoholowych oraz projektu podziału środków na jego realizację, – opiniowanie i przygotowywanie projektów aktów prawnych oraz planów działań w

zakresie polityki dotyczącej alkoholu i problemów alkoholowych, – prowadzenie działalności informacyjno–edukacyjnej, opracowywanie ekspertyz oraz

opracowywanie i wdrażanie nowych metod profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych,

– udzielanie merytorycznej pomocy samorządom, instytucjom, stowarzyszeniom i osobom fizycznym, realizującym zadania związane z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych, oraz zlecanie i finansowanie realizacji tych zadań,

– współpraca z organami samorządu województw i pełnomocnikami, – koordynacja i inicjowanie działań zwiększających skuteczność i dostępność lecznictwa

odwykowego, – zlecanie i finansowanie zadań związanych z rozwiązywaniem problemów alkoholowych, – współpraca z organizacjami i instytucjami międzynarodowymi prowadzącymi działalność

w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych, – podejmowanie interwencji w związku z naruszeniem przepisów określonych w art. 13[1]

i 15 ustawy oraz występowanie przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego.

Zadania te realizowane były w 2003 roku w ramach dziewięciu programów merytorycznych: 1. Zwiększanie dostępności i skuteczności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych i

członków ich rodzin; 2. Wdrażanie do systemu ochrony zdrowia metod wczesnej diagnozy i interwencji wobec

pacjentów nadużywających alkoholu; 3. Rozwijanie profilaktyki szkolnej, rodzinnej i środowiskowej w zakresie problemów

alkoholowych; 4. Doskonalenie i rozwijanie form i metod pomocy psychologicznej i socjoterapeutycznej

dla dzieci alkoholików; 5. Rozwijanie form i metod przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych; 6. Wspieranie lokalnych systemów rozwiązywania problemów alkoholowych i

przeciwdziałanie nietrzeźwości w miejscach publicznych; 7. Prowadzenie i wspieranie edukacji publicznej w zakresie problemów alkoholowych; 8. Monitorowanie i doskonalenie narodowej strategii rozwiązywania problemów

alkoholowych oraz wspieranie strategii regionalnych w tym zakresie; 9. Inicjowanie, prowadzenie i promowanie badań diagnostycznych i ekspertyz.


78

6.1. Program i – Zwiększanie dostępności i skuteczności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych i członków ich rodzin

W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów: • Niewystarczająca ilość osób o odpowiednich kwalifikacjach do prowadzenia

nowoczesnej terapii. • Potrzeba dalszego wdrażania systemu potwierdzania kwalifikacji zawodowych osób

prowadzących terapię. • Niewystarczająca jakościowo i ilościowo oferta nowoczesnych usług terapeutycznych. • Zbyt mały zasięg programów terapeutycznych dla członków rodzin z problemem

alkoholowym (współuzależnieni i Dorosłe Dzieci Alkoholików). • Brak programów terapeutycznych dla niektórych populacji np.: młodzieży, więźniów,

młodych dorosłych, bezdomnych, uzależnionych krzyżowo i in. • Zagrożenie dostępności i stabilności usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od

alkoholu i współuzależnionych w związku z reformą służby zdrowia. • Problemy związane z reformą administracyjną i przekształceniami w służbie zdrowia. • Konieczność stworzenia spójnego systemu rejestracji danych dotyczących lecznictwa

odwykowego na terenie całego kraju. • Konieczność poszerzania i upowszechniania wiedzy dotyczącej podstaw naukowo –

badawczych dotyczących uzależnienia od alkoholu i terapii. W ramach tego programu prowadzone działania zmierzają do osiągnięcia następujących celów: • Zwiększenie liczby profesjonalnie przygotowanych terapeutów uzależnień i udoskonalenie

programów kształcenia. Na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 31 grudnia 1999 roku w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego oraz udziału innych zakładów opieki zdrowotnej w sprawowaniu opieki nad osobami uzależnionymi od alkoholu, kształcenie pracowników lecznictwa odwykowego odbywa się zgodnie z „Programem potwierdzania kwalifikacji zawodowych”, składającym się z następujących etapów: − Studium Pomocy Psychologicznej – szkolenie podstawowe; − Studium Terapii Uzależnień – szkolenie zaawansowane; − Staż w jednej z placówek stażowych (Gdańsk, Działdowo, Stanomino, Pruszków,

Łuków, Stalowa Wola, Czarny Bór); − Superwizja; − Program Rozwoju Osobistego – dodatkowy program szkoleniowy dla osób po własnej

terapii uzależnienia lub współuzależnienia; − Ostatnim etapem procesu potwierdzania kwalifikacji zawodowych pracowników

lecznictwa odwykowego jest złożenie egzaminu certyfikacyjnego przed komisją wyłonioną przez Radę ds. Potwierdzania Kwalifikacji Zawodowych Pracowników Lecznictwa Odwykowego. Do końca 2003 roku egzamin certyfikacyjny złożyło 98 osób, w tym 51 instruktorów i 47 specjalistów terapii uzależnień.

• Zwiększenie ilości certyfikowanych specjalistów psychoterapii uzależnień i instruktorów terapii uzależnień.

• Zwiększenie jakości i dostępności usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu. W Polsce funkcjonuje około 490 zakładów lecznictwa odwykowego (samodzielnych i wchodzących w skład większych ZOZ – ów). Zgodnie z przywołanym powyżej rozporządzeniem Ministra Zdrowia podstawą świadczeń oferowanych w placówkach lecznictwa odwykowego są podstawowe programy psychoterapii


79

uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia. Około 87% zakładów podaje jako główną metodę pracy psychoterapię, jednak programy te różnią się poziomem ustrukturyzowania. Około jedna trzecia z tej liczby wymaga nadal systematycznej pracy nad poprawą jakości i zintegrowaniem stosowanych oddziaływań. Niezbędne jest też wdrożenie w większej niż dotąd liczbie zakładów zaawansowanych programów terapii uzależnienia od alkoholu. Obecnie programy takie prowadzone są przez 25–30% zakładów ambulatoryjnych lecznictwa odwykowego. Docelowo wszystkie zakłady powinny prowadzić pełny, ustrukturyzowany program podstawowej psychoterapii uzależnienia od alkoholu, a przynajmniej połowa placówek ambulatoryjnych powinna prowadzić zaawansowany program psychoterapii uzależnienia od alkoholu.

• Zwiększenie ilości i dostępności usług terapeutycznych dla osób współuzależnionych i innych członków rodzin z problemem alkoholowym. W Polsce żyje około 1,5 mln osób współuzależnionych i zbliżona liczba (choć z przyczyn metodologicznych trudna do zmierzenia) osób dorosłych z problemami psychologicznymi i przystosowawczymi powstałymi na tle wychowywania się w rodzinie alkoholowej (zespół Dorosłego Dziecka Alkoholika – DDA). Opracowano i zweryfikowano programy psychoterapii dla obu tych grup. Problemem jest ich dostępność. W ponad połowie zakładów lecznictwa odwykowego prowadzone są programy psychoterapii dla osób współuzależnionych (239 placówek) niekiedy również dla DDA, jednak znacząco rzadziej (74 placówki). Terapia DDA odbywa się częściej w innych miejscach, np. gminne ośrodki rozwiązywania problemów alkoholowych i inne. Jest to związane z faktem, że Kasy Chorych niechętnie finansują usługi dla DDA. Liczba osób uczestniczących w tego rodzaju zajęciach jest znacznie mniejsza niż liczba leczących się osób uzależnionych (ok. 30 tys. osób współuzależnionych i 3,9 tys. DDA wobec 178 tys. uzależnionych). Poza brakiem środków jednym z ważnych powodów wpływających na niską dostępność tego typu świadczeń zdrowotnych jest brak dostatecznej ilości przeszkolonej kadry w zakresie terapii współuzależnienia i terapii DDA.

• Opracowanie i wspieranie powstających programów dla specyficznych populacji: więźniowie, bezdomni, młodzież, młodzi dorośli, uzależnieni krzyżowo, etc. Obecnie istniejące programy terapii uzależnienia od alkoholu nie odpowiadają na potrzeby niektórych specyficznych grup populacji, takich jak młodzież czy bezdomni: − Liczba bezdomnych w Polsce jest szacowana przez ekspertów na 25 do 60 tysięcy

osób. Eksperci uważają, że około 80% osób bezdomnych to osoby uzależnione od alkoholu. Jednocześnie występują u nich głębokie deficyty przystosowawcze, intelektualne, emocjonalne, deficyty kompetencji i inne. Dlatego programy terapeutyczne powinny ujmować również inne zagadnienia. Celem jest wspieranie tworzących się ośrodków i stymulowanie rozwoju metod pracy terapeutycznej z tą grupą pacjentów. Niezbędne wydaje się opracowanie i upowszechnianie programu terapii uzależnienia od alkoholu dla osób bezdomnych. Docelowo powinno w Polsce powstać kilka ośrodków prowadzących terapię uzależnienia od alkoholu dla osób bezdomnych.

− W ostatnich latach na skutek zwiększonej konsumpcji alkoholu przez młodzież zwiększa się liczba nastolatków potrzebujących pomocy terapeutycznej w związku z uzależnieniem od alkoholu. Około 30 – 40% nastolatków przyznaje się do regularnej konsumpcji napojów zawierających alkohol. W związku z szybszym niż u dorosłych procesem uzależniania się od alkoholu zwiększa się liczba osób małoletnich uzależnionych lub zagrożonych uzależnieniem. Potrzeby tej grupy pacjentów są po części inne niż dorosłych, m.in. z uwagi na niezakończony jeszcze proces kształtowania się osobowości, powstające na skutek picia deficyty kompetencji społecznych i życiowych, zaległości w nauce i inne. Stąd potrzeba tworzenia


80

specjalnych programów terapeutycznych dla tej grupy pacjentów i tworzenia specjalnych ośrodków, których w Polsce obecnie brakuje. Docelowo w każdym województwie powinien zostać utworzony (lub przystosowany) przynajmniej jeden ośrodek oferujący terapię uzależnienia od alkoholu dla osób nieletnich.

• Zwiększenie orientacji w zakresie przepisów prawnych i innych regulacji wśród pracowników lecznictwa odwykowego oraz współdziałających z nimi partnerów (kasy chorych, samorządy terytorialne). Problemem mającym wpływ na obniżenie dostępności usług zdrowotnych z zakresu lecznictwa odwykowego jest fakt, że kadra zarządzająca w lecznictwie odwykowym nie posiada dostatecznej orientacji w przepisach prawnych, mających wpływ na finansowanie usług zdrowotnych a z kolei instytucje, od których zależy finansowanie usług z zakresu lecznictwa odwykowego niewystarczająco orientują się w specyfice lecznictwa odwykowego lub nie doceniają jego wagi.

• Kontynuacja prac nad stworzeniem spójnego systemu rejestracji danych, a w konsekwencji systemu monitorowania dostępności usług z zakresu lecznictwa odwykowego.

• Zwiększenie ilości i dostępności usług terapeutycznych dla osób współuzależnionych i innych członków rodzin z problemem alkoholowym. Wdrażanie nowoczesnych metod terapeutycznych do systemu lecznictwa odwykowego.

• Zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu. Wdrażanie nowoczesnych metod terapeutycznych do systemu lecznictwa odwykowego

• Opracowanie i wspieranie powstających programów dla specyficznych populacji: bezdomni, młodzież, młodzi dorośli, uzależnieni krzyżowo, etc.

• Wdrażanie nowoczesnych metod terapeutycznych w zakresie pomocy psychologicznej dla członków rodzin alkoholowych.

Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania: 1. Zgodnie z par. 18 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 31 grudnia 1999 roku w

sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, rodzajów i sposobów funkcjonowania zakładów lecznictwa odwykowego (...) pracownicy lecznictwa odwykowego kształcą się wg „Programu potwierdzania kwalifikacji zawodowych”, składającego się z następujących etapów: szkolenia podstawowego (Studium Pomocy Psychologicznej), szkolenia zaawansowanego (Studium Terapii Uzależnień), stażu, superwizji i egzaminu certyfikacyjnego. Do końca roku 2003 kolejne etapy szkolenia odbyło: − Studium Pomocy Psychologicznej – 129 osób; − Studium Terapii Uzależnień – 125 osób; − Staż w jednej z placówek stażowych (Gdańsk, Działdowo, Stanomino, Pruszków,

Łuków, Stalowa Wola, Czarny Bór) – 99 osób; − Superwizja – 227 osób; − Program Rozwoju Osobistego – dodatkowy program szkoleniowy dla osób po własnej

terapii uzależnienia lub współuzależnienia – odbyło 131 osób; − Ostatnim etapem procesu potwierdzania kwalifikacji zawodowych pracowników

lecznictwa odwykowego jest złożenie egzaminu certyfikacyjnego przed komisją wyłonioną przez Radę ds. Potwierdzania Kwalifikacji Zawodowych Pracowników Lecznictwa Odwykowego. Do końca 2003 roku egzamin certyfikacyjny złożyło 98 osób, w tym 51 instruktorów i 47 specjalistów terapii uzależnień. Podstawowym zadaniem wymagającym stałej opieki jest zapewnianie systematycznego kontynuowania szkoleń na rzecz podwyższania kwalifikacji zawodowych pracowników lecznictwa odwykowego są profesjonalne szkolenia dla


81

terapeutów realizowane na zlecenie PARPA przez Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego:

Studium Pomocy Psychologicznej (SPP) – program szkoleniowy obejmujący 250 godzin dydaktycznych. Szkolenie to obejmuje umiejętności intra – i interpersonalne oraz podstawowe umiejętności z zakresu pomocy psychologicznej w kontaktach indywidualnych i grupowych oraz podstawowe elementy wiedzy dotyczącej uzależnienia od alkoholu i pomagania osobom uzależnionym. W 2003 roku wzięło w nim udział 192 osoby.

Studium Terapii Uzależnień (STU) – program szkoleniowy obejmujący około 400 godzin dydaktycznych. Szkolenie to obejmuje wiedzę kliniczną i praktyczne umiejętności dotyczące rozpoznawania uzależnienia i współuzależnienia oraz innych problemów członków rodzin osób uzależnionych, a także zasady terapii tych osób. W 2003 roku w Studium uczestniczyło 134 pracowników lecznictwa odwykowego. Do końca 2002 roku STU ukończyło 1144 osoby.

Program Rozwoju Osobistego (PRO) – program edukacyjno – rehabilitacyjny obejmujący 220 godzin zajęć dla osób uzależnionych i współuzależnionych, po odbyciu własnej terapii – z tej grupy rekrutują się instruktorzy terapii uzależnień. Zajęcia prowadzone są w małych grupach po 10 – 15 osób. Program realizowany jest w czterech comiesięcznych sesjach po 5 – 7 dni. W trakcie jednego turnusu pracuje jednocześnie 5 – 6 grup. W roku 2002 w programie uczestniczyło 148 osób.

2. Celem podwyższenia kwalifikacji osób pracujących w lecznictwie odwykowym zorganizowano konferencję szkoleniową – XX Letnia Szkoła Pracowników Lecznictwa Odwykowego – pod hasłem: „Pogłębienie pracy psychoterapeutycznej z uzależnionymi pacjentami i członkami ich rodzin”, w której wzięło udział 300 uczestników i 50 osób prowadzących oraz gości. Letnia Szkoła odbyła się w dniach 25 – 28 sierpnia 2003 roku. Odbyło się ponad 20 warsztatów i seminariów, miały miejsce dwa wykłady, sesja specjalna interpretacji przypadku i pokaz pracy terapeutycznej doświadczonych psychoterapeutów.

3. W celu dokonania analizy stanu lecznictwa odwykowego w Polsce w 2003 roku zebrano ankiety od placówek lecznictwa odwykowego, dotyczące liczebności pacjentów w poszczególnych kategoriach, ilości i struktury udzielanych świadczeń zdrowotnych, liczebności i poziomu wyszkolenia personelu. Zebrano ankiety dotyczące roku 2001 i 2002. W przypadku braku ankiet zebrano też informacje od kierowników Wojewódzkich Ośrodków Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia. Na koniec roku 2002 funkcjonowało 489 jednostek lecznictwa odwykowego, w tym samodzielnych publicznych i niepublicznych oraz takich, które stanowiły część większych ZOZ–ów.

4. Celem przygotowania spójnej diagnozy dotyczącej stanu lecznictwa zebrano opracowania od kierowników WOTUW pod nazwą „Raport o stanie lecznictwa w województwie”. W czterech kwartałach zebrano 16 takich raportów.

5. Zebrano dane i przygotowano opracowanie dotyczące realizacji instytucji prawnej zobowiązania do leczenia odwykowego. Dane pochodziły z 371 zakładów lecznictwa odwykowego.

6. W ramach programu współpracy z Wojewódzkimi Ośrodkami Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia odbywają się szkolenia regionalne, prowadzony jest nadzór pozostałych placówek w regionie przez kierowników WOTUW, organizowane są narady regionalne, zbierane są dane dotyczące bazy lecznictwa odwykowego, udzielane są konsultacje dla zakładów lecznictwa odwykowego z terenu województwa. W 2003 roku zawarto 14 porozumień wojewódzkich. W ramach szkoleń realizowanych w oparciu o ww. porozumienia przeszkolono około 500 osób. Dotyczyły one ulepszenia metod pracy


82

terapeutycznej, diagnozy i motywowania do terapii. W każdym województwie organizowane były też narady regionalne, dokonywane konsultacje.

7. W ramach realizacji porozumień WOTUW finansowano też zaawansowane programy terapeutyczne dla osób uzależnionych od alkoholu. Skorzystało z nich: w województwie mazowieckim (WOTUW Pruszków) – 355 osób, w województwie podkarpackim) WOTUW Stalowa Wola – 61 osób, w województwie lubuskim WOTUW Zielona Góra – 25 osób.

8. Zorganizowano 2 narady dla kierowników Wojewódzkich Ośrodków Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia.

9. Obecnie istniejące programy terapii uzależnienia od alkoholu nie odpowiadają na potrzeby niektórych specyficznych grup populacji, takich jak młodzież, bezdomni czy osoby z deficytami intelektualnymi, w tym klienci Domów Pomocy Społecznej. W celu wypracowania rekomendacji do pracy terapeutycznej z pacjentami DPS podjęto działania przygotowawcze do wdrożenia programu terapeutycznego w DPS w Górze Kalwarii, w ramach którego zorganizowano szkolenie dla personelu z zakresu problemów uzależnienia, opracowano program terapeutyczny, podjęto działania na rzecz uruchomienia specjalnego oddziału terapeutycznego dla osób uzależnionych od alkoholu. Opracowano zebrane dane ankietowe z 24 DPS – ów dotyczące problematyki uzależnień w Domach Pomocy Społecznej. Wspólnie z DPS – Góra Kalwaria zorganizowano konferencję dla przedstawicieli Domów Pomocy Społecznej pod hasłem „Alkohol w DPS–ie”.

10. Kontynuowano działania w kierunku rozszerzenia dostępności usług terapeutycznych z zakresu terapii uzależnienia od alkoholu dla młodzieży. Zawarto 6 porozumień z placówkami realizującymi „Program terapeutyczny dla młodzieży nadużywającej/uzależnionej od alkoholu” w następujących placówkach: Przychodnia Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Radomiu, Poradnia Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia w Ostrowi Mazowieckiej, Fundacja ETOH – Oddział Regionalny w Bielsku Białej, Przychodnia Leczenia Uzależnień Współuzależnienia w Śremie, Przychodnia Terapii Uzależnienia od Alkoholu w Starogardzie Gdańskim, Stowarzyszenie Pomocy Psychologicznej Dziecku i Rodzinie w Słupsku. Program dotyczy terapii ambulatoryjnej, obejmującej zajęcia grupowe dla młodzieży poniżej 18 roku życia i konsultacje indywidualne dla młodzieży oraz dla ich rodziców, także pojedyncze zajęcia maratonowe. Zajęcia terapeutyczne realizowane są przez specjalistów psychoterapii uzależnienia od alkoholu zazwyczaj na terenie placówek odwykowych. Oddziaływaniami objęto około 70 osób młodocianych oraz ich rodziców.

11. Podjęto działania w kierunku zwiększenia dostępności świadczeń zdrowotnych z zakresu terapii uzależnienia od alkoholu dla osób bezdomnych poprzez dofinansowanie programu terapeutycznego prowadzonego przez Stowarzyszenie Pomocy im. Św. Franciszka w Ośrodku Terapeutycznym „Wspólny dom” w Legionowie k. Warszawy. W programie wzięło udział 20 pacjentów bezdomnych.

12. W celu zabezpieczenia dostępności usług świadczonych przez zakłady lecznictwa odwykowego podjęto współpracę z Narodowym Funduszem Zdrowia i Instytutem Psychiatrii i Neurologii przy opracowaniu zasad kontraktowania usług zdrowotnych z dziedziny lecznictwa odwykowego na rok 2004 oraz podjęto szereg interwencji w samorządzie terytorialnym i oddziałach NFZ w celu zapewnienia kontynuacji finansowania świadczeń zdrowotnych.

13. Aby zwiększyć orientację pracowników lecznictwa odwykowego i samorządów terytorialnych co do możliwych form współpracy w zakresie lecznictwa odwykowego w ramach gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych opracowano rozdział do publikacji pod nazwą „Rekomendacje dla samorządów


83

terytorialnych do realizacji gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych”.

14. W 2003 roku na zlecenie PARPA kontynuowano program rozwoju metod pomocy psychologicznej dla członków rodzin alkoholików. Program ten jest realizowany przez Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. W ramach tego programu prowadzono psychoterapię dla Dorosłych Dzieci Alkoholików. Z psychoterapii grupowej skorzystało 185 osób, z psychoterapii indywidualnej – 145 osób, na konsultacje wstępne zgłosiło się – ponad 600 osób. Na podstawie doświadczeń ubiegłych lat przewiduje się, że zajęcia będą przeprowadzane w ilości 2.835 godzin psychoterapii indywidualnej, 1.194 godzin psychoterapii grupowej i 1.323 godzin konsultacji indywidualnych.

15. W celu poszerzenia oferty zajęć dla Dorosłych Dzieci Alkoholików sfinansowano też zajęcia terapeutyczne w ramach porozumienia z WOTUW Stalowa Wola.

16. Aby zwiększyć dostępność programów terapeutycznych dla osób współuzależnionych zorganizowano kolejną edycję szkoleń dla terapeutów pracujących z osobami współuzależnionymi oraz warsztaty szkoleniowe dla terapeutów pracujących z DDA.

17. W roku 2003 zawarto umowę na prowadzenie prac badawczo–ewaluacyjnych z zakresu problematyki zaburzeń występujących u członków rodzin z problemem alkoholowym oraz metod terapeutycznych z tego obszaru i sporządzenie na tej podstawie raportów badawczych. Podmiotem realizującym jest Dział Badań IPZ PTP. W roku 2003 wykonane zostały następujące badania: − Ewaluacja procesu terapii i efektów leczenia osób uzależnionych od alkoholu; − Badania nad problemem psychologicznym osób uzależnionych; − Ewaluacja procesu terapii Dorosłych Dzieci Alkoholików − Ewaluacja oddziaływań psychoedukacyjnych – gromadzenie wiedzy o populacji osób

pomagających ludziom z problemami alkoholowymi i ich rodzinom, ofiarom przemocy, dzieciom z rodzin dysfunkcyjnych.

18. Dofinansowano Konferencję Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Uczestników Programu Rozwoju Osobistego pod hasłem „Zdrowienie w rodzinie i razem z rodziną”. W konferencji wzięło udział 300 osób. Zajęcia poświęcone były wewnętrznej integracji osób zaawansowanych w trzeźwieniu, poszerzenie wiedzy i stymulacja dalszego rozwoju osobistego, oraz przygotowanie do tworzenia środowisk trzeźwościowych i aktywnego działania w nich.

19. Aby zwiększyć dostęp pracowników lecznictwa odwykowego do nowoczesnej wiedzy z dziedziny teorii i praktyki terapii uzależnień oraz stworzyć forum wymiany doświadczeń tego środowiska wydawano dwumiesięcznik „Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia”. W 2003 roku opublikowano 6 numerów w nakładzie 2.500 egzemplarzy każdy.

20. Wyposażono ponad 50 placówek lecznictwa odwykowego, które nie posiadały do tej pory, w pakiety edukacyjne składające się z książek i filmów przeznaczonych dla terapeutów i pacjentów.

6.2. Program II – Wdrażanie do systemu ochrony zdrowia metod wczesnej

diagnozy i interwencji wobec pacjentów nadużywających alkoholu W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów: • Brak wystarczającej wiedzy i umiejętności wśród pracowników służby zdrowia w

rozpoznawaniu problemów alkoholowych u pacjentów.


84

• Brak wiadomości z zakresu uzależnienia od alkoholu w programach kształcenia pielęgniarek i studentów Akademii Medycznych.

• Brak dostatecznego upowszechniania wiedzy wśród pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej na temat używania, nadużywania alkoholu oraz uzależnienia od alkoholu i jego terapii.

W ramach tego programu prowadzone działania zmierzają do osiągnięcia następujących celów: • Rozpowszechnianie wśród pracowników podstawowej opieki zdrowotnej i lekarzy

rodzinnych metod wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji wobec pacjentów nadużywających alkoholu.

• Wprowadzenie tematyki uzależnienia od alkoholu do programów uczelni medycznych. • Brak dostatecznej wiedzy wśród pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej na temat

używania, nadużywania alkoholu oraz uzależnienia od alkoholu i jego terapii. Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania: 1. W ramach wdrażania metod wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji do praktyki lekarzy

pierwszego kontaktu przeprowadzono szkolenia dla zespołów trenerskich z województw, które mają za zadanie szkolić lekarzy w poszczególnych województwach w zakresie metod screeningowych dotyczących problemów alkoholowych.

2. Sfinansowano kolejny etap badań epidemiologicznych dotyczących rozpowszechnienia spożywania alkoholu przez kobiety ciężarne, prowadzonych przez Zakład Zdrowia Rodziny Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie. Badania te prowadzono w oparciu o markery biochemiczne występujące w moczu. Zaplanowano objąć nimi 500 pacjentek.

3. W ramach podnoszenia wiedzy pracowników służby zdrowia w zakresie uszkodzeń zdrowia na tle nadużywania alkoholu u pacjentów podjęto działania na rzecz upowszechnienia wiedzy dotyczącej uszkodzeń płodu w związku z piciem alkoholu przez ciężarna matkę. We współpracy z Instytutem Matki i Dziecka w Warszawie oraz Stowarzyszeniem Zastępczego Rodzicielstwa O/Śląski zorganizowano konferencję pod nazwą „Światowy Dzień FAS” (FAS – Fetal Alcohol Syndrome – Alkoholowy Zespół Płodowy). Konferencja miała miejsce 9 września w Instytucie Matki i Dziecka w Warszawie. Wzięło w niej udział blisko 100 osób, w tym lekarzy, psychologów, pedagogów, przedstawicieli samorządów terytorialnych, stowarzyszeń i innych środowisk, mających bezpośredni kontakt z matkami ciężarnymi oraz z noworodkami a także starszymi dziećmi, u których doszło do uszkodzeń na tle spożywania alkoholu przez matkę ciężarną. Tematyka konferencji dotyczyła epidemiologii diagnostyki zespołu FAS, terapii dzieci dotkniętych tym schorzeniem a także pomocy dla ich rodziców.

4. Zrealizowano dwie edycje szkolenia dla studentów IV roku medycyny II Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie. Każda edycja obejmuje 50 godzin dydaktycznych dotyczących problematyki używania, nadużywania, uzależnienia od alkoholu, podstawowych informacji na temat terapii uzależnienia, bloki tematyczne dotyczące innych uzależnień. W obu edycjach wzięło udział 70 studentów.

5. We współpracy z wydawnictwem przygotowano broszurę dla pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej dotyczącą spożywania alkoholu, wpływu alkoholu na organizm, picia ryzykownego, picia szkodliwego, uzależnienia, terapii uzależnienia od alkoholu, wpływu alkoholu spożywania alkoholu na organizm płodu.

6. Przeprowadzono sondaż w formie badania ankietowego wśród lekarzy ginekologów – położników na temat ich postaw wobec picia alkoholu przez ciężarne pacjentki.


85

7. W ramach upowszechniania wiedzy wśród pracowników służby zdrowia odnośnie uszkodzeń płodu w związku z piciem alkoholu przez ciężarną matkę zrealizowano we współpracy z Instytutem Matki i Dziecka w Warszawie oraz Stowarzyszeniem Zastępczego Rodzicielstwa O/Śląski 20–minutowy film edukacyjno–szkoleniowy pod nazwą FAS (Fetal Alcohol Syndrome – Płodowy Zespół Alkoholowy).

6.3. Program III – Rozwijanie profilaktyki szkolnej, rodzinnej

i środowiskowej w zakresie problemów alkoholowych W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów: • Niski poziom kompetencji wychowawców i nauczycieli z zakresie skutecznych działań

profilaktycznych w szkole. • Niski poziom kompetencji rodziców w zakresie profilaktyki rodzinnej. • Nierównomierny dostęp różnych środowisk lokalnych i populacji do nowoczesnych

technologii profilaktycznych. • Łatwy dostęp młodzieży do alkoholu oraz agresywna reklama i promocja picia. • Deficyt profesjonalnych form pomocy dla dzieci, które piją alkohol i ich rodziców. • Niska świadomość młodzieży w zakresie zagrożeń alkoholowych oraz deficyt postaw

promujących abstynencję i zdrowy styl życia. W ramach tego programu prowadzone działania zmierzają do osiągnięcia następujących celów: • Dostarczenie nauczycielom i wychowawcom wiedzy w zakresie nowoczesnych strategii

profilaktycznych. • Zwiększenie kompetencji wychowawców i nauczycieli w zakresie pracy profilaktycznej z

młodzieżą. • Zwiększenie kompetencji wychowawców i nauczycieli w zakresie pracy z rodzicami. • Poszerzenie wiedzy i zwiększenie kompetencji rodziców w zakresie profilaktyki

rodzinnej. • Upowszechnianie nowoczesnych technologii profilaktycznych. • Wdrażanie oddziaływań profilaktycznych adresowanych do populacji młodych

dorosłych. • Ograniczenie dostępności alkoholu dla dzieci i młodzieży. • Zwiększanie dostępności placówek oferujących pomoc dzieciom pijącym alkohol i ich

rodzicom oraz skuteczności programów interwencyjnych. • Edukacja młodzieży w zakresie zagrożeń i strat bieżących związanych z piciem alkoholu. • Wspieranie liderów młodzieżowych. Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania: 1. W celu wyznaczania nowych kierunków pracy z młodzieżą nadużywającą substancji

psychoaktywnych i podejmującą ryzykowne zachowania zorganizowane zostało przy współpracy z Pomorską Fundacją ETOH, seminarium naukowe „Perspektywy profilaktyki dla młodzieży z grup ryzyka – dylematy, wyzwania, potrzeby”. Odbyło się ono w dniach 16 – 18 maja 2003 roku w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą. Do udziału w seminarium zaproszeni zostali przedstawiciele świata nauki, instytucji zajmujących się profilaktyką (Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Krajowe Biuro ds. Zapobiegania Narkomanii, Komenda Główna Policji, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno–Pedagogicznej) oraz praktycy na co dzień pracujący z młodzieżą z grup


86

ryzyka. Celem seminarium była wymiana doświadczeń, poglądów oraz dyskusja nad nowymi kierunkami działań. Koncentrowano się na poniższych obszarach problemowych: − Co zagraża polskiej młodzieży – diagnoza zagrożeń problemowych. − Wczesne interwencje – kto, gdzie i jak ma to robić? − Jak pracować z młodzieżą z grup ryzyka – prezentacje założeń pracy. − Jakie są problemy związane z pracą z młodzieżą z grup ryzyka – kompetencje osób

prowadzących, oferta programowa, etyka zawodowa, rozwiązania organizacyjno – prawne, sposoby finansowania. Doświadczenia zebrane podczas seminarium mają zostać zaprezentowane w specjalnie przygotowywanej publikacji.

2. W dniach 12 – 14 listopada 2003 roku w Ośrodku szkoleniowym Fundacji ETOH w Warszawie zorganizowano ogólnopolską konferencję „Procedury interwencyjno – profilaktyczne w sytuacjach kryzysowych w szkole” pod honorowym patronatem Pani Minister Krystyny Łybackiej. Konferencja była kontynuacją corocznych spotkań organizowanych przez PARPA dla specjalistów oraz praktyków zajmujących się profilaktyką problemową dzieci i młodzieży (pedagodzy, nauczyciele, pracownicy poradni psychologiczno – pedagogicznych). W konferencji wzięło udział ponad 120 osób z terenu całego kraju. Wykłady i warsztaty dotyczyły m.in.: − interwencji profilaktycznej w środowisku szkolnym − strategii pracy z młodzieżą z grup ryzyka − udziałowi liderów młodzieżowych w szkolnych programach profilaktyki

Spotkanie było okazją do podsumowania dotychczasowej realizacji programów profilaktycznych w Polsce (w roku 2003 minęło 10 lat od czasu, gdy w polskich szkołach na szeroką skalę realizowane są programy profilaktyczne np. II Elementarz). W uznaniu wkładu wniesionego przez osoby zajmujące się profilaktyką problemową, na wniosek Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Minister Edukacji Narodowej i Sportu odznaczył Medalem Komisji Edukacji Narodowej 8 osób.

3. W celu poszukiwania nowych technologii oddziaływań profilaktycznych wobec dzieci i młodzieży rozpoczęto tłumaczenie i adaptację amerykańskiego programu „Life skils”. Jest to program rozwijania umiejętności życiowych adresowany do 12 – 14 latków. Program zawiera materiały dla nauczycieli, zeszyty dla młodzieży i materiały dla rodziców. Tłumaczenie i adaptacja oraz pilotaż programu mają być realizowane w kolejnym roku.

4. Podnoszeniu kompetencji nauczycieli i wychowawców służyło dofinansowanie wydania publikacji jednego numeru kwartalnika „Medycyna Wieku Rozwojowego” wydawanego przez Instytut Matki i Dziecka w ilości 1.200 egzemplarzy. W periodyku znalazły się artykuły dotyczące profilaktyki i promocji zdrowia w kontekście jakości życia dzieci i młodzieży.

5. Istotnym elementem programu zwiększania kompetencji rodziców w zakresie profilaktyki rodzinnej oraz edukacji młodzieży w zakresie zagrożeń i strat bieżących związanych z piciem alkoholu, było kontynuowanie działalności Pomarańczowej Linii – infolinii dla rodziców oraz młodych ludzi nadużywających alkoholu (0 801 140 068), prowadzonej, na zlecenie PARPA, przez Profilaktyczno–Rozwojowy Ośrodek Młodzieży i Dzieci PROM w Łodzi. Ogólnopolska infolinia działa od poniedziałku do piątku w godz. 14.00–20.00. Dzięki prowadzonej w Ośrodku bazie danych placówek oferujących specjalistyczną pomoc na terenie całego kraju, osoby dzwoniące są kierowane w odpowiednie miejsce. Informacji i porad udzielali przeszkoleni psycholodzy. W miesiącach styczeń–grudzień 2003 roku przeprowadzonych zostało ogółem 978 rozmów telefonicznych. W Ośrodku prowadzone są również grupy wsparcia


87

dla rodziców i młodzieży. Dodatkowo w roku 2003 rozpoczęto w Ośrodku realizację programu interwencyjnego dla młodzieży eksperymentującej z alkoholem (upijającej się) i innymi substancjami psychoaktywnymi. Podjęty został także kontakt z punktami konsultacyjnymi „Pomarańczowej Linii”, poprzez rozesłanie ankiety diagnozującej zakres działań prowadzonych przez te punkty.

6. Kontynuowano także przy współpracy Profilaktyczno–Rozwojowego Ośrodka Młodzieży i Dzieci PROM z Łodzi projekt interwencyjno – profilaktyczny adresowany do upijającej się młodzieży, a realizowany podczas koncertów muzycznych na „Przystanku Woodstock”. Zespół wychowawców, pedagogów i terapeutów wraz z wolontariuszami młodzieżowymi prowadził działania edukacyjne oraz rozmowy interwencyjne z młodzieżą, a także działania adresowane do sprzedawców napojów alkoholowych w zakresie przestrzegania zakazu sprzedawania alkoholu osobom poniżej 18 roku życia. Podczas koncertu wykorzystano różnorodne materiały profilaktyczno – edukacyjnych (ulotek, naklejek, broszur). Wszystkie osoby zgłaszające się po pomoc otrzymywały informacje o profesjonalnych miejscach leczenia uzależnień w pobliżu swojego miejsca zamieszkania.

7. W celu zainicjowania w Polsce pracy ośrodków realizujących program dla młodzieży upijającej się uruchomiono szkolenie przygotowujące do prowadzenia programu „Trening umiejętności kontroli zachowań związanych z alkoholem i narkotykami – TUKAN”. W szkoleniu realizowanym przez Fundację ETOH w Warszawie uczestniczyło 41 osób. Szkolenie obejmowało trzy sesje i łącznie obejmowało 56 godz. zajęć szkoleniowych.

8. W ramach przedsięwzięć profilaktycznych adresowanych do populacji młodych dorosłych kontynuowano program profilaktyczny dla studentów rozpoczynających pierwszy rok studiów Warszawskiej Akademii Medycznej. Przez cztery dni (23 – 26 września) studenci uczestniczyli w wykładach i warsztatach m.in. z zakresu wiedzy o substancjach psychoaktywnych, komunikacji, rozładowywania stresu „bez chemii”, asertywności. Celem programu jest wspieranie postaw abstynenckich i przygotowanie grupy liderów do podejmowania działań o charakterze profilaktyczno–interwencyjnym w środowisku studentów medycyny. Wśród grupy studentów I roku zrealizowano także program badawczy dotyczący diagnozy spożycia i postaw w zakresie używania substancji psychoaktywnych.

9. Nawiązano także współpracę ze Szkołą Wyższą Psychologii Społecznej w zakresie realizacji programu profilaktyczno–integracyjnego dla studentów psychologii I roku. Opracowano specjalny program edukacyjny i przygotowano pakiety materiałów edukacyjnych dla 440 studentów, którzy zostali objęci zajęciami.

10. Wspieraniu liderów młodzieżowych oraz przygotowaniu ich do animowania działań profilaktycznych służył program IV edycji Powiatowej Młodzieżowej Szkoły Liderów – Młodzieżowych Animatorów Programów Profilaktycznych, uruchomionej przez Stowarzyszenie Klub Abstynenta „Powrót” z Mikołowa w dniach 14–16 marca 2003 roku. Działaniami objęto 83 młodych uczestników w wieku 14–19 lat. Celem szkoły było nie tylko przekazanie młodzieży wiedzy z zakresu przeciwdziałania uzależnieniom, ale również przygotowanie ich do roli lokalnych animatorów działań profilaktycznych, promujących zdrowy styl życia. W ramach szkoły zaplanowany jest także drugi zjazd w październiku. Pomiędzy zjazdami młodzież realizuje różnorodne zadania własne, związane z podejmowaniem działań profilaktycznych wobec rówieśników i na rzecz środowiska lokalnego.

11. W związku z deficytem postaw abstynenckich wśród młodzieży, niezwykle istotny był program współpracy z Fundacją Światło–Życie w Krościenku i środowiskiem Krucjaty Wyzwolenia Człowieka (KWCz). W ramach tego programu wydano trzy numery


88

„Eleuterii” – biuletynu informacyjnego dla środowiska KWC poświęconego działalności trzeźwościowej prowadzonej zwłaszcza przez młodzież. W październiku zrealizowano Sympozjum dla 80 osób pod nazwą „Krucjata Wyzwolenia Człowieka w pracy z dziećmi”. Z materiałów prezentowanych na seminarium wydano także specjalną publikację.

12. Ograniczanie dostępności alkoholu dla nieletnich jest jednym z podstawowych obszarów działań profilaktycznych. Podjęto działania mające na celu aktywizację samorządów lokalnych w zakresie kontroli rynku oraz szkoleń sprzedawców odnośnie przestrzegania zapisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi i nie sprzedawania alkoholu osobom nieletnim. Przed wakacjami zostały rozesłane do 2.478 gmin pakiety materiałów umożliwiających zainicjowanie środowiskowych działań służących realizacji kontroli rynku w zakresie zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim. Zawierały one materiały edukacyjno–profilaktyczne oraz zaproszenie do udziału oraz informacje dotyczące kampanii organizowanej przez Kompanię Piwowarską „Alkohol nieletnim dostęp wzbroniony”. Kampania skierowana do sprzedawców oraz osób dorosłych miała na celu zmianę postaw dorosłych wobec sprzedaży alkoholu nieletnim, przypomnienie o obowiązującym zakazie sprzedaży osobom przed ukończeniem 18 roku życia oraz przekonanie, aby świadkowie łamania prawa podejmowali w swoim środowisku interwencję. Gminy zostały wyposażone w narzędzie oraz materiały przydatne w działaniach edukacyjnych i interwencyjnych (m.in. scenariusz oraz ankiety do prowadzenia badań środowiskowych dotyczących dostępności alkoholu dla nieletnich, postaw dorosłych i sprzedawców, scenariusz wakacyjnego programu profilaktycznego do realizacji na koloniach i obozach). Prawie 400 samorządów lokalnych zaangażowało się w działania profilaktyczne na różnych poziomach (edukacja, szkolenia dla sprzedawców i właścicieli punktów sprzedaży, kampanie medialne, kontrole punktów sprzedaży, badania, działania z zakresu promocji zdrowia skierowane do dzieci i młodzieży). W okresie wakacyjnym rozesłanych i wykorzystanych w różnych miejscach kraju zostało ponad 100 tys. plakatów, ulotek, naklejek. PARPA przy uruchomiła specjalne 30 godzinne szkolenia dla ponad 100 instruktorów organizujących działania z zakresu ograniczania dostępności do alkoholu dla osób nieletnich.

6.4. Program IV – Doskonalenie i rozwijanie form i metod pomocy

psychologicznej i socjoterapeutycznej dla dzieci alkoholików W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów: • Zbyt niski poziom kompetencji wychowawców pracujących z dziećmi alkoholików. • Niska jakość metod pracy socjoterapeutycznej z dziećmi alkoholików z różnych grup

wiekowych. • Deficyt profesjonalnych form pomocy dla dzieci alkoholików przebywających w

różnorodnych placówkach opiekuńczych i wychowawczych. • Mała dostępność placówek socjoterapeutycznych i terapeutycznych dla dzieci

alkoholików w różnych rejonach kraju. • Brak młodzieżowych liderów prowadzących grupy samopomocowe oraz zbyt niski

poziom wsparcia dla nich ze strony dorosłych.


89

W ramach tego programu prowadzone działania zmierzają do osiągnięcia następujących celów: • Podnoszenie kompetencji osób pracujących z dziećmi alkoholików w świetlicach

socjoterapeutycznych i opiekuńczo – wychowawczych. • Upowszechnianie nowoczesnych metod pracy socjoterapeutycznej dla dzieci

alkoholików. • Zwiększenie kompetencji wychowawców placówek świadczących opiekę całkowitą w

zakresie pomocy dzieciom alkoholików. • Upowszechnienie technologii pracy z dziećmi alkoholików przebywających w Domach

Dziecka. • Zwiększenie dostępności placówek socjoterapeutycznych dla dzieci alkoholików. • Rozwijanie sieci grup wsparcia typu Al – Ateen. Realizacji wymienionych celów służyły następujące działania: 1. Aby podnieść kompetencje osób pracujących z dziećmi alkoholików prowadzono system

szkoleń dla wychowawców świetlic socjoterapeutycznych. Przeprowadzono szkolenia dla wychowawców świetlic socjoterapeutycznych i opiekuńczo wychowawczych. W szkoleniach wzięło udział 55 osób. Uczestnikami szkoleń byli nauczyciele, pedagodzy szkolni, psycholodzy a także studenci psychologii. Większość z nich prowadziła zajęcia w świetlicach socjoterapeutycznych lub przygotowywała się do tej pracy. We współpracy z Fundacją Rozwoju Profilaktyki, Edukacji i Terapii Problemów Alkoholowych w Warszawie przeprowadzono szkolenia „Kurs pomocy socjoterapeutycznej dzieciom z rodzin z problemem alkoholowym”, w których uczestniczyło łącznie 46 osób. W czasie szkolenia uczestnicy uzyskali podstawową wiedzę w zakresie: uzależnienia, współuzależnienia, przemocy oraz zasad pomocy i interweniowania w rodzinach objętych tymi problemami; sytuacji psychologicznej dziecka z rodziny alkoholowej i zasad pomocy dziecku przy współpracy z rodzicami i różnymi instytucjami; metod i technik pracy z dziećmi (np.: przy wykorzystaniu bajki, dramy, pedagogiki zabawy, przytulanek itp.), zasad organizacji i prowadzenia zajęć w świetlicy socjoterapeutycznej.

2. Kontynuowano edycję „Kursu kwalifikacyjnego z zakresu socjoterapii i pomocy psychopedagogicznej dzieciom z rodzin alkoholowych i innych grup ryzyka”. Szkolenie to, o charakterze studium socjoterapii, jest odpowiedzią na zapotrzebowanie pracowników świetlic w zakresie rozszerzenia oferty programowej zwłaszcza o zagadnienia związane z analizą własnych postaw wychowawczych, ograniczeń i trudności w zakresie nawiązywania relacji interpersonalnych oraz lepszego rozumienia i diagnozowania dzieci przejawiających zaburzenia w zachowaniu.

3. W dniach 3 – 5 czerwca 2003 w Warszawie została zorganizowana VI konferencja „Pomoc psychologiczna dla dzieci z rodzin alkoholowych”. W konferencji uczestniczyło 172 osoby z całej Polski pracujących z dziećmi alkoholików – pracowników świetlic socjoterapeutycznych, poradni psychologiczno – pedagogicznych i organizacji pozarządowych. Celem konferencji była wymiana doświadczeń, upowszechnianie nowoczesnych metod pracy, zwiększanie kompetencji w zakresie pomagania dzieciom oraz intensyfikowanie działań na tym polu. Uczestnicy konferencji wysłuchali wykładów:

4. Rozbudowano i usprawniono bazę danych świetlic socjoterapeutycznych i opiekuńczo – wychowawczych, przygotowano i zbierano ankiety z informacjami o zakresie prowadzonych programów i organizacji świetlic.

5. Jednym z priorytetowych zadań realizowanych w 2003 roku było doskonalenie metod pomocy psychospołecznej dla dzieci alkoholików. Kontynuowano realizację projektu


90

„Razem Raźniej”, którego celem jest wymiana informacji o programach realizowanych w świetlicach, upowszechnianie najciekawszych doświadczeń oraz wyłonienie sieci placówek wiodących w zakresie realizowanego programu pracy socjoterapeutycznej. W projekcie uczestniczy 128 placówek. Do świetlic tych wysyłane były miesięczniki Remedium, a także książka „Leczenie dzieci po urazach psychicznych”. W ramach projektu pracownicy świetlic nadsyłają do PARPA szczegółowe sprawozdania z zakresu prowadzonej pracy i programów realizowanych przez placówki. Przesyłane informacje zostały wstępnie opracowane tak, aby mogły być zaprezentowane na specjalnie utworzonej stronie internetowej www.parpa.pl/dzieci. Przygotowano także pakiety materiałów edukacyjnych i plastycznych, które mają być przekazane do świetlic uczestniczących w projekcie.

6. Integralnym elementem programu rozwijania sieci młodzieżowych grup samopomocowych było prowadzenie szkolenia dla liderów grup Al–Ateen. Realizację tego zadania Stowarzyszeniu Wspierania Rozwoju Dzieci i Młodzieży w Łodzi. Stowarzyszenie zrealizowało turnus terapeutyczny dla dzieci z rodzin z problemem alkoholowym w okresie od 18 do 30 sierpnia 2003 roku. W obozie zorganizowanym przy współpracy z PARPA, uczestniczyło 40 młodych ludzi. Uczestnicy turnusu przybyli z różnych stron Polski, począwszy od dużych miast wojewódzkich, jak Warszawa, Łódź, Kołobrzeg a skończywszy na małych miejscowościach i wioskach, jak Skórcz, Węgrów, Kwilcz, Brudzew, Ząbkowice Śląskie itp. Na obozie realizowano zmodyfikowany program terapeutyczny oparty o ideologię grup samopomocowych Al – Ateen. Uczestnicy zostali wyposażeni w scenariusze do prowadzenia mitingów Al – Ateen i zobowiązali się podtrzymywać ideę grup samopomocowych w swoim miejscu zamieszkania.

7. Zaplanowano zorganizowanie dla liderów grup Al–Ateen V Ogólnopolskiego Forum Liderów Młodzieżowych. W trzydniowej konferencji „Wspólnota Al–Ateen alternatywą powrotu do zdrowia”, w dniach 10–12 października, uczestniczyło ok. 110 osób. Konferencję zorganizowało Stowarzyszenie Wspierania Rozwoju Dzieci i Młodzieży z Łodzi.

8. Wspierano działania wiodących placówek socjoterapeutycznych pracujących na rzecz dzieci z rodzin alkoholowych. Stowarzyszeniem ASLAN – (przeprowadzenie zimowych obozów terapeutycznych w okresie od 20 stycznia do 20 lutego 2003 roku. Obozy te przeznaczone były dla młodzieży z rodzin z problemem alkoholowym. W obozach wzięło udział 40 osób w wieku od 14 do 19 lat; doposażenie pomieszczeń klubu młodzieżowego i hostelu prowadzonego przez Stowarzyszenie ASLAN). Fundacja Rozwoju Profilaktyki, Edukacji i Terapii Problemów Alkoholowych ETOH – (realizacja programów pracy socjoterapeutycznej i pomocy psychologicznej dla dzieci z rodzin alkoholowych w Ośrodku Pomocy Psychologicznej dla dzieci i młodzieży „Pępek”. Ośrodek ten pełni rolę placówki stażowej dla pracowników świetlic socjoterapeutycznych. Zadania realizowane w ośrodku to prowadzenie: grup socjoterapeutycznych, indywidualnych spotkań terapeutycznych, zajęć o charakterze opiekuńczo – wychowawczym, konsultacji dla rodziców z zakresu umiejętności wychowawczych. Oddziaływaniami ośrodka objęta została grupa 60 dzieci i 25 rodziców. 46 dzieci brało udział w zajęciach socjoterapeutycznych, z indywidualnych spotkań terapeutycznych skorzystało 40 dzieci, w zajęciach opiekuńczo–wychowawczych brało udział 40 dzieci, a z konsultacji z zakresu umiejętności wychowawczych skorzystała grupa 50 rodziców).

9. Przeprowadzono także badania funkcjonowania psychospołecznego dzieci i młodzieży wychowujących się rodzinach alkoholowych. Przeprowadzenie badań zlecono Instytutowi Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego w


91

Warszawie. Badania zrealizowano w ramach programu „Konsekwencje uzależnienia od alkoholu dla członków rodzin”. Badania przeprowadzono w wybranych domach dziecka i świetlicach socjoterapeutycznych.

10. W 2003 PARPA zleciła Akademii Bydgoskiej – Instytutowi Studiów Edukacyjnych (Zakład Pedagogiki Opiekuńczej z Profilaktyką Społeczną) realizację projektu badawczego „Wspomaganie rozwoju psychospołecznego dzieci nieśmiałych”, którego celem była ocena czy zmienia się stopień nasilenia nieśmiałości i wybranych czynników determinujących nieśmiałość u dzieci uczestniczących w autorskim programie rozwoju psychospołecznego. W ramach tego projektu wykonawca zrealizował następujące zadania: przeprowadził program oddziaływań w grupie dzieci nieśmiałych w ramach projektu badawczego i dokonał pomiar zmiennych zależnych we wszystkich grupach objętych programem badawczym dla dzieci nieśmiałych.

11. W 2003 roku prowadzono przygotowania do przeprowadzenia kolejnego cyklu szkoleń dla pracowników domu dziecka. W konsultacje dotyczące opracowania nowego cyklu szkoleń włączono Towarzystwo „Nasz Dom”. Przeprowadzono również szkolenie, które wykorzystano do określenia problematyki włączonej w nowy program. Szkolenie to zostało zorganizowane dla pracowników z 12 domów dziecka, we współpracy z Warmińsko – Mazurskim Urzędem Wojewódzkim i Pełnomocnikiem ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. W ramach zawartego porozumienia sfinansowano część kosztów pobytu uczestników szkolenia w ośrodku szkoleniowym.

6.5. Program V – Rozwijanie form i metod przeciwdziałania przemocy w

rodzinach alkoholowych W ramach tego programu pracowano nad rozwiązywaniem następujących problemów: • Niedostateczna dostępność i niska efektywność instytucjonalnego systemu pomocy

ofiarom przemocy w rodzinie. • Zbyt mała ilość programów i placówek pomocowych dla rodzin, w których dochodzi do

przemocy. • Niedostateczna wiedza społeczna w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej. • Narastające zjawisko przemocy wobec dzieci i zbyt mała oferta pomocy dla dzieci

krzywdzonych i zaniedbywanych. W ramach tego programu prowadzone działania zmierzają do osiągnięcia następujących celów: • Rozwój zasobów instytucjonalnych i kadrowych programu „Bezpieczeństwo w rodzinie”. • Wspieranie i upowszechnianie programów promujących metody pracy z rodziną

uwikłaną w przemoc. • Zwiększanie kompetencji przedstawicieli służb w zakresie pracy z ofiarami i sprawcami

przemocy domowej. • Wdrażanie i wspieranie procedury interwencji w sprawach przemocy w rodzinie

„Niebieskie Karty” wśród pracowników policji, pomocy społecznej i placówek leczenia uzależnień.

Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania: 1. W 2003 roku kontynuowało pracę Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w

Rodzinie „Niebieska Linia”, prowadzone przez Instytut Psychologii Zdrowia na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Jednym z


92

podstawowych zadań Pogotowia jest prowadzenie ogólnopolskiego telefonu interwencyjno–informacyjnego (0–801–120–002 oraz 0–22/666–00–60). Osoby dzwoniące do Pogotowia „Niebieska Linia” mogą uzyskać wsparcie, pomoc psychologiczną, prawną oraz informacje o lokalnych miejscach pomocy. W 2003 roku przeprowadzono 13.405 rozmów telefonicznych, z których 1.909 to telefony w sprawach dzieci. W przypadku przemocy ujawnianej przez dorosłych, jak i przez dzieci, bardzo częstym czynnikiem towarzyszącym przemocy był alkohol. Dotyczyło to ponad 60% zgłaszanych przypadków przemocy.

2. W 2003 roku zwiększyła się liczba członków Ogólnopolskiego Porozumienia Osób, Instytucji i Organizacji Pomagających Ofiarom Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. Porozumienie jest ruchem społecznym, zawiązanym w 1996 roku podczas III Ogólnopolskiej Konferencji Przeciw Przemocy, skupiającym osoby indywidualne oraz instytucje zajmujące się pomaganiem rodzinom, w których dochodzi do przemocy. W bazie danych „NL” pod koniec 2003 roku znajdowało się 2.312 członków indywidualnych i 953 instytucje. Członkowie Porozumienia „Niebieska Linia” angażowali się również w realizację organizowanych przez Pogotowie „Niebieska Linia” tzw. akcji specjalnych, np. „Blue British” czy „Jaki jest kolor „Niebieskich Kart?”. W omawianym roku dla członków Porozumienia „Niebieska Linia” przeprowadzono 8 seminariów dotyczących przeciwdziałania przemocy domowej, w których uczestniczyło 138 osób.

3. Na zlecenie PARPA Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” prowadzi program środowiskowy, którego celem jest tworzenie środowiskowego systemu wsparcia dla ofiar przemocy poprzez współpracę z lokalnymi instytucjami i organizacjami, które działają na rzecz osób doświadczających przemocy w rodzinie. Program obejmuje konsultacje indywidualne, prowadzenie grup wsparcia i maratonów terapeutycznych, prowadzenie programu psychokorekcyjnego dla dzieci, których rodzice pozostają w kontakcie z pracownikami Pogotowia, udzielanie porad prawnych i prowadzenie programu korekcyjno–interwencyjnego dla sprawców. Główną metodą pracy z klientami (rodzinami) była terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (TSR). W niektórych przypadkach TSR była formą wzmacniania działań interwencyjnych, w innych stosowano eklektyczną metodę pracy polegającej na połączeniu technik gestaltowskich z technikami TSR. Ten rodzaj pracy pozwalał z jednej strony na uświadamianiu klientom realistycznych dla nich celów, a z drugiej – na znalezienie optymalnych strategii służących osiągnięciu tych celów. W ramach środowiskowego programu odbyły się 2.063 konsultacje i spotkania indywidualne z dorosłymi ofiarami przemocy w rodzinie. W 2003 roku pracowały 2 grupy terapeutyczne dla ofiar przemocy w rodzinie, w których uczestniczyło ogółem 117 kobiet. W ramach programu środowiskowego kontynuowano program dla dzieci–ofiar i świadków przemocy – 42 spotkania grupowe, w których wzięło udział 21 dzieci oraz 147 konsultacji indywidualnych dla dzieci. Program dla dzieci obejmował zajęcia terapeutyczne i socjoterapeutyczne. Udzielono również 104 konsultacje wychowawcze dla rodziców. W 2003 roku kontynuowana była realizacja programu edukacyjno–korekcyjnego dla mężczyzn–sprawców przemocy w rodzinie. W tym zakresie z 45 osobami pracowano w systemie indywidualnych konsultacji, a 35 osób stosujących przemoc wobec swoich najbliższych – w celu zmiany postaw i redukcji zachowań agresywnych – brało udział w zajęciach grupowych. Ogółem odbyło się 151 spotkań grupowych oraz 180 konsultacji indywidualnych. W ramach programu środowiskowego prowadzono również poradnictwo prawne dla ofiar przemocy domowej. W 2003 roku w „Niebieskiej Linii” udzielono 586 indywidualnych konsultacji prawnych. Nową formą


93

kontaktu z klientem było poradnictwo mailowe; w omawianym roku pracownicy Pogotowia „Niebieska Linia” za pośrednictwem internetu udzielili 1.086 porad.

4. W 2003 roku w Pogotowiu „Niebieska Linia” kontynuowano realizację programu stażowego dla studentów i absolwentów wyższych uczelni o profilu humanistycznym, w celu przygotowania ich do pracy w różnych obszarach przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

5. W 2003 roku odbyły się dwa turnusy Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. SPPwR ma na celu zwiększenie liczby osób profesjonalnie przygotowanych do udzielenia skutecznej pomocy rodzinom, w których dochodzi do przemocy, wzbogacenie wiedzy i pogłębienie świadomości w zakresie zjawisk związanych z problemami przemocy w rodzinie u osób realizujących lokalne programy, rozwijanie praktycznych umiejętności niezbędnych do przeprowadzenia interwencji i pomagania ofiarom oraz animowanie i wspomaganie lokalnych działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 120–godzinny kurs ten ma charakter interdyscyplinarny i przeznaczony jest dla osób zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie: pracowników socjalnych, przedstawicieli służby zdrowia, oświaty, sądownictwa, policji oraz różnych instytucji państwowych i organizacji pozarządowych. Jedna edycja SPPwR składa się z 3 czterodniowych sesji, podczas których tematami wiodącymi są kolejno: praca z dorosłymi ofiarami przemocy, praca z dziećmi–ofiarami i świadkami przemocy oraz interwencje w przypadkach przemocy. W 2003 roku SRPwR ukończyły 102 osoby. Od początku istnienia szkoły (1995 rok) ukończyło ją ponad 1.300 osób.

6. W ramach współpracy z MSWiA oraz MGPiPS w dniach 9–10 czerwca 2003 roku PARPA wspólnie z wydziałem ds. patologii społecznej KGP i Departamentem Pomocy Społecznej Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej zorganizowała naradę dotyczącą procedury „Niebieskie Karty”. Wzięło w niej udział 57 osób: koordynatorzy wdrażania „Niebieskich Kart” w komendach wojewódzkich policji, przedstawiciele Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej, Wydziałów Polityki Społecznej w Urzędach Wojewódzkich oraz pełnomocnicy zarządów województw ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Konferencja jest cyklicznym wydarzeniem organizowanym przez PARPA służącym wymianie doświadczeń związanych z realizacją procedury „Niebieskie Karty” i zaplanowaniu działań mających na celu jej wzmocnienie i właściwą realizację. Oficjalna część narady odbyła się w Ministerstwie Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej, gdzie uczestnicy mogli wysłuchać wystąpień Renaty Durdy – wicedyrektor PARPA, Krystyny Wyrwickiej – dyrektor departamentu pomocy społecznej MGPiPS, nadkom. Alicji Wicijowskiej z wydziału ds. patologii społecznej Biura Służby Prewencyjnej KGP, kom. Krzysztofa Jaskólskiego z wydziału profilaktyki społecznej Biuro Służby Prewencyjnej KGP oraz Andrzeja Martuszewicza – przewodniczącego Krajowej Rady Kuratorów Sądowych i Barbary Niemczyk zastępcy Kuratora Okręgowego w Sądzie Okręgowym w Warszawie. Część robocza narady odbyła się w Ośrodku Szkoleniowym Fundacji ETOH. Uczestnicy spotkania podsumowali przebieg wdrażania procedury „Niebieskie Karty” w policji i pomocy społecznej w poszczególnych województwach, a także pracowali nad określeniem standardów i algorytmów postępowania pracowników socjalnych i dzielnicowych w przypadku przemocy w rodzinie. Odbyły się zajęcia seminaryjno – warsztatowe, podczas których osoby biorące udział w naradzie pracowały nad tworzeniem wojewódzkich zespołów interdyscyplinarnych w celu podjęcia działań zmierzających do usprawnienia pracy policji, pomocy społecznej i pełnomocników zarządów województw w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Na zakończenie narady przedstawiciele poszczególnych województw zaprezentowali po trzy przedsięwzięcia, które zobowiązali


94

się podjąć w drugim półroczu 2003 roku na rzecz przeciwdziałania przemocy domowej i wzmocnienia procedury „Niebieskie Karty”.

7. W pierwszym półroczu 2003 roku w czterech gminach (Kazimierz Dolny, Chełm, Jelenia Góra i Kędzierzyn – Koźle), trwał pilotaż opracowanej w 2002 roku procedury interwencji gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych w sprawach przemocy w rodzinie „Niebieska Karta”. Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w art. 4 ust. 1 pkt 2 mówi, że gmina ma udzielać rodzinom, w których występują problemy alkoholowe pomocy psychospołecznej i prawnej, a przede wszystkim ochrony przed przemocą w rodzinie. Gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych jest miejscem, gdzie najczęściej zgłaszają się po pomoc członkowie rodzin z problemem alkoholowym, przede wszystkim dlatego, że komisje podejmują czynności zmierzające do wydania postanowienia o zastosowaniu wobec osoby uzależnionej od alkoholu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego. Zdarza się, że podczas spotkania z komisją ujawniany zostaje fakt istnienia przemocy w rodzinie. Niestety często nie powoduje to podjęcia działań zmierzających do powstrzymania przemocy. Skupianie się na uzależnieniu od alkoholu i konieczności podjęcia leczenia odwykowego spycha zazwyczaj problem przemocy w rodzinie na plan dalszy. Dzieje się tak również dlatego, że członkowie komisji nie mają odpowiedniego przygotowania do tego, aby udzielić pomocy ofierze przemocy. Ze względu na trudności związane z rozpoznawaniem przemocy w rodzinie i skutecznym pomaganiem rodzinom uwikłanym w przemoc, pojawiła się potrzeba wprowadzenia do pracy gminnych komisji narzędzia do rozpoznawania tego typu sytuacji i określenia dalszego postępowania. Podobna procedura i dokumentacja obowiązuje już w policji i pomocy społecznej. Procedura dla gminnych komisji służy: rozpoznaniu zaburzeń życia rodzinnego wywołanych nadużywaniem alkoholu i stosowaniem przemocy; ułożeniu planu pomocy członkom rodziny (dorosłym i dzieciom); zaplanowaniu działań interwencyjnych i korekcyjnych wobec sprawców; uruchomieniu systemu wsparcia dla ofiar przemocy poprzez włączenie innych służb do planu pomocy rodzinie i monitorowaniu sytuacji rodziny. We wrześniu 2003 roku odbyło się spotkanie podsumowujące półroczną pracę wybranych komisji, naniesiono poprawki do procedury i dokumentacji. W listopadzie materiały dotyczące procedury „Niebieskie Karty” dla gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych zostały przekazane do realizacji przedstawicielom Sieci Gmin Wiodących (ponad 100 gmin) uczestniczących w konferencji, która odbyła się w dniach 17–19 listopada 2003 roku w Ryni. Uczestnicy konferencji zadeklarowali wdrożenie procedury w swoich gminach w 2004 roku.

8. W pierwszym półroczu 2003 roku nawiązano współpracę z Warszawskim Sądem Okręgowym i Stowarzyszeniem Zawodowych Kuratorów Sądowych. Na podstawie porozumienia zawartego pomiędzy PARPA i Sądem Okręgowym w dniach 6–7 oraz 13–14 września 2003 roku odbyło się szkolenie dla kuratorów sądowych aplikantów z Okręgu Warszawskiego. Szkolenie prowadzone było w dwóch blokach: wykłady odbywały się 6 i 13 października w siedzibie Rzecznika Praw Obywatelskich i dotyczyły problematyki uzależnienia od alkoholu oraz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Część warsztatowa i odbywała się w siedzibie Fundacji ETOH. Obejmowała warsztaty dot. pracy z osobą uzależnioną i współuzależnioną, sytuacji w rodzinie, w której dochodzi do przemocy, kontaktu z dzieckiem krzywdzonym i dorosłą ofiarą przemocy oraz seminarium warsztatowego na temat pracy ze sprawcą przemocy. Uczestnicy szkolenia otrzymali materiały edukacyjne oraz publikacje PARPA.

9. W 2003 roku nawiązano również współpracę z ośrodkami kuratorskimi pracującymi z dziećmi i młodzieżą przebywającą pod opieką wymiaru sprawiedliwości. Ponieważ podopieczni ośrodków w zdecydowanej większości pochodzą z rodzin z problemem


95

alkoholowym i przemocą, a kadra nie jest przygotowana do tego by stworzyć im odpowiednią ofertę i program zajęć, zrodziła się potrzeba wsparcia merytorycznego ww. placówek. W związku z powyższym do wszystkich istniejących ośrodków kuratorskich (100) wysłano ankietę diagnozującą ofertę, sytuację pracowników, ich przygotowanie do pracy z dziećmi i potrzeby; w ankiecie pytano również o podopiecznych przebywających w placówce, ich liczbę i powód z jakiego znaleźli się w ośrodku. Dla ośrodków, które nadesłały informacje zwrotne przygotowano pakiety materiałów edukacyjnych, które w październiku 2003 roku trafiły do placówek.

10. W dniach 3–5 listopada 2003 roku odbyło się zorganizowane przez PARPA szkolenie dla kuratorów pracujących w ośrodkach kuratorskich. W szkoleniu, które dotyczyło pracy z dziećmi z rodzin z problemem alkoholowym, wzięło udział 57 kuratorów. Zajęcia obejmowały 10 godz. wykładów oraz 16 godz. warsztatów i były prowadzone m.in. przez specjalistów z Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”, Fundacji Dzieci Niczyje, Profilaktyczno–Rozwojowego Ośrodka Dzieci i Młodzieży PROM oraz przez wykładowców Studium Socjoterapii Fundacji ETOH.

11. W dniach 3 – 5 grudnia 2003 w Warszawie odbyła się zorganizowana przez PARPA, Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” i Szkołę Wyższą Psychologii Społecznej – VIII Ogólnopolska Konferencja Przeciw Przemocy w Rodzinie pod hasłem „Przemoc domowa w labiryntach Temidy”. Honorowy patronat nad konferencją objęli Grzegorz Kurczuk – minister sprawiedliwości, min. Barbara Labuda – sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta oraz senator Marek Balicki. Inauguracja konferencji odbyła się 3 grudnia 2003 roku w auli SWPS. Konferencję rozpoczęły wystąpienia prof. dr hab. Jerzego Mellibrudy – dyrektora PARPA, prof. dr hab. Andrzeja Eliasza – rektora SWPS, Jerzego Łankiewicza – przedstawiciela Ministerstwa Sprawiedliwości, poseł Mirosławy Kątnej oraz Katarzyny Kądzieli z Biura Pełnomocnika Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn. Tradycyjnie już osoby najbardziej zasłużone dla problematyki przeciwdziałania przemocy w rodzinie otrzymały „Złote Telefony” – wyróżnienia przyznawane od 1994 roku. Byli to Monika Płatek – Rzecznika Praw Ofiar, Barbara Sitarska – kurator z sądu rejonowego dla miasta Warszawy, Andrzej Martuszewicz – przewodniczący Krajowego Stowarzyszenia Kuratorów Sądowych, Krzysztof Nowak – policjant z Komendy Rejonowej Policji Warszawa Wola, Mariusz Ciszewski – przedstawiciel „Grupy Wsparcie” z Polanicy Zdroju, Fundacja „Fundusz Współpracy” Urzędu Komitetu Integracji Społecznej, Ośrodek Interwencji Kryzysowej MOPS w Katowicach oraz Dział ds. uzależnień OPS Warszawa Wola. Na zakończenie konferencji jej uczestnicy przyjęli dokument zawierający postulaty i oczekiwania wobec przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości oraz organizacji i służb społecznych działających w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej. W konferencji ogółem wzięło udział 230 osób.

12. W 2003 roku wydawano dwumiesięcznik poświęcony problemom przeciwdziałania przemocy „Niebieska Linia”. Pismo ukazywało się w nakładzie 4 tys. egzemplarzy i wydawane było na zlecenie PARPA przez Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. W 2003 roku wydano 6 numerów tego pisma.

13. PARPA współpracowała z Warszawskim Stowarzyszeniem Abstynenckim w ramach programu „Rodzina bez przemocy”. Członkowie WSA prowadzili dyżury w warszawskiej Izbie Wytrzeźwień, podczas których odbywali rozmowy interwencyjno – motywujące do podjęcia leczenia odwykowego z osobami, które trafiły do izby za stosowanie przemocy wobec członków swojej rodziny w stanie intoksykacji alkoholowej. W 2003 roku przeprowadzono 4.020 rozmów. W ramach programu współpracowano z gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych, ośrodkami pomocy społecznej, policją oraz gminnymi i dzielnicowymi zespołami realizującymi programy


96

profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Efektem działań podejmowanych przez WSA jest podejmowanie przez uzależnionych sprawców przemocy leczenia odwykowego lub terapii dla sprawców przemocy. Pracownicy WSA skierowali 725 pism do policji z prośbą o podjęcie działań wyjaśniających dotyczących sytuacji w danych rodzinach. W ramach programu przeprowadzono również 250 konsultacji prawnych dla ofiar przemocy w rodzinie oraz umożliwiono pracę grupy wsparcia, z której to oferty korzystały kobiety ofiary przemocy w rodzinie. Odbyły się 44 spotkania grupy, w których uczestniczyło średnio 8–12 klientek

14. Współpracowano ze Stowarzyszeniem Pomocy Bezdomnym z Warszawy. Stowarzyszenie prowadzi Ośrodek DOM dla Ofiar Przemocy w Rodzinie. W ramach projektu „Kontynuowanie i rozwijanie kompleksowej pomocy dla ofiar przemocy w rodzinie” prowadzono w ośrodku terapie indywidualną dla ofiar przemocy w rodzinie (6 godzin tygodniowo przez 30 tygodni) oraz zajęcia socjoterapeutyczne dla dzieci ofiar przemocy przebywających w ośrodku DOM (3 godzin tygodniowo przez 30 tygodni). W 2003 roku objęto pomocą stacjonarną 68 kobiet i 71 dzieci oraz pomocą ambulatoryjną 41 klientek i 44 dzieci.

15. W ramach projektu „Pomoc dzieciom krzywdzonym i ich rodzinom w środowisku lokalnym. Centrum Dziecka i Rodziny” współpracowano z Fundacją Dzieci Niczyje. Celem programu jest pomoc dzieciom ofiarom przemocy w rodzinie, podnoszenie kompetencji osób pracujących z dziećmi oraz współpraca z organizacjami pozarządowymi i instytucjami na rzecz pomocy dzieciom krzywdzonym i zaniedbywanym. Udzielona przez PARPA dotacja dotyczyła prowadzenia w okresie 1 kwietnia do 31 grudnia 2003 roku (10 godz. tygodniowo) zajęć profilaktyczno – terapeutycznych dla dzieci–ofiar przemocy domowej i wykorzystywania seksualnego. W omawianym roku w ramach zadań określonych w umowie pracownicy Fundacji przeprowadzili 412 spotkań terapeutycznych z dziećmi–ofiarami przemocy i ich opiekunami. Pomocą objętych zostało 44 dzieci i 60 rodziców i opiekunów.

16. W okresie od stycznia do 10 marca 2003 roku zlecono KMS Krzysztof Stańczyk – Pracownia Inicjatyw Społecznych realizację projektu o nazwie „Praca ze sprawcami przemocy domowej na terenie dwóch gmin Warszawy–Ursynów i Praga–Północ”. Projekt zakłada zatrzymanie przemocy w rodzinie w oparciu o interwencje służb (policja, prokuratura, sąd), spowodowanie zmian w zachowaniach stosujących przemoc wobec najbliższych poprzez udział w zajęciach grupowych o charakterze interwencyjno – edukacyjnym. Program miał charakter interwencyjny i realizowany był przez 10 tygodni (3 godziny tygodniowo). W omawianym okresie w zajęciach grupowych wzięło udział 9 osób, przeprowadzono również 18 konsultacji indywidualnych dla uczestników programu oraz dla przedstawicieli służb, głównie policji i prokuratury.

17. W czerwcu 2003 roku PARPA zaczęła przygotowania do realizacji programu „Doskonalenie metod pracy interwencyjno–korekcyjnej ze sprawcami przemocy domowej”. Do Agencji wpłynęło 37 wniosków o dotację, do realizacji w okresie 1 września do 30 listopada 2003 roku przyjęto pięć. Umowy zawarto z: − Stowarzyszeniem Klub Abstynenta „Brzask” w Rydułtowych. Umowa dotyczyła

realizacji programu „Pilotażowe NIE przemocy w rodzinie”, który służył redukcji zachowań agresywnych wobec członków rodziny i zwiększenie samokontroli nad zachowaniami sprawców przemocy domowej. Projekt zakładał prowadzenie programu edukacyjno – rehabilitacyjnego na terenie powiatu wodzisławskiego i składał się z 8 pięcio – godzinnych zajęć prowadzonych przez 2 osoby (psycholog i trzeźwy alkoholik). Uczestnicy rekrutowali się spośród członków Stowarzyszenia, osób mających warunkowo zawieszone wykonanie kary z art. 207 KK (znęcanie).


97

− Pomorskim Zarządem PCK w Gdańsku. Dotyczyła ona realizacji projektu „Męska grupa – interwencja kryzysowa i trening zachowań konstruktywnych dla mężczyzn – sprawców przemocy domowej” i obejmowała działania związane z funkcjonowaniem sprawców przemocy w rodzinie z problemem alkoholowym. Program polegał m.in. na prowadzeniu sesji interwencji kryzysowej tj. konfrontacji podejmowanych na wniosek członków rodziny oraz prowadzeniu pracy grupowej (3 godziny tygodniowo przez 13 tygodni). Programem objętych zostało 15 mężczyzn, którzy uczestniczyli w spotkaniach grupowych (9 ukończyło cały cykl, 6 zrezygnowało z udziału w grupie i korzystało jedynie z konsultacji indywidualnych). Z sesji interwencji kryzysowej skorzystało 15 rodzin.

− Wielkopolskim Stowarzyszeniem Kuratorów Sądowych z Piły. Dotyczyła ona „Programu edukacyjno–korekcyjnego dla sprawców przemocy domowej” i obejmowała prowadzenie zajęć grupowych (5 godzin w tygodniu przez 13 tygodni) dla osób skazanych z art. 207 kk którym sąd zawiesił wykonanie kary nakładając obowiązek uczestnictwa w omawianym programie. Programem objętych zostało 8 osób; 6 z nich ukończyło program.

− Bielskim Stowarzyszeniem Abstynentów Klub „Wzajemność” z Bielska Białej. W ramach „Krótkoterminowej terapii dla sprawców przemocy” prowadzone były zajęcia grupowe (5 godzin tygodniowo przez 13 tygodni), terapii indywidualnej (2 godziny tygodniowo) oraz 3 – dniowa (20 – godzinna) sesja wyjazdowa. Uczestnicy programu rekrutowali się głównie spośród członków Klubu, którzy przeszli własną terapią odwykową ale nadal stosują lub zaczęli stosować przemoc wobec najbliższych. Udział w programie rozpoczęło 12 osób (9 osób uzależnionych i 3 współuzależnione) a ukończyło 8 osób.

− Stowarzyszeniem Pomocy Psychologicznej i Profilaktyki Uzależnień „Partner” z Kielc. Umowa dotyczyła programu edukacyjnego dla sprawców przemocy domowej realizowanego w Areszcie Śledczym w Kielcach. W programie opartym na modelu Duluth brały udział osoby odbywające karę pozbawienia wolności za przestępstwo znęcania się nad rodziną. Podstawową formą pracy była terapia grupowa (zajęcia prowadzone w wymiarze 5 godzin tygodniowo przez 12 tygodni). Do programu zgłosiło się 15 osób, a kontrakt podpisało i uczestniczyło w zajęciach 11 osadzonych

18. 27 listopada 2003 roku w PARPA odbyło się seminarium dotyczące pracy interwencyjno–korekcyjnej ze sprawcami przemocy w rodzinie. W spotkaniu wzięło udział 17 osób, w tym m.in. przedstawiciele podmiotów uczestniczących w projekcie „Doskonalenie metod pracy interwencyjno–korekcyjnej ze sprawcami przemocy w rodzinie”, przedstawiciele Fundacji Batorego, Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” oraz pracownicy PARPA. Uczestnicy spotkania przedstawili swoją dotychczasową działalność w ramach tematu spotkania, dyskutowali nad efektywnością i przydatnością tych działań dla środowisk lokalnych i zastanawiali się nad możliwością wdrożenia ich do systemu przeciwdziałania przemocy domowej. Zaplanowano dalszą współpracę i stworzenie programu pracy interwencyjno–korekcyjno–edukacyjnej ze sprawcami przemocy domowej dla osób będących pacjentami placówek lecznictwa odwykowego.


98

6.6. Program VI – Wspieranie lokalnych systemów rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałanie nietrzeźwości w miejscach publicznych

W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów: • Błędne koncepcje i zbyt niski poziom realizacji gminnych programów profilaktyki i

rozwiązywania problemów alkoholowych. • Niewłaściwe decyzje finansowe i merytoryczne dotyczące realizacji gminnych

programów. • Potrzeba dostosowania działań dotyczących profilaktyki i rozwiązywania problemów

alkoholowych do specyfiki środowiska lokalnego, będącego miejscem ich realizacji. • Potrzeba gromadzenia i porządkowania danych w związku z realizacją zadań

wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. • Zróżnicowane jakościowo zaangażowanie organizacji pozarządowych w działania z

zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w społecznościach lokalnych.

• Potrzeba inicjowania i konsultowania aktów prawnych w zakresie polityki dotyczącej alkoholu i problemów alkoholowych.

• Niska skuteczność w cofaniu zezwoleń na sprzedaż alkoholu. • Niskie zaangażowanie w prowadzenie kontroli punktów sprzedaży. • Potrzeba opracowania rozporządzenia w sprawie określenia wzorów napisów

informujących o szkodliwości spożycia alkoholu i o zakazie sprzedaży alkoholu małoletniemu w związku z nowelizacją ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

• Niska skuteczność w egzekwowaniu ustawowego zakazu reklamy napojów alkoholowych oraz powszechne jego omijanie poprzez tzw. kryptoreklamę.

• Brak możliwości i sposobów oddziaływań na kierowców zatrzymanych za jazdę w stanie nietrzeźwości.

• Brak programów profilaktycznych w zakładach pracy. • Niedostateczna wiedza kierowców na temat wpływu alkoholu na funkcjonowanie

organizmu. • Małe zaangażowanie samorządów lokalnych w działania na rzecz przeciwdziałania

nietrzeźwości kierowców. • Niska wykrywalność przypadków prowadzenia pojazdów przez nietrzeźwych

kierowców. W ramach tego programu prowadzone działania zmierzają do osiągnięcia następujących celów: • Wspieranie samorządów gminnych w tworzeniu i realizacji gminnych programów

profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. • Wspieranie samorządów gminnych w sferze decyzji i działań związanych z wydawaniem

i cofaniem zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych, tworzeniem prawa lokalnego związanego z lokalną polityką ograniczania dostępności alkoholu (liczba i zasady usytuowania miejsc sprzedaży napojów alkoholowych; określenie miejsc, obiektów, określonych obszarów gminy, gdzie należałoby wprowadzić czasowy lub stały zakaz sprzedaży, podawania, spożywania oraz wnoszenia alkoholu).

• Wspieranie pełnomocników/koordynatorów ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych w


99

zdobywaniu niezbędnej wiedzy dla realizacji zadań wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

• Wspieranie, dokumentowanie i upowszechnianie działań gmin – spośród charakterystycznych dla danej kategorii (wiejskie, małe i średnie miejskie, duże miejskie) – których działania uznano za wiodące w obszarze profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

• Wspieranie, opiniowanie i popularyzacja pojawiających się projektów nowelizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

• Przeciwdziałanie naruszeniom prawa związanym z problematyką alkoholową (szczególnie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi).

• Poprawa efektywności egzekwowania prawa zakazującego reklamy napojów alkoholowych.

• Współpraca i wspieranie organizacji pozarządowych, zaangażowanych w działania na rzecz profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w społecznościach lokalnych; współpraca z Kościołem Katolickim w tej dziedzinie.

• Opracowanie programu korekcyjnego dla kierowców zatrzymanych za jazdę w stanie nietrzeźwości.

• Opracowanie projektu oddziaływań w zakładach pracy w ramach działań profilaktycznych.

• Stworzenie materiałów edukacyjnych dla kierowców na temat wpływu alkoholu na organizm kierowcy.

• Zaangażowanie samorządów lokalnych w działania na rzecz przeciwdziałania nietrzeźwości kierowców.

• Wypracowanie strategii podniesienia poziomu wykrywalności przypadków prowadzenia pojazdów przez nietrzeźwych kierowców.

Realizacji wyżej wymienionych celów służyły następujące działania: 1. Porady i konsultacje udzielane samorządom gminnym dotyczące zagadnień

związanych z opracowaniem gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w formie opiniowania nadsyłanych projektów uchwał. W przypadku zastrzeżeń do zawartości merytorycznej gminnych programów, podejmowano interwencje w celu usunięcia błędów. Do najczęściej pojawiających się błędów należało umieszczania w ramach gminnego programu zadań, które nie mają z nim merytorycznego związku np. finansowanie zakupu samochodów dla policji. Szereg pytań dotyczyło również formy wynagradzania członków komisji – w wielu przypadkach gminy stosowały dietę, co było niezgodne z przepisami prawa i wymagało natychmiastowej korekty.

2. Odpowiedziano na ok. 600 pism związanych z problemami zgłaszanymi przez samorządy gminne. Przedmiotem wielu pytań zwłaszcza w pierwszym kwartale były wątpliwości natury prawnej dotyczące nowych regulacji wynikających z nowelizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 30 sierpnia 2002 roku. Pytania były kierowane głównie przez pracowników gminy zajmujących się wydawaniem zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych. Znowelizowana ustawa zmieniła dotychczasowy sposób naliczania i pobierania opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych oraz wprowadziła ratalny system opłat. Ponadto zostały w sposób szczegółowy uregulowane warunki prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na sprzedaży alkoholu oraz zasady wydawania zezwoleń. W drugiej połowie roku pytania dotyczyły głównie nowych zadań gmin wprowadzonych ustawą o zatrudnieniu socjalnym oraz nowelizacją ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – finansowania centrów integracji społecznej,


100

dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo – wychowawczych, prowadzenia zajęć sportowych oraz profilaktycznych zajęć dotyczących narkomanii.

3. W ciągu całego roku udzielono ok. 2500 porad telefonicznych członkom gminnych komisji, pełnomocnikom, pracownikom gminy zajmującym się wydawaniem zezwoleń oraz przedstawicielom stowarzyszeń abstynenckich zaangażowanym w realizację gminnego programu.

4. Na początku roku został uruchomiony projekt, który zakładał aktualizację Sieci Gmin Wiodących, współpracujących od kilku lat z Agencją. Po raz pierwszy metoda weryfikacyjna opierała się na analizie jakościowej strukturalizowanych ankiet wypełnianych przez gminy. Część integralną stanowiły pytania otwarte dotyczące dotychczasowych działań, a także planów na przyszłość. Konstrukcja narzędzia badawczego pozwoliła na rzetelne zdiagnozowanie jakości działań prowadzonych przez gminy w ciągu ostatnich dwóch lat i stanowiła wiarygodną podstawę do wyłonienia gmin wiodących, a więc takich, które podejmują do realizacji wszystkie zadania zapisane w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, a sposób prowadzenia działań w zdecydowanej większości tych gmin ma charakter innowacyjny i systemowy. Po raz pierwszy w tym roku została wyłoniona Sieć Wiejskich Gmin Wiodących jako odrębna grupa partnerów.

5. W dniach 3–5 maja 2003 roku w Warszawie zorganizowano konferencje dla przedstawicieli Gmin Wiodących i Dużych Miast. Określenie „Duże Miasta” obejmuje ośrodki miejskie o liczbie ludności ponad 100 tys. oraz byłe miasta wojewódzkie. Podstawą wyodrębnienia tej grupy była specyfika środowiska miejskiego, większe zasoby finansowe oraz coraz bardziej widoczna rola „inspirujących autorytetów”, jaką miasta te pełnią wobec sąsiednich, bliskich terytorialnie samorządów gminnych, posiadających mniejsze zasoby instytucjonalne i finansowe. Tematem wiodącym konferencji była polityka państwa wobec alkoholu w kontekście projektu ustawy o zatrudnieniu socjalnym.

6. W dniach 17–19 listopada 2003 roku w ośrodku szkoleniowym w Ryni odbyła się druga konferencja Gmin Wiodących i Dużych Miast. Podczas konferencji pracowano nad doskonaleniem i rozwijaniem interdyscyplinarnych zespołów ds. pomocy dziecku, które powinny działając w każdej gminie. Podstawą funkcjonowania takich zespołów jest współpraca z różnymi służbami z terenu gminy i ich wspólne zaangażowanie w stworzenie systemu pomocy dziecku i monitorowanie efektów podejmowanych działań. Podczas konferencji dyskutowano również nad wynikami badań pokazujących wzrost spożycia napojów spirytusowych jako efekt obniżenia akcyzy.

7. W ramach doskonalenia i rozwijania pracy stowarzyszeń i klubów abstynenckich zlecono Warszawskiemu Stowarzyszeniu Abstynenckiemu prowadzenie Biura Polskiej Rady Ruchu Abstynenckiego. Głównym celem działalności Polskiej Rady wyłonionej podczas lokalnych spotkań klubów i stowarzyszeń jest doprowadzenie do integracji środowiska oraz doskonalenie działalności klubów i stowarzyszeń poprzez wprowadzenie standardów w systemie szkoleń. Warszawskie Stowarzyszenie Abstynenckie poprzez organizowanie regionalnych narad dociera do stowarzyszeń w całej Polsce.

8. Od początku 2003 roku we współpracy z Ośrodkiem Apostolstwa Trzeźwości prowadzone są szkolenia dla kleryków oraz kursy dla rodzin alkoholików i spotkania dla dzieci z rodzin alkoholowych. Uzależnienie od alkoholu oprócz szkód w sferze fizycznej, społecznej i psychicznej uszkadza również sferę duchową, stąd działania podejmowane przez OAT są cennym uzupełnieniem procesu zdrowienia. W 2003 roku przeprowadzono:


101

− Trzy kursy apostolstwa trzeźwości dla młodzieży i osób starszych. W kursach uczestniczyło 213 osób. Zajęcia prowadzone były w wymiarze 12 godzin wykładowych, co razem dało 36 godzin wykładów;

− Trzy kursy dla kleryków wyższych seminariów duchownych. W kursach uczestniczyło 113 osób. Zajęcia prowadzone były w wymiarze 9 godzinnych wykładów, co razem dało 27 godzin wykładów.

− Trzy kursy – dni skupienia dla członków rodzin z problemem alkoholowym. W kursach uczestniczyło 180 osób.

− Dwa kursy – spotkania dla dzieci i młodzieży z rodzin alkoholików. W spotkaniach uczestniczyło 107 osób.

9. Na początku roku opracowano program merytoryczny szkolenia dla osób dyżurujących w punktach konsultacyjnych – jako miejscach pierwszego kontaktu z osobą uzależnioną i jego rodziną. W ostatnim czasie zmieniła się rola punktów konsultacyjnych; stają się one coraz bardziej interdyscyplinarne udzielając wsparcia w różnych kategoriach problemów stad potrzeba interdyscyplinarnego przeszkolenia osób tam pracujących. Szkolenia te były realizowane w ciągu całego roku przez Pełnomocników Zarządów Wojewódzkich.

10. We współpracy ze strażą miejską oraz przedstawicielami gmin zbierano dokumentację w związku z naruszeniem zakazu reklamy alkoholu przez Browary Warszawskie oraz Firmę Bols Sport Travel. Zgromadzona dokumentacji posłuży do uruchomienia stosownego postępowania karnego w związku ze złamaniem ustawowego zakazu reklamy napojów alkoholowych.

11. W celu zwiększenia ilość uruchamianych postępowań w sprawie cofnięcia zezwolenia opracowano procedurę cofania zezwoleń. Analiza dokonana przy współudziale Samorządowych Kolegiów Odwoławczych pokazała, że większość decyzji wydawanych przez gminy zawiera znaczne uchybienia formalne. Z drugiej strony same gminy zgłaszały potrzebę uzyskania stosownych wskazówek celem zwiększenia skuteczności swoich działań.

12. W związku ze zmianą ustroju m.st. Warszawy w pierwszym kwartale 2003 roku z inicjatywy dotychczasowych dzielnic odbywały się spotkania z przedstawicielami Biura Polityki Społecznej, które w nowym ustroju zajmuje się koordynacją warszawskiego systemu rozwiązywania problemów alkoholowych. Pracownicy Agencji udzielali pomocy merytorycznej władzom miasto w sprawie kierunków i podstaw polityki lokalnej wobec alkoholu.

13. W ramach kampanii „Alkohol – nieletnim dostęp wzbroniony” podjęto działania mające na celu zaangażowanie gmin. Na przełomie czerwca i lipca 2003 roku PARPA wysłała do wszystkich gmin w Polsce (2.478) pakiety informacyjne. Celem wysyłki było: − poinformowanie gmin o kampanii i jej założeniach; − zachęcenie samorządów do wsparcia kampanii i przyłączenia się do działań

kampanijnych. W celu określenia zakresu współpracy między samorządami gminnymi a PARPA do pakietu materiałów dołączona została ankieta zgłoszeniowa, w której gminy wyznaczały zakres interesujących je działań. Do udziału w tym przedsięwzięciu zgłosiło się 280 gmin (co stanowi 11% ogółu). Sprawozdania z podjętych działań zostało umieszczone na stronie internetowej Agencji www.parpa.pl.

14. W ramach doskonalenia i podnoszenia jakości usług świadczonych przez Telefony Zaufania zorganizowano we współpracy merytorycznej z Polskim Towarzystwem Pomocy Telefonicznej w dniach 13–14 września 2003 roku szkolenie dla dyżurnych TZ dla osób z problemem alkoholowym i członków ich rodzin. Celem szkolenia było


102

doskonalenie warsztatu pracy dyżurnego TZ i dostarczenie im wiedzy z zakresu specyfiki choroby alkoholowej i wpływie funkcjonowanie rodziny.

15. W ramach doskonalenia i podnoszenia jakości usług świadczonych przez Telefony Zaufania udzielono wsparcia międzynarodowej konferencji szkoleniowej pn. „Terapia słuchania i zaprzyjaźniania się – alkoholik i jego rodzina”, która odbyła się dniach 3–5 października 2003 roku. W konferencji wzięli udział dyżurni z 50 placówek, a głównym celem spotkania było przygotowanie słuchających, aby mogli oni udzielić właściwej i adekwatnej porady i wsparcia, a także wymiana doświadczeń między placówkami krajowymi a zagranicznymi, zaproszonymi na konferencję z 14 krajów.

16. W dniach 9–11 listopada 2003 roku odbyła się w Warszawie konferencja ponad 100 przedstawicieli stowarzyszeń abstynenckich. Podczas spotkania opracowano standardy pracy wewnętrznej i zewnętrznej klubów, a także dyskutowano nad potrzebą większego udziału stowarzyszeń w kształtowaniu polityki państwa wobec spraw związanych z alkoholem

17. Opracowano Rekomendacje do realizowania i finansowania gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na rok 2004 i wysłano je do wszystkich gmin w Polsce. Rekomendacje są opracowywane co roku, uwzględniają zmiany w regulacjach prawnych i pełnią role przewodnika o sposobach realizacji gminnych programów.

18. Pracownicy PARPA brali również udział w szkoleniach i naradach organizowanych regionalnie: − Narada dotycząca działań wobec nietrzeźwych kierowców organizowana przez Urząd

Miasta Słupsk. − Konferencje Wojsk Lądowych w Ostródzie nt. bezpieczeństwa w ruchu drogowym. − Spotkanie zorganizowane z inicjatywy Pełnomocnika Marszałka województwa

warmińsko – mazurskiego w Mrągowie promujące założenia kampanii „Alkohol – nieletnim dostęp wzbroniony” oraz działania na rzecz przeciwdziałania nietrzeźwości kierowców – podczas pikniku Country.

− Konferencja dla pełnomocników i członków gminnych komisji nt. profilaktyki uzależnień zorganizowana wspólnie przez Urząd Marszałkowski i Urząd Wojewódzki w Kielcach.

− Szkolenie w Szczecinie i Katowicach dla osób zajmujących się wydawaniem zezwoleń w związku z nowymi regulacjami prawnymi.

− Seminarium dla członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych organizowane przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej w Łodzi oraz we Wrocławiu.

− Narada pełnomocników województwa dolnośląskiego zorganizowana przez Urząd Marszałkowski woj. Dolnośląskiego.

− Narada pełnomocników województwa lubuskiego zorganizowana przez Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnień w Zielonej Górze.

− Forum Przewodniczących Gminnych Komisji oraz Pełnomocników ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Województwa Łódzkiego.

− Forum Stowarzyszeń Abstynenckich Województwa Lubelskiego zorganizowane przez Pełnomocnika Zarządu Województwa Lubelskiego.

19. W siedzibie PARPA zorganizowano spotkania poświęcone problematyce nietrzeźwości kierowców. Jedno ze spotkań miało na celu odpowiedź na pytanie: dlaczego ludzie podejmują decyzję o prowadzeniu pojazdów w stanie nietrzeźwości. Dyskusja odbywała się przy udziale ekspertów z instytucji zajmujących się bezpieczeństwem na drogach oraz organizacji pozarządowych. W ciągu całego roku odbyło się kilka narad roboczych, których celem było opracowanie programu


103

psychokorekcyjnego dla kierowców zatrzymanych za jazdę w stanie nietrzeźwości. Efektem pracy było powstanie pod koniec roku trzech, gotowych do pilotażu, programów korekcyjnych.

20. Zebrano opinie z sądów okręgowych oraz Ministerstwa Sprawiedliwości na temat zasadności, legalności i warunków orzekania wobec nietrzeźwych kierowców zobowiązania do udziału w programie psychokorekcyjnym.

21. Opracowany został, jako element edukacji publicznej w zakresie oddziaływań na kierowców licznik trzeźwości, do badania szacunkowego stężenia alkoholu we krwi po upływie określonego czasu.

22. Opracowano projekt procedury oddziaływań na kierowców zawodowych w zakładach komunikacji publicznej w ramach profilaktyki pracowniczej.

23. Samorządy lokalne, przede wszystkim z sieci gmin wiodących otrzymały w formie rekomendacji propozycje działań na rzecz przeciwdziałania nietrzeźwości kierowców.

6.7. Program VII – Prowadzenie i wspieranie edukacji publicznej

w zakresie problemów alkoholowych W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów: • Niska wiedza o szkodach i problemach wynikających z picia alkoholu wśród młodzieży i

dorosłej populacji społeczeństwa. • Brak rzetelnej i szeroko dostępnej informacji o standardach pomocy i terapii dla osób

uzależnionych i ich rodzin. • Niewystarczający stan wiedzy o nowoczesnych metodach terapii uzależnień. • Niski poziom wiedzy o profilaktyce problemów alkoholowych wśród grup zawodowych

mających decydujące znaczenie dla wdrażania programów profilaktycznych w szkołach i środowiskach lokalnych.

• Niedostateczna wiedza o skali i specyfice zjawiska przemocy domowej ze szczególnym uwzględnieniem rodzin z problemem alkoholowym.

• Nieprzestrzeganie przez osoby nietrzeźwe zasad bezpieczeństwa w miejscach publicznych i miejscach pracy.

• Nieznajomość zadań i obowiązków wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wśród pracowników jednostek samorządowych i resortów centralnych.

• Konieczność szerokiego i skutecznego informowania o nowych przedsięwzięciach w zakresie wdrażania nowoczesnych programów profilaktycznych i programów terapeutycznych realizowanych przez Agencję lub we współpracy z Agencją oraz poszerzanie wiedzy na temat problematyki alkoholowej – szeroko pojęta edukacja publiczna w tej dziedzinie.

W ramach tego programu prowadzone działania zmierzają do osiągnięcia następujących celów: • Zwiększenie podstawowej wiedzy o alkoholu (m.in. zawartość alkoholu w różnych

napojach alkoholowych, jego działanie na organizm itp.) i popularyzowanie wiedzy na temat szkód wynikających z picia alkoholu dla życia rodzinnego i społecznego (ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży i kobiet).

• Zwiększenie dostępności informacji dla potencjalnych pacjentów lecznictwa odwykowego i ich rodzin oraz grup samopomocowych.


104

• Zwiększenie ilości specjalistycznych publikacji dla pracowników lecznictwa odwykowego oraz lekarzy, pielęgniarek, psychologów, menadżerów służby zdrowia z zakresu programów i metod terapii uzależnień od alkoholu (z naciskiem na osoby niepełnoletnie i kobiety).

• Zwiększenie wiedzy o nowoczesnej profilaktyce problemów alkoholowych wśród wychowawców i opiekunów młodzieży (pedagodzy, psycholodzy, dyrektorzy szkół i kuratorzy).

• Zwiększenie wiedzy o formach profesjonalnej pomocy psychoterapeutycznej i socjoterapeutycznej dla dzieci z rodzin alkoholowych.

• Podniesienie świadomości społecznej w dziedzinie konieczności ochrony praw ofiar, obalanie mitów na temat przemocy domowej i popularyzowanie nowoczesnych metod pomocy rodzinom, w których występuje przemoc.

• Zwiększenie świadomości zagrożeń i szkód powodowanych przez osoby nietrzeźwe w miejscach publicznych i zapoznanie pracodawców z możliwościami wprowadzania programów pracowniczych w dziedzinie profilaktyki problemów alkoholowych w podległych im zakładach.

• Popularyzacja wiedzy na temat zadań własnych samorządów wynikających z unormowań prawnych.

• Popularyzacja wiedzy o programach, sprawdzonych w innych krajach i społecznościach, związanych z prewencją problemów alkoholowych.

Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania:

Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych prowadzi różnorodne działania, które w całości składają się na nowoczesny model edukacji publicznej w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Próbując zmieniać nastawienie mediów i całego społeczeństwa do problematyki alkoholowej oraz sposób mówienia i opisywania tej tematyki. Przekaz informacyjny, który kieruje do szerokiej opinii publicznej, związany jest z wieloma perspektywami ujmowania problemów alkoholowych: z perspektywą zdrowotną, w tym zdrowia publicznego, społeczną, wychowawczą, ekonomiczną.

1. Do prowadzenia szeroko pojętej działalności edukacyjnej w 2003 roku PARPA

wykorzystywała Internet, który we współczesnym świecie stał się powszechnym i najszybszym narzędziem przekazywania informacji i wiedzy. W 2003 roku stronę internetową Agencji (www.parpa.pl) odwiedziło blisko 154 tys. osób; 1.100 subskrybentów otrzymywało stałe serwisy informacyjne o najważniejszych działaniach i przedsięwzięciach podejmowanych w obszarze problematyki alkoholowej i przemocy w rodzinie, zmianach związanych z nowelizacją ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi i innych kwestiach prawnych oraz dotyczących polityki społecznej. Podczas jednej wizyty statystyczny internauta przeglądał średnio 14 stron.

2. W 2003 roku PARPA dofinansowała działalność Centrum Informacji Naukowej na temat problemów alkoholowych, które na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych prowadził Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Centrum Informacji Naukowej działa 4 lata i zajmuje się porządkowaniem i propagowaniem wiedzy o zjawiskach związanych z używaniem, nadużywaniem i uzależnieniem od alkoholu; upowszechnianiem wiedzy o problemach zdrowotnych, emocjonalnych, społecznych i prawnych wynikających z nadużywania alkoholu; rozpowszechnianiem najnowszych osiągnięć psychologii i medycyny w zakresie psychoterapii uzależnień, współuzależnienia i terapii dorosłych


105

dzieci alkoholików (DDA), profilaktyki społecznej oraz leczenia powikłań zdrowotnych spowodowanych uzależnieniem. W 2003 roku CIN prowadził m.in.: − portal psychologiczny www.psychologia.edu.pl, który służył upowszechnianiu

wiedzy psychologicznej i medycznej m.in. w obszarze problematyki uzależnień, psychoterapii, psychologii zdrowia, psychologii przemocy, przepisów prawnych wiążących się z pracą psychologów. W ramach portalu prowadzony był katalog uporządkowanych tematycznie artykułów (opublikowano 404 artykuły, czytelnia zawiera obecnie 560 pozycji) i wartościowych, rzetelnych stron WWW (w 2003 roku pojawiło się 113 nowych adresów) poświęconych psychologii i problematyce uzależnień. Na bieżąco aktualizowany jest słownik psychologiczny, przydatny w rozumieniu trudnych tekstów. Został on rozbudowany o 48 nowych haseł i łącznie liczy ich 148. W 2003 roku odnotowano ponad 423 tys. wizyt w portalu.

− serwis informacyjny IPZ przeznaczony dla osób profesjonalnie zajmujących się problematyką uzależnień, psychologią, psychiatrią. Serwis zawiera najnowsze wiadomości dotyczące wyników badań nad alkoholem i innymi uzależnieniami oraz problemów społecznych związanych z tym obszarem; przekazuje informacje z zakresu polityki społecznej i najnowszych rozporządzeń w sprawach psychiatrii i lecznictwa odwykowego oraz bieżące informacje dotyczące profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w Polsce i na świecie. W 2003 roku ukazało się 49 numerów Serwisu.

− listę dyskusyjną pracowników lecznictwa odwykowego. Celem listy jest integracja środowiska zawodowego pracowników lecznictwa odwykowego, wymiana doświadczeń, pomysłów, nowych koncepcji terapii pomoc w samoorganizacji wokół nowych inicjatyw, nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów zawodowych itp. Tematyka listy obejmuje m.in.: uzależnienie od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, nałogowe zachowania, współuzależnienie, przemoc w rodzinie alkoholowej, dzieci w rodzinie alkoholowej, dorosłe dzieci alkoholików (DDA), psychoterapię, badania. W dyskusjach prowadzonych na liście uczestniczą osoby związane z szeroko rozumianym lecznictwem odwykowym: psycholodzy, psychiatrzy, absolwenci uniwersyteckich kierunków społecznych, takich jak: resocjalizacja, pedagogika, socjologia oraz instruktorzy i specjaliści terapii uzależnień, pełnomocnicy i członkowie gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. W 2003 roku uczestnikami listy było 114 osób, które wysłały na listę ponad 515 listów.

− baza adresowa placówek lecznictwa odwykowego w Polsce (www.odwyk.pl); uporządkowana województwami (wraz z adresami, telefonami, stronami WWW, i e – mailami), zawiera wybrane, najlepsze tego typu placówki w kraju (ogółem 454 adresy).

− bibliotekę naukową, która zawiera wybór abstraktów i pełnych wersji artykułów naukowych, które dotyczą problematyki uzależnień, przemocy, psychologii zdrowia, psychoedukacji i psychoterapii. Zamieszczono 481 abstraktów.

3. W ramach prowadzenia edukacji publicznej na temat szkód zdrowotnych wynikających z picia alkoholu Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych dofinansowywała wydawanie miesięcznika „Świat Problemów” (nakład 4.000 egz.), którego wydawcą jest Fundacja Rozwoju Profilaktyki, Edukacji i Terapii Problemów Alkoholowych ETOH w Warszawie. Pismo stanowi ogólnopolskie forum dla prezentowania działań realizowanych w ramach polskiego modelu rozwiązywania problemów alkoholowych, które mają na celu stworzenie profesjonalnego, kompleksowego systemu pomocy dla licznej grupy osób z problemem alkoholowym. Model ten charakteryzuje się decentralizacją działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz przeniesieniem kompetencji w tej


106

dziedzinie na szczebel samorządu gminnego. Dlatego właśnie samorządy gminne (przede wszystkim członkowie gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych), a także osoby zajmujące się realizacją lokalnej polityki wobec alkoholu są głównymi odbiorcami miesięcznika. Pismo aktywnie włącza się również w działania edukacyjne w zakresie profilaktyki uzależnień prowadzone na terenie gmin.

4. W 2003 roku wśród działań służących zwiększaniu wiedzy na temat najnowszych dokonań w dziedzinie uzależnień należy wymienić także współpracę przy kwartalniku naukowym „Alkoholizm i Narkomania” (nakład 1.200 egz.) Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i Instytutu Psychiatrii i Neurologii. Kwartalnik poświęcony jest medycznym i psychologicznym aspektom uzależnień. Publikuje wyniki badań prowadzonych w Polsce, a także komentarze do badań nad alkoholizmem prowadzonych zagranicą.

5. Do pracowników lecznictwa odwykowego i innych specjalistów zajmujących się pracą z osobami uzależnionymi i członkami rodziny alkoholowej skierowany jest dwumiesięcznik „Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia” (nakład 2.500 egz.), który na zlecenie Agencji wydaje Fundacja „Zdrowie – Trzeźwość” w Bełchatowie. Pismo jest jedynym ogólnopolskim periodykiem, który spełnia ważną rolę edukacyjno – informacyjną w zakresie zwiększania kompetencji zawodowych pracowników lecznictwa odwykowego. Prezentuje nowoczesne metody wykorzystywane w psychoterapii osób uzależnionych i współuzależnionych, przedstawia najciekawsze placówki lecznictwa odwykowego, badania naukowe w dziedzinie psychologii, psychoterapii i nauk społecznych, integruje środowisko osób profesjonalnie zajmujących się problematyką uzależnienia od alkoholu. Dwumiesięcznik adresowany jest do: pracowników lecznictwa odwykowego, psychoterapeutów, psychologów, lekarzy.

6. W 2003 roku PARPA zawarła umowę 710/03/D z Ośrodkiem Apostolstwa Trzeźwości w Zakroczymiu, dotyczącą dofinansowania wydania książki „Moralne aspekty choroby alkoholowej i profilaktyki” (nakład 500 egz.). Książka ukazuje problematykę uzależnienia od alkoholu i profilaktyki od strony moralnej. Znajdziemy w niej teksty o kulturalno – społecznych uwarunkowaniach uzależnienia, medycznych i społecznych konsekwencjach choroby alkoholowej, czynników wpływających na formowanie się uzależnienia, zadań państwa w prowadzeniu działań z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Opublikowane artykuły są pokłosiem konferencji, która nosiła ten sam tytuł, zorganizowanej w maju 2003 roku przez OAT.

7. Ważnym działaniem PARPA w dziedzinie upowszechniania standardów profilaktyki dzieci i młodzieży jest dofinansowywanie wydawania miesięcznika „Remedium” (nakład 4.000 egz.), wydawanego na zlecenie PARPA przez Fundację Rozwoju Profilaktyki, Edukacji i Terapii Problemów Alkoholowych w Warszawie. Pismo kierowane jest do: nauczycieli, pedagogów, wychowawców szkolnych, psychologów, pracowników placówek oświatowych, poradni szkolnych i psychologiczno – pedagogicznych, świetlic socjoterapeutycznych. „Remedium” przedstawia na swoich łamach najważniejsze osiągnięcia w dziedzinie: edukacji z zakresu podstawowej pomocy psychologicznej, psychoedukacji, efektywnej metodologii pracy wychowawczej prowadzonej w środowisku szkolnym i rodzinnym, w świetlicach socjoterapeutycznych i klubach młodzieżowych; promowania najwartościowszych szkolnych i środowiskowych programów profilaktycznych; badań dotyczących potrzeb i problemów dzieci i młodzieży, niepokojących zjawisk społecznych takich jak: picie alkoholu i używanie innych substancji psychoaktywnych, przemocy, agresji itp.; rozwoju osobowości oraz promocji zdrowego stylu życia.

8. Pomoc psychoterapeutyczna i socjoterapeutyczna jest jednym z priorytetowych zadań Agencji. W tym zakresie PARPA stara się m.in. podążać za światowymi wzorcami


107

działań, dlatego wznowiono książkę pt. „Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików” (nakład 2.000 egzemplarzy) amerykańskich autorów Bryana E. Robinsona i J. Lyn Rhoden. Autorzy rozpatrują problemy i potrzeby dzieci dorastających w rodzinach alkoholowych w kontekście najważniejszego dla nich środowiska – rodziny; badają wpływ alkoholu na życie rodzinne w 4 jego najważniejszych aspektach: zaspokajania potrzeb psychicznych, tworzenia odpowiedniego klimatu emocjonalnego do rozwoju, poczucia tożsamości i problemu wyznaczania granic. Wśród wznowionych książek znalazła się także publikacja pt. „Nastolatki i alkohol” Rogera E. Voglera i Wayne’a R. Bartza (nakład 3.000 egzemplarzy). Autorzy opierając się na doświadczeniach amerykańskich rodziców, dostarczają wiedzy o podstawowych metodach zapobiegania piciu nastolatków i sposobach działania, w momencie gdy uzależnienie dziecka staje się faktem. Książka adresowana jest do rodziców, wychowawców i pedagogów szkolnych.

9. W nakładzie 30 tys. egzemplarzy wydrukowano ulotkę „Alkohol kradnie wolność”, skierowaną do młodzieży, która zwraca uwagę na konsekwencje picia przez nich alkoholu dotyczące przede wszystkim ich rozwoju psychologicznego. Materiał ten wykorzystano w akcji „Radość bez alkoholu, wakacje bez ryzyka”, którą PARPA organizuje od wielu lat.

10. Dla profesjonalistów pracujących z dziećmi, które doznały urazu psychicznego na skutek ważnych wydarzeń w ich życiu, przygotowano książkę „Leczenie dzieci po urazach psychicznych” autorstwa Beverly James (nakład 3.000 egzemplarzy). Metody diagnozy i terapii proponowane przez autorkę są przeznaczone dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Najważniejszym elementem terapii dzieci jest pomoc interdyscyplinarna, dlatego w tworzeniu planu pracy z małymi pacjentami ważne jest, aby aktywnie uczestniczyli również rodzice, opiekunowie, nauczyciel i inne bliskie osoby, które przyjmują rolę współterapeutów. Zastosowanie takiego modelu przynosi najlepsze efekty. I do korzystania z takiego podejścia zachęca ta publikacja.

11. W 2003 roku ukazał się raport „Alkohol i młodzież” (nakład 1.500 egzemplarzy) opracowana na podstawie amerykańskiego indeksowanego czasopisma „Alcohol World. Health and Research”. Publikacja ta stanowiła 29 tom w serii wydawniczej „Alkohol a zdrowie”. Zawiera artykuły, które dotyczą m.in. poziomu spożycia alkoholu przez młodocianych w Stanach Zjednoczonych, rozpoznania zaburzeń związanych z piciem alkoholu wśród tej populacji, objawów psychopatologicznych uzależnienia i nadużywania alkoholu przez młodocianych. Przytaczane wskaźniki pochodzą z 3 badań (Monitoring the Future Study, National Household Survey on Drug Abuse i Youth Risk Behavior Survey) prowadzonych cyklicznie w całych Stanach. Prezentowane badania pokazują różnice w piciu alkoholu przez młodocianych ze względu na wiek, zmienne socjodemograficzne, zachowanie i postawy; obrazują także związek między piciem alkoholu a używaniem innych substancji psychoaktywnych, trendy w piciu. Szeroko zaprezentowano również doświadczenia i wnioski z Projektu Northland – wieloletniego projektu badawczego prowadzonego w kilku społecznościach lokalnych w stanie Minnesota, którego celem było zmniejszenie spożycia alkoholu wśród młodzieży i ograniczenie związanych z tym problemów. Książka adresowana jest do osób zajmujących się profilaktyką problemów alkoholowych i pracą z młodzieżą.

12. Z zapobieganiem przemocy domowej w 2003 roku związane było także dofinansowywanie i promowanie przez PARPA dwumiesięcznika „Niebieska Linia” (nakład 4.000 egz.), którego wydawcą jest Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Najważniejszym zadaniem pisma jest informowanie i prowadzenie edukacji w dziedzinie problemów związanych z przemocą w rodzinie, ze szczególnym uwzględnieniem rodzin z problemami alkoholowymi, badanie związków


108

interakcji między piciem alkoholu a przemocą, upowszechnianie badań związanych ze skalą i specyfiką zjawiska, promowanie najlepszych rozwiązań w dziedzinie pomocy rodzinom doświadczającym przemocy oraz najskuteczniejszych programów psychokorekcyjnych dla sprawców przemocy.

13. W zakresie popularyzowania zapisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi wydano materiały dla członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych – „Rekomendacje do realizowania i finansowania gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w 2004 roku” (nakład 6.000 egz.). Stanowią one katalog działań składających się na rodzaj przewodnika, który pokazuje, jak w praktyce gminy mogą realizować zadania określone w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

14. W związku z dużym zainteresowaniem zagadnieniami związanymi z przestrzeganiem bezpieczeństwa w miejscach publicznych oraz zmianą kwalifikacji prawnej prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwym wznowiono broszurę „Alkohol i kierowca” (nakład 6.000 egz.). Publikacja ta zawiera informacje dotyczące prawa o ruchu drogowym, kwestii nietrzeźwych kierowców, zagadnienia uczestnictwa osób nietrzeźwych w wypadkach drogowych i innych szkód wynikających ze spożywania przez kierowców napojów alkoholowych.

15. W 2003 roku Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych opublikowała „Raport o stanie zdrowia na świecie w 2002 roku. Analiza zagrożeń, promocja zdrowia” (nakład 700 egz.), opracowany przez ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia z całego świata. Każdego roku ŚOZ przygotowuje takie raporty. W Polsce ukazuje się on po raz pierwszy. Raport zawiera analizę najważniejszych zagrożeń dla zdrowia populacji w ujęciu globalnym. Wśród nich znalazły się m.in.: picie alkoholu, palenie tytoniu, wysokie ciśnienie krwi, ryzykowne zachowania seksualne, wysoki poziom cholesterolu. Autorzy Raportu podają, że alkohol znajduje się na 3. miejscu wśród 10 najważniejszych czynników ryzyka w krajach rozwiniętych, do których należy także Polska. Wpływowi alkoholu, oprócz zatruć i uzależnienia, przypisuje się w Europie 50 – 75% przypadków marskości wątroby, raka przełyku, padaczki, utonięć, wypadków samochodowych, niezamierzonych urazów i zabójstw. Znaczna część Raportu poświęcona jest również strategiom obniżania ryzyka zagrożeń oraz analizom stosunku kosztów do skuteczności działań podejmowanych w systemie ochrony zdrowia. Stanowi to istotną informację dla rządów, a zwłaszcza decydentów w systemie ochrony zdrowia, które powinny odgrywać poważniejsza niż dotąd rolę w kształtowaniu polityki zapobiegania zagrożeniom zdrowotnym.

16. W ramach podnoszenia kwalifikacji osób zatrudnionych w lecznictwie odwykowym Agencja wydała „Picie i alkoholizm w świetle teorii psychologicznych” (nakład 700 egz.). Publikacja ta stanowi przegląd badań nad psychologicznymi koncepcjami picia i alkoholizmu. Wraz z rozwojem badań naukowych pojawia się potrzeba zastosowania nowych i bardziej skutecznych rozwiązań w praktyce leczenia i zapobiegania alkoholizmowi. Znajomość różnych stanowisk psychologicznych ułatwi zrozumienie mechanizmów picia i nadużywania alkoholu. Książka ta skierowana jest do wszystkich, którzy spotykają się z alkoholizmem w praktyce, a chcieliby pogłębić swoją wiedzę na temat przyczyn jego powstawania. Jest ona przeznaczona również dla tych, którzy chcą nowocześnie i skutecznie leczyć osoby uzależnione.

17. W ramach współpracy z organizacjami katolickimi Agencja dofinansowuje dwumiesięcznik „Trzeźwymi Bądźcie” (nakład 5.000 egz.), wydawany od 1989 roku przez Ośrodek Apostolstwa Trzeźwości Warszawskiej Prowincji Braci Mniejszych Kapucynów w Zakroczymiu. Odbiorcami pisma są duszpasterze trzeźwości oraz osoby


109

świeckie współpracujące z wyznaniowymi organizacjami propagującymi i wspierającymi trzeźwość. Czasopismo zostało zatwierdzone przez władze kościelne jako ogólnopolskie pismo trzeźwościowe i jest jedynym tego typu periodykiem w Polsce. Można w nim znaleźć m.in.: świadectwa osób uzależnionych powracających na drogę trzeźwości, przykłady działań profilaktycznych realizowanych przez Kościół, wskazania do pracy trzeźwościowej dla wspólnot parafialnych, informacje na temat ośrodków, które niosą pomoc osobom uzależnionym i ich rodzinom.

6.8. Program VIII – Monitorowanie i doskonalenie narodowej strategii

rozwiązywania problemów alkoholowych oraz wspieranie strategii regionalnych w tym zakresie

W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów: • Trudności organizacyjne i finansowe w realizacji zadań określonych w wojewódzkich

programach profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. • Ograniczona i dość powierzchowna w poprzednich latach współpraca w realizacji zadań

Narodowego Programu z większością resortów centralnych. W ramach tego programu prowadzone działania zmierzają do osiągnięcia następujących celów: • Merytorycznego i organizacyjnego wsparcia samorządów województw w realizacji

wojewódzkich programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. • Wzmocnieniem współpracy pomiędzy PARPA i ministerstwami odpowiedzialnymi za

realizację zadań Narodowego Programu. Realizacji wyżej przedstawionych celów służyły następujące działania: 1. W 2003 roku kontynuowano współpracę z pełnomocnikami zarządów województw

ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Jednym z ważnych elementów tej współpracy było przygotowanie koncepcji i uruchomienie w kilku województwach wspólnych programów szkoleniowych. Pierwszy z tych programów, zaadresowany do lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej pracujących w środowisku wiejskim oraz lekarzy rodzinnych, dotyczył stosowania w praktyce lekarskiej metod wczesnego diagnozowania oraz podejmowania interwencji wobec pacjentów nadużywających alkoholu. Agencja przygotowała szczegółowy scenariusz tego szkolenia obejmujący dwie dwudniowe sesje oraz zorganizowała seminarium edukacyjne dla realizatorów tego szkolenia w województwach. Każde z województw, które włączyło się do tego projektu wytypowało kilkuosobowy zespół specjalistów – psychoterapeutów oraz lekarzy – którzy podczas seminarium zapoznali się z programem szkolenia, a także przećwiczyli wszystkie elementy warsztatowo–seminaryjne. Agencja przygotowała również materiały edukacyjno–informacyjne dot. problemów alkoholowych, uzależnienia, współuzależnienia, terapii, przemocy domowej, które przeszkoleni lekarze będą przekazywać swoim pacjentom. Opracowany został także wykaz publikacji stanowiących podręczną biblioteczkę dla lekarzy. Drugi wspólnie realizowany projekt szkoleniowy dotyczy pracowników gminnych punktów konsultacyjnych w zakresie poprawy efektywności kontaktowania się i pomocy osobom uzależnionym od alkoholu i członkom ich rodzin, a także ofiarom i sprawcom przemocy domowej. Programy szkolenia lekarzy oraz pracowników gminnych punktów konsultacyjnych, merytorycznie przygotowane przez Agencję zostały zrealizowane w 2003 roku w pięciu


110

województwach, w trzech innych ich realizację przesunięto na 2004 roku. Agencja zawarła w tej sprawie jedno porozumienie o współpracy z Zarządem województwa małopolskiego.

2. Ważnym elementem ścisłej współpracy Agencji z samorządami województw były również konsultacje w sprawie ustawy o zatrudnieniu socjalnym, prowadzone w trakcie prac legislacyjnych nad tym projektem, w pierwszym kwartale 2003 roku. Ustawa o zatrudnieniu socjalnym – w ramach przepisów przejściowych do tej ustawy – przewidywała także istotne zmiany w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Niektóre z tych zmian były sprzeczne z interesami zdrowia publicznego i budziły wątpliwości w wielu samorządach np. likwidacja systemu pełnomocników ds. rozwiązywania problemów alkoholowych (zarówno na poziomie gmin i województw) oraz przekazanie całości zadań i środków finansowych w tej dziedzinie do ośrodków pomocy społecznej. Ostatecznie podczas prac legislacyjnych w Sejmie usunięto lub zmieniono większość zapisów budzących najwięcej wątpliwości i protestów. Na początku czwartego kwartału 2003 roku Agencja podjęła nowy proces konsultacji z samorządami województw dotyczący projektu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Sprawie tej była poświęcona specjalna narada robocza 7 października 2003 roku.

3. Współpraca z samorządami województw koncentrowała się także na ulepszaniu dotychczasowych działań profilaktycznych i naprawczych podejmowanych w ramach Wojewódzkich Programów Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, w szczególności na pomaganiu gminom w realizacji zadań własnych wynikających z zapisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. PARPA współpracowała z większością pełnomocników także w zakresie wdrażania nowoczesnych programów socjoterapeutycznych w świetlicach dla dzieci z rodzin alkoholowych oraz analizie stanu zasobów – kadrowych i organizacyjnych w tym zakresie.

4. W 2003 roku odbyło się kilka spotkań z przedstawicielami ministerstw i urzędów centralnych poświęconych realizacji zadań określonych w Narodowym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000 – 2005. W spotkaniach tych uczestniczyli przedstawiciele Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwa Sprawiedliwości, Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu. Efektem tych spotkań było uzgodnienie zmian w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – związanych z ustawą o zatrudnieniu socjalnym oraz projektem ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a także podjęcie wspólnych, konkretnych działań dotyczących różnych aspektów problemów alkoholowych np. interwencje wobec placówek terapii uzależnień w sprawie przyjmowania pacjentów sądownie zobowiązanych do podjęcia leczenia odwykowego. W tej sprawie odbyło się specjalne spotkanie z udziałem przedstawicieli resortu zdrowia, sprawiedliwości oraz zaproszonych przez Agencję ekspertów.

5. Agencja podjęła także współpracę z Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz wybranymi samorządami gminnymi w zakresie przeciwdziałania niezgodnej z prawem reklamie napojów alkoholowych – piwa oraz wódki BOLS (reklamowanej ponownie w oparciu o skojarzenie z łódką BOLS). Została sporządzona dokumentacja oraz przygotowany wniosek o wszczęcie postępowania w tej sprawie.


111

6.9. Program IX – Inicjowanie, prowadzenie i promowanie badań diagnostycznych i ekspertyz

W ramach tego programu pracowano nad rozwiązaniem następujących problemów: • Niewystarczająca ilość wartościowych badań diagnozujących i monitorujących różne

aspekty problemów alkoholowych w Polsce. • Niewystarczająca ilość wartościowych diagnoz i analiz sięgających w głąb różnorodnych

zjawisk i problemów społecznych oraz ekonomicznych, przedstawiających rzeczywistość z perspektywy problemów alkoholowych.

W ramach tego programu prowadzone działania zmierzają do osiągnięcia następujących celów: • Monitoring skali zjawiska problemów alkoholowych (wielkość spożycia, tendencje w

wybranych populacjach, skala szkód związanych z piciem alkoholu – etc.) • Lepsze zrozumienie wybranych zjawisk społecznych, ich przyczyn i skutków oraz

wzajemnych związków między nimi widzianych z perspektywy problemów alkoholowych.

• Poznanie opinii różnych grup społecznych na temat oczekiwanych kierunków i form działania, podejmowanych na rzecz rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

• Poznanie najbardziej wartościowych wyników badań z zakresu rozwiązywania problemów alkoholowych prowadzonych na świecie.

Realizacji wyżej wymienionych celów służyły następujące działania: 1. W 2003 roku na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów

Alkoholowych zrealizowane zostały ogólnopolskie badania ankietowe pn. „Substancje psychoaktywne – postawy i zachowania cz.2”. Głównym powodem, dla którego zdecydowano się na realizację tych badań, była wprowadzona w drugiej połowie 2002 roku istotna obniżka stawek podatku akcyzowego od napojów spirytusowych, co spowodowało obniżenie cen wódek o ok. 25–30% oraz pojawiające się informacje o znacznym wzroście produkcji tych napojów pod koniec 2002 i na początku 2003 roku. Badania te miały w istocie charakter eksperymentalny. Identyczne, ogólnopolskie badania Agencja zrealizowała dokładnie rok wcześniej (czerwiec/lipiec 2002 roku, przed obniżeniem podatku akcyzowego), co tworzyło wyjątkową okazję do praktycznego zweryfikowania jednej z naukowych hipotez stwierdzających bezpośrednią zależność pomiędzy obniżeniem cen napojów alkoholowych a wzrostem ich średniego spożycia. Realizację badań terenowych, ze względu na porównywalność wyników powierzono tej samej firmie, która realizowała badania w 2002 roku tj. Pracowni Badań Społecznych w Sopocie. Wyniki badań zostały zaprezentowane podczas konferencji prasowej zorganizowanej 4 grudnia br. z udziałem Ministra Zdrowia i dyrektora Agencji, w Centrum Informacyjnym Rządu.

2. W 2003 roku Agencja we współpracy z krajowym Biurem ds. Przeciwdziałania Narkomanii oraz Instytutem Psychiatrii i Neurologii zrealizowała III edycję ogólnopolskiego projektu badawczego – ESPAD 2003. Projekt ten stanowi kontynuację wcześniejszych badań z 1995 i 1999 roku i dotyczy rozmiarów konsumpcji alkoholu oraz innych substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną w wieku 15 i 17 lat. Badania te stanowią część europejskiego projektu, w którym oprócz Polski uczestniczy także kilkadziesiąt innych państw europejskich.

3. W dniach 26 – 27 czerwca 2003 roku, w Mądralinie k. Warszawy, PARPA zorganizowała seminarium naukowe poświęcone omówieniu wyników ogólnopolskich


112

badań ankietowych pn. „Substancje psychoaktywne – postawy i zachowania” zrealizowanych w 2002 roku. W seminarium wzięło udział kilkunastu wybitnych naukowców z różnych ośrodków akademickich, zajmujący się tą problematyką. Zaproszeni goście na podstawie przekazanego im zbioru danych z badań opracowali pogłębione, szczegółowe analizy i cząstkowe raporty dotyczące kilku ważnych kwestii poruszanych w badaniu. Całość tych prac jest aktualnie przygotowywana do publikacji.

4. Jednym z ważnych zadań realizowanych przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych jest przygotowanie projektu sprawozdania z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi za kolejne lata. Zgodnie z art. 20 ustawy Rada Ministrów corocznie składa sprawozdanie Sejmowi, który przed jego przyjęciem podejmuje parlamentarną debatę. Opracowanie tego dokumentu wymaga zebrania informacji z samorządów gminnych, samorządów województw, urzędów wojewódzkich, Regionalnych Izb Obrachunkowych, organizacji pozarządowych oraz szeregu ministerstw i instytucji centralnych, które realizują zadania ustawowe w ramach Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000 – 2005. Na podstawie zgromadzonych materiałów oraz analiz i ekspertyz opracowywanych przez Agencję corocznie powstaje sprawozdanie z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Sprawozdanie z realizacji ustawy za rok 2002 zostało przyjęte we wrześniu 2003 roku przez Radę Ministrów i skierowane do Sejmu RP.

5. W ramach prac związanych z opracowaniem „Sprawozdania z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi” PARPA przeprowadziła analizę raportów wojewódzkich omawiających realizację zadań ustawowych przez samorządy województw i gmin. Zgromadzone dane dotyczyły m.in. programów profilaktycznych realizowanych w szkołach (dla dzieci, nauczycieli i rodziców), programów socjoterapeutycznych dla dzieci z rodzin alkoholowych, działalności grup samopomocowych, zakresu świadczeń udzielanych przez placówki terapii uzależnień, programów pomocowych dla ofiar przemocy w rodzinie, punktów konsultacyjnych dla osób z problemem alkoholowym, telefonów zaufania oraz środków finansowych wykorzystywanych na te działania przez samorządy gminne.

6. W połowie 2003 roku Agencja uruchomiła nową, zmodernizowaną bazę danych zawierających informacje nt. stanu zasobów oraz działań z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na poziomie samorządów gminnych. Na podstawie obszernej, wystandaryzowanej ankiety zgromadzono dane z 2.254 gmin z całej Polski (na 2.478 istniejących obecnie gmin). W 2003 roku Agencja opublikowała pierwszy przegląd wybranych danych statystycznych ukazujący stan zasobów oraz zakres podejmowanych przez samorządy gminne działań z zakresu profilaktyki problemów alkoholowych.

7. W 2003 roku Agencja wsparła Instytut Psychiatrii i Neurologii, który organizował w Krakowie międzynarodową konferencję towarzystwa im. K. Bruno poświęconą najnowszym badaniom naukowym w zakresie problemów alkoholowych realizowanych na świecie.

8. W ramach współpracy z samorządami województw pracownicy PARPA uczestniczyli w kilkunastu seminariach szkoleniowych organizowanych przez pełnomocników zarządów województw oraz organizacje pozarządowe współpracujące z gminami. Głównym celem tych spotkań było lepsze przygotowanie samorządów lokalnych do realizacji gminnych programów oraz budowania lokalnych koalicji trzeźwościowych, a także wyjaśnianie wątpliwości związanych z kolejną nowelizacją ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.


113

6.10. Środki finansowe na realizację ww. programów poniesione z budżetu Ministra Zdrowia

W 2003 roku budżet Ministra Zdrowia w cz. 46 dziale 851 rozdz. 85154 „Przeciwdziałanie alkoholizmowi” wynosił 7.508.000 zł co w podziale na programy przedstawiało się następująco: • Program I – Zwiększanie dostępności i skuteczności pomocy terapeutycznej dla osób

uzależnionych i członków ich rodzin – 2.227.553 zł; • Program II – Wdrażanie do systemu ochrony zdrowia metod wczesnej diagnozy i

interwencji wobec pacjentów nadużywających alkoholu – 91.684 zł; • Program III – Rozwijanie profilaktyki szkolnej, rodzinnej i środowiskowej w zakresie

problemów alkoholowych – 374.807 zł; • Program IV – Doskonalenie i rozwijanie form i metod pomocy psychologicznej i

socjoterapeutycznej dla dzieci alkoholików – 355.135 zł; • Program V – Rozwijanie form i metod przeciwdziałania przemocy w rodzinach

alkoholowych – 1.016.661 zł; • Program VI – Wspieranie lokalnych systemów rozwiązywania problemów

alkoholowych i przeciwdziałanie nietrzeźwości w miejscach publicznych – 271.863 zł; • Program VII – Prowadzenie i wspieranie edukacji publicznej w zakresie problemów

alkoholowych – 1.099.354 zł; • Program VIII – Monitorowanie i doskonalenie narodowej strategii rozwiązywania

problemów alkoholowych oraz wspieranie strategii regionalnych w tym zakresie – 45.201 zł;

• Program IX – Inicjowanie, prowadzenie i promowanie badań diagnostycznych i ekspertyz – 156.489 zł.


114


115

Rozdział VII

DZIAŁANIA INNYCH MINISTERSTW, KOMITETU BADAŃ NAUKOWYCH ORAZ JEDNOSTEK

PUBLICZNEJ RADIOFONII I TELEWIZJI∗ 7.1. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej

Zgodnie z ustawą z dnia 29 listopada 1990 roku o pomocy społecznej, (Dz. U z 1998 roku nr 64 poz. 414 z późn. zm.) wsparcie w postaci zasiłków oraz w naturze otrzymują osoby i rodziny, w których problem alkoholowy występuje jako główna przyczyna trudnej sytuacji życiowej.

Osoby te obok świadczeń pieniężnych otrzymują wsparcie w postaci specjalistycznego poradnictwa rodzinnego oraz korzystają z pomocy udzielanej przez ośrodki interwencji kryzysowej.

Szkoły dla pracowników socjalnych mają w swych programach nauczania tematy związane z problemami alkoholizmu (szkolenia specjalizacyjne; przeciwdziałanie alkoholizmowi, rozwiązywanie problemów alkoholowych w różnych kontekstach), wykorzystują materiały szkoleniowe m.in. do szkoleń specjalizacyjnych dla kadry kierowniczej z zakresu organizacji pomocy społecznej.

Zakres współpracy pomiędzy ośrodkami pomocy społecznej a gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych obejmuje: − współdziałanie w zakresie opracowania gminnego programu profilaktyki i

rozwiązywania problemów alkoholowych − identyfikowanie w środowisku osób uzależnionych oraz ich rodzin, celem udzielenia

pomocy − kierowanie osób uzależnionych od alkoholu na leczenie odwykowe, motywowanie osób

uzależnionych do podjęcia leczenia − finansowanie lub współfinansowanie przez KRPA funkcjonowania środowiskowych

świetlic socjoterapeutycznych, organizacja czasu wolnego dzieci i młodzieży − pomoc psychologiczna i wsparcie rodzin osób uzależnionych − prowadzenie działań profilaktycznych, poradnictwa, grup wsparcia dla rodzin

uzależnionych − realizacja gminnych programów profilaktyki oraz zapobiegania przemocy − organizacja wypoczynku letniego (zimowego) dla dzieci z rodzin z problemem

alkoholowym, wycieczek, imprez okolicznościowych − pomoc finansowa w formie zasiłków z OPS, pomoc rzeczowa, paczki okolicznościowe

dla dzieci z rodzin dotkniętych problemem uzależnienia − dożywianie dzieci w szkołach − praca socjalna w rodzinach z problemem alkoholowym − prowadzenie (z funduszy KRPA) Punktów Konsultacyjnych dla osób uzależnionych i

członków ich rodzin, ∗ Rozdział zawiera teksty sprawozdań z realizacji ustawy nadesłane przez Ministerstwa, Komitet Badań Naukowych oraz jednostki publicznej radiofonii i telewizji.


116

− przeprowadzanie przez pracowników socjalnych wywiadów środowiskowych dla potrzeb komisji,

− wspólna edukacja przeciwalkoholowa, promowanie zdrowego stylu życia, − kontrole w punktach sprzedaży, − udzielanie pomocy prawnej, − finansowanie dojazdu do poradni odwykowej, − monitorowanie spraw rozpoczętych, − pokrywanie kosztów pobytu w internacie wybranych dzieci z rodzin z problemem

alkoholowym, − pozyskiwanie i dystrybucja materiałów informacyjno – edukacyjnych o tematyce

przeciwalkoholowej, − powstają interdyscyplinarne zespoły interwencyjne do spraw przemocy w rodzinie, − ścisła współpraca z policją, pedagogiem, kuratorem sądowym, Wydziałem Rodzinnym i

Nieletnich Sądu Rejonowego, − funkcjonowanie telefonu zaufania,

Procedura interwencji wobec przemocy w rodzinie w ramach Niebieskiej Karty w

dalszym ciągu funkcjonuje na zasadzie dobrowolności, natomiast w projektowanych zmianach do ustawy o pomocy społecznej stosowanie Niebieskiej Karty zostało wpisane jako obowiązek dla pracowników socjalnych ośrodków pomocy społecznej.

Według danych zebranych przez Wydziały Polityki Społecznej Urzędów Wojewódzkich, w 2003 roku Niebieska Karta stosowana była w 970 ośrodkach pomocy społecznej.

Tabela 7.1. Stosowanie procedury Niebieska Karta w 2003 roku przez ośrodki pomocy społecznej w podziale na województwa

L.p. Województwo Liczba ośrodków, w

których stosowana jest „Niebieska Karta”

Liczba interwencji wobec przemocy z wykorzystaniem

procedury „Niebieska Karta”

1. Dolnośląskie 165 3847 2. Kujawsko–Pomorskie 59 1840 3. Lubelskie 65 446 4. Lubuskie 17 60 5. Łódzkie 40 267 6. Małopolskie 47 692 7. Mazowieckie 90 746 8. Opolskie 52 871 9. Podkarpackie 32 276 10. Podlaskie 21 157 11. Pomorskie 73 1150 12. Śląskie 81 2756 13. Świętokrzyskie 39 722 14. Warmińsko–Mazurskie 62 682 15. Wielkopolskie 65 662 16. Zachodniopomorskie 62 213 Razem 970 15.387


117

Do najważniejszych pozytywnych efektów stosowania Niebieskiej Karty należy zaliczyć: − zatrzymanie eskalacji przemocy przez ujawnienie sprawców − zapewnienie bezpieczeństwa ofiarom oraz mobilizowanie ofiar do przeciwstawiania się

przemocy, − eksmisję sprawcy z lokalu zajmowanego wspólnie z rodziną, − umieszczenie rodziny w ośrodku wsparcia, − zmniejszenie poczucia bezkarności sprawców przemocy, poprawę w ich zachowaniu

związaną z obawą przed dalszą procedurą; mniejszą ilość interwencji w środowiskach, − kierowanie sprawców przemocy na badania przez biegłego odnośnie wydania opinii w

przedmiocie uzależnienia od alkoholu i określenia rodzaju leczenia, − kierowanie osób uzależnionych na leczenie odwykowe i podjęcie terapii przez osoby

uzależnione, − wszczęcie i prowadzenie postępowań karnych wobec sprawców przemocy, − ograniczenie władzy rodzicielskiej sprawcy przemocy, − uzyskanie alimentów na dzieci, − podjęcie terapii psychologicznej, − wzrost świadomości u osób krzywdzonych, że mogą skorzystać z pomocy takich

instytucji jak poradnia przeciwalkoholowa, sąd, ośrodek pomocy społecznej, powiatowe centrum pomocy rodzinie; wzrost liczby rodzin korzystających z grup wsparcia, z porad dla ofiar przemocy domowej,

− zabezpieczenie podstawowych, materialnych potrzeb rodzin, udzielenie wsparcia psychologicznego, pomocy prawnej, pomocy medycznej,

− po powrocie do środowiska utrzymany jest stały kontakt osób pomagających z ofiarami przemocy,

− stała współpraca z policją − gromadzenie pełnych danych o środowiskach, gdzie występuje przemoc oraz

przekazywanie ich wymiarowi sprawiedliwości, − podejmowane interwencje mają charakter skoordynowanych działań odpowiednich służb, − próby budowania lokalnego systemu wsparcia dla ofiar przemocy i członków ich rodzin,

Ośrodki Pomocy Społecznej zgłaszają następujące problemy związane ze

stosowaniem Niebieskiej Karty: − brak konkretnych efektów, wynikających z niedoskonałości prawa, procedury stosowane

przez policję trwają zbyt długo, brakuje możliwości odizolowania ofiary od sprawcy, a procent karalności sprawców jest stosunkowo mały. Osoby doświadczające przemocy są świadome tych problemów, co powoduje niechęć do podejmowania jakichkolwiek działań,

− zdarza się, iż uczestniczący w rozprawach sądowych pracownicy socjalni są szykanowani − lęk rodziny osoby uzależnionej przed ujawnieniem problemu (alkoholizm, przemoc),

obawa przed społeczną oceną, czego efektem bywa wycofanie spraw przez ofiary przemocy – jeszcze przed przekazaniem ich toku do prokuratury lub rezygnacja przez osoby pokrzywdzone z podjęcia postępowania sądowego, z motywacją obawy o własne życie i zdrowie.


118

7.2. Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu

Zgodnie z ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz Narodowym Programem Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu odpowiada za realizację następujących zadań: I. Podnoszenie kompetencji pracowników oświaty w zakresie profilaktyki i

rozwiązywania problemów alkoholowych: − włączenie do resortowych programów szkoleniowych tematów z zakresu profilaktyki i

rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania agresji i przemocy w szkołach i placówkach. Programy obejmują w szczególności: nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych oraz pracowników poradni psychologiczno – pedagogicznych.

II. Wdrażanie szkolnych programów profilaktyki problemów dzieci i młodzieży: − monitorowanie szkolnych programów profilaktyki, − opracowanie procedur postępowania w sytuacjach kryzysowych, w tym wobec

nietrzeźwych uczniów, − opracowanie materiałów metodycznych dotyczących działań profilaktycznych w

szkole. III. Upowszechnianie i wdrażanie programów profilaktycznych:

− uzupełnianie danych w banku informacji, − opiniowanie autorskich programów profilaktycznych.

IV. Zwiększanie skuteczności pomocy psychologiczno – pedagogicznej dla dzieci i młodzieży z problemami uzależnień: − profilaktyka uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży, − udzielanie pomocy psychologiczno – pedagogicznej dzieciom i młodzieży z grup

ryzyka. 7.2.1 Podnoszenie kompetencji pracowników oświaty w zakresie profilaktyki

i rozwiązywania problemów alkoholowych Powyższe zadanie realizowano w 2003 roku w ramach strategii zmian całokształtu

działań szkolnych w zakresie profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. Kontynuowano szkolenia o zasięgu centralnym, którymi objęto: − wizytatorów kuratoriów oświaty, − pracowników ośrodków doskonalenia nauczycieli, − nauczycieli, − pedagogów i psychologów szkolnych, − pracowników poradni psychologiczno – pedagogicznych. − Szkolenia te prowadzone były przez Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno – − Pedagogicznej. Dotyczyły one takich zagadnień jak: − wdrażanie szkolnego programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży, − edukacja prawna, − diagnozowanie problemów młodzieży zagrożonej uzależnieniami, − standardy programów profilaktycznych, − procedury postępowania w sytuacjach kryzysowych.


119

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej w 2003 roku zrealizowało następujące szkolenia: − ,,Trening Zastępowania Agresji” autorstwa Arnolda Goldsteina, jako metody ochrony

młodzieży przed przemocą i uzależnieniami – przeszkolono 25 realizatorów zajęć warsztatowych,

− kurs doskonalący pn.: ,,Budowanie szkolnego programu profilaktyki” szkolenie dla koordynatorów szkolnego programu profilaktyki – łącznie 131 uczestników,

− kurs kwalifikacyjny pn.: ,,Budowanie szkolnego programu profilaktyki” – dla kadry kierowniczej oświaty. Przeszkolono 18 osób.

− kurs doskonalący pn.: ,,Interwencja w sytuacjach kryzysowych w szkole”. Przeszkolono 20 wizytatorów z kuratoriów oświaty i 20 edukatorów.

− kurs doskonalący pn.: ,,Diagnoza zachowań problemowych dzieci i młodzieży” dla psychologów poradni psychologiczno – pedagogicznych. W szkoleniu wzięło udział 30 osób.

Od stycznia 2003 roku działa w Centrum Metodycznym Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej, przeniesiona z Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji Zawodowej, Pracownia Promocji Zdrowia i Edukacji Zdrowotnej. Celem tej Pracowni jest wspieranie edukacji zdrowia i edukacji zdrowotnej, której elementem jest również profilaktyka alkoholowa.

Pracownia kontynuowała szkolenie warsztatowe pn.: ,,Kształtowanie umiejętności życiowych”. Wzięło w nim udział 31 nauczycieli. W 2003 roku pracownia zrealizowała kurs w zakresie ścieżki edukacyjnej – edukacja prozdrowotna, będącej elementem działań wychowawczych i profilaktycznych szkoły.

W szkoleniu uczestniczyli edukatorzy Nowej Szkoły Zawodowej. Celem kursu było przygotowanie kadry, która będzie prowadziła doskonalenie nauczycieli. Ukończyło je 31 osób. Jeden z modułów tego szkolenia poświęcony był profilaktyce społecznej w zakresie: − zdrowia psychicznego i duchowego człowieka, − środków psychoaktywnych, w tym alkohol, − form pomocy dla eksperymentujących, − agresji i przemocy w rodzinie, szkole i środowisku, − przeglądu programów profilaktycznych, − standardów działań profilaktycznych, − szkolnego programu profilaktyki.

Ponadto Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej, Pracownia Promocji Zdrowia i Edukacji Zdrowotnej opracowała i wydała Zeszyt nr 7,,Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w szkole”. Zeszyt poświęcony jest zagadnieniom związanym z profilaktyką. Prezentowane są w nim najnowsze wyniki badań przeprowadzonych przez prof. Barbarę Woynarowską nad zachowaniami ryzykownymi wśród młodzieży, które mogą być wykorzystane przy opracowaniu szkolnego programu profilaktyki. Na łamach zeszytu znajdują się dwa przykładowe projekty szkolnych programów profilaktyki nadesłane ze Szkoły Podstawowej Nr 3 w Środzie Śląskiej oraz Szkoły Podstawowej Nr 6 w Redzie. Programy te zostały przekazane do Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Scenariusze zawierają ewaluację programów.

W drugiej części zeszytu przedstawione są przykłady praktycznych rozwiązań z zakresu profilaktyki. Zeszyt Nr 7 zawiera również wkładkę z materiałami pomocniczymi dla nauczycieli zainteresowanych kształtowaniem umiejętności życiowych u uczniów w praktyce szkolnej. Zeszyt został wydany w nakładzie 3 000 egzemplarzy. Zostały one rozesłane do


120

kuratoriów oświaty, ośrodków doskonalenia zawodowego. Szkół Promujących Zdrowie oraz edukatorów ds. promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej.

Z inicjatywy resortu edukacji został wydany poradnik pn.: ,,Szkolny program profilaktyki – istota, konstruowanie, ewaluacja” autorstwa prof. Zbigniewa Gasia. Stanowi on kompendium wiedzy o istocie programu, a także dostarcza praktycznych zaleceń związanych ze wspomaganiem środowisk szkolnych w budowaniu profesjonalnej profilaktyki. Poradnik poświęcony jest ukazaniu istoty systemowych działań profilaktycznych w środowisku szkolnym, ukierunkowanych na ograniczenie zachowań problemowych dzieci i młodzieży sformułowanych w SZKOLNYM PROGRAMIE PROFILAKTYKI. Poradnik otrzymało 1.750 wizytatorów szkolnych z kuratoriów oświaty i delegatur oraz poradnie psychologiczno – pedagogiczne. 7.2.2. Wdrażanie szkolnego programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży

Najważniejsze decyzje w sferze profilaktyki dotyczą wprowadzenia do statutów wszystkich szkół obowiązku realizacji programów profilaktyki problemów dzieci i młodzieży. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002 roku zmieniającym rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola i publicznych szkół (Dz.U Nr 11, poz.114) szkoły rozpoczęły wdrażanie programu profilaktyki opartego na wnikliwej diagnozie potrzeb i problemów środowiska. Wprowadzenie programu profilaktyki do szkół pozwoliło na podejmowanie działań zapobiegawczych umożliwiających identyfikację tych wszystkich czynników, które zagrażają prawidłowemu rozwojowi dzieci i młodzieży.

Z badań ankietowych przeprowadzonych w czerwcu 2003 roku przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu w kuratoriach oświaty wynika, że obecnie około 60% szkół realizuje programy profilaktyczne, 20% jest na etapie diagnozy potrzeb i problemów, pozostałe szkoły kończą ich opracowanie. Szczególnej opieki i pomocy, ze strony szkoły, wymagają uczniowie pochodzący ze środowisk zagrożonych patologiami społecznymi, w tym problemem alkoholowym. Działania profilaktyczne są realizowane przez wszystkich nauczycieli. Zobowiązuje ich do tego ”Podstawa programowa wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół”. Znaczna część zagadnień ważnych z punktu widzenia profilaktyki należy do edukacyjnej ścieżki prozdrowotnej.

Przygotowaniu tego ważnego zadania, jakim jest realizacja szkolnego programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży, służyła ogólnopolska konferencja pn.: ,,Szkolny program profilaktyki – po roku doświadczeń” zorganizowana w dniach od 29 września do 1 października 2003 roku, wspólnie z Fundacją Rozwoju Profilaktyki, Edukacji i Terapii Problemów Alkoholowych ETOH. Była ona kontynuacją konferencji pn. ,,Budowanie szkolnego programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży” zorganizowanej w 2002 roku. W wyżej wymienionych konferencjach uczestniczyli wizytatorzy z kuratoriów oświaty i delegatur sprawujący nadzór pedagogiczny nad szkolną profilaktyką problemów dzieci i młodzieży, przedstawiciele ośrodków doskonalenia nauczycieli, pracownicy poradni psychologiczno – pedagogicznych oraz przedstawiciele innych resortów – policji i zdrowia. Głównym celem konferencji było wskazanie najważniejszych elementów szkolnego programu w aspekcie możliwego sposobu dokonania diagnozy środowiska pod kątem istniejących zagrożeń społecznych oraz próby skonstruowania wokół nich skutecznego programu służącemu radzeniu sobie z nimi.

Konferencja stała się forum dyskusyjnym nad sposobami, formami i metodami realizacji przepisów w praktyce, a jednocześnie dostarczyła podmiotom wspomagającym szkołę wskazówek do dalszej pracy, polegającej nie tylko na realizacji programu, ale także badaniu jego skuteczności, prowadzeniu jego wewnętrznej i zewnętrznej ewaluacji.


121

W listopadzie 2003 roku odbyła się II Międzynarodowa Konferencja pn.: ,,Stop przemocy w szkole i na ulicy” zorganizowana wspólnie ze Stowarzyszeniem Katolickiego Ruchu Antynarkotycznego KARAN, poświęcona w szczególności, upowszechnianiu metody A.R.T. Treningu Zastępowania Agresji Arnolda Goldsteina. Wzięło w niej udział 1200 uczestników (nauczycieli, pedagogów, psychologów, pracowników nadzoru pedagogicznego oraz pracowników ośrodków doskonalenia nauczycieli).

Również w listopadzie 2003 roku odbyło się Forum Organizacji Pozarządowych zaangażowanych w działania związane z profilaktyką agresji i przemocy wśród dzieci i młodzieży. Spotkanie było poświęcone wymianie doświadczeń oraz poszukiwaniu skutecznych rozwiązań w tym zakresie.

Ponadto Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu koordynowało działania związane z zapobieganiem agresji i przemocy oraz niedostosowaniu społecznemu i przestępczości wśród dzieci i młodzieży, a także unikaniem zachowań ryzykownych w ramach, opracowanego we współpracy z Kuratorium Oświaty w Rzeszowie, programu profilaktycznego pn.: ,,POMOST między dzieciństwem a dorosłością – zapobieganie zachowaniom ryzykownym wśród uczniów gimnazjów”. Program jest propozycją dla gimnazjów, integrującą wychowanie i działania wiązane z pierwszorzędową profilaktyką problemową. Oferta ta zawiera propozycje uzupełnienia podstawy programowej kształcenia ogólnego oraz wzmacniania niektórych jej obszarów (np. rozwijanie umiejętności życiowych). Daje także możliwość rozszerzonych działań w ramach przyjętego w gimnazjum programu wychowawczego i programu profilaktyki.

Obecnie prowadzona jest ewaluacja opracowanego programu w gimnazjach na terenie województwa podkarpackiego. Program będzie systematycznie rozwijany i w przyszłości obejmie młodzież ze szkół ponadgimnazjalnych.

Troska o bezpieczeństwo dzieci i młodzieży stała się bezpośrednią przyczyną podjęcia działań, których efektem było opracowanie Krajowego Programu Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestępczości wśród Dzieci i Młodzieży będącego częścią programu ,,Bezpieczna Polska”.

Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu współpracowało przy jego tworzeniu. Resortem wiodącym przy wdrażaniu programu będzie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. W ramach tego programu zostały opracowane ,,Procedury postępowania nauczycieli i metody współpracy z policją w sytuacjach zagrożenia dzieci i młodzieży przestępczością, narkomanią, alkoholizmem, prostytucją”.

Natomiast Instytut Psychiatrii i Neurologii na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu opracował metodę interwencji profilaktycznej w sytuacjach kryzysowych w szkole. Celem interwencji profilaktycznej jest udzielenie wsparcia i pomocy uczniom i ich rodzicom. Taka interwencja ma również zapobiegać problemom związanym z używaniem substancji psychoaktywnych w szkole. Cel ten jest realizowany poprzez opracowanie spójnego systemu działań wobec uczniów sięgających po substancje psychoaktywne i konsekwentne stosowanie interwencji w przypadku każdego ucznia łamiącego obowiązujący w szkole regulamin.


122

7.2.3. Upowszechnianie i wdrażanie programów profilaktycznych Resort edukacji kontynuował zadania z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki

problemów dzieci i młodzieży, poprzez: − upowszechnianie programów profilaktycznych, spójnych z programami wychowawczymi

i programami profilaktyki problemów dzieci i młodzieży takich jak: „Drugi Elementarz”, „Jak żyć z ludźmi”, „Zanim spróbujesz”, „Debata”, „Tak czy nie”, „Podaj dłoń”, „Nasze spotkania”, „Śnieżna kula”, „NOE”, „Trzy koła”, „Przygotowanie do profilaktyki domowej”, „Świadoma postawa wobec alkoholu”, „Masz szansę”, ,,Korekta”. Programy były w całości lub w części (ich moduły) wykorzystywane przy konstruowaniu szkolnych programów profilaktyki.

− promowanie programów autorskich (w ramach dofinansowania zadań zleconych),

Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu w 2003 roku dofinansowało, w ramach zadań zleconych, organizacje pozarządowe wyspecjalizowane w realizacji działań profilaktycznych, które objęły odpowiednimi programami profilaktyczno – wychowawczymi dzieci i młodzież zagrożone różnymi formami patologii.

Zadania profilaktyczne problemów dzieci i młodzieży dofinansowano w 2003 roku na łączną kwotę 824.100 zł, w tym zadania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych uwzględniane były w ponad 40% dofinansowanych zadań. Do współpracy z resortem edukacji zaproszono między innymi: Fundację Rozwoju Profilaktyki, Edukacji i Terapii Problemów Alkoholowych ETOH, Stowarzyszenie Producentów i Dziennikarzy Radiowych, Stowarzyszenie Klub Abstynenta POWRÓT, Centrum Młodzieży ,,U Siemachy”.

Na szczególną uwagę zasługuje współpraca ze Stowarzyszeniem Producentów i Dziennikarzy. Z ich inicjatywy odbyła się trzecia już edycja Ogólnopolskiej Kampanii pn.: ,,Zachowaj trzeźwy umysł”. Patronat nad imprezą objęła Pani Krystyna Łybacka, Minister Edukacji Narodowej i Sportu. W kampanii wzięło udział 637 gmin z całej Polski. Kampania była adresowana do uczniów szkół podstawowych i gimnazjów. Dzieci i młodzież biorąc udział w kampanii nie tylko poddawane są działaniom profilaktycznym, ale również bierze udział w imprezach sportowych, konkursach, zabawach rekreacyjnych. Do kampanii włączono pełnomocników ds. rozwiązywania problemów alkoholowych, nauczycieli, rodziców, koordynatorów pomysłów profilaktycznych, społeczności lokalne oraz media.

Na stronie Internetowej Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej na bieżąco dokonuje się aktualizacji ,,Przeglądu programów profilaktycznych”, zawierających informacje dotyczące 32 profesjonalnych programów. Niektóre z nich zostały uzupełnione o nowe moduły. Takim przykładem może być program pn.: ,,Korekta”, który został poszerzony o nowe moduły przeznaczone do realizacji w klasach szkolnych szkół zasadniczych. Strona zawiera wykaz autorskich programów, które zgodnie ze standardami jakości oceniane są przez specjalistów. Wykaz zawiera informacje o autorach, realizatorach oraz materiałach stanowiących wyposażenie programów.

Kuratoria oświaty również realizowały działania z zakresu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży w takich obszarach jak: − monitorowanie wdrażanie programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży w

szkołach, − realizowanie szkolenia dyrektorów szkół i nauczycieli w zakresie wdrażania szkolnych

programów profilaktyki problemów dzieci i młodzieży (konferencje, seminaria, warsztaty szkoleniowe).


123

Ponadto w ramach systemu profilaktyki kuratorów oświaty wspierały instytucje zajmujące się problematyką alkoholizmu m.in. − Pełnomocnicy Wojewodów do Przeciwdziałania Zagrożeniom Społecznym, − Regionalne Centra Polityki Społecznej, − Komenda Policji, − Sądy dla Nieletnich, − Państwowa Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, − Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, − placówki doskonalenia nauczycieli, − organizacje pozarządowe.

Przykładem takich systemowych rozwiązań były działania realizowane w województwie wielkopolskim w ramach wojewódzkiego programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży pn.: ,,Wojewódzka strategia działań w zakresie profilaktyki problemów dzieci i młodzieży”.

Strategia ta obejmuje zadania w zakresie wychowania i profilaktyki takie jak: − tworzenie i realizacja programów profilaktyki problemów dzieci i młodzieży ze

szczególnym uwzględnieniem przeciwdziałania zagrożeniom dzieci i młodzieży, − wczesne wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży, − realizowanie zadań w zakresie edukacji prozdrowotnej i promocji zdrowia, − współpraca z poradniami psychologiczno – pedagogicznymi i specjalistycznymi w

zakresie udzielania pomocy psychologiczno – pedagogicznej. Ponadto: − opracowano i zatwierdzono procedurę zbierania informacji o zagrożeniach uzależnieniem

oraz narzędzi do diagnozy zagrożeń, − prowadzono monitoring realizacji przez szkoły zadań z zakresu budowania szkolnego

programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży, − przeprowadzono diagnozę zagrożeń w szkołach podstawowych i gimnazjach (rozpoczęto

w szkołach ponadgimnazjalnych), − opracowano mapę zagrożeń w województwie, − upowszechniano rekomendowane przez MENiS profesjonalne programy profilaktyczne

takie jak: ,,Jestem wolny, nie biorę”, ,,Nasze spotkania”, ,,Spójrz inaczej”, ,,Dziękuję – nie”,,, Jak żyć z ludźmi”, ,,Debata”.

Włączono się również do ogólnopolskiej debaty dotyczącej profilaktyki problemów alkoholowych pn.: ,,Alkohol kradnie wolność”. 7.2.4. Zwiększenie skuteczności pomocy psychologiczno – pedagogicznej dla dzieci

i młodzieży z problemami uzależnień Zadanie to było realizowane w różnych formach działań będących w obszarze pomocy

psychologiczno – pedagogicznej adresowanych do dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniami. Realizatorami tych zadań najczęściej byli: wychowawcy klas, psycholodzy i pedagodzy zatrudnieni w szkołach i placówkach, specjaliści poradni psychologiczno – pedagogicznych i młodzieżowych ośrodków wychowawczych. W ramach pomocy psychologiczno – pedagogicznej udzielanej uczniom organizowane były w szkołach i placówkach: − zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze i specjalistyczne, − zajęcia psychoedukacyjne dla uczniów i rodziców, − klasy wyrównawcze,


124

− klasy terapeutyczne, − warsztaty dla rodziców i nauczycieli.

Zadania wychowawców zostały określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002 roku zmieniające rozporządzenie w sprawach ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. Nr 10 poz. 96 z 2002 r) Najważniejsze z nich było opracowanie i wdrożenie programu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży w szkole na podstawie przeprowadzonej diagnozy potrzeb i problemów określonego środowiska z uwzględnieniem takich obszarów działań jak: − rozwiązywanie konfliktów w społeczności szkolnej, − tworzenie warunków wspomagających rozwój uczniów, − indywidualna opieka nad uczniami z niepowodzeniami szkolnymi, − utrzymywanie kontaktu z rodzicami uczniów, − ochrona uczniów przed wszelkimi formami pomocy, − różne formy pomocy indywidualnej.

Wychowawcy klas ściśle współdziałali z pedagogami szkolnymi w zakresie zadań określonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia w 2003 roku w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. Nr 11, poz. 14). Do ważniejszych zadań należały: − rozpoznawanie indywidualnych potrzeb uczniów oraz analizowanie przyczyn

niepowodzeń szkolnych, − organizowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno – pedagogicznej dla

uczniów, nauczycieli i rodziców, − podejmowanie działań wychowawczych i profilaktycznych wynikających z programu

wychowawczego i programu profilaktyki, − podejmowanie działań profilaktyczno – wychowawczych wynikających z programu

wychowawczego szkoły i wspieraniu nauczycieli w tym zakresie, − prowadzenie edukacji prozdrowotnej i promocji zdrowia wśród uczniów, nauczycieli i

rodziców, wspieranie rodziców i nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych,

− podejmowanie działań mediacyjnych i interwencyjnych w sytuacjach kryzysowych.

We wszystkich typach szkół i w przedszkolach w 2000/2001 było zatrudnionych łącznie 9.174 pedagogów szkolnych (według danych ze spisu nauczycieli EWIKAN). Zgodnie z ww. rozporządzeniem w publicznych szkołach byli zatrudnieni również psycholodzy. W roku szkolnym 2000/2001 w przedszkolach i szkołach zatrudnionych było 1.693 psychologów (według danych ze spisu EWIKAN, badania prowadzone są co dwa lata). Realizowali oni m.in. następujące zadania: − prowadzenie badań i działań diagnostycznych dotyczących uczniów, − diagnozowanie sytuacji wychowawczych w celu wspierania rozwoju ucznia, określenie

odpowiednich form pomocy psychologiczno – pedagogicznej odpowiednio, w tym działań profilaktycznych, mediacyjnych i interwencyjnych wobec uczniów, nauczycieli i rodziców,

− organizowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno – pedagogicznej dla uczniów, nauczycieli i rodziców,


125

− wspieranie działań wychowawczych i profilaktycznych nauczycieli, wynikających z programu wychowawczego i programu profilaktyki szkoły.

− wspieranie wychowawców klas oraz zespołów wychowawczych i innych zespołów problemowo – zadaniowych w działaniach profilaktyczno – wychowawczych,

− prowadzenie bądź organizowanie różnego rodzaju form terapii psychologicznej dla uczniów.

Ponadto pomoc psychologiczno – pedagogiczna realizowana była w publicznych

poradniach psychologiczno – pedagogicznych w tym specjalistycznych. Działalność tych poradni reguluje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 roku w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno – pedagogicznych w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. Nr 5, poz.46).

W roku szkolnym 2002/2003 działało w Polsce 572 poradni. Zatrudnionych w nich było 7 074 pracowników pedagogicznych. W 12 województwach funkcjonowały 32 poradnie specjalistyczne zajmujące się m.in. poradnictwem dla młodzieży oraz poradnictwem rodzinnym.

W roku szkolnym 2002/2003 liczba dzieci i młodzieży w wieku 0 – 19 lat wg danych demograficznych na koniec 2003 roku wynosiła w Polsce 10.533.512. Poradnie psychologiczno – pedagogiczne udzieliły pomocy 964.426 dzieciom i młodzieży, co stanowi 9,5% całej populacji, w tym: − zdiagnozowano – 904.490, co stanowi 8,6% całej populacji, − udzielono porady bez badań – 347.586, co stanowi 3,3% całej populacji. Tabela 7.2. Rodzaje i liczba badań oraz wskaźniki procentowe dzieci i młodzieży objętych badaniami obliczone w stosunku do ogólnej populacji dzieci i młodzieży w wieku od 0 – 19 lat

Rodzaj badań Liczba badań w roku szkolnym 2002/2003

% dzieci i młodzieży objętych badaniami

Psychologiczne 477.452 4,5% Pedagogiczne 426.938 4,0%

Z ogólnej liczby: − 2.856.540 uczniów uczęszczających do szkół podstawowych zbadano w poradniach

432.298 osób, − 1.693.794 uczniów uczęszczających do gimnazjów zbadano w poradniach 240.031osób, − 2.487.280 uczniów szkół ponadgimnazjalnych (w tym szkoły zawodowe) zbadano w

poradniach 115.092 osób. Pracownicy poradni prowadzili z młodzieżą następujące rodzaje zajęć (liczba osób objętych pomocą): − socjoterapia 12.862 − terapia dla zagrożonych uzależnieniami 7.626 − inne formy pomocy indywidualnej 88.671 − inne formy pomocy grupowej 469.374

Z analizy sprawozdań (EN – 5) z działalności poradni psychologiczno –

pedagogicznych wynika, że najliczniejszą grupę badanych stanowili uczniowie szkół podstawowych i gimnazjalnych. Wiąże się to z ujawnianymi w tym okresie życia


126

trudnościami adaptacyjnymi, problemami związanymi z nauką szkolną, okresem dojrzewania oraz koniecznością dokonania wyboru kierunku dalszego kształcenia i zawodu.

Poradnie informują również, w swoich sprawozdaniach, o formach pomocy terapeutycznej udzielanej młodzieży z problemami alkoholowymi. Wymieniają takie formy jak: zajęcia relaksacyjno – wspomagające, zajęcia socjoterapeutyczne z młodzieżą z rodzin patologicznych, dysfunkcyjnych, z problemami alkoholowymi i zaniedbanych środowiskowo, prowadzenie warsztatów szkoleniowych dla nauczycieli i wychowawców dotyczących doskonalenia kompetencji wychowawczych i społecznych oraz korekty postaw wychowawczych. Pracownicy poradni włączyli się również w szkolenia wspomagające nauczycieli w realizowaniu programów dydaktycznych, profilaktycznych i wychowawczych. Szkoleniami objęto także młodzieżowych liderów zdrowia. Na zaproszenie szkół realizowano, metodami aktywizującymi, w ramach godzin wychowawczych, zajęcia o tematyce obejmującej również problemy alkoholowe młodzieży.

Ponadto pracownicy poradnictwa prowadzą w mediach (TV regionalnych, rozgłośniach radiowych, w prasie lokalnej, czasopismach specjalistycznych) różne formy poradnictwa o charakterze profilaktycznym. 7.3. Ministerstwo Obrony Narodowej 7.3.1. Działalność w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w wojsku

Profilaktyka alkoholowa w wojsku jest jednym z elementów szeroko pojmowanej działalności społeczno – wychowawczej. Realizują ją przede wszystkim dowódcy, oficerowie społeczno – wychowawczy oraz psychologowie – konsultanci dowódców ds. psychoprofilaktyki. Natomiast przedsięwzięcia profilaktyczne podejmowane przez lekarzy wojskowej służby zdrowia mieszczą się w obszarze oświaty zdrowotnej, jak również leczenia psychiatrycznego zaburzeń nerwicowych i chorób psychosomatycznych będących następstwem nadużywania alkoholu. 7.3.1.1. Programowanie

Resort obrony narodowej należną uwagę przywiązuje do wypełniania postanowień ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi oraz realizacji zadań wynikających z Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

Co roku Kierownictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, wspólnie z dowódcami rodzajów sił zbrojnych, dokonują oceny stanu dyscypliny w wojsku. Jednym z elementów tej oceny jest analiza działań w zakresie profilaktyki alkoholowej oraz skuteczność przedsięwzięć zmierzających do eliminowania spożywania alkoholu w koszarach oraz zachowania wymogu trzeźwości w służbie.

Określone przez Ministra Obrony Narodowej w 2002 roku zadania dotyczące m.in. pełniejszej realizacji Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, wprowadzenie do programów szkolenia żołnierzy zajęć z zakresu profilaktyki alkoholowej oraz sukcesywne wyposażanie służb dyżurnych w jednostki wojskowej w alkomaty i identyfikatory środków uzależniających – pozostają aktualne i były realizowane w 2003 roku

Ważnym również elementem programowania działalności profilaktycznej są analizy i informacje o charakterystycznych przestępstwach i wykroczeniach popełnianych przez żołnierzy pod wpływem alkoholu, opracowywane w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej i Komendzie Głównej Żandarmerii. Pozwalają one ukierunkowywać i intensyfikować działalność profilaktyczną tak, aby osiągać zakładany efekt wychowawczy. Wypracowaniu


127

wniosków dotyczących podniesienia jakości pracy profilaktycznej w jednostkach wojskowych, w tym również profilaktyki alkoholowej, służyła narada przedstawicieli komórek i instytucji resortu obrony narodowej. Jej efektem było m.in. określenie potrzeby podjęcia przedsięwzięć szkoleniowych i profilaktycznych skierowanych do żołnierzy zawodowych oraz kierowców – żołnierzy służby zasadniczej..

W ubiegłym roku wdrożono w wojsku dwa akty prawne będące wykonaniem art. 18 ust. 4 i konsekwencją zmiany art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi: − rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 17 lipca 2003 roku w sprawie

postępowania w razie wnoszenia napojów alkoholowych na teren obiektów wojskowych oraz wysokości opłaty za przechowywanie napojów alkoholowych w depozycie. Nakłada ono obowiązek zatrzymania i przekazania do depozytu napojów alkoholowych wnoszonych na teren obiektów wojskowych, bez względu na to czy należą one do żołnierza czy też do osoby cywilnej. Rozporządzenie reguluje, zgodny z normami konstytucyjnymi, jednolity tryb postępowania w jednostkach wojskowych i innych jednostkach organizacyjnych resortu obrony narodowej w razie wnoszenia napojów alkoholowych na teren obiektów objętych zakazem.

− nowe zarządzenie Nr 3/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 21 lutego 2003 roku w sprawie określenia organów wojskowych właściwych do wyrażania zgody na sprzedaż i podawanie napojów alkoholowych w miejscach znajdujących się pod zarządem wojskowym, w którym inaczej unormowano zagadnienia wyrażenia zgody na sprzedaż i podawanie napojów alkoholowych w miejscach znajdujących się pod zarządem wojskowym w Garnizonie Warszawa, przystosowując je do specyfiki garnizonu.

7.3.1.2. Szkolenie

Departament Wychowania i Promocji Obronności Ministerstwa Obrony Narodowej, przy wydatnej pomocy pracowników Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, korzystając z ich bogatej wiedzy fachowej, kontynuował szkolenia warsztatowe dla dowódców pododdziałów i oficerów społeczno – wychowawczych. Celem tych szkoleń było przygotowanie grupy żołnierzy zawodowych do prowadzenia działalności profilaktycznej w jednostkach wojskowych.

W 2003 roku przeszkolono 114 dowódców pododdziałów, oficerów społeczno – wychowawczych oraz psychoprofilaktyków z 53 jednostek wojskowych. Łącznie, od 1998 roku szkoleniem objęto prawie 900 żołnierzy zawodowych, których dobrze przygotowano do prowadzenia profilaktyki z żołnierzami zasadniczej służby wojskowej oraz realizacji programu profilaktycznego „Korekta”.

Dla podniesienia rangi działań profilaktycznych realizowanych w jednostkach wojskowych istotne znaczenie miało włączenie w system szkoleń dowódców jednostek wojskowych. Chodziło nie tylko o zapoznanie ich z zasadami profilaktyki alkoholowej, ale przede wszystkim wskazanie na potrzebę oraz możliwości podejmowania przedsięwzięć profilaktycznych w jednostkach wojskowych oraz uświadomienie, że dysponują już oficerami przeszkolonymi w tej dziedzinie, których warto i należy efektywnie wykorzystywać. Nowym elementem w działalności profilaktycznej w 2003 roku było prowadzenie przez Departament Wychowania i Promocji Obronności MON szkoleń z zakresu programu profilaktycznego „Korekta” bezpośrednio w wybranych jednostkach wojskowych. Opracowano również – we współpracy z pracownikami PARPA – i wdrożono nowy program profilaktyczny dla kierowców – żołnierzy zasadniczej służby wojskowej. Docelowo program ten będzie realizowany w ośrodkach szkolenia kierowców.

Problematykę z zakresu profilaktyki alkoholowej realizowano również w ramach kształcenia obywatelskiego dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej oraz szkolenia


128

doskonalącego żołnierzy zawodowych. Do prowadzenia zajęć angażowano przede wszystkim psychoprofilaktyków oraz oficerów przeszkolonych w trakcie warsztatów z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

Misje i operacje realizowane przez żołnierzy poza granicami kraju, w rejonach konfliktów zbrojnych, stawiają nowe zadania w zakresie m.in. profilaktyki alkoholowej. Doświadczenia kliniczne i relacje żołnierzy biorących w nich udział wskazują, że stres pourazowy (PTSD) może wiązać się – w części przypadków – z problemami alkoholowymi. Dlatego elementy profilaktyki alkoholowej włączono do zajęć warsztatowych z żołnierzami przygotowującymi się do udziału w operacjach wojskowych poza granicami kraju. Również po powrocie z misji żołnierze ci objęci są opieką psychologiczną. m.in. dlatego, aby ewentualne urazy psychiczne doznane w służbie nie były łagodzone alkoholem.

Problematyka profilaktyki alkoholowej obecna jest również w działalności wojskowej służby zdrowia. W ramach zajęć dydaktycznych z zakresu psychiatrii w kształceniu podyplomowym słuchaczy VI roku studiów wydziału wojskowo – lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, prowadzi się wykłady i seminaria poświęcone problematyce alkoholowej w wojsku. Natomiast w ramach kształcenia podyplomowego lekarzy wojskowych, rozpoczynających specjalizację, jak i specjalizujących się w dziedzinie psychiatrii, prowadzone są wykłady i seminaria z zakresu diagnostyki, terapii żołnierzy z problemem alkoholowym.

Szereg przedsięwzięć z zakresu kształtowania świadomości prawnej wśród żołnierzy (spotkania, szkolenia, informacje, pogadanki itp.) zrealizowały wojskowe organy ścigania. Większość z nich zawierała elementy profilaktyki alkoholowej. W 2003 roku prokuratorzy wojskowi odbyli ponad dziewięć tysięcy spotkań z żołnierzami służby zasadniczej i kadrą zawodową. Natomiast przedstawiciele Żandarmerii Wojskowej, w ogólnej liczbie ponad 20 tysięcy czynności profilaktycznych, prawie 700 poświęcili realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Ponadto w okresie największych zagrożeń i zwiększonego ruchu pojazdów na drogach Żandarmeria Wojskowa, również we współdziałaniu z policją, przeprowadziła ponad osiemset akcji, których celem było ujawnienie kierujących pojazdami pod wpływem alkoholu. 7.3.1.3. Badania

Prowadzone cyklicznie w resorcie obrony narodowej badania dotyczące problemów alkoholu w wojsku wskazują, iż zmniejsza się wśród żołnierzy zasięg i stopień akceptacji zachowań alkoholowych. Przeprowadzone w listopadzie 2003 roku przez Wojskowe Biuro Badań Socjologicznych badania pokazały, że 75,5% żołnierzy służby zasadniczej i 77% żołnierzy zawodowych jest zdania, że w ich jednostkach wojskowych nie występuje problem nadużywania alkoholu. Co prawda, ponad połowa żołnierzy sądzi, że w jednostce, w której służą, jest łatwy dostęp do alkoholu (w 1998 roku – ponad 68%), ale jednocześnie z 15,9% w 1998 roku do ponad 33% obecnie, wzrosła liczba przekonanych, że dostęp do alkoholu jest trudny.

Na uwagę zasługuje fakt, iż 50% badanych żołnierzy służby zasadniczej deklarowało, że w wojsku pije mniej, niemniej ponad 15% wskazało, że pije więcej. Jako przyczyny spożywania alkoholu wskazywali chęć zapomnienia o problemach, nudę, rozładowanie stresu.

Najbardziej popularnym napojem alkoholowym spożywanym przez żołnierzy jest piwo. Prawie 72% żołnierzy zawodowych i 85% służby zasadniczej deklarowało jego spożywanie.

Warto również podkreślić, że ponad 60% respondentów zauważyło podejmowane w jednostkach wojskowych działania mające na celu wyeliminowanie przypadków nadużywania alkoholu, a 55% pozytywnie oceniło ich skuteczność. Żołnierze o wiele lepiej oceniają działalność profilaktyczną prowadzoną w wojsku niż w „cywilu”. Wyniki te znalazły


129

potwierdzenie w badaniach prowadzonych w jednostkach wojskowych na potrzeby prac naukowych, przez osoby spoza wojska.

Zaprezentowanych wyniki badań potwierdzają tendencję zaobserwowaną w badaniach prowadzonych w 2001 roku przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Zweryfikowały one dość powszechną opinię, szczególnie w mediach, o „rozpitym wojsku”, nie potwierdzając jej. 7.3.1.4. Finansowanie

Na działalność w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych Departamentu Wychowania i Promocji Obronności wydał w 2003 roku prawie 70.000 zł. Natomiast dowództwa rodzajów Sił Zbrojnych oraz jednostki wojskowe ponosiły część kosztów związanych z organizacją szkoleń z tego zakresu.

Niektóre jednostki wojskowe pozyskiwały środki z gminnych (miejskich) funduszów będących w gestii organów samorządowych oraz pełnomocników do spraw profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, poprzez podejmowanie wspólnych przedsięwzięć o charakterze profilaktycznym (np. Koszalin, Wrocław, Łódź, Szczecin). 7.3.2. Alkoholowe tło stanu dyscypliny wojskowej

W Siłach Zbrojnych – na wszystkich szczeblach dowodzenia – okresowo dokonuje się analizy i ocen dyscypliny wojskowej, uwzględniając w nich związek zaistniałych wypadków oraz popełnionych przez żołnierzy przestępstw, wykroczeń i przewinień dyscyplinarnych z alkoholem. Z analiz wynika, że skłonność do używania i nadużywania alkoholu stanowiła istotną przesłankę naruszania przez żołnierzy prawa i dyscypliny wojskowej Trzeba jednak zauważyć, że skala tego zjawiska, w porównani z latami ubiegłymi zmniejszyła się. Złożyło się na to wiele czynników, m.in. zmiana prawa powszechnego i wojskowego, wzmożona praca profilaktyczna i szkoleniowa, ale również zmniejszenie stanu osobowego Sił Zbrojnych.

W 2003 roku, przy znaczącym spadku (o 40%) ogólnej liczby wojskowych sprawców przestępstw – zmniejszyła się również (o 34%) liczba żołnierzy, którzy w chwili popełnienia przestępstwa byli pod wpływem alkoholu. Jednak w ogólnej liczbie sprawców przestępstw, odsetek ten wzrósł, w stosunku do roku 2002, o 2,6%, wyrażając się liczbą 1.014.

Podobnie jak w roku poprzednim, prawie jedną trzecią przestępstw popełnionych przez żołnierzy w stanie nietrzeźwości stanowiły przestępstwa komunikacyjne (325 przestępstw, w 2002 roku – 370).

Tendencję spadkową odnotowano również w kategorii wykroczeń. Na ogólną liczbę 2.072 żołnierzy, którzy popełnili wykroczenia (spadek w stosunku do roku 2002 o 28,9%) – 1.421 sprawców było pod wpływem alkoholu (spadek o 29%). W stosunku do ogółu wykroczeń, odsetek czynów popełnionych pod wpływem alkoholu lub w związku ze stanem nietrzeźwości wynosił 68,6%. Dominowały czyny będące naruszeniem ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (36,3% ogółu wykroczeń) oraz przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji (26,8%).

W analizowanym okresie Żandarmeria Wojskowa zatrzymała 1.489 żołnierzy będących w stanie nietrzeźwości. Najczęstszymi przyczynami zatrzymań były: zakłócanie porządku publicznego, naruszenie regulaminu SZRP, brak dokumentów uprawniających do przebywania poza jednostką wojskową.

Ze względu na brak unormowań prawnych, w 2003 roku prokuratorzy wojskowi nie przeprowadzali kontroli przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, dotyczących wnoszenia, sprzedaży i spożywania napojów alkoholowych na terenie obiektów wojskowych oraz prawidłowości postępowania organów wojskowych w tych sprawach.


130

Natomiast z kontroli prowadzonych przez komórki organizacyjne resortu wynika, że w jednostkach wojskowych przestrzegane są przepisy art. 14 ust. 1 pkt 6 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. 7.3.3. Przedsięwzięcia podejmowane w wojskach

Na wszystkich szczeblach organizacyjnych w Siłach Zbrojnych podejmowano różnorodne przedsięwzięcia w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Działania te były ukierunkowane w szczególności na: − zapewnienie ścisłego przestrzegania ustawy o wychowaniu w trzeźwości i

przeciwdziałaniu alkoholizmowi w zakresie zakazu sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych w obiektach wojskowych;

− nadanie priorytetowej rangi trzeźwości w służbie i poza nią. Podejmowanie zdecydowanych działań wobec sprawców przestępstw, wykroczeń i przewinień dyscyplinarnych popełnionych pod wpływem alkoholu, a w stosunku do żołnierzy zawodowych – kroków zmierzających do usuwania z zawodowej służby wojskowej;

− podejmowanie działań mających na celu niedopuszczanie do wnoszenia alkoholu na teren koszar i obiektów wojskowych, szczególnie w dniach wcieleń i zwolnień żołnierzy do rezerwy, powrotów z przepustek i urlopów oraz w czasie uroczystości wojskowych;

− poprawę przygotowania dowódców jednostek wojskowych do kierowania procesem działalności antyalkoholowej i efektywnego wykorzystania przeszkolonych w tym dowódców pododdziałów, oficerów społeczno – wychowawczych i psychoprofilaktyków;

− objęcie szkoleniem z zakresu profilaktyki alkoholowej żołnierzy w pierwszych dniach po wcieleniu do jednostki wojskowej;

− utrzymywanie ścisłej współpracy z Żandarmerią Wojskową w zakresie rozpoznawania skali zagrożenia alkoholowego w konkretnych jednostkach wojskowych oraz badania trzeźwości żołnierzy wykonujących zadania poza koszarami;

− organizowanie spotkań i szkoleń dla żołnierzy przy udziale Żandarmerii Wojskowej, Policji i służby zdrowia. Uświadamianie żołnierzom tragicznych następstw wypadków spowodowanych pod wpływem alkoholu.

− szerokie wykorzystywanie w działalności profilaktycznej i służbowej sygnałów uzyskanych z Wojskowego Telefonu Zaufania, funkcjonującego w Departamencie Wychowania i Promocji Obronności;

− roztoczenie ścisłego nadzoru nad kierowcami wojskowymi oraz działalnością Punktów Kontroli Technicznej w jednostkach wojskowych. Wyposażenie ich w urządzenia do pomiaru zawartości alkoholu w wydychanym powietrzu.

Budowanie nowoczesnego systemu profilaktyki i rozwiązywania problemów

alkoholowych w wojsku jest działaniem długofalowym. Dotychczasowa działalność w tym zakresie spowodowała zmianę stosunku przełożonych do problemu spożywania alkoholu w służbie wojskowej. Alkohol przestał być tematem wstydliwym. Kadra coraz bardziej docenia potrzebę upowszechnienia nowych, skuteczniejszych form pracy profilaktycznej, dostrzegając związek przyczynowy alkoholu z naruszeniami dyscypliny wojskowej i zasad stosunków międzyludzkich.

W 2004 roku i w latach następnych kontynuowane będą rozpoczęte już formy działań, przede wszystkim warsztaty szkoleniowe. Będą również prowadzone szkolenia dla dowódców jednostek wojskowych. Pozyskanie bowiem dowódców do sprawy profilaktyki alkoholowej jest zasadniczym warunkiem jej powodzenia. Uzyskane efekty w tym obszarze działalności wychowawczej przekładają się nie tylko na dyscyplinę i jakość służby wojskowej, lecz często także na spokój i dobrą atmosferę w rodzinach.


131

7.4. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji 7.4.1. Działania realizowane przez resort MSWiA

Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w 2003 roku był realizowany przez 28 Zakładów Opieki Zdrowotnej MSWiA. W 2003 roku do działań na rzecz ww. Programu włączone zostały dotychczas nie uczestniczące w nim Sanatoria MSWiA. Zadania Programu w Zakładach Opieki Zdrowotnej MSWiA były realizowane głównie przez Poradnie Zdrowia Psychicznego, Poradnie Medycyny Pracy, lekarzy pierwszego kontaktu oraz pielęgniarki do spraw promocji zdrowia. Wypełniając zadania Programu Zakłady Opieki Zdrowotnej MSWiA organizowały: − konferencje szkoleniowe, − wykłady i prelekcje dla funkcjonariuszy, pacjentów ZOZ MSWiA, dzieci i młodzieży, − szkolenia dla personelu medycznego, − porady i konsultacje indywidualne dla osób uzależnionych, zagrożonych chorobą

alkoholową oraz członków ich rodzin, − terapię indywidualną wspierającą dla osób po leczeniu i członków ich rodzin, − terapię w grupach wsparcia dla trzeźwiejących alkoholików i członków ich rodzin, − instytucje „telefonu zaufania” dla zainteresowanych problematyką uzależnienia od

alkoholu, − staże specjalistyczne dla psychologów zatrudnionych w Policji organizowane przez ZOZ

MSWiA Szpital Specjalistyczny w Otwocku posiadający oddział leczenia uzależnień od alkoholu.

W 2003 roku zorganizowano 465 szkoleń dla funkcjonariuszy, pacjentów ZOZ

MSWiA, personelu medycznego oraz dzieci i młodzieży. W szkoleniach uczestniczyło ogółem 8.377 osób, w tym: − 3.034 funkcjonariuszy, − 1.370 pacjentów ZOZ MSWiA, − 3.370 dzieci i młodzieży, − 603 osoby personelu medycznego.

W ramach prowadzonego Programu w 2003 roku udzielono 3.069 porad, z których

skorzystało: − 677 funkcjonariuszy, − 147 pracowników ZOZ MSWiA, − 326 dzieci i młodzieży, − 1.066 pacjentów ZOZ MSWiA, − 1.181 członków rodzin osób uzależnionych i zagrożonych uzależnieniem.

Tak jak w latach ubiegłych, istotną rolę w działaniach podejmowanych w ramach Programu stanowiła terapia wspierająca indywidualna oraz terapia w grupie wsparcia. Z tego rodzaju pomocy skorzystało ogółem 4.099 osób. Najliczniejszą grupą byli pacjenci ZOZ MSWiA – 2.099, a następnie: funkcjonariusze – 381, pracownicy Zakładów Opieki Zdrowotnej – 218, dzieci i młodzież – 300.

Dla potrzeb realizowanego Programu, Zakłady Opieki Zdrowotnej MSWiA skierowały 19 osób na szkolenia specjalistyczne.


132

Treści Programu przekazywane w trakcie prelekcji i wykładów skierowane były w głównej mierze do funkcjonariuszy, dzieci i młodzieży, personelu medycznego oraz pacjentów. Najczęściej omawiano następujące tematy: − alkohol w służbach mundurowych, − umiejętności komunikacji z osobami uzależnionymi od alkoholu – funkcjonariusze pionu

prewencji Policji, − metody wczesnej interwencji – porada zintegrowana. Instytucje powołane do

przeciwdziałania przemocy, − sposoby odreagowania stresów pourazowych, − rodzina z problemem alkoholowym, − biologiczne mechanizmy stresu, − zespół wypalenia zawodowego u funkcjonariuszy, jako element narażania na

nadużywanie alkoholu, − problemy społeczne choroby alkoholowej, − problemy uzależnienia i współuzależnienia. Gdzie szukać pomocy? − picie alkoholu w czasie pracy, − przemoc psychiczna i fizyczna; aspekt psychologiczny, prawny i społeczny.

Tak jak w latach poprzednich, w 2003 roku w Zakładach Opieki Zdrowotnej MSWiA

działała instytucja „telefonu zaufania”. Telefony zaufania posiadały Zakłady Opieki Zdrowotnej w: Głuchołazach, Krakowie, Lublinie, Opolu, Rzeszowie, Warszawie, Wrocławiu i Zielonej Górze. Podczas pełnionych dyżurów zatrudnieni tam specjaliści przeprowadzili 1.350 rozmów.

Wzorem 2002 roku Szpital Specjalistyczny MSWiA w Otwocku kontynuował współpracę z psychologami zatrudnionymi w Policji. W ramach współpracy w oddziale leczenia uzależnień od alkoholu, staże specjalistyczne odbyło 10 psychologów. Zadaniem psychologów przeszkolonych w ramach staży ma być podjęcie działań profilaktyczno – konsultacyjnych w środowisku policjantów.

W porównaniu do 2002 roku wzrosła liczba konferencji szkoleniowych. W 2003 roku

zorganizowano 9 konferencji w następujących Zakładach Opieki Zdrowotnej MSWiA: − Kańsku, Otwocku, Olsztynie – po 1, − Krakowie – 2, − Szczecinie – 4.

Tak jak w latach ubiegłych, Zakłady Opieki Zdrowotnej MSWiA podjęły szeroko zakrojoną akcję profilaktyczną wśród następujących grup społecznych: funkcjonariuszy, pacjentów ZOZ MSWiA, personelu medycznego, dzieci i młodzieży. W ramach działalności profilaktycznej przeprowadzono 492 spotkania, w trakcie których zaprezentowano filmy dotyczące problematyki związanej z uzależnieniem od alkoholu. Najliczniejszą grupą korzystającą z tej formy były dzieci i młodzież (3.355 osób).

W 2003 roku zapoczątkowano nową formę realizacji Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, a mianowicie turnusy o charakterze antystresowym i profilaktycznym. Uczestnikami są funkcjonariusze resortu spraw wewnętrznych i administracji po doznanych traumach.

W 6 sanatoriach MSWiA organizowane były turnusy antystresowe i profilaktyczno – rehabilitacyjne. W ramach programu psychoprofilaktycznego realizowanego na ww. turnusach jednym z istotniejszych zagadnień była problematyka uzależnień od alkoholu. Ww. program psychoprofilaktyczny ukierunkowany jest na zdobycie wiedzy i umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami w życiu zawodowym i osobistym bez konieczności


133

„sięgania po alkohol”. Jego celem jest pokazanie konstruktywnych form odreagowania stresu, które chronią przed „wejściem” w uzależnienia.

W 2003 roku w turnusach o charakterze antystresowym i psychoprofilaktycznym uczestniczyło 766 funkcjonariuszy ze wszystkich służb mundurowych resortu spraw wewnętrznych i administracji.

W przesyłanych do Departamentu Zdrowia MSWiA sprawozdaniach, jednostki realizujące Program sygnalizowały następujące trudności: − niską świadomość społeczną wobec wagi poruszanych problemów, − niechęć dzieci i młodzieży do uczestnictwa w zajęciach z zakresu profilaktyki uzależnień

tłumaczonej przesytem informacji na ten temat, − ograniczenia czasowe uczestników programu (funkcjonariusze) z racji wykonywania

innych obowiązków służbowych, − problemy z podnoszeniem kwalifikacji przez pracowników wynikające z ograniczonej

oferty jednostek szkolących w zakresie profilaktyki problemów alkoholowych. W 2003 roku na realizację Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania

Problemów Alkoholowych ZOZ MSWiA wydatkowały kwotę 1.344.370,00 zł.

7.4.2. Działania realizowane przez Straż Graniczną W drugiej połowie 2003 roku została nawiązana współpraca pomiędzy Komendą Główną

Straży Granicznej a Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Odbyły się spotkania przedstawicieli PARPA z reprezentantami Biura Kadr i Szkolenia KGSG, w trakcie których uzgodniono formy i zakres współpracy dotyczący realizacji Programu w 2004 roku

W miarę uzyskanych na ten cel środków finansowych planuje się: − przeprowadzenie szkolenia specjalistycznego dla kierowców i osób posiadających

uprawnienia do prowadzenia pojazdów służbowych Straży Granicznej według programu opracowanego wyłącznie dla służb mundurowych,

− przeprowadzenia szkolenia dla funkcjonariuszy mających służbowy kontakt z osobami nietrzeźwymi w zakresie umiejętności postępowania z takimi osobami oraz zapewnienia bezpieczeństwa własnego.

W 2003 roku Straż Graniczna nie wydatkowała na ww. działalność środków finansowych. 7.5. Ministerstwo Sprawiedliwości 7.5.1. Departament Sądów Powszechnych Ministerstwa Sprawiedliwości W 2003 roku do sądów rodzinnych wpłynęło: − 28.411 spraw o zastosowanie obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu, spraw

takich zakończono 28.607, − 5.725 spraw o zmianę orzeczenia o obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu,

zakończono 5.563 sprawy, − 803 sprawy o ustanie obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu, rozpatrzono 799

spraw. Liczba osób wobec których wykonywane są orzeczenia o obowiązku poddania się

leczeniu odwykowemu w zakładzie stacjonarnym w 2003 roku wyniosła 16.079 osób, natomiast w zakładzie niestacjonarnym 22.022 osób. Wobec 5.026 osób orzeczono nadzór kuratora zawodowego, natomiast wobec 7.735 osób nadzór kuratora społecznego.

W dalszym ciągu istnieje trudna sytuacja w zakresie wykonywania orzeczeń, głównie spowodowana brakiem miejsc w placówkach stacjonarnych dla osób skierowanych na leczenie, a w związku z tym liczba osób oczekujących na umieszczenie w zakładzie stacjonarnym na koniec 2003 roku wynosiła 6.156 osób.


134

W tej kwestii nadal pozostają aktualne uwagi przekazywane w sprawozdaniach resortowych w latach ubiegłych, a zwłaszcza dotyczy to ograniczania liczby pacjentów zobowiązanych do leczenia poprzez wprowadzanie limitu przyjęć oraz preferowanie pacjentów zgłaszających się na leczenie dobrowolnie.

Jak wynika z przeprowadzonych analiz danych statystycznych w 2003 roku największą liczbę osób w stosunku do których wykonywane są orzeczenia o poddaniu się leczeniu odwykowemu mają: okręg lubelski – 2.558 osób, okręg kielecki – 2.374 osoby, okręg poznański – 2.317 osób, okręg łódzki – 2.047 osób oraz okręg gdański – 1.941 osób. Natomiast najmniejszą liczbę osób, wobec których są wykonywane orzeczenia posiadają : okręg łomżyński – 209 osób, okręg gorzowski – 282 osoby, okręg siedlecki – 351 osób, okręg nowosądecki – 365 osób oraz okręg tarnowski – 396 osób.

Jeżeli chodzi o osoby oczekujące na umieszczenie w zakładzie stacjonarnym zgodnie z orzeczeniem najmniejszą ilość takich osób wykazuje : okręg białostocki – 2 osoby, okręg olsztyński – 18 osób, okręg krośnieński – 29, okręg tarnobrzeski – 31 osób, okręg łomżyński – 33. Największa liczba osób oczekujących na wykonanie orzeczenia poprzez umieszczenie w zakładzie istnieje w okręgu lubelskim – 536 osób, kieleckim – 534 osoby oraz zielonogórskim – 362 osoby.

Powyższy stan rzeczy wskazuje na konieczność zwiększenia ilości miejsc w placówkach stacjonarnych dla pacjentów kierowanych przez sądy.

Wydział Spraw Rodzinnych i Nieletnich Departamentu Sądów Powszechnych, w oparciu o aktualną statystykę dostrzega, że instytucja zobowiązująca do leczenia odwykowego funkcjonująca w oparciu o Ustawę z dnia 28 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jednolity Dz.U. Nr 147 z 2002 roku poz.1231) wskazuje na niską skuteczność orzeczeń sądowych i nieefektywność ich wykonawstwa. Postanowienia sądowe zapadające w trybie powyższej ustawy, wprawdzie biorąc pod uwagę ich literalne brzmienie, zobowiązują do podjęcia terapii odwykowej, ale w istocie sprowadzają się do motywowania osób zobowiązanych do leczenia. W związku z powyższym w dniu 15 października 2003 roku w Ministerstwie Sprawiedliwości odbyło się spotkanie, w którym wzięli udział przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Sprawiedliwości, Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Celem spotkania było przeanalizowanie problemu zwiększającej się liczby niewykonanych orzeczeń sądowych o obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu oraz podjęcie działań mających na celu wyeliminowanie tego zjawiska.

Odnośnie informacji dotyczących postępowań karnych w sprawach związanych z nadużywaniem alkoholu wieloletnia praktyka wymiaru sprawiedliwości wskazuje, że ofiarami przestępstwa znęcania się, określonego w art. 207 k.k., są w znacznej większości przypadków osoby najbliższe dla sprawcy, a wśród nich przeważnie żona i dzieci.

W 2003 roku za przestępstwo znęcania się skazano ogółem 11.641 osób, z czego 10.841 osób na karę pozbawienia wolności.

Wobec 9.658 (89,1%) osób skazanych na karę pozbawienia wolności, wykonanie tej kary warunkowo zawieszono. Ministerstwo Sprawiedliwości nie dysponuje informacją dotyczącą liczby osób zobowiązanych do poddania się leczeniu odwykowemu w okresie próby.


135

Czyny związane ze stosowaniem przemocy w rodzinie mogą wyczerpywać znamiona przestępstw określonych w różnych przepisach kodeksu karnego. Przykładowo, obok przepisu art. 207 k.k., wskazać można: − art. 216 k.k. – zniewaga, − art. 217 k.k. – naruszenie nietykalności cielesnej, − art. 156 k.k. – ciężki uszczerbek na zdrowiu, − art. 157 k.k. – inne uszkodzenie ciała

Ustalenie, ile spraw o wskazane wyżej przestępstwa związanych było ze stosowaniem

przemocy w rodzinie, wymagałoby dodatkowych badań ankietowych. Stąd udzielenie informacji o liczbie spraw sądowych związanych z przemocą w rodzinie, nie jest możliwe.

Skazania za wykroczenia związane z nadużywaniem alkoholu przedstawiały się następująco: − art. 70 § 2 kw (podejmowanie czynności zawodowych w stanie po użyciu alkoholu lub

podobnie działającego środka) – 1.882 osoby, − art. 86 § 2 kw (spowodowanie zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym w stanie

po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka) – 9.429 osób, − art. 87 § 1 i 2 kw (prowadzenie w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego

środka pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym albo innego pojazdu po drodze publicznej lub w strefie zamieszkania) – 19.064 osoby.

Za przestępstwo spowodowania wypadku komunikacyjnego, którego sprawca

znajdował się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia (art. 177 § 1 lub § 2 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k.) skazano ogółem 1.065 osób, z czego 1.039 osób na karę pozbawienia wolności. Wobec 766 (73,7%) osób wykonanie tej kary warunkowo zawieszono. Ministerstwo Sprawiedliwości nie dysponuje informacją o wieku sprawców tych przestępstw.

Natomiast za przestępstwo z art. 178 a § 1 i 2 k.k., polegające na prowadzeniu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym albo innego pojazdu na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania sądy skazały 133.122 osoby. 7.5.2. Działania Centralnego Zarządu Służby Więziennej

W 2003 roku terapia skazanych uzależnionych od alkoholu była prowadzona w 14 więziennych oddziałach terapeutycznych dla tej kategorii skazanych. Baza terapeutyczna jaką dysponowało więziennictwo wzrosła w minionym roku z 11 do 14 oddziałów terapeutycznych. Uruchomienie 3 nowych oddziałów, dysponujących łącznie 79 miejscami zakwaterowania – oznacza wzrost liczby miejsc dla skazanych uzależnionych od alkoholu o 20%).


136

Tabela 7.3 Oddziały dla skazanych uzależnionych od alkoholu: L.p. Nazwa jednostki Pojemność 1. ZK Nr 1 Grudziądz (kobiety) 27 2. ZK Gdańsk Przeróbka 42 3. AŚ Kraków Podgórze 39 4. ZK Nowy Wiśnicz 30 5. ZK Barczewo 32 6. ZK Iława 30 7. ZK Wronki 52 8. AŚ Warszawa 49 9. AŚ W – wa Służewiec 28 10. AŚ Radom 43 11. ZK Nr 1 Wrocław 28 12. ZK Zamość* 27 13. ZK Jasło 24 14. ZK Jastrzębie Zdrój 28

Razem: 479 Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości

W 2003 roku do wszystkich, wyżej wymienionych oddziałów przyjęto łącznie 1.767

pacjentów, tj. o 349 więcej, niż w roku 2002. Oznacza to wzrost o 24,6%. W tym samym okresie 1.588 pacjentów zostało wypisanych po zakończeniu pełnego cyklu terapii; o 370 więcej, niż w 2002 roku Tym samym, odnotowano wzrost o 30,4%. Jednocześnie odnotowano spadek liczby skazanych, którzy nie ukończyli terapii ze 143 w roku 2002 do 140 w roku 2003. Skazani wypisani z oddziałów przed ukończeniem terapii stanowili w 2002 roku średnio 10,1%, zaś w 2003 roku tylko 7,9% liczby skazanych, wypisanych po zakończeniu pełnego cyklu terapii.

Liczba skazanych poddanych terapii na mocy decyzji organów sądowych ustabilizowała się na poziomie roku 2002 (w 2003 roku 238 przypadków, w porównaniu do 240 tego rodzaju przypadków, w roku 2002).

Oddziaływania terapeutyczne wobec skazanych uzależnionych od alkoholu, we wszystkich oddziałach, prowadzone były w 3 – miesięcznych cyklach, obejmujących program podstawowej psychoterapii uzależnienia, takimi samymi metodami i środkami, jak w pozawięziennych placówkach lecznictwa odwykowego.

Wypada odnotować, że na przestrzeni ostatnich lat w sposób znaczący rośnie efektywność pracy więziennych oddziałów terapeutycznych dla skazanych uzależnionych od alkoholu. Wyniki uzyskane przez te oddziały w 2002 roku były lepsze niż w roku 2001. W 2003 roku odnotowano dalszą, wyraźną poprawę w zakresie wszystkich monitorowanych wskaźników ilościowych. W szczególności miały miejsce: − dalszy wzrost liczby skazanych przyjętych do oddziałów terapeutycznych dla

uzależnionych od alkoholu, − dalszy wzrost liczby skazanych wypisanych po ukończeniu pełnego cyklu terapii, − dalszy spadek liczby skazanych wypisanych przed ukończeniem terapii.

Są to warte odnotowania osiągnięcia więziennego systemu lecznictwa odwykowego w roku 2003.

W 2003 roku w zakładach karnych i aresztach śledczych działało 146 grup Anonimowych Alkoholików, 4 kluby abstynenckie oraz 13 grup edukacyjnych (psycho– * pogrubioną kursywą oznaczono oddziały utworzone w 2003roku.


137

edukacyjnych, terapeutycznych, etc.) działających poza oddziałami terapeutycznymi dla skazanych uzależnionych od alkoholu. Mitingi więziennych grup AA odbywały się w 2002 roku z częstotliwością przeciętnie raz w tygodniu; średnio w mitingu uczestniczyło 12 – 15 osadzonych i 1 – 2 osoby spoza zakładu. W 2002 roku na terenie jednostek jednostkach organizacyjnych więziennictwa nie działały grupy Al – Anon ani DDA. W stosunku do roku ubiegłego liczba działających grup AA i liczba klubów abstynenckich nie uległa zmianie.

Pomimo poszerzenia w roku 2003 bazy terapeutycznej, pełna realizacja przez więziennictwo zadań w zakresie obejmowania skazanych uzależnionych od alkoholu terapią uzależnienia, nadal napotyka na poważne trudności. Więzienne oddziały terapeutyczne dla skazanych uzależnionych od alkoholu nie spełniają wszystkich standardów określonych dla placówek lecznictwa odwykowego. Oddziały te są przede wszystkim niedoetatyzowane i niedoposażone, wiele z nich jest ponadto poważnie zdekapitalizowanych. Baza systemu terapeutycznego jaką dysponuje więziennictwo jest nadal zbyt szczupła, w stosunku do istniejących potrzeb.

Dzięki uruchomieniu w 2003 roku 3 nowych oddziałów, udało się po raz pierwszy od kilku lat powstrzymać wydłużanie się okresu oczekiwania na przyjęcie na terapię. Przeciętny okres oczekiwania uległ skróceniu z 11,5 miesiąca w 2002 roku, do 10,5 miesiąca w 2003 roku, to jest średnio o 1 miesiąc. Nie oznacza to jednak rozwiązania problemu niewystarczającej liczby miejsc w oddziałach terapeutycznych. Na przyjęcie na terapię, według stanu na dzień 31 grudnia 2003 roku oczekiwało 2.111 zarejestrowanych w oddziałach skazanych (z wyznaczonymi terminami, oczekujących na przyjęcie), o 286 skazanych więcej, niż w dniu 31 grudnia roku 2002.

Pomimo zwiększenia liczby miejsc na oddziałach terapeutycznych, zebrane dane pokazują, że zadania określone w Kodeksie karnym wykonawczym, w zakresie obejmowania terapią skazanych uzależnionych od alkoholu, nadal nie mogą być realizowane w pełni. W 2003 roku 442 skazanych uzależnionych od alkoholu, wyszło na wolność, bez odbycia leczenia odwykowego, z powodu braku możliwości przyjęcia na oddział terapeutyczny przed opuszczeniem zakładu karnego w związku z końcem kary, albo otrzymaniem warunkowego przedterminowego zwolnienia lub przerwy w karze. Jest to o 16 tego rodzaju przypadków więcej, niż w 2002 roku.

Istniejąca aktualnie baza systemu terapeutycznego dla skazanych uzależnionych od alkoholu to 479 miejsc w 14 oddziałach terapeutycznych. Jak wynika z przytoczonych danych, pomimo zwiększenia w minionym roku liczby miejsc w systemie o 20%, potrzeby są nadal większe, niż możliwości ich zaspokojenia. Dlatego w 2004 roku Centralny Zarząd Służby Więziennej planuje uruchomienie 3 kolejnych oddziałów terapeutycznych dla uzależnionych od alkoholu.

Nierozwiązanym problemem jest brak możliwości szkolenia personelu więziennych oddziałów terapeutycznych dla skazanych uzależnionych od alkoholu w Studium Terapii Uzależnień. Personel więziennych oddziałów terapeutycznych nie jest przyjmowany do dotowanej edycji tego szkolenia. Centralny Zarząd Służby Więziennej nie ma środków finansowych, umożliwiających kierowanie pracowników więziennych oddziałów terapeutycznych do edycji pełnopłatnej, a ponadto nie widzi uzasadnienia dla takiej praktyki. Tymczasem potrzeby szkoleniowe wzrastają wraz z uruchamianiem każdego kolejnego oddziału terapeutycznego dla uzależnionych od alkoholu.

Nawarstwianie się zaległości szkoleniowych musi budzić niepokój, ponieważ w dłuższej perspektywie, grozi obniżeniem jakości oferty terapeutycznej więziennych oddziałów dla skazanych uzależnionych od alkoholu.

Odnośnie informacji dotyczących działań jednostek prokuratury w Narodowym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000 – 2005 nie


138

przewidziano zadań dla Prokuratora Krajowego, a wobec tego w podległych jednostkach prokuratury – nie gromadzi się żadnych danych dotyczących popełnionych przestępstw w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem alkoholu. 7.6. Ministerstwo Infrastruktury

W 2003 roku zadania wynikające z Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000 – 2005 w resorcie infrastruktury realizowane były między innymi przez: • PKP S.A – Oddział Kolejowej Medycyny Pracy – w ramach działalności:

− profilaktycznej lekarzy i pielęgniarek zatrudnionych w PKP S.A. − edukacyjno – wychowawczej w zakresie stanu wiedzy o alkoholizmie i jego

szkodliwym działaniu na organizm w aspekcie bezpieczeństwa komunikacji. Oświatę zdrowotną i promocję zdrowia realizowano poprzez: − pogadanki grupowe i indywidualne (prowadzone przez lekarzy i pielęgniarki) − kolportowanie ulotek i broszur − wywieszanie plakatów i gazetek ściennych − udzielanie pomocy w skierowaniu do właściwej poradni leczenia uzależnień. Zadania wynikające z w/w ustawy realizowano poprzez: − edukację pacjentów w zakresie kształtowania postaw abstynenckich oraz wzbudzenia

motywacji do zmiany niekorzystnego dla zdrowia stylu życia. − edukację pracowników transportu kolejowego na temat wiedzy i umiejętności

związanych z rozwiązywaniem problemów alkoholowych – głównie w rozmowach indywidualnych prowadzonych podczas badań profilaktycznych.

− przeprowadzanie w jednostkach organizacyjnych bezpośrednio podległych Ministrowi szkoleń dotyczących problemów alkoholowych w miarę zgłaszanych potrzeb.

Tematykę dotyczącą problemu alkoholowego podejmowało w roku 2003 również

Centrum Naukowe Medycyny Kolejowej poprzez następujące działania: − prowadzenie wykładów na temat problemów alkoholowych, dotyczące ich etiologii,

patologii, leczenia, profilaktyki, danych statystycznych i konsekwencji uczestnictwa w transporcie, na kursach szkoleniowych dla lekarzy uprawnionych do orzekania w zakresie medycyny transportu,

− kontynuację realizacji projektu badawczo – rozwojowego nt. „Problemy alkoholu i narkomanii pracowników związanych z bezpieczeństwem ruchu kolejowego”

− opublikowanie dwóch artykułów pt. „Problemy alkoholowe w medycynie pracy” w miesięczniku „Lekarz medycyny pracy”

− współpracę z Wydziałem Ruchu Drogowego Komendy Stołecznej Policji w zakresie badania kierowców prowadzących pojazdy silnikowe w stanie nietrzeźwości (79 badań wymienionych kierowców, wraz z poradnictwem przeciwalkoholowym).

• Zarząd Krajowy Towarzystwa Trzeźwości Transportowców z siedzibą w Ministerstwie Infrastruktury: − upowszechniał trzeźwość i bezpieczeństwo w transporcie, – organizował konkursy,

prelekcje i pokazy filmów o tematyce kultura, trzeźwość i bezpieczeństwo w kołach zakładowych i wojskowych, – opracowywał plansze i inne materiały informacyjno – edukacyjne w zakresie trzeźwości dla kierowców.


139

• Sekretariat Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego:

− promował profilaktykę bezpieczeństwa ruchu drogowego w aspekcie m. in. dezaprobaty dla pijanych użytkowników dróg organizując liczne imprezy masowe i edukacyjne,

− wspólnie z TTT krzewił edukację w zakresie profilaktyki kultury jazdy, trzeźwości i bezpieczeństwa drogowego publikując mapy oraz atlasy samochodowe Polski i Warszawy,

− upowszechniał informacje statystyczne dotyczące stanu bezpieczeństwa ruchu drogowego z uwzględnieniem kierujących pojazdami pod wpływem alkoholu.

• Drogownictwo i Lotnictwo. Zadania wynikające z powyższej ustawy realizowano głównie przez prowadzenie profilaktyki i edukacji w ramach okresowych szkoleń pracowników z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

7.7. Ministerstwo Środowiska

Stosowane kryteria doboru kadr pracowniczych oraz działania informacyjne na rzecz trzeźwości w miejscu pracy i poza nią sprzyjają przestrzeganiu w Ministerstwie Środowiska przepisów ustawy.

Szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy uzupełniane są o informacje na temat szkodliwości spożywania alkoholu.

Prowadzone szkolenia oraz popularyzowanie wśród pracowników jednostek podległych i nadzorowanych przez Ministra Środowiska zachowań sprzyjających właściwemu postępowaniu i przestrzeganiu abstynencji nie zapobiegają całkowitemu wyeliminowaniu przypadków alkoholizmu w miejscu pracy.

Wszyscy pracownicy resortu znają obowiązujące Regulaminy Pracy, zawierające informacje o zakazie wnoszenia i spożywania alkoholu na terenie zakładu pracy oraz o zakazie podejmowania obowiązków służbowych w stanie po spożyciu alkoholu.

W 2003 roku odnotowano w resorcie dwa przypadki naruszenia obowiązków trzeźwości w miejscu pracy. W stosunku do winnych naruszenia przepisów ustawy zastosowano przepisy o odpowiedzialności porządkowej pracowników wynikające z Kodeksu pracy. W jednym przypadku zastosowano karę najwyższą, tj. zwolnienie z pracy bez wypowiedzenia.

W 2003 roku, podobnie jak w latach ubiegłych, wystąpiły częste przypadki niszczenia znaków informacyjnych oraz zaśmiecania butelkami po alkoholu terenów administrowanych przez jednostki organizacyjne resortu. Wydatkowane były pewne kwoty z przeznaczeniem na porządkowanie terenów, jednak brak konkretnych informacji o związku spożywania alkoholu z negatywnym wpływem na środowisko nie pozwala na określenie poniesionych kosztów mających swe źródło w nieprzestrzeganiu ustawy.

Przy zwalczaniu wandalizmu, spowodowanego miedzy innymi nadużywaniem alkoholu, jednostki organizacyjne resortu współpracują z Rejonowymi Komendami Policji, Urzędami Miast i Gmin oraz Okręgowymi Związkami Wędkarskimi.

Nie są prowadzone badania naukowe dotyczące zniszczeń i strat powstałych w środowisku naturalnym, związanych z produkcją i spożywaniem napojów alkoholowych. Ministerstwo Środowiska nie dysponuje danymi dotyczącymi stopnia skażeń spowodowanych przez zakłady produkujące alkohol i inne zakłady, w których wystąpiły awarie i katastrofy oddziaływujące na środowisko naturalne.


140

7.8. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

W ramach obowiązującej ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi na Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie zostały nałożone żadne zadania sektorowe.

Aktualnie w przedmiotowym zakresie wydawane są zezwolenia dotyczące: wyrobu, oczyszczania, skażania lub odwadniania alkoholu etylowego, wyrobu lub rozlewu napojów spirytusowych oraz wyrobu lub rozlewu wyrobów winiarskich Wyżej wymienione zezwolenia wydawane są na podstawie następujących aktów prawnych: − ustawy z dnia 2 marca 2001 roku o wyrobie alkoholu etylowego oraz wytwarzaniu

wyrobów tytoniowych (Dz. U. Nr 31, poz. 353 oraz z 2002 roku Nr 166, poz. 1362), − ustawy z dnia 13 września 2002 roku o napojach spirytusowych (Dz. U. Nr 166, poz.

1362), − ustawy z dnia 25 lipca 2001 roku o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich oraz obrocie

tymi wyrobami (Dz. U. Nr 128, poz. 1401).

Wszystkie z wymienionych zezwoleń wydawane są w formie decyzji administracyjnych. Na koniec 2003 roku aktywnych decyzji w zakresie wyrobu, oczyszczania, skażania lub odwadniania alkoholu etylowego, wyrobu lub rozlewu napojów spirytusowych było 1.011, a w zakresie wyrobu lub rozlewu wyrobów winiarskich było 169.

Wymienione liczby nie oznaczają, że tyle podmiotów aktualnie wykonuje działalność w zakresie wyrobu, oczyszczania, skazania lub odwadniania alkoholu etylowego, wyrobu lub rozlewu napojów spirytusowych oraz wyrobu lub rozlewu wyrobów winiarskich, gdyż niektóre podmioty okresowo zawieszają działalność w zależności od tego jak kształtuje się opłacalność tej produkcji.

MRiRW nie prowadzi bezpośrednio kontroli wykonywania działalności gospodarczej objętej wymogiem uzyskania wymienionych zezwoleń. Prowadzi ją Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno – Spożywczych, która każdorazowo o wynikach kontroli powiadamia MRiRW. Uwzględniając zakres stwierdzonych nieprawidłowości MRiRW może cofnąć zezwolenie, co zgodnie z przepisami ustawy Prawo działalności gospodarczej, skutkuje trzyletnim okresem zakazu wykonywania działalności. W 2003 roku kontrolą przez Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno – Spożywczych objęto 30 wytwórni win oraz 19 zakładów produkujących napoje spirytusowe. W wyniku przeprowadzonych działań kontrolnych nie stwierdzono rażących uchybień.

Podmioty wykonujące działalność gospodarczą objętą wymogiem uzyskania zezwolenia na bieżąco są kontrolowane również przez Urzędy Celne, które pełnią w nich tzw. szczególny nadzór podatkowy. W przypadku stwierdzenia jakichkolwiek nieprawidłowości MRiRW jest informowane, a informacje te stanowią podstawę do wszczęcia postępowania wyjaśniającego, które może również skutkować cofnięciem zezwolenia.


141

7.9. Media publiczne – działania edukacyjne podejmowane w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych

W 2003 roku Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, podobnie jak w latach ubiegłych,

kontrolowała działalność programową publicznych nadawców radiowych i telewizyjnych w zakresie wypełniania art. 21 ust 2 pkt. 8 ustawy o radiofonii i telewizji. Przepis ten zobowiązuje nadawców publicznych do tego, aby w swoich programach służyli zwalczaniu różnych patologii społecznych, w tym również alkoholizmu. Nadzór KRRiT polegał na analizie rocznych sprawozdań z wypełniania tego obowiązku przez nadawców publicznych. 7.9.1. Telewizja Polska S.A.

Telewizja Polska S.A. aktywnie uczestniczy w realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi poprzez emitowanie, zarówno na antenach ogólnopolskich, jak i regionalnych, programów podejmujących tę problematykę, a także udział w ogólnopolskich i lokalnych kampaniach prozdrowotnych.

Elementy edukacji w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych pojawiają się w różnorodnych audycjach, adresowanych do szerokich grup odbiorców. W audycjach emitowanych w programach ogólnokrajowych TVP SA przedstawiano przede wszystkim społeczne skutki nadużywania alkoholu i alkoholizmu. Głównie pokazywano je w reportażach. Były to m. in. bezdomność, brak pracy, ucieczki dzieci z domu, przestępstwa: kradzieże, rozboje, okaleczenia, zabójstwa. Jednak alkoholizm bądź przeciwdziałanie mu były bardzo rzadko głównymi tematami audycji emitowanych w ubiegłym roku w telewizyjnych programach ogólnokrajowych.

Alkoholizm często był wymieniany jako jedna z przyczyn zniknięcia z domu jednego z członków rodziny (Ktokolwiek widział ktokolwiek wie), jako częsta przyczyna przedstawianych przestępstw (Kronika kryminalna i Magazyn 997), jako jeden z elementów pokazywanej rzeczywistości (Zawsze po 21–ej i Magazyn Ekspresu Reporterów), jako częsta przyczyna pokazywanych wypadków samochodowych (Czy musiało tak być).

W audycji Na żywo rozważano temat dziedziczenia skłonności do alkoholizmu przez dzieci alkoholików, spożywania alkoholu podczas dyżuru przez lekarzy oraz zaniedbywanie małych dzieci (ze skutkiem śmiertelnym) przez rodziców alkoholików. W jednej z audycji adresowanych do młodzieży (Włącz się) przygotowywano ją do przeciwstawiania się alkoholizmowi jako zagrożeniu czyhającemu na nią w okresie dojrzewania. W kilku wydaniach magazynu medycznego (360 stopni dookoła ciała) mówiono o wpływie alkoholu na zdrowie psychofizyczne człowieka i o groźbie uzależnienia się. W audycji Ludzie wśród ludzi uczono rozpoznawać symptomy choroby alkoholowej i pomagać najbliższym osobom dotkniętym tą chorobą. W jednym z wydań audycji Babiniec rozmawiano z osobą, której w wychodzeniu z alkoholizmu bardzo pomogła wiara.

Alkoholizm był tematem wyemitowanego dwukrotnie filmu fabularnego – Żółty szalik. W filmie pokazano przypadek pogłębiającej się choroby alkoholowej i destrukcyjny wpływ alkoholu na sferę psychiczną, społeczną i duchową głównego bohatera filmu. W telenoweli dokumentalnej Zielona karta jeden z bohaterów był trzeźwym alkoholikiem, a w telenoweli Dziewczęta z ośrodka alkoholizm był przyczyną kłopotów rodzinnych wychowanek. Ponadto wyemitowano dwa filmy fabularne produkcji amerykańskiej o tematyce związanej z alkoholizmem (Oddech nadziei i Belfer).

Telewizja Polska udostępniła w trzech programach (Program 1, 2 i TVP 3 Regionalna) czas emisji na kampanię społeczną „Granica wieku granicą prawa” dotyczącą sprzedaży alkoholu nieletnim prowadzoną przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. W jej trakcie wyemitowano 194 spoty.


142

7.9.1.1. Program 1 TVP S.A. Programy cykliczne: − Bezpieczna Jedynka – cykl poświęcony sprawom związanym z szeroko pojętym

bezpieczeństwem. W magazynie przedstawiano niepokojące zjawiska społeczne i metody zapobiegania patologiom. Informowano o zagrożeniach wynikających np. z nadużywania alkoholu czy zażywania narkotyków. Propagowano postawy aktywne wobec zagrożeń. Poruszano tematy związane ze skutkami alkoholizmu: przemoc w rodzinie, wypadki samochodowe spowodowane przez pijanych kierowców. Porad udzielali policjanci, lekarze, psychologowie, a także znani aktorzy i piosenkarze.(Przedmiotowa tematyka przewijała się w wielu kilkuminutowych felietonach.)

− Rower Błażeja – audycja adresowana do młodych widzów. Kilka wydań poświęcono patologii wśród młodzieży i sposobom jej zapobiegania. Poprzez dyskusje w studiu na temat uzależnień, w tym picia alkoholu, uświadamiał młodzieży, jakie zagrożenia i jakie choroby może powodować ten nałóg.

− Ktokolwiek widział, ktokolwiek wie – program, w którym poszukuje się ludzi, którzy zaginęli, nie powrócili do domów, (często z powodu alkoholizmu w rodzinie).

− Kronika kryminalna – Poza prawem (Kryminalne wakacje, Kryminalna Jedynka) – zajmowała się uświadamianiem zagrożeń, edukacją prawną i zapobieganiem patologiom. Alkoholizm był tłem dla wielu z przedstawianych przestępstw.

− Na żywo – cykl publicystyczny poruszał wielokrotnie problematykę alkoholizmu. Tematem była np. śmierć przez alkohol i problem dziedziczenia brutalności i alkoholizmu przez dzieci z rodzin patologicznych, nadużywanie alkoholu przez lekarzy w pracy, pijani rodzice, którzy kaleczą, lub powodują śmierć swoich dzieci.

− Zawsze po 21 – szej – reportaże o charakterze interwencyjnym, w tym dotyczące skutków patologii społecznej. Wielu prezentowanym sytuacjom towarzyszy alkoholizm.

− Włącz się – cykl adresowany do młodzieży, którego celem było przygotowanie młodzieży gimnazjalnej do przeciwstawiania się zagrożeniom czyhającym na młodego człowieka w okresie dojrzewania: alkohol, narkotyki, anoreksja i bulimia, przemoc fizyczna i psychiczna.

− 360 stopni dookoła ciała – magazyn medyczny poruszający tematy związane ze zdrowiem, problematyką uzależnień, w tym wpływu alkoholu na zdrowie psychofizyczne człowieka.

− Ludzie wśród ludzi – W zindustrializowanym świecie wzrasta zagrożenie chorobami cywilizacyjnymi, takim jak depresje, alkoholizm i narkomania. Audycja pomaga rozpoznać ich symptomy i pomóc najbliższym.

− Babiniec – w jednym z wydań – pomoc wiary w wyjściu z uzależnienia od alkoholu. Filmy i seriale fabularne − Plebania – serial TVP propagujący postawy służące zachowaniu zdrowia,

wstrzemięźliwości w piciu i paleniu. Akcje antenowe − Granica wieku granicą prawa – kampania społeczna Państwowej Agencji

Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przeprowadzona na trzech antenach TVP – S.A. dotycząca zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim (łącznie z Programem 2 i TVP 3 Regionalną wyemitowano 194 spoty).


143

7.9.1.2. Program 2 TVP S.A. Programy cykliczne − Magazyn Ekspresu Reporterów – tematyka alkoholizmu pojawiała się w kilku

reportażach emitowanych w tym cyklu. − Magazyn 997 – magazyn kryminalny, którego jednym z celów jest ostrzeganie przed

zjawiskami patologii społecznych. Alkoholizm był przyczyną wielu prezentowanych przestępstw.

− Czy musiało tak być – reportaże ukazujące przebieg wypadków na drodze, analiza przyczyn, wpływ uczestników zdarzenia na jego przebieg – jazda po pijanemu, brawura, itp. Próba odpowiedzi na pytanie postawione w tytule audycje: czy musiało tak być?

− Polaków portret własny – jeden z odcinków tego cyklu poświęcono niebezpiecznym zachowaniom kierowców na drogach – w tym ich przyczynom, czyli także alkoholowi.

− Dziewczęta z Ośrodka – telenowela dokumentalna, której bohaterkami są wychowanki Ośrodka Wychowawczego w Rembertowie. Genezą ich problemów jest często alkoholizm w rodzinach, z których pochodzą. Jeden odcinek poświęcony był przedmiotowej problematyce.

− Tylko tato – telenowela dokumentalna podejmująca problem samotnego ojcostwa. Dwa odcinki nawiązywały do problematyki alkoholizmu, w tym też – walki z nim.

− Zielona karta – telenowela dokumentalna o Polakach, którzy wygrali w loterii amerykańskiej stały pobyt w USA. Jednym z bohaterów jest alkoholik, który pracę ze swojego ośrodka przenosi na grunt amerykański współpracując z tamtejszą grupą i pomagając innym.

Programy jednostkowe − Gość Dwójki – Dariusz Michalczewski – rozmowa z byłym Mistrzem Świata który

opowiadał o swojej fundacji Równe Szanse, niosącej pomoc młodzieży ze środowisk zagrożonym patologiami społecznymi.

Akcje antenowe − Granica wieku granicą prawa – kampania społeczna Państwowej Agencji

Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przeprowadzona na trzech antenach TVP – S.A.

Filmy fabularne − Oddech nadziei – dramat produkcji USA podejmujący problematykę alkoholizmu i

walki z nim, − Belfer – film USA podejmujący problematykę alkoholizmu . 7.9.1.3. TV Polonia

W 2003 roku emitowała następujące audycje z wymienionych powyżej, w Programach 1 i 2 : Ktokolwiek widział, ktokolwiek wie, Magazyn 997, 360 stopni dookoła ciała, Tylko tato, Zielona karta, serial Plebania. Emitowała też dwukrotnie Żółty szalik – film fabularny podejmujący temat walki z uzależnieniem od alkoholu. 7.9.1.4. TVP 3 Regionalna

W programie wspólnym TVP 3 Regionalna informowano głównie o przypadkach nadużywania alkoholu i skutkach tego zjawiska. Krótkie przekazy na ten temat ukazały się kilkakrotnie w codziennych audycjach informacyjno–publicystycznych: Kurierze, Echu dnia i Telekurierze. Prezentowały one historie osób, których uzależnienie od alkoholu doprowadziło do tragicznych w skutkach wydarzeń np. śmierci, rozbicia rodziny, utraty praw rodzicielskich, utraty majątku rodzinnego. Przekazy te pojawiały się rzadko, a ich treść miała często bardziej charakter sensacyjny, niż uwrażliwiający na ten problem i działający profilaktycznie.


144

W kilku wydaniach audycji Gość dnia rozmawiano ze specjalistami psychoterapii uzależnień o problemie picia alkoholu wśród nieletnich oraz wpływie spożywania alkoholu na agresję wśród młodzieży. Rozmawiano również o szerzącym się zjawisku picia alkoholu wśród kobiet i negatywnych skutkach nadużywania alkoholu w rodzinie. Tabela 7.4. Czas trwania audycji na temat alkoholizmu, wskazanych przez nadawcę i wyemitowanych w roku 2003 Nazwa oddziału Czas trwania OTV Białystok 1 godzina i 35 minut OTV Bydgoszcz 1 godzina 15 minut OTV Gdańsk 45 minut OTV Katowice 30 minut OTV Kraków 53 minuty OTV Lublin brak danych OTV Łódź 1 godzina i 30 minut OTV Poznań 3 godziny i 56 minut OTV Rzeszów 52 minuty i 20 sekund OTV Szczecin 2 godziny i 8 minut OTV Warszawa 43 minuty OTV Wrocław 1 godzina i 8 minut

W pasmach rozłączonych TVP 3 Regionalna informowano najczęściej o spożywaniu alkoholu przez nieletnich (np. felieton o pijanych uczniach, problemie alkoholizmu w szkołach), przez kierowców (materiał filmowy o pijanych kierowcach) i dyżurujących w szpitalach lekarzy. Emitowano również przekazy informujące o rozmiarach alkoholizmu w Poznaniu, o akcjach profilaktycznych oraz edukujących w zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi (np. informacja o marszu młodzieży przeciwko uzależnieniom, relacja z konferencji „Trzeźwość warunkiem bezpieczeństwa na drodze”). Przekazy te ukazywały się incydentalnie w codziennych audycjach informacyjnych, a skala ich obecności w ubiegłym roku była niewielka.

Oddziały terenowe Telewizji Polskiej w Białymstoku, Szczecinie, Poznaniu i Rzeszowie wyemitowały materiały filmowe, które popularyzowały życie w trzeźwości. Propagowały one trzeźwość i abstynencję jako wartości (np. relacja z Krucjaty Wyzwolenia Człowieka – Dobrowolnego Wyrzeczenia od alkoholu i używek, rekolekcje trzeźwości). Przekazy te popularyzowały wzorce spędzania wolnego czasu, spotkań towarzyskich i zabaw bez alkoholu (np. felieton o zabawie andrzejkowej bez alkoholu). Pokazywały one również skutki, jakie choroba alkoholowa wywiera na rodzinę, w tym przede wszystkim na dzieci.

W kilku audycjach studyjnych terapeuci i pedagodzy dyskutowali o różnego rodzaju akcjach organizowanych na rzecz pomocy rodzinom dotkniętym chorobą alkoholową oraz informowali o konkretnych działaniach wspólnot samopomocowych, ich adresach i numerach telefonów.

W reportażach ukazujących się w programach najczęściej pokazywano historie osób dotkniętych uzależnieniem i ich rodzin. W programach oddziałów terenowych prawie w ogóle nie pojawiał się temat oddziaływania alkoholu na organizm i psychikę człowieka. Tylko programie OTV Poznań poinformowano o zagrożeniach zdrowotnych wynikających z alkoholizmu.

Większość oddziałów brała udział w różnego rodzaju okolicznościowych kampaniach społecznych promujących życie w trzeźwości bądź informujących o zagrożeniach, jakie niesie nadużywanie alkoholu. Miały one formę pojedynczych lub kilkakrotnie emitowanych spotów telewizyjnych bądź patronatu nad konkretnymi akcjami np. spot filmowy „Dzisiaj nie piję”


145

(OTV Katowice), spot kampanii Polskiego Czerwonego Krzyża, którego celem było przeciwdziałanie wywołanej alkoholizmem przemocy w rodzinie (OTV Gdańsk), patronat medialny nad konferencją „Trzeźwość warunkiem bezpieczeństwa na drodze” (OTV Poznań). Tematyka alkoholizmu i jej różnych zagadnień (profilaktyka, zagrożenia, skutki) omawiana i dyskutowana była często w kontekście innych uzależnień jak np. narkomanii.

W ofercie programów TVP 3 Regionalna nie było audycji cyklicznych poświęconych tematyce alkoholowej, mających swoje stałe miejsce w programie. Tylko jeden oddział telewizji emitował cykliczną, ukazującą się przez cały rok audycję poświęconą różnym patologiom społecznym, choć alkoholizmowi i wychowaniu w trzeźwości poświęcono jedynie kilka jej wydań. Wśród szeregu cyklicznych i jednostkowych audycji związanych z tym zagadnieniem warto wymienić: 7.9.1.5. Pasma wspólne – ogólnopolskie TVP 3 Regionalnej:

Starania TVP 3 Regionalna w zakresie upowszechniania tematyki zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości znajdują odzwierciedlenie w tematyce, oraz kręgu gości zapraszanych do udziału w dyskusji na forum programów publicystycznych Echa dnia i Gość dnia. • Problematyka dotycząca zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości

prezentowana w programie Echa dnia: − Temat – Przemoc w rodzinie – publiczna tajemnica, czy publiczny problem? Goście:

Naczelnik Sekcji Nieletnich i Patologii Komendy Miejskiej Policji w Krakowie – kom. Jacek Górecki, Przewodnicząca Sejmowej Podkomisji ds. Dzieci i Młodzieży – Mirosława Kątna, Rzecznik Praw Dziecka – Paweł Jaros, Ogólnopolskie pogotowie dla ofiar przemocy w rodzinie „Niebieska Linia” – Luis Alarcon; Temat – Wojna kibiców we Wrocławiu – dlaczego dochodzi do częstych agresywnych zachowań młodych ludzi? Goście: Trener młodzieży Polonii Bydgoszcz, dziennikarz miesięcznika „Tylko Polonia” – Piotr Fiutak, z – ca Sekretarza Generalnego Polskiego Związku Piłki Nożnej – Marcin Stefański; Komenda Główna Policji – kom. Jacek Gałuszka, psycholog społeczny – prof. Janusz Czapiński;

− Temat – Nowe uregulowania prawne w sprawie pijanych kierowców. Goście: Prokuratura Krajowa – Małgorzata Wilkosz – Śliwa, Naczelnik Zarządu Ruchu Drogowego Komendy Głównej Policji – nadkom. Marek Jewuła, Sekretarz Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego – Andrzej Grzegorczyk.

• Problematyka dotycząca zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości prezentowana w programie w rozmowie z Gościem Dnia, którymi byli, m.in.: − Sekretarz Stanu W Ministerstwie Infrastruktury – Andrzej Piłat; temat – Rząd chce

przyspieszyć procedury karania pijanych kierowców. Efekty pracy Inspekcji Drogowych,

− Wyższa Szkoła Psychologii Społecznej – prof. Jerzy Mellibruda – temat: Kampania „Alkohol nie dla nieletnich”,

− Wicedyrektor Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych – Renata Durda; temat – Czy w polskiej szkole jest bezpiecznie?,

− Minister Edukacji – Krystyna Łybacka; temat – Sytuacja w polskich szkołach. Przemoc wśród uczniów.

− Wyższa Szkoła Psychologii Społecznej – prof. Jerzy Mellibruda – temat: Projekt rządowy dot. rezygnacji z zezwoleń na sprzedaż alkoholu.


146

• Problematyka dotycząca realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi prezentowana była w 2003 roku na antenie ogólnopolskiej TVP 3 również w programie Telekurier. Telekurier – magazyn reportażu przygotowywany w Poznaniu, a emitowany na antenie ogólnopolskiej TVP3 Regionalna, codziennie od poniedziałku do piątku o godz. 20:05. W niedziele wydanie Telekurier nocą o godz. 23:05. Wśród prezentowanych zagadnień wielokrotnie poruszane były tematy związane z problemem alkoholizmu i upowszechnianiem wychowania w trzeźwości. Problemowi choroby alkoholowej w całości poświęcony było jedno wydanie „Telekuriera Nocą”. Na temat alkoholizmu i możliwości jego leczenia – rozmowa w studiu z dr Teresą Kobrzyńską – specjalistą ds. rozwiązywania problemów alkoholowych, Danutą Dudrak – lekarzem, psychoterapeutą oraz Bogdanem Ratajczakiem – psychologiem i psychoterapeutą. Podczas pięćdziesięciominutowego programu przedstawione zostały następujące felietony: − „Izba wytrzeźwień” – relacja z jednej nocy pracy poznańskiej izby wytrzeźwień; − „Kobiety też piją” – felieton o rosnącym problemie alkoholizmu wśród kobiet; − „To nie on, to wódka” – mężczyzna po alkoholowej libacji zamordował konkubinę; − „Alkoholik” – przykład okazjonalnego zaglądania do kieliszka, które skończyło się

uzależnieniem; − „Dzieci alkoholików” – jak uzależnienie rodziców odbija się na życiu ich dzieci.

Ponadto w nadawanych codziennie wydaniach Telekuriera wielokrotnie poruszany był problem choroby alkoholowej oraz jej skutków. Były to zwykle kilkuminutowe felietony: − „Śmierć w butelce” – seria zgonów na Dolnym Śląsku po wypiciu alkoholu zatrutego

metanolem; − „Depresja” – uzależniony, bezrobotny, bez środków do życia myśli o popełnieniu

samobójstwa; − „Do dna” – wstrząsające opowieści młodziutkich dziewcząt, które już w dzieciństwie

miały kontakt z alkoholem; − „Rodzice” – bezrobotni alkoholicy chcą odzyskać odebrane im przez sąd dzieci; − „Janko muzykant” – historia wiejskiego muzykanta, który przepił cały rodzinny

dobytek; − „Grób pod tapczanem” – alkoholik udusił swoją konkubinę, a zwłoki ukrył pod

tapczanem; w dniu odnalezienia zwłok na ukaranie mordercy nie było już szans – zamarzł po libacji.

• Zagadnienia dotyczące problematyki zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości prezentowane były również w programie Kurier – ogólnokrajowym programie informacyjnym TVP 3 nadawanym co godzinę.

• Na antenie TVP 3 Regionalnej przeprowadzono (wspólnie z Programem 1 i 2) akcję Granica wieku granicą prawa – kampanię społeczną Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

7.9.1.6. Patronaty medialne ogólnokrajowe TVP 3 − „Rock bez uzależnień” – impreza o charakterze proflilaktyczno–edukacyjnym (15 lipca); − Stowarzyszenie „ARKA” – koncert charytatywny „Wdzięczni za trzeźwość” – TKW,

„Kurier” (30 listopada); − Fundacja Pomocy Osobom Uzależnionym i Dzieciom „KARAN” – II Międzynarodowa

Konferencja „Stop przemocy w szkole i na ulicy” – TKW, „Kurier” (24 – 16 listopada).


147

Oddział Terenowy TVP S.A. w Białymstoku Tematyka dotycząca realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w 2003 roku prezentowana była na antenie TVP 3 Białystok w następujących audycjach: − Obiektyw – regionalny program informacyjny prezentujący aktualne informacje z

regionu. Materiały i felietony: • „Akcja: Alkohol kradnie wolność” – 4 materiały; • „Pijani uczniowie” – 5 materiałów ; • „Dzień wagarowicza” ; • „Rowerowy maraton alkoholików”; • „Pijani kierowcy” – 11 materiałów.

− Gość Dnia – audycja publicystyczna na żywo, emisja od poniedziałku do piątku . Goście: • Ojciec Edward Konkol – werbista – Prezes Stowarzyszenia Droga; • Ewa Krasińska – Prezes Klubu Abstynentów w Białymstoku; • Sierż. Adam Romanowicz – Policyjna Izba Dziecka przy Komendzie Wojewódzkiej

Policji; • Barbara Choroszuch – pedagog – terapeuta; • Marek Iwanowicz – Zespół Pomocy Dziecku i Rodzinie.

− Pod Twoją obronę – katolicki magazyn informacyjno – publicystyczny, emisja raz w tygodniu. Materiały i felietony: • „Bezalkoholowe Andrzejki w Augustowie”; • „Rekolekcje trzeźwości w Choroszczy”; • „Krzyżowa droga trzeźwości”; • Kolonie Caritasu dla dzieci z rodzin patologicznych – felieton; • Marsz „Życie dla życia”;

− Reportaże: • „Moda na dno” – program poruszający problemy uzależnienia od alkoholu młodzież w

wieku 13 – 17 lat; • „Kraina nie tylko mlekiem płynąca” – program pokazujący walkę z bimbrownictwem

na Podlasiu . Oddział Terenowy TVP S.A. w Bydgoszczy Problematyka dotycząca zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości prezentowana była na antenie TVP 3 Bydgoszcz w następujących audycjach: − Rozmowa dnia – gościem była Barbara Domagała – dyrektor Bydgoskiego Ośrodka

Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Tematem programu była trzecia edycja „Akademii Rodzica”, której zadaniem jest pomoc rodzicom w rozwiązywaniu problemów wychowawczych.

− Inforegion – program poświęcony był rosnącemu problemowi alkoholowemu wśród dzieci i młodzieży, obniżeniu się bariery wieku w przypadku sięgania po alkohol itp. Rozmowa z Dyrektorem Bydgoskiego Ośrodka Rozwiązywania Problemów Alkoholowych,

− Zbliżenia – program informacyjny OTV Bydgoszcz codzienna emisja – felieton „Odwyk albo brak zapomogi” informujący o pomyśle Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Toruniu mobilizującym uzależnionych do walki z nałogiem.


148

Ponadto na antenie TVP 3 Bydgoszcz w 2003 r wielokrotnie emitowano w oprawie programu spoty kampanii społecznej – „Piłeś i kierowałeś – jesteś przestępcą”. Oddział Terenowy TVP S.A. w Gdańsku Problematyka dotycząca zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości prezentowana na antenie TVP 3 Gdańsk: − Kość niezgody – odcinek studyjnej audycji cyklicznej – rozmowa w studio z

człowiekiem, który „wydobył się” z uzależnienia od alkoholu, narkotyków i hazardu. Bohater audycji jest „ żywym przykładem”, iż jest to możliwe. Mówi o swym minionym koszmarze, o tym, jak uzależnienie może zmienić życie człowieka w koszmar.

− Studio 3 – audycja studyjna – gościem audycji był instruktor terapii uzależnień, a tematem jest terapia młodzieży uzależnionej od alkoholu. W tle zaprezentowana praca i możliwości Poradni Uzależnień w Sopocie.

− Studio 3 – audycja studyjna – rozmowa na temat alkoholizmu wśród dzieci oraz działania diecezjalnego duszpasterstwa.

Wielokrotna emisja spotu kampanii Polskiego Czerwonego Krzyża (w okresie 25.11 – 05.12.2003) przeciwdziałającej przemocy w rodzinie, której przyczyną jest również alkohol.

Ponadto, zagadnienia związane z problemem uzależnienia od alkoholu podejmowane były również w programach studyjnych poświęconych m.in. przemocy w rodzinie, maltretowania kobiet, gdzie alkoholizm jest jedną z przyczyn patologii. Oddział Terenowy TVP S.A. w Katowicach Problematyka dotycząca zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości prezentowana była na antenie TVP 3 Katowice w sierpniu 2003 w programie Z życia Kościoła – katolicki magazyn publicystyczny. Omawiana tematyka była obecna również w codziennym programie informacyjnym TVP 3 Katowice Aktualności. Ponadto w 2003 roku często emitowany był spot filmowy z hasłem Dzisiaj nie piję. Oddział Terenowy TVP S.A. w Krakowie Problematyka dotycząca zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości prezentowana na antenie TVP 3 Kraków: − Załatwmy to razem – Pan Petters – eksmisja – reportaż. Historia pana Stefana Pettersa,

który kiedyś dobrze zarabiał, ale przepił pieniądze. Od lat nie płacił czynszu za mieszkanie. Został wyeksmitowany z mieszkania, nie chciał skorzystać z pomocy MOPS. Pan Petters jest starszym schorowanym człowiekiem. Twierdzi, że już nie pije i chce by ktoś mu pomógł.

− Przyjazna szkoła – reportaż. W programie zostały poruszone problemy związane z zagrożeniami w środowisku młodzieży m.in. alkoholizm i narkomania. Młodzież i nauczyciele wypowiadają się na temat unikania tego typu zagrożeń.

Ponadto, materiały poświęcone problematyce zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości nadawane były na antenie TVP 3 Kraków w programie informacyjnym Kronika. Oddział Terenowy TVP S.A. w Lublinie Problematyka dotycząca zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości prezentowana była na antenie TVP 3 Lubin w 2003 w programie Od A do N – magazyn studyjno – filmowy – emitowany 2 x w miesiącu. Poruszano tam tematy zagrożenia i zapobiegania patologiom społecznym takim jak alkoholizm, czy narkomania.


149

Oddział Terenowy TVP S.A. w Łodzi Problematyka dotycząca zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości prezentowana na antenie TVP 3 Łódź: − Takie jest życie – magazyn studyjny na żywo + reportaże. Audycja typu „ekspres

reporterów”, w której przedstawiane są sprawy dotyczące ludzkich zachowań, życia, problemów, uzależnień itp. Prezentacja materiału filmowego zakończona jest rozmową w studiu z zaproszonym gościem – ekspertem. Emisja raz w tygodniu.

− Prowokacje – reportaż. Rozmowy z ludźmi uzależnionymi, z psychologami i rodzinami uzależnionych. Emisja dwa razy w miesiącu.

− W zdrowym ciele zdrowy duch – magazyn medyczny składający się z kilku różnorodnych felietonów dotyczących zdrowia i urody. Emisja raz w tygodniu.

Oddział Terenowy TVP S.A. w Poznaniu Problematyka dotycząca zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości prezentowana na antenie TVP 3 Poznań: − W poszukiwaniu nadziei – reportaż poświęcony akcji informacyjno – edukacyjnej na

temat profilaktyki antyalkoholowej wśród dzieci i młodzieży. Omówiono zagrożenia związane z pierwszymi kontaktami z alkoholem oraz poinformowano, gdzie szukać pomocy;

− Szukając nadziei – alkoholizm – dwa odcinki poświęcone rozmowom na temat alkoholu i alkoholizmu. Omawiano zagrożenia zdrowotne i społeczne wiążące się z alkoholem, objawy choroby alkoholowej, możliwości pomocy osobom uzależnionym;

− Teleskop – program informacyjny, codziennie oglądany prawie w całej Wielkopolsce. W Teleskopie w 2003 roku znalazło się wiele materiałów informacyjnych i relacji z akcji poświęconych przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Materiały prezentowane w Teleskopie: • alkoholicy, którzy już nie piją, poszukują swego nowego miejsca w życiu w

Stowarzyszeniu BARKA; • raport o skali alkoholizmu w Poznaniu. „Pić albo żyć – oto jest pytanie” to hasło akcji

prowadzonej w Poznaniu, której celem było ostrzeżenie młodych przed skutkami picia alkoholu;

• informacja na temat rozpoczynającej się ogólnopolskiej akcji antyalkoholowej „Zachowaj trzeźwy umysł”, do której włączyło się ponad 60 wielkopolskich gmin;

• relacja z konferencji „Trzeźwość warunkiem bezpieczeństwa na drodze” organizowanej przez Stowarzyszenie na Rzecz Poprawy Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego „Droga i Bezpieczeństwo”;

• materiał z Kalisza – miasta wyróżnionego za program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Tym samym Kalisz dołączył do Sieci Miast Wiodących, które realizują wszystkie działania zapisane w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi;

• wielkopolska kampania informacyjna prowadzona pod hasłem „Piłeś i kierowałeś ? Jesteś przestępcą” zainicjowana przez stowarzyszenie „Droga i Bezpieczeństwo”;

• relacja z happeningu przeprowadzonego w Poznaniu, podczas którego młodzi ludzie namawiali swych rówieśników „Pijcie mleko zamiast alkoholu”;

• wspólna akcja policji i Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przestrzegająca handlowców przed sprzedawaniem alkoholu osobom nieletnim;

• relacja z akcji przeciwalkoholowej „Krzyś – kto pije nie jedzie” przeprowadzonej przy udziale Episkopatu Polski;


150

• informacja o rozpoczęciu działalności przez pierwszy w Poznaniu punkt konsultacyjny dla ofiar przemocy w rodzinie i osób poszukujących pomocy w rozwiązywaniu problemów alkoholowych;

• relacja z wystawy plakatów malowanych przez młodzież, ostrzegających przed przemocą i uzależnieniami. Inicjatorzy przedsięwzięcia uważają, że o uzależnieniach łatwiej rysować, niż mówić;

• Konin został uznany przez zjazd przedstawicieli Związku Miast Polskich za miasto, które dobrze sobie radzi z rozwijaniem programów przeciwdziałania alkoholizmowi;

• uczniowie poznańskich szkół zorganizowali marsz przeciwko uzależnieniom. Wspierający ich przedstawiciele władz Poznania poinformowali, że rocznie na rozwiązywanie problemów alkoholowych wydają prawie 4 mln, z tego ok. 2 mln otrzymują organizacje pozarządowe;

• harcerze z sześciu poznańskich hufców zorganizowali w Poznaniu na Placu Wolności happening na rzecz spędzania wolnego czasu w trzeźwości;

• raport o problemach wychowawczych w poznańskich liceach. Najwięcej młodych ludzi sięga po papierosy i alkohol.

− Teleskop Lubuski – program informacyjny – cztery wydania codziennie, emitowane na obszar woj. Lubuskiego. W Teleskopie Lubuskim w 2003 roku znalazło się wiele materiałów informacyjnych i relacji z akcji poświęconych przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Materiały prezentowane w Teleskopie Lubuskim: • relacja z akcji ulotkowej Komendy Wojewódzkiej Policji – Wydziału Prewencji,

polegającej na pomocy ofiarom przestępstw domowych, pobić, znęcania psychicznego i fizycznego, alkoholizmu – informującej, gdzie szukać pomocy;

• informacja o akcji KW Policji w Gorzowie i samorządów, kierowanej do młodzieży i ofiar przemocy w rodzinie. Zapowiedziano organizację cyklu spotkań otwartych z mieszkańcami;

• relacja z rozpoczęcia akcji policji polegającej na zapobieganiu przemocy w rodzinie spowodowanej alkoholizmem i innymi patologiami;

• informacja o działaniach władz samorządowych w Pszczewie przeciwko uzależnieniom i ich skutkom;

• relacja z akcji „Stop przemocy” zorganizowanej przez władze samorządowe w Strzelcach Krajeńskich kierowanej głównie do rodzin, w których jest nadużywany alkohol;

• szkolenie policjantów – jak pomagać osobom uzależnionym od narkotyków i alkoholu. Szkolenie prowadzili terapeuci i psychologowie z Poradni Leczenia Uzależnień;

• relacja z festynu zorganizowanego przez Komendę Powiatową Policji i Urząd Miejski w Sulęcinie, którego celem było propagowanie spędzania wolnego czasu bez alkoholu.

− Spojrzenia – reportaż regionalny prezentujący zagadnienia ze wszystkich dziedzin życia mieszkańców Wielkopolski i Lubuskiego. Opowiada o sprawach trudnych, pasjonatach, społecznikach i ludziach zagubionych w nowej rzeczywistości. Emisja 2 x w tygodniu. W programie „Spojrzenia” wyemitowany został reportaż pt. „Piętno” ukazujący historię człowieka, który dzięki pomocy innych wyszedł z bezdomności, ale zaczął pić i bić żonę. Po pewnym czasie zdecydował się jednak na leczenie z uzależnienia od alkoholu.

− Źródło – magazyn katolicki – W programie prezentowane są problemy społeczności katolickiej w szerokim spektrum, m.in. tematyka budowania stosunków w rodzinie, wzajemne relacje międzypokoleniowe, pozycja człowieka starego, pomoc charytatywna,


151

funkcjonowanie kościelnych domów opieki społecznej, kształtowanie odpowiedzialności wobec osób potrzebujących. W tym też: • relacja z rekolekcji dla alkoholików prowadzonych w sanktuarium w Rokitnie, • praca księży i zakonników z tzw. „młodzieżą alternatywną” pochodzącą ze środowisk

zagrożonych alkoholizmem i innymi nałogami. − Bezpieczne wakacje – 35 – sekundowy spot emitowany latem 2003 roku (ok. 80 emisji,

o łącznym czasie 45 min.) w ramach oprawy anteny. Jego treścią była przestroga dla kierowców, by nie wsiadali do samochodu po wypiciu alkoholu.

Patronat medialny TVP 3 Poznań

TVP3 Poznań objęła patronatem medialnym konferencję „Trzeźwość warunkiem bezpieczeństwa na drodze” (relacja znalazła się w programie informacyjnym „Teleskop”) która odbyła się w Poznaniu 21.05.2003. Konferencja zorganizowana została przez Stowarzyszenie na Rzecz Poprawy Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego „Droga i Bezpieczeństwo”. Oddział Terenowy TVP S.A. w Rzeszowie Audycje dotyczące realizacji przez TVP S.A. ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi na antenie TVP3 Rzeszów: − Panorama powiatów – Przemyśl – magazyn

Felietony prezentowane w programie „Panorama powiatów – Przemyśl”: • „Świetlica” – Świetlica socjoterapeutyczna działająca przy parafii Chrystusa Króla w

Jarosławiu jest jedną z sześciu działających w Polsce świetlic Kolpingowskich . • „Spór na rynku” – W Przemyślu rozgorzał spór o to, jaka ma być odległość między

zakładami chronionymi np. szkołami a sklepami i restauracjami sprzedającymi alkohol.

− Aktualności – codzienny program informacyjny OTV Rzeszów. Felietony i materiały prezentowane w „Aktualnościach”: • „Zatrucia alkoholowe” – zatrucia alkoholem niewiadomego pochodzenia to problem,

który w woj. podkarpackim ciągle narasta. Wg statystyk SANEPID – u w ubiegłym roku w regionie było ponad sześćdziesiąt takich przypadków;

• „Pijani kierowcy” – w tym roku podkarpacka policja zatrzymała już ponad 4 tysiące nietrzeźwych kierowców. Wsiadając po alkoholu za kierownicę narażają nie tylko siebie i pasażerów, ale też innych kierowców;

• „Afera w pogotowiu” – ponad półtora promila alkoholu we krwi mieli pracujący na nocnym dyżurze dyspozytorzy powiatowego centrum powiadamiania ratunkowego w Leżajsku;

• „Pikieta i sesja” – pod rzeszowskim Ratuszem odbyła się pikieta przeciwko projektowi uchwały Rady Miasta o zmniejszaniu w centrum Rzeszowa odległości między placówkami szkolno – wychowawczymi i kościołami a sklepami sprzedającymi alkohol;

• „Pijemy więcej?” – Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych alarmuje, że gwałtownie wzrasta spożycie mocnych trunków.


152

Ponadto zagadnienia związane z problematyką przeciwdziałania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości poruszane były wśród tematów prezentowanych w następujących audycjach cyklicznych: − Interwencje Trójki – cykliczna audycja studyjna emitowana dwa razy w tygodniu –

magazyn składający się z 1 – 2 felietonów, tematów filmowych oraz rozmowy z zaproszonym gościem;

− Stan zagrożenia – magazyn policyjny – program ukazuje różnorodne wydarzenia i zjawiska; służy zwalczaniu patologii społecznych (przestępczości, narkomanii, uzależnień). W programie prezentowane były materiały dot. problemu alkoholizmu;

− Magazyn katolicki – magazyn składający się z 1 – 3 felietonów. W programie propagowany jest chrześcijański system wartości i uniwersalne zasady etyki. Emisja niedziela.

Oddział Terenowy TVP S.A. w Szczecinie Problematyka dotycząca zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości prezentowana na antenie TVP 3 Szczecin: − Modlitwa pijaka – reportaż, którego bohaterem jest człowiek, który był alkoholikiem i

jego życie przestało mieć jakąkolwiek wartość dla niego samego i ludzi z jego otoczenia. Celem reportażu jest pokazanie zarówno równi pochyłej, po jakiej stacza się alkoholik, aż spadnie na dno, jak i sposobu, w jaki z tego dna się odbija. Bohater reportażu jest wzorem dla wielu ludzi uzależnionych, którzy jeszcze nie stracili nadziei na powrót do normalnego życia.

− ARKA odc. 83. – magazynu – Wakacyjny Dzień Ruchu Światło – Życie w Kamieniu Pomorskim – relacja z Krucjaty Wyzwolenia Człowieka – Dobrowolnego Wyrzeczenia od alkoholu i używek.

− ARKA odc. 84. – magazynu – Trzeźwościowa Droga Krzyżowa w Moskorzynie wpisana jest w duszpasterstwo AA. W sierpniu tradycyjnie uczestnicy wspólnot spotykają się na drogach wsi i małych miasteczek.

− Kronika – lokalny program informacyjny TVP 3 Rzeszów Informacje i materiały prezentowane w Kronice: • „Hostel dla ofiar przemocy” – felieton – Miejsce dla osób z rodzin zagrożonych

przemocą m.in. z powodów alkoholizmu; • „Akcja – Dom Samotnej Matki” – felieton – Otwarcie placówki dla kobiet, które

zaczęły życie od nowa; • „Szkoły – problem” – felieton – Młodzież trafiająca do gimnazjów trafia do nowej

placówki w wieku dojrzewania i sięga po alkohol i narkotyki; • „Pogotowie teatralne” – felieton – Spektakl aktorów dla dzieci na tematy zdrowia,

m.in. o szkodliwości alkoholu; • „Alkoholicy” – felieton – Bal anonimowych alkoholików w Stargardzie; • „Wieś – narkotyki” – felieton – Młodzież sięga po narkotyki i alkohol także na wsi.

Czy jest problem?; • „Maraton Trzeźwości” – felieton o klubie abstynenta; • „Dziecko bezpieczne” – felieton – Dzieci na wakacjach będą zagrożone kuszeniem

narkotykami i alkoholem. Jak tego uniknąć?;; • „Alkohol” – felieton – Akcja „Alkohol – nieletnim dostęp wzbroniony; • „Pijaki” – Policja karze mandatami za picie alkoholu w miejscach publicznych; • „Świetlice” – felieton – Działanie świetlic terapeutycznych dla dzieci z rodzin

zagrożonych m.in. alkoholizmem;


153

• „Szkoła dla dorosłych” – felieton – Jak rozwiązywać problemy w rodzinach zwłaszcza te z nadużywaniem alkoholu;

• „Ośrodek” – felieton – Pierwsza rocznica powstania Ośrodka Promocji Wspierania Rodziny;

• „Wokół Nas” – felieton – Opowieść o matce, nad którą znęca się syn w amoku alkoholowym;

• „Pijaki a sądy grodzkie” – Walka policji z kierowcami prowadzącymi pod wpływem alkoholu;

• „Terapia dla dzieci” – Spotkania terapeutyczne dla dzieci z tzw. rodzin patologicznych;

• „Wokół Nas” – Dwoje ludzi rozstało się ze względu na alkohol, teraz w Centrum Pomocy Specjalnej zaczynają wspólne życie od nowa.

Oddział Terenowy TVP S.A. w Warszawie Programy oraz materiały dotyczące problematyki zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości nadawane na antenie TVP 3 Warszawa w 2003 roku: − Alimenciarze – Reportaż o ludziach, którzy trafili do więzienia z powodu niepłacenia

alimentów. Główną przyczyną ich zaniedbań były problemy z alkoholem; − Felietony i materiały dotyczące problematyki zapobiegania alkoholizmowi i wychowania

w trzeźwości prezentowane na antenie Telewizyjnego Kuriera Warszawskiego: • spektakl przeciwko alkoholizmowi i narkomanii „Ostatnia lekcja chemii”; • brak dotacji dla Stowarzyszenia przy Kolskiej; • policja alarmuje – wzrosła liczba wypadków śmiertelnych spowodowanych przez

pijanych kierowców; • Izba wytrzeźwień; • koncert Warszawskiego Stowarzyszenia Abstynenckiego; • Przemoc w rodzinie; • dzieci nie powinny pić alkoholu; • akcja „Lato bez procentów”; • akcja „Krzyś” księży i policjantów; • happening „Krzyś” – trzeźwość za kierownicą; • „Alkohol nieletnim wstęp wzbroniony” – akcja wakacyjna; • „Szczęśliwe dzieciństwo” – ograniczenie dostępu do alkoholu; • „Czy wiesz, jak odmówić niepełnoletniemu sprzedaży alkoholu”; • projekt – Prohibicja nad zalewem Siedleckim; • pogotowie alkoholowe w święta.

− Felietony i materiały dotyczące problematyki zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości prezentowane w Telewizyjnym Kurierze Mazowieckim: • „Izba Wytrzeźwień”; • „Pijani uczniowie”; • „Alkohol w szkole”; • Konferencja „Przestępczość – Alkoholizm – Narkomania”; • Akcja „Znicz”; • „Wyrok – nietrzeźwy”.


154

Oddział Terenowy TVP S.A. we Wrocławiu Programy oraz materiały dotyczące problematyki zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości nadawane na antenie TVP 3 Wrocław w 2003 roku: − Felietony dotyczące tematyki zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości

prezentowane są w cyklicznym programie Bywaj zdrów. Felietony prezentowane w programie Bywaj zdrów: • Alkoholizm – felieton poświęcony chorobie alkoholowej; • Młodzi piją – program w całości poświęcony profilaktyce alkoholizmu wśród ludzi

młodych; • Schroniska – program w całości poświęcony opiece nad ludźmi z uzależnieniem

alkoholowym; • Alkoholicy – program w całości poświęcony działalności klubów abstynenckich na

Dolnym Śląsku. − Problematyka dotycząca zapobiegania alkoholizmowi i wychowania w trzeźwości była

również poruszana w Dolnośląskim Magazynie Reporterów: • Wódko pozwól przeżyć – Reportaż na temat zjawiska, które od kilku tygodni ma

miejsce w okolicach Bielawy. Sprzedawany jest tam pokątnie skażony metanolem alkohol. Do tej pory zmarło 8 osób, kilkadziesiąt otarło się o śmierć. Policja prawie codziennie dostaje sygnały o istnieniu alkoholu niewiadomego pochodzenia w prywatnych mieszkaniach. Mimo, że od dawna wszyscy widzą o zagrożeniu wczoraj odbył się pogrzeb kolejnej ofiary – 39 – letniego mieszkańca Bielawy;

• W pijanym widzie – Policjanci z Komisariatu Policji w Sobótce koło Wrocławia zostali powiadomieni przez lekarza pogotowia o znalezieniu martwego noworodka w szambie na jednej z posesji w Jordanowie Śląskim. Lekarz został wezwany do 30.letniej kobiety, która kilka dni wcześniej w stanie upojenia alkoholowego urodziła dziecko;

• Zerwać z nałogiem – Koszmar w rodzinie alkoholika spod Legnicy. Od kilku lat rodzina pana Ryszarda żyje w nieustannym stresie. Mężczyzna maltretuje konkubinę, syna i starych rodziców. W dniu, kiedy po wielu dniach nie był pod wpływem alkoholu opowiedział chętnie o swoich problemach: chce przestać pić i wytrwać w tym postanowieniu.

Materiały oraz felietony poświęcone problematyce pomocy społecznej, były prezentowane również w codziennym programie informacyjnym TVP 3 Wrocław Fakty. 7.9.2. Polskie Radio S.A.

Polskie Radio SA, realizując zadania nadawcy publicznego, uwzględniło w swojej działalności w 2003 roku przeciwdziałanie jednej z najpoważniejszych patologii społecznych w Polsce – alkoholizmowi. Wyraża się to w konkretnych audycjach oraz akcjach pozaantenowych podejmowanych przez poszczególne programy Polskiego Radia. Podstawą planowania programowego były: − „Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi”, − „Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata

2000 – 2005”, − „Narodowy Program Ochrony Zdrowia na lata 1996 – 2005”

Wszystkie te działania, zarówno programowe jak i pozaantenowe zostały zatwierdzone przez Zarząd Polskiego Radia SA.


155

Priorytety działań informacyjnych i publicystycznych były omawiane na Kolegiach Programowych Polskiego Radia z udziałem dyrektorów wszystkich Programów PR SA. Szczególna uwaga została zwrócona na: − Zapisy w Kodeksie Karnym, które dotyczą osób popełniających przestępstwa pod

wpływem alkoholu, − Ograniczenia dostępności alkoholu, szczególnie dla młodzieży, − Metody kontroli rynku alkoholowego, − Działania administracyjne i edukacyjne służące zmianie struktury spożycia alkoholu, − Kontrolę prawną i społeczną nad patologicznymi zachowaniami osób nadużywających

alkoholu, − Profilaktyczne programy edukacyjne dla młodzieży, − Patologię i przemoc w rodzinie spowodowane chorobą alkoholową, − Terapię osób uzależnionych i członków ich rodzin, − Podniesienie poziomu bezpieczeństwa społecznego, − Działalność środowisk wzajemnej pomocy i stowarzyszeń trzeźwościowych.

Tematykę związaną z przeciwdziałaniem alkoholizmowi Polskie Radio SA prezentowało w audycjach ukazujących się w Programie 1, Programie 3 i w Polskim Radiu BIS. Wśród tych audycji dominowały reportaże. Jest to forma radiowa, która pozwalała przekazać informacje dotyczące nadużywania alkoholu i alkoholizmu w sposób trafiający do wyobraźni odbiorcy, a ponadto oddziałujący bardziej na jego sferę emocjonalną niż intelektualną. W ubiegłym roku w programach Polskiego Radia ukazywały się reportaże, których tematami były m. in.: działania podejmowane przez organizacje pozarządowe na rzecz dzieci i kobiet, które alkoholizm pozbawił domów, utracone dzieciństwo dzieci pochodzących z rodzin dotkniętych chorobą alkoholową, terapia dla dorosłych dzieci alkoholików, pomoc kobietom współuzależnionym w usamodzielnieniu się.

Emitowano również reportaże, w których prezentowano osoby uzależnione od alkoholu poszukujące pomocy. W reportażach tych przedstawiono m. in. alkoholiczki powracające dzięki terapii do zdrowia i normalnego życia, historię trzeźwego alkoholika, który pomagał pijącym alkoholikom wyjść z uzależnienia, pracę zakonnic z alkoholiczkami i prostytutkami, Stowarzyszenie Do, którego celem było pomaganie młodym ludziom pochodzącym z rodzin alkoholików.

Tematem kilku reportaży było wychodzenie z alkoholizmu. Przedstawiono dwa pozytywne przypadki wychodzenia z alkoholizmu – w jednym czynnikiem wspierającym było aktywne uprawianie sportu, a w drugim – wiara w Boga. Zaprezentowano również przykłady nieustających zmagań alkoholików z nałogiem – ich przerwy i nawroty w piciu, bezdomność, która bardzo często towarzyszy alkoholizmowi.

W jednym z reportaży przedstawiono spowiedź znanego piosenkarza, który popadł w alkoholizm, w innym portret młodej alkoholiczki. Reportaże mówiły także o przestępstwach popełnianych przez młodzież pod wpływem alkoholu, o popadaniu młodzieży wiejskiej w alkoholizm z powodu braku perspektyw życiowych, o nadziejach członków rodziny leczących się alkoholików.

W kilku audycjach rozmawiano z zaproszonymi gośćmi: z przedstawicielem Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, z przedstawicielką Centrum Praw Kobiet, ministrem z Kancelarii Prezydenta RP, z przewodniczącą Komitetu Ochrony Praw Dziecka. Rozmowy dotyczyły m. in. możliwości uzyskania pomocy przez członków rodziny alkoholików, wobec których stosowana jest przemoc fizyczna, różnych inicjatyw pomocy ludziom dotkniętym uzależnieniem i ich rodzinom, narastającego problemu alkoholizmu wśród kilkunastolatków, a także walki z alkoholizmem, bezdomnością, 20


156

rocznicy warszawskiego telefonu zaufania dla osób uzależnionych od alkoholu, łatwego dostępu niepełnoletnich do alkoholu, problemów jednego z ośrodków Markotu.

Ponadto Polskie Radio udostępniło czas emisji Ogólnopolskiej Akcji Pomocy Kierowcom (zajęła w programie 96 minut). Celem tej akcji było wyczulenie i uwrażliwienie społeczeństwa na pijanych kierowców.

Tematyce przeciwdziałania alkoholizmowi w 2003 roku we wszystkich programach PR SA poświęcono ponad 54 godziny. Najwięcej – na antenie najbardziej masowego Programu 1 (około 47 godzin, ok. 84% wszystkich audycji nadanych w Polskim Radiu).

Program 1. PR był też inicjatorem i współuczestnikiem akcji kierowanych do kierowców i podejmowanych we współpracy z Komendą Główną Policji oraz organizacjami pozarządowymi.

Program 3 oraz Radio BIS poświęciły sprawie alkoholizmu – odpowiednio 5,5 i 1,5 godziny emisji. Wykaz audycji i akcji antenowych w Polskim Radiu w 2003 roku

Tematyka przeciwdziałania alkoholizmowi znalazła odzwierciedlenie w reportażach, audycjach cyklicznych i poradnikowych, a także w bieżących informacjach. Część z nich nawiązywała do problemu walki z alkoholizmem w sposób bezpośredni, część – przy okazji omawiana innych problemów społecznych, głównie narkomanii, bezrobocia, bezdomności. Z tego też powodu wyliczenie czasu antenowego poświęconego tej tematyce jest szacunkowe. Ponadto Polskie Radio było współorganizatorem wielu akcji antenowych, między innymi: „Bezpieczne wakacje”, „Krzyś”, „Kromka chleba”. 7.9.2.1. Program 1 PR S.A.

Program 1. Polskiego Radia przedstawił najwięcej najróżnorodniejszych w formie i treści materiałów, które odnosiły się do problematyki alkoholowej. Były to akcje antenowe: − Od 15 lipca akcja: „Krzyś” – Ogólnopolska Akcja Pomocy Kierowcom, MIVY Polska i

Redakcji Radia Kierowców Programu 1. PR SA. Idea akcji to niedopuszczanie przez otoczenie siadania za kierownicą kierowcy po alkoholu. Jej hasło: „Dziś jestem kierowcą – nie piję”, o g. 15.05, „Radio Kierowców”; poniedziałek – piątek po ok. 3’ (do końca sierpnia; 32 x 3’ = 96’)

− Styczeń – kwiecień – akcja antenowa: „Kromka chleba” (organizowana wspólnie z Caritas Polska) mająca na celu pozyskiwanie środków na dożywianie i pomoc socjalną m.in. dla bezdomnych rodzin alkoholików. Codzienne wejścia antenowe i spoty. (12’ x 120 = 1440’)

− Od 17 czerwca akcja: „Bezpieczne wakacje” zorganizowana przez „Koalicję na rzecz bezpiecznych wakacji” (w jej skład weszły organizacje rządowe, społeczne i Program 1. PR) – do końca sierpnia codzienne informacje, relacje, magazyny (60 minut).

Ponadto zostały wyemitowane reportaże, wywiady, rozmowy, magazyny, (przedstawione w porządku chronologicznym): − 2003.01.08. „Nocne spotkania – noc tułaczy”, g. 00.07 (170’) – m.in. reportaże z

noclegowni, dworców, fundacji na rzecz dzieci i domów opieki społecznej, jak pomóc rodzinom dotkniętym alkoholizmem.

− 2003.01.10. „Czas reporterów”, g. 20.10 (40’), rep. „Tania i jej świat”, aut. Anna Dudzińska – prezentacja działań podejmowanych przez organizacje pozarządowe na rzecz dzieci i kobiet, które alkoholizm pozbawił domów.


157

− 2003.01.27. – rep. „Serdeczny Łańcuch”, g. 20.10 (20’), aut. Małgorzata Sawicka – sylwetka Marii Winiarskiej, która stworzyła dom dla alkoholiczek i pomaga im powróć do normalnego życia.

− 2003.01.28. – rep. „Urodzony po raz drugi”, g. 20.10 (20’), aut. Czesława Borowik – historia wolontariusza, przez 35 lat aktora warszawskich scen, który wpadł w alkoholizm, wyszedł z niego, a teraz pomaga innym uzależnionym.

− 2003.01.31. „Sekrety konkrety” g. 13.05 (55’) – udział: Renata Durda (Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych) i Ireneusz Kaczmarczyk (socjolog UW) o narastającym problemie alkoholizmu wśród kilkunastolatków, a także walce ze „spiralą beznadziei” czyli alkoholizmem, bezrobociem, bezdomnością i bezradnością.

− 2003.02.05. – rep. „Rozmowy z siostrą Anną”, g. 20.10 (20’), aut. Anna Sekudewicz – praca katowickich zakonnic z prostytutkami i alkoholiczkami.

− 2003.02.10. – rep. „Zobacz człowieka”, g. 20.10 (20’), aut. Ewa Szkurłat – Adamska – audycja o nadziei rodzin leczących się alkoholików.

− 2003.02.19. „Sekrety konkrety”, g. 13.05 (55’) – gość Henryk Gołębiewski, bohater filmu „Edi” o swojej walce z uzależnieniem alkoholowym.

− 2003.03.12. – rep. „Zagubione dzieciństwo”, g. 20.10 (20’), aut. Urszula Żółtowska – Tomaszewska – hotelik dla dzieci uciekających z domu przed pijanymi rodzicami.

− 2003.04.29. „Wieczór z Jedynką – kalejdoskop spraw i rzeczy”, g. 21.30 (140’) – m.in. o mężczyznach, którzy na skutek alkoholizmu stracili pracę i stali się bezdomnymi i ich usiłowaniach wydostania się z kręgu beznadziejności. Reportaż Marty Miller „Rotacyjny dom dla bezdomnych mężczyzn”.

− 2003.05.06. „Sygnały dnia”, g. 05.55 (12’) – jak pomóc maltretowanym, na skutek alkoholizmu rodziców, dzieciom. Udział: Mirosława Kątna – przewodnicząca Komitetu Ochrony Praw Dziecka.

− 2003.06.17. „Sygnały dnia”, g. 05.55 (12’) – jak wyjść z patologii i bezdomności – rozmowa z Tomaszem Sadowskim, prezesem poznańskiego Stowarzyszenia „Barka”.

− 2003.06.17. „Cztery Pory Roku – bezpieczne wakacje”, g. 09.05 (160’) – audycja poświęcona wakacyjnym zagrożeniom patologiami. Udział: przedstawiciele „Koalicji na rzecz bezpiecznych wakacji”.

− 2003.08.18. – rep. „Człowiek i styl”, g. 23.30 (20’), aut. Małgorzata Sawicka – odważna spowiedź Kazimierza Grześkowiaka – popularnego piosenkarza i autora tekstów, który popadł w alkoholizm.

− 2003.08.27. – rep. „Pociąg”, g. 23.30 (20’), aut. Henryk Dedo i Magda Balcerak – zwierzenia w pociągu studentki z dobrego domu, która w akademiku popadła w alkoholizm.

− 2003.09.09. – rep. „Bieg w stronę życia”, g. 20.10 (20’), aut. Krzysztof Wyrzykowski – sport drogą wyjścia z nałogu alkoholowego.

− 2003.09.18. – rep. „Z dalekiej podróży do własnych kątów”, g. 20.10 (20’), aut. Grażyna Wielowieyska – pomoc dla dorosłych dzieci alkoholików, spotkania absolwentów programu terapeutycznego.

− 2003.09.25 „Nocne spotkania – pomagać ludziom”, g. 00.05 (170’) – gość: minister Barbara Labuda m. in. o inicjatywach pomocy ludziom dotkniętym uzależnieniem i ich rodzinom.

− 2003.10.05. „Teatr Polskiego Radia – Era Hamletów”, g. 22.05 (55’) – spektakl, którego bohaterem jest aktor – alkoholik. Wyrzucony na margines życia usiłuje odnaleźć się w nowej rzeczywistości.


158

− 2003.10.22. „Cztery Pory Roku”, g. 09.05 (12’) – Urszula Nowakowska (Centrum Praw Kobiet) m.in. o możliwościach niesienia pomocy kobietom maltretowanym przez alkoholików.

− 2003.12.09. „Cztery Pory Roku – przemoc w rodzinie”, g. 09.05 (120’) – Urszula Nowakowska (Centrum Praw Kobiet) o walce z patologią w rodzinie.

Do szeroko pojętego problemu alkoholizmu nawiązywano systematycznie w

audycjach „Radia Kierowców”, m. in. w raportach o stanie bezpieczeństwa na drogach. Także w rozmowach z psychologami o kierowcach nadużywających alkoholu i z prawnikami – o zmianach w prawie karnym. Oprócz tego relacje z wypadków spowodowanych przez nietrzeźwych kierowców i przechodniów. Należy zaliczyć tu także inne akcje inicjowane przez zespół redakcyjny bądź podejmowane we współpracy z Komendą Główną Policji, m.in.: wspomniana akcja „Krzyś” (od 15 lipca, z różnym nasileniem, do końca roku)

Łącznie na antenie Jedynki problematyce tej poświęcono 2.775 minut czyli 46 godzin i 15 minut czasu antenowego. 7.9.2.2. Program 3 PR S.A.

Na antenie tego programu problematyka alkoholowa występowała wielokrotnie, a jako tematy najszerzej omawiane – w „Klubach Trójki”: − 2003.01.06. „Klub Trójki”, g. 22.05 (55’), rep. „Dzięki Bogu” aut. Mariusz Marks.

Bohaterem jest 43 – letni Leszek, któremu udało się przezwyciężyć blisko 30 – letni alkoholizm. Dziś wiara daje mu miłość do siebie i ludzi oraz siłę potrzebną do życia. Po reportażu rozmowa z prof. Wiesławem Łukaszewskim – psychologiem, o tym, co w życiu najważniejsze.

− 2003.03.10. „Klub Trójki”, g. 22.05 (55’), rep. „Ludzie drugiej kategorii” – aut. Michał Stokowski. Do opuszczonego pensjonatu w podwarszawskim Szczypiornie wprowadził się ośrodek Markotu. Mieszkańcy i gmina obawiają się kłopotliwego sąsiedztwa. Audycja z udziałem m.in. psychologa i „suchego alkoholika”.

− 2003.07.21. „Klub Trójki”, g. 22.05 (55’) – dostępność alkoholu dla nieletnich. Czy szkodliwość alkoholu jest demonizowana? Goście: Magdalena Pietruszka z Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Tomasz Prange – Barczyński, z – cą redaktora naczelnego magazynu „Wino”.

− 2003.10.07. „Klub Trójki”, g. 22.05 (55’), rep. „842 26 00” – aut. Magda Skawińska. Dwudziesta rocznica istnienia warszawskiego telefonu zaufania dla osób z problemem alkoholowym. Po reportażu rozmowa z psychologiem Piotrem Dworczykiem.

Problematyka ta pojawiała się także w magazynie „Zapraszamy do Trójki”, przede wszystkim w telefonicznych rozmowach ze słuchaczami. Szacunkowo około 120 minut w ciągu roku.

Łącznie na antenie Trójki tematyce tej poświęcono 340 minut, tj. 5 godzin 40 minut programu. 7.9.2.3. Polskie Radio BIS Problematyka alkoholowa pojawiła się głównie w reportażach: − 2003.01.23., g.12.45 (15’) – rep. „Donikąd”, aut. Dominika Koźbiał – kursy dla kobiet z

rodzin obarczonych chorobą alkoholową. − 2003.01.28., g. 22.25 (20’) – rep. „Róża, która zabija”, aut. Cezary Gałek – alkoholowe

źródła przestępczości młodzieży. − 2003.01.30., g. 12.45 (10’) – rep. „Bursa Kofoeda”, aut. Patrycja Gruszyńska – powstanie

bursy, której celem jest aktywizacja i szkolenie alkoholików.


159

− 2003.02.20., g. 12.45 (10’) – rep. „Przystanek beznadziei”, aut. Konrad Wojtyła – brak życiowych perspektyw powodem popadania w alkoholizm młodzieży wiejskiej.

− 2003.07.03., g. 13.45 (10’) – rep. „Dzięki Bogu”, aut. Mariusz Marks – alkoholik, któremu pasja do motorów – harleyów pomogła wyjść z nałogu.

− 2003.09.23., g. 12.45 (15’) – rep. „Piknik”, aut. Grażyna Wielowieyska – „Stowarzyszenie Do' „ działające na rzecz wyrównywania szans młodych ludzi pochodzących z rodzin alkoholików.

Radio Bis poświęciło problematyce alkoholizmu 80 minut czyli 1 godzinę 20

minut programu. 7.9.2.4. Rozgłośnie regionalne radia publicznego

W roku 2003 wszystkie rozgłośnie regionalne radia publicznego emitowały audycje, których celem bezpośrednim i pośrednim było przeciwdziałanie alkoholizmowi. Zajęły one łącznie ponad 226 godzin, choć nie jest to całkowita liczba godzin takich audycji, gdyż rozgłośnie w Białymstoku, Olsztynie i Szczecinie nie nadesłały precyzyjnych danych. Tabela 7.5. Czas trwania audycji na temat alkoholizmu, wskazanych przez nadawców i wyemitowanych w roku 2003.

Nazwa rozgłośni Czas trwania Polskie Radio Białystok Brak danych zbiorczych Radio Pomorza i Kujaw (Bydgoszcz) 12 godz. Polskie Radio Gdańsk 9 godz. 12 min. Polskie Radio Katowice 8 godz. 50 min. Polskie Radio Kielce 38 godz. 34 min. Polskie Radio Koszalin 2 godz. 30 min. Polskie Radio Kraków 2 godz. 30 min. Polskie Radio Lublin 36 godz. Polskie Radio Łódź 5 godz. 13 min. Polskie Radio Olsztyn Brak danych zbiorczych Polskie Radio Opole 35 godz.36 min. Radio Merkury (Poznań) 12 godz. 1 min. Polskie Radio Rzeszów 28 godz. Polskie Radio Szczecin Brak danych zbiorczych Radio dla Ciebie (Warszawa) 1 godz. 38 min. Polskie Radio Wrocław 14 godz. 30 min. Radio Zachód (Zielona Góra) 19 godz. 25 min.

W programach wszystkich regionalnych rozgłośni Polskiego Radia SA, problematyka

dotycząca profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, realizowana była najczęściej poprzez formy publicystyczne – rozmowy z ekspertami goszczącymi w studiu i audycje kontaktowe, z telefonicznym udziałem słuchaczy oraz przez reportaże – przedstawiające zazwyczaj sylwetki osób dotkniętych chorobą alkoholową, bądź trudną sytuację bytową rodzin alkoholików.

Pięć rozgłośni (Radio Białystok, Radio Gdańsk, Radio Katowice, Radio Merkury, Radio Wrocław) uczestniczyło lub patronowało akcjom pozaantenowym, propagującym trzeźwość, skierowanym głównie do młodzieży. Były to m.in. VII Cross Trzeźwości w Suchowoli, Młodość bez procentów, Zachowaj trzeźwy umysł.


160

Audycje służące zapobieganiu alkoholizmowi przedstawiały założenia programów profilaktycznych realizowanych przez szkoły i władze samorządowe. Na przykład w Radiu Koszalin w audycjach tych dyskutowano m.in. zapisy nowelizowanej ustawy o wychowaniu w trzeźwości. Z kolei w Radiu Białystok mówiono nie tylko o profilaktyce, ale także o chorobach wynikających z nadużywania alkoholu (Szlachetne zdrowie). W większości profilaktyka antyalkoholowa obecna w audycjach poszczególnych rozgłośni skierowana była do osób młodych, szczególnie uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Powodem, dla którego adresatem tych audycji była młodzież a nawet dzieci, był rosnący odsetek coraz młodszych osób, sięgających po alkohol. Charakter prewencyjny miały także dyskusje panelowe i rozmowy towarzyszące pozaantenowym akcjom, skierowane przede wszystkim do młodzieży, mające uświadomić im skutki picia alkoholu, np. cykl Bezpieczne wakacje oraz Zachowaj trzeźwy umysł (w Radiu Gdańsk).

W audycjach mówiących o rozwiązywaniu problemów alkoholowych we wszystkich rozgłośniach najczęściej podejmowano temat wychodzenia z uzależnienia alkoholowego i przemocy fizycznej w rodzinach alkoholików. Audycje te były najczęściej realizowane w formie publicystyki. Udział w rozmowach i dyskusjach w studiu brali specjaliści zajmujący się terapią uzależnień, psycholodzy, socjolodzy, lekarze, księża prowadzący duszpasterstwa trzeźwości. Mówiono o spustoszeniach, jakie wywołuje uzależnienie od alkoholu w czterech podstawowych sferach życia człowieka: fizycznej, emocjonalnej, społecznej oraz duchowej. Szeroko podejmowano temat cierpienia członków rodzin osób uzależnionych od alkoholu. Mówiono o zaniedbywaniu dzieci przez pijanych rodziców, o przemocy fizycznej i psychicznej względem nich. Zwracano uwagę na negatywne wzorce zachowań jakie przyswajają dzieci w rodzinach alkoholików. Podkreślano także straty ekonomiczne spowodowane nadużywaniem alkoholu (wypadki drogowe, koszty leczenia itp.), jakie ponoszą nie tylko członkowie rodzin osób uzależnionych, ale całe społeczeństwo. Dużo miejsca we wszystkich rozgłośniach poświęcono działalności samopomocowych wspólnot Anonimowych Alkoholików (AA) oraz Klubom Abstynenta pomagającym alkoholikom w wychodzeniu z nałogu.

W sześciu rozgłośniach (Radiu Gdańsk, Radiu Kielce, Radiu Lublin, Radiu Merkury, Radiu Szczecin, Radiu Opole) emitowane były także specjalne audycje o charakterze kontaktowym, skierowane do osób z problemem alkoholowym. Emitowane były zazwyczaj raz w miesiącu wieczorem lub w nocny, w porze, która szczególnie sprzyja otwieraniu się i autorefleksji. W ciągu jednej lub dwóch godzin (w zależności od stacji) osoby uzależnione mogły zadzwonić do radia, by podzielić się swoimi problemami z obecnymi w studiu specjalistami oraz z trzeźwymi alkoholikami. Audycje te pełniły niezwykle ważną i potrzebną funkcję terapeutyczną, lecz niestety ukazywały się w programach jedynie kilku rozgłośni.

Sylwetki alkoholików walczących z nałogiem były prezentowane przede wszystkim w reportażach. Najwięcej wyemitowano ich w programie Radia Białystok (14), Radia Opole (12) i Radia Wrocław (10 emisji w roku).


161

Tabela 7.6. Liczba reportaży przedstawiających sylwetki osób z problemem alkoholowym. Nazwa rozgłośni Liczba reportaży Polskie Radio Białystok 14 Radio Pomorza i Kujaw (Bydgoszcz) 6 Polskie Radio Gdańsk 5 Polskie Radio Katowice 6 Polskie Radio Kielce – Polskie Radio Koszalin 1 Polskie Radio Kraków – Polskie Radio Lublin – Polskie Radio Łódź 4 Polskie Radio Olsztyn Brak szczegółowych danych liczbowych Polskie Radio Opole 12 Radio Merkury (Poznań) Brak szczegółowych danych liczbowych

Polskie Radio Rzeszów Brak szczegółowych danych liczbowych (zajęły w sumie 3 godz.)

Polskie Radio Szczecin – Radio dla Ciebie (Warszawa) – Polskie Radio Wrocław 10 Radio Zachód (Zielona Góra) 5

W niektórych rozgłośniach (np. w Radiu Wrocław, w Radiu Olsztyn) emitowane reportaże były wstępem do dyskusji w studio z udziałem ekspertów – psychologów, terapeutów, lekarzy. W rozmowach, tych za pośrednictwem telefonów, brali również udział słuchacze. 7.9.3. Podsumowanie − W 2003 roku problematyka alkoholizmu była obecna w programach rozgłośni

regionalnych PR w niewielkim wymiarze czasowym. Zajmowała od setnych punktów procentowych do około 0,5% rocznego czasu emisji programu.

− W większości przypadków rozgłośnie nie emitowały cykliczne tytułów przeznaczonych w całości na propagowanie profilaktyki antyalkoholowej. Tematyka związana z uzależnieniem od alkoholu w programach poszczególnych rozgłośni pojawiała się sporadycznie, zazwyczaj w pasmach publicystycznych, mających stałe miejsce w ramówce, w których na co dzień poruszane są różnorodne zagadnienia.

− Tylko w kilku rozgłośniach (Radiu Gdańsk, Radiu Kielce, Radiu Lublin, Radiu Merkury, Radiu Szczecin, Radiu Opole) kwestie związane z alkoholizmem przedstawiane były w specjalnych audycjach ukazujących się raz w raz w miesiącu i mających swoje stałe miejsce w ramówce. Audycje te miały najczęściej charakter kontaktowy, w dyskusjach ze słuchaczami uczestniczyli eksperci. Emitowane były wieczorem lub w nocy, a więc o dogodnej porze biorąc pod uwagę adresata.

− Ważne w programach Rozgłośni Regionalnych było, że reportażom przedstawiającym sylwetki lub studium życia alkoholików towarzyszył komentarz publicystyczny ekspertów – lekarzy, psychologów lub tzw. trzeźwych alkoholików. Takie podejście zwiększało walory audycji.

− Telewizja Polska dużo gorzej od radia publicznego wywiązywała się z ustawowego obowiązku. W jej sprawozdaniu nie znalazły się liczby pokazujące skalę obecności tematyki dotyczącej alkoholizmu w programach. Nie określono nawet w przybliżeniu


162

czasu przeznaczonego na realizacje tego ustawowego obowiązku. Tematyka alkoholizmu pojawiała się w audycjach informacyjnych i – rzadko – w reportażach

− Telewizja Polska nie nadawała w żadnym ze swoich programów cyklu audycji w całości poświęconego profilaktyce i przeciwdziałaniu alkoholizmowi Skuteczność oddziaływania audycji ukazujących się nieregularnie i incydentalnie nie może być duża.

7.10. Komitet Badań Naukowych Wykaz projektów badawczych finansowanych przez KBN w roku 2003 w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w Polsce: 1. „Rodzinne uwarunkowania transmisji międzypokoleniowej alkoholizmu u mężczyzn” –

promotorski; kierownik projektu: dr hab. Lidia Ciepiałkowska; termin rozpoczęcia: 2003–04–30; termin zakończenia: 2005–03–01; nakłady ogółem: 40.000 zł; dofinansowanie w 2003 roku: 35.000 zł; miejsce realizacji: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

2. „Ekonometryczna analiza skutków nadużywania alkoholu”; kierownik projektu: dr hab. Zofia Mieleceka–Kubień; termin rozpoczęcia: 2003–05–06; termin zakończenia: 2006–05–05; nakłady ogółem: 80.000; dofinansowanie w 2003 roku: 25.000 zł; miejsce realizacji: Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach.

W 2003 roku Komitet Badań Naukowych dofinansował badania dotyczące problemów alkoholowych na ogólna kwotę 60.000 zł 7.11. Pełnomocnik Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn

Pełnomocnik Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn realizuje politykę rządu

w zakresie równego statusu kobiet i mężczyzn oraz przeciwdziała dyskryminacji z powodu rasy, pochodzenia etnicznego, religii i przekonań, wieku oraz orientacji seksualnej.

W zakresie swoich kompetencji Pełnomocnik przeciwdziała więc wszelkim formom dyskryminacji kobiet, w tym przemocy wobec kobiet, będącej drastyczną formą dyskryminacji ze względu na płeć. Przemoc ta często związana jest z problemem alkoholizmu. Pełnomocnik realizuje tym samym zadania, określone wart. 2 ustęp 1 punkt 7 ustawy z 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi, tj. przeciwdziałanie przemocy w rodzinie.

W tym zakresie Pełnomocnik przyznał w 2003 roku w ramach konkursu o dotacje środki w wysokości 228.250 zł na dofinansowanie zleconych organizacjom pozarządowym zadań dotyczących przeciwdziałania przemocy wobec kobiet: 11 fundacjom – na łączną kwotę 80.000 zł oraz 31 stowarzyszeniom – na łączną kwotę 148.250 zł. Dofinansowane projekty przewidywały udzielanie pomocy prawnej i wsparcia psychologicznego ofiarom przemocy, a także wydanie publikacji, raportów, zorganizowanie szkoleń, konferencji i spotkań.

Ponadto w 2003 roku Pełnomocnik wspólnie z MSWiA podjął prace nad przygotowywaniem projektu ustawy o ochronie ofiar przemocy w bliskich związkach.


163

7.12. Rzecznik Praw Dziecka

W ramach obowiązującej ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi na Rzecznika Praw Dziecka nie zostały nałożone żadne zadania sektorowe.

Rzecznik Praw Dziecka został ustanowiony ustawą z dnia 6 stycznia 2000 roku o Rzeczniku Praw Dziecka! dla stania na straży praw dziecka określonych w Konstytucji RP, Konwencji o Prawach Dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców. Rzecznik działa na rzecz ochrony praw dziecka, a w szczególności: prawa do życia i ochrony zdrowia oraz ochrony dziecka przed wszelkimi przejawami przemocy, okrucieństwa, wyzysku, a także przed demoralizacją, zaniedbaniem i innymi formami niewłaściwego traktowania. Zgodnie z ustawą wszystkie podejmowane przez Rzecznika działania mają na celu zapewnienie dziecku pełnego i harmonijnego rozwoju powinny być prowadzone z poszanowaniem jego godności i podmiotowości.

Rzecznik dokonuje pogłębionej analizy sytuacji dzieci i jej uwarunkowań, wykorzystując nadsyłane uwagi, spostrzeżenia, wnioski, interwencje oraz opiera się na pracach badawczo–programowych podejmowanych z własnej inicjatywy. Wyniki prac analityczno–programowych stanowią podstawę wystąpień generalnych. Wystąpienia generalne: • Rzecznik wystąpił do Przewodniczącego Komisji Kultury i Środków Przekazu Senatu RP

w sprawie nowelizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. W dniu 26 lutego 2003 roku Sejm RP uchwalił ustawę o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Jedną ze zmian wprowadzonych do ustawy jest zmiana zasad prowadzenia działalności reklamowej piwa. Zgodnie z uchwaloną ustawą nie będzie można prowadzić reklamy piwa między godziną 6.00 a 20.00, a nie jak jest obecnie między godziną 6.00 a 23.00. Ponadto będzie można umieszczać reklamę piwa na słupach, tablicach reklamowych i innych stałych i ruchomych powierzchniach wykorzystywanych do reklamy, pod warunkiem, ze 20% powierzchni reklamy zajmować będą widoczne i czytelne napisy informujące o szkodliwości spożycia alkoholu lub o zakazie sprzedaży alkoholu. Wprowadzenie tych zmian, zdaniem Rzecznika spowoduje, iż dzieci oraz młodzież staną się w większym stopniu odbiorcami działań reklamowych dotyczących piwa. Ponadto zdaniem Rzecznika zmiana ustawy niweczy działania szeregu osób i instytucji zajmujących się profilaktyką antyalkoholową wśród dzieci i młodzieży. Po przyjęciu ustawy przez Sejm i Senat RP Rzecznik Praw Dziecka wystąpił do Prezydenta RP z prośbą o skorzystanie z prawa weta wobec nowelizacji Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przyjętej przez Sejm 28.03.2003 roku (2 kwietnia 2003 roku).

• Wystąpienie do sejmowej Podkomisji Stałej ds. Młodzieży w sprawie oceny skali działań podejmowanych przez władze publiczne w celu przeciwdziałania zjawisku przemocy seksualnej oraz pomocy ofiarom przemocy (4 lipca 2003 roku). Alkoholizm jest jednym z podstawowych czynników kryminogennych sprzyjających przestępczości oraz utrudniających w istotny sposób resocjalizację sprawców. Upijanie się, uzależnienie od nikotyny, sięganie po narkotyki, agresja wobec otoczenia, prostytucja to najbardziej jaskrawe przykłady zagrożenia demoralizacją, zjawiska narastającego w dekadzie transformacji ustrojowej i mającego różnorodne uwarunkowania osobnicze i społeczno–ekonomiczne. Częstsze doprowadzanie się przez dzieci i młodzież do stanu upojenia alkoholowego wyrasta na gruncie takich zjawisk, jak obniżanie się wieku inicjacji


164

alkoholowej, zwiększającej się liczby dzieci mających za sobą doświadczenia w konsumpcji napojów alkoholowych, rosnącej tolerancji ze strony rodziców i ogromnej łatwości dostępu do alkoholu.

Diagnoza aktualnej sytuacji prawnej i instytucjonalnej wskazuje, że: – W systemie przeciwdziałania przemocy dominują formy represyjne. Większość

interwencji w rodzinie i wynikających z nich form pomocy związana jest z działaniami policji;

– Brak jest dostatecznej liczby form pomocy opartych o metody mediacyjne, terapię ofiary i sprawcy;

– Powiatowe centra pomocy rodzinie zbyt wolno budują programy i struktury pomocy. PCPR–y borykają z wieloma problemami natury organizacyjnej, brakiem dostatecznych środków finansowych, brakiem wykwalifikowanych specjalistów, brakiem programów działania. Powiatowe strategie rozwiązywania problemów społecznych są w wielu powiatach na etapie projektów – mniej lub bardziej zaawansowanych;

– W sytuacjach wymagających interwencji i pomocy istnieje duża bezradność ofiar i świadków przemocy – nikła znajomość innych poza policją form pomocy. Ponadto brak jest koordynacji i współpracy wszystkich instytucji i organizacji zajmujących się problemem. Jeżeli współpraca występuje, jest to najczęściej wynik indywidualnych inicjatyw osób a nie instytucji. Działania służby zdrowia, oświaty, pomocy społecznej, policji, sądów, kuratorów sądowych, organizacji pozarządowych mają często charakter działań równoległych i niezależnych od siebie. Podejmowane próby rozwiązań systemowych, z budową lokalnych koalicji i programów przeciwdziałania przemocy, nie zmieniają całościowego obrazu sytuacji.

Dostrzegając wagę problemu, w 2001 roku Rzecznik złożył Prezydentowi RP oraz Sejmowi (Komisja Polityki Społecznej i Rodziny) propozycje stosownych zmian legislacyjnych i organizacyjnych dotyczących stworzenia skutecznego i kompleksowego systemu przeciwdziałania przemocy.

– Rzecznik wystosował list popierający społeczna kampanię edukacyjną AKOHOL NIE

LETNIM DOSTĘP WZBRONIONY” (27 czerwca 2003 roku) Władze państwowe i lokalne mają realny wpływ na poziom spożycia alkoholu wśród nastolatków m.in. poprzez kształtowanie polityki w zakresie dostępności alkoholu. Wiele badań wyraźnie wskazuje, że ograniczanie liczby punktów sprzedaży napojów alkoholowych i egzekwowanie zakazu sprzedaży alkoholu niepełnoletnim, ma wpływ na zmniejszenie jego konsumpcji. Sprzedający alkohol wiedzą, że polskie prawo zakazuje jego sprzedaży osobom poniżej 18 roku życia, jednak cześć z nich to robi pomimo, iż sankcją za złamanie tego zakazu jest utrata zezwolenia na sprzedaż. Nie może być zgody na swobodny dostęp młodych ludzi do alkoholu, gdyż w ten sposób stwarzamy realne ryzyko dla własnych dzieci. Rzecznik zwrócił się z apelem o jak najszersze włączenie się różnych osób, grup, instytucji w kampanię „Alkohol nieletnim dostęp wzbroniony”. Zaapelował również do sprzedawców, aby czuli się współodpowiedzialni za upijanie się dzieci i w sposób zdecydowany przestrzegali obowiązującego prawa.

Ogólnopolski Szczyt w Sprawach Dzieci, Warszawa, 23–24 maja 2003 roku.

Rzecznik Praw Dziecka był organizatorem Ogólnopolskiego Szczytu w Sprawach Dzieci zgromadził szerokie grono naukowców oraz przedstawicieli świata polityki, parlamentarzystów, urzędów centralnych, urzędów administracji publicznej wszystkich szczebli, duchowieństwa, organizacji młodzieżowych, organizacji pozarządowych


165

działających na rzecz dzieci – równolegle obradowało Ogólnopolskie Forum Organizacji Pozarządowych. Sesje inauguracyjna i końcowa były wspólne dla uczestników Szczytu i Forum. Obrady tematyczne Szczytu toczyły się w czterech sesjach: I – Legislacyjne podstawy ochrony praw dziecka, II – Dzieci w okresie transformacji wyzwania demograficzne i społeczno–ekonomiczne, III – Aktualne problemy i wyzwania w zakresie edukacji; IV – Ochrona zdrowia dzieci i młodzieży. W Sesji końcowej podsumowano wyniki wielowątkowych dyskusji i przyjęto trzy dokumenty Ogólnopolskiego Szczytu w Sprawach Dzieci pod nazwą „Polska dla Dzieci”. Pośród zobowiązań przyjętych do realizacji jest również konieczność poprawy stanu zdrowia i zapewnienie harmonijnego rozwoju dzieci i młodzieży w wieku szkolnym poprzez zorganizowanie systemu edukacji zdrowotnej dla wszystkich dzieci i młodzieży w wieku szkolnym w celu ukształtowania postaw, zachowań, umiejętności i motywacji prozdrowotnych, w tym racjonalnego odżywianie, odpowiedniej aktywności fizycznej, higieny osobistej oraz zapobiegania zachowaniom antyzdrowotnym, takim jak: palenie tytoniu, używanie substancji psychoaktywnych, spożywanie alkoholu, wczesna inicjacja seksualna.

Dla zrealizowania tych zadań uczestniczy Szczytu zobowiązali się do wdrożenia odpowiednich programów m.in. mających na celu zapobieganie używaniu tytoniu, spożywaniu alkoholu, lekomanii i narkomanii oraz tworzenie, wspólnie z uczniami, rodzicami, społecznościami lokalnymi i mediami polityki szkoły na rzecz promocji zdrowia, zapobiegania uzależnieniom wśród dzieci i młodzieży, wczesnego wykrywania i kompleksowego leczenia dzieci i młodzieży dotkniętych uzależnieniami, w tym na rzecz eliminacji handlu narkotykami na terenie i w otoczeniu szkoły.


166


167

Rozdział VIII

DZIAŁALNOŚĆ INNYCH INSTYTUCJI ORAZ ORGANIZACJI I ŚRODOWISK WZAJEMNEJ POMOCY∗ 8.1. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa

Instytut Psychiatrii i Neurologii prowadzi działalność naukową i kliniczną w ramach Ośrodka Terapii Uzależnień, zajmuje się leczeniem chorób psychicznych i neurologicznych oraz leczeniem uzależnień od alkoholu. W ramach Instytutu działa od wielu lat Zakład Badań nad Alkoholizmem i Toksykomaniami, prowadzący badania naukowe w tej dziedzinie. Prace naukowe pracowników zakładu są często prezentowane za granicą i cieszą się dużym uznaniem.

W 2003 roku w Instytucie Psychiatrii i Neurologii przeprowadzono 20 prac badawczych dotyczących problemów alkoholowych: 1. Uwarunkowania konsumpcji alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. 2. Obciążenie ostrych dyżurów szpitalnych interwencjami alkoholowymi. 3. Percepcja społeczna samodzielnych prób przezwyciężania uzależnienia (International

Collaborate Study on „Societal Images of Natural Recovery from Addictions”, SINR). 4. Badanie Sprzedawców Alkoholu „Alkohol – nieletnim dostęp wzbroniony” w Warszawie,

grant Miasta Stołecznego Warszawa. 5. Przekonania młodzieży na temat konsekwencji picia. Projekt badań ESPAD w Ostródzie–

2003. 6. Europejski program badań ankietowych w szkołach na temat używania alkoholu i

narkotyków (ESPAD). Polski projekt – 2003. 7. Używanie substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną Województwa

Mazowieckiego. Badanie ankietowe (ESPAD). 8. Używanie substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną Warszawy. Badanie

ankietowe (ESPAD). 9. Używanie substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną Kalisza. Badanie

ankietowe (ESPAD). 10. Używanie substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną Województwa Łódzkiego.

Badanie ankietowe (ESPAD). 11. Używanie substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną Województwa

Warmińsko–Mazurskiego. Badanie ankietowe (ESPAD). 12. Używanie substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną Województwa

Pomorskiego. Badanie ankietowe (ESPAD). 13. Używanie substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną Województwa

Zachodnio–Pomorskiego. Badanie ankietowe (ESPAD). 14. Używanie substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną miasta Poznań. Badanie

ankietowe (ESPAD). 15. Używanie substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną miasta Jaworzno. Badanie

ankietowe (ESPAD).

∗ Rozdział opracowany na podstawie materiałów i opracowań nadesłanych do Państwowej Agencji

Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przez inne instytucje oraz organizacje i środowiska wzajemnej pomocy


168

16. Używanie substancji psychaktywnych przez młodzież szkolną miasta Bydgoszcz. Badanie ankietowe (ESPAD).

17. Używanie substancji psychaktywnych przez młodzież szkolną Województwa Wielkopolskiego. Badanie ankietowe (ESPAD).

18. Ocena realizacji programu „Fantastyczne Możliwości” w różnych środowiskach szkolnych w Polsce.

19. Badanie odroczonych efektów szkolnych programów profilaktyki alkoholowej. 20. Wpływ podstawowego programu terapeutycznego na subiektywną ocenę jakości życia

pacjentów uzależnionych od alkoholu. Pracownicy Instytutu opublikowali 36 prac zarówno w czasopismach polskich jak i

zagranicznych oraz przyjęto do druku 6 pozycji uczestniczyli w 23 konferencjach (7 zagranicznych. 8.2. Instytut Psychologii Zdrowia PTP, Warszawa

Działalność Instytutu Psychologii Zdrowia PTP jest kontynuacją i rozwinięciem programu innowacyjno – wdrożeniowego, który pod nazwą „Ludzie pomagający ludziom z problemami alkoholowymi” został podjęty w okresie 1983/84 przez Polskie Towarzystwo Psychologiczne na zlecenie Instytutu Psychiatrii i Neurologii.

Znaczna część zadań ujętych w niniejszym sprawozdaniu została zarówno w poprzednich latach jak i aktualnie pozytywnie zweryfikowana empirycznie oraz pozytywnie zaopiniowana przez ekspertów powoływanych przez Instytut Psychiatrii i Neurologii (m.in. II Raport o Polityce wobec Alkoholu zaleca kontynuację naszych szkoleń).

W 2003 kontynuowano działalność edukacyjną, badawczą i informacyjną. Ponadto w fazę realizacji weszły nowe zadania – przygotowywane w poprzednim okresie, oraz zadania, które powstały i zostały zrealizowane w okresie sprawozdawczym 2003. Zadaniem nowym stała się modernizacja i unowocześnienie w ramach Centralnej Informacji Naukowej witryny internatowej oraz usług dla odbiorców informacji.

Wszystkie szkoły Instytutu – aktualnie w liczbie czterech – prowadzą zajęcia zorganizowane w układzie roku szkolno – akademickiego, tzn. od września do czerwca. Kadra dydaktyczna jest ustabilizowana i zatrudniona w znacznym stopniu etatowo. Trzeba podkreślić, że są to pracujące w ciągłej aktywności instytucje dydaktyczne a nie organizowane doraźnie kursy szkoleniowe. W skład ich działalności wchodzi więc poważna liczba codziennych czynności pomocniczych dla całorocznego procesu dydaktycznego skoncentrowana wokół dziekanatu Centrum, który jest równocześnie sekretariatem Instytutu.

Działalność Instytutu obejmuje także doroczne konferencje adresowane do środowisk pomagających osobom uzależnionym i ich rodzinom, badania wdrożeniowe, wydawnictwa skryptowe i książkowe oraz inne.

8.2.1. Szkoły

W ramach współpracy i dotacji, na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, w 2003 r zrealizowano następujące przedsięwzięcia: • Studium Terapii Uzależnień Alkoholowych – Studium Terapii Uzależnień jest

najdłuższym i najbardziej profesjonalnym kursem Instytutu. Powstało ono w 1992 roku co oznacza, że do dnia dzisiejszego zrealizowano 15 edycji tego kursu. W 2003 roku wzięło w nim udział 117 osób. Każda edycja obejmuje 8 sesji pięciodniowych to jest 400 godzin pracy dydaktycznej.


169

Studium Terapii Uzależnień prowadzi program przeznaczony wyłącznie dla profesjonalistów zatrudnionych od minimum dwóch lat w placówkach leczenia uzależnień. Program ten jest poświęcony szkoleniu w zakresie wiedzy klinicznej oraz technologii oddziaływań stosowanych w procesie terapii osób uzależnionych i współuzależnionych. Uczestnictwo w STU przygotowuje pod kątem wiedzy i umiejętności do ubiegania się o licencję Instruktora Terapii Uzależnień oraz Specjalisty Terapii Uzależnień – stanowisk określonych w taryfikatorze Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej.

• Studium Pomocy Psychologicznej – Jest to najstarsze przedsięwzięcie edukacyjne Instytutu działające od 1983 roku i zajmujące się szkoleniem w zakresie podstawowych umiejętności w pomocy psychologicznej. Studium Pomocy Psychologicznej jest w swych założeniach profesjonalną szkołą praktycznego pomagania adresowaną do osób z wyższym lub średnim wykształceniem znajdującym zastosowanie w służbie zdrowia, głównie psychologów, lekarzy, pielęgniarek i pracowników socjalnych. Zajęcia w Studium Pomocy Psychologicznej nie służą rozwiązywaniu problemów alkoholowych, lecz służą rozwijaniu podstawowych umiejętności psychologicznych, potrzebnych w pracy terapeutycznej z pacjentem, jego rodziną i grupą pacjentów. Zadania te realizują następujące zajęcia: – trening interpersonalny – 50 godzin. – trening intrapersonalny – 50 godzin. – warsztat pomagania w kontakcie indywidualnym z pacjentem – 50 godzin. – warsztat problemów alkoholowych – 50 godzin. – warsztat pracy z małymi grupami – 50 godzin.

Prace treningowe i warsztatowe prowadzone są w małych grupach i obejmują ćwiczenia praktyczne, seminaria i wykłady zgodnie z zatwierdzonym programem i aktualnym planem sesji. W aktualnej bazie danych jest około 4.300 wszystkich absolwentów Studium Pomocy Psychologicznej. W 2003 roku przeszkolono 136 osób.

• Program Rozwoju Osobistego – Jest ofertą terapeutyczną i rozwojową dla osób, które swoje pomaganie (profesjonalne lub nieprofesjonalne) rozpoczęli od osobistego doświadczenia uzależnienia i/lub życia w rodzinie z problemem alkoholowym. Warunkiem uczestnictwa jest dwuletnia abstynencja kandydata i działalność samopomocowo – środowiskowa na rzecz osób uzależnionych i członków ich rodzin a także (w niektórych przypadkach) praca zawodowa. W grupie tej mogą znaleźć się także specjaliści z wyższym wykształceniem – sami uzależnieni i pracujący w służbie zdrowia. W ramach zajęć uczestnicy pracują nad samopoznaniem i porządkowaniem tych problemów osobistych, które mogą wpływać na ich zdolność do pomagania innym oraz ulepszają w kierunku bardziej konstruktywnym umiejętności ważne w kontaktach z innymi ludźmi – w tym innymi uzależnionymi.

Rocznie Instytut realizuje trzy edycje PRO: jesienną, zimową i letnią. Cykl zajęć obejmuje 220 godzin pracy w czterech sesjach kursu.

W 2003 roku odbyły się trzy edycje obejmujące łącznie ok. 100 uczestników. • Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie – SPPwR powstało w listopadzie

1995 roku. Kurs przeznaczony jest dla osób zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie pracujących w instytucjach państwowych i organizacjach pozarządowych. W kursie biorą udział przedstawiciele różnych grup zawodowych: pracownicy pomocy społecznej, służby zdrowia, oświaty, sądownictwa, policji. Łączenie to (także w składach małych grup) ma na celu zainicjowanie lepszego zrozumienia specyfiki różnorodnych zadań i przygotowanie do lepszej współpracy osób, instytucji i służb, niezbędne w planowaniu i udzielaniu pomocy osobom uwikłanym w przemoc rodzinną.


170

Podstawowymi celami SPPwR są: wzbogacenie wiedzy i pogłębienie świadomości w zakresie zjawisk związanych z problemami przemocy w rodzinie oraz rozwijanie umiejętności praktycznych potrzebnych do przeprowadzenia interwencji i do pomagania ofiarom przemocy.

Kurs ma charakter podstawowy i z założenia stanowi wstęp do uzyskiwania i doskonalenia kompetencji zawodowych w dziedzinach wymagających specjalistycznego przygotowania, jak np.: postępowanie procesowe, przeprowadzanie interwencji, psychoterapia ofiar i sprawców, szkolenie służb, itp. IPZ planuje uruchomienie takich specjalistycznych kursów w rozwinięciu SPPwR.

Absolwenci szkolenia stają się animatorami i realizatorami wojewódzkich i gminnych programów przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz terenowymi współpracownikami Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”.

Pełny kurs SPPwR obejmuje trzy sesje czterodniowe z częstotliwością jednej sesji miesięcznie. W programie szkolenia są wykłady, seminaria, ćwiczenia, warsztaty, filmy i spotkania z ekspertami.

W 2003 r zrealizowano dwie edycje SPPwR, obejmując szkoleniem ok. 120 osób. • Letnia Szkoła Psychologii Zdrowia. Jest to coroczne przedsięwzięcie wyrosłe z tradycji

organizowania konferencji dla absolwentów Studium Pomocy Psychologicznej od 1983 roku.

W XX Jubileuszowej Szkole Letniej (Szczyrk, sierpień 2003 r) zaproszonymi gośćmi byli: prof. Irena Namysłowska i prof., Czesław Czabała. Wzięło w niej udział ok. 350 uczestników i ok. 30 prowadzących.

8.2.2. Ogólnopolskie pogotowie dla ofiar przemocy w rodzinie

Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie jest elementem systemu pomocy osobom krzywdzonym w swoich domach rodzinnych.

Najbardziej znaną wizytówką Pogotowia jest Ogólnopolski Telefon dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. Posiada dwie linie telefoniczne: jedną – płatny tylko pierwszy impuls i drugą – płatną. Dysponuje także aktualną bazą danych o placówkach i osobach pomagających w sprawie przemocy. Pracownicy pogotowia podejmują też aktywne interwencje w różnych instytucjach zobligowanych do reagowania w sprawie przemocy domowej, w sprawach zgłaszanych przez osoby dzwoniące. W roku 2003 przeprowadzono 13.414 rozmów. Poradnia „Niebieska Linia” – Pogotowie prowadzi program pomocy psychologicznej dla ofiar przemocy w rodzinie z terenu Warszawy i okolic, tzw. Niebieską Poradnię. Rozwija też nowatorski program dla sprawców przemocy, i dzieci krzywdzonych. W ramach tych programów prowadzone są konsultacje indywidualne oraz zajęcia grupowe. W 2003 roku zrealizowano 1.881 porad. Zespół prawny. Działa od 2002 roku. W jego skład wchodzą specjaliści prawa karnego, postępowania karnego, prawa rodzinnego i lokalowego oraz zespół wolontariuszy. Zadania członków Zespołu Prawnego polegają na: – spotkaniach z klientami na konsultacjach indywidualnych, – przeprowadzaniu konsultacji z innymi członkami zespołu Pogotowia w ramach prac

zespołów interdyscyplinarnych, – prowadzeniu szkoleń dla członków Porozumienia Niebieska Linia, – dyżurach telefonicznych, – odpowiadają na listy oraz e – maile, które dotyczą problematyki prawniczej.


171

Strona internetowa „Niebieskiej Linii” – www.niebieskalinia.pl. Strona istnieje od 27 marca 2001 roku. Przez ten czas stale rozbudowywana jest jej zawartość, bieżące informacje są umieszczane w dziale „Nowości”. Od maja 2001 roku istnieje także lista dyskusyjna dotycząca przemocy domowej. Pod koniec 2003 roku miała ona 165 uczestników. W 2003 na stronie zanotowano 159.382 wizyt. Centrum Informacyjne Pogotowia. W roku 2003 w centrum pomoc i informacje otrzymało ok. 200 osób – piszących prace magisterskie, licencjackie, osób pracujących w placówkach pomocowych, organizacjach pozarządowych, uczniów, studentów, osób prowadzących badania, dziennikarzy itp. Akcja specjalna: Jaki jest kolor niebieskich kart? W celu zbadania i zwiększenia skuteczności procedury NK zaplanowano i propagowano pracę interdyscyplinarną przy realizacji procedury NK. Adresaci: pracownicy policji, służby zajmujące się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie w ramach działalności samorządowej i pozarządowej, społeczeństwo, w szczególności osoby uwikłane w przemoc domową. W wyniku akcji zostały opracowane narzędzia diagnostyczne w postaci kwestionariusza badającego stopień znajomości procedury NK wśród funkcjonariuszy policji oraz przeprowadzono badania wśród reprezentatywnej grupy: 233 funkcjonariuszy służb patrolowych i 245 dzielnicowych – funkcjonariuszy Komendy Stołecznej Policji.Niebieska Procedura dla lecznictwa odwykowego (2002 – 2003). Celem procedury było zwiększenie możliwości rozpoznawania i zatrzymania przemocy oraz udzielania pomocy rodzinom alkoholowym oraz wzrost w zakresie wykrywania i diagnozy przemocy w rodzinach alkoholowych.

W roku 2003 odbył się pilotaż procedury. Był on przeprowadzony w miesiącach V – IX 2003 i wzięło w nim udział 16 placówek odwykowych z terenu całej Polski.

Opracowano standardy udzielania pomocy osobom uwikłanym w przemoc w rodzinie dla lecznictwa odwykowego (standardy etycznej merytoryczne współpracy z innymi służbami. Opracowano ulotkę informacyjna dla pacjenta decydującego się na udział w programie przeciwprzemocowym). Program : Staż zawodowy dla studentów. Program ten jest realizowany od 3 lat i objął w ostatnich latach 55 osób. Przez te lata przewinęło się w placówce również 30 wolontariuszy. Dwumiesięcznik „Niebieska Linia”. Z myślą o członkach Porozumienia, Od 1998 r wydawany jest dwumiesięcznik „Niebieska Linia”. Pismo poświęcone jest problemom przemocy w rodzinie i ukazuje się aktualnie w nakładzie 4.000 egzemplarzy. Przedstawia wiedzę naukową, informacje o działaniach praktycznych, w Polsce i za granicą, prezentuje ludzi i placówki, które zajmują się tematyką przeciwdziałania przemocy. Czasopismo jest dostępne w trybie online. 8.2.3. Ośrodek Psychoterapii i Rehabilitacji Rodzin Alkoholowych

Ośrodek jest częścią IPZ zajmującą się usługami psychoterapeutycznymi kierowanymi do dorosłych, którzy wychowywali się w rodzinach alkoholowych, tzw. dorosłych dzieci alkoholików (DDA). Celem powstania Ośrodka było zwiększenie dostępności psychoterapii dla DDA oraz osób współuzależnionych w Polsce oraz podwyższenie jej jakości poprzez wzrost umiejętności konstruowania i realizowania profesjonalnych programów pomocy psychologicznej adresowanych do wymienionych populacji. Zaplecze lokalowe: Ośrodek mieści się w Warszawie. W lokalu Ośrodka znajdują się 2 sale do pracy małych grup, wyposażone w materace, oraz 5 pokoi do pracy indywidualnej z


172

fotelami (w tym jeden z lustrem weneckim do pracy szkoleniowej), rejestracja mieszcząca się w holu Ośrodka oraz pomieszczenie socjalne i pokój zespołu wraz z kartotekami pacjentów. Zespół Ośrodka: Praca kliniczna z pacjentami realizowana jest przez zespół terapeutyczny ośrodka, zatrudniający doświadczonych psychologów i terapeutów. Praca kliniczna jest konsultowana podczas zebrań klinicznych zespołu i superwizji indywidualnych, zaś jej przebieg i efekty opisywane w dokumentacji pacjenta. Sposób rekrutacji pacjentów: Pacjenci kierowani są z placówek leczenia uzależnień, placówek psychoterapeutycznych i innych miejsc, takich jak np. środowiska samopomocowe. Dowiadują się o ofercie ośrodka z internetu oraz z publikacji prasowych.

W porównaniu z poprzednimi latami znacząco wzrosła rola komunikacji internetowej. W każdym tygodniu na skrzynkę ośrodka kierowanych jest od kilku do kilkunastu zapytań dotyczących możliwości porady, konsultacji, interwencji czy psychoterapii (są to listy bezpośrednio adresowane do ośrodka, niezależne od tzw. poradni internetowej uruchomionej w ramach portalu IPZ, gdzie również sporą pulę próśb o pomoc stanowią listy od DDA).

Podsumowanie

Z każdym rokiem wzrasta ilość zgłaszających się osób Większość pacjentów kwalifikowana jest do psychoterapii grupowej – co druga –

trzecia osoba zgłaszająca się do Ośrodka. Około 20 – 24% uczestniczy w terapii indywidualnej. Około 10% pacjentów kierowanych jest do innych placówek lub specjalistów. Tabela 8.1. Liczba pacjentów korzystających z oferty Ośrodka w 2003 roku. Rok 2003 Nowozarejestrowani 573 W terapii indywidualnej 125 W terapii grupowej ambulatoryjnej 182 W terapii grupowej stacjonarni 14 Nie zakwalifikowani do terapii 50 Oczekujący w kolejce na kolejny rok 131

Oferta Ośrodka Psychoterapeutycznego adresowana do DDA spotkała się z ogromnym

zainteresowaniem. W chwili kończenia realizacji programu w roku 2003 na udział w psychoterapii oczekuje około 130 osób. 8.2.4. Centrum Informacji Naukowej

Centrum Informacji Naukowej Instytutu Psychologii Zdrowia powstało w 1999 roku na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. W związku z reorganizacją struktur wewnętrznych IPZ, które dokonały się w grudniu 2002 od 1 stycznia 2003 roku połączone zostały zadania realizowane dotychczas przez Dział Badań i Centrum Informacji Naukowej IPZ. Główne zadania powstałego w sposób Działu Badań i Informacji Naukowej to przede wszystkim upowszechnianie i propagowanie wiedzy z zakresu: – psychologii zdrowia, ze szczególnym uwzględnieniem wiedzy dotyczącej; – problemów alkoholowych; – problemów uzależnień i terapii uzależnień; – funkcjonowania psychologicznego osób żyjących w rodzinie alkoholowej; – problematyki przemocy.

Centrum Informacji Naukowej zajmuje się tworzeniem i rozbudowywaniem systemu informacji naukowej. Główne zadania CIN to:


173

– porządkowanie i propagowanie wiedzy o zjawiskach związanych z używaniem, nadużywaniem i uzależnieniem od alkoholu;

– upowszechnianie wiedzy o problemach zdrowotnych, emocjonalnych, społecznych i prawnych wynikających z nadużywania alkoholu;

– rozpowszechnianie najnowszych osiągnięć psychologii i medycyny w zakresie psychoterapii uzależnień, współuzależnienia i terapii Dorosłych Dzieci Alkoholików, profilaktyki społecznej oraz leczenia powikłań zdrowotnych spowodowanych uzależnieniem;

– opracowywanie i publikowanie przeglądów najnowszych badań i literatury światowej.

W redagowanym przez zespół Działu Badań i Informacji Naukowej portalu www.psychologia.edu.pl znaleźć można m.in.: • Serwis informacyjny: bieżące informacje z dziedziny psychologii i psychiatrii ze

szczególnym uwzględnieniem problematyki uzależnień, najnowsze wiadomości dotyczące wyników badań, przegląd doniesień medialnych o wydarzeniach w służbie zdrowia i w świecie nauki, informacje agencyjne dotyczące polityki społecznej, informacje o konferencjach i zjazdach naukowych oraz najnowszych publikacjach.

• Bibliotekę naukową: lista artykułów poświęconych problematyce uzależnień i przemocy, publikowanych w różnych czasopismach naukowych; biblioteka zawiera pełne dane bibliograficzne tych artykułów oraz ich abstrakty, w niektórych przypadkach zamieszczone zostały pełne wersje publikacji.

• Czytelnię: zbiór popularnonaukowych artykułów poświęconych problematyce psychologii zdrowia, uzależnień, psychoterapii, pomocy psychologicznej.

• Katalog czasopism: prezentacja czasopism wydawanych przez IPZ, współpracujących z IPZ, poświęconych problematyce uzależnień, profilaktyce, problemom społecznym, pomocy psychologicznej i psychoterapii.

• Recenzje wydawnicze: informacje o najnowszych wydawnictwach książkowych, publikacjach które chcemy polecić zarówno profesjonalistom jak i osobom chcącym lepiej rozumieć siebie i innych.

• Katalog stron WWW : bazy danych stron WWW powiązanych tematycznie z problematyką uzależnień, przemocy, psychologii zdrowia, psychoedukacji i psychoterapii.

• Listy dyskusyjne: dotyczące problematyki uzależnień i przemocy. • Bazy danych o miejscach pomocy: bazę danych placówek leczenia uzależnień i bazę

placówek włączonych w system pomocy dla osób doznających przemocy – Niebieska Linia.

• Poradnię internetową: z której znaleźć można odpowiedzi na najczęściej zadawane naszym psychologom pytania oraz wysłać swoje pytanie do specjalisty.

• Centrum autodiagnozy: zbiór kwestionariuszy mogących być pomocą w lepszym rozumieniu siebie i innych.

• Forum dyskusyjne: kącik swobodnej wymiany myśli psychologicznej osób odwiedzających portal.

8.2.5. Dział badań

Instytut Psychologii Zdrowia zajmuje się prowadzeniem badań od początku lat osiemdziesiątych. Działalność badawcza IPZ została zapoczątkowana w 1983 roku programem badawczym „Ludzie pomagający ludziom z problemami alkoholowymi”. Jego efektem była obszerna diagnoza środowiska związanego z ówczesnym lecznictwem odwykowym w Polsce – osób uzależnionych od alkoholu i tych, którzy zajmowali się pomocą


174

psychologiczną. Wyniki badania posłużyły opracowaniu systemu edukacji terapeutów odwykowych.

Od tamtej pory systematycznie realizowane są programy badawcze dotyczące osób uzależnionych i członków ich rodzin, procesu psychoterapii oraz populacji osób zajmujących się pomocą psychologiczną.

W ostatnich pięciu latach rozpoczęto realizację projektów badawczych, których celem jest diagnoza rozpowszechnienia używania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych w populacji młodych Polaków oraz diagnoza problemów społecznych i zasobów służących ich rozwiązywaniu w społecznościach lokalnych.

W serwisie www.psychologia.edu.pl prezentowane są podstawowe informacje dotyczące wybranych programów badawczych oraz najciekawsze wnioski z badań, artykuły i streszczenia raportów. Problematyka badawcza IPZ • Badania procesu i efektywności psychoterapii:

– Efektywność terapii dla osób uzależnionych od alkoholu (programów podstawowych i zaawansowanych) – Program APETA, Sonda STU.

– Efektywność terapii dla osób współuzależnionych – Program APETOW. – Efektywność programów terapeutycznych adresowanych do Dorosłych Dzieci

Alkoholików. • Rodzina alkoholowa – funkcjonowanie psychospołeczne jej członków:

– Osoby uzależnione; osoby współuzależnione; osoby doznające przemocy; Dzieci wychowujące się w rodzinie alkoholowej; Dorosłe Dzieci Alkoholików – DDA.

• Rozpowszechnienie używania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych w populacji młodych Polaków: – Badania epidemiologiczne realizowane wśród studentów. – Badania realizowane wśród żołnierzy zasadniczej służby wojskowej.

• Populacja osób udzielających pomocy psychologicznej: – Badania wśród uczestników szkoleń organizowanych przez Instytut Psychologii

Zdrowia (Studium Pomocy Psychologicznej, Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Program Rozwoju Osobistego).

– Badania wśród terapeutów uzależnień. – Badania w grupach osób pracujących w świetlicach socjoterapeutycznych. – Badania wśród osób zajmujących się pomocą psychologiczna dla dzieci

wychowujących się w rodzinie alkoholowej. – Badania wśród wychowawców Domów Dziecka.

8.2.6. Publikacje 2003 • Janiszewski M. (2003). Dokąd idą?. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, 1. • Mellibruda J., Nikodemska S., Fronczyk K. (2003). Używanie i nadużywanie alkoholu i

innych substancji psychoaktywnych przez polskich studentów. Medycyna Wieku Rozwojowego, VII, 1, 135 – 155.

• Nikodemska S. (2003). Diagnoza w społeczności lokalnej. Świat problemów, 7 – 8 (126 – 127), 15 – 20.

• Kurza K. i Nikodemska S. (2003). Pomoc dla dzieci. Terapia uzależnienia i współuzależnienia, 3 (30), 17 – 20.

• Janiszewski M. (2003). Czy pomaganie stresuje. Terapia uzależnienia i współuzależnienia, 4 (31), 3 – 6.


175

8.3. ETOH Fundacja Rozwoju Profilaktyki, Edukacji i Terapii Problemów Alkoholowych, Warszawa

Celem statutowym fundacji jest prowadzenie i wspieranie działań, programów oraz

placówek służących profilaktyce i rozwiązywaniu problemów alkoholowych oraz gromadzenie środków i zasobów materialnych w celu utrzymania i wspierania tych działań programów i placówek. 8.3.1. Działalność socjoterapeutyczna: „Pępek” Ośrodek Profilaktyki i Pomocy

Psychologicznej Dzieciom i Młodzieży. W ramach realizacji zadań statutowych Fundacja prowadzi Ośrodek Profilaktyki i

Pomocy Psychologicznej dla Dzieci i Młodzieży „Pępek”. Ośrodek Profilaktyki i Pomocy Psychologicznej dla Dzieci i Młodzieży został

powołany do istnienia w 1994 roku przez Fundację ETOH w Warszawie. Od samego początku głównym założeniem i celem Ośrodka była pomoc pedagogiczno – psychologiczna dzieciom i młodzieży z rodzin z problemem alkoholowym. Ze względu na duże zagrożenie patologią wśród młodych ludzi, w tym wysoki wskaźnik alkoholizmu w rodzinach, Ośrodek został zorganizowany na terenie Dzielnicy Śródmieście Gminy Warszawa Centrum. W ciągu tych lat, działalność Ośrodka rozwijała się w zakresie: • Opieka i wychowanie; • Edukacja i profilaktyka; • Pomoc psychologiczna; • Opieka socjoterapeutyczna. W roku 2003 praca Ośrodka skoncentrowana była głównie na takich działaniach jak: • Prowadzenie grup socjoterapeutycznych dla dzieci z rodzin z problemem alkoholowych

w czterech grupach wiekowych; • Prowadzenie konsultacji i wsparcia dla rodziców w ramach spotkań indywidualnych i

grupy wsparcia; • Pomoc dziecku w kontakcie indywidualnym; • Pomoc dziecku w nadrobieniu zaległości szkolnych. Pomoc Ośrodka w 2003 roku: I półrocze II półrocze W zajęciach grupowych uczestniczyło: 45 dzieci 49 dzieci Z formy spotkań indywidualnych skorzystało: 20 osób 20 osób Z konsultacji w ciągu całego roku skorzystało: ok. 60 osób W stałych spotkaniach z rodzinami uczestniczyło: 10 osób


176

Programy i grupy socjoterapeutyczne. W ośrodku prowadzone są cztery grupy socjoterapeutyczne: • Grupa relaksacyjna dla dzieci 7 – 10 lat.

Techniki pracy relaksacyjnej prowadzone w grupie: – Techniki plastyczne. – Praca z bajką terapeutyczną, która:

umożliwia odreagowanie napięcia, ekspresję uczuć, wspiera intelektualnie.

– Ćwiczenia relaksacyjne, które uwalniają od napięcia i odprężają dzieci. – Wizualizacja, która służy relaksacji i odbywa się poprzez fantazję sterowaną.

Uczestnicy pod kierunkiem prowadzącego odczytującego treść fantazji przeżywają określone wydarzenia w swojej wyobraźni. Formie tej towarzyszy muzyka relaksacyjna. Pozwala ona na odkrywanie wielu spraw wewnątrz siebie.

– Zabawy i ćwiczenia psychologiczne, które zaspokajają potrzebę twórczej aktywności dzieci, służą rozwojowi spostrzegawczości, pamięci, myślenia, wywierają silny wpływ na rozwój takich cech charakteru jak wytrwałość, śmiałość, liczenie za własne siły, wola zwycięstwa.

Zabawy pełnią funkcję diagnostyczną. Obfitość symboli i przenośni sprawia, że uczestnicy zabawy łatwo utożsamiają się z treściami w niej zawartymi i projektują na nie własne potrzeby i stany emocjonalne. Zabawa dostarcza nowych modeli i wzorców zachowań, sposobów rozwiązywania problemów.

Cele i założenia grupy relaksacyjnej: – Cele rozwojowe:

Uczenie umiejętności funkcjonowania w grupie rówieśniczej poprzez zabawy i ćwiczenia psychologiczne, które pomagają dziecku odkryć jego wartość i możliwości.

Rozwój umiejętności psychospołecznych, takich jak empatia, umiejętność współdziałania z innymi, dobra komunikacja.

Rozwój wyobraźni i zainteresowań dzieci. Uczenie umiejętności koncentracji, wyciszania, oddychania poprzez odpowiednio

skonstruowane ćwiczenia. – Cele edukacyjne:

Przekazanie wiedzy na temat choroby alkoholowej, rozmowa o mitach dotyczących alkoholizmu i obalenie ich.

Dostarczenie wiedzy z zakresu umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Podanie dziecku konkretnych propozycji i sposobów ochrony w sytuacjach kryzysowych i zagrażających.

Zapoznawanie dzieci z sytuacjami trudnymi tak, by stały się dla nich zrozumiałe – Cele terapeutyczne:

Umożliwienie uczestnikom odreagowania trudnych emocji poprzez zabawę i relaks.

Wyjaśnianie związków przyczynowo – skutkowych między zdarzeniami a emocjami przeżywanymi przez dzieci, a także uczenie ich umiejętności wyrażania i mówienia o uczuciach.

Obniżenie napięcia emocjonalnego poprzez pracę z ciałem. Zamodelowanie prawidłowej relacji między dzieckiem a dorosłym. Dostarczanie

pozytywnych, korekcyjnych doświadczeń psychospołecznych poprzez pokazanie dziecku, ze nie wszyscy dorośli są źli (istnieją dorośli, którzy chcą i mogą im pomóc).


177

• Grupa „starszaków” dla dzieci – 11 – 12 lat. Dziecięca grupa socjoterapeutyczna utworzona została w połowie września 2003

roku. Do grupy zaproszone zostały dzieci, które w poprzednim roku szkolnym uczestniczyły w pracy grupy socjoterapeutycznej i których sytuacja rodzinna wymaga, aby pracę z nimi kontynuować. Drugą część grupy stanowią dzieci, które w czasie wrzesień 2002 – lipiec 2003 korzystały z indywidualnej pomocy psychologicznej w Ośrodku i oczekiwały na utworzenie nowej grupy. Podstawowe cele i założenia grupy: – integracja zespołu, – stworzenie atmosfery uwagi i wsparcia, – rozwijanie silnych stron uczestników, praca nad pozytywnym obrazem własnej osoby, – odreagowanie napięć, uczenie się relaksowania i odprężania, – rozwijanie umiejętności analizy własnych emocji i zachowań oraz związku między

nimi, – rozwój zainteresowań, – edukacja i terapia w zakresie łagodzenia szkód płynących z funkcjonowania w

rodzinie alkoholowej, – praca nad współdziałaniem w grupie, szanowaniem norm grupy i norm społecznych, – społeczny rozwój przy planowaniu i realizacji różnych wspólnych projektów,

• Grupa młodzieżowa młodsza – 13 – 15 lat. Grupa młodzieżowa została utworzona we wrześniu 2003 roku Uczęszcza na nią

13 dzieci. Program pracy grupy obejmuje trzy obszary, tj. dom – moje relacje z rodzicami, rozwiązywanie konfliktów, jak radzić sobie ze stresem, co to znaczy zadbać o siebie; szkoła – lęk przed oceną, systematyczność i dążenie do celu, podejmowanie decyzji, przemoc, zagrożenia i profilaktyka uzależnień; rówieśnicy – rywalizacja, ocena innych, przyjaźń i koleżeństwo, rola grupy.

• Grupa młodzieżowa starsza – 16 – 19 lat. Młodzieżowa grupa socjoterapeutyczna została utworzona w połowie września 2003 roku Do grupy zaproszone zostały osoby, które w okresie wrzesień 2002 roku – lipiec 2003 roku korzystały z indywidualnej pomocy psychologicznej w naszym Ośrodku i oczekiwały na utworzenie nowej grupy.

Aby dziecko mogło uczestniczyć w zajęciach grup, przeprowadzana jest wstępna

rozmowa, której celem jest dokonanie diagnozy rodziny i sytuacji dziecka, określenie problemu oraz zaplanowanie planu pomocy. Na pierwszą konsultację (rozmowę) dziecko zapraszane jest z rodzicem. Dopiero po zapoznaniu się z potrzebami, oczekiwaniami dziecka i rodziny wychowawca decyduje, z jakiej formy pomocy skorzysta dziecko lub cała rodzina. Podstawową formą pomocy w Ośrodku jest terapia grupowa w ramach grup socjoterapeutycznych. Głównym celem grup jest: • Pomoc dziecku w odnalezieniu się w jego trudnej sytuacji. • Analiza przeżywanych emocji i ich związek z zachowaniem. • Dostarczenie pozytywnych doświadczeń korekcyjnych w obszarze relacji dziecka z

dorosłym, postrzegania świata, siebie. • Odreagowanie emocji. • Nauka budowania więzi społecznych, rozwiązywania konfliktów.


178

Warsztaty dla rodziców. Ważnym punktem pracy z dziećmi i ich trudnościami wynikającymi z bycia dzieckiem

z rodziny alkoholowej jest praca z rodzicami. Program kierowany jest do rodziców poszukujących wsparcia w wychowywaniu

dzieci. W ramach zajęć realizowane są tematy z zakresu treningu umiejętności wychowawczych, komunikacji interpersonalnej. Grupa ma charakter zamknięty.

W ramach spotkań rodzice mają możliwość nabycia i rozwinięcia umiejętności wychowawczych, poszerzenia wiedzy z zakresu psychologii dziecka oraz skorzystania z doświadczeń innych rodziców. Cele: • Nabycie umiejętności porozumiewania się z dzieckiem w sytuacji konfliktowej. • Dostarczenie wiedzy na temat postaw i ról rodzicielskich oraz ich konsekwencji. • Zapoznanie rodziców z psychologią rozwojową dziecka w wieku 7 – 10 lat. • Uświadomienie specyfiki funkcjonowania dzieci w rodzinach alkoholowych. • Uświadomienie roli niepijącego rodzica i jego wpływu na dziecko. Współpraca Ośrodka.

Praca Ośrodka oparta jest na dziesięcioletnich doświadczeniach. W tym czasie udało się nawiązać kontakt z Poradniami Odwykowymi działającymi na terenie Warszawy m.in.: przy ul. Jagiellońskiej, Zgierskiej, Solec oraz placówkami bezpośrednio wspierającymi dziecko, tj. OPTA, ASLAN. W związku z tym, że Ośrodek obejmuje pomocą rodziny z całej Warszawy w uzasadnionych przypadkach nawiązywany jest kontakt z pedagogami i psychologami szkolnymi, kuratorami zawodowymi. 8.3.2. Działalność szkoleniowa, edukacyjna i profilaktyczna: Centrum Edukacyjne

Profilaktyki Problemowej Fundacji ETOH Centrum realizuje zadania Fundacji w zakresie organizacji szkoleń. W roku 2003

zorganizowano: 8.3.2.1. Szkolenia: • Kurs Pomocy Socjoterapeutycznej Dzieciom z Rodzin z Problemem Alkoholowym.

Program adresowany jest do pracowników świetlic socjoterapeutycznych, opiekuńczo – wychowawczych, pedagogów, psychologów oraz innych osób pracujących z dziećmi z rodzin alkoholowych. Łącznie w zorganizowanych szkoleniach uczestniczyło 73 osoby.

• III Elementarz dla kandydatów na Instruktorów. Szkolenie przeznaczone dla osób, które chcą przygotowywać nauczycieli do prowadzenia Programu III Elementarz na terenie swojej szkoły (klasy). W roku ubiegły grono instruktorów powiększyło się o 14 osób.

• III Elementarz dla Instruktorów II Elementarza. Ponieważ na przełomie 2002/2003 roku przygotowywano zmiany merytoryczne do programu II Elementarz, które zaowocowały także zmianą nazwy programu, przygotowano szkolenie dla Instruktorów II Elementarza w zakresie wprowadzonych zmian. Uczestniczyło w nim 68 Instruktorów II Elementarza, którzy uzyskali tytuł Instruktora Programu III Elementarz.

• Budowanie szkolnego programu profilaktyki. Program szkolenia przeznaczony dla nauczycieli, pedagogów, dyrektorów ds. wychowawczych, którzy opracowują szkolny program profilaktyki. W szkoleniach organizowanych w ciągu roku uczestniczyło 77 osób.

• Sobą być dobrze żyć – Gimnazjalny Elementarz Profilaktyczny. Jest to szkolenie przygotowujące do samodzielnej realizacji programu „Sobą być dobrze żyć” na terenie szkoły. Grono osób wykorzystujących ten program w swojej pracy w roku 2003 powiększyło się o 88 osób.


179

• Umiejętności wykorzystywania negocjacji i mediacji w sytuacjach szkolnych – zapobieganie agresji. W szkoleniu doskonalącym umiejętności pracy z grupą uczestniczyło 14 osób.

• Zapobieganie i przeciwdziałanie agresji w środowisku szkolnym. W szkoleniu uczestniczyło 23 osoby.

• Konstruowanie i realizacja szkolnych programów profilaktycznych. W szkoleniu doskonalącym umiejętności konstruowania, realizacji i ewaluacji szkolnego programu profilaktycznego udział wzięło 18 osób.

• Budowanie programu wychowawczego i profilaktycznego szkoły. Szkolenie dotyczyło rozwijania umiejętności budowania szkolnego programu profilaktyki oraz wychowawczego, jako programów wzajemnie uzupełniających się. Szkolenie adresowane było do nauczycieli i pedagogów szkolnych, uczestniczyło w nim 53 osoby.

• Program Wspierania Rodziny. Program doskonalący umiejętności pracy z rodziną i prowadzenie szkoły dla rodziców. Adresowany był do pedagogów, psychologów, pracowników placówek opiekuńczo – wychowawczych, w którym uczestniczyło 12 osób – wcześniej słuchaczy kursu pomocy socjoterapeutycznej dla dzieci z rodzin z problemem alkoholowym.

• Rozwiązywanie konfliktów metodami NLP. Program zrealizowany na zamówienie gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. Uczestniczyło w nim 7 członków komisji.

• Profilaktyka i rozwiązywanie problemów alkoholowych w społecznościach lokalnych. Szkolenie przeznaczone dla członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych oraz osób zajmujących się rozwiązywaniem problemów alkoholowych na terenie gminy. Uczestniczyło w nim 20 osób.

• Podstawy pomocy psychologicznej dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin. Szkolenie dla pracowników punktów konsultacyjnych z terenu województwa mazowieckiego, w którym uczestniczyło 65 osób.

Łącznie w szkoleniach, kursach i warsztatach uczestniczyło 532 osoby. 8.3.2.2. Konferencje: • VI Ogólnopolska konferencja „Pomoc psychologiczna dla dzieci z rodzin z problemem

alkoholowym” poświęcona doskonaleniu metod pracy grupowej, a także poszerzeniu wiedzy i umiejętności w rozwiązywaniu trudnych zagadnień, z jakimi spotykają się osoby pracujące w świetlicach, w tym: rozpoznawanie zaburzeń emocjonalnych u dzieci, skutki urazów i doświadczeń traumatycznych u dzieci, syndrom PTSD, wykorzystywanie bajek terapeutycznych w pracy z dziećmi, pomaganiu dzieciom z układu ryzyka w aspekcie psychologii rozwojowej, nadpobudliwość psychoruchowa, samobójstwa dzieci. W konferencji uczestniczyło ponad 160 osób pracujących w świetlicach socjoterapeutycznych na terenie całego kraju.

• II Krajowa Konferencja „Szkolny Program Profilaktyki Problemów Dzieci i Młodzieży po roku doświadczeń”. Celem konferencji była prezentacja przykładów dobrej praktyki w zakresie konstruowania i wdrażania szkolnych programów profilaktyki problemów dzieci i młodzieży oraz dokonanie wstępnej oceny działań podejmowanych przez szkoły w tym zakresie. W konferencji uczestniczyło ok. 130 osób.

• „Procedury interwencyjno – profilaktyczne w sytuacjach kryzysowych w szkole”. Poświęcona była m.in. diagnozie zagrożeń i zachowań problemowych młodych ludzi oraz poszukiwaniu metod pracy nauczycieli i pedagogów z młodzieżą sięgającą po substancje psychoaktywne i podejmującą ryzykowne zachowania. W konferencji uczestniczyło ok. 150 osób.


180

8.3.2.3. Realizacja programu profilaktycznego III Elementarz Fundacja ETOH prowadzi od 10 lat obsługę organizacyjno – finansową

Ogólnopolskiego Programu Profilaktycznego III Elementarz, czyli Program Siedmiu Kroków (w roku ubiegłym po dokonaniu zmian w treściach programu II Elementarz dokonano zmiany tytułu). W realizacji programu na terenie kraju w roku 2003 uczestniczyło: • 145 instruktorów programu, • 1.502 realizatorów, • 33.987 uczniów, w tym:

– 16.654 dziewcząt, – 17.333 chłopców,

• 25.800 rodziców, • 17.705 nauczycieli, pracowników oświaty

Podpisano umowy na obsługę finansową programu z następującymi jednostkami samorządu terytorialnego: UM Kluczbork, UM Augustów, UM Piaseczno, UM Zgorzelec, UG Mrozy, UG Mińsk Mazowiecki, UG Kołbiel, UG Cegłów, UM Sosnowiec, UG Jakubów, UM Halinów, UG Zambrów.

8.3.2.4. Działalność wydawnicza W roku 2003 Fundacja wydała następujące pozycje książkowe: • Jerzy Mellibruda, „Tajemnice ETOH”; • III Elementarz, czyli Program Siedmiu Kroków – podręcznik programu; • Sobą być dobrze żyć – Gimnazjalny Elementarz Profilaktyczny – podręcznik programu. Miesięczniki. „Świat Problemów”

Fundacja od wielu lat jest wydawcą miesięcznika „Świat Problemów” poświęconego profilaktyce i rozwiązywaniu problemów alkoholowych w społecznościach lokalnych. Miesięcznik ukazuje się nakładem 4.000 egz. Odbiorcami pisma są: członkowie gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, koordynatorzy gminnych programów, działacze ruchów trzeźwościowych, pracownicy lecznictwa odwykowego, osoby zajmujące się pomocą ofiarom przemocy domowej, nauczyciele, pracownicy socjalni, policjanci, kuratorzy sądowi. W roku 2003 ukazały się numery: • Nr 1: Przeciw przemocy. • Nr 2: Religia w zdrowieniu z uzależnienia. • Nr 3: Bezdomność i alkohol. • Nr 4: O ruchu samopomocowym. • Nr 5: Przemoc wobec dzieci. • Nr 6: Głód alkoholowy, zespól odstawienia, nawrót. • Nr 7/8: Społeczności lokalne wobec alkoholu. • Nr 9: Współuzależnienia. • Nr 10: W terapii odwykowej. • Nr 11: Promocja zdrowia. • Nr 12: Uzależnienia mieszane.


181

„Remedium” Na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Fundacja

ETOH prowadzi pełną obsługę wydawniczą i dystrybucyjną miesięcznika „Remedium” poświęconego profilaktyce i zdrowemu stylowi życia. Ukazuje się on w nakładzie 4.000 egz. Odbiorcami pisma są: nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy, terapeuci i psychoterapeuci uzależnień, przedstawiciele służb społecznych (pracownicy socjalni, kuratorzy, policja oraz lokalni decydenci. W roku 2003 ukazały się numery poświęcone: • Nr 1: Psychologia humanistyczna a rozwój umiejętności życiowych • Nr 2: Prawo dziecka do godnego życia • Nr 3: Młodzieżowe programy rówieśnicze • Nr 4: Jak człowiek zmienia się w ciągu życia? • Nr 5: Szkoła z klasą • Nr 6: Formowanie tożsamości uczniów na tle kultury organizacyjnej szkoły • Nr 7/8: Dylematy, wyzwania, potrzeby... • Nr 9: Dekada • Nr 10: Młodzież polska w społeczeństwie posttransformacyjnym • Nr 11: Tiki u dzieci • Nr 12: Dziesięć lat profilaktyki problemowej – programy profilaktyczne wczoraj, dziś i

jutro 8.3.2.5. Współpraca W roku 2003 przy realizacji zadań i przedsięwzięć Fundacja współpracowała m.in. z: • Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych; • Instytutem Psychologii Zdrowia; • Biurem Polityki Społecznej Miasta Stołecznego Warszawy; • Biurem ds. Narkomanii; • Ministerstwem Edukacji Narodowej i Sportu; • Mazowieckim Kuratorium Oświaty; • Mazowieckim Centrum Polityki Społecznej; • Urzędami Miast: Sosnowiec, Zgorzelec, Piaseczno, Zielona Góra, Oświęcim, Mińsk

Mazowiecki, Opolu; • Szkołą Podstawową nr 5 w Lublinie; • Powiatowym Urzędem Pracy w Lubartowie; • Ośrodkami Pomocy Społecznej; • Urzędami Gmin: Cegłów, Halinów. 8.4. Warszawskie Stowarzyszenie Abstynenckie

Warszawskie Stowarzyszenie Abstynenckie zrzesza Kluby Abstynenckie z terenu

Warszawy i współpracuje ze Stowarzyszeniami Abstynenckimi działającymi na terenie Warszawy i woj. mazowieckiego.

W 2003 roku kontynuowana była realizacja programów „Rodzina Bez Przemocy” i „Zespół Interwencji Kryzysowej”. Przy realizacji programów korzystano ze wsparcia finansowego z Urzędu m. st. Warszawy oraz Gmin z terenu woj. mazowieckiego. Dyżury w Izbie Wytrzeźwień.

W 2003 roku przeprowadzono 4.020 rozmów profilaktyczno – prewencyjnych ze sprawcami przemocy domowej, którzy będąc pod wpływem alkoholu dopuszczali się


182

przemocy w swoim miejscu zamieszkania. Rozmowy dotyczyły głównie uzmysłowienia sprawcom odpowiedzialności karnej za pełnione czyny, przy jednoczesnej wstępnej diagnozie dotyczącej problemów alkoholowych. Współpraca z policją.

W wyniku przeprowadzonych rozmów wysłano do jednostek policji 725 wniosków o podjęcie postępowania wyjaśniającego z jednoczesną prośbą o objęcie rodziny w której są awantury domowe wszechstronną opieką i pomocą. W informacjach zwrotnych przekazanych do Stowarzyszenia (560 odpowiedzi) uzyskano zapewnienia o objęciu szczególnym nadzorem ze strony dzielnicowego zainteresowanych. W wielu przypadkach policja podjęła postępowania przygotowawcze i dowodowe przeciwko sprawcy. Konsultacje prawne.

W roku 2003 udzielono 520 konsultacji prawnych polegających na pomocy w zakresie pisania wniosków, pozwów, skarg, odwołań dotyczących problemów alkoholowych występujących w rodzinie (przemoc, zaniedbywanie dzieci, alimenty, zobowiązania do leczenia). W wielu przypadkach przedstawiciele Stowarzyszenia występowali przed sądami w sprawach prowadzonych w ramach programu „Rodzina Bez Przemocy”. Strategie rodzinne

Osoby lub rodziny zgłaszające się do Stowarzyszenia po pomoc objęte były opieką psychologiczną, socjalną a nie jednokrotnie medyczną. Z osobami przeprowadzano rozmowy mające na celu ustalenie strategii postępowania i działania w konkretnych przypadkach. W ramach programu „Zespołu Interwencji Kryzysowej” motywowano do podjęcia leczenia a w wielu przypadkach kierowano bezpośrednio do Izby Wytrzeźwień a następnie do Oddziału Detoksykacynego w celu przerwania ciągu picia. Przez wiele lat działalności zespół wypracował szereg procedur postępowania z osobami mającymi problemy alkoholowe w oparciu o współpracę z Dzielnicowymi Zespołami do spraw PA. W wyniku tych działań w roku 2003, 420 osób zostało przyjętych do Oddziałów Detoksykacyjnych a ok. 210 osób wyraziło chęć podjęcia leczenia w poradniach odwykowych. Ogółem przeprowadzono 1160 rozmów edukacyjno – motywacyjnych, których odbiorcami były osoby mające problemy alkoholowe oraz rodziny w których występują problemy alkoholowe. Wolontariusze

Warszawskie Stowarzyszenie Abstynenckie koordynujące pracę własnych Klubów Abstynenta (5 Klubów Rodzin Abstynenckich) oraz współpracujące z innymi Stowarzyszeniami Abstynenckimi działającymi na terenie m. st. Warszawy, korzysta z pracy wolontariuszy którymi są członkowie ww. Klubów i Stowarzyszeń. Dzięki ich pracy środowiskowej wiele osób trafia do siedziby Stowarzyszenia stając się klientami programów oferowanych przez WSA. Bardzo częste są przypadki bezpośrednich interwencji w domach zainteresowanych oczywiście za ich zgodą. Szczególnie ma to miejsce w interwencjach dotyczących przerywania ciągu picia. Wolontariusze odgrywają również znacząca rolę w dalszym przebiegu interwencji, która bardzo często kończy się zaopiekowaniem przez Klub osoby zainteresowanej i jej rodziny. Dyżury telefoniczne

W 2003 roku prowadzono stałe dyżur telefoniczne w ramach których przeprowadzono ok. 1.300 rozmów. Miały one charakter informacyjny oraz motywujący i zachęcających do podjęcia bezpośredniego kontaktu z zespołem. Po godzinach urzędowania dzięki posiadanym telefonom komórkowym i upowszechnieniu ich numerów prowadzono również działania interwencyjne. Współpraca z innymi organizacjami i instytucjami

Członkowie Warszawskiego Ruchu Abstynenckiego czynnie włączali się w szereg akcji i kampanii mających na celu zwrócenie uwagi na takie zjawiska jak; przemoc domowa, picie alkoholu przez nieletnich, upowszechnianie wiedzy o wpływie alkoholu na organizm


183

człowieka. Wspólnie z Centrum Praw Kobiet zorganizowano manifestację pod hasłem „STOP PRZEMOCY DOMOWEJ – DOM TO NIE RING”. Czynnie również brano udział w kampanii Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych „Alkohol nieletnim – dostęp wzbroniony”. W wielu imprezach masowych wystawiano stoiska z materiałami propagującymi wiedzę o chorobie i problemach alkoholowych. Prowadzono szereg spotkań w środowiskach młodzieżowych, propagując postawy trzeźwościowe. W ramach współpracy ze Stowarzyszeniami wspomagającymi bezdomnych lub osoby objęte pomocą postpenitencjarną, prowadzono działania ukazujące możliwości włączania się do pracy Klubów Abstynenckich. W ramach pomocy socjalnej, prawnej, medycznej prowadzono stałą współpracę z kuratorami, pracownikami socjalnymi, komisariatami policji oraz pracownikami oświaty. 8.5. Polska Rada Ruchu Abstynenckiego, Warszawa

Powołana w 2003 roku Polska Rada Ruchu Abstynenckiego kontynuowała swoją działalność organizacyjną, mającą na celu wypracowanie struktur regionalnych, które będą koordynowały lokalne działania prowadzone przez stowarzyszenia i kluby abstynenckie. W 2003 roku odbyto wiele spotkań w środowiskach lokalnych, które spowodowały utworzenie kolejnych Regionalnych Związków Stowarzyszeń. W chwili obecnej członkami PRRA jest 445 Stowarzyszeń i Klubów Abstynenckich działających na terenie kraju. Główne cele jakie stawia sobie PRRA to integracja Polskiego Ruchu Abstynenckiego w działaniach mających na celu ograniczenie problemów alkoholowych. Celem nie mniej ważnym jest człowiek i jego rodzina. Polską specyfiką Stowarzyszeń i Klubów Abstynenckich jest ich rodzinny charakter. Głównym założeniem tych działań jest przekonanie, że człowiek uzależniony i jego rodzina stanowią całość. Tym zagadnieniom poświęcone były dwie narady programowe zorganizowane przez PRRA w Murzasichlu – maj 2003 i Skierniewicach – listopad 2003. W chwili obecnej trwają końcowe prace organizacyjne, które mają na celu zarejestrowanie jako Stowarzyszenia o charakterze ogólnopolskim Polskiej Rady Ruchu Abstynenckiego. Pr9owadzone są również prace nad wypracowaniem modelu standardu pracy wewnętrznej Stowarzyszenia bądź Klubu. Znaczącą uwagę poświęca się również działaniom mającym na celu przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu. Polityka państwa wobec alkoholu w ostatnich latach prowadzi do znacznej liberalizacji przepisów dotyczących polityki wobec alkoholu. Z tej przyczyny Polski Ruch Abstynencki jest zobowiązany do wyrażenia swoich opinii i wspólnego stanowisk wobec szeregu aktów prawnych dotyczących problematyki alkoholowej. 8.6. Stowarzyszenie Psychoprofilaktyki Szkolnej „Spójrz Inaczej”,

Starachowice Celem Stowarzyszenia Psychoprofilaktyki Szkolnej „Spójrz Inaczej” w

Starachowicach jest m.in. propagowanie, upowszechnianie i wdrażanie Programu Zajęć Wychowawczo – Profilaktycznych „Spójrz Inaczej”, edukacja w zakresie uzależnień, edukacja w zakresie zjawiska agresji i przemocy w szkole i rodzinie, upowszechnianie i propagowanie umiejętności psychologicznych służących samorealizacji, rozwojowi osobistemu i poprawie kontaktów społecznych.

Stowarzyszenie realizuje swoje cele poprzez: realizację Programu „Spójrz Inaczej” oraz innych programów profilaktycznych i edukacyjnych przez członków Stowarzyszenia na terenie Polski, prowadzenie warsztatów, treningów i superwizji dla realizatorów, trenerów i


184

rzeczników Programu „Spójrz Inaczej”, współpracę z administracją rządową, samorządami lokalnymi i władzami oświatowymi wszystkich szczebli, także fundacjami oraz innymi stowarzyszeniami w zakresie profilaktyki uzależnień i psychoedukacji, prowadzenie działań edukacyjnych, profilaktycznych, opiekuńczych, wychowawczych i terapeutycznych z dziećmi i młodzieżą. Stowarzyszenie w 2003 roku prowadziło dotychczasową działalność – prowadzenie szkoleń dla nauczycieli w ramach Ośrodka Szkolenia Nauczycieli „Spójrz Inaczej” w Starachowicach. Przeprowadzone w 2003 roku szkolenia to: 1. Warsztat przygotowujący do realizacji programu zajęć wychowawczo – profilaktycznych

„Spójrz Inaczej” w kl. I – III szkoły podstawowej – 39 szkoleń. 2. Warsztat przygotowujący do realizacji programu zajęć wychowawczo – profilaktycznych

„Spójrz Inaczej” w kl. IV – VI szkoły podstawowej i gimnazjum – 104 szkolenia. 3. Warsztat przygotowujący do realizacji programu zajęć wychowawczo – profilaktycznych

„Spójrz Inaczej na Agresję” – 28 szkoleń. 4. Warsztat „Jak radzić sobie z agresją i przemocą w szkole ?” – 16 szkoleń. 5. Warsztat „Profilaktyka uzależnień” – 3 szkolenia. 6. Warsztat „Jak postępować z młodzieżą sięgającą po środki uzależniające” – 6 szkoleń. 7. Trening umiejętności wychowawczych – 5 szkoleń. 8. Warsztat „Praca z dziećmi z rodzin dysfunkcyjnych” – 3 szkolenia. 9. Warsztat „Młodzież, alkohol, narkotyki” – 1 szkolenie. 10. Trening twórczości – 2 szkolenia. 11. Warsztat „Jak okiełznać złość” – 2 szkolenia. 12. Szkoła dla rodziców i wychowawców – 1 szkolenie. 13. Warsztat „Praca z dzieckiem nadpobudliwym ruchowo” – 1 szkolenie. 14. Warsztat „Integracja w klasie integracyjnej” – 1 szkolenie. 15. Warsztat „Nowoczesne metody profilaktyki w sporcie” – 1 szkolenie. 16. Warsztat szkoleniowy dla Rady Pedagogicznej „Agresja i przemoc w szkole” – 1

szkolenie. 17. Warsztat „Jak radzić sobie z agresją i przemocą w szkole – wstępne rozpoznanie

zjawiska” – 1 szkolenie. 18. Warsztat „Konflikty i negocjacje” – 2 szkolenia. 19. Warsztat „Oddziaływania socjoterapeutyczne” – 1 szkolenie. 20. Warsztat „Żyj bez ryzyka” – 1 szkolenie. 21. Warsztat „Projektowanie pracy wychowawczej” – 2 szkolenia. 22. Warsztat z zakresu pracy socjoterapeutycznej – 1 szkolenie. 23. Warsztat „Alkohol i przemoc w rodzinie” – 1 szkolenie. 24. Warsztat „Kreatywna koncepcja pracy świetlicy” – 1 szkolenie.

Łącznie przeprowadzono w 2003 roku 224 szkolenia, podczas których przeszkolono 2.500 osób. 8.7. Fundacja „Pomoc Społeczna SOS”, Warszawa

Fundacja „Pomoc Społeczna SOS” od roku 2002 prowadzi pilotażowy projekt

edukacyjny pod nazwą: Uniwersytet Powszechny im. Jana Józefa Lipskiego w Teremiskach. Uniwersytet nawiązuje do 150. letnich tradycji uniwersytetów ludowych. Jest instytucją oświatową nieformalną (niezarejestrowaną w MEN).

Program Uniwersytetu skierowany jest do pełnoletniej młodzieży ze środowisk defaworyzowanych, przede wszystkim bezrobotnych (rekrutacja odbywa się spośród


185

wychowanków i wolontariuszy świetlic dziecięcych oraz poprzez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa). Szkoła, będąca jednocześnie domem, ma pełnić trzy funkcje: edukacyjną – zdobywanie wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych, wychowawczą – zdobywanie kompetencji społecznych, formacyjną – budowa poczucia odpowiedzialności za rozwój własny i środowiska. I rok studiów, to studia stacjonarne w Teremiskach, następne 4 lata w trybie zaocznym (raz w miesiącu trzydniowa sesja w Warszawie – Wawrze). W zajęciach na każdym roku może uczestniczyć nie więcej niż 22 studentów. W dalszej perspektywie Fundacja widzi studentów jako animatorów zmiany społecznej, kulturalnej i ekonomicznej w środowiskach lokalnych.

Problemy alkoholowe dotyczą zarówno studentów osobiście, jak i środowisk z których pochodzą i do których wrócą, dlatego wśród zajęć jest obecna problematyka uzależnień.

W 2003 roku: • Odbyło się spotkanie z Ewą i Wiktorem Osiatyńskimi, dr Ewa Osiatyńska wygłosiła

wykład: Psychologiczne uwarunkowania uzależnień. • Odbył się kurs (80 godzin zajęć + 50 godzin pracy własnej) „Doradca środowiskowy w

dziedzinie problemów uzależnień, współuzależnień i przemocy w rodzinie” (Program dr Ewy Woydyłło – Osiatyńskiej, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, Fundacja im. Stefana Batorego), w skład którego wchodziły następujące bloki tematyczne: – Problemy dzieci – różne formy pracy z dziećmi i młodzieżą, dziecko krzywdzone,

dziecko sprawiające kłopoty w domu i szkole. – Rodzina – alkoholizm, współuzależnienie, przemoc. Podstawowe elementy udzielania

pomocy i wsparcia. Interwencja z osobą nadużywającą alkoholu/narkotyków. Jak pomagać w oduczaniu się agresji i przemocy.

– Rodzina – dorośli i dzieci w potrzebie. Jak tworzyć system wsparcia w środowisku lokalnym. Współpraca z miejscowymi instytucjami (pomoc społeczna, kościół, policja, gmina, szkoła itp.). Pomaganie ofiarom przemocy, uzależnień, problemów rodzinnych.

– Poradnictwo dorosłych. Pierwszy kontakt, konsultacja, pomoc psychologiczna, zachęcenie do zmiany osobistej.

• Dwie studentki odbyły tygodniowy staż w Warszawie zaprogramowany i prowadzony przez dr. Ewę Woydyłło – Osiatyńską.

• Trzy osoby widzą swoją przyszłość zawodową i społeczną w pracy z uzależnieniami i przygotowują się do studiów w tej dziedzinie.

Uniwersytet Powszechny im. Jana Józefa Lipskiego w Teremiskach wymaga od

kandydatów (przyjmowane są osoby bez matur, Fundacja w całości pokrywa wszystkie wydatki, program edukacyjny trwa 5 lat) decyzji o podjęciu pracy nad własnymi słabościami. Jest to Uniwersytet dla osób niepalących. Studenci, w trakcie studiowania nie piją alkoholu. 8.8. Caritas Polska

Do tradycyjnych form pomocy świadczonej przez Caritas należy poradnictwo dla osób nie radzących sobie z własnymi problemami. Dotyczy to zwłaszcza ludzi bezdomnych. W placówkach Caritas mogą oni uzyskać stosowną poradę w dziedzinie uzależnień oraz poradę psychologiczną, prawną, medyczną. Placówki Caritas zajmujące się zwalczaniem problemu alkoholizmu: • Caritas Archidiecezji Białostockiej. Punkt konsultacyjno – informacyjny o problemach

alkoholowych. W roku 2003 roku skorzystało 205 osób, ul. Warszawska 32, 15 – 062 Białystok,


186

• tel. (085) 651 90 08, • Caritas Archidiecezji Warszawskiej, Punkt informacyjno – konsultacyjny dla

uzależnionych, ul. Wolska 172, 02 – 258 Warszawa, tel. (022) 877 37 46 – po godz. 13.00,

• Caritas Archidiecezji Częstochowskiej, Przytulisko „Oaza” – dla bezdomnych kobiet i matek z dziećmi, pobyt całodobowy. Terapia, detoks, wsparcie grupowe. W 2003 roku skorzystało z niego 7 osób, ul. Staszica 5, 42 – 200 Częstochowa, tel. (034) 368 07 65,

• Caritas Diecezji Ełckiej, Schronisko dla bezdomnych im. św. o. Pio. Prowadzone jest rozpoznanie osób uzależnionych. W 2003 roku skorzystało z niego 80 osób, ul. Kościuszki 17, 19 – 300 Ełk, tel. (087) 621 51 10

• Caritas Archidiecezji Krakowskiej, Przytulisko św. Brata Alberta – schronisko dla bezdomnych mężczyzn. Terapia przeciwalkoholowa, ul. Kościuszki 23, 30 – 105 Kraków, tel. (012) 421 85 25,

• Caritas Diecezji Opolskiej. Noclegownia. Terapia przeciwalkoholowa. W 2003 roku skorzystało 120 osób, ul. Baligrodzka 7, 48 – 303 Nysa, tel. (077) 435 52 11,

• Caritas Archidiecezji Przemyskiej, Noclegownia. Zajęcia profilaktyczne, terapia. W 2003 roku skorzystało 30 osób, ul. Rynek 35, 37 – 300 Leżajsk, tel. (017) 240 24 01,

• Caritas Diecezji Sosnowieckiej, Schronisko dla bezdomnych mężczyzn – pobyt całodobowy. Terapia przeciwalkoholowa. W 2003 roku skorzystało 150 osób, ul. Zwycięstwa 6, Dąbrowa Górnicza, tel. (032) 268 92 69,

• Caritas Diecezji Warszawsko – Praskiej, Schronisko dla bezdomnych mężczyzn. Terapia przeciwalkoholowa. W 2003 roku skorzystało 18 osób, ul. POW 20, 05 – 120 Legionowo, tel. (022) 772 94 05.

8.9. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno–Pedagogicznej, Warszawa

W 2003 roku Centrum realizując zadania z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki alkoholowej podejmowało następujące działania: • Zwiększanie skuteczności pomocy psychologiczno – pedagogicznej dla dzieci i

młodzieży zagrożonej uzależnieniami. – Upowszechnianie standardów jakości edukacyjnych programów profilaktycznych

adresowanych do dzieci i młodzieży szkolnej: Ostateczną wersję dokumentu zawierającego opis standardów udostępniono na

stronach internetowych Centrum Metodycznego (marzec 2003). Włączono moduł dotyczący standardów do programu kursu kwalifikacyjnego dla

kadry kierowniczej oświaty. Przeszkolono 18 osób. – Zwiększenie liczby specjalistów przygotowanych do udzielania pomocy dzieciom i

młodzieży z grup podwyższonego ryzyka: Kurs doskonalący (60 godzin)dla psychologów poradni psychologiczno –

pedagogicznych pt. „Diagnoza zachowań problemowych dzieci i młodzieży” realizowany we współpracy z UMCS w Lublinie oraz Rodzinnym Ośrodkiem Zdrowia Psychicznego w Warszawie. Szkoleniem objęto 21 psychologów z poradni wskazanych przez kuratorów oświaty. Zadanie sfinansowane ze środków MENiS.

• Wdrażanie i upowszechnianie programów profilaktycznych. – Dokonano dwukrotnej aktualizacji Banku Rekomendowanych Programów

Profilaktycznych. Wykaz programów zamieszczony na stronach internetowych


187

CMPP–P nie został rozszerzony, ponieważ zgłaszane programy nie spełniają wymogu zbiorczej ewaluacji.

– Wdrożono nowy program dla nauczycieli pt. ”Interwencja w sytuacjach kryzysowych w szkole”, (np. gdy uczeń się upije lub bierze narkotyki). Kurs (28 godzin) obejmuje procedurę prowadzenia interwencji profilaktycznej (wypracowaną przez Pracownię PRO – M Instytutu Psychiatrii i Neurologii) oraz przegląd aktualnych przepisów prawa dotyczących współpracy szkoły z policją. Program ma charakter kaskadowy. W 2003 roku przeszkolono 19 wizytatorów z kuratoriów oświaty z wszystkich województw oraz 20 edukatorów/instruktorów programu z 13 województw. Zadanie zostało sfinansowane ze środków MENiS.

• Doskonalenie nauczycieli w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych W 2003 roku kontynuowano następujące szkolenia: – Kurs doskonalący dla nauczycieli – koordynatorów szkolnego programu profilaktyki

pt. „Budowanie szkolnego programu profilaktyki” (14 godzin). Przeszkolono 5 grup nauczycieli, łącznie 135 osób.

– Kurs doskonalący pt. „Trening Zastępowania Agresji (ART.) jako metoda przeciwdziałania agresji, przemocy i uzależnieniom” (85 godzin). Szkoleniem objęto 2 grupy, łącznie 23 osoby.

– Kurs doskonalący pt. „Szkoła wobec zagrożeń patologią społeczną” (50 godzin) dla psychologów, pedagogów i nauczycieli. Szkoleniem objęto 21 osób.

– Kurs doskonalący (120 godzin) dla edukatorów ds. edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia w szkole. Szkoleniem objęto 31 edukatorów. Kurs finansowany ze środków MENiS. Łączna liczba uczestników szkoleń – 270

• Opracowywanie oraz upowszechnianie materiałów informacyjno – edukacyjnych z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki: – Wydano 7 zeszyt czasopisma „Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w szkole”.

Nakład 3.000 egzemplarzy. – Opracowano poradnik dla pracowników oświaty pt. „Zanim w szkole będzie źle”,

wydanie II zmienione. Poradnik dotyczy problemowych zachowań dzieci i młodzieży, w tym profilaktyki alkoholowej.

– Przygotowano 5 artykułów dotyczących szkolnej profilaktyki dla miesięcznika „Remedium”.

• Uaktualnianie i upowszechnianie danych na temat placówek oświatowych prowadzących działalność profilaktyczną obejmującą problematykę alkoholową – Opracowano raport o stanie przygotowania poradni psychologiczno – pedagogicznych

do podejmowania zadań z zakresu profilaktyki I i II stopnia, na podstawie badań ankietowych (Publikacja w Problemach Poradnictwa nr 15, 2003).

– Zaktualizowano bazę danych poradni prowadzących działania profilaktyczne. Baza danych obejmuje 220 poradni.

8.10. Fundacja Przeciwdziałaniu Uzależnieniom Dominik, Warszawa

W 2003 roku Fundacja realizując zadania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych podejmowała następujące działania: • Pomoc osobom uzależnionym od alkoholu:


188

Przez cały rok od poniedziałku do piątku w godzinach od 10:00 do 19:00 działał w Fundacji telefon zaufania. Ponadto w środy i piątki od 15:00 do 19:00 czynny był punkt konsultacyjny dla osób z problemem alkoholowym i ich rodzin.

Wszyscy zgłaszający się bezpośrednio bądź telefonicznie otrzymywali podstawowe informacje dotyczące choroby alkoholowej, adresy poradni odwykowych i miejsca spotkań AA (Anonimowych Alkoholików) i Al–Anon (Osoby dorosłe z rodzin, w których występuje uzależnienie). Osoby dyżurujące w telefonicznym punkcie konsultacyjnym udzieliły 413 porad, z których 228 dotyczyło osób uzależnionych i 185 współuzależnionych.

Ponadto u dyżurujących w środy i piątki (od 15:00 do 19:00) terapeutów uzyskało pomoc w bezpośrednich rozmowach: 49 osób uzależnionych od alkoholu, 36 osób współ uzależnionych

• Działalność profilaktyczna swoim zasięgiem objęła około 3500 osób, które brały udział : – w rekolekcjach trzeźwościowych, – w Drodze Krzyżowej, w trakcie której rozważania nawiązywały do problemów

uzależnień, – w konkursie na „Palmę Rodzinną” organizowanym w celu integracji rodzin, która ma

istotne znaczenie w profilaktyce uzależnień, – w pielgrzymce trzeźwościowej do Kawnic, – terapeutycznych wyjazdach pielgrzymkowych, – wykładach o uzależnieniach, Na przedstawione wyżej działania o charakterze profilaktycznym złożyły się: – tradycyjnie realizowany corocznie program „Służewska Wiosna bez%%”,

obejmujący: od 6 do 10 kwietnia 2003 – Rekolekcje Trzeźwościowe pod hasłem „Prawda Was

wyzwoli” (o wolności wewnętrznej). Nauki rekolekcyjne głosił O. Tomasz Alexiewicz OP w niedziele na wszystkich Mszach Świętych oraz w dni powszednie na Mszach Świętych o godzinie 12:00 i 18:00

dla osób pragnących przestać pić, od 7 do 10 kwietnia 2003 roku w sali parafialnej o godz. 19:00 zespół z Fundacji „Dominik” wyjaśniał istotę programu osobistego zdrowienia, ujętego w „Dwunastu Krokach Anonimowych Alkoholików” powstałych z doświadczeń powrotu do zdrowia pierwszych uczestników Wspólnoty AA.

11 kwietnia 2003 roku Droga Krzyżowa przeszła ulicami osiedla w obrębie parafii. W rozważaniach nawiązywano do problematyki uzależnień.

13 kwietnia 2003 roku w Niedzielę Palmową godz. 15.00 rozstrzygnięto konkurs na najlepszą ,,Palmę Rodzinną”. Konkurs ten był w jednym z elementów programu działań pro rodzinnych związanych z „Służewską Wiosną bez%%”.

10 i 11 maja 2003 roku z inicjatywy Fundacji zorganizowano Pielgrzymkę Trzeźwościową do Kawnic. W Kawnicach uczestnicy pielgrzymki odbyli otwarte mityngi trzeźwościowe AA i Al–Anon z udziałem osób przybyłych z Warszawy i innych miejscowości.

Wyjazdy pielgrzymkowe (terapia w drodze): od 24 do 27 kwietnia 2003 roku, do miejscowości Jamna; od 2 do października 2003 roku, do miejscowości Jamna.

– W dniach 8, 15, 22, i 29 stycznia 2003 prowadzone były wykłady o uzależnieniach dla osób zainteresowanych tą problematyką.

– Organizowano konkursy plastyczne dla dzieci ze środowisk zagrożonych patologią., które stały się okazją do dobrej rodzinnej zabawy i rozbudzania wrażliwości i talentów:


189

25 maja 2003 roku, rozdano upominki i dyplomy dzieciom uczestniczącym w konkursie pt.: „Mój Patron”,

7 grudnia 2003 roku rozdane zostały dyplomy i upominki dzieciom uczestniczącym w konkursie plastycznym p. t.: „Święty Mikołaj chodzi po Warszawie”.

Całokształtowi opisanych wyżej działań naszej Fundacji – czynnie wspieranych przez

organizacje kościelne – przyświecała idea wytrwania w trzeźwości tych, którzy zdecydowali się zerwać z nałogiem oraz dotarcia do świadomości osób wciąż pijących. 8.11. Fundacja Pomocy Osobom Uzależnionym i Ich Rodzinom w Dołdze

Fundacja Pomocy Osobom Uzależnionym i Ich Rodzinom prowadzi swoją działalność

od 12 rok. Priorytetowym zadaniem Fundacji to pomoc osobom uzależnionym od alkoholu. Zadania prowadzone są na bazie Ośrodka Szkoleniowo – Terapeutycznego w Dołdze. Programem wiodącym jest pięciotygodniowy program terapeutyczny dla osób uzależnionych od alkoholu.

Pacjenci uczestniczący w tym programie mają w Ośrodku zapewnione zakwaterowanie, wyżywienie, opiekę prawną, medyczną i socjalną.

W roku 2003 przyjęto do Ośrodka ponad 400 osób. W rozbiciu na poszczególne programy kształtowało się to w sposób następujący: • w odwykowym programie terapeutycznym uczestniczyło 145 osób, • w obozach socjoterapeutycznych uczestniczyło 195 osób (dzieci i młodzież), • w zajęciach profilaktycznych prowadzonych w szkołach przez naszych terapeutów

uczestniczyło 60 osób, • w maratonach integracyjno – profilaktycznych uczestniczyło 67 osób, • w niedzielnych mitingach grup AA jednorazowo bierze udział ok. 25 osób, • dodatkowo z konsultacji indywidualnych (telefonicznych lub osobistych) skorzystało 235

osób.

Do zadań Fundacji włączono również program – przeciwdziałania przemocy rodzinie. W roku 2003 prowadzono dożywianie dzieci i młodzieży z sąsiedniej szkoły i

gimnazjum. Każdego dnia w okresie od października do kwietnia (oprócz ferii) z „zup z wkładką” korzystało 150 dzieci.

Jesienią w 2003 roku odbył się na terenie Ośrodka Zjazd absolwentów programu terapeutycznego, w którym wzięło udział 270 osób. 8.12. Fundacja „Masz Szansę”, Lublin

Działalność Fundacji jest skoncentrowana na zadaniach profilaktycznych, terapeutyczno–rehabilitacyjnych i konsultacyjno–doradczych. Głównymi celami Fundacji są: • stymulowanie prawidłowego rozwoju psychicznego i społecznego dzieci i młodzieży; • korygowanie zaburzeń w funkcjonowaniu intrapsychicznym, interpersonalnym i

społecznym dzieci i młodzieży; • zapewnienie rodzicom, wychowawcom, nauczycielom itp. wszechstronnej pomocy w

prawidłowej realizacji procesu wychowawczego.


190

Realizując cele statutowe, Fundacja prowadziła w 2003 roku następujące przedsięwzięcia: • program szkoleniowy dla pedagogów szkolnych : „Ewaluacja działań profilaktycznych

w szkole”. Finansowany przez Urząd Miejski w Goleniowie, uczestnictwo w wykładach 100 osób, w warsztatach 25 osób,

• program szkoleniowy dla nauczycieli i pedagogów: „Rozwiązywanie problemów wychowawczych w szkole”. Finansowany przez Urząd Miejski w Warcie, uczestnictwo w warsztatach 20 osób,

• program szkoleniowy dla środowiska szkolnego: „Aktywizacja środowiska wychowawczego w celu zapobiegania zachowaniom problemowym dzieci i młodzieży”. Finansowany przez Szkołę Podstawową nr 88 w Krakowie, uczestnictwo w warsztatach 30 osób,

• ogólnopolski program szkoleniowy dla specjalistów z zakresu profilaktyki zachowań problemowych dzieci i młodzieży: „Ocena skuteczności szkolnego programu profilaktyki”. Finansowany przez MENiS, uczestnictwo w warsztatach 36 osób,

• ogólnopolski program szkoleniowy dla specjalistów z zakresu profilaktyki zachowań problemowych dzieci i młodzieży: „Szkoła jako centrum środowiskowego programu profilaktyki zachowań problemowych dzieci i młodzieży”. Finansowany przez MENiS, uczestnictwo w warsztatach 36 osób,

• ogólnopolski program szkoleniowy dla specjalistów z zakresu profilaktyki zachowań problemowych dzieci i młodzieży: „Ocena skuteczności szkolnego programu profilaktyki”. Samofinansujący się, uczestnictwo w warsztatach 60 osób,

• ogólnopolski program wydawniczy: druk poradnika metodycznego dla specjalistów z zakresu profilaktyki szkolnej: „Szkolny program profilaktyki – istota, konstruowanie, wdrażanie, ewaluacja”. Nakład 3.000 egzemplarzy, finansowany przez MENiS,

• program szkoleniowy dla nauczycieli i pedagogów szkolnych: „Profilaktyka w szkole”. Finansowany przez Urząd Miejski w Olsztynie, uczestnictwo 200 osób.

8.13. Profilaktyczno–Rozwojowy Ośrodek Młodzieży i Dzieci, Łódź

Głównym zadaniem Stowarzyszenia jest prowadzenie Profilaktyczno – Rozwojowego

Ośrodka Młodzieży i Dzieci ,,PROM” w Łodzi . Od 1 stycznia do 31 grudnia 2003 roku Ośrodek funkcjonował od poniedziałku do

piątku w godzinach od 9.00 do 20.00, a także dzięki współpracy z Fundacją Rozwoju Pełnego Zdrowia od w soboty w godzinach od 10.00 do 18.00 (dyżury przy Weekendowym Telefonie Zaufania dla dzieci i rodziców nadużywających środków psychoaktywnych oraz dzieci krzywdzonych). W tym okresie z różnych form pomocy skorzystało 1.839 osób, zarejestrowano 226 nowych osób. Pracownicy Ośrodka przeprowadzili 1.338 spotkań terapeutycznych i konsultacji indywidualnych, w tym 245 – to konsultacje przeprowadzone z rodzicami (także porady prawne), oprócz tego 75 osób skorzystało z konsultacji lekarza psychiatry.

Pracownicy rejestracji obsługujący jednocześnie ośrodkowy telefon informacyjno – konsultacyjny, udzielali porad o możliwościach uzyskania pomocy na terenie Łodzi i województwa w związku z problemami emocjonalnymi, wychowawczymi czy uzależnieniem. W sumie od 1 stycznia do 31 grudnia udzielono 1.473 porad i konsultacji, w tym porady dla rodziców, młodzieży i pracowników szkół oraz placówek oświatowych. Informacje udzielane telefonicznie oprócz zagadnień problemowych, dotyczyły oferty pomocowej oraz szkoleniowej Ośrodka PROM, seminarium dla młodzieży liderskiej MOPR oraz turnusu


191

rehabilitacyjnego dla dzieci z rodzin alkoholowych w Rochnie k/Brzezin oraz Konferencji dla dzieci alkoholików (Al–Ateen). Terapia indywidualna i grupowa: Od 1 stycznia do 31 grudnia z oferty grupowej Ośrodka skorzystało 349 osób, w tym na poszczególnych grupach : • grupa wstępna: 85 osób • grupa edukacyjna dla rodziców: 57 osoby • grupa zajęciowa dla dzieci 10 – 13 lat: 18 osób • grupa dla młodzieży eksperymentującej ze środkami psychoaktywnymi: 27 osób • grupa rozwoju osobistego 16 – 18 lat: 23 osoby • trening liderów młodzieżowych (propozycja grupy poprogramowej): 77 osób • grupa terapeutyczna DDA dla rodziców: 20 osób • spotkania kółka muzycznego: 8 osób • spotkania mediacyjne (dzieci + rodzice): 14 rodzin • grupy samopomocowe (Al–Ateen, DDA): 23 osoby

Sesje indywidualne i grupowe, zgodnie z przedłożonym wcześniej programem, prowadzili specjaliści, psycholodzy, pedagodzy, terapeuci uzależnień oraz lekarz psychiatra.:

Program korekcyjny uzupełniały spotkania grup samopomocowych Al–Ateen i DDA (Dorosłe Dzieci Alkoholików). Grupy te były prowadzone w ramach wolontariatu. Tygodniowo z grup tych korzystało ok. 12 osób.

Terapia indywidualna z młodymi pacjentami w 20% odbywała się siłami stażystów – studentów V roku psychologii i pedagogiki Uniwersytetu Łódzkiego w ramach wolontariatu pod stałą superwizją etatowych pracowników Ośrodka. W dalszym ciągu funkcjonuje program Młodzieżowej Poczty Zaufania, w którym to programie część pracowników Ośrodka i specjalnie wybrana młodzież odpowiada na przychodzące listy. Program MPZ w 100% opiera się na pracy w ramach wolontariatu.

W porównaniu do roku 2002 zwiększyła się ilość spotkań indywidualnych, konsultacji psychologiczno i pedagogicznych z rodzicami. Dokładna diagnoza pacjentów po raz pierwszy trafiających do ośrodka oraz współpraca z rodzicami pozwala na kontynuowanie pracy w toku indywidualnym oraz ewentualne przekierowanie do innych miejsc pomocowych. Programy profilaktyczne i korekcyjne:

Podobnie jak w latach poprzednich pracownicy Ośrodka realizowali w szkołach (na zlecenie szkół) programy profilaktyczne „Jestem O.K!”, „Bezpieczna Szkoła”, „Tak czy Nie”, „Razem” oraz warsztaty edukacyjne dla rodziców i rad pedagogicznych.

Od stycznia 2003 roku kontynuowano grupę zajęciową dla liderów młodzieżowych oraz młodzieży, która ukończyła pomyślnie ośrodkowe programy korekcyjne. Zajęcia te zrzeszały dużą grupę młodzieży jako atrakcyjna forma rozwijania umiejętności społecznych i predyspozycji przywódczych, znaczna część młodzieży z tej grupy bierze czynny udział w programie Młodzieżowego Ochotniczego Pogotowia Rówieśniczego w gimnazjach i liceach.

W dniach 30.05.–1.06. 2003 roku zrealizowano kolejny trening Młodzieżowego Ochotniczego Pogotowia Rówieśniczego w ramach Młodzieżowego Systemu Wsparcia Rówieśniczego.

W treningu wzięło udział 14 szkół gimnazjalnych, w tym 7 nowych – przystępujących do programu. Łącznie programem MOPR objętych jest aktualnie 19 szkół gimnazjalnych.

W związku z realizacją akcji profilaktycznej na „Przystanku Woodstock” w dniach 01 – 03.08.2003 roku przeszkolono starszą młodzież wolontariacką, która reprezentowała Ośrodek na Koncercie. W ramach akcji uruchomiono punkt konsultacyjno – diagnostyczny


192

obsługiwany przez pracowników Ośrodka, natomiast młodzież liderska, pomagała w rozdawaniu materiałów edukacyjnych rozpowszechniających ogólnopolski program „Pomarańczowa Linia”. W dniach 18–30.08.2003 roku zorganizowano jak co roku przy współpracy z PARPA ogólnopolski turnus rehabilitacyjny dla dzieci alkoholików „Strzyżyna” oraz III Ogólnopolską Konferencję dla liderów grup Al–Ateen. W turnusie uczestniczyło 40 dzieci, natomiast w Konferencji 120 uczestników.

Kolejnym przedsięwzięciem realizowanym przez Stowarzyszenie jest realizowany przez nas od czerwca 2000 roku program „Pomarańczowa Linia”. W dniach od 01.01.2003 roku do 31.12.2003 roku ogólnopolski telefon konsultacyjno – informacyjny „Pomarańczowa Linia” był czynny od godziny 14.00 do 20.00 od poniedziałku do piątku. Konsultacji udzielali psycholodzy – pracownicy Ośrodka „PROM”. W wyżej wymienionym okresie odebrano 978 telefonów na numer 0 – 801 16 00 68. W porównaniu do roku 2002 liczba osób zgłaszających się po pomoc i informację wzrosła o 30%.

Kontynuowano działania mające na celu rozpropagowanie numeru infolinii zarówno lokalnie (podczas realizacji programów profilaktycznych z młodzieżą) oraz na terenie kraju (przy okazji szkoleń z obszaru profilaktyki uzależnień dla pracowników szkół, poradni).

W marcu 2003 przeprowadzono sondaż wśród Punktów Konsultacyjnych „Pomarańczowej Linii” powołanych w 1999/2000 roku na terenie całego kraju. Przesłano ankiety monitorujące: zakres oferty proponowanej przez aktywne Punkty oraz trudności jakie pojawiają się przy podejmowanych przez Punkty działaniach. Ankiety odesłało 60 Punktów aktualnie realizujących działania „Pomarańczowej Linii”. Mimo 3 – letniej przerwy we wspieraniu działalności Punktów aktywnych jest ok. 30% powołanych pierwotnie Punktów, co wydaje jest wynikiem zadawalającym – pomoc i wsparcie uzyskało 16.000 osób także z bardzo małych miejscowości.

Od kwietnia 2003 roku rozpoczęto we współpracy z Fundacją Wspierania Rozwoju Pełnego Zdrowia realizację programu Weekendowy Telefon Zaufania dla Dzieci Krzywdzonych. Program pozwolił nam uruchomić dyżury sobotnie w Ośrodku PROM od godziny 10.00 do 18.00. W ramach tego programu realizowano zajęcia oraz pomoc dla dzieci ze specyficznymi trudnościami szkolnymi: dysleksja, dysgrafia, fobie szkolne, ADHD (konsultacje i zajęcia indywidualne, porady dla rodziców). W soboty funkcjonowała też młodzieżowa grupa muzyczna, spotykał się także redakcyjny zespół ośrodkowej gazetki „Promyk”.

Jesienią 2003 roku kilkudziesięcioosobowa grupa osób zainteresowanych pracą korekcyjną z młodzieżą eksperymentującą ze środkami psychoaktywnymi, mogła zapoznać się z programem TUKA/N powstałym w Profilaktyczno – Rozwojowym Ośrodku Młodzieży i Dzieci PROM w Łodzi. W szkoleniu uczestniczyło 46 osób.


193

Rozdział IX

DZIAŁALNOŚĆ SAMORZĄDÓW GMINNYCH 9.1. Podstawy prawne działalności gmin

Zgodnie z ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi samorządy gminne są podmiotem właściwym do rozwiązywania problemów alkoholowych w środowisku lokalnym. Ustawodawca stanowi, iż działania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych a także od 2003 roku również integracja społeczna osób uzależnionych należą do zadań własnych gminy (art. 4 ww. ustawy). Warto podkreślić, iż samorządy lokalne podejmując do realizacji zadania przewidziane ustawą wdrażają w swoich lokalnych programach cele i metody wskazane w Narodowym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Pozwala to zachować jednolity, spójny i wzajemnie uzupełniający się system oddziaływań z zakresu polityki wobec problemów alkoholowych, którego integralną część stanowią działania inicjowane i realizowane w samorządach lokalnych.

Ustawa wskazuje gminom konkretne zadania do wykonania: • zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób

uzależnionych od alkoholu, • udzielanie pomocy rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, zwłaszcza

ochrona takich rodzin przed przemocą, • prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie

rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo – wychowawczych i socjoterapeutycznych

• wspomaganie działalności podmiotów – stowarzyszeń, instytucji i osób fizycznych, które na terenie gminy zajmują się problematyką alkoholową,

• podejmowanie interwencji w związku z naruszaniem zakazu reklamy i sprzedaży alkoholu nieletnim i nietrzeźwym, występowanie przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego

• wspieranie zatrudnienia socjalnego poprzez organizowanie i finansowanie centrów integracji społecznej

Zgodnie z art. 41 ust 2 ww. ustawy rada gminy ma obowiązek corocznego uchwalania

gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, który stanowi podstawę do podejmowania działań w zakresie lokalnej polityki wobec alkoholu. W roku ubiegłym 98% gmin podjęło uchwały w sprawie przyjęcia gminnego programu na rok bieżący (w roku 2002 99% , w 2001 94% gmin, zaś w 2000 – 92,2%). Wójt/burmistrz/prezydent miasta powołuje gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych, które inicjują zadania ujęte w gminnym programie. W jej skład, zgodnie z wymogami ustawy, powinny wchodzić osoby przeszkolone w zakresie nowoczesnych działań w sferze rozwiązywania problemów alkoholowych. W 2003 roku w 2283 gmin funkcjonowało 2275 gminnych komisji co stanowi 99,6% (w 2002 roku gminne komisje funkcjonowały w 99,2% gmin ujętych w sprawozdaniu, w 2001 roku gminne komisje funkcjonowały w 99,6% zaś w 1999 roku w 88,4% gmin ujętych w sprawozdaniu). Obowiązkiem gminnych komisji jest również podejmowanie czynności zmierzających do orzeczenia przez sąd wobec osoby uzależnionej od alkoholu


194

obowiązku poddania się leczeniu w placówce leczenia odwykowego. (W roku 2003 gminne komisje przeprowadziły rozmowy interwencyjno–motywujące w związku z nadużywaniem alkoholu z 88.727 osobami, zaś wobec 23.819 osób wystąpiły do sądu z wnioskiem o zobowiązanie do leczenia w placówce odwykowej). Najlepiej działające gminne komisje były podzielone na zespoły problemowe podejmujących działania wymagające szczególnej wiedzy i umiejętności. Były to m.in. • zespół ds. motywowania do leczenia – w 45% gmin; • zespół ds. pomocy dzieciom – w ponad 20,5% gmin; • zespół ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie – w 8% gmin; • zespół ds. profilaktyki szkolnej i rodzinnej – w 11% gmin; • zespół ds. kontroli rynku napojów alkoholowych – w 38% gmin.

W celu lepszego zaplanowania i realizacji zadań w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych gmina może powołać na mocy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi pełnomocnika (koordynatora gminnego programu). Jest to osoba odpowiedzialna za przygotowanie projektu programu oraz jego realizację, może również dysponować szczególnymi pełnomocnictwami udzielonymi przez wójta/burmistrza. W roku 2003 w 88% były osoby bezpośrednio odpowiedzialne za koordynację gminnego programu (dla porównania w 2002 również 88% gmin, w roku 1999 roku w 62,2% gmin). W blisko 42% osoby te pełniły funkcję pełnomocnikom wójta/koordynatora/prezydenta miasta, zaś w 19% funkcję koordynatora gminnego programu. W 41% osoby te były zatrudnione w formie etatu lub części etatu w urzędzie gminy.

Ustawa wskazuje gminom źródła pozyskiwania środków finansowych na wykonywanie tych zadań. W celu pozyskania dodatkowych środków na prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych gminy pobierają opłatę za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych (art.111). Przedsiębiorcy prowadzący sprzedaż alkoholu na terenie gminy są obowiązani wnosić do kasy gminy stosowną opłatę za korzystanie z zezwolenia na sprzedaż alkoholu. Opłata ta stanowi dochód gminy, który w całości jest przekazany na realizację ww. zadań. Warto zwrócić uwagę, iż ustawa nazywa środki finansowe uzyskane z zezwoleń „dodatkowymi”, jednak w zdecydowanej większości gmin są to jedyne środki przeznaczane na gminny program. W 2003 roku gminy z własnego budżetu przeznaczyły ponad 22 mln zł. Zgodnie z art. 18 cytowanej ustawy dochody z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych” wykorzystywane będą na realizacje gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i nie mogą być przeznaczane na inne cele”. Oznacza to, że środki pochodzące z tych opłat są ściśle powiązane z finansowaniem zadań gminnego programu i nie można ich wykorzystać na inne zadania nie mające z nim merytorycznego związku.

Ze sprawozdań przygotowanych przez Regionalne Izby Obrachunkowe wynika, że gminy (dotyczy to wszystkich gmin) dysponowały w roku 2003 kwotą 471.219.692 zł pochodzącą z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych, zaś na przeciwdziałanie alkoholizmowi (według paragrafów budżetowych 85154) wydały 410.811.761, co stanowiło 87,2% wszystkich środków z opłat (dla porównania w roku 2002 gminy wydały 87,4%, zaś w 1999 roku 72,9% środków uzyskanych z opłat). Środki nie wydane na realizacje gminnych programów w danym roku budżetowym w części gmin zostały ujęte w wykazie wydatków niewygasających w danym roku budżetowym i w roku następnym są przeznaczone na gminne programy. Opłaty za korzystanie z zezwoleń były w zdecydowanej większości gmin jedynymi środkami finansowymi przeznaczonymi na gminny program. 5,5% w stosunku do ogólnej sumy opłat pochodziło z budżetu własnego gminy co stanowi zdecydowany wzrost w porównaniu z latami ubiegłymi. (1,7% w roku 2001). Przeznaczenie dodatkowych środków z własnego budżetu jest prawdopodobnie związane z wprowadzeniem nowych zadań do gminnego programu, na realizację których środki z opłat za korzystanie z zezwoleń okazały się niewystarczające.


195

9.2. Realizacja gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych

Poniżej przedstawiamy zadania realizowane przez gminy w ramach gminnych

programów profilaktyki i rozwiązywania problemów. Podstawę do prezentacji stanowią dane pochodzące z ankiet, które zostały zebrane za pośrednictwem pełnomocników zarządów wojewódzkich z 2.283 gmin oraz analiza gminnych programów zgromadzonych w ramach projektu Sieci Gmin Wiodących. W przypadku istotnych danych liczbowych dokonano aproksymacji.

PARPA od 1996 roku współpracuje z Siecią Gmin Wiodących liczącą obecnie 153 gminy. W roku ubiegłym zrealizowano projekt mający na celu aktualizacje Sieci i wyłoniono w ten sposób Sieć Wiodących Gmin Wiejskich jako odrębną grupę. Gminy wiodące podejmują realizację wszystkich zadań zapisanych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, a sposób prowadzenia działań w zdecydowanej większości tych gmin ma charakter innowacyjny i systemowy.

9.2.1. Zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób

uzależnionych od alkoholu Podstawowym źródłem finansowania placówek lecznictwa odwykowego jest

Narodowy Fundusz Zdrowia, ale wobec ogólnie trudnej sytuacji lecznictwa z reguły refundował on jedynie podstawowe świadczenia i dla pełnego programu terapii konieczne było wsparcie gmin. W ramach gminnego programu finansowano najczęściej: warsztaty radzenia sobie ze stresem, trening komunikacji małżeńskiej, trening radzenia sobie z nawrotami choroby alkoholowej i program terapii pogłębionej. Gminy finansowały również szkolenia i kursy dla pracowników lecznictwa odwykowego podnosząc ich kwalifikacji i tym samym efektywność oddziaływań terapeutycznych. Niektóre gminy, zwykle o małych dochodach, zawierały porozumienia w sprawie finansowania zajęć terapeutycznych prowadzonych w poradni leczenia odwykowego skierowanych do mieszkańców ich gminy i wspólnie pokrywały koszty.

W 2003 roku w gminach funkcjonowało ponad 1.800 punktów konsultacyjnych. Do ich zadań należy przede wszystkim: − dostarczanie informacji o możliwości podjęcia leczenia, − motywowanie do leczenia, − udzielanie wsparcia i pomocy psychospołecznej osobom po zakończonej terapii

odwykowej oraz ich rodzinom.

W punktach dyżurowali zwykle psycholodzy, specjaliści i instruktorzy terapii uzależnień, nauczyciele i pedagodzy, a także trzeźwi alkoholicy i członkowie gminnych komisji po ukończonych specjalistycznych szkoleniach np. Studium Pomocy Psychologicznej czy Program Rozwoju Osobistego. Ogólnie w punktach dyżurowało ponad 4 tys. osób, udzielili oni porad ponad 260 tys. klientów Głównie były to osoby uzależnione od alkoholu (40%). W porównaniu z rokiem 2002 zwiększyła się o 8 tys. w skali kraju liczba osób doznających przemocy domowej, które trafiły do punktu konsultacyjnego.

W roku 2003 w gminach działało 630 telefonów zaufania udzielające wsparcia osobom z problemem alkoholowym i ich rodzinom oraz dostarczające informacji o możliwości podjęcia leczenia i miejscach, do których można zgłosić się po pomoc.

Znaczącą pomocą dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin były również grupy samopomocowe: − grupy AA (Anonimowych Alkoholików) – 2.005 grup AA (wzrost w porównaniu z

rokiem 2002 o blisko 200 grup);


196

− grupy Al–Anon (dla członków rodzin osób uzależnionych) – 712 grup; − grupy Al–Ateen (dla dzieci wychowujących się w rodzinach alkoholików) – 183 grupy; − DDA (dla Dorosłych Dzieci Alkoholików) – 155 grup.

Ze względu na zasadę samofinansowania Wspólnot gminy udzielały im wsparcia udostępniając nieodpłatnie lokal jako miejsce spotkań – mitingów.

9.2.2. Udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy

psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzin Organizowanie pomocy dla dorosłych członków rodzin z problemem alkoholowym

obejmowało w roku ubiegłym przede wszystkim finansowanie programów terapeutycznych zaadresowanych do osób współuzależnionych oraz Dorosłych Dzieci Alkoholików realizowane zwykle w poradniach odwykowych i nie objęte kontraktem z NFZ.

Dla dzieci wychowujących się w rodzinach alkoholowych gminy tworzyły i prowadziły świetlice socjoterapeutyczne. Gminne pogramy obejmowały również zadania podnoszenia kwalifikacji osób pracujących w świetlicach poprzez udział w szkoleniach i kursach. W gminach wiejskich oraz małych miejsko – wiejskich wprowadzano zajęcia socjoterapeutyczne w prowadzonych przez pomoc społeczna świetlicach opiekuńczo – wychowawczych.

Jak wynika z danych za rok 2003 w gminach działało około 2.400 świetlic socjoterapeutycznych. Z pomocy socjoterapeutycznej świadczonej w ramach zajęć skorzystało ponad 80 tyś. dzieci i młodzieży. W świetlicach tych pracowało ponad 5.162 osób, z czego 4.891 (94,7%) posiadało specjalistyczne przeszkolenie w zakresie socjoterapii i psychoedukacji. Oznacza to, że na jednego pracownika przeszkolonego w zakresie udzielania profesjonalnej pomocy socjoterapeutycznej, będącej podstawowym celem tego rodzaju świetlic, przypadało 16 dzieci. W roku 2003 w gminach funkcjonowało ponad 4.000 świetlic o charakterze opiekuńczo – wychowawczym, a z ich wsparcia skorzystało 176 tyś. dzieci i młodzieży.

Rozwijającą się formą pomocy dla dzieci jest organizowanie kolonii i obozów z programem zajęć socjoterapeutycznych. W tego typu zajęciach wzięło udział 107.937 dzieci i młodzieży (wzrost o ok. 15% w stosunku do roku ubiegłego) Duże miasta (np. Warszawa, Lublin) angażowały się w tworzenie klubów młodzieżowych gdzie młodzi ludzie mogą spotkać swoich rówieśników, dorosłych zainteresowanych ich sprawami i problemami a także rozwinąć swoje zainteresowania.

Jednym z najważniejszych elementów pomocy dla rodziny z problemem alkoholowym jest ochrona przed przemocą. Podejmowane przez gminy działania w tej sferze dotyczyły przede wszystkim: − tworzenia i finansowania działalności specjalistycznych miejsc pomocy dla ofiar

przemocy domowej (dorosłych i dzieci). Były to: schroniska i ośrodki interwencji kryzysowej (327), punkty konsultacyjne (965), grupy wsparcia (198) i telefony zaufania (499). We wszystkich tych miejscach oferowano profesjonalną pomoc psychologiczną, w wielu z nich dyżurowali prawnicy, którzy udzielali porad, np. pomagając skierować wnioski do sądu w sprawach alimentacyjnych dla dzieci

− organizowania szkoleń dla przedstawicieli różnych służb (policja, pomoc społeczna, pedagodzy szkolni, kuratorzy) w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej

− finansowanie szkoleń i kursów specjalistycznych w zakresie pracy z ofiarami przemocy domowej, w szczególności z dziećmi wychowującymi się w takich rodzinach

− inicjowanie i wspieranie lokalnych koalicji na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Stworzenie systemu pomocy dla rodziny doznającej przemocy wymaga ścisłej współpracy różnych służb z terenu gminy, dlatego też w wielu gminach organizowano spotkania integrujące wspólne działania. .


197

9.2.3. Prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo – wychowawczych i socjoterapeutycznych. W ramach działalności informacyjnej i edukacyjnej skierowanej do dzieci i młodzieży

gminy realizowały na terenie szkół oraz innych placówek oświatowo – wychowawczych programy profilaktyczne. W szkolnych programach profilaktycznych uczestniczyło 1.406.598 młodzieży, zaś 517.283 w środowiskowych (pozaszkolnych). Bezpośrednio w realizację szkolnych programów profilaktycznych zaangażowanych było 90.499 nauczycieli (wzrost w stosunku do roku ubiegłego), zaś 21.571 włączyło się w działania profilaktyczne pozaszkolne. Zwiększyła się liczba rodziców uczestniczących szkolnych i pozaszkolnych programów profilaktycznych. Nowym zadaniem wprowadzonym nowelizacja ustawy z dnia 13 czerwca 2003 roku było prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych choć gminy włączały te działania do gminnych programów już w latach ubiegłych uznając je za integralną cześć profilaktyki. 709 257 dzieci i młodzieży uczestniczyło w zajęciach sportowych. Samorządy gminne dofinansowały również szkolenia i kursy specjalistyczne w zakresie pracy z dziećmi i młodzieżą oraz warsztaty rozwijania umiejętności prowadzenia zajęć profilaktycznych, organizowanych dla pedagogów, nauczycieli, psychologów, którzy deklarowali gotowość podjęcia pracy profilaktycznej z dziećmi lub młodzieżą. Wspierano również działania profilaktyczne polegających na organizowaniu lokalnych imprez profilaktycznych o charakterze rozrywkowym i sportowym.

Znaczna część gmin w ramach przeciwdziałania sprzedaży alkoholu osobom nieletnim organizowała na swoim terenie szkolenia dla sprzedawców alkoholu (w skali kraju 22% gmin).

Niewielka część gmin 3,2% uruchomiła na swoim terenie szkolenia dla podstawowej opieki medycznej w kontekście wdrażania na swoim terenie testu Wczesnej Diagnozy i Krótkiej Interwencji AUDIT. W szkoleniach uczestniczyło ponad 1.200 przedstawicieli podstawowej opieki zdrowotnej (lekarze i pielęgniarki) Ponad 138 tys. dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo wychowawczych i socjoterapeutycznych skorzystało z dożywiania. Jest to nowe zadanie gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych wprowadzone ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. 9.2.4. Działania z zakresu edukacji publicznej

69% gmin prowadziło działania z zakresu edukacji publicznej. Gminy najczęściej wydawały własne informatory i zamieszczały artykuły w prasie lokalnej na temat dostępnych miejsc pomoc dla rodzin z problemem alkoholowym. Prowadziły również edukację na temat uzależnienia i przemocy w rodzinie. Niejednokrotnie pełnomocnicy brali udział w programach lokalnej TV oraz audycjach radiowych.

280 gmin włączyło się do ogólnopolskiej kampanii „Alkohol – nieletnim dostęp wzbroniony”. Wśród najważniejszych działań podjętych przez gminy należy wymienić: − zaangażowanie w dystrybucję materiałów kampanijnych do placówek handlowych (91,4%); − kontrola punktów sprzedaży(82,5%); − działania edukacyjnych dotyczących szkód zdrowotnych u młodzieży pijącej alkohol (70%); − szkolenia dla sprzedawców alkoholu (55%).

Gminy podczas kampanii współpracowały z lokalnymi mediami. Część gmin prowadziło lokalne badania w kontekście przestrzegania zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim – sondaż uliczny i eksperyment badawczy polegający na zakupie kontrolowanym. Wyniki tych badań razem ze sprawozdaniami z kampanii zostały przekazane do Agencji.


198

9.2.5. Działania dotyczące wspierania działalności instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych, służącej rozwiązywaniu problemów alkoholowych Realizacja wielu zadań gminnego programu odbywała się na zasadzie zlecania ich

organizacjom pozarządowym, które od wielu lat są ważnym partnerem gmin w profilaktyce i rozwiązywaniu problemów alkoholowych. Wśród nich znaczącym podmiotem są stowarzyszenia abstynenckie, zrzeszające osoby uzależnione po zakończonej terapii i członków ich rodzin. W roku 2003 w gminach funkcjonowało blisko 600 klubów abstynenckich. Członkowie stowarzyszeń bardzo często udzielali porad w punktach konsultacyjnych oraz Telefonach Zaufania. Poza tym organizacje pozarządowe włączały się w prowadzenie świetlic socjoterapeutycznych i realizacje programów profilaktycznych w szkołach.

9.2.6. Podejmowanie interwencji w związku z naruszaniem zakazu reklamy i sprzedaży

alkoholu nieletnim i nietrzeźwym, występowanie przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego

Występowanie w charakterze oskarżyciela publicznego oznacza, że gmina ma prawo kierować akt oskarżenia bezpośrednio do sądu bez udziału prokuratora. Gminy podjęły 2.535 interwencji w związku z naruszeniem zakazu reklamy oraz sprzedaży alkoholu nieletnim i nietrzeźwym, ale tylko w 199 przypadkach skierowano wnioski do sądu. Większość wniosków 191 dotyczyła złamania zakazu sprzedaży alkoholu osobom nieletnim lub nietrzeźwym. W 85 przypadkach zapadły wyroki w sprawach z powództwa gmin w związku z naruszeniami łącznie przepisów art. 131 i 15 (zakaz reklamy i sprzedaży alkoholu nieletnim). 9.2.7. Wspieranie zatrudnienia socjalnego poprzez organizowanie i finansowanie

centrów integracji społecznej Jest to nowe zadanie, które gminy mogły zacząć realizować dopiero z chwila wejścia w

życie ustawy czyli od lipca 2003 roku. Wymagało to nowelizacji uchwał w sprawie gminnego programu. W znacznej części gmin rozpoczęto przygotowania do utworzenia CIS – ów w roku następnym a więc – opracowywano zasady funkcjonowania, strukturę organizacyjną i szukano środków finansowych (Wrocław, Wąbrzeźno). W niektórych gminach zaczęto opracowywać we współpracy z organizacjami pozarządowymi programy aktywizacji zawodowej dla osób uzależnionych po zakończonej terapii.

9.2.8. Dodatkowe obowiązki i uprawnienia gmin w zakresie polityki lokalnej wobec alkoholu

Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi powierza gminom do realizacji pewne zadania z zakresu polityki wobec alkoholu, które pozostające poza gminnym programem. Na podstawie art. 12 ust.2 rada gminy ustala w drodze uchwały” zasady usytuowania na terenie gminy miejsc sprzedaży i podawania napojów alkoholowych”. (w 62% gmin obowiązywały w 2003 roku takie uchwały podjęte wcześniej, a 34% gmin podjęło takie uchwały). Gminy wprowadzały zakaz sprzedaży napojów alkoholowych w otoczeniu obiektów, które za względu na swój charakter powinny być szczególnie chronione i ustalały minimalną odległość wymaganą przy usytuowaniu punktu sprzedaży alkoholu. Do takich obiektów najczęściej należały szkoły, przedszkola, kościoły, placówki leczenia odwykowego.

W rękach gmin znajdują się jeszcze jeden instrument prawny służący realizacji własnej polityki wobec alkoholu. Art. 14 w ust. 6 dopuszcza możliwość wprowadzenia przez radę gminy czasowego lub stałego zakazu sprzedaży, podawania, spożywania oraz wnoszenia napojów alkoholowych w miejscach, obiektach i obszarach gminy, nie wskazanych ustawą, ze względu na ich charakter W blisko 35% gmin taki zakaz obowiązywał w wybranych, konkretnie wskazanych w uchwale, miejscach publicznych, aby ograniczyć zakłócanie porządku przez nietrzeźwych oraz zminimalizować zagrożenie dla


199

bezpieczeństwa publicznego i dla samych nietrzeźwych. Gminy wprowadzały również zakazy sprzedaży i spożywania napojów alkoholowych na stacjach benzynowych (4,2% gmin) na basenach i kąpieliskach (12,7%) i podczas imprez masowych (9,8%). 9.2.9 Wydatkowanie środków finansowych

W porównaniu z rokiem ubiegłym gminy nieco mniej środków finansowych przeznaczyły na szkolenia pracowników lecznictwa odwykowego i inwestycje, remonty i zakup materiałów w placówkach oraz na realizację szkolnych i pozaszkolnych programów profilaktycznych.

W roku 2003 podobnie jak w latach ubiegłych gminy najwięcej środków finansowych (17,5%) przeznaczyły na działalność świetlic socjoterapeutycznych i opiekuńczo – wychowawczych oraz na realizację szkolnych i pozaszkolnych programów profilaktycznych (11%). 5,4% dochodów gmin z tytułu opłat za korzystanie z zezwoleń gminy przekazały na przeciwdziałanie przemocy domowej i jest to poziom porównywalny z rokiem ubiegłym. Nieco wyższy poziom odnotowano w roku 2001 kiedy gminy wydały na przeciwdziałanie przemocy w rodzinie 7,5% swoich dochodów.

Na dofinansowanie programów terapeutycznych realizowanych w placówkach lecznictwa odwykowego wydano jedynie 3,6% środków, co biorąc pod uwagę trudna sytuacje lecznictwa i potrzeby pacjentów nie stanowi wystarczającej pomocy. Największy spadek odnotowano w województwie małopolskim z ponad 2 mln zł do 650 tys. zaś wzrost w województwach łódzkim i w pomorskim ponad 700 tys. Województwo mazowieckie, głównie Warszawa zwiększyło wydatki na lecznictwo z ponad 1 mln do blisko 4 mln.

W gminnym programie pojawiły się nowe zadania dotyczące dożywiania dzieci i prowadzenia pozalekcyjnych zajęć sportowych, na które gminy w roku 2003 przeznaczyły odpowiednio ponad 11 mln i 22 mln zł.

Polski model rozwiązywania problemów alkoholowych, oparty na przekazaniu

szeregu zadań wykonawczych i kreatorskich na szczebel samorządów gminnych z roku na rok staje się coraz bardziej stabilny i przynosi coraz więcej korzyści w życiu społecznym lokalnej społeczności.

Powyższa analiza pozwala na jednoznaczny wniosek, iż zasadne jest, aby stabilne unormowania prawne wynikające z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi nadal pozwalały gminom doskonalić i rozwijać swoją działalność w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, czyniąc z niej ważny i trwały element lokalnej polityki społecznej. 9.3. Podsumowanie

Wśród najważniejszych wniosków dokonanych na podstawie analizy działań podejmowanych przez gminy w roku 2003 (w niektórych istotnych danych dokonano aproksymacji pozwalającej na porównanie danych) należy wymienić: − Wzrost środków finansowych (o ponad 28 mln) na realizację gminnych programów profilaktyki i

rozwiązywania problemów alkoholowych; − Podobny w porównaniu z rokiem ubiegłym poziom wydatkowania środków finansowych

(87%). Od roku 2001 wydatkowanie środków na realizacje gminnych programów utrzymuje się w na tym samym poziomie 87% – 88%;

− Zwiększenie liczby nauczycieli zaangażowanych w realizację programów profilaktycznych; − Większy udział młodzieży w szkolnych i pozaszkolnych programach profilaktycznych; − Znaczący wzrost (ponad 20%) liczby pracowników świetlic socjoterapeutycznych posiadających

specjalistyczne przeszkolenie w zakresie pracy socjoterapeutycznej z dziećmi; − Niezmieniona liczba gmin, w których jest osoba bezpośrednio odpowiedzialna za realizacje

gminnych programów.


200


201

Rozdział X

Programy Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Realizowane w Województwach*

Realizacja zadań Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w województwach prowadzona jest w postaci wojewódzkich programów alkoholowych, które obejmują w szczególności: 1. Wspieranie i udzielanie pomocy samorządom lokalnym w realizacji gminnych

programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. 2. Prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli społeczności lokalnych zaangażowanych w

działania profilaktyczne i naprawcze, w szczególności dla koordynatorów gminnych programów oraz członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.

3. Wspieranie rozwoju i modernizacji usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin – utworzenie Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia oraz wdrażanie rozporządzenia Ministra Zdrowia z 31 grudnia 1999 w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego (...) (Dz. U. Nr 3/2000 poz. 44).

4. Zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu przebywających w zakładach karnych.

5. Wdrażanie metod wczesnej diagnozy i krótkich interwencji wobec nadużywających alkoholu pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej – edukacja lekarzy i innych pracowników służby zdrowia w zakresie jej stosowania w praktyce lekarzy rodzinnych.

6. Wspieranie rozwoju nowoczesnych programów profilaktycznych realizowanych w środowisku szkolnym i rodzinnym oraz w grupach podwyższonego ryzyka.

7. Wspieranie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych we współpracy z policją, pomocą społeczną, placówkami lecznictwa odwykowego, powiatowymi centrami pomocy rodzinie oraz gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych.

8. Rozwój edukacji publicznej i szkolenia przedstawicieli różnych zawodów w zakresie problemów alkoholowych.

9. Monitorowanie stanu problemów alkoholowych na terenie całego województwa i w wybranych gminach.

10. Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz środowiska wzajemnej pomocy.

11. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą (podejmowanie interwencji wobec przypadków naruszenia zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim, sprzedaży napojów alkoholowych bez ważnego zezwolenia, prowadzenia reklamy napojów alkoholowych).

* Rozdział zawiera teksty sprawozdań z realizacji wojewódzkich programów nadesłane przez Urzędy Marszałkowskie.


202

10.1. Województwo Dolnośląskie

W 2003 roku zadania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych realizowane były w ramach następujących programów: 1. Wspieranie i udzielanie pomocy samorządom lokalnym w realizacji gminnych

programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych: • Przygotowanie narady szkoleniowej dla pełnomocników

prezydentów/burmistrzów/wójtów ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych z terenu województwa dolnośląskiego dotyczącej konstruowania gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych – w naradzie wzięło udział 87 – u pełnomocników.

• Udzielanie stałych konsultacji merytorycznych samorządom terytorialnym instytucjom pozarządowym w zakresie konstrukcji i realizacji Gminnych Programów Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz tworzenia wspólnych projektów zintegrowanych z „Dolnośląskim Programem Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Zadań z Zakresu Zapobiegania Narkomanii na lata 1999 – 2003”.

• Przygotowanie i podpisanie porozumienia z gminą Góra na dofinansowanie wyposażenia Centrum Profilaktyki Alkoholowej w Górze (otwarcie Centrum nastąpiło w listopadzie 2003 r.).

• Zorganizowanie narady pełnomocników prezydentów/ burmistrzów/ wójtów ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych z terenu województwa dolnośląskiego – narada odbyła się w dniach 1 – 3 października 2003 r. w Karpaczu. Poświęcona była głównie nowym przepisom prawnym: Ustawa o pożytku społecznym i wolontariacie, zmiany w ustawie o wychowaniu w trzeźwości w związku z rządowym projektem „Przedsiębiorczość, rozwój, praca” oraz zmiany dotyczące reklamy napojów alkoholowych. Dodatkowo omawiano priorytetowe kierunki działań Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnień i Współuzależnienia, aktualną sytuację lecznictwa odwykowego na terenie województwa dolnośląskiego. Na naradzie omówiono również kwestionariusz ankietowy do „Zasobów gmin w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień”. Uczestnicy mieli również możliwość wzięcia udziału w warsztatach pn. „Stres męski i kobiecy” oraz „Próby i możliwości kontroli impulsów i zachowań”. W naradzie uczestniczyły 102 osoby.

2. Prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli społeczności lokalnych zaangażowanych w działania profilaktyczne i naprawcze w szczególności dla koordynatorów gminnych programów oraz członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych: • Organizacja dwóch szkoleń dla koordynatorów gminnych programów profilaktyki i

rozwiązywania problemów alkoholowych. • Szkolenia członków gminnych komisji i rozwiązywania problemów alkoholowych

realizowane były na indywidualne zapotrzebowania gmin – w 2003 roku odbyło się kilkanaście takich szkoleń, prowadzonych głównie przez Pełnomocnika Zarządu ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Uzależnień.

3. Wspieranie rozwoju i modernizacji usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin – utworzenie wojewódzkiego ośrodka terapii uzależnienia i współuzależnienia oraz wdrażanie rozporządzenia ministra zdrowia z 31 grudnia 1999 r. w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego (n.) (dz. U. Nr 3/200 poz.44): • Prace przygotowawcze związane z wdrożeniem projektu uruchomienia całodobowego

oddziału terapii dla młodzieży uzależnionej od alkoholu i innych środków psychoaktywnych w wieku 15 – 18 lat, na bazie Zakładu Lecznictwa Odwykowego


203

dla Osób Uzależnionych od Alkoholu w Czarnym Borze. • Organizacja narady kierowników stacjonarnych placówek leczenia odwykowego

(4.04.2003r.) – efektem narady było przygotowanie przez dyr. ZLO dla Osób Uzależnionych od Alkoholu projektu działań oddziału młodzieżowego oraz przeprowadzenie ankietyzacji placówek.

• Wsparcie finansowe do programów ponadpodstawowych realizowanych przez Zakład Lecznictwa Odwykowego dla Osób Uzależnionych od Alkoholu w Czarnym Borze oraz Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia we Wrocławiu.

• Wsparcie finansowe dla pracowników stacjonarnych placówek leczenia odwykowego podnoszących swoje kwalifikacje zawodowe – STU, SPP, Staże (pracownicy WOTUiW oraz ZLO Czarny Bór).

4. Zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu przebywających w zakładach karnych: W 2003 roku nie podejmowano działań w tym zakresie.

5. Wdrażanie metod wczesnej diagnozy i krótkich interwencji wobec nadużywających alkoholu pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej – edukacja lekarzy i innych pracowników służby zdrowia w zakresie jej stosowania w praktyce lekarzy rodzinnych: • Szkolenia pracowników służby zdrowia w zakresie pracy z pacjentem

doświadczającym szkód alkoholowych w siedmiu placówkach służby zdrowia z terenu województwa dolnośląskiego: – Specjalistyczny Rehabilitacyjno – Ortopedyczny ZOZ, ul. Poświęcka 8, Wrocław; – Zespół Profilaktyki i Rehabilitacji, ul. Świerczewskiego 12, Janowice Wielkie – Obwód Lecznictwa Kolejowego, ul. Joanitów 10/12, Wrocław – Specjalistyczny Szpital Zespolony i. S. Batorego, ul. Batorego; Wałbrzych – Szpital Rejonowy w Wołowie, ul. Inwalidów Wojennych 34 – Specjalistyczna Przychodnia ZOZ w Jelczu – Laskowicach, ul. Bożka – Specjalistyczna Przychodnia ZOZ w Brzegu Dolnym, Al. Jerozolimskie Szkolenia prowadziło Stowarzyszenie Edukacji Społecznej „Alfa” z Wrocławia.

• Realizacja szkolenia dla lekarzy i innych pracowników służby zdrowia w zakresie „Metod wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji” we Wrocławiu przez Fundację „Przyszłość dla Dzieci”,

6. Wspieranie rozwoju nowoczesnych programów profilaktycznych realizowanych w środowisku szkolnym i rodzinnym oraz w grupach podwyższonego ryzyka: • realizacja programu profilaktycznego „Twoja decyzja” w ramach tzw.

„Młodzieżowego Klubu Środowiskowego” (Stowarzyszenie dla Dzieci i Młodzieży „Szansa”, Głogów),

• realizacja programu profilaktycznego dla rodziców i uczniów (Fundacja „Przyszłość dla Dzieci”, Wrocław),

• przeprowadzenie warsztatów twórczego rozwoju i samorealizacji dla dzieci z Domu Dziecka w Legnicy (Stowarzyszenie Inicjatyw Twórczych, Legnica),

• realizacja dwóch programów profilaktycznych pn. „Profilaktyka wśród dzieci i młodzieży zagrożonej uzależnieniami” i „Młodzieżowi Liderzy – rówieśniczymi pomocnikami” (Stowarzyszenie „Jowisz”, Wałbrzych) – w programie brało udział ok. 400 osób,

• realizacja programu „Profilaktyka młodzieżowej patologii społecznej” – w pięciu grupach młodzieżowych pracowało 75 osób (Fundacja „Praesterno”, Wrocław),

• prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w Ośrodku Wsparcia i Interwencji Kryzysowej dla Kobiet i Matek z Dziećmi we Wrocławiu przy ul. Obornickiej (Stowarzyszenie Pomocy „Ludzie ludziom”, Wrocław),


204

• prowadzenie Telefonu Zaufania dla mieszkańców województwa dolnośląskiego (Samopomocowa Grupa Rodzin i Przyjaciół Osób z Problemami Psychicznymi – Nie jesteś Sam, Wrocław),

• zajęcia edukacyjne dla dzieci niepełnosprawnych z rozwiązywania problemów uzależnień (Dolnośląskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych, Wałbrzych),

• prowadzenie młodzieżowego telefonu zaufania „Kontakt” (Stowarzyszenie Ocalić Szansę SOS, Wrocław),

• świadczenie pełnej pomocy psychologiczno – pedagogicznej dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych z powiatu świdnickiego (Stowarzyszenie Przyjaciół Dzieci Chorych „Serce”, Świdnica),

• realizacja programu „Profilaktyka uzależnień poprzez wprowadzanie zmian obyczajowości i postaw społecznych wobec picia alkoholu i innych środków zmieniających świadomość w środowisku uczniów Specjalnego Ośrodka Szkolno -Wychowawczego w Głogowie (Stowarzyszenie Na Rzecz Integracji Usamodzielniania „Dom w Głogowie”),

• prowadzenie zajęć profilaktycznych w klubach profilaktyki środowiskowej na terenie województwa dolnośląskiego (Dolnośląskie Towarzystwo Zapobiegania Patologiom Społecznym „Kuźnia”, Wrocław),

• prowadzenie zajęć sportowych połączonych z zajęciami edukacyjnymi z zakresu profilaktyki uzależnień w środowisku dzieci i młodzieży – udział wzięło ok. 300 osób (Akademicki Związek Sportowy – Klub Środowiskowy, Wrocław),

• prowadzenie świetlicy środowiskowo – terapeutyczno – edukacyjnej dla mieszkańców powiatu milickiego i trzebnickiego (Milickie Stowarzyszenie Przyjaciół Dzieci i Osób Niepełnosprawnych) ;

• prowadzenie klubów profilaktyki środowiskowej dla dzieci i młodzieży – w zajęciach brało udział codziennie ok. 80 osób (Stowarzyszenie Pomocy „Akson”);

• program „Wspólny krok dla społeczności Dolnego Śląska” – prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej z zakresu profilaktyki alkoholowej i narkomanii, zwłaszcza w środowisku dzieci i młodzieży (dane z przeprowadzonych badań ankietowych na portalu www.dolnyslask.noo.pl) – (Regionalne Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych, Wałbrzych);

• program profilaktyczny „Mój wybór” (Fundacja Zapobiegania Narkomanii „Maraton”, Głogów).

• realizacja przez organizacje pozarządowe programów wakacyjnych wyjazdów profilaktycznych pn. „Trzeźwe wakacje” (uczestniczyło ok. 800 dzieci z województwa dolnośląskiego).

7. Wspieranie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych we współpracy z policją, pomocą społeczną, placówkami lecznictwa odwykowego, powiatowymi centrami pomocy rodzinie oraz gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych: • udzielanie pomocy osobom dotkniętym problemem przemocy w Ośrodku Interwencji

Kryzysowej (Fundacja „Non Licet” Pomoc Ofiarom Przemocy w Rodzinie, Wrocław), prowadzenie punktu konsultacyjnego, grupy wsparcia dla ofiar przemocy domowej na terenie powiatu wałbrzyskiego (Stowarzyszenie „Przystań”, Wałbrzych),

• prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w Ośrodku Wsparcia i Interwencji Kryzysowej dla Kobiet i Matek z Dziećmi we Wrocławiu przy ul. Obornickiej oraz organizacja wystawy fotograficznej z cyklu „Na korytarzu” (Stowarzyszenie Pomocy „Ludzie ludziom”, Wrocław),

• prowadzenie Telefonu Zaufania dla mieszkańców województwa dolnośląskiego


205

(Samopomocowa Grupa Rodzin i Przyjaciół Osób z Problemami Psychicznymi – Nie jesteś Sam, Wrocław),

• prowadzenie pomocy dla osób doświadczających przemocy (Towarzystwo Rozwoju Rodziny, Wrocław).

8. Rozwój edukacji publicznej i szkolenia przedstawicieli różnych zawodów w zakresie problemów alkoholowych: • druk artykułów promujących postawy antyuzależnieniowe na łamach miesięcznika

studenckiego „Semestr” oraz czasopisma „INTRO – poznać siebie, zrozumieć innych”,

• współorganizacja festiwalu „Promocja Zdrowia w Sztuce Teatralnej Dziecięcej i Młodzieżowej – Wybieram Zdrowie” kierowanego do dzieci i młodzieży, wraz z Powiatową Stacją Sanitarno – Epidemiologiczną w Wałbrzychu,

• organizacja szkolenia dla pracowników świetlic środowiskowych, profilaktycznych i socjoterapeutycznych (zakończenie szkolenia w lutym 2004r.). Szkolenie realizuje Wrocławska Pracownia Psychoedukacji i Terapii „Plus” PTP, udział wzięło ok. 30 osób z terenu całego województwa.

• współorganizacja szkolenia dla funkcjonariuszy policji z terenu województwa dolnośląskiego w zakresie przeciwdziałania uzależnieniom wraz z Komendą Wojewódzką Policji (10 – 11.12.2003).

• współorganizacja konferencji „Nowe formy pracy promotora zdrowia” wraz z Wojewódzką Stacją Sanitarno – Epidemiologiczną (18 – 20.11.2003r.).

9. Monitorowanie problemów alkoholowych na terenie całego województwa i w wybranych gminach: • zbieranie i opracowywanie danych statystycznych dotyczących problemów

alkoholowych, w tym przeciwdziałania przemocy w rodzinie. • gromadzenie bazy danych o miejscach i formach pomocy dla osób z problemem

alkoholowym oraz ofiar i sprawców przemocy domowej, • pozyskiwanie za pośrednictwem Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i

Współuzależnienia oraz Narodowego Funduszu Zdrowia, danych nt. stanu lecznictwa odwykowego w województwie dolnośląskim oraz ocena tych danych,

• pozyskiwanie danych dotyczących liczby interwencji domowych, liczby przestępstw, danych dotyczących przestępczości nieletnich oraz liczby wypadków drogowych spowodowanych przez „nietrzeźwych” i ich ofiar za pośrednictwem Komendy Wojewódzkiej Policji,

• współpraca z innymi instytucjami zajmującymi się profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych w celu pozyskiwania przydatnych danych do diagnozy problemów alkoholowych w województwie.

10. Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz środowiska wzajemnej pomocy: • działania streetworkerskie i punkt konsultacyjny dla osób uzależnionych od środków

psychoaktywnych oraz podróżnych i przechodniów na Dworcu Głównym PKP we Wrocławiu (Fundacja na Rzecz Dzieci Uzależnionych, Wrocław),

• prowadzenie grupy wsparciowo – zajęciowej dla rodziców osób uzależnionych z terenu powiatu kłodzkiego (Towarzystwo Społeczne „Razem”, Kłodzko), prowadzenie konsultacji, zajęć terapeutycznych, psychoterapii indywidualnej dla dzieci, młodzieży, oraz ich rodziców w Młodzieżowym Klubie Środowiskowym w Głogowie,

• prowadzenie konsultacji indywidualnych, punktu wsparcia, spotkań grupowych,


206

pogadanek środowiskowych oraz dyżurów psychologicznych w środowiskach studenckich Wrocławia (Fundacja Kalós kai Agathós, Wrocław),

• prowadzenie punktu konsultacyjnego dla osób bezdomnych z problemami alkoholowymi, grupy wsparcia dla ofiar przemocy domowej i grupy dla młodzieży z problemem alkoholowym na terenie powiatu wałbrzyskiego (Stowarzyszenie „Przystań”, Wałbrzych),

• prowadzenie zajęć psychokorekcyjnych dla młodzieży uzależnionej od alkoholu, prowadzenie grupy wsparcia z elementami edukacji dla wolontariuszy spotykających się z dziećmi z rodzin wieloproblemowych, prowadzenie grupy wsparcia dla młodzieży spotykającej się z seniorami (Stowarzyszenie Na Rzecz Dzieci i Młodzieży Wobec Zagrożeń Społecznych „Wyspa”, Wrocław),

11. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą (podejmowania interwencji wobec przypadków naruszenia zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim, sprzedaży napojów alkoholowych bez ważnego zezwolenia, prowadzenia reklamy napojów alkoholowych: W 2003 roku nie podejmowano tego typu działań.

12. Inne działania określone w wojewódzkim programie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, o których nie wspomina narodowy program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych: • edukacyjny program dla kierowców pn. „Jeżdżę bezpiecznie”, • przygotowywanie dolnośląskiej bazy stowarzyszeń i klubów abstynenckich oraz

współorganizacja Dolnośląskiego Forum Klubów i Stowarzyszeń Abstynenckich wraz Klubem Krzewienia Abstynencji i Trzeźwości „Odnowa” z Wrocławia (www.odnowa.sisco.pl). Celem ww. działań była integracja i uaktywnienie dolnośląskich środowisk trzeźwościowych,

• uruchomienie forum organizacji trzeźwościowych z terenu województwa dolnośląskiego,

• współtworzenie Regionalnego Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych – jako inkubatora działalności pozarządowej na terenie województwa dolnośląskiego.

Ogółem na realizację „Dolnośląskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania

Problemów Alkoholowych oraz Zadań z Zakresu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Narkomanii na lata 1999 – 2003” w części związanej z przeciwdziałaniem alkoholizmowi, w 2003 roku przeznaczono 1.146.254 złote. Natomiast kwota 1.417.292 złote została pozostawiona jako rezerwa na zadania planowane do realizacji w 2004 roku.

O efektywności prowadzonych działań świadczy fakt, iż dzieci i młodzież z terenu województwa dolnośląskiego mają coraz łatwiejszy dostęp do miejsc pomocy oraz placówek zapewniających różne alternatywne formy spędzania wolnego czasu. Wzrosła ilość organizacji zajmujących się problematyką uzależnień. Jednocześnie bardzo istotny jest fakt, iż coraz częściej osoby prowadzące działania w ramach programów profilaktycznych to wysokiej klasy profesjonaliści, stale podnoszący swoje kwalifikacje. Zrealizowane w ramach „Dolnośląskiego Programu..” projekty przyczyniły się do uświadomienia społeczeństwa i poprawy warunków życia obywateli (m.in. zmniejszenie szkód społecznych powodowanych przez osoby uzależnione).

W województwie działania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień traktowane są wciąż priorytetowo. Wyrazem tego jest przyjęty przez Sejmik Województwa Dolnośląskiego nowy „Dolnośląski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Zadań z Zakresu Zapobiegania Narkomanii na lata 2004–2008”, który przyczyni się do tego, iż przez kolejne pięć lat mieszkańcy województwa będą objęci szczególną troską w tym zakresie.


207

10.2. Województwo Kujawsko – Pomorskie

Działania realizowane w ramach Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zostały na trwałe wpisane do przyjętego w 2001 r. przez Sejmik Województwa Kujawsko–Pomorskiego „Wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych uzależnień, HIV/AIDS oraz edukacji prozdrowotnej i ekologicznej w województwie kujawsko – pomorskim do roku 2005”. Aby działania, tak zapobiegawcze, jak i naprawcze były skuteczne, niezbędna jest współpraca i koordynacja pracy wszystkich podmiotów zajmujących się problemem uzależnień. Dotyczy to tak wyspecjalizowanych agend urzędu marszałkowskiego (samorządu województwa), jak i samorządów lokalnych (powiatów i gmin), a także organizacji pozarządowych statutowo zakładających pracę na rzecz profilaktyki i przeciwdziałania uzależnieniom. Kierując się tym Zarząd Województwa Kujawsko – Pomorskiego w lutym 2003 r. powołał pełnomocnika ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom oraz HIV/AIDS, który w 2004 roku objął kierownictwo nad będącym aktualnie w stadium wdrażania Biurem Pełnomocnika ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Narkomanii i Uzależnień.

W 2003 roku zadania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów

alkoholowych realizowane były w ramach następujących programów: 1. Wspieranie i udzielanie pomocy samorządom lokalnym w realizacji gminnych

programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. W roku 2003 udzielono 448 konsultacji merytorycznych i organizacyjnych w

szczególności dla przewodniczących i członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych oraz pełnomocników/koordynatorów odpowiedzialnych za realizację gminnych programów rozwiązywania problemów alkoholowych. Pełnomocnik Zarządu Województwa uczestniczył również w przedmiotowych 54 konferencjach, seminariach, akcjach lokalnych prowadzonych przez samorządy gmin. Podjęto 18 interwencji w sprawie realizacji gminnych programów rozwiązywania problemów alkoholowych.

2. Prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli społeczności lokalnych zaangażowanych w działania profilaktyczne i naprawcze, w szczególności dla koordynatorów gminnych programów oraz członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.

Seminaria, konferencje i kongresy organizowane w ramach wojewódzkiego programu w 2003 roku: • Ogólnopolskie Forum Profilaktyki i Leczenia Uzależnień 2003 w październiku 2003

roku w Toruniu. • Szkolenie merytoryczne w zakresie ustawy z dnia 26 października 1982 roku o

wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi zajęcia warsztatowe seminaryjne dla pełnomocników i koordynatorów odbyło się w Toruniu w dniach 16 – 18 grudnia. W przedsięwzięciach tych uczestniczyło około 1000 osób.

3. Wspieranie rozwoju i modernizacji usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin – utworzenie Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia oraz wdrażanie rozporządzenia Ministra Zdrowia z 31 grudnia 1999 w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego (...) (Dz. U. Nr 3/2000 poz. 44). • Zrealizowano zadanie: LECZNICTWO ODWYKOWE WOTUiW w § 6220 dotacja

celowe z budżetu na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji i zakupów inwestycyjnych innych jednostek sektora finansów publicznych (ZOZ), były to:


208

– modernizacja, remont budynku ambulatoryjnego WOTUW ul. Szosa Bydgoska 1. – tworzenie, rozwój i modernizacja usług detoksykacyjno – leczniczych dla osób

uzależnionych. – inne inwestycje. 4. Zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu

przebywających w zakładach karnych. • Udzielano bieżącego wsparcia merytorycznego, nie prowadzono oddzielnie

zaplanowanego zadania. 5. Wdrażanie metod wczesnej diagnozy i krótkich interwencji wobec nadużywających

alkoholu pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej – edukacja lekarzy i innych pracowników służby zdrowia w zakresie jej stosowania w praktyce lekarzy rodzinnych. • W listopadzie i grudniu 2003 r. zaplanowano szkolenie lekarzy wiejskich i lekarzy

rodzinnych w WOTUiW w zakresie diagnozowania oraz podejmowania interwencji wobec pacjentów nadużywających alkoholu, szkolenia w 1 i 2 terminie nie zrealizowano z powodu braku chętnych, lekarze nie przyjechali. Zadanie zaplanowano ponownie w kolejnym roku w uzgodnieniu z Izbą Lekarską w innym, uzgodnionym terminie (na koniec roku).

6. Wspieranie rozwoju nowoczesnych programów profilaktycznych realizowanych w środowisku szkolnym i rodzinnym oraz w grupach podwyższonego ryzyka. • Pomoc dla osób i rodzin z problemem alkoholowym działania w grupach

podwyższonego ryzyka. Wspieranie programów, działania pomocowo – interwencyjne, związane z

rozwiązywaniem problemów alkoholowych. Działania na rzecz dzieci osób i grup podwyższonego ryzyka zagrożonych alkoholizmem i innymi uzależnieniami. W 2003 roku łącznie przyznano dotacje w kwocie 240.900 zł dla 49 organizacji pozarządowych na realizację 69 programów. Szczegółowe zestawienie przyznanych dotacji z budżetu województwa dla podmiotów niezaliczonych do sektora finansów publicznych w 2003 roku znajduje się na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Samorządu Województwa, http://bip.kujawsko–pomorskie.pl Zestawienie przyznanych dotacji z budżetu województwa dla podmiotów niezaliczonych do sektora finansów publicznych w 2003 roku w obszarze przeciwdziałania uzależnieniom poniżej: (Przeprowadzenie konkursu w 2003r., zlecono Regionalnemu Ośrodkowi Polityki Społecznej w Toruniu)

Po dokonaniu oceny opinii Komisji Konkursowej dotyczącej nie przyznania dotacji Zarząd Województwa Kujawsko – Pomorskiego postanowił przyznać dotację Brodnickiemu Ośrodkowi CARITAS Diecezji Toruńskiej im. Biskupa Jana Chrapka na program „Na Ośrodek Interwencji Kryzysowej przy Brodnickim Ośrodku CARITAS” w kwocie 3.750 zł.

7. Wspieranie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych we współpracy z policją, pomocą społeczną, placówkami lecznictwa odwykowego, powiatowymi centrami pomocy rodzinie oraz gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych. • Zrealizowano zadanie: Pomoc dla osób z problemem alkoholowym pomoc dla ofiar

przemocy w rodzinie – Program Działalności Telefonu Dla Ofiar Przemocy Kujawsko – Pomorska Niebieska Linia. W 2003 roku odebrano 2.545 telefonów z województwa, finansowano pracę 7 terapeutów, 1 psychologa, oraz w razie potrzeby adwokata. Wśród prowadzonych spraw dotyczących przemocy ok. 70% miało związek z alkoholem oraz 15% z narkotykami i innymi uzależnieniami (hazard). Dodatkowo w 2003 r. uzyskał wsparcie program „Bezpieczny region” realizowany przez policje w zakresie zadań rozwiązywania problemów alkoholowych i uzależnień.


209

8. Rozwój edukacji publicznej i szkolenia przedstawicieli różnych zawodów w zakresie problemów alkoholowych. • Prowadzono akcje masowe we współpracy z mediami, szczególnie TVP3 i Gazetą

Pomorską. Prowadzono merytoryczny portal przedmiotowy www.kuj-pom.pl W ramach edukacji publicznej zrealizowano cykl zajęć edukacyjno – szkoleniowych dla uczestników Ogólnopolskiego Forum. Zasadnicze działania w ramach edukacji publicznej obejmowały przedsięwzięcia o charakterze informacyjnym, edukacyjnym, profilaktycznym. Odwoływały się one do różnych form promocji problematyki przeciwdziałania uzależnieniom pozwalających dotrzeć zarówno do osób bezpośrednio, jak i potencjalnie zagrożonych, jak i tych, które poprzez odpowiednią prewencję mogą w mniejszym lub większym stopniu przyczynić się do ograniczenia takich zjawisk jak: alkoholizm, narkomania, nikotynizm. O wieloprofilowości tychże działań świadczy chociażby to, że wśród realizowanych form znalazły się zarówno seminaria szkoleniowe, sesje informacyjno – edukacyjne dla dzieci, młodzieży oraz rodziców, panel dyskusyjny (w trakcie IV Ogólnopolskiego Forum Profilaktyki i Leczenia Uzależnień), konkurs literacko – plastyczny, tematyczne szkolenia dla przedstawicieli różnych kategorii społecznych m.in. nauczycieli, policjantów, jak i bezpośrednie „wyjścia w teren” ze wspomnianą problematyką, przybierające postać happeningów, poradni ulicznych i punktów konsultacyjnych. Wspomnieć tu należy również o akcji informacyjno – edukacyjnej w trakcie Międzynarodowego Rockowego Festiwalu Muzyki Chrześcijańskiej „Song of Songs”. Wspierano także organizację imprez rozrywkowych (takich np. jak dyskoteki), które popularyzowały dobrą, wolną od zachowań ryzykownych zabawę. Przedsięwzięciom tym towarzyszyła inspirowana kampania informacyjna w lokalnych mediach wsparta akcją plakatową (w jej ramach pojawiły się na terenie województwa m.in. dodatkowe billboardy ostrzegające przed skutkami uzależnień). W ramach kampanii zorganizowano również Wojewódzkie Forum Młodzieżowych Liderów i Wolontariuszy. Stanowiło ono doskonałą okazję do wymiany doświadczeń oraz promocji działań liderskich i edukacji prowadzonej na rzecz rówieśników. Uczestnikami Forum byli: liderzy, wolontariusze organizacji pozarządowych, społeczni animatorzy, przedstawiciele samorządów, organizacji i instytucji, które przystąpiły do działań oraz reprezentanci świata mediów. Chcąc ukazać w miarę pełen obraz działań realizowanych w województwie kujawsko – pomorskim nie można ograniczyć się wyłącznie do zaprezentowania kampanii społecznych. Stanowiły one, bowiem tylko element, systematycznej działalności o charakterze informacyjno – edukacyjnym skierowanej do dzieci i młodzieży oraz innych grup społecznych, mającej na celu zahamowanie wzrostu popytu na substancje psychoaktywne. Do priorytetowych przedsięwzięć należały również: zwiększenie zaangażowania społeczności lokalnych w zapobieganie używania środków psychoaktywnych, wspieranie szkół oraz instytucji organizujących czas wolny dla młodych ludzi, upowszechnianie materiałów informacyjno – edukacyjnych w społecznościach lokalnych. W realizacji ostatniego zadania owocna okazała się ścisła współpraca z mediami oraz zintegrowanie przedstawicieli różnych instytucji wokół rozwiązywania wspólnych problemów. Biuro Pełnomocnika ściśle współpracuje z Gazetą Pomorską, TVP3 Oddział Regionalny, Radiem Pomorza i Kujaw. „Pełnomocnik” jest również redaktorem naczelnym portalu internetowego „Zdrowa młodzież – zdrowe środowisko” www.kuj-pom.pl który dociera do kilkuset internatów dziennie.


210

9. Monitorowanie stanu problemów alkoholowych na terenie całego województwa i w wybranych gminach. • Prowadzony jest bieżący monitoring poprzez sprawozdania i relacje nadsyłane z

terenu 144 gmin oraz podmiotów realizujących wspólne przedsięwzięcia. W 2003 roku „Pełnomocnik Zarządu” zrealizował własne audytoryjne badania ankietowe na próbie 100 osobowej uczniów klas trzecich szkół gimnazjalnych oraz klas drugich szkół ponadgimnazjalnych w województwie kujawsko – pomorskim, na wsi i w mieście. Przeprowadzenie w/w badań ankietowych w województwie pozwoliło na uzyskanie wstępnej diagnozy problemów i zjawisk związanych z nadużywaniem środków psychoaktywnych przez dzieci i młodzież. Materiał ten okazał się przydatny w celowym projektowaniu działań w kierunku rozwiązywania problemów uzależnień w naszym województwie, raport został przedstawiony radnym województwa. Analizę pogłębioną, prowadzoną w oparciu o bardziej uniwersalne narzędzia planuje się zrealizować w 2004 roku ponawiając badania ESPAD w województwie kujawsko – pomorskim.

10. Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz środowiska wzajemnej pomocy. • Patrz ad. 6. Wsparcie te dokonuje się również na poziomie merytorycznym i

informacyjnym poprzez konsultacje telefoniczne, poprzez wiadomości i aktualności portalu www.kuj-pom.pl.

• W 2003 roku udzielono 64 konsultacji merytorycznych dla organizacji pozarządowych. Samorząd województwa nie dotuje działalności statutowej organizacji, wspiera programy celowe na podstawie konkursu ofert.

11. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą (podejmowanie interwencji wobec przypadków naruszenia zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim, sprzedaży napojów alkoholowych bez ważnego zezwolenia, prowadzenia reklamy napojów alkoholowych). • Działania interwencyjne, obejmują decyzje w sprawie cofnięcia zezwolenia na

sprzedaż napojów alkoholowych sądowych orzeczonych w województwie – w sprawach z powództwa województwa – w związku z naruszeniem przepisów określonych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości (...) – art. 131 i 15. Zapadł jeden wyrok skazujący przedsiębiorcę na karę grzywny w wysokości 10.000 zł za handel winem bez ważnego zezwolenia.

12. Inne działania określonych w Wojewódzkim Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, o których nie wspomina Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. • Wśród podstawowych obowiązków samorządu województwa trzeba wymienić

zarówno zadania diagnostyczne – monitorowanie zjawiska uzależnień na terenie województwa kujawsko – pomorskiego i jego analizowanie, także w relacjach do trendów ogólnopolskich, jak i inicjowanie i propagowanie działań i programów profilaktycznych w różnych środowiskach wychowawczych oraz grupach podwyższonego ryzyka, wspieranie działań podejmowanych na szczeblu gmin i powiatów, a także i przez konkretne instytucje i podmioty zajmujące się profilaktyką i przeciwdziałaniem uzależnieniom. Ważnym elementem jest współpraca z 144 pełnomocnikami i koordynatorami gminnymi ds. rozwiązywania problemów uzależnień oraz przedstawicielami gminnych komisji działającymi na terenie województwa kujawsko – pomorskiego. Ten katalog ograniczający się tylko do najważniejszych zadań przypisanych pełnomocnikowi należy jeszcze uzupełnić o


211

udzielane konsultacje organizacyjno – merytoryczne, działania w obszarze przeciwdziałania narkomanii, paleniu tytoniu, HIV/AIDS, organizację i prowadzenie szkoleń, konferencji, seminariów, sympozjów adresowanych do różnych grup zawodowych i społecznych, a przede wszystkim o złożoną sferę poczynań koordynacyjnych wynikających z realizacji „Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, innych uzależnień, HIV/AIDS oraz edukacji prozdrowotnej i ekologicznej w województwie kujawsko – pomorskim”. Ten już i tak szeroki zakres obowiązków należy uzupełnić o zadania wiążące się z koordynowaniem i merytorycznym wspieraniem przedsięwzięć na terenie województwa wynikających z Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii, zadań regionalnego eksperta, którym jest pełnomocnik Zarządu Województwa (Europejskiego i Krajowego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii), Krajowego Programu Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, nowelizowanych ustaw przedmiotowych, włączanie się w kampanie ogólnopolskie, współpracę z krajowymi instytucjami, takimi jak: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Krajowe Centrum ds. AIDS, Krajowe Biuro ds. Narkomanii, czy też z Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii w ramach Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii. Zadań tych przybywa także w wyniku mającego aktualnie miejsce procesu dostosowania niektórych działań do procedur obowiązujących w Unii Europejskiej. Wszystko to uczyniło niezbędnym uruchomienie Biura Pełnomocnika ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Narkomanii i Uzależnień o konieczności powołania którego zadecydował Zarząd Województwa już w ubiegłym roku. Realizując program działań przedmiotowych Samorząd Województwa /Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko – Pomor-skiego otwiera się na bieżące przedsięwzięcia inicjowane. Przykładem tego może być włączenie się do ogólnokrajowej kampanii „Narkotyki – najlepsze wyjście nie wchodzić” oraz planowane kampanie w 2004 roku inicjowane przez PARPA. Program działań w 2003 roku obejmował szereg inicjatyw (o zróżnicowanym charakterze) adresowanych do różnych kategorii odbiorców, wśród których w priorytetowy sposób potraktowana została młodzież w wieku 14 – 18 lat, będąca zarówno przed, jak i po inicjacji ze środkami psychoaktywnymi. Stanowi to zarazem wsparcie dla wszystkich liderów angażujących się w prewencję, którzy w swoich społecznościach gminnych nie znajdują jeszcze pełnego zrozumienia dla wagi problemu uzależnień, które być może na danym terenie nie przybrały jeszcze formy manifestującej swoją obecność, to niemniej, opierając się na ogólnopolskich diagnozach, z przekonaniem można wyrazić pogląd, iż całkowicie bezpiecznych środowisk (gmin, miast, powiatów) już nie spotykamy.


212

10.3. Województwo Lubelskie W ramach Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych realizowane były w 2003 r. następujące przedsięwzięcia: 1. Wspieranie i udzielanie pomocy samorządom lokalnym w realizacji gminnych

programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Adresaci zadania – rodziny dotknięte problemem uzależnienia, osoby dotknięte podwójną diagnozą – jednocześnie chore psychicznie i uzależnione, członkowie ruchów samopomocowych. Ilość osób objętych zadaniem – 490 (oraz klienci Podlaskiej Niebieskiej Linii). Partnerzy w realizacji zadania – samorządy gminne, organizacje pozarządowe. Wydatkowane środki finansowe – 23.300 zł. Efekty przedsięwzięć – promocja działań prozdrowotnych i zachowań abstynenckich, wsparcie instytucji i organizacji lokalnych podejmujących działania na rzecz profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

2. Prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli społeczności lokalnych zaangażowanych w działania profilaktyczne i naprawcze. Adresaci zadania – koordynatorzy gminnych programów oraz członkowie gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, przedstawiciele samorządów powiatowych, pracownicy socjalni. Ilość osób objętych zadaniem – 83. Partnerzy w realizacji zadania – organizacje pozarządowe. Wydatkowane środki finansowe – 20.000 zł. Efekty przedsięwzięć – zapoznanie nowopowołanych członków gminnych komisji z zadaniami organów administracji państwowej i jednostek samorządu terytorialnego wynikających z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, nauka konstrukcji zintegrowanych programów lokalnych w zakresie przeciwdziałania uzależnieniom oraz łączenia ich realizacji w lokalne strategie.

3. Wspieranie rozwoju i modernizacji usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin. Adresaci zadania – Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia oraz 13 placówek lecznictwa odwykowego. Wydatkowane środki finansowe – 180.000 zł. Efekty przedsięwzięć – wsparcie funkcjonowania i systemu szkoleń pracowników WOTUW, dofinansowanie pozakontraktowych i wykonywanych ponad kontrakt świadczeń lecznictwa odwykowego.

4. Zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych przebywających w zakładach karnych. Adresaci zadania – skazani przebywający w Zakładzie Karnym w Białej Podlaskiej. Ilość osób objętych zadaniem – 22. Partnerzy w realizacji zadania – Zakład Karny, organizacja pozarządowa. Wydatkowane środki finansowe – 6.000 zł. Efekty zadania – kontynuowanie terapii przez skazanych, podjęcie terapii przez żony skazanych, uczestnictwo w terapii wraz z rodzinami, po wyjściu z Zakładu Karnego.

5. Wdrażanie metod wczesnej diagnozy i krótkich interwencji wobec nadużywających alkoholu pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej. Adresaci zadania – pracownicy placówek zajmujących się pierwszym kontaktem oraz wczesną interwencją w obszarze problemów alkoholowych. Ilość osób objętych zadaniem – 30. Partnerzy w realizacji zadania – organizacje pozarządowe.


213

Wydatkowane środki finansowe – 20.000 zł. Efekty zadania – wzrost wiedzy i umiejętności niezbędnych w pracy z pacjentami zgłaszającymi się do placówek.

6. Wspieranie rozwoju nowoczesnych programów profilaktycznych realizowanych w środowisku szkolnym i rodzinnym oraz w grupach podwyższonego ryzyka. Adresaci zadania – dzieci i młodzież, osoby bezdomne w stacjonarnych placówkach prowadzonych przez organizacje pozarządowe. Ilość osób objętych zadaniem – 85. Partnerzy w realizacji zadania – organizacje pozarządowe. Wydatkowane środki finansowe – 27.500 zł. Efekty zadania – uwrażliwienie dzieci i młodzieży na problemy alkoholizmu, zaktywizowanie bezdomnych do podjęcia zmian w kierunku wyboru abstynencji jako środka do wyjścia z kryzysu i sposobu na życie.

7. Wspieranie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych. Adresaci zadania – jednostki i organizacje zajmujące się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie, ofiary i sprawcy przemocy domowej. Ilość osób objętych zadaniem – 426. Partnerzy w realizacji zadania – Ośrodki Interwencji Kryzysowej, Ochotnicze Hufce Pracy, Policja, Polski Czerwony Krzyż, organizacje pozarządowe. Wydatkowane środki finansowe – 42.200 zł. Efekty zadania – zwiększenie pomocy prawnej, psychologicznej, socjalnej i pedagogicznej dla ofiar przemocy domowej, motywacja do podjęcia działań w zakresie wychodzenia z sytuacji kryzysowej, polepszenie sytuacji członków rodzin zagrożonych przemocą, zatrzymanie przemocy.

8. Rozwój edukacji publicznej i szkolenia przedstawicieli różnych zawodów w zakresie problemów alkoholowych. Adresaci zadania – odbiorcy programu telewizyjnego „Od A do N” ( od alkoholu do narkotyków), słuchacze audycji radiowych, urzędnicy gminni, pedagodzy i wychowawcy, psycholodzy, pracownicy socjalni, policjanci, lekarze oraz młodzież. Partnerzy w realizacji zadania – Telewizja Polska Oddział w Lublinie, Polskie Radio Lublin, organizacje pozarządowe. Wydatkowane środki finansowe – 70.000 zł. Efekty zadania – zwiększenie skuteczności funkcji informacyjno – profilaktycznej dotyczącej problematyki uzależnień.

9. Monitorowanie stanu problemów alkoholowych na terenie województwa. Adresaci zadania – próba uczniów i dorosłej populacji województwa lubelskiego. Partnerzy w realizacji zadania – Stowarzyszenie „Kuźnia”, Instytut Psychiatrii i Neurologii. Wydatkowane środki finansowe – 35.000 zł Efekty zadania – uzyskanie informacji związanej z natężeniem zjawiska używania przez młodzież i osoby dorosłe substancji psychoaktywnych, jak również próba identyfikacji i pomiaru czynników wpływających na rozmiary zjawiska, zarówno po stronie popytu jak i podaży.

10. Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz środowiska wzajemnej pomocy. Adresaci zadania – osoby uzależnione od alkoholu po podstawowym programie terapii i zamierzające podjąć leczenie, członkowie stowarzyszeń trzeźwościowych, dzieci i młodzież uwikłana w życie rodziny z chorobą alkoholową. Ilość osób objętych zadaniem – 467.


214

Partnerzy w realizacji zadania – instytucje i organizacje pozarządowe. Wydatkowane środki finansowe – 80.000 zł. Efekty zadania – zwiększenie pomocy terapeutycznej, psychoedukacyjnej, prawnej, medycznej i socjalnej, podniesienie zdolności kreatywnych środowisk trzeźwościowych, w odniesieniu do dzieci i młodzieży – wskazanie sposobów radzenia sobie z chorobą alkoholową rodziców, nauka funkcjonowania w takiej rodzinie i radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

11. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Podejmowanie interwencji wobec przypadków naruszania zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim oraz spożywania alkoholu w sklepie lub w jego najbliższym sąsiedztwie. Adresaci interwencji – jednostki samorządu terytorialnego, organa Policji.


215

10.4. Województwo Lubuskie

Uwzględniając postanowienia art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, który określa, że samorząd województwa realizuje zadania przypisane mu w ustawie w postaci wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, uchwałą Nr XVII/110/2000 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 22 maja 2000 roku uchwalony został Wojewódzki Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000 – 2005. Program uwzględnia wszystkie zadania ujęte w Narodowym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, a przewidziane do realizacji przez samorządy województw.

Działania zawarte w Programie zmierzają do ograniczenia spożycia napojów alkoholowych oraz zmiany struktury ich spożywania, inicjowania i wspierania przedsięwzięć mających na celu zmianę obyczajów w zakresie spożywania tych napojów, działania na rzecz trzeźwości w miejscu pracy, przeciwdziałania powstawaniu i usuwaniu następstw nadużywania alkoholu a także wspierania działalności w tym zakresie organizacji społecznych i zakładów pracy. Priorytetowe strategie realizacji programu przewidują następujące procedury: • Ograniczenie dostępności alkoholu oraz wpływanie na strukturę spożycia. • Wypracowanie efektywnych form kontroli prawnej i społecznej nad szkodliwością i

formami zachowań osób nadużywających alkoholu. • Rozwijanie działań profilaktycznych, w tym zwłaszcza informacyjnych i edukacyjnych. • Zwiększenie skuteczności i dostępności terapii. • Szkolenie profesjonalistów i badania naukowe. • Wspieranie działalności środowisk wzajemnej pomocy.

Plan realizacji zadań w zakresie profilaktyki i przeciwdziałania alkoholizmowi w 2003r. przyjęty został przez Zarząd Województwa Lubuskiego na posiedzeniu w dniu 04 lutego 2003r. Zgodnie z planem, na realizację zadań z tego zakresu w 2003 roku przeznaczono w budżecie Województwa Lubuskiego kwotę 100.000 zł.

Ogółem wpłynęło 60 wniosków z prośbą o dofinansowanie zadań z zakresu działań profilaktycznych i przeciwdziałania alkoholizmowi na ogólną kwotę 450.752 zł.

Po szczegółowej weryfikacji, do dalszej realizacji przyjęto 21 zadań, zgodnie z Wojewódzkim Programem Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000 – 2005.

Do realizacji przyjęto głównie te zadania, które edukowały dzieci i młodzież na temat profilaktyki alkoholowej, prowadziły ambulatoryjną pomoc psychologiczną dla dzieci i kobiet z rodzin z problemami alkoholowymi i przemocą w rodzinie oraz uczyły zdrowego stylu życia i odpowiedzialności. Zadania te zrealizowane zostały przez: • Lubuskie Stowarzyszenie „Trzeźwość” w Zielonej Górze zrealizowało zadanie X

edycja konkursu „Młodzież przeciw uzależnieniom i przemocy”. Zadanie zorganizowane było dla dzieci i młodzieży szkół podstawowych,

gimnazjów i szkół ponadopdsawowych, w kategoriach: rysunek, plakat oraz literackiej: opowiadanie, wiersz utwór satyryczny, scenariusz inscenizacji lub słuchowiska. Celem konkursu było zwiększenie aktywności dzieci i młodzieży w dziedzinie zapobiegania uzależnieniom, wzbogacenie metod, środków i form oddziaływania przeciwuzależnieniowego oraz kształtowanie prawidłowych społecznie akceptowanych postaw dzieci i młodzieży do zdrowego stylu życia.


216

W I etapie uczestniczyło 6578 uczniów z 47 placówek, do II etapu zakwalifikowano 420 prac w tym: 262 prace plastyczne (62 rysunki, 200 plakatów), 158 prac literackich (66 opowiadań, 84 wiersze, 1 utwór satyryczny, 7 scenariuszy)

Dotacja dotyczyła zakupu nagród dla laureatów i koordynacji zadań, kosztów administracyjno – finansowych oraz delegacji na kwotę 4.000 zł.

• Klub Abstynenta „Krokus” w Zielonej Górze zrealizował zadanie „obóz dla młodzieży i dla rodzin z problemem alkoholowym” dofinansowany na kwotę 2000 zł.

Obóz trwał 11 dni od 17 – 27.07.2003 dla rodzin i od 14 – 24.08.2003 r. i zorganizowany był w Ciborzu. Celem obozu było zawiązanie więzi rodzinnych i przygotowanie młodzieży ze środowiska do pracy profilaktycznej w szkołach i opracowanie spójnego programu profilaktycznego dostosowanego do ich kwalifikacji, głownie konkursy trzeźwościowe poparte własną postawą. Komunikacja między uczestnikami zajęć była priorytetem.

Drugi priorytet obozu – zajęcia profilaktyczne, które były istotne w obliczu zagrożenia jakie ze sobą niesie pochodzenie z rodziny z problemem alkoholowym oraz podatnością młodzieży na uleganie alkoholowi. Liczba uczestników 12 osób na obozie dla rodzin i 18 osób na obozie dla młodzieży.

• Zarząd Lubuskiego Oddziału Wojewódzkiego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci w Zielonej Górze, w ramach dofinansowania na kwotę 3.500 zł. zorganizował pogadanki dotyczące problemu alkoholizmu i narkomanii. Zadanie zgodnie z zapotrzebowaniem środowiska zostały przeprowadzone w Centrum Porad Dziecka i Rodziny oraz w miejscach wypoczynku letniego, organizowanego przez Stowarzyszenie. Ogólnie z tej formy pomocy skorzystało 314 dzieci oraz rodziców w 6 placówkach. Ważną pomocą dla rodziców ze strony Stowarzyszenia były nieodpłatne porady udzielane przez specjalistów a mianowicie: prawnika, psychologa, pedagoga i logopedę z Centrum Porad Dziecka i Rodziny.

• Związek Harcerstwa Polskiego Komenda Chorągwi Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze zrealizował trzy zadania na łączną kwotę 7.100 zł, – Warsztaty Spróbujmy inaczej 2003 „Wybory mojego życia”. Program warsztatów

realizowany był podczas działalności programowej Komendy Chorągwi, programem objęto dzieci i młodzież z województwa lubuskiego, 22 grupy warsztatowe ok. 450 osób. Podstawowym celem zadania było dostarczanie wiedzy dotyczącej niekorzystnego wpływu alkoholu na życie człowieka, złamanie „mitu” alkoholu – ukazanie takiej sfery życia, w której alkohol pojawia się jako nieznaczny dodatek, element kultury, przygotowanie do podejmowania odpowiednich decyzji wiążących się z piciem alkoholu, kompensowanie niedostatków rozwojowych i zaniedbań u dzieci i młodzieży oraz budowanie pozytywnego obrazu siebie, umiejętności podnoszenia samooceny młodych ludzi – 2.000 zł.

– Badania diagnostyczne Spróbujmy inaczej 2003 „Poznajmy Problem”. Celem prowadzonych badań było zdiagnozowanie środowiska dzieci i młodzieży z różnych środowisk lokalnych, przygotowanie raportu o postawach młodych ludzi wobec alkoholu oraz podniesienie skuteczności podczas realizacji innych zadań projektu (zajęcia z dziećmi i młodzieżą). Badaniami objęto 1.432 dzieci, z czego do analiz zakwalifikowano 984 osoby. Powodem zmniejszenia liczby dzieci w analizach było nieczytelne wypełnianie ankiet, błędne odpowiedzi. Badaniem objęto dzieci i młodzież w wieku od 13 do 17 roku życia – 1.400 zł.

– Przewodnik do życia wolnego od uzależnień „Sakwy dla dziecka, rodzica, nauczyciela”. Odbiorców objętych programem było 3.500 osób. Celem programu było kompensowanie niedostatków rozwojowych, zaniedbań u dzieci i młodzieży, przygotowanie do świadomego zmieniania swojego życia poprzez wykształcanie


217

umiejętności pomagających funkcjonować w grupie społecznej. Wydane zostały trzy pakiety przewodników. Pakiet dla rodzica pokazuje jak uchronić własne dziecko przed uzależnieniem, jak rozmawiać z dzieckiem, jak wspierać i pomagać w rozwiązywaniu problemów. Pakiet dla nauczycieli zawiera podstawowe informacje dotyczące problemu pracy z dzieckiem i młodzieżą w zakresie przeciwdziałania uzależnieniom, rozpoznania objawów, możliwości podejmowanej interwencji, krokach tej interwencji. Trzeci pakiet Sakwy dla dziecka zawiera pomysły na radzenie sobie z własnymi problemami, na poszukiwanie właściwych dróg rozwoju – 3.700 zł.

• Oddział Terenowy Polskiego Towarzystwa Zapobiegania Narkomanii w Gorzowie Wlkp. zrealizował zadanie na kwotę 4.500 zł. pt. „Pomoc rodzinie z problemem alkoholowym – punkt konsultacyjny”

Celem projektu było udzielanie kompleksowej pomocy psychologicznej, poradnictwa dla dysfunkcjonalnej rodziny, utworzenie ogniwa pośredniczącego w pomocy psychologicznej dla wszystkich członków rodziny, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci, w przypadku osób niepełnosprawnych – realizacja poradnictwa w miejscu zamieszkania. W okresie od 01 kwietnia do 30 września 2003r. przyjęto bezpośrednio 11 osób w przedziale wiekowym 14 – 17 lat oraz 69 dorosłych. Ponadto przeprowadzono 61 rozmów o charakterze instruktażowym, wspierającym i interwencyjnym.

• Klub Abstynenta „24 Godziny” w Gorzowie Wlkp. w ramach dofinansowania w wysokości 1.800 zł. prowadził programy terapeutyczne dla dzieci i młodzieży z rodzin z problemami uzależnień podczas zajęć w grupach.

Celem programu było uświadomienie dzieciom i młodzieży problemu jakim jest choroba alkoholowa.

Uczestnikami programów terapeutycznych były dzieci i młodzież w grupach 10 – 20 osób w tym chłopcy i dziewczęta w wieku 15 – 18 lat, które kwalifikowały się jako DDA (Dorosłe Dzieci Alkoholików) oraz w wieku 10 – 15 lat zakwalifikowane jako Al–Ateen (Dzieci Alkoholików). Dzieci i młodzież biorąca udział w programach terapeutycznych miała możliwość lepszego zrozumienia choroby uzależnień od alkoholu.

• Stowarzyszenie Pomocy Bliźniemu im. Brata Krystyna w Gorzowie Wlkp. zrealizował programy profilaktyczne dotyczące uzależnień w czasie trwania kolonii dzieci i młodzieży z rodzin ubogich i obciążonych patologiami społecznymi na kwotę 2.350 zł. Założeniami programu były zagadnienia na temat alkoholizmu jako choroby, wpływu choroby alkoholowej na rodzinę, proces zdrowienia, prezentacje postaw jakie dzieci powinny przyjmować w domu, omawianie osób, instytucji pomagających rodzinom alkoholików. Uczestnikami były dzieci i młodzież z rodzin ubogich, patologicznych i zagrożonych patologiami z województwa lubuskiego. Rekrutacja uczestników odbywała się poprzez świetlice Stowarzyszenia, Parafie, Caritas oraz zgłoszenia indywidualne (odpłatne).

• Klub Abstynenta „Zdrój” w Swierzynie zrealizował letni obóz wypoczynkowo – terapeutyczny na kwotę 2.100 zł. Celem zadania było propagowanie trzeźwego stylu życia oraz pokazanie osiągnięć klubu, uroczysty koncert z elementami propagandy antyalkoholowej, otwarty miting AA, spotkanie środowiskowe oraz integracja rodzin członków klubu połączona z terapią prowadzoną przez specjalistę w dziedzinie terapii uzależnień. Liczba uczestników obozu 25 osób – rodziny członków klubu wraz z terapeutą oraz ok. 150 osób na otwartym mitingu AA i koncercie.

• Stowarzyszenie Pomocy Osobom Uzależnionym „Przełom” w Gorzowie Wlkp. w ramach dofinansowania w wysokości 3.150 zł. zorganizował warsztaty terapeutyczne „Przewodnik rozwoju duchowego dla osób uzależnionych od alkoholu” Celem zadania było dostarczenie podstawowej wiedzy na temat ważności duchowego wymiaru


218

człowieka w życiu i ważności tego wymiaru w procesie leczenia osoby chorej na chorobę jaka jest alkoholizm oraz stworzenie warunków do doświadczania przez pacjentów siebie w wymiarze własnej duchowości, dzielenia się doświadczeniami z osobami w grupie. Pierwszy cykl warsztatów objął 9 uczestników po podstawowym programie terapii uzależnienia, drugim cyklem objęto 8 uczestników utrzymujących dłuższą abstynencję od alkoholu, w trzecim cyklu udział brało 7 osób.

• Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Wsi „Nasze Dzieci” we Wschowie w ramach dofinansowania w wysokości 600 zł. zorganizował konkurs plastyczny dla dzieci z terenu gminy Wschowa. Celem zadania było propagowanie zdrowego stylu życia, dostarczanie wiadomości na temat alkoholu i zagrożeniach towarzyszących oraz wskazanie możliwości unikania zagrożeń i sposobów radzenia sobie z nim. Uczestnikami były dzieci z klas IV – VI ze szkół podstawowych – ok. 80 osób.

• Stowarzyszenie Pracowników Służb Społecznych „Krąg” w Gorzowie Wlkp. – w ramach dofinansowania w kwocie 3.000 zł. prowadził stołówkę dla rodzin i osób

z problemem alkoholowym. Celem programu była pomoc osobom i rodzinom w przebrnięciu najgorszego okresu braku środków finansowych, kierowanie osób z uzależnieniem na leczenie lub kontakt z psychologiem w komisjach przeciwdziałających alkoholizmowi oraz kierowanie dzieci do świetlic socjoterapeutycznych. Dziennie wydawanych było ok. 450 posiłków a rekrutacji dokonywali pracownicy socjalni Gorzowskiego Centrum Pomocy Rodzinie i Polityki Społecznej.

– Kontynuacja zadania Pomóż swoim marzeniom „Moja przyszłość”, wysokość dofinansowania wyniosła 3.000 zł. Zadanie zrealizowane było nad morzem oraz na obozie żeglarskim i objęło 300 dzieci po rekrutacji przez pracowników socjalnych Gorzowskiego Centrum Pomocy Rodzinie i Polityki Społecznej. Celem zadania było wskazanie dzieciom innych warunków i możliwości spędzania życia niż wzorce proponowane przez dom rodzinny i najbliższe środowisko, zaproponowanie spotkań z ciekawymi ludźmi , wywodzącymi się z różnych środowisk w celu wskazania różnych możliwości życiowych.

• Zarząd Okręgowy Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej, Stowarzyszenie Charytatywne w Zielonej Górze: – zorganizował półkolonie w okresie ferii wiosennych dla dzieci z rodzin z

problemem alkoholowym na kwotę 750 zł. Celem planowanych działań było zapewnienie dzieciom z rodzin zagrożonych patologią społeczną szeroko rozumianej opieki pozaszkolnej w okresie wolnym od nauki szkolnej. Z tej formy spędzenia wolnego czasu skorzystało 85 dzieci uczęszczających regularnie do świetlicy profilaktyczno – terapeutycznej w Zielonej Górze i Nowej Soli. Dzieci wywodzą się z trudnych środowisk wychowawczych tj. z rodzin ubogich, niewydolnych wychowawczo, borykających się z problemem alkoholowym i kierowane są do świetlic przez pedagoga szkolnego lub pracowników socjalnych.

– Zorganizował paczki świąteczne dla dzieci uczęszczających do świetlicy środowiskowej profilaktyczno – terapeutycznej na kwotę 1.500 zł. Celem zadania była pomoc dzieciom z rodzin z problemem alkoholowym, objętych pomocą Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej. Dzieci te są często zagubione i niedożywione, dlatego obdarowanie ich paczkami świątecznymi w okresie przedświątecznym było miłym zaskoczeniem dla nich i ich rodzin. Zadaniem objęto 85 dzieci.

• Stowarzyszenie Ochotniczych Hufców Pracy, Oddział Terenowy w Zielonej Górze w ramach dofinansowania w wysokości 650 zł. było organizatorem programu profilaktycznego pt. „Edukacja dla zdrowego życia – Alkohol wybór czy


219

konieczność?”. Adresatem programu była młodzież – uczestnicy poszczególnych jednostek organizacyjnych pochodzących z rodzin o trudnej sytuacji materialnej, zaniedbanych środowiskowo, dotkniętych licznymi problemami uzależnień, poszukujących pomocy i wsparcia – młodzież w wieki 15 – 18 lat (łączna liczba uczestników 44 osoby). Zajęcia odbywały się 2 – 3 razy w tygodniu w wymiarze blisko 3 godzin każdego dnia w formie warsztatów oraz wykładów stanowiąc zajęcia naprzemienne (tj. psycholog, pedagog, kurator) bądź też będąc formą cykliczna zajęć jednego charakteru danego dnia realizacji np. zajęcia psychologiczne lub pedagogiczne.

• Zgodnie z zawartą w dniu 19 marca 2003r. r. umową Nr 1/85154/2003 z Zarządem Województwa Lubuskiego, Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia w Zielonej Górze zrealizował następujące zadania, na które otrzymał dotację ogółem w wysokości 60.000 zł. 1. Szkolenia z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych

– Szkolenie z zakresu podstaw wiedzy o chorobie alkoholowej dla członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych,

Termin: 14 – 16 marca 2003r, miejsce: Krosno Odrzańskie. Program szkolenia obejmował zagadnienia: choroba alkoholowa – istota,

przebieg, psychologiczne mechanizmy uzależnienia od alkoholu, kryteria uzależnienia od alkoholu, współuzależnienie, postępowanie diagnostyczne, typowe zaburzenia, tworzenie gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, procedura zobowiązania do leczenia, stan prawny, praktyka przeprowadzania, doskonalenie umiejętności pierwszego kontaktu z osobami uzależnionymi od alkoholu i współuzależnionymi W szkoleniu wzięło udział 15 osób. – Szkolenie dla kuratorów sądowych, policjantów i pracowników socjalnych Termin: 11 – 13 kwietnia 2003r., miejsce: Szklarska Poręba.

Program i przebieg zajęć: budowanie efektywnych relacji z podopiecznymi, superwizja problemów występujących w różnych obszarach pracy zawodowej, dostrajanie i prowadzenie w kontakt, agresja w relacjach zawodowych, sposoby radzenia sobie z agresją, diagnoza stylu myślenia podopiecznego, świadomość w ujęciu terapii Gestalt, komunikacja niewerbalna, umiejętność kontaktowania się z własnymi uczuciami i emocjami. W szkoleniu wzięło udział 16 osób. – Szkolenie dla pełnomocników zarządów gmin ds. rozwiązywania problemów

alkoholowych Termin: 14 – 16 maja 2003r, miejsce: Szklarska Poręba.

Omawiane zagadnienia: zmiany w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, rola i uprawnienia gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych w postępowaniu rozpoznawczym i wykonawczym w sprawach o zastosowanie obowiązku poddania się leczeniu w zakładach lecznictwa odwykowego, wykonywanie orzeczeń w sprawach o zastosowanie obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu. W szkoleniu udział wzięło 36 osób. – Szkolenie dla pracowników świetlic socjoterapeutycznych Termin: 9 – 11 maja 2003r., miejsce: Krosno Odrzańskie.

Celem szkolenia było poznanie i doświadczenie siebie przez ruch, improwizację. Program obejmował ćwiczenia ruchowe, taneczne i muzyczne. Uczestnicy mieli możliwość rozwijania zdolności ruchowych, poznania poszczególnych aspektów tańca (przestrzeń, ruch, gest, impuls, kontakt z partnerem) oraz doświadczenia pewności siebie i własnej indywidualności. W trakcie warsztatów


220

zademonstrowano m.in. ćwiczenia odprężające ciało i umysł, wykorzystano instrumenty etniczne i specjalnie dobrany repertuar muzyczny. Warsztaty miały walor diagnostyczny, przydatny w nowatorskiej pracy pedagogicznej. W warsztatach uczestniczyło 14 osób. – Szkolenie dla pedagogów szkolnych Termin: 3 – 5 czerwca 2003r., miejsce: Krosno Odrzańskie.

W trakcie zrealizowano następujące tematy: techniki wspomagające pracę pedagogiczną, określenie własnych zasobów i ograniczeń w pomaganiu, umiejętności związane z możliwością wykorzystania technik wspomagających pracę wychowawczą, psychodrama (techniki psychodramatyczne w pracy wychowawczej, psychodrama rodzinna, praca z „pustym krzesłem”), „dwa krzesła” – technika rozwiązywania konfliktów wewnętrznych, cykl Zinkera – cykl interakcji organizm – środowisko jako technika pracy z problemem klienta (dziecko, rodzina) W szkoleniu uczestniczyło 9 osób. – Szkolenie dla pełnomocników zarządów gmin ds. rozwiązywania problemów

alkoholowych Termin: 11 – 12 września 2003, miejsce: Szklarska Poręba

Program szkolenia: najnowsze zmiany w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (liberalizacja przepisów związanych z reklamą oraz ustawa o zatrudnieniu socjalnym), propozycje zmian w ustawie w ramach programu rządowego „Przedsiębiorczość, Rozwój, Praca”, skuteczne prowadzenie kontroli punktów sprzedaży napojów alkoholowych, uruchamianie procedury cofania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych,„Alkohol – nieletnim dostęp wzbroniony” – jak zapobiegać sprzedaży alkoholu nieletnim – prezentacja działań. W szkoleniu udział wzięło 31 osób. – Szkolenie dla pedagogów szkolnych „Agresja” Termin: 23 – 25 października 2003r., miejsce: Szklarska Poręba

Program obejmował zagadnienia: rola uczuć w życiu psychicznym, agresja w różnych fazach rozwoju, rodzaje emocji agresywnych oraz różne, w tym subtelne, formy ich przejawu w jednostce, rodzinie i grupach społecznych (klasa, grupa zawodowa, instytucja), rozumienie agresji w teoriach psychoanalitycznych, wykorzystanie technik Gestalt w rozpoznawaniu i przepracowywaniu agresji, techniki dramowe, agresja jako siła kreatywna. W szkoleniu udział wzięło 31 osób. – Szkolenie z zakresu wiedzy o chorobie alkoholowej dla członków gminnych

komisji rozwiązywania problemów alkoholowych Termin: 17 października 2003r., miejsce: WOTUW Zielona Góra.

Program szkolenia obejmował zagadnienia: choroba alkoholowa – istota, przebieg, psychologiczne mechanizmy uzależnienia od alkoholu, kryteria uzależnienia od alkoholu, współuzależnienie, postępowanie diagnostyczne, typowe zaburzenia, tworzenie gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, procedura zobowiązania do leczenia, stan prawny, praktyka przeprowadzania, doskonalenie umiejętności pierwszego kontaktu z osobami uzależnionymi od alkoholu i współuzależnionymi. W szkoleniu udział wzięło 15 osób – Szkolenie dla kuratorów sądowych, policjantów i pracowników socjalnych Termin: 10 – 12 października 2003r., miejsce: Szklarska Poręba.

Program szkolenia obejmował superwizję problemów zawodowych charakterystycznych dla kuratorów sądowych, policjantów i pracowników socjalnych. Celem szkolenia był rozwój umiejętności interpersonalnych w zakresie nawiązywania


221

i podtrzymywania kontaktu z podopiecznymi, radzenia sobie z agresją w kontakcie, wpływania na postawy podopiecznych oraz wzrost świadomości problemów emocjonalnych rodzących się w relacjach zawodowych i umiejętności ich rozwiązywania. Szkoleniem objęto 16 osób. – Szkolenie dla lekarzy rodzinnych. Termin: 4 października 2003r., miejsce: Zielona Góra.

Program obejmował zagadnienia: kryteria uzależnienia od alkoholu, techniki diagnozy systemu rodzinnego, współuzależnienie i terapia, dziecko w rodzinie alkoholowej, koncepcja „ krótkoterminowej wielowymiarowej interwencji w sytuację rodzinną”, fazy uzależnienia od alkoholu i fazy terapii, fazy przystosowania do życia w rodzinie z problemem alkoholowym, rozpoznawanie własnych ograniczeń w kontakcie z pacjentem uzależnionym i współuzależnionym, kształtowanie umiejętności wsparcia osób uzależnionych i współuzależnionych, rola lekarza pierwszego kontaktu w krzewieniu oświaty prozdrowotnej (antyalkoholowej). Ilość osób objętych szkoleniem – 25 – Szkolenie dla lekarzy rodzinnych Termin: 22 listopada 2003r., miejsce: Gorzów Wlkp.

Program szkolenia: wpływ emocji na proces leczenia, znaczenie całościowego podejścia do pacjenta, zastosowanie myślenia psychoanalitycznego w praktyce ogólnolekarskiej, norma i psychopatologia okresu rozwojowego, diagnoza różnicowa wybranych zaburzeń, podstawy myślenia systemowego w rodzinie, specyficzne mechanizmy funkcjonowania rodziny w przypadkach określonych zaburzeń, wskaźniki kliniczne identyfikujące osoby uzależnione i nadmiernie pijące alkohol, wywiad alkoholowy lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, choroba alkoholowa – fazy i mechanizmy psychologiczne, objawy zespołu uzależnienia od alkoholu, zapobieganie i leczenie w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej, test rozpoznawania zaburzeń związanych z piciem alkoholu AUDIT, standardy leczenia uzależnień w Polsce, opieka nad szczególnymi grupami pacjentów wieku młodzieńczego, zaburzenia emocjonalne. W szkoleniu uczestniczyło18 lekarzy poz. – Szkolenie dla policjantów Termin: 5 grudnia 2003r., miejsce: Zielona Góra.

Program: wypalenie zawodowe policjantów, symptomy wypalenia, specyfika wypalenia w zawodzie policjanta, czynniki ryzyka, agresja – koncepcja agresji, formy i sposoby przejawiania się, zależność między agresją (jej tłumieniem w pracy z ludźmi) a wypaleniem, depresja – pojęcie depresji , mechanizmy depresji (utrata wartości oraz kierowanie agresji na siebie), samobójstwa w zawodzie policjanta, zależności: wypalenie – depresja – agresja, badanie wypalenia metodą MBI, autodiagnoza wypalenia, określenie jego poziomu w trzech sferach, środki zaradcze, jak przeciwdziałać wypaleniu, rozpoznawanie zachowań agresywnych, umiejętności podnoszące skuteczność radzenia sobie z agresją, zasoby i ograniczenia w sytuacjach dotyczących zachowań agresywnych.

Uczestnicy: 22 osoby – policjanci z woj. lubuskiego wydelegowani przez Komendę Wojewódzką Policji w Gorzowie – Szkolenie dla policjantów Termin: 12 grudnia 2003r., miejsce: Zielona Góra Program : j.w.

Uczestnicy: 21 osób – – policjanci z woj. lubuskiego wydelegowani przez Komendę Wojewódzką Policji w Gorzowie.


222

Ze środków pochodzących z dotacji sfinansowano honoraria dla prowadzących szkolenia (wykłady i warsztaty), koszty przygotowania, koordynacji, obsługi administracyjnej szkolenia, materiały niezbędne do przeprowadzenia szkolenia oraz koszty pobytu wykładowców i organizatora na szkoleniu.

2. Zajęcia terapeutyczne dla osób uzależnionych i współuzależnionych – Zajęcia maratonowe

– „Złość – agresja – uzależnienie” Warsztaty odbyły się w Witnicy w dniach 22 – 24 grudnia 2003 w

wymiarze 22 godz. Realizatorem programu była Joanna Wieloch – specjalista terapii uzależnień.

Celem warsztatu było nauczenie pacjentów konstruktywnego rozpoznawania, przeżywania i wyrażania złości , rozpoznanie mechanizmu nałogowego regulowania uczuć podczas zachowań agresywnych (wśród pacjentów uzależnionych), nauczenie sposobów rozbrajania mechanizmu.

– „Jak podnieść poczucie własnej wartości” Warsztaty odbyły się w Gorzowie Wlkp. w dniach 12 – 14 grudnia

2003 w wymiarze 22 godz. Kierowane do osób uzależnionych i współuzależnionych o niskim poczuciu wartości. Problem ten stanowi poważny deficyt u osób sięgających po alkohol jako złudny środek zaradczy. W wyniku długotrwałego picia deficyt ten pogłębia się, a abstynencja, którą alkoholik uczy się utrzymywać nie rozwiązuje problemu. Poczucie niskiej wartości często przyczynia się do rozwijania nawrotu choroby. Realizacja programu dotyczyła osób, którzy ukończyli podstawowy etap terapii uzależnienia lub trzeźwieją w oparciu o program 12 Kroków i 12 tradycji AA .

– Prowadzenie grupy terapeutycznej dla osób współuzależnionych Grupa ma charakter otwarty. Spotkania odbywały się we wtorki w WOTUW w

Zielonej Górze. Tematy zajęć: kto to jest alkoholik, dlaczego jest to człowiek chory?, choroba

alkoholowa; jej objawy i fazy, system iluzji i zaprzeczania, leczenie choroby alkoholowej; nawroty; zmiana roli alkoholu w rodzinie alkoholowej, rodzina alkoholowa rodziną dysfunkcyjną, współuzależnienie w chorobie alkoholowej, informacje zwrotne. – Prowadzenie grupy terapeutycznej dla osób zaawansowanych w procesie

leczenia Grupa adresowana do osób, które ukończyły podstawowy proces

terapeutyczny. Prowadzona była we czwartki w WOTUW w Zielonej Górze. Tematyka zajęć: rozwój i kształtowanie tożsamości – umocnienie identyfikacji

i akceptacja siebie w chorobie, relacje z otoczeniem i rozumienie innych – przepracowanie problemów relacyjnych, rozbudowa systemu wsparcia dla trzeźwości, umocnienie w efektywnym pełnieniu ról społecznych, interpretacja i rozumienie siebie – wgląd i przepracowanie problemów osobistych, rozwój i urealnienie samowiedzy i samooceny, identyfikacja i rozbrajanie nałogowego myślenia, wzrost umiejętności niezbędnych do życia w trzeźwości – wyrabianie nawyków automonitorowania procesu trzeźwienia, trening umiejętności zapobiegania i radzenia sobie w nawrocie, trening umiejętności ważnych dla trzeźwego życia, konstruowanie programów wyjścia. – Prowadzenie grupy terapeutycznej dla DDA Grupa prowadzona była we wtorki w WOTUW w Zielonej Górze.

Grupa przeznaczona jest dla osób, które spędziły dzieciństwo w rodzinie alkoholowej, co stało się przyczyną wielu problemów osobistych w życiu dorosłego


223

człowieka. Dotyczy to przede wszystkim trudności w bliskich kontaktach z innymi ludźmi i samym sobą. Celem terapii grupowej dla DDA jest zwiększenie świadomości jak dzieciństwo wpływa na obecne relacje oraz rozwijanie zasobów wiedzy, świadomości i umiejętności umożliwiających realizację prozdrowotnego stylu życia w zakresie podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów.

Zajęcia realizowane były wg zagadnień: poznawanie siebie – wzrost świadomości i pozytywnej wiedzy o sobie, gromadzenie zasobów – zdobycie wiedzy oraz nabycie umiejętności ważnych dla konstruktywnego myślenia, przepracowanie urazów – uwolnienie się od destruktywnych doświadczeń przeszłości. – Prowadzenie grupy terapeutycznej pracy nad destrukcją Grupa prowadzona była w środy w WOTUW w Zielonej Górze.

Głównym zadaniem terapeutycznym grupy była praca nad destrukcją, uświadomienie pacjentom wpływu nadużywania alkoholu na wszystkie sfery funkcjonowania. Celem natomiast konfrontowanie pacjentów z realiami, tzn. konsekwencje nadużywania, iluzji na własny temat, rozbrajanie i ukazywanie mechanizmów uzależnienia, analizowanie i porównywanie własnego sposobu funkcjonowania w przeszłości jak i na „tu” i teraz”.

Tematy zajęć: koncentracja życia wokół picia, próby kontrolowania picia, litraż, wpływ picia na życie rodzinne, wpływ picia na życie duchowe, zmiana zachowania w przebiegu uzależnienia oraz wpływ na kontakty z innymi ludźmi, wpływ picia na wykonywanie zadań życiowych, wpływ picia na problemy osobiste. – Zakup materiałów niezbędnych do prowadzenia zajęć

W ramach otrzymanej dotacji zakupiono literaturę fachową oraz materiały niezbędne do prowadzenia zajęć, tj. papier ksero, toner do kopiarki, materiały papiernicze.

3. Specjalistyczne szkolenia pracowników lecznictwa odwykowego – Studium Terapii Uzależnień

Program STU obejmuje takie zagadnienia jak: teoretyczne modele uzależnień, diagnoza uzależnienia i współuzależnienia, indywidualne programy terapii uzależnienia i współuzależnienia, technologie edukacyjne stosowane w terapii, biologiczne i farmakologiczne aspekty uzależnienia i detoksykacji, psychiatryczne aspekty uzależnienia i wychodzenia z nałogu, programy i metody terapii uzależnień, diagnoza a planowanie terapii, organizacyjne i prawne aspekty leczenia i terapii

Szkolenie w zakresie umiejętności praktycznych dotyczy: prowadzenia spotkań grupowych, prowadzenia oddziaływań edukacyjnych, tworzenia i pomagania w realizacji indywidualnych programów terapii, pomagania w rozwiązywaniu problemów alkoholowych członkom rodziny, nawiązywania wstępnego kontaktu, pracy w zespole terapeutycznym, posługiwania się wybranymi procedurami terapeutycznymi.

Z dofinansowania tego szkolenia skorzystało 10 osób (z Zielonej Góry, Krosna Odrzańskiego i Międzyrzecza).

Przy podziale środków nie pominięto żadnej osoby, wszystkie wnioski, które wpłynęły do WOTUW o dofinansowanie szkoleń specjalistycznych zostały zrealizowane. – Szkolenie dla terapeutów „Współuzależnienie w chorobie alkoholowej”

Szkolenie odbyło się w terminach: 15 – 18 lipca 2003r., 16 – 19 września 2003r., 18 – 21 listopada 2003r. w Warszawie. Organizatorem szkolenia był Instytut Psychologii Zdrowia.

Tematyka zajęć: koncepcja współuzależnieni, strategie psychoterapii osób współuzależnionych, diagnoza osób współuzależnionych, praca z osobami


224

współuzależnionymi wg „osobistych planów terapii”, trudności w pracy terapeutycznej i diagnozowaniu osób współuzależnionych, diagnoza problemowa osób współuzależnionych, formułowanie problemów do OPT, praca indywidualna wg OPT na tle grupy, prowadzenie zajęć grupowych z uwzględnieniem problemów indywidualnych pacjentek, strategie pracy w psychoterapii pogłębionej, ustalenie problemów pacjentek i celów terapii, wykorzystanie fantazji kierowanych do pracy nad wykrywaniem destrukcyjnych przekonań, procedury pracy w grupie pogłębionej. W szkoleniu uczestniczyła 1 osoba. – Superwizje dla pracowników lecznictwa odwykowego

Zajęcia superwizyjne odbyły się w dniach 18 maja 2003r., 17 września 2003r., 15 października 2003r.,20 grudnia 2003 oraz cykliczne konsultacje programów terapeutycznych dla pacjentów uzależnionych i współuzależnionych, realizowanych w Ośrodku.

Superwizje mają na celu monitorowanie własnej pracy terapeutycznej pracowników lecznictwa odwykowego. Pozwalają na rozwiązywanie własnych problemów w pracy z pacjentem oraz na ujawnienie i zrozumienie własnych ograniczeń i zasobów w pracy terapeutycznej.

W zajęciach superwizyjnych uczestniczyło 6 osób z województwa lubuskiego. – Szkolenie dla lekarzy i terapeutów w zakresie wczesnego rozpoznawania i

interwencji wobec nadmiernie pijących pacjentów poz. Odbyło się ono w Warszawie w dniach 29 – 30 września 2003r. Organizatorem

była Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Warszawie. W szkoleniu uczestniczyły dwie osoby (lekarz psychiatra oraz terapeuta), które

po ukończeniu go otrzymały certyfikat uprawniający do szkolenia lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie: podstawowych problemów alkoholowych, w tym: objawy i kryteria diagnostyczne, zaburzenia i choroby psychiczne spowodowane nadużywaniem alkoholu, destrukcyjna orientacja życiowa, deficyty umiejętności życiowych, profesjonalnej terapii uzależnienia, w tym cele i zadania terapii, indywidualne programy i inne procedury terapeutyczne, typy placówek odwykowych, pomocy i terapii członków rodzin alkoholowych, a w tym koszty zdrowotne adaptacji do patologicznej sytuacji jakie ponoszą osoby współuzależnione, programy pomocy psychologicznej dla członków rodzin alkoholowych, ochrona przed przemocą, innych świadczeń zdrowotnych i socjalnych, a w tym detoksykacji i leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych, leczenia alkoholowych stanów prepsychotycznych, pomocy socjalnej. – Szkolenie „Samorozwój”

Szkolenie odbyło się w dniach 8 – 12 marca 2003r., jako jedno z cyklu 6 spotkań. Przeznaczone jest dla osób z wyższym wykształceniem (lekarzy, psychologów, pedagogów z min. 5 – letnim stażem terapeutycznym). Składa się z dwóch części: 1. Podstawy ruchu ( praca z oddechem, ruchem, ukierunkowanie na przyszłość,

badanie i eksperymentowanie w zamian mechanicznie powtarzanych ćwiczeń, nowy sposób myślenia zamiast jeszcze jednej techniki pracy, zagadnienia stabilności, planowanie strategii pracy z grupą, cechy psychiczne a postawa ciała, umiejętność świadomego i nieświadomego sterowania postawą ciała i ruchem)

2. Psychosomatyka. Praca indywidualna (uczy nowego spojrzenia na diagnostykę, szukania rozwiązań oraz umiejętności specyficznego budowania w odniesieniu do zagadnień psychologicznych i psychiatrycznych, neurologicznych i ortopedycznych)


225

– Staż zawodowy w placówce lecznictwa odwykowego. Staż zawodowy odbyła 1 osoba w terminie 1 – 13. 12.2003r. w Wojewódzkim

Ośrodku Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Stanominie. Zaliczenie stażu zawodowego w lecznictwie odwykowym jest warunkiem koniecznym do uzyskania certyfikatu specjalisty terapii uzależnień.

Uczestniczka stażu uczestniczyła w: procesie przyjmowania pacjenta do Ośrodka, procesie diagnozowania pacjenta, procesie przygotowywania pacjentowi Osobistego Planu Terapii, psychoterapii grupowej, kontakcie indywidualnym, niektórych specyficznych procedurach terapeutycznych, takich jak mikroedukacja, praca nad destrukcją alkoholową, bezsilnością wobec alkoholu a także codziennych Zebraniach Zespołu i Zebraniach Klinicznych. – Konferencja „Postępy terapii medycznej uzależnienia od alkoholu –

spojrzenie interdyscyplinarne” Konferencja odbyła się w Pieczyskach koło Bydgoszczy w dniach 25 – 26

kwietnia 2003. Tematy wiodące: zaburzenia psychiczne u osób uzależnionych od alkoholu,

podwójna diagnoza uzależnienia, uzależnienia mieszane, zaburzenia somatyczne u osób uzależnionych od alkoholu, zaburzenia nastroju i lękowe u osób uzależnionych od alkoholu, cukrzyca, alkoholowy zespół abstynencyjny, zaburzenia psychotyczne u osób uzależnionych od alkoholu, schorzenia wątroby i przewodu pokarmowego osób uzależnionych od alkoholu.

4. Delegacje służbowe osób wyjeżdżających w celu wykonywania zadań zleconych przez Zarząd Województwa Lubuskiego.

W ramach otrzymanej dotacji rozliczono delegacje na wyjazdy w celu dokształcania zawodowego pracowników lecznictwa odwykowego – na Studium Terapii Uzależnień, zajęcia szkoleniowe dla terapeutów DDA oraz superwizje zawodowe.

Z uwagi na dodatkowe środki finansowe uzyskane z opłat za wydawanie zezwoleń

na hurtową sprzedaż alkoholi do 18 %, dofinansowanych zostało kolejnych 29 zadań na łączną kwotę 576.284 zł., złożonych do Urzędu Marszałkowskiego, ale nie dofinansowanych wcześniej ze względu na brak środków. Dofinansowanie dostali: • Teatr im. J. Osterwy w Gorzowie Wlkp. zrealizował spektakl teatralny pt. „Rodzina

Wampira” na kwotę 56.500 zł. 16 przedstawień obejrzało ogółem 5.713 uczniów gorzowskich szkół średnich i

gimnazjalnych. Przedstawienie adresowane również do dorosłej publiczności obejrzały 663 osoby.

Poruszany w przedstawieniu problem uzależnień jest doskonałym punktem wyjścia do dyskusji pedagogów, terapeutów z uczniami w szkołach.

Dzięki nawiązanej współpracy z Gorzowskim Centrum Pomocy Rodzinie i Opieki Społecznej w Gorzowie Wlkp., Miejską Komisją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Gorzowie Wlkp. widzowie bez konieczności zgłaszania się do w/w placówek mogą korzystać z bezpłatnych poradników dołączonych do programów teatralnych. Spektakl cieszył się ogromnym powodzeniem, edukacyjny charakter przedstawieni powoduje ogromne zainteresowanie ze strony placówek oświatowo – wychowawczych.

• Filharmonia Zielonogórska im. Tadeusza Bairda w ramach dofinansowania w wysokości 1.830 zł. zorganizowała koncert symfoniczny dla dzieci i młodzieży z rodzin uzależnionych. Celem koncertu było zaproszenie dzieci i młodzieży z rodzin


226

uzależnionych do Filharmonii na koncert symfoniczny na który często brakuje środków finansowych w rodzinach uzależnionych. Młodzież często kierująca się w życiu wyborami narzucającymi przez środowisko w wielu przypadkach nie zauważa propozycji kulturalnych nie tylko Filharmonii, ale również innych instytucji kulturalnych. Na koncert nieodpłatnie zostały zaproszone dzieci i młodzież z Pogotowia Opiekuńczego w Zielonej Górze, Domu Dziecka w Kożuchowie, Świebodzinie oraz świetlice środowiskowych z Zielonej Góry i okolic. W koncercie wzięła również grupa gimnazjalistów zielonogórskich (Gimnazjum nr 3).

• Muzeum Etnograficzne w Zielonej Górze z siedzibą w Ochli zrealizowało projekt „Rozbudzanie zainteresowań dziedzictwem kulturowym jako aktywna forma przeciwdziałania alkoholowi” na kwotę 12.300 zł. Projekt polegał na działaniach mających na celu rozbudzanie zainteresowań uzależnionych i ich rodzin dziedzictwem kulturowym regionu, Polski i innych krajów oraz zdobywaniem umiejętności z zakresu: tradycyjnych zajęć w dawnym gospodarstwie wiejskim, tradycyjnego rzemiosła i tradycyjnej sztuki ludowej (związanej z plastyka obrzędową w dorocznych i rodzinnych zwyczajach mieszkańców Polski). Dzięki realizacji projektu dzieci, młodzież i dorośli mieli możliwość obcowania z kulturą regionu. Ponadto uczestniczenie w integracyjnych piknikach organizowanych na terenie malowniczego skansenu dodatkowo stanowiło, punkt wyjścia ku zdrowemu stylowi życia i spędzania czasu w grupie. Projekt uwzględniał udział dzieci w wieku szkolnym 7 – 13 lat, młodzieży 14 – 19 lat oraz dorosłych. Z projektu skorzystało 8 świetlic socjoterapeutycznych i opiekuńczo – wychowawczych z terenu Zielonej Góry i Ochli, w tym około 350 osób.

• Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. C. Norwida w Zielonej Górze w – ramach dofinansowania w wysokości 17.200 zł. zorganizowała dwie świetlice dla

dzieci wyposażone w komputer multimedialny. Biblioteka przyjmowała dzieci, którym rodzice nie mogą zapewnić opieki w czasie wolnym od zajęć szkolnych, z rodzin patologicznych z problemem alkoholowym. Stworzone zostało miejsce, gdzie dzieci miały odpowiednie warunki do odrabiania lekcji, własnej nauki, pomocy w nauce, mogły skorzystać z gier i zabaw proponowanych przez prowadzących świetlice i bibliotekarze. Na stałe do świetlic zapisanych było 29 dzieci w wieku od 5 do 13 lat z rodzin wielodzietnych, niepełnych (matka lub ojciec samotnie wychowujących dzieci), ubogich, niezaradnych życiowo, często z problemem alkoholowym. U większości dzieci zauważyć można było duże problemy emocjonalne i przystosowawcze, nadpobudliwość lub nadmierne wyciszenie, nieumiejętność współżycia w grupie rówieśniczej, czasem nawet agresję. Obie świetlice nawiązały kontakty z nauczycielami i pedagogami szkolnymi oraz niektórymi rodzicami, w celu oceny potrzeb dzieci lub przekazania swoich spostrzeżeń i uwag.

– Biblioteka przeprowadziła również cykl spotkań autorskich z Krzysztofem Petkiem, autorem książek dla dzieci i młodzieży na kwotę 2 .000 zł. W spotkaniach uczestniczyła młodzież gimnazjalna a tematyką spotkań wiązała się z problematyką książek autora i jego działalnością dziennikarską oraz jako organizatora obozów – szkół przetrwania. W każdym ze spotkań udział brało co najmniej 40 osób, w Zielonej Górze i Nowej Soli około 80. W rozmowach z autorem przejawiał się temat gotowości pomagania innym w trudnych sytuacjach, przezwyciężania własnych słabości, reagowania na wszelkie zło wśród rówieśników, zwłaszcza przemoc, alkohol.

• Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze zorganizowało: – cykl warsztatów dla dzieci i młodzieży szkolnej związanych z profilaktyką

alkoholową na kwotę 6.000 zł. Celem warsztatów było propagowanie zdrowego stylu życia bez alkoholu oraz kreatywne spędzanie czasu poprzez uczestnictwo w zajęciach interaktywnych. W bloku imprez realizujących zadanie znalazły się: pogadanka na


227

temat profilaktyki alkoholowej, projekcja filmu pt. „Alkohol – droga do nikąd”, w którym przedstawione było zjawisko uzależnienia od alkoholu, jego wpływ na organizm człowieka oraz skutki jego nadużywania, wykłady na temat istoty i historii plakatu jako jednej z najciekawszych dziedzin grafiki użytkowej oraz warsztaty plastyczne w czasie których dzieci i młodzież wykonywały plakat o tematyce przeciwalkoholowej. Najlepsze z tych prac zostaną wyróżnione i nagrodzone podczas prezentowane będą na wystawie „Polski plakat antyalkoholowy” obok profesjonalnych plakatów znanych polskich artystów, która odbędzie się w Muzeum Ziemi Lubuskiej w I kwartale 2004r.

– wystawę współczesnego plakatu polskiego o tematyce antyalkoholowej ze zbiorów własnych i Muzeum Plakatów w Wilanowie. Środki finansowe w wysokości 10.000 zł. zostały wykorzystane na przygotowania związane z realizacją ekspozycji zatytułowanej „Polski plakat antyalkoholowy”. Na wystawie, która odbyła się w I kwartale 2004r. zorganizowanej ze zbiorów Muzeum Plakatu w Wilanowie, zbiorów własnych oraz kolekcji prywatnej Michała Poniża znalazło się ponad 100 plakatów z lat 1950 – 2003 o tematyce alkoholowej. Ekspozycji towarzyszył również plakat informujący o wystawie autorstwa Z. Janka i W. Michorzewskiego oraz katalog z barwnymi reprodukcjami prezentowanych grafik i zaproszenia na wernisaż.

• Lubuski Teatr im. L. Kruczkowskiego w Zielonej Górze – w ramach dofinansowania w wysokości 40.000 zł. wystawił spektakl pt. „Czaszka z

Connemara”. Spektakl edukacyjny (z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych) skierowany jest do młodzieży szkolnej i studentów województwa lubuskiego. Akcja spektaklu rozgrywa się na wyspie, w maleńkiej irlandzkiej miejscowości, jego bohaterowie żyją w rytmie wyznaczonym przez przyrodę. Bohaterowie nie mogą już prawie żyć bez alkoholu, nie potrafią się bez niego porozumiewać. Sztuka pokazuje jak alkohol zmienia i wykrzywia sposób widzenia rzeczywistości, jak niszczy międzyludzkie więzi przekształcając je w wzajemną wrogość i agresje.

– w ramach dofinansowania w wysokości 10.000 zł. wystawił spektakl pt. „Byłam dziewczyną...”. Inscenizacja o charakterze edukacyjnym (z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych) skierowana jest do młodzieży szkolnej i studentów województwa lubuskiego. Spektakl oparty na powieści Barbary Samson, która zwierza się w książce ze swych wątpliwości i nadziei, ale także ze swej łatwowierności, ponieważ podczas swojej pierwszej przygody miłosnej w wieku siedemnastu lat zaraża się wirusem HIV. Jest to inscenizacja która porusza również min. problemy alkoholowe.

– W ramach dofinansowania w wysokości 10.000 zł. Lubuski Teatr wystawił również inscenizację pt. „ Pętla” Spektakl jest opowieścią o tragicznych losach człowieka uzależnionego od alkoholu. Jest zapisem rozpaczliwych i bezskutecznych gestów wykonywanych po to, aby powrócić do upragnionego normalnego życia. Spektakl skłania do refleksji, zmusza do zastanowienia się czy rzeczywiście potrafimy sobie wzajemnie pomagać w najtrudniejszych życiowych sytuacjach. Ze względu na edukacyjny charakter spektaklu, skierowany jest do wszystkich szkół gimnazjalnych, średnich i wyższych uczelni całego województwa lubuskiego.

• Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta w Gorzowie Wlkp. w ramach dofinansowania w wysokości 5.800 zł. zorganizowało 13 spotkań w formie wykładów, zajęć interaktywnych i warsztatowych w oparciu o zasoby własne Muzeum, czyli ekspozycje stałe oraz czasowe – w tym „malarstwo marynistyczne” ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie oraz „Eureka – cuda nauki i techniki” z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Szczecińskiego. Zajęcia zrealizowane w oparciu o wystawę malarską zapoznały


228

uczestników ze sposobami malowania przyrody, sposobami wyrażania uczuć melancholijnych i żywiołowych.

• Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Gorzowie Wlkp. Zorganizowała: – System informacji społecznej o alkoholizmie „Wiem – nie piję” na kwotę 8.809 zł.,

która była ofertą wychowawczo – humanistycznych zajęć biblioterapeutycznych skierowanych bezpośrednio do osób ze środowisk zagrożonych patologiami. W ramach realizacji zadania opracowany został informator „Tam znajdziesz pomoc”, kierujący osoby uzależnione, ich rodziny i opiekunów do wyspecjalizowanych placówek. W ramach dotacji zakupiono wydawnictwa książkowe z zakresu biblioterapii, psychologii, socjologii profilaktyki uzależnień itp. Zbiory biblioteczne wzbogacone zostały również o pakiety edukacyjne na wideoklipach, nabyte w Instytucie Psychologii Zdrowia. Inscenizowane wykłady Jerzego Mellibrudy oraz scenariusze zajęć dydaktycznych, quizy i materiały pomocnicze przeznaczono dla szerokiego kręgu odbiorców, w szczególności do osób, które lepszemu zrozumieniu, na czym polega terapia, będą mogły być bardziej pomocne osobom uzależnionym lub członkom ich rodzin w docieraniu do profesjonalnych placówek (pracownicy socjalni, pedagodzy, policjanci, członkowie gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, lekarze itp.). Kolejnym działaniem w ramach realizacji wniosku była roczna prenumerata czasopisma „Niebieska Linia” – dwumiesięcznika zajmującego się zjawiskiem przemocy w rodzinie.

– Seminarium „Jestem wolny – nie uzależniam się”. W ramach realizacji zadania z zakresu przeciwdziałania alkoholizmowi w kwocie 5.000 zł. przeprowadzono seminarium (jedno w WiMBP w Gorzowie Wlkp. i pięć w bibliotekach powiatów północnej części województwa lubuskiego) przygotowane przez pracowników Biblioteki, którzy koordynowali w/w seminaria. Pierwsza część każdego z sześciu seminarium polegała na wprowadzeniu w problematykę uzależnienia. Podczas wykładu przedstawiano lokalne zagrożenia uzależnieniami, następnie interpretowano alarmujące wyniki badań statystycznych, przeprowadzonych wśród młodzieży gorzowskich szkół gimnazjalnych i ponadpodstawowych, następnie omawiano fazy uzależnienia od alkoholu i objawy choroby. Uczestnicy spotkania mieli okazje zapoznać się z treścią wystawy „Dać szansę – uzależnienia”, której informacyjny charakter poruszał tematy społeczne ważne, związane z patologiami. Czas trwania seminarium to cztery pełne godziny, ale gorące dyskusje często przedłużały seminarium o 1 godzinę i więcej. Udział w seminarium wzięło 151 osób.

– „Szlak przygody” cykl spotkań autorskich Krzysztofa Petka z dziećmi i młodzieżą ze środowisk zagrożonych problemem alkoholowym na kwotę 4.482 zł. W szczegółowym zakresie rzeczowym proponowanego do realizacji zadania założono udział około 200 osób biorących udział w cyklu spotkań z Krzysztofem Petkiem. Faktycznie udział wzięło ponad 500 osób. Teksty Petki pokazały, że posiadają duże walory edukacyjne i dydaktyczne. Potwierdziły, że mogą być dobrym materiałem do pracy, szczególnie z tymi, gdzie w domach dominuje alkohol, brak jest wzajemnego poszanowania i pozytywnych wzorców osobowych i zachowań. Spotkania dały szansę dostrzeżenia przez młodzież pozytywnych wartości takich jak: przyjaźń, wzajemna pomoc, szukanie dobra, umiejętności walki z przeciwnościami.

– Utworzenie „Tęczowej biblioteki – przeciwko brudnym podwórkom”. Zadanie zrealizowano na kwotę 56.000 zł. W ramach tego zadania w ośmiu bibliotekach dziecięcych w Gorzowie Wlkp. stworzono dla dzieci i młodzieży alternatywne od uzależnień formy i sposoby spędzania wolnego czasu, a tym samym przeciwdziałanie patologiom poprzez: pomoc w odrabianiu lekcji, zajęcia plastyczne, animacje, spotkania z ciekawymi ludźmi. Najlepsze osiągnięci, które Biblioteka uzyskała były w


229

programach tj. prezentacje ulubionych książek, konkursy, głośne czytanie baśni, legend, formy żywego słowa, formy wizualne, zajęcia z elementami zabawy z wykorzystaniem dramy, zastosowaniem improwizacji oraz innych przeróżnych form, gdzie książka służy tylko jako pretekst, punkt spotkań z muzyką i własną twórczością plastyczną i literacką dzieci. Wszystkie te działania mają na celu krzewienie wśród dzieci i młodzieży przyjemności czytania, wytworzenie pozytywnej motywacji do lektury i biblioteki – jako formy – alternatywnego od zagrożeń i patologii spędzania wolnego czasu.

• Regionalne Centrum Animacji Kultury w Zielonej Górze w ramach dofinansowanie na kwotę 13.100 zł. współrealizował Wojewódzki Przegląd Teatrów Amatorskich WOPTA 2003 ph.: „Być albo nie być...?” na scenie kameralnej Lubuskiego Teatru im. L. Kruczkowskiego oraz sali Biura Wystaw Artystycznych. Integralna częścią Przeglądu były organizowane tydzień później w Ośrodku Szkolno – Wychowawczych w Przytoku – warsztaty teatralne. W foyer teatru powstał punkt informacyjny z ulotkami, plakatami i informacjami dotyczącymi problematyki alkoholowej. Materiał udostępnione były od Biura ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych z Zielonej Góry. Równocześnie każdego dnia przed rannymi i popołudniowymi blokami prezentacji na widowni rozpropagowane były ulotki zawierające hasło: „Alkohol kradnie wolność”. W przeglądzie wzięły udział 22 zespoły teatralne z całego województwa. Tematyka wielu z zaprezentowanych spektakli dotyczyła problemów młodego człowieka zagubionego w dzisiejszej rzeczywistości, nieustannie poszukującego sensu życia, podatnego na rozmaite pokusy, choćby sięgania po środki odurzające. Ostatnim etapem realizowanej przez RCAK imprezy stały się warsztaty teatralne, które były kontynuacją i podsumowaniem WOPTY. Udział w nim brali instruktorzy teatralni, opiekunowie dziecięcych grup teatralnych, nauczyciele, studenci i młodzież szkół średnich (ponad 40 osób).

• Zielonogórski Policyjny Klub Sportowy „Gwardia” w Zielonej Górze zorganizował obozy sportowe z udziałem dzieci i młodzieży z rodzin patologicznych i zagrożonych chorobą alkoholową na łączną kwotę 7.000 zł. Celem zgrupowania było podniesienie poziomu sprawności ogólnej dzieci i specjalistycznej zawodników oraz preferowanie formy aktywnego wypoczynku, niezbędnego dla regenerowania sił po całorocznych zajęciach szkolnych. Zajęcia odbywały się w różnych grupach biorąc pod uwagę poziom wyszkolenia i wiek dzieci. Często organizowane były gry i zabawy, a trenerzy wykorzystywali organizatorskie umiejętności i własne inicjatywy dzieci w realizowaniu programu na obozie. Znajdujące się w pobliżu akweny wodne (jezioro/morze) pozwoliły na zabawy w wodzie, naukę pływania oraz przejażdżki kajakami. W obozach udział wzięło łącznie 64 uczestników w tym 6 trenerów.

• Terenowy Oddział Stowarzyszenia Ochotniczych Hufców Pracy w Wiechlicach w ramach dofinansowania w wysokości 6.000 zł. zorganizował projekt zajęć socjoterapeutycznych dla młodzieży z rodzin z problemem alkoholowym połączony z dwudniową wycieczką do Krakowa – Oświęcimia – Wieliczki oraz festyn sportowy. Adresatami zadania były osoby w wieku 15 – 18 lat, młodzież pochodziła z rodzin dotkniętych problemem alkoholowym.

Celem zadania było poznanie przez uczestników innego środowiska, zabytków, narodowego dziedzictwa kultury, rozwijanie zainteresowań, rozwijanie chęci do podejmowania wysiłku, kształtowanie pozytywnego wizerunku własnego „Ja” wśród uczestników wycieczki, ćwiczenie swobodnego i kulturalnego wypowiadania się, kształtowanie wrażliwości emocjonalnej, stworzenie miłej, przyjemnej i swobodnej atmosfery oraz ułatwienie nawiązania więzi miedzy członkami grupy. Udział w zadaniu wzięło 50 osób.


230

• Fundacja „Contra Crimen” w Gorzowie Wlkp. prowadziła działania profilaktyczno – edukacyjne w zakresie zapobiegania alkoholizmowi i przemocy wśród nieletnich w ramach programu prewencyjnego pn. „LUPO” na kwotę 14.000 zł. W ramach programu wydano w nakładzie 13.200 egzemplarzy „Mały elementarz bezpieczeństwa” przeznaczony dla uczniów drugich klas szkół podstawowych. Książeczka zawiera treści związane z bezpiecznymi zachowaniami dzieci w drodze do i ze szkoły, rad jak bezpiecznie bawić się oraz jak nie zostać ofiarą przestępczego działania. Uczniów klas drugich odwiedził dzielnicowy, który osobiście przekazał elementarze i przeprowadził pogadankę na temat bezpiecznych zachowań. Wydano również w nakładzie 13.000 egzemplarzy „Kalendarz Przyjaciela Lupo” dla uczniów klas trzecich szkół podstawowych województwa lubuskiego. Realizując założenia Turnieju Wiedzy o Bezpieczeństwie przeprowadzono cykl zajęć profilaktyczno – edukacyjnych z uczniami IV – VI klas szkół podstawowych oraz gimnazjalistami. Zajęcia miały różne formy, były to: pogadanki, debaty, projekcje filmów. Głównym celem zajęć było podniesienie świadomości uczniów w zakresie zagrożeń jakie niosą ze sobą alkoholizm i przemoc. Podsumowaniem zajęć w szkołach było przeprowadzenie konkursów wiedzy, w których uczestnicy muszą wykazać się wiedzą między innymi z zakresu szkodliwości uzależnień, w tym alkoholizmu. Najlepsza dziesiątka weźmie udział w finale wojewódzkim. W 2003r. do rozgrywek turniejowych zaangażowano ponad 26.000 uczniów województwa lubuskiego.

• Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnień i Współuzależnień w Zielonej Górze realizował – „Usługi terapeutyczne świadczone dla mieszkańców województwa lubuskiego” na

kwotę 14.810 zł. – W okresie od 15 stycznia 2003r. do 10 marca 2003r. zrealizowano w WOTUW 1650

konsultacji terapeutycznych w zakresie leczenia osób uzależnionych i ich rodzin. – „Usługi terapeutyczne świadczone dla mieszkańców województwa lubuskiego” na

kwotę 36.000 zł. W okresie od 01 lipca 2003 r. do 31 października 2003r. zrealizowano w WOTUW

3658 konsultacji terapeutycznych w zakresie leczenia osób uzależnionych i ich rodzin. • Związek Harcerstwa Polskiego Komenda Chorągwi Ziemi Lubuskiej w Zielonej

Górze – w ramach dofinansowania w wysokości 62.810 zł. zorganizował zimowisko dla dzieci

z rodzin patologicznych w których występuje bardzo duże zagrożenie alkoholizmem. Celem zadania było dostarczenie wiedzy dotyczącej niekorzystnego wpływu alkoholu, kompensowanie niedostatków rozwojowych, zaniedbań u dzieci i młodzieży, budowanie pozytywnego obrazu siebie, umiejętności podnoszenia samooceny młodych ludzi, umiejętności rozładowania stresów, konstruktywnego rozwiązywania problemów, rozwijanie świadomości osobistych celów i wartości jakie młodzież stosuje w swym życiu, rozumienie oraz umiejętności analizowania podstawowych struktur grupy oraz dynamiki życia w grupie. Zimowisko odbyło się w okresie od 18 – 25.01.2003r. i objęło 55 dzieci oraz w okresie od 25.01 – 01.02.2003r. i objęło również 55 dzieci.

– w ramach dofinansowania w wysokości 79.200 zł. zorganizował obóz letni dla dzieci i młodzieży z rodzin patologicznych zagrożonych chorobą alkoholową. Celem zadania była profilaktyka w zakresie przeciwdziałania uzależnieniom, wzmacnianie czynników pozytywnych, stworzenie grupy jako tła rozpoznawania problemów uczestników i pomocy w ich rozwiązywaniu, kształtowanie umiejętności komunikacji interpersonalnej – poznawanie siebie i innych, rozwój artystyczny poprzez zajęcia plastyczne, muzyczne, warsztaty, naukę śpiewania i tańca, festiwale; uwrażliwienie


231

uczestników obozu na piękno natury, sztuki, potrzeby innych ludzi, szerokie oddziaływania służące lepszemu rozumieniu siebie i innych i rozpoznawaniu swoich słabych i mocnych stron; stwarzanie warunków do rozwoju zainteresowań i doskonalenia umiejętności dzieci i młodzieży, wyrabianie zaradności życiowej, rozwijanie umiejętności współdziałania w grupie. Obozy odbyły się w okresie od 09 – 17.08.2003r. i uczestniczyło w nim 60 dzieci oraz od 17 – 25.08.2003r. i uczestniczyło w nim również 60 dzieci.

– zrealizował obóz harcerski dla dzieci i młodzieży „I Ty możesz być wielki” na kwotę 75.000 zł. Celem obozu było kształtowanie umiejętności komunikacji interpersonalnej – poznawanie siebie i innych, poprawienie sprawności fizycznej poprzez aktywny wypoczynek, zajęcia sportowe dostosowane do grup wiekowych (gry, konkursy, rozrywki), zaspokojenie potrzeb bezpieczeństwa, zrozumienia siebie, samoakceptacji, kontaktów społecznych, doskonalenie własnych umiejętności poprzez różne formy aktywności w życiu obozowym, promowanie „zdrowego” spędzania wolnego czasu, stworzenie warunków do przeżycia wspaniałej przygody wakacyjnej. Obozy odbyły się w okresie od 23.06 – 06.07.2003r. i uczestniczyło w nim 80 dzieci, 06 – 17.07.2003r. i uczestniczyło w nim 109 dzieci oraz w okresie od 19.07 – 01.08.2003r. i uczestniczyło w nim 111 dzieci.

– ZHP zorganizowało również Seminarium kadry „Jakość życia” w ramach Spróbujmy inaczej 2003 na kwotę 2.500 zł. Celem szkolenia było uwrażliwienie instruktorów na problem alkoholizmu wśród dzieci i młodzieży, przygotowanie do diagnozowania symptomów uzależnienia od alkoholu, przygotowanie do prowadzenia zajęć profilaktycznych, skutecznej pierwszej pomocy w sytuacjach kryzysowych (problem alkoholizmu w rodzinie), przygotowanie do podejmowania działań wspierających poprawny rozwój oraz przygotowanie wychowawców do pracy w środowiskach lokalnych – oddziaływania na dzieci nie zrzeszone w ZHP. W seminarium udział wzięło 68 drużynowych – wychowawców pracujących z dziećmi i młodzieżą w różnych środowiskach w województwie lubuskim.

• Lubuskie Stowarzyszenie „Trzeźwość” w Zielonej Górze zrealizowało zadanie: kontynuacja wydania czasopisma o charakterze informacyjno – edukacyjnym „Nasz Wybór” w ramach dofinansowanie w wysokości 7.500 zł. Czasopismo poświęcone jest profilaktyce i terapii uzależnień oraz promocji zdrowia, popularyzacji wiedzy o zagrożeniach alkoholizmem oraz zjawiskami patologii; pomoc nauczycielom i wychowawcom oraz innym grupom społecznym w procesie wychowania i profilaktycznego oddziaływania na dzieci i młodzież. Jednym z założeń wydawnictwa jest wzmocnienie roli nauczycieli i wychowawców jako partnerów w procesach dydaktycznych i wychowawczych. Stowarzyszenie ze środków profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych wydało 3 numery po 1000 sztuk każdy numer.

• Stowarzyszenie „Perspektywa” w Zaborze zorganizowało koncert w ramach ogólnopolskiej akcji „Alkohol – dostęp nieletnim wzbroniony” na kwotę 5 000 zł. Poza podstawowym celem, jakim było uwrażliwienie dorosłych na dostępność alkoholu przez dzieci i młodzież, akcja ta była pretekstem do zaproponowania młodym ludziom alternatywnych form spędzania wolnego czasu niż picie alkoholu. Na scenie wystąpiły zespoły amatorskie z zielonogórskich liceów i szkoły w Zaborze, które wykonywały specjalnie na ten koncert przygotowane utwory o tematyce związanej z szeroko pojętym problemem uzależnień. Dziecięca Sekcja Karate z Zielonogórskiego Klubu Sportowego zaprezentowała pokaz wschodnich sztuk walki. Zwieńczeniem akcji był koncert Makowiecki Band, który zagrał specjalnie dla dzieci objętych programem profilaktyki antyalkoholowej. W akcji profilaktycznej i koncercie brało udział około 700 osób.


232

• Stowarzyszenie Pomocy Osobom Uzależnionym „Przełom” w Gorzowie Wlkp. w ramach dofinansowania w wysokości 4.443 zł. zorganizowało imprezę dla mieszkańców województwa lubuskiego „Doceń życie na trzeźwo” . Poprzez konkursy i rozdawane ulotki promowany był zdrowy styl życia wolny od uzależnień i innych zagrożeń społecznych, kształtowano i wzmacniane trzeźwe postawy wśród mieszkańców województwa lubuskiego (zarówno dzieci i młodzież jak i u dorosłych), popierano trzeźwą i konstruktywną rozrywkę oraz impreza pomogła zagrożonym lub uzależnionym mieszkańcom województwa w rozpoznaniu własnego problemu i wskazania miejsca fachowej pomocy. Program imprezy przewidywał bogatą część artystyczną – występy 4 gorzowskich solistów; zespołu tańca współczesnego, Keyboard Bandu, kapeli „Retro” oraz zespołu dziecięcego „Buziaki”. W trakcie festynu odbywały się liczne konkursy z nagrodami oraz gry i zabawy zręcznościowe; uczestnicy mogli poczęstować się darmowa porcja grochówki a także obserwować pokazy Straży Pożarnej oraz Policji. Możliwość zmierzenia ciśnienia, zabawy w wesołym miasteczku, skorzystania z porad kosmetyczki itp. były dodatkowymi atrakcjami imprezy.

• Stowarzyszenie Pomocy Bliźniemu im. Brata Krystyna w Gorzowie Wlkp. zrealizowało zadanie „Organizacja paczek z okazji „Mikołaja” dla dzieci z rodzin wielodzietnych, niepełnych dotkniętych bezrobociem i alkoholizmem” na kwotę 3.000 zł. Celem zadania był zakup paczek świątecznych ze słodyczami i żywnością dla dzieci uczęszczających do świetlic socjoterapeutycznych i ich młodszemu rodzeństwu z rodzin ubogich i patologicznych.

Środki finansowe zostały wykorzystane na 50 zadań, na łączną kwotę 676.284 zł i rozliczone zostały do 31 grudnia 2003 roku.


233

10.5. Województwo Łódzkie


programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych • Udzielono pomocy merytorycznej 50% gmin województwa łódzkiego. W roku 2003

pomoc ta polegała na udostępnianiu gminom materiałów informacyjno – edukacyjnych niezbędnych do prawidłowej realizacji gminnych programów (wojewódzki program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na lata 2003 – 2005, ulotki o działalności RCPS, ulotki i informatory z adresami instytucji świadczących pomoc dla osób z problemem uzależnień, plakaty i podręczniki do realizacji programów pn. „Agresja w szkole” i „Bezpieczna młodzież”).

• Aktywnie uczestniczono w posiedzeniach komisji merytorycznych i sesjach Rady Gmin/Miast, na których przyjmowane były gminne/ miejskie programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. W 2003 roku Dyrektor RCPS – koordynator wojewódzkiego programu uczestniczył w kilkunastu sesjach Rad Gminy/ Miast przedstawiając diagnozę problemów alkoholowych na terenie województwa łódzkiego.

• Aktywnie uczestniczono w organizowanych przez gminy i powiaty konferencjach, spotkaniach, naradach dotyczących problematyki uzależnień. Dyrektor RCPS wziął udział w ponad 30 spotkaniach i konferencjach organizowanych przez koordynatorów gminnych programów lub osoby odpowiedzialne za przeciwdziałanie patologiom społecznym w gminach i powiatach.

• Organizowano spotkania z przedstawicielami gmin i powiatów. W 2003 roku zorganizowano 2 spotkania. Wynikały one z potrzeby wprowadzenia rozwiązań systemowych na poziomie gminy i powiatów w zakresie przeciwdziałania patologiom społecznym, w szczególności tworzenia strategii przeciwdziałania narkomanii na poziomie gmin i powiatów. W spotkaniach uczestniczyli koordynatorzy gminnych programów, przedstawiciele: Urzędów Starostw Powiatowych, PCPR – ów, Miejskich i Powiatowych Komend Policji, Sadu Okręgowego w Łodzi, Kuratorium Oświaty, Poradni Psychologiczno – Pedagogicznych, Zakładów Leczenia Uzależnień, Narodowego Funduszu Zdrowia i organizacji pozarządowych. W każdym ze spotkań wzięło udział ponad 100 osób. Środki finansowe wydatkowane na realizację zadania: 6.799, – zł Osiągnięte efekty: Prowadzona współpraca z samorządami lokalnymi pozwoliła na lepszą realizację gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, a tym samym wojewódzkiego programu.

2. Prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli społeczności lokalnych zaangażowanych w działania profilaktyczne i naprawcze, a w szczególności dla koordynatorów gminnych programów oraz członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych Dyrektor RCPS brał udział w szkoleniu koordynatorów/członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych z terenu województwa łódzkiego w zakresie obowiązującego prawodawstwa (ustawa o wychowaniu w trzeźwości ...., rozporządzenie ministra zdrowia z 31 grudnia 1999 roku). Środki finansowe wydatkowane na realizację zadania: 0, – zł Osiągnięte efekty: W roku 2003 przeszkolono 40 osobową grupę koordynatorów gminnych programów oraz członków gminnych komisji.


234

3. Wspieranie rozwoju i modernizacji usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin – utworzenie Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia oraz wdrażanie rozporządzenia Ministra Zdrowia z 31 grudnia 1999 roku w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego. • Przekazano środki finansowe dla 6 zakładów opieki zdrowotnej dla których organem

założycielskim jest Zarząd Województwa Łódzkiego na modernizację zakładów lecznictwa odwykowego. Modernizację rozpoczęto i zakończono w 4 ZOZ – ach: Szpitalu Wojewódzkim im. Jana Pawła II w Bełchatowie, Wojewódzkim Szpitalu Opieki Długoterminowej i Hospicyjnej w Sieradzu, Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w Skierniewicach, Wojewódzkim Szpitalu Psychiatrycznym w Warcie; w 2 – ch ZOZ – ach zakończenie modernizacji nastąpi do 31 marca 2004 roku: Specjalistycznym Psychiatrycznym Zespole Opieki Zdrowotnej w Łodzi i Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Zgierzu. W przypadku 2 – ch ostatnich ZOZ – ów modernizacja dotyczy dwóch zakładów; w Łodzi – Oddziału Odwykowego Szpitala im. J. Babińskiego i Wojewódzkiego Ośrodka Leczenia Uzależnień; w Zgierzu – dotyczy Oddziału Odwykowego i nowotworzonego Dziennego Oddziału Odwykowego.

• Przeszkolono 15 pracowników zakładów leczenia odwykowego, absolwentów Studium Pomocy Psychologicznej w zakresie Letniej Szkoły Psychologii Zdrowia w Szczyrku.

• Realizowano we współpracy z Samodzielnym Publicznym Zakładem Opieki Zdrowotnej – Miejskim Ośrodkiem Profilaktyki i Terapii Uzależnień w Łodzi program „MARKUS” – program terapii uzależnienia i współuzależnienia dla dzieci i ich rodziców dotkniętych rozpadem rodziny, spowodowanym pogłębiającym się zespołem uzależnienia od alkoholu”. Programem objęto 7 osób dorosłych i 10 – cioro dzieci. Środki finansowe wydatkowane na realizację zadania: 649.112 zł. Osiągnięte efekty: Poprzez modernizację zakładów lecznictwa odwykowego zwiększono dostępność do usług terapeutycznych osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych. Utworzono nowy zakład leczenia odwykowego – Dzienny Oddział Odwykowy w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Zgierzu. Kontynuowano realizację programu pt. „Markus”, w ramach którego następne 7 matek starających się o odzyskanie praw rodzicielskich, zaprzestało picia alkoholu.

4. Zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu przebywających w zakładach karnych • Realizowano we współpracy ze Stowarzyszeniem Samopomocowym „Abakus”

program edukacyjno – terapeutyczny z osadzonymi w jednostkach penitencjarnych i osobami po opuszczeniu zakładów karnych. Zadanie, wzorem lat ubiegłych, przeprowadzono w Zakładach Karnych w Łowiczu, Łęczycy, Sieradzu, ZK Nr 1 i Nr 2 w Łodzi oraz w Areszcie Śledczym w Łodzi.

• Zorganizowano we współpracy z Centrum Terapii Krótkoterminowej w Łodzi szkolenie dla kadry kierowniczej jednostek penitencjarnych z terenu województwa łódzkiego pt. „Przeciwdziałanie agresji w grupach rówieśniczych – postępowanie terapeutyczne wobec osadzonych sprawców przemocy”. Podczas trzydniowego szkolenia przekazano uczestnikom wiedzę i umiejętności pracy ze sprawcą przemocy, osadzonym w zakładzie karnym. Środki finansowe wydatkowane na realizację zadania: 4.079 zł. Osiągnięte efekty: Przygotowano do pracy ze sprawcami przemocy 18 funkcjonariuszy z jednostek penitencjarnych z terenu województwa łódzkiego.


235

Przeszkolenie funkcjonariuszy przyczyni się do rozwiązania wielu problemów występujących w jednostkach penitencjarnych z osadzonymi agresywnymi, stosującymi przemoc wobec innych osadzonych.

5. Wdrażanie metod wczesnej diagnozy i krótkich interwencji wobec nadużywających alkoholu pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej – edukacja lekarzy i innych pracowników służby zdrowia w zakresie jej stosowania w praktyce lekarzy rodzinnych • Szkolenie dla lekarzy i pielęgniarek zorganizowano w roku 2002. Do udziału w

szkoleniu zaproszono wszystkich lekarzy rodzinnych, internistów z POZ, lekarzy z NZOZ, a także pielęgniarki. Udział w szkoleniu wzięło 64 lekarzy i 173 pielęgniarek. Szkolenie zorganizowano we współpracy z Wojewódzkim Ośrodkiem Leczenia Uzależnień i Wojewódzkim Centrum Zdrowia Publicznego. Koordynacją szkoleń na terenie województwa zajął się Wojewódzki Ośrodek Leczenia Uzależnień SPZOZ w Łodzi.

6. Wspieranie rozwoju nowoczesnych programów profilaktycznych realizowanych w środowisku szkolnym i rodzinnym oraz w grupach podwyższonego ryzyka • Zorganizowano naradę szkoleniową i 3 – dniową konferencję wykładowo –

warsztatową pt. ”Bezpieczna młodzież” z udziałem nauczycieli i uczniów 33 szkół ponadgimnazjalnych. Podczas konferencji przeprowadzono warsztaty nt. tworzenia szkolnych programów profilaktycznych, będących odpowiedzią na problemy występujące w szkole. Do najczęściej zgłaszanych problemów należały: agresja w szkole, brak dobrej komunikacji między uczniem a nauczycielem, alkoholizm i narkomania. Wykłady przeprowadzili przedstawiciele Kuratorium Oświaty, Uniwersytetu Łódzkiego, Sądu Okręgowego w Łodzi, Policji, organizacji pozarządowych – realizatorzy szkolnych programów profilaktycznych. Udział w konferencji wzięło 33 nauczycieli i 150 uczniów – liderów młodzieżowych.

• Ww. zadanie realizowane było w województwie łódzkim głównie przez organizacje pozarządowe. Oto niektóre z nich: a. Łódzkie Stowarzyszenie Psychoedukacyjne w Łodzi realizowało program

wczesnej profilaktyki uzależnień dla klas I – III szkoły podstawowej pt. „Zdrowym być”. Celem programu było podniesienie poziomu świadomości dzieci w obszarze zagrożeń związanych z substancjami psychoaktywnymi, motywacja i aktywizowanie do zdrowego stylu życia. Programem objęto 152 uczniów z Łodzi i gmin ościennych.

b. Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Zawodowego Pielęgniarek i Położnych „PRO – FUTURA” w Sieradzu realizowało program „Droga Donikąd” opracowany w oparciu o własny Program Edukacji Zdrowotnej Dla Dzieci i Młodzieży Szkolnej Na Lata 2001 – 2003. Programem objęto 385 uczniów z terenu powiatu sieradzkiego.

c. Centrum Edukacji i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w Łodzi realizowało program profilaktyczno – edukacyjno – informacyjny dla dzieci i młodzieży i ich rodzin, grup podwyższonego ryzyka dotyczącej profilaktyki uzależnień. W programie wzięło udział 120 uczniów.

d. Fundacja „Człowiek i Środowisko” w Łodzi realizowała program wczesnej profilaktyki dla dzieci i młodzieży szkolnej „Lider” – w 2003 roku „Lider” był poświęcony przemocy i agresji w szkole. Uczestnikami zajęć było 1300 uczniów z 53 szkół gimnazjalnych i średnich z terenu województwa łódzkiego oraz około 1200 osób uczestniczących w wakacyjnej edycji programu.

e. Fundacja Na Rzecz Rozwoju Powiatu Wieluńskiego realizowała program profilaktyki problemowej i interwencji – POPLON. Udział w programie wzięli: dzieci – uczestnicy programów profilaktycznych: 448, rodzice dzieci


236

uczestniczących w programach: 150, nauczyciele: 5, osoby nadużywające alkoholu: 34, małżonkowie osób nadużywających alkoholu: 73. Miejscem realizacji programu były ośrodki wiejskie, głównie szkoły, ale również kościół i urząd.

f. Programy profilaktyczne dla dzieci i młodzieży z grup podwyższonego ryzyka realizowane były również w świetlicach środowiskowych i socjoterapeutycznych działających przy Stowarzyszeniach. W ogółem 21 świetlicach środowiskowych prowadzono zajęcia o różnej tematyce, dotyczące między innymi: szkodliwości używek i ich destrukcyjnego wpływu na organizm dziecka, AIDS i HIV, komunikacji w grupie, tolerancji, zasad dobrego wychowania, agresji i przemocy, sposobów radzenia sobie ze stresem. Prezentowano również wzorce prawidłowych zachowań w różnych sytuacjach życiowych, rodzinnych i środowisku rówieśniczym. Dzieci miały możliwość zdobycia informacji na temat konstruktywnych sposobów spędzania wolnego czasu, otrzymania pomocy w sytuacjach trudnych i kryzysowych, pomocy materialnej, pomocy w nauce, otrzymania posiłku. Programami świetlic objęto ogółem 635 dzieci i młodzieży. Środki finansowe wydatkowane na realizację zadania: 18.610 zł. Uwaga: kwota środków na realizację ww. zadania przez organizacje pozarządowe ujęta została w ogólnej kwocie dotacji dla organizacji pozarządowych przy pkt. 10 „Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe….”) Osiągnięte efekty: Programami profilaktycznymi realizowanymi w środowisku szkolnym i rodzinnym oraz w grupach podwyższonego ryzyka objęto ponad 4000 osób.

7. Wspieranie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych we współpracy z policją, pomocą społeczną, placówkami lecznictwa odwykowego, powiatowymi centrami pomocy rodzinie oraz gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych. • Prowadzono współpracę z gminami i powiatami województwa łódzkiego w zakresie

profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w województwie, w tym przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Przekazywano materiały informacyjno – edukacyjne. Wspierano niektóre gminy, np. pokryto koszt szkolenia pracowników socjalnych z miasta i gminy Łask z zakresu przeciwdziałania przemocy wobec dzieci.

• Utworzono wojewódzki Ośrodek Przeciwdziałania Przemocy z Pokojem Bezpiecznych Przesłuchań dla Dzieci – Ofiar Przemocy. Powstał on w wyniku współpracy Zarządu Województwa Łódzkiego z Sądem Okręgowym w Łodzi i Komendą Wojewódzką Policji.

• Zadanie realizowano również we współpracy z organizacjami pozarządowymi, które otrzymały dotacje na realizację programu profilaktycznego i naprawczego związanego z przemocą w, kryzysami rodzinnymi, przestępstwami i wypadkami”. Oto niektóre z nich: a. Terenowy Komitet Ochrony Praw Dziecka w Łodzi – prowadził punkt

interwencyjny dla ofiar i sprawców przemocy domowej. Programem objęto 77 osób. Z pomocy psychologa i pedagoga skorzystało 40 osób, natomiast z porad prawnika 20 osób. Ponadto w ramach pracy Punktu Interwencyjnego przyjęto 60 zgłoszeń, w tym 34 osobiste i 26 telefonicznych. Liczba podjętych w tym okresie interwencji wyniosła 54.

b. Stowarzyszenie Promocji Zdrowia i Psychoterapii w Łodzi – realizowało zajęcia rozszerzające działalność podstawową Ośrodka Terapii Rodzin – dla osób


237

doświadczających przemocy domowej. Zajęciami grupowymi objęto 20 dzieci w wieku 5 – 14 lat, 19 matek i 1 mężczyznę. Zadanie realizowane w Hotelu dla Matek z Dziećmi Chroniących się przed Przemocą w Łodzi.

c. Skierniewickie Stowarzyszenie Rodzin Abstynenckich „Ametyst” – w ramach programu prowadziło konsultacje prawne, psychologiczne dla ofiar przemocy. Odbywały się również dyżury pierwszego kontaktu z ofiarami przemocy. Ogółem w programie uczestniczyło 978 osób, udzielono również ok. 4000 tysięcy porad telefonicznych.

d. Łódzkie Towarzystwo Wspierania Dziecka i Rodziny „Lokomotywa” – realizowało program „ Mama, tata i ja – rekonstrukcja więzów i relacji w rodzinie”. W ramach programu, w Ośrodku Wypoczynkowym w Tarasie nad Pilicą odbył się turnus terapeutyczny, w którym uczestniczyło 8 rodzin, w tym 15 dzieci.

e. Liga Kobiet Polskich Zarząd Łódzki – realizowała program Punktu Konsultacyjnego dla Ofiar Przemocy. W ramach programu prowadzone były konsultacje pracownika socjalnego, psychologa i policjanta. Ogółem udzielono 88 porad.

f. Centrum Praw Kobiet Oddział w Łodzi – realizowało program „Pomoc prawna i wsparcie psychologiczne ofiar przemocy, oraz budowanie Koalicji przeciw Przemocy w pięciu małych miastach regionu łódzkiego”. W ramach programu z porad prawnych i psychologicznych skorzystało 225 osób.

g. Caritas Archidiecezji Łódzkiej Dom Dziennego Pobytu w Łodzi – realizował „Program interwencyjny skierowany do osób/ rodzin znajdujących się w kryzysie”. Programem objęto 52 osoby które skorzystały z porad psychologa.

h. Stowarzyszenie Wspierania Rodziny „ Bakcyl” w Łodzi – w ramach programu prowadzono grupę wsparcia dla ofiar przemocy i grupę psychoedukacyjną dla osób uwikłanych w przemoc domową, osób będących w kryzysie. Programem objęto 102 osoby (82 osoby jedna grupa i 20 osób druga grupa).

i. Fundacja „Praesterno” – Oddział w Łodzi. Centrum Informacji i Pomocy Psychologicznej „ Azyl” ( Specjalistyczny Ośrodek Pomocy Ofiarom Przemocy i Handlu Ludźmi). W ramach programu realizowanego w siedzibie Fundacji, z pomocy skorzystało 120 osób.

j. Fundacja Pomocy Rodzinie „ Opoka” w Łodzi – Prowadzenie Ośrodka Wsparcia Dla Rodzin. W ramach programu pomocy udzielonej przez lekarza medycyny sądowej, psychologa, psychiatrę, pedagoga w Ośrodku Wsparcia Dla Rodzin mieszczącym się w siedzibie Fundacji, skorzystało 101 dorosłych, oraz 131 dzieci.

k. Fundacja „ Równe Szanse” – w ramach Programu „Dać Szansę” aktywizacji społecznej i zawodowej dla osób i rodzin znajdujących się w kryzysie skorzystało 47 osób. Środki finansowe wydatkowane na realizację zadania: 224.797 zł (dotyczy Utworzenia Ośrodka Przeciwdziałania Przemocy z Pokojem Bezpiecznych Przesłuchań). Uwaga: kwota środków na realizacje ww. zadania przez wymienione organizacje została ujęta w ogólnej kwocie dotacji dla organizacji pozarządowych przy pkt. 10 „Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe….”) Osiągnięte efekty: W grudniu 2003 roku we współpracy z Sądem Okręgowym w Łodzi oddano Ośrodek Przeciwdziałania Przemocy, a w nim Pokój Bezpiecznych Przesłuchań Dzieci – Ofiar Przemocy, w ramach programu „Dziecko pod


238

parasolem prawa”. Uruchomienie Ośrodka pozwoli na lepszą realizację ww. zadania.

8. Rozwój edukacji publicznej i szkolenia przedstawicieli różnych zawodów w zakresie problemów alkoholowych. • Podpisano w maju 2003 roku Porozumienie Ramowe pomiędzy Województwem

Łódzkim a Telewizją Polską S.A. w Warszawie Oddziałem Terenowym w Łodzi na prowadzenie wspólnych przedsięwzięć na rzecz podnoszenia jakości życia mieszkańców i rozwiązywania problemów społecznych. W wyniku porozumienia zawarto umowę, której efektem była emisja na antenie III programu TVP w okresie od 14 października 2003 r. do 09 grudnia 2003 r., programu pod tytułem: „Prowokacje”.

• Organizowano we współpracy z ruchem trzeźwościowym turnieje sportowe propagujące życie w trzeźwości, a także bieg trzeźwościowy do Madjugorie. W turniejach propagujących życie bez alkoholu brały udział Stowarzyszenia Abstynenckie i Kluby AA z terenu województwa łódzkiego. Turnieje odbywały się z udziałem całych rodzin: osób uzależnionych od alkoholu i współuzależnionych.

• Zorganizowano we współpracy z Skierniewickim Stowarzyszeniem Rodzin Abstynenckich „Ametyst”, II Ogólnopolską Spartakiadę Sportową Ruchów Trzeźwościowych i Klubów AA w Skierniewicach. Udział w Olimpiadzie wzięło ok. 300 osób, przedstawicieli ruchu trzeźwościowego z całej Polski, promujących zdrowy styl życia, wolny od alkoholu.

• We współpracy ze Stowarzyszeniem „Komitet Dziecka” w Łodzi zorganizowano Forum dyskusyjne: „Dziecko – Film – Edukacja – Wychowanie” w Pałacu Młodzieży w Łodzi, podczas którego młodzież miała okazję wysłuchać ciekawych wykładów m.in. krytyka i teoretyka kina, redaktora miesięcznika „Kino”, lekarza, przedstawiciela Stowarzyszenia Twórców i Producentów Filmów Animowanych, telewizji a także przedstawicieli innych środowisk twórczych i wziąć udział w dyskusji na temat oddziaływań filmu i programów telewizyjnych na młodych widzów. Jeden z tematów dotyczył kreowania agresji i przemocy oraz innych negatywnych wzorów zachowań w filmie, mogącej mieć wpływ na rozwój psychiczny i funkcjonowanie społeczne dzieci i młodzieży.

• We współpracy z Fundacją Wspierania Rozwoju Pełnego Zdrowia i Stowarzyszeniem Bałuckim „Rodzina” w Łodzi zorganizowano w Domu Kultury „Lutnia” I Festiwal Twórczości Abstynenckiej W Festiwalu udział wzięli przedstawiciele ruchu abstynenckiego wraz z całymi rodzinami z terenu województwa łódzkiego, około 200 osób, m.in. autorzy wystawionych podczas Festiwalu prac plastycznych, malarskich, graficznych, wykonawcy utworów muzycznych i literackich.

• Z Chorągwią Łódzką ZHP – Ośrodkiem Szkoleniowo – Wypoczynkowy „Nadwarciański Gród” w Załęczu Wielkim organizowano zielone szkoły, kolonie, obozy letnie dla dzieci i młodzieży z terenu województwa łódzkiego w ramach programu pt. „Program wychowania zdrowotnego ścieżkami zdrowia – Ślepy zaułek”, w którym poruszano zagadnienia dotyczące promocji zdrowego stylu życia, wolnego od alkoholu i innych substancji uzależniających. W programie wzięło udział ponad 2000 dzieci i młodzieży. Środki finansowe wydatkowane na realizację zadania: 22.642 zł. Osiągnięte efekty: Nawiązano stałą współpracę z TVP Oddziałem w Łodzi na prowadzenie cyklicznego programu oraz organizacjami pozarządowymi realizującymi ciekawe programy edukacyjno – szkoleniowe.


239

9. Monitorowanie stanu problemów alkoholowych na terenie całego województwa i w wybranych gminach • Podpisano Porozumienie Ramowe pomiędzy Województwem Łódzkim

reprezentowanym przez Zarząd Województwa a Komendą Wojewódzką Policji w Łodzi. Celem porozumienia jest podejmowanie wspólnych działań na rzecz systemowych i interdyscyplinarnych rozwiązań w zakresie podnoszenia stanu bezpieczeństwa mieszkańców województwa łódzkiego. Na mocy porozumienia zakupiono i przekazano do Komendy Wojewódzkiej Policji w Łodzi 4 zestawy komputerowe dla potrzeb KPP w Pabianicach, Zgierzu, Sieradzu i Radomsku w celu pozyskiwania comiesięcznych danych dotyczących zjawiska przemocy (dane nt. interwencji policyjnych – Niebieska Karta), alkoholizmu i narkomanii (łamanie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii), wypadków drogowych (nietrzeźwi kierowcy).

• Zlecono Instytutowi Psychiatrii i Neurologii w Warszawie wykonanie badań ESPAD (Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną). Celem badań był pomiar natężenia zjawiska używania przez młodzież substancji psychoaktywnych jak również próba identyfikacji i pomiaru czynników wpływających na rozmiary zjawiska, zarówno po stronie popytu jak podaży. Badania ankietowe przeprowadzono w 112 szkołach (56 gimnazjalnych i 56 ponadgimnazjalnych: licea ogólnokształcące, technika, zasadnicze szkoły zawodowe) województwa łódzkiego na próbie 2196 uczniów urodzonych w 1987 roku i 1985 roku . Środki finansowe wydatkowane na realizację zadania: 62.070 zł. Osiągnięte efekty: Opracowano raport z badań ankietowych ESPAD zrealizowanych w województwie łódzkim w 2003 roku. Prowadzenie badań dotyczących monitorowania zjawisk problemów alkoholowych na terenie województwa umożliwia podejmowanie w regionie właściwych działań w zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi, zgodnych ze strategią rozwoju polityki społecznej województwa łódzkiego.

10. Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz środowiska wzajemnej pomocy W 2003 roku przyznano organizacjom pozarządowym dotacje na realizację: • programów profilaktyczno – edukacyjno – informacyjnych dla dzieci, młodzieży i ich

rodzin, w tym z grup podwyższonego ryzyka, (dofinansowano 40 organizacji (44 wnioski) realizujących ww. programy na łączną kwotę 264.470 zł. Programami objęto 5.972 dzieci i młodzieży).

• programów terapeutycznych dla osób uzależnionych i ich rodzin, (dofinansowano 8 organizacji (8 wniosków) realizujących ww. programy na łączną kwotę 106.282 zł. Programami objęto 1.152 osoby).

• programów profilaktycznych i naprawczych związanych z przemocą w rodzinie, kryzysami rodzinnymi, przestępstwami, wypadkami, (dofinansowano 15 organizacji (18 wniosków) realizujących ww. programy na łączną kwotę 86.054 zł. Programami objęto 2044 osoby dorosłe i 439 dzieci i młodzieży).

• programów szkoleniowych dla pracowników lecznictwa odwykowego, (dofinansowano 2 organizacje pozarządowe (2 wnioski) realizujące ww. programy na łączną kwotę 6.710 zł. Programami objęto 125 osób). Środki finansowe wydatkowane na realizację zadania: 463.516 zł Osiągnięte efekty: Podpisano 72 umowy o dotację z 65 organizacjami pozarządowymi.


240

Prowadzenie współpracy z organizacjami pozarządowymi realizującymi zadania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych jest ważnym zadaniem dla samorządu w zakresie kreowania na poziomie województwa polityki przeciwdziałania alkoholizmowi.

11. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą Zadanie realizowane przez gminy, wspierane przez samorząd województwa łódzkiego.


241

10.6. Województwo Małopolskie W 2003 roku zadania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów

alkoholowych realizowane były w ramach następujących programów: 1. W zakresie wspierania i udzielania pomocy samorządom lokalnym w realizacji

gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych zorganizowano: • I Małopolską Konferencję Pełnomocników: Prezydentów, Burmistrzów, Wójtów

ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Gmin Małopolski, Czas i miejsce: 21.05.2003 r., Kraków, Organizator: Pełnomocnik Zarządu Województwa Małopolskiego – ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, Uczestnicy: Pełnomocnicy, członkowie Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, urzędnicy gmin – uczestniczyło 77 osób. Tematyka: Współpraca pomiędzy Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych a Województwem Małopolskim, Raport „O sytuacji rodzin w Małopolsce”

• Konferencje Pełnomocników: – powiatu krakowskiego i Miasta Krakowa, 16.06.2003 r., Zielonki – 7 uczestników, – powiatu nowosądeckiego, limanowskiego, Miasta Nowy Sącz, 18.06.2003 r.,

Nowy Sącz – 18 uczestników, – powiatu wielickiego i myślenickiego, 23.06.2003 r., Wieliczka – 11 uczestników, – powiatu chrzanowskiego, olkuskiego, oświęcimskiego, 25.06.2003 r., Libiąż – 17

uczestników, – powiatu gorlickiego, 29.06.2003 r., Gorlice – 8 uczestników, – powiatów wadowickiego i suskiego, 03.09.2003 r., Wadowice – 29 uczestników, – powiatów nowotarskiego i tatrzańskiego, 04.09.2003 r. Nowy Targ, – 23

uczestników, – powiatów tarnowskiego i dąbrowskiego, 05.09.2003 r., Tarnów – 25 uczestników, Organizator: Pełnomocnik Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, Uczestnicy: Pełnomocnicy, członkowie Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, urzędnicy gmin, Psychologowie, terapeuci, policjanci. Tematyka: Opiniowanie projektu „Małopolskiego Programu Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom na lata 2004–2007”

• II Małopolską Konferencję Pełnomocników Prezydentów, Burmistrzów, Wójtów ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Gmin Małopolski, Czas i miejsce: 16–17.09.2003 r. Gródek n/Dunajcem, Organizator: Pełnomocnik Zarządu Województwa Małopolskiego – ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, Uczestnicy: Pełnomocnicy, członkowie Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, urzędnicy gmin – uczestniczyło 92 osoby. Tematyka: „Ustawa o zatrudnieniu socjalnym”, „Profilaktyka uzależnień – jak ją skutecznie i efektywnie realizować w ramach gminnego programu profilaktyki”, „Współpraca Regionalnej Izby Obrachunkowej z gminami i województwem”

• Seminarium dla Pełnomocników Prezydentów, Burmistrzów, Wójtów ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Gmin Małopolski Czas i miejsce: 21.11.2003 r. Kraków, Organizator: Pełnomocnik Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania uzależnieniom,


242

Uczestnicy: Pełnomocnicy, pracownicy Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych – uczestniczyło 22 osoby. Tematyka: „Informacja o placówkach dla osób uzależnionych w Małopolsce oraz o potrzebach regionu”, Warsztat „Kakofonia”

• Konferencja dla Pełnomocników powiatów miechowskiego i proszowskiego Czas i miejsce: 12.11.2003 r. Miechów, Organizator: Pełnomocnik Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania uzależnieniom, Uczestnicy: Pełnomocnicy, pracownicy GKRPA i PCPR – uczestniczyło 9 osób. Tematyka: Opiniowanie projektu „Małopolskiego Programu Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom na lata 2004–2007”

2. W ramach prowadzenia szkoleń dla przedstawicieli społeczności lokalnych zaangażowanych w działania profilaktyczne i naprawcze, w szczególności dla koordynatorów gminnych programów oraz członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych zorganizowano: • Szkolenie dotyczące pisania projektów w ramach Europejskich Funduszy

Społecznych Czas i miejsce: 25–27.09.2003 r. Organizator: Sądecka Agencja Rozwoju Regionalnego przy współpracy z Pełnomocnikiem Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, Uczestnicy: Pełnomocnicy, pracownicy Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych – uczestniczyło 24 osoby.

• Szkolenie w ramach Europejskich Funduszy Społecznych w dniach Czas i miejsce: 02–04.10.2003 r. Organizator: Pełnomocnik przy współudziale z Sądecką Agencją Rozwoju Regionalnego, Uczestnicy: Pełnomocnicy, członkowie GKRPA, urzędnicy gminni – uczestniczyło 20 osób.

• Szkolenie pracowników punktów konsultacyjnych Czas i miejsce: 21–22.11.2003 r. i 05.–06.12.2003 r. Organizator: Pełnomocnik przy współpracy z Wojewódzkim Ośrodkiem Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia, Uczestnicy: Pracownicy Punktów Konsultacyjnych – uczestniczyło 60 osób.

• Szkolenie „Budowanie efektywnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w zakresie zintegrowanych usług pomocy społecznej z wykorzystaniem zasad partnerstwa lokalnego” Cel programu: opracowanie projektu dot. rozwiązywania problemów alkoholowych i wpisanie go do wniosku do Europejskiego Funduszu Społecznego, Czas i miejsce: – 01–05.12.03 Kamienica k/Limanowej – 19–19.12.03 Nowy Targ – 16–20.02.03 Kraków Organizator: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Uczestnicy: Pracownicy instytucji o charakterze powiatowym (lokalnym), których głównym zadaniem jest przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu oraz rozwiązywanie problemów alkoholowych – uczestniczyło 63 osoby, certyfikaty otrzymało 47 osób, Koszt 3 edycji: 54.456,75 zł. Ocena efektów: Opracowano 10 fiszek projektowych, które mogą zostać złożone jako wnioski o sfinansowanie z Europejskiego Funduszu Społecznego. Szkolenie spełniło


243

oczekiwania 93% ankietowanych (oceny bardzo dobre i dobre). 3. W ramach wspierania rozwoju i modernizacji usług terapeutycznych dla osób

uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin – utworzenie Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia oraz wdrażania rozporządzenia Ministra Zdrowia z 31 grudnia 1999r. w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego (...) (Dz. U. Nr 3/2000 poz. 44) podjęto następujące działania: • Utworzono WOTUW • Utworzono biblioteczki w zakładach lecznictwa odwykowego w Małopolsce –

zrealizowano częściowo – w roku 2003 książki zakupiono dla 15 placówek oraz prenumeratę periodyków: „Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia”, „Niebieska Linia”. Uczestnicy: Zakłady lecznictwa odwykowego w Małopolsce Koszt: 10.000 zł.

• Przekazano informacje o instytucjach świadczących pomoc osobom dotkniętym uzależnieniami organizacjom, instytucjom i osobom zaangażowanym w działalność pomocową. Informatory otrzymali: Pełnomocnicy Wójtów, Burmistrzów i Prezydentów Miast ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Zakłady Lecznictwa Odwykowego w Małopolsce, Odziały terapeutyczne w zakładach karnych, Diecezjalny Duszpasterz ds. Trzeźwości, MONAR Czas i miejsce: listopad – grudzień 2003 r.. program jest kontynuowany w roku bieżącym Uczestnicy: – 182 gminy, – 34 zakłady lecznictwa odwykowego, – Małopolskie Centrum Zdrowia Publicznego, – 2 oddziały terapeutyczne w zakładach karnych,

• Spotkanie informacyjne Dyrektorów/ Kierowników Zakładów Lecznictwa Odwykowego z przedstawicielem NFZ dotyczące sposobów finansowania usług zdrowotnych w dziedzinie uzależnień i współuzależnienia Czas i miejsce: 16.06.2003, Kraków, Organizator: WOTUW, Uczestnicy: Dyrektorzy/ kierownicy zakładów lecznictwa odwykowego – 20 osób.

• Spotkanie z Dyrektorami/ Kierownikami Zakładów Lecznictwa Odwykowego dotyczące działań zrealizowanych w roku 2003 i planowanych na rok 2004 Czas i miejsce: 17.12.2003, Kraków, Organizator: WOTUW, Uczestnicy: dyrektorzy/ kierownicy zakładów lecznictwa odwykowego – 11 osób.

• Szkolenie nt. „Diagnoza i terapia uzależnienia od narkotyków i leków” Czas i miejsce: 3–4.10.2003, Kraków, Organizator: WOTUW,PARPA, Koszt: 4.275 zł Uczestnicy: dyrektorzy/kierownicy zakładów lecznictwa odwykowego,

• Szkolenie – „Specyfika procesu grupowego dla różnych typów grup prowadzonych w trakcie psychoterapii uzależnień” Czas i miejsce: 29–30.10.2003 Piekary k. Krakowa, Organizator: WOTUW, Koszt: 3400 – koszty WOTUW, 800 – koszty uczestników szkolenia, Uczestnicy: terapeuci z zakładów lecznictwa odwykowego z terenu Małopolski,


244

4. Dążąc do zwiększenia dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu przebywających w zakładach karnych podjęto następujące działania: • Uruchomiono na terenie Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i

Współuzależnienia w Krakowie program terapeutyczny dla sprawców przemocy (również skazanych) Czas i miejsce: maj – grudzień 2003 r. Organizator/współorganizator: Terapeuci aresztu śledczego w Krakowie, Koszt: 16.400 zł. Uczestnicy: sprawcy przemocy, Ocena efektów: 12 osób uczestniczyło w programie, ukończyło 6 osób.

• Program „Duet” – readaptacja osób uzależnionych od alkoholu pozbawionych wolności poprzez prace z młodzieżą niepełnosprawną Uczestnicy: osoby uzależnione od alkoholu pozbawieni wolności.

5. Wdrażanie metod wczesnej diagnozy i krótkich interwencji wobec nadużywających alkoholu pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej – edukacja lekarzy i innych pracowników służby zdrowia w zakresie jej stosowania w praktyce lekarzy rodzinnych. • Szkolenie lekarzy „Metody wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji”

Czas i miejsce: 12–13.12.2003 r. Organizator: Pełnomocnik Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, Uczestnicy: lekarze, Ocena efektów: 15 osób zostało przeszkolonych.

6. W ramach wspierania rozwoju nowoczesnych programów profilaktycznych realizowanych w środowisku szkolnym i rodzinnym oraz grupach podwyższonego ryzyka zorganizowano: • Forum Młodzieżowych Liderów Środowiskowych

Czas i miejsce: 24–26.10.2003r. Organizator: Pełnomocnik Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, Uczestnicy: młodzież, pełnomocnicy, pedagodzy, nauczyciele Ocena efektów: uczestniczyło 104 osoby.

• Podsumowanie Forum Młodzieżowych Liderów Środowiskowych Czas i miejsce: 01.12.2003 r. Organizator: Pełnomocnik Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, Uczestnicy: młodzież, pedagodzy, nauczyciele, Ocena efektów: uczestniczyło 57 osób.

• Współfinansowanie 20 projektów Młodzieżowych Liderów Środowiskowych dotyczących profilaktyki uzależnień: „Różne Pokolenia”; Rozrywki w Nawojowej dla osób starszych oraz dla młodzieży; Pomoc Młodzieży Ze Środowisk Patologicznych, oraz Młodzieży Niepełnosprawnej; Podaj dłoń; W centrum; Nie bój się otworzyć na świat; Baza danych o grupach młodzieżowych; Agresja; Agresji – nie; Poddasze dla wszystkich; Jak przeciwdziałać agresji w szkole; Nałogi…; Alkohol. Sytuacje i decyzje; Życie bez uzależnień; Zobacz – film o nas młodych; (O)szukam cię życie…; Narkotyki – przygoda bez powrotu; Uczniowie mówią narkotykom nie; Kabaret; Wolny czas…; Nuda gorsza niż sars; Jak żyć ciekawiej; Odczarować to co zaczarowane; Parada talentów; Młodzieżowy Lider Środowiskowy

• Warsztaty „Terapia przez Sztukę” dla Młodzieżowych Liderów Środowiskowych Czas i miejsce: 13–14.12.2003 r.


245

Organizator: Pełnomocnik Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom przy współpracy z Teatrem Ludowym w Krakowie Uczestnicy: młodzież, nauczyciele, Ocena efektów: uczestniczyło 32 osoby.

• Małopolski Konkurs Plastyczny „ Trzeźwymi Bądźcie” Czas i miejsce: 22.05.2003 r. Organizator: ROPS (współorganizator) Uczestnicy: uczniowie, wszelkiego typu szkół, ośrodków kultury, świetlic Ocena efektów: udział wzięło 111 placówek, nadesłano 771 prac plastycznych.

• Warsztaty „Sport przeciw przemocy”. „Jak sobie radzić z agresją wśród młodzieży” Czas i miejsce: 19,21,22.05.2003 r. Organizator: Sądecka Agencja Rozwoju Regionalnego, Uczniowski Klub Sportowy przy ZSS w Nowym Saczu, Uczestnicy: nauczyciele, Ocena efektów: uczestniczyło 10 osób.

• „Sport przeciw przemocy” Czas i miejsce: 19,21,22.05.2003 r. Organizator: Urząd Miasta Nowy Sącz, Sądecka Agencja Rozwoju Regionalnego, Uczestnicy: młodzież, pedagodzy, nauczyciele, Ocena efektów: uczestniczyło 55 osób.

• Konferencja „Młodzież dla Młodych” – tworzenie projektów w oparciu o program Młodzież Czas i miejsce: 05–06.2003 r. Organizator: Pełnomocnik przy współpracy z Katolickim Biurem Informacji i Inicjatyw Europejskich (OCIPE) i Sądecką Agencją Rozwoju Regionalnego, Uczestnicy: Liderzy Młodzieżowi z całej Małopolski, Ocena efektów: uczestniczyło 55 osób.

• Przygotowanie bezrobotnych absolwentów do pracy woluntarystycznej. Założenia: • aktywizacja zawodowa bezrobotnych, • propagowanie działań profilaktycznych (głównie w obszarze rozwiązywania

problemów alkoholowych) w środowisku z szerokim udziałem społeczności lokalnej,

• promocja nowych rozwiązań, • wspieranie kadry pomocy społecznej w rozwiązywaniu ważnych problemów

społecznych (uzależnienia), • przygotowanie absolwentów do pełnienia roli doradców ds. zatrudnienia dla osób

dotkniętych problemami uzależnienia, Czas i miejsce: • 03. 28.11.2003 r., Tarnów, • 17.11–05.12.2003 r., Kraków, • 24.11–12.12.2003 r. Nowy Sącz, Organizator: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Koszt 3 edycji: 99.681,53 zł. Uczestnicy: bezrobotni absolwenci zainteresowani pracą woluntarystyczną w instytucjach pomocy społecznej, Ocena efektów: zgłoszono 66 osób, certyfikaty otrzymało 54 osoby, szkolenie spełniło oczekiwania 83% ankietowanych (oceny bardzo dobre i dobre).


246

• Zajęcia dokształcające dla młodzieży pochodzącej ze środowisk zagrożonych marginalizacją społeczną Czas i miejsce: • 23.10–18.12.03Trzebinia, • 27.10–29.12.03Nowy Targ, • 05.11.03–09.01.04Myślenice, • 05.11–17.12.03.Oświęcim, Organizator: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Informatyczne Centra Edukacyjne, Koszt 3 edycji: 63.383,77 zł. Uczestnicy: młodzież szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, Ocena efektów: uczestniczyło 46 osób.

• Projekt „Zaistnieć mimo przeciwności losu” mający na celu uzyskanie kompetencji związanych z gotowością do zmian i radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Czas i miejsce: • 17.10–06.12.03 Tarnów, • 17.10–28.11.03 Kraków, • 14.11–06.12.03 Nowy Sącz, dodatkowe edycje: • 09.12–18.12.03 Nowy Sącz, • 19.03–27.03.04 Kraków, Organizator: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Koszt 5 edycji: 46.393,93 zł. Uczestnicy: młodzież z woj. Małopolskiego pochodząca ze środowisk uzależnionych lub zagrożonych uzależnieniem, w tym zrzeszona w Ochotniczych Hufcach Pracy, Ocena efektów: zgłoszono 89, certyfikaty otrzymało 70.

7. Wspierając rozwój systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych we współpracy z policją, pomocą społeczną, placówkami lecznictwa odwykowego, powiatowymi centrami pomocy rodzinie oraz gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych zorganizowano: • Konferencję „Dziecko pod parasolem prawa”

Czas i miejsce: 30.05.03 r. Organizator: Pełnomocnik Zarządu Województwa Małopolskiego ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, Pełnomocnik Prezydenta Miasta Krakowa ds. Profilaktyki i Przeciwdziałania Przestępczości Młodzieży, Fundacja „Dzieci Niczyje”, Uczestnicy: sędziowie, prokuratorzy, policjanci, kuratorzy, pedagodzy, psychologowie, terapeuci Ocena efektów: uczestniczyło 196 osób.

• „Program przeciw przemocy” Czas i miejsce: Organizator: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie, Uczestnicy: rodziny z problemami alkoholowymi, Ocena efektów: uczestniczyło 110 osób.

• Szkolenie „Zły dotyk” Czas i miejsce: 08–09.12. 2003 r. Organizator: Instytut Psychologii Zdrowia PTP Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” i telewizja TVN na zlecenie Pełnomocnika Zarządu Województwa Małopolskiego,


247

Uczestnicy: pedagodzy, psychologowie, lekarze, nauczyciele, Ocena efektów: uczestniczyły 22 osoby.

8. W ramach rozwoju edukacji publicznej i szkolenia przedstawicieli różnych zawodów w zakresie problemów alkoholowych realizowano: • Projekt „Pomoc w adaptacji na rynku pracy dla osób uzależnionych”

Czas i miejsce: • 17–21.11.2003 r. Nowy Targ, • 17–21.11.2003 r. Tarnów, • 24–28.11.2003 r. Kraków, Organizator: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Koszt edycji: 36.098,02 zł. Uczestnicy: pracownicy socjalni, trenerzy, grup AA, terapeuci, kuratorzy, pracownicy więziennictwa, Ocena efektów: przeszkolono 40 osób.

• Szkolenia dla pracowników placówek opiekuńczo–wychowawczych w zakresie pracy z dziećmi agresywnymi z rodzin z problemem alkoholowym, praca z rodziną dysfunkcyjną (powrót dziecka z placówki do środowiska rodzinnego) Czas i miejsce: Organizator: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie, Uczestnicy: pracownicy placówek opiekuńczo –wychowawczych, pracownicy PCPR, Ocena efektów: przeszkolono 80 osób.

• Szkolenia z zakresu rozwiązywania problemów alkoholowych (10 szkoleń) Organizator: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie, Ocena efektów: przeszkolono 153 osoby.

• Wydano 1 numer kwartalnika ES–O–ES poświęcony problemom profilaktyki i przeciwdziałania uzależnieniom alkoholowym

9. Monitorowanie stanu problemów alkoholowych na terenie całego województwa i w wybranych gminach. • „Ocena skali używania środków odurzających przez młodzież szkół średnich na

terenie województwa małopolskiego” dr Małgorzata Leśniak mgr Grzegorz Wodowski

• Raport Lecznictwo odwykowe w województwie małopolskim za rok 2002: Dostępność; Dostępność dla specyficznych populacji; Kadra; Organizacja lecznictwa odwykowego; Pacjenci lecznictwa odwykowego; Punkty konsultacyjne; Baza materialna lecznictwa odwykowego; Współpraca z innymi podmiotami; Finansowanie lecznictwa odwykowego.

• Opracowanie „Wybrane zagadnienia dotyczące działań podejmowanych przez samorządy lokalne województwie małopolskim”: Działania podejmowane przez samorządy; Rynek napojów alkoholowych; Pomoc dla ofiar przemocy w rodzinie; Działania profilaktyczne; Profilaktyka w grupach podwyższonego ryzyka.


248

10. Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe

zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz środowiska wzajemnej pomocy.

Lp. Nazwa organizacji kwota 1. Akcja Katolicka Archidiecezji Krakowskiej 10.000 2. Wadowickie Stowarzyszenie Klub Abstynentów „VICTORIA” 2.500 3. Krakowskie Towarzystwo Pomocy Uzależnionym 11.820 4. Fundacja Rozwoju Społecznego 33.600 5. Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej Okręg Małopolski 25.000 6. Krakowskie Stowarzyszenie Terapii Uzależnień 720 RAZEM 83.640

11. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i

przeciwdziałaniu alkoholizmowi przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą (podejmowanie interwencji wobec przypadków naruszania zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim, sprzedaży napojów alkoholowych bez ważnego zezwolenia, prowadzenia reklamy napojów alkoholowych). W 2003 r. po zawiadomieniach Urzędu Kontroli Skarbowej oraz Inspekcji Handlowej podjęto 9 postępowań o cofnięcie zezwoleń wobec Przedsiębiorców, u których wykryto nieprawidłowości. Po złożeniu wyjaśnień i konsultacjach z organami kontrolnymi postępowania zostały umorzone decyzjami Marszałka Województwa Małopolskiego.

12. Inne działania określone w Wojewódzkim Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, o których nie wspomina Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. • Wspólnie z Komisją Zdrowia przygotowano tekst Rezolucji nr 15/03 Sejmiku

Województwa Małopolskiego z dnia 27 października 2003 r. w sprawie projektu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przyjęty przez Sejmik Województwa Małopolskiego.

• Konwent Marszałków na wniosek Pana Krzysztofa Deszyńskiego – Wicemarszałka Województwa Małopolskiego przyjął Rezolucję skierowaną do Sejmu RP w sprawie wpisania w art. 72 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi


249

10.7. Województwo Mazowieckie W ramach Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych działania prowadzone przez samorząd województwa w 2003 roku realizowało Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej oraz Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia. Działania prowadzone w 2003 roku przez Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej w zakresie realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi: 1. Wspieranie i udzielanie pomocy samorządom lokalnym w realizacji gminnych

programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli społeczności lokalnych zaangażowanych w działania profilaktyczne i naprawcze. • Program szkoleniowy z zakresu podejmowania działań interdyscyplinarnych

dotyczących przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Realizator: eksperci z Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Uczestnicy: kuratorzy, policjanci, pracownicy socjalni, członkowie gminnych komisji ds. rozwiązywania problemów alkoholowych, pracownicy świetlic socjoterapeutycznych, pedagodzy szkolni oraz pracownicy organizacji pozarządowych (53 osoby). Koszt: 3.200 zł.

• Szkolenia interdyscyplinarne dotyczące opracowania i wdrażania lokalnych programów profilaktycznych (szczególnie dla osób działających na rzecz zapobiegania marginalizacji i wykluczeniu społecznemu). Realizator: Krajowy Komitet Wychowania Resocjalizującego. Uczestnicy: pracownicy socjalni, pedagodzy szkolni, pracownicy placówek opiekuńczo – wychowawczych z powiatów województwa mazowieckiego (230 osób). Koszt: 27.000 zł.

2. Wspieranie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych we współpracy z policją, pomocą społeczną, placówkami lecznictwa odwykowego, powiatowymi centrami pomocy rodzinie oraz gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych. • Program dotyczący procedury „Niebieskie Karty”.

Realizator: KSM Krzysztof Stańczyk. Uczestnicy: pracownicy socjalni, policjanci, pracownicy lecznictwa odwykowego, członkowie gminnych komisji alkoholowych, prokuratorzy, sędziowie, pedagodzy szkolni (92 osoby). Koszt: 15.060 zł.

• Program zapobiegający uzależnieniom i przemocy w rodzinie. Realizator: Stowarzyszenie OPTA. Uczestnicy: policjanci (53 osoby). Koszt: 6.528 zł.

• Program szkoleń dotyczących metod pracy podczas przesłuchania dziecka krzywdzonego lub świadka przemocy. Realizator: Fundacja „Dzieci Niczyje”. Uczestnicy: prokuratorzy, psychologowie, policjanci (241 osób). Koszt: 26.000 zł.


250

• Program szkoleń przygotowujących do realizacji systemu ochrony dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym. Realizator: Terenowy Komitet Ochrony Praw Dziecka. Uczestnicy: nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy, policjanci, sędziowie, kuratorzy, pracownicy socjalni (451 osób). Koszt: 25.400 zł.

• Program dotyczący pracy z rodzinami dotkniętymi przemocą i uzależnieniem od środków psychoaktywnych. Realizator: Polska Fundacja Dobrych Templariuszy. Uczestnicy: kuratorzy, policjanci, wychowawcy w placówkach specjalistycznych, instruktorzy terapii uzależnień (98 osób). Koszt: 18.000 zł.

• Program terapeutyczny dla dzieci będących ofiarami przemocy domowej w OIK lub innej placówce zajmującej się przemocą. Realizator: Fundacja Centrum Praw Kobiet w Warszawie. Uczestnicy: dzieci i kobiety – ofiary przemocy w rodzinie (42 osoby). Koszt: 4.409,02 zł.

• Program psychoterapeutyczny dla ofiar przemocy w rodzinie. Realizator: Stowarzyszenie Pomocy Bezdomnym. Uczestnicy: ofiary przemocy (74 kobiety, 73 dzieci). Koszt: 11.000 zł.

3. Rozwój edukacji publicznej i szkolenia przedstawicieli różnych zawodów w zakresie problemów alkoholowych. • Program szkoleniowy dla lekarzy pracujących w placówkach służby zdrowia

stopnia podstawowego w województwie mazowieckim. Realizator: Ośrodek Szkoleniowo – Wypoczynkowy Związku Rzemiosła Polskiego w Broku. Uczestnicy: lekarze podstawowej i rodzinnej opieki zdrowotnej (54 osoby). Koszt: 38.654,47 zł.

• Program szkoleniowy dla pracowników punktów konsultacyjnych w województwie mazowieckim. Realizator: Fundacja Rozwoju Profilaktyki, Edukacji i Terapii Problemów Alkoholowych „ETOH”. Uczestnicy: pracownicy punktów konsultacyjnych (76 osób). Koszt: 19.052 zł.

• Program szkoleniowy służący doskonaleniu zawodowemu dla przedstawicieli różnych grup zawodowych, w zakresie znajomości problemów uzależnień i metod realizacji programów psychoprofilaktycznych w środowiskach dzieci, młodzieży i rodzin dotkniętych uzależnieniami (szkolenia dla policji, osób pracujących w świetlicach socjoterapeutycznych, pedagogów szkolnych, osób pracujących w lecznictwie odwykowym). Realizator: Pracownia Profilaktyki Problemowej – Andrzej Podlewski. Uczestnicy: pedagodzy, pracownicy socjalni, policjanci, pracownicy gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych (82 osoby). Koszt: 9.000 zł.

• Program szkoleniowy dotyczący tworzenia systemu pomocy dla młodzieży nadużywającej alkoholu. Realizator: Fundacja Edukacji Społecznej. Uczestnicy: pedagodzy szkolni, nauczyciele (80 osób). Koszt: 26.400 zł.


251

• Program edukacyjno – profilaktyczny dotyczący szkodliwości środków psychoaktywnych dla zdrowia kobiet w ciąży. Realizator: Towarzystwo Rozwijania Aktywności Dzieci „Szansa”. Uczestnicy: lekarze i pielęgniarki (217 osób). Koszt: 10.000 zł.

• Szkolenie dla pracowników policji w zakresie tworzenia i realizacji programów profilaktycznych. Realizator: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej. Uczestnicy: policjanci (86 osób). Koszt: 4.000 zł.

• Opracowanie i wydanie publikacji „Profilaktyka problemowych zachowań dzieci i młodzieży w środowisku lokalnym” (2 tys. egzemplarzy). Koszt: 6.000 zł.

• Seminarium na temat profilaktyki szkolnej. Realizatorzy: wykonawcy programów „Obudź się” i „W zgodzie z sobą”. Uczestnicy: przedstawiciele grup zawodowych biorących udział w programach (200 osób). Koszt: 4.347,24 zł.

• Program psychoprofilaktyczny, skierowany do sprawców przemocy, prowadzony w zakładach karnych okręgu warszawskiego. Realizator: KSM Krzysztof Stańczyk. Uczestnicy: skazani i przedstawiciele służby więziennej (29 osób). Koszt: 15.000 zł.

• Program dla kierowców realizowany w ramach szkoleń na prawo jazdy. Realizator: Fundacja Edukacji Społecznej. Uczestnicy: kierowcy i kandydaci na kierowców (300 osób). Koszt: 10.000 zł.

4. Monitorowanie stanu problemów alkoholowych na terenie całego województwa i w wybranych gminach. • Badanie ankietowe „Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną” w

ramach Europejskiego Programu Badań Ankietowych w Szkołach (ESPAD). Realizator: Instytut Psychiatrii i Neurologii Warszawa. Koszt: 20.570 zł.

5. Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz środowiska wzajemnej pomocy. • Program Olimpiada „Szkoły Promocji Zdrowia”.

Realizatorzy: Szkoły Promocji Zdrowia, władze publiczne i instytucje w Ciechanowie. Uczestnicy: młodzież i nauczyciele ze szkół promocji zdrowia (750 osób). Koszt: 2.859 zł.

• Imprezy o charakterze profilaktyczno – edukacyjnym organizowane w okresie przedświątecznym adresowane do dzieci i młodzieży. Realizatorzy: Gminno – Miejskie Stowarzyszenie Rodzin Abstynenckich Rodzina w Ostrowii Mazowieckiej, Publiczne Gimnazjum w Mochowie. Uczestnicy: młodzież, dzieci, rodzicie, nauczyciele (259 osób). Koszt: 11.500 zł.

• Program psychoprofilaktyczny dotyczący tworzenia jednorodnego środowiska wychowawczego zapobiegającego uzależnieniom i ryzykownym zachowaniom dzieci i młodzieży.


252

Realizator: Mazowiecki Oddział TPD. Uczestnicy: pedagodzy, nauczyciele, wychowawcy, rodzice, młodzież (440 osób). Koszt: 8.000 zł.

• Programy profilaktyczne i psychoterapeutyczne skierowane do dzieci i młodzieży przebywającej w świetlicach socjoterapeutycznych. Realizator: Mazowiecka Pracownia Profilaktyki „ALTUM”. Uczestnicy: wychowawcy, dzieci i rodzice (228 osób). Koszt: 11.017,50 zł.

• Program profilaktyczno – terapeutyczny, dotyczący uzależnień, skierowany do dzieci i młodzieży w miejscu zamieszkania. Realizator: Powiślańska Fundacja Społeczna. Uczestnicy: dzieci, młodzież, rodzice (70 osób). Koszt: 16.320 zł.

• Program promocji zdrowia i profilaktyki uzależnień „Młodzież Mazowsza żyje bez alkoholu i tytoniu”. Realizator: Stowarzyszenie na Rzecz Rodziny – Szkoła dla Rodziców i Wychowawców – „Wychowanie bez porażek”. Uczestnicy: placówki szkolne – nauczyciele i uczniowie (70 nauczycieli, 1111 uczniów). Koszt: 15.108,60 zł.

• Program „Bezpieczne wakacje bez używek”. Realizator: Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych – Płock. Uczestnicy: dzieci z rodzin biednych i niewydolnych wychowawczo.

• Program: „W zgodzie z sobą i grupą”, „Obudź się”. Realizator: Polska Fundacja Dobrych Templariuszy, Pracownia Profilaktyki Problemowej – Andrzej Podlewski. Uczestnicy: nauczyciele, pedagodzy, policjanci i młodzież ze szkół ponadpodstawowych (555 nauczycieli, 37 policjantów, 7 200 uczniów). Koszt: 62.700 zł.

• Program szkoleniowy dla pedagogów – nauczycieli i wychowawców pracujących w placówkach i instytucjach oświatowych, placówkach opiekuńczo – wychowawczych i resocjalizacyjnych na terenie województwa mazowieckiego. Realizator: Fundacja „Druga Szansa”. Uczestnicy: pedagodzy szkolni, nauczyciele (300 osób). Koszt: 78.500 zł.

• Program dotyczący profilaktyki problemów agresji i przemocy rówieśniczej w środowisku dzieci i młodzieży. Realizator: Zakład Doskonalenia Zawodowego w Płocku. Uczestnicy: nauczyciele, pedagodzy szkolni i wychowawcy (209 osób). Koszt: 27.486 zł.

• Program psychoterapeutyczny skierowany do dzieci i młodzieży realizowany w świetlicy socjoterapeutycznej. Realizator: Stowarzyszenie KARAN Uczestnicy: dorośli i młodzież (90 osób). Koszt: 11.000 zł.

Efekty prowadzonych działań przez Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej: – W ramach współpracy z instytucjami i organizacjami pozarządowymi działającymi na

rzecz profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych zorganizowano i zrealizowano liczne programy profilaktyczne i terapeutyczne dotyczące przeciwdziałania


253

uzależnieniom i przemocy w rodzinie oraz alternatywnych sposobów spędzania czasu wolnego dzieci i młodzieży.

– Wdrożono programy profilaktyczno – edukacyjne, które dostarczyły niezbędnej wiedzy i umiejętności przedstawicielom różnych grup zawodowych działających w społecznościach lokalnych na rzecz przeciwdziałania alkoholizmowi.

– W ramach realizacji programów psychoprofilaktycznych i edukacyjnych została nawiązana i rozwinięta współpraca pomiędzy różnymi instytucjami publicznymi i podmiotami społecznymi zajmującymi się profilaktyką alkoholową i rozwiązywaniem problemów związanych z nadmiernym spożywaniem alkoholu.

– Podniesiono świadomość społeczną w zakresie zagrożeń, związanych z alkoholem – poprzez kampanie i programy edukacyjno – wychowawcze.

– Zbadano skalę natężenia zjawiska używania przez młodzież substancji psychoaktywnych na terenie województwa mazowieckiego /badania ESPAD/.

Działania prowadzone w 2003 roku przez Wojewódzki Ośrodek Terapii

Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w zakresie realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi: 6. Wspieranie rozwoju i modernizacji usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od

alkoholu i członków ich rodzin – utworzenie WOTUW oraz wdrażanie rozporządzenia Ministra Zdrowia z 31 grudnia 1999 w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego (…) (Dz.U. Nr 3/2000 poz.44). Zarząd Województwa Mazowieckiego przeznaczył w 2003 roku na realizację zadań WOTUW 170.000 zł. Należały do nich: • inicjowanie i organizowanie działań podnoszących kwalifikacje pracowników

merytorycznych zatrudnionych w lecznictwie odwykowym: – refundacja obligatoryjnych szkoleń zawodowych dla terapeutów uzależnień (37

osób); – organizacja i realizacja w WOTUW staży zawodowych (18 specjalistów i

instruktorów terapii, 9 lekarzy psychiatrów, 70 studentów psychologii, 3 lekarzy psychiatrów z Kirgistanu we współpracy z Fundacją Batorego);

– organizacja wykładów specjalistycznych dla lekarzy i kierowników placówek na temat psychiatrycznych powikłań nadużywania alkoholu oraz stosowania leków psychoaktywnych w leczeniu uzależnień (ok. 60 osób);

– organizacja szkoleń warsztatowych podnoszących umiejętności pracy z pacjentem w kryzysie, pacjentem agresywnym oraz pacjentem uzależnionym od więcej niż jedna substancji psychoaktywnej (ok. 60 osób w wymiarze po 30 h);

– organizacja superwizji klinicznej dla specjalistów i instruktorów terapii (120 h) we współpracy z Urzędem m. st. Warszawy;

– refundacja innych szkoleń: Szkoła Letnia pracowników lecznictwa odwykowego (2 osoby);

– prenumerata dla wszystkich placówek odwykowych na terenie województwa mazowieckiego specjalistycznych czasopism dotyczących problematyki uzależnienia i terapii.

• udzielanie konsultacji specjalistycznych dla zakładów lecznictwa odwykowego na terenie województwa: – kontrola 26 placówek lecznictwa odwykowego w województwie; – pomoc w przeorganizowaniu pracy 2 placówek (Ciechanów, Grójec); – pomoc w zorganizowaniu i stworzeniu programu merytorycznego 3 nowym

placówkom;


254

– konsultacje w zakresie rozwiązywania różnorodnych problemów placówek oraz interwencje wobec spraw bieżących w NFZ, gminach, starostwach, dyrekcjach ZOZ, Urzędzie Marszałkowskim i Urzędzie Wojewódzkim;

– zaangażowanie w nieudaną próbę ratowania likwidowanej poradni w Wyszkowie; – promowanie interesów lecznictwa odwykowego w mediach.

• działalność metodyczno – organizacyjna w zakresie zbierania i opracowywania danych statystycznych dotyczących rozpowszechnienia uzależnienia od alkoholu oraz lecznictwa odwykowego na terenie województwa: – aktualizacja danych dotyczących bazy adresowej placówek lecznictwa

odwykowego na terenie województwa mazowieckiego oraz stan kontraktów zawartych przez te placówki;

– gromadzenie i opracowywanie danych dotyczących pacjentów WOTUW oraz pacjentów zobowiązanych leczonych w zakładach odwykowych w 2003 roku;

– gromadzenie danych dotyczących byłych pacjentów WOTUW do katamnezy; – analiza danych o lecznictwie odwykowym za 2002 i 2003 rok oraz opracowanie

raportu o stanie lecznictwa odwykowego w województwie mazowieckim w 2002 roku.

• koordynacja pracy zakładów lecznictwa odwykowego na terenie województwa: – cykliczne spotkania (4 razy w ciągu roku) z przedstawicielami placówek

lecznictwa odwykowego w województwie mazowieckim (minimum 50 osób); – inicjowanie spotkań przedstawicieli lecznictwa odwykowego z przedstawicielami

NFZ, PARPA i innych instytucji; – informowanie na bieżąco placówek o ważnych dla nich zmianach przepisów

prawnych czy zapisów kontraktowych. • współpraca z instytucjami:

– Urzędem Marszałkowskim, Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Fundacją Batorego, Instytutem Psychologii Zdrowia, Fundacją ETOH, samorządami gmin wspomagających placówki lecznictwa odwykowego, klubami abstynenta.

• inne działania: – prowadzenie poradni internetowej WOTUW, edukacja, informowanie,

motywowanie w odpowiedzi na pytania internatów; – zamieszczanie artykułów popularyzujących placówki lecznictwa odwykowego w

prasie specjalistycznej; – wykłady tematyczne dla przedstawicieli samorządów gmin i przedstawicieli

różnych służb społecznych; – zajęcia profilaktyczne z młodzieżą.


255

10.8. Województwo Opolskie

W 2003 roku zadania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych realizowane były w ramach następujących programów: 1. „Wspieranie i udzielanie pomocy samorządom lokalnym w realizacji gminnych

programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych” Główne przedsięwzięcia i działania w ramach zadania : • 14 marca 2003 roku spotkanie dotyczące przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu

z udziałem przedstawicieli powiatów, organizacji pozarządowych i wybranych gmin – 27 uczestników.

• 4 grudnia 2003 roku konferencja dotycząca przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu zorganizowana we współpracy z Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej w Opolu z udziałem 123 przedstawicieli gmin, powiatów, organizacji pozarządowych oraz gości specjalnych w osobach Tomasza Sadowskiego Prezesa i Dyrektora Generalnego Fundacji Pomocy Wzajemnej „Barka” w Poznaniu i Joanny Grynfelder z Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

• Kontakty w zakresie opracowania dla PARPA informacji o realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w województwie opolskim w 2002 r.

• Kontakty w zakresie opracowania nowego wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

• Bieżące kontakty robocze z gminami. • Ogólny koszt zadania – 1.386,20 zł Komentarz :

Spotkanie i konferencja stworzyły okazję do wszechstronnego omówienia możliwości realizacji zadań dotyczących przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu zawartych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Między innymi wskutek w/w działań w 2003 r. w województwie opolskim sprawa nowych zadań gmin dotyczących przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu zawartych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi nie była powodem konfliktów i poważniejszych kontrowersji.

Przesłany gminom pocztą elektroniczną projekt nowego wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych stanowić mógł dla gmin inspirację w zakresie własnych uchwał w przedmiotowej sprawie.

2. „Prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli społeczności lokalnych zaangażowanych w działania profilaktyczne i naprawcze, w szczególności dla koordynatorów gminnych programów oraz członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych” Główne przedsięwzięcia i działania w ramach zadania : • 23 – 25 kwietnia 2003 r. we współpracy z Opolskim Centrum Demokracji Lokalnej

realizacja szkolenia dotyczącego problematyki alkoholowej dla przedstawicieli gmin – 34 uczestników.

• 1 – 3 grudnia 2003 r. we współpracy z OCDL realizacja szkolenia dotyczącego problematyki alkoholowej dla przedstawicieli gmin – 29 uczestników.

• Ogólny koszt zadania – po stronie uczestników szkoleń i OCDL Komentarz :

Wyżej wymienione szkolenia zaspokoiły praktycznie zapotrzebowanie gmin w zakresie podstawowej edukacji członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.


256

3. „Wspieranie rozwoju i modernizacji usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin – utworzenie Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia oraz wdrażanie rozporządzenia Ministra Zdrowia z 31 grudnia 1999 w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów lecznictwa odwykowego (...) (Dz.U. Nr 3/2000 poz. 44)” Główne przedsięwzięcia i działania w ramach zadania : • Modernizacja budynku głównego Ośrodka Leczenia Odwykowego w Woskowicach

Małych. Koszt – 179.000 zł. • Termomodernizacja budynku Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i

Współuzależnienia w Opolu. Koszt – 87.000 zł. • Modernizacja Ośrodka Terapii Uzależnień od Alkoholu w Samodzielnym

Wojewódzkim Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Branicach. Koszt – 120.000 zł.

• Kształcenie i podnoszenia kwalifikacji zawodowych osób wykonujących zawody medyczne w Ośrodku Leczenia Odwykowego w Woskowicach Małych, Wojewódzkim Ośrodku Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia w Opolu oraz w Ośrodku Terapii Uzależnień od Alkoholu w Samodzielnym Wojewódzkim Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Branicach. Ogółem kwalifikacje podnosiły 22 osoby wykonujące zawody medyczne w wojewódzkich jednostkach lecznictwa odwykowego. Koszt – 55.294,20 zł.

• 23 października i 12 listopada zorganizowanie przez WOTUW we współpracy z pełnomocnikiem Zarządu Województwa spotkań kierowników jednostek lecznictwa odwykowego z udziałem 9 oraz 5 osób.

• Ogólny koszt zadania – 441.294,20 zł Komentarz :

Przedsięwzięcia modernizacyjne w wojewódzkich jednostkach lecznictwa odwykowego polepszyły stan ich infrastruktury, natomiast dotacje szkoleniowe pozwoliły w sposób optymalny realizować plany podnoszenia kwalifikacji.

Spotkania kierowników jednostek lecznictwa odwykowego pozwoliły lepiej przygotować się do rozmów w Opolskim Oddziale Wojewódzkim NFZ.

4. „Zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu przebywających w zakładach karnych” Główne przedsięwzięcia i działania w ramach zadania: • 13 – 14 luty 2003 r. realizacja we współpracy z Okręgowym Inspektoratem Służby

Więziennej w Opolu szkolenia dla pracowników penitencjarnych dotyczącego problematyki alkoholowej i przemocy domowej – 17 uczestników.

• 15 – 16 maja 2003 r. realizacja we współpracy z Okręgowym Inspektoratem Służby Więziennej w Opolu szkolenia dla pracowników penitencjarnych dotyczącego problematyki alkoholowej i przemocy domowej – 16 uczestników.

• 11 – 12 września 2003 r. realizacja we współpracy z Okręgowym Inspektoratem Służby Więziennej w Opolu szkolenia dla pracowników penitencjarnych dotyczącego problematyki alkoholowej i przemocy domowej – 15 uczestników.

• 13 – 14 listopada 2003 r. realizacja we współpracy z Okręgowym Inspektoratem Służby Więziennej w Opolu szkolenia dla pracowników penitencjarnych dotyczącego problematyki alkoholowej i przemocy domowej – 14 uczestników.

• 11 kwietnia 2003 r. zorganizowanie we współpracy z Okręgowym Inspektoratem Służby Więziennej w Opolu i Stowarzyszeniem Żyjących w Trzeźwości „A – KWADRAT” – III Forum na temat pomocy osobom uzależnionym przebywającym w zakładach karnych – 73 uczestników reprezentujących kluby i stowarzyszenia abstynenckie, inne organizacje pozarządowe (zajmujące się profilaktyką i


257

rozwiązywaniem problemów alkoholowych, przeciwdziałaniem przemocy domowej i przeciwdziałaniem wykluczeniu społecznemu) oraz zakłady karne z województwa opolskiego.

• 18 września 2003 r. podpisanie nowej umowy o współpracy pomiędzy Województwem Opolskim a Okręgowym Inspektoratem Służby Więziennej w Opolu. W/w umowa określiła główne kierunki współpracy oraz zobowiązywała samorząd województwa do finansowego zaangażowania w realizację przedsięwzięć w tym związanych z zadaniem 4.


Cykl szkoleń dla psychologów i wychowawców pracujących w zakładach karnych w województwie opolskim miał na celu zwiększenie ich kompetencji zawodowych w zakresie pracy z osadzonymi uzależnionymi od alkoholu i sprawcami przemocy domowej, w tym motywowania osadzonych do uczestniczenia w spotkaniach grup AA funkcjonujących w Zakładach Karnych oraz podjęcia leczenia ambulatoryjnego w wolnościowej jednostce lecznictwa odwykowego podczas pobytu w półotwartym zakładzie karnym. W związku z pozytywną oceną szkoleń pracowników penitencjarnych będą one kontynuowane w zakresie merytorycznym zgodnym z zapotrzebowaniem.

Forum umożliwiło bezpośrednią wymianę doświadczeń dotyczącą współpracy zakładów karnych z organizacjami abstynenckimi.

Umowa o współpracy stworzyła sprzyjające warunki do kontynuowania i rozszerzania współpracy samorządu województwa z Okręgowym Inspektoratem Służby Więziennej w Opolu, w tym w zakresie proponowanym przez PARPA – tzw. programy korekcyjne dla nietrzeźwych kierowców.

5. „Wdrażanie metod wczesnej diagnozy i krótkich interwencji wobec nadużywających alkoholu pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej – edukacja lekarzy i innych pracowników służby zdrowia w zakresie jej stosowania w praktyce lekarzy rodzinnych” Główne przedsięwzięcia i działania w ramach zadania : • Przeszkolenie 19 osób personelu medycznego Szpitala Powiatowego w Strzelcach

Opolskich w zakresie problematyki alkoholowej oraz przeprowadzenie 50 badań przesiewowych (test AUDIT) wśród pacjentów w/w Szpitala. Realizacja we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Strzelcach Opolskich. Koszt – 2.540 zł.

• Opracowanie przez Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia w Opolu wspólnie z Wojewódzkim Centrum medycznym w Opolu programu profilaktycznego ukierunkowanego na ograniczenie szkód zdrowotnych u osób przewlekle nadużywających alkoholu, a będących pacjentami oddziałów szpitalnych.

• Ogólny koszt zadania – 2.540 zł Komentarz :

W/w program wraz doświadczeniami zdobytymi w Szpitalu Powiatowym w Strzelcach Opolskich mogą stanowić podstawę przygotowywania w 2004 r. realizacji podobnych przedsięwzięć w roku 2005.

6. „Wspieranie rozwoju nowoczesnych programów profilaktycznych realizowanych w środowisku szkolnym oraz w grupach podwyższonego ryzyka” Główne przedsięwzięcia i działania w ramach zadania : • Praca z młodzieżą z grup ryzyka w Środowiskowym Hufcu Pracy w Nysie – realizacja

136 godz. zajęć z młodzieżą. Współpraca ze Stowarzyszeniem OHP Oddział w Opolu oraz ze Środowiskowym Hufcem Pracy OHP w Nysie. Koszt – 5.200 zł.

• Realizacja 60 – godzinnego programu profilaktycznego dla kilkunastoosobowej grupy dorastających dzieci alkoholików z powiatu kluczborskiego. Współpraca ze Stowarzyszeniem Klubu Abstynenta „Dziewięćsił” w Kluczborku. Koszt – 2.400 zł.


258

• Realizacja programu adresowanego do dzieci i młodzieży eksperymentującej ze środkami uzależniającymi w Nysie – 70 godz. konsultacji dla osób eksperymentujących ze środkami psychoaktywnymi i członków ich rodzin oraz 90 godz. zajęć warsztatowych dla osób eksperymentujących z w/w środkami. Współpraca z Towarzystwem Interwencji Społecznych w Nysie. Koszt – 4.720 zł.

• Wsparcie funkcjonowania punktu konsultacyjnego dla osób i rodzin osób eksperymentujących ze środkami psychoaktywnymi w Kędzierzynie – Koźlu – 40 – godz. pracy punktu konsultacyjnego oraz 40 – godz. zajęć z kilkunastoosobową grupą młodzieży eksperymentującej ze środkami psychoaktywnymi w Kędzierzynie – Koźlu. Współpraca ze Starostwem Powiatowym w Kędzierzynie – Koźlu. Koszt – 3.200 zł.

• Organizacja letniego wypoczynku o charakterze rekreacyjno – profilaktycznym dla 40 dzieci z rodzin dotkniętych ubóstwem oraz z rodzin dysfunkcyjnych – 14 – dniowa kolonia o charakterze rekreacyjno – profilaktycznym w Paczkowie. Współpraca z SP ZOZ Zespół Ośrodków Rehabilitacji Leczniczej z siedzibą w Suchym Borze oraz z Ruchem Obrony Bezrobotnych. Koszt – 30.965,85 zł.

• Zaopatrzenie policji województwa opolskiego w 5.334 egz. wydawnictw profilaktycznych we współpracy z Fundacją „Pro Lege” w Opolu oraz z Komendą Wojewódzką Policji w Opolu. Koszt – 8.000 zł.


Oddziaływania poprzez liderów młodzieżowych stanowią jeden z priorytetów wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. W związku z pozytywnymi doświadczeniami z realizacji w/w przedsięwzięć ta forma działań będzie kontynuowana i rozwijana.

Pozytywnie ocenić należy przebieg wypoczynku wraz z realizacją wszystkich elementów – w tym specjalnego programu profilaktycznego dla uczestników. Dodatkowym pozytywnym rezultatem były doświadczenia zdobyte przez wszystkie instytucje zaangażowane w realizację przedsięwzięcia.

7. „Wspieranie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych we współpracy z policją, pomocą społeczną, placówkami lecznictwa odwykowego, powiatowymi centrami pomocy rodzinie oraz gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych” Główne przedsięwzięcia i działania w ramach zadania : • Wsparcie udzielania pomocy terapeutycznej, prawnej oraz niematerialnej pomocy

socjalnej dzieciom krzywdzonym i ich rodzinom przez Poradnię Przedmałżeńską i Rodzinną Towarzystwa Rozwoju Rodziny w Opolu – przeprowadzenie 117 godz. sesji terapeutycznych oraz 88 porad prawnych i rozmów interwencyjnych. Koszt – 6.000 zł. (Podjęte działania stanowią wstęp do rozwinięcia aktywności w zakresie przeciwdziałania wykorzystywaniu seksualnemu dzieci i młodzieży).

• Wsparcie udzielania pomocy ofiarom przemocy domowej w Brzegu – udzielenie 92,5 godz. pomocy dla osób doświadczających przemocy domowej i problemów alkoholowych w Brzegu. Współpraca ze Starostwem Powiatowym w Brzegu i tamtejszym PCPR. Koszt – 2.775 zł.

• Wsparcie udzielania pomocy prawnej, psychologicznej i socjalnej dla ofiar przemocy domowej w Nysie – udzielenie 60 godz. porad osobom doświadczającym przemocy domowej w Nysie. Współpraca ze Starostwem Powiatowym w Nysie i tamtejszym PCPR. Koszt – 2.400 zł.

• Wsparcie realizacji zintegrowanego modelu pomocy dziecku i rodzinie w powiecie strzeleckim – udzielenie 60 godz. pomocy i konsultacji dla osób doświadczających


259

przemocy domowej w powiecie strzeleckim. Współpraca ze Starostwem Powiatowym w Strzelcach Opolskich i tamtejszym PCPR. Koszt – 2.400 zł.

• Zaopatrzenie policji województwa opolskiego w 255 szt. pluszowych maskotek do wykorzystania podczas interwencji domowych. Współpraca z Fundacją „Pro Lege” w Opolu oraz z Komendą Wojewódzką Policji w Opolu. Koszt – 7.000 zł.

• 8 lipca podpisanie nowej umowy o współpracy pomiędzy Województwem Opolskim a Komendą Wojewódzką Policji w Opolu. W/w umowa określiła główne kierunki współpracy oraz zobowiązywała samorząd województwa do finansowego zaangażowania w realizację przedsięwzięć w tym związanych z zadaniem opisanym poniżej.

• Czerwiec – listopad przeprowadzenie przez Fundację „Pro Lege” 8 szkoleń dotyczących problematyki alkoholowej i przemocy domowej dla 175 policjantów w ramach realizacji umowy dotacyjnej z województwem opolskim. Koszt – 4.480 zł.

• 17 listopada zorganizowanie we współpracy ze Starostwem Powiatowym w Nysie konferencji „Dobro Dziecka : Koalicja dorosłych przeciw wykorzystywaniu seksualnemu dzieci i młodzieży” z udziałem przedstawicieli oświaty, gmin, organizacji pozarządowych, policji i innych instytucji – 135 uczestników. (Podjęte działania stanowią wstęp do rozwinięcia aktywności w zakresie przeciwdziałania wykorzystywaniu seksualnemu dzieci i młodzieży)

• Ogólny koszt zadania – 28.834,92 zł 8. „Rozwój edukacji publicznej i szkolenia przedstawicieli różnych zawodów w zakresie

problemów alkoholowych” Główne przedsięwzięcia i działania w ramach zadania : • 5 – 6 maja 2003 r. we współpracy z OCDL realizacja szkolenia Program „Bezpieczna

Szkoła” dla przedstawicieli oświaty – 36 uczestników. • 16 – 17 grudnia we współpracy z OCDL realizacja szkolenia Program Profilaktyki

Uzależnień dla Młodzieży „TAK czy NIE” dla przedstawicieli oświaty – 16 uczestników.

• Realizacja programu szkoleniowego dla rad pedagogicznych szkół ponad gimnazjalnych powiatu kluczborskiego – przeprowadzenie sześciu szkoleniowych rad pedagogicznych dotyczących środków psychoaktywnych. Współpraca ze Starostwem Powiatowym w Kluczborku. Koszt – 1.200 zł.

• Podpisanie nowej umowy o współpracy pomiędzy Województwem Opolskim a Komendą Wojewódzką Policji w Opolu.

• Podpisanie nowej umowy o współpracy pomiędzy Województwem Opolskim a Okręgowym Inspektoratem Służby Więziennej w Opolu.

• Ogólny koszt zadania – 1.200 zł, inne koszty wskazane przy zadaniach 4 i 7, ponadto koszty po stronie uczestników szkoleń i OCDL

9. „Monitorowanie stanu problemów alkoholowych na terenie całego województwa i w wybranych gminach” Główne przedsięwzięcia i działania w ramach zadania : • Kontakty z Komendą Wojewódzką Policji w Opolu, Sądem Okręgowym w Opolu oraz

Prokuraturą Okręgową w Opolu w zakresie dotyczącym opracowania nowego wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

• Kontakty z gminami patrz punkt 1 • Kontakty z gminami patrz punkt 1 • Ogólny koszt zadania – bez dodatkowych kosztów


260

Komentarz : Podstawowe informacje o stanie problemów alkoholowych w województwie

pochodzą z materiałów wytworzonych w instytucjach wojewódzkich oraz ze sprawozdań gminnych. Główną zaletą takiego sposobu monitorowania jest brak dodatkowych kosztów zdobywania informacji.

10. „Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz środowiska wzajemnej pomocy” Główne przedsięwzięcia i działania w ramach zadania : • Styczeń współpraca ze Stowarzyszeniem Żyjących w Trzeźwości „A – KWADRAT”

w przygotowaniu wniosku o dotację z Programu „Promowanie integracji europejskiej za pośrednictwem organizacji pozarządowych – TERAZ INTEGRACJA”.

• 12 grudnia spotkanie robocze dla klubów i stowarzyszeń abstynenckich poświęcone m.in. współpracy z samorządem województwa – 10 uczestników.

• Udział przedstawicieli klubów i stowarzyszeń abstynenckich w spotkaniach 14 marca (patrz punkt 1.1), 29 października (patrz punkt 12.1) i w konferencji 4 grudnia (patrz punkt 1.2).

• Współpraca ze Stowarzyszeniem Klubu Abstynenta „Dziewięćsił” w Kluczborku (patrz punkt 6.2).

• Ogólny koszt zadania – bez dodatkowych kosztów, inne koszty wskazane przy zadaniach 1, 6, 12.

Komentarz : Dzięki w/w formom współpracy możliwa jest jej kontynuacja i rozwijanie

w kierunkach zgodnych z priorytetami wojewódzkiego programu i potrzebami organizacji abstynenckich.

11. „Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą (podejmowanie interwencji wobec przypadków naruszania zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim, sprzedaży napojów alkoholowych bez ważnego zezwolenia, prowadzenia reklamy napojów alkoholowych” Główne przedsięwzięcia i działania w ramach zadania : • Bieżące kontakty z gminami. • Przestrzeganie zapisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu

alkoholizmowi stanowiło element szkoleń członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych (patrz punkt 2.).

• Ogólny koszt zadania – bez dodatkowych kosztów, inne koszty wskazane przy zadaniu 2

Komentarz : Zadanie pozostaje przede wszystkim w gestii samorządów gminnych stąd też

przyjęty sposób oddziaływań poprzez bezpośrednie kontakty i edukację mającą na celu uwrażliwianie administracji gminnej na konieczność i potrzebę dbałości o przestrzeganie przepisów.

12. „Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu” Główne przedsięwzięcia i działania w ramach zadania :

• 29 października spotkanie robocze poświęcone Centrom Integracji Społecznej – 14 uczestników m.in. ze strony organizacji pozarządowych.

• Spotkanie robocze i konferencja w dniach 14 marca (patrz punkt 1.1) i 4 grudnia (patrz punkt 1.2).


261

• Wrzesień – grudzień realizacja kursu komputerowego dla osadzonych w ZK Nr 2 w Strzelcach Op. – 18/20 uczestników. Współpraca z Okręgowym Inspektoratem Służby Więziennej w Opolu.

• Wrzesień – grudzień realizacja kursu przysposabiającego do zawodu malarz – tapeciarz dla osadzonych w ZK Nr 2 w Strzelcach Op. – 18/20 uczestników. Współpraca z Okręgowym Inspektoratem Służby Więziennej w Opolu.

• Październik – listopad realizacja kursu spawaczy metodą MAG dla 10 osadzonych w ZK w Głubczycach. Współpraca z Okręgowym Inspektoratem Służby Więziennej w Opolu.

• Przystosowanie pomieszczeń socjalnych na potrzeby osób bezdomnych w schronisku Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta w Bielicach. Współpraca z Towarzystwem Pomocy im. Św. Brata Alberta Koło Bielickie.

• Ogólny koszt zadania – 24.942,26 zł, inne koszty wskazane przy zadaniu 1 Komentarz :

Kontakty robocze poświęcone przeciwdziałaniu wykluczenia społecznego posłużyły wszechstronnej wymianie informacji pomiędzy samorządem województwa a organizacjami pozarządowymi, a także określaniu bieżących możliwości współpracy w zakresie merytorycznym i finansowym.

W/w kursy były elementem szeroko zakrojonej współpracy z Okręgowym Inspektoratem Służby Więziennej. Z jednej strony zwiększano kompetencje zawodowe pracowników penitencjarnych, w wyniku czego optymalizowano oddziaływania wobec osadzonych mających problem alkoholowy, z drugiej strony zwiększano kompetencje zawodowe osadzonych, z których – co należy podkreślić – znaczna część łączyła problem alkoholowy z niskimi lub bardzo niskimi kompetencjami zawodowymi.

13. „Wspieranie działań podejmowanych przez powiaty w zakresie dotyczącym profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania przemocy w rodzinie” Główne przedsięwzięcia i działania w ramach zadania : • 12 luty spotkanie robocze dotyczącego współpracy z udziałem przedstawicieli

powiatów – 12 uczestników. • Konferencja „Dobro Dziecka : Koalicja dorosłych przeciw wykorzystywaniu

seksualnemu dzieci i młodzieży” zorganizowana w Nysie (patrz punkt 7.8). • Współpraca z 5 powiatami w zakresie dotyczącym udzielenia dotacji z budżetu

województwa na realizację 8 zadań – ogółem wydatkowano z budżetu województwa 17.575 zł (patrz punkty 5.1, 6.4, 7.2 – 7.4, 8.3, 15.2 – 15.3).

• Ogólny koszt zadania – 27,20 zł, inne koszty wskazane przy zadaniach 5–8 oraz 15.

Komentarz : Dzięki w/w współpracy z powiatami zrealizowano przedsięwzięcia zgodne z

priorytetami programu wojewódzkiego (przeciwdziałanie przemocy domowej, oddziaływania poprzez liderów młodzieżowych oraz oddziaływania wobec młodzieży z grup ryzyka) dające możliwość kontynuacji i rozwoju współpracy szczególnie od 2005 r. Realizacja poszczególnych przedsięwzięć była pomyślana jako wzorzec dla innych powiatów oraz dla gmin.

14. „Wspieranie starań o dotacje z funduszy europejskich” • Realizacja we współpracy z Departamentem Integracji Europejskiej Urzędu

Marszałkowskiego Województwa Opolskiego 2 – dniowego szkolenia „Przygotowanie projektów zgodnie z wymogami Unii Europejskiej” – przeszkolenie 54 osób reprezentujących organizacje pozarządowe, w tym kluby i stowarzyszenia abstynenckie.


262

• Współpraca ze Stowarzyszeniem Żyjących w Trzeźwości „A – KWADRAT” (patrz punkt 10.1).


W/w przedsięwzięcia i związane z nimi pozytywne doświadczenia stanowią podstawę do kontynuacji i rozwijania wspierania starań organizacji pozarządowych, w tym klubów i stowarzyszeń abstynenckich, o fundusze europejskie.

15. „Realizacja oddziaływań poprzez liderów młodzieżowych • Realizacja programu kreowania liderów młodzieżowych „Sami Sobie” w powiecie

strzeleckim – przeprowadzenie 80 godz. zajęć dla kilkunastoosobowej grupy liderów młodzieżowych z powiatu strzeleckiego. Współpraca ze Stowarzyszeniem na Rzecz Rozwoju Edukacji i Kultury w Powiecie Strzeleckim. Koszt – 3.200 zł.

• Aktywizacja liderów młodzieżowych w powiecie kluczborskim – przeprowadzenie 31 – godzinnego programu z udziałem 31 osób z 6 szkół powiatu kluczborskiego. Współpraca ze Starostwem Powiatowym w Kluczborku. Koszt – 1.530 zł.

• Działalność grupy liderów młodzieżowych w powiecie nyskim – przeprowadzenie 31 – godzinnego programu z udziałem 16 uczniów Zespołu Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego w Nysie. Współpraca ze Starostwem Powiatowym w Nysie. Koszt – 1.530 zł.

• Ogólny koszt zadania – 6.260 zł Komentarz :

Kreowanie oddziaływań poprzez liderów młodzieżowych jest jednym z priorytetów wojewódzkiego programu. W założeniu w/w przedsięwzięcia mają stanowić wzór do naśladowania przez inne powiaty oraz gminy. Na podkreślenie zasługuje ten rodzaj pracy profilaktycznej w wyniku, której młodzi ludzie stają się rzeczywistym podmiotem i inicjatorem oddziaływań zwiększając ich sensowność oraz skuteczność. Przewidywana jest kontynuacja i rozwój w/w formy oddziaływań profilaktycznych.

16. „Współpraca międzynarodowa” • Wizyta przedstawicieli administracji i instytucji z Obwodu Iwano – Frankiwskiego na

Ukrainie. Spotkania delegacji ukraińskiej w wojewódzkich jednostkach lecznictwa odwykowego, instytucjach samorządowych i organizacjach pozarządowych zajmujących się profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz przeciwdziałaniem przemocy domowej. Współpraca z Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej i wojewódzkimi jednostkami lecznictwa odwykowego.


W/w kontakty polsko – ukraińskie dały możliwość wszechstronnej wymiany doświadczeń. Stworzona została możliwość kontynuacji współpracy w zakresie dotyczącym problematyki alkoholowej, przemocy domowej i wykluczenia społecznego.

17. „Obsługa realizacji wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych” Główne przedsięwzięcia i działania w ramach zadania : • Zakup czasopism, książek, wyposażenia biurowego i sprzętu komputerowego na

potrzeby obsługi wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych


Realizacja zadania umożliwiła optymalizację realizacji wojewódzkiego programu w zakresie dotyczącym zagadnień merytorycznych oraz bieżącej obsługi.


263

1. Wszystkie podane kwoty stanowią koszty realizacji poszczególnych zadań i przedsięwzięć ponoszone z budżetu województwa opolskiego w ramach realizacji wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

2. Ogólny koszt wszystkich w/w zadań po stronie budżetu województwa opolskiego wyniósł 583.126,55 zł.

3. Wskazywanie roku 2005 jako ważnego pod względem kontynuacji i rozwijania przedsięwzięć wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych wynika ze zwiększonych w tym roku dochodów budżetu województwa z tytułu opłat za wydawanie zezwoleń na obrót hurtowy w kraju napojami alkoholowymi o zawartości do 18% alkoholu.


264

10.9. Województwo Podkarpackie

Zgodnie z art. 4. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2002 r. Nr 147 poz. 1231 z późn. zm.) samorząd Województwa Podkarpackiego w 2003 r. prowadził zadania z zakresu przeciwdziałania alkoholizmowi na podstawie przyjętej przez Sejmik Województwa Podkarpackiego w dniu 27 maja 2003 r. uchwały Nr IX/84/03 w sprawie uchwalenia Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2003 – 2005.

Program ten jest kontynuacją zadań i kierunków wyznaczonych w wojewódzkim programie na lata 2000 – 2002, z uwzględnieniem niewielkich korekt, oraz przyjętym przez Radę Ministrów „Narodowym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000 – 2005”. W celu usystematyzowania prowadzonych w 2003 r. prac w ramach programu, Zarząd Województwa przyjął harmonogram działań na rok 2003. Priorytety działań:

Za strategiczne cele w ramach Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2003 – 2005, przyjęto: Zapobieganie powstawaniu nowych problemów alkoholowych; Zmniejszenie rozmiarów aktualnie występujących problemów alkoholowych; Zwiększenie zasobów oraz skuteczności środków do radzenia sobie z problemami alkoholowymi.

Środkiem do realizacji ww. celów było wykonanie wybranych celów operacyjnych: Rozwój i modernizacja usług terapeutycznych dla osób uzależnionych i członków ich rodzin, Wdrażanie metody wczesnej diagnozy i krótkich interwencji wobec pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej nadużywających alkoholu; Współpraca z samorządami gminnymi oraz powiatowymi w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych; Wdrażanie nowoczesnych programów profilaktycznych w środowiskach wychowawczych i w grupach podwyższonego ryzyka oraz współpraca z organizacjami pozarządowymi; Wspieranie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych we współpracy z pomocą społeczną, policją, gminną komisją rozwiązywania problemów alkoholowych; Rozwój edukacji publicznej i szkolenia przedstawicieli różnych zawodów w zakresie problemów alkoholowych; Monitoring problemów alkoholowych na terenie województwa.

Ostatecznie w harmonogramie zadań na 2003 r. przyjęto do realizacji następujące zadania: Dofinansowanie programów profilaktycznych i innych zadań realizowanych w Wojewódzkim Ośrodku Terapii Uzależnień w Rzeszowie i Wojewódzkim Ośrodku Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Stalowej Woli; Wspieranie programów realizowanych przez organizacje pozarządowe zajmujące się rozwiązywaniem problemów uzależnień od alkoholu na terenie województwa podkarpackiego; Szkolenie dla pracowników punktów konsultacyjnych w celu poprawy efektywności kontaktowania się i pomocy osobom uzależnionym od alkoholu i członkom ich rodzin, a także ofiarom i sprawcom przemocy w rodzinie; Szkolenie w zakresie realizacji zadań związanych z profilaktyką uzależnień dla członków gminnych komisji ds. rozwiązywania problemów alkoholowych; Szkolenie dla policjantów oraz pracowników pomocy społecznej w zakresie stosowania procedury „Niebieskich Kart”; Szkolenie dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie wczesnego diagnozowania oraz podejmowania interwencji wobec pacjentów nadużywających alkoholu; Kontynuacja doposażenia w niezbędny sprzęt „Niebieskich Pokoi” oraz szkolenie osób pracujących z dziećmi – ofiarami przemocy; inne.


265



programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. W dniach 10 – 11 grudnia 2003 r. w Czudcu k. Rzeszowa przeprowadzono

szkolenie dla pracowników punktów konsultacyjnych pod nazwą „Punkt konsultacyjny – jako element systemu rozwiązywania problemów alkoholowych”. Zakres tematyczny szkolenia obejmował wiedzę z zakresu profilaktyki uzależnień i przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, a zwłaszcza: Medyczne aspekty dziecka krzywdzonego; Rodzina z problemem alkoholowym; Uzależnienie i współuzależnienie; Motywowanie do leczenia; Pomoc dorosłej ofierze przemocy; Pierwszy kontakt i praca ze sprawcą przemocy; Sytuacja psychologiczna dziecka z rodziny alkoholowej i wpływa czynników działających w rodzinie alkoholowej na rozwój psychiczny dziecka. W szkoleniu udział wzięło 65 osób, koszt szkolenia: 10.500 zł.

2. Prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli społeczności lokalnych zaangażowanych w działania profilaktyczne i naprawcze, w szczególności dla koordynatorów gminnych programów oraz członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.

W październiku odbyło się „Jesienne spotkanie Pełnomocników ds. realizacji Gminnych Programów Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych” skierowane do pełnomocników z terenu całego województwa. W spotkaniu uczestniczył przedstawiciel PARPA, zakres tematyczny szkolenie obejmował m.in. następujące tematy: Rola samorządu gminnego w świetle zmienionych przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz ustawy o zatrudnieniu socjalnym. Nowe trendy w polityce antyalkoholowej; Prawna i obowiązki samorządu gminnego w zakresie nadzoru nad lokalnym rynkiem alkoholowym oraz przestrzegania przepisów ustawy antyalkoholowej. Przybliżenie założeń kampanii ogólnopolskiej „ALKOHOL – NIELETNIM DOSTĘP WZBRONIONY”; Rozmiar przemocy domowej w statystyce policyjnej w woj. Podkarpackim. Zadania środowiska lokalnego w zakresie zapobiegania przemocy w rodzinie. W spotkaniu udział wzięło ok. 70 pełnomocników GKRPA, koszt szkolenia: 1.200 zł.

3. Wspieranie rozwoju i modernizacji usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin – utworzenie WOTUiW oraz wdrażania rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 31 grudnia 1999 r. w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego.

Samorząd Województwa dofinansował zadania z zakresu profilaktyki uzależnień dla Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnień w Rzeszowie oraz Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Stalowej Woli. W ramach tego zadania dofinansowano następujące programy: Programu Psychoprofilaktyki Uzależnień od Alkoholu; Programu Przeciwdziałania Uzależnieniom; Programu dalszego zdrowienia i Rozwoju Osobistego; Dofinansowanie szkoleń pracowników Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Stalowej Woli; Konferencja szkoleniowa dla pracowników Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Stalowej Woli i palcówek lecznictwa odwykowego Województwa Podkarpackiego; Konsultacje i doradztwo dla placówek w Województwie Podkarpackim.

4. Wdrażanie metod wczesnej diagnozy krótkich interwencji wobec nadużywających alkoholu pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej – edukacja lekarzy i innych pracowników służby zdrowia w zakresie jej stosowania w praktyce lekarzy rodzinnych.


266

Dwóch lekarzy pierwszego kontaktu praktykujących na tereniach wiejskich i małych ośrodkach miejskich z województwa podkarpackiego wzięło udział w szkoleniu organizowanym przez PARPA w ramach organizowanego szkolenia edukatorów.


Ogólnopolskie Stowarzyszenie Pracowników Resocjalizacji, zrealizowało zadanie pn. Ogólnopolski Rajd Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych „Roztocze 2003”, w którym udział wzięło ponad 100 wychowanków.

6. Wspieranie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych we współpracy w policją, pomocą społeczną, placówkami lecznictwa odwykowego, Powiatowymi Centrami Pomocy Rodzinie oraz gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych. • 30 maja 2003 r. w Rzeszowie odbyła się międzynarodowa konferencja, z udziałem

gości z Ukrainy, poświęcona kształtowaniu polityki bezpieczeństwa lokalnego. Konferencja została zorganizowana przez samorząd województwa i Komendę Wojewódzką Policji. Podczas konferencji, jej uczestnicy zapoznali się z prowadzonymi na terenie Województwa Podkarpackiego działaniami prewencyjnymi w zakresie bezpieczeństwa lokalnego i przestrzeganiem ładu i porządku publicznego, w tym również z podejmowanymi działaniami profilaktycznymi mającymi na celu ochronę społeczeństwa przed patologiami (alkoholizm, narkomania, przemoc). Spotkanie było okazją do wymiany doświadczeń na temat prowadzonych na swoim terenie działań oraz współdziałania służb.

• W oparciu o porozumienie zawarte pomiędzy Zarządem Województwa Podkarpackiego i Podkarpackim Komendantem Wojewódzkim Policji w Rzeszowie w sprawie współpracy w zakresie rozwiązywania problemów uzależnień oraz przeciwdziałania przemocy w rodzinie samorząd województwa nieodpłatnie przekazał komendzie wojewódzkiej policji 50 tys. Niebieskich Kart służących do dokumentowania, podejmowanych i przeprowadzanych przez policję interwencji wobec osób stosujących przemoc w rodzinie. Stosowanie procedury jest jednym z podstawowych elementów interwencji policji wobec przemocy domowej w rodzinie. Karty są równocześnie dokumentem w sprawie, a ich brak niejednokrotnie przyczynia się do niemożliwości dochodzenia praw przez ofiarę przemocy w rodzinie.

7. Rozwój edukacji publicznej i szkolenia przedstawicieli różnych zawodów w zakresie problemów alkoholowych.

26 września 2003 r. w Rzeszowie odbyła się konferencja pt. „Profilaktyka w środowisku lokalnym” zorganizowana wspólnie przez Urząd Marszałkowski, Urząd Wojewódzki i Towarzystwo ALTUM. W konferencji udział wzięli przedstawiciele różnych grup zawodowych z całego województwa, którzy poinformowani zostali o najnowszych metodach pracy profilaktycznej i szkole i środowisku lokalnym. W konferencji uczestniczyło ok. 100 osób.

8. Monitorowanie stanu problemów alkoholowych na terenie całego województwa i w wybranych gminach.

Do wszystkich gmin na terenie Województwa rozesłano ankiety przygotowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, dotyczące sprawozdania z działalności samorządów gminnych w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Po zwrocie większości ankiet do Urzędu Marszałkowskiego opracowano je, a następnie przesłano do siedziby PARPA.


267

9. Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe

zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz środowiska wzajemnej pomocy.

Na zadania z zakresu przeciwdziałania alkoholizmowi przeznaczono łączną kwotę 292.950 zł., z czego udzielono dotacji dla 46 podmiotów. Dotacje wykorzystane zostały w 96,25 %. Projekty te dotyczyły przede wszystkim różnych form zajęć profilaktycznych głównie poprzez prowadzenie świetlic wychowawczo – profilaktyczno – terapeutycznych, a także poprzez organizację czasu wolnego dzieci i młodzieży z grup podwyższonego ryzyka wystąpieniem problemu alkoholizmu i przemocy w rodzinie. Sfinansowano także organizację różnego rodzaju imprez i wyjazdów profilaktycznych oraz wydanie czasopisma trzeźwościowego kolportowanego do szkół i placówek oświatowych. Zajęcia profilaktyczne często połączone były zajęciami sportowymi w których młodzież aktywnie uczestniczyła. Doposażono też Gminne Centrum Dziennej Aktywności. Podczas pobytu w Centrach dzieci wywodzące się głównie z rodzin patologicznych dotkniętych problemami uzależnień zostały objęte pomocą psychologa i psychoterapeuty, organizowane były również konsultacje z rodzicami i opiekunami. W ramach dotowanych zdań z pomocy skorzystało bezpośrednio ponad 7500 osób, a pośrednio dalsze 6000 osób (w różnego rodzaju wykładach, spotkaniach, piknikach i pogadankach). Byli to przede wszystkim członkowie organizacji pozarządowych – wnioskodawców oraz przedstawiciele społeczności lokalnych: dzieci i młodzież, wychowankowie placówek socjalizacyjnych, liderzy młodzieżowi – uczniowie szkół średnich i studenci, animatorzy ruchu „Światło – Życie”, członkowie młodzieżowych zespołów sportowych, rodzice, kobiety w ciąży, profesjonaliści, nauczyciele, pedagodzy szkolni, ofiary przemocy w rodzinie, 14 osób z miejskich i gminnych komisji ds. rozwiązywania problemów alkoholowych, członkowie Ruchu AA i Al–Anon oraz 230 osób biorących udział w I Regionalnym Forum Profilaktycznym. Zorganizowano także konferencję skierowaną do przedstawicieli samorządów lokalnych, administracji publicznej, organizacji pozarządowych oraz mediów, celem zwrócenia uwagi na aktualne problemy związane z uzależnieniem i współuzależnieniem od alkoholu oraz na sposoby przeciwdziałania tym problemom, w której udział wzięło 42 osoby. Dodatkowo dofinansowano cykl szkoleń : – instruktorów ds. rehabilitacji w zakresie profilaktyki i terapii uzależnień w środowisku

osób niesłyszących – udział 13 osób, – wolontariuszy, których zapoznano z problematyką uzależnień, wyposażono w wiedzę

o środkach psychoaktywnych oraz wskazano formy i metody udzielania pomocy osobom uzależnionym bądź zagrożonym uzależnieniem – udział 23 osób,

– nauczycieli i pedagogów szkolnych ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji dziecka w rodzinie alkoholowej – udział 32 osób.


268

10.10. Województwo Podlaskie Zarząd Województwa Podlaskiego ustalił następujące cele i zadania priorytetowe przewidziane do realizacji w roku 2003, objęte „Programem profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w województwie podlaskim na lata 2000 – 2005”: • Cel A Programu: Zmniejszenie ilości alkoholu spożywanego przez młodzież oraz ochrona

dzieci przed kontaktem z alkoholem, w tym zadania: – Działania interwencyjne wobec grup podwyższonego ryzyka (dzieci z rodzin

alkoholowych, mieszkańcy internatów, domów dziecka, uczniowie Ochotniczych Hufców Pracy). Pomoc w organizacji świetlic socjoterapeutycznych w gminach i powiatach oraz wypracowanie standardów ich działalności.

– Udzielanie pomocy w tworzeniu wojewódzkich punktów „Pomarańczowej Linii” – systemu pomocy rodzicom dzieci, które miały kontakt z alkoholem.

• Cel B Programu: Wspieranie rozwoju, modernizacja i zwiększenie dostępności usług terapeutycznych dla osób uzależnionych i współuzależnionych, w tym zadania: – Podnoszenie poziomu usług terapeutycznych w placówkach lecznictwa odwykowego. – Inicjowanie i pomoc w tworzeniu placówek lecznictwa odwykowego dla młodzieży

uzależnionej od alkoholu i innych środków oraz w tworzeniu punktów konsultacyjnych dla osób uzależnionych i członków ich rodzin.

– Pomoc w tworzeniu grup samopomocowych. – Szkolenie i podnoszenie kwalifikacji osób zatrudnionych w placówkach leczenia

odwykowego. • Cel C Programu: Zmniejszenie liczby nowych przypadków uzależnienia oraz rozmiarów

uszkodzeń zdrowia spowodowanych piciem alkoholu, w tym zadanie: – Wprowadzenie do placówek podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej metody

wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji w stosunku do pacjentów z problemem alkoholowym.

• Cel D Programu: Przeciwdziałanie przemocy w rodzinach z problemem alkoholowym, w tym zadanie: – Zorganizowanie systemu pomocy psychologicznej, prawnej i społecznej dla ofiar

przemocy w rodzinie. 1. W ramach celu operacyjnego A Programu Zarząd Województwa Podlaskiego udzielił

dotacji w łącznej kwocie 360.772 zł na realizację zadania pn. „Działania interwencyjne wobec grup podwyższonego ryzyka (dzieci z rodzin alkoholowych, mieszkańcy internatów, domów dziecka, uczniowie Ochotniczych Hufców Pracy). Pomoc w organizacji świetlic socjoterapeutycznych w gminach i powiatach oraz wypracowanie standardów ich działalności”. W ramach w/w zadania zostały przeprowadzone następujące działania: • zrealizowano programy terapeutyczne, socjoterapeutyczne i profilaktyczne dla dzieci i

młodzieży uzależnionych od alkoholu, • zorganizowano kolonie i obozy terapeutyczne dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, z

problemem alkoholowym, • zakupiono paczki świąteczne dla dzieci z rodzin patologicznych.

2. W ramach celu operacyjnego B Programu Zarząd Województwa Podlaskiego udzielił dotacji w łącznej kwocie 383.850 zł na realizację zadań pn. „Podnoszenie poziomu usług terapeutycznych w placówkach lecznictwa odwykowego” oraz „Szkolenie i podnoszenie kwalifikacji osób zatrudnionych w placówkach leczenia odwykowego”. W ramach w/w zadania przeprowadzono następujące działania:


269

• doposażono placówki lecznictwa odwykowego w sprzęt niezbędny do prowadzenia terapii osób uzależnionych od alkoholu (w tym: Wojewódzki Ośrodek Profilaktyki i Terapii Uzależnień w Łomży, Specjalistyczny Psychiatryczny Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Suwałkach),

• przeszkolono pracowników placówek lecznictwa odwykowego w zakresie rehabilitacji osób uzależnionych od alkoholu,

• przeszkolono biegłych sądowych orzekających o uzależnieniu od alkoholu na potrzeby sądów.

3. W ramach celu operacyjnego D Programu Zarząd Województwa Podlaskiego udzielił dotacji w łącznej kwocie 85.412 zł na realizację zadania pn. „Zorganizowanie systemu pomocy psychologicznej, prawnej i społecznej dla ofiar przemocy w rodzinie”. W ramach w/w zadania przeprowadzono następujące działania: • wyposażono „Niebieski Pokój”, tj. dwa pomieszczenia w Samodzielnym Publicznym

Dziecięcym Szpitalu Klinicznym im. dr L. Zamenhofa w Białymstoku przeznaczone do kompleksowej opieki nad dziećmi dotkniętymi różnymi formami przemocy,

• udzielono pomocy w formie przekazania żywności organizacjom pozarządowym oraz jednostkom organizacyjnym samorządu terytorialnego zajmującym się problemem przemocy w rodzinie.

4. W ramach celu operacyjnego C Programu Zarząd Województwa Podlaskiego udzielił dotacji w łącznej kwocie 142 479 zł na realizację zadania pn. „Wprowadzenie do placówek podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej metody wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji w stosunku do pacjentów z problemem alkoholowym”. W ramach w/w zadania przeprowadzono następujące działania: • prowadzono i rozwijano terapię osób z podwójną diagnozą (chorych psychicznie i

jednocześnie uzależnionych od alkoholu) w placówkach lecznictwa odwykowego, • przeprowadzono programy terapeutyczne pn. „Grupa wsparcia dla kobiet

uzależnionych od alkoholu”, „Radzenie sobie ze złością”, „Jak zapobiegać nawrotom picia”,

• zorganizowano obozy terapeutyczno – rehabilitacyjne dla osób uzależnionych od alkoholu.

5. Ponadto w ramach zadania pn. „Edukacja społeczna na temat sytuacji i czynników ryzyka oraz sposobów zapobiegania zagrożeniom alkoholowym i rozpoznawania sygnałów wskazujących na rozwijanie się procesów uzależnienia”, Zarząd Województwa Podlaskiego zorganizował w dniach od 25 maja do 1 czerwca 2003r. na terenie województwa II Podlaskie Dni Rodziny pod hasłem „Rodzina? Tak Rodzina!”. • Celem obchodów było umocnienie więzi emocjonalnej w rodzinie, promocja

pozytywnych sposobów funkcjonowania rodziny, w tym w Unii Europejskiej oraz przeciwdziałanie patologiom, w szczególności uzależnieniom i przemocy. Priorytetowo potraktowano działania edukacyjne skierowane do rodziców i wychowawców, ale w kalendarium imprez znalazły się również liczne imprezy kulturalno – rozrywkowe, w których udział wzięli przedstawiciele wszystkich pokoleń rodzin podlaskich.

• Podczas II Podlaskich Dni Rodziny w Białymstoku odbyły się dwie debaty – „Konflikt Pokoleń” oraz „Rodzina u progu Unii Europejskiej” poruszające kwestię różnic między pokoleniami a także znaczenia rodziny we współczesnym świecie. W dniach 26 – 30 maja we wszystkich powiatach województwa podlaskiego odbyły się warsztaty „Akademia Rodziców w Pigułce II” skierowane do rodziców i wychowawców. W programie Akademii znalazły się zajęcia z zakresu komunikacji w rodzinie, treningu umiejętności wychowawczych, wiedzy z zakresu zagrożeń rozwoju dziecka oraz konstruktywnych form spędzania czasu wolnego.


270

Ponadto wśród imprez zorganizowanych w ramach II Podlaskich Dni Rodziny znalazły się: – imprezy integracyjne (wielopokoleniowe, z osobami niepełnosprawnymi), – rodzinne imprezy kulturalno – rozrywkowe (festyny, konkursy, spotkania

rodzinne, wystawy, zabawy w plenerze, pikniki, ogniska, wycieczki, akcje charytatywne, występy zespołów ludowych),

– rodzinne imprezy sportowe (spartakiady, zawody sportowe, sprawnościowe, aktywny wypoczynek rodzinny),

Łącznie w całym województwie podlaskim odbyło się około 200 imprez, w których udział wzięło blisko 20 tys. osób.

• W ramach zadania pn. „Organizowanie szkoleń przedstawicielom różnych grup zawodowych (pracownikom służby zdrowia, szkolnictwa i instytucji wychowawczych, pomocy społecznej, placówek penitencjarnych)” zostało zorganizowane szkolenie „Akademia Profilaktyków”. Szkolenie służyło rozszerzeniu i wzbogaceniu wiedzy oraz umiejętności warsztatowych dotyczących działań profilaktycznych i pomocowych dzieciom, młodzieży i ich rodzinom. Stworzyło również możliwość wymiany doświadczeń zawodowych między uczestnikami w zakresie profilaktyki uzależnień. Miało na celu gruntowne i wszechstronne przygotowanie wychowawców i nauczycieli do profesjonalnej aktywności w zakresie rozpoznania, diagnozowania, planowania, prowadzenia i ewaluacji systemowej profilaktyki alkoholowej. Szkolenie składało się z trzech etapów: – etap 1: podstawowy – dostarczenie wiedzy na temat społecznych, medycznych i

etycznych aspektów eksperymentowania z alkoholem i uzależnienia od alkoholu – 50 godzin;

– etap 2: rozszerzający – trening umiejętności pomocy osobie eksperymentującej, jej rodzicom; wstępna diagnostyka, profilaktyka II rzędowa – 60 godzin;

– etap 3: monitorujący efektywność – superwizja i ewaluacja dotycząca wykorzystania wiedzy i umiejętności w praktyce – 20 godzin.

Łącznie 130 godzin.

Adresatami szkolenia byli pracownicy placówek opiekuńczo – wychowawczych i świetlic, nauczyciele, wychowawcy, pedagodzy szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, organizacje pozarządowe.


271

10.11. Województwo Pomorskie W 2003 roku zadania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów


programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. • Udzielenie pomocy finansowej gminom, które włączyły się w realizację „Programu

upowszechniania sportu wśród dzieci i młodzieży w województwie pomorskim na rok 2003”; Adresaci programu to dzieci i młodzież z gmin o szczególnie wysokim poziomie bezrobocia i zagrożonych patologiami (łącznie 14.493 osób z 81 gmin); Partnerzy: szkoły podstawowe i gimnazja, Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, centra sportu, turystyki i rekreacji, np. Ośrodek Przygotowań Olimpijskich Cetniewo, uczniowskie kluby sportowe, ośrodki kultury, ośrodki pomocy społecznej, świetlice środowiskowe, specjalne ośrodki szkolno – wychowawcze; Wydatkowane środki: 587.677 zł; Ocena efektów przedsięwzięcia: wzrost liczby dzieci i młodzieży uprawiającej sport i rekreację ruchową, a przez to zmniejszenie zagrożenia popadania w patologie dzięki stworzeniu możliwości alternatywnego i konstruktywnego spędzania czasu wolnego, a także zwiększenie sprawności fizycznej uczniów, harmonijny rozwój organizmu, wzmocnienie zdrowia, utrwalenie nawyków higienicznych i kształtowanie prawidłowej postawy ciała.

• Udzielenie pomocy finansowej gminom, które przyłączyły się do organizowanego w ramach wojewódzkiej Kampanii „Jestem wolny – nie uzależniam się” konkursu na programy profilaktyczne w gimnazjach p.n.: „Tydzień Profilaktyki”; Adresaci przedsięwzięcia to młodzież tych szkół gimnazjalnych województwa pomorskiego, których projekty programów profilaktycznych uzyskały wyróżnienie w konkursie (łącznie 2 536 uczniów z 10 gimnazjów); Partnerzy: Rady Szkół, Rady Rodziców, absolwenci gimnazjów, społeczność lokalna, Ośrodki Kultury i Sportu oraz Pomocy Społecznej, gminne komisje ds. rozwiązywania problemów alkoholowych, przedstawiciele Urzędów Miast i Gmin, Straż Pożarna, parafie, firmy prywatne, organizacje młodzieżowe i pozarządowe, wolontariat, dzielnicowi, specjaliści ds. uzależnień, policjanci, przedstawiciele służby zdrowia, artyści, świetlice środowiskowe; Wydatkowane środki: 17.531,07 zł; Ocena efektów przedsięwzięcia: upowszechnienie wśród młodzieży i rodziców problematyki uzależnień i przemocy, zainteresowanie młodzieży konstruktywnymi formami spędzania czasu wolnego, alternatywnymi do spotkań przy alkoholu i papierosie, zachęcenie do wyboru innych, niż sięganie po używki, sposobów rozwiązywania konfliktów i radzenia sobie ze stresem, wzmocnienie pozytywnych stron osobowości uczniów, asertywnych zachowań, zacieśnienie kontaktów i współpracy pomiędzy młodzieżą, rodzicami i nauczycielami, zdobycie przez uczniów i ich rodziców orientacji nt. możliwości uzyskania porady i pomocy w sytuacjach kryzysowych.

• Udzielenie pomocy finansowej gminom, które otrzymały wyróżnienie w organizowanym w ramach wojewódzkiej Kampanii „Jestem wolny – nie uzależniam się” konkursie na programy profilaktyczne realizowane w okresie wakacyjnym p.n.: „Letni program profilaktyczny”;


272

Pośredni adresaci przedsięwzięcia to dzieci, młodzież, rodziny z 10 gmin województwa pomorskiego, uczestniczących w realizowanych przez gminy programach; bezpośredni adresaci to dzieci i młodzież z trzech gmin województwa, których programy otrzymały wyróżnienie w konkursie w postaci środków finansowych na zakup materiałów pomocniczych do prowadzenia zajęć profilaktycznych w gminach; Partnerzy: Ośrodki Pomocy Społecznej, Ośrodki Kultury, sołectwa, partie polityczne, prywatne firmy, organizacje pozarządowe, wolontariat, policjanci, przedstawiciele służby zdrowia, świetlice środowiskowe, szkoły, ośrodki wypoczynkowe, ośrodki sportu i rekreacji; Wydatkowane środki: 16.000 zł; Ocena efektów przedsięwzięcia: zapewnienie dzieciom i młodzieży bezpiecznego wypoczynku w wakacje, zainteresowanie konstruktywnymi formami spędzania czasu wolnego, uzyskanie możliwości rozwoju zainteresowań i zdolności, pobudzenie empatii i umiejętności współdziałania w grupie, wzmocnienie poczucia własnej wartości, zacieśnienie więzi dzieci z rodzicami.

• Przeprowadzenie cyklicznej, V Konferencji pn.: „Wiosna w Komisjach (Kompleksowa pomoc rodzinie z problemem uzależnienia. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu)” dla członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych oraz pracowników odpowiednich stowarzyszeń i organizacji zajmujących się problemami uzależnień (około 150 osób); Partnerzy: specjaliści ds. uzależnień, przedstawiciele organizacji pozarządowych, Urzędów Miast i Gmin, służby zdrowia, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Agencja Teatralna „Biliczak” z Gdańska, grupa alpinistyczna i uczniowie gimnazjum; Wydatkowane środki: 9.800 zł; Ocena efektów przedsięwzięcia: poszerzenie wiedzy nt. ról, procesów i mechanizmów zachodzących w grupie, przemocy w rodzinie i przemocy seksualnej, terapii sprawców przemocy, wykluczenia społecznego, ustawy o zatrudnieniu socjalnym, zwiększenie umiejętności pracy z rodziną alkoholową, ofiarami przemocy, konstruowania programów profilaktycznych i szukania możliwości finansowania działań w ramach gminnego programu, nawiązanie kontaktów, zacieśnienie współpracy pomiędzy członkami gminnych komisji, przedstawicielem Urzędu Marszałkowskiego i innymi osobami zajmującymi się problemami uzależnień, promocja własnych działań profilaktycznych na terenie gminy.

2. Wspieranie rozwoju i modernizacji usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin (...) • Udzielenie 5 samodzielnym publicznym specjalistycznym zakładom opieki

zdrowotnej, których Samorząd Województwa Pomorskiego jest organem założycielskim, dotacji na realizację programów szkoleniowych dla terapeutów uzależnień oraz programów terapeutycznych dla uzależnionych od środków psychoaktywnych pacjentów i osób współuzależnionych; Adresaci: 27 terapeutów, 127 osób uzależnionych i 204 osoby współuzależnione; partnerzy: Instytut Psychologii Zdrowia w Warszawie, Fundacja ETOH w Warszawie, Instytut Ericksonowski w Łodzi, Instytut Psychoterapii we Wrocławiu; Wydatkowane środki: 59.940 zł; Ocena efektów udziału w programach terapeutów: nabycie umiejętności dokonywania analizy przypadku z perspektywy różnych podejść terapeutycznych oraz prowadzenia terapii indywidualnej i grupowej, nabycie umiejętności unikania wzbudzania oporu w relacji z pacjentem, umiejętności nawiązywania pierwszego kontaktu i stosowania terapii osób, które doświadczyły przemocy, także seksualnej


273

oraz u których występują: zespół stresu pourazowego, czy urazy traumatyczne, nabycie umiejętności pracy z osobami zobowiązanymi do leczenia, umiejętności leczenia Zespołu Zależności Alkoholowej, prowadzenia psychoterapii NLP i problemów rodzinnych; ocena efektów udziału w programach osób uzależnionych i współuzależnionych: zgłębienie wiedzy o zagrożeniach wynikających z nadużywania alkoholu, przyczynach i mechanizmach uzależnienia, wzmocnienie poczucia własnej wartości, umiejętności budowania pozytywnego obrazu samego siebie, osłabienie poczucia winy i izolacji, skłonności popadania w depresję; ocena efektów udziału w programach osób współuzależnionych: nabycie umiejętności radzenia sobie z nawrotem choroby, ze złością i agresją.

3. Wdrażanie metod wczesnej diagnozy i krótkich interwencji wobec nadużywających alkoholu pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej – edukacja lekarzy i innych pracowników służby zdrowia w zakresie jej stosowania w praktyce lekarzy rodzinnych. • Przeprowadzenie przez Szkołę Policealną Pracowników Służb Społecznych w

Gdańsku szkoleń dla pracowników podstawowej opieki zdrowotnej z województwa pomorskiego w zakresie wczesnej diagnozy i krótkich, podstawowych interwencji wobec pacjentów nadużywających alkoholu i doświadczających przemocy; Adresaci: 58 lekarzy rodzinnych i pielęgniarek; Wydatkowane środki: 11.935,32 zł; Ocena efektów szkoleń: zdobycie umiejętności rozpoznania zaburzeń związanych z piciem alkoholu oraz z doświadczaniem przemocy przez pacjentów i podjęcia wstępnych działań w kierunku udzielenia pomocy.

4. Wspieranie rozwoju nowoczesnych programów profilaktycznych realizowanych w środowisku szkolnym i rodzinnym oraz w grupach podwyższonego ryzyka. • Wsparcie realizacji programu przeciwdziałania uzależnieniom wśród studentów

województwa pomorskiego poprzez współorganizację konferencji nt. roli organizacji studenckich w tym zakresie oraz pokrycie kosztów druku dwóch numerów studenckiego miesięcznika o tej tematyce; Adresaci: 20 przedstawicieli uczelni wyższych i organizacji studenckich z terenu województwa; partnerzy: specjalista ds. terapii uzależnień, uczelnie wyższe, organizacje studenckie; Wydatkowane środki: 2.300 zł; Ocena efektów przedsięwzięcia: dostrzeżenie przez uczestników zagrożenia, jakim jest sięganie przez studentów po narkotyki – „wspomagacze” w nauce oraz spożywanie alkoholu i innych używek w celach rozrywkowych, a także konieczności przeciwdziałania temu zagrożeniu, zainteresowanie organizacji studenckich różnorodnymi formami działań w tym zakresie.

• Współorganizacja konkursu plastycznego dla uczniów szkół ponadpodstawowych z województwa pomorskiego, którego przedmiotem była analiza zdarzenia scenicznego, w jakim młodzież brała wcześniej udział; konkurs stanowił element programu profilaktyki uzależnień poprzez sztukę; Adresaci: 122 uczniów szkół gimnazjalnych i licealnych województwa; partnerzy: Agencja Teatralna „Biliczak” w Gdańsku, Szkoła Policealna Pracowników Służb Społecznych w Gdańsku, Ośrodek Terapii i Rozwoju Osobowości, dyrektorzy, nauczyciele, pedagodzy, pełnomocnicy ds. rozwiązywania problemów alkoholowych; Wydatkowane środki: 2.000 zł; Ocena efektów przedsięwzięcia: zwiększenie poczucia własnej wartości uczestników oraz świadomości, że każdy człowiek ponosi odpowiedzialność za dokonane wybory i własne życie, zainteresowanie nauczycieli, pedagogów prowadzeniem zajęć


274

profilaktycznych w szkołach z wykorzystaniem metod aktywizujących uczniów: dramy, inscenizacji teatralnych oraz młodzieży udziałem w nich.

• Wsparcie realizacji programu przeciwdziałania występowaniu patologii społecznych w środowisku ludzi bezrobotnych poprzez współorganizację konferencji w tym zakresie; Adresaci: przedstawiciele stowarzyszeń bezrobotnych, organizacji pozarządowych, związków zawodowych, Ośrodków Pomocy Społecznej, władz lokalnych (około 300 osób); Partnerzy: członkowie Pomorskiej Federacji Stowarzyszeń Obrony Praw Bezrobotnych, Komitetu Europejskich Marszów Przeciw Bezrobociu, belgijskich związków zawodowych, Wojewódzkiego Urzędu Pracy, tłumacze niezależni, przedstawiciele mediów; Wydatkowane środki: 1.500 zł; Ocena efektów przedsięwzięcia: dostrzeżenie społecznych skutków bezrobocia, wypracowanie modelu współdziałania różnych służb społecznych w zakresie intensyfikacji działań w kierunku aktywizacji bezrobotnych oraz przeciwdziałania alkoholizmowi i stosowaniu przemocy w rodzinach, w których występuje problem bezrobocia.

5. Wspieranie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych we współpracy z policją, pomocą społeczną, placówkami lecznictwa odwykowego, powiatowymi centrami pomocy rodzinie oraz gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych. • Zorganizowanie dwóch części warsztatów szkoleniowych dla członków powiatowych

zespołów interdyscyplinarnych, realizujących wojewódzki program p.n.: „Wspólnie przeciw patologiom”; Adresaci: pełnomocnicy ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, przedstawiciele sądów, Policji, Straży Miejskiej, Ośrodków Pomocy Społecznej i Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie, szkół z 18 powiatów województwa pomorskiego (łącznie około 100 osób); Partnerzy: przedstawiciele Komendy Wojewódzkiej Policji, Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego, Sądów Okręgowych w Gdańsku i Słupsku, Kuratorium Oświaty, Ośrodków Pomocy Społecznych, parafii, ośrodków terapii uzależnień; Wydatkowane środki: 28.250 zł; Ocena efektów szkoleń: poszerzenie wiedzy i umiejętności nt. przeciwdziałania występowania w środowisku lokalnym takich zjawisk patologicznych, jak: alkoholizm, narkomania, przemoc, bezdomność, przestępczość i demoralizacja oraz współdziałania w tym zakresie z różnymi służbami społecznymi, powstanie procedur postępowania służb w przypadkach zetknięcia się ze zjawiskami patologii społecznej.

6. Rozwój edukacji publicznej i szkolenia przedstawicieli różnych zawodów w zakresie problemów alkoholowych. • Realizacja wojewódzkiej Kampanii p.n.: „Jestem wolny – nie uzależniam się”, której

głównym celem było promowanie idei trzeźwości podczas wakacyjnego wypoczynku; Adresaci pośredni: koordynatorzy gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, nauczyciele i pedagodzy gimnazjów w województwie pomorskim; adresaci bezpośredni: dzieci i młodzież, rodziny z całego województwa; Partner: Sopockie Stowarzyszenie Profilaktyki i Promocji Zdrowia „Meander”, przedstawiciele mediów; Wydatkowane środki: 8.000 zł;


275

Ocena efektów Kampanii: dotarcie z rzetelną informacją na temat środków odurzających do licznej grupy odbiorców, zainicjowanie w wielu gminach województwa działań profilaktycznych na rzecz dzieci i młodzieży, organizacji różnorodnych form spędzania czasu wolnego i wypoczynku bez alkoholu dla rodzin w okresie wakacji, pobudzenie szkolnej działalności profilaktycznej, uzyskanie przez gminy materiałów reklamowych promujących podejmowane przez nie działania profilaktyczne.

7. Monitorowanie stanu problemów alkoholowych na terenie całego województwa i w wybranych gminach. • Przystąpienie do Europejskiego Programu Badań Ankietowych w Szkołach na Temat

Używania Alkoholu i Narkotyków (ESPAD); Partner: Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie; Wydatkowane środki: 29.700 zł; Ocena efektów badań: uzyskanie możliwości oceny rozmiarów zjawiska zażywania środków psychoaktywnych przez młodzież szkolną zarówno z terenu województwa, jak też innych województw oraz rekomendacji dla polityki wobec tych substancji na poziomie regionalnym oraz dla działalności profilaktycznej.

8. Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz środowiska wzajemnej pomocy. • Udzielenie dotacji 13 organizacjom pozarządowym z województwa pomorskiego na:

realizację programów profilaktycznych i psychoterapeutycznych skierowanych do dzieci i młodzieży, do osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin oraz bezdomnych, na prowadzenie szkoleń dla kandydatów na pracowników telefonu zaufania w zakresie udzielania pomocy przez telefon i internet osobom znajdującym się w kryzysie, dla przedstawicieli 19 Zarządów Rejonowych PCK w zakresie udzielania pomocy ofiarom przemocy i rodzinom z problemem alkoholowym oraz szkoleń dla osób pracujących z dziećmi i młodzieżą zagrożoną patologiami nt. inicjowania działań profilaktycznych w środowisku lokalnym, a także na promocję działań w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych podjętych przez organizacje pozarządowe w ciągu całego 2002 roku; adresaci pośredni: 198 specjalistów terapii uzależnień, nauczycieli, pedagogów, psychologów, pracowników świetlic środowiskowych i klubów dla dzieci i młodzieży, wolontariuszy – uczestników szkoleń, 15 organizacji pozarządowych z terenu województwa pomorskiego, których działalność została wyróżniona; adresaci bezpośredni: około 8 000 dzieci i młodzieży z rodzin alkoholowych, zagrożonych patologiami z terenu województwa, 6 osób bezdomnych, uzależnionych od alkoholu; partnerzy: przedstawiciele władz lokalnych i organizacji pozarządowych, osobistości życia publicznego, dziennikarze, wolontariusze, Centra i Domy Kultury, Teatr Wybrzeże w Gdańsku, Instytut Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Gdańskiego, Domy Dziecka, pogotowia opiekuńczo – wychowawcze, parafie, terapeuci uzależnień, psychologowie, prawnik, ośrodki resocjalizacji, readaptacji, terapii uzależnień i pomocy społecznej, szkoły; wydatkowane środki: 85.000 zł; ocena efektów realizacji programów: zwiększenie poczucia własnej wartości, odpowiedzialności za czyny, odwagi wyrażania sądów, zainteresowanie konstruktywnymi formami spędzania czasu wolnego, uzyskanie możliwości rozwoju zainteresowań i zdolności, radzenia sobie ze stresem, konfliktami, a także autodestrukcją i nawrotem choroby alkoholowej uczestników programów profilaktycznych i psychoterapeutycznych, poszerzenie oferty działań profilaktycznych na rzecz dzieci i młodzieży, zwiększenie dostępności pomocy psychologicznej w okresie wakacji dla młodzieży, readaptacja, wzbudzenie motywacji


276

do rozpoczęcia procesu zmiany sytuacji życiowej i poczucia własnych kompetencji osób bezdomnych, zwiększenie umiejętności planowania i realizowania działań profilaktycznych w oparciu o rzetelną diagnozę potrzeb, problemów i analizę posiadanych zasobów uczestników szkoleń, wypracowanie jednolitego systemu udzielania wsparcia osobom doświadczającym przemocy oraz modelu współpracy między przedstawicielami organizacji pozarządowych i instytucji zajmujących się organizowaniem czasu wolnego w środowisku lokalnym, pozyskanie nowych dyżurnych telefonu zaufania oraz materiałów pomocniczych do prowadzenia terapii osób uzależnionych, uhonorowanie i nagłośnienie najbardziej wartościowych inicjatyw w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych oraz podejmujących je osób i organizacji.

• Współorganizacja II Ogólnopolskiej i II Pomorskiej Spartakiady Ruchów Trzeźwościowych i Klubów Abstynenckich; adresaci: 256 osób korzystających z pomocy 29 klubów abstynenckich z województwa pomorskiego oraz członków ich rodzin – uczestnicy Spartakiad; partnerzy: PARPA, organizacje pozarządowe, przedstawiciele władz lokalnych, mediów oraz stowarzyszeń abstynenckich, Centra i Ośrodki Sportu i Rekreacji; wydatkowane środki; 10.800 zł; ocena efektów realizacji Spartakiad: integracja oraz wymiana doświadczeń i wzajemne wsparcie członków klubów abstynenckich i ich rodzin, zacieśnienie więzi pomiędzy osobami wychodzącymi z uzależnienia i ich bliskimi, zainteresowanie uczestników aktywnymi formami spędzania czasu wolnego w kręgu rodzinnym, zmniejszenie poczucia izolacji, zwiększenie poczucia własnej wartości oraz wagi przynależenia do ruchów abstynenckich i podejmowania działań na rzecz ich funkcjonowania.


277

10.12. Województwo Śląskie


programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. • Zorganizowano dwudniową konferencję nt. „Procedura zobowiązania do poddania

się leczeniu odwykowemu”, w której uczestniczyło 85 osób: kuratorzy zawodowi, pełnomocnicy i członkowie gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, pracownicy placówek lecznictwa odwykowego. Koszt konferencji wyniósł 7.580 zł. Partnerami w realizacji zadania byli: Sąd Okręgowy w Katowicach, Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia, samorządy gminne Województwa Śląskiego. Efektami przedsięwzięcia były m.in.: wymiana doświadczeń w pracy zawodowej uczestników, konsultacja prawna i przedyskutowanie zagadnień tematycznych konferencji z przedstawicielem sądu, nawiązanie współpracy między uczestnikami konferencji.

• Odbywały się konsultacje z przedstawicielami gmin Województwa Śląskiego nt. gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, co służyło zacieśnianiu współpracy w tym obszarze pomiędzy samorządem województwa a samorządami gminnymi.

2. Prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli społeczności lokalnych zaangażowanych w działania profilaktyczne i naprawcze, w szczególności dla koordynatorów gminnych programów oraz członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. • Przeprowadzono szkolenia dla pracowników gminnych punktów konsultacyjnych oraz

dla członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, w których udział wzięło 30 osób na temat zadań punktu konsultacyjnego, zjawiska i sposobów pomocy rodzinie z problemem przemocy domowej oraz uzależnienia, współuzależnienia i motywowania do leczenia. Wydatkowano kwotę 1.020 zł. Osoby biorące udział w szkoleniach podwyższały swoje kompetencje dotyczące m.in. pierwszego kontaktu z osobą uzależnioną od alkoholu oraz wiedzę dotyczącą problemu przemocy w rodzinie. Partnerami zadania były: gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych, ośrodki pomocy społecznej, organizacje pozarządowe.

3. Wspieranie rozwoju i modernizacji usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin – utworzenie Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia oraz wdrażanie rozporządzenia Ministra Zdrowia z 31 grudnia 1999 w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego (...) (Dz. U. Nr 3/2000 poz. 44). • Udzielono dotacji Wojewódzkiemu Ośrodkowi Lecznictwa Odwykowego i Zakładowi

Opiekuńczo – Leczniczemu z siedzibą w Gorzycach, którego jednostka organizacyjna pod nazwą Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia pełni w Województwie Śląskim funkcję wojewódzkiego ośrodka terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia na zadania przewidziane dla wojewódzkich ośrodków terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia: analizę funkcjonowania lecznictwa odwykowego w województwie, szkolenia dla pracowników zakładów odwykowych dotyczących standardów udzielania świadczeń zdrowotnych, szkolenie dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, utworzenie witryny internetowej oraz bazy danych o placówkach odwykowych w województwie oraz wydanie broszury informacyjnej. Kwota dotacji wyniosła 31.601,89 zł.


278

• Dokonano remontów i modernizacji oraz wyposażono pomieszczenia zakładów lecznictwa odwykowego, działających w ramach samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, dla których Województwo Śląskie jest organem założycielskim, przeszkolono pracowników tych zakładów, a także zorganizowano obóz terapeutyczny dla osób uzależnionych od alkoholu. Na powyższe przedsięwzięcia udzielono dotacji w kwocie 322.263,46 zł. Bezpośrednimi beneficjentami zadań byli pacjenci zakładów lecznictwa odwykowego: osoby uzależnione od alkoholu i współuzależnione, a także kadra zakładów. Efektem zrealizowanych zadań było podniesienie w zakładach lecznictwa odwykowego standardów świadczeń zdrowotnych, poprzez rozwój i modernizację bazy materialnej, organizacyjnej i merytorycznej usług terapeutycznych dla osób uzależnionych i członków ich rodzin.

4. Zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu przebywających w zakładach karnych. • We współpracy z sądami okręgowymi działającymi na obszarze Województwa

Śląskiego zorganizowano dwa dwudniowe szkolenia nt. Kurator sądowy wobec zjawiska przemocy domowej zwłaszcza w powiązaniu z uzależnieniem od alkoholu – praca ze sprawcą i ofiarą, tworzenie koalicji lokalnych. W szkoleniach udział wzięli: kuratorzy zawodowi rodzinni i dla dorosłych okręgu katowickiego i częstochowskiego oraz okręgu gliwickiego i bielskiego – łącznie 88 osób. Efektem przedsięwzięcia było podwyższenie przez uczestników szkoleń umiejętności pracy z podsądnymi mającymi problem alkoholowy lub problem przemocy w rodzinie. Koszt zorganizowania szkoleń wyniósł 11.442 zł.

5. Wdrażanie metod wczesnej diagnozy i krótkich interwencji wobec nadużywających alkoholu pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej – edukacja lekarzy i innych pracowników służby zdrowia w zakresie jej stosowania w praktyce lekarzy rodzinnych. • Szkolenia dla 26 lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej nt. testu przesiewowego

AUDIT, na które wydano kwotę w wysokości 656,77 zł. (kwota ujęta w pkt. 3). Zadanie to było realizowane w ramach Porozumienia o współpracy z Wojewódzkim Ośrodkiem Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Gorzycach.

6. Wspieranie rozwoju nowoczesnych programów profilaktycznych realizowanych w środowisku szkolnym i rodzinnym oraz w grupach podwyższonego ryzyka. • Wraz ze Stowarzyszeniem Klub Abstynenta „Powrót” w Mikołowie, Krajowym

Centrum ds. AIDS oraz Krajowym Biurem ds. Przeciwdziałania Narkomanii współorganizowano VII Mikołowskie Seminarium Trzeźwościowe. Celem seminarium były: zapobieganie używania przez młodzież środków psychoaktywnych, animowanie działań samopomocowych młodzieży, promocja zdrowego stylu życia. Wkład finansowy Samorządu Województwa Śląskiego wyniósł 4.936 zł. Ze środków tych sfinansowano m.in. wydanie informatora z VII Mikołowskiego Seminarium Trzeźwościowego, w którym zawarto dane adresowe podmiotów zajmujących się leczeniem uzależnień oraz pomocą osobom i rodzinom z problemem alkoholowym, stanowiące część Internetowej Bazy Informacyjnej Służb Społecznych (IBISS) opracowanej przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego.

• W seminarium uczestniczyli przedstawiciele oświaty, pomocy społecznej, młodzieży i samorządów uczniowskich, rad rodziców, konsultantów i terapeutów, katechetów i duchowieństwa, policji, straży miejskiej, administracji publicznej, sądownictwa, organizacji pozarządowych, ruchu trzeźwościowego, służby zdrowia – ok. 250 osób.

• Zorganizowano szkolenie nt. Tworzenie programów profilaktycznych w szkołach w zakresie przeciwdziałania patologiom. Uczestniczyło w nim 61 osób: nauczyciele, pedagodzy i psycholodzy szkolni, dyrektorzy i pracownicy poradni psychologiczno –


279

pedagogicznych. Koszt szkolenia wyniósł 6.458 zł. Uczestnictwo w szkoleniu umożliwiło uczestnikom pogłębienie wiadomości na temat konstruowania programu profilaktycznego w szkole, podzielenie się własnymi doświadczeniami zawodowymi pracy w szkole.

7. Wspieranie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych we współpracy z policją, pomocą społeczną, placówkami lecznictwa odwykowego, powiatowymi centrami pomocy rodzinie oraz gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych. • Zorganizowano szkolenie nt. Przemoc domowa – jak zrozumieć wszystkich

uczestników tego dramatu, jaką pomoc im oferować; „Niebieska Karta” – wspieranie i budowanie lokalnych i regionalnych systemów, w którym uczestniczyło 60 osób – pedagodzy szkolni, nauczyciele, kuratorzy, policjanci, członkowie gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych. Koszt szkolenia wyniósł 7.255 zł. Uczestnicy szkolenia nabyli wiedzę o m.in. sytuacji dziecka w rodzinie z problemem przemocy, wspólnie pracowali nad rozwiązaniami tej sytuacji w rodzinie. Dzięki interdyscyplinarnemu charakterowi szkolenia poznawali nawzajem obszar działania poszczególnych grup zawodowych, co sprzyja integrowaniu tych działań w środowisku lokalnym.

8. Rozwój edukacji publicznej i szkolenia przedstawicieli różnych zawodów w zakresie problemów alkoholowych. • Zorganizowano konferencję na temat Środowiska samopomocowe działające w

obszarze profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na terenie Województwa Śląskiego. W konferencji udział wzięli m.in. przedstawiciele klubów abstynenckich, grup Anonimowych Alkoholików i Polskiej Rady Ruchu Abstynenckiego Regionu Śląskiego oraz przedstawiciele samorządów gminnych – 60 osób. Koszt konferencji wyniósł 450,94 zł. Efektem spotkania była wymiana doświadczeń członków ruchów trzeźwościowych, wzmocnienie systemu środowisk samopomocowych działających na rzecz osób i rodzin z problemem alkoholowym.

• W 2003 roku odbyło się 5 dwudniowych szkoleń, w których wzięło udział 294 osób, 2 szkolenia jednodniowe (30 osób), konferencja jednodniowa dla 60 osób oraz współorganizowano Mikołowskie Seminarium Trzeźwościowe. Szkolenia organizowane przez ROPS były poddawane ewaluacji. Szczegółowy opis szkoleń został ujęty w punktach 1,2, 4, 6, 7, 8. Na potrzeby szkoleń i konferencji zakupiono materiały dydaktyczne i biurowe oraz artykuły spożywcze w kwocie 1.526,47 zł. W roku 2003 prenumerowano czasopisma z obszaru profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych na kwotę 288 zł.

9. Monitorowanie stanu problemów alkoholowych na terenie całego województwa i w wybranych gminach. • Dokonano analizy funkcjonowania lecznictwa odwykowego w województwie śląskim

– zadanie zlecone Wojewódzkiemu Ośrodkowi Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Gorzycach. Koszt tego przedsięwzięcia wyniósł 16.669,03 zł. (kwota ujęta w pkt. 3).

• Opracowano Sprawozdanie z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi za rok 2002 w Województwie Śląskim, w którym oprócz danych otrzymanych z samorządów gminnych umieszczono informacje dotyczące działań szkół uzyskane ze Śląskiego Kuratorium Oświaty, środowisk samopomocowych, archidiecezjalnego duszpasterstwa trzeźwości, Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia.

• Opracowano raport: „Profilaktyka i Rozwiązywanie Problemów Alkoholowych w gminach Województwa Śląskiego w 2002 roku”, zawierający analizę porównawczą


280

danych otrzymanych z gmin w strukturze powiatowej. Koszt opracowania raportu wyniósł 800 zł. Raport ten był omawiany podczas spotkań z koordynatorami, pełnomocnikami i członkami gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, dostępny był również na stronach internetowych Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej.

10. Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz środowiska wzajemnej pomocy. • Zlecono zadania celowych programów: Programu pomocy psychospołecznej dla

dzieci i ich rodzin z problemem alkoholowym na obszarach wiejskich oraz Programu wspierania i integracji środowisk samopomocowych działających w obszarze profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Łączna kwota dotacji udzielonych organizacjom pozarządowym na dotacje w powyższym obszarze wyniosła 125.352,21 zł. Znaczna część wydatkowanych funduszy w ramach Programu pomocy psychospołecznej dla dzieci i ich rodzin z problemem alkoholowym na obszarach wiejskich przeznaczona została na zakup materiałów dydaktycznych oraz materiałów służących terapii dzieci, a także na organizację wypoczynku letniego i czasu wolnego dzieci. Efektem było zapewnienie dzieciom warunków do wypoczynku psychicznego od codziennego stresu spowodowanego sytuacją rodzinną, a także zapewnienie właściwego poziomu higieny i regularnego żywienia, poprawa kondycji fizycznej poprzez udział w zajęciach sportowych, realizowanie elementów z zakresu edukacji zdrowotnej, ekologicznej czy przekazywanie wiedzy o regionie. W realizację zadań zaangażowane były różnorodne podmioty, w tym organy administracji publicznej. Wśród partnerów wspierających realizację przedsięwzięć programu znalazły się miejskie i gminne ośrodki pomocy społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie, socjalne organizacje pozarządowe, parafie i instytucje kościelne, urzędy miejskie i gminne, ośrodki interwencji kryzysowej, świetlice socjoterapeutyczne, komisje profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, a także w poszczególnych projektach Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Uniwersytet Śląski oraz lokalne media. Realizacja zadań podjętych przez organizacje w ramach Programu wspierania i integracji środowisk samopomocowych działających w obszarze profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych przyczyniła się do osiągnięcia głównego celu programu tj. wsparcia i integracji środowisk samopomocowych działających w obszarze profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. W ramach programu podejmowano działania z zakresu profilaktyki, edukacji, terapii, poradnictwa itp. Organizacje pozarządowe realizując program współpracowały z: samorządami gminnymi i powiatowymi, ośrodkami pomocy społecznej, sądami, policją, placówkami profesjonalnie zajmującymi się rozwiązywaniem problemów alkoholowych (lecznictwem odwykowym, poradniami psychologicznymi, ośrodkami interwencji kryzysowej) itp. Wymienione podmioty udzielały organizacjom pomocy finansowej, organizacyjnej i merytorycznej. Program był realizowany na terenie województwa śląskiego, a zdecydowana większość zadań podjętych w jego ramach posiadała charakter ponadlokalny. Zgodnie z jego założeniami organizacje zrealizowały wszystkie przedsięwzięcia ujęte w programie, dzięki czemu osiągnięto większość zakładanych rezultatów. Działania organizacji stanowiły uzupełnienie i wsparcie działalności prowadzonej przez placówki profesjonalnie zajmującymi się rozwiązywaniem problemów alkoholowych.


281

11. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą (podejmowanie interwencji wobec przypadków – naruszenia zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim, sprzedaży napojów alkoholowych bez ważnego zezwolenia, prowadzenia reklamy napojów alkoholowych). • Wydział Polityki Gospodarczej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego

zajmuje się procedurą wydawania zezwoleń na obrót hurtowy napojami alkoholowymi i w zakresie kontroli współpracuje z Urzędem Kontroli Skarbowej, Państwową Inspekcję Handlową oraz Wydziałem Przestępczości Gospodarczej Policji.

• Urząd Marszałkowski na prośbę organów takich jak np. Izba Celna, Wojewódzkiego Inspektoratu Inspekcji Handlowej (WIIH) przesyła wykazy przedsiębiorców, którym udzielone zostały przedmiotowe zezwolenia. Organy te dokonują kontroli w wybranych przez siebie punktach i w przypadku stwierdzenia naruszenia postanowień ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi zawiadamiają Urząd. Na bazie uzyskanych materiałów i po przeprowadzonych postępowaniach administracyjnych Marszałek w oparciu o obowiązujące przepisy cofa lub wydaje decyzje umarzające prowadzone postępowania. W 2003 roku nie wydano decyzji cofających zezwolenia, natomiast w 2002 roku wydano ich 8.


282

10.13. Województwo Świętokrzyskie

Uchwałą Nr X/81/03 Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego z dnia 26 maja 2003 r został przyjęty do realizacji Wojewódzki Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Zgodnie z postanowieniami art. 9³ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi /Dz.U. z 2002r. Nr 147, poz. 1231 z póź. zm./ realizacja zadań samorządu wynikających z w/w programu może być finansowana tylko z tytułu uzyskanych wpływów za wydanie przez Marszałka Województwa zezwoleń na obrót hurtowy napojami alkoholowymi o zawartości do 18% alkoholu . Z tego tytułu do budżetu Samorządu Województwa w roku 2003 wpłynęła kwota w wysokości: 1.021.937 zł.



programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych: • Samorząd Województwa Świętokrzyskiego na mocy porozumienia z Miastem Kielce

partycypował w kosztach przeprowadzenia szkolenia dla aplikantów na kuratorów sądowych oraz w kosztach szkolenia dla kuratorów rodzinnych, dofinansowano koszty pełnienia dyżurów interwencyjnych i terapeutycznych w zespole pomocy rodzinie w Świętokrzyskim Centrum Profilaktyki i Edukacji w Kielcach, dofinansowano również zakup materiałów pomocniczych do zajęć terapeutycznych. Na dofinansowanie realizacji w/w zadań przeznaczono kwotę: 15.000 zł.

2. Prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli społeczności lokalnych zaangażowanych w działania profilaktyczne i naprawcze, w szczególności dla koordynatorów gminnych programów oraz członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych: • Zorganizowano naradę dla przedstawicieli samorządów gminnych i powiatowych,

której celem było zintegrowanie działań profilaktycznych w regionie, prowadzonych przez agendy rządowe, samorządy terytorialne, organizacje i instytucje społeczne, dostarczenie wiedzy i umiejętności w kierunku animowania inicjatyw profilaktycznych oraz koncentrowania niezbędnych środków finansowych a także zwiększenie liczby kompetentnych organizatorów i realizatorów programów profilaktycznych. Spotkanie odbyło się w dniach 8 – 9 maja br. Udział wzięło ok. 70 osób.

3. Wspieranie rozwoju i modernizacji usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin – utworzenie Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia oraz wdrażanie rozporządzenia Ministra Zdrowia z 31 grudnia 1999 . w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego(...) (Dz.U. Nr 3/2000 poz. 44): • W ramach realizacji tego zadania z inicjatywy Samorządu Województwa w

Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Morawicy rozpoczęto remont i modernizację pawilonu z przeznaczeniem na Oddział Odwykowy. Na cel ten Samorząd Województwa zaangażował środki w wysokości: 1.100.000 zł. Z uwagi na oprotestowanie procedury przetargowej i wydłużający się czas wyboru oferty na roboty budowlane, w roku 2003 jednostce przekazano dotację w wysokości 51.240 zł. Pozostałą kwotę przyznanej dotacji planuje się wykorzystać w roku 2004 na kontynuację realizacji w/w zadania.

• Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia został utworzony w roku 2001. Aktualnie w skład WOTUW Kielce wchodzą trzy Całodobowe Oddziały Terapii Uzależnienia – 146 łóżek, Przychodnia Terapii Uzależnienia od Alkoholu i


283

Współuzależnienia z siedzibą w Kielcach oraz pododdział Leczenia Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych. Zatrudnionych jest : 5 osób – lekarze specjaliści psychiatrzy, certyfikowani specjaliści psychoterapii uzależnień – 6 osób, certyfikowani instruktorzy terapii uzależnień – 5 osób, specjaliści i instruktorzy po STU – 12 osób, pielęgniarki po szkoleniach SPP – 20 osób.

• W roku 2003 w przychodniach odwykowych, których organem założycielskim jest Sejmik Województwa Świętokrzyskiego udzielono łącznie 24.220 porad w tym 2.230 porad dla osób z zaburzeniami psychicznymi związanymi z alkoholem.

• Ogółem w Województwie świętokrzyskim w poradniach odwykowych wg rozpoznania zasadniczego leczonych było 6.396 osób w tym leczonych po raz pierwszy 2.838 osób.

4. Zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu przebywających w zakładach karnych. • W roku 2003 nie udzielono wsparcia finansowego na realizację programów dla osób

uzależnionych od alkoholu przebywających w zakładach karnych. 5. Wdrażanie metod wczesnej diagnozy i krótkich interwencji wobec nadużywających

alkoholu pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej – edukacja lekarzy i innych pracowników służby zdrowia w zakresie jej stosowania w praktyce lekarzy rodzinnych: • W ramach wykonywania tego zadania na terenie województwa wdrożono projekt p/n

„Szkolenie lekarzy wiejskich i lekarzy rodzinnych w zakresie diagnozowania oraz podejmowania interwencji wobec pacjentów nadużywających alkoholu”. W ramach projektu przeszkolono 60 osób rekrutujących się z medycznych grup zawodowych /lekarze i pielęgniarki/ zatrudnionych w POZ. Szkolenie zostało przeprowadzone zgodnie z programem opracowanym przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Do realizacji w/w zadania został zaangażowany Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia w Kielcach.

6. Wspieranie rozwoju nowoczesnych programów profilaktycznych realizowanych w środowisku szkolnym i rodzinnym oraz w grupach podwyższonego ryzyka • Realizację w/w zadania wraz z udzieleniem dotacji w wysokości: 21.640 zł. Samorząd

Województwa Świętokrzyskiego powierzył Wojewódzkiemu Specjalistycznemu Zespołowi Opieki Neuropsychiatrycznej w Kielcach. W ramach przyznanej dotacji zrealizowano: – Przeprowadzono maraton psychoterapeutyczny dla dorosłych dzieci alkoholików –

w ramach wykonywania tego zadania zostały zorganizowane 3 grupy terapeutyczne Dorosłych Dzieci Alkoholików liczące 8 – 15 osób. Zajęcia terapeutyczne prowadzone były według opracowanego scenariusza.

– Zorganizowano grupy terapeutyczne dla ofiar przemocy domowej. Zadanie przeprowadzane było w trzech sesjach: od 16 września do 4 października, od 14 października do 8 listopada oraz od 18 listopada do 9 grudnia 2003 r. Zrealizowano 70 godz. ćwiczeń.

– Przeprowadzono treningi asertywności dla współuzależnionych kobiet – w ramach realizacji zadania zorganizowano 10 osobową grupę współuzależnionych kobiet dla których prowadzone były treningi asertywności. Zajęcia terapeutyczne odbywały się według opracowanego scenariusza zajęć.

– Przeprowadzono zajęcia dla 12 osobowej grupy psychoedukacyjnej i rozwoju osobistego dla uzależnionych. Ćwiczenia prowadzone były według scenariusza opracowanego na bazie programu profilaktycznego „VETO”.

– Zorganizowano zajęcia dla 9 – 17 osobowej grupy dla uzależnionych sprawców przemocy – dla których ćwiczenia prowadzone były według scenariusza


284

opracowanego na podstawie „Poradnika przeciwdziałania przemocy w rodzinie” wydanego przez Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy Niebieska Linia.

– Zorganizowano dwa szkolenia dla pracowników Wojewódzkiego Specjalistycznego Zespołu Opieki Neuropsychiatrycznej w Kielcach nt. pracy z ofiarami i sprawcami przemocy w rodzinie. Spotkania odbyły się w dniach 24 – 25 października oraz 14 – 15 listopada, udział wzięło 30 osób. Szkolenia przeprowadzono według oferty Instytutu Psychologii Zdrowia wraz z programem i umową wykonania zadania.

– Zorganizowano warsztaty superwizyjne dla osób pracujących z dorosłymi dziećmi alkoholików – wykonawcą tego zadania był psycholog kliniczny, specjalista psychoterapii uzależnień legitymujący się licencją superwizora psychoterapii PTP. Pracownicy Wojewódzkiego Specjalistycznego Zespołu Opieki Neuropsychiatrycznej w Kielcach uzyskali rekomendacje superwizorskie, wymagane przez Narodowy Fundusz Zdrowia w celu świadczenia usług na wyższym poziomie.

7. Wspieranie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych we współpracy z policją, pomocą społeczną, placówkami lecznictwa odwykowego, powiatowymi centrami pomocy rodzinie oraz gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych, • Przeszkolono pracowników gminnych punktów konsultacyjnych w zakresie poprawy

efektywności kontaktowania się i pomocy osobom uzależnionym od alkoholu i członkom ich rodzin, a także ofiarom i sprawcom przemocy w rodzinie. Szkolenie zostało przeprowadzone zgodnie z konspektem opracowanym przez Państwową Agencję rozwiązywania Problemów Alkoholowych. W szkoleniu wzięło udział 11 osób rekrutowanych z instytucji pomocy społecznej, policji, Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i oświaty.

• Wdrożono projekt szkolenia pn.: „Promocja procedury interwencji wobec przemocy w rodzinie „Niebieska Karta” – wspieranie i budowanie lokalnych oraz regionalnych systemów działań w tym zakresie”. W szkoleniu wzięło udział 7 osób rekrutujących z instytucji pomocy społecznej, policji oraz Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

• Do realizacji w/w projektów zaangażowano Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia.

8. Rozwój edukacji publicznej i szkolenia przedstawicieli różnych zawodów w zakresie problemów alkoholowych: • W ramach obchodów międzynarodowego dnia rodziny na terenie Województwa

Świętokrzyskiego w dniach 12 – 16 maja 2003 r. została zorganizowana kampania edukacyjna pod nazwą „ Świętokrzyskie Dni Profilaktyki”, których obchody zostały powiązane z ogólnopolską konferencją pt. „Miejsce rodziny i szkoły w profilaktyce uzależnień”. Organizatorami kampanii byli: Zakład Resocjalizacji i Profilaktyki Społecznej Akademii Świętokrzyskiej, Zespół ds. Rodziny i Przeciwdziałania Uzależnieniom Województwa Świętokrzyskiego, Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów alkoholowych w Kielcach, Departament Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego, Wydział Edukacji, Kultury i Ochrony Zdrowia Urzędu Miasta w Kielcach oraz Świętokrzyskie Centrum Profilaktyki i Edukacji w Kielcach. Świętokrzyskie Dni Profilaktyki to cykl sesji naukowych, warsztatów oraz imprez kulturalno naukowych, których tematem była profilaktyka uzależnień. Uczestnikami kampanii były osoby rekrutujące się z Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych z terenu województwa, organizacji pozarządowych, instytucji pomocy społecznej, policji oraz oświaty.


285

Na realizację powyższego zadania Samorząd Województwa Świętokrzyskiego przeznaczył kwotę 5.000 zł. na dofinansowanie opracowania i wydania materiałów pokonferencyjnych.

• Dofinansowano koszty obsługi strony internetowej zawierającej aktualne informacje dotyczące działalności i zakresu usług Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Morawicy.

9. Monitorowanie stanu problemów alkoholowych na terenie całego województwa i wybranych gminach: • Opracowano i wydano w nakładzie 1500 szt. egzemplarzy informator o Placówkach

Lecznictwa Odwykowego Województwa Świętokrzyskiego, jak również Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia corocznie przygotowuje Raport o Stanie Lecznictwa Odwykowego w Województwie Świętokrzyskim.

10. Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz środowiska wzajemnej pomocy: • W trybie konkursu ofert Samorząd Województwa zlecił podmiotom nie zaliczanym do

sektora finansów publicznych realizację zadań ujętych w „Wojewódzkim Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2003 – 2005” oferty złożyło 11 podmiotów, wpłynęło 15 wniosków. Środki finansowe zostały przyznane na dofinansowanie realizacji 10 programów. Samorząd Województwa przeznaczył na ten cel kwotę: 15.000 zł.: – Dofinansowano zajęcia edukacyjne dla wychowanków Ogniska Wychowawczego.

W programie uczestniczyło 25 osób – dzieci w wieku od 8 do 17 lat pochodzących z rodzin dotkniętych różnymi problemami i trudnościami /alkoholizm rodziców, niezaradność życiowa, narkomania, choroby/.

– Dofinansowano zakup leków i żywności dla ofiar przemocy przebywających w schronisku. W 2003 r. w schronisku przebywało ogółem 39 osób, w tym 20 kobiet i 19 dzieci. Tygodniowo udzielano około 70 porad.

– Dofinansowano zajęcia grupy terapeutycznej dla dzieci wywodzących się z rodzin z problemem alkoholowym. Stała grupa dzieci liczyła 10 osób, oraz 4 uczestników okazjonalnych w wieku od 5 – 8 lat.

– Dofinansowano koszt letnich kolonii profilaktyczno – rekreacyjnych szkolących młodzieżowych liderów profilaktyki. W koloniach wzięło udział 592 dzieci pochodzących z rodzin ubogich lub niewydolnych wychowawczo zagrożonych problemem uzależnienia od alkoholu.

– Dofinansowano realizację Regionalnego Systemu Diagnozy i Profilaktyki młodzieży szkół ponadpodstawowych na terenie województwa świętokrzyskiego.

– Dofinansowano konsultacje psychologiczne dla osób uzależnionych, współuzależnionych i ich rodzin.. Uczestnikami konsultacji byli pacjenci z zaburzeniami osobowości, lękowymi, agresywnymi, trudnymi w kontakcie, zdegradowanymi zawodowo i społecznie w związku z długoletnim okresem swego uzależnienia, pacjenci grup terapeutycznych, uczestnicy grup AA.

– Dofinansowano program terapeutyczny p/n. „Uzależnienie od alkoholu! Czas powiedzieć stop!”. Beneficjantami programu były osoby bezrobotne z problemem alkoholowym oraz bezrobotni członkowie ich rodzin. W warsztatach wzięła udział grupa 15 osób /8 mężczyzn 7 kobiet/. 10 uczestników to osoby z problemem alkoholowym, pozostałe 5 to bezrobotne współuzależnione.

– Dofinansowano zakup literatury fachowej oraz materiałów promocyjno – informacyjnych o działalności punktu konsultacyjnego udzielającego pomocy ofiarom przestępstw.


286

– Udzielono dotacji na pokrycie kosztów przeprowadzenia profilaktycznych zajęć warsztatowych dla uczniów wytypowanych przez pedagogów pierwszych i drugich klas kieleckich szkół ponadgimnazjalnych. Wytypowani uczniowie wywodzili się z rodzin patologicznych, o trudnej sytuacji materialno–bytowej, a jednocześnie aktywnie zaznaczali swoją obecność w społeczności szkolnej. W czasie warsztatów przygotowano uczestników do prowadzenia akcji profilaktycznych na rzecz uczniów swojej szkoły oraz do wspierania rozwoju Ruchu Czystych Serc na terenie pozostałych szkół Województwa Świętokrzyskiego. Odbiorcom dostarczono niezbędnej wiedzy z zakresu zapobiegania uzależnieniom i poradnictwa rówieśniczego.

– Przy udziale organizacji pozarządowej zrealizowano program profilaktyczny pn. „Zatrzymać przemoc” adresowany do młodzieży szkól gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Program obejmował analizę sytuacji psychologicznej sprawcy przemocy, osoby doznającej przemocy i świadka przemocy. Programem zostało objętych 208 uczniów w wieku od 13 – 14 do 16 – 17 lat.

11. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą /podejmowanie interwencji wobec przypadków naruszenia zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim, sprzedaży napojów alkoholowych bez ważnego zezwolenia, prowadzenia reklamy napojów alkoholowych): • W roku 2003 do Urzędu Marszałkowskiego wpłynęła jedna skarga dotycząca

sprzedaży hurtowej w miejscu niewskazanym w zezwoleniu wydanym przez Marszałka Województwa Świętokrzyskiego. Zarzuty przedstawione w skardze znalazły odzwierciedlenie w protokole pokontrolnym. W związku z powyższym Marszałek Województwa Świętokrzyskiego wydał decyzję cofającą zezwolenie na prowadzenie w kraju obrotu hurtowego napojami alkoholowymi o zawartości do 4,5% alkoholu oraz na piwo. Obecnie od wydanej decyzji wpłynęło odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego. Sprawa w toku rozstrzygnięcia.

12. Inne działania określone w Wojewódzkim Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów alkoholowych, o których nie wspomina Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. • Samorząd Województwa Świętokrzyskiego przystąpił do międzynarodowego projektu

„Walka i zapobieganie alkoholizmowi”. Jego celem jest wdrożenie antyalkoholowego programu „MANUS” dla dorosłych. Realizacja programu polega na uświadomieniu konsekwencji nadużywania alkoholu w miejscu pracy i stworzeniu sieci tzw. osób kluczowych. Osoby kluczowe to osoby piastujące stanowiska kierownicze w zakładach pracy oraz pracownicy cieszący się zaufaniem swych współpracowników. Główny cel działań to wczesna reakcja i interwencja na pierwsze symptomy alkoholizmu wśród pracowników. W ramach realizacji w/w projektu Samorząd Województwa Świętokrzyskiego w dniach 11 – 14 maja 2003 r. gościł trzyosobową delegację z Danii z regionu Aarhus. Duńczycy przyjechali na zaproszenie władz Województwa. Zapoznali się z systemem podejmowanych działań profilaktycznych i metodami leczenia uzależnień na terenie Województwa Świętokrzyskiego. W dniach 23 – 28 września br. trzyosobowa delegacja z Polski gościła w Aarhus w Danii, a w dniach 19 – 26 listopada br. w St. Petersburgu biorąc udział w cyklu szkoleń. Uczestnicy zostali przeszkoleni przez duńskich konsultantów pod kątem rozwoju profilaktyki antyalkoholowej w firmach, instytucjach, miejscach pracy. Przekazano wiele propozycji, pomysłów oraz porad w oparciu o własne doświadczenia, które mogą okazać się pomocne w opracowaniu oraz realizacji aktywnej i skutecznej polityki antyalkoholowej odpowiadającej potrzebom konkretnego zakładu, konkretnej


287

firmy. Uczestnicy szkolenia jako jedyni w Polsce otrzymali dyplomy konsultantów programu „MANUS”. W celu wdrożenia programu w zakładach pracy województwa świętokrzyskiego w Wojewódzkim Ośrodku Medycyny Pracy odbyło się spotkanie ze społecznymi inspektorami Pracy oraz przedstawicielami Związku Zawodowego, na którym został zaprezentowany program „MANUS”. Obecnie trwają prace nad opracowaniem i wydaniem materiałów edukacyjnych programu „MANUS” adekwatnych do sytuacji zakładów pracy na terenie województwa Świętokrzyskiego.

Na realizację zadań wynikających z „Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych” w roku 2003 wydatkowano kwotę w wysokości 137.283 zł. z tego: – kwotę 20.000 zł przekazano dla Miasta Kielce, – kwotę 15.000 zł. przekazano dla organizacji pozarządowych, – kwotę 91.641 zł. przekazano dla samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej

w tym 51.240 zł na wydatki inwestycyjne, – kwotę 4.670 wydatkowano na pokrycie kosztów podróży zagranicznych – kwotę 5.972 zł wydatkowano na zadania bieżące /organizacja i obsługa konferencji,

szkoleń itp./.


288

10.14. Województwo Warmińsko – Mazurskie


programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. • W dniach 9 – 10 maja 2003 roku w Bęsi odbyła się Wojewódzka narada gminnych

pełnomocników/koordynatorów ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, w naradzie wzięło udział 54 osoby. Spotkanie poświęcone było między innymi omówieniu założeń i celów projektów rekomendowanych do wspólnej realizacji w 2003 r. przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz samorządy województw i gmin, dyskutowano nad mianami w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, omówiono struktury i funkcjonowanie Centrum Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Giżycku. Przedstawiciele gmin wymienili swoje doświadczenia i przedyskutowali tryb postępowania przetargowego w sprawie organizacji kolonii i obozów z programem zajęć socjoterapeutycznych dla dzieci z rodzin z problemem alkoholowym. Pełnomocnik z Gminy Ostróda zaprezentowała formy realizacji zadania „Profilaktyka szkolna i pozaszkolna” w ramach gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

• W dniach 27 – 28.10.2003 r. odbyła się w Piszu kolejna Wojewódzka narada gminnych pełnomocników/koordynatorów ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz dyrektorów powiatowych centrów pomocy rodzinie, w której wzięło udział 70 osób. Jesienna narada była okazją do wyznaczenia kierunków działań w zakresie profilaktyki i leczenia uzależnień zarówno na szczeblu lokalnym jak i wojewódzkim przy współudziale i pomocy Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Warszawie. Do udziału w naradzie zaproszeni zostali przedstawiciele Katolickiego Ruchu Antynarkotycznego „KARAN”, którzy zaprezentowali ideę i funkcjonowanie Młodzieżowego Ośrodka Terapeutycznego KARAN „Dom Zacheusza” w Elblągu dla dzieci i młodzieży uzależnionej od alkoholu i innych środków psychoaktywnych. Omówiono problemy uzależnień zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Przedstawiciel Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Warszawie zachęcał uczestników do włączania się i realizacji w gminach, zwłaszcza dużych miejskich programu edukacyjno–interwencyjnego dotyczącego nietrzeźwości kierowców. Narada stała się też okazją do prezentacji struktury i form pracy Ośrodka Profilaktyki i Terapii w Piszu oraz uroczystego otwarcia urządzonego w Ośrodku „Niebieskiego Pokoju”.

2. Prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli społeczności lokalnych zaangażowanych w działania profilaktyczne i naprawcze, w szczególności dla koordynatorów gminnych programów oraz członków gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. Zadanie to realizował w roku 2003 Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnień od Alkoholu i Współuzależnień w Giżycku na zlecenie Samorządu Województwa w Giżycku. Przeprowadził on szkolenia różnych grup zawodowych pomagających osobom uzależnionym od alkoholu i ich rodzinom znajdujących się w sytuacji kryzysowej. Szkolenia przeznaczone były dla: • Kuratorów sądowych z sądów rejonowych i okręgowych terenu województwa nt.

Praca terapeutyczna z osobami uzależnionymi i członkami ich rodzin. Łącznie w szkoleniach tych wzięło udział 110 sądowych kuratorów zawodowych oraz 36 sądowych kuratorów społecznych.


289

• Dwa szkolenia warsztatowe pracowników punktów konsultacyjnych pracujących z osobami uzależnionymi i członkami rodziny alkoholika nt.” Terapia osób – współuzależnionych” oraz” Trudny pacjent w grupie terapeutycznej”. Przeszkolonych zostało 15 osób – w pierwszym i 17 osób – w drugim szkoleniu, łącznie 32 osoby pracujące w punktach informacyjno – konsultacyjnych, czy interwencyjnych.

• Szkolenia warsztatowe pracowników punktów interwencyjno – konsultacyjnych. Łącznie w trzech szkoleniach nt. „Motywowania do leczenia odwykowego” oraz” Złość, przemoc, agresja” – udział w nich wzięło 85 osób.

3. Wspieranie rozwoju i modernizacji usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin. W ramach tego zadania w roku 2003 : • Poprawione zostały warunki hospitalizacji i terapii oraz baza hotelowa:

– w Ośrodku Terapii Uzależnień Wojewódzkiego Zespołu Lecznictwa Psychiatrycznego w Olsztynie,

– na Oddziale Terapii Uzależnień Specjalistycznego Psychiatrycznego SP ZOZ we Fromborku

– w Wojewódzkim Ośrodku Terapii Uzależnień od Alkoholu i Współuzależnień w Giżycku.

• Podniesiono jakość świadczonych usług terapeutycznych, poprzez sfinansowanie kadrze terapeutycznej placówek lecznictwa odwykowego z terenu województwa, kosztów szkoleń specjalistycznych, stworzyło to możliwość uzupełnienia i podwyższenia swoich kwalifikacji – łącznie 20 osobom, w tym: Studium Terapii Uzależnień ukończyło – 4 osoby, Studium Pomocy Psychologicznej – 4 osoby oraz 12 osób ukończyło inne profesjonalne szkolenia i staże. Większa liczba wykwalifikowanej kadry terapeutycznej i osób wspomagających uzależnionego i jego rodzinę w procesie trzeźwienia stworzyła możliwość realizacji profesjonalnych programów i wpłynęła na efektywniejszą pomoc osobom z problemem alkoholowym.

• W ramach wpierania tworzenia specjalistycznych stacjonarnych placówek leczenia uzależnień Samorząd Województwa udzielił wsparcia finansowego Parafii Kościoła Ewangelicko – Augsburskiego w Mikołajkach na utworzenie Filii w Ukcie Domu Pomocy Społecznej „ARKA” dla osób uzależnionych od alkoholu. Wieloletnia praktyka wskazuje, że tego rodzaju specjalistyczne placówki przynoszą wymierne efekty w pracy z osobami uzależnionymi, mieszkającymi w Domach Pomocy Społecznej. Uruchomienie dotacji z samorządu województwa warunkowało uzyskanie środków finansowych od darczyńcy zagranicznego w kwocie 400 tyś zł a tym samym pozwoliło na zakończenie prac adaptacyjnych.

• W roku 2003 udało się utworzyć Młodzieżowy Ośrodek Terapeutyczny dla Dzieci i Młodzieży w Elblągu, dzięki temu możliwe będzie leczenie i rehabilitacja dzieci i młodzieży dotkniętej problemem uzależnienia krzyżowego od alkoholu i narkotyków oraz innych substancji psychoaktywnych, na terenie województwa..

• Stowarzyszenie „KARAN” Oddział w Elblągu otrzymało z budżetu województwa środki finansowe z przeznaczeniem na remont i prace adaptacyjne związane z przystosowaniem obiektu do funkcji leczniczo – terapeutycznych. Placówka przygotowana została na przyjęcie na stacjonarną terapię długoterminową docelowo 28 osób, w tym również osób niepełnosprawnych. Ośrodek realizuje także ambulatoryjną opiekę terapeutyczną i wsparcie uzależnionych oraz pomoc psychologiczną dla ich rodzin.

4. Zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu przebywających zakładach karnych. Realizując ten punkt programu w roku 2003:


290

• Przekazywano pracownikom zakładów karnych i aresztów śledczych materiały i publikacje edukacyjne, wspierając w ten sposób realizowane przez nich programy.

• Podejmowano też próby stworzenia na terenie Województwa Warmińsko – Mazurskiego profesjonalnego ośrodka wsparcia dla osób opuszczających zakłady karne. Stowarzyszenie na rzecz Tworzenia Przyjaznego Środowiska Wychowawczego Dzieci i Młodzieży Iławskiej „Przystań” zadeklarowało chęć współpracy z Samorządem Województwa w ramach realizacji tego zadania. Jednak nie udało się pozyskać stosownego obiektu. Zadanie zostało zaplanowane na rok 2004.

5. Wdrażanie metod wczesnej diagnozy i krótkich interwencji wobec nadużywających alkoholu pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej – edukacja lekarzy i innych pracowników służby zdrowia w zakresie jej stosowania w praktyce lekarzy rodzinnych. • We współpracy z Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w

2003 roku 2 osoby z Województwa Warmińsko – Mazurskiego (lekarz i specjalista psychoterapii uzależnień) zostały przeszkolone do przeprowadzenia szkoleń lekarzy rodzinnych w ramach projektu pt. „Szkolenie lekarzy wiejskich i lekarzy rodzinnych w zakresie diagnozowani_ oraz podejmowania interwencji wobec pacjentów nadużywających alkoholu”. Przygotowany został wykaz placówek podstawowej opieki zdrowotnej w województwie Warmińsko – Mazurskim. Skonsultowano z koordynatorami /pełnomocnikami gminnych programów rozwiązywania problemów alkoholowych! potrzebę uczestnictwa lekarzy w szkoleniu. Uzgodniono, iż zadanie zorganizowania szkoleń zostanie zlecone Wojewódzkiemu Ośrodkowi Terapii Uzależnień od Alkoholu i Współuzależnień w Giżycku w roku 2004.

6. Wspieranie rozwoju nowoczesnych programów profilaktycznych realizowanych w środowisku szkolnym i rodzinnym oraz w grupach podwyższonego ryzyka. • W roku 2003 w Powiecie Giżyckim realizowano pilotażowy program” Wychowawca

podwórkowy – pracownik uliczny”, mający na celu wcześniejszą redukcję szkód społecznych i minimalizowanie już powstałych zjawisk patologicznych wśród dzieci i młodzieży. Zatrudniono pracownika do pracy z dziećmi i młodzieżą zagrożoną destrukcją społeczną oraz uzależnieniem od alkoholu i substancji psychoaktywnych. Z zajęć organizowanych przez wychowawcę podwórkowego w okresie 1.07. – 31.12.2003 r. skorzystało 28 dzieci, 11 dzieci systematycznie uczestniczyło w zajęciach. Były to dzieci z rodzin: wielodzietnych, niepełnych, niezaradnych życiowo, zagrożonych przemocą, alkoholizmem, niewydolnych wychowawczo, objętych nadzorem kuratora sądowego oraz z rodzin, z których dzieci okresowo przebywały w Ośrodku Interwencji Kryzysowej w Giżycku. W świetlicy organizowano zajęcia: plastyczne, techniczne, sportowe, muzyczne, informatyczne, konkursy, wycieczki, spacery, wyjścia na basen, okolicznościowe zabawy. Prowadzone w świetlicy zajęcia i praca pedagoga podwórkowego, mają także na celu m.in.: dostarczanie pozytywnych wzorców, korygowanie niewłaściwych zachowań, łagodzenie konfliktów i odreagowywanie emocjonalne, wyzwalanie aspiracji, pomoc w przezwyciężaniu niepowodzeń szkolnych. Praca pedagoga podwórkowego wiązała się również ze spotkaniami z rodzicami dzieci w ich domach rodzinnych, z pedagogami szkolnymi, kuratorami sądowymi, policją.

7. Wspieranie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych we współpracy z policją, pomocą społeczną, placówkami lecznictwa odwykowego, powiatowymi centrami pomocy rodzinie oraz gminnymi komisjami • Samorząd Województwa wspólnie z Powiatami: Giżyckim, Piskim, Kętrzyńskim a

także Iławskim włączając się w ogólnopolską akcję „Dziecko pod parasolem prawa”, w roku 2002 podjął inicjatywę stworzenia w województwie Warmińsko – Mazurskim


291

„Niebieskich Pokoi” – pomieszczeń do przesłuchań dziecka – ofiary i świadka przemocy z możliwością monitorowania. W tym celu na przełomie 2002/2003 roku dokonano zakupu na kwotę prawie 18.000 zł specjalistycznego sprzętu do wyposażenia „Niebieskich Pokoi” zorganizowanych w Giżycku, Piszu i Kętrzynie. W roku 2003 z budżetu województwa przyznana została dotacja celowa – Powiatowi Iławskiemu w kwocie 8.000 zł z przeznaczeniem na wyposażenie w sprzęt audiowizualny oraz weneckie lustro pomieszczeń „Niebieskiego Pokoju”. Przekazano również dotacje podmiotowe Powiatom: Giżyckiemu, Piskiemu i Kętrzyńskiemu na zamontowanie weneckich luster w pomieszczeniach „Niebieskich Pokoi” na łączną kwotę 6.000 zł (3 x 2.000 zł). Łącznie Samorząd Województwa Warmińsko – Mazurskiego wydatkował na powyższy cel kwotę 32.000 zł

8. Rozwój edukacji publicznej i szkolenia przedstawicieli różnych zawodów w zakresie problemów alkoholowych. • W dniach.25 – 27.07.2003 r. w amfiteatrze w Mrągowie, w czasie trwania Pikniku

Country zorganizowano akcję profilaktyczno – edukacyjną. Władze Mrągowa przy współudziale i pomocy Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz wsparciu Pełnomocnika Zarządu Województwa ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych realizując to zadanie miały na celu zorganizowanie takiej zabawy przy muzyce, aby zachować bezpieczeństwo jej uczestników i turystów, a jednocześnie nie naruszać przepisów prawa dotyczących sprzedaży alkoholu nieletnim i jego używania przez kierowców.

• W roku 2003 kontynuowano w ramach współpracy z samorządami lokalnymi i organizacjami pozarządowymi, działalność szkoleniową skierowaną do wychowawców i pedagogów, pracowników socjalnych, policjantów, kuratorów sądowych i innych osób pracujących z dziećmi i młodzieżą, wychowankami DD oraz z ofiarami i sprawcami przemocy: – W dniach 26 – 28 marca oraz 9 – 11 kwietnia w Kikitach odbyły się szkolenia nt.

„Wykorzystanie metody terapii krótkoterminowej nastawionej na rozwiązanie BSFT w pracy z ofiarą przemocy”, w którym udział wzięło 48 osób (2 x 24 osoby), głównie byli to przedstawiciele: Ośrodków Pomocy Społecznej, PCPR – ów, punktów konsultacyjnych dla ofiar przemocy.

– W dniu 10 kwietnia w Łańsku k/Olsztyna odbyło się szkolenie osób pracujących w „Niebieskich Pokojach”. W szkoleniu uczestniczyło 31 osób – byli to przedstawiciele instytucji z terenu województwa: prokuratur okręgowych i rejonowych, psycholodzy, sędziowie, policjanci.

– W dniach 30.09.03 – 2.10.03 w Nowej Kaletce przeprowadzono szkolenie nt. „Praca z rodziną dysfunkcyjną – uzależnienia, przemoc”, skorzystało z niego 24 osoby – wychowawcy i pracownicy socjalni z domów dziecka oraz młodzieżowych ośrodków wychowawczych województwa.

– W dniach 9 – 11 grudnia w Ramsowie k/Olsztyna przy wsparciu Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zorganizowane zostało szkolenie pt. „Praca z dzieckiem osieroconym”, w którym uczestniczyło 22 wychowawców, pracowników socjalnych Domów Dziecka i MOW z terenu województwa.

– W dniach 13 – 14.11.03 r. odbyło się w Kikitach szkolenie o zaawansowanym poziomie nt. „Wykorzystanie metody terapii krótkoterminowej nastawionej na rozwiązanie BSFT w pracy z ofiarą przemocy”. W szkoleniu udział wzięły osoby, uczestniczące wcześniej w szkoleniu na poziomie podstawowym łącznie 41osób,


292

byli to między innymi: pedagodzy, wychowawcy, terapeuci, pracownicy punktów konsultacyjnych, koordynatorzy gminnych programów RPA

9. Monitorowanie stanu problemów alkoholowych na terenie Województwa warmińsko – mazurski ego. • Jesienią 2003 r. Instytut Psychiatrii i Neurologii zrealizował audytoryjne badania

ankietowe( na próbie reprezentatywnej) uczniów klas trzecich szkół gimnazjalnych oraz klas drugich szkół ponadgimnazjalnych Województwa Warmińsko – Mazurskiego.

Przeprowadzenie badań ankietowych ESPAD – „Europejski Program Badań Ankietowych w szkołach na temat używania alkoholu i narkotyków” w województwie warmińsko – mazurskim pozwoliło na uzyskanie profesjonalnej diagnozy problemów i zjawisk związanych z nadużywaniem alkoholu przez dzieci i młodzież, zawartej w obszernym, szczegółowym raporcie. Materiał ten stanie się podstawą do celowego projektowania działań w kierunku rozwiązywania problemów uzależnień w naszym województwie, będzie też istotny przy ubieganiu się o środki finansowe z unijnych funduszy strukturalnych na realizację tych zadań. ..

10. Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz środowisk wzajemnej pomocy. • W budżecie Województwa Warmińsko – Mazurskiego w roku 2003 w ramach

Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. dofinansowano działalności organizacji pozarządowych w formie dotacji, na ten cel przeznaczono łączną kwotę 126.230 zł – Ogólnopolskie Stowarzyszenie Pomocy Osobom z Problemami Uzależnień

ALFA w Olsztynie: Program terapeutyczny dla osób uzależnionych z regionu województwa – dotacja w kwocie 5.000 zł; Program terapeutyczny dla osób współuzależnionych – dotacja w kwocie 5.000 zł.

– Olsztyńskie Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Z Rodzin z Problemami Alkoholowymi STOKROTKA w Olsztynie: Warsztaty i treningi dla osób uzależnionych i współuzależnionych – dotacja w kwocie 8.000 zł; Prowadzenie Ośrodka Interwencyjnego dla Ofiar Przemocy w Rodzinie – dotacja w kwocie 20.000 zł.

– Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Zarząd Oddziału w Elblągu: „Wehikuł czasu” Warsztaty dla młodzieży w wieku 14 – 16 lat – dotacja w kwocie 3.450 zł Punkt konsultacyjno – interwencyjny dla ofiar przemocy w rodzinie – dotacja w kwocie 7.200 zł.

– Stowarzyszenie Młodzieżowe ULICA Dobre Miasto: III Festyn Profilaktyczny – dotacja w kwocie 2.000 zł.

– Katolickie Stowarzyszenie Opieki nad Dzieckiem i Rodziną im. Św.Brata Alberta: Letnia Szkoła Profilaktyki i Psychoedukacja – dotacja w kwocie 3.300 zł.

– ZHP Komenda Hufca im. Bojowników o Polskość Warmii i Mazur w Ostródzie: Obóz profilaktyczny – terapia dla dzieci z rodzin z problemami alkoholowymi i dotkniętych przemocą – dotacja w kwocie 2.340 zł.

– ZHP Komenda Hufca im. Bojowników o Polskość Warmii i Mazur w Ostródzie: Warsztaty młodzieżowych liderów trzeźwości – dotacja w kwocie 2.120 zł.

– Oddział Warmińsko – Mazurski Katolickiego Stowarzyszenia CIVITAS Chrystiana w Olsztynie: Wydanie Biuletynu Rady ds. Rodziny Nr 11 – dotacja w kwocie 2.800 zł.


293

– Stowarzyszenie Pomocy Dziecku i Rodzinie BARKA w Biskupicu: Program interwencyjny dla sprawców nadużyć w rodzinie – dotacja w kwocie 3.120 zł

– Caritas Diecezji Elbląskiej w Elblągu: Kolonie profilaktyczne dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych – dotacja w kwocie 3.000 zł.

– Stowarzyszenie Katolicki Ruch Antynarkotyczny KARAN w Elblągu: Program Wychowawca – profilaktyk – dotacja w kwocie 7.000 zł.

– l2. 0lsztyńskie Stowarzyszenie Pomocy Telefonicznej w Olsztynie: Prowadzenie stałej i całodobowej profilaktyki alkoholowej w ramach Olsztyńskiego telefonu zaufania – dotacja w kwocie 6.000 zł; Konferencja, szkolenia osób obsługujących telefon zaufania – dotacja w kwocie 4.000 zł.

– Towarzystwo Pomocy „Dajmy Szansę” w Elblągu: Poznaj swoje prawa i obowiązki – pomoc prawna i psychologiczna dla rodzin – dotacja w kwocie 6.500 zł.

– Elbląskie Towarzystwo Socjopatologiczne: Punkt terapeutyczny dla osób uzależnionych i współuzależnionych – dotacja w kwocie 7.000 zł.

– Centrum Pomocy Rodzinie w Olsztynie: Prowadzenie punktu informacyjno – terapeutycznego przeciwdziałania przemocy dotacja w kwocie 4.400 zł; Środowiskowe ognisko wychowawcze KLUB – 5.000 zł.

– Elbląskie Stowarzyszenie Organizatorów Pomocy Społecznej w Elblągu: Wyjazdowy Punkt Konsultacyjny dla osób będących w sytuacji kryzysowej 11.000 zł.

– Klub Abstynenta FENIKS Bartoszyce: Zajęcia warsztatowe umożliwiające rozpoznanie własnej sytuacji rodzinnej, auto diagnozy – 4.000 zł.

– Dom Dziennego Pobytu Dziecka ARKA Olsztyn: Praca terapeutyczna z dziećmi z rodzin uzależnionych – 4.000 zł –

11. Pomoc rodzinom i dzieciom dotkniętym problemem uzależnień i przemocy domowej. • W roku 2003 przekazano powiatom – mrągowskiemu, elbląskiemu, olsztyńskiemu,

bartoszyckiemu, giżyckiemu i iławskiemu – dotacje na kontynuację zadania zleconego, pod nazwą: „Poradnictwo w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przemocy domowej w punkcie konsultacyjnym”. Ponadto w trzech Powiatach: Lidzbarskim, Kętrzyńskim i Szczycieńskim w roku 2003 zostały powołane do życia nowe punkty konsultacyjne w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przemocy domowej. Na podstawie zebranych sprawozdań z działalności powiatowych punktów konsultacyjnych stwierdzono, że oferowały one następujące formy pomocy: porady osobiste, telefoniczne i środowiskowe w zakresie problemów wychowawczych, uzależnienia i współuzależnienia i przemocy domowej, konsultacje psychologiczne, psychoedukacja w zakresie uczenia umiejętności społecznych, rozwiązania konfliktów, psychoterapia, rozmowy wspierające, terapia wspierająca dla osób współuzależnionych, porady prawne (sporządzanie pism procesowych) , działalność profilaktyczna (także w szkołach), edukacja na temat choroby alkoholowej i innych uzależnień, profilaktyka zachowań agresywnych i przemocy, trening umiejętności wychowawczych, prowadzenie zajęć warsztatowo–terapeutycznych dla dzieci i młodzieży. W poniżej podanych okresach z oferty powiatowych punktów konsultacyjnych skorzystało: – Punkt Konsultacyjno – Informacyjny przy PCPR w Mrągowie

1.11.2002 – 30.06.2003 – 250 osób korzystających z pomocy 1.09.2003 – 31.12.2003 – 150 osób korzystających z pomocy

– Punkt Konsultacyjno – Informacyjny dla osób uzależnionych, współuzależnionych i ofiar przemocy w Bartoszycach


294

1.11.2002 – 30.06.2003 – 227 osób korzystających z pomocy 1.09.2003 – 31.12.2003 – 766 osób łącznie korzystających z pomocy

– Punkt Konsultacyjno – Informacyjny przy PCPR w nawie 12.11.02 – 30.06.2003 – 150 osób korzystające z pomocy 1.09.2003 – 31.12.2003 – 162 osoby korzystające z pomocy

– Punkt Konsultacyjno – Informacyjny przy PCPR w Giżycku 1.11.2002 – 30.06.2003 – 254 osoby korzystające z pomocy 1.09.2003 – 31.12.2003 – 153 osoby korzystających z pomocy

– Punkt konsultacyjno – informacyjny dla osób uzależnionych, współuzależnionych i ofiar przemocy w Elblągu 31.10.02 – 30.06.2003 – 503 osoby korzystających z pomocy 1.09.2003 – 31.12.2003 – 105 osoby korzystających z pomocy

– Powiatowy Punkt Informacyjno – Konsultacyjny dla osób uzależnionych, współuzależnionych i ofiar przemocy w Olsztynie 31.10.02 – 30.06.2003 – 200 osób korzystających z pomocy 1.09.2003 – 31.12.2003 – 131 osób korzystających z pomocy

– Punkt Konsultacyjny w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przemocy domowej w Lidzbarku Warmińskim 1.09.2003 – 31.12.2003 – 112 osób korzystających z pomocy 1.09.2003 – 31.12.2003 – 102 osoby korzystające z pomocy

– Punkt Konsultacyjny w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przemocy domowej w Kętrzynie 1.09.2003 – 31.12.2003 – 102 osoby korzystające z pomocy

– Punkt konsultacyjno – informacyjny w Szczytnie 1.09.2003 – 31.12.2003 – 97 osób korzystających z pomocy.

Działania podejmowane w ramach dotowanych przez Samorząd Województwa

Warmińsko – Mazurskiego projektów powiatowych zainicjowały zmiany w świadomości społecznej związane z przełamywaniem barier i stereotypów związanych z problemem alkoholizmu (wstyd, poczucie bezsilności), które niejednokrotnie blokują potrzeby korzystania z pomocy, starano się pobudzić mechanizmy umiejętnego korzystania z tej pomocy. Poprzez nawiązywanie kontaktów z organizacjami pomocowymi zaczęły kształtować się zręby lokalnego systemu współpracy z podmiotami działającymi na rzecz dziecka i rodziny takimi jak: policja, poradnie psychologiczno – pedagogiczne, sąd, pedagodzy szkolni. Kontynuacja działalności Punktów podnosi wiedzę klientów o mechanizmach, przyczynach i skutkach uzależnień, wiedzę o różnych instytucjach i organizacjach udzielających pomocy oraz umiejętności korzystania z pomocy specjalistycznej oferowanej przez te instytucje i organizacje. Pozwala też doskonalić nawiązane formy współpracy z lokalnymi placówkami działającymi na rzecz dziecka i rodziny ( policja, sąd, poradnia psychologiczno – pedagogiczna, placówki oświatowe i opiekuńcze).

W budżecie województwa Warmińsko – Mazurskiego w roku 2003 zaplanowano

środki finansowe z wpływów za wydanie koncesji na hurtową sprzedaż napojów alkoholowych do 18% zawartości alkoholu, w Dziale 851 – 0chrona zdrowia Rozdz. 85154 – Przeciwdziałanie alkoholizmowi – w wysokości 2.600.000 zł. W ramach realizacji zadań Wojewódzkiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 1999 – 2003 w Województwie Warmińsko – Mazurskim w roku 2003 wydatkowano 2.594.933 zł, z czego kwotę: 316.922 wprowadzono do wykazu wydatków, których nie zrealizowane kwoty nie wygasają z upływem roku budżetowego 2003.


295

10.15. Województwo Wielkopolskie

Zadania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych realizowane były zgodnie z harmonogramem realizacji zadań w 2003 roku, wynikającym z Wielkopolskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000 – 2003 oraz Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000 – 2005. Harmonogram realizacji zadań przyjęty został Uchwałą nr 134/2003 Zarządu Województwa Wielkopolskiego z dnia 14 lutego 2003 roku (z późniejszymi zmianami).

Środki przeznaczone na realizację zadań wynikających z harmonogramu pochodziły wyłącznie z opłat za wydawanie zezwoleń na sprzedaż hurtową napojów alkoholowych i w całości wykorzystywane są przez zarząd województwa wielkopolskiego na finansowanie zadań ujętych w wojewódzkim programie.

Stan środków finansowych pozyskanych za zezwolenia na dzień 31.12.2002 r. wynosił 160.938,81 zł. – środki te, umieszczone w niewygasających, w formie dotacji przekazane zostały placówkom lecznictwa odwykowego na modernizację. Zadanie ujęte było w harmonogramie realizacji zadań wynikających z Wielkopolskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Stan środków finansowych na dzień 31.12.2003 r. wynosił: – wpłaty – 5.016.077,48 zł. – odsetki – 198.538,47 zł. – wypłaty – 767.641,99 zł. – wydatki nie wygasające – 3.717.000 zł.



programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych – tylko w zakresie organizacji szkoleń oraz Prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli społeczności lokalnych zaangażowanych w działania profilaktyczne i naprawcze. Szkolenia dla przedstawicieli społeczności lokalnych – 42.670,59 zł. – pełnomocnicy/koordynatorzy gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania

problemów alkoholowych – sześć dwudniowych szkoleń; uczestniczyło w nich 220 osób;

– prezydenci, burmistrzowie i wójtowie gmin z terenu województwa; uczestniczyło 81 osób;

– dyrektorzy powiatowych centrów pomocy rodzinie, kadra kierownicza oraz pracownicy placówek leczenia odwykowego i placówek medycznych.

Finansowanie i dofinansowanie dotyczyło opłat za pobyt, wyżywienie uczestników narad szkoleniowych i wynajem sal szkoleniowych, zakup materiałów dydaktycznych dla uczestników szkoleń oraz sfinansowania umów o dzieło dla wykładowców na przeprowadzenie warsztatów szkoleniowych i wygłoszenie wykładów autorskich.

2. Wspieranie rozwoju i modernizacji usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin – utworzenie Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia oraz wdrażanie rozporządzenia Ministra Zdrowia z 31 grudnia 1999 r. w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów zakładów lecznictwa odwykowego (...) (Dz. U. Nr 3/2000 poz. 44):

W ramach tego zadania środki finansowe w wysokości 334.197,28 zł. przekazane zostały w postaci dotacji celowych na finansowanie lub dofinansowanie kosztów


296

realizacji inwestycji i zakupów inwestycyjnych innych jednostek sektora finansów publicznych, następującym placówkom: • Wojewódzkiemu Zakładowi Opieki Psychiatrycznej w Sokołówce, • Wojewódzkiemu Szpitalowi Zespolonemu w Koninie, • Wojewódzkiemu Szpitalowi dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Gnieźnie, • Wojewódzkiemu Ośrodkowi Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w

Poznaniu działającego w strukturach Zakładu Leczenia Uzależnień w Charcicach. Środki przeznaczone dla WOTUW wykorzystane zostały na remonty, szkolenia, działalność biura WOTUW oraz na wynagrodzenie i składki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pracownika obsługującego biuro WOTUW.

• Zakładowi Leczenia Uzależnień w Charcicach, • Wojewódzkiemu Szpitalowi Neuropsychiatrycznemu w Kościanie.

3. Zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu przebywających w zakładach karnych. • Z środków będących w dyspozycji Biura zakupione zostały, a następnie przekazane do

zakładów karnych materiały dydaktyczne – 500 zł. • W 2003 roku rozpoczęta została współpraca z dyrekcją Zakładu Karnego we

Wronkach. Jej wynikiem jest opracowanie projektu programu terapeutycznego dla osób uzależnionych od alkoholu przebywających w Zakładzie Karnym we Wronkach. Projekt przyjęty zostanie do finansowania w 2005 roku.

4. Wdrażanie metod wczesnej diagnozy i krótkich interwencji wobec nadużywających alkoholu pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej – edukacja lekarzy i innych pracowników służby zdrowia w zakresie jej stosowania w praktyce lekarzy rodzinnych – koszty – 2.057,16 zł. • Zorganizowane zostały, wraz z Akademią Medyczną w Poznaniu szkolenia dla

lekarzy rodzinnych (szkolenie obowiązkowe w ramach specjalizacji), w których uczestniczyło 41 osób.

• Województwo Wielkopolskie włączyło się, poprzez sfinansowanie udziału dwóch osób z jego terenu w seminarium warsztatowo – wykładowym organizowanym przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, w program wczesnego rozpoznawania i interwencji wobec nadmiernie pijących pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej.

5. Wspieranie rozwoju nowoczesnych programów profilaktycznych i socjoterapeutycznych, realizowanych w środowisku szkolnym i rodzinnym oraz w grupach podwyższonego ryzyka – koszty 90.712,28 zł. • szkolenia dla pedagogów szkolnych, nauczycieli – realizatorów programów w

zakresie profilaktyki problemowej, pracowników poradni psychologiczno – pedagogicznych, uczestniczyło 165 osób;

• programy profilaktyczne na koloniach letnich dla dzieci i młodzieży z rodzin z problemem alkoholowym – ogółem 215 dzieci;

• warsztaty profilaktyczne podczas cyklicznie odbywającego się X Młodzieżowego Rajdu Trzeźwości po Ziemi Wielkopolskiej

6. Wspieranie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych we współpracy z policją, pomocą społeczną, placówkami lecznictwa odwykowego, powiatowymi centrami pomocy rodzinie oraz gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych – koszt 15.473,60 zł. • szkolenia w zakresie przeciwdziałania problemom przemocy dla dyrektorów

powiatowych centrów pomocy rodzinie – uczestniczyło 25 osób; Naczelników Wydziałów Prewencji i Ruchu Drogowego Komendy Wojewódzkiej Policji – 60 osób


297

7. Rozwój edukacji publicznej i szkolenia przedstawicieli różnych zawodów w zakresie problemów alkoholowych – koszty 34.574,52 zł. • Szkoleniami objęto następujące grupy zawodowe:

1. pedagogów szkolnych, 2. pracowników poradni psychologiczno – pedagogicznych, 3. liderów młodzieżowych w zakresie profilaktyki problemów alkoholowych (dwa dwudniowe szkolenia), 4. kadrę kierowniczą Urzędu Marszałkowskiego (jedno dwudniowe szkolenie), 5. komendantów wojewódzkich Policji (trzydniowa konferencja), 6. przedstawicieli środowisk wiejskich z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w ramach zajęć organizowanych przez Wielkopolski Katolicki Uniwersytet Ludowy (w ciągu całego ubiegłego roku odbyło się 15 zajęć).

Ponadto wymienieni wcześniej w innych punktach. 8. Monitorowanie stanu problemów alkoholowych na terenie całego województwa i w

wybranych gminach – koszty 28.999,25 zł. • Na terenie Wielkopolski zrealizowane zostały badania ankietowe w szkołach na temat

używania alkoholu i narkotyków ESPAD 2003. 9. Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe

zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz środowiska wzajemnej pomocy – koszty 136.300 zł. • Fundacja Pomocy Wzajemnej „Barka” – Program reintegracji społecznej – edukacja i

terapia osób wykluczonych społecznie. • Stowarzyszenie „Droga i Bezpieczeństwo” – zadania w zakresie bezpieczeństwa na

drodze i przeciwdziałania problemom uzależnień pn. „Trzeźwość warunkiem bezpieczeństwa na drodze „Wypiłeś, kierowałeś? To jesteś przestępcą!”.

• Wydział Ruchu Drogowego Komendy Wojewódzkiej Policji – przygotowanie materiałów w ramach akcji „Trzeźwość na drodze”.

• Konińskie Towarzystwo „Trzeźwość” – „Edukacja i poradnictwo warunkiem uruchamiania zmian w rodzinie z problemem alkoholowym i aktywizacji współuzależnionych”.

• Poradnia Profilaktyki i Terapii MONAR z Leszna – „Rodzina wolna od uzależnień”. • Stowarzyszenie Klub Abstynenta „Na Kępie” z Kępna – „Integracyjny biwak

rodzinny w zaawansowanej fazie zdrowienia z choroby alkoholowej”. • Stowarzyszenie MONAR Wielkopolskie Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR –

MARKOT z Rożnowic – „Socjoterapia dla młodzieży zagrożonej uzależnieniem”. • Stowarzyszenie Społeczno – Kulturalne „Krokus” z Leszna – „Punkt interwencji

kryzysowej dla młodzieży i rodziców”. • Stowarzyszenie Katolicki Ruch Antynarkotyczny KARAN z Kalisza – „Trening

zastępowania agresji – ART.” • Stowarzyszenie Profilaktyki Społecznej SEDNO z Poznania – „Pomoc socjalna dla

uczestników programu substytucji metadonowej i ich rodzin”. • Centrum Profilaktyki, Edukacji i Promocji Zdrowia w Koninie – zakup serwera do

pracowni informatycznej. • Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta w Pleszewie – zadania „Utworzenie

punktu konsultacyjnego dla osób z problemem alkoholowym”. • Zakon Szpitalny Św. Jana Bożego – Bonifraterski Ośrodek Interwencji Kryzysowej w

Marysinie – „Bonifraterski Ośrodek Interwencji Kryzysowej”.


298

10. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą (podejmowanie interwencji wobec przypadków naruszenia zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim, sprzedaży napojów alkoholowych bez ważnego zezwolenia, prowadzenia reklamy napojów alkoholowych) – zadanie nie było realizowane.

11. Inne działania określone w Wojewódzkim Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, o których nie wspomina Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych • dotacje celowe dla powiatów na inwestycje i zakupy inwestycyjne realizowane na

podstawie porozumień między jednostkami samorządu terytorialnego (środki przekazano samorządom powiatowym: pilskiemu i wolsztyńskiemu);

• dofinansowanie tworzenia Pracowni Profilaktyki Problemowej (w Zespole Szkół Leśnych w Goraju, i w Ośrodku Integracji Europejskiej w Rokosowie).


299

10.16. Województwo Zachodniopomorskie


programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Od wielu już lat Zarząd województwa stosuje wypracowane formy współpracy z Samorządami lokalnymi pod postacią organizowania narad, szkoleń, konferencji tematycznych wynikających z narodowego, wojewódzkiego oraz gminnych programów i wytycznych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych dotyczących organizowania ogólnokrajowych kampanii, debat, akcji oraz szkoleń. Pełnomocnik Zarządu oraz Zespół Wojewódzkich Specjalistów – ds. lecznictwa odwykowego, przeciwdziałania przemocy, pozostaje do dyspozycji w zależności od potrzeb Samorządów Lokalnych poprzez kontakt osobisty bądź telefoniczny. Pełnomocnik w 2003 roku zorganizował trzy tematyczne narady dla przedstawicieli miast, gmin oraz przewodniczących gminnych komisji, koordynatorów tego programu, przedstawicieli starostw i Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie zajmujących się profilaktyką uzależnień. Każda z tematycznych narad odbywała się zarówno w Szczecinie jak i w Koszalinie w celu ułatwienia dostępności dla wszystkich uczestników. W roku 2003 przeprowadzono wspólnie z dużymi miastami oraz browarem kampanię mającą na celu ograniczenie zakupu napojów alkoholowych przez dzieci i młodzież. Wzorem lat ubiegłych w okresie wakacji prowadzona była wspólnie z samorządami lokalnymi kampanię „Chrońmy Młodzież” ze szczególnym uwzględnieniem „Bezpiecznych wakacji” przy współudziale Policji, Kuratorium i Delegatur Oświaty. Z danych statystycznych wynika, ze wypadkowość w okresie wakacji w roku 2003 była mniejsza niż w roku 2000.

2. Prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli społeczności lokalnych zaangażowanych w działania profilaktyczne i naprawcze, w szczególności dla koordynatorów gminnych programów oraz członków komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. Szkolenia dla członków komisji oraz koordynatorów gminnych osób szkoleniowych przesłanych gminom przez Ośrodek Szkolenia Fundacji ETOH zaangażowanych w działania profilaktyczne i naprawcze odbywają się na ogół zgodnie z potrzebami i możliwościami finansowymi gmin na podstawie ofert w Koszalinie lub Warszawie. Niezależnie od tego Pełnomocnik zorganizował szkolenia dla członków gminnych komisji (3 szkolenia zgodnie z wytycznymi PARPA, w szkoleniu brało udział 76 osób), przedstawicieli Rady Gminy w Czaplinku i Goleniowie oraz debata dla Radnych komisji zdrowia w Szczecinie (99 osób), właścicieli i sprzedawców napojów alkoholowych (wystąpiło z wnioskiem 9 Zarządów Gmin, przeszkolono zgodnie z wytycznymi PARPA 289 osób). Powyższe szkolenia przyczyniły się do zapoznania i stosowania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz do zmniejszenia skutków alkoholizmu a przede wszystkim zmniejszenia rozmiaru spożywania alkoholu przez młodzież.

Ponadto wszystkie Starostwa korzystały w roku 2003 z zaakceptowanej przez Zarząd Województwa prenumeraty fachowej literatury („Niebieska Linia”, „Świat problemów alkoholowych”, „Terapia”). Prenumerata przeznaczona została Ośrodkom Interwencji Kryzysowej i punktów informacyjno – konsultacyjnych dla ofiar przemocy.

Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnień od Alkoholu w Stanominie stanowił bazę szkoleniową dla terapeutów oraz członków gminnych komisji pracujących w zespołach motywacji do terapii uzależnień w zakresie szkolenia „Motywacji osób z problemem alkoholowym do podjęcia terapii odwykowej od alkoholu”. Koszty szkoleń


300

terapeutów pokrywane były ze środków budżetu wojewódzkiego przyznanych na ten cel Wojewódzkiemu Ośrodkowi Terapii Uzależnień od Alkoholu, natomiast koszty szkoleń przedstawicieli gminnych komisji ponosiły gminy.

Szkolenia powyższe miały na celu przygotowanie merytoryczne do pracy z osobami uzależnionymi oraz do podniesienia efektywności ich oddziaływań motywujących a tym samym zmniejszeniu skali problemu osób pijących nadmiernie i uzależnionych.

3. Wspieranie rozwoju i modernizacji usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin.

Wspieranie i modernizacja usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin od wielu lat jest jednym z głównych zadań realizowanych w ramach Wojewódzkiego Programu. Zarząd Województwa traktuje i realizuje te zadania w sposób priorytatywny. Dyrektor powołanego w 2000 roku Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnień i Współuzależnienia w Stanominie nadzoruje wdrażanie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 31 grudnia 1999 roku w sprawie organizacji, kwalifikacji personelu, zasad funkcjonowania i rodzajów lecznictwa odwykowego. Usprawnienie pracy lecznictwa odwykowego oraz poprawy dostępności i jakości świadczeń odbywa się przez: • Kontrolę placówek lecznictwa odwykowego – na delegacje służbowe dla dyrektora

przekazano 2.500 zł; • Korektę programów naprawczych lecznictwa odwykowego opracowanie raportu o

stanie placówek lecznictwa odwykowego; • Prowadzenie programu After – Care dla pacjentów, którzy ukończyli podstawowe

leczenie odwykowe i ich rodzin, na podstawie złożonych ofert – łącznie dla 3. placówek stacjonarnego lecznictwa odwykowego przekazano kwotę 52.115 zł;

• Zawieranie umów z ambulatoryjnymi placówkami lecznictwa odwykowego na finansowanie m.in. programów dot. identyfikacji z chorobą alkoholową, destrukcji osobowości, pokonania bezsilności wobec uzależnienia, zapobiegania nawrotom choroby alkoholowej – ogółem na ten cel przeznaczono 60.000 zł;

• Doskonalenie pracowników lecznictwa odwykowego na bazie WOTUW w Stanominie, szkolenia objęły kadrę kierowniczą i wojewódzkich specjalistów oraz pracowników lecznictwa odwykowego dotyczyły zapoznania z wytycznymi PARPA, przepisami prawa, uczenia nowych podejść psychoterapeutycznych w zakresie pracy ze sprawca przemocy, pracy z osobami współuzależnionymi, pracy z DDA, pracy w punktach konsultacyjnych zajmujących się motywowaniem do terapii – na ten cel przeznaczono kwotę 70.000 zł;

• Dofinansowanie kosztów szkolenia na szczeblu krajowym (certyfikaty dla pracowników stacjonarnego lecznictwa odwykowego w WOTUW w Stanominie,

• SPSZOZ „Zdroje” w Szczecinie, SPZZOZ w Gryficach) – łącznie przekazano 22.010 zł.

• Modernizację bazy stacjonarnych placówek lecznictwa odwykowego w celu zapewnienia dobrych warunków prowadzenie terapii. I tak w roku 2003 w WOTUW w Stanominie wymieniono stolarkę okienną i drzwiową, zmodernizowano podjazd do Ośrodka, zmodernizowano blok żywienia na kwotę 130.100 zł. W oddziale terapii uzależnień w SPZZOZ w Gryficach wymieniono instalację elektryczną i centralne ogrzewanie, zmodernizowano sanitariaty i stołówkę, dokonano wymiany okładziny ściennej i podłogowej, na ten cel przekazano 120.000 zł. W SPSZOZ „Zdroje” w Szczecinie dokonano modernizacji łazienek, okien i kaloryferów w Ośrodku Terapii Uzależnień oraz w oddziale detoksykacji zmodernizowano ścianki działowe, instalację


301

tlenową, założono wykładziny antystatyczne i wymieniono instalację sanitarną. Na pracę w obu oddziałach przekazano łącznie kwotę 142.155 zł;

• Doposażenie bazy stacjonarnych placówek lecznictwa odwykowego. Dla WOTUW w Stanominie przekazano kwotę 35.000 zł na zakup tapczanów, wykładziny podłogowej, krzeseł, stolików i szafek. SPSZOZ „Zdroje” w Szczecinie przeznaczył kwotę 28.800 zł na zakup krzeseł, tapczanów, szafek, kaset i książek do terapii oraz 89.500 zł na zakupy inwestycyjne alkomatu i aparatury medycznej. Oddział leczenia odwykowego w SPZZOZ w Gryficach 44.000 zł przeznaczył na zakup tapczanów, wykładziny podłogowej, krzeseł, stolików, szafek oraz zestawu komputerowego i kserokopiarki.

Dzięki powyższym przedsięwzięciom placówki stacjonarnego lecznictwa odwykowego województwa osiągnęły odpowiednio zmodernizowaną i wyposażoną bazę. Do podniesienia poziomu świadczeń i dostępności ich przyczyniło się również podwyższenie kwalifikacji personelu.

4. Zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu przebywających w zakładach karnych.

Zarząd Województwa nie dofinansowywał w ostatnich latach pomocy terapeutycznej w zakładach karnych z powodu braku wystąpień w tej sprawie oraz uważając za priorytetową sprawę usprawnienie pracy stacjonarnych ambulatoryjnych placówek lecznictwa odwykowego. Nie mniej jednak w latach ubiegłych Pełnomocnik wyposażył zakłady karne w stosowną literaturę fachową w zakresie terapii uzależnień oraz częściowo przeszkolił pracowników – psychologów zakładów karnych. Obecnie w większości zakładów karnych funkcjonują grupy AA wspomagane przez Stowarzyszenia Trzeźwościowe i członków Klubów Abstynenckich.

5. Wdrażanie metod wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji wobec nadużywających alkoholu pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej – edukacja lekarzy i innych pracowników służby zdrowia w zakresie jej stosowania w praktyce lekarzy rodzinnych.

Dzięki aktywności dyrektora WOTUW i współdziałania z ówczesną Regionalną Kasą Chorych zawarto porozumienie na wdrażanie tego programu przez lekarzy rodzinnych, którzy po szkoleniu i otrzymaniu certyfikatu podpisali stosowny kontrakt z RKCh na jego realizacje. Stąd w roku 2003 szkolenie w tym zakresie było szkoleniem uzupełniającym dla lekarzy i pielęgniarek. Stwierdzamy, iż przystąpienie lekarzy i pielęgniarek rodzinnych z placówkami lecznictwa odwykowego powoduje, że większej ilości i znacznie wcześniej udzielana jest pomoc osobom pijącym nadmiernie i uzależnionych. Działanie to przyczynia się do zmniejszenia strat zdrowotnych społecznych.


Powyższy punkt jest szczególnym zadaniem własnym gminy. Zarząd Województwa koordynuje to zadanie poprzez: • Organizowanie tematycznych narad, spotkań i debat z przedstawicielami gmin, a

szczególnie z realizatorami programów, którzy w ubiegłych latach szkoleni byli ze środków województwa;

• Prowadzenie doradztwa poprzez wojewódzkich specjalistów; • Współdziałanie z przedstawicielami szkolnictwa; • Przeprowadzenie badań ESPAD; • Debaty wraz z Towarzystwem Przyjaciół Dzieci mające przyczynić się do

podwyższenia jakości świadczeń w świetlicach socjoterapeutycznych.


302

7. Wspieranie rozwoju systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych we współpracy z policją, pomocą społeczną, placówkami lecznictwa odwykowego, powiatowymi centrami pomocy rodzinie oraz gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych.

Zarząd Województwa od lat realizuje ze szczególnym uwzględnieniem zadania wynikające z Wojewódzkiego Programu oraz z propozycji wspólnej realizacji zadań z PARPA. W 2003 roku w ramach przeciwdziałania przemocy i sytuacjom kryzysowym podjęto następujące działania: • Uruchomiono dwa telefony zaufania na bazie Ośrodków Interwencji Kryzysowej w

szczecinie i w Koszalinie; • Prowadzono szkolenia dla osób zatrudnionych w tych punktach w WUTUW w

Stanominie; • Zarząd Województwa zlecił starostwom i Powiatowym Centrom Pomocy Rodzinie

realizację programu pt. „Budujemy lokalny system profilaktyki uzależnień przeciwdziałania przemocy”;

• W WUTUW w Stanominie przeszkolono terapeutów placówek lecznictwa odwykowego i przygotowano ich do pracy ze sprawcami przemocy.

8. Rozwój edukacji publicznej i szkolenie przedstawicieli różnych zawodów w zakresie problemów alkoholowych.

Od lat datuje się współpraca z lokalnymi środkami masowego przekazu, dzięki czemu niemal każda akcja poprzedzona była przygotowaniem materiałów i zorganizowaniem konferencji prasowej. Prowadzone są też stałe programy radiowe np.: „Jestem alkoholikiem”, „Pomagamy sami sobie”. Szkolenia przedstawicieli różnych zawodów zawarte są w punkcie 7.

9. Monitorowanie stanu problemów alkoholowych na terenie całego województwa i w wybranych gminach. Zadanie to realizowane jest poprzez: • Opracowanie corocznych gminnych programów, które rozpoczynaj się od diagnozy

sytuacji; • Monitorowanie skuteczności i efektywności działań profilaktycznych i rozwiązań

poszczególnych problemów; • Monitorowanie efektywności terapii uzależnień prowadzone prze placówki lecznictwa

odwykowego; • Przeprowadzone badania ESPAD na pewno przyczynią się do diagnozy i planowania

działań naprawczych. 10. Wspieranie programów realizowanych przez instytucje i podmioty pozarządowe

zajmujące się rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz środowiska wzajemnej pomocy. W zakresie realizacji tego punktu można wyróżnić współpracę m.in. z: • Policją – w ramach bezpieczeństwa publicznego, przestrzegania bezpieczeństwa na

drogach, akcje: Bezpieczne wakacje, Znicz, itp. Przestrzeganie przepisów rynku alkoholowego i przemytu granicznego;

• Pomocą społeczną – udzielanie świadczeń poprzez wspieranie działania Ośrodków Interwencji Kryzysowej, świetlic terapeutycznych, itp.;

• Placówkami szkolno – wychowawczymi – wspieranie programów przeciwdziałania przemocy, szkolenie pedagogów szkolnych w zakresie profilaktyki alkoholowej i przeciwdziałania przemocy;


303

• Kuratorami Sądowymi – szkolenie kuratorów w zakresie profilaktyki i przeciwdziałania przemocy, wczesnej diagnozy i interwencji, kierowania na leczenie odwykowe;

• Towarzystwem Przyjaciół Dzieci – zlecanie realizacji szkoleń i programów profilaktycznych oscylujących głównie wokół świetlic terapeutycznych;

• Stowarzyszenie trzeźwościowe i grupy AA – organizowanie szkoleń dot. m.in. przepisów prawnych, angażowanie do działań wynikających z gminnych programów, itp..

11. Kontrola przestrzegania przepisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą (podejmowanie interwencji wobec przypadków naruszenia zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim, sprzedaży napojów alkoholowych bez ważnego zezwolenia, prowadzenia reklamy napojów alkoholowych).

W roku 2003 Marszałek Województwa wydał 68 pozwoleń na hurtowy obrót piwem i 67 na obrót winem. Wszystkie hurtownie alkoholu w województwie kontrolowane są na bieżąco przez uprawnione do takiej kontroli organy we wszystkich sferach działalności takiej hurtowni. Wnioski po takich kontrolach spływają w formie informacji do wydającego pozwolenie i jeśli mowa w nich jest o jakichkolwiek odstępstwach od ustawy lub o nadużyciach wnioskuje się o zamknięcie takiej hurtowni. W minionym roku nie cofnięto ani jednego pozwolenia na hurtowy obrót alkoholem do 18%.

12. Inne działania określonych w Wojewódzkim Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, o których nie wspomina Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

Pełnomocnik Zarządu od lat współpracuje z Kościołem Katolickim w ramach przeciwdziałania alkoholizmowi i jego skutkom szczególnie w miesiącu sierpniu, który jest miesiącem trzeźwości. Organizowanie przykościelnych grup AA, w województwie jest ich 12.


304

sprawozdanie z realizacji ustawy - mz.gov.pl · dorosłe dzieci alkoholików (dda) 52 ... dzieci...

Documents