sribhashya parichaya
TRANSCRIPT
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
1/196
EaImato ramaanaujaaya nama:
EaIBaaYya pircayaSHRIBHASHYA PARICHAYA
SRIBHASHYAKAR SWAMY TIRUMALA
EaIkRYNa p`pnnaacaarISrikr ishna Prapnnachari
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
2/196
EaImato ramaanaujaaya nama:
samap-Na
EaImad\Bagavat pra=\kuSa svaamaI jaI
kaOMiDnyagaao~ sarsaI$h baalaBaanauma\EaIrMgadoiSak padabja rsaOk BaRMgama .
Earajaond`saUrI carNaaiEatmapmaoyama EaIma%pra=\kuSagau$M SarNaM pp_o. .
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
3/196
ipta EaIraGavaa caarI maata EaImatI saklamatI dvaI
EaImad\Bagavatao pra=\kuSagaurao: pdrjasya Anaucarma\ .Bajaamya|hma\ maatu: iptu: ]Bayaao: padarivandma\ ..
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
4/196
EaIBaaYya pircaya ivaYayasaUcaI
EaIkRYNa ppnnaacaarI i
EaImato ramaanaujaaya nama:EaIBaaYya pircaya : ivaYaya saUcaI
kma ivaYaya pRYz BaUimaka iv
1 EaIBaaYya kI saMrcanaa 12 EaIBaaYya saar 33 vaod evaM ba`*ma saU~ 34 tailaka 1 : vaod kI SaaKayaoM evaM SaaKa ko pkar 35 p` aqa-naa Slaaok 6 AQyaaya saar 77 tailaka k 1 : AQyaayavat pad,AiQakrNa, evaM saU~ kI saM#yaa 128 tailaka k 2 : AQyaayavat saU~ evaM AiQakrNa 12
9 tailaka K 1 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoMphlaa AQyaaya ka phlaa pad : samanvaya AQyaaya, AspYTtr jaIvaaidila=\ga vaa@ya pad 13
10 tailaka K 2 : AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya ek Jalak maoMphlaa AQyaaya ka dUsara pad : samanvaya AQyaaya, AspYT jaIvaaidila=\ga vaa@ya pad 14
11 tailaka K 3 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoMphlaa AQyaaya ka tIsara pad : samanvaya AQyaaya, spYT jaIvaaidila=\ga vaa@ya pad
14
12 tailaka K 4 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoMphlaa AQyaaya ka caaOqaa pad : samanvaya AQyaaya, spYTtr jaIvaaidila=\ga vaa@ya pad
15
13 tailaka K 5 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoM
dUsara AQyaaya ka phlaa pad : AivaraoQa AQyaaya, smaRit pad
16
14 tailaka K 6 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoMdUsara AQyaaya ka dUsara pad : AivaraoQa AQyaaya, tk- pad
16
15 tailaka K 7 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoMdUsara AQyaaya ka tIsara pad : AivaraoQa AQyaaya, ivayat pad
17
16 tailaka K 8 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoMdUsara AQyaaya ka caaOqaa pad : AivaraoQa AQyaaya, [ind`ya pad
17
17 tailaka K 9 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoMtIsara AQyaaya ka phlaa pad : saaQanaa AQyaaya, vaOragya pad
18
18 tailaka K 10 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoMtIsara AQyaaya ka dUsara pad : saaQanaa AQyaaya, ]Bayaila=\ga pad
19
19 tailaka K 11 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoMtIsara AQyaaya ka tIsara pad : saaQanaa AQyaaya, gauNa ]psaMhar pad 19
20 tailaka K 12 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoMtIsara AQyaaya ka caaOqaa pad : saaQanaa AQyaaya, AMga pad 20
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
5/196
EaIBaaYya pircaya ivaYayasaUcaI
EaIkRYNa ppnnaacaarI ii
21 tailaka K 13 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoMcaaOqaa AQyaaya ka phlaa pad : fla AQyaaya, AavaRi
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
6/196
EaIBaaYya pircaya ivaYayasaUcaI
EaIkRYNa ppnnaacaarI iii
45 tailaka 12: tIsaro AQyaaya ko phlao pad ko AiQakrNa(27saU~, 6AiQakrNa) 8946 tIsaro AQyaaya ka dUsara pad
(saaQanaa AQyaaya, ]Bayaila=\ga pad, 40 saU~, 8AiQakrNa)
91
47 AYTaMga yaaoga 103
48 ba`*maivaVa ko ba
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
7/196
EaIBaaYya pircaya BaUimaka
EaIkRYNa ppnnaacaarI iv
EaImato ramaanaujaaya nama:
AiKlaBauvanajanmasqaomaBa=\gaaidlaIlao ivanativaivaQaBaUtva`atrxaOkdIxao.EauitiSarisa ivadIPto ba`*maiNa EaIinavaasao Bavatu mama prismana\ SaomauYaI Bai>$pa..(EaIramaanauja svaamaI)yaao ina%yamacyaut pdambauja yaugma$@ma vyaamaaoh tstidtraiNa tRNaayamaonao.Asmad\gauraoBa-gavatao|sya dyaOkisanQaao: ramaanaujasya carNaaO SarNaM ppVo..
(EaIkuroSa svaamaI)
ho sava-k`tao, maOM tumharo sadacaar, inaYza, evaM Bai> sao AtIva p`sanna hU^M.tuma icaintt mat haonaa.maO M svayaM tumharo
pu~ ko $p mao M janma laUM^gaa.laaoga dubau-iw ko karNa pUvaa-caayaao-M ka yaqaaqa- AiBap`aya samaJanao maoM Asamaqa- haokr svayaM
kao hI [-Svar maana rho hOM AaOr AhMkar ko vaSaIBaUt haokr kukma- prayaNa tqaa yaqaocCacaarI hao gae hOM. At: maoro
Aacaaya- $p maoM AvatINa- hue ibanaa ]nako ilae kao[- ]paya nahIM hO. tuma p%naI ko saaqa Gar laaOT jaaAao. SaIGa` hItumharI manaaokamanaa pUNa- haogaI. 1
]pyau-> Sabd EaIpaqa-saarqaI Bagavaana ko hO M jaao ]nhaoMnao EaI koSavaacaaya- kao svaPna maoM saunaayaa qaa. EaIkoSavaacaaya-
ek Qama-inaYz ba`a*maNa qao. Aap EaIpormbaudur ko inavaasaI qao. yah nagar timala naaDu kI rajaQaanaI caonnaO sao 35 ik
maI kI dUrI pr piScama maoM Avaisqat hO. EaIkoSavaacaaya- ka pirNaya it$malaa naambaI ko sagaI bahna EaImatI
kaintmatI sao huAa qaa. saMtana p`aiPt mao M ivalamba doK Aapnao caonnaO mao M isqat iT/PlaIkona yaanaI it$vallaIkoNaI ko
EaIpaqa-saarqaI Bagavaana ko yahaM saMtana kamanaa sao pUjaa Aca-naa kI. flasva$p [- 1017 caO~maasa, Aad`a- naxa~
maoM, Sau@laa pHcamaI itiqa, baRhspitvaar ko idna, kk- lagna tqaa iMpMgalaa vaYa- maoM, harIt gaao~Iya yajau:SaaKaQyaayaI
EaI ramaanauja ka Avatar EaIpormbaudur maoM huAa.
P`aarMBa mao M EaIramaanauja svaamaI EaIvardraja Bagavaana kaMcaIpurma ko dyaapa~ hue AaOr t%pScaat\ EaIrMganaaqa Bagavaana
EaIrMgama ko SarNaagat hue. Aap pr maolaokaoTo ko EaIcaollaunaarayaNa Bagavaana, EaIsaMpt kumaar Bagavaana kI ivaSaoYa
kRpa rhI. kalakma maoM Aap nao it$malaa EaIinavaasa Bagavaana kao Apnaa banaa ilayaa. [sa trh sao 120 vaYaao-M tk
AapkI Amar jyaaoit [sa QaraQaama pr jalatI rhI.
vyavahairk evaM saOwaintk dRiYTkaoNa sao vaod kao k[- BaagaaoM maoM rKa gayaa hO. saOwaintk ivaYaya ko Anausaar [sao
caar BaagaaoM maoM rKa gayaa : ?k\ vaod, yajau: vaod, saamavaod, tqaa Aqava- vaod. vyavahairk pxa sao [sao saMihta yaanaI
ya& ko maM~, ba`a*maNa yaanaI ya& kI ivaiQa, ArNyak yaanaI vana ko paz, tqaa ]pinaYad yaanaI prmaa%maa ka ivavaocanamaoM baaMTa gayaa. ]pinaYad vaod ka vah AMSa hO jaao naarayaNa ko Ait samaIp p`itiYzt hO. [saIilayao [sao jaao pasa maoM
]pisqat hao yaanaI ]pinaYad kha gayaa hO. vaod tao Bagavaana naarayaNa ka saMivaQaana hO jaao p`laya ko baad saRiYT
pik`yaa maoM idSaa inado-Sa krta hO. ApnaI naaiBa sao kmala pr ba`*maa kao ]%pnna kr naarayaNa ]nhoM vaod ka &ana
1EaIramaanauja cairt ,AWOt AaEama, kaolakta.pqama saMskrNa 2001
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
8/196
EaIBaaYya pircaya BaUimaka
EaIkRYNa ppnnaacaarI v
pdana krto hOM jaao saRiYT kI Aga`tr karvaa[- maoM sahayak haota hO. vaod ko rhsyapUNa- Aqa- kao samaJanao ko ilayao
pRqak sahayak sa`aot banaayao gayao hOM. caUMik yao vaod kao samaJanao maoM sahayak hOM [sailayao [nhoM vaodaMga kha jaata hO.
[namaoM sao 6 ka p`yaaoga Sauw ]ccaarNa evaM vyau%pi, jyaaoitYa, evaM klp. [saItrh sao
Anya caar vaodaMga hOM : maImaaMsaa, nyaaya, puraNa, evaM [ithasa. ramaayaNa evaM mahaBaart kI gaNanaa [ithasa maoM kI
jaatI hO. maImaaMsaa ka Aqa- hO vaod kao samaJanao ko ilayao ]icat ivavaocana. ba*masaU~ maImaaMsaa ka ihssaa hO. vaod ko
eosao vaa@ya ijanako Anaok Aqa- evaM ta%pya- inakalao jaato hOM maImaaMsaa ko ivaYaya vastu hOM
ivaiBanna ]pinaYad maoM ?iYayaaoM nao ivaiBanna trIko sao prmaa%maa kI sa saaocata hO ik AaiKr [sa jaIvana ka prma]_oSya @yaa hO
? @yaaoM hma [sa saMsaar maoM Aato jaato rhto hOM ? saBaI baatoM yahaM vyavaisqat trIko sao cala rhI hOM tao kao[- [sako
pICo inayaamak kI trh kama kr rha haogaa! baadrayaNa ko naama sao p`isaw vyaasa jaI nao ba`*masaU~ maoM [nhIM saaro
pSnaaoM ka sakara%mak p`arMBa ek saU~ sao ikyaa : Aqaatao ba`*ma ija&asaa. k`maSa: Anya saU~aoM maoM ba`*ma kao
pirBaaiYat krto hue ba`*ma saSaalaI doSa
Amaoirka nao BaI [sa prmaSai> prmainayaamak ko p`it Apnao Dalar ko hrok isa@kaoM evaM naaoTaoM pr samapNa- saU~
]%kINa- kr rKa hO : IN GOD WE TRUST.
ba`*masaU~ kao caar AQyaaya maoM rKa gayaa hO. phlaa AQyaaya samanvaya ka hO yaanaI ]pinaYad ko saaro vaa@ya ek
hOM. dUsara AQyaaya AivaraoQa ka hO yaanaI prmaa%maa ko p`it kao[- WMd nahIM hO. tIsara AQyaaya prmaa%maa kao p`aPt
krnao ko maaga- yaanaI saaQanaa ka hO. caaOqaa AQyaaya saaQanaa ko ]praMt fla ka hO. ba*masaU~ ko saU~aoM kao
samaJanao ko ilayao k[- saMtaoM nao k[- TIkayaoM ilaKIM. p`acaIna TIkayaoM Aba p`aPt nahIM hO. AaQauinak TIka maoM sabasao
phlao EaIAaidSaMkr nao [sa pr BaaYya ilaKa.tdupraMt ]nako prvatI-kala maoM Avatirt EaIramaanauja nao TIka ilaKI
ijasao ivaVa kI AiQaYza~I dovaI nao p`sanna haokr EaIBaaYya kI saM&a dI evaM EaIramaanauja kao EaIBaaYyakar kha.
yao daonaaoM TIkayaoM saMp`it ]plabQa hOM. [na dao saMtaoM ko Aitir> [nako prvatI- kala maoM p`aduBa-Ut k[- Anaok saMtaoM nao
BaI ba`*masaU~ pr Apnao Apnao dRiYTkaoNa sao TIkayaoM ilaKIM. ]dahrNa ko ilayao gaIta kao ilayaa jaaya. gaIta pr
Apnao Apnao maMtvya sao Aaja AnaokaoM TIkayaoM ]plabQa hOM. Bagavaana nao gaIta maoM 18.66 sao maamaokM SarNaM
vaja ka AadoSa pUrI Baraosaa sao idyaa ik maa Sauca: yaanaI icanta nahIM krao hma hI ekmaa~ maamaokM tumhara
klyaaNa kroMgao.
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
9/196
EaIBaaYya pircaya BaUimaka
EaIkRYNa ppnnaacaarI vi
gaIta ko AQyaaya 13 ko Slaaok 4 maoM ba`*masaU~ kI ]padoyata ka spYT ]llaoK hO.?iYaiBaba-huQaa gaItM CndaoiBaiva-ivaQaO: pRqak\ . ba`*masaU~pdOEcaOva hotumaid\Baiva-inaEcatO: ..saaMsaairk vyastta maoM tllaIna maanava samaaja ko ilayao saugama krnao hotu k[- saMtaoM nao [na TIkaAaoM kI BaI TIka
ilaKIM. yao saarI kRityaaM saMskRt maoM ]plabQa hOM. p`stut p`yaasa ihMdIBaaiYayaaoM kao EaIBaaYya ka pircaya maa~ kranaoka hO. ivaSad vyaa#yaa ko ilayao ija&asau kao Anya sa`aot ka sahara laonaa haogaa.
[sa pircaya kI tOyaarI maoM mau#ya sa`aot 1.Compiled by Sri. U.Ve. Anantha Narasimachariar Swamy,Srirangam, yaanaIwww.acharyapurushaahaa.org pr ]plabQaEaIrMgama ko ]Baya vaod mama-& EaI Ananta narisaMhcaairyarsvaamaI ka AMgaojaI saMklana, 2. EaInarisaMhipyaa T/sT caonnaO sao [- 2000 maoM p`kaiSat EaIcak`va%yaa-caairyar svaamaI kI saMskRt maoMEaIBaaYya caind`ka, 3.AWOt AaEama kaolakta sao AMgaojaI maoM [- 1978 maoM p`kaiSat svaamaI vaIroSvaranand evaM svaamaI AaiddovaanandWara ivaricat pustkBRAHMA SUTRAS SRI BHASYA rho hOM. hma [na sabaaoM ko p`it ApnaI haid-k kRt&ta p`kTkrto hOM.parayaNa kI sauivaQaa ko ilayao sampUNa- ba*masaU~ [sa p`stuit ko AMt maoM saMga`iht hO.
AnaMtEaIivaBaUiYat svaamaI rMgaramaanaujaacaaya- evaM svaamaI hroramaacaaya- ko vaa%salyamaya AaSaIva-cana sada hmaaro p`orNaasa`aot rho hOM.
EaImannaarayaNa carNaaO SarNaM p`pVo.EaImato naarayaNaaya nama:.
P`astutkta- dasa :EaIkRYNa p`pnnaacaarIidsaMbar 5, 2011. pTnaa.e-mail: [email protected]
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
10/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya saMrcanaa evaM saar
EaIkRYNa ppnnaacaarI 1
EaIBaaYya kI saMrcanaaAQyaaya : 1 : samanvaya AQyaaya
AQyaaya : 2 : AivaraoQa AQyaaya
AQyaaya : 3 : saaQanaa AQyaaya
AQyaaya : 4 : fla AQyaaya
p`%yaok AQyaaya maoM caar pad hOM.
AQyaaya 1 ko pad :
jagat ka karNa ka vaNa-na hO. kuCok khto hOM ik icat jaIva jagat ka karNa hO. kuCok khto hOM Aicat
pkRit jagat ko karNa hOM.1 p`qama pad : AspYTtr jaIvaaid ilaMga vaa@ya1 iWtIya pad : AspYT jaIvaaid ilaMga vaa@yadohI evaM klyaaNa gauNa doih%vama\1 tRtIya pad : spYT jaIvaaid ilaMga vaa@ya
svainaYza1 catuqa- pad : spYTtr jaIvaaid ilaMga vaa@yaina-vaiQa maihmaa
naarayaNa hI ]padana karNa, inaima3 iWtIya pad : ]Baya ilaMga padhoya p`%yainak%va evaM klyaaNa gauNakr%va
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
11/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya saMrcanaa evaM saar
EaIkRYNa ppnnaacaarI 2
3 tRtIya pad : gauNa ]psaMhar padBai> yaaoga ko 32 ba*maivaVa ka ivavarNa hO.ba`*ma pr Qyaana kao ba`*ma ivaVa khto hOM. [sao bahBajana pad BaI
khto hOM. p`pi ka ek ivaSaoYa AMga hO.3 catuqa- pad : AMga padBai>yaaoga kI AavaSyaktaAaoM ka vaNa-na hO. vaNa- evaM AaEama ko Anausaar Saas~ao> kmaao-M ka ivaiQavat palana
AavaSyak hO.
AQyaaya 4 ko pad :4 p`qama pad : AavaRit padBai> Qyaana ka inarMtr AByaasa4 iWtIya pad : ]%k`aint padnaSvar SarIr sao maaoxa p`aiPt kI ivaQaa . ba*manaaD,I gait kRt:. ba`*manaaD,I naaBaI sao iSar tk jaatI hO AaOr jaba
SarIr [sa naaD,I sao CUTta hO tba maaoxa imalata hO.4 tRtIya pad : gait padjaIva ka vaOkuMz jaanao ka maaga- jahaM vah mau>a%maa hao jaata hO. [sa maaga- kao Aica-raid maaga- khto hO. [sa maaga-
ko dova naama Aitvaah hO evaM ijana 12 janaaoM ko maaQyama sao [sa maaga- sao vao jaIva kao lao jaato hOM vao Aitvaahk
kho jaato hOM.4 catuqa- pad : fla padjaIva Aaz gauNaaoM sao saMpnna hao laxmaI naarayaNa ko pasa SaaSvat Aanand kao p`aPt krta hO. EaImannaarayaNa ]sao
saRiYT ka karNa Sai> evaM laxmaI ka damp%ya gauNaaoM kao CaoD,kr baakI saBaI Apnaovaalao gauNaaoM sao saMpnna kr dotohOM.
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
12/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya saMrcanaa evaM saar
EaIkRYNa ppnnaacaarI 3
EaImatoramaanaujaaya nama:EaIBaaYya pircayaEaIBaaYya vaOYNava samaaja ko ilayao savaao-pir mah%va kI kRit hO. [sasao ivaiSaYTaWOt isawaMt ka idgdSa-na imalata
hO. ba`*ma saU~ pr EaIramaanauja svaamaI Wara ricat BaaYya yaanaI vyaa#yaa kao EaIBaaYya khto hOM tqaa EaIramaanaujasvaamaI kao EaIBaaYyakar svaamaI khto hOM. [sa kRit kI pUNa-ta ko pScaat\ jaba EaIramaanauja svaamaI SaardapIz
kSmaIr gayao AaOr sarsvatI dovaI kao pustk Aip-t ikyaa tao dovaI nao p`sannahaokr [sao EaIBaaYya kha tqaa
EaIramaanauja svaamaI kao BaaYyakar sao sambaaoiQat ikyaa.
[sa rcanaa sao EaIramaanauja svaamaI nao EaIyaamaunaacaaya- kI AMitma [cCa kI pUit- kI. EaIramaanauja nao jaIvana maoM paMca
kaya- AvaSya krnao kao kha AaOr ]samaoM sao EaIBaaYya ka AQyayana phlaa hO. prvatI- kala maoM EaIvaodaMt doiSak nao
t%vamauK klp, savaa-qa-isaiw nyaaya isawaMjana, nyaaya pirSauwna, AiQakrNa saaravalaI Aaid kI rcanaa kr
ivaiSaYTaWOt isawaMt kI jaD, kao majabaUt ikyaa tqaa vaOYNava samaaja ka samauicat idgdSa-na ikyaa. yaitrajasaPtit maoM EaIvaodaMt doiSak nao kha hO ik EaIramaanauja kI kRit tqaa EaImannaarayaNa kI p`oyasaI vaod ]pinaYad $pI
idvya naarI ka EaRMgaar hO.
vaod evaM ba`*masaU~ :vaod ApaO$Yaoya hO tqaa Anaaid, SaaSvat, evaM inama-la hO. vaod ko ek ek vacana AkaT\ya p`maaNa hOM.EaIkRYNa
WOpayana naarayaNa ko Avatar hOM tqaa Aapkao baadrayaNa BaI khto hOM. Aap praSar mauina ko idvyapu~ hOM. Aapnao
vaod kao caar Baaga maoM p`stut ikyaa : ?k\ vaod, yajau: vaod, saamavaod, tqaa Aqava- vaod. vaod kao puna: SaaKa maoMbaaMTa gayaa hO jaao tailaka 1 maoM d`YTvya hOM.tailaka 1 : vaod kI SaaKayaoM evaM SaaKa ko pkar
vaod SaaKa SaaKa ko BaodsaMihta ba`a*maNa ArNyak ]pinaYad?k\ 21
ya& ko man~ ya& kI ivaiQa vana ko paznaarayaNa t%va ko
pitpadk
yajau 100
saama 1000
Aqava- 9
vaod kI p`%yaok SaaKa caar vaga- maoM ivaBaaijat hOM : saMihta, ba`a*maNa, ArNyak, evaM ]pinaYad.tailaka 1 d`YTvya.
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
13/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya saMrcanaa evaM saar
EaIkRYNa ppnnaacaarI 4
vaod ko vacana kao vaodvaa@ya BaI khto hOM jaao tIna p`kar ko hOM: ivaiQa, Aqa-vaad, evaM maM~. [sa jaIvana maoM yaa baad
ko jaIvana maoM ivaSaoYa fla p`aiPt hotu ikyao gayao iksaI ya& ko krnao ko AnaudoSa kao ivaiQa khto hOM. jaOsaoik
jyaaoitYataoma ya& sao svaga- imalata hO. iksaI ya& ko fla ka vaNa-na Aqa-vaad sao ikyaa jaata hO. iksaI dovata
ivaSaoYa kao psanna kr AaSaIvaa-d p`aPt krnao hotu p`aqa-naa kao maM~ khto hOM.
vaOidk maM~aoM ko paz sao janma evaM maR%yau kI AavaRit sao maui> imalatI hO. vaod ko mah%vapUNa- Baaga ]pinaYad maoM maaoxa
p`aiPt ko ]paya vaiNa-t hOM. ]pinaYad maoM naarayaNa kI pr%vata p`itpaidt hO. ]pinaYad vaod ka vah AMSa hO jaao
naarayaNa ko Ait samaIp p`itiYzt hO. [saIilayao [sao jaao pasa maoM ]pisqat hao yaanaI ]pinaYad kha gayaa hO.
vaod ka AMitma Baaga hI ]pinaYad hO [saIilayao [sao vaodaMt, inagamaaMt, ~yyaaMt, yaa Eau%yaaMt BaI khto hOM. vaod kao hI
Eauuit BaI khto hOM. Saas~ vaRht Aqa- maoM ]pyau> hO AaOr [saka Aqa- huAa ik ijasako pZ,nao sao ba`*ma&ana imalao
vah ka Saas~ hO. vaodaMt tIna baataoM ka &ana doto hOM : t%va, iht, evaM pu$Yaaqa-.
vaod tao Bagavaana naarayaNa ka saMivaQaana hO jaao p`laya ko baad saRiYT p`ik`yaa maoM idSaa inado-Sa krta hO. ApnaI naaiBasao kmala pr ba`*maa kao ]%pnna kr naarayaNa ]nhoM vaod ka &ana p`dana krto hOM jaao saRiYT kI Aga`tr karvaa[- maoM
sahayak haota hO.
vaod ko rhsyapUNa- Aqa- kao samaJanao ko ilayao pRqak sahayak sa`aot banaayao gayao hOM. caUMik yao vaod kao samaJanao maoM
sahayak hOM [sailayao [nhoM vaodaMga kha jaata hO. [namaoM sao 6 ka p`yaaoga Sauw ]ccaarNa evaM vyau%pi, jyaaoitYa, evaM klp.
[saItrh sao Anya caar vaodaMga hOM : maImaaMsaa, nyaaya, puraNa, evaM [ithasa. ramaayaNa evaM mahaBaart kI gaNanaa
[ithasa maoM kI jaatI hO. maImaaMsaa ka Aqa- hO vaod kao samaJanao ko ilayao ]icat ivavaocana. ba`*masaU~ maImaaMsaa ka
ihssaa hO. vaod ko eosao vaa@ya ijanako Anaok Aqa- evaM ta%pya- inakalao jaato hOM maImaaMsaa ko ivaYaya vastu hOM.
vaod ko gaUZ, vaa@yaaoM kao saugama banaanao ko ilayao vyaasa jaI nao saU~aoM kI rcanaa kI. Anya sava-samaqa- evaM sava-& ?iYayaaoM
nao BaI saU~ ka sahara laokr vaodant kao samaJaayaa hO. saU~ kI saMrcanaa maoM GanaIBaUt ta%pya- vaalao CaoTo CaoTo SabdaoM
ka p`yaaoga ikyaa gayaa hO. caaraoM vaod ko saRjana ko baad saU~aoM ko maaQyama sao ]pinaYad kI rcanaa kr vyaasa jaI naosamast p`aiNayaaoM ka klyaaNa ikyaa hO.
kma- ko AaQaar pr vaod ko ivaBaagaaoM kao jaananao kI BaI p`qaa hO. [samaoM vaod ko tIna ivaBaaga ikyao gayao hOM : kma-
kaND, dovata kaND, evaM ba*ma kaND. kma-kaND vaod ka vah Baaga hO ijasamaoM Bagavaana EaImannaarayaNa kI pUjaa
Aca-naa ko inaima
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
14/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya saMrcanaa evaM saar
EaIkRYNa ppnnaacaarI 5
vaNa-na hO tqaa vao dovagaNa hOM : Aigna, saUya-, cand, [nd, va$Na, yama, $d, p`jaapit, vaayau, ima~avarNa Aaid. ba`*ma
kaND ]pinaYad hOM ijasamaoM EaImannaarayaNa ko AnaMt klyaaNa gauNaaoM kI JaaMkI imalatI hO.
vaodvyaasa yaanaI vyaasa jaI ko p`isaw iSaYya hOM : mahiYa- jaOimaina evaM mahiYa- kaSakR%sna. vaodvyaasa jaI ko AadoSa pr
jaOimainamahiYa- nao vaod ko kma-kaND vaalao Baaga kao saugama banaanao hotu saU~aoM kI rcanaa kI. [na saU~aoM kao pUva-maImaaMsaasaU~ evaM kma-maImaaMsaa yaanaI kma-kaND saU~ khto hOM. yao saU~ baarh AQyaaya maoM saMkilat hOM. [saI trh sao
kaSakR%sna mahiYa- nao dovata kaND yaa saMkYa- kaND kho jaanao vaalao ivaBaaga pr saU~aoM kI rcanaa kI jaao caar
AQyaaya maoM saMkilat hOM prMtu saMp`it ]naka laaop hao gayaa hO.
]pinaYad vaalao Baaga kao sauspYT krnao ko ilayao vaodvyaasa jaI nao svayaM saU~aoM kI rcanaa kI jaao ba`*ma saU~ kho
gayao.[nhoM ]
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
15/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya saMrcanaa evaM saar
EaIkRYNa ppnnaacaarI 6
AavaRit maoM laaOT jaata hO.]pinaYad ko AQyayana kala maoM ya&aoM kI saIimat ]padoyata sao Avagat haokr ba`*ma ko
baaro maoM sathI &ana kao Qyaana evaM Bai> sao sau_Z, krnaa caahta hO ijasasao ik icarAiBalaiYat vaOkuMz laaok ko
SaaSvat pd kI p`aiPt hao sako. At: ba`*masaU~ kI AsaIma ]pyaaoigata samaJa maoM AatI hO. ba`*masaU~ ka p`qama saU~
Aqa: At: ba`*maija&asaa [saI Baava kao icai~t krta hO ik pUva-maImaaMsaa kI saIimat ]padoyata kao jaananao ko
pScaat [sailayao Aba ba`*ma ko baaro maoM jaananao kI ija&asaa haotI hO.
Bagavadramaanauja ko EaIBaaYya ka phlaa Slaaok EaIinavaasa Bagavaana kI baMdnaa hO : vaod vaodant ]pinaYad maoM Aapka
hI jaajvalyamaana sva$p p`itpaidt hO. Aap sao hI saMpUNa- jagat kI saRiYT hu[- hO. Aap hI sabaka palana krto hOM
evaM jagat ko BaMga haonao pr Aap maoM hI sabaaoM ka p`%yaavat-na haota hO. yah saba AapkI sahja k`ID,a hO. AapkI
Bai> evaM p`pi ko &anasva$p
sao AiBaiYa> kroM. AiKlaBauvanajanmasqaomaBa=\gaaidlaIlao ivanativaivaQaBaUtva`atrxaOkdIxao.EauitiSarisa ivadIPto ba`*maiNa EaIinavaasao Bavatu mama prismana\ SaomauYaI Bai>$pa.1.praSar ko pu~ yaanaI vyaasajaI nao ]pinaYad $pI xaIrsaagar ko baIca sao AmaRttulya vacana inakalakr saMsaar ko
davaanala sao dgQa p`aiNayaaoM ko ihtaqa- saHjaIvana AaOYaiQa ko $p maoM p`dana ikyaa hO. yah purakala ko gau$ sao
saMrixat rha hO prMtu Anaok ivavaadaspd matavalaMibayaaoM ko karNa saMp`it iCp gayaa hO.sauQaI jana Aba hmaaro SabdaoM
maoM p`stut vyaa#yaa sao ina%ya AvaSya laaBa ]zayaoM.paraSaya-vacassauQaamaupinaYa_ugQaaibQamaQyaaowRtaM saMsaaraignaivadIpnavyapgatpaNaa%masaHjaIvanaIma\ .pUvaa-caaya-saurixataM bahumaitvyaaGaatdUrisqatama\ AanaItaM tu inajaaxarOssaumanasaao BaaOmaa: ipban%vanvahma\.2.
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
16/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya saMrcanaa evaM saar
EaIkRYNa ppnnaacaarI 7
AQyaaya saarEaIBaaYya ko caaraoM AQyaaya evaM saaolahaoM pad kao Bagavadramaanauja nao pRqak pRqak SaIYa-k sao sambaaoiQat ikyaa hO.
EaIvaodant doiSak svaamaI nao EaIBaaYya pr ilaKo gayao AiQakrNa saaravalaI maoM EaImannaarayaNa ko AnaMtklyaaNa gauNa
ka saugama trIko sao vaNa-na ikyaa hO.
EaIBaaYya ko saU~aoM ko vyaa#yaana ko k`ma maoM ]illaiKt ]pinaYad hOM : [saavasyaaopinaYad, konaaopinaYad, kzaopinaYad,
mauNDkaopinaYad, maaNDU@yaaopinaYad, pSnaaopinaYad, [troya ]pinaYad, Candaogya ]pinaYad, vaRhdarNyak ]pinaYad,
tOi AnaokaoM naama Aapko ilayao hI p`yau> hOM. p`qama AQyaaya maoM EaImannaarayaNa ko
karNa%va gauNa ka vaNa-na hO.
dUsaro AQyaaya ka naama hO AivaraoQa. ivaraoQa ka Aqa- hO Aapi
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
17/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya saMrcanaa evaM saar
EaIkRYNa ppnnaacaarI 8
kao inarst kr idyaa hO.[sa AQyaaya maoM EaImannaarayaNa ko AnaMtklyaaNa gauNa AbaQya%ma yaanaI Anaapi tqaa p`pi yaa p`pi
AgaaZ, Qyaana hO tqaa ppi
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
18/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya saMrcanaa evaM saar
EaIkRYNa ppnnaacaarI 9
kha gayaa hO. [saka ta%pya- hO ik EaImannaarayaNa AsaIimat maihmaa baD,Ppna vaalao hOM. jagat ko ilayao ]padana yaa
inaima karNa
yaa ik`yaa%mak karNa hO ijasao inaima
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
19/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya saMrcanaa evaM saar
EaIkRYNa ppnnaacaarI 10
dUsaro AQyaaya ko caaOqao pad kao [ind`yapad khto hOM. EaImannaarayaNa hI saBaI saMvaodna ko inayaamak hOM. [sao
[ind`yadoh : ]icat &ana kR%va khto hOM tqaa klyaaNa gauNa [ind`yadoh : ]icat &ana kR%vama huAa.
tIsaro AQyaaya ko phlao pad kao vaOragya pad khto hOM. vaOragya ka Aqa- hO ragahInata. ragaivahIna haokr yaanaI
maaoh ka %yaaga krko [sa laaok yaa svaga- mao rhnao kI p`vaRit kao vaOragya khto hOM. maaoh ko %yaaga sao SaaSvat AnaMtAanaMd kI p`aiPt haotI hO ijasao maaoxa khto hOM. baw jaIva Wara [sa saMsaar ko ivaiBanna AvasqaaAaoM maoM du:K Baaoganaa
pD,ta hO. jaaga`t, sauYauiPt, svaPna, evaM maUcCa- Avasqaa ko caar Baod hOM. EaImannaarayaNa kao [sa pad maoM saMsaR%yaaO
tM~ vaahI khto hOM. naarayaNa hI [sa saMsaar maoM jaIva ka pirBa`maNa krato hOM. AnaMtklyaaNa gauNa kao saMsaR%yaaO tM~
vaih%vama khto hOM.
tIsaro AQyaaya ko dUsaro pad kao ]Baya ilaMga pad khto hOM. [samaoM EaImannaarayaNa ko dao gauNa hoyap`%yanaIk%va evaM
klyaaNagauNakar%va kao icai~t idyaa gayaa hO. phlaa gauNa daoYahInata kao batata hO evaM dUsara naarayaNa kao
maMgalamayagauNaaoM ka kaoYa batata hO. inadao-Ya%vaaid rmya%vama [sa pad ka AnaMtklyaaNagauNa hO.
tIsaro AQyaaya ka tIsara pad gauNa ]psaMhar pad kha jaata hO. [samaoM Bai>yaaoga maoM sahayak 32 ba`*maivaVa ka
vaNa-na hO jaao maaoxa p`dayaI kho jaato hOM. jaOsaa ik ]pinaYadaoM maoM vaiNa-t hO naarayaNa pr Qyaana koind`t krnao kI
kuSalata ba`*maivaVa sao AatI hO.Bai>yaaoga kI AiBavaRiw krato hOM. ivaiBanna ba`*maivaVaAaoM maoM naarayaNa hI Qyaana
ko laxya hOM. [sao bahuBajanapad BaI khto hOM tqaa p`piyaaoga ko sahayak pUva-vatI- inayamaaoM ka ]llaoKhO. Bagavaana kao svarah kma- p`saadya khto hOM. Apnao AaEama evaM vaNa- ko ilayao inaQaa-irt dOinak pUjaa ivaiQa kao
saMpaidt krnao vaalao pr p`Bau dyaavaana rhto hOM.
caaOqao AQyaaya ko phlao pad kao AavaRit pad khto hOM. yahaM Qyaana kI ivaiQa ka vaNa-na hO. maaoxa kI p`aiPt tk
pitidna Bai> yaaoga kI AavaRit kI jaatI hO. yahaM Bagavaana kao Bai> evaM p`pi
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
20/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya saMrcanaa evaM saar
EaIkRYNa ppnnaacaarI 11
caaOqao AQyaaya ko tIsaro pad kao gait pad khto hOM. jaba jaIvaa%maa mau> haota hO tao ]sako vaOkuMz gamana ko maaga-
kao Aica-raid maaga- khto hOM. Bagavaana ka naama Aitvaah hO. Aap 12 paYa-daoM kI sahayata sao jaIva kao Aica-
raidmaaga- sao vaOkuMz maoM laato hOM.
caaOqao AQyaaya ko caaOqao pad kao fla pad khto hOM. yahaM jaIva ka idvyadMpit EaImannaarayaNa evaM maata laxmaI kocarNaaoM kI saovaa p`aPt haonao kI ivaiQa ka vaNa-na hO ijasasao ik jaIva SaaSvat kala ko ilayao pBau kI saovaa ko AnaMt
Aanand maoM inamagna hao jaata hO. saRiYT kI Sai> evaM laxmaI ko damp%ya kao CaoD,kr Bagavaana jaIva kao Apnao tulya
banaa doto hOM.yahaM Bagavaana ka naama saamyad hO yaanaI jaao samaanata p`dana krto haoM.
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
21/196
EaIBaaYya pircaya AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya
EaIkRYNa ppnnaacaarI 12
tailaka k 1 : AQyaayavat pad,AiQakrNa, evaM saU~ kI saM#yaa
tailaka k 2 : AQyaayavat saU~ evaM AiQakrNa
k`maaMk AQyaaya pad sa~ kIsa#yaa AiQakrNakI sa#yaa ]trao
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
22/196
EaIBaaYya pircaya AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya
EaIkRYNa ppnnaacaarI 13
tailaka K 1 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoM1. phlaa AQyaaya ka phlaa pad : samanvaya AQyaaya, AspYTtr jaIvaaidila=\ga vaa@ya pad
saU~ 32 AiQakrNa 11AiQakrNa pitpaV ivaYaya saU~ ba`*ma ko klyaaNagauNa1 evaM AiQakrNak`maaMk2
1.ija&asaaiQakrNa ba*ma ko baaro maoM ija&aasaa 1 AkRt yaanaI Aap vaOkuMz maoM sava-da rhto
hOM.1.1.1
2.janmaaVaiQakrNa ba*ma kI pirBaaYaa 2 ivaSvahotu yaanaI Aap jagat ko inayaMta hOM
jaao maa~ Aapko saaqa laagaU haota hO.
1.1.2
3.Saas~yaaoina%vaaiQakrNa Saas~ hI ba*ma ka
p`itpadk
3 Saais~ka sqaapnaIya yaanaI maa~ vaOidk
Saas~ sao hI p`itpaidt hOM. 1.1.3
4.samanvayaaiQakrNa saBaI vaodant ko ba*ma hI
mau#ya ivaYaya vastu
4 ina$paiQa prmap`oma yaaogyaa: yaanaI Anant
evaM SaaSvat Aanand hOM. 1.1.4
5. [-xa%yaiQakrNa AaidkarNa 5 sao 12 svaocCat: sava -hotu yaanaI ApnaI [cCa sao
jagat ko rcaiyata hOM. 1.1.5
6.AanaMdmayaaiQakrNa ba*ma ko Aanandmaya gauNa 13 sao
20
SauBagauNa ivaBava Anant inassaIma hYa- yaanaI
Anant klyaaNagauNa ko kaoYa hOM. 1.1.6
7.AntraiQakrNa ba`*ma saUya-maMDla maoM AaMK kItrh isqat
21 evaM22
Sauw Akma- ]%qaa idvyaakRit yaanaIrjaaogauNa tmaaogauNa mau> yauvaa evaM Ap`akRt
SarIrvaalao. 1.1.7
8.AakaSa AiQakrNa AakaSa ba*ma ka saUcak 23 AnaupaiQaka A@sanaaD,I svaBaava yaanaI
kala sqaana evaM vastu sao Anant tqaa sava-
~ dodIPyamaana. 1.1.8
9.p`aNa AiQakrNa P`aaNa ba`*ma ka saUcak 24 sapaNa Ap`aNaBaod vyaitBaIdur jagat p`aNa
yaanaI Aap jaD, evaM caotna vastu banaakr]samaoM vaasa krto hOM. 1.1.9
10. jyaaoitr AiQakrNa jyaaoit ba`*ma ka saUcak 25 sao
28
idvyadIiPt yaanaI Anant AaBaa pUNa-
jyaaoit. 1.1.10
1EaIvaodantdoiSak svaamaI ko AiQakrNa saaravalaI sao.21.1.1 yaanaI AQyaaya 1 pad 1 AiQakrNa 1.
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
23/196
EaIBaaYya pircaya AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya
EaIkRYNa ppnnaacaarI 14
11.[nd` p` aNa AiQakrNa p`td-na kao [nd` ka ]pdoSa 29 sao
32
p`aNaond`aid Antra%maa yaanaI Aap p`aNa evaM
[nd` kI Ant-yaamaI Aa%maa hOM. 1.1.11
tailaka K 2 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoM2.phlaa AQyaaya ka dsara pad : samanvaya AQyaaya, AspYT jaIvaaidila=\ga vaa@ya pad
saU~ 33 AiQakrNa 6AiQakrNa P`aitpaV ivaYaya sa~ AiQakrNakmaaMk 312. sava-~ p`isaiw AiQakrNa manaaomaya ba*ma ka saUcak 1 sao 8 1.2.113. A%~iQakrNa Baao>a ba`*ma ka saUcak 9 sao 12 1.2.2
14. AntraiQakrNa AaMK ka kond` ba*ma ka saUcak 13 sao 18 1.2.315. Antyaa-ima AiQakrNa Ant:krNa ka Saasak ba*ma ka saUcak 19 sao 21 1.2.416. AdRSya%vaaidgauNak AiQakrNa AdRSyamaana haonaa ba`*ma ka saUcak 22 sao 24 1.2.517. vaOSvaanar AiQakrNa vaOSvaanar ba`*ma ka saUcak 25 sao 33 1.2.6
tailaka K 3 : AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya ek Jalak maoM3.phlaa AQyaaya ka tIsara pad : samanvaya AQyaaya, spYT jaIvaaidila=\ga vaa@ya pad
saU~ 44 AiQakrNa 10
AiQakrNa P`aitpaV ivaYaya sa~a kIsa#yaa AiQakrNa k`maaMk4
18. VuBvaaid AiQakrNa ba`*ma maoM svaga- pRqvaI Aaid isqat 1 sao 6 1.3.1
19.BaUmaaiQakrNa BaUmaNa ba`*ma hO. 7 evaM 8 1.3.2
20. AxaraiQakrNa Axar ba`*ma hO. 9 sao 11 1.3.3
21. [-xaitkmaa-iQakrNa ba`*ma Qyaana ko vastu hOM. 12 1.3.422. dhraiQakrNa CaoTa AakaSa ba`*ma hO. 13 sao 22 1.3.523. pimataiQakrNa AMgaUzo ko Aakar ka pu$Yaba`*ma hO. 23 evaM 24 1.3.6
P`aaNa maoM kaMpnao vaalao saBaI
bastuyaoM ba`*ma hOM.
40 evaM 41 p`imataiQakrNa AiQakrNa
26 ApSaUd`aiQakrNa ko
31.2.1 yaanaI AQyaaya 1 pad 2 AiQakrNa 141.3.1 yaanaI AQyaaya 1 pad 3 AiQakrNa 1
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
24/196
EaIBaaYya pircaya AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya
EaIkRYNa ppnnaacaarI 15
baad 40 evaM 41 saU~aoM sao
pUra haota hO.
24. dovataiQakrNa ba*maivaVa ko AiQakarI dovagaNa
BaI hOM.
25 sao 29 yah AiQakrNa 23
p`imataiQakrNa ko gaBa- sao
]%pnna ivaSaoYa ]VoSya saop`stut hO. 1.3.7
25. maQva AiQakrNa kuC ]pasanaa ko AiQakarI
dovagaNa BaI hOM.
30 sao 32 yah AiQakrNa 23
p`imataiQakrNa ko gaBa- sao
]%pnna ivaSaoYa ]VoSya sao
p`stut hO. 1.3.8
26. ApSaUd`aiQakrNa ba`*maivaVa sao SaUd`ao M ka sambanQa 33 sao39 yah AiQakrNa 23
p`imataiQakrNa ko gaBa- sao
]%pnna ivaSaoYa ]VoSya sao
p`stut hO. 1.3.9
27. Aqaa-ntr%vaaidvyapdoSaaiQakrNa naama evaM sva$p idKanao vaalaa
AakaSa ba*ma hO.
42 sao 44 1.3.10
tailaka K 4 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoM4.phlaa AQyaaya ka caaOqaa pad : samanvaya AQyaaya, spYTtr jaIvaaidila=\ga vaa@ya pad
saU~ 29 AiQakrNa 8
AiQakrNa P`aitpaV ivaYaya sa~ AiQakrNa k`maaMk5
28. AnaumaainakaiQakrNa kqaa ]pinaYad ka maht\ evaM Avya> saaM#ya sao iBannahOM.
1 sao 7 1.4.1
29.camasaaiQakrNa SvaotaSvatr ]pinaYad ko tIna rMga vaalao Aja saaM#ya
pQaana sao iBanna hO
8 sao 10 1.4.2
30. saaM#yaaopsaMga`haiQakrNa baRhdarNyak 4.4.17 ka 5 gaunaa 5 saaM#ya ko
25 sao iBanna hO
11 sao 13 1.4.3
31. karNa%vaaiQakrNa ba`*ma ko AaidkarNa haonao maoM Saas~ maoM WMd nahIM hO. 14 evaM 15 1.4.432. jagaWaica%vaaiQakrNa [sa jagat ko inamaa-ta ba*ma hOM na ik p`aNa yaa Aa%maa 16 sao 18 1.4.533. vaa@yaanvayaaiQakrNa EavaNa sao saunao jaanao vaalaI Aa%maa ba`*ma hO 19 sao 22 1.4.6
34. p`kRit AiQakrNa ba`*ma ]padana karNa hO M 23 sao 28 1.4.7
51.4.1 yaanaI phlao AQyaaya ko caaOqao AQyaaya ka phlaa AiQakrNa.
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
25/196
EaIBaaYya pircaya AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya
EaIkRYNa ppnnaacaarI 16
35. sava-vyaa#yaana AiQakrNa samast vaodant khta hO ba`*ma hI AaidkarNa hO 29 1.4.8
tailaka K 5 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoM5.dUsara AQyaaya ka phlaa pad : AivaraQa AQyaaya, smaRit pad
saU~ 36 AiQakrNa 10AiQakrNa PaitpaV ivaYaya sa~ AiQakrNakmaaMk 636. smaRit AiQakrNa Eauit pr nahIM AaQaairt smaRit kao nakarnaa 1 evaM 2 2.1.1
37.yaaoga pityaui> AiQakrNa yaaoga dSa-na kao nakarnaa 3 2.1.2
38. ivalaxaNa%vaaiQakrNa jagat sao iBanna rhkr ba`*ma [saka karNa hO 4 sao 12 2.1.3
39. iSaYTapirga`haiQakrNa prmaaNauvaadI kI trh saaM#ya BaI Amaanya 13 2.1.440. Baao>ap%yaiQakrNa jaD, caotna ba*ma ko SarIr hOM prMtu ba`*ma [nakI trh
sauK du:K ko AnauBava sao mau> hO
14 2.1.5
41.AarmBaNaaiQakrNa kaya- $pI jagat karNa $pI ba*ma sao iBanna nahIM hO. 15 sao 20 2.1.642. [trvyapdoSaaiQakrNa ba`*ma ka jagat ka karNa haonao sao jaIva evaM jagat ko
daoYa ko ilayao ba*ma hI daoYaI hO [sa mat ka KMDna.
21 sao 23 2.1.7
43. ]psaMhardSa-naaiQakrNa ba`*ma iksaI vastu evaM ]pkrNa ko ]pyaaoga ko ibanaasaRiYT krto hOM.
24 evaM 25 2.1.8
44. kR%snap`sai> AiQakrNa ibanaa TukD,aoM maoM baMTo hue ba`*ma jagat ko ]padana karNahOM.
26 sao 31 2.1.9
45. p`yaaojana%vaaiQakrNa saRiYT kI rcanaa ba`*ma ApnaI k`ID,a ko ilayao krto hO M. 32 sao 36 2.1.10
tailaka K 6 : AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya ek Jalak maoM6.dUsara AQyaaya ka dUsara pad : AivaraoQa AQyaaya, tk- pad
saU~ 42 AiQakrNa 8AiQakrNa P`aitpaV ivaYaya sa~ AiQakrNakmaaMk746. rcanaanaupp
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
26/196
EaIBaaYya pircaya AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya
EaIkRYNa ppnnaacaarI 17
47. maht dIGaa-iQakrNa vaOSaoiYak mat ko prmaaNau vaad kao
nakarnaa
10 sao 16 2.2.2
48. samaudayaaiQakrNa baaOw mat ko yaqaaqa-vaad ka KMDna 17 sao 26 2.2.3
49. ]plaibQa AiQakrNa baaOw mat ko saRiYT isawanat ka KMDna 27 sao 292.2.4
50. sava-qaaAnauppi
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
27/196
EaIBaaYya pircaya AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya
EaIkRYNa ppnnaacaarI 18
61. p` aNa ]%pi
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
28/196
EaIBaaYya pircaya AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya
EaIkRYNa ppnnaacaarI 19
tailaka K 10 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoM10.tIsara AQyaaya ka dsara pad : saaQanaa AQyaaya, ]Bayaila=\ga pad
saU~ 40 AiQakrNa 8AiQakrNa P`aitpaV ivaYaya sa~ AiQakrNakmaaMk11
75. sanQyaaiQakrNa jaIva ka svaPnaavasqaa 1 sao 6 3.2.1
76. tdBaavaaiQakrNa jaIva gaaZ,I inad`a maoM yaanaI sauYauiPt Avasqaa 7 sao 8 3.2.2
77. kmaa-nausmaRit SabdivaiQa AiQakrNa sauYauiPt sao samaana jaIva ka laaOTnaa 1 3.2.3
78. maugQaaiQakrNa maUcCa- ka svaBaava 1 3.2.4
79. ]Bayaila=\ga AiQakrNa prmaa%maa ko gauNa 11 sao 25 3.2.5
80. AihkuNDla AiQakrNa prmaa%maa evaM jaD, jaIva ko baIca sambanQa 26sao 29 3.2.6
81. praiQakrNa prmaa%maa savaao-pir hOM.ivaiBanna isqait ]nako
ivaiBanna sva$p hOM.
30 sao 36 3.2.7
82. flaaiQakrNa prmaa%maa hI kR%ya ko fla donao vaalao hOM. 37 sao 40 3.2.8
tailaka K 11 : AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya ek Jalak maoM11.tIsara AQyaaya ka tIsara pad : saaQanaa AQyaaya, gaNa ]psaMhar pad
saU~ 64 AiQakrNa 26AiQakrNa PaitpaV ivaYaya sa~ AiQakrNakmaaMk1283. sava-vaodantp` %yayaaiQakrNa vaodant sao saBaI Qyaana yaa ]pasanaa samaana hOM. 1 sao 5 3.3.184. Anyaqaa%vaaiQakrNa P`asaMga kI ivaiBannata 6 sao 9 3.3.285. savaa-BaodaiQakrNa saBaI vastu kI samaanata 10 3.3.3
86. AanaMdaViQakrNa saBaI ]pasanaa maoM Aanand hO. 11 sao 17 3.3.4
87. kayaa-#yaanaaiQakrNa kR %ya kaya- 18 3.3.5
88. samaanaaiQakrNa ]pasanaa kI samaanata 19 3.3.6
89. sambanQaaiQakrNa sambanQa 20 sao 22 3.3.7
90. saMBaR %yaiQakrNa saBaI Sai>yaaoM ko AaQaar 23 3.3.8
91. pu$YaivaVaiQakrNa pu$Ya ivaVa 24 3.3.992. vaoQaaViQakrNa SaaMit paz ivaVa sao iBanna hO. 25 3.3.10
93. haina AiQakrNa sa%kma- evaM duYkma- sao maui> 26 3.3.11
94. saampraya AiQakrNa P`ayaaNa ko samaya kma- ka %yaaga 27 sao 31 3.3.12
113.2.1 yaanaI AQyaaya 3 pad 2 AiQakrNa 1123.3.1 yaanaI AQyaaya 3 pad 3 AiQakrNa 1
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
29/196
EaIBaaYya pircaya AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya
EaIkRYNa ppnnaacaarI 20
95. AinayamaaiQakrNa P`aitbanQa ka hTnaa 32 3.3.13
96. AxarQyaiQakrNa AivanaaSaI kI AvaQaarNaa 33 sao 34 3.3.14
97. Antr%vaaiQakrNa Antra%maa 35 sao 37 3.3.15
98. kamaaViQakrNa saccaI AakaMxaa 38 sao 40 3.3.16
99. tinnaQaa-rNaainayamaaiQakrNa saMklp kI CUT 41 3.3.17100. p`danaaiQakrNa Aahuit Ap-Na 42 3.3.18
101. ila=\gaBaUyas%vaaiQakrNa SauBa laxNa kI bahulata 43 3.3.19
102. pUva-ivaklpaiQakrNa p`%yaxa Aigna ko ivaklp 44 sao 50 3.3.20
103. SarIroBaavaaiQakrNa SarIr ko BaItr Aa%maa kI ]pisqait 51 sao 52 3.3.21
104. A=\gaavabawaiQakrNa ya& ko Avayavaao M sao jauD,I ]pasanaa 53 sao54 3.3.22
105. BaUmajyaayas%vaaiQakrNa savaa-ga ]pasanaa 55 3.3.23
106. SabdaidBaodaiQakrNa Saas~ vaa@ya yaa Sabd kI ivaiBannata 56 3.3.24
107. ivaklpaiQakrNa ivaklp 57 3.3.25108. yaqaaEayaBaavaaiQakrNa AnausaMgaI ]pasanaa 58 sao 64 3.3.26
tailaka K 12 : AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya ek Jalak maoM12.tIsara AQyaaya ka caaOqaa pad : saaQanaa AQyaaya, AMga pad
saU~ 51 AiQakrNa 15AiQakrNa p`itpaV ivaYaya sa~ AiQakrNak`maaMk 13109. pu$Yaaqa- AiQakrNa maanava pyaasa yaa pu$Yaaqa- ko laxya 1 sao 20 3.4.1110. stuitmaa~a iQakrNa gaaOrvaainvat krnaa 21 sao 22 3.4.2
111. pairPlavaaiQakrNa p`Saist kI saImaa laaMGanaa 23 sao 24 3.4.3
112. AgnaInQanaaViQakrNa ba`*macaya- kao Aigna hvana kI AavaSyakta nahIM 25 3.4.4
113. savaa-poxaaiQakrNa kR%ya kaya- kI AavaSyakta 26 3.4.5
114. SamadmaaViQakrNa SaaMtica
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
30/196
EaIBaaYya pircaya AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya
EaIkRYNa ppnnaacaarI 21
122. eoihkaiQakrNa saaMsaairk p`gait 50 3.4.14
123. maui>flaaiQakrNa maui> ka pirNaama 51 3.4.15
tailaka K 13 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoM13.caaOqaa AQyaaya ka phlaa pad : fla AQyaaya, Aavai
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
31/196
EaIBaaYya pircaya AiQakrNa ko pitpaV ivaYaya
EaIkRYNa ppnnaacaarI 22
141. AivaBaagaaiQakrNa jaIvaa%maa kI AivaBaaijata 15 4.2.7
142. tdokaoiQakrNa jaIvaa%maa ka vaasasqaana (dya 16 4.2.8143. rSmyanausaaraiQakrNa saUya- ikrNa ka Anaugamana 17 4.2.9
144. inaSaaiQakrNa rai~ kala mao M BaI prmaa%maa imalana 18 4.2.10
145. dixaNaayanaaiQakrNa saUya- kI dixaNaayana gait 19 sao 20 4.2.11
tailaka K 15 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoM15.caaOqaa AQyaaya ka tIsara pad : fla AQyaaya, gait pad
saU~ 15 AiQakrNa 5AiQakrNa PaitpaV ivaYaya sa~ AiQakrNak`maaMk 16146. Aica-raid AiQakrNa Aica-raid gait 1 4.3.1
147. vaayvaiQakrNa vaayau ko AiQakarI dovata 2 4.3.2148. va$NaaiQakrNa va$Na 3 4.3.3
149. AaitvaaihkaiQakrNa maaga-dSa-na kranao vaalaa Aitvaaihk 4 evaM 5 4.3.4
150. kayaa-iQakrNa ihrNyagaBa- catumau- K ba`*maa 6 sao15 4.3.5
tailaka K 16 : AiQakrNa ko p`itpaV ivaYaya ek Jalak maoM16.caaOqaa AQyaaya ka caaOqaa pad : fla AQyaaya, fla pad
saU~ 22 AiQakrNa 6AiQakrNa PaitpaV ivaYaya sa~ AiQakrNakmaaMk 17
151. saMpVaivaBaa-vaaiQakrNa mau>a%maa ko naOsaiga-k yaa klyaaNa gauNa ka p`sfuTna 1 sao 3 4.4.1
152. AivaBaagaona dRYT%vaaiQakrNa maui> maoM prmaa%maa sao ApRqakta ka Aanand 4 4.4.2
153. ba`a*maaiQakrNa ba`*map`aiPt ko inaiScat klyaaNa gauNa 5 sao 7 4.4.3
154. saMklpaiQakrNa mau>a%maa [-cCa sao sabakuC p`aPt krta hO. 8 sao 9 4.4.4
155. ABavaaiQakrNa mau>a%maa ka SarIr tqaa ibanaa SarIr kI isqait 10 sao 16 4.4.5
156. jagadvyaaparvajaa-iQakrNa jagat kI saRiYT palana tqaa saMhar maoM mau>a%maa ka
kao[- AiQakar nahIM.
17 sao 22 4.4.6
164.3.1 AQyaaya 4 pad 3 AiQakrNa 1174.4.1 yaanaI AQyaaya 4 pad 4 AiQakrNa 1
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
32/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya 1 evaM pad 1 : saU~ 32 AiQakrNa 11
EaIkRYNa ppnnaacaarI 23
EaIBaaYya pircayaphlao AQyaaya ka phlaa pad(samanvaya AQyaaya, AspYTtr jaIvaaid ilaMga vaa@ya pad, 32 saU~, 11AiQakrNa)
phlao AQyaaya ko phlao pad maoM 11 AiQakrNa hOM. AiQakrNa pad ka yaui>saMgat evaM p`asaMigak ivaBaajana krtahO. ek AiQakrNa ka ivaYaya vastu pUva- ko AiQakrNa evaM baad ko AiQakrNa sao jauD,a rhta hO ijasao saMgait
khto hOM. [saI sambaMQa yaa saMgait ko AaQaar pr maImaaMsaa Saas~ kao Aaz Baaga maoM ivaBaaijat ikyaa jaata hO.yao
Aaz Baaga hOM : Saas~, kaND, iWk, AQyaaya, pad, poiTka, AiQakrNa evaM saU~.
saBaI vaOidk evaM Qaaima-k rcanaayaoM Saas~ hOM. vaod evaM ]pinaYad kI ivavaocanaa krko ta%pya- samaJaanao vaalaI kRit kao
maImaaMSaa khto hOM.Saas~ ka vaRht ivaBaajana kma-kaND evaM ba`*ma kaND maoM ikyaa jaata hO. jaao vaod ko ya&
evaM [iYT vaalao Baaga ka ivavaocana krta hO vah kma-kaND hO. ya& sao svaga- sambainQat kamanaa kI pUit- haotI hO evaM
pSau kI baila dI jaatI hO.ya& kta- ko saaqa baila ka pSau BaI svaga- p`aPt krta hO. [iYT sao saaMsaairk kamanaakI pUit- haotI hO. jaOsao pu~oiYT ya& sao saMtana, vaayavya [iYT ya& sao Qana, evaM krIrI [iYT ya& sao vaYaa- kI p`aiPt
haotI hO. [iYT maoM iksaI pSau kI baila nahIM dI jaatI. kma-kaND kao hI pUva-maImaaMsaayaa kma-maImaaMsaa yaa kBaMQa
maImaaMsaa khto hOM.
ba`*ma kaND ka Baaga vaod ko ]sa AMSa ka ta%pya- batata hO jaao kovala prma inayaMta EaImannaarayaNa sao sambainQat
hO. kma-kaND evaM ba*ma kaND ko sambaMQa kao kaND saMgait sao jaaoD,to hOM. ba`*ma kaND iWk maoM ivaBaaijat hO : pUva-
iWk evaM ]
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
33/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya 1 evaM pad 1 : saU~ 32 AiQakrNa 11
EaIkRYNa ppnnaacaarI 24
ka ]znaa svaaBaaivak hO evaM eosaI saMidgQa isqait kao saMSaya ] ko saharo vaOkuMz maoM idvyadMpit kI saovaa ka Avasar AnaMt kala ko ilayao
imala payaogaa yaanaI carmaanaMd icarMtna p`aPt hao jaayaogaa.
inarISvar vaadI pUva-pxaIgaNa yah khto hue ivaraoQa krto hOM ik jaba ba`*ma ko baaro maoM kuC inaiScat $p sao batayaa
hI nahIM jaa sakta tba eosaI ija&asaa kOsao hao saktI hO. maaOilak baat kao saMskRt maoM vyautpi
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
34/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya 1 evaM pad 1 : saU~ 32 AiQakrNa 11
EaIkRYNa ppnnaacaarI 25
EaIramaanauja batato hOM ik baalak kao vayaskjana Anaokbaar iksaI bastu kI Aaor ]MgalaI sao saMkot kr jaanakarI doto
hOM AaOr baalak ]sa bastu sao Avagat hao jaata hO. At: daonaaoM yaanaI kayao- evaM isawo vyautpi pdana krta hO. saU~ ka Aqa- hO : Asya yaanaI yah dRSyamaana jagat. janmaaid yaanaI saRiYT
rcanaa, palana krnaa, tqaa maaoxa donaa. yat: yaanaI vah jaao yah saba kaya- krnao maoM saxama hOM yaanaI ba`*ma.3. Saas~yaaoina%vaaiQakrNa 1 saU~ AiQa 1.1.3tIsara AiQakrNa Saas~yaaoina%vaaiQakrNa hO tqaa saU~ hO Saas~yaaoina%vaat\.[sa AiQakrNa ko pUva-pxaI taik-k hOM.
vastuAaoM kI phcaana hotu &ana paPt krnao ko tIna safla saaQana hOM: 1. p`%yaxma ijasamaoM [ind`yaaM sahayak haotI
hOM. 2.Anaumaana jaao AnauBava kI sahayata p`aPt ikyaa jaata hO. 3. Sabd yaanaI vacana tqaa baaolaI. jaba rsaao[-
Gar maoM lakD,I jalatI hO tba BaIMgaaI lakD,I ko AMSa sao QauMAa BaI inaklata hO tqaa Aigna BaI jalatI hOM. Aigna ko
baaro maoM &ana p`aiPt ka yah p`%yaxa ]dahrNa huAa. jaba dUr maoM QauMAa idKta hO tba Aigna kI ]pisqait ko baaro
maoM samaJanaa Anaumaana kha jaata hO ijasaka pUva- maoM p`%yaxa $p doKkr AnauBava p`aPt ikyaa gayaa qaa. jaba iksaI
vyai> ivaSaoYa pr pUra ivaSvaasa rhta hO tqaa Eawa rhtI hO tba ]nako kho gayao vacana yaa Sabd pr ivaSvaasa ikyaa
jaata hO. vaod evaM ]pinaYad ApaO$Yaoya hOM tqaa [nakI p`amaaiNakta sava-da svaIkaya- hO. pUva-pxaI khto hOM ik jaba
ba`*ma p`%yaxa [ind`yaaoM sao gamya nahIM hO tba AnauBava ko AaQaar pr Anaumaana sao samaJaa jaa sakta hO. [samaoM vaod
]pinaYd ko pmaaNa kI @yaa AavaSyakta hO. At: tOtrIya ]pinaYad kI kqaa ka saMdBa- ApasaMigak hO. pUva-pxaI
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
35/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya 1 evaM pad 1 : saU~ 32 AiQakrNa 11
EaIkRYNa ppnnaacaarI 26
ko tk- kao inarst hotu krnao hotu baadrayaNa nao [sa saU~ kI rcanaa kI. [sa saU~ ka ta%pya- hO : Saas~ yaaoina
yaanaI ba`*ma kI isqait ka p`maaNa kovala Saas~ hO @yaaoMik dUsaro iksaI p`maaNa sao vah nahIM samaJao jaa sakto. At:
ba`*ma kI ivavaocanaa kovala ]pinaYad sao kI jaatI hO. [saIilayao ba`*ma kao Saais~ka samaaiQagamya khto hOM yaanaI vah
jaao kovala Saas~ sao hI samaJaa jaa sakta hO.
4.samanvayaaiQakrNa 1 saU~ AiQa 1. 1.4caaOqao AiQakrNa kao samanvayaaiQakrNa khto hOM. saU~ hO : tt\ tu samanvayaat. naIrISvar maImaaMsak [sa saU~ ko
ivaraoQaI hOM. maImaaMsak vao hOM jaao ya& kI ivaiQa hotu vaod kao svaIkar krto hOM. vao khto hOM ik Aigna maoM dI gayaI
Aahuit fla p`dana krtI hO prMtu vao inarISvarvaadI hOM yaanaI ba`*ma kao svaIkar nahIM krto. ba*ma ivavaocanaa kI
Sau$Aat ka vao ivaraoQa krto hO @yaaoMik ba`*ma ivavaocanaa sao kao[- fla ka laaBa tao haota nahIM At: [sa trh ko
ba`*ma kao samaJanao ka p`yaasa inarqa-k hO. saU~kar nao [sa tko kao inarst kr idyaa evaM batayaa ik EaImannaarayaNa
hI ba*ma hOM tqaa AsaIma AanaMd sao ivaBaUiYat SaaSvat sva$p vaalao hOM. [sa sva$p kao inaritSaya Aanand khtohOM. At: jaao ba`*ma ko baaro maoM saMpUNa- ija&asaa rKogaa tqaa ]napr Bai> evaM p`pi saBaI caarao AiQakrNa ba`*ma ija&asaa kI saaqa-kta ka samaqa-na krto hue ivaraoQaI pxaI ko saBaI ibanduAaoM
kao inarst krto hOM. ivaYayavastu kI samaanata ko karNa yao caarao ek ipTk maoM rKo jaato hOM. pSna hO ik ba*ma
kaOna hO jaD, jagat yaa caotna jaIva yaa daonaaoM sao pRqak kao[- Anya. [saka samaaQaana baad ko AiQakrNaaoM maoM ikyaagayaa hO.
5.[-xa%yaiQakrNa 8 saU~ 1.1.5 sao 1.1.12 tk AiQa 1.1.5pacavaaM AiQakrNa hO [-xa%yaiQakrNa AaOr [samaoM k`maSa: Aaz saU~ samaaiht hOM. Qyaatvya hO ik p`arMBa ko caarao
saU~ caar AiQakrNa hOM jabaik baad ko paMcavao AiQakrNa [-xa%yaiQakrNa maoM Aaz saU~ hOM jaao 1.1.518 sao
1.1.12 tk hOM. tailaka 1 : pqama AQyaaya ko phlao pad ko AiQakrNaAiQakrNa saU~ saU~aoMkI ba`*ma ko klyaaNagauNa19 evaMAiQakrNa k`maaMk20
181.1.5 ka ta%pya- hO ik phlao AQyaaya ko phlao pad ka pacavaaM saU~.19EaIvaodantdoiSak svaamaI ko AiQakrNa saaravalaI sao.201.1.1 yaanaI AQyaaya 1 pad 1 AiQakrNa 1.
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
36/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya 1 evaM pad 1 : saU~ 32 AiQakrNa 11
EaIkRYNa ppnnaacaarI 27
saM#yaa1.ija&asaaiQakrNa 1.1.1 1 AkRt yaanaI Aap vaOkuMz maoM sava-da
rhto hOM.1.1.1
2.janmaaVaiQakrNa 1.1.2 1 ivaSvahotu yaanaI Aap jagat ko
inayaMta hOM jaao maa~ Aapko saaqa
laagaU haota hO. 1.1.2
3.Saas~yaaoina%vaaiQakrNa 1.1.3 1 Saais~ka sqaapnaIya yaanaI maa~
vaOidk Saas~ sao hI p`itpaidt
hOM. 1.1.3
4.samanvayaaiQakrNa 1.1.4 1 ina$paiQa prmap`oma yaaogyaa: yaanaIAnant evaM SaaSvat Aanand hOM.
1.1.4
5. [-xa%yaiQakrNa 1.1.5 sao 1.1.12 tk 8 svaocCat: sava-hotu yaanaI ApnaI
[cCa sao jagat ko rcaiyata hOM.
1.1.5
6.AanaMdmayaaiQakrNa 1.1.13 sao 1.1.20 tk 8 SauBagauNa ivaBava Anant inassaImahYa- yaanaI Anant klyaaNagauNa ko
kaoYa hOM. 1.1.6
7.AntraiQakrNa 1.1.21 sao 1.1.22 tk 2 Sauw Akma- ]%qaa idvyaakRit
yaanaI rjaaogauNa tmaaogauNa mau> yauvaa
evaM Ap`akRt SarIrvaalao.
1.1.7
8.AakaSa AiQakrNa 1.1.23 1 AnaupaiQaka A@sanaaD,I svaBaavayaanaI kala sqaana evaM vastu sao
Anant tqaa sava-~ dodIPyamaana.
1.1.8
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
37/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya 1 evaM pad 1 : saU~ 32 AiQakrNa 11
EaIkRYNa ppnnaacaarI 28
9.p`aNa AiQakrNa 1.1.24 1 sap`aNa Ap`aNaBaod vyaitBaIdur
jagat p`aNa yaanaI Aap jaD, evaM
caotna vastu banaakr ]samaoM vaasa
krto hOM. 1.1.9
10. jyaaoitr AiQakrNa 1.1.25 sao 1.1.28 tk 4 idvyadIiPt yaanaI Anant AaBaa
pUNa- jyaaoit. 1.1.10
11.[nd` p`aNa AiQakrNa 1.1.29 sao 1.1.32 tk 4 paNaond`aid Antra%maa yaanaI Aap
p`aNa evaM [nd` kI Ant-yaamaI
Aa%maa hOM. 1.1.11
pacaavaaM saU~ hO : [-xator\ naaSabdma\ yaanaI [-xato: na ASabdma\. Candaogya ]pinaYad ka sad\ivaVa naamak SaIYa-kvaalaa Cza AQyaaya [sa AiQakrNa ka ivaYayavastu hO. [sa ]pinaYad maoM ]dalak ?iYa Apnao pu~ Svaotkotu kao
ba`*ma &ana ko ilayao dIixat krto hOM. kqaa hO ik gau$kula mao 12 vaYaa-o-M tk caarao vaod evaM C: vaodaMgaaoM ka AQyayana
krnao ko pScaat Svaotkotu Gar Aayaa.]sakI QaarNaa kI qaI ik vah saba trh kI &ana sao pirpUNa- hO At: iksaI
Anya sao baat na krko maaOna rhnao lagaa. yah doKkr ]sako ipta ]dalak nao pUCa ik @yaa gau$kula maoM gau$ nao ]sao
sava- jagat inayaMta ba`*ma ko baaro maoM &ana p`dana ikyaa hO yaa nahIM. ba`*ma savaa-Mga sampnna eosaI [ka[- hOM ijasako baaro maoM
saunanao pr saba Anya caIja sauna ilayao jaato hOM, ijasako baaro maoM saaocanao pr Anya saba caIja saaoca ilayao jaato hOM, tqaa
ijasako baaro maoM jaananao pr Anya saba caIja jaana ilayao jaato hOM. pu~ nao ]%sauk haokr eosaI kaOna saI [ka[- hO ko
baaro maoM jaananaa caaha. ipta nao ima+I svaNa- evaM laaoha ka ]darNa idyaa. ima+I ek maUla vastu hO ijasasao saBaI trhko pa~ banato hOM. [saItrh svaNa- evaM laaoha sao BaI haota hO. maUla vastu ka &ana hao jaanao pr saBaI trh ko sva$paoM
ko inamaa-Na ka &ana hao jaata hO. [saI trh sao ba`*ma saRiYT ko saBaI vastu, p`ik`yaa, evaM ]pkrNa ko $p maoM sabako
Aaid karNa hOM evaM AapkI jaanakarI sao samast jagat kI jaanakarI hao jaatI hO. [sao ekiva&anaona sava-
iva&anama khto hOM. pu~ nao svaIkar ikyaa ik gau$kula maoM gau$ nao ]sao ba`*ma ko baaro maoM kao[- jaanakarI nahIM dI
hO.]sanao turt Apnao ipta sao ba`*ma ko baaro maoM jaanakarI p`dana krnao kI paqa-naa kI.
ipta nao batayaa ik saRiYT p`arMBa haonao ko pUva- ba`*ma sat naama sao ivaidt hue. [saI sat nao saRiYT ka [cCa saMklp
ilayaa AaOr saRiYT saRijat krnao lagao. saaM#ya daSa-inakaoM nao p`kRit kao sat khto hue saRiYT ka maUla karNa maanaa.
[sa pkRit kao hI ASabdma, p`Qaanama, evaM Anaumaainakma khto hOM. saU~kar nao pacavaoM AiQakrNa ko saU~ maoM jaD,
pkRit kao [cCahIna batayaa evaM [saka saRiYT ko maUla maoM rhkr saRiYTrcanaa kI [cCa p`kT krnao kI Sai> sao
sava-qaa Asamaqa- batayaa. At: p`kRit sat yaanaI ba`*ma nahIM hao saktI yaanaI sat kovala ba*ma na ik p`kRit. [sa
trh sao [sa AiQakrNa maoM yah pmaaiNat huAa ik jaD, p`kRit kBaI BaI ba`*ma nahIM hao saktI.
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
38/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya 1 evaM pad 1 : saU~ 32 AiQakrNa 11
EaIkRYNa ppnnaacaarI 29
6.AanaMdmayaaiQakrNa 8 saU~ 1.1.13 sao 1.1.20 tk AiQa 1.1.6[sa AiQakrNa maoM k`maSa: Aagao ko Aaz saU~aoM sao yah p`itpaidt ikyaa gayaa ik ba`*ma caotna jaIva sao sava-qaa pRqak
hOM. tOtrIya ]pinaYad ka AanaMdvallaI p`krNa sao [sa AiQakrNa kI ivavaocanaa ka p`arMBa haota hO. AanaMdvallaI maoM
kha gayaa hO ik jaao ba`*ma pr Qyaana krta hO ]sao maaoxa imala jaata hO. ba`*ma sa%yama sao ivaBaUiYat hOM ijasaka kBaI
$paMtrNa nahIM haota jabaik bawa%maa maanava ka SarIr saBaI trh ko $paMtrNa sao pBaaivat hO. Aap sava-& hOM evaM
&ana sao ivaBaUiYat hOM jaao ik bawa%maa nahIM hO. Aap AnaMt klyaaNa gauNa vaalao hOM jaao kovala ina%yasaUrI yaanaI ga$D,,
SaoYa, evaM ivaYvaksaona Aaid kao hI p`aPt hO evaM sabako )dya maoM Ant-yaamaI kI trh ivarajamaana rhto hOM.Aapka
sqaayaI inavaasa vaOkuMz hO.jaao yah jaanata hO vah prmavyaaoma yaa prmapd maoM Aapko klyaaNa gauNa ka AanaMd laota hO.
ba`*ma sao hI pMcaBaUt yaanaI ima+I jala Aigna vaayau evaM AakaSa ka inamaa-Na haota hO.Aap Annamaya p`aNamaya manaaomaya
evaM iva&anakaoYa maoM Ant-yaamaI haokr ivarajato hOM. Aap AanaMdmaya hOM jaao iva&anamaya jaIva sao sava-qaa pRqak
hOM.]pinaYad ko Anausaar AanaMdmaya ba`*ma hI jagat ko rcaiyata evaM inayaMta hOM. ]pinaYad jaIva kI saIimatAanaMdmaya Sai> ka vaNa-na krtI hO jabaik ba`*ma ka AanaMdmaya klyaaNagauNa AnaMt hO. AanaMdmaya gauNa ka
tulanaa%mak ivahMgama Avalaaoknatailaka 2 maoM ikyaa jaa sakta hO :tailaka 2 : ba*maanaMd evaM manauYya ko AanaMd kI tulanaa
[ka[- AanaMd kI saImaa AiBayaui>ba`*maanaMd p`jaapit ko AanaMd ka 100 gaunaa
1.]illaiKt saUcanaa ko
AaQaar pr ba`*maanaMdmanauYya ko AanaMd ka
10010 gaunaa haota hO.
2.ba`*maanaMd AsaIma evaM
AnaMt hO tqaa [sakI hI
p`aiPt maaoxa kI p`aiPt
hO.
pjaapit ka AanaMd baRhspit ko AanaMd ka 100 gaunaa
baRhspit ka AanaMd [nd` ko AanaMd ka 100 gaunaa[nd` ka AanaMd dovaaoM ko AanaMd ka 100 gaunaa
dovaaoM ka AanaMd kma- ko dovaaoM ko AanaMd ka 100 gaunaa
kma- ko dovaaoM ka AanaMd Ajanajana ko dovaaoM ko AanaMd ka 100 gaunaa
Ajanajana ko dovaaoM ka AanaMd iptR ko AanaMd ka 100 gaunaa
iptR ka AanaMd dovaaoM ko gaMQava- ko AanaMd ka 100 gaunaa
dovaaoM ko gaMQava- ka AanaMd manauYyaaoM ko gaMQava- ko AanaMd ka 100 gaunaa
manauYyaaoM ko gaMQava- ka AanaMd manauYyaaoM ko AanaMd ka 100 gaunaa
vaOkuMz maoM ina%ya saUrI tqaa mau>jaIva icarMtna ba*maanaMd maoM laIna rhto hOM. mau>jaIva EaImannaarayaNa ko EaIcarNaaoM kI
Bai> evaM SarNaagait ko AByaasa sao saaMsaairk baMQana sao mau> hakr hI vaOkuMz phu Mcato hOM. pUvaa-pxaI khto hOM ik
]pinaYad ka yah vacana hO ik kovala dohQaarI hI AanaMdmaya haoto hOM. jaIva dohQaarI hO [sailayao AanaMdmaya hO na ik
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
39/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya 1 evaM pad 1 : saU~ 32 AiQakrNa 11
EaIkRYNa ppnnaacaarI 30
ba`*ma jaao ik sava-da ibanaa SarIr ko hO M. saU~kar nao 1.1.13 yaanaI [sa AiQakrNa ko phlao saU~ AanaMdmayaao
|Byaasaat sao pUva-pxaI kI baat kao inarst kr idyaa hO. [sa saU~ ka Aqa- hO : AanaMdmaya yaanaI kovala ba`*ma na
ik jaIva. AByaasaat\ ka Aqa- hO punaravaRit. jaOsao p`jaapit ko AanaMd ka 100 gaunaa ba`*ma ka AanaMd hO. [saI
trh sao tailaka 2 kI Anya punaravaRimaana hO. ivaSvaaima~ kI trh iktnaI BaI yaaOigak evaM AaQyaai%mak Sai> jaIva kao p`aPt hao jaaya vah ba`*ma
ko AQaIna hO. [sa AiQakrNa maoM Candaogya ]pinaYad ka phlaa AQyaaya ivavaocana ka saMdBa- vastu hO.]pinaYad maoM
]llaoK hO ik saUya-maMDla yaa Aaid%ya maMDla ko kond` maoM saunahlao baala, maUC, evaM AakYa-k vadna vaalaa rajaIvanayana
inama-la sva$p ko saaqa EaImannaarayaNa ka inavaasa hO. pUva-pxaI ka khnaa hO ik saUya-maMDla ko kond` maoM AaQyaai%mak
evaM yaaOigak Sai>vaalaa jaIva hO @yaaoMik pUva- ko AiQakrNa maoM kha gayaa hO ik Aanandmaya SarIrQaarI hO tqaa vahsaUya-maMDla ka AiQakarI hO. laoikna pUva-pxaI ka yah mat maanya nahIM hO @yaaoMik [sa AiQakrNa ka phlaa saU~
khta hO Antsa\tt\Qamaao-pdoSaat\.ta%pya- hO ik Ant: yaanaI jaao saUya-maMDla ko baIca rhta hO vah ba`*ma hO.
tt\Qamaao-pdoSaat\ ka Aqa- huAa ik jaao kond`maoM isqat hO ]sako jaao gauNa hOM vao gauNa jaIva ko nahIM hao sakto.]sako
gauNa hOM kmala saI AaMK evaM inama-la.
8.AakaSa AiQakrNa 1 saU~ 1.1.23 AiQa 1.1.8[sa AiQakrNa kI ivavaocanaa Candaogya ]pinaYad ko phlao AQyaaya ko ivaYaya vastu pr AaQaairt hO ijasamaoM [saka]llaoK hO ik saBaI BaUt AakaSa sao inaima-t hOM tqaa p`layakala maoM AakaSa maoM itraoiht hao jaato hOM. saBaI AakaSa
kI p`aiPt ka p`ya%na krto hOM @yaaoMik AakaSa sabasao savaao-pir hO. pUva-pxaI khto hOM ik AakaSa ka ta%pya-
Aitp`isaw sava-~ dRSyamaana AakaSa sao hO. saU~ hO : AakaSasa\tt\ila=\gaat\.yah pUva-pxaI ko mat kao inarst
krto hue yah batata hO ik dRSyamaana AakaSa nahIM bailk ba`*ma kao AakaSa kha gayaa hO. AakaSa ]sakao
khto hOM jaao caarao trf sao jyaaoit-maya hO AaOr yah kovala prmaa%maa ko saaqa laagaU haota hO. tt\ila=\gaat\ ka
]pinaYad batata hO ik yah AlaaOikk gauNa kovala ba`*ma ko saaqa laagaU hO.
9.p`aNa AiQakrNa 1 saU~ 1.1.24 AiQa 1.1.9Candaogya ]pinaYad batata hO ik saBaI p`aNaI p`layakala maoM p`aNa maoM ivalaIna haoto hOM tqaa puna: paNa sao hI ina:saRt
haokr jagat maoM Aato hOM. ivapxaI khto hOM ik yah p`aNa Svaasa vaayau hO jaao saBaI p`aiNayaaoM ko Svaasa maoM ivarajatI
hO. saU~kar khto hOM ik p`aNa prmaa%maa hO na ik Svaasa vaayau. prmaa%maa kI [cCa sao saBaI paNaI [sa jagat maoM
jaIivat rhto hOM.saU~ hO : At eva p`aNa:. At eva yaanaI jaOsao AakaSa ba`*ma hO ]saI trh p`aNa BaI ba`*ma hO.
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
40/196
EaIBaaYya pircaya AQyaaya 1 evaM pad 1 : saU~ 32 AiQakrNa 11
EaIkRYNa ppnnaacaarI 31
10.jyaaoit: AiQakrNa 4 saU~ 1.1.25 sao 1.1.28 tk AiQa 1.1.10[sa AiQakrNa evaM pUva- ko p`aNa AiQakrNa kI saMgait p`%yaudhrit hO. p`%yaudhrNa ka Aqa- hO ivaraoQaI
]dahrNa.pUva- maoM p`aNa AiQakrNa ko baaro maoM Candaogya ]pinaYad maoM kha gayaa hO ik paNa jagat ka saRiYTkark
hO. saamaanyatyaa p`aNa Svaasa vaayau kao khto hOM prMtu yah saRiYT krnao maoM saxama nahIM hO. At: p`aNa ka Aqa- ba`*mahI hO. Candaogya maoM ]llaoK hO ik AsaIma AaBaa kI jyaaoit vaOkuMz maoM hO.yah vahI hO jaao SarIr ko yakRt sao rsa
inakalakr Baaojana kao pcaata hO AaOr [sao jazraigna khto hOM. [sa ]pinaYad ko phlao vaa@ya maoM ba`*ma ka saMkot
nahIM hO. jaba yah khta hO ik jyaaoit hI jazraigna hO tba yah ek ivaraoQaI ]dahrNa hao jaata hO. At: yah
saMSaya haota hO ik @yaa jyaaoit AaBaa ka Vao, hOM.jabatk ba*ma Anant AaBaa ka nahIM haogaa vah saRiYTkta- nahIM hao sakta.
11.[nd`paNaaiQakrNa 4 saU~ 1.1.29 sao 1.1.32 tk AiQa 1.1.11[sa AiQakrNa ka ivavaocana kaOYaItik ]pinaYad pr AaQaairt hO. pUva-pxaI khto hOM ik jyaaoit prmaa%maa nahIM hao
sakta @yaaoMik kaOYaItik ]pinaYad maoM [nd` kao prmapu$Ya kha gayaa hO.pUva- ko jyaaoitr AiQakrNa sao [sa
AiQakrNa kI saMgait kao Apvaad khto hOM. ]pinaYad khta hO ik idvaaodasaI ka prmavaIr pu~ p`td-na svaga- maoM
[nd` sao imalanao gayaa hO.[nd` nao p`sanna haokr ]sao var maaMganao kao kha. ptd-na nao kha ik Aap sabakuC jaanato hao
[sailayao saMpUNa- maanava samaudaya ko iht ko ilayao Aap var doM. [nd` nao kha maora Qyaana krao @yaaoMik maOM p`aNa evaM
AmaRt hUM.
Aba pSna ]zta hO ik jaba maanava ko ilayao prma iht maaoxa p`aiPt maoM hO tba @yaa [nd` pr Qyaana krnao sao maaoxa
imalaogaa? [sako pICo karNa hO ik [nd` BaI hmalaaogaaoM kI trh bawa%maa hOM.[sa ]pinaYad maoM ta%pya- hO ik [nd ko
Ant-yaamaI prmaa%maa hOM [sailayao Qyaana prmaa%maa ka huAa. [nd` tao jaIva kI trh prmaa%maa ko SarIr hOM. At:
saU~kar yah inaNa-ya doto hOM ik prmaa%maa hI p`aNa evaM [nd` ko Ant-yaamaI hOM. prmaa%maa EaImannaarayaNa Aanand hOM,
Ajar hOM yaanaI sada yauvaa rhto hOM, evaM AmaRt hOM yaanaI Aapka $paMtrNa nahIM haota.
[sa trh sao phlao AQyaaya ka phlaa pad samaaPt huAa. EaIvaodaMt doiSak nao AiQakrNa saaravalaI maoM phlao padko 11 AiQakrNaaoM maoM sainnaiht 11 klyaaNa gauNaaoM kI saUcaI dI hO jaao tailaka 1 maoM ]illaiKt hO.[sa pad kaoAyaaoga vyavacCod pad khto hOM @yaaoMik yah ]pinaYad sao EaImannaarayaNa ko jagatinayanta haonao vaalao ATUT sambanQako saMSaya ka ivanaaSa krta hO.
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
41/196
EaIBaaYya AiQakrNa AQyaaya 1 evaM pad 2 : saU~ 33 AiQakrNa 6
EaIkRYNa ppnnaacaarI 32
phlao AQyaaya ka dUsara pad(samanvaya AQyaaya, AspYT jaIvaaid ilaMga vaa@ya pad, 33 saU~, 6AiQakrNa)
[sa pad maoM 6 AiQakrNa hOM.]pinaYad kI sahayata sao [samaoM yah p`itpaidt ikyaa gayaa hO ik jaD, jagat evaM
caotna jaIva ba`*ma ko SarIr hOM. At: SarIr ko Avayava kBaI BaI saRiYT ko inayaMta nahIM hao sakto. [sa pad kaoAnya yaaoga vyavacCod pad khto hOM.12.sava-~ p`isaiw AiQakrNa 8 saU~ 1.2.1 sao 1.2.8 tk AiQa 1.2.1phlao AiQakrNa kao sava-~ p`isaiw AiQakrNa khto hOM. [samaoM 8 saU~ hOM. Candaogya ]pinaYad sao ]wrNa dokr
yah batayaa gayaa hO ik sava-~ jaao hma doK rho hOM saba ba`*ma hOM. Aap hI jagat ko sa`YTa palak tqaa saMhark
hOM.Aap hI pr Saantica
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
42/196
EaIBaaYya AiQakrNa AQyaaya 1 evaM pad 2 : saU~ 33 AiQakrNa 6
EaIkRYNa ppnnaacaarI 33
13. A%~iQakrNa 4 saU~ 1.2.9 sao 1.2.12 tk AiQa 1.2.2caar saU~aoM ka yah AiQakrNa kzaopinaYad ko ]wrNa sao p`arMBa haota hO. [sa pad ka yah dUsara AiQakrNa hO.
pUva- ko AiQakrNa maoM yah inaYkYa- inaklaa qaa ik EaImannaarayaNa saba jaIva ko Ant-yaamaI haonao pr BaI jaIva ko sauKevaM duK ko sahBaagaI nahIM banato. jaIva Apnao ikyao kma- ka Baao>a banata hO. saMSaya ]%pnna huAa ik Baao>a
Sabd jaIva ka pyaa-yavaacaI hO @yaa?. [saI saMSaya ka samaaQaana [sa AiQakrNa maoM ]plabQa hO.
kzaopinaYad naicakota evaM maR%yaudova yama ko baIca ka saMbaad hO. yama naicakota ko saaro p`SnaaoM ka ] kao samaJanao kI AavaSyakta hO jaao maR%yau ko Vaoa banata hO.
]psaocana eosaa pdaqa- hO jaao caavala evaM ma@Kna kao Kanao maoM sahayak haota hO tqaa svayaM BaI ek Baaojya pdaqa- hO.
Aba pSna hO ik yah Baao>a jaIva hO yaa prmaa%maa. jaIva na kovala Apnao SarIr kao Sai> donao ko ilayao Baaojya pdaqa-Kata hO Aiptu vah Apnao kma-fla ka BaI Baao>a hO. saU~kar khto hOM Aa hOM. puraNa evaM AaLvaar saMtaoM ko idvyap`baMQama maoM yah ]llaoK hO ik p`layakala maoM prmaa%maa jagat ko saBaI
bastuAaoM kao Apnao ]dr maoM saurixat rK laoto hOM tqaa puna: saRiYT ko samaya maoM sabaaoM kao baahr inakalato hOM.
14.AntraiQakrNa 6 saU~ 1.2.13 sao 1.2.18 tk AiQa 1.2.3[sa pad ko tIsaro AiQakrNa kao AntraiQakrNa khto hOM tqaa yahaM ivavaocanaa ka p`arMBa Candaogya ]pinaYad ko
saMdBa- maoM haota hO. sa%yakama naamak gau$ ]pkaoSala naamak iSaYya kao ba`*ma &ana p`dana krto hOM. gau$ ko ek vaYa-
tk Anaupisqat rhnao pr iSaYya nao gau$ ko ina%ya p`yaaoga maoM laanao vaalaI p`jvailat tIna Aigna(AavaahnaIya, gaah-p%ya
evaM dixaNa) kao p`jvailat rKa evaM gau$ nao p`sanna haokr iSaYya kao Aigna sao dIixat kr ba`*ma &ana kI Aaor
]nmauK ikyaa. pUva- ko AiQakrNa maoM [sa baat ka ]llaoK hO ik prmaa%maa jagat ko Baao>a hOM evaM AdRSya hOM. [sa
sao yah SaMka hu[- ik jaao nahIM idKa[- pD,o vah prmaa%maa hO. [sa AiQakrNa maoM [sa SaMka ka samaaQaana hO.
]pinaYad batata hO ik Ba> ko Qyaana maoM idKnao vaalao jagat inayanta prmaa%maa hOM.Aap AsaIma AanaMd ka laaBa
doto hOM tqaa du:K ka laoSa maa~ BaI AnauBava nahIM haota. Aap Anant sva$p vaalao tqaa Anant klyaaNa gauNavaalao hOM. Aapka idvyamaMgala ivagah AsaIma AaBaa sao pUNa- hO. yahaM saMSaya haota hO ik Qyaana inaYz Ba> kI AaMK
maoM idKnao vaalao jaIva hao sakta hO yaa kao[- dovataivaSaoYa. ba`*ma tao kBaI BaI naMgaI AaMKaoM sao nahIM doKo jaa sakto.
[sa saMSaya kao dUr krnao ko ilayao saU~ 1.2.13 d`YTvya hO : Antr ]pp kI
AaMK maoM idKnao vaalao kovala prmaa%maa ba`*ma hI hOM. Aap AmaRt%va yaanaI ]llaasadayaI hOM, ABaya%va hOM yaanaI du:K
ka laoSa maa~ nahIM CUta, ba*ma%va yaanaI Anant hOM, samyatvaama%va yaanaI klyaaNa gauNa ko kaoYa hOM, Baamaina%va yaanaI
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
43/196
EaIBaaYya AiQakrNa AQyaaya 1 evaM pad 2 : saU~ 33 AiQakrNa 6
EaIkRYNa ppnnaacaarI 34
Anant AaBaasao yau> jyaaoit hOM. yao gauNa kovala ba`*ma kI ivaSaoYata batato hOM, iksaI jaIva yaa iksaI ica~ yaa iksaI
dova maoM AnauBaUt nahIM hO.
tailaka 4 : phlao AQyaaya ko dUsaro pad ko AiQakrNa(33 saU~, 6AiQakrNa)AiQakrNa sa~ sa~a kIsa#yaa AiQakrNa ko k`maaMk
2112. sava-~ p`isaiw AiQakrNa 1.2.1 sao 1.2.8 tk 8 1.2.113. A%~iQakrNa 1.2.9 sao 1.2.12 tk 4 1.2.2
14. AntraiQakrNa 1.2.13 sao 1.2.18 tk 6 1.2.315. Antyaa-ima AiQakrNa 1.2.19 sao 1.2.21 tk 3 1.2.416. AdRSya%vaaidgauNak AiQakrNa 1.2.22 sao 1.2.24 tk 3 1.2.517. vaOSvaanar AiQakrNa 1.2.25 sao 1.2.33 tk 9 1.2.6
15.Antyaa-ima AiQakrNa 3 saU~ 1.2.19 sao 1.2.21 tk AiQa 1.2.4pUva- ko AiQakrNa maoM [sa mat ka p`itpadna huAa ik jaao AaMK maoM idKta hO vah prmaa%maa hO. [sa pad ko caaOqao
AiQakrNa maoM ]saka Aga`tr sambaw-na huAa hO. baRhdarNyak ]pinaYad ko Ant-yaamaI ba`a*maNa ko ivaYayavaa@ya sao
ivavaocanaa ka SauBaarMBa haota hO. Ant-yaamaI ba`a*maNa hI ivaiSaYTaWOt isawaMt ka AaQaariSalaa hO. Ant-yaamaI
ba`a*maNa kao GaTk Eauit BaI khto hOM. [sakI sahayata sao dao prspr ivaraoQaI ]pinaYad vaa@yaaoM ko baIca GaTk EauitsaMiQa ka kama krtI hO. ivaraoQaI vaa@ya hOM ABaod evaM Baod. AaidSaMkr ka AWOt mat ABaod Eauit pr AaQaairt
hO. [samaoM ]llaoK hO ik tuma AaOr maOM ba*ma hU^M. yahaM tuma evaM maOM jaIva ko ilayao kho gayao hOM. EaISaMkr khto hOM
ik ba`*ma svayaM jaIva hOM evaM jaIva ba*ma sao iBanna nahIM hO. yah [sailayao ik ba`*ma maayaa sao jaIva ka sva$p p`aPt
kr laoto hOM. maayaa ka AaQaar AivaVa hO. jaba Aacaaya- kI kRpa sao jaIva AivaVa kao BaUlakr yah samaJata hO
ik vah ba*ma hO tao jaIva ba*ma ko saaqa imalakr ek hao jaata hO. t%vamaisa sao ABaod ka p`itpadna haota hO.
t%vamaisa sao p`aPt ABaod &ana yaanaI jaIva evaM ba`*ma pRqak nahIM hOM kao vaa@ya &ana khto hOM. yah vaa@ya &ana hI
AWOityaaoM kao maaoxa pdana krta hO.WOt matavalambaI EaImaQvaacaaya- khto hOM ik jaIva evaM ba`*ma pRqak hOM tqaa daonaaoM maoM kao[- sambaMQa nahIM hO. Baod Eauit
ka sahara laokr WOt matavalambaI khto hOM ik jaIva Baao>a hO, p`kRit Baaogya hO, evaM ba`*ma p`oirt hOM yaanaI inayaM~k
hOM. tInaaoM svatM~ hOM. [sa Baod &ana ko saharo WOtI maaoxa p`aPt krto hOM. [sa trh sao ABaod Eauit evaM Baod Eauit
211.2.1 yaanaI AQyaaya 1 pad 2 AiQakrNa 1
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
44/196
EaIBaaYya AiQakrNa AQyaaya 1 evaM pad 2 : saU~ 33 AiQakrNa 6
EaIkRYNa ppnnaacaarI 35
ivalkula hI iBanna hOM tqaa prspr ivaraoQaI hOM. prMtu vaod ka ek ek vaa@ya p`maaNa hO AaOr [sa isawaMt kao sava-
SaaKa p`%yayanyaaya khto hOM. Agar ABaod Eauit kao maanato hOM tao Baod Eauit ka ]llaMGana haota hO.[saI trh sao
Baod Eauit kao maananao sao ABaod ka ]llaMGana haota hO. daonaaoM sao ]pyau-> sava-SaaKa p`%yayanyaaya ka ]llaMGana haotahO.
EaImadBagavat ramaanauja nao Ant-yaamaI baa*maNa sao GaTk Eauit ka sahara laokr daonaaoM ivaraoQaI EauityaaoM ko baIca sambaMQa
kayama kr nyaaya kI p`asaMigakta kao isaw ikyaa. Aapnao batayaa ik vaod evaM ]pinaYad ko hr vaa@ya p`amaaiNak
hOM evaM ]naka pasaMigak samyak ivavaocana krnao sao ivaraoQaI baatoM BaI zIk hao jaatI hOM. GaTk Eauit ka saar hO ik
jaD, evaM caotna prmaa%maa ko SarIr hOM.[sao SarIr Aa%maa Baava khto hOM. SarIr evaM Aa%maa dao pRqak vastu hOM prMtu
ek dUsaro sao Alagahaonao vaalao nahIM hOM. [saka ta%pya- huAa ik SarIr Aa%maa ko ibanaa nahIM rh sakta evaM Aa%maa
SarIr ko ibanaa nahIM rh saktI. jaD, evaM caotna vastu prmaa%maa ba`*ma ko SarIr hOM. saubaalaaopinaYad maoM yah ]llaoK
hO ik EaImannaarayaNa hI prmaa%maa ba`*ma hOM. EaImannaarayaNa Ant-yaamaI Aa%maa haokr jaD, evaM caotna ko saaqa sava-da
ivarajamaana rhto hOM evaM [nadaonaaoM sao Alaga nahIM ikyao jaa sakto. [sasao ABaod evaM Baod Eauit kI p`amaaiNakta isaw
haotI hO.
Ant-yaamaI ba`a*maNa yaa&valk mauina evaM A$NaI ko pu~ ]dalak mauina ka saMvaad hO. yaa&valk mauina ]dalak mauina
ko p`Sna pr batato hOM ik Ant-yaamaI baa*maNa maoM Ant-yaamaI ka Aqa- hO jaao ima+I maoM basata hO prMtu ima+I sao iBanna
hO. ijasaka &ana ima+I kao nahIM hO. ima+I ijasaka SarIr hO evaM jaao ima+I ko kaya-klaapaoM kao BaItr sao inayaMi~t
krta hO.vahI prmaa%maa tuma maoM BaI yaanaI ]dalak maoM BaI Ant-yaamaI banakr hO evaM bahut hI AanaMd donaovaalaa hO.
yaa&valk mauina nao 21 vastuAaoM ka ]dahrNa dokr ]pr kI baat kao duhrayaa hO. yao 21 vastu hOM : ima+I, jala,Aigna, AMtirxa, vaayau, svaga-, saUya-, idSaa, caMd` evaM taro, Aakasa, AMQakar, tojasa, saBaI BaUt, p`aNa, vacana,
AaMK, kana, mana, %vacaa, jaIvaa%maa, evaM vaIya-.
ima+I kI trh jaIva kao sambaaoiQat kr mauina khto hOM ik jaao jaIva ko saaqa rhta hO, jaIva sao pRqak hO, ijasao
jaIva nahIM jaanata, jaIva ijanaka SarIr hO, jaao jaIva ko kaya-klaapaoM kao BaItr sao inayaMi~t krta hO, vahI
prmaa%maa evaM Ant-yaamaI hO, AaOr EaImannaarayaNa hO, jaao vastuAaoM kI AnauBaUit ibanaa AaMK kana Aaid [ind`yaaoM ko
krta hO. jabaik jaIva vastuAaoM kI AnauBaUit [ind`yaaoM kI sahayata sao krta hO. At: yah spYT hO ik jaIvaa%maa
prmaa%maa ek nahIM bailk pRqak hMO.
[sako baavajaUd pUva-pxaI khto hOM ik jaIva ApnaI [ind`ya AnauBaUit ko karNa Ant-yaamaI hO na ik ba`*ma Ant-yaamaI
hO. mauinagaNa BaI tao jaIva hI hOM. saU~kar [sa tk- kao nakarto hue khto hOM ik prmaa%maa hI kovala Antyaa-maI
hOM. saU~ 1.2.19 d`YTvya Ant-yaamyaiQadOvaaiQalaaokaidYau twma-vyapdoSaat. ta%pya- hO ik Antyaa-maI baa*maNa ko
Anausaar inama-la ba`*ma hI Antyaa-maI hao sakta hO.
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
45/196
EaIBaaYya AiQakrNa AQyaaya 1 evaM pad 2 : saU~ 33 AiQakrNa 6
EaIkRYNa ppnnaacaarI 36
16.AdRSya%vaaidgauNakaiQakrNa 3 saU~ 1.2.22 sao 1.2.24 tk AiQa 1.2.5pUva- ko AiQakrNa maoM yah kha gayaa hO ik ba*ma ibanaa [ind`yaaoM kI sahayata ko doKnao maoM saxama hOM. At: jahaM
doKnao kI baat nahIM hO vahaM va*ma nahIM hO. tba yah p`kRit yaa maUla vastu hao saktI hO. [saI baat ka KMDna [sa
pad ko pacavaoM AiQakrNa ka ivaYaya vastu hO.
[sa AiQakrNa ka ivavaocana Aqava- vaod ko mauNDk ]pinaYad sao haota hO. yahaM SaaOnak mauina Ai=\garsa mauina ko pasa
jaakr pSna pUCto hOM iksa vastu kao jaananao sao jagat ko saBaI vastu ka &ana hao jaata hO. ta%pya- hO ik iksakao
jaananao sao jagat ka sahI &ana hao jaata hO. Ai=\garsa mauina nao batayaa ik ApraivaVa evaM praivaVa &ana ko dao
sa`aot hOM.vaod vaodaMga [ithasa Aaid ApraivaVa ko sa`aot hOM. pra ivaVa maoM ba*ma &ana inaiht hO. [sa ]pinaYad maoM
ba*ma kao Axar khto hOM. Axar ka &ana kmao-ind`yaaoM evaM &anaoind`yaaoM sao nahIM hao sakta. prmaa%maa iksaI gaao~ yaa
jaait ko nahIM haoto. Aap [ind`yaivahIna hOM. Aap SaaSvat evaM sava-~ ivaVmaana hOM. Aap jaD, caotna ko Antyaa-,maI
banakr rhto hOM.&anaIlaaoga Aapkao jagat ka AaidkarNa maanato hOM. [saI ]pinaYad maoM ek vaa@ya hO ik prmaa%maajaIvaa%maa sao EaoYz hOM tqaa jaIvaa%maa p`kRit sao EaoYz hO. yahaM jaIvaa%maa evaM p`kRit kao BaI Axar kha gayaa
hO.saMSaya haota hO ik Axar kovala ba`*ma ko ilayao hO yaa Anya ko ilayao. pUva-pxaI khto hOM ik yah jaIva evaM
pkRit ko ilayao p`asaMigak hO.
saU~kar nao saU~ 1.2.22 maoM AdRSya%vaaidgauNakao Qamaao->o : kha hO. ta%pya- hO ik jaao [ind`yaatIt hO vah
prmaa%maa hO evaM vah sava-& evaM sabagauNaaoM ka kaoYa hO.
17.vaOSvaanar AiQakrNa 9 saU~ 1.2.25 sao 1.2.33 tk AiQa 1.2.6[sa pad ka Cza evaM AMitma AiQakrNa 9 saU~aoM ka hO. pUva- ko AiQakrNa ko AMt maoM yah p`itpaidt huAa hO
ik EaImannaarayaNa hI Axar hOM tqaa tInaao laaok Aapka SarIr hO. [saIilayao Aapkao ~Olaao@ya SaarIrk khto
hOM.mauNDk ]pinaYad maoM yah ]llaoK hO ik SaarIrk prmaa%maa ka Aigna iSar hO saUya- evaM cand` AaMKoM hOM idSaayaoM
kana hOM vaod vaaNaI hOM vaayau Svaasa hO jagat *dya hO tqaa pRqvaI pOr hOM. AMt maoM Aapkao sava-BaUt Antra%maa kha
gayaa hO yaanaI Aap hI saba ko Antyaa-maI Aa%maa hOM. yahaM ivapxa nao kha ik ~Olaao@ya SaarIrk%vama kovala
EaImannaarayaNa ko ilayao nahIM hO Aiptu Anya ko ilayao BaI p`yau> hO. At: [sa AiQakrNa sao yah p`itpaidt ikyaa
gayaa ik yah maa~ prmaa%maa EaImannaarayaNa ko ilayao hI p`yau> hao sakta hO. [saka ivavaocana Candaogya ]pinaYad kopacavaoM AQyaaya sao Aagao doKa jaa sakta hO.
paMca mauinagana p`acaInaSaala,sa%yaya&, [ndVumna, jana, evaM bauiDla, saba imalakr ba*ma ko baaro maoM ivavaocana krnao pr
ek mat pr na phu^Mca sako. tba vao ]_alak mauina ko yahaM phuMcao jaao vaOSvaanar sva$p pr Qyaana kr rho qao.
]_alak mauina BaI saMSaya dUr krnao maoM Asamaqa- rho. tba saBaI C: mauina kOkyadoSa ko rajaa ASvapit ko pasa
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
46/196
EaIBaaYya AiQakrNa AQyaaya 1 evaM pad 2 : saU~ 33 AiQakrNa 6
EaIkRYNa ppnnaacaarI 37
phuMcao. mauina janaaoM nao rajaa sao Apnao saMSaya ko baaro maoM batayaa tqaa rajaa sao yah AnauraoQa ikyaa ik vao ]nalaaogaaoM kao
ba`*ma ivaVa maoM dIixat kr prmaa%maa ko maaoxadayaI vaOSvaanar sva$p ko baaro maoM batayaoM. rajaa nao C: mauinayaaoM sao Alaga
Alaga imalakr ]nako &ana kI sampuiYT kI AaOr AMt maoM batayaa ik saBaI C: mauinayaaoM ko samaoikt &ana sao vaOSvaanar
sva$p kao samaJaa jaa sakta hO AaOr yah sva$p hI EaImannaarayaNa svayaM hOM.
yahaM caar saMSaya KD,a huAa. vaOSvaanar Sabd ka Aqa- baola ka rsa Aigna svaiga-k dova vaOSvaanar evaM
prmaa%maa haota hO. ivapixayaaoM nao yah mat rKa ik prmaa%maa ko Alaavao Anya ko ilayao BaI vaOSvaanar ]pyau> hO.
saU~kar nao saU~ 1.2.25 maoM vaOSvaanar: saaQaarNaSabdivaSaoYaat\ kha. ta%pya- huAa ik vaOSvaanar prmaa%maa hOM
@yaaoMik jaao gauNa yahaM batayaa gayaa hO vah kovala prmaa%maa maoM hI laagaU haota hO.
[sa AiQakrNa maoM ivaiSaYTaWOt isawaMt ka mah%vapUNa- pxa p`itpaidt hO. saU~kar nao batayaa hO ik saBaI vaOidk
dova ko naama vyau%pi
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
47/196
EaIBaaYya AiQakrNa AQyaaya 1 evaM pad 3 : saU~ 44 AiQakrNa 10
EaIkRYNa ppnnaacaarI 38
phlao AQyaaya ka tIsara pad(samanvaya AQyaaya, spYT jaIvaaid ilaMga vaa@ya pad, 44saU~, 10AiQakrNa)
[sa pad maoM dsa AiQakrNa hOM.saat AiQakrNa saaxaat saMgait vaalao hOM yaanaI prspr jauD,o hOM jabaik tIna AiQakrNa
xaopk ko $p maoM hOM jaao Czo AiQakrNa dUsaro saU~ 1.3.24 kI vyaa#yaa ko ilayao rcao gayao hOM.yao xaopk vaalaoAiQakrNa saatvaoM AazvaoM evaM naaOvaoM AiQakrNa hOM jaao Czo AiQakrNa ko baIca maoM sampuT hOM. [na tIna AiQakrNaaoM maoM
ivaYayaantr hO ifrBaI yao tIsaro pad ko AiQakrNa ko $p maoM iganao jaato hO M. tIsaro pad kao spYT jaIvaaidila=\ga
pad khto hOM. yahaM jaIva evaM pkRit ka jagat kI saRiYT ko karNa haonao ka saMSaya ]zta hO. saU~kar nao
AiQakrNaaoM maoM [sa mat ka KMDna pstut ikyaa hO.tailaka 5 maoM AiQakrNaaoM ka saar d`YTvya hO.tailaka 5 : phlao AQyaaya ko tIsaro pad ko AiQakrNa(44 saU~, 10AiQakrNa)
AiQakrNa sa~ sa~a kIsa#yaa
AiQakrNa k`maaMk2218. VuBvaaid AiQakrNa 1.3.1 sao 1.3.6 tk 6 1.3.1
19.BaUmaaiQakrNa 1.3.7 sao 1.3.8 tk 2 1.3.2
20. AxaraiQakrNa 1.3.9 sao 1.3.11 tk 3 1.3.3
21. [-xaitkmaa-iQakrNa 1.3.12 1 1.3.422. dhraiQakrNa 1.3.13 sao 1.3.22 tk 10 1.3.523. pimataiQakrNa 1.3.23 sao 1.3.24 tk 2 1.3.6
1.3.40 sao 1.3.41 tk 2 p`imataiQakrNa AiQakrNa
26 ApSaUd`aiQakrNa ko baad
40 evaM 41 saU~aoM sao pUra
haota hO.
24. dovataiQakrNa 1.3.25 sao 1.3.29 tk 5 yah AiQakrNa 23
p`imataiQakrNa ko gaBa- sao
]%pnna ivaSaoYa ]VoSya sao
p`stut hO. 1.3.7
25. maQva AiQakrNa 1.3.30 sao 1.3.32 tk 3 yah AiQakrNa 23
p`imataiQakrNa ko gaBa- sao
]%pnna ivaSaoYa ]VoSya sao
p`stut hO. 1.3.8
221.3.1 yaanaI AQyaaya 1 pad 3 AiQakrNa 1
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
48/196
EaIBaaYya AiQakrNa AQyaaya 1 evaM pad 3 : saU~ 44 AiQakrNa 10
EaIkRYNa ppnnaacaarI 39
26. ApSaUd` aiQakrNa 1.3.33 sao1.3.39 tk 7 yah AiQakrNa 23
p`imataiQakrNa ko gaBa- sao
]%pnna ivaSaoYa ]VoSya sao
p`stut hO. 1.3.9
27. Aqaa-ntr%vaaidvyapdoSaaiQakrNa 1.3.42 sao 1.3.44 tk 3 1.3.10
18.VuBvaaid AiQakrNa 6 saU~ 1.3.1 sao 1.3.6 tk AiQa 1.3.1tIsaro pad ko [sa phlao AiQakrNa ka pUva- ko AiQakrNa sao saMgait yaanaI sambanQa hO. dUsaro pad ka pacavaaM
AiQakrNaAdRSya%vaaidgauNak AiQakrNa hO.[samaoM yah pitpaidt hO ik Axar prmaa%maa ka Vao kao[- Anaumaana
vyaqa- hO. Aap [sa Bavasaagar ko saotu hOM. saotu ko ]sa par idvyalaaok vaOkuMz hO jaao maaoxya ka laxya hO evaM ]pinaYad maoM [sao AmaRtkhto hOM.Aap sabako )dya maoM inavaasa krto hOM tqaa SarIr ko saba AvayavaaoM sao r>QamainayaaoM vaalaI naaD,I sao jauD,o hue hOM.Aap
hjaaraoM janma laoto hOM jabaik Aapkao janma laonao kI AavaSyakta nahIM hO.Aap sava-& hOM evaM samast p`aNaI kI saba baataoM ka pUNa-
&ana rKto hOM.Aap pr p`Nava sao Qyaana lagaayaa jaata hO.
pUva-pxaI ka khnaa hO ik Anaokao janma laonao evaM naaD,I sao jauD,o haonao ko karNa Axar jaIva hO na ik prmaa%maa. saU~kar 1.3.1 maoM
khto hOM VuBvaaVayatnaM svaSabdat\. VuBvaaVayatnaM ka Aqa- hO ik prmaa%maa svaga- pRqvaI Aaid ko AaQaar hOM @yaaoMik svaSabdat\ ko
Anausaar Aapko Apnao AnaaoKo gauNa hOM. Aapko gauNa hOM : 1. jagat ko samast vastuAaoM ko AaQaar hOM. 2.Aap Bavasaagar sao maaoxa
ko War tk ko saotu hOM. 3.[sa saMdBa- maoM ]pinaYad maoM ]illaiKt Aa%maa prmaa%maa ka saUcak hO. 4. Aap sava-& hOM evaM samast
jaIva kI saba baatoM Aap jaanato hOM.yah jaIva ko saaqa laagaU nahIM haota [sailayao Aap prmaa%maa hOM. 5.caUMik Aapko kma- nahIM hOM[sailayao Aapka janma laonaa AavaSyak nahIM hO prMtu rama tqaa kRYNa Aaid ko $p maoM Avatar laokr Aap duYTaoM ka AMt krto hOM.
6.]pinaYad maoM yah ]illaiKt hO ik Bai> evaM SarNaagait sao jaIva maaoxa imalanao pr prmaa%maa ko maugQakarI idvyamaMgala ivaga`h ka
dSa-na krto hOM.tba jaIva ko saba pap evaM puNya ka xaya hao jaata hO evaM kuCok gauNaaoM kao CaoD,kr vah prmaa%maa ko samaana hao
jaata hO. [sasao yah isaw haota hO ik [sa ]pinaYad ka Axar prmaa%maa hO na ik jaIva.
19.BaUmaaiQakrNa 2 saU~ 1.3.7 sao 1.3.8 tk AiQa 1.3.2tIsaro pad ko dUsaro AiQakrNa ka pUva- ko AiQakrNa sao saMgait yaanaI sambaMQa hO ik ipClao AiQakrNa maoM ibanaa
iksaI ~uiT ko prmaa%maa kao Axar isaw ikyaa gayaa hO AaOr [sa AiQakrNa sao saMdBa- rKnao vaalao Candaogya ]pinaYad
maoM jaIva ibanaa ~uiT ka dSaa-yaa gayaa hO. saMSaya ]zta hO ik jaIva kI mah
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
49/196
EaIBaaYya AiQakrNa AQyaaya 1 evaM pad 3 : saU~ 44 AiQakrNa 10
EaIkRYNa ppnnaacaarI 40
krnao kI ivaiQa, C: vaodaMga, maanava kao AakiYa-t krnao kI klaa,Qanauiva-Va, saaMp pkD,nao ka ga$D,ivaVa, gaana evaM
naR%yaivaVa, tqaa Aayauvao-d Aaid maoM inavaa-Qa phuMca qaI prMtu ba`*ma ivaVa ka &ana nahIM qaa. vao sana%kumaar ko pasa
jaakr ba*maivaVa maoM dIixat hue. sana%kumaar nao saIQao trIko sao ba*maa ivaVa na batakr ivaiBanna vastuAaoM pr naard
kao Qyaana krnao kao kha AaOr kha ik vao ]na vastuAaoM kao prmaa%maa samaJakr ]na pr Qyaana kroM.naard ko QyaanakI vastuyaoM hOM : naama, vaaNaI, mana, [cCa, saMklp, Sai>, Baaojana, jala, Aigna, AakaSa, manmaqa, idSaa, p`aNa
yaanaI jaIva, evaM AMt maoM prmaa%maa jaao [sa ]pinaYad maoM sa%ya ko naama sao sambaaoiQat hOM.
naard naama Aaid pr Qyaana kr AsaMtuYT rho. jaba p`aNa pr Qyaana lagaayaa tao vao ]dasaIna Baava ko hao gayao. p`aNa
jaIva ka BaI sambaaoQana hO @yaaoMik Svaasa p`aNa hO AaOr jaIva sada p`aNa ko saaqa rhta hO. sana%kumaar nao naard kao
batayaa ik jahaM vyai> na tao kuC doKta hO, na kuC saunata hO, AaOr na tao kao[- caIja jaanata hO, ]sao BaUmaa khto
hOM. yahaM AsaIma Aanand p`aPt haota hO AaOr Agar kao[- kuC saunata BaI hO tqaa kuC doKta BaI hO tao AsaIma
Aanand kI tulanaa maoM yao saba mah hOM @yaaoMik sana%kumaar ka Qyaana krnao vaalaI AMitma vastu p`aNa hO
jaao jaIva hO.saU~kar nao saU~ 1.3.7 BaUmaa saMp`saadad\ AQyaupdoSaat\ sao pUvaa-pxaI ko mat ka KMDna ikyaa hO. [sa
saU~ ka Aqa- hO : BaUmaa prmaa%maa hO. saMpsaadad\jaIva hO. prmaa%maa jaIva sao sabatrh sao EaoYz hO.BaUmaa AsaIma
AanaMd kao BaI khto hOM. prmaa%maa kI ivaiSaYTtayaoM hO : Aap pu$Yaaqa- ko carma laxya hOM. Aap svayaM pr AaiEat
hOM tqaa Aap Antyaa-maI ko $p maoM saba p`aNaI kI Antra%maa hOM.20.AxaraiQakrNa 3 saU~ 1.3.9 sao 1.3.11 tk AiQa 1.3.3tIsaro pad ko [sa tIsaro AiQakrNa kI sahayata sao pUva- kI SaMka ka inarakrNa haota hO ik ba`*ma kao CaoD,kr
kao[- Anya vastu Apnao pr AaiEat hO. [sa AiQakrNa ka ivaYayavaa@ya baRhdarNyak ]pinaYad sao ]wRt hO.
imaiqalaa ko rajaa janak nao ?iYayaaoM kI saBaa baulaayaI AaOr yah GaaoYaNaa kI ik jaao sabasao baD,a ba`*ma&anaI haogaa ]sao
svaNa-jaiTt saIMga vaalaI 1000 gaayaoM purskar maoM dI jaayaoMgaI. saBaI ?iYagaNa eki~t hue prMtu iksaI nao sabasao
jyaada ba`*mainaYz haonao ka davaa nahIM ikyaa. saBaI SaaMt baOzo qao. tba yaa&val@ya ?iYa nao APanao iSaYya sao saBaI
gaayaaoM kao Apnao AaEama pr lao jaanao kao kha. eosaa doK ?iYagaNa nao ivaraoQa ikyaa AaOr ek ek krko
yaa&valkya sao ba*ma sambaMiQat pSna pUCo jaanao lagao. ?iYap`var nao sabaka samaaQaana SaaMt ica
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
50/196
EaIBaaYya AiQakrNa AQyaaya 1 evaM pad 3 : saU~ 44 AiQakrNa 10
EaIkRYNa ppnnaacaarI 41
iksaI sva$p baalaa hO. na inaYpap hO, AaOr na tola ko samaana icaknaa hO. na AMQakar vaalaa hO, na hvaa hO, na
AakaSa hO, na svaad vaalaa hO, na AaMKoM hO, na kana hO, na vaaNaI hO, na mana hO, na Aigna hO, na caaOD,a hO, na
mauKD,a vaalaa hO, na [ind`yaaoM vaalaa hO, na baahr hO AaOr na BaItr hO, AaOr na kuC Kata hO. Axar hI saUya- evaM
caMd` tqaa Anya saBaI ka inayaM~k hO.yahaM Axar Sabd kI vyaa#yaa pr p`Sna ica*na lagaa hO. pUva-pxaI khto hOM ikp`kRit yaa jaIva hI yah Axar hO na ik prmaa%maa. ]naka tk- hO ik gaagaI- ko p`Sna maoM AakaSa ka AaEaya p`kRit
hO tqaa jaD, vastuAaoM ka AaEaya jaIva hO.[sailayao pkRit evaM jaIva hI Axar hOM.
saU~kar nao saU~ 1.3.9 Axarma\ AmbarantQaRto : sao batayaa hO ik prmaa%maa hI Axar hO jaao AakaSa kao banaanao
vaalaI pkRit ka AaEayadonao vaalaa hO. saU~kar nao dUsaro saU~ 1.3.10 sao jaIva kao BaI Axar haonao sao inarst kr
idyaa hO. At: Axar prmaa%maa hI isaw haota hO.
21.[-xaitkmaa-iQakrNa 1 saU~ 1.3.12 AiQa 1.3.4tIsaro pad ka caaOqaa AiQakrNa ek saU~ ka hO. pUva- ko AiQakrNa sao [sakI saMgait inamnavat hO. pUva- ko]pinaYad ko ]wrNa sao yah isaw hO ik prmaa%maa kao [na AaMKaoM sao nahIM doKa jaa sakta hO. [saka ta%pya- hO ik
sava-~ isqat idvyaa%maa sva$p kao doKa nahIM jaa sakta. yah saMSaya ]zta hO ik [sa AiQakrNa ko ivaYayavaa@ya
vaalao p`SnaaopinaYad maoM idKnao vaalaa pu$Ya prmaa%maa nahIM hao sakta.
pSnaaopinaYad ka p`saMga hO ik ek baar C: ?iYa saukoSa, SaObya, saaOyaa-yaNaI, kaOsalya, Baaga-va, evaM kbanQaI ba`*ma
&ana maoM dIixat haonao ko ilayao ipPlaad ?iYa ko pasa phuMcao. ipPlaad nao sabaaoM kao ek vaYa-tk kizna ba`*macaya- va`t
ka palana krnao ko baad Aanaokao kha tqaa saaqa maoM yah BaI bata idyaa ik ek vaYa-vaad vao ]nako p`Sna ko ]
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
51/196
EaIBaaYya AiQakrNa AQyaaya 1 evaM pad 3 : saU~ 44 AiQakrNa 10
EaIkRYNa ppnnaacaarI 42
pUva-pxaI khto hOM ik Anaumaana sao [saka laaok svaga- sao }pr hO At: yah ihrNyagaBaa- hO. saU~kar 1.3.12 saU~
[-xaitkma-vyapdoSaat\ sa: sao [saka KMDna krto hOM. sa: yaanaI prmaa%maa EaImannaarayaNa hOM jaao ik [-xaitkma-
yaanaI Qyaana ko vastu hOM evaM Qyaana maoM idKto hOM. vyapdoSaat\ yaanaI kovala prmaa%maa ko AnaaoKo gauNa hOM jaao
]pinaYad batata hO ik Aap ]ima-YTkhIna yaanaI BaUK, Pyaasa, du:K, Bama, bauZ,apa, maR%yau evaM Baya sao mau> hOM.
22.dhraiQakrNa 10 saU~ 1.3.13 sao 1.3.22 tk AiQa 1.3.5tIsaro pad ko pacavaoM AiQakrNa maoM 10 saU~ hOM evaM [sao dhr AiQakrNa khto hOM. pUva- maoM yah p`itpaidt huAa ik
sabako BaItr Antyaa-maI rhnao vaalao prmaa%maa hOM. AaphI AakaSa BaI hO jaao ik dRSyamaana hO. At: yah saMSaya
haota hO ik sabako BaItr Ant-yaamaI rhnaovaalao prmaa%maa nahIM hO. [sa AiQakrNa maoM [sa saMSaya ka inarakrNa ikyaa
gayaa hO. Candaogya ]pinaYad ka AMitma evaM AazvaaM AQyaaya dhr ivaVa ka ivavaocana krta hO.yah maaoxadayaI
ba`*maivaVa hO.
]pinaYad maoM ]llaoK hO ik maanava SarIr maoM naaO War hOM: dao AaMK, dao kana, dao naaisaka iCd, ek mauMh, dao malatqaa maU~ ivasaja-na War. [sa SarIr kao ba`*mapur khto hOM evaM prmaa%maa ko [samaoM baasa hO. prmaa%maa EaImannaarayaNa
evaM [nako Aaz klyaaNa gauNa pr Qyaana ikyaa jaata hO. Aapkao dhrakaSa yaa kovala dhra kha jaata hO.
dhra ka Saaibdk Aqa- hO bahut CaoTa. Aap )dya kmala ko CaoTo sqaana maoM rhto hOM [sailayao Aapkao dhra kha
jaata hO.Aapko Aaz klyaaNa gauNa kao gauNaaYTk khto hOM : 1. AphtpaPmaa yaanaI papriht inama-la.2.
ivajarao yaanaI bauZ,apa sao mau>.3. ivamaR%yau: yaanaI maR%yau sao mau>.4.ivaSaaokao yaanaI Saaok du:K riht. 5.
ivaijaGa%saao yaanaI BaUK riht. 6.AippaSa yaanaI Pyaasa riht. 7. sa%yakama yaanaI saBaI [cCa kI pUit-
krnaovaalaa. 8.sa%yasaMklp yaanaI [cCa sao sabakama krnao maoM samaqa-. dhrakaSa dRSyamaana AakaSa kI trhAitivastRt hOM. Aap Baaogya, Baaogasqaana, BaaogaaopkrNa, evaM Baao>a ko AaEaya hOM. yahaM Baaogya yaanaI Aanand kI
vastu, Baaogasqaana yaanaI Baaoga kI jagah, BaagaaopkrNa yaanaI Baaoga ko Avayava AMga, tqaa Baao>a jaIva hO. [sa jagat
maoM p`aNaI jaao BaI Aanand kI vastu kI [cCa krto hOM vah saba dhrakaSa hO. prmaa%maa hI carma AanaMd kI vastu
hOM.
]pinaYad maoM ]llaoK hO ik jaao dhravaakaSa evaM klyaaNa gauNa pr Qyaana krto hOM vao maaoxa ko BaagaI haoto hOM. vaOkuMz
idvyalaaok maoM phuMcakr mau>a%maa [na Aaz klyaaNa gauNaaoM sao ivaBaUiYat hao jaato hOM.mau>a%maa sava-~ pirBa`maNa maoM samaqa-
hao jaato hOM tqaa jagat kI saarI vastuAaoM kao prmaa%maa pr AaiEat ]nako SarIr ko $p maoM doKto hOM. mau>a%maa
Apnao AnaMt pUva-janmaaoM ko sagao sambainQayaaoM kao doKnao maoM samaqa- rhto hOM. yao sa%yalaaok sao laokr patala tk 14 laaok
kao doKnao maoM samaqa- hOM. 14 laaokaoM ko samaUh kao ba`*maaMD khto hOM tqaa EaImannaarayaNa kI laIlaa ivaBaUit maoM eosao
AnaMt ba`*maaMD isqat hOM. laIlaa ivaBaUit prmaa%maa ka k`ID,a sqala hO jabaik vaOkuMz kao ina%ya ivaBaUit khto hOM jaao
Aapka sqaayaI sqaana hO evaM laIlaa ivaBaUit sao tIna gaunaa baD,a hO.ivaBaUit ka Aqa- hO saMpda. At: laIlaa ivaBaUit
evaM ina%ya ivaBaUit EaImannaarayaNa kI saMpda hOM.
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
52/196
EaIBaaYya AiQakrNa AQyaaya 1 evaM pad 3 : saU~ 44 AiQakrNa 10
EaIkRYNa ppnnaacaarI 43
yah saMSaya ]%pnna haota hO ik dhrakaSa jaIva hO yaa AakaSa yaa prmaa%maa. dRSyamaana AakaSa kao BaUtakaSa
khto hOM. pUvaa-pxaI khto hOM ik dhrakaSa BaUtakaSa hO @yaaoMik daonaaoM maoM AakaSa Sabd vat-maana hO. saU~kar
[sakao inarst krto hue khto hOM ik ]pinaYad maoM dhrakaSa samast jagat ka AaEaya hO ijasamaoM Baaogya Baaogasqaana
BaaogaaopkrNa evaM Baao>Rvaga- saimmailat hO. pUvaa-pxaI BaI mahsaUsa krto hOM ik dhrakaSa jaIva hao sakta hO @yaaoMik
jaIva jaao saMp`saad kha jaata hO jaba maaoxa p`aPt krta hO tao Aaz saaoyao hue klyaaNa gauNa iKla ]zto hOM. yah
pjaapit ba*maa nao [nd` kao ]pinaYad ko baad ko AMSa maoM batayaa hO ijasao p`jaapit vaa@ya khto hOM.
saU~kar BaI [sakao inarst krto hue phlao saU~ 1.3.13 dhr ]a%maa kao imalata hO. Aap
prvaasaudova ko naama sao jaanao jaato hOM evaM AYTaxar jap maoM laxmaI ko saaqa Aapko pr sva$p ka Qyaana ikyaa
jaata hO. 2. vyaUh sva$p xaIraibQa maoM ivarajamaana hO.Aap caar $p maoM dRSyamaana haoto hOM : vaasaudova, saMkYa-Na,p`Vumna, evaM Aina$w. vaOkuz ko prvaasaudova evaM vyaUh ko vaasaudova ek hI hOM daonaaoM maoM kao[- Antr nahIM hO. saMkYa-
Na p`layakala maoM saMhar ko ilayao jaanao jaato hOM. vyaUh p`Vumna saRjana ko ilayao hOM tqaa vyaUh Aina$w palana ko ilayao
hOM. 3.ivaBava $p EaImannaarayaNa ko Avatar ko ilayao hOM jaOsao rama kRYNa Aaid. 4.Acaa- $p maoM EaImannaarayaNamaMidr ko pUjaa ivaga`h tqaa Saalagaama maoM isqat rhto hOM ijasao saBaI Ba> pUjato hOM. 5. Antyaa-maI $p maoM Aap jaD,caotna ko BaItr Antra%maa banakr rhto hOM.
Antyaa-maI dao p`kar ko haoto hOM : sva$p Antyaa-maI evaM ivaga`h Antyaa-maI. sva$p Antyaa-maI sao Aap maUla svaBaava
ko saaqa saBaI kID,o makaoD,o maanava pSau Aaid p`aiNayaaoM maoM inavaasa krto hOM. ivaga`h Antyaa-maI ko $p maoM Aap
]pasak ko )dya maoM AMgaUzo ko Aakar maoM sava-klyaaNagauNa sampnna Qyaana vastu ko $p maoM rhto hOM.
-
8/3/2019 SRIBHASHYA PARICHAYA
53/196
EaIBaaYya AiQakrNa AQyaaya 1 evaM pad 3 : saU~ 44 AiQakrNa 10
EaIkRYNa ppnnaacaarI 44
[sa AiQakrNa ka ivaYayavaa@ya kzaopinaYad sao ]wRt hO jaao yama evaM naicakota ko saMvaad ko $p maoM hO. prmaa%maa
]pasak ko SarIr ko AvagauNaaoM kI Avaholanaa krko ]sako )dya maoM AMgaUzo ko Aakar maoM rhto hOM. jaao p`aNaI phlao
qao Aaja hOM tqaa BaivaYya maoM rhoMgao saba ko Aap hI inayaMta hOM.
pUvaa-pxaI khto hOM ik ]pinaYad maoM kha gayaa hO ik jaIva AMgaUzo ko Aakar maoM [indyaaoM ka maailak banakr doh maoM
GaUmato rhta hO.At: AMgaUzo ko sva$p vaalaI [ka[- prmaa%maa na haokr jaIva hI hO. saU~kar [sao AsvaIkarto hue
saU~ 1.3.23 maoM Sabdad\ eva p`imat: khto hO M. p`imat: yaanaI AMgaUzo ko Aakar ka prmaa%maa hO @yaaoMik
Sabdadova yaanaI ]pinaYad maoM ]llaoK hO ik Aap BaUt vat-maana evaM BaivaYya ko p`aiNayaaoM ko inayaMta hOM.
[sa AiQakrNa ka dUsara saU~ 1.3.24 )Vpoxayaa tu manauYyaaiQakar%vaat\ maoM yah kha gayaa hO ik ]pasak ko
)dya maoM prmaa%maa AMgaUzo ko Aakar maoM rhto hOM @yaaoMik ]tnaI hI jagah ]pasak ko SarIr maoM ]plabQa hO. saU~kar
ko [sa baat sao SaMka ]%pnna haotI hO. [sailayao saU~kar nao tIna ivaSaoYa AiQakrNa ka yahaM samaavaoSa kr idyaa jaao
ek trh sao mau#yaivaYaya vastu sao Alaga hOM yaanaI xaopk hOM.
24.dvataiQakrNa 5 saU~ 1.3.25 sao 1.3.29 tk AiQa 1.3.7yah pUva- ko pimataiQakrNa kI vyaa#yaa ko