środki ochrony skóry rąk - zzp.hcm.com.pl 2010-1skora.pdf · detergenty, środki myjące po...
TRANSCRIPT
SKÓRA
Skóra jest organem, który chroni organizm: stanowi
barierę miedzy organizmem a środowiskiem
zewnętrznym. U dorosłego człowieka zajmuje
powierzchnię około 1,5 – 2 m², a jej przeciętna masa
wynosi razem z tkanką podskórną 18-20 kg. Grubość
skóry nie jest jednakowa, waha się od 0,5 do 4mm,
przy czym najbardziej zmienia się grubość naskórka,
który jest najgrubszy na stopach i dłoniach (do 80µm),
a najcieńszy na brzuchu ( 6-36µm).
Skóra stanowi pierwszą warstwę ochronną przeciwko
szkodliwym czynnikom zewnętrznym, jest powłoką
wodoodporną, zmywalną i elastyczną a w dodatku
samo naprawialną i odnawialną.
Ochrona jest ważna w przypadku skóry dłoni, które
podczas pracy stykają się z różnymi czynnikami
szkodliwymi i drażniącymi.
SKÓRA
Budowa skóry Budowa naskórka
Skóra składa się z trzech warstw:
• zewnętrznej – naskórka (epidermis)
• środkowej - skóry właściwej (dermis)
• wewnętrznej - tkanki podskórnej (hypodermis).
Naskórek (epidermis)
Jest najbardziej zewnętrzną warstwą skóry.
Składa się z ściśle przylegających do siebie komórek nabłonkowych
(keranocytów), ułożonych w zachodzące na siebie warstwy, co daje
skórze elastyczność.
Jest najbardziej aktywną biologicznie warstwą. Spełnia wiele funkcji,
m.in. ochronną dzięki obecności keratyny i zabezpieczającą przed
promieniowaniem ultrafioletowym dzięki melaninie.
Stanowi zewnętrzną powłokę, chroni także organizm przed wnikaniem
drobnoustrojów.
Naskórek (epidermis)
1). Warstwa rogowa = stratum corneum pełni funkcję ochronną.
Chroni ona wewnętrzne tkanki i tym samym organizm przed
promieniami poza UV, wnikaniem wody i in. Ulega ciągłemu
obumieraniu, gdyż jej komórki nie są zaopatrywane w substancje
odżywcze. Na powierzchni tej warstwy znajduje się płaszcz
tłuszczowy, który pełni także rolę ochronną i regulacyjną.
2). Warstwa ziarnista = stratum granulosum, warstwa ta nie
przepuszcza promieni UV.
3).Warstwa kolczysta = stratum spinosum płyn znajdujący się
przestrzenie międzykomórkowej (substancja mukopolisacharydowo-
białkowa) odżywia komórki, do których nie dociera krew.
4).Warstwa podstawna = stratum basale, czyli rozrodcza, w tej
właśnie warstwie rozmnażają się komórki, tworzące nowe warstwy,
które z kolei rogowacieją na powierzchni i ulegają złuszczeniu.
Komórki połączone są ze sobą za pomocą desmosomów.
Skóra właściwa
Zbudowana jest z mocnej tkanki łącznej poprzetykanej
naczyniami włosowatymi. W graniczącej z naskórkiem
warstwie brodawkowatej występują fibrocyty wytwarzające
włókna oraz komórki układu odpornościowego: histiocyty,
komórki tuczne, limfocyty. W sieci elastycznych włókien
kolagenowych znajdują się sploty naczyń krwionośnych i
chłonnych oraz liczne zakończenia nerwowe.
W obrębie tej struktury znajdują się również gruczoły potowe i
łojowe. Wszystkie te elementy są luźno ułożone w
międzykomórkowej substancji podstawnej, której zrąb
strukturalny tworzą liczne włókna kolagenowe, retikulinowe i
sprężyste.
Funkcje skóry
Skóra spełnia wiele funkcji.
Jest narządem biorącym udział w:
• odbieraniu wrażeń dotykowych (narząd czucia),
• regulowaniu ciepłoty ciała - termoregulacja (w sposób bierny -
wypromieniowywanie, i w sposób czynny - wydalanie potu),
• resorpcji,
• wymianie gazowej,
• ochronie tkanek i organów wewnętrznych przed czynnikami
mechanicznymi, fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi (bakteryjnymi,
grzybiczymi, wirusowymi itd.),
• wydzielanie różnych substancji,
• regulowaniu gospodarki wodno-elektrolitowej,
• przetwarzaniu (metabolizowanie) cukrów, białek, tłuszczy i witamin,
• uczestnictwo w immunostymulacji i w melanogenezie (czynność
barwnikotwórcza).
W skórze pod wpływem promieniowania ultrafioletowego (o długości fali
230-313 nm) z ergosterolu tworzy się witamina D2 (ergokalcyferol), a z
7-dehydrocholesterolu powstaje witamina D3 (cholekalcyferol).
Przez skórę ludzką łatwo wchłaniają się substancje zarówno
organiczne jak i nieorganiczne, rozpuszczone w wodzie.
Szczególnie łatwo przenikają przez skórę węglowodory
alifatyczne i aromatyczne, aminy, związki nitrowe, fenole,
insektycydy fosforoorganiczne, disiarczek węgla, tetraetylek
ołowiu i inne.
Woda i rozcieńczone roztwory wodne pozornie mało
szkodliwych substancji, takich jak mydło, chlorek sodowy,
detergenty, środki myjące po długotrwałym działaniu na skórę
powodują jej macerację, odtłuszczenie, podrażnienia a w
następstwie mikrourazy prowadzące do powstawania
wyprysków i owrzodzeń.
Przez skórę wchłaniają się również pary związków organicznych
Związek
chemiczny
Szybkość
wchłaniania przez
skórę (mg/cm2h)
NDS
(mg/m3)
Ilość wchłaniania
dziennie (mg)
Płuca Skóra*)
Anilina 0,64 5 36 1152
Benzen 0,70 10 48 1264
Disiarczek
węgla
0,89 18 72 1600
Alkohol
metylowy
2,02 100 480 3632
Toluen 0,69 100 480 1248
*) kontakt dwóch dłoni w czasie dwóch godzin dziennie
Szybkość wchłaniania przez skórę i płuca par
rozpuszczalników
Choroby skóry
Różne substancje lub preparaty chemiczne mogą powodować
powstawanie na skórze zmian chorobowych dwojakiego rodzaju:
z podrażnienia i alergiczne.
Kontaktowe zapalenie skóry (ang. contact dermatitis CD,
egzema) jest podstawową zapalną reakcją skóry, która może być
rezultatem kontaktu z chemicznym lub fizycznym drażniącym
czynnikiem zewnętrznym. Często spowodowane jest ze
zniszczeniem naturalnej bariery ochronnej naskórka
Stan zapalny skóry charakteryzuje szeroki zakres cech
klinicznych jak swędzenie, pieczenie, zaczerwienienie,
łuszczenie się naskórka, wysypka, pęcherzyki i skupiska grudek.
W chronicznych przypadkach następują: spękanie, nadmierne
rogowacenie i zliszajowacenie.
Rozmaitość cech morfologicznych i historii indywidualnych
przypadków sprawia, że trudno jest sformułować szeroko
przyjętą, standaryzowaną definicję choroby, która jest potrzebna,
by porównywać poszczególne wyniki badań lub opracowań.
CHOROBY SKÓRY
Zmiany skórne w są nie przekraczają miejsca kontaktu z
czynnikiem wywołującym, nie nasilają się po usunięciu
danej substancji.
Czynnikami drażniącymi mogą być:
woda;
mydła, środki piorące, detergenty;
roztwory zasad i kwasów;
oleje i smary;
rozpuszczalniki i inne związki organiczne;
cement, wapno, smoły,
niektóre rośliny.
Przy długotrwałym kontakcie skóra staje się szorstka, łatwo
pęka, grubieje i złuszcza się. Taki stan nazywa się
„dermatozą z zużycia”. Stan skóry ułatwia przenikanie
substancji drażniących i po pewnym czasie może wystąpić
alergiczny wyprysk kontaktowy.
Zmiany na skórze rąk spowodowane kontaktowym zapaleniem skóry
CHOROBY SKÓRY
Alergicznym wypryskiem kontaktowym (alergic contact dermatitis -
ACD) nazywane są powierzchowne zmiany zapalne gdy poszczególne
grudki i pęcherzyki zlewają się w większe ogniska rumieniowo-
wysiękowe w skórze.
Powstają w wyniku kontaktu z alergenem, z którym pacjent uprzednio
się zetknął.
Proces ma charakter immunologiczny.
Lokalizacja zależy od miejsca wniknięcia alergenu.
Zmiany rozprzestrzeniają się często poza miejsce kontaktu. Są nieostro
odgraniczone od otaczającej skóry.
Najczęściej występują na grzbietowych częściach rąk, wokół paznokci i
na opuszkach palców, a przypadku uczulenia na substancje lotne także
na twarzy i innych odsłoniętych częściach ciała.
Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry jest chorobą przewlekłą i
nawrotową.
CHOROBY SKÓRY
Częstość alergii kontaktowej w populacji generalnej poszczególnych
państw zależy od wielu czynników np.:
predyspozycji osobniczych,
struktury społecznej,
rozpowszechnienia alergenu w środowisku miejskim i zawodowym,
przestrzegania zasad higieny i bezpieczeństwa w pracy
ogólnych nawyków higienicznych.
Szacuje się, że problem alergii kontaktowej dotyczy od 15 % do 20 %
populacji generalnej.
Większość substancji, które mogą wywołać nadwrażliwość kontaktową to
drobnocząsteczkowe związki chemiczne. Opisano już ponad 3500 takich
substancji.
Praktycznie jednak przeważająca ilość przypadków alergicznego
kontaktowego zapalenia skóry wywoływana jest przez ok. 400 związków,
co wynika zarówno ze znacznego potencjału alergizującego tych
substancji, jak i z rozpowszechnienia w środowisku.
17
PRODUKCJA ŚRODKÓW CHEMICZNYCH
Na całym świecie zostało zarejestrowanych
16 milionów środków chemicznych
W UE jest powszechnie dostępnych na rynku
30 000 substancji chemicznych
10 000 substancji chemicznych jest produkowanych w
ilościach przekraczających 10 ton
Wzrasta również zastosowanie takich środków
biologicznych, jak enzymy
18
SKUTKI ZDROWOTNE
Do chorób wywoływanych m. in. substancjami
niebezpiecznymi zalicza się:
niewydolność układu oddechowego, stany zapalne skóry zaburzenia psychoneurologiczne, nowotwory
10% wszystkich przypadków astmy jest związanychz wykonywaną pracą
4% wszystkich nowotworów powodują substancje niebezpieczne występujące w miejscu pracy
Narażenie pracowników na kontakt z substancjami chemicznymi
w czasie pracy (przynajmniej przez 25% czasu pracy)
wg raportu European Agency for Safety and Health at Work z 2008 r.
Kontaktowe choroby skóry
z podrażnienia
n=260 54%alergiczne
n=230 51%
ACD+s.atopowa n=112 23%
ICD+s.atopowa
n=143 29,7%
skóra atopowa
n=230 47,6%
Najczęściej spotykane choroby skóry: wyprysk – alergiczny i z
podrażnienia, a także wpływ tzw. atopowe zapalenie skóry (dość
często występujące schorzenie dermatologiczne będące genetycznie
uwarunkowaną skłonnością organizmu do nadmiernego reagowania na
czynniki zewnętrzne), są często trudne do zróżnicowania.
Na przykładzie badań epidemiologicznych dotyczących występowania
zawodowych chorób skóry wśród pracowników służby zdrowia można
zilustrować jak niejednoznaczne mogą być przyczyny obserwowanych
zmian chorobowych skóry.
W patogenezie kontaktowych chorób skóry, czynniki
drażniące i alergeny, czynniki wewnętrzne i środowiskowe
przeplatają się równocześnie i często dodatkowo
oddziaływają. W wielu przypadkach równoczesna ekspozycja
na różne drażniące czynniki odgrywa podstawową rolę
w rozwoju choroby.
Ponad 90% zdiagnozowanych dolegliwości skórnych stanowią
kontaktowe choroby skóry – (podrażnienia lub alergiczne) a
także atopowe zapalenie skóry
Ok.80% przypadków zgłaszanych dolegliwości skórnych,
podrażnień i stanów zapalnych, dotyczy skóry rąk i przedramion.
Według statystyki ponad 10% ogólnej liczby zatrudnionych styka
się w czasie pracy ze szkodliwymi substancjami chemicznymi,
które w 80-90% są przyczyną zawodowych chorób skóry.
Wg raportu European Agency for Safety and Health at Work z 2008 r.
Choroby, których związek przyczynowy z warunkami pracy
został potwierdzony epidemiologicznie lub wykazuje wysokie
prawdopodobieństwo, są w ustawodawstwie wielu państw
określone w specjalnych wykazach, dających podstawę
formalną do uznania ich za choroby zawodowe. Według
Zaleceń Komisji 90/326/WE z dnia 22 maja 1990 r. dla państw
członkowskich, dotyczących przyjęcia Europejskiego Wykazu
Chorób Zawodowych, państwa te same ustalą zasady
rozpoznawania każdej choroby zawodowej, zgodnie z ich
aktualnymi przepisami prawnymi i praktyką.
Za choroby zawodowe uważa się w Polsce te choroby, które
zostały spowodowane działalnością czynników szkodliwych
dla zdrowia, które występują w środowisku pracy i zostały
określone w Wykazie chorób zawodowych, który stanowi
załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
30.06.2009 r.
Zgodnie Ustawą z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy
(tekst ujednolicony), Dz. U. 2002, nr 132, poz.1121 ze zm.,
Rada Ministrów określa w drodze rozporządzenia
szczegółowe zasady dotyczące dokumentowania chorób
zawodowych i skutków tych chorób, a także prowadzenia
rejestrów chorób zawodowych.
Według danych Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej z 2008 r choroby zawodowe skóry w Polsce
znajdują się na 6 miejscu pod względem ilości zachorowań
wśród ogólnej liczby chorób zawodowych.
Według Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych,
prowadzonego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi,
kontaktowe zapalenie skóry stanowiło 87,7 % wszystkich
zawodowych dermatoz (dermatozy zawodowe to medyczne
określenie na choroby skóry powodowane przez pracę)
Choroby skóry w krajach UE znajdują się na drugim
miejscu na liście chorób zawodowych i powodują
roczne straty:
3 mln dni roboczych;
600 mln EUR
Wg raportu European Overview – EU 15
CHOROBY UKŁADU
MIĘŚNIOWO-SZKIELETOWE
GO - 35%
CHOROBY SKÓRY - 14%
CHOROBY UKŁADU
ODDECHOWEGO - 14%
CHOROBY UKŁADU
SŁUCHOWEGO13%
CHOROBY NEUROLOGICZ
NE - 8%
NOWOTWORY 5% INFEKCJE
1%
INNE CHOROBY10%
Występowanie chorób zawodowychw Europie [%] źródło: EODS Eurostat, 2004
Wg danych Instytutu Medycyny Pracy w Polsce
w 2007 roku stwierdzono 147 przypadków zawodowych chorób
skóry co stanowiło 4,5% ogólnej liczby chorób zawodowych;
współczynnik na 100 tys. zatrudnionych wynosił 1,5.
Struktura chorób zawodowych w 2007 roku.
Ogółem: 3285 przypadków :
Absencja chorobowa z tytułu „chorób skóry i tkanki podskórnej”
wynosiła 1865,7 tys. dni;
Liczba wydanych zwolnień wynosiła 198,0 tysięcy, co stanowi ok.
1,4% ogólnej liczby zwolnień (ZUS).
Pylice płuc 21,3%
Choroby zakaźne lub pasożytnicze
20,4%
Ubytek słuchu 7,7%
Choroby narządu głosu
24,4%
Pozostałe 16,9%
Choroby skóry 4,5%
Przewlekłe choroby obwodowego układu
nerwowego 4,8%
Występowanie problemów ze skórą – skin problems u pracujących
w stosunku do wszystkich zgłaszanych chorób
wg European Working Condition Survey (EWCS) 2008.
Odnotowywana w EU skala występowania kontaktowych chorób skóry
(contact dermatitis - CD) spowodowała zainteresowanie tym
zagadnieniem, zwłaszcza w zakresie profilaktyki.
Według danych EUROSTAT-u opublikowanych w 2004 r. w raporcie
„Population & social condition” opracowanych metodą „self-reported
work-related skin diseases” ok.6% pracowników uważa, że praca
wpływa na ich zdrowie powodując dolegliwości skórne;
Q.35c. - Does your work affect your health or not?
Z dalszych pytań wynika, że 0,1% ankietowanych uważa, że środowisko
pracy nasila tzw. skin problem.
Skin problems
COUNTRIES EU-15 B DK D GR I ES F IRL L NL P UK FIN S A
No 96.5%
94.5%
95.5%
86.6%
93.3%
92.5%
93.2%
96.9%
94.4%
95.6%
94.6%
95.6%
86.5%
89.0%
95.6%
94.1%
Yes 3.5%
5.5%
4.5%
13.4%
6.7%
7.5%
6.8%
3.1%
5.6%
4.4%
5.4%
4.4%
13.5%
11.0%
4.4%
5.9%
Czynniki wywołujące kontaktowe choroby skóry z podrażnienia – irritant contact dermatitis (wg The Danish National Board of Industrial Injuries)
* Definicję „mokrego zawodu” przyjęto wg przepisów niemieckich TRGS
531 dotyczących wpływu „mokrego środowiska” na skórę, określa
sytuację gdy pracownik spędza dużą część czasu pracy (więcej niż jedną
czwartą zmiany - 2 godziny) trzymając ręce w wodzie lub środowisku
wilgotnym lub przez podobną ilość czasu nosząc szczelne rękawice
ochronne lub w sytuacji gdy musi często myć ręce.
Czynnik wywołujący
podrażnienie
Występowanie ICD
[%]
„Mokre środowisko”* 43.0
Produkty spożywcze 11,9
Rękawice ochronne 10,6
Oleje 10,3
Czynniki mechaniczne 6,2
Środki dezynfekujące 0,7
Czynniki fizyczne 0,1
Inne 4,0
Do substancji szczególnie szkodliwie działających na
skórę występujących na stanowiskach pracy
zalicza się:
związki rozpuszczające tłuszcze i wnikające przez skórę do
organizmu, np. rozpuszczalniki organiczne: benzyna, nafta, oleje
mineralne, alkohole, estry, ketony, rozpuszczalnik nitro, , benzen i jego
pochodne, chlorowcopochodne, nitrozwiazki, itp.
związki chemiczne rozpuszczające naskórek, np. zasady: sodową,
potasową, wapniową;
związki działające dehydratyzująco, np. kwas siarkowy;
substancje keratynizujące, np. ropa naftowa, produkty destylacji węgla,
anilina;
substancje uczulające na światło słoneczne i wywołujące dermatozy –
smoła;
substancje bitumiczne, żywica, farby, lakiery i wiele innych;
substancje w stanie suchym mało szkodliwe dla skóry, ale w zetknięciu
ze skórą spoconą rozpuszczające się i działające drażniąco: popiół,
wapno, cement, węglan sodu, nawozy sztuczne, pyły roślinne itp.
Występowanie chorób skóry u pracowników różnych
grup zawodowych:
Służba zdrowia
Pracownicy służby zdrowia należą do grupy ryzyka wystąpienia zawodowej
choroby skóry.
Personel narażony jest na kilka szkodliwych czynników jednocześnie:
-o działaniu drażniącym,
-o działaniu alergizującym,
-biologicznych (mikroorganizmy z otoczenia).
Obserwowany od kilku lat w Polsce, podobnie jak w innych krajach UE,
duży wzrost zachorowań na choroby skóry wśród pracowników służby
zdrowia, wywoływany jest m.in.:
częstym myciem rąk,
powszechnym stosowaniem rękawic z gumy naturalnej,
stosowaniem środków odkażających, leków miejscowo znieczulających,
metale – nikiel, chrom, kobalt, amalgamat,
tworzywa sztuczne.
Służba zdrowiaWg danych literaturowych alergia zawodowa wśród pracowników
służby zdrowia występuje u:
10-20% personelu stomatologicznego,
5-25% pielęgniarek,
10% lekarzy.
Pojawia się ona zwykle po kilku latach pracy i tolerancji czynników
zawodowych.
Występowanie dolegliwości skórnych u pracowników 4.
placówek medycznych
Zakład pracy Ilość osób
ankietowanych
Ilość osób z
CD
Ilość osób z
CD [%]
Ilość osób ze
zmianami
spowodowanymi
rękawicami
ochronnymi
Szpital 1 107 54 50,5 36
Szpital 2 105 65 62,5 41
Szpital 3 144 51 35,4 16
WOMP 96 9 9.4 -
Razem 452 179 39 26
zawódliczba osób
ankietowanych
% ankietowanych z
CD
lekarze 113 41
pielęgniarki 118 51
położne 30 67
technicy: analityki medycznej,
rentgenodiagnostyki
50 36
stomatolodzy, asystenci dent. 14 86
salowe 10 40
inni: farmaceuci, rehabilitanci 22 45
Występowanie dolegliwości skórnych u pracowników 3. szpitali
41
5167
36
86
40 45
0
20
40
60
80
100lekarze
pielęgniarki
położne
technicy: analityki medycznej,rentgenodiagnostykistomatolodzy, asystenci dent.
salowe
inni: farmaceuci, rehabilitanci
Zakłady mechaniczne
zawódliczba osób
ankietowanych
%
ankietowanych
z CD
ślusarze 72 32
spawacze 27 41
tokarze 18 17
malarze 17 18
mechanicy 6 67
wiertacze 5 20
inni: frezerzy, piecowi,
sprzątaczki, operator suwnicy20 35
%
zawód liczba osób
ankietowanych % ankietowanych z
CD
kucharze 35 40
pomocnik kucharza 20 35
kelner/barman 29 18
inni (zmywająca,
pracownik zaplecza) 7 57
Problemy ze skórą zgłosiło 31 osób – 34% pracowników
Problemy ze skórą rąk u osób pracujących w
małych zakładach gastronomicznych
Występowanie zmian skórnych u pracowników zakładów
tekstylno – odzieżowych.
Na ankietę odpowiedziało 59 osób zatrudnionych przy produkcji
tkanin, dywanów, odzieży.
Na pytanie czy mają problemy ze skórą rąk 14 osób zgłosiło TAK, 41 – NIE,
4 – NIE WIEM.
Problemy ze skórą rąk zgłosiło 24 % badanych.
24
69
7
CD
Brak objawów
Nie wiem
Kosmetyczki i fryzjerzy
Badania objęły 149 studentek wydziału kosmetologii oraz 61
kosmetyczek i fryzjerów z małych salonów.
Problemy ze skórą zgłosiły 44 osoby - 21% badanych.
21
79
CD
Brak objawów
FIRMY SPRZĄTAJĄCE
Czynnikami drażniącymi są:
woda, substancje czyszczące, mydła i detergenty.
W celu zmniejszenia ilości zachorowań na podrażnienia skóry w tym
sektorze zalecane przeprowadzenie szkoleń i przygotowanie
procedur postępowania podczas pracy, ponieważ stwierdzono w
pracowników niski poziom wiedzy w tym zakresie. Wg danych Finnish
Institute of Occupational Health w Finlandii u 23% zatrudnionych w
sektorze usług hotelowych odnotowuje się choroby skóry.
64
36
CD
brak objawów
Problemy ze skórą zgłosiło 64% badanych.
Podsumowanie.
w małych i średnich przedsiębiorstwach gastronomicznych i
tekstylno-odzieżowych występowanie kontaktowych chorób
skóry zgłosiło 34% i 24 % badanych;
w grupie kosmetyczek i fryzjerów 21% badanych zgłosiło
problemy ze skórą rąk;
w zakładach mechanicznych występowanie kontaktowych
chorób zgłosiło 30% badanych;
jedną z najczęstszych przyczyn występowania zmian
skórnych w służbie zdrowia jest używanie rękawic z gumy
naturalnej - ok 30% ankietowanych;
w niektórych sektorach i zawodach (np. kanalarze)
pracownicy nie zdają sobie sprawy z chorobowego stanu
skóry, zaczerwienienie czy łuszczenie naskórka oceniają jako
normę; brak leczenia lub profilaktyki może doprowadzić do
poważnych zmian chorobowych;
W celu zabezpieczenia skóry rąk przed
kontaktem z substancjami szkodliwymi najczęściej
stosuje się rękawice ochronne wykonane z kauczuku
naturalnego, kauczuków syntetycznych czy tworzyw.
Długotrwałe noszenie gumowych rękawic
ochronnych może być przyczyną podrażnienia,
maceracji i innych zmian skórnych.
Podczas wykonywania prac przy których stosowanie
rękawic ochronnych jest uciążliwe i w praktyce
często się ich nie używa np. naprawa samochodów i
maszyn, prace konserwatorskie, modelarstwo należy
zabezpieczyć skórę kremem lub żelem barierowym.
Rękawic używać nie można:
przy obrabiarkach, czy innych maszynach z
elementami wirującymi, które mogły by pochwycić
rękawicę i zmiażdżyć wciąganą dłoń;
wykonując prace przy których stosowanie rękawic
ochronnych jest uciążliwe, np. naprawa samochodów i
maszyn, prace konserwacyjne;
przy pobieraniu próbek w przemyśle chemicznym,
służba zdrowia, fryzjerzy i wiele innych.
u ok.6,4% populacji występuje alergia na gumę
naturalną.
Profilaktyka dermatoz
Program ochrony skóry
ochrona skóry - stosowanie środków ochronnych przed
pracą i po przerwie śniadaniowej, mając na celu ochronę
skóry przed substancjami szkodliwymi, kremy, żele i maści
stosowane są zarówno w warunkach przemysłowych, jak i w
gospodarstwie domowym;
oczyszczanie skóry - zmywanie zanieczyszczeń po
zakończeniu pracy, mydła lub żele pozwalają usunąć z
powierzchni skóry zanieczyszczenia, np. olejów, klejów, farb,
smarów, sadzy i innych oraz pozostałości wcześniej nałożonych
środków osłaniających; (nie należy stosować rozpuszczalników
ani środków ścierających zanieczyszczenia, twarde cząstki
niszczą naskórek !!!!)
pielęgnacja skóry - pokrycie oczyszczonej po zakończeniu
pracy skóry rąk kremem pielęgnacyjnym.
Środki ochrony skóry dzielą się na:
chroniące przed działaniem wody, roztworów wodnych
detergentów, mydeł, soli, kwasów i zasad (do 5%
stężenia) – hydrofobowe;
chroniące przed działaniem olejów, smarów,
rozpuszczalników organicznych i innych bezwodnych
substancji organicznych - hydrofilowe;
chroniące przed promieniowaniem UV.
Należy pamiętać, że nie opracowano dotychczas
preparatów uniwersalnych zabezpieczających przed
wszystkimi substancjami szkodliwymi.
Fot. Elastyczna błona uzyskana z żelu ochronnego
Kremy i żele ochronne są grupą środków
stosowanych przed przystąpieniem do pracy.
Tworząc na skórze barierę ochronną mają za
zadanie niedopuszczenie do wnikania
szkodliwych substancji w głąb skóry i ochronę
przed podrażnieniami pochodzenia kontaktowego.
Fot.1a Stan skóry przed rozpoczęciem stosowania preparatu ochronnego – próbka zerowa
Fot. 1b Stan skóry po 6 tygodniach aplikacji preparatu ochronnego.
Badania z wykorzystaniem mikrofotografii wykonano aparatem Visioscan VC/SELS software
Courage & Khazaka.
Wymagania stawiane preparatom ochronnym są
następujące:
muszą zabezpieczać przed substancjami szkodliwymi,
nie mogą być toksyczne dla człowieka i nie mogą mieć
właściwości uczulających - przed wprowadzeniem do
stosowania powinny być przebadane pod kątem
działania drażniącego i uczulającego skórę,
nie powinny zakłócać prawidłowych fizjologicznych
funkcji skóry i stwarzać sprzyjającego środowiska dla
rozwoju bakterii i grzybów chorobotwórczych,
powinny się łatwo nanosić na skórę, dobrze do niej
przylegać i nie utrudniać czynności roboczych.
Preparaty hydrofobowe
wytwarzane są z substancji silnie wodoodpornych jak woski,
stearyniany itp.
zabezpieczają skórę rąk przed działaniem wody i wodnych
roztworów soli, mydeł, detergentów oraz 5% roztworów zasad i
kwasów;
nie powinny być one stosowane jako ochrona rąk przed
działaniem olejów, smarów czy rozpuszczalników -
rozpuszczalniki łatwo zmywają warstwę ochronną, oleje i
smary rozpuszczając się w kremach, łatwiej przenikają przez
skórę ludzką;
po naniesieniu na skórę wytwarzają na jej powierzchni cienką
błonkę utrudniającą penetrację wody i roztworów wodnych.
Preparaty hydrofilowe
sporządzane na podłożu rozpuszczalnym w wodzie, są to
wielkocząsteczkowe polimery pochodzenia naturalnego, jak:
polisacharydy, żelatyna, dekstryna, kazeina, galaktany (agar-agar) lub
syntetycznego, jak etylo-, hydroksyalkilo- oraz
karboksymetyloceluloza, polialkohol winylowy, winylopirolidon,
produkty polimeryzacji kwasu akrylowego i inne;
chronią przed substancjami nierozpuszczalnymi w wodzie, takimi jak
oleje, smary, rozpuszczalniki, paliwa płynne, farby, substancje
smoliste itp.
spośród żeli hydrofilowych najbardziej interesujące są tzw. rękawice
biologiczne, które po naniesieniu na skórę rąk wysychają i tworzą
elastyczny film, po pracy łatwo zmywają się wodą powodując
równocześnie łatwe usunięcie zanieczyszczenia jak np. żywica, smar
czy farba.
Ochrona przed promieniowaniem UV
ma za zadanie zatrzymywanie promieniowania
i niedopuszczanie go do struktur skóry
(absorpcja, rozpraszanie, odbicie)
Nie wolno mylić środków ochronnych i pielęgnacyjnych.
Środki ochronne tworzą na skórze błonkę lub warstewkę
zabezpieczającą przed przenikaniem substancji szkodliwych –
kremy pielęgnacyjne wnikają w skórę, natłuszczają ją lub nawilżają.
Użycie przed pracą, np. przez mechanika, kremu pielęgnacyjnego
zawierającego tłuszcz , spowoduje, że oleje czy smary, z którymi
zetknie się w czasie pracy, rozpuszczą się w tym kremie i szybko
przenikną w głąb skóry.
Podobny niekorzystny efekt daje zastosowanie kremów
nawilżających, rozmiękczających naskórek, przez osoby pracujące w
środowiskach „mokrych” gdyż rozpulchniona skóra szybciej
wchłania szkodliwe substancje, rozpuszczone w wodzie.
BADANIE i OCENA ŚRODKÓW OCHRONY SKÓRY
W CIOP - PIB opracowano techniczne metody
pozwalające na badanie odporności środków ochrony skóry
w laboratorium:
hydrofilowych na działanie:
rozpuszczalników organicznych,
farb i lakierów,
olejów i smarów,
hydrofobowych na działanie:
wody i detergentów,
słabych roztworów kwasów i zasad,
promieniochronnych na działanie:
promieniowania UVA i UVB.
Metody te pozwalają na obiektywne określenie ich
właściwości ochronnych i na prawidłowy dobór przez
użytkownika.
Aby umożliwić porównywanie właściwości ochronnych różnych
preparatów opracowano w CIOP-PIB kryteria oceny tych
preparatów oparte na wynikach badań laboratoryjnych.
KRYTERIA OCENY ZGODNOŚCI POD WZGLĘDEM
BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA
Badanie odporności hydrofilowych środków ochrony skóry
na działanie substancji organicznych.
Obejmuje badanie odporności tych preparatów na działanie:
• bezwodnych rozpuszczalników organicznych;
• olejów/smarów;
• farb/lakierów.
Odporność preparatu na działanie bezwodnych
rozpuszczalników organicznych wyznacza czas przenikania
tych związków przez cienką warstwę preparatu ochronnego
naniesionego na nośnik z gumy naturalnej (zastosowano
metodę detekcji płomieniowo jonizacyjnej, oznaczanie wg PN -
EN 420:2003 Rękawice ochronne. Wymagania ogólne i metody
badań)
Odporność na działanie olejów/smarów wyznacza szybkość
przesiąkania oleju/smaru przez warstwę preparatu ochronnego
naniesionego na celulozowy nośnik. Za miarę szybkości
przesiąkania przyjęto zmniejszenie wielkości pola
powierzchni nasyconej olejem/smarem, który przesiąknął
przez próbkę na drugą stronę nośnika po określonym czasie
(metoda planimetryczna).
Odporność preparatu na działanie bezwodnej farby/lakieru (z
uwagi na zawartość w mieszaninie składników ciekłych i stałych)
określa:
czas przenikania oznaczany dla rozpuszczalników
organicznych w nich zawartych;
właściwości antyadhezyjne kremu/żelu określa łatwość
usuwania zaschniętej warstwy farby/lakieru z powierzchni
pokrytej badanym preparatem (metoda „siatki” wg PN-EN ISO
2409 Farby i lakiery. Metoda siatki nacięć).
KRYTERIA OCENY ZGODNOŚCI POD WZGLĘDEM
BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA
Badanie odporności hydrofobowych środków ochrony
skóry na działanie wody, wodnych roztworów
detergentów oraz wodnych 5%- owych roztworów
kwasów i zasad.
Odporność preparatu na działanie wody, wodnego roztworu
detergentu określa nasiąkliwość celulozowego nośnika
pokrytego warstwą preparatu ochronnego (metoda
grawimetryczna).
Odporność preparatu na przenikanie wodnych 5%- owych
roztworów kwasów i zasad określa czas przenikania tych
związków przez cienką warstwę kremu naniesioną na
celulozowy nośnik (metoda zmiany barwy wskaźnika).
KRYTERIA OCENY ZGODNOŚCI POD WZGLĘDEM
BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA
Ocena skuteczności środków ochrony skóry chroniących
przed promieniowaniem z zakresu UVA i UVB.
Promieniochronność preparatu wyznacza wielkość
transmisji promieniowania UVA i UVB przez warstwę
badanego kremu po upływie 15 minut od momentu
naniesienia kremu na nośnik.
Fotostabilność preparatu wyznacza wielkość zmian
transmisji promieniowania UVA i UVB przez warstwę
badanego kremu po 120 minutach od momentu naniesienia
kremu na nośnik i naświetlaniu przez ten czas
promieniowaniem z symulatora promieniowania
słonecznego.
Preparaty ochronne, które po wykonaniu badań labortoryjnych
ocenione zostały wg kryteriów jako najbardziej skuteczne
zostały zastosowane w kontrolowanej aplikacji:
w Wojewódzkim Ośrodku Medycyny Pracy – Poradni
Dermatologicznej - 35 osób, chorych na różne formy
zawodowych dermatoz;
w 2. szpitalach – 33 pracowników służby zdrowia.
Wyniki badań potwierdziły wysoką skuteczność preparatów, u
poddanych aplikacji stwierdzono po 30 dniach stosowania
wyraźną poprawę stanu skóry.
Zmniejszenie się zmian chorobowych wynika
z ograniczenia, po zastosowaniu kremu barierowego, kontaktu
skóry z substancjami drażniącymi.
W CIOP-PIB opracowano wytyczne pt:
Środki ochrony skóry (kremy/żele barierowe)
Wymagania, dobór, stosowanie.
Przeprowadzono analizę dostępnych materiałów i dokumentów
dotyczących statusu prawnego i praktycznego stosowania
środków ochrony skóry w USA, Kanadzie i krajach UE w celu
przygotowania i udostępnienia możliwie najpełniejszej informacji o
tych preparatach na wzór niemieckego opracowania: Allgemeine
Präventionsleitlinie „Hautschutz“ Auswahl, Bereitstellung und
Benutzung (2008)
http://www.dguv.de/psa/de/regelwerk/leitlinien/praevleit_haut.pdf
lub brytyjskich poradników z zakresu ochrony skóry dostępnych
na stronie Health and Safety Executive:
http://www.hse.gov.uk/skin/index.htm np. Managing risks from
skin exposure at work (2009), Preventing contact dermatitis
at work (2007) i in.
Ochrona skóry ujęta jest we wszystkich dokumentach, których
zadeklarowanym, głównym celem jest zapewnienie ochrony pracy
i zdrowia
http://osha.europa.eu/en/publications/reports/TE7007049ENC_skin_diseases
Z przeanalizowanych dokumentów wynika, że w krajach UE
środki ochrony skóry traktowane są jako środki ochrony
indywidualnej, muszą zatem być testowane i odpowiednio
oznakowane. W Polsce brak jest jakichkolwiek uregulowań w
tym zakresie.
Opracowany projekt „Wytycznych stosowania środków
ochrony skóry” jest pierwszym dokumentem (w języku polskim)
porządkującym zasady doboru, stosowania, znakowania itp.
tych produktów.
Stanowi kompendium wiedzy nt środków ochrony skóry i
źródło informacji dla producentów, pracodawców i
użytkowników w zakresie wymagań jakie te produkty powinny
spełniać, kryteriów wyboru z uwzględnieniem substancji
szkodliwych występujących na stanowisku pracy oraz
praktycznego stosowania w warunkach pracy.
Projekt wytycznych zawiera:
Wstęp
Cel i zakres stosowania wytycznych
Definicje i charakterystyka środków ochrony skóry
Definicje
Charakterystyka środków ochrony skóry
Identyfikacja zagrożeń, ocena ryzyka, środki zapobiegawcze
Identyfikacja zagrożeń
Ocena ryzyka
Środki zapobiegawcze
Dobór i zakup środków ochrony skóry
Wymagania
Wybór
Oznakowanie
Zakup
Korzystanie ze środków ochrony skóry
Program ochrony skóry
Aplikacja środków ochrony skóry
Instrukcja stanowiskowa
Sposób postępowania w przypadku wystąpienia zmian skórnych.
Rozpoznawanie choroby skóry
Rozpoznawanie choroby zawodowej
Uwagi końcowe
Regulacje prawne
Metoda aplikacji środka ochrony skóry oraz właściwego oczyszczania
powierzchni skóry rąk*).
*)Wg zaleceń Health and Safety Executive;
Załącznik 2
Informacje szczegółowe dotyczące środka ochrony skóry (dostępne na życzenie użytkownika i/lub w Internecie na stronie producenta)
Nr Pytanie/Rodzaj informacjiOdpowiedź/Informacja
szczegółowa
1 Rodzaj preparatu i zasada działania
2 Ochrona przed
3Metoda badania skuteczności
działania/odporność na działanie
4 Okres ważności
5Możliwość stosowania pod rękawice
ochronne
6 pH (o ile dotyczy)
7 Możliwość stosowania na twarz
8Wykaz składników, w tym zawartość
tłuszczu
9 Środki zapachowe rodzaj/ilość
10 Konserwanty rodzaj/ilość
11 Czystość mikrobiologiczna
12Dane kontaktowe: adres firmy,
telefon, konsultant (kwalifikacje)
Regulacje prawne
1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn.
zm.)
2. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst ujednolicony), (Dz. U. 1998, nr 21, poz.94 z
późn. zm.)
3. Polska Norma PN-N-18002:2000. Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne
wytyczne do oceny ryzyka zawodowego zawiera ogólne wytyczne postępowania przy
przeprowadzaniu oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz ogólne zasady
przygotowania oceny ryzyka
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny
pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. nr 11, poz. 86)
5. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 sierpnia 2009 r. w sprawie
ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o substancjach i preparatach chemicznych. (Dz. U. 2009 nr
152 poz. 1222)
6. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 180, poz. 1860 z późn. zm.)
7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie
przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad
pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy
(Dz. U. z 1996 r. nr 69, poz. 332)
8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 w sprawie określenia procedur
pobierania próbek kosmetyków oraz procedur przeprowadzania badań laboratoryjnych (Dz. U. nr 9
poz.107)
9. Ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktów z 12 grudnia 2003 roku (Dz. U. Nr 229 poz. 2275).
10. Ustawa o kosmetykach z dnia 30 marca 2001 roku (Dz. U. z 2001 r. Nr 42, poz. 473 z późn. zm.)
11. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych.
(Dz. U. 2009 nr 105 poz. 869)
12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania
chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U. nr 132 poz. 1121)
PODSUMOWANIE
W krajach EU ochrona skóry jest objęta wieloma
regulacjami prawnymi w Polsce brak jest ogólnych
wytycznych lub przepisów, które mogą mieć zastosowanie
przy wyborze i korzystaniu ze środków ochrony skóry oraz
przy określaniu ich przydatności.
Opracowany projekt wytycznych jest podstawowym
źródłem informacji i wskazówek dla użytkowników i
producentów preparatów barierowych.
Środki ochrony skóry muszą spełniać zarówno szereg
wymagań ogólnych jak i dotyczących ich właściwości
ochronnych.
Środki ochrony skóry muszą być wyraźnie oznakowane.
Środki ochrony skóry powinny być poddawane
dobrowolnej certyfikacji.
Środki ochrony skóry
mało kosztowne, wydajne, łatwe w zastosowaniu
powinny być szeroko stosowane w zakładach pracy
jak również przy pracach domowych.
Ich rozpowszechnienie wpłynie na:
poprawę komfortu życia osób podatnych na
podrażnienia i choroby skóry;
na zmniejszenie ilości zachorowań na dermatozy;
na zmniejszenie obciążeń finansowych pracodawców i
państwa.