สนทรภ

สนทรภ

พระสนทรโวหาร นามเดม ภ หรอท�เรยกกนท�วไปวา สนทรภ (26 มถนายน พ.ศ. 2329 - พ.ศ. 2398) เปนกวชาวไทยท�มช�อเสยง ไดรบยกยองเปน เชกสเปยรแหงประเทศไทย[1] เกดหลงจากต5งกรงรตนโกสนทรได 4 ป และไดเขารบราชการเปนกวราชสานกในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย เม�อส5นรชกาลไดออกบวชเปนเวลารวม 20 ป กอนจะกลบเขารบราชการอกคร5 งในปลายรชสมยพระบาทสมเดจพระน�งเกลาเจาอยหว โดยเปนอาลกษณในสมเดจเจาฟาจฑามณ กรมขนอศเรศรงสรรค ในสมยรชกาลท� 4 ไดเล�อนตาแหนงเปน พระสนทรโวหาร เจากรมอาลกษณฝายพระราชวงบวร ซ�งเปนตาแหนงราชการสดทายกอนส5นชวต

สนทรภเปนกวท�มความชานาญทางดานกลอน ไดสรางขนบการประพนธกลอนนทานและกลอนนราศข5นใหมจนกลายเปนท�นยมอยางกวางขวางสบเน�องมาจนกระท�งถงปจจบน ผลงานท�มช�อเสยงของสนทรภมมากมายหลายเร�อง เชน นราศภเขาทอง นราศสพรรณ เพลงยาวถวายโอวาท กาพยพระไชยสรยา และ พระอภยมณ เปนตน โดยเฉพาะเร�อง พระอภยมณ ไดรบยกยองจากวรรณคดสโมสรวาเปนยอดของวรรณคดประเภทกลอนนทาน และเปนผลงานท�แสดงถงทกษะ ความร และทศนะของสนทรภอยางมากท�สด งานประพนธหลายช5นของสนทรภไดรบเลอกใหเปนสวนหน�งในหลกสตรการเรยนการสอนนบแตอดตมาจนถงปจจบน เชน กาพยพระไชยสรยา นราศพระบาท และอกหลายๆ สวนในเร�อง พระอภยมณ

ป พ.ศ. 2529 ในโอกาสครบรอบ 200 ปชาตกาล สนทรภไดรบยกยองจากองคการยเนสโกใหเปนบคคลสาคญของโลกดานงานวรรณกรรม ผลงานของสนทรภยงเปนท�นยมในสงคมไทยอยางตอเน�องตลอดมาไมขาดสาย และมการนาไปดดแปลงเปนส�อตางๆ เชน หนงสอการตน ภาพยนตร เพลง รวมถงละคร มการกอสรางอนสาวรยสนทรภไวท�ตาบลกร�า อาเภอแกลง จงหวดระยอง บานเกดของบดาของสนทรภ และเปนกาเนดผลงานนราศเร�องแรกของทานคอ นราศเมองแกลง นอกจากน5ยงมอนสาวรยแหงอ�นๆ อก เชน ท�วดศรสดาราม ท�จงหวดเพชรบร และจงหวดนครปฐม วนเกดของสนทรภคอวนท� 26 มถนายนของทกป ถอเปน วน

สนทรภ ซ� งเปนวนสาคญดานวรรณกรรมของไทย มการจดกจกรรมเชดชเกยรตคณและสงเสรมศลปะการประพนธบทกวจากองคกรตางๆ โดยท�วไป

ประวต

ตนตระกล

บนทกสวนใหญมกระบถงตนตระกลของสนทรภเพยงวา บดาเปนชาวบานกร�า อาเภอแกลง จงหวดระยอง มารดาเปนชาวเมองอ�น ท5งน5 เน�องจากเช�อถอตามพระนพนธของสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ เร�อง ชวตและงานของสนทรภ ตอมาในภายหลง เม�อมการคนพบขอมลตางๆ มากย�งข5น กมแนวคดเก�ยวกบตนตระกลของสนทรภแตกตางกนออกไป นกวชาการสวนใหญเหนพองกนวา ฝายบดาเปนชาวบานกร�า เมองแกลง จรง เน�องจากมปรากฏเน5อความอยใน นราศเมองแกลง ถงวงศวานวานเครอของสนทรภ แตความเหนเก�ยวกบตระกลฝายมารดาน5แตกออกเปนหลายสวน สวนหน�งวาไมทราบท�มาแนชด สวนหน�งวาเปนชาวฉะเชงเทรา และสวนหน�งวาเปนชาวเมองเพชร ก.ศ.ร. กหลาบ เคยเขยนไวในหนงสอ สยามประเภท วา บดาของสนทรภเปนขาราชการแผนดนสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ ช�อขนศรสงหาร (พลบ) [2] ขอมลน5สอดคลองกบบทกวไมทราบช�อผแตงซ�ง ปราโมทย ทศนาสวรรณ พบท�อนสาวรยสนทรภ จ.ระยอง วาบดาของสนทรภเปนชาวบานกร�า ช�อพอพลบ สวนมารดาเปนชาวเมองฉะเชงเทรา ช�อแมชอย[3] ทวาแนวคดท�ไดรบการยอมรบกนคอนขางกวางขวางคอ ตระกลฝายมารดาของสนทรภเปนชาวเมองเพชร สบเน�องจากเน5อความใน นราศเมองเพชร ฉบบคนพบเพ�มเตมโดย อ.ลอม เพงแกว เม�อ พ.ศ. 2529[4]

วยเยาว

สนทรภ มช�อเดมวา ภ เกดในสมยรชกาลท� 1 แหงกรงรตนโกสนทร เม�อวนจนทร เดอน 8 ข5น 1 ค �า ปมะเมย จลศกราช 1148 เวลาเชา 2 โมง (ตรงกบวนท� 26 มถนายน พ.ศ. 2329) ณ บรเวณดานเหนอของพระราชวงหลง ซ�งเปนบรเวณสถานรถไฟบางกอกนอยปจจบนน5 เช�อวาหลงจากสนทรภเกดไดไมนาน บดามารดากหยารางกน บดาออกไปบวชอยท�วดปากร�าอนเปนภมลาเนาเดม สวนมารดาไดเขาไปอยในพระราชวงหลง ถวายตวเปนนางนมของพระองคเจาหญงจงกล พระธดาในเจาฟากรมหลวงอนรกษเทเวศร ดงน5นสนทรภจงไดอยในพระราชวงหลง

กบมารดา และไดถวายตวเปนขาในกรมพระราชวงหลง สนทรภยงมนองสาวตางบดาอกสองคน ช�อฉมและน�ม

เช�อกนวา ในวยเดกสนทรภไดร�าเรยนหนงสอกบพระในสานกวดชปะขาว (ซ�งตอมาไดรบพระราชทานนามในรชกาลท� 4 วา วดศรสดาราม อยรมคลองบางกอกนอย) ตามเน5อความสวนหน�งท�ปรากฏใน นราศสพรรณ[5] ตอมาไดเขารบราชการเปนเสมยนนายระวางกรมพระคลงสวน ในกรมพระคลงสวน[6] แตไมชอบทางานอ�นนอกจากแตงบทกลอน ซ�งสามารถแตงไดดต5งแตยงรนหนม จากสานวนกลอนของสนทรภ เช�อวาผลงานท�มการประพนธข5นกอนสนทรภอายได 20 ป (คอกอนนราศเมองแกลง) เหนจะไดแกกลอนนทานเร�อง โคบตร[7]

สนทรภลอบรกกบนางขาหลวงในวงหลงคนหน�ง ช�อแมจน ชะรอยวาหลอนจะเปนบตรหลานผมตระกล จงถกกรมพระราชวงหลงกร5วจนถงใหโบยและจาคกคนท5งสอง แตเม�อกรมพระราชวงหลงเสดจทวงคตในป พ.ศ. 2349 จงมการอภยโทษแกผถกลงโทษท5งหมดถวายเปนพระราชกศล หลงจากสนทรภออกจากคกกเดนทางไปหาบดาท�เมองแกลง จงหวดระยอง การเดนทางคร5 งน5 สนทรภไดแตง นราศเมองแกลง พรรณนาสภาพการเดนทางตางๆ เอาไวโดยละเอยด และลงทายเร�องวา แตงมาใหแกแมจน "เปนขนหมากม�งมตรพสมย"[8] ในนราศไดบนทกสมณศกดN ของบดาของสนทรภไวดวยวา เปน "พระครธรรมรงษ" เจาอาวาสวดปากร�า กลบจากเมองแกลงคราวน5 สนทรภจงไดแมจนเปนภรรยา

แตกลบจากเมองแกลงเพยงไมนาน สนทรภตองตดตามพระองคเจาปฐมวงศในฐานะมหาดเลก ตามเสดจไปในงานพธมาฆบชา ท� อ.พระพทธบาท จ.สระบร เม�อป พ.ศ. 2350 สนทรภไดแตง นราศพระบาท พรรณนาเหตการณในการเดนทางคราวน5ดวย

สนทรภกบแมจนมบตรดวยกน 1 คน ช�อหนพด ไดอยในความอปการะของเจาครอกทองอย สวนหนมสาวท5งสองมเร�องระหองระแหงกนเสมอ จนภายหลงกเลกรากนไป

หลงจาก นราศพระบาท ท�สนทรภแตงในป พ.ศ. 2350 ไมปรากฏผลงานใดๆ ของสนทรภอกเลยจนกระท�งเขารบราชการในป พ.ศ. 2359

กวราชสานก

สนทรภไดเขารบราชการในกรมพระอาลกษณเม�อ พ.ศ. 2359 ในรชสมยรชกาลท� 2 มลเหตในการไดเขารบราชการน5 ไมปรากฏแนชด แตสนนษฐานวาอาจแตงโคลงกลอนไดเปนท�พอพระทย ทราบถงพระเนตรพระกรรณจงทรงเรยกเขารบราชการ แนวคดหน�งวาสนทรภเปนผ แตงกลอนในบตรสนเทห ซ�งปรากฏชกชมอยในเวลาน5น[9] อกแนวคดหน�งสบเน�องจาก "ชวงเวลาท�หายไป" ของสนทรภ ซ�งนาจะใชวชากลอนทามาหากนเปนท�รจกเล�องช�ออย ชะรอยจะเปนเหตใหถกเรยกเขารบราชการกได[3]

เม�อแรกสนทรภรบราชการเปนอาลกษณปลายแถว มหนาท�เฝาเวลาทรงพระอกษรเพ�อคอยรบใช แตมเหตใหไดแสดงฝมอกลอนของตว เม�อพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงแตงกลอนบทละครในเร�อง "รามเกยรตN " ตดขดไมมผใดตอกลอนไดตองพระราชหฤทย จงโปรดใหสนทรภทดลองแตง ปรากฏวาแตงไดดเปนท�พอพระทย จงทรงพระกรณาฯ เล�อนใหเปน ขนสนทรโวหาร การตอกลอนของสนทรภคราวน5 เปนท�รจกท�วไป เน�องจากปรากฏรายละเอยดอยในพระนพนธ ชวตและงานของสนทรภ ของสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ บทกลอนในรามเกยรตN ท�สนทรภไดแตงในคราวน5นคอ ตอนนางสดาผกคอตาย และตอนศกสบขนสบรถ ฉากบรรยายรถศกของทศกณฐ[9] สนทรภไดเล�อนยศเปน หลวงสนทรโวหาร ในเวลาตอมา[10] ไดรบพระราชทานบานหลวงอยท�ทาชาง ใกลกบวงทาพระ และมตาแหนงเขาเฝาเปนประจา คอยถวายความเหนเก�ยวกบพระราชนพนธและพระนพนธวรรณคดเร�องตางๆ รวมถงไดรวมในกจการฟ5 นฟศลปวฒนธรรมชวงตนกรงรตนโกสนทร โดยเปนหน�งในคณะรวมแตง ขนชางขนแผน ข5นใหม

ระหวางรบราชการ สนทรภตองโทษจาคกเพราะถกอทธรณวาเมาสราทารายญาตผใหญ แตจาคกไดไมนานกโปรดพระราชทานอภยโทษ เลากนวาเน�องจากพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยทรงตดขดบทพระราชนพนธเร�องสงขทอง ไมมใครแตงไดตองพระทย[11] ภายหลงพนโทษ สนทรภไดเปนพระอาจารยถวายอกษรสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาอาภรณ พระราชโอรสในรชกาลท� 2 เช�อวาสนทรภแตงเร�อง สวสดรกษา ในระหวางเวลาน5

ในระหวางรบราชการอยน5 สนทรภแตงงานใหมกบแมน�ม มบตรดวยกนหน�งคน ช�อพอตาบ

ออกบวช (ชวงตกยาก)

กฏวดเทพธดารามท�สนทรภบวชเชน พระอภยมณ ฯลฯ ท�ทานเกบซอนไวใตเพดานหลงคา

สนทรภรบราชการอยเพยง นภาลยเสดจสวรรคต หลงจากน5นสนทรภกออกบวช แตจะไดลาออกจากราชการกอนออกบวชหรอไมยงไมปรากฏแนชด แมจะไมปรากฏโดยตรงวาสนทรภไดรบพระบรมราชปถมภจากราชสานกใหมในพระบาทสมเดจพระน�งเกลาเจาอยหววงศพระองคอ�นอยเสมอ เชน ป พและเจาฟาปR ว พระโอรสในเจาฟากณฑลทพยวดนอกจากน5นยงไดอยในพระอปถมภของซ�งปรากฏเน5อความในงานเขยนของสนทรภบางเร�องวา สนทรภแตงเร�อง หไตรภพ ถวาย

สนทรภบวชอยเปนเวลา ในงานเขยนของทานไดแก วดเลยบบางช5นส�อใหทราบวา ในบางป ภกษภเคยตองเรรอนไมมท�จาพรรษาบางเหมอนกน ผลจากการท�ภกษภเดนทางธดงคไปท�ตางๆ ท�วประเทศ ปรากฏผลงานเปนนรเช�อวานาจะยงมนราศท�คนไมพบอกเปนจานวนมาก

งานเขยนช5นสดทายท�ภกษภแตงไวกอนลาสกขาบท คอ พรรษาอยท�วดเทพธดาราม พ.ศ

ชวงปลายของชวต

ท�สนทรภบวชจาพรรษา เปนสถานท�คนพบวรรณกรรมท�ทรงคณคามากมายทานเกบซอนไวใตเพดานหลงคากฏของทาน

สนทรภรบราชการอยเพยง 8 ป เม�อถงป พ.ศ. 2367 พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยเสดจสวรรคต หลงจากน5นสนทรภกออกบวช แตจะไดลาออกจากราชการกอนออกบวชหรอไมยงไมปรากฏแนชด แมจะไมปรากฏโดยตรงวาสนทรภไดรบพระบรมราชปถมภจากราช

พระบาทสมเดจพระน�งเกลาเจาอยหว แตกไดรบพระอปถมภจากพระบรมวงศานวงศพระองคอ�นอยเสมอ เชน ป พ.ศ. 2372 สนทรภไดเปนพระอาจารยถวายอกษร

เจาฟากณฑลทพยวด ปรากฏความอยใน เพลงยาวถวายโอวาทนอกจากน5นยงไดอยในพระอปถมภของพระองคเจาลกขณานคณ และกรมหม�นอปสรสดาเทพซ�งปรากฏเน5อความในงานเขยนของสนทรภบางเร�องวา สนทรภแตงเร�อง พระอภยมณ

วชอยเปนเวลา 18 ป ระหวางน5นไดยายไปอยวดตางๆ หลายแหง เทาท�พบระบวดเลยบ วดแจง วดโพธN วดมหาธาต และวดเทพธดาราม

บางช5นส�อใหทราบวา ในบางป ภกษภเคยตองเรรอนไมมท�จาพรรษาบางเหมอนกน ผลจากการท�ภกษภเดนทางธดงคไปท�ตางๆ ท�วประเทศ ปรากฏผลงานเปนนราศเร�องตางๆ มากมาย และเช�อวานาจะยงมนราศท�คนไมพบอกเปนจานวนมาก

งานเขยนช5นสดทายท�ภกษภแตงไวกอนลาสกขาบท คอ ราพนพลาป โดยแตงขณะจาศ. 2385

เปนสถานท�คนพบวรรณกรรมท�ทรงคณคามากมาย

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยเสดจสวรรคต หลงจากน5นสนทรภกออกบวช แตจะไดลาออกจากราชการกอนออกบวชหรอไมยงไมปรากฏแนชด แมจะไมปรากฏโดยตรงวาสนทรภไดรบพระบรมราชปถมภจากราช

แตกไดรบพระอปถมภจากพระบรมวงศานสนทรภไดเปนพระอาจารยถวายอกษรเจาฟากลาง

เพลงยาวถวายโอวาท กรมหม�นอปสรสดาเทพ

พระอภยมณ และ สง

ป ระหวางน5นไดยายไปอยวดตางๆ หลายแหง เทาท�พบระบวดเทพธดาราม งานเขยน

บางช5นส�อใหทราบวา ในบางป ภกษภเคยตองเรรอนไมมท�จาพรรษาบางเหมอนกน ผลจากการาศเร�องตางๆ มากมาย และ

โดยแตงขณะจา

ป พ.ศ. 2385 ภกษภจาพรรษาอยท�วดเทพธดาราม คนหน�งหลบฝนเหนเทพยดาจะมารบตวไป เม�อต�นข5นคดวาตนถงฆาตจะตองตายแลว จงประพนธเร�อง ราพนพลาป พรรณนาถงความฝนและเลาเร�องราวตางๆ ท�ไดประสบมาในชวต หลงจากน5นกลาสกขาบทเพ�อเตรยมตวจะตาย ขณะน5นสนทรภมอายได 56 ป

หลงจากลาสกขาบท สนทรภไดรบพระอปถมภจากเจาฟานอย หรอสมเดจเจาฟาจฑามณ กรมขนอศเรศรงสรรค รบราชการสนองพระเดชพระคณทางดานงานวรรณคด สนทรภแตง เสภาพระราชพงศาวดาร บทเหกลอมพระบรรทม และบทละครเร�อง อภยนราช ถวาย รวมถงยงแตงเร�อง พระอภยมณ ถวายใหกรมหม�นอปสรสดาเทพดวย เม�อถงป พ.ศ. 2394 พระบาทสมเดจพระน�งเกลาเจาอยหวเสดจสวรรคต เจาฟามงกฎเสดจข5นครองราชยเปนพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว และทรงสถาปนาเจาฟานอยข5นเปน พระบาทสมเดจพระป� นเกลาเจาอยหว สนทรภจงไดรบแตงต5งเปนเจากรมอาลกษณฝายพระราชวงบวร มบรรดาศกดN เปน พระสนทรโวหาร ชวงระหวางเวลาน5 สนทรภไดแตงนราศเพ�มอก 2 เร�อง คอ นราศพระประธม และ นราศเมองเพชร

สนทรภพานกอยในเขตพระราชวงเดม ใกลหอน�งของพระยามนเทยรบาล (บว) มหองสวนตวเปนหองพกก5นเฟ5 ยมท�เรยกช�อกนวา "หองสนทรภ" เช�อวาสนทรภพานกอยท�น�ตราบจนส5นชวต เม�อป พ.ศ. 2398 สรรวมอายได 69 ป

ทายาท

สนทรภมบตรชายสามคน คอพอพด เกดจากภรรยาคนแรกคอแมจน พอตาบ เกดจากภรรยาคนท�สองคอแมน�ม และพอนล เกดจากภรรยาท�ช�อแมมวง นอกจากน5ปรากฏช�อบตรบญธรรมอกสองคน ช�อพอกล�น และพอชบ

พอพดน5 เปนลกรก ไดตดสอยหอยตามสนทรภอยเสมอ เม�อคร5 งสนทรภออกบวช พอพดกออกบวชดวย เม�อสนทรภไดมารบราชการกบเจาฟานอย พอพดกมาพานกอยดวยเชนกนพอตาบน5นปรากฏวาไดเปนกวมช�ออยพอสมควรเม�อถงรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงตราพระราชบญญตนามสกลข5น ตระกลของสนทรภไดใชนามสกลตอมาวา ภเรอหงส เร�องนามสกลของสนทรภน5 ก.ศ.ร. กหลาบ เคยเขยนไวในหนงสอสยามประเภท อางถงผ

ถอนามสกล ภเรอหงส ท�ไดรบบาเหนจจากหมอสมทเปนคาพมพหนงสอเร�อง พระอภยมณ[3][14] แตหนงสอของ ก.ศ.ร. กหลาบ ไมเปนท�ยอมรบของราชสานก ดวยปรากฏอยบอยคร5 งวามกเขยนเร�องก เร�องนามสกลของสนทรภจงพลอยไมไดรบการเช�อถอไปดวย จนกระท�ง ศจ.ผะอบ โปษะกฤษณะ ยนยนความขอน5 เน�องจากเคยไดพบกบหลานปของพอพดมาดวยตนเอง

อปนสยและทศนคต

อปนสย

ตาราโหราศาสตรผกดวงชะตาวนเกดของสนทรภไวเปนดวงประเทยบ พรอมคาอธบายขางใตดวงชะตาวา "สนทรภ อาลกษณข5 เมา" เหตน5 จงเปนท�กลาวขานกนเสมอมาวา สนทรภน5 ข5เหลานก ในงานเขยนของสนทรภเองกปรากฏบรรยายถงความมนเมาอยหลายคร5 ง แมจะดเหมอนวา สนทรภเองกรวาการมนเมาสราเปนส�งไมด ไดเขยนตกเตอนผอานอยในงานเขยนเสมอการด�มสราของสนทรภอาจเปนการด�มเพ�อสงสรรคและเพ�อสรางอารมณศลปน ดวยปรากฏวาเรอนสนทรภมกเปนท�ครกคร5นร�นเรงกบหมเพ�อนฝงอยเสมอ นอกจากน5ยงเลากนวา เวลาท�สนทรภกร� มๆ แลวอาจสามารถบอกกลอนใหเสมยนถงสองคนจดตามแทบไมทน เม�อออกบวช สนทรภเหนจะตองพยายามเอาชนะใจตวเองใหได ซ�งในทายท�สดกสามารถทาได

สนทรภมกเปรยบการเมาเหลากบการเมารก ชวตรกของสนทรภดจะไมสมหวงเทาท�ควร หลงจากแยกทางกบแมจน สนทรภไดภรรยาคนท�สองช�อแมน�ม นอกจากน5แลวยงปรากฏช�อหญงสาวมากหนาหลายตาท�สนทรภพรรณนาถง เม�อเดนทางไปถงหยอมยานมช�อเสยงคลองจองกบหญงสาวเหลาน5น นกวจารณหลายคนจงบรรยายลกษณะนสยของสนทรภวาเปนคนเจาช และบางยงวาความเจาชน5 เองท�ทาใหตองหยารางกบแมจน ความขอน5 เปนจรงเพยงไรไมปรากฏ ขนวจตรมาตราเคยคนช�อสตรท�เขามาเก�ยวพนกบสนทรภในงานประพนธตางๆ ของทาน ไดช�อออกมากวา 12 ช�อ คอ จน พลบ แชม แกว น�ม มวง นอย นกนอย กล�น ง5ว สข ลกจนทน และอ�นๆ อก ทวาสนทรภเองเคยปรารภถงการพรรณนาถงหญงสาวในบทประพนธของตนวา เปนไปเพ�อใหไดอรรถรสในงานประพนธเทาน5น จะถอเปนจรงเปนจงมไดอยางไรกด การบรรยายความโศกเศราและอาภพในความรกของสนทรภปรากฏอยในงานเขยนนราศของทานแทบทกเร�อง สตรในดวงใจท�ทานราพนถงอยเสมอกคอแมจน ซ�งเปนรกคร5 งแรกท�คงไมอาจลมเลอนได แตนาจะมความรกใครกบหญงอ�นอยบางประปราย และคงไมมจดจบท�ดนก ใน นราศ

พระประธม ซ�งทานประพนธไวเม�อมอายกวา 60 ปแลว สนทรภไดอธษฐานไมขอพบกบหญงท5งสตยอกตอไป

อปนสยสาคญอกประการหน�งของสนทรภคอ มความอหงการและม�นใจในความสามารถของตนเปนอยางสง ลกษณะนสยขอน5ทาใหนกวจารณใชในการพจารณางานประพนธซ�งยงเปนท�เคลอบแคลงอยวา เปนผลงานของสนทรภหรอไม ความอหงการของสนทรภแสดงออกมาอยางชดเจนอยในงานเขยนหลายชด และถอเปนวรรคทองของสนทรภดวย เชน

อยางหมอมฉนอนท�ดและช�ว ถงลบตวแตกช�อเขาลอฉาว

เปนอาลกษณนกเลงทาเพลงยาว เขมรลาวลอเล�องถงเมองนคร[18]

หรออกบทหน�งคอ

หน�งขอฝากปากคาทาหนงสอ ใหสบช�อช�วฟาสธาสถาน

สนทราอาลกษณเจาจกรพาฬ พระทรงสารศรเศวตเกศกญชร[19]

เร�องความอหงการของสนทรภน5 เลากนวาในบางคราวสนทรภขอแกบทพระนพนธของกรมหม�นเจษฎาบดนทรตอหนาพระท�น�งโดยไมมการไวหนา ดวยถอวาตนเปนกวท�ปรกษา กลาแมกระท�งตอกลอนหยอกลอกบพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย โดยท�ไมทรงถอโกรธ แตกลบมทฐของกวท�จะเอาชนะสนทรภใหไดการแกกลอนหนาพระท�น�งน5อาจเปนเหตหน�งท�ทาใหสนทรภลวงเกนตอกรมหม�นเจษฎาบดนทรโดยไมไดต5งใจ และอาจเปนสาเหตหน�งท�ทาใหสนทรภตดสนใจออกบวชหลงส5นแผนดนรชกาลท� 2 แลวกเปนได

ทศนคต

สนทรภใหความสาคญกบการศกษาอยางมาก และตอกย 5าเร�องการศกษาในวรรณคดหลายๆ เร�อง เชน ขนแผนสอนพลายงามวา "ลกผชายลายมอน-นคอยศ เจาจงอตสาหทาสม0าเสมยน"หรอท�พระฤๅษสอนสดสาครวา "รส0งไรไมสรวชา รรกษาตวรอดเปนยอดด"โดยท�สนทรภเองกเปนผสนใจใฝศกษาหาความร และมความรกวางขวางอยางย�ง เช�อวาสนทรภนาจะรวมอยในกลมขาราชการหวกาวหนาในยคสมยน5น ท�นยมวชาความรแบบตะวนตก ภาษาองกฤษ ตลอดกระท�งแนวคดยคใหมท�ใหความสาคญกบสตรมากข5นกวาเดม ส�งท�สะทอนแนวความคดของ

สนทรภออกมามากท�สดคองานเขยนเร�อง พระอภยมณ ซ�งโครงเร�องมความเปนสากลมากย�งกวาวรรณคดไทยเร�องอ�นๆ ตวละครมความหลากหลายทางเช5อชาต ตวละครเอกเชนพระอภยมณกบสนสมทรยงสามารถพดภาษาตางประเทศไดหลายภาษา นอกจากน5ยงเปนวรรณคดท�ตวละครฝายหญงมบทบาททางการเมองอยางสง เชนนางสวรรณมาลและนางละเวงวณฬาท�สามารถเปนเจาครองเมองไดเอง นางวาลท�เปนถงท�ปรกษากองทพ และนางเสาวคนธท�กลาหาญถงกบหนงานววาหท�ตนไมปรารถนา อนผดจากนางในวรรณคดไทยตามประเพณท�เคยมมา

ลกษณะความคดแบบหวกาวหนาเชนน5ทาให นธ เอยวศรวงศ เรยกสมญาสนทรภวาเปน "มหากวกระฎมพ" ซ�งแสดงถงชนช5นใหมท�เกดข5นในสมยรตนโกสนทร เม�อทรพยสนเงนทองเร�มมความสาคญมากข5นนอกเหนอไปจากยศถาบรรดาศกดN งานเขยนเชงนราศของสนทรภหลายเร�องสะทอนแนวคดดานเศรษฐกจ รวมถงวจารณการทางานของขาราชการท�ทจรตคดสนบน ท5งยงมแนวคดเก�ยวกบบทบาทความสาคญของสตรมากย�งข5นดวย ไมเคล ไรทเหนวางานเขยนเร�อง พระอภยมณ ของสนทรภ เปนการคว �าคตความเช�อและคานยมในมหากาพยโดยส5นเชง โดยท�ตวละครเอกไมไดมความเปน "วรบรษ" อยางสมบรณแบบ ทวาในตวละครทกๆ ตวกลบมความดและความเลวในแงมมตางๆ ปะปนกนไป

อยางไรกด ในทามกลางงานประพนธอนแหวกแนวล5ายคล5าสมยของสนทรภ ความจงรกภกดของสนทรภตอพระราชวงศ โดยเฉพาะอยางย�งตอพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย กยงสงล5าเปนลนพนอยางไมมวนจางหายไปแมในวาระสดทาย สนทรภราพนถงพระมหากรณาธคณหลายคร5 งในงานเขยนเร�องตางๆ ของทาน ในงานประพนธเร�อง นราศพระประธม ซ�งสนทรภประพนธหลงจากลาสกขาบท และมอายกวา 60 ปแลว สนทรภเรยกตนเองวาเปน "สนทราอาลกษณเจาจกรพาฬ พระทรงสารศรเศวตเกศกญชร" กลาวคอเปนอาลกษณของ "พระเจาชางเผอก" อนเปนพระสมญญานามของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยสนทรภไดแสดงจตเจตนาในความจงรกภกดอยางไมเส�อมคลาย ปรากฏใน นราศภเขาทอง ความวา "จะสรางพรตอตสาหสงบญถวาย ประพฤตฝายสมถะท-งวสา เปนส0งของฉลองคณมลกา ขอเปนขาเคยงพระบาททกชาตไป"

ความรและทกษะ

เม�อพจารณาจากผลงานตางๆ ของสนทรภ ไมวาจะเปนงานเขยนนราศหรอกลอนนยาย สนทรภมกแทรกสภาษต คาพงเพย คาเปรยบเทยบตางๆ ทาใหทราบวาสนทรภน5 ไดอานหนงสอมามาก จนสามารถนาเร�องราวตางๆ ท�ตนทราบมาแทรกเขาไปในผลงานไดอยางแนบเนยน เน5อหาหลายสวนในงานเขยนเร�อง พระอภยมณ ทาใหทราบวา สนทรภมความรอบรแตกฉานในสมดภาพไตรภม ท5งเกรดเลกเกรดนอยท�นามาดดแปลงประดษฐเขาไวในทองเร�อง เชน การเรยกช�อปลาทะเลแปลกๆ และการกลาวถงตราพระราหนอกจากน5ยงมความรอบรในวรรณคดประเทศตางๆ เชน จน อาหรบ แขก ไทย ชวา เปนตน นกวชาการโดยมากเหนพองกนวา สนทรภไดรบอทธพลจากวรรณคดจนเร�อง ไซฮ�น สามกก วรรณคดอาหรบ เชน อาหรบราตร รวมถงเกรดคมภรไบเบล เร�องของหมอสอนศาสนา ตานานเมองแอตแลนตส ซ�งสะทอนใหเหนอทธพลเหลาน5อยในผลงานเร�อง พระอภยมณ มากท�สด

สนทรภยงมความรดานดาราศาสตร หรอการดดาว โดยท�สมพนธกบความรดานโหราศาสตร ดวยปรากฏวาสนทรภเอยถงช�อดวงดาวตางๆ ดวยภาษาโหร เชน ดาวเรอไชยหรอดาวสาเภาทอง ดาวธง ดาวโลง ดาวกา ดาวหามผ ท5งยงบรรยายถงคาทานายโบร�าโบราณเชน "แมนดาวกามาใกลในมนษย จะมวยมดมรณาเปนหาโหง" ดงน5 เปนตน

การท�สนทรภมความรอบรมากมายและรอบดานเชนน5 สนนษฐานวาสนทรภนาจะสามารถเขาถงแหลงขอมลดานเอกสารสาคญซ�งมอยเปนจานวนคอนขางนอยเน�องจากเปนชวงหลงการเสยกรงศรอยธยาไมนาน ท5งน5 เน�องมาจากตาแหนงหนาท�การงานของสนทรภน�นเอง นอกจากน5การท�สนทรภมแนวคดสมยใหมแบบตะวนตก จนไดสมญาวาเปน "มหากวกระฎมพ" ยอมมความเปนไปไดท�สนทรภซ� งมพ5นอปนสยใจคอกวางขวางชอบคบคนมาก นาจะไดรจกมกจ�กบชาวตางประเทศและพอคาชาวตะวนตก ปราโมทย ทศนาสวรรณ เหนวาบางทสนทรภอาจจะพดภาษาองกฤษไดกเปนได อนเปนท�มาของการท�พระอภยมณและสนสมทรสามารถพดภาษาตางประเทศไดหลายภาษา รวมถงเร�องราวโพนทะเลและช�อดนแดนตางๆ ท�เหลานกเดนเรอนาจะเลาใหสนทรภฟง

แตไมวาสนทรภจะไดรบขอมลโพนทะเลจากเหลาสหายของเขาหรอไม สนทรภกยงพรรณนาถงเร�องล5ายคล5าสมยมากมายท�แสดงถงจนตนาการของเขาเอง อนเปนส�งท�ยงไมไดปรากฏหรอสาเรจข5นในยคสมยน5น เชน ในผลงานเร�อง พระอภยมณ มเรอเดนสมทรขนาดใหญ

ท�สามารถปลกตกปลกสวนไวบนเรอได นางละเวงมหบเสยงท�เลนไดเอง (ดวยไฟฟา) หรอเรอสะเทนน5าสะเทนบกของพราหมณโมรา สนทรภไดรบยกยองวาเปนจนตกวท�มช�อเสยงผหน�งแหงยคสมย ปรากฏเน5อความยนยนอยในหนงสอ ประวตสนทรภ ของพระยาปรยตธรรมธาดา (แพ ตาละลกษมณ) ความวา "...ในแผนดนพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยน5น ฝายจนตกวมช0อคอหมายเอาสมเดจพระพทธเจาอยหวเปนประธานแลว มทานท�ไดรเร�องราวในทางน5กลาววาพระองคมเอตทคคสาวกในการสโมสรกาพยกลอนโคลงฉณทอย ๖ นาย คอ พระบาทสมเดจพระน�งเกลาฯ ๑ ทานสนทรภ ๑ นายทรงใจภกดN ๑ พระยาพจนาพมล (วนรตทองอย) ๑ กรมขนศรสนทร ๑ พระนายไวย ๑ ภายหลงเปนพระยากรง (ช�อเผอก) ๑ ในหกทานน5แล ไดรบตนประชนแขงขนกนอยเสมอ..."

ทกษะอกประการหน�งของสนทรภไดแก ความเช�ยวชานาญในการเลอกใชถอยคาอยางเหมาะสมเพ�อใชพรรณนาเน5อความในกวนพนธของตน โดยเฉพาะในงานประพนธประเภทนราศ ทาใหผอานแลเหนภาพหรอไดยนเสยงราวกบไดรวมเดนทางไปกบผประพนธดวย สนทรภยงมไหวพรบปฏภาณในการประพนธ กลาวไดวาไมเคยจนถอยคาท�จะใช เลาวาคร5 งหน�งเม�อภกษภออกจารกจอดเรออย มชาวบานนาภตตาหารจะมาถวาย แตวาคาถวายไมเปน ภกษภจงสอนชาวบานใหวาคาถวายเปนกลอนตามส�งของท�จะถวายวา "อมสมงรมฝ0ง อมงปลารา กงแหงแตงกวา อกปลาดกยาง ชอมะกอกดอกมะปราง เน-อยางยามะดน ขาวสกคอนขน น-ามนขวดหน0ง น-าผ -งคร0 งโถ สมโอแชอ0ม ทบทมสองผล เปนยอดกศล สงฆสสะ เทม"

อนวา "กว" น5นแบงไดเปน 4 จาพวก คอ จนตกว ผแตงโดยความคดของตน สตกว ผแตงตามท�ไดยนไดฟงมา อรรถกว ผแตงตามเหตการณท�เกดข5นจรง และ ปฏภาณกว ผมความสามารถใชปฏภาณแตงกลอนสด เม�อพจารณาจากความรและทกษะท5งปวงของสนทรภ อาจลงความเหนไดวา สนทรภเปนมหากวเอกท�มความสามารถครบท5ง 4 ประการอยางแทจรง

การสรางวรรณกรรม

งานประพนธวรรณคดในยคกอนหนาสนทรภ คอยคอยธยาตอนปลาย ยงเปนวรรณกรรมสาหรบชนช5นสง ไดแกราชสานกและขนนาง เปนวรรณกรรมท�สรางข5นเพ�อการอานและเพ�อความรหรอพธการ เชน กาพยมหาชาต หรอ พระมาลยคาหลวง ทวางานของสนทรภเปนการปฏวตการสรางวรรณกรรมแหงยครตนโกสนทร คอเปนวรรณกรรมสาหรบคนท�วไป

เปนวรรณกรรมสาหรบการฟงและความบนเทง[22][32] เหนไดจากงานเขยนนราศเร�องแรกคอ นราศเมองแกลง มท�ระบไวในตอนทายของนราศวา แตงมาฝากแมจน รวมถงใน นราศพระบาท และ นราศภเขาทอง ซ�งมถอยคาส�อสารกบผอานอยางชดเจน วรรณกรรมเหลาน5ไมใชวรรณกรรมสาหรบการศกษา และไมใชสาหรบพธการ

สาหรบวรรณกรรมท�สรางข5นโดยหนาท�ตามท�ไดรบพระบรมราชโองการ มปรากฏถงปจจบนไดแก เสภาเร0องขนชางขนแผน ตอน กาเนดพลายงาม ในสมยรชกาลท� 2 และ เสภาพระราชพงศาวดาร ในสมยรชกาลท� 4 สวนท�แตงข5นเพ�อถวายแดองคอปถมภ ไดแก สงหไตรภพ เพลงยาวถวายโอวาท สวสดรกษา บทเหกลอมพระบรรทม และ บทละครเร0อง อภยนราช

งานประพนธของสนทรภเกอบท5งหมดเปนกลอนสภาพ ยกเวน พระไชยสรยา ท�ประพนธเปนกาพย และ นราศสพรรณ ท�ประพนธเปนโคลง ผลงานสวนใหญของสนทรภเกดข5นในขณะตกยาก คอเม�อออกบวชเปนภกษและเดนทางจารกไปท�วประเทศ สนทรภนาจะไดบนทกการเดนทางของตนเอาไวเปนนราศตางๆ จานวนมาก แตหลงเหลอปรากฏมาถงปจจบนเพยง 9 เร�องเทาน5น เพราะงานเขยนสวนใหญของสนทรภถกปลวกทาลายไปเสยเกอบหมดเม�อคร5 งจาพรรษาอยท�วดเทพธดาราม

แนวทางการประพนธ

สนทรภชานาญงานประพนธประเภทกลอนสภาพอยางวเศษ ไดรเร�มการใชกลอนสภาพมาแตงกลอนนทาน โดยม โคบตร เปนเร�องแรก ซ�งแตเดมมากลอนนทานเทาท�ปรากฏมาแตคร5 งกรงศรอยธยาลวนแตเปนกลอนกาพยท5งส5นนายเจอ สตะเวทน ไดกลาวยกยองสนทรภในการรเร�มใชกลอนสภาพบรรยายเร�องราวเปนนทานวา "ทานสนทรภ ไดเร�มศกราชใหมแหงการกวของเมองไทย โดยสรางโคบตรข5นดวยกลอนสภาพ นบต5งแตเดมมา เร�องนทานมกเขยนเปนลลต ฉนท หรอกาพย สนทรภเปนคนแรกท�เสนอศลปะของกลอนสภาพ ในการสรางนทานประโลมโลก และกเปนผลสาเรจ โคบตรกลายเปนวรรณกรรมแบบฉบบท�นกแตงกลอนท5งหลายถอเปนคร นบไดวา โคบตรมสวนสาคญย�งในประวตวรรณคดของชาตไทย"

สนทรภยงไดปฏวตขนบการประพนธนราศดวย ดวยแตเดมมาขนบการเขยนนราศยงนยมเขยนเปนโคลง ลกษณะการประพนธแบบเพลงยาว (คอการประพนธกลอน) ยงไมเรยกวา

นราศ แมนราศรบพมาท�ทาดนแดง เดมกเรยกวาเปนเพลงยาวจดหมายเหต มาเปล�ยนการเรยกเปนนราศในช5นหลง สนทรภเปนผรเร�มการแตงกลอนนราศเปนคนแรกและทาใหกลอนนราศเปนท�นยมแพรหลาย โดยการนารปแบบของเพลงยาวจดหมายเหตมาผสมกบคาประพนธประเภทกาสรวล กลวธการประพนธท�พรรณนาความระหวางเสนการเดนทางกบประสบการณตางๆ ในชวตกเปนลกษณะเฉพาะของสนทรภ ซ�งผอ�นจะประพนธในแนวทางเดยวกนน5 ใหไดใจความไพเราะและจบใจเทาสนทรภกยงยาก มใชแตเพยงฝมอกลอนเทาน5น ทวาประสบการณของผประพนธจะเทยบกบสนทรภกมได ดวยเหตน5กลอนนราศของสนทรภจงโดดเดนเปนท�รจกย�งกวากลอนนราศของผใด และเปนตนแบบของการแตงนราศในเวลาตอมา

อยางไรกด นอกเหนอจากงานกลอน สนทรภกมงานประพนธในรปแบบอ�นอก เชน พระไชยสรยา ท�ประพนธเปนกาพยท5งหมด ประกอบดวยกาพยยาน กาพยฉบง และกาพยสรางคนางค สวน นราศสพรรณ เปนนราศเพยงเร�องเดยวท�แตงเปนโคลง ชะรอยจะแตงเพ�อลบคาสบประมาทวาแตงไดแตเพยงกลอน แตการแตงโคลงคงจะไมถนด เพราะไมปรากฏวาสนทรภแตงกวนพนธเร�องอ�นใดดวยโคลงอก

วรรณกรรมอนเปนท�เคลอบแคลง

ในอดตเคยมความเขาใจกนวา สนทรภเปนผแตง นราศพระแทนดงรงแตตอมา ธนต อยโพธN ผเช�ยวชาญวรรณคดไทยและอดตอธบดกรมศลปากร ไดแสดงหลกฐานพเคราะหวาสานวนการแตงนราศพระแทนดงรง ไมนาจะใชของสนทรภ เม�อพจารณาประกอบกบเน5อความ เปรยบเทยบกบเหตการณในชวตของสนทรภ และกระบวนสานวนกลอนแลว จงสรปไดวา ผ แตงนราศพระแทนดงรง คอ นายม หรอ เสมยนม หม�นพรหมสมพกสร ผแตงนราศถลาง

วรรณกรรมอกช5นหน�งท�คาดวาไมใชฝมอแตงของสนทรภ คอ สภาษตสอนหญง แตนาจะเปนผลงานของนายภ จลละภมร ซ�งเปนศษย เน�องจากงานเขยนของสนทรภฉบบอ�นๆ ไมเคยข5นตนดวยการไหวคร ซ�งแตกตางจากสภาษตสอนหญงฉบบน5

นอกจากน5ยงมวรรณกรรมอ�นๆ ท�สงสยวาอาจจะเปนผลงานของสนทรภ ไดแก เพลงยาวสภาษตโลกนต ตารายาอฐกาล (ตาราบอกฤกษยามเดนทาง) สบนนมตคากลอน และตาราเศษนาร

การตพมพ เผยแพร และดดแปลงผลงาน

ในยคสมยของสนทรภ การเผยแพรงานเขยนจะเปนไปไดโดยการคดลอกสมดไทย ซ�งผ คดลอกจายคาเร�องใหแกผประพนธ ดงท�สมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพไดสนนษฐานไววา สนทรภแตงเร�อง พระอภยมณ ขายเพ�อเล5ยงชพดงน5 จงปรากฏงานเขยนของสนทรภท�เปนฉบบคดลอกปรากฏตามท�ตางๆ หลายแหง จนกระท�งถงชวงวยชราของสนทรภ การพมพจงเร�มเขามายงประเทศไทย โดยมสมเดจฯ เจาฟามงกฎทรงใหการสนบสนน โรงพมพในยคแรกเปนโรงพมพหลวง ตพมพหนงสอราชการเทาน5น สวนโรงพมพท�พมพหนงสอท�วไปเร�มข5นในชวงตนพทธศตวรรษท� 25 (ต5งแต พ.ศ. 2401 เปนตนไป)

โรงพมพของหมอสมทท�บางคอแหลม เปนผนาผลงานของสนทรภไปตพมพเปนคร5 งแรกเม�อ พ.ศ. 2413 คอเร�อง พระอภยมณ ซ�งเปนท�นยมอยางสง ขายดมากจนหมอสมทสามารถทารายไดสงขนาดสรางตกเปนของตวเองได หลงจากน5นหมอสมทและเจาของโรงพมพอ�นๆ กพากนหาผลงานเร�องอ�นของสนทรภมาตพมพจาหนายซ5 าอกหลายคร5 ง ผลงานของสนทรภไดตพมพในสมยรชกาลท� 5 จนหมดทกเร�องแสดงถงความนยมเปนอยางมาก สาหรบเสภาเร�อง พระราชพงศาวดาร กบ เพลงยาวถวายโอวาท ไดตพมพเทาท�จากนได เพราะตนฉบบสญหาย จนกระท�งตอมาไดตนฉบบครบบรบรณจงพมพใหมตลอดเร�องในสมยรชกาลท� 6

การแปลผลงานเปนภาษาอ�น

ผลงานของสนทรภไดรบการแปลเปนภาษาตาง ๆ ดงน5

• ภาษาไทยถ�นเหนอ : พญาพรหมโวหาร กวเอกของลานนาแปล พระอภยมณคากลอน เปนคาวซอตามความประสงคของเจาแมทพเกสร แตไมจบเร�อง ถงแคตอนท�ศรสวรรณอภเษกกบนางเกษรา

• ภาษาเขมร : ผลงานของสนทรภท�แปลเปนภาษาเขมรมสามเร�องคอ o พระอภยมณ ไมปรากฏช�อผแปล แปลถงแคตอนท�นางผเส5อสมทรลกพระอภย

มณไปไวในถ5าเทาน5น o ลกษณวงศ แปลโดย ออกญาปญญาธบด (แยม) o สภาษตสอนหญง หรอสภาษตฉบบสตร แปลโดย ออกญาสตตนตปรชา (อนทร)

• ภาษาองกฤษ : พระวรวงศเธอ พระองคเจาเปรมบรฉตรภาษาองกฤษท5งเร�อง เม�อป

งานดดแปลง

ดเพ0มท0 พระอภยมณ#การดดแปลงไปยงส0ออ0น

ใบปดภาพยนตรการตน "สดสาคร

ละคร

มการนากลอนนทานเร�อง เปล�ยนช�อเปน สงหไกรภพ โดยเปนละครโทรทศนแนวจกร ๆ วงศ ๆ และละครเพลงรวมสมยโดยภทราวดเธยเตอร นอกจากน5 มเร�อง มาดดแปลง ตอนท�นยมนามาดดแปลงมากท�สดคอ เร�องของ

ลกษณวงศ ยงไดนาไปแสดงเปนละครนอก โดยศนยศตะวนตก จงหวดสพรรณบร ในป พ

ภาพยนตร

พระวรวงศเธอ พระองคเจาเปรมบรฉตร ทรงแปลเร�อง ภาษาองกฤษท5งเร�อง เม�อป พ.ศ. 2495

การดดแปลงไปยงส0ออ0น

สดสาคร" ของ ปยต เงากระจาง

มการนากลอนนทานเร�อง สงหไตรภพ มาดดแปลงเปนละครหลายคร5 ง โดยมากมกโดยเปนละครโทรทศนแนวจกร ๆ วงศ ๆ และละครเพลงรวมสมย

นอกจากน5 มเร�อง ลกษณวงศ และพระอภยมณ ท�มการนาเน5อหาบางสวนมาดดแปลง ตอนท�นยมนามาดดแปลงมากท�สดคอ เร�องของสดสาคร

ยงไดนาไปแสดงเปนละครนอก โดยศนยศลปวฒนธรรมแหงชาตภาคตะวนตก จงหวดสพรรณบร ในป พ.ศ. 2552 มกาหนดการแสดงหลายรอบในเดอนพฤศจกายน

ทรงแปลเร�อง พระอภยมณ เปน

มาดดแปลงเปนละครหลายคร5 ง โดยมากมกโดยเปนละครโทรทศนแนวจกร ๆ วงศ ๆ และละครเพลงรวมสมย

ท�มการนาเน5อหาบางสวน

ลปวฒนธรรมแหงชาตภาคมกาหนดการแสดงหลายรอบในเดอนพฤศจกายน

• พ.ศ. 2509 ภาพยนตร พระอภยมณ ฉบบของ ครรงส ทศนพยคฆ นาแสดงโดย มตร ชยบญชา - เพชรา เชาวราษฎร

• พ.ศ. 2522 ภาพยนตรการตน "สดสาคร" ผลงานสรางของ ปยต เงากระจาง • พ.ศ. 2545 ภาพยนตร พระอภยมณ ผลตโดย ซอฟตแวร ซพพลายส อนเตอรเนช�ลแนล

กากบโดย ชลท ศรวรรณา จบความต5งแตเร�มเร�อง ไปจนถงตอน นางเงอกพาพระอภยมณหนจากนางผเส5อสมทร และพระอภยมณเปาป� สงหารนาง

• พ.ศ. 2549 โมโนฟลม ไดสรางภาพยนตรจากเร�อง พระอภยมณ เร�อง สดสาคร โดยจบความต5งแตกาเนดสดสาคร จนส5นสดท�การเดนทางออกจากเมองการะเวกเพ�อตดตามหาพระอภยมณ

• พ.ศ. 2549 ภาพยนตรการตน เร�อง สงหไกรภพ ความยาว 40 นาท

เพลง

บทประพนธจากเร�อง พระอภยมณ ตอน พระอภยมณเก5ยวนางละเวง ไดนาไปดดแปลงเลกนอยกลายเปนเพลง "คาม�นสญญา" ประพนธทานองโดย สรพล แสงเอก บนทกเสยงคร5 งแรกโดย ปรชา บญยเกยรต ใจความดงน5

ถงมวยดนส5นฟามหาสมทร ไมส5นสดความรกสมครสมาน

แมอยในใตหลาสธาธาร ขอพบพานพศวาสไมคลาดคลา

แมเน5อเยนเปนหวงมหรรณพ พ�ขอพบศรสวสดN เปนมจฉา

แมเปนบวตวพ�เปนภมรา เชยผกาโกสมปทมทอง

แมเปนถ5าอาไพใครเปนหงส จะรอนลงสงสเปนคสอง

ขอตดตามทรามสงวนนวลละออง เปนคครองพศวาสทกชาตไป...

อกเพลงหน�งคอเพลง "รสตาล" ของครเอ5อ สนทรสนาน คารองโดยสรพล โทณะวนก ซ�งใชนามปากกาวา วงสนต ไดแรงบนดาลใจจากบทกลอนของสนทรภ เร�อง นราศพระบาท เน5อหาดงน5

เจาของตาลรกหวานข5นปนตน เพราะด5นดนอยากล5มชมรสหวาน

คร5นไดรสสดสาวจากจาวตาล ยอมซาบซานหวานซ5 งตรงถงทรวง

ไหนจะยอมใหเจาหลนลงเจบอก เพราะอยากวกข5นล5นชมของหวง

อนรสตาลหวานละมายคลายพมพวง พ�เจบทรวงช5าอกเหมอนตกตาล...

หนงสอและการตน

งานเขยนของสนทรภโดยเฉพาะกลอนนทานเร�อง พระอภยมณ จะถกนามาเรยบเรยงเขยนใหมโดยนกเขยนจานวนมาก เชน พระอภยมณฉบบรอยแกว ของเปรมเสร หรอหนงสอการตน อภยมณซากา อกเร�องหน�งท�มการนามาสรางใหมเปนหนงสอการตนคอ สงหไตรภพ ในหนงสอ ศกอศจรรยสงหไกรภพ ท�เขยนใหมเปนการตนแนวมงงะ

ช�อเสยงและคาวจารณ

สนทรภนบเปนผมบทบาทสาคญในการสรางวรรณคดประเภทรอยกรอง หรอ "กลอน" ใหเปนท�นยมแพรหลาย ท5งยงวางจงหวะวธในการประพนธแบบใหมใหแกการแตงกลอนสภาพดวย เนาวรตน พงษไพบลย กวรตนโกสนทร ยกยองความสามารถของสนทรภวา "พระคณครศกดN สทธN คดสรางสรรค ครสรางคาแปดคาใหสาคญ"

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงพระนพนธไวในหนงสอ "ประวตสนทรภ" วาดวยเกยรตคณของสนทรภวา "ถาจะลองใหเลอกกวไทยบรรดาท�มช�อเสยงปรากฏมาในพงศาวดารคดเอาแตท�วเศษสดเพยง 5 คน ใครๆ เลอกกเหนจะเอาช�อสนทรภไวในกวหาคนน5นดวย"]เปล5อง ณ นคร ไดรวบรวมประวตวรรณคดไทยในยคสมยตางๆ นบแตสมยสโขทยไปจนถงสมยรฐธรรมนญ (คอสมยปจจบนในเวลาท�ประพนธ) โดยไดยกยองวา "สมยพทธเลศหลาเปนจดยอดแหงวรรณคดประเภทกาพยกลอน ตอจากสมยน5ระดบแหงกาพยกลอนกต �าลงทกท จนอาจกลาวไดวา เราไมมหวงอกแลวท�จะไดคากลอนอยางเสภาเร�องขนชางขนแผน และเร�องพระอภยมณ" โดยท�ในสมยดงกลาวมสนทรภเปน "บรมครทางกลอนแปดและกวเอก" ซ�งสรางผลงานอนเปนท�รจกและนยมแพรหลายในหมประชาชน ท5งน5 เน�องจากกวนพนธในยคกอนมกเปนคาฉนทหรอลลตซ�งประชาชนเขาไมถง สนทรภไดปฏวตงานกวนพนธ

และสรางขนบการแตงกลอนแบบใหมข5นมา จนเปนท�เรยกกนท�วไปวา "กลอนตลาด" เพราะเปนท�นยมอยางมากในหมชาวบานน�นเอง

นธ เอยวศรวงศ เหนวา สนทรภนาจะเปนผมอทธพลอยางมากในสงคมกระฎมพชวงตนรตนโกสนทร กระฎมพเหลาน5ลวนเปนผเสพผลงานของสนทรภ และเหนสาเหตหน�งท�ผลงานของสนทรภไดรบการตอบรบเปนอยางดเพราะสอดคลองกบความคดความเช�อของผอานน�นเอง

นอกเหนอจากความนยมในหมประชาชนชาวสยาม ช�อเสยงของสนทรภยงแพรไปไกลย�งกวากวใดๆ ใน เพลงยาวถวายโอวาท สนทรภกลาวถงตวเองวา

"อยางหมอมฉนอนท�ดและช�ว ถงลบตวแตกช�อเขาลอฉาว เปนอาลกษณนกเลงทาเพลงยาว เขมรลาวลอเล�องถงเมองนคร"[18]

ขอความน5ทาใหทราบวา ช�อเสยงของสนทรภเล�องลอไปไกลนอกเขตราชอาณาจกรไทย แตไปถงอาณาจกรเขมรและเมองนครศรธรรมราชทเดยว

คณวเศษแหงความเปนกวของสนทรภจงอยในระดบกวเอกของชาต ศจ.เจอ สตะเวทน เอยถงสนทรภโดยเปรยบเทยบกบกวเอกของประเทศตางๆ วา "สนทรภมศลปะไมแพลามาตน ฮโก หรอบลซคแหงฝร�งเศส... มจตใจและวญญาณสง อาจจะเทาเฮเนเลนอ แหงเยอรมน หรอลโอปารด และมนโซนแหงอตาล"[7] สนทรภยงไดรบยกยองวาเปน "เชกสเปยรแหงประเทศไทย"[1] งานวจยทนฟลไบรท-เฮยส ของคาเรน แอนน แฮมลตน ไดเปรยบเทยบสนทรภเสมอนหน�งเชกสเปยรหรอชอเซอรแหงวงการวรรณกรรมไทย[45]

เกยรตคณและอนสรณ

บคคลสาคญของโลก (ดานวรรณกรรม)

ป พ.ศ. 2529 ในโอกาสครบรอบวนเกด 200 ปของสนทรภ องคการยเนสโกไดประกาศใหสนทรภ เปนบคคลสาคญของโลกทางดานวรรณกรรม นบเปนชาวไทยคนท� 5 และเปนสามญชนชาวไทยคนแรกท�ไดรบเกยรตน5 ในปน5น สมาคมภาษาและหนงสอแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภจงไดจดพมพเผยแพรหนงสอ "อนสรณสนทรภ 200 ป" และมการจดต5ง

สถาบนสนทรภข5นเพ�อสงเสรมกจกรรมเก�ยวกบการเผยแพรชวตและผลงานของสนทรภใหเปนท�รจกกนอยางกวางขวางมากย�งข5

อนสาวรยและหนป5 น

อนสาวรยสนทรภท� วดศรสดาราม

อนสาวรยสนทรภแหงแรก สรางข5นท� ตบดาของสนทรภ โดยวางศลาฤกษเม�อวนท� การเสยชวตของสนทรภ และมพธเปดอยางเปนทางการเม�อวนท� ภายในอนสาวรยมหนป5 นของสนทรภ และตวละครในวรรณคดเร�องเอกของทานคอ มณ ท�ดานหนาอนสาวรยม หมดกว

สถาบนสนทรภข5นเพ�อสงเสรมกจกรรมเก�ยวกบการเผยแพรชวตและผลงานของสนทรภใหเปนท�รจกกนอยางกวางขวางมากย�งข5น

อนสาวรยสนทรภ จ.ระยอง

วดศรสดาราม

แหงแรก สรางข5นท� ต.กร�า อ.แกลง จ.ระยอง ซ�งเปนบานเกดของทานบดาของสนทรภ โดยวางศลาฤกษเม�อวนท� 30 ธนวาคม พ.ศ. 2498 อนเปนปท�ครบรอบ

ตของสนทรภ และมพธเปดอยางเปนทางการเม�อวนท� 25 พฤษภาคม พภายในอนสาวรยมหนป5 นของสนทรภ และตวละครในวรรณคดเร�องเอกของทานคอ

หมดกว หมดท� 24 ปกอย[46]

สถาบนสนทรภข5นเพ�อสงเสรมกจกรรมเก�ยวกบการเผยแพรชวตและผลงานของสนทรภใหเปน

ซ�งเปนบานเกดของทานอนเปนปท�ครบรอบ 100 ปพฤษภาคม พ.ศ. 2513

ภายในอนสาวรยมหนป5 นของสนทรภ และตวละครในวรรณคดเร�องเอกของทานคอ พระอภย

ยงมอนสาวรยสนทรภท�จงหวดอ�นๆ อก ไดแก ท�ทาน5าหลงวดพลบพลาชย ตาบลคลองกระแชง อาเภอเมองเพชรบร จงหวดเพชรบร ซ�งเปนจดท�สนทรภไดเคยมาตามนราศเมองเพชร อนเปนนราศเร�องสดทายของทาน และเช�อวาเพชรบรเปนบานเกดของมารดาของทานดวย[47] อนสาวรยอกแหงหน�งต5งอยท�วดศรสดาราม เน�องจากเปนสถานท�ท�เช�อวาทานไดเลาเรยนเขยนอานเม�อวยเยาวท�น� นอกจากน5 มรปป5 นหนข5ผ5งสนทรภ ตลอดจนหนข5ผ5งในวรรณคดเร�อง พระอภยมณ จดแสดงท�พพธภณฑหนข5ผ5งไทย จงหวดนครปฐม

พพธภณฑ

กฏสนทรภ หรอพพธภณฑสนทรภ ต5งอยท�วดเทพธดาราม ถ.มหาไชย กรงเทพฯ เปนอาคารซ�งปรบปรงจากกฏท�สนทรภเคยอาศยอยเม�อคร5 งจาพรรษาอยท�น� [48] ปจจบนเปนท�ต5งของสมาคมนกกลอนแหงประเทศไทย และมการจดกจกรรมวนสนทรภเปนประจาทกป

วนสนทรภ

หลงจากองคการยเนสโกไดประกาศยกยองใหสนทรภเปนผมผลงานดเดนทางวฒนธรรมระดบโลกเม�อป พ.ศ. 2529 ตอมาในป พ.ศ. 2530 นายเสวตร เป� ยมพงศสานต อดตรองนายกรฐมนตร ไดจดต5งสถาบนสนทรภข5น และกาหนดใหวนท� 26 มถนายนของทกป เปน วนสนทรภ[49] นบแตน5นทกๆ ปเม�อถงวนสนทรภ จะมการจดงานราลกถงสนทรภตามสถานท�ตางๆ เชน ท�พพธภณฑสนทรภ วดเทพธดาราม และท�จงหวดระยอง (ซ�งมกจดพรอมงานเทศกาลผลไมจงหวดระยอง) รวมถงการประกวดแตงกลอน ประกวดคาขวญ และการจดนทรรศการเก�ยวกบสนทรภในโรงเรยนตางๆ ท�วประเทศ

รายช�อผลงาน

งานประพนธของสนทรภเทาท�มการคนพบในปจจบนมปรากฏอยเพยงจานวนหน�ง และสญหายไปอกเปนจานวนมาก ถงกระน5นตามจานวนเทาท�คนพบกถอวามปรมาณคอนขางมาก เรยกไดวา สนทรภเปน "นกเลงกลอน" ท�สามารถแตงกลอนไดรวดเรวหาตวจบยาก ผลงานของสนทรภเทาท�คนพบในปจจบนมดงตอไปน5

นราศ

• นราศเมองแกลง (พ.ศ. 2349) - แตงเม�อหลงพนโทษจากคก และเดนทางไปหาพอท�เมองแกลง

• นราศพระบาท (พ.ศ. 2350) - แตงหลงจากกลบจากเมองแกลง และตองตามเสดจพระองคเจาปฐมวงศไปนมสการรอยพระพทธบาทท�จงหวดสระบรในวนมาฆบชา

• นราศภเขาทอง (ประมาณ พ.ศ. 2371) - แตงโดยสมมตวา เณรหนพด เปนผแตง ไปนมสการพระเจดยภเขาทองท�จงหวดอยธยา

• นราศสพรรณ (ประมาณ พ.ศ. 2374) - แตงเม�อคร5 งยงบวชอย และไปคนหายาอายวฒนะท�จงหวดสพรรณบร เปนผลงานเร�องเดยวของสนทรภท�แตงเปนโคลง

• นราศวดเจาฟา (ประมาณ พ.ศ. 2375) - แตงเม�อคร5 งยงบวชอย และไปคนหายาอายวฒนะตามลายแทงท�วดเจาฟาอากาศ (ไมปรากฏวาท�จรงคอวดใด) ท�จงหวดอยธยา

• นราศอเหนา (ไมปรากฏ, คาดวาเปนสมยรชกาลท� 3) - แตงเปนเน5อเร�องอเหนาราพนถงนางบษบา

• ราพนพลาป (พ.ศ. 2385) - แตงเม�อคร5 งจาพรรษาอยท�วดเทพธดาราม แลวเกดฝนรายวาชะตาขาด จงบนทกความฝนพรอมราพนความอาภพของตวไวเปน "ราพนพลาป" จากน5นจงลาสกขาบท

• นราศพระประธม (พ.ศ. 2385) - เช�อวาแตงเม�อหลงจากลาสกขาบทและเขารบราชการในพระบาทสมเดจพระป� นเกลาเจาอยหว ไปนมสการพระประธมเจดย (หรอพระปฐมเจดย) ท�เมองนครชยศร

• นราศเมองเพชร (พ.ศ. 2388) - แตงเม�อเขารบราชการในพระบาทสมเดจพระป� นเกลาเจาอยหว เช�อวาไปธระราชการอยางใดอยางหน�ง นราศเร�องน5 มฉบบคนพบเน5อหาเพ�มเตมซ�ง อ.ลอม เพงแกว เช�อวา บรรพบรษฝายมารดาของสนทรภเปนชาวเมองเพชรบร

นทาน

• โคบตร : เช�อวาเปนงานประพนธช5นแรกของสนทรภ[9] เปนเร�องราวของ "โคบตร" ซ�งเปนโอรสของพระอาทตยกบนางอปสร แตเตบโตข5นมาดวยการเล5ยงดของนางราชสห

• พระอภยมณ : คาดวาเร�มประพนธในสมยรชกาลท� 2 และแตงๆ หยดๆ เร�อยมาจนถงสมยรชกาลท� 4 เปนผลงานช5นเอกของสนทรภ ไดรบยกยองจากวรรณคดสโมสรใหเปนสดยอดวรรณคดไทยประเภทกลอนนทาน

• พระไชยสรยา : เปนนทานท�สนทรภแตงดวยฉนทลกษณประเภทกาพยหลายชนด ไดแก กาพยยาน 11 กาพยฉบง 16 และกาพยสรางคนางค 28 เปนนทานสาหรบสอนอาน เน5อหาเรยงลาดบความงายไปยาก จากแม ก กา แมกน กง กก กด กบ กม และเกย เช�อวาแตงข5นประมาณ พ.ศ. 2383 - 2385

• ลกษณวงศ : เปนนทานแนวจกรๆ วงศๆ ท�นาโครงเร�องมาจากนทานพ5นบาน แตมตอนจบท�แตกตางไปจากนทานท�วไปเพราะไมไดจบดวยความสข แตจบดวยงานสมโภชศพนางทพเกสร ชายาของลกษณวงศท�ส5นชวตดวยการส�งประหารของลกษณวงศเอง

• สงหไกรภพ : เช�อวาเร�มประพนธเม�อคร5 งถวายอกษรแดเจาฟาอาภรณ ภายหลงจงแตงถวายกรมหม�นอปสรสดาเทพ และนาจะหยดแตงหลงจากกรมหม�นอปสรสดาเทพส5นพระชนม สงหไตรภพเปนตวละครเอกท�แตกตางจากตวพระในเร�องอ�นๆ เน�องจากเปนคนรกเดยวใจเดยว

สภาษต

• สวสดรกษา : คาดวาประพนธในสมยรชกาลท� 2 ขณะเปนพระอาจารยถวายอกษรแดเจาฟาอาภรณ

• เพลงยาวถวายโอวาท : คาดวาประพนธในสมยรชกาลท� 3 ขณะเปนพระอาจารยถวายอกษรแดเจาฟากลางและเจาฟาปR ว

• สภาษตสอนหญง : เปนหน�งในผลงานซ�งยงเปนท�เคลอบแคลงวา สนทรภเปนผประพนธจรงหรอไม

บทละคร

มการประพนธไวเพยงเร�องเดยวคอ อภยนราช ซ�งเขยนข5นในสมยรชกาลท� 4 เพ�อถวายพระองคเจาดวงประภา พระธดาในพระบาทสมเดจพระป� นเกลาเจาอยหว

บทเสภา

• ขนชางขนแผน • เสภาพระราชพงศาวดาร

บทเหกลอมพระบรรทม

นาจะแตงข5นสาหรบใชขบกลอมหมอมเจาในพระองคเจาลกขณานคณ กบพระเจาลกยาเธอในพระบาทสมเดจพระป� นเกลาเจาอยหว[7] เทาท�พบม 4 เร�องคอ

• เหเร�องพระอภยมณ

บรรณานกรม

จากวกพเดย สารานกรมเสร “ประวตสนทรภ เม�อวนท� 8 มถนายน 2554 www.th.wikipedia.org/wiki/สนทรภ วนท� 20 มถนายน พ.ศ. 2554