stabilizacja trendu · do ewidencji wpisanych zostało ok. 756 tys. oświadczeń. dotyczyły one...
TRANSCRIPT
Migracje z Ukrainy do Polskistabilizacja trendu
Marta jaroszewicz
Migracje z Ukrainy do PolskiStabilizacja trendu
Marta jaroszewicz
WarSzaWaPaŹdzierniK 2018
© copyright by Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia / centre for eastern Studies
redaKcja MerYtOrYcznaadam eberhardt
redaKcjaHalina Kowalczyk
WSPÓŁPraca Małgorzata zarębska, anna Łabuszewska
WYKreSYWojciech Mańkowski, Piotr bogdański
OPracOWanie graficzne Para-bucH
zdjĘcie na OKŁadceOleksandr berezko/Shutterstock.com
SKŁadgroupMedia
WYdaWcaośrodek studiów Wschodnich im. Marka karpia centre for eastern Studies
ul. Koszykowa 6a, Warszawatel.: + 48 /22/ 525 80 00fax: + 48 /22/ 525 80 40osw.waw.pl
iSbn 978-83-65827-29-6
Spis treści
TEZY /5
I. GlobalnY fEnomEn, alE cZY STałY? /6
II. miGracja Z UkrainY w świETlE nowYch ZaSad ZaTrUdniania cUdZoZiEmców /9
III. ZaSobY miGracYjnE /11
IV. miGracja do PolSki w świETlE badań UkraińSkich /13
V. innE krajE docElowE UkraińSkiEj miGracji /16
VI. PErSPEkTYwY /18
5
RA
PO
RT
OSW
10/
2018
TEZY
• Wzmożona fala migracyjna z Ukrainy do Polski, która rozpoczęła sięw2014roku,zaczynapowoliwyhamowywać.Migracjatamanadalgłównieczasowycharakteritrudnoocenić,wjakimstopniumożesięprzekształcićwformęosiedleńczą.Zapewnezupływemczasuobecnycyrkulacyjnymodelprzestanieprzyciągaćnoweosoby.PolskapozostajejednakgłównymkrajemUE,wktórympracująUkraińcy,cowynikazszereguprzewagkonkurencyjnych: rozbudowanych sieci migracyjnych oraz liberalnej procedury legalizacji pobytu i pracy (na krótki okres). Ponadto, mimo że płaceosiąganeprzezmigrantówwPolscesąniewysokiewporównaniuzkrajamizachodniejczęściUE,niskiekosztyżyciapozwalająnaregularnetransferyfinansowenaUkrainę.
• ZewzględunaprzeważającyczasowycharaktermigracjitrudnooszacowaćdokładnąliczbęukraińskichmigrantówprzebywającychwPolsce.WedługdanychMinisterstwaPracy,RodzinyiPolitykiSpołecznej(MRPiPS)1,liczbaobywateliUkrainy,posiadających31grudnia2017rokuważneoświadczeniaozamiarzezatrudnieniacudzoziemca,wynosiła517 tys.osób,aposiadającychzezwolenienapracę–208tys.Dotegonależydodaćliczącąokoło100tys.grupęobywateliUkrainy,którzyprzebywająwPolscenastałeiniepotrzebujązezwolenianapracęlubteżstudiująalboprzebywająwPolscez innych przyczyn niż zawodowe. W sumie daje to liczbę około 900 tys.migrantówzUkrainyprzebywającychwPolscepodkoniec2017roku.Podkoniec2018rokuliczbytebędąnajprawdopodobniejmniejszezewzględunawprowadzenienowychzasadzatrudnianiacudzoziemców,któreurealniająskalęlegalnegozatrudnieniamigrantów.
• KrajesąsiedzkiewograniczonysposóbzaczęłyotwieraćswojerynkipracydlaobywateliUkrainy,wtymCzechypoprzezzwiększeniekwotydlamigrantówpracowniczych,aWęgryprzezwprowadzenieułatwionejprocedury uzyskania obywatelstwa. Jedynie w Niemczech Ukraińcy nadalstanowiąmarginalnągrupęcudzoziemską.DalszyszybkiwzrostmigracjizUkrainyuniemożliwiajądramatycznasytuacjademograficznategokraju,problemynalokalnychrynkachpracynazachodniejUkrainieikurczącesięzasobyosóbwwiekuprodukcyjnym.
1 AutorkadziękujeMinisterstwuRodziny,PracyiPolitykiSpołecznej,DepartamentowiRynkuPracy,zaudostępnionestatystyki.
6
RA
PO
RT
OSW
10/
2018
I. GlobalnY fEnomEn, alE cZY sTałY?
Według najnowszego International Migration Outlook 2018, publikowanegocorocznie przez OECD, w 2017 roku Polska stała się globalnym liderem, jeślichodzionapływcudzoziemskiej,sezonowej,krótkoterminowejsiłyroboczej(większymniżStanyZjednoczone)2.Jesttootylenietypowe,żePolskanigdynie była krajem imigracyjnym i nadal pozostaje krajem emigracji. Obecnynapływ migrantów krótkoterminowych był możliwy dzięki specyficznemuzetknięciu się czynników przyciągających (bardzo liberalny system zatrudniania cudzoziemców w Polsce nastawiony na jeden kierunek geograficzny:krajePartnerstwaWschodniego–PW)zczynnikamiwypychającymi:sytuacją szokową, jaka nastąpiła na Ukrainie po wybuchu wojny i załamaniu gospodarczymwlatach2014–2015.PonadtowzwiązkuzrosyjskąagresjąwielumigrantówukraińskichopuściłoRosjęnarzeczPolski.Ważnymiczynnikamiprzyciągającymi obywateli Ukrainy do Polski są również: niskie koszty podróży, możliwość utrzymywania więzi z rodziną na Ukrainie, rozbudowanesiecimigracyjne,atakżepodobieństwajęzykoweibliskośćkulturowa.Dlategoteżjednymzokreśleń,jakienadanoobecnejfalimigracyjnejzUkrainydoPolski, jesttermin„lokalnamobilność”,oznaczającyspecyficznysystemczęstychikrótkoterminowychprzyjazdówzarobkowychdoPolskiprzyjednoczesnymograniczaniuwydatkówwkrajuprzebywaniaikoncentrowaniuswojejaktywnościżyciowejnaUkrainie,podczasgdymigracjawklasycznymrozumieniuzakładastałązmianęcentrumdziałalnościżyciowej.Tenkonglomeratczynnikówzaowocowałzauważalnymglobalnieboomemwsektorzemigracjikrótkoterminowej.
Największy napływ Ukraińców do Polski (objawiający się w liczbie wydanychoświadczeńuprawniającychdopracykrótkoterminowej3orazzezwoleńnapracę)odnotowanowlatach2014–2016,kiedytotempowzrostuliczbywydawanychdokumentówrosłookilkadziesiąt,aczęstoi100%rocznie.Jednakw2017roku,wporównaniuz2016,odnotowanojużmniejszy,choćnadal
2 International Migration Outlook 2018,OECD, https://read.oecdilibrary.org/socialissuesmigrationhealth/internationalmigrationoutlook2018_migr_outlook2018en#page1
3 Od2008rokuwPolsceobowiązujetzw.systemoświadczeń,namocyktóregoobywatel/kaUkrainychcący/apracowaćczasowo(tj.przezokresnieprzekraczający6miesięcywciągukolejnych12miesięcy)wPolscejestzwolniony/azkoniecznościuzyskiwaniazezwolenianapracę.Wystarczy,żebędzieposiadaćoświadczenieozamiarzepowierzeniapracyzarejestrowaneprzezprzyszłegopracodawcęwpowiatowymurzędziepracy,apracabędziewykonywananapodstawiepisemnejumowynawarunkachokreślonychwoświadczeniu.Liczbaoświadczeńnierównasięliczbiemigrantów.Jednaosobamożemiećkilkaoświadczeń.
7
RA
PO
RT
OSW
10/
2018
znaczący– 40procentowy wzrost liczbywydanych oświadczeń zezwalającychnapracękrótkoterminową(wzrostz1,3mlndo1,8mln,zob.Wykres1).Niecowiększywzrostwidocznybyłwprzypadku liczbywydanychzezwoleńnapracę, jednaknastąpiłozatrzymanierosnącegoodpięciulatudziałuobywateliUkrainywśródcudzoziemców,którymwydawanesązezwolenianapracęwPolsce(Wykres2)4.Zapewne2018rokprzyniesiedalszezahamowanie tempa wzrostu, jednak ze względu na istotne zmiany w przepisachprawnych dane te będą trudne do porównania ze statystykami z lat wcześniejszych(oczymponiżej).
Wykres 1. Liczba oświadczeń o zamiarze powierzenia pracy wydanych obywatelom Ukrainy w latach 2013–2017
0
500
1000
1500
2000
2013 2014 2015 2016 2017
[tys. oświadczeń]
217,571
372,346
762,700
1262,845
1714,891
Źródło: MinisterstwoRodziny,PracyiPolitykiSpołecznej
4 DaneMinisterstwaRodziny,PracyiPolitykiSpołecznej.
8
RA
PO
RT
OSW
10/
2018
Wykres 2. Liczba zezwoleń na pracę wydanych obywatelom Ukrainy w latach 2013–2017
0
50
100
150
200
2013 2014 2015 2016 2017
[tys. zezwoleń]
20,416 20,945
50,465
103,208
192,547
Źródło: MinisterstwoRodziny,PracyiPolitykiSpołecznej
9
RA
PO
RT
OSW
10/
2018
II. mIGracja Z UkraInY w śwIETlE nowYch Zasad ZaTrUdnIanIa cUdZoZIEmców
1stycznia2018rokuweszływżycieznaczącezmianyprawnedotyczącezatrudnianiacudzoziemcówwPolsce.Przedewszystkimzawężonazostałakategoriaprac,któremożnawykonywaćnapodstawieoświadczeniaozamiarzezatrudnieniacudzoziemca.Sątoobecniewszystkieprace,któreniemającharakterusezonowegoimogąbyćwykonywaneprzezobywatelikrajówPWwciągusześciumiesięcywokresie12miesięcy.Zaszłytakżezmianywsystemiewydawaniaoświadczeń:zaczęłabyćpobieranaopłatazaichwydanie;pracodawcamusiteżzawiadomić,czypracownik,któremuwystawiłoświadczenie,podjąłuniegopracę.Wprowadzonotakżenowytypzezwolenianapracę:zezwolenienapracęsezonową,któreuprawniakażdegocudzoziemca(nietylkoobywatelikrajówPW)dopodjęciapracyprzezokresniedłuższyniżdziewięćmiesięcywciąguroku.
Według danych MRPiPS za pierwsze półrocze 2018 roku liczba oświadczeń,które wpłynęły do powiatowych urzędów pracy, wynosiła 820 tys., jednakdo ewidencji wpisanych zostało ok. 756 tys. oświadczeń. Dotyczyły one ok.687tys.cudzoziemców(wtym92%toobywateleUkrainy).Jednakliczbaosób,którerealniepodjęłypracęnapodstawieoświadczeń,byłamniejsza,ponieważzgodniezwprowadzonymsystememweryfikacjiokazałosię,żewprzypadkuokołojednejtrzeciejoświadczeńwpisanychdoewidencjizłożonezostałopowiadomienie o niepodjęciupracy przez cudzoziemca. Ponadto część oświadczeńmogła zostać wydana na późniejszy okres. Oznacza to, że realna liczbaobywateliUkrainypracującychwpierwszejpołowie2018rokunapodstawieoświadczeniaopracęwynosiłaponadpółmiliona.
W tym samym czasie w powiatowych urzędach pracy złożonych zostało ok.157tys.wnioskówozezwolenienapracęsezonową;dotyczyłyoneok.147tys.cudzoziemców (w 98% obywateli Ukrainy). Jednocześnie zezwoleń wydanozaledwie58tys.,cozapewnewynikazfaktu,żejesttonowytypzezwoleniawpraktyceadministracyjnej,zktóregozarównourzędy,jakimigrancimusząnauczyćsiękorzystać.Dokońcaczerwca2018rokuobywatelomUkrainywydanotakżeponad110tys.„klasycznych”zezwoleńnapracę,copokazujeniecowiększyniżwubiegłymrokupoziomzainteresowaniatymtypemzezwolenia.
Noweprzepisyutrudniająporównanieobecnychdanychnatematliczbywydanychoświadczeńztymiwydanymiprzed1stycznia2018roku,dlategożepoprzedniaprocedura(którejnieuzupełnionooodpowiednisystemweryfikacji)
10
RA
PO
RT
OSW
10/
2018
nieświadczyłaoliczbieobywateliUkrainyrealniepracującychwPolsce,alepokazywałaskalęzainteresowaniapodjęciempracy.Interpretacjaiporównanie danych za 2018 rok mogą być trudne także dlatego, że utworzono nowyrodzajzezwolenianapracęsezonową,orazże„nowe”oświadczeniamająróżneokresyważności.Niemniejwstępnaanalizaposiadanychdanychpokazuje,żeliczbawydanychoświadczeńizezwoleńnapracęsezonowąnieprzekraczaliczby wydanych oświadczeń z pierwszej połowy 2017 roku (948 tys.), a jestzdecydowaniemniejsza(ok.600tys.).
11
RA
PO
RT
OSW
10/
2018
III. ZasobY mIGracYjnE
Wydajesię,żewsytuacjidużegopoziomuskomplikowaniazbieranychwPolscetypówdanychadministracyjnychocudzoziemcachnależyposiłkowaćsiędanymiozasobachmigracyjnych(tj.oliczbiemigrantówprzebywającychtuwściśleokreślonymczasie).WedługdanychMRPiPSna31grudnia2017roku,liczbaobywateliUkrainyposiadającychwtymdniuważneoświadczeniaozamiarze zatrudnienia cudzoziemca wynosiła 517 035, a liczba Ukraińców posiadających zezwolenie na pracę – 207 927. Jeśli uwzględni się pewną liczbęobywateliUkrainy,którzyprzebywająwPolsceniewcelachzarobkowychlubniepotrzebujązezwolenianapracę,okażesię,żeszacunkiNarodowegoBankuPolskiegozgrudnia2017rokumówiąceook.900tys.Ukraińców5średnioprzebywającychwPolscewdanymmomenciew2017rokudobrzeoddająskalęukraińskiejmigracji.
DanymiozasobachmigracyjnychposługujesięUrządds.Cudzoziemców.Wedługstanunapołowęsierpnia2018roku,168tys.obywateliUkrainyposiadałodokumentyuprawniającedoczasowegolubstałegopobytuwPolsce6(wtymjednolitezezwolenianapobytipracę,zezwolenianapobytczasowywydanezinnychprzyczynorazzezwolenianapobytstaływydawanem.in.zewzględunaposiadanąKartęPolaka).77%znichprzebywałowPolscenapodstawiezezwolenianapobytczasowy,21%–zezwolenianapobytstały,niespełna3%torezydencidługoterminowiUE.Zezwoleniazwiązanezjednązformochrony(status uchodźcy, ochrona uzupełniająca, pobyt tolerowany, pobyt humanitarny)maokoło850osób7.Danete,wnajwiększymskrócie,niejakoobrazująskalęmigracjidługoterminowejzUkrainydoPolski.
ZapotencjalniebardzowartościowenależyuznaćdaneZakładuUbezpieczeńSpołecznych(ZUS)oliczbiecudzoziemcówodprowadzającychwPolsceskładkinaubezpieczeniezdrowotneiemerytalne.DoniedawnawiększośćobywateliUkrainybyłazatrudnionawPolscenapodstawieumówodzieło(niewymagającychodprowadzaniaskładek),dlategoteżdaneZUSbyłymałomiarodajne,
5 Obywatele Ukrainy pracujący w Polsce. Raport z badania,NarodowyBankPolski,Warszawa2018,https://www.nbp.pl/aktualnosci/wiadomosci_2018/obywateleUkrainypracujacywPolsceraport.pdf
6 Niewłączającwizkrajowychtypu„D”,któreuprawniajądopobytu(kilkupobytów)wPolscedotrzechmiesięcywciąguroku.
7 Informacja o działalności Urzędu w okresie 10.08.2018–16.08.2018,Urządds.Cudzoziemców.
12
RA
PO
RT
OSW
10/
2018
jeślichodziocałośćnapływumigracyjnego.Wedługstanunalipiec2018roku,403tys.UkraińcówbyłoubezpieczonychwZUS8.
Jednymzeźródełinformacjioliczbie,aleprzedewszystkimostrategiachmigracyjnychiwpływiemigracjiukraińskiejnapolskąiukraińskągospodarkę,sądaneNarodowegoBankuPolskiegootransferachfinansowychodmigrantów.Transferytewyniosływ2017roku11,7mldPLN(szerzejzob.Wykres3),zaśwpierwszymkwartale2018roku2,9mld PLN(wzrosto500mlnwporównaniuzanalogicznymokresemubiegłegoroku).Przekazyujmowanewstatystykachmiędzynarodowychtote,któresątransferowanepoprzezbankilubwyspecjalizowanefirmyświadcząceusługifinansowe,natomiast–jakpokazująbadaniaukraińskichmigrantów–zracjicyrkulacyjnościmigracjizarobkisązwykleprzywożoneprzeznichosobiście.DlategoteżnaraziedaneNBPdostarczająnamjedyniebardzowycinkowegoobrazuukraińskiejmigracji.
Wykres 3. Transfery dochodów migrantów w 2017 roku
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
Polacy do Polski
Ukraińcyz Polski
Inni obcokrajowcyz Polski
SALDO
[mld PLN]16,3
-11,7
-1,3
3,3
Źródło: NarodowyBankPolski
8 L.Kostrzewski,A.Rozwadowska,Obcokrajowy ratują ZUS. Składki na ubezpieczenie społeczne płaci już 403 tys. Ukraińców,„GazetaWyborcza”,30.07.2018.
13
RA
PO
RT
OSW
10/
2018
IV. mIGracja do PolskI w śwIETlE badań UkraIńskIch
NoweświatłonaostatniąfalęmigracjizUkrainydoPolskirzuca–pierwszeodczasuwybuchuwojnynaUkrainie–badaniereprezentatywnePaństwowegoKomitetuStatystycznegoUkrainy(PKSU)9natematzewnętrznejmigracjizarobkowej obywateli ukraińskich. Celem badania przeprowadzonego w latach2015–2017byłoprzedewszystkimoszacowanieliczbymigrantówzarobkowychprzebywającychwtymokresiezagranicąorazporównanieuzyskanychdanychzwcześniejszymiwynikamibadańdokonanychwedługtejsamejmetodologii.Wydajesię,żeuzyskanywynik,czyli1,3mlnobywateliUkrainypracującychwciąguostatnichdwóchlatzagranicą,jestraczejniedoszacowany,zwłaszczajeśliporównasięgozdanymipolskimiorazwcześniejszymibadaniami.
Wykres 4. Obywatele Ukrainy pracujący za granicą według wyników badań PKSU z lat: 2008, 2012 i 2017
-1,3
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
1,4
1,6
Obywatele Ukrainypracujący za granicą
W tym w Polsce0,79
1,50
1,200,51
[mln]
Źródło: PaństwowyKomitetStatystycznyUkrainy
Zapewnewynikatozespecyfikimigracjiukraińskiejpo2014roku,którejnajnowsze badanie nie było w stanie uwzględnić. Komitet Statystyczny badał bowiemjedynietychmigrantówzarobkowych,którzypowrócilidoojczyznylubteżrodzinymigrantówpracującychzagranicą.Nieuwzględnionomigracjistałej,gdyzagranicęwyjechałycałerodziny.OszacowanietejgrupynaUkrainiejestszczególnie trudne, gdyżnajprawdopodobniejco najmniej 1 mln Ukraińców(wedługdanychprzekazanychprzezRosjęmińskiejgrupiekontaktowejprzyOBWE,odkwietnia2014rokudolutego2018aż1,7mlnUkraińcówzwróciłosiędowładzrosyjskichzwnioskiemonadaniestatusuuchodźcylubinnejformyochronyoraz
9 Зовнішня Трудова Міграція Населення (за результатами модульного вибіркового обстеження),ДержавнаСлужбаСтатистикиУкраїни,Kijów2018.
14
RA
PO
RT
OSW
10/
2018
zwnioskiemoobywatelstwo)10wyjechałozagranicęzobjętegowojnąDonbasu,asiłąrzeczybadanieniemogłoodbyćsięwwarunkachwojennych.
Mimotonajnowszebadaniedostarczawielecennychinformacji;przedewszystkim pozwala lepiej zrozumieć, skąd obywatele Ukrainy napływają do Polski.Pewnączęśćstanowiąnoweosoby,nieposiadającewcześniejszegodoświadczeniamigracyjnego,nacozresztąwskazujereprezentatywnebadaniemigrantówukraińskichpracującychwsektorzerolnym,przeprowadzoneprzezNarodowyBankPolskiw2017roku11.Zdrugiejstrony,dziękidanymukraińskimporazpierwszy można udowodnić, że pewna część nowych migrantów w Polsce toosoby, które zmieniły kraj docelowy emigracji z Rosji na Polskę. Porównaniebadańz2008,2012oraz2017rokuwyraźniepokazuje,wjakisposóbnastąpiłatareorientacjazRosjidoPolski.W2017rokudoPolskikierowałosię39%badanychmigrantów(w2012roku14,3%),zaśdoRosjiwyjechałopracowaćjużtylko26%badanejzbiorowości(w2012roku43%)(szerzejzob.Wykres5).
Wykres 5. Najbardziej popularne kraje, w których pracują ukraińscy migran-ci, według wyników badań PKSU z 2008, 2012 i 2017 roku
Rosja
201720122008
Polska
Włochy
Czechy
Węgry
Portugalia
0 10 20 30 40 50%
1,6
1,3
1,8
8,0
26,343,2
48,1
2,6
2,93,2
9,411,9
11,313,213,4
14,388,9
12,9
Źródło: PaństwowyKomitetStatystycznyUkrainy
Omawiane badanie potwierdza także i rozwija niektóre prawidłowości uzyskanejużwbadaniachpolskich.M.in.pokazujeono,żewmigracjidoPolski
10 С начала конфликта в Донбассе убежище в РФ попросили 1,7 млнукраинцев,„Российскаягазета”,8.02.2018,https://rg.ru/2018/02/08/snachalakonfliktavdonbasseubezhishchevrfpoprosili17mlnukraincev.html
11 NarodowyBankPolski,op. cit.
15
RA
PO
RT
OSW
10/
2018
przeważają mieszkańcy zachodniej Ukrainy (73,7%), a rozszerzenie obszarugeograficznego, z którego rekrutują się migranci, nastąpiło główniepoprzezwłączenie do procesów migracyjnych centralnej Ukrainy (11%) oraz północy(7,7%)ipołudnia(6,9%),podczasgdyskalamigracjizewschodniejczęścikrajunadal pozostaje bardzo niewielka (0,9%). Badanie potwierdziło także cyrkulacyjnośćikrótkoterminowośćmigracjidoPolski.70%badanychmigrantówprzebywałowPolsceodjednegodosześciumiesięcy,aponad50%odbywałowięcejniżjedenwyjazdwciąguroku.
BadaniepokazałotakżepozytywnywpływliberalnegoprawodawstwaPolskidotyczącego czasowego zatrudnienia cudzoziemców – jedynie 19% ukraińskichrespondentówwskazało,żenieposiadałowPolsceuregulowanegostatusuprawnego(szerzejzob.Wykres6).
Wykres 6. Poziom nieuregulowanej migracji wśród ukraińskich migrantów pracujących za granicą według wyników badania PKSU z 2017 roku
RosjaPolska Włochy Czechy Portugalia
2008 2012 2017
0
10
20
30
40
50
60
26,624,6
19,8
27,0 25,3
56,2
2,4
36,2
19,4 18,817,414,8
29,8
19,7 20,7
Źródło: PaństwowyKomitetStatystycznyUkrainy
Popularność Polski wśród ukraińskich migrantów wynika także w dużymstopniuzogromnejaktywnościfirmpośrednictwapracy,dostępnychniemalwkażdymukraińskimregionie.JesttojedenzdynamiczniejrozwijającychsięsektorówgospodarkizarównowPolsce,jakinaUkrainie.Jakjednakpokazująbadaniamigrantów, jestonnadalzbytsłabouregulowanyikontrolowanyizbytwielumigrantówpadaofiarąnieuczciwychpośredników.
16
RA
PO
RT
OSW
10/
2018
V. InnE krajE docElowE UkraIńskIEj mIGracjI
PodobniejaksektorrolnywPolscestanowipierwszemiejsce,wktórymukraińscymigrancinabywajądoświadczeniamigracyjnego,anastępnieprzenosząsiędoinnychsferzatrudnienia,takteżPolskabywaczęstotraktowanajakopoligon doświadczalny, zktórego podejmowanesąpróby migracji do innychkrajówUE.Badaczeukraińscypodkreślają,żemigracjatazachodziprzypomocypolskichsiecimigracyjnych,wtympolskichpośredników.Wszczególnościwbadaniachczeskichwidaćwyraźnietzw.polskiślad,gdymigranciukraińscywCzechachdeklarują,żeprzyjechalizPolski.Prasaczeskawielokrotniedonosiła o kontrolach legalności zatrudnienia, podczas których ujawnianomigrantówzpolskimioświadczeniamipracodawcyozamiarzezatrudnieniapracownika, które nie upoważniają do pracy w Czechach. Bezpośrednia migracjaukraińskadoCzechjestutrudniona,jakożekrajtenprowadziod2012rokubardzorestrykcyjnąpolitykęmigracyjną,praktyczniezamykającąmożliwościprzybyciadoCzechnowychmigrantówzarobkowych.Pewnymwyłomemwtejpraktycebyłouruchomieniewlipcu2016rokuprogramurządowego „Režim Ukrajina” dla wykwalifikowanych migrantów, w ramach któregopracujewCzechach13,3tys.Ukraińców(wramachkwoty20tys.)12.Ogólniemożnaszacować–wedługstanunakoniecmaja2018roku–żewCzechachlegalniepracujeok.85tys.Ukraińców13.Liczbatanaraziejestniewielka,jednakrząd czeski traktuje uruchomienie obecnego programu kwotowego jako testdlaewentualnejdalejidącejliberalizacjiwprzyszłości.
Krajem,którymożebyćpotencjalnieatrakcyjnydlaukraińskichmigrantów,sątakżeWęgry.StosująonejednakzupełnieinnąniżPolskaiCzechypolitykęmigracyjną. Główną metodą przyciągnięcia migrantów jest zliberalizowanaw 2011 roku polityka przyznawania węgierskiego obywatelstwa osobom poczuwającymsiędowięzietnicznychzpaństwemwęgierskim.Zgodniezdanymizlipca2017roku845tys.mieszkańcówinnychpaństwotrzymałowęgierskieobywatelstwo,a145tys.byłowtrakcieprocedury.Wliczbietejznalazłosięokoło100tys.obywateliUkrainy(główniezzamieszkanegoprzezmniejszość
12 Bilanční TK ke dvěma letům od spuštění vládního Režimu Ukrajina,„HospodářskáKomora”,30.06.2018,https://www.komora.cz/files/uploads/2018/07/20180730_PODKLADY_Re%C5%BEimUkrajina_GRAFY.pdf
13 Według szacunków Czeskiego Urzędu Statystycznego; https://www.czso.cz/documents/10180/67292846/29002717_t301.pdf/6b8699342304416fbaab9e03d980be81?version=1.1
17
RA
PO
RT
OSW
10/
2018
węgierskąZakarpacia)14.Cociekawe,dotychczasrządwęgierskiniezabiegałjednak,bynowonaturalizowaniobywateleprzenosilisięnaWęgry,zamiasttego często korzystali oni z obywatelstwa węgierskiego podczas migracji doinnychpaństwUE.Sytuacjatazaczynasiępowolizmieniać,gdyżWęgryrównieżzaczęłyodnotowywaćniedoborynarynkupracy.
WwielubadaniachprzeprowadzonychprzezfirmyzajmującesiępośrednictwempracywPolscewybrzmiewaobawaprzedodpływemukraińskichpracownikówzPolskidoNiemiec.Naprzykładwedługostatniegobadaniaankietowego,przeprowadzonegoprzezfirmęPersonnelServicewlipcu2018roku,aż60%ukraińskichmigrantówpracującychobecniewPolscechciałobypracowaćwNiemczech15.O ileniechodziozatrudnienienaczarno, tonarazieszansenazmianęustawodawstwamigracyjnegodlaUkraińcówwNiemczechsąniewielkie.Niemcypostawiłysobiewtejchwilizazadanieintegracjęiaktywizację zawodową miliona uchodźców przybyłych na fali kryzysu migracyjnego2015–2016.Zdrugiejstrony,Niemcyostatniozaczęłypracenadnowąpolityką migracyjną, która powinna ułatwić napływ wykwalifikowanej siłyroboczejzkrajówspozaUE,wtympotencjalniezUkrainy.Zadanietojestjednakbardzotrudne,gdyżniemieckieprzepisysąbardzowyśrubowaneinieelastyczneizregułynieuznająnieunijnychdyplomówukończeniawyższychuczelniczyotrzymaniakwalifikacjizawodowych16.
Nowymkrajem,którydotychczasbyłnieobecnynamapieukraińskiejmigracjiwEuropie,jestLitwa.Sątonadalniewielkieliczby,niemniejwciągurokuliczbaobywateliUkrainyposiadającychprawopobytunaLitwiegwałtowniewzrosła.Oilewciągucałego2017rokutakichosóbbyło3,6tys.,otylewpierwszymkwartale2018rokujuż11,3tys.17.
14 J.Toth,The curious case of Hungary: why the naturalisation rate does not always show how inclusive a country is,EuropeanUniversityInstitute,GlobalGovernanceProgramme,http://globalcit.eu/thecuriouscaseofhungarywhythenaturalisationratedoesnotalwaysshowhowinclusiveacountryis/
15 Barometr Imigracji Zarobkowej,PersonnelService,IIpółrocze2018roku,http://personnelservice.pl/en/pressoffice/reports
16 Szerzejzob.2018MEDAMAssessmentReportonAsylumandMigrationPoliciesinEurope,Flexible Solidarity: a comprehensive strategy for asylum and immigration in the EU,2018KielInstitutefortheWorldEconomy.
17 Трудовая миграция в Литву выросло вдвое за счет украинцев,„Экономическаяправда”,21.05.2018,https://www.epravda.com.ua/rus/news/2018/05/21/637005/
18
RA
PO
RT
OSW
10/
2018
VI. PErsPEkTYwY
Wszystkie przedstawione czynniki czynią dalsze przewidywania na tematdynamiki migracji z Ukrainy do Polski niezwykle trudnymi. Nie wiadomo,czywśrednimhoryzoncieczasowym(5–7lat)zostanieutrzymanadynamikamigracjicyrkulacyjnejiczynadalbędzieonaatrakcyjnadlamieszkańcówzachodniejUkrainy.Wkażdymkrajudocelowymzwyklejakaśczęśćmigrantówdecydujesięosiedlićnadłużej.WtejchwilimigracjadługoterminowazUkrainydoPolskitakżerośnie,alewznaczniewolniejszymtempie.Czyteproporcjepomiędzymigracjączasowąadługoterminowązmieniąsię–tozależyodwieluczynników,zarównoodpolskiejpolitykimigracyjnej18,jakteżpolitykmigracyjnychinnychkrajówdocelowych.NarazieniemożnazaobserwowaćzasadniczegoprzeorientowaniageograficznegomigrantówukraińskichzPolskidoinnychkrajówUE,jednakwidaćwyraźnie,żegłównympotencjalnymkonkurentemPolskiwtymzakresiesąCzechy.Dużeznaczeniemateżśredniawielkośćzasobówfinansowych, jakieobywateleUkrainymogązgromadzić,pracującwPolsce.Wtejchwili,m.in.dziękiróżnicomkursowymorazrelatywnieniskimkosztomżyciawPolsce,migracjacyrkulacyjnadoPolskijestopcjązdecydowaniebardziejopłacalnąniżpracanaUkrainieczymigracjaosiedleńcza,którawymagawiększychśrodkównasprowadzenieiutrzymanierodziny.
Wartopamiętać,żenapoziomiemakroobecnafalamigracyjnazUkrainydoPolskijestspołecznąreakcjąnasytuacjęszokową(wybuchkonfliktuzbrojnegoigwałtownepogorszeniesięsytuacjigospodarczej)inienależyjejtraktowaćjakotendencjidługoterminowej.Ukraina,samaborykającasięzpoważnymiproblemamidemograficznymiideficytemnarynkupracy,byćmożejużwkrótceniebędziewstaniezasilaćpolskiegorynkupracy.LiczbaosóbwwiekuprodukcyjnymnaUkrainiesystematyczniemaleje(wedługstanunapołowę2017rokugrupatawynosiła17,2mln19),adotegoUkrainacharakteryzujesięstosunkowowysokimpoziomemzatrudnienialudności(ok.60%populacjiw wieku produkcyjnym, nie wliczając szarej strefy). Według ocen Narodo
18 31lipca2018rokuRadaMinistrówprzyjęładokument„PolitykamigracyjnaPolski–stanobecnyipostulowanedziałania”,którymanacelusformułowaniekierunkówdziałaniaorazsystemowychrozwiązańiwytycznychdlaadministracjipublicznejwzakresiemigracji.NowakoncepcjaprzewidujeuproszczenieprzepisówdotyczącychzasadpobytuipracycudzoziemcówwPolsce,wtympreferencyjnerozwiązaniaprawnewzakresiepobytuipracynaterytoriumRPdlawybranychgrupcudzoziemcóworazopracowanieiwdrożenieskutecznegoprogramuintegracjicudzoziemców.
19 DanePaństwowegoKomitetuStatystycznegoUkrainy.
19
RA
PO
RT
OSW
10/
2018
wegoBankuUkrainy,migracjazarobkowaosiągnęła jużtakwysokipoziom(przy spadającej liczbie ludności), że hamuje wzrost PKB Ukrainy; główniepoprzezbraksiłyroboczejdopracywbudownictwie,przemyśle,rolnictwieitransporcie20.
MARTA JAROSZEWICZ
20 Трудовая миграция тормозит рост экономики — НБУ,„Экономическаяправда”,5.08.2018,https://www.epravda.com.ua/rus/news/2018/08/5/639329/