Meunarodni nauni skup Regionalni razvoj, prostorno planiranje i strateko upravljanje

101

UDK 711.58 UDK 728.1.01

STANOVANJE: TRANSFORMACIJA NAELA MODERNE U SAVREMENOM ARHITEKTONSKOM

KONTEKSTU

Ana arapi 1 Sanja Simonovi

Apstrakt: Modeli konceptualizacije arhitekture stanovanja, posmatrani u rasponu univer-zalne zakonitosti prostornih konstanti moderne i vizuelizacije koja apsorbuje aktuelnost vremena, preispituju mogunosti novih pristupa temi stanovanja. Arhitektura ne kao unapred definisan rezultat, ve kao proces koji je otvoren i evolutivan u svakoj taki projektantskog postupka, postaje transformacija formalnih kategorija moderne planimetrije, pa fenomen stanovanja posmatramo izmeu znaenja forme i koda, tipolokih i topolokih odrednica. Arhitektura stanovanja predstavljena kao medijum reaktivnih mehanizama umesto univer-zalne istine, gradi poligon istraivanja naina uvoenja novog koncepta prostora i vremena u pejza konvencionalno postavljenih prostornih granica. Kljune rei: stambena arhitektura, novi mehanizmi, de-kontekst, de-kompozicija, de-standardizacija, tipo-grafija, mapa, ideogram, kod HOUSING: TRANSFORMATION OF MODERN PRINCIPLES IN ADVANCED ARCHITECTURAL CONTEXT Abstract: Conceptualized housing models, surveyed between general rules of modern space conventions and present time visualisation, reconsider potentials of new housing premises. Architecture not as a result in advance, but a process that is opened and evolvable in any phase of the design method, become a transformation of formal modern planimetry categories, so housing scrutinized here is put between form and code, typological and topological margins. Housing as a medium of reactive mechanisms, rather than a norm, generate a research area based on adaptation process of new space-time concept in conventionaly built and enclosed landscape. Key words: housing, new mechanisms, de-context, de-composition, de-standardisation, typo-graphy, map, ideogram, code

POLAZITE

Horizontalna ekspanzija grada uzrokovana razvojem transporta, fleksibilnom aku-mulacijom kapitala, globalizacijom i zahtevima trita, ponovo aktuelizuje pitanje sistema vrednosti arhitekture stanovanja. Osnovni oblik promene u stvaranju novih stambenih struktura, ostvaruje se kroz samoorganizovanje grada i tokova njegovog

1 Ana arapi, Beograd.

Sanja Simonovi, Beograd; e-mail: sania.simonovic@gmail.com

Tematski zbornik radova 102

razvoja kao slobodnog sistema. U tom smislu, novi pristup temi stanovanja kree se izvan tradicionalnog i modernog poretka, odnosno striktnog planiranja koji se do sada mogao prepoznati.

U kontekstu nove geneze grada, koji `vie nema urbani plan, ve samo grozdastu mapu ivotnih stilova` (Kolhas, 1998) sama aktivnost stanovanja je, vie nego ikada, integrisana sa svim ostalim aktivnostima. U takvim uslovima, oblici planiranja arhitekture stanovanja pretpostavljaju neminovnost odbacivanja svake unapred definisane `pojmovne formalne i fizike kontrole` (Kolhas, 1998).

Ekspanzivni napredak u arhitektonskom projektovanju stambenih struktura na upe-atljiv nain prikazuje energiju koja je potrebna da bi se savladao realni otpor deter-minisanosti same ideje stanovanja, u njenom, do sada, shvaenom obliku pojavnosti.

Modernistiki autorski koncept, postavljen ispred politikog i ekonomskog uticaja, svojim idealistikim pristupom nije bio u mogunosti da odgovori na realnost samog ivota.

Dananji pristup temi stanovanja, u kontekstu preobraaja ukupnog stanja arhitek-ture i urbanizma, ne pronalazi ideju u krajnjem ishodu, ve u svakoj taki projek-tantskog procesa.

Savremeni projektantski metod podrazumeva mogunost planiranja bez definisanja konkretne namere. To je, prema Manuel Gausi (Manuel Gausa) utvrivanje pravila ili strategija koje dozvoljavaju odreene razvojne putanje, a koje su izvan ili iznad predmeta kao takvog. Idejno gledano, ovakav pristup se vie odnosi na manipuli-sanje mehanizmima nego modelima, i navodi nas da prihvatimo rezultate koji su nastali svesnim izbegavanjem unapred definisanih reenja (Gausa, 2002).

U ovakvom kontekstu, projektantski proces se pretvara u set relacija izraenih kroz dijagramske mogunosti, koje otvaraju niz transformisanih relacija izmeu konteksta i koncepta, realnosti i apstrakcije, forme i funkcije, u evolutivnom, generikom i produktivnom smislu. Oslobaanje od ustrojstva, unapred odreene tipologije, sklo-pova i modela artikulacije, dovodi do aktivnijeg uea arhitekte u svakom pojedinanom sluaju.

Ovaj rad, u tom smislu, ima nameru da, referirajui na nekada poznate vrednosti u domenu arhitekture stanovanja, postavi okvir za savremeno tumaenje njihovih meuodnosa, na razliitim prostornim nivoima.

TAKTIKA

Unutar konstruisanih margina harmonijskog totalizma stambene arhitekture moder-ne, nalaze se obrasci literalnih figuracija predodreenih formi ili modela koji se, upuujui na realnost, od nje istovremeno udaljavaju. Nasuprot tome, arhitektura kao proces, ne rezultat (Vicente Guallart, 2003), postaje radikalna kritika formalnih kategorija moderne planimetrije (jednoznane i egzaktne u pogledu procedure i oblika), do procesa koji je nedefinisan (otvoren, promenljiv, apstraktan) i zbog toga vie evolutivan u svojim trajektorijama.

Meunarodni nauni skup Regionalni razvoj, prostorno planiranje i strateko upravljanje

103

Teitu istraivanja rada pripada arhitektura stanovanja kao medijum procesa prevo-enja informacije u formu, kao i mogui naini uvoenja novog koncepta prostora i vremena u pejza konvencionalno postavljenih prostornih granica. Izvan modernog domena apstrakcije, tipolokih granica i tradicionalnih dihotomija, strategija ili taktika ovog istraivanja podrazumeva oslobaanje od referentnih siste-ma, do informacije koja moe biti identifikovana, kodirana, materijalizovana. Arhitektura stanovanja shvaena kao operativni sistem, proces i strategija pre nego logika, formalna estetika i kompozicija, u ovom sluaju predstavlja eksperimentalnu platformu simulacije aktuelnih pitanja i premisa.

DEKONTEKSTUALIZACIJA

Delokalizacijom, tj. apstrahovanjem prostornog konteksta, definiemo nain na koji je arhitektura uslovljena, relativna i podreena konturi okvira, a u kojoj meri je funkcija intenziteta promena.

Arhitektura stanovanja posmatrana u prostoru koji je deteritorijalizovan trenutnou i direktnou relacija, predlae propoziciju umesto pozicije, oblikovati uslove, ne uslovljavati oblikovanje (Tschumi, 2004), kao preduslov stalno promenljivih rela-cija i istovremena kritika strukturalnog kolaa moderne.

Predlog novog oblika interakcije koji omoguava prevazilaenje ikonografskog znaenja, bukvalnih figuracija, predodreenih formi i modela, demonstrira metod deteritorijalizacije iji je krajnji rezultat mapa - elastini model adaptacije (Gausa, 2002), promenljiva u svim pravcima, sloeni sistem mnogih ishodita, suprotno od linijske konture strukturalizma moderne koja se uvek vraa svom poetku.

Tako umesto norme kao regulatora strukture (volumetrijski reen i potvren poredak kolaa Kolina Roua (Colin Rowe) i Freda Kotera (Fred Koetter)), uzimamo u obzir prilagodljive relacije koje se razvijaju simultano tokom vremena (izvedene iz filozofskih determinanti deteritorijalizacije Deleza (Gilles Deleuze) i Gatarija (Felix Guattari)).

Kola kao simulacija formalnih kvaliteta grada, pred imperativom kontinuiteta i sistematine proporcije, nastaje preklapanjem ili nadovezivanjem prostornih obra-zaca, programa i dogaaja, omoguavajui upravljanje formom tokom procesa projektovanja, kao i njegovu grafiku prezentaciju. (Rowe, Koetter, 1988).

Nasuprot tome, deteritorijalizacija proizvodi prostor sainjen iz beskonanog broja pokrenutih segmenata... kompleksni sistem obuhvaen drugim elementom bez stvarnog poetka i kraja. (Deleuze,1993).

Bez obzira da li je oznaena kao rasipanje (Van Berkel i Greg Lin), distribucija (Sten Alen), razmetanje/rasklapanje (Delez) ili disperzija (Hose Antonio Sosa), u svim sluajevima deteritorijalizacija predstavlja dinamiki proces organizacije zas-novan na lokalnoj interakciji izmeu individualnih situacija i dogaaja (Gausa, 2003) (sl. 1).

Tematski zbornik radova 104

Slika 1.

Konceptualizacija konteksta ili mapiranje prostora, uspostavlja novu vrstu odnosa unutar sistema deteritorijalizovanih elemenata, proces suprotan prethodnom, koji ne prikazuje konaan oblik, ve potencijal, program, kombinujui individualne situacije u nova scenarija.

Obrasci, strukture, moduli, regulacije, predstavljaju instrumente koji vladaju moder-nim prostorom i merljivim vrednostima relacije izmeu elemenata. Umesto norme i kontinualnih, repetitivnih serijala kao regulatora pozicija, mapiranje priozvodi ideogram kao apstrakciju procesa generisanja, evolucije i interakcije nepredvidivih manifestacija drutvenih dogaaja.

Pozicija kao geometrijsko svojstvo pripadanja ortogonalnom sistemu pravaca koji generiu plan, proizvodi istovremenu svest o delovima i intuiciju celine, dok je dispozicija - generiki vektor i operativna odluka (Guattari, 1995), ali i mogui sistem u skladu sa parametrima neformalne logike oblika (Gausa, 2003).

Meunarodni nauni skup Regionalni razvoj, prostorno planiranje i strateko upravljanje

105

Neformalni poredak, otvoren ka individualnim varijacijama, a time ka razliitosti i dinamikoj artikulaciji mogunosti, definie dispozicije, kao distribucije pozicija ali i kao logike odluka u cilju podsticanja mnogih, simultanih i heterogenih dogaaja unutar arhitekture stanovanja.

Moderna favorizuje relativnu poziciju unutar ideje o hijerarhijskom, apsolutnom prostoru, dok su u stambenoj arhitekturi danas, tradicionalne razlike izmeu grada, prirode i teritorije izgubile svoje znae