starożytna grecja
DESCRIPTION
ściagaTRANSCRIPT
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 1/91
• Starożytna Grecja – cywilizacja, która w starożytności rozwijała się w południowej części
Półwyspu Bałkańskieo, na wyspac! okolicznyc! "órz #$ejskieo, %ońskieo&,
wy'rzeżac! (zji )niejszej, a pó*niej także w innyc! rejonac! )orza +ródzie"neo
Starożytna Grecja uważana jest za kole'kę cywilizacji zac!odniej Grecka kultura, sztuka,
"itoloia, -ilozo-ia, nauka zostały za pośrednictwe" .zy"ian przekazane $uropie i
wywierały na jej "ieszkańców oro"ny wpływ w różnyc! okresac! dziejów
/ epoce 'r0zu powstały na ty" o'szarze wysoko rozwinięte kultury1 "inojska na wyspie 2recie,
a w Grecji właściwej345 "ykeńska, która pó*niej zdo"inowała 2retę /raz z końce" epoki 'r0zu
nast0pił wałtowny upadek cywilizacji "ykeńskiej i nastały tzw wieki cie"ne, z któryc! wyłoniła
się #ok 6777 w pne& kultura Grecji arc!aicznej z ludności0 żyj0c0 w "iastac!8państwac!
zwanyc! polis 9a okres szczytoweo rozwoju cywilizacji reckiej uznaje się okres klasyczny3:5 #68
76 w pne&, kiedy to Grecy odepc!nęli zarożenie perskie, a najpotężniejsze polis #(teny, Sparta,
;e'y& toczyły wojny o !ee"onię / druiej połowie 76 w pne do"inację nad Greka"iuzyskało z!ellenizowane państwo "acedońskie, a jeo władca – (leksander /ielki – pod'ijaj0c
i"periu" perskie rozprzestrzenił kulturę reck0 na oro"ne o'szary (zji i zapocz0tkował okres
!ellenistyczny / wiekac! 77 i 7 pne państwa reckie dostały się pod panowanie i"periu"
rzy"skieo
• <kres klasyczny – okres w dziejac! starożytnej Grecji od wojen perskic! do ś"ierci
(leksandra /ielkieo w =:= pne$ty"oloia3edytuj > edytuj kod5
?azwa klasyczne dla dziejów świata reckieo w 6 i 76 wieku pne została ukuta już
starożytności, na przeło"ie er345 Greccy intelektualiści ta"teo okresu 'yli świadka"i
polityczneo upadku świata !ellenistyczneo, szukali więc wzorców w przeszłości345 ;aki"
ideałe" stała się właśnie twórczoś@ #łównie ateńska literatura i retoryka& 6 i 76 wieku, któr0
starano się naśladowa@ także w innyc! dziedzinac! #np w rze*'ie& <pinię tę przejęli !istorycy
nowożytnej $uropy, którzy nazwę dla opisywaneo okresu zaczerpnęli z łaciny, używaj0c słowa
classis, który" w okresie cesarstwa rzy"skieo określano Apoczet pisarzy odnyc! naśladowania
.a"y czasowe/ przypadku o"awiania !istorii wydarzeniowej za wyra*ny punkt rozdzielaj0cy
okres arc!aiczny i klasyczny przyjęło się uważa@ wojny perskie, a konkretnie reckie zwycięstwa z
lat CDEF pne3=5 ;aka periodyzacja nie 'ierze jednak pod uwaę prze"ian społecznyc! i
kulturowyc!, które tocz0 się swoi" te"pe" i to różny" na różnyc! o'szarac! 9ate" ele"enty
c!arakterystyczne dla Grecji arc!aicznej współistniały często z ty"i, które stały się
c!arakterystyczne dla nowej epoki3=5 7 tak np Pindar, ważny przedstawiciel poezji arc!aicznej,
z"arł dopiero w =C pne, nato"iast ateńska de"okracja oraz !ee"onia teo "iasta w
rejonie eejski" #ważna i c!arakterystyczna sytuacja dla epoki klasycznej&, okrzepła i dojrzała w
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 2/91
połowie 6 stulecia pne
2oniec okresu klasyczneo wi0że się zwykle ze ś"ierci0 (leksandra /ielkieo #w =:= pne&,
który pod'ijaj0c i"periu" perskie, stworzył w świecie recki" now0 rzeczywistoś@ polityczn0 i
społeczn0, co zapocz0tkowało epokę !ellenistyczn0
• 7nspiracj0 do napisania przez So-oklesa H(ntyonyH, 'ył "it ;e'ański, opowidajacy
niesczesliwe dzieje rodu Ia'dakidow Jra"at ow rozpoczyna się w ;e'ac!, dy
pewneo dnia, 2ról Iajos slyszy przepowiednię, iż zinie z r0k własneo syna 2iedy
więc jeo żona 8 %okasta rodzi "u poto"ka, lajos postanawia o zładzi@ .ozkazuje
służ0ce"u, wynieś@ dziecko w óry i ta" je porzucic Slua, nie "a jednak serca
zostawic noworodka i przekazuje je poc!odzace"u z 2oryntu pasterzowi, który z
kolei oddaje je na wyc!owanie 'ezdzietny" władco" swej krainy 8 Poli'osowi i
)eropie Para przyj"uje dziecko, nadaj0c "u i"ie $dyp, i wyc!owuj0c jak wlasneo
syna?ie zdradzaj0 jednak c!łopcu jeo prawdziweo poc!odzenia
Gdy $dyp konczy 4C, lat, postanawia za wszelka cene dowiedziec się prawdy o so'ie 7dzie do
wyroczni del-ickiej, i ta" słyszy straszliw0 przepowiednię, sueruj0c0, iż za'ije ojca i ożeni się
z własn0 "atk0 Po tyc! nowinac! "łodzieniec, pewien, że Poli'os i )eropa to jeo
prawdziwi rodzice, postanawia uda@ się do ;e', 'y zapo'iec traedii / drodze spotyka
"ężczyznę, któreo za'ija podczas sprzeczki ?ie zdaje so'ie jednak sprawy iż jest to jeo
ojciec8 Iajos, a przepowiednia zaczyna się spełnia@
Gdy dociera na "iejsce, okazuje się ze / ;e'ac! pojawił się s-inks 8 dziwny potwór, "aj0cy
twarz i piesi ko'iety,skrzydla ptaka i cialo lwa, Porywa on ludzi i rzuca w przepaś@9apowiedział tez, iż ustapi z zie"i te'ańskiej dopiero wowczas, dy ktoś rozwi0że jeo
zaadkę ;ej zaadki nauczył się od "uz, a 'rz"iała ona następuj0co1 AKo to za zwierzę,
o'darzone łose", które z rana c!odzi na czworakac!, w południe na dwóc! noac!, a
wieczore" na trzec!HA /raz z ty" pojawia sie tez in-or"acja za"ieszczona przez 2reona8
nastepce Iajosa, iz "ezczyzna który rozwiaze ow zaadke zostanie "eze" %okasty, wdowy po
za"ordowany" krolu
Przepowiednia dopelnia się wiec8$dyp rozwiazuje zaadke, i nie zdaj0c so'ie z teo sprawy,
poslu'ia wlasna "atke
Przez szere lat poto"ek rodu Ia'dakidów panował szczęśliwie nie zdaj0c so'ie sprawy z
ci0ż0cej na ni" kl0twy %okasta urodziła "u w ty" czasie czworo dzieci1 $teoklesa,
Polinejkesa, (ntyonę i 7s"enę %ednak pewneo dnia, Boowie przypo"nieli so'ie z'rodnie
$dypa,i zeslali na ;e'y nieszczęścia8 zaraze i nieurodzaj le'y
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 3/91
?a po"oc wezwano wróż'itę 8 ;erezjasza, ślepeo starca z dłu0, 'iał0 'rod0 Ltracił on
wzrok w "łodości, dy ujrzał w k0pieli na0 (tenę 9eus dał "u życie siede" razy dłuższe niż
przeciętneo człowieka Poz'awiony widoku zie"skic! rzeczy, znał taje"nice przyszłości i
rozu"iał "owę ptaków 2iedy ;erezjasz zjawił się w pałacu oznaj"ił nieświado"e"u swyc!
win królowi, iż jest to kara za jeo ojco'ójstwo i kazirodztwo /iesc o ty" 'yła tak straszna,
ze %okasta powiesiła się, a $dyp wykłuł so'ie oczy i odprowadzony przez antyone wyruszył wświat, 'y odpokutowa@ swe winy 9aszedł do "iejscowości 2olonos niedaleko (ten dzie
dokończył swój zywot
• 11)it o Pro"eteuszu11
Pro"eteusz 'ył tytane", twórc0 rodu ludzkieo 8 ulepił on człowieka z liny po"ieszanej z
łza"i a dusze dał "u z onia nie'ieskieo, któreo parę iskier ukradł z rydwanu słońcaKzłowiek ten 'ył sła'y i 'ez'ronny wo'ec potęi przyrody, której nie rozu"iał Pro"eteusz
wykradł 'oo" <li"pu oień i nauczył człowieka używania o 9eus na"ówił 'oów do
stworzenia pięknej i urokliwej Pandory, nazwanej tak, dyż 'yła dare" dla ludzi <trzy"ała
ona 'ardzo szczelnie za"knięt0 puszkę Pandora została podstawiona pod do" Pro"eteusza,
ale ten nie przyj0ł jej i nakazał odesła@ %eden z jeo lekko"yślnyc! 'raci, $pi"eteusz,
poślu'ił tę ko'ietę /krótce Pandora na"ówiła "ęża do otworzenia tej puszki ?a świat
wydostały się wszystkie s"utki, c!oro'y, z'rodnie
Pro"eteusz c!c0c się ze"ści@ na 'oac! za'ił woła i podzielił o na części # za puszke
Pandory& %edn0 częś@ci0 'yło "ięso owinięte w skóry, a dru0 kości owinięte w tłuszcz 9euswy'rał orszy wór z koś@"i, tłuszcze" 9odnie z u"ow0 #"iędzy 9euse" a Pro"eteusze"&
ludzie "aj0 składa@ 'oo" tłuszcz i kości /ładca <li"pu ukarał Pro"eteusza, przykuwaj0c
o do skał 2aukazu Sa"otny cierpiał katusze, podczas dy przylatywał orzeł, który wyjadał
w0tro'ę, która każdej nocy odrastała Pro"eteuszowi
• Syzy- 'ył króle" 2oryntu %eo pałac u szczytu skalistej óry zwanej (krokorynte"
'ył otoczony czarno8zielony" kręie" starodrzewu Ko rano po k0pieli ospodarz
wyc!odził na rozleły taras i podziwiał swoje państwo, przyl0daj0c się piaszczystej
równinie, 'iały" ulico" 2oryntu, nac!ylony" lekko ku "orzu )ół odzina"i
patrze@ na kadłu'y okrętów, czerni0ce się w 'łękitnej zatoce, na przypo"inaj0ce
pracowite "rówki roje ludzi, pracuj0cyc! przy portowyc! "aazynac! lu' w
stoczniac!, ku*niac!, warsztatac! czy w dzielnicy -ar'iarzy, dzie w rynsztokac!
płynęły stru"ienie 'arwionej wody /szystko to 'yło dziełe" króla Syzy-a, on założył
to "iasto, 'oate ze wzlędu na doodny port, u"ożliwiaj0cy po'ieranie danin od
statków płyn0cyc! ze wsc!odu i zac!odu
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 4/91
Syzy- 'ył nie tylko do'ry" króle", lecz także ulu'ieńce" 'oów, czeo dowodziły ci0łe
zaproszenia do Jzeusa na uczty oli"pijskie Iu'ił te wizyty z powodu "ożliwości odświeżenia
swojeo zie"skieo ciała nektare" i a"'rozj0, co dawało "u siłę i rześkoś@, "i"o upływu
lat /izyty na <li"pie wi0zały się również z uzupełnienie" najnowszyc! plotek, w czy"Syzy- 'ył prawdziwy" "istrze" Gdy pewneo razu nie pilnował się doś@ i rozpowiedział
przed lud*"i in-or"ację otrzy"an0 od Jzeusa w taje"nicy, naraził się na niew 'oa –
władca w odwecie posłał do nieo 'ożka ś"ierci ;anatosa
Prze'ieły Syzy-, spodziewaj0c się wizyty posłańca, urz0dził na nieo zasadzkę, zakuł w
kajdany i uwięził w piwnicy <d tej pory ludzie przestali u"iera@, co wkrótce się wydało Gdy
Mades poszedł do Jzeusa na skarę, do Syzy-a przysłano (resa Po uwolnieniu 'ożka ś"ierci
jeo pierwsz0 o-iar0 'ył Syzy- Przed ś"ierci0 zd0żył poprosi@ żonę, a'y nie c!owała jeo
zwłok i dy tak uczyniła 8 Ndusza, której ciała nie porze'ano, nie "oła wejś@ do państwa
cieniówO
Syzy- 'ł0kał się, narzekał, jęczał, użalał nad swoi" lose" i postępowanie" żony, aż w końcu
postawiono o przed Plutone" Gdy z płacze" opowiadał o nieodziwej "ałżonce, Nktóra
jeo trupa wyrzuciła na ś"ietnik i nie c!ce "u sprawi@ porze'uO, Pluton w końcu zodził
się, a'y Syzy- wrócił na c!wilę na zie"ię i ukarał żonę ;ak też się stało, z t0 różnic0 jednak, że
Syzy- poszedł i nie wrócił Boowie zapo"nieli o ni", a on 8 cic!y i ostrożny – żył jeszcze
'ardzo dłuo / końcu jednak w Madesie przypo"nieli so'ie o uciekinierze ;anatos
zaskoczył o, uci0ł znienacka pukiel włosów i za'rał do podzie"ni Nkrn0'rn0O duszę 2ar0
nieposłuszneo Syzy-a 'yło wtaczanie ciężkieo ka"ienia na wysok0 i stro"0 órę9apewniony, że zostanie z powrote" przywrócony do życia, dy wykona zadanie, Syzy-
wyd*win0ł łaz pod sa" szczyt %akie 'yło jeo zaskoczenie i s"utek, dy skała wyśliznęła
się i spadła na dół ;a czynnoś@ 'o!ater powtarzał to w nieskończonoś@1
N;ak zawsze %uż jest Syzy- 'liski celu i zawsze coś "u ka"ień z r0k wyrywa, i "usi 'iedak
pracę zaczyna@ na nowoO
• Jedal 'ył wielki" recki" artyst0 i 'udowniczy", który prze'ywał na 2recie z
rozkazu króla )inosa 9'udował on słynny la'irynt dla )inotaura #pół człowieka pół'yka& syna żony władcy, Pazy-ae i 'yka Po zakończeniu sweo zadania rek zapran0ł
opuści@ 2retę i powróci@ do ojczyzny, jednak król nie c!ciał wyrazi@ zody na wyjazd
'udowniczeo, ponieważ znał on wiele taje"nic państwowyc! i 'ył 'ardzo ceniony
9ate" nie pozostało "u nic inneo, jak uży@ podstępu i wydosta@ się z wyspy, która
stała się dla nieo "iejsce" niewoli Jedal 'ył 'ardzo po"ysłowy" i "0dry"
człowiekie", więc postanowił z'udowa@ ol'rzy"ie skrzydła, zro'ione z ptasic! piór i
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 5/91
wosku, na któryc! on i jeo syn, 7kar "oli'y lata@ nad "orze" i wróci@ do ojczyzny
Była to jedyna szansa ucieczki z 2rety Przed lote" ojciec ostrzeł 7kara, a'y leciał
równo, nie szy'ował z'yt wysoko ku słońcu, ponieważ "oże ono roztopi@ wosk i
powylatuj0 pióra, ani nie zniżał się ku "orzu, ponieważ pióra nasi0kn0 wiloci0 od
wody i stan0 się z'yt ciężkie Pewneo dnia Jedal i 7kar wz'ili się w powietrze,
spełnili odwieczne ludzkie sny o lataniu, 'yli pierwszy"i lotnika"i ?iestety syn nieposłuc!ał przestró ojca i wz'ił się za wysoko / końcu pro"ienie słoneczne
roztopiły wosk, a nieroztropny 7kar wpadł do wody i zin0ł Jedal zaś doleciał do
swej ojczyzny i następnie odnalazł ciało syna na wyspie, która nazwał 7kari0, a "orze
dookoła niej 7karyjski"
• Boowie reckieo <li"pu
/ starożytnej Grecji panował politeiz" czyli wiara w wielu 'oów 2ażda dziedzina życia,
każde zajęcie i każdy reion "iał swojeo patrona ?aj'ardziej znany eora-iczny
przykład powi0zania reliii z życie" codzienny", jest o'ecna stolica Grecji8 (teny,
nazwane tak na cześ@ 'oini "0drości8 (teny
Grecki panteon 'oów "ożna eneralnie podzieli@ na = części Pierwsza z nic! to
'oowie oli"pijscy, uważani za najważniejszyc!, najpotężniejszyc!, "aj0cyc! największy
wpływ na życie każdeo człowieka 9nani i czczeni 'yli w całej Grecji i jej koloniac!
Jrua rupa to 'óstwa również czczone jednak już nie tak powszec!nie i nie darzone
przez wszystkic! taki" sa"y" szacunkie", często 'yły to 'óstwa reionalne, lu' 'óstwa
o w0skiej specjalizacji na przykład 'ó wiatru któreo czcili przede wszystki" żelarze,Mer"es 'ó kupców i posłańców etc
<statnia rupa 'óstwa poszczeólnyc! rzek, drzew etc oraz ni"-y, 'oinki "orza o
zniko"y" statusie
Boowie oli"pijscy wywodzili się od pary tytanów1 2ronosa i .ei 2ronos, nauczony
własny" doświadczenie" #sa" zdo'ył władzę o'alaj0c swojeo ojca8 Lranosa&, połykał
wszystkie urodzone przez .eę dzieci1 Posejdona, Madesa, Merę, Mestię i Je"eter
<statni" dzieckie", które "iało zosta@ połknięte 'ył 9eus %ednak .ea postanowiła
ocali@ swoje naj"łodsze dziecko, i za"iast noworodka podała 2ronosowi do połknięcia
ka"ień o'winięty w zawini0tko 9eus został ukryty na wyspie dzie jeo płacz załuszaliwojownicy
• 2at!arsis #r QRTUVWX 8 oczyszczenie& – jedna z podstawowyc! cec! traedii,
zwłaszcza starożytnej #antycznej& Pojęcie utworzył i zde-iniował (rystoteles w 67
rozdziale Poetyki Lznał on, że cele" sztuki jest wz'udzenie u widza uczu@ litości
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 6/91
i trwoi, a'y przez to następnie oczyści@ jeo u"ysł z tyc! doznań / YY w
ponownie wzrosło zainteresowanie kat!arsis, zwłaszcza dzięki psyc!oanalizie, do
której pojęcie to zostało wprowadzone przez Breuera i Zreuda345 /edłu
nowszyc! interpretacji istota kat!arsis polea na ty", że od'iorca, odczuwaj0c
litoś@ i trwoę, 'unt i cierpienie, doc!odzi do zrozu"ienia taje"nicy losu, do
poodzenia się z ni", a także ze z'iorow0 "0drości0 i doświadczenie"
K!ociaż w języku recki" kat!arsis jest rzeczownikie" występuj0cy" w rodzaju żeński",
w języku polski" jest rodzaju nijakieo #Nto kat!arsisO za"iast Nta kat!arsisO&3:5
• ;raiz" – jest to kateoria estetyczna, oznaczaj0ca kon-likt równorzędnyc!
wartości "oralnyc!, w wyniku któreo jednostka działaj0ca świado"ie w i"ię
wielkieo i szlac!etneo celu, jest skazana na klęskę Starcie równorzędnyc! racji"oralnyc! #kon-likt traiczny& powoduje nieuc!ronn0 klęskę jednostki
szlac!etnej #zasadnicza cec!a dra"atu antyczneo i klasyczneo&
Jo postaci traicznyc! zaliczaj0 się "iędzy inny"i1
2ról $dyp
(ntyona
2ról 2reon
2onrad /allenrod
;o"asz %udy"
.o"eo i %ulia
• Zatu" – zły los / "itoloii rzy"skiej to personi-ikacja nieuc!ronneo,
nieodwracalneo losu[ nieodwołalna wola 'oów, na któr0 nikt nie "a
wpływu345 Zatu" ci0ż0ce nad człowiekie" oraniczało ra"y jeo wolnej woli,
kieruj0c skutki działań w jedny" tylko, zu'ny" kierunku Było 'ezpośredni0
przyczyn0 jeo końcowej klęski i traedii
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 7/91
• Sacru" #łac& – s-era świętości /okół niej koncentruj0 się wierzenia i
o'rzędy, praktyki reliijne /łaściwoś@ #stała '0d* ulotna&, która przysłuuje
niektóry" przed"ioto" #narzędzia kultu reliijneo – naczynia, święte
księi, szaty&, istoto" #król, kapłan&, przestrzenio" #świ0tynia, wzniesienie&,
okreso" #niedziela, czas postu, /ielkanoc itp& Siedzi'0 sacru" "oże sta@
się wszystko, nawet zwykłe przed"ioty[ "iejsca czy oso'y "o0 otrzy"a@ tę
właściwoś@, lu' j0 utraci@
Przeciwieństwe" sacru" jest pro-anu" – przestrzeń przeznaczona dla
niewtaje"niczonyc! #pro-anów&
• Pro-anu" #łac& – to co ludzkie, s-era świeckości, przeciwieństwo sacru" –
s-ery świętej / s-erze tej od'ywaj0 się wszystkie codzienne wydarzenia zżycia człowieka
• )itoloia #r \]^_^`WT, dzie \]^W to 'aśń, "it, a _`bW opowiada@& –
z'iór "itów i podań o 'oac! i 'o!aterac!, -unkcjonuj0cy w danej reliii lu'
społeczności ;er"ine" ty" określa się również naukę zaj"uj0c0 się
'adanie" "itów
• (rc!etyp # z r arc!e – Apocz0tekA, typos – AtypA & – pierwotny wzorzec
#pierwowzór& postaci, zdarzenia, "otywu lu' sc!e"atu ?aj'ardziej znany w
de-inicji psyc!oanalitycznej, dzie arc!etypy oznaczaj0 ele"entystrukturalne nieświado"ości wspólne wszystki" ludzio" na świecie345
(rc!etypy występuj0 w nieświado"ości z'iorowej i nieświado"ości
indywidualnej3:5 S0 wielkościa"i dyna"iczny"i1 zdolne s0 do prze"ian i
rozwoju3=5
• ;opos #r tópos koinós "iejsce wspólne& – powtarzaj0cy się "otyw,
który często występuje w o'rę'ie literatury i sztuki danej kultury,
cywilizacji /skazuje na jednoś@ kulturow0 daneo kontynentu czy na
istnienie pierwotnyc! wzorców "yślenia człowieka
;opos 'udowany jest na zasadzie o'razu "aj0ceo na celu opis jakiejś sytuacji
#topos ton0ceo okrętu w 2azaniac! Skari&
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 8/91
/e współczesnej !u"anistyce #za spraw0 nie"ieckieo -iloloa $rnsta .o'erta
Kurtiusa& topos zaczęto rozu"ie@ szerzej <'jęto ty" ter"ine" dawne, sięaj0ce
Bi'lii i antyku, "otywy i te"aty, które przec!odz0 z tekstu do tekstu Jla
Kurtiusa nawi0zania i kontynuacje topiczne s0 dowode" ci0łości kultury
;rwałoś@ toposów wynika, zdanie" uczoneo, z ic! zwi0zków z arc!etypa"i
Pojęcie to, wprowadzone przez psyc!oloa Karla Gustaa %una, oznaczaprzec!owywane w z'iorowej nieświado"ości prawzorce, które s0 dziedziczone z
pokolenia na pokolenie i dzięki te"u skrycie oddziałuj0 na ludzkie wyo'rażenia
oraz kieruj0 ludzki"i zac!owania"i
;opos "ożna wyraża@ nie tylko w literaturze, ale także w sztukac! plastycznyc!
czy nawet "uzyce
• Porównanie !o"eryckie to rodzaj porównania poetyckieo, które jest
'ardzo roz'udowane i stanowi pewn0 sa"odzieln0 całoś@ wo'ec reszty
utworu )i"o że porównania !o"eryckie poc!odz0 ze starożytnej
poezji epickiej, występuj0 także w liryce i epice pisanej proz0 /
literaturze współczesnej pojawiaj0 się o wiele rzadziej niż w literaturze
dawnej
Budowa porównania !o"eryckieo3edytuj > edytuj kod5
%ak każde porównanie, porównanie !o"eryckie #inaczej !o"erowe& składa się w
z dwóc! członów – drui z nic! #następuj0cy po spójniku jak, jako, jak dy'y itp&
jest w porównaniu !o"erycki" o'szerny", rozwinięty" o'raze", często
stanowi0cy" sa"odzielny epizod -a'uły utworu o dyresyjny" c!arakterze
K!arakterystyczn0 cec!0 porównania !o"eryckieo jest także to, że
niejednokrotnie przedstawia ono zac!owania ludzi #lu', rzadziej, czynności
przed"iotów& w zestawieniu z zac!owania"i zwierz0t lu' zjawiska"i
przyrodniczy"i3=5 Przykłade" porównania !o"eryckieo posiadaj0ceo tę
cec!ę "oże 'y@ następuj0cy ustęp 7liady1
uote8alp!apn %ako wyc!odz0 pszczoły z wydr0żonej skały,
Gęst0 jedna po druiej następuj0c rzesz0,
;ak że 'ez przerwy roje za roja"i śpiesz0
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 9/91
7 kwiat wiosny ścisły"i okrywaj0 rony,
;e się w te, owe w inne rozlatuj0c strony1
;ak lud, na niezliczone podzielony roty
?a 'rze idzie, rzucaj0c nawy i na"ioty
#Mo"er, 7liada, ks 77, przekład Zranciszka J"oc!owskieo&
lu' -ra"ent <nie" i "iecze" Menryka Sienkiewicza1
uote8alp!apn %ak dzik otoczony 'roni się 'iały"i kła"i i tnie zajadł0 psiarnię,
tak ów ta'or wśród c!"ary tatarskiej 'ronił się z rozpacz0 i nadziej0, że z o'ozu
po"oc większa od /ierszułłowej i" przyjdzie
/iele roz'udowanyc! porównań opartyc! na paraleliz"ie członów 'ywało
nieściśle utożsa"iany"i z perioda"i35 ?ie wszystkie porównania spełniaj0
jednak cec!y -or"alne periodu ?ie należy też wszystkic! dłuic! porównań
uznawa@ za !o"eryckie – nie s0 ni"i porównania dłuie, ale nie "aj0ce
c!arakteru -a'ularneo ani nie stanowi0ce roz'udowaneo o'razu, jak np
-ra"ent Psal"u :1
uote8alp!apn %ako łania pranie
wody ze stru"ieni,
tak dusza "oja pranie
Kie'ie, Boże
Porównanie !o"eryckie w literaturze oralnej3edytuj > edytuj kod5
Porównania !o"eryckie występuj0 'ardzo często w literaturze oralnej, zwłaszcza
w epice ludowej i z'liżonyc! do niej eposac! Mo"era, od któryc! poc!odzi
nazwa porównania !o"eroweo Przykłade" "oże 'y@ ustęp 7liady1
uote8alp!apn %ak kiedy wic!r południowy ze wsc!odni" uderz0 na sie'ie
i wysoki"i taraj0 drzewa"i na leśnej polanie,
dę'e", jesione" czy pnie" dereniu, co korę "a ładk0,
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 10/91
dłuie zasię ałęzie z ło"ote" 'ij0 okrutny"
jedna w dru0 i trzask się rozlea ła"anyc! konarów 8
tak (c!ajów i ;rojan zastępy runęły na sie'ie
Porównanie !o"eryckie jako ele"ent stylizacji3edytuj > edytuj kod5
;akże w nowszej epice występuj0 porównania !o"erowe – "aj0 one w nic!
'udowa@ nastrój podniosłości typowy dla dawniejszyc! epopei, s0 więc swojeo
rodzaju arc!aizacj0 stylistyczn0 Kzęste s0 np w Panu ;adeuszu ;o, że
porównanie !o"eryckie zaczęło pełni@ -unkcje stylizacyjne, jest "ożliwe dzięki
te"u, że z 'ieie" czasu stawało się ono coraz rzadziej stosowane, aż wreszcie
na'rało waloru arc!aiczności3f5
Zunkcje stylistyczne porównań !o"eryckic! 'ywaj0 jednak różne, "ożna jerozpozna@ dopiero poprzez analizę konkretneo utworu ?ie zawsze jednak
porównania !o"eryckie "aj0 stanowi@ ele"ent stylizacji na epos starożytny
Kzęsto przeciwnie, "aj0 one wywoła@ e-ekt ko"iczny – zwłaszcza jeśli s0 z'yt
dłuie, nad"iernie wyszukane, zestawiaj0 czynności 'ła!e, niskie i codzienne
Szczeólnie często porównania !o"eryckie stosuje się dla uzyskania e-ektu
ko"iczneo w poe"atac! !eroiko"icznyc! – przykłade" "oże 'y@ -ra"ent
)onac!o"ac!ii 7naceo 2rasickieo1
uote8alp!apn %ako po s"utnej c!wili, która "roczy,
/ pierwszy" świtaniu ru"ieni0 się zorze,
Lwiędłe ziółka wdzięczna rosa "roczy
7 rze*wi kwiatki w tak przyje"nej porze –
/yiskrzyły się przewiele'ne oczy
Po słodko8dzielny" wódczany" likworze
• Meksa"etr daktyliczny #łac ersus !ega"eter dactylicus& – najstarsze
znane "etru" europejskiej poezji epickiej Meksa"etre" napisane s0
dwie najstarsze reckie epopeje 7liada i <dyseja Mo"era Stał się
kanoniczny" wiersze" starożytnej epiki reckiej oraz 8 po zarzuceniu
wiersza saturnijskieo, także łacińskiej
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 11/91
/spółczesny" naśladownictwe" teo "etru" w poezji polskiej jest tzw
!eksa"etr polski
Meksa"etr jest wiersze" iloczasowy" i izoc!roniczny" 2ażdy wers składa się
dokładnie z : jednostek dłuości 'rz"ienia, tak zwanyc! "or, na co składa się
sześ@ stóp daktylicznyc! po "ory 2ażda ze stóp daktylicznyc! "oże zosta@
pod"ieniona na spondej, który "a tę sa"0 wartoś@ iloczasow0 <statnia stopa,
o ile jest daktyle", "oże 'y@ niepełna, za"iast ostatniej syla'y występuje wtedy
pauza o dłuości 4 "ory
Lkład syla' dłuic! i krótkic! wyl0da tak #( 8 syla'a dłua stanowi0ca arsę, l 8
syla'a dłua, ' 8 syla'a krótka, a 8 syla'a o'ojętna&1
('' ('' ('' ('' ('' (a
%ak powiedziano, każdy daktyl "oże zosta@ pod"ieniony na spondej, inny"i
słowy, każda para krótkic! "oże za"ieni@ się w jedn0 dłu0 / przypadku
skrajny", wszystkie1
(l (l (l (l (l (a
Pod"iany te powoduj0, że wers !eksa"etru "oże "ie@ od 4: do 4F syla', ale
zawsze składa się z : "or Generalnie większa licz'a spondei #czyli "niejsza
licz'a syla'& sprawia wrażenie dostojeństwa i siły, nato"iast większa licz'a
daktyli 8 wrażenie lekkości i ruc!liwości, co utalentowani poeci potra-i0 powi0za@
z aktualn0 treści0 opowiadania, np1
4: syla'1 olli respondit reg (l'ai Ionai #$nniusz, dostojeństwo sędziweo króla
"iasta (l'a Iona&
4= syla'1 illi inter sese "ana i 'racc!ia tollunt #/eriliusz, cyklopi przy pracy&
4F syla'1 huadrupedante putre" sonitu huatit unula ca"pu" #/eriliusz, ryt"
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 12/91
konia w alopie&
• 7nwokacja #łac inocatio 8 wezwanie& – roz'udowana apostro-a,
otwieraj0ca utwór literacki, zazwyczaj poe"at epicki, w której zwykle
autor zwraca się do "uzy, 'óstwa lu' duc!oweo patrona z proś'0 o
natc!nienie, po"oc w tworzeniu dzieła
Przez wiele wieków za wzorcowe uważano #także w epoce nowożytnej&
inwokacje otwieraj0ce 7liadę #Gniew (c!illa, 'oini, łoś, o'-ity w szkody #&,
tłu" J"oc!owskieo& i <dyseję #)uzo )ęża wyśpiewaj, co święty ród ;roi E
9'urzywszy, dłuo 'ł0dził i w tułaczce swojej #&, tłu" Iucjana Sie"ieńskieo&
7nwokacja stała się podstawowy" środkie" stylistyczny" otwieraj0cy" eposy
/ średniowieczu zast0piono 'óstwa reckie sy"'ola"i c!rześcijański"i, ainwokacja rozpoczynała już nie tylko eposy 'o!aterskie, ale także krótsze utwory,
dialoi etc Przykłada"i "o0 'y@ np1 .oz"owa )istrza Polikarpa ze +"ierci0
#Gospodzinie /szec!"o0cy, E ?ade wszystko stworzenie większy, E Po"oży "i
to działo złoży@, E Byc! je "ół pilnie wyłoży@, E 2u ;wej -ały roz"nożeniu, E 2u
ludzkie"u polepszeniu345& i wiersz Słoty o c!le'owy" stole #Gospodnie, da "i
to wiedzie@, E Byc! "ół o te" co powiedzie@, E < c!le'owe" stole345& /
okresie renesansu c!rześcijańskie sy"'ole zostały zast0pione "uza"i #np %ana
2oc!anowskieo )uza&, a w 'aroku 'yły to najczęściej zwroty do )atki
Boskiej3:5 9 kolei w poe"atac! !eroiko"icznyc! przyj"owały -or"ę parodii
inwokacji eposów 'o!aterskic! #np pocz0tek (nty"onac!o"ac!ii 7naceo2rasickieo&
?aj'ardziej znan0345 w literaturze polskiej inwokacj0 jest pocz0tek Pana
;adeusza (da"a )ickiewicza (utor pocz0tkowo kieruje słowa do ojczystej
zie"i, następnie przec!odzi do proś'y skierowanej do )atki Boskiej o cud
powrotu do ojczyzny
• Patos, Pat!os #r& – jedna z kateorii estetycznyc!, stosowana w każdej
dziedzinie sztuki, zwłaszcza w literaturze, "uzyce i teatrze
Polea na ukazywaniu zjawisk o c!arakterze "onu"entalny" i wzniosły", o
wysokic! walorac! uczuciowyc! powoduj0cyc! stany napięcia e"ocjonalneo u
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 13/91
od'iorców 9astosowanie środków artystycznyc! łównie z zakresu retoryki
• (rkadia – -ikcyjna kraina, uważana przez poetów za krainę wieczneo
szczęścia – zie"ski raj, sy"'ol wyidealizowanej krainy spokoju, ładu,
sielankowej, wiecznej szczęśliwości i 'eztroski
Sy"'ol (rkadii w literaturze3edytuj > edytuj kod5
(rkadia, jako kraina szczęśliwości, poz'awiona trosk i c!oró' została po raz
pierwszy przedstawiona w Bukolikac! /eriliusza 9a spraw0 ro"ansu
pasterskieo (rkadia włoskieo poety %acopa Sannazzara z 4fD, rodzaj
aleorycznej powieści stał się popularn0 -or"0, topose" w literaturze
europejskiej / 4fD roku sir P!ilip Sidney napisał ro"ans (rkadia / 4DF zaśukazał się pierwszy to" wpływowej powieści NrustykalnejO w konwencji arkadii
pasterskiej (strea Monor dLr-
/ literaturze nowożytnej sy"'ol (rkadii często sprowadzał się do do"u, w
który" panuje spokój i !ar"onia / literaturze polskiej "otyw (rkadii przejawia
się u (da"a )ickiewicza w Panu ;adeuszu #o'raz Soplicowa&, Kypriana 2a"ila
?orwida w wierszu )oja piosenka 77 #utracona ojczyzna&, Bruno Sc!ulza w
Sklepac! cyna"onowyc! #świat widziany ocza"i dziecka& oraz u Kzesława
)iłosza w Jolinie 7ssy, dzie utracona zie"ia została przyrównana do (rkadii
(rkadia jako sy"'ol pojawiała się również w pracac! Plauta, Pliniusza, Persjusza
i .a'elaismo odnośnie do zwierz0t arkadyjskic! < (rkadii pisze także w swoi"
cyklu Llysses )oore, Pierdo"enico Baccalario,
• Mo"o iator #łac podróżny, pielrzy"& sy"'ol doli człowieczej, topos
człowieka w drodze, podróży, tułaczce
Mo"o iator często staje się *ródłe" inspiracji dla twórców, 'yło tak w
przypadku powieści Llisses %oycea, w sonetac! Ju Bellaya, w operze 7l ritorno
dmLlisse in patria z "uzyk0 K )onteerdieo, w dra"acie G Maupt"anna uk
<dyseusza, w poezji % Se-erisa, w powieści ? 2azandzakisa <dyseja, w dra"acie
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 14/91
S /yspiańskieo Powrót <dysa, we współczesnej liryce polskiej
.ealizacj0 literack0 !o"o iator jest np <dyseusz 'o!ater <dysei Mo"era
Ieendarny król 7taki, syn !erosa Iaertesa i jeo "ałżonki (ntyklei
• 2alokaatia #str QT_^Q`TqT kalokaat!ia, od QT_X Q`TX kalos
kaat!os – dosł Apiękny i do'ryA&, właściwa -or"a kalokaat!ia 8 reckie
pojęcie oznaczaj0ce poł0czenie do'ra z piękne" / ty" sa"y"
znaczeniu, lecz jako Q_^X QTW T`T^X lu' Q_^X QT`T^X występowało
w dziełac! Mo"era, Solona i ;ukidedesa Było ono odzwierciedlenie"
szlac!etneo i etyczneo postępowania Pierwsz0 znan0 z i"ienia oso'0,
która użyła teo pojęcia, 'ył 2seno-ont
Pierwszy" -ilozo-e", który w swej re-leksji dotycz0cej paidei i etyki używał teo
s-or"ułowania, 'ył (rystoteles /edłu nieo oznaczała ona życie cnotliwe, a
nawet najwyższ0 z cnót #podo'ieństwo do teorii Platona&, któr0 osi0a się po
zdo'yciu wcześniejszyc!, niższyc! w !ierarc!ii przy"iotów 8 staje się więc ona
u"iejętności0 czynienia do'ra dla nieo sa"eo Skierowuje ona ku re-leksji i
konte"placji Bytu ?ajwyższeo i podporz0dkowuje wszystkie inne dziedziny
życia te"u aktowi )a ona również wy"iar kulturowy, społeczny i polityczny
2alokaat!i poświęcona jest ostania częś@ $tyki eude"ejskiej Stairyty #4:C ' –
4: '&
Jla Greków wartości piękna i do'ra 'yły nierozerwalnie ze so'0 zł0czone #por
Platon& .ównież w c!rześcijaństwie piękno jest cec!0 do'ra, c!o@ w inny"
sensie <d czasów nowożytnyc! do'ro i piękno uważa się za odrę'ne wartości,
czeo rezultate" jest rozdzielenie etyki i estetyki 7stotna częś@ osi0ania
najwyższeo dostępneo człowiekowi do'ra, czyli szczęścia
• +wiat narodził się z K!aosu 9 nieo wyłoniły się dwa 'óstwa1 Lranos i
Gaja oraz zie"ia, któr0 pokryły lasy, jeziora, rzeki i pojawiły się na niej
zwierzęta i ptactwo
9e zwi0zku Lranosa i Gai zrodziły się trzy rody1 tytanów, kiklopów#cyklopów o
jedny" oku w śroku czoła& i sturękic! Lranos, 'oj0c się swyc! synów, kazał ic!
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 15/91
str0ci@ do 'ezdennyc! czeluści zwanyc! ;artare" /ówczas 2ronos, naj"łodszy
tytan, wolny jeszcze, za na"ow0 Gai, okaleczył ojca i sa" o'j0ł władze nad
świate" 9apa"ietawszy kl0twę ojca, który "u kiedyś przepowiedział, że i je"u
syn od'ierze 'erło, połykał kolejno swoje dzieci, które rodziła "u żona .eja
Po urodzeniu szósteo dziecka .eja oszukała "ęża Podała "u zawinięty wpieluszkę ka"ień i 2ronos połkn0ł o, s0dz0c że połyka syna <na nato"iast
zeszła na zie"ię i ukryła dziecię, które"u dała na i"ię Jzeus, w rocie na wyspie
2recie pod opiek0 ni"- órskic! K!łopeic c!ował się zdrowo, kar"iony "lekie"
kozy (l"atei Gdy dorósł poradził "atce a'y podała 2ronosowi środek
wy"iotny, co też uczyniła i spowodowała, że wypluł połknięte wcześniej dzieci1
Madesa, Posejdona, Merę, Mestję i Je"eter
Jzeus stoczył z 2ronose" walkę, która trwała 4D lat, ale nie przyniosła
rozstrzynięcia /ówczas Jzeus uwolnił z ;artaru cyklopów i sturękic!, przy ic!
po"ocy pokonał 2ronosa i str0cił o do czeluści
?astępnie 'oowie podzielili władze "iędzy sie'ie Jzeusowi dostało się nie'o i
zie"ia wraz z <li"pe", Madesowi – królestwo u"arłyc! w podzie"iu,
nato"iast Posejdon został 'oie" "órz
• <r-eusz 'ył piękny" i "łody" króle" ;racji Gdy rał na lutni i !ar-ie,
wszystko wkoło nieo "u wtórowało1 drzewa, ptaki, zwierzęta %eo
żon0 'yła równie urodziwa $urydyka – ni"-a drzewna !a"adriada
Bo!aterowie 'ardzo się koc!ali i 'yli szczęścili
?iestety, ic! sielanka nie trwała dłuo Lroda $urydyki "iała potężn0 "oc
2tokolwiek j0 ujrzał, zakoc!iwał się w niej od razu Gdy syn (pollina i ni"-y
2yreny – lekarz, 'artnik i właściciel winnic (ristajos ujrzał j0 w dolinie ;e"pe,
podzielił los jej adoratorów ?ie wiedz0c, że $urydyka jest żon0 <r-eusza, zacz0ł
j0 oni@ Był do teo stopnia nieustępliwy, że przerażona ni"-a 'ieła, nie
patrz0c pod noi / takic! okolicznościac! stanęła na ż"iję i wkrótce z"arła od
uk0szenia
Po ś"ierci żony <r-eusz przestał ra@ i śpiewa@, c!odził i wołał i"ię $urydyki,
"aj0c za słuc!acza jedynie ec!o Pewneo dnia wzi0ł lutnię i poszedł do
królestwa podzie"i rz0dzoneo przez Madesa ;a" zasłuc!any w jeo "uzykę
K!aron przewiózł o za dar"o na drui 'rze Styksu, d*więki instru"entu
spowodowały także skupienie Ker'era, który przestał szczeka@
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 16/91
Gdy <r-eusz stan0ł przed władc0 podzie"ni, nie przestał ra@ Lkładaj0ce się w
żałosn0 pieśń d*więki sprawiły, że nawet okrutne 'oinie $rynie – Ntrzy
potworne siostry Loso'ienie sroic! i nieustępliwyc! wyrzutów su"ieniaO8
płakały, a Mades oddał "u $urydykę /arunkie" 'ezpieczneo opuszczenia
Madesu 'yło nieol0danie się na ukoc!an0 żonę, która szła za "ęże"
Bo!aterowie szli dłuo, 'yli już prawie na órze, dy <r-eusz nie wytrzy"ał i się
odwrócił
/ówczas pod0żaj0cy z ni"i Mer"es za'rał $urydykę z powrote" do podzie"ia,
a <r-eusz wyszedł na świat sa" .ozl0daj0c się wokoło w końcu zrozu"iał, co
się stało K!o@ do'ijał się znowu do podzie"ia, nie został wpuszczony ponownie/rócił do ;racji, dzie w dolinac! i órac! śpiewał swe przepełnione żale"
pieśni
Pewnej nocy Nrozszalały orszak 'akc!iczny i o'ł0kane "enady rozerwały jeo
ciało na sztukiO Gdy oderwana od tułowia łowa dopłynęła do "orza, wci0ż
powtarzała i"ię $urydyki Poc!owano j0 na wyspie Ies'os, dyż dopiero ta"
przestała dry-owa@ ?a "iejscu jej porze'ania powstała wyrocznia, a
poszarpane ciało <r-eusza 8 poz'ierane przez "uzy 8 spoczęło u stóp <li"pu
• <r-eusz #r UvbX <rp!exs, łac <rp!eus& – w "itoloii reckiej tracki
śpiewak i poeta, twórca or-iz"u
<r-eusza
Lc!odził za syna 'oa (pollina i "uzy 2alliope Poc!odził z ;racji /y"ienia się
o niekiedy jako władcę jedneo z ludów tej órzystej krainy Lważany zanajwiększeo śpiewaka, "uzyka i poetę reckieo /tórował on swej pieśni r0
na lirze lu' kitarze, któr0 ulepszył, powiększaj0c licz'ę jej strun z sied"iu do
dziewięciu
)ity wspo"inaj0 o cudowny" oddziaływaniu śpiewu <r-eusza %eo "uzyka
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 17/91
oddziaływała nie tylko na ludzi1 "oła ona uś"ierza@ !ucz0ce -ale "orza i
sprawiała, że ku śpiewakowi poc!ylały się drzewa, a dzikie 'estie szły za ni"
łaodne jak 'aranki
<r-eusz jest również uważany za twórcę or-iz"u, "istyczneo nurtu reliijneo,
któreo łówny" ele"ente" 'yła wiara w wędrówkę dusz, czyli
"ete"psyc!ozę345
/yprawa (ronautów3edytuj > edytuj kod5
<r-eusz 'rał udział w wyprawie statku (ro po złote runo ?a drodze znajdowała
się wyspa syren, półko'iet8półptaków, które swy" piękny" śpiewe" przyci0ały
ku so'ie płyn0cyc! żelarzy, a następnie porywały ic! i zjadały 2iedy (ronauci
przepływali o'ok nieszczęsnej wyspy, zodnie z rad0 K!irona <r-eusz zacz0ł ra@
na lirze, co odwróciło uwaę syren od żelarzy i uratowało załoę od katastro-y
+"ier@ $urydyki3edytuj > edytuj kod5
?ajsłynniejszy "it o <r-euszu i $urydyce "ówi o "iłości wielki" uczuciu
silniejszy" niż ś"ier@
Pewneo razu pasterz (ristajos spotkał ni"-ę $urydykę, żonę <r-eusza, i
zac!wycony jej urod0, zacz0ł j0 oni@ / czasie ucieczki $urydyka została
uk0szona przez ż"iję i u"arła 9rozpaczony <r-eusz zdecydował się zejś@ do
Madesu, 'y z"usi@ władców podzie"neo świata do oddania "u $urydyki %eo
"uzyka wzruszyła króluj0cyc! w podzie"iu Madesa i Perse-onę tak 'ardzo, że
zodzili się na powrót $urydyki pod jedny" warunkie"1 'ędzie ona prowadzona
przez Mer"esa tuż za <r-eusze", które"u nie 'ędzie wolno o'ejrze@ się za
sie'ie, dopóki nie wyjd0 z królestwa z"arłyc! <r-eusz nie "ół oprze@ się
pokusie i tuż przed 'ra"a"i Madesu spojrzał na żonę <'ietnica została zła"ana
<r-eusz na zawsze utracił swoj0 ukoc!an0
+"ier@3edytuj > edytuj kod5
(l'rec!t Jrer +"ier@ <r-eusza
/edłu <widiusza, zrozpaczony po ś"ierci $urydyki <r-eusz wyrzekł się ko'iet i
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 18/91
uprawiał "iłoś@ wył0cznie z c!łopca"i 9nany 'ył jako ten, który nauczył ;raków
pederastii St0d tytuł ryciny (l'rec!ta Jrera z 4 r <r-eus der erst puseran
#<r-eusz, pierwszy sodo"ita&, częściej tłu"aczony na polski jako +"ier@
<r-eusza
/y"ienia się różne przyczyny ś"ierci <r-eusza %edne wersje "itu "ówi0 o
ze"ście Jionizosa #<r-eusz nie uznawał "isteriów dionizyjskic!, nato"iast
wielk0 czci0 otaczał (pollina&, inne za przyczynę podaj0 'rak c!ęci <r-eusza do
z'liżenia się do żadnej innej ko'iety 9a karę <r-eusz został rozszarpany na
strzępy przez )enady, które jeo szcz0tki wrzuciły do rzeki %eo lira i łowa,
której usta wci0ż jeszcze śpiewały, popłynęły z nurte" aż na wyspę Ies'os )uzy
zaniosły lirę <r-eusza do nie'a i u"ieściły pośród wiazd
• Pewneo razu na <li"pie od'ywało się wesele ;etydy i Peleusa, na które
nie zaproszono jednej z 'oiń, $ris ;a z c!ęci ze"sty rzuciła "iędzy =
zro"adzone 'oinie ja'łko z napise" Ndla najpiękniejszejO (tenę,
(-rodytę i Merę "iał poodzi@ Parys, syn Pria"a #władca ;roi& /edłu
przepowiedni to właśnie syn władców ;roi "iał zniszczy@ ojczyste
"iasto )łody sędzia "iał trudny wy'ór )iał do wy'oru1 ?ajpiękniejsz0
ko'ietę od (-rodyt, 'oactwo od Mery i dar "0drości od (teny Parys
wy'rał (-rodytę, która podarowała "u Melenę, żonę władcy Sparty
2si0żę udał się na południe Grecji do )enelaosa ;en przyj0ł o odnie i
serdecznie, lecz "usiał on wyjec!a@ i zostawił Nościa z proś'0O Parys
postanowił jednak nie czeka@ na powrót )enelaosa i porwał Melenę 9a
powałcenie święteo prawa Grecy, wypowiedzieli wojnę ;roi Ltworzyli
potężn0 ar"ię z (a"e"none" na czele, który 'ył równocześnie 'rate"
)enelaosa (jaks, <dyseusz, Jio"edes, ?estor i (c!illes to jedni z największyc!
reckic! wojowników Gdy wojska Greckie dotarły pod ;roje rozpoczęło się,
trwaj0ce 4D lat, o'lężenie /ojna wyl0dała w ten sposó', że żołnierze
pojedynczo toczyli pojedynki, a pote" wracali do o'ozów
/alczyli również (c!illes i Mektor # 'rat Parysa&, (c!illes 'ył k0pany prze "atkę
w Styksie, przez co nie "ożna o 'yło za'i@ inaczej niż tra-iaj0c o w piętę, za
która "atka o trzy"ała
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 19/91
(c!illes jednak nie c!ciał walczy@, ponieważ za'rano "u 'rankę przez co
trojańczycy zaczęli wyrywa@ Przyjaciel (c!illesa 8 Partokles 8 wzi0ł jeo z'roje i
stan0ł do walki z Mektore", poleł jednak w tej walce )atka (c!illesa poprosiła
Me-ajstosa, a'y wykuł jeszcze lepsz0 z'roję dla (c!illesa, i dy ten to zro'ił,
(c!illes stan0ł do walki z ni" /yrał oczywiście walkę i pote" ci0n0ł zwłoki
Mektora za rydwane" do o'ozu Pó*niej oddaje ciało królowi ;roi
(c!illesa za'ił dopiero Parys, tra-iaj0c strzał0 w jeo piętę ?iestety niedłuo
pote" i Parys inie, a Melena zostaje wydana za jeo "łodszeo 'rata Jei-o'a
;a, po"oła <dyseuszowi i Jio"edesowi ukraś pos0 (teny, który c!ronił ;roję
przed zniszczenie" <'ywatel "iasta, którzy zw0tpili, po utracie Parysa i
Mektora, w zwycięstwo, ze zdu"ienie" spostrzeli jak pewneo dnia wojska
reckie odpłynęły pozostawiaj0c po so'ie tylko drewnianeo konia Po"i"o
sprzeciwów kapłana Iaokoona i jeo dwóc! synów, konia wprowadzono do
"iasta
2apłan i jeo synowie zinęli, podczas walki z dwo"a węża"i, które pojawiły się
znienacka na równinie przed "iaste" ;rojanie ucztowali i cieszyli się z
nieoczekiwaneo zwycięstwa i NprezentuO od Greków %ak się pó*niej okazało we
wnętrzu konia 'ył <dyseusz z jedenasto"a wojownika"i Ki wyszli pod osłon0
nocy z konia i otworzyli 'ra"ę "iasta, otwieraj0c ty" sa"y" droę dla reckiej
ar"ii /iększoś@ ;rojan zinęła, a ko'iety zostały wzięte w niewolę )enelaos
za'ił Jei-o'a i podo'nie "iał post0pi@ z sw0 żon0, lecz dy ujrzał Melenę serce jeo z"iękło i poodził się z ni0 7 tak, zodnie z przepowiedni0 po 4D latac!,
;roja została zniszczona
• <dyseja #Mo"er& 8 Streszczenie
Po zakończeniu dziesięcioletniej wojny trojańskiej wojska reckie zaczęły wraca@
do ojczystej 7taki Jwanaście statków <dyseusza 8 króla 7taki 8 wyruszyło wpodróż ?iepo"yślne wiatry zapędziły podróżników najpierw do krainy
za"ieszkałej przez 2ikonów ołnierze <dyseusza zra'owali i złupili "iasto
atwe zwycięstwo świętowali pote" na 'rzeu 2iedy usnęli, napadli na nic!
2ikonowie .ozorzała 'itwa, w której <dyseusz stracił kilkudziesięciu ludzi
Pozostali w popłoc!u opuszczali krainę 2ikonów 2ilka dni płynęli po wz'urzony"
"orzu, aż dotarli do wy'rzeży Ioto-aów Iud ten żywił się lotose" 2ażdy, kto
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 20/91
zjadł owo ziele, tracił pa"ię@ i na zawsze c!ciał pozosta@ w tej krainie
9 kraju Ioto-aów podróżnicy przy'yli na wyspę, dzie pasły się dzikie kozy<dyseusz wdrapał się na wysok0 skałę Sta"t0d dojrzał po'lisk0 wyspę 2iedy
'o!aterowie do niej dopłynęli, wyspa nie wydała i" się za"ieszkała przez ludzi
9o'aczyli jaskinię, która wyl0dała jak spiżarnia <'ok znajdowały się
po"ieszczenia dla zwierz0t Gdy ra'owali z'iory, nale pojawił się właściciel Był
to Kyklop, potwór z jedny" okie", który "iał na i"ię Poli-e" 9a"kn0ł za so'0
wejście do jaskini i uwięził w niej <dyseusza i jeo towarzyszy <dyseusz
opowiedział "u swoj0 !istorię Potwór pożarł jeo dwóc! towarzyszy,
następneo dnia kolejnyc! czterec! Po kolacji <dyseusz poczęstował ol'rzy"a
wine" i powiedział, że na i"ię "a N?iktO 2iedy upity do nieprzyto"ności Kyklop
przewrócił się, <dyseusz wypalił "u oko ?a wrzaski potwora z'ieły się inne
Kyklopy, pytaj0c, czy ktoś "u ro'i krzywdę / odpowiedzi usłyszeli, że N?iktO
<dyseusz zastanawiał się, jak opuści@ jaskinię Sie'ie i swoic! towarzyszy
przywi0zał pod 'rzuc!a"i 'aranów 2iedy nadszedł świt, Kyklop wypuścił
zwierzęta na ł0kę Lwolnieni w ten sposó' przyjaciele sc!ronili się na statku
;ylko <dyseusz łośno się przec!walał Poradził Kyklopowi, 'y zapa"iętał i"ię
teo, który o oślepił 8 <dyseusz .ozwścieczony Poli-e" poskarżył się ojcu
Posejdonowi, który rzucił na <dyseusza kl0twę, 'y dłuo tułał się po "orzac! io'cyc! krainac! <dyseusz ty"czase" wrócił na kozi0 wyspę
Bo!aterowie przy'yli na wyspę $olię 9a"ieszkiwał na niej król wiatrów 8 $ol
<dyseusz opowiedział królowi swoje przyody / za"ian król podarował
<dyseuszowi woreczek przewi0zany sre'rn0 taś"0 / woreczku "ieściły się złe
wiatry i wic!ury /krótce 'o!aterowie odpłynęli, nani przyjazny" wiatre"
Gdy statki z'liżały się do 'rzeów 7taki, towarzysze <dyseusza rozwi0zali
woreczek ?a zewn0trz wydostały się wic!ury i niepo"yślne wiatry Statki
wałtownie skręciły i towarzysze z powrote" znale*li się u wy'rzeży $olii ;y"raze" przyjęcie 'yło c!łodne, podo'nie pożenanie aden wiatr nie poruszał
żali statków 2ilka dni podróżnicy wiosłowali, aż dotarli do noweo l0du Gdy
wysiedli, wy'rzeże nale zaroiło się od ol'rzy"ów 8 ludożerców, zwanyc!
Iajstryona"i Iudożercy poza'ijali ludzi, zniszczyli jedenaście statków
<dyseusza Pozostał tylko jeden okręt, na który" wraz z <dyseusze" sc!roniła
się arstka przyjaciół ?iezauważeni przez ol'rzy"ów odpłynęli
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 21/91
Przy'yli do kolejnej wyspy ;a" podzielili się na dwie drużyny Pierwsza została
na statku, drua poszła w ł0' l0du /ędrowcy dotarli do za"ku 'oinki o
i"ieniu 2irke 2irke 'yła czarodziejk0 i córk0 króla Słońca 9aproszeni towarzysze
zasiedli do stołu 2iedy jedli, 2irke niepostrzeżenie dotknęła każdeo różdżk0 iza"ieniła wszystkic! w świnie %eden z towarzyszy <dyseusza nie 'rał udziału w
przyjęciu Pospieszył do <dyseusza ze straszn0 wiado"ości0 /tedy
<dyseuszowi przyszedł z po"oc0 'ó Mer"es, który podarował "u
czarodziejskie ziele odczyniaj0ce uroki Lpo"niał także <dyseusza, 'y nie
pozwolił się dotkn0@ różdżk0 czarodziejki ;ak też się stało Boinka przeprosiła
<dyseusza i przywróciła podróżniko" ic! nor"alne postacie ;owarzysze spędzili
na ościnnej wyspie rok Sta"t0d "usieli się uda@ do krainy cieni / krainie tej
duc! wieszcza ;ejrezjasza "iał powiedzie@ <dyseuszowi, co jeszcze "usi zro'i@,
'y oddali@ kl0twę 'oów
/ędrowcy przy'yli do krainy 2i"eryjczyków <dyseusz, zodnie ze zwyczaje",
wykopał dół i złożył o-iary u"arły" /oń krwi za'ityc! zwierz0t zwa'iła dusze
z"arłyc! Pojawiła się dusza wieszcza ;ejrezjasza <'wieściła, że <dyseusz
zniesie jeszcze wiele trudów w podróży i po latac! tułaczki wróci do ojczyzny
/śród dusz z"arłyc! <dyseusz zo'aczył swoj0 "atkę <powiedziała "u o ty",
co się dzieje w do"u, że wierna żona Penelopa czeka na nieo, od"awiaj0c
poślu'ienia któreoś z zalotników, syn ;ele"ac! dorasta, a stary król osiadł na
wsi
<dyseusz uciekł z kraju 2i"eryjczyków Po drodze wst0pił jeszcze na wyspę 2irke
Kzarodziejka dała "u wskazówki, jak o"ija@ nie'ezpieczeństwa Podróżnicy
wyruszyli dalej 9'liżali się do wyspy Syren, które piekny" śpiewe" kusiły
wędrowców tak, że ci wyskakiwali ze statków i tonęli <dyseusz zalepił uszy
towarzyszy woskie", sa" nato"iast kazał się przywi0za@ do "asztu ;ak "inęli
wyspę %edyny", który 'ezpiecznie wysłuc!ał cudowneo śpiewu syren, 'ył
sprytny <dyseusz
Płynęli teraz ku dwó" skało" ?a jednej "ieszkała Scylla, potwór "orski o
dwunastu ł'ac! i sześciu tułowiac! Scylla porywała ry'y, ludzi, del-iny <'ok
stała drua skała, "ieszkanie K!ary'dy Poczwara ta wci0ała "orze i z
powrote" je wypluwała Potwór porwał z pokładu sześciu ludzi i pożarł ic!
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 22/91
9ałoa dopłynęła do wyspy Słońca 8 ;rynakrii ?a ł0kac! pasły się zwierzęta,
któryc! licz'a 'yła niez"ienna <dyseusz zakazał towarzyszo" za'ijania
zwierz0t, ale ci nie posłuc!ali o i za'ili parę wołów /krótce wyruszyli w dalsz0
droę ?astała złowroa cisza "orska, niedłuo przyszły wiatry, cie"ne c!"ury i'urza z pioruna"i <kręt uderzony piorune" rozpadł się na części 9ałoa
zinęła, ocalał tylko <dyseusz Płyn0ł teraz na tratwie, a -ale "orskie zniosły o
do cieśniny "iędzy Scyll0 i K!ary'd0 Szczęśliwie "in0ł o'ydwie złowroie skały
Zale wyrzuciły o na nieznany 'rze 2iedy się o'udził, zo'aczył piękn0 ko'ietę
)iała na i"ię 2alipso, a wyspa nazywała się <iia <dyseusz poszedł za ni"-0
Szli przez ukwiecone ł0ki, aje cyprysowe, "ijali potoki ?i"-a zaprowadziła o
do swojeo do"u i serdecznie uościła <dyseusz spędził z ni0 na wyspie dłuie
lata
;y"czase" do" <dyseusza stał się przed"iote" poż0dania okolicznyc! ksi0ż0t
< wzl0dy Penelopy, żony <dyseusza, starało się kilkudziesięciu zalotników, ona
jednak od"awiała każde"u 9alotnicy za"ieszkali w za"ku <dyseusza Pewneo
dnia przed ;ele"ac!e", syne" <dyseusza, pojawiła się (tena prze'rana za
)entesa, króla ;a-ijczyków Poradziła ;ele"ac!owi wyruszy@ w świat i z'iera@
wieści o <dyseuszu /krótce od'yło się zro"adzenie ludowe, na który"
;ele"ac! wspo"inał ojca i skarżył się na zalotników <ni jednak nie przejęli się jeo ro*'a"i
;ele"ac! wyruszył w podróż ;owarzyszyła "u (tena pod postaci0 )entora 8
poważaneo o'ywatela 7talii Przy'yli do Pylos, do króla ?estora ;ele"ac!
opowiedział "u swoj0 !istorię 2ról wysłał o do Sparty, do )enelaosa, który
właśnie powrócił z dalekic! wędrówek )enelaos opowiadał o swoic!
przyodac!, o wojnie trojańskiej ?a koniec o ojcu <dyseusza, który "ieszka na
wyspie <iii u ni"-y 2alipso /krótce ;ele"ac! opuścił ościnny pałac króla i
udał się do 7taki
<dyseusz przyotowywał się do wyjazdu z wyspy ni"-y 2alipso ?i"-a jeszcze o
zatrzy"ywała, ale <dyseusz 'ył nieuięty 9'udował już łód*, która "iała o
zanieś@ do ojczyzny /ypłyn0ł na "orze ;a" zo'aczył o Posejdon 8 władca
"orza Przypo"niał so'ie skarę Poli-e"a, który 'ył jeo syne", wz'urzył więc
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 23/91
wysokie -ale, które zniszczyły łód* <dyseusza Bo!aterowi po"oła 'oinka
"orska 8 Ieukotea 8 daj0c "u cudown0 przepaskę, dzięki której uc!ronił się
przed utonięcie" Bo!ater płyn0ł dalej, wreszcie dostrzeł l0d ?ie 'yło na ni"
jednak 'ezpiecznej przystani, 'y spokojnie wyjś@ na 'rze Zale rzuciły <dyseusza
z powrote" na spienione "orze Sła'ł coraz 'ardziej / końcu dostrzeł ujście
rzeki i zacz0ł się or0co "odli@ do 'óstwa owej rzeki /ówczas "orze uspokoiłosię, -ale osła'ły
Bo!ater wyszedł na 'rze i oddał 'oince przepaskę ?iedłuo po ty", z"ęczony
i osła'iony walk0 z żywioła"i, usn0ł w lesie
9e snu wyrwały <dyseusza ś"iec! i krzyki ;o królewna ?auzykaa z dziewczęta"i
'awiły się nad rzek0 Jziewczęta, przestraszone widokie" 'rudneo "ężczyzny,uciekły 9ostała tylko królewna Była tak do'ra, że podarowała <dyseuszowi
u'ranie Kzysty i u'rany <dyseusz nie wyl0dał już przerażaj0co 2rólewna
podwiozła o do 'ra" "iasta Jalej towarzyszyła <dyseuszowi ukryta pod
postaci0 dziewczynki (tena Boini dla 'ezpieczeństwa okryła 'o!atera
niewidzialny" o'łokie", dyż Zeakowie z wyspy Sc!erii nie lu'ili przy'yszów
<dyseusz doszedł do pałacu króla (lkinoosa ?iewidzialny wszedł do środka /
paładu trwała uczta, przyotowana przez króla i królow0 <dyseusz padł do nó
królowej i wtedy (tena zdjęła z nieo o'łok niewidzialności
Bo!ater prosił o po"oc, opiekę i statek, który 'ezpiecznie dowiózł'y o do
ojczyzny ?a cześ@ ościa urz0dzone zostały zawody sportowe <dyseusz 'rał w
nic! udział Bardzo daleko rzucił dyskie", co wz'udziło podziw u Zeaków ?a
jeo cześ@ urz0dzono pote" ucztę Podczas niej <dyseusz opowiadał o swoic!
przyodac!
Statek nios0cy <dyseusza z krainy Zeaków przy'ił do 'rzeów 7taki o świcie
2iedy 'o!ater o'udził się, na wy'rzeżu nie 'yło nikoo oprócz piękneo"łodzieńca Po c!wili roz"owy okazało się, że to (tena Boini przedstawiła "u
stan rzeczy panuj0cy w 7tace1 do" pełen zalotników i nie'ezpieczeństwo,
zwi0zane z ty", że ktoś "ół'y <dyseusza rozpozna@ i podstępnie za'i@ Jla
'ezpieczeństwa za"ieniła o więc w staruszka i poleciła uda@ się do zarody
pasterza świń $u"ajosa Pasterz przyj0ł staruszka ościnnie <dyseusz spędził u
nieo kilka dni, opowiadaj0c niezwykłe !istorie /ysłuc!ał też opowieści
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 24/91
$u"ajosa ?iespodziewanie w do"u pasterza pojawił się syn <dyseusza,
;ele"ac! Bo!ater nie widział syna prawie dwadzieścia lat 2iedy wyjeżdżał na
wojnę trojańsk0, ;ele"ac! 'ył nie"owlęcie" ;eraz <dyseusz ol0dał dorosłeo
syna
Boini (tena przywróciła <dyseuszowi nor"alny wyl0d <jciec i syn padli so'ie
w o'jęcia /krótce wspólnie zaczęli o'"yśla@ plan działania
9a"iary zalotników, a'y za'i@ ;ele"ac!a, nie powiodły się 2rólewicz wrócił
szczęśliwie do pałacu i powiado"ił "atkę, że ojciec 8 <dyseusz żyje Bo!ater
ty"czase" udał się do pałacu /szedł na dziedziniec za"kowy ;a" rozpoznał
o tylko stary pies, (ros .adośnie za"erdał oone" na widok pana
<dyseusz przec!odził dalej / sali za"kowej za'awiali się zalotnicy ?a widok
staruszka8że'raka wy'uc!nęli ś"iec!e" <dyseusz cierpliwie zniósł
upokorzenia Gdy zapadła noc, do sali zeszła Penelopa <dyseusz nie "ół od
niej oczu oderwa@ 8 nie widział żony przez dwadzieścia lat i 'ardzo za ni0 tęsknił
Lpływaj0cy czas nie z"ienił jej Była nadal piękna i wierna Penelopa, z"ęczona
najazde" zalotników, opowiedziała że'rakowi o "aj0cy" nast0pi@ wkrótce
turnieju %eśli którykolwiek z zalotników zdoła unieś@ łuk <dyseusza i wysła@
strzałę przez NoczkaO dwunastu w'ityc! w zie"ię toporów, otrzy"a królestwo i
rękę Penelopy <dyseuszowi 'ardzo się ten plan podo'ał
?astępneo dnia od'ywały się zawody 2ażdy z zawodników podnosił łuk, ale
żaden nie "ół naci0n0@ cięciwy Pokonani odc!odzili na 'ok Przyszła kolej na
<dyseusza / prze'raniu staruszka wz'udził ś"iec! i kpiny konkurentów
?adeszła wielka c!wila <dyseusz spokojnie wzi0ł do ręki łuk, napi0ł cięciwę i
wycelował Strzała przeleciała dokładnie przez dwanaście NoczekO toporów ?a
sali za"kowej powstał ruc! 9alotnicy rozpoznali <dyseusza 9aczęła się 'itwa
<dyseusz z syne" ;ele"ac!e" i arstk0 przyjaciół wy"ordowali wszystkic!przeciwników Przy życiu pozostawili tylko nadworneo pieśniarza i urzędnika 8
posłańca Po 'itwie uprz0tnięto ciała za'ityc! i wysprz0tano salę
/iado"ości o poza'ijaniu zawodników i powrocie <dyseusza dotarły do
królowej Penelopy 2rólowa zeszła do sali za"kowej, dzie siedział <dyseusz ?ie
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 25/91
od razu o rozpoznała, ale wystarczyła c!wila roz"owy i "ałżonkowie
serdecznie się uściskali Kał0 noc opowiadali so'ie swoje przyody ?astępneo
dnia <dyseusz odwiedził swojeo ojca 8 Iaertesa Stary król "ieszkał na wsi
<jciec i syn padli so'ie w o'jęcia ;y"czase" niezadowoleni krewni
po"ordowanyc! zalotników zaczęli pod'urza@ naród przeciwko <dyseuszowi
.ozpoczęła się 'itwa Spór przerwała 'oini (tena, która rozkazała przeciwniko"rozejś@ się do do"ów ;ak rozpoczęło się nowe życie króla 7taki, <dyseusza
• )i"esis #str \W\{VWX 8 i"itacja, podo'ieństwo& – zasada twórczeo
naśladownictwa natury '0d* dzieł "istrzów, który" udało się tę naturę
odtworzy@ 9asada ta powstała w antyku, po raz pierwszy opisał j0 Platon
w swoic! dialoac! 7on i Państwo, (rystoteles nato"iast poświęcił jej
dzieło Poetyka Pó*niej przej0ł j0 renesans, dzie wzore" do
naśladowania stała się sztuka klasyczna Postępowali oni wedłu -or"ułyMoraceo, który uważał, że poeta jest jak pszczoła z'ieraj0ca nektar z
różnyc! kwiatów i przetwarzaj0ca o na własny, niepowtarzalny "iód
• (ntropocentryz" #z r ant!ropos – człowiek i łac centru" – środek&
– pol0d -ilozo-iczny i reliijny, wedłu któreo człowiek stanowi
centru" i cel wszec!świata
/ znaczeniu teoriopoznawczy" ter"in ten oznacza styl -ilozo-owania
poleaj0cy na przyj"owaniu ludzkiej perspektywy – tzn analizowaniu
wszystkic! zjawisk z punktu widzenia od'ioru ic! przez człowieka i
odrzucaniu rozu"owań wyc!odz0cyc! poza ludzk0 percepcję jako
poznawczo nieuprawnionyc! lu' poz'awionyc! praktyczneo znaczenia
/ znaczeniu ontoloiczny" antropocentryz" zakłada, że człowiek jest
centru" /szec!świata, który jest celowo tak skonstruowany, a'y u"ożliwi@
istnienie człowieka / skrajnej postaci antropocentryz" przyj"uje, że cele"istnienia /szec!świata jest człowiek, i że stanowi on ostateczny i
najdoskonalszy produkt ewolucji /szec!świata
Prekursora"i antropocentryz"u poznawczeo 'yli so-iści, od któryc!
poc!odzi określenie, że Aczłowiek jest "iar0 wszec!rzeczyA
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 26/91
Zor"y antropocentryz"u3edytuj > edytuj kod5
"eta-izyczny #ontoloiczny& – człowiek wył0czny" o'iekte" i perspektyw0
poznania #)ag Sc!eler, )artin Meideer, %ean8Paul Sartre&
nozeoloiczny #episte"oloiczny& – #ludzka& świado"oś@ jest *ródłe"
wiedzy #2artezjusz, %o!ann Gottlie' Zic!te, Zriedric! /il!el" %osep! on
Sc!ellin, $d"und Musserl&
aksjoloiczny – człowiek to wartoś@ 'ezwzlędna i nadrzędna wo'ec
pozostałyc! wartości #(rt!ur Sc!open!auer, Iudwi Zeuer'ac!, Zryderyk
?ietzsc!e&
teoloiczny – człowiek zaj"uje szczeólne "iejsce w !istorii z'awienia i w
z'awczy" planie Boa ;eoloia ukazuj0c w sposó' zo'iektywizowany Boa,
K!rystusa i inne treści, przedstawia te zaadnienia w odniesieniu do
człowieka, jeo sposo'u percepcji, jeo ezystencji itd Propaatore"
Azwrotu antropoloiczneoA w teoloii 'ył 2arl .a!ner
kos"oloiczny – człowiek jako najważniejsze, końcowe oniwo ewolucji
tec!noloiczny
• (ora #r `^UR, dosł "iejsce zro"adzeń& – łówny plac, rynek w
"iastac! starożytnej Grecji Kentru" wokół któreo toczyło się życie
polityczne, reliijne, a czasa"i także !andlowe
/e wczesny" etapie rozwoju polis aor0 nazywano sa"o zro"adzenie
o'ywateli uprawnionyc! do łosowania345
Pocz0tkowo, w "iastac! z dłu0 tradycj0 osadnicz0, 'yła nieplanowa, o
niez'yt wyra*nyc! ranicac!, często jej plan 'ył za'urzony 'udynka"i oc!arakterze pu'liczny" lu' reliijny" #po stronie zac!odniej& i straana"i
#po stronie wsc!odniej&, czy centralnie prze'ieaj0c0 ulic03:5
<d 6 wieku pne Naora jońskaO, zakładana wedłu syste"u
!ippoda"ejskieo, "iała najczęściej kształt prostok0ta, który 8 pocz0wszy od
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 27/91
okresu klasyczneo 8 otaczały portyki kolu"nowe #stoa&3=5 Przez jej środek z
reuły przec!odziła łówna ulica "iasta ?a aorze znajdowały się zazwyczaj
'udowle o przeznaczeniu reliijny" i pu'liczny", "ównice i siedzenia dla
urzędników, studnieE-ontanny oraz po"niki
/ejście do aory "iało niekiedy -or"ę i"ponuj0cej 'ra"y, jak np w $-ezie,
Priene czy )ilecie
Jo naj'ardziej znanyc! należy aora ateńska )iejsce, w który" powstała,
zostało wy'rane jeszcze w czasac! Solona #około roku DD pne&345 Był to
niereularny plac o lekki" nac!yleniu, co zapewniało naturalny odpływ
wody deszczowej, przy łównej drodze wiod0cej na (kropol <toczenie 'yło
zdatne do za'udowy, s0siaduj0ce ze stre-0 "ieszkaln0 (ten
/ okresie klasyczny" (ora ateńska 'yła "iejsce" !andlu, a także wielkic!
zro"adzeń "ieszkańców i de'at politycznyc! / ty" "iejscu od'ywały się
wy'ory urzędników i s0dy skorupkowe #ostracyz"&, wystawiano #zani"
wzniesiono stały teatr Jionizosa na południowyc! stokac! (kropolu& sztuki
teatralne, a także oranizowano zawody sportowe345
Budowle wokół aory wznosili 2i"on #6 wiek pne&, Iikur #76 wiek pne&,
władcy !ellenistyczni #77 wiek pne&, a także .zy"ianie1 ostatni0
"onu"entaln0 'udowl0 'yła 'i'lioteka Madriana z 77 wieku ne35
.zy"ski" odpowiednikie" aory ateńskiej 'yło Zoru" .o"anu"
• )onoteiz" #str \^X "onos – NjedynyO | bX t!eos – N'óO[
jedyno'óstwo& – wiara w istnienie jedyneo Boa i w
przeciwieństwie do !enoteiz"u wykluczaj0ca istnienie jakic!kolwiek
innyc! istot 'oskic! Przeciwieństwe" "onoteiz"u jest politeiz"
#'0d* ateiz"& )onoteiści zazwyczaj przypisuj0 Bou cec!y
doskonałości takie jak o"nipotencja, o"niscjencja, o"niprezencja i
najwyższ0 do'ro@ w rozu"ieniu etyczny"
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 28/91
/yznania"i "onoteistyczny"i s0 trzy reliie określane jako a'ra!a"iczne1
judaiz", c!rześcijaństwo i isla", a także nowe reliie powstałe na ic!
runcie, takie jak sik!iz", rasta-ari, 'a'iz" i 'a!aiz" 7dea jedyneo Boa
znana jest też w zaratusztrianiz"ie #(!ura )azda& i w większości odła"ów!induiz"u #Bra!"an, 7śwara&
• Politeiz" #z str }^_X polys 8 AlicznyA | bX t!eos 8 A'óA[
wielo'óstwo& – wiara w istnienie wielu 'oów #np
przedc!rześcijańska reliia Słowian, reliia starożytnej Grecji,
starożytneo $iptu, wierzenia (zteków, s!int~, neopoaństwo&
/edłu isla"u, politeiz" #szirk& jest ciężki" rzec!e"[ w podo'ny"
tonie wypowiada się również Bi'lia
/ reliiac! politeistycznyc! 'oowie "aj0 zde-iniowane oso'owości i s-ery,
który"i się zaj"uj0 ;ak na przykład w starożytnej Grecji Posejdon 'ył
'oie" "orza, a (-rodyta – 'oini0 "iłości Politeistyczne 'óstwa "o0 w
"itac! rodzi@ się, zakoc!iwa@, walczy@ "iędzy so'0 9azwyczaj nie s0
wszec!wiedz0ce ani wszec!"o0ce, c!o@ s0 o wiele 'ardziej potężne od
ludzi i nieś"iertelne
Kec!0 większości reliii politeistycznyc! jest występowanie panteonów, czyli
!ierarc!ii 'óstw Boów w o'rę'ie panteonu ł0cz0 zazwyczaj więzi
pokrewieństwa czy też "ałżeństwa Iicz'a 'oów w panteonie "oże
sy"'olizowa@ ko"pletnoś@ #np licz'a 4: w kulturze europejskiej ze wzlędu
na dwunastu 'oów w panteonie oli"pijski"& Politeiści posiadaj0 również
"itoloie – !istorie opisuj0ce czyny 'oów i przy okazji wyjaśniaj0ce naturę
świata lu' przekazuj0ce prawdy psyc!oloiczne
• (c!illes #r •€W__bX (c!illexs, łac (c!illes& – w "itoloii reckiej
!eros i 'o!ater wojny trojańskiej #wódz )yr"idonów&
Lc!odził za syna Peleusa, króla jedneo z "iast w ;esalii, i ?ereidy ;etydy
Był wyc!owankie" "0dreo centaura K!ejrona i ojce" ?eoptole"osa
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 29/91
7liada Mo"era i Kypria c!arakteryzuj0 o jako największeo wojownika
;etyda o-iarowuje (c!illesowi tarczę, !ydria czarno-iurowa z 67 w pne
;etyda, staraj0c się zapewni@ "u nieś"iertelnoś@, niedłuo po narodzeniu
zanurzyła syna w Styksie, 'y w ten sposó' uodporni@ całe jeo ciało na ciosy
%edyny" sła'y" punkte" pozostała pięta, za któr0 "atka trzy"ała
nie"owlę / zwi0zku z przepowiedni0, w "yśl której 'ez (c!illesa
zwycięstwo nad 7lione" jest nierealne, co jednak odpłaci on ś"ierci0, ;etyda
ukrywała (c!illesa pośród córek króla Iiko"edesa na Skyros Sta"t0d "iał
o wydosta@ <dyseusz, który w prze'raniu kupca rozłożył przed królewna"i
pac!nidła i kosztowności ?a widok jednej niezainteresowanej wonnościa"i
królewny wydo'ył 'oato inkrustowany "iecz, po który (c!illes sięn0ł 'ezc!wili na"ysłu, ty" sa"y" zdradzaj0c swoj0 prawdziw0 tożsa"oś@
(c!illes zin0ł, zani" ;roja została zdo'yta / "iejsce dzie "atka trzy"ała
o za piętę uodziła o strzała, wypuszczona z łuku przez Parysa, 'rata
Mektora <d teo wydarzenia poc!odzi wyrażenie Npięta (c!illesaO oraz
nazwa ścięno (c!illesa
9 dzieja"i (c!illesa zwi0zana 'yła przepowiednia3potrze'ne *ródło5 – "iał
ży@ dłuo i szczęśliwie, lecz u"rze@ zapo"niany, lu' też u"rze@ "łodo,
zdo'ywaj0c c!wałę 7nna wersja podaje wręcz, że "iał zin0@, jeśli tylko
za'ije Mektora Bo!ater zdecydował się na ten krok, dopiero "szcz0c ś"ier@
swojeo przyjaciela, Patroklosa, który zin0ł z ręki trojańskieo królewicza
• <dyseusz #<dys, Llisses, r ]VVbX <dyssexs, łac Lliges& – w
"itoloii reckiej król 7taki[ 'o!ater <dysei Mo"era
<dyseusz oślepiaj0cy Poli-e"a, protoatycka a"-ora czarno-iurowa, 677 w
pne
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 30/91
Lc!odził za syna !erosa Iaertesa i jeo "ałżonki (ntyklei /edłu "itu 'ył
najprze'ielejszy" z królów 'ior0cyc! udział w wojnie trojańskiej, autore"
podstępu, dzięki które"u Grecy wyrali wojnę – konia trojańskieo /
podróży powrotnej do 7taki przeżył wiele przyód ;ułał się przez 4D lat po
"orzac! i oceanac!, zani" wrócił do swej żony Penelopy <'ok Meraklesa i
;ezeusza jest naj'ardziej znany" 'o!atere" reckic! "itów i leend Syne"<dyseusza 'ył ;ele"ac!
Poc!odzenie3edytuj > edytuj kod5
Podo'nie jak w przypadku większości reckic! królów, ród <dyseusza także
wywodził się od 'oów %eo ojciec Iaertes 'ył syne" (rkejsjosa #(rkizjosa&,
poto"ka #a wedłu "niej popularnyc! wersji "itu nawet syna& 9eusa
?ato"iast "atka <dyseusza, (ntyklea, 'yła córk0 znaneo oszusta
(utolykosa, syna Mer"esa
/ojna trojańska3edytuj > edytuj kod5
Gdy Melena ;rojańska została porwana i królowie reccy szykowali się do
wspólnej wyprawy na ;roję, przył0czył się do nic! także <dyseusz 9 żale"
opuścił sw0 żonę i narodzoneo właśnie syna ;ele"ac!a
?a wojnie spędził 4D lat, 'y w końcu dzięki podstępowi zapewni@ recki"
naje*d*co" zwycięstwo / innej wersji "itu nie wy"yślił -ortelu sa", apodpowiedziała "u o (tena 9 jeo inicjatywy z'udowano wielkieo
drewnianeo konia, w środku któreo ukryli się naj"ężniejsi wojownicy
.eszta ar"ii, pozoruj0c odwrót, odpłynęła na niewielk0 odlełoś@ od "iasta
;rojanie, znajduj0c spalony o'óz i iantyczneo konia, uznali o za dar dla
'oów i po"i"o nielicznyc! protestów wci0nięto do "iasta ;eo wieczoru
!ucznie świętowano ?oc0, dy większoś@ "ieszkańców 7lionu 'yła już
nietrze*wa al'o spała, z konia wyszli żołnierze <tworzyli 'ra"y "iasta i
wpuścili resztę wojsk, która w ty" czasie zd0żyła powróci@ pod ;roję
.ozpocz0ł się poro" "ieszkańców
Powrót3edytuj > edytuj kod5
Po złupieniu "iast (c!iwi "oli wreszcie wróci@ do do"u Pod wodz0 <dysa
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 31/91
wyruszyło 4: statków o'ładowanyc! kosztownościa"i 2ról 7taki wz'oacił
się jeszcze 'ardziej, łupi0c 7s"ar – "iasto 2ikonów ?ie dane "u jednak 'yło
wróci@ szczęśliwie do do"u i szy'ko zo'aczy@ rodzinę
2l0twa Posejdona3edytuj > edytuj kod5
/ trakcie podróży pró'owano znale*@ nocle na zie"i cyklopów Pec! <dysa
sprawił, że wy'rano akurat jaskinię ludożercy Poli-e"a Potwór zd0żył pożre@
czterec! towarzyszy <dyseusza, ni" ten oślepił o w czasie snu ?ajpierw
poczęstował cyklopa wine", a dy ten zasn0ł, przypalił "u oko poc!odni0
?astępnie, za po"ysłe" <dysa, ocaleni przywi0zali się do 'rzuc!ów
!odowanyc! przez cyklopa owiec i w ten sposó' wydostali się z jaskini, dy
Poli-e" wypuszczał sw0 trzodę na pastwisko ?iestety, dy 'yli już wolni,
du"ny <dyseusz pocz0ł przec!wala@ się swoi" zwycięstwe" nad
ol'rzy"e" i ujawnił swe i"ię /tedy Poli-e" zacz0ł 'łaa@ sweo ojca
Posejdona, 'y władca 7taki nidy już nie wrócił do do"u, a jeśli dane "u
'ędzie jednak zo'aczy@ rodzinn0 wyspę, to niec! przy'ędzie sa", 'ez statku
i niec! zastanie swe do"ostwo w kłopotac!
/izyta u $ola i Iajstryonów3edytuj > edytuj kod5
Płyn0c w kierunku 7taki, zawitano na dworze $ola, władcy wiatrów ;en,
polu'iwszy przy'yszy, sc!ował wszystkie niekorzystne "u wiatry do wora,
który podarował <dyseuszowi ?a nieszczęście <dysa załoa otworzyła wór,
kiedy 7takę 'yło już wida@ na !oryzoncie i statki zostały zwiane z kursu
Jopłynęli w ten sposó' do wyspy Iajstryonów, wielkic! ludożerców Ki
poczęli rzuca@ w statki przy'yszy oro"ny"i łaza"i, wskutek czeo
pozostał <dysowi tylko jeden okręt
2irke3edytuj > edytuj kod5
?iedłuo pó*niej zatrzy"ano się na wyspie (jai, na której "ieszkała
czarodziejka 2irke ;owarzysze <dyseusza, którzy wyszli na zwiady, zostali
przez ni0 za"ienieni w trzodę c!lewn0 Jzięki po"ocy Mer"esa –
podarowanej przez nieo roślinie, która czyniła niewrażliwy" na czary 2irke
– zac!ował swoj0 posta@ /idz0c sw0 'ezsilnoś@, władczyni wyspy
przywróciła za"ieniony" w świnie dawn0 posta@ i ościła przy'yszy przez
rok ?astępnie dała ic! przywódcy kilka do'ryc! rad odnośnie dalszej
podróży
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 32/91
2raina 2i""eryjczyków3edytuj > edytuj kod5
9a jej rad0 <dys udał się do kraju 2i""eryjczyków, do sa"eo wyjścia do
świata u"arłyc!, dzie krwi0 o-iary znęcił liczne duc!y <prócz wieszcza
;ejrezjasza spotkał też sweo dru!a $lpenora z"arłeo u 2irke, sw0 "atkę,
towarzyszy z wojny trojańskiej oraz wielu innyc! !erosów i ko'iet
<d 2irke do 2alipso3edytuj > edytuj kod5
<dyseusz i syreny, -ra"ent wazy z CD8FD pne
?astępnie powrócił na krótko do 2irke i wyprawił się w dalsz0 podróż ?a jeo drodze pojawiły się Syreny – pół ko'iety, pół ptaki, zwodz0ce żelarzy
swy" śpiewe" Sprytny <dys kazał więc wszystki" swy" ludzio", a'y
zatkali so'ie uszy woskie", nato"iast jeo sa"eo przywi0zali do "asztu
Jzięki te"u unikn0ł roz'icia statku o okoliczne ra-y, na które Syreny
naprowadzały statki
2olejn0 przeszkod0 'yła cieśnina po"iędzy Scyll0 i K!ary'd0 Scylla porwała
tutaj i pożarła ludzi <dysa / końcu jednak dopłynięto na przyjazn0 wyspę,
na której pasły się niezliczone stada 'ydła Po"i"o zakazu <dyseusza jeo
załoa za'iła kilka i zjadła, co wywołało niew Meliosa, właściciela zwierz0t
/skutek teo po odpłynięciu zerwał się sztor", który przeżył tylko itacki
władca
Jotarł on na wyspę <yię, na której "ieszkała ni"-a 2alipso 9akoc!ana w
<dysie nie pozwoliła "u "ówi@ ani nawet "yśle@ o powrocie do ojczyzny
;ułacz spędził u niej około F lat, aż ku jeo szczęściu Mer"es o'wieścił jej, że
"usi wypuści@ podróżnika i po"óc "u w dotarciu do do"u 9odziła sięniec!ętnie, ale pozostała wierna i c!ętnie po"oła "u z'udowa@ tratwę
Po"oc Zeaków3edytuj > edytuj kod5
Po"i"o wywołaneo przez Posejdona sztor"u <dyseusz dotarł do wyspy
ościnnyc! Zeaków, którzy wyprawili o w podróż do do"u, sowicie
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 33/91
o'darowali i zostawili śpi0ceo na 7tace %edna z wersji "itu "ówi, że
spotkał ic! za to niew 'oa "órz, Posejdona, który sprawił, że ic! wyspę
otoczyły oro"ne skały, czyni0c j0 niedostępn0
Sytuacja na 7tace3edytuj > edytuj kod5
Podczas jeo nieo'ecności na wyspie pojawili się zalotnicy u'ieaj0cy się o
rękę Penelopy, przekonani o jeo ś"ierci Bez skrupułów wykorzystywali
święte prawo ościnności, wyrz0dzaj0c rozliczne szkody w "aj0tku
<dyseusz, przy'ywszy za spraw0 (teny pod postaci0 że'raka, wzi0ł udział w
konkursie, w który" narod0 "iała 'y@ ręka jeo żony #spisek ten 'ył
również jeo autorstwa& 9adanie", które "usieli wykona@ zawodnicy 'yło
strzelenie z łuku tak, 'y strzała przeleciała przez otwory w dwunastu
toporac! ustawionyc! w rzędzie <kazało się jednak, że nikt z pozostałyc!
konkurentów nie "a doś@ siły, 'y c!o@'y naci0n0@ łuk króla 7taki <dyseusz
jako jedyny strzelił per-ekcyjnie, a następnie ujawnił swoj0 tożsa"oś@ i z
po"oc0 syna wy"ordował wszystkic! zalotników
• Mektor #syn Pria"a&3edytuj5
Ljednoznacznienie 9o'acz też1 inne postacie o i"ieniu NMektorO
Przekazanie ciała Mektora ;rojańczyko"
Mektor #r ‚Qƒ„U Mekt~r, łac Mector& – w "itoloii reckiej królewicz i
najdzielniejszy 'o!ater trojański[ 'o!ater 7liady Mo"era
Lc!odził za syna Pria"a i Meka'e #Meku'a& Był 'rate" Parysa, Jei-o'a i
2asandry oraz "ęże" (ndro"ac!y
/ czasie wojny trojańskiej za'ił Patroklosa #"yśl0c że to (c!illes, dyż "iał
na so'ie jeo z'roję&, za co w odwecie zin0ł z ręki (c!illesa pod "ura"i
;roi ?awoływania rodziny Mektora do jeo powrotu do twierdzy opisuje
Ia"ent (ndro"ac!y autorstwa Mo"era
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 34/91
K!c0c po"ści@ ś"ier@ kuzyna i przyjaciela #Patroklosa& oraz ze"ści@ się na
jeo za'ójcy, (c!illes zawlókł ciało Mektora do o'ozu reckieo, wystawił je
niepoc!owane na żer zwierz0t tj psów i sępów #co 'yło największ0 kar0 dla
starożytnyc!, dyż oznaczało skazanie duszy na wieczn0 tułaczkę po zie"i&
Ponadto przyczepił je do sweo rydwanu i codziennie rano przejeżdżał pod
"ura"i ;roi Jopiero Pria" wy'łaał u nieo oddanie zwłok w za"ian zacały wóz złota Po uroczystościac! porze'owyc! Mektora #kre"acja& w ;roi
zarz0dzono dwunastodniow0 żało'ę, uszanowan0 przez Greków
Posiadał ciało atletycznej 'udowy i wy'itnie "ęskie rysy twarzy
Mektor starał się nie ulea@ e"ocjo" Kec!owały o !onor i odwaa
#po"i"o strac!u, stan0ł do pojedynku z (c!illese"&, który" to wartościo"pozostał wierny do końca Był również 'ardzo przywi0zany do rodziny #żony
(ndro"ac!y i syna (styanaksa& Mektor koc!ał swojeo ojca, Pria"a, oraz
;roję, i to za nic! oddał życie Stanowi on przykład 'o!atera idealneo, 'ez
wad ?acec!owanie nierealistyczne – takie postacie nazywa"y
papierowy"i Mo"er opisuje o jako rycerza 'ez skazy i wad, w życiu
prywatny" przedstawia się o jako wspaniałeo "ęża i ojca ;o naj'ardziej
nieskazitelna posta@ 7liady
• (a"e"non #r •`T\\„ (a""n~n, łac (a"e"non& – w
"itoloii reckiej syn (treusza i (erope, w niektóryc! "itac!
ojcostwo przypisywane jest Plejstenesowi, starszy 'rat )enelaosa,
poc!odził z rodu (trydów 2ról (rolidy, krainy, w której
najważniejszy"i "iasta"i 'yły (ros, )ykeny, ;iryns, )idea
.odzina3edytuj > edytuj kod5
on0 jeo 'yła 2litaj"estra, wcześniej żona ;antala, któreo za'ił
(a"e"non, za co 'ył ściany przez Jioskurów i "usiał ożeni@ się z
wdow0 po rywalu )ałżeństwo to od pocz0tku nie 'yło udane 9 teo
zwi0zku (a"e"non "iał kilkoro dzieci1 K!rysote"is, $lektrę #Iaodikę&,
7-ienię #7-ianassę& i <restesa
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 35/91
)ity3edytuj > edytuj kod5
Po porwaniu Meleny, na proś'ę )enelaosa został naczelny" wodze"
wyprawy Greków na ;roję Gdy ze'rały się wszystkie okręty płyn0ce na
wyprawę nie "oły opuści@ portu, ponieważ (rte"ida postanowiła się
ze"ści@ na (a"e"nonie za jeo aroancję wo'ec niej / końcuzaż0dała od nieo, 'y poświęcił swoj0 córkę 7-ienię, na co się zodził, co
z kolei spowodowało niew żony / "icie o o'lężeniu ;roi wedłu %ana
Parandowskieo 'oini lituje się nad niewinn0 dziewczyn0 i każe złoży@
w o-ierze łanię
/ czasie o'lężenia ;roi (a"e"non 'rał udział w napadac! na po'liskie
"iasta / czasie jedneo z nic! porwał jako 'rankę K!ryzejdę –
kapłankę (pollina Gdy od"ówił jej wydania, (pollo zesłał na wojska
reckie zarazę <d teo "o"entu rozpoczyna się opowieś@ 7liady
Przerażeni (c!ajowie pró'uj0 z"usi@ (a"e"nona, że'y wydał
K!ryzejdę, ale ten ż0da od (c!illesa oddania "u swojej ukoc!anej –
'ranki Bryzejdy Spór ten powoduje wyco-anie się (c!illesa z udziału w
wojnie trojańskiej %ednak po jaki"ś czasie (a"e"non zdaje so'ie
sprawę, że 'ez udziału najlepszeo wojownika nie 'ędzie "ożna wyra@
wojny <dsyła więc Bryzeidę do o'ozu (c!illesa i prosi o o powrót na
pole walki <'iecuje "u także rękę jednej ze swoic! córek
Po zdo'yciu ;roi w udziale przypada "u córka Pria"a, 2asandra
Lrodziła "u ona dwóc! synów – ;eleda"osa i Pelopsa
+"ier@3edytuj > edytuj kod5
/ czasie, dy (a"e"non walczył w ;roi, jeo żona 2litaj"estra "iała
koc!anka (jistosa, który postanowił za'i@ prawowiteo "ęża /ersji
ś"ierci (a"e"nona jest kilka ?iektóre twierdz0, że (a"e"non
zin0ł w czasie uczty powitalnej, inne, że w czasie k0pieli Ldział2litaj"estry w tej z'rodni jest też różnie opisywany %edni twierdz0, że
żona podarowała "u koszulę z zaszyty"i rękawa"i i nie "ół się przez
to 'roni@ 7nna wersja podaje, że 2litaj"estra "iała o oso'iście za'i@
topore", dyż 'yła zazdrosna o 2asandrę
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 36/91
2iedy (a"e"non wrócił z wojny w do"u czekała już na nieo żona
2litaj"estra wraz ze swoi" koc!ankie" (jistose" 2litaj"estra
przywitała "ęża serdecznie nie daj0c po so'ie pozna@ żadnyc! oznak
nienawiści więc (a"e"non ani jeo świta nic nie przeczuwali %edynie
przywieziona jako wojenna 'ranka przez (a"e"nona i pozostawiona
pod 'ra"0 2asandra krzyczała, że czuje krew i że nad ty" do"e" wisikl0twa 2litaj"estra zaprowadziła (a"e"nona do k0pieli i kiedy ten
wycierał się ręcznikie" ona zarzuciła na nieo własnoręcznie utkan0
sie@ /tedy też za kolu"ny wyskoczył (jistos i zadał "u dwa ciosy
"iecze" a 2litaj"estra odr0'ała "u łowę topore", tak sa"o za'iła też
2asandrę ?ie oszczędzono także nikoo ze świty wodza
/ literaturze pięknej3edytuj > edytuj kod5
(a"e"non jest jedny" z łównyc! 'o!aterów 7liady Mo"era oraz
traedii (a"e"non (jsc!ylosa Jo !istorii (a"e"nona nawi0zuje
również wiersz Gró' (a"e"nona %uliusza Słowackieo
• 2oń trojański – z'udowany podczas wojny trojańskiej wielki koń,
zro'iony z drewna, w który" ukryli się wojownicy reccy w
czasie zdo'ywania ;roi, pozoruj0c jednocześnie odst0pienie od
o'lężenia <'rońcy "iasta, za na"ow0 Sinona, w'rew
przestroo" 2asandry i Iaokoona wci0nęli konia do "iasta;a" w nocy (c!ajowie wyszli z ukrycia, otworzyli 'ra"y
wojowniko" i w ten sposó' zdo'yli "iasto /ydarzenie to jest
wspo"niane w <dysei Mo"era, a jeo opis znajduje się w
$neidzie /eriliusza345
2oń trojański "iał zosta@ wykonany z drewna jodłoweo L starożytnyc!
Greków jodła 'yła drzewe" poświęcony" Posejdonowi oraz (rte"idzie
i wi0zano je także z kulte" Jionizosa 9akładano zate", że o'rońcy ;roi
zec!c0 ustawi@ konia wewn0trz "urów "iasta, na o-iarę dla 'oów3:5
/spółcześnie istnieje kilka !ipotez czy" w rzeczywistości "oł 'y@ koń
trojański1 pocz0wszy od sy"'oliczneo przedstawienia trzesienia zie"i,
które osła'iwszy "ury ;roi, "iało się przyczyni@ do upadku "iasta #za
trzęsienia zie"i odpowiadał Posejdon, który 'ył również 'oie" koni&,
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 37/91
poprzez użycie przez zdo'ywców tarana przypo"inaj0ceo konia '0d* o
łowicy w kształcie końskieo ł'a, aż po wykorzystanie przez (c!ajów
drewnianej "ac!iny o'lężniczej w rodzaju wieży, która "oła 'y@ np
osłonięta koński"i skóra"i, c!o@ należy tez wskaza@, że współczesna
wojnie trojańskiej ar"ia asyryjska używała "ac!in z nazwa"i zwierz0t 8
tradycja ustna wieków cie"nyc! "oła zac!owa@ pa"ię@ jakieośurz0dzenia użyteo podczas o'lężenia #zwłaszcza, że zr0' opowieści
poc!odzi z czasów, które nastapiły 'ezpośrednio po wojnie trojańskiej&,
nie potra-iła już jednak przedstawi@ przekonuj0ceo wyjaśnienia czy"
ono 'yło, ani w jaki sposó' zostało użyte3potrze'ne *ródło5
<kreślenie Nkoń trojańskiO jest synoni"e" podstępneo, przynosz0ceo
zu'ę podarunku, w ty" znaczeniu jest też używane w in-or"atyce
• 8 S;…I79(K%( P(;$;…K9?( 8 świado"e nadawanie wypowiedzi
utworo" literacki" lu' ic! -ra"ento" cec! stylu podniosłeo,
uroczysteo, np stylizacja A<dy do "łodościA )ickiewicza
• Słowa zaczerpnięte z poezji Moraceo 1 A?on o"nis "oriarA
odnosz0 się do trwałości dzieła artysty, które zapewnia "u
nieś"iertelnoś@ w pa"ięci poto"nyc! Poeta nie u"iera
zupełnie, inie jeo ciało, ale dzieło pozostaje Jo "otywu
tej nieś"iertelności poprzez sztukę nawi0zywali poeci
kolejnyc! pokoleń, czerpi0c z nic! "otywacje do swej pracy
twórczej i podnosz0c swój prestiż Pisał o ty" 2oc!anowski,
pisał Słowacki #A9ostanie po "nie ta siła -atalnaA&,
pole"izował z ty" ;uwi", pisz0c1 Anie c!ce 'y@ aere
parenniusA, czyli trwalszy od spiżu Bo tak właśnie określił
Moracy swoje dzieło twórcze, tytułuj0c swój wiersz A$gei
"onu"entu"A, co oznacza 8 Az'udowałe" po"nikA a w
dalszyc! słowac! czyta"y1 Aaere parenniusA, czyli właśnie
trwalszy niż ze spiżu i dalej Astrzelaj0cy nad oro"
królewskic! pira"idA Moracy uważa, że poezja, która
stworzył przetrwa pokolenia, że okaże się 'ardziej
dłuotrwała niż dy'y postawił spiżowy po"nik ;ak też
sadzi wielu innyc! twórców, nadaj0c so'ie ranę istot
nieś"iertelnyc! w pewny" sensie
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 38/91
• Ltwór Moraceo pt $gei "onu"entu"
#/y'udowałe" po"nik& jest przykłade" liryki
wyznania Poeta wypowiada się w swoi" i"ieniu,
od'iorca utworu jest nieokreślony Ltwór z'udowany jest z czterec! stro-, każda liczy so'ie cztery wersy %est
to utwór 'ezry"owy
Pod"iote" liryczny" wiersza jest poeta, który jest świado"y
swojej wartości i wie, że jeo twórczoś@ osi0nęła tak wysoki
pozio", że "ożna j0 porówna@ do ,,#& po"nika trwalszeo niż
ze spiżu strzelaj0ceo nad oro" królewskic! pira"id #&A,
po"nika niezniszczalneo, któreo A#&nie narusz0 o deszcze
ryz0ce nie z'urzy oszalały (kwilon#&A Pod"iot liryczny
utworu wierzy, że jeo poezja dzięki swojej wartości przetrwa
wieki, że ten Aspiżowy po"nikA zyska nieś"iertelnoś@, wci0ż
czytany, że A#&oszczędzi o nawet łańcuc! lat niezniszczonyc! i
"ijanie wieków#&A
Moracy jest pewien, że raze" z jeo twórczości0 ocaleje cz0stka
nieo sa"eo, jak0 jest poezja < ty" przekonaniu świadcz0
słowa1 ,,nie wszystek u"rę wie" że uniknie porze'u cz0stkanie 'yle jakaA
/edłu "nie takie ujęcie sprawy nie jest wywyższanie" się, ale
świado"ości0 własnej wartości Poeta zdaje so'ie sprawę z
teo, że wspaniałe dzieła zostan0 na świecie ?ie "artwi o
ś"ier@, 'o 'ędzie to tylko ś"ier@ ciała Jusza przetrwa raze" z
poezj0 Moracy pisze1 A'ędę zawsze "łodyA 8 i "a na "yśli swoj0
"łodoś@ w sercac! i duszac! czytelników /ie również o sławie,
która 'ędzie towarzyszy@ jeo i"ieniu1 A7 'ęd0 "ówi@ o "nieA%est w tyc! słowac! odro'ina eoiz"u, ale poł0czona ze
świado"ości0, że dzieła, które stworzył, s0 warte uwai
• Moracy w pieśni NJo IeukonoeO prezentuje własn0
-ilozo-ię życiow0 9wracaj0c się do adresatki wiersza
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 39/91
na"awia j0, 'y nie pró'owała odadywa@ przyszłości,
ponieważ los nie zależy od człowieka ?ie potra-i0 o
zate" przewidzie@ 'a'ilońscy wróż'iarze %edynie
'oowie znaj0 wyroki przeznaczenia / o'liczu
niepewności należy przede wszystki" korzysta@ z
uroków życia i zaj0@ się własny"i sprawa"iPrze"ijanie, o'razowane w wierszu za po"oc0 o'razu
uciekaj0cyc! odzin i lat, nie wz'udza s"utku u poety
Przeciwnie, prezentuje on postawę stoick0, uważa, że
nie trze'a się troszczy@ o rzeczy, na które nie "a się
wpływu
?aczeln0 dyrektyw0 proponowan0 przez Moraceo jest w tej
sytuacji wezwanie1 Ncarpe die"O – Nc!wytaj dzieńO <znacza
ono, że należy cieszy@ się c!wil0 i korzysta@ z teo, co przynosi
człowiekowi los Przyszłoś@ jest 'owie" jedynie złud0, która
jeszcze nie istnieje, dlateo Moracy nazywa jej o'ietnice
Npłoc!y"iO Poeta dokonuje swoistej syntezy stoicyz"u i
epikureiz"u 'uduj0c swoj0 -ilozo-ię sta'ilnej radości i
delektowania się tera*niejszości0
/iersz NJo IeukonoeO nie jest typow0 od0, ponieważ posiada
'udowę styc!iczn0, a nie stro-iczn0 ;ekst składa się zaledwie zdwunastu wersów )a"y tu do czynienia z liryk0 zwrotu do
adresata 2o'iece i"ię adresatki "oże suerowa@, że tekst "a
c!arakter "iłosny, jednak okazuje się, że jest to poezja
-ilozo-iczno8re-leksyjna
Ieksykalna warstwa wiersza uz"ysławia, że "owa tu przede
wszystki" o ludzki" losie i prze"ijaniu / odzie przeważaj0
określenia zwi0zane z czasowości01 NkoniecO, Nostatnia zi"aO,
Nlat kilkaO, Nrok za rokie"O, NdzieńO, Nprzyszłoś@O S0 to więc
zarówno słowa oddaj0ce trwanie, jak ulotnoś@ ?a pozio"ie
leksykalny" "ożna również odnale*@ określenia zaczerpnięte z
kontekstu antyczno8"itoloiczneo1 N'oowieO, N'a'ilońscy
wróż'iarzeO, N%owiszO
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 40/91
9astosowane w pieśni "eta-ory odnosz0 się do porz0dku natury
– prze"ijanie ukazane jest za po"oc0 o'razu z"iany pór roku
Ponadto Moracy sięa po antropo"or-izacje a'strakcyjnyc!
poję@, np N"knie rok za rokie"O
• ?a przykładzie N7liadyO Mo"era
$pos – atunek literacki, utwór roz'udowany przedstawiaj0cy
dzieje 'o!aterów "itoloicznyc! lu' !istorycznyc! na tlen
ważnyc! wydarzeń z przeszłości[ epos klasyczny – epopeja
#epopei& około 6777 wieku
8 utwór pisany !eksa"etre" daktyliczny" #w czasac!
nowożytnyc! 4= łoskowy" np NPan ;adeuszO (da"a
)ickiewicza&
8 podziała na księi, któryc! licz'a "usi 'y@ podzielna
przez #np N7liadaO – : księi, NPan ;adeuszO – 4: ksi0
8 pocz0tek utworu to inwokacja, czyli roz'udowana
apostro-a do sił wyższyc! z proś'0 od autora o natc!nienie,
zawieraj0ca te"at utworu
8 podstawowe -or"y utworu to1 opowiadanie i opis
8 opisy s0 szczeółowe, roz'udowane zwi0zane s0 ze
z'ieie" retardacji, czyli zawieszenia akcji, opisy "iał wartoś@
poznawcz0 jak również wz"acniały napięcie czytelnika
8 zodnoś@ z antyczna zasad0 decoru" #koniecznoś@
dostosowania wypowiedzi do jej przeznaczenia, sytuacji,
z!ar"onizowania jej -or"y z te"ate"&
8 język podniosły i patetyczny
8 wzorce 'o!aterów1 tułacze, postacie skontrastowane
8 -atalistyczna koncepcja losu ludzkieo
8 opis !o"erycki – dyna"iczny, szczeółowy, u'arwiony
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 41/91
8 epitet !o"erycki – wartościuj0cy, dotycz0cy "aterii,
d*więku
• $pos to łówny atunek epicki ukształtowany w
starożytności %eo twórc0 jest Mo"er$pos to
roz'udowany utwór wierszowany przedstawiaj0cy dzieje
'o!aterów "itoloicznyc! lu' !istorycznyc! na tle
wydarzeń przeło"owyc! dla daneo narodu
Kec!y eposu to1
†paraleliz" płaszczyzn -a'ularnyc!8wydarzenia opisane
wydarzenia rozrywaj0 się jednocześnie w świecie 'oów iludzi#'oowie ineruj0 w sprawy ludzi&[ świat podporz0dkowany
jest )ojrze,czyli przeznaczeniu
†wielow0tkowoś@ akcji8ważne s0 zarówno w0tki łówne,jak i
po'oczne
†szerokie tło wydarzeń
†trzeciooso'owy narrator8
wszec!o'ecny,wszec!wiedz0cy,o'iektywny,zac!owuj0cy
dystans,ujawnia się tylko w inwokacji
†'o!aterowie !eroiczni,w któryc! losy często ineruj0 'oowie
†narracja w utworze występuje w dwóc! od"ianac!8opis i
opowiadanie
†styl opowiadania jest
podniosły,uroczysty,patetyczny,dostosowany do !eroicznyc!
czynów 'o!aterów
†realistyczny styl opisu przed"iotów,osó',sytuacji#opisy s0
dro'iazowe i szczeółowe&
†retardacja8celowe zawieszenie,opó*nienie akcji poprzez
wprowadzenie opisów zdarzeń lu' c!arakterystyki
'o!aterów#służy 'udowaniu napięcia&
†"itoloiczna "otywacja wydarzeń
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 42/91
†o'ecnoś@ scen 'atalistycznyc!
†występowanie stałyc! epitetów,które nie c!arakteryzuj0
rzeczownika,lecz ozda'iaj0 poe"at
†typowe zwroty zaczynaj0ce kwestie osó' "ówi0cyc!
†porównanie !o"eryckie8jest to porównanie 'ardzo
roz'udowane,w który" człon określaj0cy staje się rozwinięty"
o'raze" przyrody
†powtórzenia pojawiaj0ce się wielokrotnie
†utwór napisany jest !eksa"etre"#wers sześciostopowy,"iara
ryt"iczna&8jeo nazwa poc!odzi od !eks8sześ@ i "etron8"iara
wierszowa[za naj"niejsz0 jednostkę ryt"iczn0 Grecy uznali
stopę i wyróżnili następuj0ce1
troc!ej,ja"',daktyl,a"-i'rac!,anapest
Starożytny !eksa"etr składał się z ciu daktyli
†ko"pozycja eposu jest lu*na i -ra"entaryczna,poszczeólne
-ra"enty tekstu "ożna czyta@ jako odrę'n0 całoś@
†A7liadaA dzieli się na : pieśni,rozpoczyna inwokacj0,która pełni
-unkcje1
a&zapowiada te"at
'&wprowadza łówneo 'o!atera
c&wprowadza od'iorcę w środek akcji8in "edias res
d&prezentuje wierzenia Greków
e&zawiera apostro-ę do )uzy,'y uwzniośliła proces twórczy
• 7liada3edytuj5
7liada #r ‡_WRX 7liˆs& – o'ok <dysei drui z eposów, któryc!
autorstwo tradycja przypisuje Mo"erowi <'a utwory datuje się
na 6777 lu' 677 wiek pne – stanowi0 więc one najstarsze za'ytki
literatury reckiej i europejskiej w oóle <'a poe"aty s0
eposa"i !eroiczny"i Powstały prawdopodo'nie w %onii na
wy'rzeżu (zji )niejszej – świadczy o ty" przede wszystki" ic!
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 43/91
język, który "ożna sc!arakteryzowa@ jako arc!aiczny dialekt
joński z ele"enta"i dialektu eolskieo )etru" stanowi
!eksa"etr daktyliczny ;e"ate" utworu jest niew (c!illesa i
zwi0zane z ni" epizody wojny trojańskiej ;ytuł utworu poc!odzi
od wyrażenia !e 7lias poiesis – pieśń o 7lionie #;roi&
Jatowanie utworów jest sporne Panuje szeroka zoda, że 7liada
jest starsza niż <dyseja <'a utwory "usz0 'y@ starsze od dzieł
Mezjoda, Prace i dni i ;eoonia wykazuj0 'owie" wiele śladów
znajo"ości epiki !o"erowej <dyseja wydaje się zaś 'y@
"łodsza od 7liady, ponieważ jej autor syste"atycznie po"ija
zawarte już w 7liadzie zdarzenia, rozwijaj0c przy ty" stale wiele
zawartyc! w niej w0tków[ co więcej, o'a utwory w wielu
aspektac! dopełniaj0 się /iększoś@ 'adaczy uważa, że o'a
utwory powstały w 6777 wieku pne, ewentualnie w 677 wieku
pne, niektórzy przesuwaj0 jednak czas powstania 7liady na 7Ywiek pne Sa"a treś@ poe"atów każe u"ieszcza@ je na
pocz0tku okresu arc!aiczneo1 świat przedstawiony w
poe"atac!, "i"o że wydaje się 'y@ nieraz celowo arc!aizowany
przez autora, przenoszony do czasów leendarnyc! 'o!aterów
czasów "ykeńskic!, wykazuje jednak zodnoś@ ze świadectwa"i
arc!eoloiczny"i i wszelki"i rekonstrukcja"i !istoryczny"i
kultury "aterialnej i duc!owej Greków 6777 i 677 w pne
K!arakterystyczne s0 c!o@'y podo'ieństwa "iędzy opisa"i
życia codzienneo w eposac! !o"erowyc! a scena"i
rodzajowy"i przedstawiany"i przez reckie "alarstwo wazowew stylu eo"etryczny" ?a o'ecny kształt poe"atu wpłynęła
redakcja z 67 wieku pne, dokonana z polecenia tyrana
Pizystrata .edakcja ta 'yła zaraze" pierwszy" spisanie" 7liady,
która w pierwotnej postaci należy do literatury oralnej Sa"o
istnienie redakcji 7liady za Pizystrata jest jednak podważane,
dyż "ilcz0 o ni" najstarsze *ródła reckie, np Merodot – w ty"
stanie rzeczy odpowied* na pytanie, kiedy 7liada została spisana,
nie jest "ożliwa
• (rysto-anes z (ten #r •UWVƒ^vR‰X, (ristop!anes& #ok
8=Cf pne& – recki ko"ediopisarz, jeden z twórców
ko"edii staroattyckiej, syn średnio za"ożneo c!łopa o
i"ieniu Zilippos3:5 %eo działalnoś@ przypadła na
sc!yłkowy okres de"okracji ateńskiej, dy następowały
z"iany w życiu polityczny", społeczny" i kulturalny", a
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 44/91
także w sposo'ie "yślenia i "etodac! kształcenia
"łodzieży #Sokrates&3=5 9apewne nie do końca porzucił
wieś i c!o@ nie "ieszkał w (tenac!, to 'ywał w nic!
często (rysto-anes nie piastował w "ieście urzędów i
zwykł patrze@ na de"okrację ateńsk0 z 'oku,
zac!owuj0c większy o'iektywiz"3=5
%est najlepiej rozpoznany" i najszerzej opisany" spośród
autorów ko"edii starej %eo poprzednika"i 'yli 2ratinos i
$upolis Pierwsze swoje ko"edie wystawiał pod nazwiska"i
aktorów, ponieważ sa" 'ył z'yt "łody, 'y złasza@ utwory na
zawody teatralne <statnie dwie ko"edie, tj Sej" ko'iet i
Plutosa czasa"i zalicza się już do ko"edii średnioattyckiej, która
ewoluowała przez 76 wiek pne
;wórczoś@ (rysto-anesa "iała ostre akcenty społeczne i
polityczne 9asadnicza pro'le"atyka jeo ko"edii dotyczyła
starań o ustanowienie pokoju35 / swyc! utworac! przedstawił
'oaty o'raz życia (ten przeło"u 6 i 76 wieku pne Był
zaorzały" przeciwnikie" 'oaczy i o'rońc0 interesów średnic!
warstw społecznyc! oraz c!łopów /yrażał pol0dy wieśniaków
attyckic! Poza zaadnienia"i polityczny"i i społeczny"i
poruszał te"aty literackie3f5, poddaj0c krytyce zwłaszczatwórczoś@ $urypidesa
2o"edie (rysto-anesa zac!owały się dzięki szkole, w której
traktowano je jako lektury o'owi0zkowe 9e wzlędu na czystoś@
dialektu attyckieo stały się wzore"3:5 Postacie w jeo
utworac! używaj0 dialektu attyckieo, ale poza ni" "ożna w
nic! znale*@ inne dialekty, na przykład dialekt "earejski w
(c!arnejczykac!35 ;wórczoś@ (rysto-anesa w dużej "ierze
opiera się na ko"icznyc! przekształceniac! językowyc! i cec!uje
j0 nie'ywała po"ysłowoś@ w tworzeniu neoloiz"ów3F5 ;o, co
również c!arakterystyczne dla tej twórczości, to 'oactwo
odniesień do życia płcioweo człowieka (rysto-anes c!ętnie
posłuiwał się kolokwializ"a"i określaj0cy"i narz0dy
płciowe3C5, jak również wypełniał swoje utwory żarta"i
skatoloiczny"i35
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 45/91
9e wzlędu na rozliczne operacje na słowie ko"edie
(rysto-anesa "ożna postrzea@ jako przykłady Apirotec!niki
wer'alnejA34D5 (teńczycy 6 wieku pne 'yli za-ascynowani
językie" oraz władz0, jak0 on daje, więc zdolności oratorskie'yły wysoko cenione Prowadziło to do rozwoju retoryki i
dialektyki, jak również stawiało duże wy"oi autoro"
dra"atyczny"34D5
$le"enta"i składowy"i utworów (rysto-anesa s0 ele"enty
parodystyczne, lecz zaraze" w ty" wypadku parodii nie "ożna
traktowa@ jako do"inanty ko"pozycyjnej3445 2o"edie, które
wykazuj0 najwyższy stopień nasycenia parodi0, to1
(c!arnejczycy, ;!es"o-orie oraz a'y, to znaczy utwory, dla
któryc! łówny" punkte" odniesienia s0 traedie $urypidesa
Podstawowy" pojęcie" wprowadzany" w re-leksjac! o dziele
(rysto-anesa jest paratraedia, czyli parodia traedii 2onwencje
atakowane i parodiowane przez poetę s0 zarówno konwencja"i
traiczny"i, jak i konwencja"i ko"iczny"i34:5
2o"edie (rysto-anesa s0 typowy" przykłade" operowania
za'iea"i "etateatralny"i Jialo dra"atyczny jest tudialoie" teatralny", zawsze zakłada się jeo zaistnienie w
przestrzeni teatralnej (rysto-anes wprowadza wypowiedzi oraz
sytuacje, które odsyłaj0 do sa"eo tworzywa dra"atyczneo i
teatralneo Postaci zazwyczaj przedstawiaj0 własn0 sytuację
jako sytuację teatraln0, wykazuj0 świado"oś@ teo, że s0 części0
świata teatru oraz teo, że s0 przed"iote" o'serwacji widzów
Proponuje się, a'y ko"edię (rysto-anesa traktowa@ jako
przykład Ateatru nieiluzyjneoA34=5
(rysto-anes
/ utworac! (rysto-anesa "ożna zao'serwowa@ kon-rontację
"iędzy (tena"i wyo'rażony"i a (tena"i rzeczywisty"i %est to
wynik teo, że ko"ediopisarz stale podej"uje aktualne
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 46/91
pro'le"y społeczne i polityczne oraz krytykuje oso'owości
ateńskieo życia pu'liczneo Postacie z jeo ko"edii "aj0 na
celu poszukiwanie i znalezienie rozwi0zań pro'le"ów o'ywateli
ateńskic! /yrażaj0 więc rzeczywiste interesy (teńczyków345
(rysto-anes występuje jako doradca "ieszkańców (ten, a także
pro"uje taki teatr, który "a na celu wz"ocnienie wśród nic!postaw o'ywatelskic! %ednocześnie posłuuje się on typowy"i
ko"iczny"i ele"enta"i współtworz0cy"i -antazyjn0 przyodę,
która wspiera się na re"iniscencjac! "itu 'oskieo al'o
!eroiczneo34f5
2onstrukcja3edytuj > edytuj kod5
9odnie z ustalenia"i ;adeusza 9ielińskieo ko"edia
staroattycka jest z'udowana z następuj0cyc! części1 prolo
zac!owuj0cy -or"ę "onolou al'o 'ęd0cy dialoie", parodos,
to znaczy wejście c!óru na scenę, następnie aon, dzie
doc!odzi do kon-rontacji 'o!aterów utworu oraz ic! racji,
pote" para'aza Po para'azie wprowadza się rodzajowe sceny
ja"'iczne, które zostaj0 uzupełnione o stasi"ony c!óru
2o"edię wieńczy eksodos345 2o"edie (rysto-anesa nie
trzy"aj0 się kurczowo teo wzorca, ty" 'ardziej że wraz z
rozwoje" twórczości ko"ediopisarza jeo utwory s0 coraz
'ardziej spójne i jednolite345 ?a przykład w ostatnic!
zac!owanyc! ko"ediac!, to znaczy w Sej"ie ko'iet i w Plutosie,
'ęd0cy" Aoniwe" pośredni" w procesie
!istorycznodra"atyczny"A nie występuje para'aza34F5
2o"edia (rysto-anesa opiera się nie tylko na dialou
"ówiony", ale ważna rola została przyporz0dkowana "uzyce,
śpiewo" i tańco"34C5
?ietypow0 realizacj0 wzorca ko"edii starej s0 a'y, ponieważ
(rysto-anes ekspery"entuje tu z nowy"i rozwi0zania"iko"pozycyjny"i i zaraze" wykorzystuje popularne środki
konstrukcyjne345 /prowadzone zostaj0 dwie para'azy i aon,
który zaj"uje znaczn0 częś@ utworu #proaon i dwie części
aonu&345 Przy czy" za'iei na para'azie s0 już o'ecne w
.ycerzac! i K!"urac! / a'ac! znajduj0 się również dwa
od"ienne i niezależne c!óry, które "aj0 różny cel i -unkcję3:D5,
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 47/91
to znaczy K!ór a', który występuje w parodosie i jest wył0cznie
c!óre" wstępny" oraz K!ór /taje"niczonyc! w )isteria, na
który składaj0 się dusze, przec!odz0ce droę inicjacyjn0, czyli
wtaje"niczanie w )isteria eleuzyjskie3:D5
2o"edi0 sc!yłkow0 jest Plutos, który "oże 'y@ przykłade"
ko"edii średniej oraz stanowi@ zapowied* ko"edii nowej, więc
niełatwo o zaliczy@ do ko"edii staroattyckiej / utworze
z"niejszyła się -unkcja c!óru, a zwiększyła rola niewolnika
?ast0piła rezynacja z zaanażowania w sprawy polityczne i
odst0pienie od krytyki ważnyc! polityków Plutos nie zawiera
również żartów skatoloicznyc! i o'sceniczneo !u"oru34F5
(rysto-anes oraniczył także ele"enty wokalne i "uzyczne, co
pozwoliło "u zwróci@ większ0 uwaę na sprawy społeczne i
o'yczajowe3:45
• $urypides #r Š‹UW}q‰X $uripŒds, ur około CD pne,
z" D pne& – jeden z najwy'itniejszyc!
dra"aturów starożytnej Grecji Lrodzony na Sala"inie
syn ateńskieo zie"ianina, )nesarc!osa i 2lejto345
<de'rał staranne wykształcenie atletyczne, "uzyczne
#o'ej"owało ono poza "uzyk0 u"iejętności poetyckie i
c!oreora-iczne& oraz -ilozo-iczne Pró'ował równieżswoic! sił w "alarstwie3:5 /iado"o, że 'ył kapłane"
9eusa we Zlyi, 'rał także udział w poselstwie (ten do
Syrakuz, pełnił o'owi0zki proksenosa o'ywateli
)anezji w (tenac! $urypides ożenił się dwa razy %eo
pierwsz0 żon0 'yła )elito, dru0 nato"iast K!ojrine, z
któr0 doczekał się trzec! synów <koło DC roku pne
wyprowadził się z (ten, najpierw skierował się do
)anezji w ;esalii, pó*niej do Pelli, dzie z"arł u króla
)acedonii, (rc!elaosa 7 ś"ierci0 traiczn0 w D roku
pne rozszarpany przez królewskie psy ończe3=5
/ sztukac! $urypidesa (ndro"ac!a, )edea i 7-ienia w
;aurydzie znalazły od'icie traiczne dzieje Grecji z okresu wojny
peloponeskiej, toczonej "iędzy Spart0 i (tena"i w 6 w pne
$urypides 'ył atakowany za z'ytni0 nowoczesnoś@ swojej
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 48/91
twórczości %eo nowatorstwo o'jawiało się zarówno w -or"ie
#prolo, pieśni c!óru i arie nie "usiały się ł0czy@ z akcj0 sztuki –
w jej prze'ie interweniowali 'oowie, po"aaj0c w
rozwi0zywaniu sko"plikowanej intryi, tzw deus eg "ac!ina&,
jak i w treści #"in 'o!aterowie 'yli często prosty"i lud*"i, zaś
tec!nika "onolou pozwalała łę'iej sięn0@ do "otywów ic!działania&, występował w o'ronie kryzysu de"okracji ateńskiej,
odwołuj0c się do średnic! warstw społecznyc!, łównie
wieśniaków Głosił idee równości wszystkic! ludzi, popadaj0c w
kon-likt ze zwolennika"i tradycyjnyc! stosunków społecznyc!
Joceniony po ś"ierci 'ardziej niż za życia, wywiera wpływ na
teatr europejski oraz na twórczoś@ wy'itnyc! pisarzy i
!u"anistów po dziś dzień
• So-okles #r Ž^v^Q_X[ ur ok pne w 2olonos345 ,
z" D pne w (tenac!& – największy o'ok (jsc!ylosa
i $urypidesa traik starożytnej Grecji
So-okles 'ył także politykie", dowódc0 wojskowy" i kapłane"
%eo działalnoś@ polityczna i praca twórcza przypadaj0 na okres
po"iędzy twórczości0 (jsc!ylosa a życie" $urypidesa
9arówno za życia, jak i po ś"ierci 'ył czczony przez
współo'ywateli jako 'o!ater
Lrodzony prawdopodo'nie w roku pne w "inie 2olonos
#Kolonus Mippius, o'ecnie na przed"ieściac! (ten& w (ttyce w
'oatej rodzinie kupieckiej 7nne *ródła podaj0, iż urodził się rok
wcześniej w rodzie arystokratyczny" So-okles 'ył
prawdopodo'nie zapisany jako o'ywatel w księac! de"u
wiejskieo 2olonos, w który" często osadzał akcję swoic!
traedii Pewne jest, że So-okles urodził się na kilka lat przed
'itw0 "aratońsk0 w roku D, niektórzy 'adacze #Iloyd8%ones,
So""erstein& uznaj0 przeło" lat FE za naj'ardziej
prawdopodo'n0 datę narodzin traika
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 49/91
<jce" So-oklesa 'ył So-illos 8 właściciel "anu-aktury czy też
dużeo warsztatu zaj"uj0ceo się wytwarzanie" 'roni 9akład
rze"ieślniczy ojca So-oklesa opierał się na pracy
wyspecjalizowanyc! niewolników, z czeo rodzina So-illosa"usiała czerpa@ nie"ałe zyski, zwłaszcza 'ior0c pod uwaę -akt,
że (teny prowadziły wówczas wojnę z Persj0
So-oklesa kształcono od dzieciństwa w "yśl zasady kalokaatia,
poleaj0cej na !ar"onijny" ł0czeniu zalet duc!owyc! z
cielesny"i Lczył się więc "uzyki, tańca, i"nastyki i poznawał
twórczoś@ wielkic! poetów / wieku 4 lat #wedłu innej wersji
"aj0c lat 4f& został wy'rany do c!óru c!łopców opiewaj0ceo
zwycięstwo pod Sala"in0 /y'ór ten 'ył niez"iernie ważny"
wyróżnienie", zwłaszcza 'ior0c pod uwaę -akt, że So-oklesowi
przydzielono rolę kierownika c!óru
Był aktore" oraz twórc0 dra"atów Pierwszy raz stan0ł do
zawodów dionizyjskic! w wieku :C lat i od razu otrzy"ał łówn0
narodę pokonuj0c wówczas sławneo już i powszec!nie
szanowaneo (jsc!ylosa Jziało się to w C roku pne
Prawdopodo'nie pierwsza triada traediowa So-oklesazawierała sztukę ;riptole"us Jata artystyczneo de'iutu
So-oklesa przytaczana tutaj poc!odzi od Plutarc!a #ywoty,
ywot Peryklesa, Cf& i ostatnio jest podawana w w0tpliwoś@
?ajprawdopodo'niej 'owie" de'iut artystyczny So-oklesa
przypada na rok FD pne, zate" zwycięstwo w zawodac!
dionizyjskic! 'yło'y tylko pierwszy" tak spektakularny"
sukcese" w karierze artystycznej "łodeo So-oklesa / swoi"
ywocie 2i"ona Plutarc! przedstawił prze'ie aonu
traedioweo po"iędzy o'ydwo"a dra"atura"i (on
zakończył się w sposó' nietypowy, ponieważ zdania ar'itrów'yły podzielone Pokonany (jsc!ylos "iał wedłu Plutarc!a
do'rowolnie uda@ się na wynanie na Sycylię
So-okles szy'ko przej0ł pozycję swojeo wielkieo poprzednika
/ ci0u swojeo dłuieo, 'o około D8letnieo, życia napisał
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 50/91
4:= traedie i dra"aty satyrowe przeznaczone do wykonywania
podczas -estiwali reliijnyc! Pierwsze "iejsce zaj0ł : razy, zaś
przyj"uje się, że 4= razy pokonał w rywalizacji (jsc!ylosa (k"e
jeo twórczości przypadła na lata największeo rozkwitu (ttyki,
która wyszła zwycięsko z zakrojonej na szerok0 skalę wyprawy
2serksesa So-okles stał się jedny" z naj'ardziej szanowanyc!o'ywateli ateńskic! Przyja*nił się z Merodote" i Peryklese"
Był też kapłane" !erosów ("ynosa i Malona3:5 oraz 'oa
(sklepiosa
K!ociaż nie przejawiał z'yt dużeo zainteresowania sprawa"i
polityki, pełnił liczne stanowiska w służ'ie pu'licznej w
ad"inistracji ateńskiej #dwukrotnie 'ył strateie"& # 4 pne E
D pne &, 'ył także jedny" ze skar'ników 9wi0zku Jelijskieo
#= pne E : pne & <so'y przynależ0ce do koleiu"
pu'licznyc! skar'ników #r __‰^ƒT\qTW& "usiały zodnie z
podziałe" społeczeństwa potwierdzony" przez Solona w roku
f pne należe@ do najwyższej pod wzlęde" posiadaneo
"aj0tku rupy tzw pięciuset"iarowców #pentakosio"edi"noi&,
dyż za ewentualne sprzeniewierzenie pu'licznyc! pieniędzy
odpowiadały cały" swoi" "aj0tkie" Zakt pełnienia przez
So-oklesa tak odpowiedzialneo stanowiska świadczy o 'ardzo
wysoki" statusie "aj0tkowy" traika
/ D pne u 'oku Peryklesa So-okles uczestniczył w tłu"ieniu
'untu na Sa"os #w roku D o'ydwaj pełnili -unkcję strateów&,
który wy'uc!ł z powodu niezadowolenia po scentralizowaniu
przez (teńczyków struktury (teńskieo 9wi0zku )orskieo
/ :D pne wraz z wprowadzenie" pu'liczneo kultu
(sklepiosa w (tenac! So-okles został wy'rany na jeo kapłana,
nato"iast w jeo własny" do"u wystawiono ołtarz z podo'izn0
(sklepiosa przeniesion0 z $pidauros, który "ieścił się w
prywatny" do"u traika aż do c!wili wystawienia 'óstwu
stosowneo przy'ytku świ0tynneo 9 teo właśnie powodu
So-okles uzyskał poś"iertny przydo"ek degion, czyli Aod'iorcaA
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 51/91
/ 4= pne So-okles został wy'rany jedny" z ko"isarzy
'adaj0cyc! sprawę klęski wyprawy sycylijskiej wysłane przez
stronnictwo (lcy'iadesa w celu zdo'ycia Syrakuz
So-okles podo'no dożył pó*nej starości 8 z"arł w wieku D lat w
D roku pne ?ie doczekał zakończenia wojny peloponeskiej
%eo ś"ier@ z'ieła się w czasie z nie"al całkowity" upadkie"
znaczenia polityczneo polis ateńskiej ('y zade"onstrowa@
swój szacunek do z"arłeo So-oklesa, wystawiano jeo sztuki w
Ienajac!, nato"iast jeo niedokończona sztuka $dyp w 2olonie
stanowi0ca środkow0 częś@ triady rozpoczynaj0cej się sztuk0
$dyp króle", a za"knięt0 (ntyon0, została dokończona przez
wnuka So-oklesa ze zwi0zku z ;!eoris 8 So-oklesa )łodszeo i
jako opus post!u"u" została wystawiona wkrótce po jeo
ś"ierci Mistoriora-ia antyczna #lu'uj0ca się w podawaniu
roz"aityc! anedot na te"at słynnyc! postaci& przekazała
!istorię, wedłu której przyczyn0 ś"ierci So-oklesa "iało 'y@
udławienie się jaod0 winoronow0
So-okles ożenił się z o'ywatelk0 ateńsk0 ?ikostrat0, z któr0 "iał
syna %o-ona /iado"o także, że "iał koc!ankę znan0 pod
i"ienie" ;!eoris, poc!odz0c0 z peloponeskieo "iasta Sykion
9e zwi0zku z ;!eoris narodził się drui syn So-oklesa 8 (riston,ojciec So-oklesa zwaneo )łodszy" %o-on i So-okles )łodszy
zostali traediopisarza"i
;wórczoś@3edytuj > edytuj kod5
K!arakterystyka3edytuj > edytuj kod5
;wórczoś@ So-oklesa odznacza się1 łę'oki" patriotyz"e",
konserwatyz"e", tradycyjności0, reliijności0, -ataliz"e" ipesy"iz"e" So-okles z"ini"alizował 'ezpośredni wpływ
'oów na losy 'o!aterów oraz odszedł od tryloii traicznyc! w
kierunku traktowania każdej traedii jako za"kniętej całości /
traediac! So-oklesa wola ludzka odrywa większe znaczenie niż
'oska, co stanowczo oddaliło o od poprzednika
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 52/91
%eo traedie s0 celowo z'udowany"i dzieła"i sztuki, o
skończonej w so'ie akcji i starannej c!arakterystyce postaci
Prostota stylu stawia o po"iędzy patose" (jsc!ylosa a
retoryczny" artyz"e" $urypidesa
Bo!aterowie So-oklesa s0 por0żeni w rzeczywistości pełnej
sprzeczności nie do poodzenia, przepełnionej kon-likta"i sił,
które nieuc!ronnie d0ż0 do kolizji So-okles zaakcentował ludzk0
stronę postaci, z któryc! każda "a w so'ie jakiś de-ekt Postacie
ze sztuk So-oklesa 'ywaj0 także szlac!etne i do're, jednak z
druiej strony sa"otne w walce ze złe", które "aj0 w sa"yc!
so'ie 7c! walka z ty" pierwiastkie" zła jest zawsze próżna,
jednak to właśnie za jej pośrednictwo" człowiek osi0a pełnię
człowieczeństwa, które niesie ze so'0 potępienie osłodzone
c!wil0 c!wały Szczeólnie do'rze jest to widoczne w traedii
$dyp króle", która przez (rystotelesa została uznana za wzór
idealnej traedii reckiej
/raz z tokie" akcji analiza psyc!oloiczna postaci połę'ia się,
podlea jej tak sa" człowiek, jak i otaczaj0ca o rzeczywistoś@
;wórczoś@ So-oklesa cec!uje silna tendencja do odzierania
postaci z e"-azy #onkos& / $dypie w 2olonie c!ór powtarza
A?ajlepszy" lose" jest w oóle się nie narodzi@A /ydarzenia,które dotykaj0 'o!aterów sztuk So-oklesa, s0 całkowicie
niewytłu"aczalne, nie da się ic! też w żaden sposó'
usprawiedliwi@ /szystki" rz0dzi nieuięte -atu"
/ su"ie So-okles 4C razy otrzy"ał pierwsze "iejsce na /ielkic!
Jionizjac! i prawdopodo'nie razy na Ienajac!, do któryc!
konkursy traediowe wprowadzono około :D roku pne
<prócz peanów i eleii tworzył też pis"a o c!órze
• (jsc!ylos, (isc!ylos z $leusis, $sc!yl #r ‘’V€_^X
(isc!“los&, #ur f:f pne w $leusis, z" f pne na
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 53/91
Sycylii& – jeden z najwy'itniejszyc! #o'ok So-oklesa i
$urypidesa& traików ateńskic!, powszec!nie uważany
za rzeczywisteo twórcę traedii reckiej /prowadził
na scenę druieo aktora, przyczynił się do rozwoju
dialou i akcji scenicznej, oraniczył rolę c!óru,
wprowadził do traedii akcję dziej0c0 się poza scen0
(jsc!ylos 'ył syne" $u-oriona, poc!odził z za"ożnej,
prawdopodo'nie arystokratycznej rodziny, lecz swoj0
sy"pati0 o'darzył de"okrację ateńsk0 Joś@ wcześnie
rozpocz0ł działalnoś@ dra"atopisarsk0 %eo de'iut
dra"atyczny przypadł zapewne na rok fDD pne Po
ukończeniu :f roku życia #w okresie FD <li"piady w latac!
8 pne& rywalizował podo'no w konkursie
traiczny" z Pratinase" i K!oirilose", a pierwsze
zwycięstwo odniósł w roku C pne Pierwsza traedia,
która zac!owała się do naszyc! czasów, czyli Persowie,
została wystawiona dopiero w roku F: pne345 / su"ie
4= razy zdo'ywał doroczn0 narodę ateńskic! irzysk
teatralnyc! / wieku =f lat, w roku D pne walczył jako
!oplita przeciwko Perso" w 'itwie pod )aratone" #w tej
'itwie 'o!atersko zin0ł jeo 'rat, 2yneeiros&
?ajprawdopodo'niej 'rał również udział w 'itwie pod
Sala"in0 #CD pne& i 'itwie pod Plateja"i #F pne&3:5
<koło roku F pne na zaproszenie tyrana Syrakuz,
Mierona 7, wyjec!ał na Sycylię na uroczystości zwi0zane z
założenie" "iasta $tna Podo'no (jsc!ylos wystawił ta"
swój dra"at $tnijki Jru0, a jak przypuszczaj0 niektórzy
'adacze 8 trzeci0 podróż na Sycylię poeta od'ył pod sa"
koniec życia /yjazd ten ł0czono z -akte", że (jsc!ylos w
jednej ze swoic! sztuk zdradził pewne taje"nice "isteriów i
że uwikłało o to w proces, zakończony jeouniewinnienie" ”ródła starożytne wskazuj0 jeszcze inne
powody wyjazdu traika w tę ostatni0 podróż1 jedny" z nic!
"iało 'y@ wynanie z (ten, spowodowane rzeko"o
zawalenie" się try'un podczas aonu traedioweo, w
który" wystawiano jeo sztuki[ inny" 8 porażka poniesiona
w konkursie na eleię sławi0c0 polełyc! w 'itwie pod
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 54/91
)aratone"[ lu' wreszcie 8 zwycięstwo So-oklesa nad
(jsc!ylose" w aonie około roku C pne
Poeta najprawdopodo'niej z"arł około roku f pne w
sycylijski" "ieście Gela /edłu leendy zin0ł, dy orłosęp
'rodaty zrzucił na jeo łys0 łowę żółwia s0dz0c, że to
ka"ień, na który" "ożna rozłupa@ skorupę 9odnie z
Pliniusze" Starszy", (jsc!ylos starał się jak najczęściej
prze'ywa@ na zewn0trz 'udynków w zwi0zku z o'aw0
wywołan0 przepowiedni0, że u"rze za'ity przez spadaj0cy
przed"iot3=5353f5
;eatr (jsc!ylosa3edytuj > edytuj kod5
(jsc!ylos uc!odzi za twórcę traedii reckiej, lecz pierwsze z
ocalałyc! jeo dzieł wystawiano już wtedy, dy teatr ateński
znajdował się na drui" etapie sweo rozwoju, czyli wtedy,
dy widowiska realizowano nie na aorze, ale w przestrzeni
teatralnej, powstałej w święty" okręu Jionizosa, tj przy
świ0tyni Jionizosa we wsc!odniej części południoweo
z'ocza akropolis w (tenac!35
9odnie ze ustalenia"i .o'erta K!odkowskieo w ewolucji
reckieo teatru klasyczneo należy wyodrę'ni@ cztery
podstawowe okresy1
<kres pierwszy o'ej"uje epokę Pizystrata i jeo synów, to
znaczy czasy, w któryc! orc!estra znajdowała się jeszcze na
aorze
<kres drui o'ej"uje czasy (jsc!ylosa, a także pierwszyetap działalności So-oklesa, kiedy orc!estrę i widownię
przeniesiono do święteo okręu Jionizosa
<kres trzeci przypada na czas wojny peloponeskiej i pokoju
?ikiasza
<kres czwarty to koniec wieku 76 pne /ówczas powstaje
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 55/91
tzw teatr Iikura35
/spółczesne zdjęcie ruin ;eatru Jionizosa w (tenac!, dzie
przedstawiono wiele dzieł (jsc!ylosa
Pierwsze z ocalałyc! dzieł (jsc!ylosa nie potrze'owały
specjalneo 'udynku jako tła dla akcji dra"atycznej (ktorzy
wykorzystywali odrę'n0 przestrzeń na"iotu lu' 'udki, dzie
zakładano kostiu"y Pierwszy zac!owany utwór (jsc!ylosa,
który wy"aał 'udynku jako tła dla akcji dra"atycznej to
<resteja 7stnieje prawdopodo'ieństwo, że po"ysłodawc0
takieo drewnianeo 'udynku z trze"a drzwia"i w ścianie
-rontowej 'ył (jsc!ylos Budynek wznoszono na stycznej do
okręu orc!estry +rodkowe drzwi "oły wyo'raża@ wejście
do pałacu królewskieo '0d* świ0tyni Budynek
wykorzystywali też aktorzy jako przestrzeń przyotowań do
ry 9ac!odzi przypuszczenie, że takie rozwi0zanie sceniczne
zastosowano "iędzy rokie" F pne, kiedy wystawiono
Sied"iu przeciw ;e'o", a rokie" fC pne, czyli rokie"
wystawienia <restei3F5
2ostiu" i "aska3edytuj > edytuj kod5
;radycja przypisuje (jsc!ylosowi wynalazek kostiu"u
traiczneo Bardziej prawdopodo'ne jest jednak to, że
(jsc!ylos wykorzystywał tylko kostiu"y 'ardziej okazałe od
tyc!, które zakładali aktorzy, występuj0cy w spektaklac!
jeo poprzedników3C5 ;eksty utworów dra"atycznyc!
zawieraj0 szcz0tkowe in-or"acje o kostiu"ac! postaci /
traediac! (jsc!ylosa jedynie w dwóc! przypadkac!
za"ieszczono takie in-or"acje, tj w K!oe-orac!, dzie
"owa o ty", że $lektra nosi czarne szaty oraz w
(a"e"nonie, w który" wskazuje się na szaty 2asandry3C5
/ teatrze (jsc!ylosa kolor stroju synalizował ranęEpozycję
oso'y, która strój ten nosiła, jak również wyrażał jej nastrój,
np czarna narzutka w szatac! $lektry w K!oe-orac! 'yła
znakie" żało'y 'o!aterki35
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 56/91
7stotny" ele"ente" kostiu"u antyczneo aktora 'yła
"aska .o'ert K!odkowski zaznacza, że przed (jsc!ylose"
"aski 'yły wykorzystywane już przez ;espisa, tyle tylko że
'yły to "aski nie"alowane o doś@ roteskowy"
wyl0dzie35 A(jsc!ylos jako pierwszy posłużył się "ask0
"alowan0 i nadał jej c!arakter wz'udzaj0cy rozę )askiwyra'iano z płótna lnianeo i ipsu, nadaj0c i"
odpowiedni0 -or"ę i wyl0d przez pozostawienie otworów
na oczy i usta oraz przez odpowiednie "alowanie /łosy i
'roda 'yły doklejaneA35 / przedstawieniac! posłuiwano
się także koturna"i #tj specjalny" o'uwie"& i onkose" #tj
wysok0 -ryzur0&, ale nie "a dowodów na to, że 'yły one
używane w teatrze (jsc!ylosa35
(jsc!ylejska traedia3edytuj > edytuj kod5
9odnie z przekaza"i (rystotelesa (jsc!ylosa należy
traktowa@ jako twórcę, który nadał traedii reckiej jej
realny kształt %eżeli dokona@ zestawienia osi0nię@
Zrynic!osa z osi0nięcia"i (jsc!ylosa, to okaże się, że
ewolucja traedii8kantaty w traedię jako -or"ę
dra"atyczn0 i dzieło teatralne dokonała się za spraw0
(jsc!ylosa34D5 Poeta wprowadził traiczny patos,
zastosował ele"enty dra"atyczne, które 'yły konsekwencj0
'ezpośrednieo przedstawiania akcji na scenie, a także
"yślał o traedii jak o ko!erentny" dziele, "aj0cy" swój
właściwy kształt w przestrzeni teatralnej34D5 Poeta także
jako pierwszy wprowadził do traedii te"aty reliijno8
"oralne34D5
?a traedię (jsc!ylosa wpłynęła twórczoś@ Mo"era3445
Poeta zawdzięcza również sporo poeto" liryczny", zaś
pieśni jeo c!órów "ożna traktowa@ jako -or"ę kontynuacjiAliryki c!óralnej tworzonej w dialekcie dorycki"A3445
/skazuje się na oddziaływanie na (jsc!ylosa takic! poetów,
jak (rc!iloc! czy (nakreont3445 (jsc!ylos nie pozostał także
o'ojętny na -er"ent naukowy jeo epoki .o'ert
K!odkowski zaznacza, że do niektóryc! -ra"entów
Pro"eteusza i $u"enid przeniknęła ter"inoloia "edyczna,
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 57/91
do (a"e"nona słownictwo eo"etrii, a w <restei "ożna
znale*@ ter"iny prawnicze34:5
K!arakterystyka twórczości3edytuj > edytuj kod5
(jsc!ylos 8 tak jak inni twórcy jeo epoki 8 te"atykę swoic!
utworów zakotwiczał w "itoloii reckiej ?ie oznacza to, że
ukazuj0c postaci "itoloiczne i naznaczone uniwersalności0,
nie odnosił się do współczesnyc! "u wydarzeń społeczno8
politycznyc!34=5 Przeciwnie 8 odpowiednio do'rane "ity
dra"atyzował w taki sposó', a'y "ożna 'yło wypełnia@ je
aktualny"i odniesienia"i i a'y widzowie "oli wyci0n0@ z
nic! nauki, kształtuj0c własn0 "oralnoś@34=5 Swoj0 rolę
traediopisarza traktował 'owie" jako rolę wyc!owawcy
społeczeństwa, nauczyciela, uwrażliwiaj0ceo na cnoty
o'ywatelskie34=5
/ swyc! utworac! traediopisarz wzniósł się na wyżyny
prawdziwej poezji %eo traedie rozrywane s0 zawsze w
kręu największyc! pro'le"ów "oralnyc! i reliijnyc!
;worzył potężne postacie, zdolne ud*win0@ ciężar
reprezentowanyc! przez sie'ie idei Bo!aterów (jsc!ylosa
cec!uje nie"al pos0owoś@ Lderzaj0ca w traediac!(jsc!ylosa jest również "ajestatycznoś@ i dostojeństwo
stylu, prostota i lirycznoś@ języka, sceny pełne
dra"atyczneo napięcia i prawdziweo traiz"u Kec!a"i
dystynktywny"i jeo twórczości s0 'ezpośrednioś@ i
konkretnoś@, z"ysłowoś@, pro-etyczny ton, surowa prostota,
wzniosłoś@ wypowiedzi i przedstawienia, do"inacja o'razu i
'rak skłonności do analizy345
?ależy zwróci@ uwaę na stosunek (jsc!ylosa jako artysty i"yśliciela do własnej epoki / jeo traediac! od'iło się
także wiele ważnyc! pro'le"ów -or"owania się
-unda"entów de"okracji ateńskiej (jsc!ylos osadzaj0c
swoje utwory w świecie !istorii lu' "itu, wypowiadał się
językie" sztuki w wielu doniosłyc! zaadnieniac! swoic!
czasów, wykazywał wyra*n0 sy"patię dla de"okracji
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 58/91
ateńskiej, a nieakceptował tyranii i wszelkic! -or"
despotyz"u
• 9asada trzec! jedności #trzy jedności& – zespół
trzec! reuł podstawowyc! dla klasycystycznej
koncepcji -a'uły dra"atu lu' wył0cznie traedii
.euły te to jednoś@ czasu, jednoś@ "iejsca i
jednoś@ akcji
/ poetyce klasycyz"u największe znaczenie "a zasada
jedności akcji /edłu tej reuły -a'uła "a "ie@ c!arakter
liniowy, 'y@ jednow0tkowy" układe" zdarzeń –
poz'awiony" scen epizodycznyc! i w0tków po'ocznyc!.ozwój zdarzeń w czasie trwania akcji "a prowadzi@ wprost
do rozwi0zania łówneo kon-liktu zarysowaneo w
dra"acie ;akże każda z wprowadzonyc! postaci "usi "ie@
wyra*nie określon0 -unkcję w stosunku do rozwoju akcji
Prostsze do określenia s0 zasady jedności czasu i jedności
"iejsca – zasada jedności czasu "ówi, że czas trwania akcji
"usi się pokrywa@ z czase" trwania widowiska lu'
przynaj"niej za"yka@ się w jednej do'ie[ zasada jedności
"iejsca "ówi, że akcja dra"atu powinna toczy@ się stale w
ty" sa"y" "iejscu, a przynaj"niej nie narusza@prawdopodo'ieństwa z"ian "iejsca akcji w stosunku do
zasady jedności czasu
• ("-iteatr #łac a"p!iteatru", z r R\vWTƒU^
podwójna widownia, w kształcie koła[ poł0czenie
dwóc! teatrów półkolistyc! w jeden& – odkryta
arena o kształcie elipsy lu' koła, otoczona –
najczęściej wznosz0cy"i się sc!odkowo – rzęda"i
siedzeń dla widzów345 i przeznaczona do
pu'licznyc! pokazów "in walk ladiatorów, walk z
dziki"i zwierzęta"i, nau"ac!ii
/ starożytny" teatrze recki" 'yła to widownia na wolny"
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 59/91
powietrzu, rozłożona półkoliście na z'oczac! paórków,
wyposażona w ka"ienne siedzenia345 / starożytny"
.zy"ie 'udowla ta wykształciła się z wydzieloneo na -oru"
dziedzińca, na który" walczyli ladiatorzy /okół
dziedzińców zaczęto u"ieszcza@ ławy, które z czase"
stawiano w kilku rz0dac! na usypany" wale Pó*niej całoś@zaczęto otacza@ "ure" <statecznie a"-iteatr stał się
wielki" ko"plekse" rozrywkowy" z widowni0 #caea&
"ieszcz0c0 często dziesi0tki tysięcy widzów, z wielo"a
po"ieszczenia"i po"ocniczy"i, "aszta"i do rozpinania
nad ni" osłony #elariu"& i wielo"a inny"i
udoodnienia"i
/ czasac! i"periu" rzy"skieo z'udowano setki
a"-iteatrów, łównie w 7talii i na zac!odzie 9decydowanie
"niejsza licz'a a"-iteatrów we wsc!odnic! prowincjac!
i"periu" 'yła e-ekte" niec!ęci ic! "ieszkańców do
krwawyc! rozrywek, w któryc! ustowali .zy"ianie
?ajsłynniejszy" a"-iteatre" jest rzy"skie 2oloseu"
/spółcześnie nazw0 a"-iteatr określa się 'udowlę
widowiskow0 z kolist0 lu' półkolist0, wznosz0c0 się do óry
widowni0
• & egodos – ostatnia pieśń, śpiewana podczas
wyjścia c!óru
• Stasi"on #r stˆsi"on od stˆsi"os 8 stoj0cy,
nieruc!o"y& 8 w starożytny" teatrze recki"
pieśń wykonywana przez c!ór stoj0cy na
orc!estrze, pod przewodnictwe" kory-eusza
Stasi"a oddzielały partie dialoowo8
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 60/91
"onoloowe odrywane przez aktorów 8
epeisodiony
• Parodos – w teatrze recki" pieśń
wejściowa c!óru
?azywano tak również 'oczne przejście dla c!óru #i
widzów pierwszyc! rzędów&, znajduj0ce się
po"iędzy -rontow0 ścian0 skene przyleaj0c0 do
orc!estry a t!eatrone"
• $peisodion #r epeisódion& – -ra"ent
dra"atu reckieo #tak traedii jak i
ko"edii&, który o'ej"uje 'ezpośrednie
wyst0pienia postaci w wypowiedziac! o
c!arakterze dialoów lu' "onoloów
$peisodion stanowi pierwotn0 -or"ę
występuj0cyc! w pó*niejszyc! utworac!
dra"aturicznyc! aktów Poszczeólne
epeisodiony, któryc! 'yło od trzec! do
pięciu #najczęściej trzy&, oddzielane 'yły od
sie'ie pieśnia"i c!óru stasi"ona"i
$peisodion nie jest przy ty" jedyny" dialoowany"
-ra"ente" traedii, z reuły traedię reck0
otwiera proloos, który wstępnie zarysowuje
sytuację dra"atyczn0 i który często także "a
c!arakter dialou Jopiero po ni" na scenę wc!odzi
c!ór – pieśń wc!odz0ceo c!óru to parodos
#istniej0 jednak także traedie rozpoczynaj0ce się odparodosu& Pierwszy epeisodion następuje po
parodosie, następnie epeisodiony i stasi"ony
przeplataj0 się $peisodion prócz dialoów i
"onoloów 'uduj0cyc! akcję o'ej"uje także partie
typowo liryczne, stasi"ony nato"iast stanowi0
przerwy w toku akcji, w któryc! doc!odzi do
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 61/91
z"niejszenia się napięcia dra"atyczneo 9 reuły
podczas stasi"onu występuj0cy w epeisodionac!
aktorzy sc!odz0 ze sceny, jeśli pozostaj0, rzadko
uczestnicz0 czynnie w pieśni i tańcu c!óru Kzęsto
jednak typowy porz0dek przeplataj0cyc! się
epeisodionów i stasi"onów zostaje z"ieniony1za"iast stasi"onu wprowadza się ko""os #o
c!arakterze la"entacji&, w który" c!ór
współwystępuje z jedny" aktore" '0d* ic! rup0
• 2ory-eusz, kory-ej #r Q^U]vT^X koryp!ˆios
czyt kory-ajos& – przewodnik c!óru w
teatrze starorecki" /yłaszał on
najtrudniejsze kwestie oraz wyznaczałc!órzysto" te"po i wysokoś@ d*więku
/ 'alecie "iane" kory-eusz lu' kory-ej określa się
stanowisko w zespole tancerza, który jeszcze nie jest
solist0, ale też nie jest już członkie" corps de 'allet
/ 'aletac! klasycznyc! kory-eje zwykle wykonuj0
tańce w "niejszyc! rupac! #przyjaciółki, dru!ny,
kawalerowie, przyjaciele łównyc! 'o!aterów& lu'
niewielkie partie solowe w tańcac!c!arakterystycznyc!345
/spółcześnie "iane" ty" określa się też wy'itnyc!
działaczy na polu nauki lu' sztuki
• Jytyra"' #str WUT\—^X dit!yra"'os& –
oda lu' pieśń poc!walna o c!arakterzepatetyczny", wzniosły", niekiedy
traiczny"[ z czase" na'rał cec!
patetycznej poezji e"ocjonalnej
/spółcześnie występuje zarówno w tonacji
poważnej, jak i parodystycznej –
prześ"iewczej / liryce starożytnej Grecji
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 62/91
'ył uroczyst0 pieśni0 ku czci Jionizosa
śpiewan0 przez c!ór z towarzyszenie" -letu
i tańca Jytyra"' stanowiła Apieśń kozłaA, z
której wywodzi@ się "aj0 traedia i ko"edia
antyczna Poc!odzenie traedii z dytyra"'u
poświadcza (rystoteles w Poetyce
Jytyra"' w literaturze starożytnej3edytuj > edytuj
kod5
Jytyra"' 'ył w reckiej liryce c!óralnej pieśni0
poc!waln0 na cześ@ Jionizosa, opiewaj0c0 jeo
cierpienia i radości, patetyczn0, a zaraze" pełn0
entuzjaz"u, śpiewan0 podczas świ0t dionizyjskic!
przez c!ór Prawdopodo'nie w prze'raniu kozłów8
satyrów przy ako"pania"encie aulosu, w
poł0czeniu z tańca"i wokół ołtarza
Gatunkie" poezji artystycznej uczynił dytyra"'
(rion z 2oryntu #ok DD pne&, który ustalił także
sposó' jeo wykonywania /prowadzenie śpiewów
solowyc! i wzrastaj0ca rola kory-eusza c!óru
sprzyjały krystalizowaniu się w o'rę'ie dytyra"'u-or"y dra"atycznej[ st0d przypuszcza się, że z
dytyra"'u wyrosły zarówno traedia, jak i ko"edia
.ozkwit atunku przypada na 7686 w pne #Iasos z
Mer"iony, Si"onides z 2eos, Bakc!ylides, Pindar&
/ następnyc! stuleciac! uleł on
konwencjonalizacji i sc!e"atyzacji, równocześnie
zaś "uzyka wzięła w ni" órę nad słowe"
poetycki"
• ;eatr recki – wywodzi się z tradycji
o'rzędów reliijnyc!, zwłaszcza zwi0zanyc!
z o'c!oda"i ku czci Jionizosa /idowiska
te "usiały 'y@ łatwo dostępne dla ludności,
pierwsze sztuki wystawiano więc na
wytyczony" u stóp wzórza placu zwany"
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 63/91
orc!estra, a na jeo środku ustawiano ołtarz
#t!y"ele& Pocz0tkowo orc!estra "iała
kształt z'liżony do prostok0ta, koła al'o
elipsy, ostatecznie przyj0ł się kształt koła ?a
placu #orc!estrze& występował c!ór i
od'ywały się popisy taneczne /idzowiezasiadali na z'oczu óry, pocz0tkowo
'ezpośrednio na zie"i, pó*niej na
drewnianyc! ławkac! ;ak powstała
widownia w kształcie dużeo #większeo od
półkola& wycinka koła, czyli t!eatron
/ (tenac! sztuki teatralne 'yły wystawiane także
na aorze, na prowizorycznie wzniesionyc!
konstrukcjac! drewnianyc! %ednak w roku D
pne #częś@ *ródeł podaje rok pne& doszło do
katastro-y – drewniana konstrukcja try'un zała"ała
się i ś"ier@ poniosło wiele osó'
?ajprawdopodo'niej to wydarzenie zdecydowało o
przeniesieniu widowisk w stałe "iejsce, w okolice
świ0tyni Jionizosa na południowy" stoku akropolis
/raz ze wzroste" licz'y aktorów występuj0cyc! na
scenie i wz'oacanie" akcji przedstawień,
niez'ędne stało się po"ieszczenie, w który"aktorzy "oli z"ienia@ stroje Pro'le" rozwi0zano
poprzez wy'udowanie około roku f pne przy
orc!estrze, naprzeciw t!eatronu, 'udynku zwaneo
skene – inicjatore" teo przedsięwzięcia 'ył
(jsc!ylos Skene szy'ko zaczęła służy@ nie tylko jako
ardero'a, ale też jako tło do rozrywanyc!
przedstawień / ścianie 'udynku u"ieszczono troje
drzwi, przez które wyc!odzili aktorzy +rodkowe,
najważniejsze służyły łówny" postacio" #np
królowi&, a 'oczne inny" 'o!atero" dra"atu 9czase" przy'yło 'o!aterów akcji, aktorzy przenieśli
się z orc!estry na proskenion / okresie
klasyczny", około :f pne, rozpoczęto 'udowę
teatru ka"ienneo, w "iejscu istniej0ceo od
czasów Pizystrata teatru z drewna Budowa
prze'ieała etapa"i, a ukończono j0 około ==C
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 64/91
pne #lu' =: pne& ?owy teatr "ół po"ieści@
około 4F DDD widzów #praktycznie aż do =D DDD&
;!eatron o szerokości 4DD " i wysokości D "
oparto o stok skały, na który" z'udowano z FC
stopni, wysokic! na == c" każdy, podzielonyc! na
trzy części dwo"a szeroki"i przejścia"i #diazo"ata&'ien0cy"i po łuku ?ajniższa częś@ o'ej"owała 4F
rzędów stopni, środkowa i najwyższa po =: stopnie
Poruszanie się ułatwiało F przejś@ ze stopnia"i
'ien0cy"i pro"ieniście #kerkides& ?a środku
pierwszeo rzędu u"ieszczono wykuty w ka"ieniu
tron dla kapłana Jionizosa Skene #o wy"iarac!
,f g ,f "& przy'rała -or"ę 'udowli o
prostok0tnej elewacji z dwo"a w0ski"i,
wysunięty"i skrzydła"i #paraskeniona"i&
o'ej"uj0cy"i proskenion Po"iędzy ni"i a
t!eatrone" powstały przejścia zwane parodosa"i 9
przejś@ tyc! korzystał c!ór ?a ścianie skene,
po"iędzy drzwia"i u"ieszczano o'razy, tzw
pinakes, które służyły jako dekoracja <rc!esta "iała
średnicę : " ?a zewn0trz teatru wy'udowano
portyk, który służył widzo" jako sc!ronienie przed
słońce" lu' deszcze"
;eatr Jionizosa stał się wzore" dla innyc! teatrów
'udowanyc! w Grecji w okresie klasyczny"
?ajlepiej zac!owany" teatre" recki" jest
z'udowany około ==D pne teatr w $pidauros
;eatr zaprojektował Poliklet )łodszy /idownia,
roz"ieszczona w f: rzędac! "oła po"ieści@ około
4 DDD widzów
/ okresie !ellenistyczny" zac!owano podstawoweele"enty teatru reckieo, z"ieniono jednak jeo
proporcje Połę'iono i podniesiono proskenion –
co-nięto paraskeniony a sa" proskenion oparto na
słupac!, otrzy"uj0c pod proskenione" przestrzeń
zwan0 !yposkenione" 9 !yposkenionu wyc!odzili
aktorzy raj0cy duc!y lu' 'oów podzie"ia,
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 65/91
sc!oda"i przec!odzili na proskenion, dzie "oli
wyłasza@ swoje kwestie /z'oaceniu uleły także
dekoracje /prowadzono periakty 8 raniastosłupy
trójk0tne, na ścianac! któryc! 'yły wy"alowane
różne o'razy <'rót raniastosłupa u"ożliwiał
szy'k0 z"ianę tła
/ teatrac! reckic! "oli występowa@ tylko
"ężczy*ni /cielali się oni także w role ko'iet
;eatr recki stał się wzore" dla 'udowanyc! w
okresie pó*niejszy" teatrów rzy"skic!
• /enus z )ilo, (-rodyta z )elos, to
najsłynniejsza rze*'a 'oini (-rodyty
9ostała znaleziona przez reckieo wieśniaka
%orosa w 4C:D r w okolicac! teatru na terenie
akropolu w (da"as, łówny" porcie reckiej wyspy
)ilos, leż0cej w arc!ipelau Kyklad na )orzu
$ejski" Pos0 w i"ieniu -rancuskieo a"'asadora
w ;urcji, )arkiza de .iiere, kupił -rancuski żelarz
%ules Ju"ont dLrille Ziura jeszcze wtedy "iała
ręce /edłu leendy straciła je, dy statek
dmLrillema roztrzaskał się o skały w po'liżu wyspy
Gdy rze*'ę wydo'yto, 'yła już w stanie, w jaki" zna
j0 cały świat )arkiz de .iiere sprezentował /enus
Iudwikowi Y6777 <d 4C:4 r pos0 znajduje się w
Iuwrze
Ziura wykonana jest z "ar"uru paryjskieo #z
wyspy Paros& )a :,D: "etra wysokości Półnaa
'oini "a szatę opuszczon0 poniżej 'ioder
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 66/91
#podo'nie jak /enus wyży"aj0ca włosy z )uzeu"
/atykańskieo& Iewa noa jest na czy"ś wsparta
Przypuszcza się, że na żółwiu 2iedyś w lewej ręce
trzy"ała prawdopodo'nie ja'łko, a ręka ta 'yła
wsparta na kolu"nie, a'y podtrzy"ywa@ ciężar
%est to rze*'a anoni"oweo twórcy ze szkoły
rodyjskiej z około 4fD – 4:f pne , niektórzy
przypuszczaj0, że twórc0 "ół 'y@ (esandros z
.odos )a c!arakter ko"pilacyjny ?aśladuje
/enus z 2apui #76 wiek pne&, która z kolei jest
naśladownictwe" (-rodyty Iizypa
• ?ike z Sa"otraki – "ar"urowa rze*'a z
okresu !ellenistyczneo z 777 lu' 77 wieku
pne Posta@ ?ike "a :,D " wysokości, a
ze skrzydła"i =,:C " %ej twórc0 'ył
prawdopodo'nie Pytokritos z .odos Lważa
się, że "oła 'y@ sy"'ole" zwycięstw
odniesionyc! przez .odyjczyków w wojnie z
(ntioc!e" 777 Prawdopodo'nie znajdowała
się na dzio'ie jakieoś okrętu 9ostała
odnaleziona w 4C= roku na reckiej wyspieSa"otraka przez -rancuskieo arc!eoloa8
a"atora K!arlesa K!a"poiseau
%est to rze*'a o dużej dozie realiz"u, co podkreśla
c!ociaż'y szata, która w tej rze*'ie "iocze, ra[
wyra*nie wida@, że jest al'o "okra, al'o łopocze na
wietrze /ysunięta do przodu prawa noa i
rozpostarte skrzydła nadaj0 postaci !ar"onijnoś@
ruc!u
?ike z Sa"otraki od 4CC "ożna ol0da@ w Iuwrze
w Paryżu
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 67/91
• Jysko'ol – rze*'a )yrona, wykonana
została w 6 w pne przedstawiaj0ca atletę
.ze*'iarz stworzył j0 najprawdopodo'niej we
wczesny" okresie swojej twórczości Lwzlędnił w
niej recki kanon piękna Posta@ jest
wyidealizowana, ciało przedstawione w pełnej
syntezie (utor ukazał ruc! i wewnętrzny dyna"iz"
postaci w sposó' zrównoważony i opanowany
Sportowiec jest ukazany tuż przed wyrzucenie"
dysku #st0d nazwa Ndysko'olO& .a"iona s0 ułożone
w taki sposó', że wydaje się jak'y tworzyły częś@
okręu Głowa poc!ylona ku przodowi akcentuje oś
sy"etrii ciała prze'ieaj0c0 równolele do lewejnoi ziętej w kolanie, dotykaj0cej duży" palce"
zie"i %eo ciało wydaje się przez to proporcjonalne
)istrz uwidocznił także większoś@ "ięśni, czyli
zad'ał o szczeóły /ydaje się jak'y atleta został
ujęty w "o"encie spoczynku "iędzy dwie"a
czynnościa"i, odc!ylenie" dysku do tyłu, a
wyrzucenie" %ednocześnie 'rak e"ocji na twarzy
przedstawianej postaci sueruje oro"ne skupienie
Posta@ ukazana jest w pełni realistycznie, oddaje
naturalny ruc!, co jest dowode" na to, że zanajwyższy wzór )yron o'rał naturę, wy'ieraj0c z
niej najdoskonalsze ele"enty
(utentyczna rze*'a dłuta )yrona nie zac!owała się
do naszyc! czasów – została zrekonstruowana na
podstawie pó*niejszyc!
• (rc!, zasada, prazasada #r U€{
ety"oloicznie oznacza zasadę, przyczynę,
władzę& – w -ilozo-ii
przedsokratejskiej3potrze'ne *ródło5 ter"in
oznaczaj0cy praprzyczynę wszystkic! 'ytów,
zasadę oraz naj'ardziej zasadnicze
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 68/91
tworzywo345
Pierwotna zasada kieruj0ca świate" #r QV\^X&,
wszec!świate" 7stnienie tej zasady postulowała
jońska -ilozo-ia przyrody Jla ;alesa arc! to woda,
dla (naksy"andra arc! jest 'ezkrese" #apeiron&,
dla (naksy"enesa arc! jest powietrze", dla
Pitaorasa licz'0
(rc! wedłu różnyc! -ilozo-ów to1
;ales z )iletu 8 woda345
(naksy"enes 8 powietrze345
(naksy"ander 8 apeiron #'ezkres&345
Meraklit 8 oień345
2seno-anes 8 zie"ia
$"pedokles 8 żywioły
(naksaoras 8 nasionaEzarodki #!o"oio"erie&
Je"okryt 8 ato"y
Pitaoras 8 licz'y345
(rystoteles 8 woda, oień, zie"ia, powietrze i eter
Meel 8 rozu"
Pierwsi -ilozo-owie nazywani 'yli -izyka"i, czyli
'adacza"i p!ysis #przyrody& Pierwsze teorie
-ilozo-iczne c!arakteryzował właśnie pol0d, że
wszystko, co istnieje, posiada wspóln0 prazasadę,
arc!
• Knota #łac irtus, r Ubƒ{ – aret & –
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 69/91
uruntowana, stała etyczna dyspozycja
człowieka otoweo posłuiwa@ się swoi"i
władza"i "oralny"i 8 rozu"e", wol0 i
z"ysła"i 8 do postaw i konkretnyc! czynów
zodnyc! z do're" etyczny"345
Knota jest trwał0 sprawności0 "oraln0 oso'y, dzięki
której przestrzeanie zasad "oralnyc! staje się
łatwe <so'a jest w ty" pewna 8 nawet wo'ec
okoliczności niesprzyjaj0cyc! Bycie ki"ś prawy",
wierny" do'ru "oralne"u sprawia człowiekowi,
który posiadł cnoty, wewnętrzn0 przyje"noś@3:5
Knota uważana jest przez różne koncepcje etyczne
za jeden z najważniejszyc! ele"entów życia
etyczneo człowieka Syste"y etyczne "ożna
podzieli@ na takie, które uznaj0 j0 za cel, i takie,
które uznaj0 j0 za środek do celu3=5 ;yp teorii
etycznyc!, które uznaj0 cnotę za -unda"entalne
pojęcie etyczne określa się jako etyka cnót #etyka
aretaiczna&
Pojęcie cnoty wywodzi się z -unkcjonuj0ceo wstarożytnej Grecji pojęcia aret 9arówno znaczenie
ter"inu, jak i to, jakie cec!y uznawano za aret
z"ieniały się w czasie Pocz0tkowo aret oznaczała
"ęstwo i 'o!aterstwo / okresie arc!aiczny",
"iejsce jednostki w społeczeństwie i jej powinności
'yły ściśle wyznaczone Knota poleała na
wypełnianiu powinności zwi0zanyc! z rol0 społeczn0
jednostki, wynikaj0cy"i z jej urodzenia35
Posiadanie cnoty #'ycie aat!oi& 'yło utożsa"iane z
'ycie" arystokrat0 St0d też niekiedy arettłu"aczona jest jako dzielnoś@ czy sprawnoś@ 9
czase" aret uniezależniła się od statusu i
poc!odzenia społeczneo / okresie klasyczny"
ter"in zacz0ł 'y@ rozu"iany jako pewna praktyczna
zdatnoś@ do osi0ania celów ;ak też rozu"ieli j0
so-iści3f5
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 70/91
2rytykował ic! Sokrates u któreo aret uzyskuje
znaczenie 'liskie współczesnej cnocie Staje się ona
zalet0 "oraln0, dostępn0 każde"u człowiekowi
;akie znaczenie aret rozwijał uczeń Sokratesa 8Platon i z kolei jeo uczeń 8(rystoteles35
• (leoria jaskini, znana również pod nazw0
jaskini Platona lu' jaskini platońskiej –
"eta-oryczne przedstawienie ludzi w
zie"ski" świecie oraz wpływu idei na ten
świat
<'raz ten przedstawiony jest w jedny" z dialoów
Platona pod tytułe" APoliteaA #nazywany" również
Państwe"& w 677 księdze Przedstawia uwięzionyc!
w jaskini ludzi, skrępowanyc! łańcuc!a"i, którzy
ol0daj0 jedynie cienie #zjawiska& prawdziwej
rzeczywistości Prze'ywaj0 oni w cie"nościac! w
łę'i jaskini 7c! twarze zwrócone s0 w stronę
ściany, na któr0 padaj0 cienie rzeczy, znajduj0ce się
przed oniskie", zapalony" powyżej nic! Jno jaskini, w który" znajduj0 się ludzie, to świat
doczesny, w jaki" żyj0 ańcuc!y, które krępuj0
ludzi, to rzeczy, sprawy, które wi0ż0 ic! ze świate"
doczesny" Kienie nato"iast, które widz0 ci ludzie,
s0 od'icie" prawdziwej idei Platon uważał, że tylko
dzięki wyzwoleniu się z łańcuc!ów, tj od spraw życia
doczesneo, ludzie s0 w stanie pozna@ prawdę
wyższ0, czyli świat idei Jusza ludzka jest w stanie
poprzez ana"nesis, czyli przypo"nienie, dojś@ do
świata idei
• (rystoteles #r •UWVƒ^ƒ_‰X, (ristotels, ur =C
pne, z" F "arca =:: pne& – -ilozo-, jeden z
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 71/91
trzec!, o'ok Sokratesa i Platona
najsławniejszyc! -ilozo-ów starożytnej Grecji
?azywany też Stairyt0 #od "iejsca urodzenia&,
lu' po prostu Zilozo-e" #w tekstac!
średniowiecznyc! i nowożytnyc!&
Był twórc0 od"ienneo od platoniz"u i równie
spójneo syste"u -ilozo-iczneo, który 'ardzo silnie
oddziałał na -ilozo-ię i naukę europejsk0 9apocz0tkował
nurt -ilozo-iczny nazywany arystoteliz"e", który "iał
wiele postaci w różnyc! epokac! K!rześcijańska
od"iana arystoteliz"u zwana to"iz"e", powstała w
Y777 wieku i jest do dziś uważana za o-icjaln0 -ilozo-ię
2ościoła katolickieo 9ałożyciel szkoły -ilozo-icznej w
orodac! Iykeionu #od nazwy s0siaduj0cej z ni"i
świ0tyni (pollina Iikejosa& 8 st0d wzięło się pó*niej
słowo Aliceu"A
<prócz -ilozo-ii, (rystoteles położył oro"ne zasłui w
rozwoju loiki i nauk przyrodniczyc!, szczeólnie
astrono"ii, -izyki i 'ioloii 9'yt ryorystyczna
akceptacja tyc! teorii przez przedstawicieli -ilozo-ii
sc!olastycznej stała się jedn0 z przyczyn opó*nieniarozwoju tyc! nauk w $uropie K!o@ ostatecznie wiele
jeo teorii naukowyc! okazało się 'łędnyc!, to znacz0co
przyczyniły się one do poszukiwania nowyc! !ipotez
(rystoteles urodził się w roku =C pne w jońskiej
kolonii Staira #ƒT ŽƒR`bWUT&, st0d "a on przydo"ek
Stairyta %eo ojciec ?iko"ac!os 'ył nadworny"
lekarze" "acedońskieo króla ("yntasa 77 )atka
(rystotelesa "iała na i"ię P!aestis #Zajstiada& .odzice
wcześnie osierocili o ?ieletnieo przyjęło do swejrodziny "ałżeństwo z (tarneus w (zji )niejszej,
Proksenos i jeo żona (rystoteles dziękował i" za to
jeszcze pod koniec życia w swoi" testa"encie3453:5
/ wieku 4F lat (rystoteles został wysłany do (ten, a'y
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 72/91
ode'ra@ wykształcenie w (kade"ii Platońskiej /
(kade"ii (rystoteles spędził w su"ie :D lat, w czasie
któryc! najpierw 'ył studente", pote" asystente"
Platona i w końcu sa"odzielny" wykładowc0 Po
ś"ierci Platona #=CEF r pne& 'ył naturalny"
pretendente" do o'jęcia sc!olarc!atu (kade"ii – jednak inni członkowie (kade"ii zdecydowali się wy'ra@
Speuzypa, siostrzeńca Platona, ze wzlędu na duż0
roz'ieżnoś@ wypracowaneo przez (rystotelesa syste"u
-ilozo-iczneo z syste"e" Platona
(rystoteles, raze" z drui" studente" (kade"ii
2senokratese", opuścili (kade"ię i udali się do kolonii
(ssos w ;roadzie w rodzinnej (zji )niejszej .aze" z
ni", oraz z dwo"a "iejscowy"i akade"ika"i,
$rastose" i 2oriskose", doradca"i władcy kolonii
Mer"iasa, założył swoj0 szkołę -ilozo-iczn0 ;akże ów
władca stał się słuc!acze" szkoły i przyjaciele"
(rystotelesa Jał "u za żonę swoj0 przy'ran0 córkę
Pytias 7nny" słuc!acze" w (ssos 'ył ;eo-rast z $resos 8
najwy'itniejszy uczeń Stairyty Zilozo- spędził w ty"
"ieście trzy lata, napisał prawdopodo'nie dialo <
-ilozo-ii, składaj0cy się z trzec! ksi0, w który" poddał
krytyce naukę Platona o ideac! / =fE r pneprzeprawił się do )itylene, łówneo "iasta wyspy
Ies'os Prze'ywał ta" do czasu, kiedy w =:E= r pne
Zilip 77 )acedoński powierzył "u wyc!owanie sweo
syna, pó*niejszeo twórcy i"periu" "acedońskieo
(leksandra 777 )acedońskieo Pełnił tę -unkcję przez
niespełna trzy lata / ty" czasie Persowie podstępnie
poj"ali Mer"iasa, sprzy"ierzeńca Zilipa przeciw ni",
który "i"o tortur pozostaj0c wierny Zilipowi poniósł
ś"ier@ na krzyżu (rystoteles napisał !y"n na cześ@ jeo
'o!aterskiej ś"ierci3=5 Po =D pne (rystotelesprze'ywał raze" z ;eo-raste" łównie w swy"
rodzinny" "ieście (tarneus po czy", po trzynastu
latac! nieo'ecności, wrócił do (ten
/ (tenac! założył własn0, konkurencyjn0 do (kade"ii
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 73/91
szkołę -ilozo-iczn0 zwan0 Iiceu" #r ˜QbW^ Iykeion,
łac Iyceu"&, która 'yła wspierana przez (leksandra
)acedońskieo i wkrótce przy@"iła (kade"ię
Lczniowie tej szkoły 'yli pierwszy"i arystotelika"i
?azywano ic! też perypatetyka"i od reckieo słowa
}bUW}Tƒ‰ƒWQX #peripatetikós& oznaczaj0ceoprzec!adzanie się, jako, że w ten sposó' prowadzone
'yły w szkole dyskusje i nauczanie (leksander do końca
życia reularnie wy"ieniał listy z (rystotelese", a także
przysyłał ezotyczne okazy -auny i -lory z odlełyc!
krajów do dużeo orodu szkoły Iiceu" o'ej"owało
'owie" duży oród z przyleły"i 'udynka"i, dzie
"ieściły się sale wykładowe, i 'i'liotekę Stosunki z
władc0 "acedoński" ostyły, kiedy, w'rew rado"
(rystotelesa, (leksander /ielki zacz0ł traktowa@
pod'ityc! Persów na równi ze zwycięski"i
)acedończyka"i, a zwłaszcza kiedy, za przykłade"
królów perskic! zaż0dał dla sie'ie czci 'oskiej
#proskynesis&3:5
Po ś"ierci żony Pytias, z któr0 "iał córkę, nazwan0 po
"atce Pytias, (rystoteles zwi0zał się z Merpyllis, z któr0
"iał syna ?iko"ac!usa, nazwaneo tak od i"ienia ojca
(rystotelesa
Po ś"ierci (leksandra w Ba'ilonie, po powstaniu anty8
"acedoński" #wojna la"ijska =:=8=:: pne&, i upadku
pro8"acedońskieo rz0du w (tenac!, (rystoteles
"usiał ucieka@ z "iasta oskarżony o 'ez'ożnoś@
Pretekste" do oskarżenia 'ył !y"n, który ułożył na
cześ@ ś"ierci Mer"iasa Przeniósł się wtedy do "iasta
K!alkis na wyspie $u'ea, dzie po niespełna roku z"arł
/ (tenac! pozostał ;eo-rast, który kierował szkoł0Iiceu" przez następne =F lat3:5
• Sokrates #r Ž„QURƒ‰X, ur ok FD pne w
(tenac!, z" w = pne w (tenac!& – recki
-ilozo- starożytny %est on, o'ok Platona i
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 74/91
(rystotelesa uważany za największeo -ilozo-a
starożytności 9 teo powodu wcześniejsza
-ilozo-ia nazywana jest -ilozo-i0
przedsokratejsk0
Sokrates nie pozostawił po so'ie żadnyc! pis" i
in-or"acje na jeo te"at czerpie się z innyc! *ródeł
Jo najważniejszyc! należ0 dzieła pisarzy, którzy o
znali1 Platona, 2seno-onta i (rysto-anesa
7n-or"acje na jeo te"at "ożna również znale*@ w
pracac! pó*niejszyc! twórców, "in u (rystotelesa
czy sokratyków "niejszyc! <so'a i pol0dy
Sokratesa przedstawione w tyc! dziełac!, doś@
istotnie różni0 się "iędzy so'0
Sokrates w koszu zawieszony" w powietrzu – scena
z K!"ur (rysto-anesa #ok 4f r&
Pierwszy" świadectwe" o -ilozo-ie jest ko"edia
K!"ury (rysto-anesa, wystawiona w := pne,
czyli jeszcze za życia i działalności Sokratesa,
przedstawiaj0ca o jako jedneo z so-istów i
'urzycieli ładu społeczneo ?ie jest to dzieło
-ilozo-iczne, lecz prześ"iewcza krytyka so-istów i
Sokratesa345 Prawdopodo'nie K!"ury s0 jedyny"
utwore" literacki" napisany" za życia -ilozo-a, w
który" przedstawiona jest jeo posta@
2olejny" *ródłe" s0 dialoi Platona Platon, uczeń
Sokratesa, uczynił o łówny" 'o!atere" swyc!dzieł %eo usta"i wyłaszane s0 też pol0dy
sa"eo Platona, co znacznie utrudnia rekonstrukcję
oryinalnyc! pol0dów Sokratesa Sokrates z
dialoów Platońskic! jest inny, niż u (rysto-anesa
.óżnice te s0 tłu"aczone zarówno cec!a"i sa"yc!
autorów #w przeciwieństwie do (rysto-anesa, Platon
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 75/91
'ył -ilozo-e" i pol0dy Sokratesa znał 'ardzo
do'rze&, jak i odnoszenie" się do inneo okresu
życia Sokratesa Sokrates (rysto-anesa jest oso'0
ok czterdziestoletni0, nato"iast w dialoac!
Platona Sokrates jest już u sc!yłku swojeo życia,
kiedy jeo pol0dy uleły znaczny" z"iano"3:5
%eszcze inna posta@ -ilozo-a wyłania się z pis"
2seno-onta, który również 'ył jeo ucznie" %est on
postaci0 łaodn0, o "ało kontrowersyjnyc!
pol0dac! Sa" 2seno-ont jest uznawany za "ało
ko"petentneo w kwestiac! -ilozo-icznyc! i jeo
świadectwo "a "niejsz0 wartoś@ niż powyższe3=5
ycie3edytuj > edytuj kod5
?iewiele wiado"o o życiu Sokratesa Był syne"
ka"ieniarza i rze*'iarza So-roniskosa i akuszerki
Zainarete Był żonaty z 2santyp0, z któr0 "iał trzec!
synów35 9 pó*niejszyc! *ródeł #od Jioenesa
Iaertiosa3f5& wiado"o jeszcze o żonie i"ienie"
)yrto )oła 'y@ ona pierwsz0 żon0 Sokratesa,
jednak jej istnienie jest niepewne35
)ieszkał w (tenac!, dzie nauczał prowadz0c
dysputy z przypadkowy"i przec!odnia"i na ulicac!
"iasta ?ie opuszczał swojeo rodzinneo "iasta, z
wyj0tkie" trzykrotneo udziału w wyprawac!
wojennyc! /alczył jako !oplita w 'itwac! pod
Potidaj0, pod Jelion i pod ("-ipolis3F5
Proces i ś"ier@3edytuj > edytuj kod5
7n-or"ation icons 9o'acz też1 <'rona Sokratesa
+"ier@ Sokratesa pędzla %achues8Iouis Jaida
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 76/91
/ = r pne nieznany szerzej poeta )eletos przy
poparciu przywódcy de"okratów (nytosa i retora
Iykona wniósł przed arc!onta 'asileusa #urzędnika
zaj"uj0ceo się sprawa"i reliii& oskarżenie
przeciwko Sokratesowi <skarżał o o
niewyznawanie 'oów, któryc! uznaje państwo,wyznawanie 'oów, któryc! nie uznaje państwo i
psucie "łodzieży Szczeóły procesu zostały
przekazane przez Jioenesa Iaertiosa, do któreo
czasów "iał się zac!owa@ akt oskarżenia3C5, a także
przez Platona #w )enonie i <'ronie Sokratesa& oraz
2seno-onta #/spo"nienia o Sokratesie&
Sprawę rozpatrywała Meliaja – ateński s0d ludowy
/ pierwszy" łosowaniu nad win0 oskarżoneo
stosunek łosów winnyEniewinny wyniósł :C4E::D
Sokrates "ół zaproponowa@ wy"iar kary dla
sie'ie 9aproponował utrzy"anie na koszt państwa
lu' zapłacenie niewspół"iernie "ałej rzywny /
drui" łosowaniu !eliaści zadecydowa@ "ieli
po"iędzy wy"iare" kary zaproponowany" przez
oskarżyciela i przez oskarżoneo Stosunkie"
łosów =4 do 4D wy'rali zaproponowan0 przez
)eletosa karę ś"ierci Popieraj0ce oskarżeniewładze (ten d0żyły prawdopodo'nie jedynie do
'anicji Sokratesa, co jednak okazało się nie"ożliwe
wo'ec nieprzejednanej postawy oskarżoneo35
Po procesie Sokrates udał się do więzienia, dzie
"iał pozosta@ jeszcze przez =D dni zani" zostanie
stracony / ty" czasie pozostawiono "u duż0
swo'odę i 'ył licznie odwiedzany przez swoic!
uczniów, z który"i toczył dysputy Lcieczka z teowięzienia nie stanowiła'y dużyc! trudności, jednak
Sokrates odrzucał takie propozycje34D5
Po upływie wskazaneo okresu Sokratesowi "iała
zosta@ podana cykuta do wypicia /ypił j0 w
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 77/91
o'ecności swoic! uczniów i przyjaciół Scena ta
została następnie opisana przez Platona w Zedonie,
oraz przez 2seno-onta w <'ronie Sokratesa
2ontrowersje 'udzi trucizna użyta do ezekucji
Sokratesa / tradycji literackiej jest to cykuta #szalej
jadowity, Kicuta irosa&, jednakże analiza o'jawów
prowadzi do wniosku, że najprawdopodo'niej 'ył to
szczwół pla"isty #Koniu" "aculatu"&344534:5 /
starożytności o'ie te rośliny określano łaciński"
cicuta
Pol0dy3edytuj > edytuj kod5
Sokrates nie pozostawił własnyc! pis" Przekaz
innyc! osó' o ni" jest zniekształcony St0d też
rekonstrukcje jeo pol0dów zawsze częściowo
opieraj0 się na do"ysłac! i s0 podatne na krytykę
Pro'le" ten znany jest jako kwestia sokratejska
$piste"oloia3edytuj > edytuj kod5
Podejście Sokratesa do własnej wiedzy i przekonań
streszcza przypisywane "u zdanie A/ie", że nic nie
wie"A #r oida ouden eidos znane również z zapisu
łacińskieo scio "e ni!il scire lu' scio "e nescire&
Sokrates deklarował ty" sa"y", że jest jedynie
"iłośnikie" "0drości #-ilozo-e"& i poszukiwacze"
prawdy, i sa" nie dysponuje wiedz0, której "ół'y
naucza@ ;y" sa"y" odróżniał się od so-istów,
którzy uważali się #zdanie" Sokratesa
'ezpodstawnie& za znaj0cyc! prawdę i o-erowali jejnauczanie
)etody sokratyczne3edytuj > edytuj kod5
7n-or"ation icons <so'ny artykuł1 )etoda
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 78/91
sokratyczna
Sokrates wyliczaj0cy aru"enty, -ra"ent Szkoły
(teńskiej .a-aela #4fD84f4D&
Sokrates stosował szere "etod nauczania, dyskusji
i aru"entacji, ł0cznie nazywanyc! "etod0
sokratyczn0 Kzęś@ z nic! poc!odziła od so-istów
Podo'nie jak oni, -ilozo- przec!adzał się ulica"i i
dyskutował z przec!odnia"i na te"aty -ilozo-iczne
#np czy" jest do'ro czy sprawiedliwoś@&
/ roz"owie Sokrates wcielał się w posta@
łakn0ceo prawdziwej wiedzy prostaczka #eironeia,
ironia, postawa Audawanej skro"nościA&, który od
swojeo roz"ówcy #alazoneia, postawa ™c!ełpliwej
próżnościO& pozornie oczekuje pouczenia i po"ocy
w poszukiwaniu prawdy
/ dyskusji Sokrates stosował wypracowane przez
sie'ie "etody "ajeutyczn0 i elenktyczn0 Lważaj0c,
że sa" nic nie wie i prawdziwej wiedzy dopieroposzukuje, starał się nie tyle przekona@ swoic!
roz"ówców, lecz wskaza@ na 'łędnoś@ ic! pol0dów
lu' wydo'y@ z nic! ukryt0 wiedzę
)etoda elenktyczna poleała na sprawdzaniu
wartości i z'ijaniu twierdzeń roz"ówcy poprzez
wyprowadzanie z nic! konsekwencji
doprowadzaj0cyc! w końcu do tezy a'surdalnej lu'
sprzecznej z twierdzenie" pierwotny" #aporii& Była
"etod0 neatywn0, która wskazywała na
niepewnoś@ i 'rak uruntowania teo, co roz"ówca
uważał za wiedzę #episte"e&, a co w rzeczywistości
okazywało się jedynie "nie"anie" #doksa&
.oz"owa prowadzona 'yła do "o"entu, aż
roz"ówca przyznawał, że nic nie wie na ten
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 79/91
te"at34=5
)etoda "ajeutyczna #ApołożniczaA& 'yła z kolei
"etod0 pozytywn0 Stosował j0 tylko wo'ec
niektóryc! osó', w któryc! drze"ała
nieuświado"iona wiedza Poprzez dyskusję Sokratesstarał się po"óc tej wiedzy Aprzyjś@ na światA ?ie
'ył więc oso'0 pouczaj0c0, a jedynie po"ocnikie",
który sa" także się uczył345
?iedyś szeroko rozpowszec!niony 'ył również
pol0d uznaj0cy Sokratesa za twórcę loiki34f5
<pinia ta oparta 'yła na opinii (rystotelesa, który w
)eta-izyce uznawał o za twórcę rozu"owania
indukcyjneo i de-inicji345 Pol0d ten uważa się
o'ecnie za 'łędny, po"i"o -aktu, że Sokrates
używał w praktyce indukcji i d0żył do określenia
znaczenia poję@, to nie uj"ował ic! teoretycznie
;y" sa"y" nie "ożna o uzna@ za twórcę tyc!
poję@34F5
$tyka3edytuj > edytuj kod5
Sokrates jest centraln0 postaci0 dla starożytnej
-ilozo-ii reckiej Jokonał 'owie" całkowitejreorientacji zainteresowań -ilozo-icznyc! z p!ysis
#-ilozo-ia przyrody&, na człowieka wyposażoneo w
duszę #psyc!e& K!ociaż taka z"iana zainteresowań
dokonała się również u so-istów, to podejście
Sokratesa jest znacznie łę'sze – potraktował on
człowieka z jeo życie" wewnętrzny" jako odrę'ny
od natury kos"os – jedyny, który warto 'ada@
Sokratejskie !asło, 'y Apozna@ sa"eo sie'ieA,
wskazywało, że należy odejś@ od pro'le"atyki
jońskiej -ilozo-ii przyrody i zwróci@ się kupro'le"atyce antropoloicznej i etycznej34C5
/edłu Sokratesa to dusza jest właściwy"
człowiekie", jeo AjaA ;o ona odróżnia o 'owie"
od świata zwierz0t345 2ażdy człowiek jest
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 80/91
wyposażony w indywidualn0 duszę, która jest
siedzi'0 cnót #aret& Jla Sokratesa cnota 'yła
do're" 'ezwzlędny", czy" przeciwstawiał się
relatywiz"owi so-istów %est też do're"
najwyższy", o które człowiek winien za'iea@, nie
licz0c się z nie'ezpieczeństwa"i i ś"ierci0 Jro0 docnotliweo życia jest nato"iast poznanie, teo co
jest do're #intelektualiz" etyczny&
7ntelektualiz" etyczny3edytuj > edytuj kod5
7n-or"ation icons <so'ny artykuł1 7ntelektualiz"
etyczny
Sokrates utożsa"ia cnotę z wiedz0 (ret toepiste"e /iedzie@ o ty", co jest do're, oznacza
więc auto"atycznie postępowa@ do'rze
Stanowisko takie zwane jest intelektualiz"e"
etyczny" /ynika z nieo, że cnoty "ożna się
nauczy@, a dy posi0dzie się tę wiedzę, sa"oistnie
wy'iera się życie zodnie z ni0 Stanowisko to stało
w opozycji do opinii arystokratów, zodnie z któr0
jest ona czy"ś przyrodzony" St0d d0żenie do
zdo'ycia wiedzy czy "etoda sokratejska służy@ "iały
nie tylko celo" poznawczy", ale w konsekwencji,także etyczny"3:D5
Zilozo-ia polityczna3edytuj > edytuj kod5
Sokrates nie działał aktywnie w polityce, jednak
wielokrotnie poruszał te"aty polityczne / wielu
swoic! wypowiedziac! krytykował de"okrację
ateńsk0, przez co 'ywał wielokrotnie oskarżany o
antyde"okratyz" /ynika@ to także "iało z teo, żewśród jeo uczniów znajdowali się przeciwnicy
de"okracji #(lki'iades, Platon, 2ritiasz& Sokrates
krytykował również ustrój oliarc!iczny, przez co
przeciwko nie"u zwrócili się zarówno zwolennicy
de"okracji jak i oliarc!ii3:45
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 81/91
/edłu 2arla Poppera Sokrates nie jest
antyde"okrat0, a jeo krytyka "iała c!arakter
de"okratyczny Służył wskazaniu sła'yc! stron
ustroju i wytykaniu 'łędów instytucji %est więc onakrytyk0, 'ez której ustrój de"okratyczny nie "oże
się o'ejś@3::5 Sokrates "ówił, że jak '0k z ręki 'oa
puszczony siadał "iastu na kark[ ono ni'y koń wielki
i rasowy, ale taki duży, że nuśnieje i potrze'uje
jakieoś ż0dła, że'y o 'udziło3:=5 %eo krytyka
"iała więc na celu do'ro pu'liczne i 'yła zasadniczo
od"ienna od Platońskiej krytyki de"okracji, która
wedłu Poppera "iała c!arakter totalitarny
• idealiz" 8 pol0d, wedle któreo świat
dostępny ludzki" z"ysło" nie jest całości0
rzeczywistości Prócz teo wy"iaru
poznawczeo istniej0 'owie" 'yty
nie"aterialne, które s0 wieczne i
niez"ienne S0 one dostępne człowiekowi
poprzez poznanie dro0 rozu"owania
Pierwszy" znacz0cy" -ilozo-e" łosz0cy"
pol0dy idealistyczne 'ył Platon Punkte"
wyjścia idealiz"u platońskieo 'yło założenie
Sokratesa odnosz0ce się do poję@1 w pojęciac!
zawarta jest wiedza pewna i 'ezwzlędna
/edłu Platona idee tworz0 odrę'ny świat
.elacje "iędzy ni"i s0 analoiczne do tyc!,
które zac!odz0 "iędzy pojęcia"i Podo'nie jak
sokratejskie pojęcia, idee stanowi0 swoist0
!ierarc!ię1 od tyc! najniższyc! do najwyższejidei Jo'ra .ozpatruj0c ten pro'le" na runcie
'ytu, Platon doszedł do wniosku, iż istnieje tylko
jeden 'yt 8 7dea Przyjęcie takieo pol0du
spowodowało również inne postrzeanie
realności Jot0d 'owie" uznawano realnoś@
tylko w rzeczac!, Platon zaś stwierdził, że rzeczy
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 82/91
s0 jedynie cienie" idei 7dee s0 wzora"i dla
rzeczy 7 c!o@ natura świata rzeczy oraz świata
idei jest różna, to układ pozostaje ten sa", dyż
porz0dek świata jest po prostu
odzwierciedlenie" doskonałeo świata idei
/reszcie zaadnienie tycz0ce się naturyplatońskiej idei Sa" -ilozo- odrzucił tak0
"ożliwoś@, że idee s0 -izyczne Jowodził, że idee
s0 uczestnika"i wielu rzeczy, a w przypadku
'ytu -izyczneo jest to nie"ożliwe 9aprzeczył
również, że idee s0 'yte" psyc!iczny" /edłu
teo reckieo -ilozo-a istniały dwa sposo'y
kateoryzacji idei1 jedna w sensie loiczny",
drua zaś w kontekście reliijny" Swe wywody
aru"entował ty", że idee al'o s0 tworzywe"
idealny", swoisty" wzorce", al'o s0
rzeczywistości0 niepojęt0 dla ludzi, a więc
'osk0
• Kyniz" – postawa etyczna,
c!arakteryzuj0ca się nieuznawanie" i
podważanie" wartości i nor"
o'owi0zuj0cyc! w dany" środowisku
Kyniz" wi0że się z neatywny" pol0de" na
naturę ludzk0 9odnie z ty" uznaje, że
jednostki d0ż0 do realizacji swoic!
eoistycznyc! interesów, i w0tpi w
autentycznoś@ altruistycznyc! "otywów
działań /edłu cyników nie istniej0 Awyższe
wartościA, Awzniosłe celeA czy ideały #np do'ro
powszec!ne, rodzina, Bó& S0 one jedynie
słowa"i, za po"oc0 któryc! jednostki oszukuj0sa"e sie'ie, lu' które służ0 jedny" do
"anipulacji drui"i ;y" sa"y" podaj0c je w
w0tpliwoś@ o'naża się ludzkie zakła"anie
Kyniz" "oże więc 'y@ uznany za postawę,
nastawion0 na realizację wyższej, 'ardziej
autentycznej "oralności3potrze'ne *ródło5
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 83/91
/spółczesne znaczenie cyniz"u jest 'ardzo
różne od pol0dów starożytnej -ilozo-ii cynickiej,
powstałej w 6 wpne Jla starożytnyc! cyników
#np (ntystenesa czy Jioenesa z Synopy&odrzucenie powszec!nie o'owi0zuj0cyc! nor" i
wartości 'yło warunkie" do'reo życia
Boactwo, sława i inne d0żenia większości ludzi
unie"ożliwiaj0 osi0nięcie cnoty i niewol0
człowieka, dlateo powinno się z nic!
rezynowa@
/ okresie cesarstwa rzy"skieo, cyniz" uleł
popularyzacji i stopniowej deeneracji
Starożytne *ródła podaj0 wiele przykładów
jednostek, które deklaruj0c przywi0zanie do
-ilozo-ii cynickiej #odrzucenie dó'r "aterialnyc!,
d0żenie do cnoty&, jednocześnie prowadziły
sprzeczne z ni0 życie345 ;y" sa"y" w okresie
pó*neo cesarstwa rzy"skieo pozytywne
przesłanie cyniz"u zostało zapo"niane, a on
sa" zacz0ł 'y@ utożsa"iany z eoiz"e" i
zakła"anie"
/spółczesne rozu"ienie słowa cyniz" jest
e-ekte" wy'iórczeo potraktowania doktryny
cynickiej przez Y6777 i Y7Y wiecznyc! !istoryków
-ilozo-ii, akcentuj0cyc! jeo odrzucenie
o'owi0zuj0ceo porz0dku społeczneo
)iane" AcynikaA zaczęto określa@ oso'y nie
odwołuj0ce się do założeń -ilozo-ii cynickiej, a
po prostu podważaj0ce o'owi0zuj0ce !ierarc!iewartości #np .ousseau&3:5 AKynikA, podo'nie
jak AstoikA czy AepikurejczykA, stały się wtedy
części0 języka potoczneo, nie "aj0c już zwi0zku
z doktryna"i -ilozo-iczny"i
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 84/91
• Medoniz" #r š^{, !edone,
Aprzyje"noś@A, ArozkoszA& – pol0d,
doktryna, uznaj0ca przyje"noś@,
rozkosz za najwyższe do'ro i cel życia,
łówny "otyw ludzkieo postępowania
Lnikanie cierpienia i 'ólu jest łówny"
warunkie" osi0nięcia szczęścia
/yróżnia się1
!edoniz" etyczny
!edoniz" psyc!oloiczny
!edoniz" "aterialistyczny #!edonistyczny
"aterializ", konsu"pcjoniz", konsu"eryz"&
Medoniz"e" etyczny" nazywa"y takie
pol0dy, zodnie z który"i ludzie powinni
z"ierza@ do szczęścia #cudzeo lu' swojeo&,
'owie" jest to Aetycznie do'reA Medoniz"
psyc!oloiczny łosi, iż ludzie pran0 szczęścia,
nie "ówi nic jednak co do sposo'u #oraz
rodzaju& jeo osi0nięcia Medoniz""aterialistyczny dopatruje się najwyższej lu'
jedynej wartości w ro"adzeniu i zużywaniu
dó'r "aterialnyc!
?ajstarsz0 -or"0 !edoniz"u jest !edoniz"
cyrenejski %eo cec!y to1
liczy się tylko szczęście AprywatneA, czyli tzw
eoiz" indywidualny #doznania innyc! ludzi s0
niepoznawalne&
szczęście "ożna osi0n0@ poprzez c!wilowe
przyje"ności
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 85/91
to co nazywa"y Adłuotrwały" szczęście"A jest
przewa0 przyje"ności nad 'óle"
szczęście jest aktywne, tj jest stane" czynny"
u"ysłuEduc!aEduszy, nie polea nato"iast na
'raku cierpienia
ważne s0 doznania tera*niejsze ;o co 'yło, ani
to co 'ędzie nie "a znaczenia
rozkosz "usi współra@ z rozu"e", to znaczy,
że to nie człowiek "a się podda@ rozkoszy, ale
rozkosz człowiekowi Przyje"noś@ jest
doskonała wtedy, kiedy "ożna j0 odrzuci@ 'ez
żalu i 'ólu
Medoniz" prezentowany 'ył przezprzedstawicieli szkoły -ilozo-icznej założonej w
76 wieku pne przez ucznia Sokratesa, (rystypa
z Kyreny Pó*niej nast0piły wypaczenia doktryny
!edoniz"u i szkoła przestała istnie@ w 777 w
pne
Zor"0 Aewolucyjn0A innej od"iany !edoniz"u
jest utylitaryz", rozwijany przez 'rytyjskic!
-ilozo-ów %ere"yeo Bent!a"a i %o!na Stuarta
)illa1 szczęście wielu ludzi jest ważniejsze niż
szczęście jednostkowe[ szczęście
natyc!"iastowe powinno zosta@ AodłożoneA,
jeśli prowadzi to do większeo szczęścia w
przyszłości
• $pikureiz" – kierunek -ilozo-iczny
zapocz0tkowany w starożytności przez$pikura, w ok =D r pne
kontynuowany także w czasac!
nowożytnyc! Podo'nie jak w
większości kierunków -ilozo-icznyc!
!elleniz"u dla epikurejczyków
najważniejsz0 dziedzin0 -ilozo-ii 'yła
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 86/91
etyka – uważali oni, że podstawowy"
zaadnienie" -ilozo-iczny" jest
szczęście, które upatrywali w
przyje"ności
.ozwój epikureiz"u3edytuj > edytuj kod5
9a pocz0tek epikureiz"u uważa się druie
przy'ycie $pikura do (ten i założenie przez
nieo ok =D pne szkoły -ilozo-icznej –
tzw A<roduA #str ›}^X, 2epos& Przy
wejściu do niej u"ieszczono napis1 Gościu,
tutaj 'ędzie ci do'rze, tutaj do're"
najwyższy" jest rozkosz $pikureiz",
'ęd0cy pocz0tkowo tylko szkoł0 -ilozo-iczn0,
przekształcił się z 'ieie" czasu w doś@
elitarn0, ezoteryczn0 sektę, która już w
czasac! rzy"skic! przyj"owała w swoje
szerei jedynie wy'ranyc!, zdrowyc!
"łodzieńców z za"ożnyc! rodzin
$pikureiz" jako szkoła -ilozo-iczna
konkurował stale ze stoicyz"e", od któreo
pod koniec klasycznej epoki rzy"skiej okazał
się "niej popularny / czasac! rozwoju
c!rześcijaństwa pu'licznie wyklęto
epikureiz" i sa"eo $pikura, a jeo dzieła
syste"atycznie niszczono, jako siej0ce
zorszenie "oralne i ateiz"
Główny"i przedstawiciela"i epikureiz"u
'yli uczniowie i zwolennicy $pikura1
Zilode"os z Gadary, 9enon z Sydonu,
)etrodoros z Ia"psakos, Mer"ac!os z)ityleny i Iukrecjusz
/ średniowieczu i w okresie renesansu
epikureiz" potępiano, dopatruj0c się w ni"
i""oraliz"u #c!o@ niektórzy -ilozo-owie,
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 87/91
jak np ('elard, 'yli już wówczas świado"i,
że epikureiz" nie jest skrajny"
!edoniz"e"& 9ainteresowanie
epikureiz"e" wznowił na pocz0tku Y677
wieku Pierre Gassendi 2oncepcje
epikurejskie z dziedziny teorii poznaniawywarły duży wpływ na e"piryz" %o!na
Iockea i nowożytne teorie ato"istyczne Jo
-ilozo-ów nowożytnyc!, którzy niezwykle
wysoko cenili $pikura, należeli 2arol )arks i
Zryderyk ?ietzsc!e )arks poświęcił swoj0
rozprawę doktorsk0 -ilozo-ii przyrody
Je"okryta i $pikura, nato"iast ?ietzsc!e
dostrzeał w epikurejski" !edoniz"ie rys
!eroiczny
Podstawowe założenia epikureiz"u3edytuj >
edytuj kod5
$pikureiz" jest jedn0 z dwóc!
najważniejszyc! antycznyc! -ilozo-ii życia
Jla teo sposo'u -ilozo-owania kluczowy"
pytanie" 'yło1 jak osi0n0@ szczęście w
życiu doczesny" Były to więc przede
wszystki" syste"y etyczne /szelkie inne
rozważania -ilozo-iczne z zakresu czy to
teorii poznania, czy "eta-izyki, "iały tu
znaczenie druorzędne i służyły wył0cznie
do uzasadniania swoic! pol0dów w
sprawie kluczoweo pytania – jak ży@, że'y
'y@ szczęśliwy" )i"o takic! założeń
pierwotnyc! epikureiz"u jeo koncepcje
"eta-izyczne, zwłaszcza w teorii poznania,
"iały pó*niej znaczny wpływ na -ilozo-ów
nie"al do czasów współczesnyc!
?aj'ardziej oryinalne 'yło jednak pojęcie
ś"ierci przez $pikura ;wierdził, że nie
należy 'a@ się ś"ierci, 'o, jak sa"
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 88/91
powiedział Adopóki jesteś"y, nie "a
ś"ierci, a dy ona przyc!odzi, nie "a nasA
• Platon, r œ_Rƒ„, Plˆt~n #ur :F
pne prawdopodo'nie w (tenac!
#wedłu niektóryc! świadectw na
wyspie $inie&, z" =F pne w
(tenac!& #inne *ródła podaj0, że żył
:C8=C pne& – recki -ilozo- Był
twórc0 syste"u -ilozo-iczneo
zwaneo o'ecnie idealiz"e"
platoński"
?ie "a z'yt wiele in-or"acji o
naj"łodszyc! latac! życia Platona, tak
jak nie "a pewności co do daty
urodzenia Platona, któr0 zwykło się
o'licza@ na podstawie roku ś"ierci
Sokratesa
%eo ojciec (riston poc!odził ze
znako"iteo, ateńskieo rodu 2odrosa,
"atka Periktione nato"iast "iała wśród
swoic! przodków Solona Pozycja
społeczna rodziny Platona jest istotny"
-akte" 'iora-iczny", ukierunkowała
'owie" jeo zapatrywania polityczne
%ak to często 'ywa z wy'itny"i
postacia"i !istorii, istnieje leendaprzytaczana przez Jioenesa Iaertiosa,
o ty" jak ojcu Platona pojawił się we
śnie sa" (pollo 8 opiekun )uz i
"0drości, co powstrzy"ało (ristona od
z'liżania się do jeo "atki, aż do
narodzenia dziecka
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 89/91
/łaściwe i"ię Platona, otrzy"ane po
dziadku, 'rz"i (rystokles /edłu
najpopularniejszej !ipotezy przezwisko
Platon #od r platos – szerokoś@,o'szernoś@, rozlełoś@& zostało nadane
przez jeo nauczyciela i"nastyki
(ristona z (ros lu' któreoś ze
współuczniów na określenie jeo
"asywnej 'udowy ciała #"ożliwe jest
tłu"aczenie przydo"ku jako
AszerokoplecyA tj atletycznej 'udowy&
7nne koncepcje "ówi0, że to przezwisko
wywodzi się od o'-ituj0ceo w słowa
stylu pisarskieo Platona
Platon "iał dwóc! 'raci Glaukona i
(dej"antosa, któryc! uwiecznił w
swoi" dialou Państwo oraz siostrę
Potone, która stała się "atk0 jeo
następcy w (kade"ii Speuzypa
?aj"łodszeo 'rata (nty-onta u"ieścił
Platon w dialou Par"enides
<trzy"ał staranne wykształcenie, które
wedłu zasad reckic! poleało na
kształtowaniu !ar"onii duc!a i ciała
#tzw kalokaatia&, a więc o'ej"owało
zarówno naukę, jak i rozwój -izyczny /
(tenac! nie 'yło szkół w dzisiejszy"
rozu"ieniu, a dzieci wysyłano do
nauczycieli pod opiek0 Pedaoa #rpaidaoos 8 prowadz0cy dzieci&
Pierwszy" nauczyciele" Platona 'ył
Jionizjos który uczył o sztuki pisania i
czytania345 9aj"ował się także
"alarstwe" i poezj0 )uzyki uczy@ o
"iał Jrakon z (ten i )etellaos z
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 90/91
(kraantu3:5 Studia -ilozo-iczne
rozpocz0ł pod kierunkie" 2ratylosa,
zwolennika Meraklita
A<powiadaj0, że Sokratesowi przyśniło
się raz, iż trzy"ał na kolanac! "łodeo
ła'ędzia, które"u natyc!"iast wyrosły
skrzydła i który z prześliczny" śpiewe"
wz'ił się w powietrze ?azajutrz
przedstawiono "u Platona /tedy
Sokrates "iał powiedzie@, że ty"
ptakie" jest właśnie PlatonA345 ;ak w
wieku około :D lat spotkał Sokratesa i
został jeo najsłynniejszy" ucznie"
Studiował u nieo przez C lat
/yrok ś"ierci wydany na Sokratesa, za
wypowiadanie niepopularnyc!
pol0dów, zniec!ęcił Platona do
de"okratyczneo syste"u rz0dów Po
ś"ierci Sokratesa opuścił wraz z inny"i
współucznia"i (teny i przez 4: lat
podróżował po Grecji, $ipcie i /ielkiejGrecji Powrócił w D roku życia do
(ten i tu założył sw0 (kade"ię (teńsk0
/edłu pewnyc! opinii pierwszy"i
dzieła"i -ilozo-iczny"i Platona 'yły
dialoi Sokratesa ze sceptykie"
Zilone" Jo dziś jest przed"iote"
sporu, czy Platon wkładał w usta
Sokratesa własne pol0dy, czy też
dialoi s0 -aktyczn0 wykładni0
pol0dów Sokratesa
/ =CF pne założył sławn0 (kade"ię
7/17/2019 Starożytna Grecja
http://slidepdf.com/reader/full/starozytna-grecja-568cc893f0b75 91/91
(teńsk0 )iała ona wyda@ wykształcon0
klasę A-ilozo-ów8władcówA, zodnie z
pol0da"i polityczny"i Platona
Zilozo-ia Platona, zwłaszcza w postaci
neoplatoniz"u w ujęciu Plotyna i
Por-iriusza została pó*niej
zaadaptowana przez "yśl
c!rześcijańsk0 ?urt -ranciszkański tej
"yśli wci0ż odwołuje się do tradycji
platońskiej