statki druk 05-06-2014

1. Wspomnienia z antarktycznych ekspedycji Morskiego Instytutu Rybackiego z zapiskw na kartkach kalendarza przedstawia Ryszard Traczyk Morskiego Instytutu RybackiegoMorskiego Instytutu Rybackiego statki_04-06-2014_korekta5.indd 1 05.06.2014 12:59

2. statki_04-06-2014_korekta5.indd 2 05.06.2014 12:59 3. Wspomnienia zantarktycznych ekspedycji Morskiego Instytutu Rybackiego Memories from Antarctic expeditions of the National Marine Fisheries Research Institute przedstawia presented by Ryszard Traczyk znotatek na kalendarzu drukowanym podczas rejsu przez pana Andrzeja Kunickiego based on notes on ship calendar. It was first computer calendar printed for each person (of crew) by mr A. Kunicki statki_04-06-2014_korekta5.indd 3 05.06.2014 12:59 4. 4 Wstp Foreword Album przedstawia prac ichtiologa delegowanego do bada wrejonie Antarktyki oraz czas odpoczynku: m.in. tradycj rwnikowego chrztu morskiego, wycieczki portowe zarwno te samodzielne, jak izorganizowane, jednym sowem czas spdzony na oceanie daleko od ldu idomu. Walbumie opisano 16 gatunkw ryb: kergulen (Champsocephalus gunnari), georgian- k (Pseudochaenichthys georgianus), aceratusa (Chaenocephalus aceratus), nototeni t (Notothenia gibberifrons), nototeni marmurkow (Notothenia rossii marmorata), antara (Dissostichus eleginoides), skwam (Notothenia squamifrons), topirk (Patagonotothen brevicauda guntheri), larsenk (Lepidonotothen larseni), Electrona carlsbergi, Gymnoscopelus bolini, Melanostigma gelatinosum, Muraenolepis microps, soplika (Parachaenichthys georgianus), raj (Raja georgiana), Icichthys (Pseudoicichthys) australis. Wrnych miejscach albumu przedstawiono take 13 innych gatunkw zwierzt, takich jak: so morski (Mirounga leonina), pingwiny: Adeli (Pygoscelis adliae), maskowe (Pygoscelis antarctica), cesarskie (Aptenodytes forsteri), Magellana (Spheniscus magellanicus); ptaki lotne: sku (Catharacta antarctica), wydrzyka Maccormica (Catharacta maccormicki), mew dominikask (Larus dominicanus), organizmy stale yjce wmorzu: kalmary, omiornice, kryla antarktyczne- go (Euphausia superba Dana), copepoda (Oithona spp), salp (Salpidae), obunogi (Amphi- poda). Opisano take roliny: algi niene, okrzemki planktonowe (Nitzschia kerguelensis). Zdjcia od nr 1 do 182 upamitniaj rejs na statku badawczym Profesor Siedlecki wlatach 1988-89. Sygna rozpoznawczy statku: SQAC. Typ B-424, zbudowany w1972 r. wGdasku. Dugo statku 89,3 m, szeroko 15 m, pojemno 2798 BRT, moc maszyn 3690, prdko 14 wzw, zaoga 47 osb + 40 naukowcw, 27 laboratoriw, komputer, zasig pywania bez uzupeniania zapasw 15 tys. mil wcigu 80 dni. Zdjcie statku pochodzi zWielkiego Atlasu wiata. Kolejne fotografie (od nr 183) dokumentuj drugi rejs na Hill Cove (ze stycznia 1990 r.), poczony zprzelotami lotniczymi. Sygna rozpoznawczy statku: ZDLL, zbudowany wPort Stanley, pojemno 1589 BRT, moc maszyn 3000. Kocow cz albumu zajmuje porwnanie dwch statkw, ktre realizoway opi- sane walbumie, koczce si polskie badania antarktyczne, rozpoczynajc okres ekspedycji angielskich. Niestety albumu nie mog zobaczy nalece do ekspedycji, anieyjce ju osoby: dr hab. Janusz Kalinowski, kierownik ostatniego wniniejszym albumie opisanego rejsu Siedleckiego, Ramon Penin, uczestnik ekipy hiszpaskiej, iEvandro Yamagata, przyjaciel zRio de Janeiro. statki_04-06-2014_korekta5.indd 4 05.06.2014 12:59 5. 5 Morskiemu Instytutowi Rybackiemu bardzo dzikuj za wczenie mnie do ekipy ichtiologw badajcych ywe zasoby Antarktyki. Czytelnikw przepraszam za ewentualne bdy. The album presents work of an ichthyologist, delegated to conduct researches within the area of Antarctica and his free time: among others, the tradition of equator-crossing sea initiation rite, harbour trips, both individual and organized, all in all the time spend on the ocean and far away from land and home. The album includes descriptions of 16 fish species: Icefish (Champsocephalus gunnari), South georgia icefish (Pseudochaenichthys georgianus), Blackfin icefish (Chaenocepha- lus aceratus), Humped rockcod (Notothenia gibberifrons), Marbled notothen (Notothenia rossii marmorata), Bacalao (Dissostichus eleginoides), Grey rockcod (Notothenia squamifrons), Yellowfin notothen (Patagonotothen brevicauda guntheri), Painted notie (Lepi- donotothen larseni), Electron subantarctic (Electrona carlsbergi), Gymnoscopelus bolini, Limp eelpout (Melanostigma gelatinosum), Smalleye moray cod (Muraenolepis microps), Parachaenichthys georgianus, Antarctic starry skate (Raja georgiana), Ragfish (Icichthys (Pseudoicichthys) australis). Furthermore, 13 different animal species are presented in different parts of the album, such as: Southern sea elephant (Mirounga leonina), pen- guins: Adelie penguin (Pygoscelis adliae), Chinstrap penguin (Pygoscelis antarctica), Emperor penguin (Aptenodytes forsteri), Magellanic penguin (Spheniscus magellanicus); flying birds: Catharacta antarctica, South polar skua (Catharacta maccormicki), Kelp gull (Larus dominicanus), permanently sea-living organisms: squids, octopuses, Antarc- tic krill (Euphausia superba Dana), Oithona spp, Salpidae, Amphipoda. The album also includes descriptions of plants, snow algae, Nitzschia kerguelensis. Pictures from no. 1 to 182 commemorate the cruise on Profesor Siedlecki research ship, during 1988-89. The ships identification signal: SQAC. B-424 type, constructed in 1972 in Gdask. The ships length 89,3m, width 15m, capacity 2798 BRT, power 3690, speed 13 knots, crew 47 persons + 40 scientists, 27 laboratories, acomputer, sai- ling range without re-supply 15 thousand miles within 80 days. The ships picture was taken from the Great World Atlas. Further pictures (following no.183) document statki_04-06-2014_korekta5.indd 5 05.06.2014 12:59 6. 6 the second cruise on Hill Cove (from January 1990, with plane flights). The ships identification signal: ZDLL, constructed in Ports Stanley, capacity 1589, power 3000. The final part of the album constitutes acomparison of the two ships that partici- pated in the performance of the ending Polish Antarctic researches, described in the album, and starting the period of English expeditions. Unfortunately, the album cannot be seen by the expeditions participants, who passed away: Ph.D Janusz Kalinowski manager of the Siedlecki ships final cruise described in this album, Ramon Penin amember of the Spanish crew and Evandro Yamagata afriend from Rio de Janeiro. Iwould like to express my gratitude to the National Marine Fisheries Research Institute for including me in the group of ichthyologists studying the living resources of the Antarctica. My apologies to readers for any mistakes. statki_04-06-2014_korekta5.indd 6 05.06.2014 12:59 7. 7 Spis treci Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Lista osb z Siedleckiego i Hill Cove opisanych walbumie . . . . . . . . . . . . . . . .9 Chrzest rwnikowy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14 Podr przez Atlantyk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Wycieczka techniczna ekipy nurkw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37 Rio de Janeiro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43 Wpywamy do Rio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45 Nowoczesne miasto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48 Na Gowie Cukru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .50 Copacabana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57 Posg Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60 Wycieczka samochodem Norberta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62 egnamy pikne Rio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69 Na poudnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71 Punta Arenas wChile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 Wizyta wpolskiej stacji antarktycznej na wyspie Krla Jerzego . . . . . . . . . . . . . . .77 Badania strefy przylodowej pomidzy wysp Elephant aOrkadami Pd. . . . . . . . .92 Przerwa noworoczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101 Badania stanu zasobw ryb na szelfie Georgii Pd.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105 A. Pobieranie prby ryb konsumpcyjnych zpooww jednego rejsu . . . . . . . .109 B. Sumowanie rozkadw dugoci ryb zpooww przeprowadzanych we wszystkich poszczeglnych sezonach wcigu roku. . . . . . . . . . . . . . . . .111 Zwiedzanie Grytviken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115 Gra lodowa stoowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137 Na Falklandach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139 Podr samolotem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147 Podzikowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155 23 lata po ostatnim rejsie Siedleckiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158 Znaczenie r/v Prof. Siedlecki dla rozwoju polskiej nauki. . . . . . . . . . . . . . .159 Ostatni rejs Siedleckiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162 Pod brytyjskimi aglami m/t Hill Cove. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162 Konieczno optymalizacji kosztw poboru materiau wekspedycjach naukowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165 Zalety statku jako wolniejszego itaszego rodka transportu wekspedycjach naukowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .169 Organizacja ekspedycji na Siedleckim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .170 statki_04-06-2014_korekta5.indd 7 05.06.2014 12:59 8. 8 Luki wplanowaniu bezpiecznej przyszoci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .172 Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .172 Cytowane prace. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173 Dodatek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .174 Lista pracownikw MIR badajcych Antarktyk na r/v Prof. Siedlecki . . . .174 Zakres tematyczny publikacji zekspedycji antarktycznych na r/v Prof. Siedlecki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .175 Alfabetyczna lista publikacji zekspedycji antarktycznych na r/v Prof. Siedlecki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176 statki_04-06-2014_korekta5.indd 8 05.06.2014 12:59 9. 9 Lista osb z Siedleckiego i Hill Cove opisanych walbumie List of persons from Siedlecki and Hill Cove, described in the album statki_04-06-2014_korekta5.indd 9 05.06.2014 12:59 10. 10 Nazwisko iimi1 pracodawca/statek zdjcie (strona) Anderson Jim IC2 , Hill Cove 185(121), 193(126), 197(127), 198(128), 222(135), 228(138) Bogaczewicz Zdzisaw3 PAN4 , Siedlecki 3(15) Cielniaszek Zdzisaw MIR5 , Siedlecki, Hill Cove 56(47), 66(52), 113(76), 182(119), 185(121), 194(126), 198(128), 260(152) Donachie Stuart PAN, Siedlecki 20(23), 51(45), 103(70), 107(72) Doyle Treba kapitan Hill Cove 189(123), 190(124) Dugosz Roman MIR, Siedlecki 14(21), 15(21), 16(22), 17(22),18(22), 19(23), 20(23), 21(24), 22(25), 23(25), 25(26), 26(27), 27(27), 28(27) Everson Inigo BAS6 , Siedlecki, Hill Cove 172(114), 176(116), 187(123), 190(124), 193(126) Fernandez Rios Aida7 IIM8 , Siedlecki 3(15), 4(16), 8(19), 19(23) Godlewska Magorzata9 PAN, Siedlecki 20(23), 159(103) Grelowski Alfred MIR, Siedlecki 49(41), 155(101), 162(104) Herra Tomasz MIR, Siedlecki 3(15), 8(19), 21(24), 51(45), 102(69), 176(116), 177(117), 178(117), 179(118), 181(119) Kalinowski Janusz10 MIR, Siedlecki 12(20), 16(22), 21(24), 28(27), 31(29), 61(50),63(51),64(51),155(101),158(103) Kittel Wojciech U11 , Siedlecki 21(24) Kopczyska Elbieta PAN, Siedlecki 159(103) Kunicki Andrzej MIR, Siedlecki 62(50), 69(54), 105(71), 135(87), 155(101), 158(103) 1 Wprzypisach podano adresy subowe dostpne wInternecie. 2 Imperial College London, Faculty of Natural Sciences, Division of Biology, Centre for Population Biology, South Kensington Campus, London SW7 2AZ, UK, tel.: +44 (0)20 7589 5111, http://www3.imperial.ac.uk/ biology. 3 Obecnie pracownik PolEM, ul. Krlewska 27, 00-060 Warszawa, Poland, [email protected]. 4 Polska Akademia Nauk (Polish Academy of Sciences), Zakad Biologii Antarktyki, Ustrzycka 10/12, 02-141 Warszawa, tel.: +48 22 846 33 83; faks: +48 22 846 19 12; www.arctowski.home.pl. 5 Morski Instytut Rybacki (Sea Fisheries Institute), al. Kotaja 1, 81-332 Gdynia, tel.: +48 58 73 56 232; faks: +48 58 73 56 110; e-mail: [email protected]; www.mir.gdynia.pl. 6 British Antarctic Survey, Natural Environment Research Council, High Cross, Madingley Road, Cam bridge, CB3 0ET United Kingdom, tel.: (01223) 221400, faks: (01223) 362616; www.antarctica.ac.uk 7 Obecnie dyrektor IIM, [email protected]. 8 Instituto de Investigacins Marias, CSIC, Av. Eduardo Cabello 6, 36208 Vigo, Spain. 9 Obecnie pracownik Instytutu Rybactwa rdldowego im. Stanisawa Sakowicza, 10-719 Olsztyn, Oczapow- skiego 10, tel.: +48 89 524 01 71, faks: +48 89 524 05 05. 10 Nie yje. 11 Uniwersytet dzki (University of d); Wydzia Biologii iOchrony rodowiska; Katedra Zoologii Bezkr- gowcw iHydrobiologii, ul. S. Banacha 12/16, 90-237 d; tel.: +48 42 635 44 40, +48 42 635 46 64; faks: +48 42 635 46 64; e-mail: [email protected]; www.biol.uni.lodz.pl. statki_04-06-2014_korekta5.indd 10 05.06.2014 12:59 11. 11 Kusztelak Janusz Wysza Szkoa Morska, lekarz na Siedleckim 3(15), 172(114), 180(117), 181(119) Ligowski Ryszard U, Siedlecki 51(45) dkowska Maria MIR, Siedlecki 3(15), 4(16), 49(41), 113(76), 128(84), 179(118) Michalak Jan MIR, Siedlecki 6(17), 16(22), 20(23), 21(24), 42(37) Michalak Marek Siedlecki 3(15), 42(37), 44(38) Mikoajczyk Ewa bd. Moderhak Waldemar MIR, Siedlecki 49(41) Myrcha Andrzej bd. Ociepka Emil MIR, Siedlecki 61(50), 62(50), 59(48), 70(54), 113(76), 155(101), 158(103) Olszowy Janusz MIR, kapitan Siedleckiego 12(20), 21(24) Pactwa Romuald MIR, Siedlecki 58(48), 113(76), 174(115), 179(118), 181(119) Parkes Graeme12 IC, Siedlecki, Hill Cove 189(123), 195(126), 199(128), 200(129), 201(129), 223(135), 228(138), 238(142), 242(145) Pasoz Yolanta IIM, Siedlecki Pering Raimund Lopez IIM, Siedlecki 4(16), 8(19) Rakusa-Suszczewski Stanisaw PAN, Siedlecki 51(45) Relay Trinida IIM, Siedlecki 3(15), 4(16), 8(19), 37(32) Sosiski Jzef MIR, Siedlecki 52(45), 163(105), 170(114) Szlakowski Jacek13 MIR, Siedlecki, Hill Cove 57(47), 60(49), 171(114), 192(125), 199(128), 240(144) Szynaka Karol MIR, Siedlecki 16(22), 36(31), 61(50), 70(54), 159(103) Tabeska Krystyna PAN, Siedlecki 3(15), 17(22), 18(22) Tecaw Piotr MIR, Siedlecki 155(101), 158(103), 159(103), 176(116), 177(117), 178(117), 179(118), 180(118) Tokarczyk Ryszard PAN, Siedlecki 49(41) Wasik Anna14 PAN, Siedlecki 3(15) Wojewdzki Tadeusz MIR, Siedlecki 31(29) Zdanowski Marek PAN, Siedlecki 40(35), 106(72) oraz 12 Obecnie pracownik MRAG Americas, Inc. 5445 Mariner Street, Suite 303, Tampa, Florida 33609, e-mail: [email protected]. 13 Obecnie pracownik Instytutu Rybactwa rdldowego im. Stanisawa Sakowicza, 10-719 Olsztyn, Ocza- powskiego 10, tel.: +48 89 524 01 71, faks: +48 89 524 05 05. 14 Obecnie pracownik PAN, ul. L. Pasteura 3, 02-093 Warszawa, Poland, tel.: (0-22) 589-20-00, (0-22) 659-85- 71, faks: (0-22) 822-53-42, e-mail: [email protected]; www.nencki.gov.pl, [email protected]. statki_04-06-2014_korekta5.indd 11 05.06.2014 12:59 12. 12 Ribeiro da Silva Norberto mieszkaniec Rio de Janeiro 86(61), 87(62), 95(65), 97(66) Yamagata Evandro mieszkaniec Rio de Janeiro 94(65) NN I oficer IHill Cove 185(121), 187(123), 203(130) NN II szyper, MIR, Siedlecki, Hill Cove 249(148), 251(148) statki_04-06-2014_korekta5.indd 12 05.06.2014 12:59 13. 13 Fot. 1. Karykatura wyprawy na r/v Prof. Siedlecki autorstwa Zdzisawa Bogaczewicza. statki_04-06-2014_korekta5.indd 13 05.06.2014 12:59 14. 14 Chrzest rwnikowy Equator-crossing initiation rite Chrzest rwnikowy, ktry odby si 2 XII 1988 r., by wielkim wydarzeniem na statku. Na pocztku na pokad wkroczyli: Neptun ijego wita, piraci, diaby, nimfy iinne stwory. Co dziao si dalej, trudno mi byo dostrzec, gdy diaby wpdziy nas, neofitw, wciemny kt silnymi strumieniami sonej wody zwa straackiego kuksacami idiabelskimi biczami. Stamtd bylimy kolejno porywani ina gwnym placu cere- monii znajdujcym si wczci rufowej pokadu roboczego poddawani prbom hartu ducha iciaa. Wzito mnie ostatniego. Na pocztku trzeba byo przej przez krokodyla, tj. przez dugi na 15 m brezentowy tunel orednicy tak maej, e czowiek ztrudnoci mg si wnim czoga. Jego wntrze byo wysmarowane jak czarn ma- zi, wskutek czego nogi irce lizgay si, nie znajdujc oparcia. Jakby tego byo mao, diaby skakay po nim iokaday go kijami ibiczami zwaszcza wtych miejscach, wktrych wdanej (do dugiej) chwili znajdowa si neofita iwybrzusza go swym ciaem. Krokodyla przechodziem trzy razy (inni tylko raz), poniewa diaby sdziy, e przy wczeniejszym, tradycyjnie pobieranym od chrzczonych okupie, daem im zamiast piwa butelki wypenione wod morsk. Dalej byo si zaciganym albo prowadzonym do lekarza. Ten skrupulatnie bada pacjenta pompk gumow do przepychania spywu, stosowa lewatyw wod morsk, sprawdza nosicielstwo tzn. noszenie worka zkamieniami. Zaliczalimy take test podnoci przy pomocy tuzina niewieych jaj iwiaderka lodu. Ukobiet byo nieco inaczej: ujednej neofitki lekarz dugo grzeba pod przecieradem, co oznaczao prze- prowadzanie cesarskiego cicia. Wrezultacie medyk wydoby zniej gagankowego dzidziusia chopczyka, a neofitka dostaa od Neptuna alimenty. Po zaliczeniu lekarza fryzjer upycha we wosy delikwenta pierze, po czym prawie zgow je cina. Po takich iinnych zabiegach znieborakw pozostaway strzpy, zktrych nastpnie odradzay si wilki morskie. Po pomylnym zaliczeniu wszystkich prb uroczycie nadawano nam imiona. Na drugi dzie, po 2-godzinnym szorowaniu, zdzieraniu smoy zciaa igowy, trzeba byo godnie, krystalicznie czystym stan przed kapitanem, by odebra dyplom izawiadczenie oprzebytym chrzcie oczywicie pod warunkiem, e zaprezentowao si piosenk, wiersz czy jaki dowcip lub wykazao si innym artystycznym uzdolnieniem ku uciesze kapitana izaogi. Zapiewaem tekst, ktry zrodzi si wmojej gowie wdesperacji na dwie godziny przed chrztem, miano- wicie Pie bojow neofitw na melodi Morskich opowieci. statki_04-06-2014_korekta5.indd 14 05.06.2014 12:59 15. 15 Fot. 3. Zbirka neofitw dzie przed chrztem do rejestracji iopiecztowania. Najbardziej opalony jest nasz lekarz mia najmniej pracy, wic najduej odpoczywa na pokadzie. Nie wszyscy s, bo cz si schowaa. Tych szukaj diaby. Fot. 2. Sie otaczajca pokad rufowy ma zapobiega wypadniciu, wyskoczeniu za burt przerao- nego chrztem morskim neofity, co radzi transparent nad sieci: Neofito, pacz lub za burt skacz. statki_04-06-2014_korekta5.indd 15 05.06.2014 12:59 16. 16 Fot. 4. Neofici s pozornie weseli nadrabiaj min, mimo e diaby grone i wszdzie napisy, od ktrych wosy dba staj. Pani Maria dkowska jest bardzo zaniepokojona... Fot. 5. Pogoda bya ddysta iplakaty od deszczu stay si mniej czytelne, co sprawio, e nie byy takie grone. Neofici s pozornie weseli nadrabiaj min... statki_04-06-2014_korekta5.indd 16 05.06.2014 12:59 17. 17 Fot. 6. Program chrztu morskiego, ktremu podda si musieli neofici. statki_04-06-2014_korekta5.indd 17 05.06.2014 12:59 18. 18 Fot. 7. Napoje izakski wity Neptuna. statki_04-06-2014_korekta5.indd 18 05.06.2014 12:59 19. 19 Fot. 9. Trzecia hiszpaska neofitka Jolanta zo- staa wycignita przez diaby zzakamarkw statku, gdzie prbowaa si przed nimi schowa. Fot. 8. Neofit piecztuje si dzie przed chrztem, aby si nie zagubi. Na pierwszym planie opie- cztowana gowa oceanografa Tomasza Herry najwyszego zekipy, po lewej trjka hiszpaskich kandydatw: po mojej prawej stronie Aida, zbrzegu Trini (prac laboratoryjn wykonuje tak szybko, e niemal rk jej nie wida), aporodku nich dobroduszny, brodaty kolega. Dyskutuj znurkiem, zwrconym do obiektywu tyem. Fot. 10. Na nastpny dzie, po oficjalnej rejestracji, ozna- kowaniu iodliczeniu neofitw, narzdzia do przeksztaca- nia ich wwilki morskie byy ju przygotowane. Na pierwszy ogie trzeba byo pokona krokodyla brezentowy tunel wysmarowany wewntrz smo bdc przy tym narao- nym na liczne razy zadane kijami. statki_04-06-2014_korekta5.indd 19 05.06.2014 12:59 20. 20 Fot. 11. St operacyjny do badania neofitw pod ktem ich zdatnoci do stania si wilkami mor- skimi. St przykryty by dla niepoznaki przecieradem, wic pacjenci nie byli wiadomi wygody stou, dopki si na nim nie pooyli. Awtedy ze wszystkich si prbowali si wyrwa. Fot. 12. Przed ceremoni kapitan podejmowa Neptuna ijego orszak oraz przyjmowa jego dania wydania mu neofitw. statki_04-06-2014_korekta5.indd 20 05.06.2014 12:59 21. 21 Fot. 13. Gociom zmorskich odmtw naleao okaza szacunek iugoci ich najlepszymi delika- tesami kuchni kapitaskiej. Fot. 14. Nie do, e po przejciu krokodyla kady by czar- ny od smoy, to na stole operacyjnym byo niewyobraalnie niewygodnie, zwaszcza dla naszych ksiniczek, wyczulo- nych na kade ziarnko wkoi. Fot. 15. Badano obecno prawidowych odruchw askotki... ...obecno prawidowych odruchw askotki... statki_04-06-2014_korekta5.indd 21 05.06.2014 12:59 22. 22 Fot. 16. Niektre panie nie byy zbyt posuszne iciko byo je przywiza do stou operacyjnego, ale co to dla wilka morskiego Romana Dugosza. Fot. 17. Dla niego nie straszne byo nawet odbieranie dziecka w warunkach morskich zaiste lekarz Neptuna przygoto- wany by na wszelkie wyzwania. Jeszcze chwila i... Fot. 18. Ju jest! Matka szczliwa iboga- ta, bo dostaa dodatek dewizowy na dziecko. Byy jeszcze trudnoci zustaleniem ojcostwa, bo wielu chciao by ojcem tak bogatego dzidziusia. statki_04-06-2014_korekta5.indd 22 05.06.2014 12:59 23. 23 Fot. 20. Szkotowi Stuartowi Donachie te sporo si dostao: dodatkowe masae za to, e przed pie- cztowaniem irejestracj tak si schowa, e kilka diabw przez dugi czas musiao przeszukiwa cay statek od zz do komina. Fot. 19. Jednoczenie atwiejsze zadania okazay si kopotliwe. Lekarz nie mg znale serca, cho ina lewej, ina prawej piersi szuka isucha, anawet ina udach czyby tam te szuka bicia serca? Ale to Hiszpanka inna nacja, kto tam wie, czy one maj serca, jeli niestety nie mczyzn, amae poeraj ywcem. statki_04-06-2014_korekta5.indd 23 05.06.2014 12:59 24. 24 Fot. 21. Na kocu pokadu za flag MIR Neptun zkapitanem iProzerpin po lewej szykowa ju trjzb na neofit. Znajwyszym Tomkiem Herr lekarze mieli sporo kopotw, zwaszcza ze zmiesz- czeniem go na stole operacyjnym. Tak si przy nim namczyli, e gdy znim skoczyli... Na kocu pokadu za flag MIR Neptun z kapitanem i Prozerpin po lewej szykowa ju trjzb na neofit. statki_04-06-2014_korekta5.indd 24 05.06.2014 12:59 25. 25 Fot. 23. Ale po papierosku lekarze zaraz zabrali si za prostowanie ng. Fot. 22. ...to nastpnego ju nawet nie zwizali, tylko przerw na papierosa sobie zrobili. Aty neofito pacz, bo za burt ju nie wyskoczysz. Moesz jedynie wypocz sobie na acuchowym stole. statki_04-06-2014_korekta5.indd 25 05.06.2014 12:59 26. 26 Fot. 25. Na szczcie lekarze byli przygotowani na wysokie temperatury, mieli wiaderka lodu, ktrego nie aowali pacjentom na wstrzymanie gorczki hormonw. Neofita zzaogi by zrelaksowany, pewny, e wczeniejszy okup zoony diabom zdwch skrzynek piwa zadziaa izapewni taryf ulgow. Fot. 24. Temu tylko pozazdroci: zastrzyk energii wtakie miejsce ito na rwniku... Syreny, miejcie si na bacznoci! Syreny, miejcie si na bacznoci! statki_04-06-2014_korekta5.indd 26 05.06.2014 12:59 27. 27 Fot. 28. Pniej dodawa mi jaj, ile tylko si dao. Fot. 26. Diaby, mylc, e zamiast piwa daem im wod morsk wbutelkach, zzemsty kazay mi krokodyla przechodzi trzy razy. Ulekarza od razu wobroty: anestezjolog swym argumentem znie- czulajcym wprowadzi mnie wstan zamienia. Fot. 27. Nastpnie lekarz suchawk, czyli pompk do przepychania, bada cae ciao, czym zapewnia szybkie krenie krwi. statki_04-06-2014_korekta5.indd 27 05.06.2014 12:59 28. 28 Fot. 29. Na koniec je przewakowa, wyrwnujc wszelkie wyniesienia. Powicono na mnie a 16jaj, ebym sobie da rad, bo wramach rehabilitacji czekao mnie jeszcze noszenie workw zkamieniami (tych zlewej strony zdjcia) po pokadzie rufowym. Fot. 30. Po zabiegach medycznych neofit kierowano do fryzjera, ale szczeglnie niepokornym... statki_04-06-2014_korekta5.indd 28 05.06.2014 12:59 29. 29 Fot. 31. ...serwowano jeszcze siedzenie obok krokodyla wdybach pod opiek prowadzcego diaba, kon- trolujcego heroda, pirata iwykonawcy-kata. Fot. 32. Przed fryzjerem obowizywaa kpiel wfontannie zmuszli klozetowej. Gdy diabe nie pilnowa, kady zatyka fontann rk. Fryzjer robi trwa, wosy wjakim lakierze przemywa idokadnie oblepia pierzem, niby mydlinami, aby nikt go nie posdza, e komu skpi myda. statki_04-06-2014_korekta5.indd 29 05.06.2014 12:59 30. 30 Fot. 34. Po fryzjerze na kadego czekaa kpiel wborowinie wyjtkowo cuchncym botku. Fot. 33. Pe pikna nie miaa tyle si wrkach, by fontann wstrzyma, ale wreszcie przy- day si kobiece ksztaty. statki_04-06-2014_korekta5.indd 30 05.06.2014 12:59 31. 31 Fot. 35. Po tych wszystkich zabiegach neofita by zacigany przed oblicze Neptuna, kapitana iPro- zerpiny. Po wypiciu mieszaniny pieprzu, soli, cukru ioleju zmlekiem izoeniu przyrzeczenia wraz zdotykiem trjzbu Neptuna nadawano nam imiona wilkw morskich. Fot. 36. Mimo silnych przey kady neofita po otrzymaniu swego morskiego imienia by umiech- nity iszczliwy. Cho kadego czekao jeszcze szorowanie caego ciaa, niekiedy nawet obcicie wosw zlepionych smo, jajkami ipierzem. statki_04-06-2014_korekta5.indd 31 05.06.2014 13:00 32. 32 Fot. 37. Po gruntownym szorowaniu trzeba byo jeszcze co przygotowa opowiadanie, art, skecz aby dosta zawiadczenie przejcia chrztu morskiego. Ja zaprezentowaem piosenk Pie bojow neofitw. Przy czym atwiej mi przyszo j uoy ni zapiewa, bo po tym wszystkim nie umiaem wydusi zsiebie melodii. Fot. 38. Takie zawiadczenie jest przydatne przy nastpnym przekraczaniu rwnika, eby nie trzeba byo przechodzi tego wszystkiego jeszcze raz. statki_04-06-2014_korekta5.indd 32 05.06.2014 13:00 33. 3333 Na Siedleckim neofitw grupa, Duchem dzielna iodwana, Nie ma diabw na uwadze, Bo jest strasznie wana. Ref.: Hej, ha, kolejk nalej. Hej, ha, kielichy wzniecie. To zrobi doskonale, Kiedy diaby znikn wreszcie. Jednego za ogon zapiemy, Iwsadzimy wbeczk ledzi, Zaszpuntujemy j na amen, Niech wniej diabe siedzi. Ref.: Hej, ha, kolejk nalej... Drugiemu rogi zba urwiemy, Ogon te si mu wykrci, Wplecy skrzyda przybijemy, Niech do nieba leci. Ref.: Hej, ha kolejk nalej... Trzeciego na rei powiesimy, Zczwartego lin ukrcimy, Pitego wrzucimy do maszyny, Reszt utopimy. Ref.: Hej, ha kolejk nalej, Hej, ha kielichy wzniecie, Ach, jak to jest wspaniale, Gdy diabw nie ma wcale. Pie bojowa Neofitw statki_04-06-2014_korekta5.indd 33 05.06.2014 13:00 34. 34 Fot. 39. Soplik to polska nazwa Parachaenichthys georgianus chudej ryby antarktycznej. Przezwisko pochodzi od mojego zwyczaju wicze na drku, zwieszania si gow na d zpoziomej rury. statki_04-06-2014_korekta5.indd 34 05.06.2014 13:00 35. 35 Podr przez Atlantyk Journey through the Atlantic Po chrzcie morskim wszyscy powrcili do swoich zaj. Wcigu dnia wikszo czasu spdzaem na czytaniu instrukcji programw komputerowych. Pracownia komputero- wa miecia si blisko dna statku, zdala od nagrzanego rwnikowym socem pokadu gorca, ktre mogoby przegrza komputer. Te instrukcje to opase tomiska, ale mimo to odrobin czasu wolnego spdzaem na jedzie rowerem szkoleniowym, aby zachowa dobr kondycj. Pod palcym socem wikszo znas marzya ochodnej kpieli woceanie. Ale tylko licencjonowani petwonurkowie zanurzali si woceanie przy okazji kontroli poszycia statku. Moglimy si im tylko przyglda zzazdroci. Na pokadzie mielimy swojego pupila dzikiego ptaka. Dosiad si do nas na otwartym Atlantyku chyba tylko po to, aby znami przekroczy ocean, majc darmowy wikt od kucharza pokadowego. Na statku znajdowa si jeszcze mj kolega ze szkoy red- niej. Niestety, nie mielimy okazji na wsplne wspominanie, gdy mielimy rne zajcia. Fot. 40. Podr przez Atlantyk bya przerywana alarmami szalupowymi, ktre okazyway si na szczcie tylko szkoleniowymi. Kady duy czy may mia kamizelk ratunkow w tym samym rozmiarze. Kolega Marek z PAN-u by chyba najbardziej opalonym uczestnikiem rejsu. Kolega Marek z PAN-u by chyba najbardziej opalonym uczestnikiem rejsu. statki_04-06-2014_korekta5.indd 35 05.06.2014 13:00 36. 36 Fot. 41. Podczas przejcia przez Atlantyk wiele godzin spdziem na studiowaniu instrukcji komputerowych regeneracj si zapewniay mi spacery po pokadzie i rowerek treningowy, co mona byo jeszcze poczy z kpiel soneczn. statki_04-06-2014_korekta5.indd 36 05.06.2014 13:00 37. 37 Wycieczka techniczna ekipy nurkw Technical trip of the divers crew Fot. 43. Niestety, tylko licencjonowani nurkowie mogli pywa nie dla przyjemnoci, cho my tak widzielimy. Fot. 42. Wycieczka techniczna ekipy nurkw (9 XII 1988 r.) pod palcym socem tropikw bya obiektem zazdroci caej reszty z Siedleckiego. Woda wygldaa tak pontnie, e kady chcia si w niej zanurzy. statki_04-06-2014_korekta5.indd 37 05.06.2014 13:00 38. 38 Fot. 45. Wejcie na powrt do pontonu jest duo trudniejsze ni skok do wody. Fot. 44. Caa reszta, cznie z zaog szalupy, moga si tylko przyglda. Niedugo pniej wprowa- dzono obowizkowy kurs ratownictwa morskiego i pywania dla wszystkich czonkw zaogi, wic i moliwo pluskania si w otwartym oceanie. statki_04-06-2014_korekta5.indd 38 05.06.2014 13:00 39. 39 Fot. 46. Wyjcie zwody byo znacznie atwiejsze po trapie spuszczonym zburty Siedleckiego. Iszybsze, co liczyoby si zwaszcza wprzypadku, gdyby jaki rekin mia ochot na nurka. statki_04-06-2014_korekta5.indd 39 05.06.2014 13:00 40. 40 Fot. 47. Przyjemno tak jak praca te musi si kiedy koczy. statki_04-06-2014_korekta5.indd 40 05.06.2014 13:00 41. 41 Fot. 49. Nasz pasaer na gap. Doczy do nas i pozosta zwabiony przez kucharza smakowit i darmow straw. Fot. 48. Na otwartym oceanie wyjcia z ciasnych kabin i laboratoriw na spacery po pokadzie wok komina Siedleckiego zastpoway nam wycieczki do parku czy do lasu. Podobno bya te taka osoba, ktra na rodku oceanu ze spakowan walizk wybieraa si do... domu. statki_04-06-2014_korekta5.indd 41 05.06.2014 13:00 42. 42 Wytrway obserwator mg upolowa aparatem wyskakujce ponad powierzchni wody delfiny. Fot. 50. Wytrway obserwator mg upolowa aparatem wyskakujce ponad powierzchni wody delfiny. statki_04-06-2014_korekta5.indd 42 05.06.2014 13:00 43. 43 Rio de Janeiro Rio de Janeiro Po przejciu Atlantyku najbliszym dla nas portem byo Rio de Janeiro. W czasie pierwszego rejsu bylimy tam 3 dni: od 12 do 14 XII 1988 r. Najpikniejsz pla wRio de Janeiro jest dzika plaa So Conrado (za Copacaban). S tam wiksze gbokoci, aprzez to bardzo wysokie fale wykorzystywane przez surferw izapewniajce lotnia- rzom wygodne ldowanie. Na play mona byo wynaj dwuosobowe lotnie wyciecz- kowe: godzinny lot zinstruktorem, zgry na pla, kosztowa turyst 50 dolarw. Ze wzgldu na du gboko atwe byo dalekie wypywanie wocean, ale powrt by trudny iniebezpieczny. Trzeba byo pyn ze wszystkich si, aby utrzyma si na szczy- cie jednej fali irazem zni by wyniesionym na brzeg. Jeli grzbiet fali wyprzedza lotniarza, to zbocze fali odpychao go daleko od brzegu itrzeba byo czeka na grzbiet nastpnej fali. Jeli zbraku si lub umiejtnoci pywackich nie udao mu si utrzyma grzbietu fali, to ton, bo nie byo moliwoci powrotu na brzeg. Wmoim przypadku grzbiet fali rzuci mnie raz obrzeg play ztak du si, e prawie straciem przytom- no; za wczeniej tak gwatownie mn zakrci, e nie wiedziaem, gdzie gra, agdzie d itak silny opywa mnie prd, e zdar ze mnie do obcise kpielwki. Wysokie zasolenie oceanu zmniejszajce ciar ciaa umoliwia lekkie pywanie, ale tropikalne soce momentalnie wysusza zanurzane wczasie pywania renice, ktre wtedy bardzo piek od soli, azanurzanie twarzy, aby j przemy, tylko zwiksza ilo soli. Inikt te wRio poza mn, niewiadomym groby rekina nie wypywa daleko wocean. Wcaym yciu zaznaem tylko kilka radosnych chwil ibyo to wanie wRio de Janeiro. Gdybym mia okazj tam zosta, moe bybym szczliwy, bo spotkaem tam dziewczyn, ktra umawiaa si ze mn na spacery izwiedzanie miasta. Cho to tylko byy spacery, mylaem otym, jak zosta zni duej. Nie mogem zej ze statku izo- sta wRio dla Sonii, bo byaby to dezercja znaukowej ekipy, zdrada programu bada. Chciaem, aby wsiada na mj statek ipopyna ze mn do Polski. Niestety, pikne dziewcz nie chciao opuci matki. Mj statek odpyn bez uroczej Brazylijki, ale za to zinnymi pasaerkami na gap: godnymi myszkami, ktre szybko uporay si ze zjedzeniem brazylijskich pamitek. Po pewnym czasie dostaem list od Sonii, e bardzo auje, e nie popyna ze mn do Polski... Miejscowi zRio nie chodzili na synn pla miejsk, lecz na odleg od miasta pla Barra da Tijuca zprozaicznego powodu nie dojedali tam turyci, wic te inie byo zodziei. Ta plaa bya najbardziej bezpieczna. Byem tam zbrazylijskimi studentami, ktrzy jednoczenie tworzyli zesp muzyczny. By igitarzysta Norberto, by solista Japoczyk Evandro Yamagata ze swoj sympati ijeszcze jedna dziew- statki_04-06-2014_korekta5.indd 43 05.06.2014 13:00 44. 44 czyna onazwisku Aquilera. piewali wrnych kawiarniach, aprby odbyway si wnalecym do Japoczyka starym zamku na zboczu Corcovado, na ktrego szczy- cie jest posg Chrystusa. w Japoczyk co wieczr organizowa wzamku przed lub po prbie spotkania towarzyskie, na ktrych czasami zjawia si posiniaczony, bo wRio de Janeiro napady byy wwczas na porzdku dziennym. Miaem duo szcz- cia, e wtrakcie miesica pieszych wdrwek po miecie (podczas powrotnego rejsu w 1989 r.) ani razu nie zostaem napadnity, wprzeciwiestwie do moich kolegw ze statku, nie raz okradanych. Nawet naszemu najwyszemu koledze zodzieje wykrad- li zkieszonki na piersi pienidze, mimo e byli duo niszego wzrostu. Jeden znich zacz co robi przy ziemi, a kolega pochyli si, co natychmiast wykorzysta zodziej, zabierajc Tomaszowi jego wypat. Pewnego razu udao mi si oszuka zodzieja. Poruszaem si komunikacj miejsk i haba nikt mnie nie okrad. Bdc tym zaintrygowany, woyem do kieszeni siatk wypchan gazetami, tak aby wygldaa kuszco iktem oka obserwowaem otoczenie. Wkocu znudzio mnie to, bo nic si nie dziao. Ale na ostatnim przystanku, przy So Conrado, stwierdziem brak siatki. Kiedy ijak znikna? Nie mam pojcia, nic nie poczuem. Zdrugiej strony to dobrze, bo tamten mg si zorientowa, e zniego zakpiem iwpakowa mi kawaek elaza midzy ebra. WRio de Janeiro bardzo podobay mi si bloki mieszkalne. Byy wnich dwupitro- we mieszkania jakby mae rodzinne domki wbloku. Kady blok mia basen iklubo- kawiarni na rne uroczystoci. Wtakim lokalu, na zorganizowanej dla mnie nauce samby, byem obiektem miechu caego bloku. Wszyscy artowali zmojej pseudosamby. Odkrywanie Rio rozpoczem wieczorem, bo wdniu przycumowania statku byem zajty prac. Kiedy zrobiem sobie wolne, wszyscy moi koledzy zekipy ichtiologw od dawna ju zwiedzali miasto. Zaoga pokadowa poinformowaa mnie, e wszyscy poszli oglda szko samby, znajdujcej si tu przy porcie. Kierujc si ich wska- zwkami, wszedem na pitro przyportowego budynku iokazao si, e to nie szkoa taca, lecz portowa kawiarnia. Owszem, byli tam koledzy ze statku, ale nie ichtiolo- dzy, tylko marynarze zzaogi. Taczyli na scenie samb zpiknymi jak pomyla- em wwczas kelnerkami. Muzyka bardzo mi si spodobaa, zostaem wic izajem wolny stolik. Chwil pniej przysiada si modziutka dziewczyna, ktr zaprosiem do taca iaman angielszczyzn zaczlimy rozmawia. Dziewczyna opowiedziaa mi histori swojego ycia: otym, e nie lubi marynarzy, bo jej ojciec by portugalskim marynarzem, ktry mieszkajc zjej matk, pewnego dnia odpyn statkiem zRio isuch po nim zagin; otym, jak matka j urodzia, ale nie miaa rodkw na utrzy- manie dziecka isprzedaa j do domu publicznego, iotym, e teraz ma 16 lat itylko taczy. Zaprosia mnie do siebie. Tam wzruszony jej histori daem jej zegarek od ojca chrzestnego. Bardzo si nim cieszya. statki_04-06-2014_korekta5.indd 44 05.06.2014 13:00 45. 45 Fot. 51. Niemiae arty ipogawdki wblasku sawy kierownika PAN-uprof. Stanisawa Rakusy- -Suszczewskiego (na drugim planie). Wszyscy wygldamy brazylijskiego ldu. Wpywamy do Rio Entering Rio Fot. 52. Wpywamy do Rio de Janeiro, przepywamy obok Gowy Cukru. Po prawej kierownik grupy ichtiologicznej, prof. dr hab. Jzef Sosiski. Zajmowa si szacowaniem zasobw ryb antarktycznych. Wyznacza biomas metod powierzchni przetraowanej iprognozowa wielkoci zasobw ryb. statki_04-06-2014_korekta5.indd 45 05.06.2014 13:00 46. 46 Fot. 55. Przycumowalimy ju do na- brzea. Rur iinnych materiaw jak wGdaskiej Stoczni Remontowej jedyna rnica to te trzy palmy przy wiadukcie. Fot. 53. Przypyn po nas pilot (wmo- torwce przybijajcej do prawej burty Siedleckiego ), ktry wprowadzi nas do portu wRio de Janeiro. Fot. 54. Razem znami do portu wpywa 4-maszto- wiec hiszpaskiej marynarki wojennej. Moe te zVigo? statki_04-06-2014_korekta5.indd 46 05.06.2014 13:00 47. 47 Fot. 57. Podobnie Jacek Szlakowski, rwnie ichtiolog, na tle naszego biaego statku. Fot. 56. Nasze pierwsze kroki na brazylijskiej ziemi. Na pierwszym planie ichtiolog Zdzisaw Ciel- niaszek stawia je wplaowych japonkach. Ztyu przy nabrzeu r/v Prof. Siedlecki. statki_04-06-2014_korekta5.indd 47 05.06.2014 13:00 48. 48 Nowoczesne miasto Modern City Fot. 58. Tu przy porcie ttni yciem nowoczesne miasto. Jest znami kolega zekipy ichtiologicznej Romuald Pactwa. Pewnie planuje zakupy dla rodziny. Fot. 59. Katedra barokowa zokresu kolonialnego wcentrum Rio, wdzielnicy staromiejskiej. Prcz niej jest tu jeszcze m.in. paac wicekrlw Brazylii iIzba Depu- towanych. Rio wlatach 1763-1960 byo stolic Brazylii. statki_04-06-2014_korekta5.indd 48 05.06.2014 13:00 49. 49 Fot. 60. Wcentrum Rio znajduj si te bloki zluksusowymi pitrowymi mieszkaniami, kade po- siadajce wasny taras, salon ikuchni na parterze oraz sypialni na pitrze. Kady blok ma wasny basen isal bankietow. statki_04-06-2014_korekta5.indd 49 05.06.2014 13:00 50. 50 Na Gowie Cukru On Sugarloaf Mountain Fot. 62. Atu profile naszego infor- matycznego fachowca, Andrzeja Kunickiego iEmila Ociepki obok parkujcej kolejki linowej na grani- towej Gowie Cukru. Wtle Corco- vado wys. 704 m gra, na szczy- cie ktrej stoi 38-metrowy posg Chrystusa Zbawiciela wzniesiony w1931 r. Fot. 61. Jestemy na Gowie Cukru, 396 m n.p.m., zwidokiem na Corco- vado zposgiem Chrystusa ina port jachtowy Rio de Janeiro. Wrodku kierownik rejsu, dalej Emil Ociep- ka, spec od elektroniki, bliej Karol Szynaka. statki_04-06-2014_korekta5.indd 50 05.06.2014 13:00 51. 51 Fot. 64. Gowa Cukru znajduje si przy wejciu do portu. Zportu wypywa maleki jacht wejciem jachtowym, ana lewo od latarni wypywa statek wejciem portowym. Isympatyczny kierownik ostatniego, 33. rejsu na Siedleckim. Fot. 63: Widok na nadoceaniczn cz Rio, na dzielnic Copacabana, zpiknymi zo- tymi plaami zatoki Guanabara oraz Emil wadca przestrzeni elektronicznej na r/v Prof. Siedlecki. Emil wadca przestrzeni elektronicznej na r/v Prof. Siedlecki statki_04-06-2014_korekta5.indd 51 05.06.2014 13:00 52. 52 Fot. 66. Zote plae Copaca- bana irzadki widok zrelak- sowanego kierownika rejsu, dra Janusza Kalinowskiego. Zajmowa si ocen biomasy ryb antarktycznych za pomoc fal ultradwikowych. Fot. 65. Maa wysepka iplae zatoki Guanabara. Na pierwszym planie Emil iKarol. statki_04-06-2014_korekta5.indd 52 05.06.2014 13:00 53. 53 Fot. 67. Rio de Janeiro na Gowie Cukru ma wasn syrenk. Rio znajduje si wrd wielu granitowych gw cukru, tworzcych wZatoce Guanabara cyple wyspy. Na jedn znich wybraem si promem wycieczkowym. Kiedy pywaem przy brzegu, podgryzy mnie jakie ryby (ale nie piranie). Brzegi byy poronite skorupami pkli. Fot. 68. Pamitkowa pocztwka maej wysepki Itacurua iplay guas Lindas zgazami poroni- tymi ostrymi skorupami pkli, tncymi stopy. Po wyspie mona byo jedzi tylko rowerami. statki_04-06-2014_korekta5.indd 53 05.06.2014 13:00 54. 54 Fot. 70. Wsiadamy do kolejki izjedamy na d. Kolejka ma przeroczyste dno, za to dach jest ciemny, aby soce nie przegrzao ukadw scalonych wgowach Emila iKarola naszych nieroz- cznych przyjaci zprzestrzeni radiolokacyjnej Siedleckiego. Fot. 69. Na Gowie Cukru by jeszcze may ogrd zoologiczny zokazami brazylijskiej przyrody gwnie drobnej fauny, ktr oglda Andrzej Kunicki, nasz ywy komputer zadziwiony istnieniem wiata rzeczywistego. ...nasz ywy komputer zadziwiony istnieniem wiata rzeczywistego. statki_04-06-2014_korekta5.indd 54 05.06.2014 13:00 55. 55 Fot. 72. Ciekawy blok mieszkalny wykuty wskale, kiedy mieszkaem wpodobnym wBad Schandau. Fot. 71. Ztakiej kolejki nawet mae dzieci mog wszystko zobaczy. Graniowe gowy cukru tworz zRio jedno znajpikniejszych miast wiata. statki_04-06-2014_korekta5.indd 55 05.06.2014 13:00 56. 56 Fot. 73. Na przeciwleg ska (przy ktrej jest stacja pocztkowa kolejki) wspina si alpinista. Fot. 74. Koniec naszej podry kolejk linow. Tutaj nie ma kolejki za biletami jak na Kasprowy wZakopanem. statki_04-06-2014_korekta5.indd 56 05.06.2014 13:00 57. 57 Copacabana Fot. 75. Wspaniaa kpiel ocea- niczna na play Copacabana. Sil- ne odpywy mog znie daleko od brzegu. Jestem biay jak mynarz kiedy pynlimy przez Atlantyk, nie opalaem si, lecz siedziaem nad instrukcjami wpracowni Sied- leckiego, niejednokrotnie raczc si nawet 20 kawami dziennie. Fot. 76. Kartka zCopacabany. Wmiejscach, gdzie woda bya spokojna, abrzeg piaszczysty, byo wicej ludzi, za to mniej odziey. Nawet dzisiaj na polskich plaach nie ma takich odwanych strojw. Nawet dzisiaj na polskich plaach nie ma takich odwanych strojw. statki_04-06-2014_korekta5.indd 57 05.06.2014 13:00 58. 58 Fot. 77. Na play So Conrado, na peryferiach Rio byo mniej plaowiczw, poniewa ze wzgldu na duy spadek dna brzegu nie mona byo daleko wypywa. Pywaem tam za pierwszym razem zAndrzejem Kunickim, koleg zkajuty. Na horyzoncie wida koniec cypla, na ktry prowadzi most. Jest tam urocza kawiarnia irestauracja. Fot. 78. Zdrugiej strony, patrzc wkierunku miasta, wida Gow Cukru, co daje pojcie, jak daleko jest do Siedleckiego. eby dotrze do portu, trzeba byo od Gowy Cukru przej wzdu basenu jachtowego, obej lotnisko imin dworzec autobusowy. statki_04-06-2014_korekta5.indd 58 05.06.2014 13:00 59. 59 Fot. 81. ...lotniarzem itym samym nie poamaem ng jak mj wujek zKrakowa, pechowo ldujc na swojej lotni. Fot. 79. Kartka. Lot lotni nad pla So Conrado kosztuje 50 R$ za 1 godzin. Wszkole red- niej (w1978 r.) miaem pierwsze dostpne wPolsce plany budowy lotni z Horyzontw techniki imateria zwany dakron. Fot. 80. Ale nie byo szans, aby zdoby lekkie rurki duraluminiowe, dlatego nie staem si... statki_04-06-2014_korekta5.indd 59 05.06.2014 13:00 60. 60 Posg Chrystusa Statue of Jesus Christ Fot. 82. Lotniarz zkartki mia wspa- niay widok. Posg Chrystusa niestety nie byo czasu na wejcie pieszo stopniami. Fot. 83. Widok ze szczytu Corcovado zpodna posgu Chrystusa na miasto. Mona zobaczy most iport, wktrym jest nasz Siedlecki. Aby tutaj przyjecha, wzilimy takswk. Widok ze szczytu Corcovado zpodna posgu Chrystusa na miasto. Fot. 84. Zparkingu dla samochodw ostatnie metry dzielce nas od szczytu wszyscy musielimy pokona na wasnych nogach. statki_04-06-2014_korekta5.indd 60 05.06.2014 13:00 61. 61 Fot. 86. Norberto, mj brazylijski kolega, ktry pokazywa mi Rio, gdy bylimy tam drugi raz wmarcu 1989 r., kiedy statek by wrejsie powrotnym zAntarktyki. Siedlecki sta wwczas miesic wnaprawie. Norbert ssiad zplay zgodzi si spoglda na moje rzeczy, gdy pywaem woceanie. Jego ojciec odbudowywa Warszaw ze zniszcze II wojny wiatowej. Ciotka Norberta, bardzo mia pani, pracowaa wpolskiej ambasadzie wRio. Fot. 85. Rio po raz drugi, czyli od 12 III 1989 r. Wskalistych miejscach play znany ju widok: rybacy iwdkarze skupiajcy si wmiejscach obfitych wryby wmiejscach mieszania si wd, oduej zawartoci tlenu iczstek organicznych. statki_04-06-2014_korekta5.indd 61 05.06.2014 13:00 62. 62 Wycieczka samochodem Norberta Norberts car trip Fot. 88. Przejedamy obok Rodrigo de Freitas, poruszajc si brzegiem miejskiego jeziorka. Na przeciwlegym brzegu s pikne okazy flory ifauny tropikalnej wogrodach zoologicznych ibo- tanicznych. Dawniej Rio byo zaoon w1555 r. osad francusk, zwan La France Antarctique. 10 lat pniej osad objli Portugalczycy. Fot. 87. Wycieczka samochodem Norber- ta. Corcovado przed rezydencj Evandra, gdzie bylimy na prbie jego zespou muzycznego. Norberto mwi, e ten samo- chd jest dla niego studenta najlepszy, bo wcale nie trzeba go pilnowa. Fot. 89. Oddalajc si od Rio de Ja- neiro samochodem, podziwialimy dwupoziomow drog wijc si nad brzegiem oceanu. Nowoczesne icie- kawe rozwizania architektoniczne iurbanistyczne Rio zyskao dopiero wXX wieku. statki_04-06-2014_korekta5.indd 62 05.06.2014 13:00 63. 63 Fot. 91. Plaa zmotoryzowanych mieszkacw Rio: Barra da Tijuca, duga na 17 km. Nie ma pod- miejskich autobusw inie ma miejskich zodziei, ale za to jest 17 km piknych dziewczt. Niezda- rzaj si przywaszczenia mienia inne ni kradziee serc. Fot. 90. Niesamowite wraenie robi te nieustpliwe domki pooone na stoku, tak blisko oceanu, na skaach granitowych. Nad Batykiem tak blisko brzegu nie miayby szans przetrwania. Wrok lub dwa obsunyby si do morza jak nasza wioska Trzsacz. statki_04-06-2014_korekta5.indd 63 05.06.2014 13:00 64. 64 Fot. 93. W tamtych czasach motolotnia bya sensacj. Fot. 92. Tu kpiele s bezpieczne. Nie jest tak gboko jak na So Conrado inie ma takiego toku jak na Copacabanie. Starsi bywalcy Barra da Tijuca, ktrych spotkaem, spdzali cae dnie na play, bawic si imiejc. Raczyli si przy tym du iloci koniaku, amimo to nigdzie nie byo wida adnych oznak nadmiaru wszystko wycigao soce iocean. Marek ija kupilimy sobie takie palety do tenisa plaowego. statki_04-06-2014_korekta5.indd 64 05.06.2014 13:00 65. 65 Fot. 94. Za dziewczyn na zdjciu jest Evandro Japoczyk, solista studen- ckiego zespou muzycznego, w ktrym Norberto gra na gitarze. Wjego zamku na stoku Corcovado zesp ma prby. Wymienilimy si obu- wiem: on da mi trampki, aja jemu sanday. Fot. 95. Te dziewczyny byy wdobrej sytuacji, nie miay problemw zutrzymaniem si. Poznaem te mod kobiet zfaveli. Pracowaa nocami, aby zarobi na kurs sekretarek idosta prac wbiurze. statki_04-06-2014_korekta5.indd 65 05.06.2014 13:00 66. 66 Fot. 96. Za Rio de Janeiro, bardziej na pnoc od brzegu oceanu, wdrodze do rodzicw Norberta. Droga malowniczo krci si zboczami poprzez otaczajce Rio pasmo gr. Przy drodze sprzedaj wieo wycinity sok ztrzciny cukro- wej. Dobry, bardzo energetycz- ny, ale nie mona przesadzi ziloci. Fot. 97. Norberto wdomu ze swoj matk; dostaem od niej szczepy piknych kwiatw, niestety zjady je myszy. Warto doda na marginesie, e mieli klatk na ptaki du jak dom, wic jej miesz- kacy mogli sobie swobodnie lata. Nawet czowiek spokojnie si wniej mieci. Pierwszy iostatni raz wyciu widziaem co takiego statki_04-06-2014_korekta5.indd 66 05.06.2014 13:00 67. 67 Fot. 98. Lubiem spacerowa wnocy. Cicho ispokojnie, nie ma ludzi zupenie inaczej ni wHo- nolulu czy wpolskich portach. Panie obawiay si wtrakcie zakupw przej zjednego przystanku do drugiego. Pewnego dnia pojechaem autobusem do faveli. Poznaem tam grup katolick modych ludzi, ktrym wiara, wsplne spotkania ipiewy pomagay utrzyma pogod ispokj ducha. Podczas powrotu do portu kierowca autobusu nagle wtrakcie jazdy da mi kierownic, abym prowadzi dalej. Pewnego dnia pojechaem autobusem do faveli. Poznaem tam grup katolick modych ludzi, ktrym wiara, wsplne spotkania ipiewy pomagay utrzyma pogod ispokj ducha. statki_04-06-2014_korekta5.indd 67 05.06.2014 13:00 68. 68 Fot. 99. Kartka pocztowa: szczli- we dziecko rodzimych mieszkacw Brazylii. Fot. 100. Favele brazylijskie wRio pene s biedakw ibardzo duo dzieci kradnie na plaach. Czy kto ma serce dla biednej kobiety picej na ulicy? To inny obrazek Rio autorstwa Stuarta. statki_04-06-2014_korekta5.indd 68 05.06.2014 13:00 69. 69 egnamy pikne Rio Farewall beautiful Rio Fot. 101. Wypywamy z portu, obok Gowy Cukru 14 XII 1988 r. w dalszy rejs na An- tarktyk. egnamy pikne Rio, za nami pozostaj plae, strajki iludzie. Cz znich yje ra- donie, bez adnych problemw, cz to studenci martwicy si oprzyszo kraju, jeszcze inni to biedacy zfaveli, ktrym ma- rzy si zwyka praca, wyjazd do USA. Z tyu, pod piecz okrtu, strajk trwa. Fot. 102. Tomasz jest troch nie whumorze pewnie zpowodu wspomnie zwycieczki wRio, wczasie ktrej zawarto jego kieszonki wkoszuli bezpowrotnie przepada. Rury za nami przeznaczone s dla stacji hiszpaskiej. statki_04-06-2014_korekta5.indd 69 05.06.2014 13:00 70. 70 Fot. 104. Ryszard zPAN-u(na lewo, wkoszuli) te nie ma brody. Moe wszystkie Ryki nie lubi nosi brody? Kiedy opuszczalimy port, Rio byo otulone mg inie byo wida wyranych, egna- jcych nas brzegw. Fot. 103. Moi koledzy jak na prawdziwych polarnikw przystao maj brody. Ja nie potrafi este- tycznie je ipi, majc usta okolone wochatym gszczem. Stuart (brodacz wbiaej koszulce) kupi sobie wRio du puszk soku na przejcie Atlantyku wtropikalnym socu. Po wypyniciu zportu zrobi wniej dwa otwory. Sczy przez nie sok przez wiele, wiele dni bardzo ekonomicznie. Pod koniec jednak sok nie chcia wypywa, wic wyci denko noem, aby dosta si do resztek napoju. Okazao si, e wypyw tamowa zakonserwowany wpynie olbrzymi karaluch. Szczciem dla Rio, e znikno za horyzontem, bo Szkot chcia pobiec zreklamacj isiekierk. Atak mu smakowao. Sok to jednak nie tequila. statki_04-06-2014_korekta5.indd 70 05.06.2014 13:00 71. 71 Na poudnie To the south Fot. 105. Im bardziej na poudnie, tym robi si zimniej. Jestemy coraz bliej poudniowego koca Ameryki Poudniowej. Mj kolega zkajuty, Andrzej, zaoy ju swoj antarktyczn puchow kurtk. Im bardziej na poudnie, tym robi si zimniej... statki_04-06-2014_korekta5.indd 71 05.06.2014 13:00 72. 72 Fot. 107. Stuart, asystent Marka chyba zastanawia si, co tu zrobi ztak du prb wjego bak- teryjnych studiach. Kiedy to bya ryba niekonsumpcyjna, a do momentu wykrycia moliwoci odcigania mocznika zjej misa. Fot. 106. Nie jestemy na poowach rekinw, ale jako dwa trafiy na pokad. Dr Marek Zdanow- ski prawdopodobnie sobie wdkowa. Ciekawe, na jak przynt. statki_04-06-2014_korekta5.indd 72 05.06.2014 13:00 73. 73 Punta Arenas wChile Punta Arenas in Chile Trasa rocznego rejsu statkiem r/v Profesor Siedlecki biega zGdyni wzdu Atlantyku na Antarktyk. ZRio wypynlimy 14 XII 1988 r. Aby dotrze do nastpnego portu Punta Arenas (Przyldek Piaszczysty), na drug stron kontynentu, na Pacyfik wpy- nlimy cienin Magellana (mona wybra inn tras przesmykami midzy wyspami Ziemi Ognistej, np. Beagle Channel). Dziki Magellanowi ju nie musielimy opywa osawionego zmorderczych sztormw obszaru Ryczcych czterdziestek iCape Hor- nu. Ciekawe, e ma on ksztat dinozaura, apierwszy dinozaur zosta odkryty dla wiata nauki wanie wtej czci Ameryki Poudniowej. May port, Punta Arenas wChile, do ktrego zawijalimy na 4 dni (22-26 I1989), aby zaokrtowa ichtiologw, to dawny garnizon wojskowy ikolonia karna. Szczyci si pomnikiem Magellana (eglarze, bdc tutaj pierwszy raz, cauj stop patagona siedzcego ustp Magellana) iolbrzymim marketem wolnocowym na peryferiach miasta. Po zawiniciu do portu wszyscy wybrali si tam na zakupy. Ja nabyem kaset video, dziki ktrej dostaem kopi filmu zchrztu morskiego. Kupiem te kasety magnetofonowe, na ktre nagraem wradiomagnetofo- nie Andrzeja kolegi zkajuty najnowsze przeboje muzyczne zamerykaskiego eteru, ktre na Polski rynek weszy dopiero po wielu latach. Aby pobyt nie ogranicza si tylko do zakupw wstrefie wolnocowej MIR zorganizowa dla nas wycieczk za miasto na ognisko zpieczeniem lamy. Miso lamy bardzo przypomina miso baranie, zreszt lamy s agodne jak owieczki. Ognisko, wktrym uczestniczyem, byo rozpalone zdala od miasta, na pustkowiu, wpobliu czego wrodzaju bacwki dla konnych gauchos pastuchw wypasajcych lamy. Dawniej handlowano skrami guanako (dziko yjcy kuzyni lamy) ifutrami fok. Za miastem okolica bya pagrkowata, bardzo uboga wro- linno. Klimat tam jest bardzo surowy, drzewa wyrastaj karowate, skate iwszystkie pochylone s wkierunku wschodnim, czyli wkierunku, wktrym szalay wiatry. Za miastem, pod jednym ztakich drzew 14047 km od Warszawy, a4111 km do bieguna poudniowego, gdzie wok nie byo ani ywego ducha, znalazem 5 dolarw. Bardzo podobay mi si monety peso, natomiast na koperty nie przyklejao si znaczkw, za to wich miejsce poczta przybijaa piecztk znapisem wartoci przesyki. WPunta Arenas albo wFort Stanley na Falklandach przeprowadza si wymian zag statkw pyncych na Antarktyk. Wymiana taka przylatuje samolotem nie przeprowadza si miesicznych rejsw wzdu Atlantyku. Ju wnastpnym roku na koszt wsppracy zAnglikami dotarlimy samolotem zPolski do Punta Arenas wcigu 2 dni, zprzesiadk wLondynie, Rio de Janeiro iSantiago de Chile. Przy czym ju wtedy mwio si, e taka wsppraca (zopaceniem przelotu Polakom) Anglikom si statki_04-06-2014_korekta5.indd 73 05.06.2014 13:00 74. 74 nie opaca, bo taniej im wynaj Chilijczykw zjednej strony tasza sia robocza, zdrugiej odpadaj kosztowne przeloty zEuropy. Pomimo sztormowej sawy wd otaczajcych skalisty cypel na wyspie Horn (naj- dalej wysunity poudniowy punkt Ameryki Poudniowej) sztorm nie zagrozi nam wczasie przepywania cieniny Drakea, gdzie Atlantyk styka si zPacyfikiem na szerokoci 400 km. Pierwszy eglarz opywajcy przyldek 26 lipca 1616 r. nada mu nazw Kaap Hoorn na cze miasta Hoorn wHolandii, zktrego pochodzi. Fot. 109. Mapa Cape Horn (hiszp. pot. Cabo Hornos). Fot. 108. Pocztwka zPun- ta Arenas. Przyldek Horn znajduje si 425 m n.p.m. ima ksztat przypomina- jcy dinozaura. statki_04-06-2014_korekta5.indd 74 05.06.2014 13:00 75. 75 Fot. 110. Port Punta Arenas ma pomnik Magellana na rynku iduy market wolnocowy. W1520r. Magellan jako pierwszy Europejczyk przepyn cienin Magellana pozwalajc omin Horn igrone wiatry: ryczce czterdziestki, wyjce pidziesitki imordercze szedziesitki. statki_04-06-2014_korekta5.indd 75 05.06.2014 13:00 76. 76 Fot. 113. W Punta Arenas 22- 26 I 1989 r. (po badaniach kryla). MIR zorganizowa wycieczk za miasto z ogniskiem i piecze- niem lamy obok czego wrodzaju bacwki dla gauchos. Hoduje si tu te owce sprowadzone zFalk- landw. Na pierwszym planie tga gowa od elektronicznego sprztu Emil Ociepka, obok pani Maria dkowska, po mojej lewej stronie Zdzisaw Cielniaszek, na dalszym planie Romuald Pactwa. Fot. 111. Pod tym drzewem znalazem 5 dolarw. Fot. 112. Gauchos, podobnie jak kow- boje z Ameryki Pn., hoduj bydo na duych obszarach ipoluj. statki_04-06-2014_korekta5.indd 76 05.06.2014 13:00 77. 77 Wizyta wpolskiej stacji antarktycznej na wyspie Krla Jerzego Visiting the Polish Antarctic station on King George Island Fot. 115. Tabor pywajcy polskiej stacji zprawej strony podna Point Thomas. Wwysp, za zbiornikiem paliwa wcina si zatoka Ezcurra, wrodku ktrej jest jeszcze wysepka Dufayel. Naprzeciwko Lodospady Szmaragdowe. Fot. 114. 26 XII 1988 r. Antarktyka (warchipelagu Szetlandw Poudniowych). Odwiedzamy polsk stacj antarktyczn na wyspie Krla Jerzego. Przed nami szczyt Point Thomas, uktrego podna zbudowana jest stacja placwka badawcza Zakadu Biologii Antarktyki Polskiej Akademii Nauk (mapa na fot. 143). statki_04-06-2014_korekta5.indd 77 05.06.2014 13:00 78. 78 Fot. 117. Przyjmujemy grup powitaln zaogi stacji Arctowskiego. Wtle na ponad trzymetrowej skale latarnia stacji na Przy- ldku Kormoranw. Za latarni Zatoka Pksiyca inastpnie Przyldek Rakusy. Obok latarni wbudynku na koach znajdu- j si laboratoria biologiczne. Fot. 116. Zlewej strony Point Thomas, polska stacja antarktyczna im. Henryka Arctowskiego (kierownika naukowego rejsu statku Belgica; wlatach 1897-99 sporzdzi mapy batymetryczne czci mrz wokantarktycznych ipoczyni obserwacje oceanograficzne, glacjologiczne, meteorologiczne igeologiczne). Przyjmujemy grup powitaln zaogi stacji Arctowskiego. statki_04-06-2014_korekta5.indd 78 05.06.2014 13:00 79. 79 Fot. 119. Pyniemy amfibi wojskow oddan stacji na cele pokojowe, naukowe. Dziki niej nie trzeba si martwi owyciganie odzi na brzeg czy budow mola do cumowania odzi istatkw. Fot. 118. Gocie ze stacji pracownicy Polskiej Akademii Nauk bardzo ucieszyli si ze spotkania, szczeglnie ciepo przywitali grup zPAN-u, zaokrtowan na Siedleckim: prof. Suszczewskiego, dra Zdanowskiego iinnych. statki_04-06-2014_korekta5.indd 79 05.06.2014 13:00 80. 80 Fot. 121. Koci wielorybw relikty wielorybnictwa zato- kowego wAntarktyce. Po wy- nalezieniu harpuna poowy wielorybw gadkoskrych nasiliy si znacznie, apo wy- nalezieniu pochylni rufowych do wcigania wieloryba na pokad nie byy ju potrzebne ldowe stacje ani osonite zatoki, takie jak Zatoka Ad- miralicji. Zakaz poowu chroni wieloryby w Antarktyce od 1982 r. Fot. 120. d taboru pywaj- cego stacji izbiornik paliwa, ja- kich sporo wportach rybackich nad Batykiem. Do budynku gwnego stacji idzie si wlewo wzdu brzegu do Zatoki Arc- towskiego. Fot. 122. Na stacji zostalimy przyjci bardzo gorco. Na wprost siedzi Wal- demar, po jego prawej Andrzej, aprzed nim Emil. statki_04-06-2014_korekta5.indd 80 05.06.2014 13:00 81. 81 Fot. 123. Od profesora Stanisawa Rakusy-Suszczewskiego, kierownika grupy Polskiej Akademii Nauk, dostaem kart pamitkow zjego dedykacj. Od profesora Stanisawa Rakusy-Suszczewskiego, kierownika grupy Polskiej Akademii Nauk, dostaem kart pamitkow zjego dedykacj. statki_04-06-2014_korekta5.indd 81 05.06.2014 13:00 82. 82 Fot. 124. Wntrze stacji jest bardzo przytulne, przypomina atmosfer grskich schronisk. Stacja powstaa jako caoroczna jednostka badawcza Instytutu Ekologii PAN-u, moe wniej zimowa 20 osb, alatem przebywa nawet 70 osb. Prowadzone s cige pomiary meteorologiczne ibadania naukowe. statki_04-06-2014_korekta5.indd 82 05.06.2014 13:00 83. 83 Fot. 126. Niedaleko stacji samiec sonia morskiego (Mirounga leonina) broni swojej samicz- ki (amoe mie harem zoony iz40 sa- miczek), nawet na ldzie porusza si szybciej ni czowiek. ywi si rybami igowonogami. Zim spdza na morzu, wpobliu kry lodowej. Nurkuje do 1,5 km wgb wody. Rozmnaa si na ldzie, ajego cia trwa 11 miesicy. Fot. 125. Grb Wodzimierza Puchalskiego Polaka urodzonego 6 III 1909 r., przyrodnika, fotografika, reysera filmw przyrodniczych, takich jak: Bezkrwawe owy, Ptasia wyspa, Na- sze gady ipazy. Zmar 19 I1979 r. wczasie wykonywania zdj na wyspie itutaj zosta pochowany. statki_04-06-2014_korekta5.indd 83 05.06.2014 13:00 84. 84 Fot. 128. Nie chc podej jak wiewirki w parku. Albo rce za bardzo pachn mydem. Pin- gwiny te wczasie wylgu yj na wolnych od lodu skalistych wybrzeach. Poza tym okresem przebywaj wstrefie przylodowej, gdzie jest kryl. Fot. 127. Nieco dalej kolonia pingwinw Adeli (od imienia Adelie, ony J.D. dUrville) zmaymi. Bardzo miesznie liz- gaj si po lodzie. Rozpdzaj si szybko, rzucaj si do przodu brzuchem na ld ijad tak spory kawaek. Podobnie miesznie skacz do wody z brzegu czy zkry. Rozpdzaj si iwycigaj do przodu nogi, tak aby wpa do wody na ogon i pup. Wy- gldaj wtedy jak baraszkujce na niegu dzieci. Fot. 129. Do mnie te nie chc si zbliy. Liczba pingwinw Adeli jest cile zwizana zpokryciem lo- dowym. Mniej jest kolonii, gdy stan pokrycia lodowego ipowizanego znim kryla, ktrym zasadniczo si ywi, jest niski. owi te ryby igowonogi. Goej rki widocznie nie ma wmenu pingwina. statki_04-06-2014_korekta5.indd 84 05.06.2014 13:00 85. 85 Fot. 131. Sprytnie schowane jaja podobne do podoa. Wdoku wziemi zniesione 2 jaja skuy (Catharacta antarctica) zrodziny wydrzykw; ywi si one rybami zrabowanymi innym ptakom oraz piskltami ijajami ptakw. Pary cz si na cae ycie, wsplnie wysiaduj jaja przez 30 dni. Mode s samodzielne po 45-55 dobach. Fot. 130. Miejscowy pracownik PAN-ubez trudu podchodzi inie poszy pingwinw. Naukowcy analizuj je pod wzgldem uycia ich jako organizmw wskanikowych obecnie zmian pogody, awprzeszoci okresw ciepa izimna, czyli zmian wzalodzeniu. Te za zmuszaj zwierzta do po- szukiwania innych miejsc lgowych. statki_04-06-2014_korekta5.indd 85 05.06.2014 13:00 86. 86 Fot. 133. Spory alg nienych latem barwi podoe na czerwono. S te mchy, porosty. Trawa miaek antarktyczny Deschampsia antarctica iColobanthus crassifolius z godziko- watych tworz kpy na gruncie. Fot. 132. Na wyspie s te pingwiny maskowe (Pygoscelis antarctica), owic salpy, s mniej ni Adele zalene od kryla. Tworz pary ina zmian opiekuj si dwojgiem potomstwa przez 20, 30 dni. Jak wprzypadku innych pingwinw gste, krtkie pira chroni je przed mrozem ilodowat wod, awpywaniu pomagaj palce zbon pawn, krtki ogon iskrzyda wksztacie petw, pokryte uskowatymi pirami. statki_04-06-2014_korekta5.indd 86 05.06.2014 13:00 87. 87 Fot. 135. Widok ze szczytu Point Thomas na wysp Dufayel. Andrzej Kunicki nie tylko dzieli ze mn kabin. Nauczy mnie uywa komputera do analizy kryla iudostpni mi instrukcje do wielu programw. Fot. 134. Wdrodze na szczyt trzeba byo uwaa na skuy, aby nie podziobay gowy. Catharacta antarctica ywi si jajami, piskltami, za Catharacta maccormicki ywi si rybami zmorza. Dzib wydrzykw jest zakrzywiony do dou. ..trzeba byo uwaa na skuy, aby nie podziobay gowy. statki_04-06-2014_korekta5.indd 87 05.06.2014 13:01 88. 88 Fot. 136. Mniej agodne podejcie na Po- int Thomas (ok. 175 m). Po drugiej stronie Lodospady Szmaragdowe obrzee Kopuy Arctowskiego lodowca typu pokrywowego. Zradoci tak zamachaem rk, e czapka spada mi wprzepa. Poczuem si jak jeden zpierwszych zdobywcw Antarktydy zpocztku XIX wieku. Fot. 137. Soce pikne, mona byo siedzie iopala si. WAntarktyce jest okoo 50 stacji badaw- czych, awydaje si tu tak pusto idziko, jakby czowiek nigdy si tu nie pojawi. Cz stacji jest zamykana na zim, winnych zmniejsza si zaog. Zradoci tak zamachaem rk, e czapka spada mi wprzepa... statki_04-06-2014_korekta5.indd 88 05.06.2014 13:01 89. 89 Fot. 139. Widok ze szczytu na statek wZatoce Admiralicji. Po przeciwnej stronie jest wspominana ju Kopua Krakowa, ograniczana wzgrzami: Wawelu iDzwonami Zygmunta; za nimi lodowce Wandy iKraka. Fot. 138. Widok na statek ilatarni stacji. Obok latarni s laboratoria biologiczne. Wpoowie drogi do budynku gwnego jest obserwatorium meteorologiczne. Po przeciwnej stronie Zatoki Admi- ralicji znajduje si Kopua Krakowa lodowiec typu pokrywowego, czyli niepodporzdkowanego rzebie terenu, opowierzchni rzdu kilku tys. km kw. igruboci setek metrw. Stacja usytuowana jest na brzegu Kopuy Warszawy, na ktrej opiera si szczyt Jardine iPoint Thomas. Zachodni brzeg Zatoki jest Antarktycznym Obszarem Specjalnej Ochrony. statki_04-06-2014_korekta5.indd 89 05.06.2014 13:01 90. 90 Fot. 141. Wracamy na statek wydawaoby si, e po krach mona byoby na niego przej, ale to zudzenie. Przezroczy- sto powietrza jest tak dua, e wszystko wydaje si blisko, ale z proporcji wysoko- ci statku do czowieka wida du odlego, tak jak wida j na fot. 139. Fot. 140. Koci wielorybw leay wszdzie, przy- pominajc, jak mocno byy trzebione te zwierzta. Jako przynalecych do obszaru Specjalnej Ochro- ny nie mona ich usun. Obok budynku gwnego stacji zbudowana jest szklarnia, wktrej rosy pomidory. Fot. 142. Ostatnie chwile na stacji otoczonej trzema lodowcami: Kopu Warszawy, Kopu Arctow- skiego iKopu Krakowa. Wracamy. Nikt znas nie myla wtedy otym, e uczestniczy wpoeg- nalnym 33. rejsie Prof. Siedleckiego, trawlera Stoczni Gdaskiej z1972 r., ktry przepyn ju 850 tys. km. statki_04-06-2014_korekta5.indd 90 05.06.2014 13:01 91. 91 Fot. 144. Wypywamy zzatoki; za to wydrzyk Maccormica (Catharacta maccormicki) podkradajcy ryby bardziej ni wydrzyk antarktyczny jaja Adelom, wraca na wysp. Fot. 143. Mapa Zatoki Admiralicji, a na niej polskie nazwy wiadczce o duym wkadzie Polakw w badania wyspy. statki_04-06-2014_korekta5.indd 91 05.06.2014 13:01 92. 92 Badania strefy przylodowej pomidzy wysp Elephant aOrkadami Pd. Research of the ice edge zone between Elephant Island and the South Orkney Islands Po opuszczeniu stacji Arctowskiego przez trzy dni od 27 do 29 grudnia 1988 r. pyniemy do strefy przylodowej paku lodowego (ld dryfujcy ozwartoci 7/10), starsze- go lodu zawierajcego duo mikroorganizmw. Rozpoczlimy nasz prac badania ekologiczne strefy przylodowej rozcigajcej si pomidzy wysp Elephant aOrka- dami Pd. ktra trwaa do 15 I1989 r. Wtej strefie za pomoc sieci bongo isieci przemysowej prbkowano charakter wystpowania kryla iinnego zooplanktonu wstosunku do odlegoci od krawdzi pokrycia lodowego. Wyranie zaznaczyy si rnice wmasie iskadzie poowu kryla zalene od odlegoci od krawdzi lodu. Zkrawdzi lodow zwizana jest produktywno pierwotna wOceanie Poudnio- wym (obszar wd od Antarktydy do maksymalnego zasigu krawdzi lodu). Dla morza Weddella jest to 67% rocznej produktywnoci pierwotnej, awmorzu Rossa a 74%. Wstrefie przylodowej dua cz produktywnoci pierwotnej opiera si na azotanach (uyniajcych rodowisko), std jest ona dostpna dla wprowadzania ze strefy eufotycznej wformie wyszego poziomu troficznego biomasy lub czstek opadajcych na dno. Strefa przylodowa jest zatem wanym rdem produkcji biogenw ifunkcjonuje jako kana wikszoci produktywnoci wform wymienn, ma te istotne znaczenie dla troficznej dynamiki oceanu. Zakwit glonw latem to tym samym masowy rozwj kryla iprzyciganie ywicych si nim zwierzt. Stref brzegu lodw mona przy- j jako miejsce generujce wysok produktywno pierwotn wAntarktyce, std na jej zmienno duy wpyw ma sezonowa zmiana krawdzi lodu (rnica powierzchni okoo 6 106 km midzy minimalnym wlecie amaksymalnym, zimowym zasigiem). Przy czym istotny udzia maj wtym szelfy wysp, archipelagi icyrkulacje wodne. Jak wana jest ta strefa przy tych znacznych, okresowych rnicach powierzchni strefy przylodowej wskazuje sezonowa rnica wproduktywnoci. Letnie wartoci mak- symalne s o okoo 50% wiksze ni minimalne wzimie. Strefa brzegu lodw (przej- ciowy rejon od wd cakowicie pokrytych lodem do wd niezmienianych wpywem lodu zgrupowanego bariery lodowej) jest miejscem wysokiej aktywnoci biologicznej. Silnie akumuluj si tu fito- izooplankton, ptactwo wodne issaki wodne, aich odcho- dy uyniaj siedliska, stajc si poywk dla bakterii, bdcych pokarmem dla zooplanktonu. S take rdem zwizkw organicznych inieorganicznych potrzebnych dla wiata zarwno rolinnego, jak izwierzcego. Ponadto przy tak wysokim poziomie troficznym mniejsze jest tu drapienictwo, gwnie przez fizyczn obecno lodu do- statki_04-06-2014_korekta5.indd 92 05.06.2014 13:01 93. 93 starczajcego schronienia. Przez tworzenie si zatoczek ze zwikszon stabilnoci wd (wyczajc drobne cyrkulacje), moe wzrasta biomasa zoo- ifitoplanktonu. Za- kwity fitoplanktonu wstrefie przylodowej wduej czci pochodz zpionowej stabilnoci wd powstajcej wskutek sezonowego topnienia lodu iwycofywania si obrzey lodu. Topnienie lodu powoduje zmniejszenie zasolenia wd powierzchniowych. Woda zrozpuszczenia rozmieszczona wwarstwie do 20 m gbokoci przy 1C tworzy wysoko stabiln warstw powierzchniow oporn na pionowe mieszanie, dlatego dostarcza optymalne rodowisko dla wzrostu fitoplanktonu, zwaszcza e nutrienty mog tutaj nie limitowa wzrostu, aprzepyw radiacji sonecznej wantarktycznym lecie jest wysoki (wyszy ni na rwniku). Due zakwity alg nienych wletnich miesicach maj koncentracj komrek rzdu 105 do 106 komrek na m icakowicie przebar- wiaj nieg na czerwono, pomaraczowo, zielono albo szaro zalenie od gatunku iwarunkw rodowiska. Pigmenty kolorowe ochraniaj komrki od zniszczenia przez ostre wiato ipromienie UV podczas miesicy letnich. Pigmenty te mog mie form elaza, mieszanin taniny albo mog by lipidami pomaraczowymi lub czerwonymi jak wprzypadku wikszoci alg niegowych. Cysty alg ispory to nieruchliwe formy alg, ktre mog by czerwone, pomaraczowe albo tozielone, zwykle maj grube ciany idue zapasy lipidu, sodziku icukrw. Takie spory znosz zarwno temperatury zimowe, jak iwysokie temperatury ziemi, ska iosuszanie wlecie, ktre zabioby normalne komrki wegetatywne. Stadia ruchliwe alg umoliwiaj rekolonizowanie niegu ilodu przez kiekowanie spory oraz ulokowanie si woptymalnej dla fotosyn- tezy gbokoci wkolumnie niegu czy lodu. Komrki pewnego gatunku wydzielaj due iloci kleju, ktry przytwierdza je wzajemnie do siebie ido krysztaw niegu, co zapobiega zmyciu komrek. Klej tworzy te paszcz ochronny iopnia osuszanie. Moe mie te dodatkow funkcj jako tarcza UV. Poniewa poza zmiennoci sezonow take midzyroczna (fluktuacje krawdzi lodu) istotnie zaznacza si wpokryciu ikoncentracji lodu, odpowiednio podobna zmienno powinna wystpowa wproduktywnoci pierwotnej wobrbie strefy lodowego przybrzea idalej, na wyszych poziomach acucha troficznego, wtym kryla (atakie powizanie zgatunkami przemysowymi zbadano na innych basenach wodnych, na przykad wprzybrzeach Peru). Zbadanie takich powiza zkrylem iwyej wpoziomach troficznych byo ciekawym zadaniem. Zmienno wstrefie przylodowej moe wpywa na wysze poziomy troficzne, na zasoby rolinoercy kryla, jego reprodukcj moe wpywa na pewn inercj reak- cji, moe by wrelacji nawet odwrotnej albo moe wpywa bardziej bezporednio do bardziej czuego poziomu larw kerguleny. Fitoerna modzie ichtiofauny ma wiksz od kryla moliwo podania za sezonowymi poziomymi oscylacjami lodowego przybrzea. Prawdopodobnie dziki niemu poszerzaj swj zasig gatunki ryb dennych statki_04-06-2014_korekta5.indd 93 05.06.2014 13:01 94. 94 zasiedlajcych szelfy wysp. Wczasie ekspedycji ich larwy (gatunkw: C. aceratus, C. rastrospinosus, C. wilsoni, T. eulepidotus, L. larseni, P. macropterus, Notothenia sp. (1)) zna- leziono wbadaniach strefy przylodowej na otwartym oceanie daleko od szelfw wysp. Dua skala oddziaywania lodu, ktra rozciga si wpoziomie na 240km, moe mie wtym zakresie efekt iwodniesieniu do mao labilnego kryla wokresie do 2 miesicy trwania zakwitu wjednym miejscu. Biomasa fitoplanktonu strefy przylodowej moe nie by caa utylizowana wmiejscu przez kryla iinne rolinoerne widonogi (Cope- poda), ale wczci musi odpada ze strefy eufotycznej iby utylizowana na wikszych gbokociach lub przy dnie wpywajc na procesy bentosowe, na cykle biogeoche- miczne. Dla mikronektonu, kryla, larw ryb iinnych organizmw strefy przylodowej duymi drapienikami owicymi po zmroku, przewanie do 10 m gbokoci, s np. pingwiny cesarskie (wyjtkowo nawet powyej 250 m gbokoci), pingwiny biaookie (do 70 m gbokoci), petrele antarktyczne, przyldkowe, niene, niebieskie, sztormowe, inne petrele: Pachyptila vittata, Procellaria aequinnoctialis, Sterna vittata, S. paradisaea. Ogl- nie zanalizy jadospisu powyszych ptasich drapienikw wynika, e kryl dominuje wwodach otwartych bezporednio przylegajcych do kry, przy czym wiosn mniej dominuje wstrefie paku lodowego, awicej do 200 km od niego. Wbadaniach ekologicznych strefy przylodowej rozcigajcej si pomidzy wysp Elephant aOrkadami Poudniowymi przeprowadzonych na r/v Profesor Siedlecki stwierdzono, e oglnie przy wyspach ipomidzy wyspami, dalej od krawdzi lodu, wydajno poowowa kryla bya 3 razy wysza ni owionego bliej krawdzi lodu. Ponadto wporwnaniu do kryla poawianego dalej na pnoc od krawdzi lodu, kryl poawiany bliej tej krawdzi by mniejszy, liczniej reprezentowany przez juwenilne iosobniki niedojrzae, ktre wystpoway tam wyjtkowo pytko, na 35 metrach. Niskie wydajnoci pooww E. superba uzyskane wssiedztwie krawdzi lodu mog wynika ze znacznych horyzontalnych fluktuacji zasigu krawdzi lodu, ktre mo- gy utrudnia tworzenie skupisk, aistniejce rozprasza bezporednio lub porednio poprzez zmian struktury ekologicznej rodowiska (m.in. przez zmian fizycznych czy chemicznych waciwoci wody, zmian skadu mikro- imakrobiocenozy strefy przylodowej). Analiza zapisw echogramw wykazaa, e E. superba wssiedztwie krawdzi lodu wystpowa rednio na 37 m irednio 25 m pycej ni wwodach otwartego morza oraz e by to kryl liczniej reprezentowany przez modociane iniedojrzae osobniki. Prawdopodobnie obecno masy lodu modyfikuje grn warstw wody licznego wystpowania kryla dojrzaego na zblion wcharakterystyce do dolnych warstw wody otwartego morza iprzez to na optymaln hydrobiologicznie dla modocianych iosob- nikw niedojrzaych E. superba. Fluktuacje krawdzi lodu, przypuszczalnie degraduj- statki_04-06-2014_korekta5.indd 94 05.06.2014 13:01 95. 95 ce struktur skupisk dojrzaego kryla, nie miayby ujemnego wpywu na wystpowanie juwenilnych iniedojrzaych osobnikw wjego bliskim ssiedztwie. Zrnicowanie wystpuje take idla innych gatunkw. Wstrefie paku lodowego ijego krawdzi nielicznie spotyka si Thysanoessa macrura iE. crystallorophias. Wot- wartych wodach znacznie liczniej znajdowano obunogi (Amphipoda): Vibilia sp., Cyllo- pus sp., jak isalpy (S. thompsoni). Wstrefie paku lodowego znajdowano wiksze ilicz- ne Pasiphaea longispina oraz dziesiciornice: Galiteuthis glacialis, Psychroteuthis glacialis, Kondakovia longimana iGonatus antarcticus. ZMyctophidae E. antarctica, dalej od lodu dominoway wstosunku 7:1 wiksze osobniki, 81-90 mm (IV, V gr. wieku). Natomiast bliej brzegu lodu poawiano osobniki mniejsze, 60-71 mm, wstosunku 2:1 lub 1:1, prawdopodobnie znajdujce przy lodzie lepsze warunki odywcze. Inny mezopelagiczny gatunek Notolepis coatsi wwikszoci znajdowano wstrefie paku lodowego. Fot. 145. Kryl antarktyczny (Euphausia superba, Dana). Rodzina: Euphausiidae; rzd: szcztki; gro- mada: pancerzowce; podtyp: skorupiaki; typ: stawonogi; krlestwo: zwierzta; domena: eukarioty. Wedug rozmiaru irozwoju (2; 3): 1. Juvenes modociane, brak petasmae (zmodyfikowane endo- pody pierwszej pary pleopodw) ithelycum (upodstawy ostatnich odny piersiowych). 2. Samce niedojrzae, dojrzewajce, petasmae nie wyksztacona definitywnie. 3. Samce dojrzae petasmae definitywnie rozwinita, zesklerotyzowana. 4. Samice niedojrzae, dojrzewajce thelycum sabo rozwinite, bez pigmentu lub sabo pigmentowane. 5. Samice dojrzae, przedtarowe thelycum rozwinite, czsto ze spermatoforami, czerwono pigmentowane. 6. Samice tarowe thelycum jak wyej. Karapaks iczsto Isegment odwoka rozdty przez mas jajow. 7. Samice potarowe, thelycum jak wpunkcie 5. Karapaks iIsegment odwoka rozdty, pod nim puste przestrzenie po jajnikach opr- nionych zjaj. Nie byo poboru bezporednich prb pod lodem przeprowadzanych wcelu odkrycia tam obecnoci nawet do 13 km na poudnie od krawdzi lodu wysokich gstoci kryla (30000 osobnikw na m). Pod lodem kryl erujc wpozycji odwrconej zbiera osad alg na spodzie lodu jak kosiarka. Zwykle wnocy unosz si do powierzchni, aby znale pokarm, pozostajc g- biej podczas dnia, wotwartym pelagialu. Apod lodem, gdzie moe by ciemniej (trzeba pamita oniegu na lodzie), czy wyrane s migracje dobowe? Gdy nie ma zakwitu alg lodowych, kryl ywi si konkurencj dla pokarmu zalg widonogami (Oithona spp). Szczeglnie mode kryle szukaj schronienia przed drapienikami wmaych szczelinach wlodzie. Wiksze topograficzne cechy pod lodem, takie jak zbieg prdw, cienienia, przyspieszenia na wirach odzwierciedlane wrozkadach zmiany cinienia, cigaj kryla wwysze gstoci skupie. Przy braku pokrywy lodowej salpa po- jawia si wwikszej liczebnoci. statki_04-06-2014_korekta5.indd 95 05.06.2014 13:01 96. 96 Fot. 146. Wydajnoci zacigw wokiem kryla wstrefie oscylacji krawdzi pokrycia lodowego. Fot. 147. Wydajno poowu wzalenoci od dugoci kryla wstrefie oscylacji krawdzi lodu przy wyspie Elephant iOrkadach Poudniowych (XII 1988 I1989). statki_04-06-2014_korekta5.indd 96 05.06.2014 13:01 97. 97 Fot. 148. Myctophidae: G. braue- ri baty, mezopelagiczny, wnocy na 200 m, 13,2 cm SL, ywi si krylem, take copepodami, amphipodami; E. antarctica baty, mezopelagiczny, na 100 m, 8,2 cm SL, 10,3 cm SL, wiek 11 lat, ywi si eufazjami iwieloszczetami; larwy C. gunnari, C. aceratus iinnych ryb pojawiaj si wrnym czasie, nie obcia- jc ekosystemu; Amphipoda obunogi, skorupiaki zpelagialu oce- anicznego przeroczyste, bocznie spaszczone, segmentowane, bez pancerza; Salpidae; gowonogi. Fot. 149. Liczebno, biomasa irednie rozmiary kryla wstrefie oscylacji krawdzi lodu przy wyspie Elephant iOrkadach Po- udniowych (XII 1988 I1989). Wstrefie lodu pakowego, wstrefie brzegu lodu wystpuj due iloci fitoplanktonu pochodzcego ztopnienia latem lodu (wieloletni zawiera wicej zakumulowanych organizmw), dodatkowo inicju- jcego zakwity wnowym sezonie letnim. Biomas tego fitoplanktonu szacuje si czasami na blisk statki_04-06-2014_korekta5.indd 97 05.06.2014 13:01 98. 98 poowy cakowitej produkcji Oceanu Poudniowego. Okrzemki planktonowe ite zlodu morskiego s pokarmem dla kryla, bdcego podstaw acucha pokarmowego wAntarktyce. Stanowi on ogromn biomas wOceanie Poudniowym (niemal jak poowa caego wiatowego rybowstwa) ijest pokarmem przede wszystkim wielorybw, fok, ptakw (gwnie pingwinw), ryb ikalmarw. Pod lodem morskim juwenilne formy kryla eruj przez ok. 6 lat, a do osignicia postaci dorosej. Kryl dorosy skupia si wawice poza stref lodu pakowego, zdala od krawdzi lodu. Roje kryla mog rozcign si pod morskim lodem do okoo 13 km od krawdzi. Tam eruje na osadzonych od spodu algach lodowych. Fot. 150. Rozkady dugoci istadia dojrzaoci gonad kryla dla zacigw wokiem ibongo wzgldem odlegoci od krawdzi pokrycia lodowego wMorzu Scotia od wyspy Elephant do Orkad Poudnio- wych (XII 1988 I1989). Im dalej od krawdzi, tym wikszy idojrzalszy kryl. statki_04-06-2014_korekta5.indd 98 05.06.2014 13:01 99. 99 Fot. 151. Kryl na doni i powikszony D.forcipatus (http://copepodes.obs-banyuls. fr/en/fichesp.php?sp=612). Rzd Calanoi- da liczny wzatoczkach wwodach pyt- kich stanowi pokarm dla larw ryb. Gdy nie ma zakwitw, moe by rdem pokarmu dla kryla, co zwiksza biomas fitoplanktonu, bo mniej eruje na niej D. forcipatus. Wwodach otwartych Oithona sp. stanowi rdo pokarmu dla kryla imodych ryb, sama eruje na algach lodowych, wic te ostatnie porednio zapewniaj rozwj rybom ikrylowi (poza okresem zakwitu). Fot. 152. Analiza rozkadu dugoci Bhattacharya(1), czyli otrzymywania struktury wiekowej kryla zproporcji grup wiekowych wklasach dugoci iodpowiednich parametrw wzrostu. Dane te ua- twiaj prognozy imodelowanie. Podstaw acucha pokarmowego przy lodach s raczej algi lodowe, nie fitoplankton pelagialu. Liczne gatunki widonogw (Calanus sp., Oithona sp.) rozmnaaj si pod lodem przed zakwitem fitoplanktonu iodywiaj si osadzonymi tam algami lodowymi. Due gatunki Calanus, cznie zobunogami, tworz baz pokarmow dla ryb antarktycznych. Std larwy statki_04-06-2014_korekta5.indd 99 05.06.2014 13:01 100. 100 ryb zale od produkcji alg lodowych, zaopatrujcych poprzez cykle produktywnoci widonogw, ktre zkolei dostarczaj jaja inauplii dla larw ryb. Dlatego synchronizacja do zakwitu alg lodowych ido fitoplanktonu, tego tworzonego przez rozpadanie itopnienie lodu, jest istotna dla rozwoju rozpoczynajcych pierwsze erowanie larw ryb antarktycznych. Wkonsekwencji poziom rekrutacji ryb antarktycznych moe wnastpnych latach wpywa na erowanie pingwinw, ssakw morskich iinnych drapienikw ryb. Lokalne obnienie liczebnoci rekrutacji larw ryb zpowodu braku czy dysharmonii ztworzeniem si krawdzi lodu, czy zsezonowym zakwitem fitoplanktonu, bdzie zpewnym czasowym przesuniciem niekorzystnie oddziaywa na drapieniki ryb. Powtarzajce si okresy zimnego lata, ktre powoduj zredukowan produktywno, determinuj zkolei spadek liczebnoci ryb iich drapienikw wlatach pniejszych. Zdarzenia te mog wiza si ze zmian wprzypywie mas wodnych iostatecznie zsi ipozycj atmosferycznych zjawisk cinieniowych wOceanie zjawisk lokalnych, np. wzrost ocieplenia przyspieszone topnienie podwyszona stratyfikacja wody sabsza odnowa wmikroelementy. Fot. 153. Stadia rozwojowe kryla. Gastrulacja (jajko embrion) zaczyna si podczas zejcia 0,6-mi- limetrowych jajek na dno szelfu lub woceanicznej toni na gbokoci okoo 2000-3000 m. Gdy zjaja nastpuje wylg, jako nauplius migruje do powierzchni, uywajc trzech par odny. Wdalszej mi- gracji do powierzchni rozwija si metanauplius. Po 3 tygodniach koczy si migracja do powierzchni, po czym rozwija si calyptopis idalej furcilia. 15-milimetrowy mody kryl wyglda jak posta dorosa. Kryl osiga dojrzao po 2 do 3 latach. Pancerz zrzucany jest co 13-20 dni (1; 2). statki_04-06-2014_korekta5.indd 100 05.06.2014 13:01 101. 101 Fot. 154. Ekipa nurkw zbiera prbki niegu ilodu zkry izgr lodowych do badania ich mikroflory ifauny. Zbierane s odwierty zrnych warstw lodu. Przerwa noworoczna New years break Fot. 155. Dwa dni po rozpoczciu bada ekologicznych strefy przylodowej wszdzie napisane jest: Prze- rwa na wito Nowego Roku. Mimo e piknych kobiet nie brakowao, nie byo zabawy ani balu. Przede wszystkim bya praca, codzienne omawianie wynikw wmesie, planowanie bada (na dugo przed Nowym Rokiem). Te kilka toastw po witecznych daniach to tylko kropla w Morzu Weddella penego bada bongiem isieci oraz echosond. statki_04-06-2014_korekta5.indd 101 05.06.2014 13:01 102. 102 Fot. 156. Wkabinie kierownika rejsu, dra J. Kalinowskiego szampan szybko uderza do gowy, gdy dodawane do niego kostki lodu strzelay. Ld ten pochodzi zduych gbokoci, gdzie pcherzyki gazu zamroone byy pod duym cinieniem. Wmiar topnienia lodu gaz uwalnia si gwatownie. Fot. 157. Sylwestrowe spotkania odbyway si wpracowniach, poniewa mieciy wicej osb. Wtej pracowni byy echosondy, dziki ktrym otrzymywalimy informacje, na jakiej gbokoci znajduj si poszczeglne ryby albo jaki jest charakter wystpowania kryla. Biomas kryla zechointegracji oblicza kierownik rejsu dr Janusz Kalinowski. Zapisy kryla zechosondy badaa take pani Mago- rzata Godlewska (zPAN-u) wsylwestrowym nastroju otoczona panami: szampana (zPolski?) trzyma Piotr Tecaw, obok jest Karol Szynaka. statki_04-06-2014_korekta5.indd 102 05.06.2014 13:01 103. 103 Fot. 159. Czasem nie wiadomo, jakie miny stroi przed kamer. Czy to powaga, czy umiech? Fot. 158. Opalenizna ztropikw nie znikna. Jestemy chyba wmesie: Andrzej, ja wrogu, Karol iTomek. Czasem nie wiadomo, jakie miny stroi przed kamer. Czy to powaga, czy umiech? statki_04-06-2014_korekta5.indd 103 05.06.2014 13:01 104. 104 Fot. 162. Na koniec sylwestra panu Alfredowi i innym pozostawaa ciasna koja, aby ni owalcu lub tangu... Fot. 160. Hiszpanka Aida pomimo drobnej sylwet- ki jest bardzo wysporto- wana iprzede wszystkim silna duchem. Fot. 161. Aida jest te do- brym fotografem: tu oglda wschodnie negatywy. Niestety, nie byy tak do- bre jak zachodnie. statki_04-06-2014_korekta5.indd 104 05.06.2014 13:01 105. 105 Badania stanu zasobw ryb na szelfie Georgii Pd. Research of the state of fish resources on the South Georgia shelf Fot. 164. Tym razem algi nie pochodz zsieci (domena ichtiologa prof. J. Sosiskiego) ani zbongo (domeny krylologw), lecz zwycinkw lodu i niegu wykonanych przez ekip pe- twonurkw dla mikrobiologa dra Marka Zda- nowskiego ijego asystenta Stuarta Donachie. Posklejane s ze sob i z podoem, dlatego trudniej je zniego zmy. Kryl moe zeskroba warstw alg lodowych od spodu lodu pakowego, pywajc wodwrotnej pozycji bezporednio pod lodem. Kryl rozwin specjalne rzdy jakby grabi wzakoczeniach thoracopods ieruje na algach ze spodu lodu jak kosiarka. Jeden kryl moe skosi 1,5 cm w2 sekundy. Warstwa osadzonych na spodzie lodu alg jest obecna na bardzo rozlegych obszarach. Zawiera wicej wgla organicznego ni cay sup wody pod lo- Fot. 163. Zkrylem (po lewej) irybami (po prawej, domena prof. J. Sosiskiego). Prby kryla pobierano blisko idaleko krawdzi lodu, pomidzy Elephantem aOrkadami za pomoc przemysowych zacigw sieci zmiejsc igbokoci majcych wechosondzie zapisy obecnoci kryla oraz za pomoc sieci bongo zgbokoci od 299 m do powierzchni. Okrelano ciar prb. Zkadej prby zzacigu izbongo pobierano podprb 100 osobnikw kryla wcelu okrelenia rozkadu dugoci, struktury dojrzaoci oraz stopnia erowania kryla wprbie. Zapisy echogramw byy analizowane pod wzgldem biomasy icharakteru skupie kryla. Dugoci SL kryla zpodprb mierzono zdokadnoci do 1mm. Jego ciar obliczano zdugoci wg wzoru: W= a Lb , przy a= 0,0039, b = 3,1846, prcz 5. stadium, dla ktrego a= 0,0054, b = 3,1391. Zawarto odka okrelano wskali 5-stopniowej, adojrzao gonad wskali 7-stopniowej (3). statki_04-06-2014_korekta5.indd 105 05.06.2014 13:01 106. 106 dem. Podczas wiosennego zakwitu alg spd lodu pakowego jest duym rdem energii. Kryl, erujc, czsto wypluwa agregacje alg, zawierajce tysice zlepionych ze sob niestrawionych komrek. Kryl wydala take sznury fekalii zawierajcych nadal due iloci wgla imuszli okrzemek. Obydwa rodzaje odpadw zerowania kryla s cikie iton bardzo szybko. Proces ten, tzw. biologiczna pompa wgbokich wodach Oceanu Lodowatego (od 2 do 4 m), dziaa jako transport dwutlenku wgla: pobiera due iloci wgla (CO2) od biosfery izatrzymuje go na okoo 1000 lat. Jeli powyszy fitoplankton eruje inny skadnik pelagicznego ekosystemu, wikszo zwizanego wgla pozostaje wgrnych warstwach Oceanu Lodowatego. Wpowyszych procesach uczestniczy olbrzymia biomasa wprzypuszczalnym cyklu zwrotnym. WAntarktyce wystpuj okresy braku pokarmu, wktrych ukryla zachodzi wtrna resorpcja ciaa. Nie podlegaj jej oczy kryla, dlatego mierzc oczy idugo kryla, zich stosunku mona odczyta si czy okres doznanego godu. Algi lodowe latem masowo rozkwitaj (rzdu 105 do 106 komrek na m, produkcja pierwotna 30-50 g C/m), wic ikryl rozwija si (od 13 mln do kilku bilionw ton rocznie) iprzyciga ryby erujce go rocznie wiloci ok. 15 mln ton, kaamarnice 65 mln, ptaki 18 mln, foki 96 mln. Wszystkie razem pochaniaj 232 mln ton kryla (1). Po ukoczeniu programu ekologicznych bada strefy przylodowej pyniemy po ichtiologw. WPunta Arenas stacjo- nujemy kilka dni wstyczniu 1989 r. Na- stpnie wracamy do pracy zsieci, teraz na szelf Georgii Pd. od 1 lutego szacu- jemy zasoby ryb, aby dobrze nimi zarz- dza iaby wedug tej prognozy otrzyma dla Polski limit poowu ryb niezagraa- jcy wystpowaniu gatunkw. Procedu- ry bada s ujednolicone ipublikowane wpodrcznikach FAO (1). Aby mie moliwo zarzdzania zasobami ryb przemysowych (midzy innymi zGeorgii Poudniowej, dokd pyniemy), trzeba mie dokadne dane dla kadego gatunku wchodzcego wskad pooww. Fot. 165. Algi niene (Nitzschia kerguelensis) zgrupy okrzemek promienistych (Centricae), niej zdjcie SEM algi. Fot. 166. Kryl erujcy (np. zielone algi ze spodu lodu zdjcie ugry po lewej) ma 1. stopie wypenienia odka, gdy jest bezbarwny (trzust- kowtroba ijelito s puste); 2. stopie jest wwczas, gdy odek i trzust- kowtroba s zabarwione (maj pokarm); 3. stopie wystpuje wtedy, gdy fekalia wjelicie sigaj do skra- ju gowotuowia; 4. gdy do poowy odwoka; natomiast 5. gdy fekalia sigaj poza poow odwoka (2). statki_04-06-2014_korekta5.indd 106 05.06.2014 13:01 107. 107 Potrzebne s informacje o cakowitej masie poowu, rozkady dugoci i/lub wieku poowu dla kadego zasobu. Aby pozyska takie dane, niezbdne jest przeprowadze- nie prb zobszarw poawiania czyli zowisk przemysowych (co jest jednym zza- da naszego rejsu), wedug zaplanowanego schematu, ktry powinien uwzgldnia dwa czynniki: 1) cakowit powierzchni rozmieszczenia zasobw danego gatunku; 2) cakowit aktywno poowow na tej powierzchni odniesion do wyszczeglnionych gatunkw, uwzgldniajc typy statkw, flot istosowanych narzdzi pooww (3). Statki eksploatujce okrelone zasoby mog pochodzi zjednego pastwa lub mog by wielonarodowe, czasami niektre gatunki ryb byy owione praktycznie wycznie przez flot polsk, zuwagi na inny typ floty rybackiej obcej bandery. Przykadowo: statki polskie owiy georgiank 27% wstosunku do pozostaych gatunkw, natomiast wpoowach flot obcych bander georgianka wsumie stanowia najwicej 7% masy wszystkich gatunkw. Dane opoowach powinny by zweryfikowane iskadowane wsposb dostpny dla kadego zainteresowanego ichtiologa, np. wzeszytach FAO (1). Zrnicowanie siedlisk moe przyczyni si do pooww rnych gatunkw ryb przy zastosowaniu odpowiedniego schematu, czcego rne metody swoiste dla kadego gatunku ryb wjeden sposb poowu, np. zacigi denne zlin poszc. Prbkuj- cy wyawia wszystkie gatunki zrnych siedlisk: np. denne zpelagicznie przydennymi, zagrzebujcymi si wpiasku, chowajcymi si itak np. polskie statki owi wicej dennych ryb zgatunku georgianki. Do zarzdzania zasobami potrzebne s informacje ze statystyk rybackich wzestawieniu zanalizami biologicznymi dla ustalenia mnoni- kw, przelicznikw przenoszcych wyniki analiz biologicznych na cay eksploatowany obszar. S to wic stosunki wszystkich jednostek do jednostek zprb. Przeliczniki te su do zwikszenia danych, np. rozkadw dugoci, zprb na poziom pooww cakowitych. Wane jest, aby prby ichtiologiczne byy prbami losowymi iby pozostaway wodpowiedniej proporcji do odnoszonych pooww cakowitych. Zwykle analizy biologiczne nawet przy duych nakadach poowowych stanowi bardzo niewielk frakcj zcakowitej liczby ryb wmorzu. Dlatego powinno si planowa pomiary raczej kilku tysicy ni setek ryb. Wrejsach naukowych analizowano przykadowo wsezonie 1978/79 878 sztuk, czyli okoo 500 kg dla jednego statku na sezon; dla 3 statkw bdzie to okoo 1,5 tony wpomiarach ichtiologicznych (wpomiarach masowych okoo 3000 sztuk). Jeli wsezonie 1978/79 zowiono oglnie 2100 ton ryb, wtym Polacy 1557 ton, to cakowity czynnik wyrwnujcy dane zprb do pooww cakowitych Polski wynosi okoo 1557 : 1,5 = 1038, adla oglnowiatowych: 2100 : 1,5 = 1400. Przy czym s to przeliczniki tylko dla pooww, natomiast masa ryb prz

statki druk 05-06-2014

Environment

patagonotothen

koeltz scientific

nj sj kj

akademia rolnicza

fluktuacje

scotia front

czasem nie

aebym nie