Stefán ÓlafssonÁrsfundur ASÍ, Grand Hótel, Reykjavík, 18. okt. 2007

Íslenska velferðarríkið og verkalýðshreyfingin

Efnisyfirlit

• Markmið og einkenni velferðarríkja• Íslenska leiðin• Árangur ólíkra leiða

• Mótun velferðarríkjanna

• Áhrif launþegahreyfingarinnar

Markmið velferðarríkisins

• Viðunandi framfærslutryggingar fyrir alla (vegna sjúkdóma, örorku, elli, barneigna, ómegðar, atvinnuleysis, menntunar).• Jafna tækifæri (jafna kjör milli stétta, veita aðgengi að heilsugæslu, menntun og félagsþjónustu, óháð efnahag).• Minnka fátækt (bæta hag þeirra verst settu – tekjutilfærslur).• Bæta samfélagið – auka virkni og stöðugleika (bæta uppeldisskilyrði barna, draga úr afbrotum, nýta mannauð samfélagsins, auka þátttöku almennings í samfélagi og vinnu, skapa virkara samfélag). Skilvirkni og gagnsæi í framkvæmd kerfisins Kerfið sé fyrir alla og greitt af öllum (eftir greiðslugetu)

Íslenska leiðinog árangur velferðarríkjanna

Einkenni velferðarríkjaÞrjár algengustu leiðir velferðarríkja á Vesturlöndum:

• Bandaríska leiðin• Lágmarkshlutverk, lítil opinber forsjá, lítil áhrif• Hlutur einkageira stór, fyrirtækjaforsjá

• Þýska leiðin • Atvinnutengd réttindi – stéttabundin forsjá• Gæði réttinda háð fyrri tekjum

• Skandinavíska leiðin • Borgararéttindi – opinber forsjá/góð gæði• Framfærslubætur og félagsþjónusta fyrir alla

Velferðarútgjöld 2004Velferðarútgjöld í Evrópu 2004

% of VLF

0

5

10

15

20

25

30

35

Velferðarútgjöld til bóta og þjónustu Hlutfallsleg skipting árið 2004

61,1 64,148,5

60,1 58,6 66,7

38,9 35,951,5

39,9 41,1 33,2

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Danmörk Finnland Ísland Noregur Svíþjóð MeðaltalEU

Bætur Þjónusta

Íslenska leiðinÍsland hefur blönduð einkenni velferðarríkis

• Velferðarþjónusta – Svipuð og í Skandinavíu• Ríkisspítalar – Heilsugæsla• Ríkisskólar – Opinbert Húsnæðiskerfi• Dagvistun barna (sveitarfélög)• Félagsþjónusta

•Almannatryggingar – Engil-Saxnesk áhrif• Bætur lágar• Miklar tekjutengingar• Fátækramiðað frekar en borgararéttindi• Jöfnunaráhrif skatta og velferðarkerfis eru minni en í Skandinavíu• Sjálfsbjargarstefna

•Stærri hluti í einkageira á Íslandi

Bandarískt Þýskt Skandinavískt ÍslensktÚtkomur og árangur:•Tryggingavernd almennings Lítil All mikil Mikil Mikil• Lífskjör bótaþega Lök Háð stétt Góð Meðallag• Tekjutengingar-fátæktargildrur Miklar Litlar Litlar Miklar• Velferðarþjónusta (heilsa, elli, dagvistun..) Lítil Lítil Mikil Mikil• Umfang fátæktar Mikið Nokkurt Lítið Lítið• Jöfnun tekjuskiptingar Lítil Nokkur Mikil Meðallag• Jöfnun kynja Nokkur Lítil Mikil All mikil• Minnkun áhrifa Lítil Lítil Mikil Mikil stéttaskiptingar• Vinnutími Langur Stuttur Stuttur Langur• Atvinnuþátttaka All mikil Lítil Mikil Mjög mikil

Gæði og árangur velferðarríkja

Skandinavíska leiðin nær markmiðunum best

Staða íslenska velferðarríkisins – SamanburðurBesta útkoman er í rauðu

Mótun velferðarríkjanna

Launþegahreyfing -Réttindabarátta -Kjarasamningar

Stjórnmál -F. D. Roosevelt -Sterkari hægri pólitík

Þjóðfélagsaðstæður -Félagsleg vandamál -Ríkjandi hugarfar

Helstu mótunaraðilar velferðarríkisins

BandarísktVelferðarríki

Gegn ríkisforsjá

Kreppuviðbrögð

Mjög veik launþegahreyfing-Lítil áhrif á velferðarríkið

SkandinavísktVelferðarríki

Launþegahreyfing -Réttindabarátta -Kjarasamningar

Stjórnmál -Jafnaðarmenn sterkir -Hægri flokkar veikir

Þjóðfélagsaðstæður -Félagsleg vandamál -Ríkjandi hugarfar

Helstu mótunaraðilar velferðarríkisins

Kjarabarátta

Áhrif jafnaðarflokka

Jafnaðarmenning

ÍslensktVelferðarríki

Launþegahreyfing -Réttindabarátta sterk -Kjarasamningar

Stjórnmál -Hægri flokkur sterkur -Jafnaðarmenn veikir

Þjóðfélagsaðstæður -Félagsleg vandamál -Ríkjandi hugarfar

Helstu mótunaraðilar velferðarríkisins

Kjarabarátta

Atvinnulíf í fyrirrúmi

Jafnaðarmenning

Hóflegt velferðarríki

Markmið og árangur íslensku launþegahreyfingarinnar

Styrkur launþegahreyfinga% launþega í launþegafélögum árið 2000

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Íslan

d

Svíþjóð

Finn

land

Danm

örk

Belgía

Noreg

ur

Írlan

d

Austu

rríki

Slóvak

íaÍta

lía

OECD með

alta

l

Lúxe

mbo

rg

Bretla

nd

Kanad

a

Tékk

land

Þýska

land

Ástral

ía

Portú

gal

Hollan

d

Nýja S

jálan

d

Japa

n

Ungve

rjala

ndSvis

s

Spánn

Póllan

d

Banda

ríkin

Kórea

Frak

kland

% la

un

þe

ga

í la

un

þe

ga

félö

gu

m

Helstu markmið launþegahreyfingar

• Tryggja samningsrétt• Hækka kaup• Stytta vinnutíma• Bæta önnur starfskjör• Þjóðfélagsleg réttlætismál

• Jöfnuður> Allir njóti hagvaxtarins• Framfarir> Skynsamlegar umbætur• Stöðugleiki> Friður í þjóðfélaginu

Árangur íslenskrar launþegahreyfingar

• Tryggja samningsrétt> Hefur almennt tekist vel• Hækka kaup> Gekk lengi illa; hefur þó batnað• Stytta vinnutíma> Lítill árangur náðst-gera betur• Bæta önnur starfskjör> Margt hefur vel tekist• Þjóðfélagsleg réttlætismál> Afar stórt hlutverk:

• Velferðarríkið íslenska væri hugsanlega álíkaveikburða og er í Bandaríkjunum eða Kanada, ef ekki hefði notið launþegahreyfingarinnar

• Launþegar sofnuðu á verðinum í skattamálum: afleiðingin varð óheyrileg fríðindi fyrir fjárfesta, fyrirtæki og hátekjufólk, um leið og skattbyrði almennings stórhækkaði, mest hjá láglaunafólki

Árangur íslenskrar launþegahreyfingar

• Mikill árangur• Stórt hlutverk í þjóðfélaginu• Velferðarkerfi verkalýðshreyfingarinnar

•Almannatryggingar•Lífeyrissjóðir•Húsnæðiskerfi (félagslegt)•Atvinnuleysistryggingar•Félagsleg laun úr kjarasamningum•Margvísleg starfsréttindi•Vinnuvernd •Sjúkrasjóðir•Áfallatryggingasjóður?

Stoðir velferðarríkisins- Eru bæði í opinberum geira og einkageira - • Almannatryggingar

• Tryggja öllum lágmarkslífskjör; • Jafna tekjuskiptinguna í samfélaginu

• Lífeyrissjóðir • Tryggja vinnuaflinu lífeyriskjör, 56% fyrri tekna• Viðhalda tekjuskiptingunni að mestu

• Séreignasparnaður • Tryggir auknar lífeyristekjur – þeirra sem spara• Gerir tekjuskiptinguna ójafnari

• Velferðarþjónusta (heilbrigðisþjónusta, félagsleg þjón., húsnæðisstefna, fjölskyldustefna, jafnréttisstefna, atvinnustefna, viðskiptaumhverfi, vinnumarkaðsumhverfi, skattastefna, o.m.fl)

Velferðarkerfi framtíðar- Velferðarkerfi allra -

•Launþegahreyfingin þarf að standa vörð um almannatryggingar um leið og hún eflir aðra þætti velferðarkerfisins•Launþegahreyfingin þarf að standa vörð um lífeyrissjóðina•Launþegahreyfingin þarf að standa vörð um velferðarþjónustuna•Launþegahreyfingin þarf að standa vörð um samfélagsgerðina (jöfnuð, réttlæti, sanngirni, stöðugleika...)

Velferðarkerfi framtíðar– Velferðarkerfi allra –

•Verkefnin eru mörg og mikilvæg

•Öflugt velferðarkerfi krefst sterkrar launþegahreyfingar

Takk fyrir!