BirdLife MALTA

F'dilmharga ..•

STIKER DINJ

tiD

I

... ghalik!!

·sAJJETTA b . . . ' .,u 1r~r1x ..

i~i..;t• . •. ~·.

~-\2."t5-­,.,"·o;·;;t;;;;:::: ~% .... "

- ~

Cewcewwa

3 ~ §;': ~ $ rf ~ n.

Editorjal Af'lbarijiet Lokali Mid-Dinja Kompetizzjoni 16 Nlttrumbjaw fuq .. .l-iM ll EVEZ lttrttrittrittrittri Art Gallery POSTERS u ESSAYS Attivita Gf'lasafar fl-iskola Balitlara tal-Galapagos. StorjaritraUi: Marru Underwater Safari Gruppi Lokali Avvi:Zi Da1'11ial Membru X'rat ilfiKamera Dinja Waf'lda 96

pag 2 pag 3 pag 4 pag 4 pag 5 pag 6 pag 7 pag a pag 8 pag 9 pag 10 pag 10 pag 11 pag 11 pag 11 pag 12 pag 12

~~ :· ·· · . .'laalam~ta~itlll'llieia· -~ '~ · -- · c'

r ~ < " _ ~ ~ ~ ,~ 0~'{-J ~ : 'f "-' " ~ "

Cewcewwa ( Tringa nebularia - Greenshank)

'\.,

Settembru ·· Ottubru 1996 ® !L-Huttafa 16 )/-~ ......•..... ·.·.·

Ghezt~

1ttt\t-~ Dan l~atfnar qed nara 1~

al'tbarijiet fuq it~televixin ... .. Tifel ta' tnax~il sena lden qed jgl'tum fii-Baflar I~Af'lmar, daru gf'lalih il-klieb il~bal'liu,

qabez ghalih denfil sevagg u salvah! tliet snln waqa' fil-bitna tal~gorilli go :Zoo

.fi:o;;lct~H Uniti. Matwtisbita ntilef minn sensih, imma mill~gorilli gabritu, taadet l'!siebu,

E"'tinhlv~ tqajmu ... Meta rna mexxilhiex, gl"'addietu taz-ioo! Aktar tard it~tifel irkupra.

smajt xi anbarijiet onrajn: jisirqu u joqtiu m xulxin, piki u tghajjir! u glied, sparar u bombi.

il-f'lin f'lsibt: V ,...,..m ,..i<;...,..,...,;,....,. u,;;..;..,.......,. +""'~+ "'1>'.11"" Lh ... a...im"l"" 1; "~ill ~liQIIUIII:ll ""''1.<'-'IU<I 'V~L Qlll .1!4 o-u .. o;;U o" II

nghajru "Annimal!" Iii xi fladd goff... meta 1-annimaii stess spiss igibu ruhhom ta' nies iktar

minna! Vi~

Working Group Klabb Hutlaf

Victor Falzon Editur

Jason Aloisio, Isabella Borg, Robert Borg, Audrey Chetcuti, Norman Chetcuti, Desiree Falzon (ko-ordinatur), Victor Falzon, Margaret Muscat.

1-~ Klabb fiuttal huwa Haqsima ta' Birdlife Ma~a gnall-membri ta' !ant

1-14-il sen a. 11-Kiabb jorganizza nargie! fil-kampanja, zja.ral l'riservi

~ naturali, lalididiel, video-shows u anke xognol ambjentali. 11-Kiabb jippublika n-newsletter-magaiin "11-Fluttafa" kull xahrejn gliall­membri, u jipproduci nendawts u logliob glial waqt 1-atlivitajiel. II-

' Klabb g!iandu wkoll 4 Gruppi Lokali lil-pajjiZ. Sf1ubija li Klabb l r!uitaf hija Lm1.50 fis-sena.

· · · h" "' 1 ·· ., bb • b' 1 · ' tt ·1 b "' Pubblikazzjoni Ia' BirdLi!e Malta lc-Cewcewwa IJa g,,as ur 11 J1 ,o 1-am 1en ta xa 1- 3 ' 1ar. POBox 498 Valletta CMR 01 Tel 230684/250229 Fax 225665 Tiekol dud li jku.n midfun fiHajn, u glialhe~k gnandha munqar Jvlaterjal mill-n:agazin 11-fi~Uala jista' jigi kkupjat dmen! li jissemma' s-sors u twil u rqiq. F1r-nserva ta' I-Gnad1ra sp1ss Jltfaccaw Cewcew u tlrllbagfJal kopJa tal-mateqall;l Klabb Fluttaf 11-lndlnzz t hawn luq. tajr ienor tax-xtut. L-ambjent t'hemm huwa perfett gnalihom. Stampat g!iand Poulton's Print Shop, Otiubru 1996

~· ' N 0~ 1:l (\:!

,s::

2

!l-Muffafa 16 <t Settembru - Ottubru 1996

l{mieni f'Settembru . .,.. ... nizlet Gallina tai-Baf'lar (Oystercatcher) tistrieh fir-riserva ta' 1-Gfladira. Skond i!-berdwocer ian ridt seba' gnajnejn biex taraha! F"Malta skarsa liafna din it-tajra.

-~-

... nii:el Russett . White Egret). kocc sigliat

fir-riserva u kiel xebglia u x'hin fettiliu Mank liallas ta' Hkla! F;;Maita dan _ enormi huwa rari ferm aktar mill­Gallina tai-Bahar.

.

0

~ v c

0

" u 0

Q

(l "'''

Settembru - Ottubru 1996 " IL-t'tuftafa 16

Mid~ dinja. • e ,., ,,Ji~Wt: .. + .. g , .. I M ~~-~~ ,,,,,,:S:'-i.ef'JiUI, •:'-· ,.·~,, , .. ) ,.il:rQ:,f;;_"· I i-Velieran tai~Marokk ( Geronticus eremita- Bald Ibis )huwa gflasfur rari iiafna. Fid-dinja baqa' biss 220 rninnhorn, u kollha jgliixu fil-punent tai-Marokk. F'Mejju li gnadda 21 minnhom instabu mejtin u i 7 onra naqsu. F'ternp ta' disat ijiern! L-esperti rna jistgnux jifhrnu biex mietu. Jekk hi xi rnarda li rna jafux biha, rna trid xejn biex dan !-gnasfur ·· jisparixxi f'sa!t minn wicc id-dinja.

;,..r :ffis<t ... ji;j'i¥:1 . . i U-qag1'1da b'haUssa! _,

o = Majjin • = Mejtin ? = Neqsin

···~···~~····~-~~·······~-~~······~•???xx••• •••••••••••~••••••••o•••••••••~•••••????XXXX ••••••••••••••••••••••••••••••••••••????XXXX •••••••••••••••••••••••••••~~~®••••••???X~X~ ••••G~~•=••=••e~~eeeee•~•@•••~~••••••???XX~X

.__. .... .__. .. _._.BnBRM&HMER.ama-..-.... -. .... ._.__._._..__._._..__._.._ .. _..~)

mmaw.

*#,#®~t\

' J :.-"··

-~-i:·

l'1t~~t~l

@Mt%1:] .. ,~ 5 fi~*~bit~~*~;~~ %

w ~~ fi M @ ~ tr:~r:~~~tJ.~~llllm?:

rt:·l~i,:~m

:i .,~,,vffl

w.~iiti~~j

lmla t-tisliba bll·kliem fil-lista, hu fotokopja u ibgflatha KOMPETIZZJONI IL-MUTIAFA 16, BIRDUFE ::; MALTA POBox498 VALLETTA CMR 01 gabel it-30 ta' Ottubru. U tista' tirbafl ktieb dwar in-natura. ;:::!:

AGRETI. ~ Norman Chetcuti (D AJKLA p:;~ (Puzzle Man) :~ ALBA TRU f?~ · o ARPA ~/ ·r::J A~TilN ·-

AVULTUN \ ! ~6 E BORKA ~ CIEFA -CIKONJA E CINJU 0 FJAMMINGU ~ GARNIJA :0 KANGU -§ KAPPUN ~ KUCCARDA >? KULUVERT o KWAKKA MARGUN PALETIA PALETIUNA PELLIKAN RUSSETI SARSELLA SEQER SERRA SILFJUN SPANJULETI SPARVIER /_. · SULA _ VELLERAN WIZLA

0 c ·0) 0 Q.

iftrumhjaw fuq~~· . liD

Zmien 11-flarifa huwa fost 1-aktar lnteressanti gtu::dl~berdwocing. Minbarra l~passa ta' 1iafna gflasafar li jgf'laddu mlnn fuqna fi trlqthom lejn !~Afrika, jaslu wkoll dawk li jqattgnu x-xitwa magfma (bfiall~ pitirrossl). Hekk ukoll luimlievez - gfialkemm fiafna minnhom jlbqgflu sejrln wara waqfa qaslra f'pajjlzna, onrajn Jibqgnu Malta sa Marzu.

il-familja ta' 1-imlievez fiha 64 speCi mxerrdin mad-dinja kollha. Generalment huma gnasafar imdaqqsin (daqs bejn Tai-Bejt u namiema) li jieklu insetti u dud. lflobbu wkoil ii-frott irqiq (berries) ii jikber fis-selvagg. F'Maltanarawsittspeci, litnejn minnhom humakomuni.

11-Malvlzz jidher komuni kultant ipassu wanda. F'dan ii:-i.mien jidher kullimkien, 1-aktar max-xfarijiet u fil-vv'idien. lt-tisfira tiegnu "tsip" tingnaraf u spiss tinstema' qabel jisbafl, anke bil-lej!, waqt li 1-gflasfur ikun qed ipassi fil-gflo!i. Kif tibda dieflla x-xitwa mbagnad, 1-iMiievez li jkunu gflazlu li jibqgflu hawn jingabru fil­widien u nnawi onrajn bis-sigar. F'Marzu jnalluna, u fi triqtt10m 1-Ewropa spiss jingflaqdu magnhom iMiievez olirajn !i jkunu gfladdew ix-xitwax'imkien ielior.

11-Malvizz Is wed ukoll jidher spiss, imma term inqas komuni mili-Malvizz. Dan ukoll huwa gnasfur tal-narifa u x-xitwa. Gflasfur mistfli li jnobb izomm f'xi wied folt fejn jistaflba u jittajjar fil-baxx. lmma tikxfu 1-gnajta tiegflu "Cukk, cukk!" ii tin stem a' mill-qalba ta' xi sigra. Jingnarat faCilment gflax iswed. Attenti li rna titfixkluhx mai-Meril !i fil-narifa u fix-xitwa jiskura u rna jkunx blu daqshekk sabin - ii-Merill gflandu titjira iktar immewga.

Fix-xitwa jidher ii-Ma!vizz li huwa ftit skars. Tagnrfu miil-gflajta "tswiip" u qisu Malvizz, imma ii:gliar.

Fix-xitwa wkoil jidhru 1-Malvizzun tai-Qtajja' u 1-Malvlzzun Prim - skarsi flafna imma jidhru kull sen a. Jibqa' 1-Malvizz tas-Sidra Bajda, li huwa rari. Xorta tajjeb li nqallbu ftit fil-gajd, gnax ma tista' tgflid!

nosservaw gnien - Sant'Anton u noqogiidu giiassa ghall-giiajat I i II fihom arbuxx:em zgflir flafna ls-sigra fost ol'lrajn, kalamita gliall-imlievez, specjaiment gflaii-Mahtizz lswed. U forsi i! peress II talilita ta' ambjenti jigbed flafna gf'!asafar, u mhux 1-lnqas

Ma\vizz_ Anmar

0 .$'"

Malvizz

t&iZ?'L-

- Turdus philomelos, Song Thrush Malvi:z:zun tai-Qtajja' - Turdus pilaris, Fieldfare Mavizz iswed - Turdus merula, Blackbird Malvizzun Prim - Turdus viscivorus, Mistle Thrush Malvizz Al'lmar- Turdus iliacus, Redwing Malvlzz tas-Sidra Bajda - Turdus torquatus, Ring

------

U tista' huwa II tipprova tagflmel dinja anjar glial dawk li baqa' najjin.

L-ewwelnett wiegned lilek innlfsek li tibqa' ambjentalista soda u flajtek kol!ha.

U sadattant, glial kuli gi'lasfur mejjet ii tara, iddanhal membru gdid fii-BirdLife!! tiegnek, u kompH bi shabek tai-klassL..

B'hekk tpatti bil-gid gnall-nsara li jagnmlu n­nies lill-gflasafar u lin-natura. Ejja, ipprova!

U tinsix tgnidilna kif tkun sejra! L-Editur

R

R I p

-.,J , .. ., , ~c f, ,

.. ~ .. """' -:-.. - 1 lu(lictll{£_.,. ... "' ... , 1n\HNql,,1:;;",.. .....

Editur 11-Muttafa Klabb Bird life POBox 498

CMR01

Editur, Kont bgliattli factsheet dwar kif bird table.

issa din gnamlitha u diga bdew nii:lln 1-gnasafar -s'lssa diga nizlu ftit Pltirrossi u 1iafna Gliasafar tai­Bejt.

Alina gfiandna ventliatur u 1-Gfiasafar tai-Bejt bejtu hemm. Glias1ur zgtlir II rna itir waqa' fll-bifl'la taglina u bhalissa qiegtled hemm. Ommu u mlssieru

jinzhJ ji:oqquh 1-iskalora li naglitihom jiena. Jien u l'lija Alexei mexxejna 1-purt!era tal-bitl'la u rnexxielna nigbdu ritratt m missieru jzoqqu.Hawnhekk qed nibgliatlek ritratt minnhom biex forsi tippubblikawh fll-gumal taglikom u taglina t-tfal "11-Muttafa".

Grazzi tlafna. Viva 1-BirdUfe!! Thomas Pace (Y2224)

Marsaxlokk Gnaziz Thomas,

Proslt, pro situ pros it! X'ma nippubblikawhx dak ir-ritratt tavoluz!

Thomas, ikolii ngflidlek li qed tkun verament membru perfett! Tagnmel ii-bird tables, tienu r-ritratti ta' 1-gnasafar, u nat ukollli tpingihom 1-gnasafar, gliax ttit taz-zmien ilu bgnattli xi naga gnali-Art Gallery. lbqa' sejjer he~k, xbin -

gnandha bzonn nafna ta' membri bhalek. Tat x'jonqsok tagflmel? Iii snabek taJ-klassi jidfllu

. l1uma fi Klabb l='luttaf. wiehed! Prosit

Gflal tagf1rif annimali jew pjanti Maltin, iktbu Iii Borg - • Klabb • BirdLife

• POBox498 • CMR Biex Robert iwigibkom direttament, rna' inkludu envelope tagflkom u

taglikom ta' 5c.

ll-Huttafa 16 {II Settembru ~ Ottubru 1996

Mark Camilleri (?)

Tajra Safra <marco 4 -Alexis Milne ( 1 0) Steven Sciduna ( 11)

Me rill -------··· ----- , ________ _

Settembru - 0-rtubru i996 • !L-Muttafa 16

Minbarra lekompetizzjoni tas~soltu, did~darba gnandkom

KOMPETIZZJONI 1 • Aqbdu kartonicina mhux izgnar minn xi 58x42cm ·Ill!

• Pingu xi naga dwar it-tema L-Ambjent Naturali Malti • Uzaw kuluri li tridu: feltpens, crayons, lapsijiet, water colours ecc "' Ahsbu fmessagg sabin u iktbuh (jew pittruh!) bnalatitlu tal-poster

II)

• Fuq wara tal-poster iktbu isimkom, l-indirizz ul-eta (importanti l-eta) • Irrumblawh u aghmlulu qafla!

!J\i

. • Wassluh il-hanut (mappa pag.ll) ta' mhux wara •

I Il-posters kollha ntellghuhom wiija (6-13 Novembru) fir-riserva ta' l-Gnadira. Imbaghad intellgnu · zewg rebbiena (wiehed mill-kategorija -lOyrs u ienor mill-kategorija lO+yrs- ghalhekk importanti li

rna tinsewx tiktbu l-eta taghkom). Ir-rebbieha nhabbruhom fil-Muttafa Novembru!Dicembru u nippremjawhom waqt il-party tal-Milied - dettalji aktar tard. Il-premjijiet, videos u kotba dwar in-natura! U ritratt tar-rebbiehafil-Muttafa ta' Jannar/Frar 1997!

I

KOMPETIZZJONI 2 "' Aqbdu karta u bajro ~~ Ahsbu x'kontu taghmlu Li Kieku KeUkom f'Idejkom 1-Ambje:nt Naturali ta' Malta! • Iktbu komponiment bl-idejat li jigukom 11 NizZlu isimkom, indirizz u eta • Itfghuha fenvelope u ibaghtuha lil Kompetizzjoni Essay Klabb Muttaf, BirdLife M~lta, POBox498 Valletta CMROl, mhux wara t-2 ta' Novembru 1996. Tistghu wkoll thalluha l-hanut (mappa pag.ll)

I It-tul tal-komponiment ikun 100-150 kelma ghal ta' taht 1-lOsnin, u 250-300 kelmajekk gt1alaqtu l-1 0 snin. Annan tellgnu zewg reb bieha, wiehed kategorij a, u isimhom i nhab bruh fil-Mu ttafa ta' N ovembru!Dicembru, flimlden maxi siltiet mill-kitbiet tagnhom. Imbaghad nippremjawhom (bhal tal-poster) waqt il-party tal-Milied. Il-premjijiet huma videos u kotba dwar in-natura. Xi ritratt fil­Muttafa ta' Jannar/Frar 1997 majonqosx lanqas!

Tafu r-riserva ta' 1-Giiadira kemm hija kalamita gna!l-gnasafar. lmma blex tibqa' hekk, trid nafna xognol ta' 1-idejn ... 11-gwardjan dejjem bla nifs! xi tgflldu li kelina mmorru nagntuh ...

~~lLr(~~QJo~~ Data: ls-Sibt 9 ta' Novembn.1 1996 Niltaqgflu: Fid-daflla tar-riserva Hin: 9am Gnodda specja!i: Boots ... u n

magnkom x'tieklu u x'tixorbu. L-attivita xi nofsinhar.

IMPORTANT!: Jekk na tigu, waflda (230684/250229 - 9am-2pm)biex inkunu nafu kemm

Cempiu mhux aktartard mis-7 ta' Novembru.

IL-Kuttafa 16 e Settembru - Ottubru 1996

asafar jl-is Qatt tajtu ka:t x 'gbasafar i:turu l-is kola tiegi:Jek? Qatt gietek il-kur:tita ssir taf x 'ghasafar jaraw shabek il-Huttaf fi skejjel o1Jrajn? Imsomma, alma ta' Klabb Huttaf nixtiequ nkunu nafu!! U biex nibdew I:Ja naqbdu max-xhur xitwin.

Xgbant:lek taghmel? Facli bafna! L Ghat Novernbru-Dicembrujannar ibda zomm rekord ta'l-gbasafar li tara (jew fl-iskola. Tista' tuza l-hin tal-brejk, jew kumbinazzjoni f:;arist nzit-tieqa u rajt gbadclej u gbaraftu (isma', toqghodx ti...c;kanta mit-tieqa waqt li l-lezzjoni gbaddejja .. l).

2. Importanti li :t:iomm rekord tad-data, x'gha~fur kien u kemm rajt minnhom (hawn

gbandek e:iern.pju). Tista'jekk i:tiid dettalji ta' x'kien qed jagbmell-gbasfur, il-bin, fejn kien ecc.

3. Imbagbad stenna l-harga tal-Huttafa ta' ]annar/Frar 1997, lifiha ssibfonnola apposta ghal dan il-progett, biex din tiebu kopja tagbha

tt tibgbathielna. t].···------ ~-· /~ ...-""

-~ > ,.;~·~1 _ .RobertBorg

,~~tfr~ ~ ~ ~

~h~ I Pu~

3/11/9' 4/n/16 s/11/~6 sju}t:t'

:!JuU ~t:k -rcJ--~ p~~ ~~ ---

Dawn huma 8 gllasafar li hemm cans sew li taraw looiskola, I specjalment jekk gllandkom xi gardina fil~bitl'la! U jekk gl'landkom birdtabletantahjar.

I

3

X ;·

iJ t~ c-.~Jr:~ ft tt3Jt ~~.X~ t\f~l~~i

kudh'ross!

Settembru - Ottubru 19.96 " IL-MuHafa 16

tal-bahar tai~Gzejjer Galapagos. F'din ii~flarga •..

n ... Pellikan Kannella li-Pellikan huwa fil-portijiet u max-xtuttal-

Gzejjer Galapagos. Dan 1-gnasfur rna jibzax mil!­bniedem, u spissjibni 1-bejta goffa tiegnu xi bini, !i fiha 2-3 bajdiet.

11-medda tal-gwienafl taqbez huwa 1-ikbar fost

mod stramb kif jimxi, jogndos u

. u fi!-fatt tal-Galapagos. II-

tidflaq. lmma dan bi!-mod ritmiku li bih il-pellikan gewwa, u bi ti iet distanza twila. il-pellikani jtiru 'il fuq minn wi66 1-

u meta flimkien jaqdfu u bi

li gnandu geddumu, li tipika pellikani, xi 10 litri ilma, u spiss timtela' gnasfur ikun qed jogfldos Vvarajbattal 1-ilma, u biss il-qabda!

David Aloisio

Pellikan Kannella Pelicanus occidentalis, Brown Pelican

"'·~-

0 "iii ·c; <( u ·s: (ll 0 i:ci

:§; c ·a.

1-·

11.-HuHafa 16 "' Setiembru - Ottubru 1996 ''•::::::ff1]::::;:;:;:;:,,

Leaders: lsabe!~Borg, Grace Camilleri, T~ Scicluna (K),,Silvio s6~1una (K). ·

- MSIDA/TA' XBIEX '- .· .a Leaders: M.fchelle Borg .E Etienne Grech, Marisa E NAXXAR ·. b Leaders: Jason,:AIO ::t:: J .

11 ustm ~ -

Ir-rebbieha ta' Kompetizzjoni 14 kienet Anita Muscat miz-Zejtun. Ir-rebbieha ta' Kompetizzjoni 15 kienet il-Muttafa Claire Gatt rnin-Naxxar.

Dawn il-membri rebfm ktieb dwar inmnatura

:~::::::::::::::::::·:-:·:···,•,·,··

r::,-2__ VALLETI A {' L·h·~-- ~· J ·~ \ ::~~ " . "-~-- ____ <;;,f

r---ll!ilillll-EIIiliiltlllllllllillilil!ll!!llla~.: .. ~ .. lliii!!A'I--!!il!l!llili- ~ll:ii!'l1lil8---~ ... ~--------:--_-----,,

: Dall:n,ai Ht:~Jllbt:,,JJ.fi t *~: ! ""~)Q:b~x#u~i{/, ! : ®U u' gtialik BEUJC SPE~J-ALI! : I 111 Specjali ghax dwar in-natura I I • Specjali ghax tal-metall I I .f • Specjali ghax unika, jigifieri rna jkunx hemm ohra bhalha I : . Sibhabibjewhabiba,hajjarhom jidhlufiKlabbMuttaf,imlad-dettalji taghhom : I hawn taht, imla tieghek ukoll, u 1-formola flimkien mal-Lm1.50 I I mizata. Kif jaslilna kollox I

I I

lndirizz

lsem u Kunjom _ :

4 lndirizz

·lsmek

Post Code

I I

___ I I I I I I

-------~----.. ·-·----------------·-·- I I -------- ,_.:.--------- ! 1

11 lbgflat kollox Iii Klabb Kuttaf Birdlife Malta POBox498 Valletta CMR01. Tibgnatx flus bil-posta -1-afljar cekk, Postal Order jew 30 bolla !al-56. 11 -IB'III!illl!lilllllllll!a!BimiBIIIi!l!llill!i!iii!!I!IIIII!II!'Jlmil!!lllli.i!UBm&!llli!mllll!lllltliiiii~Hilllmllllil!ll!iUII!!'Iill!!llimilliiil1!iBil!lll!li!'iiiiiDI!!I!miMm~~!lll!i!!ll!1illil!BRlllllfiii~ ... I!JIRiill.11lil!ltl:ill!a!!!!!RII~-

'\.

Settembru - Ottubru 1996 • IL-Kuttata 16 J~><<

Ballottra zghira! ilu kienet komda rna' ommha u hutha. lmma xi nadd qalb narbat u din il~povra tarblja spiccat omm, bia fmtha,

! bla bejta, bla ikel u bla kenn. B'xorti tajba qalbhanina sabet din l~orfni u gnaddietha iiii~intematlonal Animal Rescue (Malta). Allna ta' Klabb ftuttaf nawguraw li xi darba din il-ballottra terga' ssib postha fin-natura Maitija!

X'inhi Dinja Wanda?

al ta'

1-

----~---~-~----~Newsletter labb Hutt.a - B 1 e Ma 1 t cr--------~--------·---

:;;: ~ , ru 2

<0 o;·

f'