8/3/2019 Stinet e Nju Jorkut ne Tirane:Frimason Maksim Zotaj

1/4

"Kush sht burr nuk qan dhe kush sht burr krkon falje". Kt duket se ka msuar nrrugn e gjat t jets s tij Maksim Zotaj, ndrsa rrfen se ajo q e bn t ec n jet janmarrdhniet e ndrtuara me t tjert, por sidomos marrdhnia me vetveten dhe pranimi i saj,q e bn t krkoj ndryshimin n do moment. I till sht djaloshi q dikur mendonte t bhejpiktor, q m von shkruante poezi e tashm duket se dashurin e vrtet krahas gazetaris eshkrimit e ka gjetur edhe te shkrepja e blicit fotografik. "Dashuri" q vjen ta ndaj me njerzit e tijn Shqipri, pas dy "rrfimeve"-ekspozita n SHBA. Prezantim q e cilson si mbyllje t nj cikli,e q prbhet nga 81 fotografi q sjellin stint e Nju-Jorkut n Tiran. "Nju-Jork - Tiran Nju-Jork" titullohet ekspozita fotografike q do t elet sonte n Qendrn Ndrkombtare tKulturs

Prej vitesh jetoni n SHBA. Rrfimi i "udhtimit" tuaj prmes fotografive t ekspozits sht ai qju ktheu n Shqipri?

Ekspozita sht nj nga arsyet pse un erdha, por nuk sht arsyeja kryesore. Un i jamnnshtruar nj programi pr t sjell disa element t demokracis amerikane n Shqipri dhe sshpejti do t hap nj talk show, bised n studio n Radiotelevizionin Shqiptar. N SHBA kampunuar si gazetar i pavarur pr disa gazeta shqiptare, si sht gazeta Dielli, Iliria dhe njrevist shkencore, si dhe kam botuar disa shkrime pr historin e lasht t popullit shqiptar. Kambotuar edhe disa libra, duke filluar me Lartsi e trishtueshme, nj cikl me poezi t miat dhe

prkthime t poezis amerikane t shekullit XX. Por n rastin e ekspozits ishte dika e veant;kisha shum dshir, sepse kam hapur dy ekspozita shum t suksesshme n lidhje mefotografin n Nju-Jork. Jam marr shum, sidomos me fotografin artistike, dhe duke qen sekam pasur rastin t punoj me disa nga fotograft m t mdhenj t bots e kam punuar n studiogjigante t fotografis, eksperiencn e atyshme do t doja ta sillja ktu, pr t krijuar nj konceptm t drejt pr fotografin. Fotografia nuk sht thjesht fotografi e gazetaris si themi ne, apofotografi me karakter historik, por dhe artistike. Dhe tendenca ime sht se e bukura ndodhet nfotografi dhe edhe thellsia e mendimit, edhe thellsia e figurs japin nj gjendje emocionale tveant. Duke hapur nj ekspozit ktu n Tiran, jo vetm q sjell nj pjes t kultursamerikane mbi fotografin, por tingllon edhe si ur lidhse. Ne nuk shkojm vetm pr nj copbuk n vendet e bots, por edhe sjellim vlerat pozitive atje e studiojm q ta ngrem veten tonn ato nivele q na takon.

Folt n prgjithsi pr fotografin. far prmban konkretisht kjo ekspozit?

Ekspozita sht konceptuar me 81 fotografi. Jam nj ik supersticioz dhe numrat flasin pr mua.Kshtu nuk e lash ekspozitn me 80 fotografi, por e vura njshin pr t formuar numrin 9. Dhenumri nnt n numerologji do t thot mbyllja e nj cikli. Nga ana tjetr, vet ekspozita shtkonceptuar si katr stint n Nju-Jork. sht gjith dinamika dhe larmia e nj njeriu q jeton nNju-Jork.

Plus aktivitetet me komunitetin shqiptar, portrete, element q i sheh prdit npr rrugt e Nju-Jorkut, ndryshe nga vendet e tjera. Si pjestar i komunitetit shqiptar t Ameriks dhe aktivist ishtjes shqiptare kam fotografuar edhe aktivitetet e komunitetit shqiptar pr evidentimin eshtjes s Kosovs dhe shqiptarve n prgjithsi. Ne e dim q kemi qen t izoluar dhe bota

jasht nuk e kishte iden m t vogl se kush ishim ne si popull, psikologjin ton, nivelin ton

ekonomik, kulturor. Kshtu q ishte nj rast i mir t merrja pjes n kto aktivitete dhe ti tregojapopullit amerikan nprmjet aktivitetit tim gazetaresk, komunikimit me shtpin e bardh,departamentin e shtetit dhe sidomos Kongresin amerikan (se kam punuar me shumkongresmen amerikan pr shtjen shqiptare), se nuk jemi popull i vogl dhe i ln pas dore,por popull vital q kemi qen dikur qendra e civilizimit botror. Kto gjra jan pasqyruar dhe nfotografit e mia. Nj pjes e atyre lvizjeve npr rrug me flamur shqiptar etj., jan shum mirt ekspozuara. Plus ksaj, aty ka element shum personal; si emigrant ndeshesh do dit mevetmin, sepse shkon n nj bot tjetr ku as gjuhn nuk e flet mir, ku kultura jote bie ndesh mekulturn e perndimit T gjitha kto prbjn nj lloj knge q shpreh respektin pr farmsova un n Amerik pr 13 vjet dhe nj lloj mirnjohjeje pr at shtet t madh q sot sht

8/3/2019 Stinet e Nju Jorkut ne Tirane:Frimason Maksim Zotaj

2/4

partneri yn m i rndsishm n aspektin e politiks s brendshme dhe t jashtme.

Folt pr "shkrepjet tuaja fotografike" gjat 13 viteve t fundit. N fakt, far "marrdhnieje" kenipasur me kt art edhe para se t shkonit n SHBA?

Kur kam qen i vogl mendoja se do t bhesha piktor dhe deri n klasn e tet kam vizatuarshum mir, por pr nj arsye apo nj tjetr e lash. Si duket nuk isha piktor i mir. Por si duketbrthama, esenca e dashuris pr figurn m shoqroi gjith jetn. Isha shum i vmendshmndaj pikturave dhe piktorve t mdhenj. I lexoja me ndje, kam pasur shum piktor dheskulptor q ishin miqt e mi personal. Kshtu, gjithmon kam qen i lidhur me kt lloj ndjenjepr ann vizuale, pr pikturn, sidomos si gjini artistike. Kur erdha n televizion dhe fillova punn maj t 90-s, u ndesha prsri me gjuhn e figurs. Kam br filma televiziv, kam brdokumentar, plus dhe talk show dhe gjithmon kur shkoja n fund, n pikn e montazhit ishtegjuha e figurs ajo q fliste m shum; far duhej montuar a jo, ku ishte defekti gjat xhirimeve,etj. Kjo lloj fotografie ishte n lvizje. Por e vrteta ishte q kur shkova n Nju-Jork bleva njkamera fotografike si fotoreporter. Kshtu isha n kontakt dhe aty e ndjeva menjher sefotografia e zakonshme mund t kthehej mjaft mir n nj nivel t lart artistik, nse ti jeartistikisht i emocionuar, gj q e kam pasur q i vogl se kam shkruar poezi, tregime dhe meartin kam qen gjithnj n kontakt. Kshtu, pak nga pak, duke rn n kontakt me fotografprofesionist, fillimisht me Fadil Berishn e duke diskutuar pr fotografin pr nj koh t gjat,

duke e marr n analiz nga pikpamja teknike, e vura re q kisha gjith elementt brenda mejepr tu br nj fotograf profesionist. Ishte dhe nj rastsi q nj shoqja jon, Nensi, kishte burrinfotograf dhe ai kishte nj nga studiot m t mdha t fotografis n Nju-Jork. Ajo i tha t shoqit seMaksi bn dhe fotografi e nuk i shpjegoi se bja fotografi si reporter gazete, por i tha se ishafotograf. M ftoi pastaj n studion e tij dhe ishte shum i knaqur nga fotografit e mia. Q nfillim m la elsat e studios. Ishte nj pun shum e bukur, jasht mase sfilitse, por ngaq mtrhiqte nuk e lash

Prve fotografis, ju keni investuar edhe n prhapjen e librit shqip n Nju-Jork

sht e vrtet. Kam br dy rrug n Amerik. E para n dhjetor t 93-t dhe u ktheva n marst 94-s. Pr tre muaj bra tre filma dokumentar si gazetar i Televizionit Shqiptar, kryesisht tlidhur me shtjen e Kosovs, ku mbulova ann e shtypit, ku kam pasur rastin t intervistoj emra

t njohur t politiks amerikane dhe botrore. Krahas aktiviteteve pr t njohur dhe afirmuarvlerat kulturore dhe historike shqiptare, n librarin e Nju-Jorkut, ku merrja shum libra, vrejta seaty nuk kishte libra shqip. Q ather m'u ngul si gozhd n kok pse t mos bjm dhe ne njveprim t till. U mora me kt shtje dhe krijuam pr her t par seksionin e librave shqip nkt librari t madhe. Mendova se ky sht nj hap i madh pr afirmimin e vlerave tona nprgjithsi.

T kthehemi te fotografia. Si nj fotograf tashm n kontakt me fotografin "perndimore", si eshihni n raport me t fotografin n Shqipri?

Dallimi sht i dukshm. N nivelin e fotografis vrej shum ndryshime. Mund t them se kamsens t zhvilluar fotografi, gjat viteve q kam punuar si gazetar kam punuar edhe si fotograf dheduke krahasuar fotografin shqiptare ktu me fotografin botrore ka shum diferenca por edhe

shum pika t prbashkta. Pr shembull, mund t them me knaqsi se fotograft shqiptarjan t mrekullueshm, por problemi qndron n filozofin e fotografis, n mnyrn si e trajtonfotografin bota jasht dhe n mnyrn se si e trajtojm ne. Nga kjo pikpamje, shkolla shqiptaree fotografis ka nevoj pr ndryshime t mdha n raport me shkolln moderne q sht pothuajnj gjuh e prgjithshme botrore. Thelbi i ndryshimit n fakt sht se shkolla amerikane efotografis, ndryshon n sens me shkolln evropiane t fotografis. Shqiptart besoj jan nninfluencn e shkolls evropiane t fotografis, se jan pjes e Evrops. Me gjith kt mendoj sen Shqipri ka shum fotograf t mrekullueshm, q e trajtojn dhe e kuptojn shum mirfotografin, lojn midis drits dhe hijes. Pr m tepr, ne kemi nj tradit t mrekullueshme,sidomos n tokn e premtuar ku jan disa shqiptar fotograf t mdhenj. Mjafton t prmendim

8/3/2019 Stinet e Nju Jorkut ne Tirane:Frimason Maksim Zotaj

3/4

Gjon Milin, fotografin m t madh t shek XX. Shpikja e Milit, blici fotografik sht shpikja e dytm e madhe n fushn e fotografis pas shpikjes q bn vllezrit Lumier, baballart efotografis. Ve Gjon Milit kemi Dhimitr Mborjen, fotograf q mori pjes n Luftn e DytBotrore, n vijn e par t frontit. Arkivi m i pasur i shtetit prgjat Lufts s II Botrore sht iDhimitr Mborjes, tashm pasuri kombtare amerikane. Kemi edhe Xhorxh Demin (mbiemri i tijorigjinal shqiptar), q ka emigruar n Greqi me familjen e tij n fund t shekullit t kaluar dhe kalindur n Uashington DC. Ai sht fotografi personal i dhjet presidentve t fundit amerikan,Ajzenahuer dhe Xhorxh Bushit (I vjetri). Ai ka nj libr Un dhe presidentt e Ameriks mefotografi plus edhe 16 intervista pr fotografin dhe origjinn e tij shqiptare dhn Nju-JorkTimes, ku ishte personi prgjegjs pr fotografin i gazets dhe revists (Nju-Jork Times), derisavdiq n 1993. Kta jan kolos t fotografis botrore dhe jan t gjith shqiptar. sht njkoincidenc pr at q un pretendoj se shqiptart jan t gjith fotograf t mdhenj dhe e kantreguar. Diskordancat q krijohen mes fotografis n Shqipri dhe fotografis botrore nuk janpr faj t tyre, por pr faj t shkolls s fotografis shqiptare q duhet t reformohet dhe tingranohet me zhvillimet dhe standardet e fotografis botrore. Pr sa i prket lojs s drits dhehijes, fotograft shqiptar jan po aq gjenial sa dhe ata t bots. Ndoshta kan nevoj pr mshum reklam, pr m shum publicitet brenda dhe jasht vendit. E konsideroj veten pak mefat, jo thjesht se isha fotograf i mir. Ca her fati t on n pozicione t uditshme. Un flas mepasion tani pr fotografin botrore dhe at personale dhe akoma jam n gjendje ti bj pyetjevetes: Mir mo, po mu desh mua fotografia, se un jam gazetar, shkrimtar, mirpo aty ku kapet

njeriu duhet t tregoj se sht m i miri. sht nj ambicie dhe ka t bj ndoshta me krenarintime dhe krenarin ton kombtare q vrtet sht pr tu admiruar dhe e veant n bot.

Bisedoi: B.Goce

Maksim Zotaj e ka konsideruar shtje fati, q ai n karriern e tij ka n biografin e puns s tijbashkpunimin me rangje t fotografis botrore si; Paul Aresu, Fadil Berisha, etj. Gjat viteve siprofesionist ka publikuar foto dhe qysh nga viti 98 sht antar i Shoqats Botrore tFotografve t Pavarur. Ka hapur dy ekspozita Personale me punime fotografike, si: 101Photographs n Bronx House Jewish Commnity Center dhe A Love Song to New York nPedigru Gallery, Manhattan n nj zon ku lokalizohen studiot fotografike m me emr nbiznesin e sotm. Ekspozitat jan pritur mjaft mir nga publiku dhe vlersuar mjaft mir prteknikn profesionale aplikuese. Maksim Zotaj prpara se t shkonte n Amerik, ishte i

punsuar n T.V.SH. nga Departamenti i filmave Televizive qysh nga 91. N kt Departament,punoi deri nga mesi i vitit 1993, kontribuoi n filma t till televiziv si; Inxhinieri i Miniers,Prindr t Vegjl, Un e dua Ern dhe n fund si, as/regjizor n filmin Ktu bn Ftoht.Nga mesi i 93-shit ai kalon n Dep. Soc/Ekonomik dhe si gazetar, drejton biseda n studio, TalkShos, gjithashtu bhet skenarist dhe realizues i nj numri krejt t konsiderueshm kronikaveinformative 20-25 minutshe, prfshir ktu edhe katr prej tyre t realizuar n SH.B.A. Gjatperiudhs s viteve 93- 96, transmetuar nga sistemi satelitore shqiptar i asaj kohe. MaksimZotaj, prilli i 95 e gjen pr t dytn her n SH.B.A , ku krahas projektit t tij n progres prrealizimin e nj cikli prej dhjet dokumentarsh televiziv fokusuar tashm n problemet ekomunitetit shqiptar q jeton atje. Tema kryesore e ktyre programeve mbetet po ajo; prpjekjetdhe vshtirsit e komunitetit Shqiptaro-Amerikan n integrimin e jets amerikane q n tnjjtn koh prfaqson modelin e demokracis m t zhvilluar pr kohn. Krahas ktyre faktevetashm t njohura nga publiku i gjer, ai pandrprer vazhdon t shkruaj. Boton artikuj

problematik, prfshir edhe studime n fushn e origjins s shqiptarve si pjes esenciale ecivilizimit perndimor, monografi e shkurtr mbi jetn dhe fotografin e Gjon Milit, shqiptari gjenialq shpiku blicin elektronik, q mbas vllezrve Lumier, kjo shpikje konsiderohet si hapi i dytgjigant q e ngriti fotografin n nivelin q ne e gzojm ne sot .

Maksim Zotaj boton gjithashtu poezi dhe proz n periodik t ndryshm qysh nga viti 78. Nvitin 2000 del me vllimin e tij t par Largsi e Trishtueshme libr ky ku n tre pjes prfshihenmbi 50 poezi origjinale, 50 poezi t zgjedhura nga letrsia amerikane e shek. XX, dhe 27 fotografinga puna e tij si fotograf. Ka nj tjetr libr poetik t gatshm pr botim me titull Rruga e gjat edhimbjes!

8/3/2019 Stinet e Nju Jorkut ne Tirane:Frimason Maksim Zotaj

4/4

Zotaj shkruan dhe boton tregime dhe studime mbi origjinn e shqiptarve dhe ka botuar tashmdy prej tyre Orakulli i Dodons Origjina dhe Simbolet e Fshehta t Flamurit Shqiptar. Po punongjithashtu mbi nj monografi tjetr t shkurtr me karakter historik t quajtur Komploti i MadhKundra Shqiptarve dhe q shpreson m von ta botoj n nj prmbledhje t veant studimeshhistorike pr Shqiprin, etj.