B A K T E P P E T

Vår 2017Bygdeguten Pål Christian Eggen er på heimebane i Kan nokon gripe inn basert på

Stein Torleif Bjellas musikalske skildringar frå livet i utkant-Noreg.

R E P E R T O A R M A G A S I N

Goksøyr & Martens

Tar kvardagens drama til Hovudscenen

med 11 ÅR.

Stjerneregissør

Robert Wilson er tilbake i Noreg og set sin signatur på Edda.

|| VÅR 2017 ||2

DET ER ALESBASERT PÅ Jon Fosses romanDRAMATISERT AV Maria Sand NOREGSPREMIERE 28. januar på Scene 3. (Urpremiere i Italia 9. september 2016.)Jon Fosses kritikarroste meisterverk dramatisert for scenen. Det er Ales er ei lita, men stor forteljing om det å gjennomleve gode og vonde minne etter å ha mista nokon ein er glad i.

RØFFAV Samuel BeckettOMSETJING: Bjørn EndresonPREMIERE 21. januar på Scene 2Poetisk, humoristisk og djupt tragisk om livet. Bjørn Sundquist går med respekt og kjærleik nobelprisvinnaren Beckett etter i saumane. Si tredje Beckett-oppsetjing karakteriserer han som svart humor over ein avgrunn.

JAKOB OG NEIKOB AV Kari StaiDRAMATISERT AV Paul-Ottar HagaURPREMIERE 13. januar på Scene 3Jakob seier alltid ja til alt, Neikob seier alltid nei. Men tjuven bryr seg ikkje om kva nokon av dei meiner. Ei framsyning om å setje grenser, men likevel vere ein god venn. Og Kari Stais fargeglade og karakteristiske strek er også med. For barn frå 3 år.

KAN NOKON GRIPE INNBASERT PÅ songar av Stein Torleif BjellaMANUS: Lasse KolsrudURPREMIERE 14. januar på HovudscenenStein Torleif Bjellas kvardagspoetiske låtar er som små noveller med karakterar dei fleste både kan kjenne igjen og kjenne seg igjen i. I Kan nokon gripe inn blir personane og historiene levande, med fullt band og Bjellas låtar i ryggen.

OVERFØRINGURPREMIERE 22. februar på Scene 2MANUS: Tyra TønnesenKorleis har psykoterapien påverka oss dei siste femti åra? Eit forskingsprosjekt, der 13 erfarne psykologar deler raust frå sin lange praksis, er utgangspunktet for denne teaterframsyninga; med seks meritterte skodespelarar i rollene som aldrande psykologar som reflekterer over både liv og yrke.

EDDAI EIN VERSJON AV Jon FosseURPREMIERE 4. mars på HovudscenenDen verdskjende amerikanske regissøren Robert Wilson har fått i oppdrag å setje sin karakteristiske signatur på den norrøne mytologien. Det blir eit visuelt og sterkt møte med fortidas menneskelike gudar, som vi er i ferd med å gløyme, men som enno snakkar fornuft.  

ÅSTADDIKTINGAV Eirik FauskeURPREMIERE 25. februar på Scene 3Augeblikket livet tar ei heilt anna retning. I ein vinterskog fyk åttiseks hjarte gjennom lufta før det smeller. Kva gjer dei? Kva tenkjer dei? Ei dramatisk hending opnar for tankar rundt dei store spørsmåla, og viser kor skjørt livet kan vere.

EG HATAR PERSISKE TEPPE!AV Sara KhoramiURPREMIERE 5. april på Scene 3Sara Khorami er ifrå Bærum, men har fleire kulturar og personlegdomar i kroppen. Vi møter mellom andre Michael Jackson, som ho eingong trudde ho var. Ein som var både svart og kvit og song og dansa som ein gud.

PREMIERAR:

3|| VÅR 2017 ||

HAUGTUSSAAV Arne GarborgMANUS: Ane Dahl TorpMUSIKK: Sjur MiljeteigFRÅ 3. mars på Scene 3Ei forteljing om lengt, ung kjærleik og svik. Ane Dahl Torp og ektemannen Sjur Miljeteig har laga rocka og musikalsk forteljeteater som på fjerde året tar oss med inn i verda til den mystiske og synske Veslemøy.

DRAKE-ZOOAV Dieserud/LindgrenURPREMIERE 6. april på Scene 2Dieserud/Lindgren har tidlegare hatt suksess med babyteater, og inviterer no dei frå 0 til 3 til å bli nærare kjende med drakar. Dei tre drakane bur i ein sanseleg jungel med planter, røyk og merkelege lydar.

PÅFUGLEN – EIN URETTFERDIG MUSIKALAV Tyra Tønnessen og Jovan Pavlovic OMSETJING: Runar Gudnason, Tyra Tønnessen og Ola E. BøSISTE FRAMSYNING 15. januar på HovudscenenEi fargerik, humoristisk og musikalsk fengande familieframsyning om kor vanskeleg det kan vere å tole kvarandre og å leve saman. Vi følgjer ei fattig påfuglmamma og som reiser frå ungane sine for å tigge pengar i Hundeland.

INKOGNITOAV Nick PayneOMSETJING: Gunstein BakkeFRÅ 5. januar på Scene 3Kan hjernen fortelje oss kven vi er? Tre samanfletta historier undersøker tema som identitet og minne – eller kva det vil seie å vere menneske.

SOM LAUVET I VALLOMBROSAAV Lars NorénOMSETJING: Marit TusvikPREMIERE 25. mars på Scene 2Komisk om det tragiske ved å leve. Norén er ein meister i å skildre den dysfunksjonelle familien. Her observerer han samtida med humorisktisk svartsyn på ein familie i fire generasjonar som møtest i eit sommarhus ved havet og slepper frustrasjonane laus.

I REPERTOAR:

11 ÅRAV Goksøyr/MartensURPREMIERE 23. mai på HovudscenenEi historie om kjærleik, einsemd og fråskriving av ansvar. Publikum sit på stillas rundt scenen, får på seg øyretelefonar og blir vitne til eit møte mellom ein lærar, rektor og foreldra til ei jente som er utsett for ei skjebnesvanger hending.

SONGFUGLENAV Jan Roar LeikvollDRAMATISERT AV: Demian VitanzaMUSIKK: Sandra KolstadFRÅ 3. januar på Scene 2Jakoba er ikkje som andre barn; han er forkledd som gut. I denne verda er mennene drivne bort for fleire generasjonar sidan, og er no i ein slags konstant geriljakrig med kvinnefellesskapet.

SJU DAGAR I AUGUSTAV Brit BildøenURPREMIERE 1. april på Scene 2Korleis leve vidare etter å ha mista sitt einaste barn 22. juli? Korleis forheld dei næraste seg til den som har mista? I løpet av ei veke opplever ekteparet Sofie og Otto fleire små ulykker. Held alt på å falle frå kvarandre, eller er det ei større livskatastrofe som ikkje er skikkeleg gjennomlevd?

ETTERLYST: JESUSAV Bjørn EidsvågI SAMARBEID MED Bjørn EidsvågFRÅ 21. januar på HovudscenenSaman med Svein Tindberg og det faste bandet sitt prøver Bjørn Eidsvåg å finne ut om vi treng ein Jesus i dag. I så fall: Kva for ein Jesus? Og kven er eigentleg den Jesusen vi held oss med? Ein Jesus for vår tid blir etterlyst!

ROMEO OG JULIEAV William ShakespeareOMSETJING: Edvard HoemFRÅ 14. mars på Scene 2Romeo og Julie handlar kort og godt om kjærleiken som overvinn alt. Også døden. Maren Bjørseth var nominert til Heddaprisen for sin friske og ungdommelege regi, som er krydra med sofistikert housemusikk, discolys og konfetti.

|| VÅR 2017 ||4

DET MERKELEGE SOM HENDE MED HUNDEN DEN NATTAAV Mark HaddonDRAMATISERT AV Simon StephensOMSETJING: Jon FosseFRÅ 10. januar på Scene 3Når Christopher bestemmer seg for å etterforske drapet på hunden til naboen, kjem han på sporet av sanninga om sin eigen familie. Ei gripande forteljing om å tore møte livets utfordringar, korleis handlingane våre får konsekvensar for andre - og om å vere annleis og eksepsjonelt god med tal.

SVIKNE DAGARAV Elena FerranteOMSETJING: Kristin SørsdalFRÅ 3. januar på Scene 3Om moderskap, ekteskap, svik og åleineliv. Napoli-trilogien av pseudonymet Elena Ferrante har gjort furore i det lesande Noreg, både hos kritikarar og bokelskarar. Dette er ein av dei tidlegare romanene til den hylla forfattaren.

SIGDAV Ruth LillegravenFRÅ 17. januar på Scene 3Ei dikt-forteljing. Om eit enkelt – men samstundes storslått – liv, om dei universa bøkene kan opne, og korleis ein mann som er bunden til senga, kan ta del i oppdagingar i land langt borte.

ABRAHAMS BARNAV OG MED Svein TindbergFRÅ 13. januar på Scene 2Svein Tindberg ser nærare på dei verdiane og førestillingane som er felles for alle truande i dei tre store verdsreligionane. Over 100.000 har alt sett framsyninga, og folk strøymer framleis til for å oppleve at når alt kjem til alt er vi alle ganske like, også når det kjem til trua vår.

REPERTOARMAGASIN

VÅR 2017ANSVARLEG UTGJEVAR

DET NORSKE TEATRET, ERIK ULFSBY

REDAKTØR IDA MICHAELSEN

I REDAKSJONEN ÅSNE DAHL TORP, ERLEND

TÅRNESVIK DREIÅS

REDAKSJONSADRESSE DET NORSKE TEATRET, KRISTIAN

IVS GATE 8, 0164 OSLO

PRODUKSJON 07 MEDIA OPPLAG 20 000 FRAMSIDEFOTO

SIREN HØYLAND SÆTER

SPONSORAR

BILLETTBESTILLING DETNORSKETEATRET.NO ELLER TLF. 22 42 43 44

OPNINGSTIDER BILLETT-TELEFON:

MÅNDAG: 10.00 – 17.00 TYS.-FRE.: 10.00 – 19.00 LAURDAG: 11.00 – 17.00

SØNDAG: 2 TIMAR FØR FØRSTE FRAMSYNING

OPNINGSTIDER BILLETTLUKA: MÅN. – LAUR: KL. 11.00 SØNDAG: 2 TIMAR FØR FØRSTE FRAMSYNING

GI EI TEATERGÅVE KJØP GÅVEKORT PÅ DETNORSKE-TEATRET.NO ELLER I BILLETTLUKA.

FÅ TEATERINFO MELD DEG PÅ NYHEITSBREVET VÅRT! DETNORSKETEATRET.NO

PARKERING SENTRUM P-HUS, INNKØYRING

VED MUNCHS GATE OG HAMMERSBORGTUNNELLEN

(RING 1).

PARKERING FOR FUNKSJONSHEMMA

VIS-À-VIS NASJONALGALLERIET I UNIVERSITETSGATA.

FØLG OSS

FACEBOOK.COM/ DETNORSKETEATRET

TWITTER: @DETNORSKETEATRE INSTAGRAM: DETNORSKETEATRET

SCAN QR-KODEN FOR MEIR INFORMASJON

OG BILLETTBESTILLING

B A K T E P P E T

I REPERTOAR: LESINGAR:

GJESTESPEL:

KALVØAV OG MED Are KalvøFRÅ 27. januar på Scene 2Kva nyttar du timane i livet ditt til? Are Kalvø har saumfare tala i Statistisk Sentralbyrås Tidsbruksundersøking for 2012, og funne fram til dei raraste ting vi bruker utruleg mykje tid på. Burde vi nytta tida vår annleis?

DUS – DEN UNGE SCENENNasjonal festival11. – 13. maiEit landsdekkjande ungdomsteaterprosjekt med nye scenetekstar skrivne for ungdom, framførte av ungdom.

Før framsyning i BikubenVi byr på eit breitt sideprogram for deg som er interessert i bakgrunnsstoff og utdjuping av repertoaret. Som oftast er arrangementa knytte til kveldens framsyning, og det kan vere introduk-sjonar, samtalar eller aktuelle debattar. Gratis inngang! Du finn programmet på detnorsketeatret.no

Lunsj&Lyrikk er eit populært, litterært pustehol og har blitt ein fast møte-stad for mange. Her blir det servert smørbrød, kaffi og heimebakte kaker frå kl. 11.00 kvar vekedag. Lyrikken blir servert kl. 12.00. Her stiller kunstnarar frå teateret med korte opplesings-program. Gratis inngang! Du finn programmet på detnorsketeatret.no

Kvar fredag frå 13. januar i BikubenFredagar kl. 22.30 inviterer vi til kveldsshow og bar-miljø i Bikuben. Du kan få servert ein konsert, eit gjes-tespel, open mikrofon, eller musikalsk nachspiel med ensemblet frå ein av framsyningane våre – eller noko heilt anna! Cc: 100,- Du finn programmet på detnorsketeatret.no

BIKUBEBARNOgså denne sesongen vil vi tilby verkstader og eigne teateraktivitetar for barn. Følg med på detnorsketeatret.no

TEATERPODDENKvar veke leverer vi ny innsikt, uhøgti-delege samtalar med folk som jobbar på huset eller reportasjar frå innsida av teateret. Abonnér på teaterpodden her:

Det Norske Teatret/Teaterpodden

5|| VÅR 2017 ||

DET NORSKE OG DET INTERNASJONALEDET NORSKE TEATRET har dei siste åra brukt avgjerande ressursar på å redefinere «det nor-ske». Det har vore naudsynt. Slik kan vi ta namnet vårt på alvor i ei ny tid. Det skal forplik-te å heite Det Norske Teatret. Vi er glade og stolte over at Norsk Publikumsutvikling i fjor kåra oss til vinnar av publikumsutviklingsprisen, i skarp konkurranse med andre dyktige aktørar i kulturfeltet. Og i grunngjevinga vart det særleg lagt vekt på at teateret tar konse-kvensane av samtidas demografiske kompleksitet, og at Det Norske Teatret redefinerer seg som eit moderne storbyteater i prosessen. Slikt er kjekt å høyre.

VI HAR SATSA på å vere synlege nasjonalt og lokalt. Teaterutdanninga vår, Det Multinor-ske, er halvvegs i det andre kullet, og vi samarbeider med BUL og Noregs Ungdomslag om barne- og ungdomstilbodet Den Mangfaldige scenen. Vi er òg stolte over at vi på 13. året er administrativt vertskap for ungdomsteaterprosjektet Den Unge Scenen (DUS) der bortimot 80 teatergrupper over heile landet får bryne seg på spesialskrivne stykke av profesjonelle forfattarar. I mai inviterer vi på ny til nasjonal festival der 12 produksjonar av desse teksta-ne blir vist.

VI LEVER I EI VERD som blir mindre og mindre, det gir oss både utfordringar og moglegheiter. Dei neste åra vil Det Norske Teatret i større grad enn tidlegare vende seg ut over landegren-sene. Mange av framsyningane våre er etterspurde internasjonalt, og vi vil strekke oss langt for å kunne vise fram noko av det beste i norsk scenekunst på den internasjonale scenen. Eirik Stubøs versjon av Sorga kler Elektra vart vist under Bergman-festivalen i Stockholm sist haust, og skal no i april vidare til MITEK-festivalen i Budapest. Vårens storsatsing Edda, i regi av Robert Wilson, skal til Århus og Reykjavik, og suksessen frå nokre år tilbake, Shock-headed Peter, står framleis på speleplanen til Staatstheater Hannover i vår regi.

VÅRT SVAR på den meiningslause terroren vi har opplevd også her i Europa må vere å styrke det internasjonale samarbeidet. Gjennom teaternettverket ETC (European Theatre Convention) vil vi dei neste to åra delta i to store samarbeidsprosjekt med sentrale euro-peiske teater. Det eine tar opp ein av vår tids store trugslar; radikaliseringa blant ungdom. Det andre handlar om bruken av ny teknologi i teateret, både på og utanfor scenen. Begge desse samarbeida er omfattande, og vil prege teateret dei neste åra.

VI HAR LAGT BAK OSS EIT ÅR med ei imponerande rad med urpremierar. Det har vore fint å sjå at dette ikkje har skremt publikum. Snarare tvert imot. Vi har aldri hatt større inntek-ter enn i 2016. Publikummet vårt set heldigvis pris på nye perspektiv, nye stemmer og nye innfallsvinklar. Denne bevisste innrettinga mot ei ny verkelegheit og nye stemmer held

fram i vårsesongen 2017. Vi byr på 12 nye premi-erar. Heile 10 av dei er urpremierar. Det er med andre ord eit offensivt Det Norske Teatret som byr på ein ny spennande sesong.

Velkommen i teateret!

Erik Ulfsbyteatersjef

INNHALD6 MELANKOLI, MARIMBA,

BLEIER OG TESTOSTERON Pål Christian Eggen er på heimebane i Stein Torleif Bjellas bygdeunivers.

9 HALLVARD HOLMEN Aktuell som Hevnaren i Kan nokon gripe inn.

10 GRYTTEN OG BJELLA Frode Grytten og Stein Torleif Bjella i samtale om livet, musikk og teater.

12 KONTROLL OG KAOS Bli med Edda-regissør Robert Wilson på prøve.

15 FRODE WINTHER Aktuell som den norrøne guden Tor.

16 OVERNATURLEGE DRAUMAR Indiebandet CocoRosie om musikken til Edda.

18 GUDAR, JOTNAR OG EIT SKRAVLETE EKORN – Ein kort introduksjon til norrøn mytologi.

22 GJERTRUD JYNGE Trer inn i Robert Wilsons estetiske verd for andre gong.

24 EIT MØTE MED BECKETT PÅ CAFE LILLA Regissør Bjørn Endreson knytte nære band mellom Beckett og Det Norske Teatret.

26 KVARDAGSDRAMA Kunstnarduoen Goksøyr&Martens tar kvardagens drama til scenen.

29 JULIE MOE SANDØ Hugsar korleis det var å vere 11 år og ikkje alltid passe inn.

30 KVA YRKESVALET HAR HATT Å SEIE FOR LIVET Toralv Maurstad og Britt Langlie om eit langt liv på scenen.

34 BANEBRYTARAR I PSYKOTERAPIEN Ein forskingsrapport er bakgrunnen for stykket Overføring.

35 EIRIK FAUSKE Skriv teater med utgangspunkt i konkrete stader – åstader.

36 FABULERANDE FOR DEI MINSTE Kan det bli ei god forteljing med to karakterer som berre seier JA og NEI? Ja!

40 SORGARBEIDAREN Da Brit Bildøen ga ut Sju dagar i august, spurde mange om kvifor.

42 EI TID SOM IKKJE FINST Regissør Alan Lucien Øyen har vakse opp i teatret.

45 EIN NÅDELAUST ÆRLEG DRAMATIKAR Om Lars Noréns forhold til Det Norske Teatret.

|| VÅR 2017 ||6

I vår er Pål Christian Eggen aktuell som Optimisten i framsyninga Kan nokon gripe inn bygd over tekstar og musikk av Stein Torleif Bjella. Sjølv er Pål Christian ein jordnær type, med mange prosjekt også utanfor scenerommet.

KAN NOKON GRIPE INNBASERT PÅ Songar av Stein Torleif Bjella MANUS/REGISSØR Lasse Kolsrud URPREMIERE 14. januar på HovudscenenMED Hans Rønningen, Hallvard Holmen, Hil-degun Riise, Joachim Rafaelsen/Lasse Kolsrud, Kjersti Dalseide, Pål Christian EggenStein Torleif Bjellas kvardagspoetiske låtar er som små noveller med karakterar dei fleste både kan kjenne igjen og kjenne seg igjen i.

7|| VÅR 2017 ||

Om natta, altså, det er viktig å presisere. Pål Christian Eggen snakkar om grunnen til at han er litt sliten. Bleie-avvenning. Eldstemann på fire er midt i ein prosess som

held foreldra vakne, og etter ein lang prøve-dag på teatret begynner energien å nærme seg eit slags nullpunkt for skodespelaren – og tobarnsfaren. Pappapermisjonen med yngste-jenta er over, og skodespelaren frå Enebakk er i gang med prøver på ei framsyning som ikkje liknar på noko han har gjort før.

FRIE TYGLAR – I dag har eg spelt marimba. Det var utruleg kult! Eggen smiler. Det han og resten av ensemblet driv på med, er nybrottsarbeid. Dei skal skape ei teaterframsyning av Stein Torleif Bjellas tekstar og musikk, og har fått roller, eit stort live– band å samarbeide med, ein togstasjon som scenografi, men elles gan-ske frie tyglar. – Vi byggjer karakterane frå botnen av, og prøver å skape eit univers som speglar Bjellas musikk. Den er jo både moll-stemt og testosteronfylt, meiner Eggen. At handlinga skal gå føre seg på bygda og mykje knytast opp mot livet og relasjonane på ein liten stad, ligg alt i Bjellas tekstar. Berre ein halvtimes busstur utanfor Oslo ligg Enebakk. Ein kunne tenkt på det som ein forstad. Men det er bygda.

RÅNEGUTANE I ENEBAKKDa eg høyrde Stein Torleif Bjellas tekstar før-ste gongen, kjende eg meg veldig godt igjen. For eksempel låta «redningsmann», der han syng om jenta i klassa «som vart tidleg vak-

sen» og blei kjærast med ein av dei kule eldre gutane. At ho set seg inn i rånebilen med han fyren og viser fingeren til oss andre, det er som tatt ut av ungdomstida mi i Enebakk – så å seie ordrett!

– Kven var den unge enebakkingen Pål Christian?

– Hm. Eg var nok ein streiting. Eg drakk jo karsk og sånn på fest som alle andre, men eg hadde ikkje med meg kniv på skolen, for eksempel.

– Hadde dei andre det?– Somme, ja.

KLASSAS ENTERTEINARPål Christian var han fyren i klassa som tulla og showa og imiterte læraren. Heime hadde dei alltid spøkt med at «denna gutten burde blitt skuespiller». Men at han skulle gjere alvor av det, låg ikkje i korta. Og det skulle ta mange år og fleire omvegar før namnet Pål Christian Eggen stod på lista over fast tilsette ved Det Norske Teatret. Ettersom dette ikkje er ein biografi, men eit intervju med avgrensa plass, kan åra fram mot dagen han kan kalle seg skodespelar, oppsummerast slik:

Ti år gammal drar Pål Christian til Oslo med foreldra og får si første store og ugløy-mande musikal–oppleving med Les Misérables. Pål Christian jobbar som kinomaskinist på Flateby kino. Pål Christian begynner på Blindern, der han studerer sosialantropologi, men kjenner seg ganske lost. Han drøymer om å bli yrkesdykkar, og droppar eksamen for å dra til Egypt. Tilbake i Noreg kjem mor hans med eit avisutklipp der det står «Søk Bergen teaterskole». Han søker. Kjem inn. Blir eitt år på skolen før han blir nedlagd. Får

jobb i marknadsavdelinga på Bergen kino. Blir sivilarbeidar på Norsk filminstitutt. Tek mot til seg. Søker statens Teaterhøgskole. Kjem ikkje inn. Jobbar som vestibyle-vert på Nationaltheatret. Søker Teaterhøgskolen igjen. Kjem inn. Da er han 26 år gammal og eldre enn mange av klassekameratane. Ferdig utdanna går ferda til Trondheim og Trønde-lag Teater, der han blir i seks år, blir eit heitt namn og får mange store roller. Flyttar til Oslo. Får jobb på Det Norske Teatret. Giftar seg med dramaturgkjærasten Ingrid. Får to barn. Voila 2017; skodespelar og familiefar Pål Christian Eggen. For nettopp det å vere noko anna enn skodespelar er viktig for han.

HANDYMANN OG PAPPA – Livet er meir enn teater. Eg er ein jordnær type og vil ha eigne prosjekt utanfor teatret, seier Eggen. Han og familien har nettopp kjøpt seg sommarhus – med stort oppus-singsbehov. Eg er ein som likar å snikre og halde på med noko som er litt meir handfast enn teater. Men ikkje misforstå, altså! Eg elskar jobben min, og kjenner meg privile-gert som har fast jobb, trygg inntekt, gode kollegaer og stadig nye utfordringar. For meg er dette ein ideell situasjon, ha tryggleiken ved ein stabil jobb og sjansen til bli godt kjend med folk som jobbar her. Eg er jo der eg drøymde om å vere.

– Hender det du spør deg kvifor du driv med dette? – Gjer ikkje alle det? Same kva dei jobbar med? Jau, det hender eg går forbi ei grave-maskin og ser på han som sit der inne, og tenkjer at det hadde vore fint å ha den jobben. Kunne sitje der, høyre på radioen og grave eit

Melankoli, marimba, bleier og testosteron

Pål Christian Eggen leikar på jobben. Heime er det på alvor.TEKST KIRSTI ELLEFSEN TIL NYNORSK VED ARNE TORP FOTO SIREN HØYLAND SÆTER STYLING OSKAR ANDREAS PASK/YME/PALEET

|| VÅR 2017 ||8

hol, og gjere noko veldig konkret.– Du hadde kanskje blitt litt lei på sikt?– Ja, det er fare for det. Og feit.

EIN SAMFUNNSNYTTIG JOBB?Men Pål Christian Eggen har tru på at det han gjer betyr noko, om enn indirekte. – Eg håpar at eg gjer ein samfunnsnyttig jobb og er med på å gi folk kulturelt påfyll i kvardagen. Kanskje får ei framsyning dei til å reflektere over dei store spørsmåla. Livet. Verda. Samfunnet? – Når eg ser godt tea-ter, tenkjer eg: Dette trong eg! Jamvel om det handla om noko eg visste frå før, så kan

teatret minne oss på ting det er viktig å tenkje over igjen og igjen.

Pål Christian lurer ein slurk kaffi inn gjen-nom det kraftige store skjegget. At han hadde

betre songrøyst enn dei fleste, visste ikkje Pål Christian. Heller ikkje at han skulle bli ein etterspurd musikal–skodespelar. Cabaret, Chicago, Rockeulven og Spelemann på taket, er dei framsyningane der Eggen har briljert. Og no er det klart for nok ei musikalsk fram-syning.

– Kva slags forhold har du sjølv til musikalar? Er du ein musikal–elskande mann?

– Nokre musikalar er heilt fantastiske med god musikk og innhald som loddar djupt. Men det finst også lettvektarar innanfor sjangeren som det kanskje ikkje er like moro å jobbe med. Det ideelle er jo å få jobbe med ein musikal som samtidig er eit himla bra teaterstykke, seier skodespelaren, som ved-går at kompisar og menn på hans eigen alder nok ikkje er dei som fyller salen når det er musikkteater på programmet.

Kor Pål Christian og resten av ensemblet hamnar etter prøveperioden på Kan nokon gripe inn, er uvisst. Men at det blir ein slags musikal, og at både musikk og tekst er av høg kvalitet, er det ensemblet held seg til.

– Bjellas tekstar er jo noko alle kan kjenne seg att i: Du legg ein plan, men så går alt i dass.

– Men for deg har jo ting gått etter planen? Og lite i dass?

– Hehe. Jau, når det gjeld dei store tinga har du nok rett i det.

Eggen ser på klokka. Det er snart på tide å dra heim. Familien ventar.

–Kva med sonen din – forstår han kva pappa jobbar med?

– Ja. Han veit at jobben min er å kle meg ut og late som.

Eg er ein som likar å snikre og halde på med noko som er litt meir handfast enn teater.

- Det ideelle er å få jobbe med ein musikal som samtidig er eit himla bra teaterstykke, seier 40-åringen som har fått bryne seg på fleire store roller i musikalsjangeren.

Pål Christian var den som skulle fylle skoa etter Lasse Kolstad i Spelemann på taket, noko han klarte med glans i følgje både publikum og kritikarar.

9|| VÅR 2017 ||

A K T U E L L

HALLVARD HOLMEN

SKODESPELAR

Aktuell som Hevnaren i Kan nokon gripe inn?

Det blir ei slags underfundig, melankolsk rock´n´roll-oppleving med seks mann sterkt band på scenen. Eg vil kalle det ein teaterkon-sert. Handlinga er eit skråblikk på livet og kor-leis det kan vere. Ulike personar og skjebnar kryssar kvarandre. Tittelen er ei verselinje, eit slags rop om hjelp til å fikse sorga, kjærleiken – sjølve livet. Men det er ingen hjelp å få. Alle slit med sitt, men må fikse det sjølve.

Som all god kunst er dette noko alle kan kjen-ne seg igjen i. Stein Torleif Bjellas poetiske, men konkrete betraktingar over livet er noko heilt spesielt. Musikken og tekstane er varme, hu-moristiske og kloke. Bjella nytter bygda og folka som bur der som motiv for å seie noko ålmeint. Når det kjem til stykket, er jo Oslo også befolka av veldig mange med bakgrunn frå bygda. Byen er ikkje så veldig urban.

Hevnaren er i djup sorg fordi kjærleiken har gått sund. Han og kona Sorgfrid har mista eit barn og har sklidd ifrå kvarandre. Ho har gravd seg ned i sorgkjensle, går i det destruktive spo-ret og forsvinn i seg sjølv. Han har er blitt forban-na på alt og alle, men prøver å gå vidare på sitt vis. Hans måte er å hemne seg på samfunnet ved å hamstre og skaffe seg ting. Han vil ha hen-ne tilbake, ho vil dra ifrå alt.

Han står på gyngande grunn og må heile tida skape eit breiare fundament for å halde balan-sen. Jordsjuk, er tittelen på ein av låtane. I vår framsyning kan dette ha ei dobbel tyding – både sorga ved å ha lagt det kjæraste han eig i jorda, og besettelsen etter å karre til seg mest mogleg jordeiendom, kjøpe seg bil, fikse huset.

Det å opne blikket, sjå deg sjølv gjennom an-dre og sjå at du ikkje er åleine, det trur eg på. Det positive i mennesket og fellesskapet. Alt handlar ikkje om deg. Du må forsone deg med livet som det har blitt før du kan gå vidare. Det er det dette Hevnaren må finne ut av.

FORTALD TIL ÅSNE DAHL TORPFOTO SIREN HØYLAND SÆTERSTYLING OSKAR ANDREAS PASK/YME/PALEET

|| VÅR 2017 ||10

Ein januardag i 2017 kjem Stein Torleif Bjella til å setje seg i bilen, kjøre dei 22 mila til Oslo, ta på seg findressen, trimme skjegget og gå inn dørene på Det Norske Teatret. Bygdisen

skal bli musikalstjerne i byen.

Nydelig vinterdag her. Er du heime, eller ute på vegen?Heime på kjøkenet i dag. Prøver å ordne opp litt. Reiser til Oslo i kveld. Vidare til Lyngdal, Stavanger, Haugesund og Bergen.

Kva tenker du om at du no skal bli musikal-stjerne? Mistar du all kred ved å bli tatt inn i varmen på Det Norske Teatret?At eg skal bli musikalstjerne er absurd spen-nande. Eg har jo laga desse songane for lengst. Og sjøl skal eg jo ikkje vera med. Berre nyte det frå salen. Det er også stort å følgje prosessen til det blir teater. Trur forresten ikkje at Lasse Kolsrud kallar det musikal. Han kallar det tea-ter, ser eg. Og kredsanking er stussleg bisniss.

Men burde ikkje Det Norske heller spele Lars Norén der karakterane drikk seg kanon og skrik forferdelige ting til kvarandre, eller Jon Fosse, der dei ikkje seier noko som helst til kvarandre. No har Dylan fått Nobelprisen, og songane dine blir sunge på hovudscena midt i Oslo. Då eg gikk på skulen, las vi artiklar av Andreas Skartveit om kor forferdelig det ville gå om populærkulturen tok over.Det er sant. Det er mange undergangsteikn om dagen. Frå høg BMI til låge vekttal. Kanskje Skartveit får rett. Er det forresten popkultur eg driv med? Tippa Norén og Fosse har betre årsløn enn eg.Endetida er her. Aftenposten fortel at nord-menn ligg lågt på samleie-statistikkane, unge menn går på Viagra og bare eitt polar-

brød får toppkarakter i ernæringstestane. Godt vi har songen. Kva kan songen gjøre i slike tider?Hei, vart litt borte. Køyrde Ål til Oslo, frå Oslo til Lyngdal, spelte, rigga, utladning. Jo, låta har alltid vore der. I ei kaotisk tid ordnar låta opp. Perfekt i lengde og form. Fiks ferdig som ein sirkel. Noko oversikteleg å forhalde seg til. Innimellom får låta deg til å sjå skamfull ned i bordplata. Andre gongar er det bensin på bålet. Den gir den usympa-tiske kjensleliv og den sympatiske ein vek-kar. For meg er det musikken som sorterer, set på plass og viser veg.

Morrissey syng om låtar som kan redde liv, og du snakkar om songar som kan stanse tid. Skapar det eit litt for stort press, både på songen og songaren?Eg er glad for alle tilbakemeldingar. No-kre få kan vere koko. På ein spelejobb på Nordvestlandet for ein del år sidan var det sitjande publikum med småbord. Litt ut i låta «Psykisk kan du vera sjøl», reiste ei kvinne seg brått, kasta vinglaset i golvet i tusen knas og gikk rett ut. Ein person ringte nyleg og fortalde at han hadde høyrt meg på radioen, og at han eigentleg arbeidde i all hemmeligheit for PST, og at han sat inne i radiolyttestasjonen i eit fjell i Trøndelag. Så då songen min kom, «Alt rundt er det samma», ville han berre ringe og seie at no var det berre å setje i gang. Ko meiner du? spurde eg. Det veit du godt, sa han. Høyrde aldri meir frå han.

Det er rart og fint korleis songane dine har tatt til å verke for fullt ute i den verkelige verda.Eg har fått nokre konkrete og fantastiske tilbakemeldingar som eg vil ha for meg sjølv. Dei mest rørande handlar om at folk synest

eg ser det som har skjedd med dei. At dei ikkje er åleine med tankar og trøbbel, og at det er trøyst i akkurat det. Eg føler ikkje noko press om korleis songen skal vera eller verke. Der forsøker eg berre å følgje mi eiga lyst. Det er berre då det vil bli bra.

Eg er snart på båten til Odda. Så det blir ingen konsert på meg i morgon. Dessverre. Rart med gamle foreldre. Konstant dårlig samvit. Ferjetur her no. Frå Stavanger til Haugesund.

Du har jo utvida rommet for kva som kan skrivast i songtekstar her heime. Det er bare å ta eit utval av ord du har putta inn i tekstane: «bygdebøgen», «arbeidsdeling», «pleieassistent», «sjølstyr», «oppfølgings-prat», «tapserfaring», «trygdebygdeharrya», «sjølstyr», «tilstandsrapport». Det er nesten eit readymade-dikt om Norge anno 2016. Er det eit ord som aldri kjem til å dukke opp i songane dine?

For meg er det musikken som sorterer, set på

plass og viser vegFrode Grytten har sjekka lampefeberen hos den

folkekjære songsmeden frå Øvre Ål. Her er deira epost- utveksling nokre fine dagar i desember.

TEKST FRODE GRYTTEN FOTO SIREN HØYLAND SÆTER

11|| VÅR 2017 ||

Vil ikkje utelukke nokre ord, med kjenner at «autentisk» sit langt inne.

No er du vel snart i Haugesund, men korleis ser Norge elles ut frå Øvre-Ål?Norge ser vellykka ut. Komfortabelt og vel-fungerande, for dei fleste då. Overraskande mange med problem, likevel. Forståeleg nok. Snart lever me berre mentale liv. Kombinert med destruksjon av gudsbilde er det solide endringar på gang. (Kan utbrodere her om du vil ha meir).

Ja, kjør på! Eg er i Odda snart!Åleineliv bak gardina og isolering kan umulig vera bra for flokkdyr. Trur me må på pub, på konsert, teater, fjelltur, besøk, møte kvar-andre og snakke om det som rører seg, både inni skallen og der ute i verda. Klarer ein det, kombinert med eit så bærekraftig liv som mulig, ja, då dett mykje på plass.

Så no skal du hylle utegubben?Trudde dei vart hylla ved å skildre innegubben …

Sant nok. Men eg hugsar at eg blei intervju om Tom Waits ein gong, og intervjuaren in-sisterte på at eg skulle seie at Tom Waits song om regnhundane, fyllikane, dei prostituerte, altså dei andre. Eg sa at han syng om meg, om oss. Slik tenker eg om dine songar også.Sjølv om eg er fødd på Ål og Tom i California, har han alltid sunge om meg, og til meg. Musikken til Waits verkar på meg fordi han rommar alt. Akkurat som med Cohen. Sjøl er eg vel forresten ingen innegubbe, håpar eg, men eg kjenner på det og ser ein del av dei rundt meg. Er jo glad i dei, berre me slepp å bu under same tak.

Er du heime igjen? Skal vi forsøke å komme i mål? Far min hamna på sjukehus. Det var surrealistisk. Han fall ned i hagen til nabo-en. Men han kom seg opp igjen, og vi fikk i han nokre glas vin.Vart hektisk på turnéavslutning her. Bil og

hengar skulle til Oslo. Bandet tok fly. Eg køyrde. Så vart det ekstra overnatting i Oslo til måndag. Men no er eg heime. Godt å føle at ein er til nytte.

Så du må kjøre bil og hengar, resten av ban-det tar fly. Eg las i biografien til Springsteen at han hadde som regel at han skulle vere konge ute på vegen, aldri heime. Du er altså ikkje konge ute på vegen ein gong?Dei andre har ikkje forstått at førarsete er det beste i bilen.

Og den 14. januar sit du i setet på Det Norske Teatret?Veldig spent. Synest det har vore fascinerande å høyre Lasse Kolsrud snakke om stykket. Scenane. Karakterane. Tilhøvet dei har til kvarandre. Kva jakke dei skal ha på, og korleis dei snakkar. Ikkje minst var det stort å følgje korleis Siri Langdalen bygde opp scena. Og orkesteret som skal lage musikkforteljinga. Er det i det heile tatt mogeleg?

Stein Torleif Bjella på Ål stasjon i heimbygda. Kanskje er det her

handlinga i vårens musikalske storsatsing føregår?

KAN NOKON GRIPE INNBASERT PÅ songar av Stein Torleif Bjella MANUS/REGISSØR Lasse Kolsrud URPREMIERE 14. januar på Hovudscenen MED Hans Rønningen, Hallvard Holmen, Hil-degun Riise, Joachim Rafaelsen/Lasse Kolsrud, Kjersti Dalseide, Pål Christian EggenKarakterane frå Stein Torleif Bjellas låtar blir levande i vårens store musikalske framsyning på teateret.

|| VÅR 2017 ||12

F jerde mai, 2016: Idet Robert Wilson kjem inn i Prøvesal 1, hoppar skodespelar Joacim Ra-faelsen paradis. Tenksamt og metodisk hinkar han bortover, stoppar og let det eine beinet

henge kokett i lufta. Lenger bak øver Frode Winther på sine nøye koreograferte rørsler, han går som ein robot med ein papp-hammar i handa. Golvet under føtene deira er delt inn i eit rutenett, kvart steg og kvar rørsle skal

gjerast på eit fast punkt på scenen, og det heile blir filma på video, så skodespelarane kan sjekke rørslene sine og øve etter at Wilson har dratt frå landet, før han kjem tilbake om åtte månaders tid. Da skal alt sitje.

Desse to vekene i mai er Stage 2 av produk-sjonsprosessen med Edda, og alle snakkar om Wilson og metodane hans i korridorane og utanfor. Nokre fortel at berre dei næraste tør å snakke med han. Andre seier han er ein triveleg og raus kar. Eg får både høyre at han

styrer alle detaljar og at han er flink til å sleppe andre til. Kanskje er det slik med alle som er så kjende og har så lang karriere som Wilson, at mytane veks i alle retningar. Før Edda-laget kom til Noreg, hadde dei alt hatt ei arbeidssam-ling i Wilsons eige «laboratorium» Watermill, i New York, saman med Det Norske Teatrets sjefdramaturg Carl Morten Amundsen, der dei valde ut materiale frå Jon Fosses gjendikting av dei norske gudedikta i Edda. Etter prøvane spør eg Wilson om det er sant som eg har høyrt, at han har som prinsipp å aldri lese tekstane, men får andre til å gjenfortelje dei for seg.

– Eg aner ikkje kor du har det frå, svarar han. – Eg arbeider kollektivt, og vi snakkar ope om tekst, bilete, lyd, musikk, lys og fargar.

Saman med eit kreativt lag jobba han fram visuelle forslag og skisser til alle scenane,

KONTROLL OG KAOS

Når Robert Wilson lagar teater av den norrøne gudeverda, møtest minimalisme og overraskande innfall.

TEKST BÅR STENVIK TIL NYNORSK VED ARNE TORP FOTO SIREN HØYLAND SÆTER

EDDAI EIN VERSJON AV Jon Fosse REGISSØR Robert Wilson URPREMIERE 4. mars på Hovudscenen MED Henrik Rafaelsen, Gjertrud Jynge, Sigve Bøe, Frode Winther, Eivin Nilsen Salthe, Marian-ne Krogh, Paul-Ottar Haga, Joachim Rafaelsen, Ola G. Furuseth, Renate Reinsve, Tiril Hei-de-Steen, Jon Bleiklie Devik, Unn Vibeke Hol. Vår norrøne kulturarv får den verdskjende regissørens karakteristiske visuelle signatur.

13|| VÅR 2017 ||

inspirert av alt frå bilete av bombenedslag i Beirut til kvalfangst, fotorealistiske heste-måleri og vikingskipmodellar frå London.

– Edda fasinerte meg fordi det var ei gammal nordisk forteljing, ei verd som var ukjend for meg.

Med seg til Oslo i mai hadde Wilson og laget hans eit vakkert kompendium med visuelle re-feransar til koreografi, scenografi og kostyme.

UNATURLEG TEATERDei første skodespelarane ut på golvet i prø-vesalen er Marianne Krogh og Frode Winther, presenterte av Sigve Bøes stemme over høgta-larane: «Sjå der Odins kone, ho som kjenner lagnaden like godt som Odin (…) Tor er den sterkaste guden, Tor med hammaren Mjølne. Du har vel høyrt tora skralle?»

Tor rører seg stivt, som ei action-dokke, han smiler breitt og slår med hammaren, mens Frigg skrik lydlaust. Begge følgjer rutenettet på golvet nøye, og ser mest ut som mekaniske figurar i eit klokkespel.

«With thunder there,» seier Wilson. Ein torelyd kjem over anlegget.

«Nei, ikkje torelyd – den er for naturleg,» seier han.

Ein meir syntetisk smell lyder gjennom rommet.

«Meir som ein gammal lydeffekt, da dei laga uvêr med blekkplater. Det må vere skikkeleg gammaldags. For da er det morosamt.»

Dei prøver scenen igjen. «Crash!» roper Wilson. «Crash!»Han snur seg mot pianisten og fiolinisten

som speler ein nesten orientalsk melodi.«Kan du gjere det meir dramatisk?»Pianoet får fart på seg, og dramatiske triller

raser opp og ned tangentane.«Enda meir dramatisk, super over-the-top!»Så til lydmannen:«Crash! Crash!»I løpet av få minutt har scenen endra seg frå

noko som kunne minne om japansk minima-list-teater til meir i retning av ein parodi-le-go-actionfilm. Wilson er ikkje redd for å tulle med førelegga sine.

– Om du ikkje har det artig når du lager ei framsyning for teatret, så burde du ikkje gjere det. Det er derfor vi kallar det eit spel. Det er berre leik og spel.

Som tilskodar på teatret i meir naturalistiske

stykke endar ein ofte opp med å spørje seg: Trur eg på dette? Er det realistisk? Flyt det naturleg? Og når det som skjer på scenen grip tak, er det reint så ein er redd for at noko skal skurre i neste augeblikk, så ein kjem ut av det.

Derfor er Robert Wilsons framsyningar så avslappande. For der er slike sorger heilt fråve-rande. Vi treng ikkje vere det minste redde for at scenane ikkje skal vere truverdige. Vi veit at dei aldri kjem til å vere truverdige. Med Wilson er alt kunstig og stivt og rart. Og det er akkurat sånn det skal vere.

– For meg er ikkje det å vere på scenen noko naturleg, forklarer Wilson. – Det er noko kuns-tig, og om vi aksepterer at det er slik det er, kan vi vere meir ærlege om kva vi gjer. Stemma vår er annleis. Måten vi går på er annleis, måten vi sit og står på er annleis.

TALANDE RØRSLERWilson stamma sjølv som barn, men då han var 17 år, greidde han å overvinne problemet med hjelp frå ei 70 år gammal ballettlærarinne. Etter det blei han svært opptatt av rørsler, og arbeidde seinare med elementære øvingar for å hjelpe pasientar med hjerneskade. Seinare jobba han mykje med eldre og barn for å hjelpe dei å oppdage sitt eige «rørsle-vokabular». Han hadde ord på seg for å ha ei spesiell evne til å få kontakt med folk og få dei til å opne seg for nye tankar.

Skodespelaren Robyn Anderson fortel om ein av dei første gongene ho var på ein works-hop med Wilson. Ho var den einaste som

Frå dei tidlege prøvane på Edda i april 2016. Foto: Inga Aleknaviciute

|| VÅR 2017 ||14

Robert WilsonRobert Wilson, fødd 1941, er ein av dei mest kjende og prislønte

teaterregissørane i vår tid. Han arbeider også med skulptur, sce-

nografi, video og lyskunst. Det store internasjonale gjennombrotet hans kom

med operaframsyninga han gjorde med Philip Glass i 1976, Einstein on the Beach. Han har arbeidd med folk som Tom Waits og Marina Abramovic, og mange av oppsetjingane hans har turnert verda rundt i fleire tiår. Det førre prosjektet hans med Det Norske Teatret var Peer Gynt i 2005.

Den eldre Edda er ei samling gudedikt som vart attfunne på 1600-talet og inneheld mellom anna Voluspå, Vavtrudnesmål, Grimnesmål, Trymskvida, Loketretta og Balders draumar. Nokre av dikta er gudesegner og forteljingar, mens andre skildrar den norrøne mytologien og gir råd om moral og levere-gler. Jon Fosse har gjendikta tekstane for Det Norske Teatret på grunnlag av ulike omsetjingar.

dukka opp, og i tjue minutt sat han berre heilt stille på stolen sin. Akkurat da ho lurte på om han dreiv gjøn med henne, begynte han å reise seg. Svært sakte. Han brukte femten minutt frå sitjande til oppreist stilling, og «uttrykte dusin-vis av ting på same tid,» ifølgje Anderson.

Ei viktig innsikt for Wilson kom da han opp-daga arbeidet til psykiateren Dan Stern. Stern studerte spelet mellom mødrer og små ungar ved å filme dei i sakte kino. Wilson oppdaga alle dei skjulte nyansane i små rørsler som når mora plukkar opp ein unge som skrik. Det som i vanleg tempo berre var ei kjærleg handling, skilde seg i ulike delar. I sakte tempo kunne dei sjå at mora i den første delen av rørsla formeleg kastar seg mot ungen, så han rykkjer bakover i skrekk. Så, i neste augeblikk, roar både ho og ungen seg.

Slike kontrastar er det mange av i Wilsons arbeid, og dei kjem til syne i spelet mellom tekst, rolle og rørsle. Joachim Rafaelsens paradishoppande smågut viser seg å vere stridsguden Ty, som oftast blir framstilt som stor og barsk. I Wilson-Edda står den leikande ungguten i kontrast til teksten som blir lesen opp om den «Modige Ty». På spørsmål om kva som ligg bak dette valet, seier Wilson:

– All stor kunst har eit barn i hjartet sitt. Baudelaire sa: «Genialitet er barndom henta fram etter eigen vilje.»

APOLLON OG DIONYSOSWilson studerte økonomi og arkitektur, men vart snart fanga opp av avant-garde teateret i etterkrigstida og samarbeidde med folk som John Cage og Merce Cunningham. Han arbei-der også med måleri og skulptur, og scenebilda hans hentar inspirasjon frå både biletkunst og ekspresjonistiske stumfilmar, mens sminka og kostyma kan minne om ein minimalistisk versjon av Tim Burtons vampyr-estetikk.

I prøvesalen til Det Norske Teatret er sceno-grafien førebels, men ikkje desto mindre er alle skodespelarane kledde i einsfarga svarte kosty-me. Til og med assistentane som ber rekvisit-tar inn og ut, har fått same framtoning.

På golvet set guteguden Ty seg i lag med dei andre gudane, og Wilson ber om «happy, happy music».

«Alle rundt bordet burde ha ein slags reak-sjon her,» seier han tankefullt. «Kanskje alle skulle lage ein dyrelyd eller noko?»

På oppmoding frå Wilson kjem alle skode-spelarane med ulike lydar. Eivin Nilsen Salthe sin Loke mjauar, Marianne Krogh som Frigg bjeffar, Paul Ottar Haga rautar som ei ku. Han speler havguden Njord, så kanskje det skal vere ei sjøku? Dei begynner å konkurrere, og all slags lyd kjem som ei skur: Papegøye, sau, esel, ulv og slange.

Samstundes byrjar musi-karane å spele barnslege me-lodiar. Det høyrest ut som om fiolinisten freistar å få ein kjend melodi til å passe med akkorda-ne, og når ho endeleg klarer det, fell alt på plass, i hop med dyrelydane. Old MacDonald had a farm.

I prøvesalen blir dei fleirtydige mytane om Wilsons autoritet og rausheit som instruktør meir forståelege. Han er streng, men skaper samstundes ei fri stemning, blir det sagt. Og nett slik ser det ut under prøvane på Edda. I det eine augeblikket er salen eit kaos av lydar etter at han har bede om «ein dyrelyd eller noko». Så, i neste scene instruerer han ei en-kelt handrørsle, i noko som fortonar seg som fleire minutt med andelaus konsentrasjon.

Wilson trur noko av det mest utfordrande for skodespelarar som er mest vane med natu-ralistisk stil, er denne vekslinga.

– Dei må gå inn i arbeidet med eit ope sinn og vere i stand til å assosiere fritt med tekst og bilete. Samstundes er det formelt. Det er ein konstruksjon i tid og rom, som krev mange timar med repetisjon for å bli heilt fri.

I neste scene sit Gjertrud Jynge og Henrik Rafelsen i minimale kvite kostyme og rører seg berre så vidt. Ei lita vending med hovudet, handa som senkar seg ei aning. Kvart moment har sitt nummer, og Wilson ber om nummer ein, nummer to, forbi seksten og tjue. Og frå starten igjen.

– Eg trur handa må litt opp, og så rører ho seg over, som om ho flyt, seier han.

Han står stille og betraktar skodespelarane.– Nei, det er for mykje rørsle, seier

han. – Det er for naturleg.

I februar 2005 sette Robert Wilson opp Peer Gynt i eit samarbeid mellom Det Norske Teatret og Den Nationale Scene. Dette var første gongen Wilson arbeidde i Noreg og framsyninga vart vist i New York påska 2006.

15|| VÅR 2017 ||

A K T U E L L

FRODE WINTHER

SKODESPELAR

Aktuell som Tor i Edda.

Regissøren Robert Wilson sa ein gong at han berre kunne jobbe ut ifrå stille. Det er ei heilt spesiell stemning på prøvene, nesten meditativ. Når han kjem inn i prøvesalen, blir alle heilt tau-se medan han går og set seg, kippar av seg mo-kasinane og sit heilt roleg. Lenge. Gjerne i fleire minutt, før han seier «Good morning». Dette skaper ei konsentrert stemning som speglar seg i det vi lagar på scenen, som er eit heilt eigenar-ta, estetisk og visuelt uttrykk.

Men dei gamle æsenes livsstil er tilsynelatan-de ikkje så gudeleg og vakker. Dei likar å fråtse, ta seg ein fest og leve livet. Vikingstil. Dei gamle norrøne gudane i Edda lever i ei ganske speisa verd. Det er litt sånn drikke, pule, slåst. Dei er på ingen måte nokre dydsmønster eller opphøgde førebilde. Og Tor? Haha. Han er ein gud som veivar rundt med ein hammar. Hammaren Mjol-ne, eller Mjølner, er som ei forlenging av han sjølv, som han er heilt avhengig av. Derfor går det heilt i svart for han når hammaren blir stolen. Han er ein levemann, machomann - og fami-liemann. Det er jo den moderne mannen det; både mjuk og macho. Han er «hot-headed», impulsiv, likar å få viljen sin og turar fram utan å tenkje på konsekvensane. Han er menneskeleg, og er nok ikkje den skarpaste kniven i skuffa.

Arbeidsfilosofien til Wilson er «la publikum komme til deg». Vi jobbar mykje med energi-ar og konsentrasjon. Dersom du som aktør på scenen har konsentrasjon og energi i det du gjer, vil publikums merksemd bli trekt mot deg. Han set først opp eit strengt rørslemønster og er pertentleg oppteken av korleis vi ter oss, kroppshaldning og slike ting. Paradoksalt nok gir han oss mykje fridom til å fylle inn etter at dei ytre rammene er lagde. Han jobbar også mykje med kontrastar og å bryte forventningane våre. På prøvane til no har Tor hatt ei litt lys og kvin-kande stemme og rører seg litt sånn lett på fot med ein papphammar som Mjolne. Vi har ledd ein del, for å seie det slik! Men det er nok litt slik han er. Verkar veldig macho, og så er han ikkje så tøff likevel.

FORTALD TIL ÅSNE DAHL TORPFOTO SIREN HØYLAND SÆTER

|| VÅR 2017 ||16

I mange år har Robert Wilson vore kjent for å samarbeide med musika-rar og komponistar innan samtids-musikk, rock og pop. Philip Glass, Tom Waits, Lou Reed og David Byrne har alle laga musikk til oppsetjingane

hans. Til Edda har han fått med seg Coco-Rosie.

Gruppa opererer i området mellom kunst, musikk og performance, og vart grunnlagt av dei to søstrene Sierra og Bianca Casady. I 2003 var Sierra i Paris for å utdanne seg til opera-songar, og da Bianca kom på besøk etter lang tid utan kontakt, starta dei straks band. Dei spelte inn den første plata på badet i leilegheita til Sierra. Begge systrene speler fleire in-strument, og Bianca har òg bakgrunn frå biletkunst. På konsertar set dei seg sjølve i scene med både manne- og dameklede, og blandar hiphop-stil med mote og bruktklede. Tidlegare har dei spelt inn musikk på Island, og dei er glade i å arbei-de med norrønt stoff, forklarer Bianca.

– Å arbeide med overnaturlege tema, som gudar og troll, set fantasien vår i sving på nye måtar.

Som del av arbeidsdokumentet frå den før-ste workshopen hadde CocoRosie fått utdelt ei liste med musikalske referansar, frå Björk til Valkyrien Allstars.

Har de bestemt dykk for å bruke norske folketoneklangar, eller halde dykk bevisst unna dei?

– Førebels har vi ikkje fordjupa oss i det, men vi har berre så vidt starta den kreati-ve prosessen for dette stykket, og det kjem mykje meir.

EKSPERIMENTUnder Edda-prøvene på Det Norske Teatret gjer dei to seg sterkt gjeldande i utviklinga av

stykket. På eit tidspunkt speler Marianne Krogh «den døde mora», som vandrar stivt rundt som ein zombie, med bølgjande blekksprut-fingrar fram-for seg.

– Ooh, spooky, seier Robert Wilson, frå scene-kanten.

Han snakkar med Bian-ca om skummel musikk og theremin, maskina bak dei syntetisk syngjande tonane som introduserte

spøkelse og romvesen i filmar på femtitalet. Men det er ikkje ein synthesizer som be-gynner å spele. Mellom alle dei svartkledde skodespelarane kjem Sierra ut på golvet i ei romsleg rosa selebukse, med den eine bukse-selen nonsjalant slengt bak seg, som ein hale, medan ho syng klagande melodiar. Tonane bølgjer opp og ned, Krogh hermar, og dei står ei stund og syng fram og tilbake, før Sierra vinkar Gjertrud Jynge nærmare og instrue-rer dei to gjennom song og gestar til å ha ein

ordlaus duett på golvet.– Vi skaper på ein spontan og blind måte,

forklarar Bianca seinare. – Vi respekterer dei første lydane og orda som kjem ut av mun-nane våre. Så gir vi dei til skodespelarane og musikarane rundt oss og ser eit vilt kjemiek-speriment utfalde seg.

SAMSPELSeinare kjem Sierra også ut på golvet for å demonstrere dans og rørsler, så energisk at selebuksa dett av henne.

– Bob liker å byrje med rørsler. Når vi møtest, har vi berre nokre få idear og prøver ting med heile teatergruppa i eit slags labo-

OVER- NATURLEGE DRAUMAREdda har inspirert CocoRosie til å skape ny musikk i «eit vilt kjemieksperiment» på Det Norske Teateret.TEKST BÅR STENVIK TIL NYNORSK VED ARNE TORP FOTO LEX VAN ROSSEN/MAI/CONTRIBUTOR

«Når vi møtest, har vi berre nokre få

idear og prøver ting med heile teatergruppa i eit slags laboratorium.»

17|| VÅR 2017 ||

ratorium. I vårt eige arbeid begynner vi ofte med ein visuell idé eller eit poetisk bilete, og vår eigen musikk er ei utforsking av desse bileta. Når vi lagar musikk, tenkjer vi ikkje på musikk, men mediterer over stemningar og dei føringane vi får.

Mens Sierra er ute på golvet under prøve-ne, held Bianca seg mest bak med musikara-ne, der ho stadig må ta imot meir og mindre konkrete utfordringar frå Wilson:

– Romantic music, love!Så, litt seinare:– Play as fast as you can!Og seinare igjen:– Bianca, whatever you guys can think of to

do, try something, anything!Bianca og musikarane hennar er der

kvar prøvedag og improviserer, med piano, trommemaskin, song og fiolin, etter Wilsons instruksjonar. På kveldane komponerer dei tekst og musikk til neste dag, og skodespela-rane vaknar kvar morgon med ei ny mp3-fil i innboksen sin, som dei må høyre på, og lære seg tekst og melodi på trikken til jobb.

– Noko av materialet kjem frå det som skjer spontant under prøvane, men det blir filtrert igjen og igjen gjennom oss når vi arbeider i vårt eige rike. Vi er djupt innkapsla i denne verda, vi drøymer ho, vi vaknar i ho. Det er ikkje noko skilje mellom arbeid og fritid

– sinna våre held fram å syngje.Bianca forklarer at dei skriv ned notar

nokre gonger, men dei er avhengige av å ha med seg musikarar som er villige til å arbeide fort og lære musikken berre med å høyre på dei to syngje.

– For melodiane kjem i augeblikket, og dei må leikast med i det same augeblikket. Alle i rommet er del av det. Sånn liker Bob å arbei-de. Alt skjer i augeblikket.

– Korleis er det å samarbeide med Wilson om musikken?

– Av og til blir han veldig involvert. Men om noko fungerer, seier han ikkje mykje, da begyn-ner han berre å koreografere og danse rundt i rommet. Og det er sånn vi veit at det fungerer.

CocoRosieCocoRosie, som består av Bianca «Coco» og Sierra «Rosie» Casady, har gitt ut seks

album, laga filmmusikk, og musikken deira er blitt brukt i oppsetjing av Hamlet på

Dramaten i Sverige. Dei samarbeidde først med Robert Wilson om Peter Pan i Paris i

2013. Under prøvene på Edda i mai hadde dei med seg tre ekstra musikarar: Vokalper-

kusjonisten Vincent Garlantezec, Takuya Nakamura på piano, mellotron og trompet,

og fiolinisten Asia Sorshneva.

|| VÅR 2017 ||18

Gudar, jotnar og eit skravlete ekorn

– ein kort introduksjon til norrøn mytologi.TEKST CARLINE TROMP TIL NYNORSK VED ARNE TORP

Guden Tor laga torevér når han var ute med hammaren Mjølner og vogna, som kunne flyge over himmelen når han blei trekt av dei to bukkane Tanngnjost og Tanngrisne. Tors strid med jotnane (1872), måla av Mårten Eskil Winge.

19|| VÅR 2017 ||

Høyr meg no,høge, låge, alle ætter, Heimdalls søner.Soger vil du, Valfar, eg seier, dei første eg minnest frå fjerne tider.*

Slik opnar Edda-diktet Voluspå: ei forteljarrøyst, som viser seg å komme frå ei volve, ei som har evna til å sjå inn i fortid og fram-tid, og ho innleier ei forteljing om det første ho minnest frå fjerne

tider. Det er også ein god start på ein tekst om den norrøne mytologien. Før ein gir seg i kast med Odin, Tor og Frøya, er det greitt å min-nast at alt vi veit om dei og universet dei er en del av, er basert på minne og attforteljingar som går over tusen år attende i tida.

Det finst ikkje nokon «bibel» for den norrøne mytologien, som forklarer alt frå opphav til ende. Det vi har, er fragment av forteljingar frå ulike kjelder. Dei viktigaste er eddadikta (ei rad dikt om norrøne gudar og legendariske heltar) og Snorre Sturlasons Edda, men mytologiske referansar finst også i sagalitteraturen og skaldedikt. I tillegg finst det spor etter den gamle religionen i bilete og symbol, på runesteinar og gjenstandar, i stadnamn og i graver.

Snorre var ein lærd kristen forfattar, som ville setje den gamle gudelæra i system. Men framstillinga hans stemmer ikkje alltid overeins med dei andre kjeldene. Av og til er historiene sprikande, og somme ting blir aldri heilt klare for oss. Men kanskje det ikkje gjer så mykje? «Mytens hjul er ikke noe i seg selv, spilenes sang gjør hele jobben», skriv forfattaren Erling Kittelsen i boka Fredsslutning. Samtale med Edda, og slik er det. La oss sjå nærmare på nokre av spilene.

ÆSENEMange ulike vesen lever i det mytologiske universet. Æsene er den gruppa søkjely-set ofte er retta mot. Tor og Odin, Frigg og Heimdall er blant æsene. Dei lever i Åsgard, den høgste verda. Ei anna gudeætt er vanane, og ein gong låg dei to gruppene i ein krig som var så alvorleg at han berre kunne endast ved utveksling av gislar. Æsene fekk Njord og hans barn Frøy og Frøya, som blei buande i Åsgard. Vanane fekk Høne og den kloke Mime – eigentleg ein jotun, som var klokare enn nokon annan.

JOTNANEAv eit heilt anna slag er jotnane, som er knytte til sjølve jorda, til steinane og fjellet og havet. Det finst mange jotnar i mytane, og det er stadig bråk mellom dei og gudane. Det er likevel ikkje så enkelt som å seie at jotnane er «vonde» og gudane «gode». Eit kjenneteikn

ved den norrøne mytologien er at figurane er tvitydige og tvilrådige – menneskelege, kan ein seie. Dessutan er alle dei ulike gruppene nødvendige for å halde verda oppe. Mytane fortel både om krigar, konfliktar, samarbeid og ekteskap mellom gudar og jotnar.

ULIKE SKAPNINGAREdda-dikta fortel også om dvergar og alvar. Det finst også mange andre skapningar som det er vanskeleg å kategorisere; t.d. nornene, tre kvinnelege figurar som vev lagnaden til alle andre, og valkyrjer, som Odin sender til slagmarkene for å avgjere kven som skal døy i krigen. Det er også en heil mengd dyr, frå det skravlete ekornet Ratatosk, som spring opp og ned på verdstreet Yggdrasil med nyhende og ein kvartett med hjortar som et på det same treet, til Odins ramnar Hugin og Munin.

Odin som gudekonge på trone flankert av ramnane Hugin og Munin; tanken og minnet, og ulvane Gere og Freke, som tyder grisk eller grådig. Illustrasjon frå 1880-åra av Carl Emil Doepler. Foto: akg-images /NTB scanpix

|| VÅR 2017 ||20

MENNESKAKva så med menneska? Ja, dei finst også. Voluspå fortel korleis menneskeparet Ask og Embla blir funne og blåsne liv i av æsene Høne, Lodur og Odin. Men menneska har el-les lite å bestille i dei kosmiske dragkampane som mytane fortel om.

ODINMange av desse historiene involverer Odin, sjefsguden eller «den Høge», som Snorre kallar han. Odin er ein krigargud som rår for siger og tap og samlar falne krigarar heime hos seg i Valhall. Men han er også guden for kunnskap og magi. Diktet Håvamål fortel korleis Odin hengde seg i eit tre, i ni netter, «ofra seg sjølv til seg sjølv», for å få hemme-leg kunnskap. Ei anna historie, som blir for-tald i ulike versjonar, handlar om at Odin la det eine auget sitt som pant i Mimes brønn for å få innblikk i ting som vanlege dødelege ikkje får sjå.

VOLUSPÅDiktet Voluspå gir enda eit døme på Odins grenselause tørst etter kunnskap. Her vit-jar han ei volve, ei kvinne som kan sjå inn i både fortid og framtid. Odin får henne til å fortelje om korleis verda vart til frå ingen-ting: Først var det berre Ginnungagap, ein tom stad, utan gras, sand eller sjø. Andre kjelder fortel at Yme oppstod, ein tvikjønna urskapnad av jotunætt. Odin, Vilje og Ve drap Yme og skapte verda av kjøttet hans. Volva fortel så om korleis gudane etter kvart skapte dvergane og menneska. Ho ritar opp eit bilete av eit samansett kosmos: Det finst ni verder, mellom anna Midgard, der gudane og menneska bur, og Utgard, verda til jotnane. I midten står verdstreet Yggdrasil, som har røter i underverda og strekkjer seg heilt opp.

TOR, LOKE, FENRISULVEN OG MIDGARDSORMENDet finst mange historier om møte mellom gudar og jotnar. Særleg Odins son Tor, som flyg rundt i ei vogn dregen av to bukkar så tora gjallar, er stadig ute og slåst med dei. Tor er rå kraft, ikkje alltid den luraste, men er der når han trengst. Hans rake motsetning er halvguden Loke, ein usætande type med eit sjarmerande vesen og nokså uviss kjønnsi-dentitet. Loke er far (eller mor!) til ei mengd mytologiske monster: Med hesten Svadilfare avla han Odins åttebeinte hest Sleipner, med jotunkvinna Angerboda fekk han Fenrisul-ven, dødsgudinna Hel og Midgardsormen, ein orm så lang at han buktar seg rundt heile Midgard. Ein gong på fisketur fekk Tor Midgardsormen på kroken og drog så hardt i snøret at verda rista.

FRØY, FRØYA, FRIGG OG BALDERVanene Frøya og Frøy er knytte til frukt-barheit, vekstane i naturen og avlingane på markene. Frøya rådde også i spørsmål om kjærleik, fødsel og død. Ho køyrer i ei vogn som blir dregen av to kattar og som går lydlaust. Frigg er gift med Odin og veit liksom han alt om framtida både for verda, gudar og menneske. Ho er ei av fleire åsynjer, kvinnelege gudar, men dei fleste av dei veit vi dessverre lite om. Frigg er mor til Balder, den vakraste av gudane, godt likt av alle. Den mest dramatiske hendinga i gudeverda er når Balder på grunn av Lokes list blir drepen i ein leik. Gudane sende bod for å hente han ut av Hel, men til inga nytte.

RAGNAROKDet er byrjinga på slutten for gudane, slik det er skildra i Voluspå. Gjennom heile diktet blir det sådd frø til ein katastrofe som skal komme. Det er strid om gull og makt, det er

konfliktar og gamalt agg som veks seg større. Så gjallar Heimdals horn, «lagnadstungt»: Det er signalet for den store vinteren, for ein krig der alle slåst med alle, bror mot bror: Ragnarok. Fenrisulven slit seg laus frå len-kjene og sluker Odin, Tor og Midgardsormen drep kvarandre, verda blir lagd i øyde. Sola sloknar, jorda sig i havet. Og stig så opp att, med ein ny generasjon av gudar. Lyder dette kjent? Vi kan seie at kristne førestellingar hos dei som skreiv dette om undergang og atterføding blir blanda saman med gamle, og ganske universelle tankar om at verdshistoria er syklisk og dømd til å gå i ring.

For å seie det, igjen, med volva sine ord: Veit de nok, eller kva?

Sitata frå Voluspå er frå Eddadikt, Gjendikting og kommentarar av Knut Ødegård, Cappelen Damm 2014.

Verdstreet Yggdrasil var ei ask eller ei barlind som breidde greinene sine over heile verda. Treet var alltid grønt, og dogg draup ned på jorda frå det. Røtene gjekk ned til æsenes rike. Illustrasjon av Finnur Magnússon. Foto: Mary Evans Picture /NTB scanpix

21|| VÅR 2017 ||

Frå lunsj til sein kveld fin

n du ein omfangsrik me

ny med kontinentale sm

ørbrød, fransk brasseri

og botnsolid à la carte.

Til barn er det halv pors

jon til halv pris. Det går

også an å feire bursdag

en

med framsyning og ma

tservering! For grupper

kan teateret tilby eigne

lokale om de vil sitje ufo

r-

styrra. Hugs å bestille d

rikke til pausen!

LØVE RESTAURANT

& BAREin uformell

møtestad i hjartet

av foajeen på teateret

GRUPPER, BURSDAGAR OG ARRANGEMENT KIRSTI.ERVIK@DETNORSKETEATRET.NO ELLER RING 22 47 38 20

BORDBESTILLING OG PAUSEDRIKKEPOST@KAFELOVE.NO

ELLER RING 22 47 39 70

|| VÅR 2017 ||22

Første gongen eg møtte Robert Wilson, bad han meg lese eit tekstutdrag frå Peer Gynt. Først skulle eg lese som ein tenåring, så som ein fireåring og til slutt som ein atten månader gamal

baby. Eg hadde nummerlapp på brystet, det var audition til Peer Gynt i Jon Fosse si gjen-dikting og vi var i ein av prøvesalane på Det Norske Teatret. Året var 2004. Til slutt ville han sjå meg som Marilyn Monroe syngjande Happy Birthday to you, Mr President, med eine handa på hofta. Bak langbordet i salen sat Bob med mikrofon og lytta og såg. Djupt konsentrert. Til stades. Eg kjende meg sjeldan sett.

Eg fekk rolla som Den grønkledde i tillegg til nokre av dei andre karakterane i Peer Gynt. Mykje av arbeidet var å sjå på Bob. Sjå denne vakre, store, lette mannen trylle

fram karakterar. Det bur uendeleg mange kroppar inne i den store texanaren. Troll, småungar, rasande gamle gubbar, poetiske elskande, sexy manneetarar. Han har uen-delege variasjonar av fysiske uttrykk for kjensler, alder og tyngde.

I Prøvesalen nede i kjellaren blei golvet teikna opp i rutemønster. Så måtte vi sko-despelarane opp på golvet og prøve å gjen-skapa rørslene til Bob. Han gjekk opp alle rørslene først, viste oss korleis det skulle gjerast. Nokre gonger kunne vi få instruk-sjonar av Bob gjennom mikrofonen, som i eit sjakkspel frå rute til rute på golvet - og vips hadde han laga ein spiraldans av møtet mellom Den grønkledde og Peer.

– Silence! Absolute silence! Wilson var nådelaus og kravde full konsentrasjon og stille.

Teksten la vi på til slutt. Vi arbeidde ikkje

med psykologi eller analyse. Det var rørsler i rommet. I tid. I stille. Så falt teksten på plass av seg sjølv til slutt. Heilt magisk. Vi hadde knapt rørt ved teksten og allikevel stod den krystallklart fram. Teksten blei tolka av rørslene i rommet, av kroppane våre, av koreografien til Bob.

Det var heilt spesielt å få spele karakterane han hadde skapt for oss; rasande, spyttan-de, bannande, krokete gammal sunnmørsk kjerring med burka på veg til bryllaup, med ei høg, tynn flirande jentunge i armkroken. Dansande bryllaupsgjest. Den grønkled-de med lange neglar, tunge augelokk og slangetunge. Pennen i Galehuset, som ei Marlene Dietrich i oransje fjørkappe, med korsett og ein diger kniv. Det var så moro!

Eg kjem aldri til å gløyme Harald Heide-Steen jr. i rolla som Dovregubben. Sonen min, som var fem år gamal den gongen, sat hypnotisert i salen på alle laur-dagsprøvene, 4 timar kvar veke. Favoritten var Dovregubben. No i sommar var eg på Berlinerensemble med begge ungane mine. Sonen min som no er blitt 16 år gamal og dottera mi på ni år såg Faust I og II i regi av Wilson, fire timar på tysk. Dei var begge to heilt oppslukte av rørslene, fargane, lyset, leiken og musikken oppe på scenen.

Og no skal vi spele Edda i Jon Fosses gjendikting. Vi har vore gjennom Stage A i april. Dette er første delen av arbeidet der Bob legg koreografi og prøver ut dei scenografiske løysingane. Bob som no er 75 år, og like lett i kroppen, har leika fram uendelege troll og gudar for oss. Vi har rutemønster på golvet igjen og videoopptak av rørslene våre i tid og rom. Eg er Volva, ei spådomskvinne. Eg veit mykje om rørslene mine og lite om teksten så langt. Men eg veit at det blir visuelt, leikent, musikalsk og poetisk. Det blir ei framsyning med mange overraskingar.

Gjertrud Jynge saman med Robert Wilson under prøvane

til Peer Gynt i 2005.

Han bad meg lese teksten som ein atten månader gamal baby

Gjertrud Jynge fortel om møtet med Robert Wilson.FORTALD TIL IDA MICHAELSEN FOTO LESLEY LESLIE-SPINKS

23|| VÅR 2017 ||

ANNONSE

V isste du at den orgi-nale pizzaen kjem frå Napoli? Det blir sagt at den aller første pizzaen skal ha blitt laga på den gamle restau-ranten Antica Pizzeria Port’Alba i Napoli så langt tilbake som i 1738. Etter den tid har vi sett ei rad variantar: Tjukke kveite-mjølsbotnar, salatar på toppen, bearnés, rømme – eller den feite amerikanske varianten med pommes frites på toppen. Men korleis lagar ein eigentleg den orginale pizzaen?

Tomatane må vere frå San Marzano i regionen Campana. Olje er ikkje tillate. Mjølet må vere av den ekstra finmalne typen «tipo 0» eller «tipo 00». Deigen må formast med hendene etter heving – utan å bruke kjevle. Piz-zaen skal steikjast i 60-90 sekund, helst på 485 gradar Celsius, i en vedfyrt steinomn. Reglane er mange og rigide. I 1984 blei foreininga «Associazione Vera Pizza Napoletana» etablert. Ho

føreskriv eit definert sett med reglar som skildrar dei heilt kor-rekte handverkstradisjonane. Ein såkalla «master pizzaioli» vil nok likevel leggje til enda fleire krav.

Framfor ein vedomn i kjel-laren på Paleet står soussjef Francesco De Palma (41) frå Siena, Antonio Barbuto (32) frå Salerno og Federico Maltese (29) som opphavleg er frå Sicilia, og preparerer kjøkkenet på Pizza Crudo. Førebuingane til dagens pizzabaking starta tidleg.

Det finst berre tre offisielle variantar av napolitansk pizza, jamvel om det er lov å eksperi-mentere noko med toppingen. Ekte Pizza Margherita blir laga med rå puré av San Marzano-to-matar, «fior di latte» som er mozzarella laga av kumjølk, frisk basilikum og extra virgin oliven-olje. Om ein nyttar Mozzarella di Bufala – av mjølk frå vassbøffe-len som er oppfostra i Campana eller Lazio – så har du laga den område-verna Pizza Margherita

DOP (Denominazione di Origine Protetta). Om du tek bort osten og erstattar med kvitlauk og ore-gano, så sit du att med den tredje og siste varianten som er kalla Pizza Marinara. Dette er dei tre offisielle napolitanske pizzaene.

Botnen er tynn og sprø, men samtidig mjuk og elastisk – ak-kurat slik ein ekte napolitansk pizza skal vere. På grunn av den høge temperaturen har kanten bobla opp og det har laga seg små forkola flekker som er med og skapar eit fantastisk angan-de sluttresultat. En napolitansk pizza bør gjerne etast med kniv og gaffel. Den tynne botnen er ikkje så god å halde i handa, men om du vil, så er det lov å brette stykket i to så det blir enklare å handtere. Antonio skyt inn at italienarar som kjø-per pizza som frå gatekjøkken, gjerne brettar heile pizzaen i fire for å kunne kose seg med han på vegen. Om italienarar gjer det, så er det lov.

Ein smak av NapoliSmaken av Napoli ligg berre nokre få minutt frå teatersalen. Det Norske Teatret og Paleet er gode naboar i sentrum. Ønskjer du å utvide teateropplevinga kan Pizza

Crudo lokke med ein rikhaldig italiensk meny. Berre ein kort spasertur unna teater-salen finn du nokre av byens beste pizzakokkar – i kjellaren på Paleet.

TEKST OG FOTO ANDERS HUSA

P I Z Z A C R U D O . N O / T L F 2 3 8 9 8 7 2 6

Denne sausen har eg jobba med

lenge, det tek fleire dagar å førebu han.

Francesco De Palma

|| VÅR 2017 ||24

Den såkalla «Beckettgjen-gen» på DNT, med omsetjar og regissør Bjørn Endreson i spissen, produserte med velsigning frå meisteren sjølv ikkje mindre enn 10

oppsetjingar av dei viktigaste større stykka hans og ulike samansetjingar av småstykka, i åra frå 1970–1991, og med eit lite etterspel så seint som i 1996. Dette var mogleg fordi Endreson fekk til eit personleg og nært sam-arbeid med Beckett. I artikkelen under fortel han om ein kveld saman med meisteren på ein stamcafe i Paris heilt på slutten av 1970–talet. Her står det svart på kvitt at Endreson der og da fekk rettane til tekstar som til da ikkje var framførte – nemleg Teater I og Teater II, begge er med i sesongens Beckett-framsyning Røff;

Eit svar på eit visittkort, 23 ord: Kom når du vil. Heime i heile haust.

«Cafe Lilla», 139 Boulevard Montparnasse, halv åtte. Mildt yr, ho–regn som indianarane seier. Blanke gater. Eg gjekk og nynna på no-kre liner han hadde laga for tretti år sidan.

Eg ønskjer at min kjæraste døyddeOg at regnet fall på kyrkjegardenOg på meg som går i gateneOg sørgjer over ho som elska«Lilla» med stort vindauge der svarte hum-

rar kraup rundt i vatn mellom to glasruter blant steinar og tang. Var det laga til ære for stamgjesten? Eller kanskje han hadde sete der inne ved vindauget og skrive historia Dante og hummaren? Hummar på land, levande kokt. – «Well thought Belaqua, it’s a quick death. God help us all. It is not.»

Han stod der med ryggen til. Men eg visste det var han: Det smale hovudet, det tettgrodde, gråstrie håret, kortklipt ved dei store øyra bret-

ta litt framover, som på ein som har lydd mykje.– Mr. Beckett? Han snudde seg.– Oh yes, there you are. Pause. Taus vand-

ring til bord som ein kveld for ti år sidan eller i går. Kelner. Beckett sa noko og såg på meg. Cola–vodka, sa eg. Eg hadde ikkje kome for å spørje om noko. Han hadde svart nok. Det var helst han som spurde. Om oppsetjinga-ne heime, og om det vi skulle gjera. Like låg røyst som eg hadde tenkt, lik rollene hans. Like knapp og presis i formuleringane. Mild i måten. Sjølvsagt. Og pausane like sjølvsagde. Til ein av oss braut. Tett. Interessert. Ingen tolkingar og synsmåtar. Konkrete detaljar: Vladimirs lommerusk, Clovs pigg, Arsenal – Ipswich 2–0, pappmånen i Godot som vi gjor-de med berre lys. OK. Vindauga på bakveggen i Sluttspel–rommet som vi let vera i veggen mot salen. Bra. Enda så nøye han er med sceneskildringane. Som om vi spela sjakk. Plutseleg ei anna brikke enn venta. Av og til i London. Nei, ikkje på teater. På cricketmatch.

Drinkane kom. Kelneren gjekk. Høgt glas med whisky og store isbitar. Han samla dei lange fingrane til eit hegrenebb som han stakk ned i glaset, fekk tak i isbitane, lyfte handa høgt og sende innhaldet i parketten med ein piskesnert så spruten stod. Kva var det eg såg? Stumme Gløggs pisk i eit høyrespel, rolege Krapp som plutseleg riv rullane av bandspela-ren og hiv dei siste dagboksorda i golvet. Roleg vende Beckett seg mot meg og sa:

Merkeleg at ikkje folk skjønar kva eg seier.– Skjønar betre no, sa eg. For tjue år sidan

gjekk folk midt under Sluttspel og smelte med dørene. I dag kan stykket stå på plakaten i fleire månader.

Det måtte ha vore ein ny kelner. Han kom bort for å byte drinken.

– No, no. It’s allright. Ice gone. Eg høyrde sidan at irlendingar sjeldan vil ha whiskyen kald.

– Kor lang tid tok Not I? Nesten førti minuttar i Berlin. Ufyseleg heilkveld.

– Atten.– Bra. Må vera ein stad mellom femten og

tjue. Folk skal ikkje gjespe seg heim.Eg sa vi tenkte å bruke Pust som siste num-

mer av ein kveld med einaktarar (varer tretti sekund). Men nei. Folk kunne tru det var det siste han hadde skrive. Mindre og mindre.

– Bruk det før og etter og mellom dei andre. Pust er i alt eg har skrive. Trekte det tilba-ke da det vart misbrukt som forspel til Oh Calcutta. Der brukte dei nakne lår blant alt rasket. Det finst ikkje kroppar i Pust, berre uorganiske restar, andedrag og skrik.

Pause.Seia noko her og no. Ikkje om noko. Om-

snakking vart han ferdig med på skulen. Slut-ta som lærar fordi han kjende at ingenting av det han sa var sanning. Gjekk ut og leita og fann ut at det å ha «meiningar» er umogleg. Kan ikkje kjenne seg sjølv, derfor heller ikkje andre, derfor heller ikkje noko i det heile. Prøver å seia så presist som mogleg at det å seia noko endeleg om noko ikkje er mennes-keleg mogleg. Krakken blir sparka vekk frå ørkenvandraren i Spel utan ord i det han skal setja seg. Kan ikkje seia noko, vil ikkje, tør ikkje, må. Og for å vri litt på vennen Descar-tes: Veit ikkje, altså er eg. Har det vondt, ergo er eg. Og så le litt, vera klovn. Ingenting er så morosamt som det ulykkelege, seier Nell i søppelkassa mens ho ventar på døden eller nirvana. Men Miltons utkasta Adam og Eva fann hendene til kvarandre. Vera saman i elendet, lik Didi og Gogo, Nell og Nagg, alle para i Becketts verd, ber ein over så mykje. Og varmen, der han måtte finnast.

Eit dragspel ute på gata. Musikk?– Ja, musikk er alt eg har laga. Nokre urto-

nar. Om att og om att. Med varia sjonar. Bur rett borti gata her. Arbeider helst i hytta ved

Eit møte med Beckett på Cafe Lilla

Når Bjørn Sundquist no presenterer sin tredje Beckettproduksjon på like mange år, akslar han ein solid tradisjon på Det Norske Teatret,

som både set ein standard og inspirerer. TEKST BJØRN ENDRESON (artikkelen blei publisert første gong i 1982) FOTO ROSEMARIE CLAUSEN/ULLSTEIN BILD/GETTY IMAGES

25|| VÅR 2017 ||

Seinen, utanfor byen. Vinteren i Marokko. Du finn meg om du vil. Eg har funne eit par småting i skuffen. Teater I og Teater II. Dei kan du få spela. Som dei første.

Kvelden blir lang. Brune sigarettar med svart tobakk. Og i sløret av røyk dette and-letet meisla i marmor, teikna i honning på same tid, slite ned til sirlege fòrer, brunt som pensla med lys tjære. Malmfuru. Like dei urokkelege grunntema hans, og forma. Utan tvil, utan nåde, stein ved havet reinska for mose, slam og sniglar. Rom utan tapet og nips, inne ved den inste kviskring der vi alle er stakkarar i filler og tap og anger og uvisse.

Han tok vennleg farvel med kelneren med isen. Vi vart ståande ei stund utanfor mellom ei østersbu og hummarvindauget. Lufta var framleis yr og det berre hovudet hans fekk perler. Høghalsa genser, ru lang skinnjakke med saueragg til fòr, hadde ikkje tatt han av inne.

– Hels alle som arbeider for meg der oppe, sa han. Skriv eg meir før eg fer, skal eg sende det til deg.

SAMUEL BECKETT PÅ DET NORSKE TEATRET

Mens vi ventar på Godot (1970), Sluttspel (1971) Seks Beckett (1975), Pust og Fire (1980), Beckett 75 (1981), Vera saman (1983), Katastrofe av og til Havel (med tekstar av Beckett, Václav Havel, Arthur Miller og Eugène Ionesco, 1984), Glade dagar (1986), Trass i alt (1991) og Ein sørgeleg

time med TT eller TD (1996).

I 1976 fekk Endreson Kritikarprisen for ei heil veke med Beckettprogram.

RØFFAV Samuel Beckett OMSETJING Bjørn Endreson REGISSØR Bjørn Sundquist PREMIERE 21. januar på Scene 2 MED Per Schaanning, Sigmund Sæverud, Kyrre Hellum, Frank Kjosås, Øyvin BervenPoetisk, humoristisk og djupt tragisk om livet frå nobelprisvinnaren Beckett.

|| VÅR 2017 ||26

I11 ÅR handlar det om kvardagen; dei dagane det er flest av. Vi er i skolegar-den, men ved hjelp av øyretelefonar kan publikum samstundes følgje dialogen i eitt av klasseromma på skolen.

TVINGA SEG FRAM– Har barna våre det bra? Og er dei snille mot dei andre? Spørsmål som alle foreldre stiller seg er utgangspunkt for framsyninga 11 ÅR som pressa seg fram hos Toril Goksøyr og Camilla Martens under arbeidet med eit anna prosjekt. Til slutt la dei bort arbeidet dei satt med og gjekk i gang med ei større undersøking rundt kvardagen til barn som står midt i den brytningstida 11–årsalderen representerer.

Goksøyr og Martens har gjennom snart to tiår markert seg som viktige teaterfornyarar i det norske scenekunstmiljøet. Stillferdige og

tenksame har dei bevisst brukt og utnytta po-tensialet frå fleire kunstformer. Sjølv om dei hadde bakgrunn frå teateret, lova dei kvaran-dre da dei gjekk på Kunstakademiet at dei ik-kje skulle produsere teaterframsyningar. Det heldt ikkje lenge. I studietida kontakta dei like godt teatersjefen på Nationaltheatret og

debuten endra retninga på det kunstnarlege prosjektet deira for alltid.

DOKUMENTARTEATER– Den første produksjonen vår på National-theatret var Biografi med Monna Tandberg og Jon Øigarden. Han spelte student hos den

KVARDAGS- DRAMA– Det må mange sanne historier til for å skape ein endeleg fiksjon, seier kunstnarduoen som i vår skal reise eit stillas på Hovudscenen. Fire meter over scene-golvet skal publikum få kikke ned på skolegarden. Ein stad vi alle trur vi kjenner.TEKST IDA MICHAELSEN FOTO UNA LINE REE HUNDERI

27|| VÅR 2017 ||

eldre læraren og skulle mellom anna sitere frå Hamlets monolog. Den vi alle kjenner så godt. Det var eit slags forsøk på å utforske korleis ein kan gjere seg sjølv udødeleg. Lars Wikdahl som var del av prosjektet hadde gjennom sine 48 år ved teateret stort sett ber-re gjort statistroller. Han skulle fortelje om

korleis han hadde opplevd dette og undervegs i prosjektet tredde historia hans fram som mykje meir relevant enn alt anna. Der og da fekk vi stadfesta verdien av det dokumenta-riske, seier Camilla.

Det er nesten blitt signaturen til det vesle kunstnarkollektivet; vekselbruken av kunst,

verkelegheit og teater. Og heile vegen har dei utfordra vinkelen som publikum får. Dei har bevisst tatt med seg gallerierfaringa inn i teaterrommet. Ved hjelp av snedige, i dag kanskje meir opplagde, brot med konvensjo-nen har dei utforska dei store drama i vanlege folks liv. Dei som går føre seg på foreldremø-

«Vi pleier å under streke at det har alltid vore ein stor fordel å vere feilplassert,

anten det er som regissør i bilde kunstfeltet, eller som bildekunstnar i teateret.»

11 ÅR AV OG I SAMARBEID MED Goksøyr & Martens URPREMIERE 23. MAI PÅ HOVUDSCENEN MED Kjersti Dalseide, Julie Moe Sandø, Jon Beliklie Devik, Agnes Kittelsen, Oddgeir Thune, Benjamin Haug Haugen Ei historie om kjærleik, einsemd og forskyving av ansvar.

|| VÅR 2017 ||28

ta, i omsorgsbustaden til gamle foreldre eller i parken. Kva veit vi eigentleg om livet vårt. Om livet til dei vi treffer i dei nære relasjo-nane? Oppsetjingane til Goksøyr og Martens er baserte på grundige undersøkingar av menneske og miljø og kastar med sine nær-studium lys over både samfunnsproblem og mellommenneskelege relasjonar, og koplar ofte det djupt private med eit større bilde på samtida. Gjennom denne forma belyser dei utfordringane moderne menneske møter på ein tankevekkande og modig måte.

AVTRYKK FRÅ EIGNE LIV– I all hovudsak forblir arbeidet vårt ei un-dersøking av eige liv. Dersom vi kan komme nærmare sanninga om kvardagen vår, om livet vi lever, så har det langt større verdi for oss, enn oppskrifta på korleis vi burde leve livet vårt, seier dei. – Vi veit korleis det er å ha barn på 11 år. Utan den erfaringa hadde vi aldri laga denne produksjonen. Men sam-stundes er det viktig å understreke at dette

ikkje handlar om våre barn, eller andre sine barn for den saks skyld. Det er ei historie som er skriven på bakgrunn av ei grundig undersøking. Vi har snakka med psykologar, med foreldre og med lærarar, og vi har lese mykje om tema-et. Dette har ført oss vidare, vi har knytt nye kontaktar, og ut av dette nøstet har vi vove saman ei forteljing som går føre seg på skolen. Det er på ein måte veldig konkret og re-alistisk, men vi insisterer på å oppheve det sanne i den. Det er fiksjon som mange nok vil kjenne seg igjen i, ettersom vi alle har vore innom denne plassen.

NYTTIG FEILPLASSERINGSamanblandinga av bilde-kunsten, teateret og den særskilde forsky-vinga av perspektiv, som kjenneteiknar duoens arbeid, har også ført til nye måtar å presentere teaterfram syningar på.

– Vi pleier å understreke at det har alltid vore ein stor fordel å vere feilplassert, an-ten det er som regissør i bildekunstfeltet, eller som bildekunstnar i teateret. Bak-grunnen frå bildekunsten gjer at vi alltid har kopla bildeflata med scenerommet. Og i staden for å vise scenebilde i rekkefølgje, om du vil, slik ein normalt gjer i teateret, har vi vendt blikket i ei anna retning og

ved hjelp av ukonvensjonell plassering av publikum, i dei siste produksjonane ved hjelp av høge stillas, vil publikum sjå prosjekta våre i fugleperspektiv og flata dei observerer liknar den frå bildekunsten. Dette er ein strategi vi bevisst har tatt med oss inn i teaterarbeidet vårt.

Ei djup interesse for det offentlege rommet har óg vore viktig, og har ført til framsyningar som OMsorg, Fri og no 11 ÅR, der stillasa og fugleperspektivet har danna ramma rundt opple-vinga. Kjensla av å vere i tea-teret blir utfordra. Publikum får ein slags kikkarplass der dei kan observere dagleg-dagse hendingar som likevel

er styrte frå regi pulten. Dialogen, spelet, samhandlinga mellom karakterane og det tilsynelatande normale i alt som skjer, for-størrar livet sjølv. Og plasseringa langt over bakken, gjer at det er umogleg å bryte inn.

– Det er ikkje til å kome unna at dette prosjektet også er eit resultat av frykt. Det er frykta for at det verste kan skje med barna våre som tvinga fram dette arbei-det. Frykta var ein føresetnad, kan du seie, avsluttar dei to.

Så kanskje er ikkje det dokumentariske ut-gangspunktet for 11 ÅR så vanskeleg å spore.

Toril Goks

øyr

«Vi veit korleis det er å ha barn

på 11 år. Utan den erfaringa hadde vi aldri laga denne produksjonen.»

It would be nice to do something political, Venezia - biennalen, den nordiske pavilliongen, 2007. Foto: Stefano Campus.

Hva må gjøres?, Galleri UKS, Oslo,  27. November 1998.Foto: Are Carlsen.

OMsorg, Nationaltheatret, premiere 24. oktober 2013. Foto: Gisle Bjørneby.

29|| VÅR 2017 ||

A K T U E L L

JULIE MOE SANDØ

SKODESPELAR

Aktuell som mora i 11 ÅR.

Eg speler mora til ei jente på 11 år. Det har skjedd noko tragisk på skolen, og eg og faren skal på skolen for å snakke med læraren og rektoren. Hendingar i skolegarden har blitt hand sama katastrofalt av skolen. No treng mora at dei tek ansvar, seier at «dette var det som skjedde, og det var vår skuld». Kva gjer det med deg som mor å oppleve at ungen din ikkje har det bra, og at du ikkje kjenner henne så godt som du trudde?

Tematisk arbeider Goksøyr/Martens grun-dig med mykje dokumentarisk materiale. Dei har utvikla ei form der publikum sit i eit fugleperspektiv og ser ned på ein spelarena, og med høyretelefonar får dei lyden. I denne forma kan du bygge opp komplekse, parallelle handlingar, og som publikum får du ei kjensle av å vere veldig nært. Som skodespelar kan eg også spele på ein annan måte, nesten filmatisk. Eg ønskjer å gå like djupt inn i tematikken som dei gjer og vere like kompromisslaus som dei er i sitt arbeid. Og det er krevjande! Vi hadde eit forprosjekt der vi improviserte fram mykje, og eg kjende det sat hardt i magen. Eg drøymde om det om natta og tenkte på det heile tida.

Eg hugsar godt korleis eg var da eg sjølv var 11 år. Det var ei brytingstid, på veg inn i ungdoms-åra. Eg begynte å bli meir sjølvbevisst, tenkje på korleis verda ser på og oppfattar meg. Eg skreiv lister i dagboka mi: «Ting eg må hugse», til dømes ei liste over ord eg ikkje måtte bruke. Framandord som eg innsåg var for vaksne, som fekk meg til å verke overlegen eller arrogant. Eg begynte i den alderen å tilpasse meg. Begynte å lage ein versjon av meg sjølv som eg trudde folk ville ha. Og det er ein pågåande prosess. Ein blir jo til i møte med andre.

FORTALD TIL ERLEND TÅRNESVIK DREIÅSFOTO SIREN HØYLAND SÆTER

|| VÅR 2017 ||30

Kva yrkesvalet har hatt å seie for livet

Dei har stått på scenen i 50 og 67 år. Der har dei, i tillegg til applaus, hausta yrkes- og livserfaring. I vår speler Britt Langlie, 71, og Toralv Maurstad,90, to psykoterapeutar med så solid livs- og yrkeserfaring at dei kan sjå seg tilbake over aksla og tenkje gjennom kva

yrket har gjort med livet og kva livet har gjort med yrket.TEKST ASTRID SLETBAKK TIL NYNORSK VED ARNE TORP FOTO SIREN HØYLAND SÆTER

Regissør Tyra Tønnessen (t.h.) på prøvane til Overføring med skodespelarane Kai Remlov, Erik Hivju, Toralv Maurstad og Britt Langlie. I stykket spelar dei pensjonerte psykoterapeutar.

31|| VÅR 2017 ||

Dei to fann plassane sine i skodespelaryrket ut frå svært ulik ståstad. Britt Langlie voks opp i Trondheim, ein sjenert og innovervend jentunge som

berre kjende seg heime i song og musikk. Eit sceneliv ville ho aldri ha mot til å velje. Toralv, son av dei namngjetne skodespelara-ne Tordis og Alfred Maurstad, stod på scenen alt som barn, men skodespelar var ikkje eit sjølvsagt yrkesval.

– Barndommen og ungdommen var moro-sam og spennande. Det var Nordfjord og det var Oslo. Det var krig og det var Sverige. 18–åringen som møtte freden i 1945 visste ikkje kva han skulle gjere med livet sitt. Da var det skodespelaren Johan Fillinger som foreslo teaterskole i London, fortel Toralv Maurstad og held fram:

– Det tende eg på. For London var både spennande og morosam, og alt morosamt og spennande var tiltrekkande. Men eg kom ikkje inn på første forsøk, og det gjorde noko med meg. Eg begynte å arbeide.

Å FINNE RETNINGA– Og eg søkte aldri på nokon teaterskole. Eg var stille og hadde dårleg sjølvtillit. Som dyslektikar hadde eg problem på skolen, pro-blem med å lære så mykje som eit salmevers utanåt. Men musikken hadde eg, og etter at eg begynte i koret ved Trøndelag Teater, vart eg også hospitant ved elevskolen på teatret, seier Britt Langlie.

Ho fortel at da ho ein gong fekk ein lang mono-log – som skulle lærast utanåt – forma tankane seg rundt korleis det skulle gjerast, korleis ho skulle røre seg og kva ho såg som viktig i teksten. Det gav retning og form til presentasjonen.

– Da situasjonen stod klart for meg, losna det. Arbeidet med monologen gav eit fantas-tisk løft til ein spinkel sjølvtillit. Da oppdaga eg at eg kunne bidra med noko som ikkje var mine eigne ord.

Dei første stega langs ein nyvald yrkesveg kan vere vanskeleg. Nokre nye kodar må knek-kast før vi innser og forstår kva yrket inneber. Britt Langlie og Toralv Maurstad vel begge dei same orda når de fortelle om dei tidlege opple-vingane sine av faget skodespelar:

– Eg var sikker. Det var her eg ville vere.

MÅ VERE MODIGI dag er begge mellom dei mest erfarne scenekunstnarane i landet. Britt kom til Det Norske Teatret i 1967 der ho mellom anna har vore sentral i satsinga på musikktea-ter ved teatret. Det går gjetord om hennar tolking av tittelrolla i Piaf, og ho har også

OVERFØRING BASERT PÅ Intervju av Marit Råbu TIL TEATER VED Tyra Tønnessen I SAMARBEID MED Nationaltheatret URPREMIERE 22. februar på Scene 2 MED Wenche Elena Medbøe, Britt Langlie, Gret-he Ryen, Kai Remlov, Toralv Maurstad, E