Stručni komentar

ZASNIVANJE RADNOG ODNOSA

• Opšti i posebni uslovi •

Zakonom o radu ("Sl. glasnik RS", br. 24/2005 i 61/2005 - dalje: Zakon) je propisano da radni odnos može da se zasnuje sa licem koje ima najmanje 15 godina života i ispunjava druge uslove za rad na određenim poslovima, utvrđene Zakonom, odnosno pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji poslova.

Zakonom nisu jasno određeni opšti uslovi za zasnivanje radnog odnosa, ali se iz sadržaja odredbi čl. 24. do 29. Zakona može zaključiti da radni odnos može da zasnuje samo lice koje ispunjava uslove za zasnivanje radnog odnosa i da uslovi mogu biti opšti i posebni.

OPŠTI USLOV

Opšti uslov za zasnivanje radnog odnosa jeste uslov koji je utvrđen Zakonom i koji mora da ispunjava svako lice koje želi da zasnuje radni odnos.

Do stupanja na snagu Zakona opšti uslovi za zasnivanje radnog odnosa bili su godine života i opšta zdravstvena sposobnost lica koje zasniva radni odnos, a koja se dokazivala podnošenjem odgovarajućeg lekarskog uverenja nadležne zdravstvene ustanove.

Prema Zakonu, jedini opšti uslov za zasnivanje radnog odnosa je da lice koje zasniva radni odnos ima najmanje 15 godina života, a opšta zdravstvena sposobnost nije predviđena kao opšti uslov, pa poslodavac ne može da zahteva dokaz o tome prilikom zasnivanja radnog odnosa.

POSEBNI USLOVI

Pod posebnim uslovima za zasnivanje radnog odnosa podrazumevaju se uslovi propisani zakonom ili pravilnikom poslodavca i koji se zahtevaju za obavljanje poslova radi čijeg obavljanja se zaposleni i prima u radni odnos.

Posebni uslovi za zasnivanje radnog odnosa mogu biti utvrđeni Zakonom i posebnim zakonom, odnosno opštim aktom poslodavca.

Posebni uslovi za zasnivanje radnog odnosa utvrđeni Zakonom o radu i posebnim zakonom

  Posebni uslovi za rad maloletnih lica

Da bi maloletno lice, odnosno lice od 15 do 18 godina života moglo da zasnuje radni odnos potrebno je da:

- ima pismenu saglasnost roditelja, usvojioca ili staratelja. Ova saglasnost se daje u pisanoj formi. Davaoci saglasnosti mogu da odrede vreme za koje se saglasnost daje, tako da je poslodavac dužan da zasnuje radni odnos na vreme za koje je data saglasnost, a po isteku saglasnosti otkazuje ugovor o radu ili traži novu saglasnost;

- takav rad ne ugrožava njegovo zdravlje, moral i obrazovanje;

- takav rad nije zabranjen zakonom;

- ima nalaz nadležnog zdravstvenog organa kojim se utvrđuje da je lice sposobno za obavljanje poslova za koje zasniva radni odnos i da takvi poslovi nisu štetni za njegovo zdravlje.

Ako zaposleni mlađi od 18 godina života i dobije pismenu saglasnost roditelja, usvojioca ili staratelja, u skladu sa odredbom Zakona kojom je regulisana zaštita omladine, on ne može da radi na poslovima:

- na kojima se obavlja naročito težak fizički rad, rad pod zemljom, rad pod vodom ili na velikoj visini;

- koji uključuju izlaganje štetnom zračenju ili sredstvima koja su otrovna, kancerogena ili koja prouzrokuju nasledna oboljenja, kao i rizik po zdravlje zbog hladnoće, toplote, buke ili vibracije;

- koji bi, na osnovu nalaza nadležnog zdravstvenog organa, mogli štetno i sa povećanim rizikom da utiču na njegovo zdravlje i život s obzirom na njegove psihofizičke sposobnosti.

Posebni uslovi za rad propisani su i za zaposlene između 18 i 21 godine života, tako da je Zakonom predviđeno da ovi zaposleni mogu da rade na poslovima na kojima se obavlja naročito težak fizički rad, rad pod zemljom, pod vodom ili na velikoj visini i na poslovima koji uključuju izlaganje štetnom zračenju ili sredstvima koja su otrovna, kancerogena ili koja prouzrokuju nasledna oboljenja, kao i rizik po zdravlje zbog hladnoće, toplote, buke ili vibracije, samo na osnovu nalaza nadležnog zdravstvenog organa kojim se utvrđuje da takav rad nije štetan za njihovo zdravlje.

Posebni uslovi rada na određenim poslovima

Poslodavac može da zasnuje radni odnos za obavljanje poslova pod posebnim uslovima rada, samo ako zaposleni ispunjava uslove za rad na tim poslovima. Tako se za rad na poslovima sa posebnim uslovima rada zahteva posebna zdravstvena sposobnost, kao što je slučaj sa obavljanjem poslova na kojima postoji povećana opasnost od povređivanja - rad pod vodom, zemljom, na visini ili postoji opasnost od nastanka profesionalnih ili drugih oboljenja, kao što je rad sa hemijskim i drugim otrovnim materijama.

Na ovim poslovima može da radi samo zaposleni koji, pored posebnih uslova utvrđenih pravilnikom, ispunjava i uslove za rad u pogledu zdravstvenog stanja, psihofizičkih sposobnosti i doba života, odnosno koji ima zdravstvenu sposobnost za bezbedan rad na tim poslovima.

Pre nego što poslodavac zaključi ugovor o radu sa zaposlenim, zaposleni mora da dostavi nalaze nadležne zdravstvene ustanove da ispunjava uslove za rad na tim poslovima.

Zbog toga poslodavac kod koga postoje poslovi sa posebnim uslovima rada organizuje i upućuje zaposlene na sistematske, odnosno periodične zdravstvene preglede. Ukoliko se na tim pregledima utvrdi da zaposleni ne ispunjava uslove za rad na poslovima sa posebnim uslovima, poslodavac je dužan da ga premesti na druge poslove, a ako takvog posla nema da ga uputi na invalidsku komisiju.

Posebni uslovi rada za invalidna lica

Zakonom je predviđeno da invalidna lica zasnivaju radni odnos pod uslovima i na način koji je utvrđen Zakonom, ako posebnim zakonom nije drukčije određeno.

Poslodavac je dužan da invalidu rada obezbedi obavljanje odgovarajućeg posla prema preostaloj radnoj sposobnosti u skladu sa propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju, odnosno obavljanje posla na kojem za zaposlenog neće postojati opasnost od nastanka invalidnosti.

Uslovi za rad invalidnih lica, koji su prilagođeni njihovim radnim i zdravstvenim sposobnostima, utvrđeni su Zakonom o radnom osposobljavanju i zapošljavanju invalida ("Sl. glasnik RS", br. 25/96 i 101/2005 - dr. zakon).

Posebni uslovi za zapošljavanje stranih državljana

Iako se odredbe Zakona primenjuju na zaposlene strane državljane i lica bez državljanstva koji rade kod poslodavca na teritoriji Republike Srbije, zasnivanje radnog odnosa sa ovim licima može se vršiti pod posebnim uslovima utvrđenim Zakonom o uslovima za zasnivanje radnog odnosa sa stranim državljanima ("Sl. list SFRJ", br. 11/78 i 64/89, "Sl. list SRJ", br. 42/92, 24/94 i 28/96 i "Sl. glasnik RS", br. 101/2005 - dr. zakon).

Prema odredbama ovog zakona, strani državljanin može zasnovati radni odnos ako:

1. ima odobrenje za stalno nastanjenje, odnosno za privremeni boravak u zemlji;

2. dobije odobrenje za zasnivanje radnog odnosa.

Izuzetno, strani državljanin može zasnovati radni odnos sa organizacijom, odnosno poslodavcem, bez odobrenja za zasnivanje radnog odnosa, ako ima odobrenje za privremeni boravak ili stalno nastanjenje u zemlji i ako radni odnos zasniva za obavljanje stručnih poslova utvrđenih ugovorom o poslovno-tehničkoj saradnji, o dugoročnoj proizvodnoj kooperaciji, o prenosu tehnologije i ostalim ulaganjima.

Poslodavac je dužan da opštim aktom utvrdi radna mesta na kojima se mogu zapošljavati strani državljani.

Ostali posebni poslovi

Posebni uslovi za zasnivanje radnog odnosa mogu biti utvrđeni i drugim zakonima, na primer kada se radi o određenim poslovima u oblasti školstva, zdravstva, sudstva, poslova u upravi i drugo.

Posebni uslovi za zasnivanje radnog odnosa utvrđeni pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji poslova

Pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji poslova (dalje: pravilnik), utvrđuju se organizacioni delovi kod poslodavca, vrsta poslova, vrsta i stepen stručne spreme i drugi posebni uslovi za rad na tim poslovima.

Zakonom je utvrđena obaveza poslodavca koji ima više od pet zaposlenih da donese pravilnik o organizaciji i sistematizaciji radnih mesta, kojim se, pored ostalog, utvrđuju poslovi, njihov naziv i opis poslova. Ako poslodavac ima manje od pet ili pet zaposlenih, nema obavezu donošenja pravilnika, ali ima obavezu da ugovorom o radu utvrdi poslove koje zaposleni obavlja, njihov naziv i opis.

Pravilnik donosi direktor, odnosno preduzetnik. To znači da kod poslodavca sa statusom pravnog lica, pravilnik donosi direktor, a kod preduzetnika, pravilnik donosi preduzetnik.

Zakonom nisu propisane sankcije ako poslodavac ne donese pravilnik. Ali, ako poslodavac koji ima više od pet zaposlenih ne donese pravilnik, izvršio je povredu Zakona u smislu odredbe člana 269. stav 1, pa u tom slučaju inspektor rada rešenjem nalaže poslodavcu da u određenom roku otkloni utvrđenu povredu zakona tj. da donese pravilnik u skladu sa odredbom člana 24. Zakona. Ukoliko poslodavac to ne učini u ostavljenom roku, odgovara za prekršaj zbog neizvršenja rešenja inspektora rada, saglasno odredbi člana 273. stav 1. tačka 9) Zakona.

Poslodavac je dužan da pravilnikom utvrdi:

- organizacione delove poslodavca (ako ih ima);

- vrstu i opis poslova;

- vrstu i stepen stručne spreme;

- uslove za rad na određenim poslovima.

Zaposleni može da zasnuje radni odnos samo ako ispunjava uslove za rad na određenim poslovima koji su propisani pravilnikom, a to su pre svega, vrsta i stepen stručne spreme i drugi posebni uslovi.

Vrsta posla

Poslodavac utvrđuje vrstu poslova samostalno, u zavisnosti od delatnosti kojom se bavi, a posao (radni zadatak) definiše svojim sadržajem i karakteristikama koji ga određuju.

Poslodavac samostalno određuje opis poslova koje zaposleni treba da obavlja i sa tim opisom zaposleni mora da bude upoznat. Ovo proizilazi iz odredbe Zakona prema kojoj ugovor o radu sadrži, pored ostalog, i vrstu i opis poslova koje zaposleni treba da obavlja.

U praksi je uobičajeno da poslodavac, određujući poslove koje zaposleni treba da obavlja, na kraju odredi da zaposleni "obavlja i druge poslove po nalogu direktora,

odnosno preduzetnika" što ukazuje na potpunu slobodu poslodavca u kreiranju poslova za koje smatra da ih zaposleni može obavljati.

Vrsta i stepen stručne spreme

Pravilnikom se takođe utvrđuje i vrsta stručne spreme koja se zahteva za obavljanje određenih poslova koje je odredio poslodavac, kao i stepen stručne spreme.

Pod stručnom spremom podrazumeva se školska sprema stečena ili priznata po propisima o obrazovanju (srednja, viša, visoka i drugo). Ali, u pravilniku nije dovoljno odrediti samo stručnu spremu, već i vrstu zanimanja zavisno od poslova koje treba da obavlja zaposleni (npr. diplomirani pravnik, diplomirani inženjer, građevinski tehničar, medicinska sestra i dr.).

Pod stepenom stručne spreme, podrazumeva se stepen stručne spreme koji je pojedinac dobio završavanjem verifikovanog programa obrazovanja u organizaciji koja je ovlašćena za izvođenje takvog programa ili drugih vidova obrazovanja priznatih zakonom prema klasifikaciji.

Klasifikacija stepena stručne spreme određena je Odlukom o jedinstvenim metodološkim principima za vođenje evidencija u oblasti rada i obrascima prijava i izveštaja ("Sl. list SRJ", br. 40/97 i 25/2000 i "Sl. list SCG", br. 1/2003 - Ustavna povelja - dalje: Odluka).

Odlukom su propisani jedinstveni metodološki principi za vođenje evidencija u oblasti rada, način unošenja podataka, zaštita i obezbeđenje komunikacionog povezivanja podataka, kao i obrasci za vođenje evidencija u oblasti rada.

Prema Odluci, stepeni stručne spreme su klasifikovani prema redosledu: I, II, III, IV, V, VI/1, VI/2, VII/1, VII/2 i VIII stepen, i to:

I stepen - završeno osnovno obrazovanje i odgovarajući program za I stepen stručne spreme. U ovaj stepen razvrstavaju se i lica bez stručne spreme, odnosno nekvalifikovani radnici;

II stepen - završeno osnovno obrazovanje i odgovarajući program za II stepen stručne spreme. U ovaj stepen razvrstavaju se i polukvalifikovani radnici, lica sa priznatom nižom stručnom spremom, kao i lica sa završenim dvogodišnjim zajedničkim osnovama srednjeg usmerenog obrazovanja;

III stepen - završeno trogodišnje srednje obrazovanje ili završene dvogodišnje zajedničke osnove usmerenog obrazovanja i odgovarajući program za III stepen stručne spreme. U ovaj stepen razvrstavaju se i lica sa završenom trogodišnjom školom za kvalifikovane radnike, kao i lica sa završenom dvogodišnjom srednjom školom, pre nego što je školovanje postalo trogodišnje;

IV stepen - završeno četvorogodišnje srednje obrazovanje ili završene dvogodišnje zajedničke osnove usmerenog obrazovanja i odgovarajući program za IV stepen stručne spreme, ili završena gimnazija. U ovaj stepen razvrstavaju se i lica sa završenom stručnom školom u trogodišnjem trajanju, pre nego što je školovanje postalo četvorogodišnje;

V stepen - završeno jednogodišnje specijalističko obrazovanje nakon srednjeg obrazovanja ili završeno petogodišnje srednje obrazovanje. U ovaj stepen razvrstavaju se i lica sa završenom školom za visokokvalifikovane radnike;

VI/1 stepen - završen obrazovni program za VI/1 stepen stručne spreme. U ovaj stepen razvrstavaju se i lica sa završenom višom školom, kao i lica sa savladanim programom I stepena studija na fakultetu;

VI/2 stepen - završen obrazovni program za VI/2 stepen stručne spreme;

VII/1 stepen - završen obrazovni program za VII/1 stepen stručne spreme. U ovaj stepen razvrstavaju se i lica sa završenim studijama na fakultetu, visokoj školi ili akademiji;

VII/2 stepen - završen obrazovni program za VII/2 stepen stručne spreme. U ovaj stepen razvrstavaju se i lica sa završenim poslediplomskim studijama i akademskim zvanjem magistra nauka ili umetnosti, kao i lica sa završenom specijalizacijom i stručnim nazivom specijaliste;

VIII stepen - u ovaj stepen razvrstavaju se lica sa stečenim naučnim stepenom doktora nauka.

Zakonom nije zabranjeno da se u pravilniku za obavljanje određenih poslova odredi alternativna stručna sprema, tako da u tom slučaju zaposleni ispunjava uslove predviđene pravilnikom ako ima jednu od alternativnih vrsta i stepena stručne spreme.

Ostali posebni uslovi

Drugi posebni uslovi koje poslodavac može da zahteva za obavljanje određenog posla, a koje zaposleni treba da ima, mogu biti:

RADNO ISKUSTVO

Pod radnim iskustvom podrazumeva se iskustvo koje je zaposleni stekao obavljajući poslove u svojoj struci. Radno iskustvo se ne pretpostavlja, već se utvrđuje i odvaja se od penzijskog i bilo kog drugog radnog staža, pošto se vreme provedeno na radu i iskustvo u struci često ne poklapaju.

Radno iskustvo ne mora da bude vezano za radni odnos, ono se može steći i obavljanjem poslova u struci na osnovu drugog oblika rada, van radnog odnosa kao što su privremeni i povremeni poslovi, ugovor o delu, dopunski rad i dr.

Ukoliko poslodavac za obavljanje određenog posla zahteva, kao poseban uslov za zasnivanje radnog odnosa radno iskustvo od, na primer, tri godine, a zaposleni je to iskustvo stekao obavljajući te poslove na osnovu ugovora o privremenim i povremenim poslovima, bez obzira što nije bio u radnom odnosu, sa tim radnim iskustvom bi ispunio poseban uslov za zasnivanje radnog odnosa ako dostavi poslodavcu dokaze, a poslodavac može i da izvrši proveru stručnih sposobnosti, u skladu sa svojim aktom i zakonom.

ZNANJE STRANOG JEZIKA

Znanje stranog jezika se često u poslednje vreme zahteva kao poseban uslov za zasnivanje radnog odnosa, radi obavljanja većine poslova. Tako se za obavljanje poslova sa visokom stručnom spremom u većini kompanija i većih privrednih subjekata traži odlično

znanje engleskog jezika ili još jednog stranog jezika, što se može videti iz tekstova javnih oglasa koji se svakodnevno objavljuju.

Ovaj uslov je prisutan posebno u preduzećima sa stranim kapitalom, i to za većinu poslova.

LICENCA ZA RAD

U novije vreme, licenca za rad se takođe pojavljuje kao poseban uslov za zasnivanje radnog odnosa, odnosno za obavljanje određenih poslova. Tako, na primer, licencu za obavljanje poslova odgovornog lica u pravnom licu za obavljanje poslova pregleda i ispitivanja opreme za rad i ispitivanja uslova radne okoline, može da dobije lice sa visokom školskom spremom odgovarajuće struke, položenim stručnim ispitom i najmanje tri godine radnog iskustva na tim poslovima. Zakonom o bezbednosti i zdravlju na radu ("Sl. glasnik RS", br. 101/2005), propisan je postupak za dobijanje licence za pravno lice, preduzetnika i odgovorno lice u pravnom licu.

I u drugim posebnim zakonima postoje odredbe o dozvoli, odnosno licenci za rad.

Prema odredbama Zakona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja ("Sl. glasnik RS", br. 62/2003, 64/2003 - ispr., 58/2004, 62/2004 - ispr., 101/2005 - dr. zakon, 79/2005 - dr. zakon, 81/2005 - ispr. dr. zakona i 83/2005 - ispr. dr. zakona), nastavnik koji je upućen za rad u inostranstvu, može izvoditi obrazovno vaspitni rad u inostranstvu ako ima licencu i ako ispunjava posebne uslove za nastavnika. Ovim zakonom regulisano je ko ima pravo na dobijanje licence, izdavanje licence i dr.

RAD NA RAČUNARU I SPOSOBNOST ELEKTRONSKOG NAČINA KOMUNICIRANJA

Sadašnja praksa pokazuje da se za zaposlenog koji obavlja administrativne poslove obavezno pretpostavlja da poznaje rad na računaru.

Poslodavac, za obavljanje skoro svakog složenijeg posla, od zaposlenog zahteva da poznaje rad na računaru, da odlično poznaje određene programe i da koristi elektronsku poštu, odnosno elektronski način komuniciranja.

Na ovaj način ovo je postao poseban uslov rada za obavljanje određenih poslova, bez kojeg zaposleni ne može da zasnuje radni odnos sa poslodavcem.

Pored navedenih posebnih uslova, u praksi se mogu videti i drugi uslovi koje poslodavac zahteva od zaposlenog da ispuni da bi mogao da zasnuje radni odnos, kao što su: godine života, dobre organizacione sposobnosti, sposobnost analitičkog i sistematskog rešavanja problema, posvećenost i timski rad i druge lične sposobnosti kandidata.

NAČIN ZASNIVANJA RADNOG ODNOSA - UGOVOR O RADU 

Postupak zasnivanja radnog odnosa

Između zaposlenog i poslodavca se uspostavlja propisima uređen radni odnos, ispunjen pravima, obavezama i odgovornostima. Poslodavac i zaposleni zaključuju ugovor o radu,

koji predstavlja ne samo akt zasnivanja radnog odnosa, nego i uređivanja radnog odnosa. Ugovorom o radu se uspostavlja radni odnos.

Zasnivanju radnog odnosa predhodi donošenje odluke o novom zapošljavanju. Kad nastane potreba za obavljanjem određenih poslova, poslodavac svojom odlukom utvrđuje tu potrebu i broj potrebnih zaposlenih, budući da se pravilnikom kojim se utvrđuju poslovi, ne određuje i broj zaposlenih koji treba da obavljaju određene poslove.

Prema odredbama Zakona o evidencijama u oblasti rada ("Sl. list SRJ", br. 46/96 i "Sl. glasnik RS", br. 101/2005 - dr. zakon) i Zakonu o zapošljavanju i osiguranju za slučaj nezaposlenosti ("Sl. glasnik RS", br. 71/2003 i 84/2004 - dr. zakon), poslodavac je dužan da slobodne poslove prijavi organizaciji za zapošljavanje. Javno oglašavanje kao obavezan način zasnivanja radnog odnosa zakonom nije propisano. Međutim, poslodavac može potrebu za zapošljavanjem da oglasi samostalno ili preko Nacionalne službe za zapošljavanje, odnosno Agencije za zapošljavanje.

Ako se poslodavac odluči za javno oglašavanje, dužan je da poštuje određeni postupak koji je propisan aktima i da navede uslove za rad koji su identični uslovima predviđenim u pravilniku.

Pre zaključivanja ugovora o radu kandidat je dužan da poslodavcu dostavi sve dokaze o ispunjenosti uslova za rad na poslovima za koje zasniva radni odnos, utvrđenih Zakonom i pravilnikom.

Poslodavac ne može da:

- od kandidata zahteva podatke o porodičnom, odnosno bračnom statusu i planiranju porodice;

- od kandidata zahteva dostavljanje isprave i drugih dokaza koji nisu od neposrednog značaja za obavljanje poslova za koje zasniva radni odnos;

- uslovljava zasnivanje radnog odnosa testom trudnoće, osim ako se radi o poslovima kod kojih postoji znatan rizik za zdravlje žene i deteta utvrđen od strane nadležnog zdravstvenog organa;

- uslovljava zasnivanje radnog odnosa predhodnim davanjem izjave o otkazu ugovora o radu od strane kandidata.

Zakonom je propisana obaveza poslodavca da pre zaključivanja ugovora o radu kandidata obavesti o poslu, uslovima rada, pravima i obavezama iz radnog odnosa i obavezama zaposlenog da poštuje organizaciju rada i poslovanja kod poslodavca, kao i uslove i pravila poslodavca u vezi sa ispunjavanjem ugovornih i drugih obaveza iz radnog odnosa.

Ugovor o radu

Radni odnos se zasniva ugovorom o radu. Kao akt uređivanja radnih odnosa, ugovor o radu ima i normativno dejstvo jer određuje sadržinu prava i obaveza zaposlenog i poslodavca.

Pravnu prirodu ugovora o radu opredeljuju odredbe Zakona, kojima je propisano da se prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa uređuju kolektivnim ugovorom i ugovorom o radu, a pravilnikom o radu, odnosno ugovorom o radu - samo kada je to Zakonom određeno.

Ugovor o radu je pojedinačni akt sa određenim pravima, obavezama i odgovornostima. To je obavezan akt kod poslodavca koji se zaključuje pre stupanja zaposlenog na rad, zaključuje se u pisanoj formi i sadržini koja je propisana Zakonom.

Ugovor o radu se smatra zaključenim kada ga potpišu zaposleni i direktor, odnosno preduzetnik. Ugovor može da potpiše i zaposleni koga ovlasti direktor, odnosno preduzetnik.

Zakonom nije predviđena mogućnost da zaposleni može da ovlasti drugo lice da u njegovo ime potpiše ugovor o radu.

Obim ugovaranja prava i obaveza zavisi od toga da li je kod poslodavca zaključen pojedinačni kolektivni ugovor ili je donet pravilnik o radu.

Kada su doneta ova akta, ugovor o radu mora da sadrži prava i obaveze, kao što su:

- vrsta i opis poslova koje zaposleni treba da obavlja;

- novčani iznos osnovne zarade i elemente za utvrđivanje radnog učinka, naknade zarade, uvećane zarade i druga primanja zaposlenog;

- pozivanje na kolektivni ugovor, odnosno pravilnik o radu koji je na snazi;

- rokovi za isplatu zarade i drugih primanja na koja zaposleni ima pravo, kao i druga prava i obaveze.

Ako kod poslodavca nisu doneta opšta akta, ugovor o radu, pored obaveznih elemenata, sadrži i prava i obaveze zaposlenog i poslodavca, koje se, u skladu sa zakonom, uređuju opštim aktom.

Ugovorom o radu mogu da se ugovore i druga prava i obaveze, a na prava i obaveze koja nisu utvrđena ugovorom o radu, primenjuju se odgovarajuće odredbe zakona i opšteg akta.

Ugovor o radu može da se zaključi na neodređeno i određeno vreme. U ugovoru mora tačno da bude naznačeno da li se radni odnos zasniva na neodređeno ili određeno vreme. Kada u ugovoru o radu nije izričito naznačeno ili je nejasno da li se radni odnos zasniva na neodređeno ili određeno vreme, smatra se da je radni odnos zasnovan na neodređeno vreme.