1

โครงสร้างและหน้าที่��ของส่วนประกอบต่างๆ ของเซลล์พื�ชและเซลล์ส ตว์

เซลล์ของสิ่งมี�ชี�วิตแบ่�งเป็น 3 สิ่�วิน ได้แก� สิ่�วินที่�ห�อห�้มีเซลล์ ไซโที่พลาซ!มี และนวิเคล�ยสิ่

เย%อห�ม้ีนวิเคล�ยสิ่นวิคล�โอพลาสิ่ซ!มีโครมีาที่นไรโบ่โซมีนวิคล�โอล'สิ่คอมีเพลกซ์

นวิเคล�ยสิ่เอนโดพลาสิ่มีกเรต

ควิล'มีชีนดผิวิเร�ยบ่

เอนโดพลาสิ่มีกเรตควิล'มี

ชีนดผิวิขร�ขระ

เซนที่รโอล

ไมีโครวิลไล

ไมีโครฟิ*ลาเมีนต์

อนเที่อร์+มี�เด�ยตฟิ*ลาเมีนต์ ไมีโครที่วิ

บ่,ลไซโที่สิ่เกเลตอน

ไลโซโซมี

ไมีโที่คอน

เดร�ยเย%อห�ม้ีเซลล์

กอลไจ

สิ่�วินประกอบ่ของเซลล์สิ่'ตวิ์

2

1. ส่วนที่��ห่อห!้มเซลล์เ ย% อ ห� ้มี เ ซ ล ล ์ (cell membrane ห ร% อ plasma

membrane หร%อ plasma lemma) พบ่ในเซลล ์ที่�กชีนด มี�

เอนโดพลาสิ่มีกเรตควิล'มีชีนดผิวิขร�ขระ

เอนโดพลาสิ่มีกเรตควิล'มีชีนดผิวิเร�ยบ่

ไรโบ่โซมี

แวิควิโอลไมีโครฟิ*ลาเมีนต์อนเที่อรม์ี�เด�ยตฟิ*ลาเมีนต์ไมีโครที่วิบ่,ล

คลอโรพลาสิ่ต์

พลาสิ่โมีเดสิ่มีาตา

ผิน'งเซลล์

เย%อห�ม้ีเซลล์

ไมีโที่รคอนเดร�ย

โครมีาที่นนวิคล�โอ

ล'สิ่เย%อห�ม้ีนวิเคล�ยสิ่เซนที่ร

โอล

กอลไจแอปพาราต'สิ่(กอลไจคอมีเพลกซ)์

สิ่�วินประกอบ่ของเซลล์พ%ชี

คารโ์บ่ไฮเดรต

ไกลโคโปรต�น

ไกลโคลพด

โปรต�นคอเลสิ่เตอรอ

ล โปรต�นฟิ*ลาเมีนต์

ไขมี'นพวิกฟิอสิ่โฟิล

พด

ข'0วิที่�มี�สิ่มีบ่'ตชีอบ่น10า

ข'0วิที่�มี�สิ่มีบ่'ตไมี�ชีอบ่น10า

ข'0วิที่�มี�สิ่มีบ่'ตชีอบ่น10า

3

ล'กษณะเป็นเย%อบ่างๆ ล้อมีรอบ่ไซโที่พลาซ!มี ประกอบ่ด้วิยไขมี'นพวิกฟิอสิ่โฟิลพดเร�ยงต'วิเป็น 2 ชี'0น (lipid bilayer)

โครงสิ่ร้างของเย%อห�้มีเซลล์

เย%อห�้มีเซลล์ที่1าหน้าที่�ควิบ่ค�มีปรมีาณและชีนดของสิ่ารที่�ผิ�านเข้าออกจากเซลล์ จ!งมี�สิ่มีบ่'ตเป็นเย%อเล%อกผิ�าน (semipermeable membrane หร%อ differentially permeable membrane)

ผน งเซลล์ (cell wall)

โครงแบ่บ่ฟิล,อดโมีเซอก

เซลล,โลสิ่ที่�ผิน'งเซลล์ของพ%ชี

4

ผิน'งเซลล์มี�สิ่าระสิ่1าค'ญที่�เป็นโครงสิ่ร้าง หล'ก ได้แก� เซลล,โลสิ่ (cellulose) และมี�ควิที่น (cutin) ซ,เบ่อรน (suberin) เพกที่น (pectin)

ลกนน (lignin) แที่รกปนอย,�ก'บ่เซลล,โลสิ่ผิน'งเซลล์มี�ประโยชีน์ค%อที่1าหน้าที่�

เพมีควิามีแขง็แรงและป้องก'นอ'นตรายให้แก�เซลล์พ%ชี และยอมีให้สิ่ารเก%อบ่ที่�กชีนดผิ�านเข้าออกอย�างสิ่ะดวิก

2.ไซโที่พืลาซ%ม (cytoplasm)แบ่�งเป็น 2 สิ่�วิน สิ่�วินนอกอย,�ตดก'บ่เย%อห�้มีเซลล์ มี�ล'กษณะ

ค�อนข้างแขง็ ไหลไมี�ได้ เร�ยกวิ�า เอกโที่พลาซ!มี (ectoplasm) สิ่�วินในอย,�ตดก'บ่

ผิน'งเซลล์

ไซโที่ซอล เย%อห�ม้ี

เซลล์

พลาสิ่โมีเดสิ่มีา

พลาสิ่โมีเดสิ่มีาที่�ผิน'งเซลล์ของพ%ชี

5

นวิเคล�ยสิ่ มี�ล'กษณะเป็นของเหลวิ ไหลได้เร�ยกวิ�า เอนโดพลาซ!มี (endoplasm)

เซลล์บ่างเซลล์ เชี�น เซลล์ของสิ่าหร�ายหางกระรอก จะพบ่การไหลของไซโที่พลาซ!มีไปรอบ่ๆ เซลล์เร�ยกวิ�า ไซโคลซสิ่ (cyclosis)

ออร์แกเนลล์ (organells)

เ อ น โ ด พื ล า ส ม' ก เ ร ต' ค' ว ล ม (endoplasmic reticulum : ER)

เอนโดพลาสิ่มีกเรตควิล'มี หร%อร�างแหเอนโดพลาซ!มี มี�ล'กษณะเป็นเย%อบ่างๆ สิ่องชี'0นเหมี%อนเป็นที่�อแบ่นใหญ�เร�ยงที่บ่ไปที่บ่มีา มี�ร,เป็นที่างตดต�อก'นเอง และเชี%อมีก'บ่เย%อห�้มีนวิเคล�ยสิ่ มี� 2 ชีนด ค%อ

1. เอนโดพืลาสม'กเรต'ค'วล มชน'ดผ'วขร!ขระ (rough

endoplasmic reticulum : RER) ชีนดน�0มี�ไรโบ่โซมีเกาะตดที่�ผิวิ ที่1าหน้าที่�สิ่'งเคราะห์โปรต�นสิ่�งออกไปนอกเซลล์ผิ�านกอลไจคอมี- เพลกซ์ไปย'งสิ่�วินอ%นของร�างกาย

2. เอนโดพืลาสม'กเรต'ค'วล มชน'ดผ'วเร�ยบ (smooth

endoplasmic reticulum : SER) ชีนดน�0ไมี�มี�ไรโบ่โซมีเกาะที่�ผิวิ ที่1าหน้าที่�สิ่ร้างไขมี'นพวิกสิ่เตอรอยด์ (steroid) เชี�น ฮอรรโ์มีนเพศ คอเลสิ่เที่อรอล

เอนโดพลาสิ่มีกเรตควิล'มีที่'0ง 2 ชีนด ค%อ SER และ RER มี�ที่�อเชี%อมีตดต�อถึ!งก'น

เอนโดพลาสิ่มีกเรตควิล'มีชีนดผิวิเร�ยบ่

เอนโดพลาสิ่มีกเรตควิล'มี

ชีนดผิวิขร�ขระ เย%อห�ม้ีนวิเคล�ยสิ่

เอนโดพลาสิ่เมีตกเรตควิล'มี

ไซโคลซสิ่

6

ไรโบโซม (ribosome)

ไรโบ่โซมีเป8นออรแ์กเนลล์ที่�มี�ร,ปร�างเป8นก้อนขนาดเล็กมีาก ประกอบ่ดว้ิยโปรต�นและกรดไรโบ่นวิคล�อก (ribonucleic acid :

RNA) ในสิ่'ดสิ่�วินเที่�าๆ ก'น ที่1าหน้าที่�เป8นแหล�งสิ่รา้งโปรต�น เพ%อใชี้เป8นองค์ประกอบ่ของเย%อห�ม้ีเซลล์และสิ่�งออกนอกเซลล์ ไรโบ่โซมีประกอบ่ด้วิย 2 หน�วิยย�อย ค%อหน�วิยย�อยขนาดเล็ก (small subunit) และหน�วิยย�อยขนาดใหญ� (large subunit)

กอลไจคอมเพืลกซ์หร�อ กอลไจบอด� หร�อ กอลไจแอปพืาราต ส (golgi complex หร�อ golgi bodies หร�อ golgi apparatus)

กอลไจคอมีเพลกซ์ ประกอบ่ด้วิยสิ่�วินที่�เป็นถึ�งแบ่นๆ คล้ายจาน เร�ยงซ้อนก'นเป็นชี'0นๆ หลายชี'0น ที่1าหน้าที่�สิ่ร้างสิ่ารคาร์โบ่ไฮเดรตที่�ร วิ มี ก' บ่ โ ป ร ต� น ที่� สิ่ ร ้า ง จ า ก RER เ ป ็น ไ ก ล โ ค โ ป ร ต� น (glycoprotein) แล้วิสิ่�งออกไปใชี้ภายนอกเซลล์

กอลไจคอมีเพลกซ์

กอลไจคอมีเพลกซ์ เวิสิ่

เคล

|--------|0.1µmเวิสิ่

เคล

7

ไมโที่คอนเดร�ย (mitochondria)

ไมีโที่คอนเดร�ยมี�ล'กษณะยาวิร�และย%ดหย��นได้ ประกอบ่ด้วิยเย%อสิ่องชี'0น ชี'0นนอกผิวิเร�ยบ่ที่1า หน้าที่� เป็นเย%อเล%อกผิ�าน ชี'0นในพ'บ่ซ้อนไปมีาแล้วิย%นเข้าไปข้างใน เพ%อเพมีพ%0นที่�ในการสิ่ร้างพล'ง-งานให้แก�เซลล์ ไมีโที่คอนเดร�ยที่1าหน้าที่�สิ่ร้างหร%อเปล�ยนพล'งงานจากอาหารอ%นให้เป็นเอที่�พ�

ไลโซโซม (lysosome)

ไลโซโซมีเป็นเวิสิ่เคล (vesicle) ที่�สิ่ร้างจากกอลไจคอมีเพลกซ์ มี�ล'กษณะคล้ายถึ�งเล็กๆ มี�เย%อห�้มีชี'0นเด�ยวิ มี�หน้าที่�ย�อยเชี%0อโรคต�างๆ ที่�เป็นสิ่งแปลกปลอมีที่�เข้าสิ่,�เซลล์

ไมีโที่รคอนเดร�ย

||-----------------|

เย%อห�ม้ี

เย%อห�ม้ีชี'0นนอกเย%อห�ม้ีชี'0นใน

200nm คร

สิ่ต�เมีที่รกสิ่์

นวิเคล�ยสิ่

ไซดที่พลาสิ่ซ!มี

แซปแวิควิโอลผิน'งเซลล์

เย%อห�ม้ีเซลล์

8

แวค'วโอล (vacuole)

แวิควิโอลเป็นโครงสิ่ร้างที่�มี�เย%อเล%อกผิ�านห�้มี มี�ล'กษณะเป็นถึ�ง มี�ร,ปร�างและขนาดแตกต�างก'น

แวิควิโอลแบ่�งเป็น 3 ชีนด ได้แก� 1. แซปแวค'วโอล (sap vacuole) ที่1าหน้าที่�สิ่ะสิ่มีสิ่ารละลาย

ต�างๆ รวิมีที่'0งกลนของพ%ชี 2. คอนแที่ร*กไที่ล์แวค'วโอล (contractile vacuole) ที่1า

หน้าที่�ร 'กษาสิ่มีด�ลของน10าและเก็บ่ของเสิ่�ย3. ฟู,ดแวค'วโอล (food vacuole) ที่1าหน้าที่�ย�อยอาหาร

ภายในเซลล์ ร,ปร�างล'กษณะของแวิควิโอลชีนดต�างๆ

การที่1าลายเชี%0อโรคของไลโซโซมี

เย%อห�ม้ีเซลล์

ฟิ,ดแวิควิโอล

อาหาร

ฟิ,ดแวิควิโอล

ฟิ,ดแวิควิโอลเชี%อมีก'บ่ไลโซโซมี

เอนไซมี์ย�อยสิ่าร

ไลโซโซมีที่1าลายออรแ์กแนลล์

ไลโซโซมีบ่รรจ�เอนไซมี์

กอลไจคอมีเพลกซ์

เวิสิ่เคล

เอนโดพลาสิ่มีกเรตควิล'มีชีนดผิวิขร�ขระ

ไลโซโซมี

9

แซปแวิควิโอล

คอนแที่รก็ไที่ล์แวิควิโอล

50 µm|-------------

--------|

10

พืลาสที่'ด (plastid)

พลาสิ่ที่ดมี�ผิน'งเป8นเย%อเล%อกผิ�าน มี�เย%อชี'0นในบ่�:มีเขา้ไป พลาสิ่ที่ดมี� 3 ชีนด ไดแ้ก� คลอโรพลาสิ่ต์ (chloroplast) โครโมีพลาสิ่ต์ (chromoplast)

และลวิโคพลาสิ่ต์(leucoplast)

1.คลอโรพืลาสต์ เป8นพลาสิ่ที่ดที่�มี�สิ่�เข�ยวิ เน%องจากมี�สิ่ารพวิกคลอโรฟิ*ลล์ (chlorophyll)ภายใน

ฟิ,ดแวิควิโอล

การสิ่รา้งฟิ,ดแวิควิโอล

ฟิ,ดแวิควิโอล

คลอโรพลาสิ่ต์

เย%อห�ม้ีชี'0นนอก

สิ่โตรมีา

เย%อห�ม้ีชี'0นในกรานา

|--------|

500 nm

ไมีโครที่วิบ่,ลชี'0นนอก

เย%อห�ม้ีไมีโครที่วิบ่,ล

ไมีโครที่วิบ่,ล

ตรงกลาง

แนวิร'ศมี�

|---------|0.1 µm

ไมีโครที่วิบ่,ลและเซนที่รโอล

ไมีโครที่วิบ่,ล

11

2. โครโมพืลาสต์ เป็นพลาสิ่ที่ดที่�มี�สิ่ารที่�ที่1าให้เกดสิ่�ต�างๆ ยกเวิ้นสิ่�เข�ยวิ เน%องจากมี�สิ่ารพวิกแคโรที่�นอยด์ ซ!งที่1าให้เกดสิ่�แดง สิ่�ส้ิ่มี และสิ่�เหล%อง

3. ล'วโคพืลาสต์เป็นพลาสิ่ที่ดที่�ไมี�มี�สิ่� ที่1าหน้าที่�สิ่ะสิ่มีเมีด็แป้งที่�ได้จากการสิ่'งเคราะห์ด้วิยแสิ่ง พบ่ในมี'นแกวิ กล้วิย เผิ%อก มี'นเที่ศ มี'นฝร'ง และข้าวิ

เซนที่ร'โอล (centriole)

เซนที่รโอลเป็นออร์แกเนลล์ที่�ไมี�มี�เย%อห�้มี มี�ล'กษณะคล้ายที่�อที่รงกระบ่อก 2 อ'น ต'0งฉากก'น แต�ละอ'นประกอบ่ด้วิยหลอดเล็กๆ เร�ยกวิ�า ไมีโครที่วิบ่,ล (microtubule) เร�ยงต'วิก'นเป็นกล��มี 9 กล��มี กล��มีละ 3 หลอด

ไมโครที่'วบ,ล ควิบ่ค�มีการเคล%อนไหวิของไซโที่พลาซ!มีในเซลล์ ซเล�ย แฟิลเจลล'มี และล1าเล�ยงออร์แกเนลล์ภายในเซลล์ ไมีโครที่วิบ่,ลเร�ยงต'วิก'นเป็นกล��มี กล��มีละ 2 หลอด ล้อมีรอบ่ ตรงกลางมี� 2

หลอด

25 nm

7 nm

|-----|10 µm

ไมีโครที่วิบ่,ล

เย%อห�ม้ีเซลล์

แอกที่น

อนเที่อรม์ี�เด�ยตฟิ*ลาเมีนต์

เซนที่รโอล

12

ไมโครฟู'ลาเมนต์ มี�หน้าที่�ควิบ่ค�มีร,ปร�างของเซลล์ ควิบ่ค�มีการเคล%อนไหวิของไซโที่พลาซ!มีในเซลล์ และค10าจ�นเซลล์

อ'นเที่อร์ม�เด�ยตฟู-ลาเมนต์ เป็นเสิ่้นใยที่�มี�หน�วิยย�อยเร�ยงต'วิเ ป ็น สิ่ า ย ย า วิ 4 สิ่ า ย พ' น บ่ ดเป็นเกล�ยวิ 8 ชี�ด มี�ล'กษณะเป็นร�างแหตามีร,ปร�างของเซลล์

อนเที่อรม์ี�เด�ยตฟิ*ลาเมีนต์

3. น'วเคล�ยส (nucleus)นวิเคล�ยสิ่เป็นโครงสิ่ร้างของเซลล์ที่�เหน็เด�นชี'ดมีาก อาจอย,�

ตรงกลางของเซลล์ หร%อค�อนไปข้างใดข้างหน!งของเซลล์นวิเคล�ยสิ่เป็นศ,นย์กลางควิบ่ค�มีการที่1างานของเซลล์ โดย

ที่1างานร�วิมีก'บ่ไซโที่พลาซ!มี มี�ควิามีสิ่1าค'ญต�อกระบ่วินการแบ่�งเซลล์ การสิ่%บ่พ'นธุ�์ และการควิบ่ค�มีล'กษณะที่างพ'นธุ�กรรมี

13

นวิเคล�ยสิ่แบ่�งเป็น 3 สิ่�วิน ได้แก� เย%อห�้มีนวิเคล�ยสิ่ (nuclear

membrane) นวิคล�โอล'สิ่ (nucleolus) และโครมีาที่น (chromatin) ด'งน�0

เ ย�� อ ห! ้ม น' ว เ ค ล� ย ส (nuclear membrane ห ร� อ nuclear envelope)

เย%อห�้มีนวิเคล�ยสิ่เป็นเย%อบ่างๆ สิ่องชี'0นอย,�รอบ่นวิเคล�ยสิ่ มี�สิ่มีบ่'ตเป็นเย%อเล%อกผิ�าน เย%อชี'0นนอกมี�ไรโบ่โซมีเกาะตดอย,�ด'งภาพหน้าต�อไป

น'วคล�โอล ส (nucleolus)

เป็นโครงสิ่ร้างที่�ไมี�มี�เย%อห�้มี ประกอบ่ด้วิยกรดนวิคล�อก ชี%อ กรดไรโบ่นวิคล�อก ก'บ่สิ่ารอ%นที่�เป ็นองค์ประกอบ่ของไรโบ่โซมี และถึ,กสิ่�งออกที่างร,ของเย%อห�้มีนวิเคล�ยสิ่ไปอย,�ในไซโที่พลาซ!มี

โครมาที่'น (chromatin)

โครมีาที่นเป็นเส้ิ่นใยของโปรต�นหลายชีนด และกรดนวิคล�อกชีนดกรดด�ออกซ�ไรโบ่นวิคล�อก (deoxyribonucleic acid :

DNA) เป็นสิ่ารพ'นธุ�กรรมีที่�มี�หน้าที่�ควิบ่ค�มีการที่1างานของเซลล์และควิบ่ค�มีการถึ�ายที่อดล'กษณะของสิ่งมี�ชี�วิต

โครมีาที่น

เย%อห�ม้ีเซลล์เย%อห�ม้ี

นวิเคล�ยสิ่โครมีาที่นนวิคล�โอ

ล'สิ่เอนโดพลาสิ่มีก

เรตควิล'มี

|-----------|

50 nm

14