Struktura e atomit Struktura e atomit dhe bërthama e tijdhe bërthama e tij

Permbajtja:• Struktura e atomitStruktura e atomit• Bërthama dhe forcat bërthamoreBërthama dhe forcat bërthamore• Ndërtimi i bërthamës së atomitNdërtimi i bërthamës së atomit• Tri izotopet e hidrogjenitTri izotopet e hidrogjenit• Përmasat e bërthamës atomikePërmasat e bërthamës atomike• Forcat bërthamoreForcat bërthamore• Shndërrimi i bërthamaveShndërrimi i bërthamave• Dukuritë radioactiveDukuritë radioactive• Rrezet (alfa)Rrezet (alfa)• Rrezet (Beta)Rrezet (Beta)• Rrezet (Gama)Rrezet (Gama)• Ndarja e bërthamaveNdarja e bërthamave• Ndarja e bërthamave të rëndaNdarja e bërthamave të rënda• Bomba BërthamoreBomba Bërthamore• Bomba TermobërthamoreBomba Termobërthamore• Shfrytëzimi dhe përdorimi i rrezatimit radioaktivShfrytëzimi dhe përdorimi i rrezatimit radioaktiv• Zbatimi në mjekësiZbatimi në mjekësi• Zbatimi në bujqësiZbatimi në bujqësi• Zbatimi në industryZbatimi në industry• Radioaktiviteti në KosovëRadioaktiviteti në Kosovë

STRUKTURA E ATOMIT

Struktura e atomit

• Atomi është grimcë përbërëse. Meqenëse elektrizimi i elektronit dhe protonit janë të njëjtë por me shenja të kundërta si dhe numri i protoneve dhe elektroneve është i njëjtë në atom, rrjedhë se atomi është grimcë elektroneutrale.

Bërthama dhe forcatbërthamore

Ndërtimi i bërthamës së atomit

• Bërthama e atomit është pjesa qëndrore e atomit. Protonet + Neutronet = Nukleone. Numri i protoneve shënohet me Z-numri atomik. Numri i nukleoneve shënohet me A-numri i masës përkatsisht: A=Z+N. Në mënyrë simbolike bërthama shënohet në këtë formë:

P.sh: i cili ka Z=8 Protone, A=18 Nukleone, d.m.th N=A-Z përkatësisht N=10 Neutrone.

O18

8

Në natyrë janë të njohura rreth 280 bërthama stabile dhe 700 bërthama jostabile. Në natyrë ka bërthama që kanë numër të njëjtë protonesh por numër të ndryshëm neutronesh. Bërthamat e tilla kanë veti kimike të njëjta por veti fizike të ndryshme dhe quhen Izotope. P.sh:

Përmasat e bërthamës atomike

• Bërthama ka formë sferike. Dhe se rrezja r e bërthamës varet nga numri i masës dhe shprehet me formulën

ku , . Nërsa rreth 99,75% e masës së atomit është e përqëndruar në bërthamë.

Arr o3

1

1ro m10·215

Forcat bërthamore

• Sipas konstatimeve të mësipërme del se dendësia e bërthamës atomike është shumë e madhe. Nukleonet në bërthamë ndodhen në lëvizje të pandërprerë, të parregullt, ato në mënyrë të vazhdueshme këmbejnë vendet. Kjo shpjegohet me atë se ndërmjet nukleoneve ushtrohen forca tërheqëse shumë të fuqishme (bashkëveprim shumë i fortë)të quajtura forca bërthamore me rreze të shkurta veprimi të rendit .m10

15

Shndërrimi i bërthamave

• Në natyrë ka bërthama të qëndrueshme, që nuk pësojnë asnjë ndryshim vetjak në kohë, dhe bërthama të paqëndrueshme(radioaktive) që mund të shndërrohen në bërthama të qëndrueshme më të lehta, duke lëshuar grimca elementare të ndryshme si rreze alfa dhe beta.

DUKURITË RADIOAKTIVE

Dukuritë radioaktive

• Tridhjet e tetë vjet pas zbulimit të radioaktivitetit natyror, bashkëshortët zholio-kyri realizuan radioaktivitetin artificial të elementeve që në natyrë njiheshin si joradioaktive.

• Veprimi i fushave elektrike dhe magnetike mbi rrezatimet radioaktive, vërteton se ekzistojnë tri lloje rrezatimesh. Ato janë: alfa beta dhe gama.

Rrezet (alfa)

• Rr. (alfa) janë bërthama të heliumit (dy protone dhe dy neutrone). Kanë aftësi të madhe jonizuese . Shpejtësia e tyre është e rendit . Në ajër mund të përshkojn një rrugë prej disa centimetra, kurse thithen plotësisht nga disa fleta letre.

sm /1027

Rrezet (alfa)

Rr. ALFA

Forma e përgjithshme e reaksionit bërthamor është:

• P.sh:

Rn – Radoni në gjendje themeloreRn* – Radoni në gjendje të ekscituar

HeYXA

Z

A

Z

4

2

4

2

HeRnRa 4

2

222

86

226

88

*

RnRn222

86

222

86*

Rrezet (Beta)

• Rr. (Beta) janë elektrone që dalin nga bërthama atomike. Shpejtësia e tyre i afrohet shpejtësisë së dritës, depërtojnë shumë më shumë se rrezet , ndërsa shkaktojnë jonizim shumë më të vogël.

• Forma e përgjithshme e reaksionit bërthamor është: ose

eYX

A

Z

A

Z

0

11

YXA

Z

A

Z 1

Rr. BETA

d.m.th p.sh :

- nikeli në gjendje të ekscituar - nikeli në gjendje themelore

pn

1

1

1

0

NiNi

NiCo60

28

*60

28

*60

28

60

27

Ni*

Ni

Rrezet (Gama)

• Rrezet (Gama) – janë valë elektromagnetike, pra përhapen me shpejtësi të dritës (300 000 km/s).

• Nuk janë të elektrizuara, kanë aftësi shumë të madhe depërtuese, dalin nga bërthama e atomit, kur ai kalon nga gjendja e ekscituar në gjendjen themelore.

Rr. Alfa, Beta, Gama

Ndarja e bërthamave

Ndarja e bërthamave të rënda

Ndarja e bërthamave të rënda në bërthama më të lehta quhet fision, i cili mund të jetë i kontrolluar (reaktori bërthamor) dhe i pa kontrulluar – reaksioni zingjir(bomba bërthamore).

Bomba Bërthamore

Bërthamat e lehta

• Bërthamat e lehta gjithashtu mund të bashkohen dhe procesi quhet fusion. Që të bashkohen bërthamat e lehta (ato shtyhen), duhet temperaturë shumë e madhe, prandaj reaksionet e tilla quhen reaksione termobërthamore (te bomba hidrogjenike).

Bomba Termobërthamore

SHFRYTËZIMI DHE PËRDORIMI I RREZATIMIT RADIOAKTIV

Shfrytëzimi dhe përdorimi i rrezatimit

radioaktiv• Në shumë qendra bërthamore të

botës sot me sukses prodhohet numër i madh izotopesh radioaktive, përdorimi i të cilave është i pazëvendësueshëm në shumë fusha të tjera. Ato janë: Zbatimi në mjekësi, në bujqësi dhe në industri.

Zbatimi në mjekësi

• Rrezatimi Radioaktiv në mjekësi përdoret për diagnostifikim – përcaktim të diagnozës ashtu edhe për shërim.

• Rrezatimi i lëshuar nga bërthamat e kobaltit radioaktiv përdoret për shërimin e tumorit (kancerit).

Zbatimi në bujqësi

• Rrezatimi radioaktiv(Gama) ka gjetur zbatim të madh në bujqësi, në ruajtjen e prodhimeve të ndryshme bjqësore siç janë: qepët, patatet, trangujt, domatet etj. Këto prodhime zakonisht i rrezatojnë me rreze gama të dozës së ulët dhe prodhimet e rrezatuara mund të ruhet për një kohë relativisht të gjatë.

Zbatimi në industri

• Izotopet radioaktive kanë gjetur zbatimin në industri në degë të ndryshme të prodhimit. Në qoftë se pllaka e metalit është shumë e trashë, detektori i jepë sinjal që ta shtyp në masën e kërkuar.

Radioaktiviteti në Kosovë

Në Gjilan drejtorët dhe shefat e inspektorëve komunalë të Kosovës kanë debatuar për radioaktivitetin. Pjesëmarrësit në takim kanë konkluduar se gjendja radioaktive në Kosovë paraqet një kërcënim serioz për shëndetin e njeriut. Kosova nuk ka ligj për mbrojtje nga radioaktiviteti, nga i cili është rrezikuar shëndeti i qytetarëve, është thënë në takim, që është mbajtur në Gjilan.

Fleurat Govori

Punoi: