stručni konsultant: vesna kopanja - centar za razvoj2. "osnaživanje kapaciteta za inkluzivni...

1

Stručni konsultant: Vesna Kopanja

SA “Pergament” Zrenjanin, Pupinova 21

U saradnji sa:

SADRŽAJ

SADRŽAJ 1.

LISTA SKRAĆENICA 2.

1. UVOD 3.

2. STRATEŠKO PLANIRANJE 4.

3. SPROVOĐENJE STRATEGIJE 7.

4. MONITORING I EVALUACIJA 9.

5. INDIKATORI REZULTATA I IZLAZNIH PARAMETARA 15.

6. ORGANIZACIONE STRUKTURE ZA MONITORING I EVALUACIJU 23.

7. MONITORING SPROVOĐENJA I IZVEŠTAVANJE 24.

8. LITERATURA 27.

Aneks 1.: Monitoring sistem i indikatori 28.

a.) Definicije 28.

b.) Indikatori za praćenje rodne ravnopravnost 39.

c.) Indikatori politika za praćenje razvoja i funkcionalnost institucionalnog okvira i rodnu ravnopravnost 39

d.) Sistematizacija indikatora prema oblasti i izvoru prikupljanja podataka 40.

Aneks 2: Matrica indikatora za formiranje buduće baze rodno senzitivnih podataka za praćenje položaja žena i unapređenje rodne ravnopravnosti u Srbiji 44.

2

LISTA SKRAĆENICA

ADA Austrijska Razvojna agencija CA Ugovorno telo (Contracting Authority) CBA Analiza troškova i koristi (Cost-Beneft Analysis) DG ENV Generalni direktorat za životnu sredinu DG REGIO Generalni direktorat za regionalnu i urbanističku politiku EIA Procena uticaja na životnu sredinu EU Evropska unija EUD Delegacija Evropske unije FIDIC Međunarodni savez inženjera konsultanata FS Studija opravdanosti (Feasibility study) GIOS Godišnji izveštaj o sprovođenju I PA Instrument pretpristupne pomoći IBRD Međunarodna banke za obnovu i razvoj IPA Instrument za pretpristupnu pomoć IPARD Instrument pretpristupne pomoći za ruralni razvoj IPPC Integrisano sprečavanje i kontrola zagađenja JP Javno preduzeće KK Krajnji primalac – korisnik

LER Lokalni ekonomski razvoj LS Lokalna samouprava M&E Monitoring i evaluacija MPŠV Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srbije MSP Mala i srednja preduzeća NPV Neto sadašnja vrednost NSZ Nacionalna služba za zapošljavanje NVO Nevladina organizacija OCD Organizacije civilnog društva

OECD Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj OS Operativne strukture PBILD Peacebuilding and Inclusive Local Development

PLA/PRA Participativno učenje i delovanje i Ruralna procena na osnovu učešća -Participatory Learning and Action and Participatory Rural Apprisal

PRAG Praktični vodič kroz procedure ugovaranja pomoći EZ trećim zemljama RPG Registrovano poljoprivredno gazdinstvo RRA Regionalna razvojna agencija SEIO Kancelarija za Evropske integracije Vlade Republike Srbije SLOR Strategija lokalnog održivog razvoja UNDP United Nations Development Programme USAID Agencija za međunarodni razvoj SAD WB Svetska banka -World Bank

3

1. UVOD Održanje mira i inkluzivni lokalni razvoj (PBILD) je zajednički program Ujedinjenih nacija koji radi ka inkluzivnom, miroljubivom i održivom razvoju juga Srbije. U saradnji sa nacionalnim partnerima, PBILD zajednički program sprovodi šest specijalizovanih agencija Ujedinjenih nacija: Program za razvoj Ujedinjenih nacija (UNDP), Dečji fond Ujedinjenih nacija (UNICEF), Program Ujedinjenih nacija za ljudska naselja (UN-HABITAT), Visoki komesarijat za izbeglice Ujedinjenih nacija (UNHCR), Međunarodna organizacija rada (ILO) i Međunarodna organizacija za migracije (IOM). PBILD se sastoji od dva zajednička programa:

1. "Promovisanje održanja mira u Južnoj Srbiji" , koji finansira Španski fond za dostizanje milenijumskih ciljeva (MDG-F), i sprovode UNDP, UNHCR, UNICEF, UN-HABITAT i IOM

2. "Osnaživanje kapaciteta za inkluzivni lokalni razvoj u Južnoj Srbiji" , koji finansiraju Švedska agencija za međunarodni razvoj (SIDA), Švajcarska agencija za razvoj i saradnju (SDC), Kraljevina Norveška i UNDP, a zajednički sprovode UNDP, UNICEF i IOM.

Ovi zajednički programi su od samog početka osmišljeni tako da budu upareni i zajednički sprovođeni, te dele opšti cilj - smanjivanje razlika koje trenutno postoje između Jablaničkog i Pčinjskog okruga i ostatka Srbije. Ovaj opšti cilj će biti postignut kroz sledeće dugoročne rezultate/komponente programa:

1. Dugoročni rezultat 1 - Jedinstvo zajednice i ljudski kapital. Zajednice u južnoj Srbiji su jače, jedinstvenije i sposobnije da smanje međunacionalnu napetost i rizik od sukoba.

2. Dugoročni rezultat 2 - Javne službe. Ujednačen i bolji pristup javnim uslugama i socijalnim davanjima (uključujući osnovnu matičnu dokumentaciju, zdravstvenu zaštitu i obrazovanje).

3. Dugoročni rezultat 3 - Ekonomski razvoj. Veći ukupan ekonomski napredak regiona i smanjenje razlika u imovini i stopi zaposlenosti između etničkih grupa i u odnosu na ostale delove zemlje.

4. Dugoročni rezultat 4 - Upravljanje migracijama. Migranti iz regiona uzimaju puno učešće u društvenom i ekonomskom životu regiona, čime doprinose razvoju šire zajednice i težnji Srbije ka evropskim integracijama.

PBILD program pokriva region od 11 opština i 2 grada Jablaničkog i Pčinjskog okruga u južnoj Srbiji: Bojnik, Crna Trava, Lebane, Vlasotinice, Medveđa, Bosilegrad, Bujanovac, Preševo, Surdulica, Trgovište, Vladičin Han, grad Vranje i grad Leskovac.

Revizija / izrada lokalnih strategija razvoja sa fokusom na rodna i manjinska prava je jedna od aktivnosti koja se sprovodi u okviru Programa PBILD kroz drugu komponentu "Javne službe", a preko procesa revizije/izrade lokalnih strategija razvoja sa fokusom na rodna i manjinska prava u 8 opština Jablaničkog i Pčinjskog okruga: Vlasotince, Bujanovac, Vladičin Han, Surdulica, Crna Trava, Bosilegrad, Medveđa i Vranjska Banja. Proces revizije / izrade lokalnih strategija razvoja fasilitira Centar za razvoj Jablaničkog i Pčinjskog okruga Leskovac.

Priručnik za implementaciju, monitoring i evaluaciju strategija razvoja namenjen je, pre svega, zaposlenima u gradskim i opštinskim upravama koji rade na sprovođenju strategija razvoja i drugih strateških planova za razvoj pojedinačnih sektora, ali i donosiocima odluka kojima praćenje i evaluacija sprovođenja strateških dokumenata može služiti kao podloga za donošenje odluka o lokalnom društveno-ekonomskom razvoju. Priručnik sadrži praktične savete koji kreatorima i onima koji sprovode strateške planove u lokalnim samoupravama mogu pomoć i u uspostavljanju mehanizama za uspešno sprovođenje strateških politika, ali i projekata koje predviđaju njihovi strateški planovi. Priručnik može biti koristan alat i ostalim organizacijama i institucijama na lokalnom, regionalnom i nacionalnom nivou koje žele da unaprede sprovođenje, monitoring i evaluaciju strateških planova. Budući da strategije imaju svrhu jedino ukoliko se sprovode, priručnik pruža savete lokalnim samoupravama upravo u uspostavljanju adekvatnog sistema za upravljanje procesom sprovođenja i služi da doprinese naporima zaposlenih u opštinama i gradovima da svojim strateškim planovima daju život i osnovnu svrhu.

4

2. STRATEŠKO PLANIRANJE Strateško planiranje je jedan od najvažnijih instrumenata lokalne samouprave u vršenju njene osnovne uloge obezbeđivanja razvoja i konstantnog unapređivanja privrednog i institucionalnog ambijenta za privlačenje investicija i jačanje lokalne ekonomije, razvijanje partnerskih odnosa sa privatnim sektorom i povezivanja sa drugim opštinama radi realizacije zajedničkih ciljeva. Bez strateškog planiranja danas je teško zamisliti efikasan i uspešan razvoj lokalnih zajednica jer je ono instrument za oblikovanje budućnosti, koji pomaže da se odrede prioriteti ciljevi, mere, sredstva i načini za dostizanje ciljeva. Vreme u kome živimo, tranzicija, svetski ekonomski problemi, tržišna previranja ali paralelno sa tim i otvaranje brojnih fondova koji finansiraju kvalitetne razvojne projekte, nameću potrebu lokalnim zajednicama da planiraju svoj kratkoročni i dugoročni razvoj. Sredstva kojima raspolažu lokalne vlasti nisu dovoljna da podmire potrebe i unaprede kvalitet života građana. Nedostatak odgovarajućih lokalnih strateških dokumenata onemogućava da opštine postanu kvalitetan servis građana, ali i dobar poslovni partner. Strategija razvoja je opšti strateški plan grada/opštine koji definiše smernice i ključne aktivnosti za budući razvoj grada/opštine. Ona mora biti usklađena s nacionalnim i regionalnim planovima i strategijama. Izrada Strategije razvoja predstavlja proces integrisanog planiranja koji se tiče i svih zajedničkih pitanja (socijalna inkluzija, informatičko društvo, životna sredina...). Kao "krovna" strategija, trebalo bi da definiše i smernice, ciljeve i mere relevantne za sve sektore, učestvujući na taj način, u stvaranju povoljnih uslova za sve druge preduzete (ili očekivane) planove na nivou opštine/grada. Svi sektorski planovi na lokalnom nivou će šire razraditi i razviti smernice definisane i date strateškim dokumentom za svoje specifične oblasti, uz poštovanje osnovnih smernica određenih vizijom, prioritetima i ciljevima. Dugoročna Strategija razvoja i/ili konkretno Strategija lokalnog održivog razvoja (SLOR) prepoznaje tri glavna sektora: ekonomski, društveni i zaštitu životne sredine. U okviru SLOR-a, sektorski planovi se izrađuju za svaki od ova tri sektora, a često i za dalje podele u okviru svakog sektora.

Slika № 1.: Glavni sektori u okviru Strategije razvoja

Strateško planiranje je kontinuirani proces utvrđivanja ciljeva lokalne zajednice i načina njihovog postizanja koji je participativan i koji se ostvaruje kroz partnerstvo svih zainteresovanih strana. Na ovaj način postiže se i vlasništvo nad procesom i nad dokumentom koji je rezultat procesa, ali i konsenzus i podela odgovornosti za postavljene ciljeve i izbor načina za njihovo postizanje.

Ekonomija

Životna sredina

Društvo

5

Time što jasno definiše prioritete i pravce razvoja, njime se daje jasan okvir za buduće infrastrukturne investicije i stvaraju pretpostavke da razvoj bude vođen realnim potrebama zajednice, a ne potrebama donatora. Partnerstvo i participacija podrazumevaju zajednički rad na strategiji kojim se garantuje angažovanje većih resursa, veće znanje i povećava se poverenje u proces u kome dobrovoljno učestvuju i sarađuju svi relevantni akteri, čime se obezbeđuje transparentnost rada organa lokalne samouprave. Proces planiranja i izrade Strategije razvoja iniciran je od strane lokalne samouprave, njegovo sprovođenje je zasnovano na bottom up (odozdo nagore) principu koji podrazumeva definisanje prioriteta kroz konsultativne procese svih nivoa vlasti i svih sektora društva.

Osnovni principi izrade Strategija razvoja Osnovni ciljevi strategije razvoja

1. Jedinica lokalne samouprave vodi i upravlja procesom. Opštine/gradovi odgovorni su za proces izrade planova jer se na ovaj način doprinosi jačanju institucionalnih i tehničkih kapaciteta opštine, ali i mogućnosti da se unapredi potencijal opštine/grada u cilju efikasnog sprovođenja plana i povećanja apsorbcionih kapaciteta same opštine, odnosno grada.

2. Pristup je participativan uz široko učešće svih zainteresovanih strana. Participativni pristup predstavlja proces putem kojeg se mišljenja svih zainteresovanih strana integrišu u proces planiranja ili donošenja odluka u vezi sa planom. Participativan pristup odražava ideju da je plan proizvod saradnje lokalne samouprave i zajednice. Stoga je važno da sve zainteresovane strane budu uključene, jer u suprotnom vlasništvo, podrška i kredibilitet neće biti ostvareni. Participacija i razvijanje partnerstva su ključan deo procesa i direktno su povezani sa jednim od najznačajnijih aspekata procesa strateškog planiranja – učenjem.

3. Proces je organizovan u pet faza koje se ponavljaju u desetogodišnjim ciklusima. Metodologija predviđa dugoročne planove koji obuhvataju period od 10 godina. Iako se kompletan sistem odvija u tako velikim ciklusima, upravljanje i praćenje zahtevaju kontinuirano ažuriranje i evaluaciju u skladu sa stepenom realizacije i ostvarenim rezultatima.

1. Konsenzus zajednice o viziji, vrednostima i pravcima razvoja;

2. Izrada i konsolidacija učešća zainteresovanih strana i lokalne zajednice u definisanju i aktiviranju politika lokalnog razvoja;

3. Identifikacija, procena i aktiviranje novih razvojnih šansi putem akcija i projekata koji se sprovode u partnerstvu;

4. Unapređenje pružanja i efikasnosti javnih usluga i komunalnih delatnosti koji su u okviru uloga i nadležnosti;

5. Obezbeđeno dobro upravljanje i poboljšana efikasnost organizacije;

6. Usklađivanje plana sa finansijskim/operativnim budžetima i ljudskim resursima.

Strateški dokument obuhvata presek trenutnog stanja, popis osnovnih problema ali i prednosti, SWOT analize, definisane strateške ciljeve, prioritete i, kao najbitniji deo, sadrži akcioni plan, odnosno popis projektnih ideja. Ovako definisan plan je osnova izrade sektorskih akcionih planova, kao i izvor ideja za prijavu projekata kod brojnih domaćih i međunarodnih fondova.

6

Metodologija izrade Strategije zasnovana je na participativnom pristupu, koji podrazumeva direktnu uključenost svih javnih i privatnih zainteresovanih strana u toku trajanja celokupnog procesa. Participativni pristup u izradi Strategije se ne odnosi samo na zajedničku izradu strateškog dokumenta i akcionog plana, već omogućava šire učešće zajednice u identifikaciji, aktiviranju i koordinaciji partnerstva za implementaciju pojedinih aktivnosti i projekata. Sve javne i privatne zainteresovane strane koji žive i rade na teritoriji opštine/grada okupljaju se su u Partnerski Forum, tematske radne grupe i Koordinacioni tim. Proces izrade Strategije razvoja o sastoji se od 5 glavnih faza:

FAZE DOKUMENTA

0. Pokretanje procesa strateškog planiranja Organizaciona struktura – regulativa

1. Analiza tekućeg stanja – Profilisanje zajednice Izveštaj o održivosti

2. Definisanje prioriteta, vizije i ciljeva Strateški dokument

3. Projekti i aktivnosti za određene rezultate Akcioni plan

4. Implementacija, upravljanje, praćenje Upravljački sistem

5. Marketing i komunikacija Plan marketinga i plan komunikacije

Strategija razvoja uvodi integrisani sistem planiranja koji obuhvata sva bitna pitanja lokalne zajednice uključujući i socijalnu inkluziju, opštu društvenu informisanost i zaštitu životne sredine. Kao najvažnija strategija ona određuje smernice, ciljeve i mere relevantne za sve sektore, stvarajući uslove za realizaciju ili razvoj drugih planova na lokalnom nivou. Posebna pažnja tokom procesa izrade strategije razvoja posvećuje se rodnim i manjinskim pravima kako bi se stvorili uslovi za socijalnu inkluziju osetljivih grupa pre svega žena i manjinskih zajednica . Slika № 2.: Faze izrade Strategije razvoja

Analiza i ocena stanja

Monitoring i evaluacija

Pripremna faza

Strateški okvir

Akcioni plan

• Obezbeđenje političke podrške

• Uspostavljanje organizacione strukture

• Uključivanje zainteresovanih strana

• Informisanje građana

• Socio-ekonomska analiza

• SWOT analiza

• Analiza sektora

• Vizija

• Postavljanje prioriteta

• Strateški i specifični ciljevi

• Priprema sprovođenja

• Sprovođenje

• Evaluacija

Prioritetne akcije i projekti za konkretne rezultate

7

3. SPROVOĐENJE STRATEGIJE U Srbiji se već nekoliko godina u kontinuitetu pruža podrška lokalnim samoupravama da na odgovarajući način organizuju, pripreme i prate sprovođenje sektorskih razvojnih strategija, kao i da kroz treninge ojačaju lokalne institucionalne kapacitete za adekvatno praćenje sprovođenja lokalnih razvojnih strategija. Nekoliko razvojnih programa, koji u okviru svojih projektnih aktivnosti vrše i obuku lokalnih samouprava da pripremaju lokalne razvojne strategije pripremilo je i trening materijale, odnosno raznovrsne priručnike i metodologije za pripremu strateških planova. Usvojen je participativni proces u okviru kog se lokalni donosioci odluka, službenici lokalne administracije, interesne grupe i građani dogovaraju o željenoj promeni koju žele da ostvare u zajednici tokom narednih 10 godina. Da bi se izbeglo da strategija i akcioni plan postanu tek još jedna lista želja koja skuplja prašinu na polici,opština/grad mora da organizuje njihovo efikasno i efektivno sprovođenje. Jedan od najvećih izazova se ogleda u pripremi prioritetnih investicionih projekata i obezbeđivanju neophodnih raspoloživih finansijskih sredstava za njihovo sprovođenje. Ograničeni opštinski/gradski resursi se moraju mudro koristiti i nadopunjavati sredstvima iz eksternih izvora (nacionalnih, EU i drugih donatora, itd). Preduslov za to su dobra informisanost o mogućnostima za finansiranje, blagovremena priprema projekata i konsolidacija sa kapacitetima opštinskog/gradskog budžeta kako bi se obezbedilo neophodno sufinansiranje. Akcioni planovi se, stoga, ne mogu razdvojiti od planiranja opštinskog/gradskog budžeta. Štaviše, akcioni plan je osnov za pripremu opštinskih/gradskih godišnjih i višegodišnjih programskih budžeta koji će u Srbiji postati obaveza počevši od 2015. godine. Sprovođenje akcionog plana pretpostavlja efektivnu koordinaciju između većeg broja aktera iz različitih prioritetnih oblasti i projekata (npr. lokalna uprava, javna komunalna preduzeća, različiti organi, konsultanti, donatori, korisnici i ostali). Opština/grad obično posluje sa oskudnim resursima i u često promenljivom okruženju (regulatorom, političkom, društvenom, itd). Ispitivanje da li strategija ima efekta odnosi se na pitanje da li se ona, u stvari, može implementirati, i da li je dovoljno fleksibilna da može da bude vodič za lokalne aktivnosti za budućnost koja se može predvideti. Kada se strategija odobri, biće potrebno da se ustanovi i održava proces monitoringa i implementacije, kako bi se proveravalo da li se strategija primenjuje. Ovaj proces vodi ka reviziji strategije, koja će se vršiti na godišnjem nivou.

Slika № 3.: Put od Strategije do evaluacije i revizije

Grupa za monitoring

Strategija Akcioni plan Sprovođenje

& Monitoring Evaluacija Revizija

Baza podataka-indikatora

Proces implementacije strategije mora biti definisan kako bi se osigurao njen nastavak. Ključni akteri moraju biti svesni svojih uloga i odgovornosti, a izvršna vlast mora:

dodeliti odgovornosti - tako da planovi mogu biti realizovani efikasno definisati set merljivih ciljeva - kako bi se pratio napredak.

Kako bi se faza implementacije Strategije razvoja uspešno realizovala proces strateškog planiranja uključuje i aktivnosti na sistemu upravljanja i praćenja.Upravljanje u svim profitnim i javnim organizacijama je akt zajedničkog delovanja ljudi u svrhu postizanja zajedničkih ciljeva. Upravljanje sadrži faze planiranja, organizacije, izbora ljudi, usmeravanja, rukovođenja i kontrole, uključujući i angažovanje ljudskih, finansijskih, tehnoloških i prirodnih resursa. Implementacija politika i strategija za postizanje zadatih ciljeva mora biti razmatrana i preispitivana od strane svih osoba uključenih u proces. Način na koji se ovaj proces razmatranja i kontinuiranog preispitivanja realizuje daje živost sistemu upravljanja i praćenja, ostvarujući različite veze u okviru i van organizacije. Praktično, proces strateškog planiranja je iznad svega dinamičan proces i finalni dokumenti se posmatraju kao dinamični odnosno promenljivi alati. Kao garancija ovakvog aktivnog pristupa, celokupan proces planiranja treba da bude određen kao desetogodišnji ciklus: analize – planiranja – programiranja – implementacije – realizacije – praćenja – procene – i ponovne analize, itd. kompletno preispitan svakih 10 godina. Nakon 10 godina bi trebalo razvijati novu Strategiju razvoja.

8

Faza implementacije Strategije održivog razvoja lokalne zajednice je bazirana na kombinaciji akcionog plana, organizacione strukture i uključivanju zainteresovanih aktera. Implementacija Strategije razvoja je proces u koji mogu i moraju biti uključeni svi zainteresovani akteri, počev od neformalnih udruženja, do političkog rukovodstva i velikih privrednih sistema. Štaviše, u realizaciji strategije razvoja, opština/grad računa i na spoljnje partnere: javne i privatne institucije, preduzeća, udruženja, međunarodne organizacije i fondacije. Ključ uspeha u planiranju i implementaciji Strategije razvoja leži u mogućnosti sprovođenja niza inicijativa i akcija kroz različite oblike partnerstva. Ovaj široko primenjen pristup treba dovesti u vezu sa strateškim faktorom koji proizilazi upravo iz ekonomske kvantifikacije investicija koje su neophodne za ostvarenje postavljenih ciljeva u okviru Strategije. To se odnosi kako na velike infrastrukturne radove, tako i na strukturiranje lokalnog sistema, kao što je npr. strukturno unapređenje opštine/grada. Prostor za manevrisanje može da se nađe i u politikama i investicijama koje obezbeđuju podršku i podsticaj postojećim aktivnostima u okviru različitih strateških pravaca. Implementacija Strategije razvoja opštine/grada zahteva znatne resurse koje treba pažljivo kvantifikovati prilikom izrade planskih dokumenata. Pri tome, treba imati na umu da će se iznos procenjenih sredstava menjati u toku implementacije Strategije u onoj meri u kojoj se budu menjale različite predviđene akcije. Istovremeno, potrebno je utvrditi izvore i načine iznalaženja tih sredstava. Treba istaći da će veći deo neophodnih sredstava za implementaciju Strategije razvoja mora obezbediti ona sama. Svakom od predviđenih projekata odgovara jedan ili više izvora finansiranja: javni, privatno-javni i privatni. Javno finansiranje može da se obezbediti iz lokalnog budžeta ili republičkih i međunarodnih subvencija, i predstavlja samo mali deo neophodnih sredstava. Privatno-javno partnerstvo predstavlja oblik dugoročne saradnje privatnog i javnog sektora koja je regulisana ugovorom i ima za cilj izvršenje javnih poslova. Privatno finansiranje treba da bude progresivan proces, i ono je rezultat i marketinških akcija i stvorenih uslova za ulaganja investitora.

1. Javno finansiranje obuhvata dva tipa projekata: Projekte koje nemaju ekonomski povraćaj, ali su svejedno neophodne za implementaciju Strategije razvoja, kao što su infrastrukturne i socijalne intervencije. Projekte visokog rizika ili niskog povraćaja, koje zahtevaju javna finansijska sredstva da bi se aktivirala participacija privatnog sektora. U oba slučaja napred navedenih projekata, finansiranja su nepovratna i odgovaraju podršci koju treba da obezbedi javni sektor za implementaciju Strategije razvoja.

2. Privatno-javno partnerstvo predstavlja oblik dugoročne saradnje privatnog i javnog sektora koja je regulisana ugovorom i ima za cilj izvršenje javnih poslova. Partnerstvo privatnog i javnog sektora, treba da predstavlja doprinos javnog sektora. Ovaj doprinos ima karakter preduzetničkog učešća koje podrazumeva ekonomsku korist. U takvom kontekstu neophodnim sredstvima se upravlja zajednički, tako da se i rizici koji se odnose na projekat dele ravnopravno, odnosno, proporcionalno u skladu sa nadležnostima projektnih partnera u upravljanju rizicima, za razliku od javnog finansiranja. Privatno-javna partnerstva predstavljaju veoma složene strukture u pravnom, finansijskom i privrednom smislu, u okviru kojih privatna i javna preduzeća deluju zajedno u cilju implementacije, upravljanja infrastrukturnim projektima ili pružanja javnih usluga. Privatno-javno partnerstvo može biti podeljeno u dve klase: partnerstva kod kojih je odnos između privatnog i javnog sektora regulisan ugovorom sa jasno definisanim ciljevima – u smislu investicija i usluga koje treba obezbediti – koje treba ostvariti u određenom vremenskom roku, i institucionalna partnerstva privatnog i javnog sektora kod kojih su ciljevi više opšte prirode, a vremenski rokovi srednjoročni ili dugoročni.

3. Privatno finansiranje treba da stimulišu i obezbede sve one akcije koje su predviđene Strategijom razvoja i koje zahtevaju podršku javnih politika urbanog marketinga usmerenih ka pronalaženju investitora izvan lokalne zajednice. Ove akcije obuhvataju i promotivne kampanje. Ove kampanje treba da sprovodi javni sektor uz finansijsku podršku privatnog sektora, a cilj im je da generišu pozitivne uticaje na razvoj opštine/grada u različitim sektorima, kao što su turizam, finansije, transport i logistika.

Revizija Strategije: Normalna godišnja revizija strategije će jednostavno predstavljati ažuriranje akcionog plana ukoliko važnije promene okolnosti ne zahtevaju promenu ciljeva. Na svakih 3 do 5 godina, posle kojih je sigurno da su se desile promene koje će zahtevati veću reviziju strategije, trebalo bi uraditi kompletnu reviziju. Ovo će značiti podrobno ispitivanje svih faza i procesa (uključujući i konsultovanje javnosti), mada će postojanje strategije značiti da će proces (posebno prikupljanje i analiza informacija) biti jednostavniji nego što je to bilo kada je strategija pisana po prvi put.

9

4. MONITORING I EVALUACIJA Praćenje (monitoring) Strategije predstavlja kontinuirano prikupljanje podataka o realizaciji pojedinih projekata u okviru Strategije, na osnovu unapred poznatog plana aktivnosti, koji uključuje njegovu vremensku i prostornu dimenziju, inpute (ulaze), outpute (izlaze) i rezultate. On obezbeđuje donosiocima odluka u sprovođenju politike razvoja, da kontinuirano primaju povratne informacije o implementaciji programa i projekata, odnosno rezultatima njihove implementacije. Omogućava da se identifikuju stvarni ili potencijalni uspesi, odnosno problemi i to dovoljno rano kako bi se sprovele neophodne izmene i prilagođavanja u okviru samih programa i projekata, odnosno njihove realizacije. Ocena (evaluacija) Strategije predstavlja periodično ocenjivanje njene relevantnosti, učinka, uticaja i efikasnosti u pogledu unapred definisanih strateških i specifičnih ciljeva i pojedinih mera. Njime se preispituje sadržaj pojedinih projekata i aktivnosti putem kojih se realizuje celokupni plan i donose zaključci o uspešnosti njihove realizacije.

Slika №4.: Procesi u strateškom planiranju

Važno je da se napravi razlika između indikatora monitoringa i evaluacije1: Indikatori monitoringa obezbeđuju informacije o načinu korišćenja resursa, iznosima podrške, broju korisnika/ca i sl. Na taj način, monitoring indikatori, a naročito indikatori ulaza i izlaza, omogućavaju saradnicima da izvještavaju o korišćenju resursa, i aktivnostima za koje su odgovorni. Indikatori za evaluaciju se odnose prvenstveno na indikatore rezultata i uticaja, samim tim što se evaluacija odvija posle monitoringa, izvještavanja i revizije. Evaluacija obezbeđuje sliku o efektima mera podrške i koncentrisana je na analizu efektivnosti samog sistema podrške u smislu dostizanja strateških ciljeva, odnosno ciljeva svake pojedine mere. Drugi potencijalni aspekt evaluacije je ocena relevantnosti, koristi (kompatibilnosti efekata sa stvarnim potrebama) i održivosti (očekivanja vezana za dugoročne efekte ili uticaj pojedinih mera). Proces monitoringa obavezan je deo implementacije Strategije, kao i izrada redovnih godišnjih izvještaja struktura koji sprovode monitoring. Svaka strategija i njen akcioni plan podležu kontroli i vrednovanju. Monitoring je kontinuirani proces preispitivanja konteksta programa i ostvarivanja izlaznih parametara (output) za korisnike, koji se odvija tokom sprovođenja programa sa namerom da se istovremeno isprave bilo kakva potencijalna odstupanja od definisanih operativnih ciljeva2.

1 COMMISSION WORKING DOCUMENT D/761 FINAL: 01.2005, COMMON INDICATORS FOR MONITORING RURAL DEVELOPMENT PROGRAMMING 2000-2006 2 Izvor: http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/evaluacija/evalsed/ glossary/glossary_m_en.htm#Monitoring

Planiranje

Implementacija

Monitoring & Evaluacija

10

Na lokalnom nivou, monitoring podrazumeva sistematsko i redovno praćenje napretka u sprovođenju strategije i akcionog plana i merenje napretka koji je ostvaren tokom posmatranog perioda. Uopšteno, monitoring posmatra nivo pripreme prioritetnih projekata i njihovog sprovođenja i realizacije u odnosu na plan. U okviru tog procesa se prikupljaju podaci o dostignućima, količinama i iskorišćenim resursima. Na osnovu toga se meri u kom obimu su postignuti definisani ciljevi. Sve to pomaže da se identifikuju problematične oblasti ili oblasti sporog napretka i mogući razlozi za to, ali takođe i oblasti uspeha. Redovna provera napretka strategije i/ili akcionog plana trebalo bi da uključuje osobe koje su zadužene za operativno upravljanje sprovođenjem (tj. Koordinacioni tim za sprovođenje i monitoring, projektne timove), kao i one koji su zaduženi za donošenje ključnih odluka, od usvajanja strategije i odobrenja rezultata monitoringa, pa do odlučivanja o neophodnim korektivnim merama (tj. Skupština opštine/grada i/ili Odbor za monitoring, Opštinsko/Gradsko veće). Ostvareni napredak u sprovođenju strategije/akcionog plana se obično prezentuje u godišnjem izveštaju o sprovođenju. Izveštavanje o napretku na nivou projekta/ programa je učestalije i bavi se svakodnevnom praksom u sprovođenju. Kao što je već pomenuto, obično je uslovljeno zahtevima Ugovornih tela koja obezbeđuju sufnansiranje. Takođe je i mnogo detaljnije i specifičnije prirode. Da bi se uvidelo na koji način određeni projekat/ program doprinosi realizaciji sveobuhvatne strategije, potrebno je osmisliti zajednički osnov koji omogućava ukrupnjavanje izlaznih projektnih parametara (output) do nivoa strategije/akcionog plana (vidi poglavlje posvećeno indikatorima). Godišnji izveštaji o sprovođenju pružaju mogućnost za razgovor o ostvarenom napretku, izgradnju zajedničkog razumevanja o ključnim pitanjima i usaglašavanje akcija koje bi trebalo preduzeti kako bi se sprovođenje vratilo na definisani put, ukoliko za tim postoji potreba. Pripremite se za monitoring i evaluaciju već u fazi planiranja strategije. Da bi se napredak pratio na efektivan i efikasan način, potrebno je kreirati odgovarajući okvir za monitoring i evaluaciju u početnoj fazi procesa planiranja. To obuhvata i odluke o tome šta, kako i koliko često će biti praćeno i ko će za to biti odgovoran. Štaviše, na taj način se uspostavljaju organizacija i procedure za donošenje odluka i praćenje naknadnih efekata predloženih korektivnih mera. Složenost strategije/akcionih planova obično se ogleda u još složenijem okviru za monitoring i evaluaciju. Monitoring i evaluacija pomažu opštini/gradu da na bolji način usmerava i upravlja razvojnim procesima i njihovom realizacijom u korist zajednice. Monitoring i evaluacija su instrumenti upravljanja koji mogu potpomoći proces kako planiranja, tako i sprovođenja. Oni omogućavaju redovno praćenje sprovođenja i upoređivanje ostvarenih sa planiranim ciljevima, identifikovanje problema i njihovih uzroka. Informacije koje se prikupljaju kroz monitoring i evaluaciju pomažu donosiocima odluka da se bolje nose sa trenutnom situacijom i planiraju naredne korake. M&E, takođe, doprinose da se uoči i shvati koje su koristi zapravo ostvarene, šta je dobro urađeno i na koji način možemo da učimo iz dobre i loše prakse. Takođe, monitoring i evaluacija mogu opštini/gradu i njenim zainteresovanim stranama obezbediti okruženje za učenje u kome će biti u prilici da na bolji način razumeju donesene odluke, kao i odgovornosti koje su sa njima povezane. Planiranje Strategije razvoja pruža odgovor na pitanje "koju promenu bismo želeli da realizujemo u našoj zajednici u definisanom narednom periodu". Monitoring i evaluacija nam pomažu da uočimo "kako napredujemo" i "u kojoj meri je željena promena zapravo ostvarena, kao i šta smo naučili za budućnost". Monitoring i evaluacija se isto tako mogu sprovoditi na različitim nivoima, odnosno na nivou strategije, akcionog plana, programa ili projekta. U praksi, gradovi i opštine su stekli mnogo više iskustva kroz monitoring sprovođenja određenih projekata, koje je često bilo posledica obaveze za izveštavanjem definisanom u ugovorima o sufnansiranju koji su zaključeni sa ministarstvima, Delegacijom EU i drugim donatorima. Evaluacija pomaže da se utvrdi vrednost strategije ili akcionog plana koji su sprovedeni. Ona se detaljnije bavi različitim aspektima, npr. procenjuje koja je korist ostvarena za građane, koji su razlozi doveli do uspeha ili neuspeha i šta je na tom putu naučeno. Evaluacija treba da obezbedi smislene preporuke za tekuće intervencije ili strateško planiranje u budućnosti. Evaluacija pomaže da se odgovori na pitanja, poput:

Koja promena je ostvarena? Šta je funkcionisalo i zašto? Šta nije funkcionisalo i zašto? Šta je moglo biti urađeno drugačije? Koja prilagođavanja i promene su neophodne za naredni period?

11

Odbor za razvojnu pomoć OECD-a je definisao kriterijume za evaluaciju razvojne pomoći koji se uobičajeno koriste u evaluacionoj praksi (DAC kriterijumi). Njihov sažetak je predstavljen u nastavku u obliku koji je prilagođen lokalnom strateškom okviru:

Tabela № 1.: DAC Kriterijumi za evaluaciju3

Kriterijumi Opis

1. Relevantnost Zašto? Radimo li pravu stvar?

Nivo u kom strategija/program/projekat odgovara prioritetima i politikama ciljne grupe, korisnika i/ili donatora. U kojoj meri su ciljevi strategije još uvek primenjivi? Da li su programi/projekti u okviru strategije dosledni opštem cilju i realizaciji njegovih specifičnih ciljeva? Da li su programi/projekti u okviru strategije dosledni očekivanim uticajima i efektima?

2. Efikasnost Koliko dobro koristimo resurse? Kako da ih koristimo još bolje?

Efikasnost meri izlazne parametre ("outputs") – kvalitativne i kvantitativne – u odnosu na ulazne resurse ("inputs"). To je ekonomski termin koji označava da su iskorišćeni najmanje moguće skupi resursi za postizanje željenih izlaznih parametara. To generalno zahteva upoređivanje alternativnih pristupa za postizanje istih izlaznih parametara kako bi se uvidelo da li je usvojen najefikasniji proces.

Da li su aktivnosti bile ekonomične? Da li su ciljevi ostvareni na vreme? Da li su strategija ili projekat sprovedeni na najefikasniji

mogući način u poređenju sa alternativama?

3. Efektivnost Koliko smo uspešni u ostvarivanju ciljeva?

Mera nivoa do kog su strategija/program/projekat realizovali svoje ciljeve. U kojoj meri su ciljevi ostvareni / će najverovatnije biti

ostvareni? Koji su bili glavni faktori koji su uticali na ostvarivanje ili

neostvarivanje ciljeva?

4. Uticaj Koju smo to promenu doneli korisnicima?

Pozitivne i negativne promene koje je proizvela strategija/ program/projekat, direktno ili indirektno, namerno ili ne. Ovo obuhvata glavne uticaje i efekte aktivnosti na lokalne društvene, ekonomske, ekološke i ostale razvojne indikatore. Uticaj se procenjuje nakon određenog vremenskog perioda po isteku trajanja strategije/programa/projekta.

Šta se dogodilo kao rezultat strategije/programa/projekta? Koje stvarne razlike je strategija/program/projekat doneo korisnicima? Koliko je ljudi time obuhvaćeno?

5. Održivost Na koji način će se koristi nastaviti?

Održivost podrazumeva merenje verovatnoće za nastavak koristi prouzrokovanih strategijom/programom/projektom posle povlačenja finansiranja. Projekti moraju biti i ekološki i finansijski održivi.

U kojoj meri su koristi od strategije/ programa/ projekta nastavljene pošto su donatori obustavili finansiranje?

Koji su bili glavni faktori koji su uticali na postizanje ili nepostizanje održivosti strategije/programa/projekta?

Evaluatori koriste podatke prikupljene tokom monitoringa (npr. podaci o utrošenim sredstvima, broj korisnika podrške, broj m2 obnovljenih površina, broj km izgrađenih puteva, itd). Oni takođe prikupljaju i dodatne podatke i upoređuju ih sa podacima iz monitoringa. U tu svrhu mogu koristiti ankete, intervjue, fokus grupe, opservacije, itd. Međutim, najčešće, da bi bili u mogućnosti da odgovore na pitanja za evaluaciju, moraju da razviju specifične metode. Pošto evaluacija zahteva prikupljanje i analizu vrlo detaljnih podataka, sprovodi se tek nekoliko puta tokom procesa izrade i sprovođenja strategije. Kada je reč o strategijama i programima koji se finansiraju iz nacionalnih/EU fondova, evaluacija se sprovodi u određenim periodima (v. tabelu ispod).

3 Izvor: http://www.oecd.org/

12

Evaluacije obično sprovode nezavisni eksterni evaluatori. Ovakva praksa, zbog ograničenih resursa lokalnih samouprava za sprovođenje evaluacije i iz drugih razloga, kao što je nizak nivo svesti o koristima, se ne može jednostavno preneti na nivo lokalnih strategija. Međutim, uključivanje evaluacije u planiranje i sprovođenje Strategije razvoja i akcionih planova može da unapredi njihov kvalitet i rezultate. Tabela № 2.: Vrste evaluacije

Vrste evaluacije EU/nacionalne strategije i programi Kako je prilagoditi lokalnom nivou sa ograničenim resursima za evaluaciju?

Ex-ante evaluacija

Nadležnim organima omogućava prethodnu procenu o tome da li su problemi ispravno dijagnostikovani, da li su strategija i opšti ciljevi relevantni, specifični ciljevi realni, itd. Postavlja osnovu za monitoring i buduće evaluacije. Ex-ante evaluatora treba uključiti u početnoj fazi procesa planiranja.

Trebalo bi u najmanju ruku izvršiti internu proveru logike intervencije, realističnost definisanih specifičnih ciljeva u odnosu na finansijske i ostale kapacitete, itd. Ukoliko je to moguće, angažujte eksperta za evaluaciju da vam pomogne u finaliziranju izrade strateškog dokumenta ili akcionog/ sektorskog plana.

Kontinuirana evaluacija

Sprovodi se tokom celokupnog perioda sprovođenja i prati proces monitoringa izlaznih parametara (output) i rezultata. Omogućava delotvornu saradnju između evaluatora i menadžera sprovođenja strategije tokom njene realizacije.

Evaluacija može biti usmerena na jednu ili nekoliko oblasti, odnosno oblasti u kojima su potrebne detaljnije informacije za svrhu usmeravanja daljeg sprovođenja. Npr. može se sprovesti istraživanje o tome zašto broj prijava za opštinski program podrške MSP opada u poslednje tri godine i šta bi u tom smislu trebalo uraditi.

Srednjoročna evaluacija

Sprovodi se negde na polovini perioda sprovođenja strategije/ programa u cilju kritičkog razmatranja početnih izlaznih parametara i rezultata. Omogućava procenu kvaliteta monitoringa i sprovođenja. Kroz poređenje sa početnim stanjem, prikazuje evoluciju opšteg ekonomskog i društvenog konteksta i na osnovu toga se prosuđuje da li su definisani ciljevi još uvek relevantni. Takođe pomaže izradu argumentovanih izmena i reprogramiranja.

Ova vrsta evaluacije bi pomogla izmene postojećeg ili izradu novog akcionog plana za narednih 5 godina. Za to bi se mogli iskoristiti interni izvori Koordinacionog tima uz podršku eksternog evaluatora. Vreme za sprovođenje takve evaluacije se mora pažljivo isplanirati kako bi obuhvatila rezultate ostvarene tokom početnog perioda, ali i da bi se nalazi pravovremeno iskoristili za naredni period.

Ex-post evaluacija

Ona rekapitulira i procenjuje strategiju/program po njihovom završetku. Cilj je dokumentovanje upotrebe resursa, postizanje očekivanih i neočekivanih efekata i efikasnosti intervencija. Teži da razume faktore uspeha ili neuspeha, kao i održivosti rezultata i uticaja.

Za to bi se mogli iskoristiti interni izvori Koordinacionog tima uz eksternu podršku u sprovođenju evaluacije.

Monitoring i evaluacija su koristan instrument koji donosiocima odluka pruža relevantan uvid u tok sprovođenja i ishode ulaganja javnih sredstava, i omogućava učenje na osnovu kako dobre, tako i loše prakse. Planiranje makar pojedinih aktivnosti evaluacije (i za to neophodnih resursa) tokom procesa planiranja i sprovođenja strategije se izrazito preporučuje. Monitoring i evaluacija su komplementarni instrumenti upravljanja. Glavne karakteristike predstavljene su u tabeli ispod.

13

Tabela № 3.: Evaluacija i monitoring - poređenje

MONITORING

ULAZ ► IZLAZ

EVALUACIJA

REZULTAT ► UTICAJ

MONITORING EVALUACIJA

Sprovođenje akcionog plana

Meri šta je iskorišćeno i šta je realizovano

Rutinsko prikupljanje podataka

Poredi realizaciju sa definisanim ciljevima

Povezan sa upravljanjem na svakodnevnoj osnovi

ŠTA

Vrednost, koristi

Koje promene smo realizovali za datu oblast i korisnike?

Zašto su rezultati ostvareni ili ne, koji su nepredviđeni rezultati?

Pruža naučene lekcije i nudi preporuke za budućnost

Koristi podatke iz monitoringa

Da bi se proverio napredak

Da bi se skrenula pažnja na probleme i osmislile korektivne mere

Da bi se ažurirali planovi

ZAŠTO

Ugrađivanje verodostojnih i korisnih informacija i naučenih lekcija u proces odlučivanja

Odgovornost prema korisnicima, poreskim obveznicima, donatorima

Unapređivanje budućih strategija / programa/projekata

Redovno, kontinuirano KADA U određenom vremenskom periodu

Rukovodstvo (sprovođenje i monitoring Koordinacionih timova) – na svim nivoima

KO Evaluator (obično eksterni)

Evaluacija se ponekad meša sa revizijom. Revizija se primarno bavi procenom zakonitosti i regularnost rashoda i prihoda strategije/programa/projekta kao i da li su sredstva korišćena na efikasan i ekonomičan način i u predviđene namene. Revizija je takođe povezana sa proverom sistema upravljanja i procedura za sprovođenje određenih programa ili projekata. Strategija razvoja je usklađena sa logikom intervencije prikazanom na slici 5. U fazi sprovođenja aktiviraju se različita sredstva (novac, ljudi, oprema) u cilju ostvarenja izlaznih parametara (zgrade, putevi, kanalizacioni sistemi, obuke, publikacije, itd). Na nivou strategije izlazni parametri se mogu protumačiti kao konkretni projekti i programi koji su realizovani u okviru akcionih planova. Neposredna primena izlaznih parametara od strane korisnika vodi ka rezultatima i dostizanju specifičnih ciljeva, a tako doprinosi i ostvarenju opštih ciljeva strategije razvoja. Za svaki od nivoa, od ulaznih parametara do opštih ciljeva, neophodno je razviti indikatore kojima će se meriti ostvareni napredak.

14

Slika № 5.: Logika intervencije

Preuzeto iz: European Commission, EuropeAid Cooperation Ofce, ROM Handbook, Result oriented monitoring, april 2012. Monitoring i evaluaciju ne treba posmatrati kao dodatno administrativno opterećenje koji zahtevaju donatori (prečesto se shvataju samo kao preterano izveštavanje) ili donosioci odluka, već pre kao koristan instrument upravljanja koji vam pomaže da na transparentniji i odgovorniji način koristite javne resurse kako biste realizovali pozitivnu promenu u zajednici i time doprineli dobrostanju građana.

Efikasnost

Efektivnost

Uticaj Strateški ciljevi

Specifični ciljevi

Izlazni parametri (outputs)

Rezultati

Rezultati

Aktivnosti

Sredstva (ulazni parametri - inputs)

Održivost

15

5. INDIKATORI REZULTATA I IZLAZNIH PARAMETARA Indikatori pomažu u praćenju napretka ka postavljenim ciljevima. Stoga ciljevi (strategije, programi, projekti) treba da budu prevedeni u jasne i merljive ciljane vrednosti. Dobar indikator proizvodi informaciju koja je lako razumljiva i smislena. Ovakve informacije mogu pomoći menadžerima da razumeju situaciju i donesu odluku o daljim delovanjima. Odabir odgovarajućeg seta indikatora za praćenje strategije i akcionog plana je zahtevan zadatak. Neophodno je uzeti u obzir sledeće:

1. Indikator mora biti tesno povezan sa opštim i specifičnim ciljevima i rezultatima strategije. Indikator mora da meri pravu stvar.

Primer: CIlj strategije je poboljšanje kvaliteta površinskih voda u opštini. Da bi se postigao ovaj cilj, planira se izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda. Samim prebrojavanjem domaćinstava koja će biti priključena na postrojenje možemo samo pretpostaviti da je kvalitet vode poboljšan. Ali, da bismo to mogli da dokažemo, moramo takođe izmeriti kvalitet vode pre i posle prečišćavanja.

2. Redovno merenje: Indikator treba redovno meriti. Dobro je imati vremenske serije podataka gde su

dosledno primenjene precizne definicije indikatora. Na ovaj način se omogućava poređenje i uočavanje trendova.

Primer: Statistički podaci se prikupljaju u različitim periodima; npr. popis stanovništva se radi ređe (svakih 10 godina), dok se neki drugi podaci objavljuju na godišnjoj (npr. količina prečišćenih otpadnih voda), mesečnoj (npr. srpski indeks kvaliteta voda) ili čak dnevnoj bazi (npr. kvalitet vazduha na određenim mernim mestima).

3. Jednostavni i razumljivi: Onima koji donose odluke vezano za strategiju razvoja od velike je važnosti

da su indikatori lako razumljivi. Čak iako se izračunavaju primenom komplikovane formule, na kraju je neophodno dati jednostavno i razumljivo tumačenje. Lokalnim samoupravama je jako važno da je prikupljanje podataka jeftino i da su podaci lako pristupačni. Stoga bi u najvećoj mogućoj meri trebalo da iskoriste postojeće javno dostupne izvore podataka ili podatke koji se već prikupljaju na lokalu u različite svrhe. Za određene indikatore za koje je odlučeno da se prate, treba uporediti troškove prikupljanja i obrade podataka sa vrednošću koju će indikator obezbediti donosiocima odluka.

4. Indikator se definiše dovoljno rano: U idealnom slučaju, podaci bi trebalo da budu raspoloživi pre

usvajanja ili sprovođenja strategije/akcionog plana. Na taj način je moguće proveriti da li su podaci za indikatore raspoloživi iz javnih izvora ili se mora predvideti vreme za prikupljanje podataka na lokalnom nivou.

5. Vrste indikatora: Indikatori se definišu za različite nivoe procene (ulazni parametri/resursi, izlazni

parametri, rezultati, uticaj). Mogu se predstaviti u kvalitativnom ili kvantitativnom obliku od kojih svaki omogućava drugačiju perspektivu i uvid u procenu. Postoji dosta različitih tipologija indikatora. U nastavku možete naći vrste indikatora koji su povezani sa matricom logičkog okvira.

16

Tabela № 4.: Od indikatora inputa/resursa do indikatora uticaja

INDIKATOR PRIMER

Indikatori uticaja. Koja promena je ostvarena na duže staze?

Predstavljaju posledice programa izvan njegovog direktnog i neposrednog kontakta sa korisnicima koje se pojavljuju ili traju u srednjem roku. Takođe, i posledice koje imaju uticaj na ljude ili organizacije koji nisu direktni korisnici. Ovi indikatori se kvantifikuju tokom evaluacija.

Broj putnih nezgoda Stopa raspoređivanja / uposlenosti

kvalifikovanih pripravnika Povećana turistička potrošnja na

destinaciji Kvalitet života ljudi koji žive u blizini

rekonstruisane industrijske lokacije

Indikatori rezultata. Koje su neposredne koristi za direktne korisnike?

Predstavljaju neposredne koristi programa za direktne korisnike. Prednost je neposredna ako je korisnik u direktnom kontaktu sa programom. Pružaju informacije o promenama koje direktni korisnici neposredno osećaju.

Ušteđeno vreme korisnika puteva Povećan broj turista Upotreba novih proizvodnih

kapaciteta

Direktni kvantitativni indikator (output). Šta je dobijeno za javni novac?

Predstavljaju proizvod aktivnosti programa. Obično su u punoj nadležnosti organa koji obezbeđuju finansiranje i onih koji su odgovorni za njihovo sprovođenje.

Km izgrađenih puteva Broj polaznika obuke m2 renoviranog i modernizovanog

centra za posetioce ha rekonstruisane Braunfild lokacije

Indikator inputa/resursa. Šta je uloženo?

Pruža informacije o finansijskim, ljudskim, materijalnim, organizacionim sredstvima koja su iskorišćena za sprovođenje programa.

Ukupni budžet Procenat finansiranja EU u ukupnom

javnom finansiranju, Broj ljudi koji rade na implementaciji

6. Definisanje indikatora, izvora podataka i načina za njihovo prikupljanje je ključni posao u

uspostavljanju sistema za monitoring. On tačno definiše šta će se meriti, na koji način, koliko često i ko je za to zadužen. Međutim, samo po sebi, merenje putem indikatora bez definisanja polazišta u smislu onoga gde se trenutno nalazimo (početne vrednosti) i gde želimo da stignemo (ciljane vrednosti) nema mnogo smisla. Početne vrednosti pružaju informacije o trenutnom stanju određene pojave pre početka sprovođenja strategije ili programa/projekta. Ciljne vrednosti definišu vrednost indikatora koju treba dostići putem sprovođenja strategije/akcionog plana u određenom vremenskom periodu. Ulaganje vremena i napora za utvrđivanje početnih vrednosti je od velikog značaja za dalji kvalitet aktivnosti monitoringa i evaluacije.

Tabela № 4.: Primer indikatora Strategija održivog razvoja opštine Vladičin Han 2013-2018.

Ukupne ispuštene otpadne vode

Izvor Učestalost prikupljanja Opis indikatora Jedinica

mere Početna vrednost Ciljana vrednost

Zagađena (neprečišćena) otpadna voda

od ukupne ispuštene količine

000 m3 373 185.50

Republički Zavod za statistiku, publikacija-Opštine i regioni u Republici Srbiji, 2012. Vodosnabdevanje i ispuštanje otpadnih voda Tabela 11-1, dodatni sopstveni proračun

Godišnje

% 100% (2011) 50% (2017)

7. Odabir indikatora bi trebalo da tesno oslikava strateške ciljeve, rezultate i sprovedene aktivnosti.

Ne treba ići sa viškom informacija, već tragati za onim koje su zaista potrebne i smislene. Sektorski planovi zahtevaju detaljnije specifične indikatore, dok strategija traži širi izbor opštih indikatora širom različitih prioritetnih oblasti intervencije.

Tabela № 6.:Primeri indikatora Regionalne Strategije ruralnog razvoja Jablaničkog i Pčinjskog okruga 2013-2017.

17

INDIKATORI REZULTATA

CILJEVI INDIKATOR

1. Unapređenje kvaliteta i uslova života u ruralnim područjima Regiona

Broj km izgrađenih/rekonstruisanih lokalnih i nekategorisanih puteva u Regionu,

Broj km izgrađene/rekonstruisane vodovodne i kanalizacione mreže,

Broj priključenih domaćinstava na vodovodnu i kanalizacionu mrežu,

Broj km uređenih rečnih korita, Broj rekonstruisanih sistema za navodnjavanje Broj saniranih deponija, Broj urađenih urbanističkih/prostornih planova i

projektno tehničke dokumentacije, Broj učesnika koji su uspešno završili obuku iz

oblasti poljoprivrede i šumarstva, Broj dodeljenih certifikata.

2. Jačanje konkurentnosti poljoprivrede i šumarstva Regiona

Broj poljoprivrednih gazdinstava i privrednih subjekata koji primjenjuju nove tehnike/tehnologije,

Broj poljoprivrednih gazdinstava koja proizvode za tržište,

Broj poljoprivrednih gazdinstava i privrednih subjekata koji uvode nove proizvode,

Vrednost poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda plasiranih pod prepoznatljivim certifikatom (standardom) kvaliteta,

Povećanje ukupne dodate vrednosti u podržanim poljoprivrednim domaćinstvima i privrednim subjektima.

3. Razvoj ruralne ekonomije regiona zasnovan na održivom korišćenju prirodnih resursa i očuvanju kulturno-istorijske baštine

Broj proizvođača u procesu organske certifikacije,

Broj proizvođača bio-energenata, Ukupan broj novih radnih mesta, Dodatni broj turista, % ruralnog stanovništva koje je imalo koristi od

unapređenja usluga, Povećanje informatičke pismenosti u ruralnom

području, Broj korisnika koji su uspešno završili obuku u

sticanju znanja i veština (preduzetništva, lokalne akcione grupe, ruralni turizam i dr.).

OPŠTI INDIKATORI UTICAJA JEDINICA MERE

Ekonomski rast Mogućnosti zaposlenja Produktivnost rada Zaštita i održavanje područja visoke prirodne

vrednosti (High Nature Value HNV) Unapređenje kvaliteta vode Ublažavanje klimatskih promjena

Neto dodana vrednost izražena u PPS (Purchasing Power Standards-Kupovna moć stanovništva),

Dodatno otvorena radna mesta, Promene u dodanoj vrednosti po zaposlenom

radniku, Promjene u HNV područjima, Povećanje proizvodnje iz obnovljivih izvora

energije, Smanjenje indeksa siromaštva.

INDIKATORI UTICAJA

18

CILJEVI INDIKATOR

1. Unapređenje kvaliteta i uslova života u ruralnim područjima Regiona

Povećan broj telefonskih priključaka i korisnika Interneta,

Povećan kvalitet komunalnih usluga, Broj sistema za prečišćavanje i uklanjanje

otpadnih voda, Broj sela u kojima je regulisana javna rasveta, Povećan broj korisnika usluga objekata socijalne

infrastrukture, Količina čvrstog otpada, prikupljenog za

recikliranje ( tone/godišnje), Povećana socijalna i ekonomska uključenost

ugroženih grupa, Broj realizovanih obuka, Broj regionalnih i prekograničnih partnerstva,. Broj osnovanih LAG-ova, Smanjenje nezaposlenosti ciljne populacije (%).

2. Jačanje konkurentnosti poljoprivrede i šumarstva Regiona

Prihod poljoprivrednih gazdinstava, Kvalitet proizvoda, Uslovi rada na gazdinstvu, Dobrobit životinja, Dodata vrednost stvorena ulaganjem u preradu i

marketing poljoprivrednih proizvoda, Konkurentnost poljoprivrednih proizvoda, Broj obrazovanih trening centara, Povećanje fizičkog obima proizvodnje, Povećanje ostvarenog profita u procentima, Povećanje učešća u ukupnoj privredi regiona, Smanjenje migracije stanovništva, Povećanje zaposlenosti u poljoprivredi i

šumarstvu, Broj klastera, biznis inkubatora i drugih

pružaoca usluga, Broj promotivnih nastupa i zemlji i inostranstvu, Broj Ha pošumljenih površina, Broj km izgrađenih protiv požarnih pruga.

3. Razvoj ruralne ekonomije regiona zasnovan na održivom korišćenju prirodnih resursa i očuvanju kulturno-istorijske baštine

Povećanje dodate vrednosti iz nepoljoprivrednih aktivnosti,

Prihod ruralne populacije, Porast investicija, Broj novosnovanih radnih mesta u MSP sektoru, Broj novo uvedenih procesa/proizvoda, Godišnji porast broja posetilaca (%) i noćenja, % stvaranja i poboljšanja smeštajnih kapaciteta, Broj novih smeštajnih kapaciteta ili njihovo

poboljšanje, Broj atrakcija novih/poboljšanih, Povećanje zaposlenosti u turizmu, Broj urađenih i realizovanih studija izvodljivosti, Broj brendiranih proizvoda.

8. Izvor indikatora: Indikatori predstavljaju alate neophodne za uočavanje i praćenje promena u pojavama koje definiše i kontroliše strategija održivog razvoja određene zajednice. Indikatori se

19

odabiraju tako da pokrivaju oblast ekonomije, zaštite životne sredine i društvenih delatnosti. Na osnovu prikupljenih i obrađenih podataka mernih indikatorima potrebno je u pravilnim vremenskim razmacima, (najčešće se to radi jednom godišnje), izvršiti analizu trenutnog stanja na osnovu koje se mogu izvući zaključci o napretku u implementaciji strategije. Opisi i definicije 30 indikatora održivog razvoja i matrica indikatora za formiranje buduće baze rodno senzitivnih podataka dati su u aneksima na kraju priručnika. Mora se voditi računa o resursima za prikupljanje i obradu podataka. Dobar pristup nalaže prikupljanje raspoloživih sekundarnih podataka. Većinu takvih podataka prikupljaju i obrađuju državne agencije i tela. Korišćenje javno dostupnih zvaničnih podataka ne samo da će smanjiti troškove, već isto tako, omogućiti poređenje sa drugim gradovima/opštinama. I što je najvažnije, takvi podaci su pouzdani i potvrđeni. DevInfo baza podataka sadrži zvanične statističke podatke Republičkog zavoda za statistiku i drugih zvaničnih proizvođača podataka, i to od republičkog nivoa do nivoa opštine (http://devinfo.stat.gov.rs/diSrbija/Home_DI.aspx). Svi indikatori obezbeđeni su preko DevInfo profla, koji predstavlja jednostavan način za diseminaciju i upotrebu podataka. Ovim je olakšan uvid u stanje i praćenje razvoja kako na nacionalnom, tako i na nižim teritorijalnim nivoima. Opštinska baza podataka sadrži preko 140 indikatora, podeljenih u devet oblasti: Demografa, Ekonomija, Zdravstvo, Informisanje i komunikacije, Obrazovanje, Pravosuđe, Prirodna sredina, Saobraćaj i Socijalna zaštita. I ostale javne institucije kontinuirano unapređuju pristup svojim podacima. Za specifične indikatore različitih agencija, posetite i web stranice različitih vladinih agencija poput: http://www.sepa.gov.rs za podatke o životnoj sredini, Agencija za životnu sredinu Republike Srbije; http://stat.apr.gov.rs/rrmap/ za poslovne podatke, Agencija za privredne registre; http://www.batut.org.rs za podatke o javnom zdravlju i životnoj sredini. Statistički podaci obezbeđuju lokalnoj samoupravi indikatore koji se u velikoj meri odnose na rezultate ili uticaje. Međutim, moguće je da ipak ne zadovoljavaju u potpunosti potrebe monitoringa i evaluacije. Obično se tada razvijaju ili definišu dodatni indikatori da bi se izmerili specifični izlazni parametri i rezultati strategije. Oni mogu da proisteknu iz drugih izvora, kao što su ulazni parametri/inputi za procese planiranja strategije ili primarni izvori (npr. ankete) ili će, ipak, biti potrebno da se prikupljanje podataka organizuje iznova. Kvantitativni statistički podaci nam mogu reći “šta” ali ne i neophodno “zašto”. Ponekad čvrsti podaci moraju biti nadopunjeni određenim kvalitativnim podacima i logičkim pretpostavkama. Korišćenje primarnih izvora kao npr. studija, anketa, fokus grupa, intervjua, studija slučajeva, i sl. može obezbediti dragocene kvalitativne informacije kojima se upotpunjuju kvalitativne analize. Određene indikatore je teško obezbediti zbog:

Nepostojanja podataka na lokalnom nivou (npr. BDP, dodatna vrednost po zaposlenom, potrošnja energije, korišćenje javnog prevoza, …)

Kašnjenja u objavljivanju podataka (npr. demografska i poljoprivredna statistika koja se zasniva na popisu)

Statističkih nedostataka - ne prikupljaju se svi podaci i kategorije (npr. podaci o kvalitetu vode i vazduha su ograničeni na nacionalnu mrežu mernih mesta …)

Da bi se olakšao monitoring sprovođenja strategije razvoja, pogotovu Strategija lokalnog održivog razvoja i uspostavila zajednička osnova za poređenje (benchmarking) ishoda strategije sa ostalim gradovima/opštinama u Srbiji, izrađen je predlog seta indikatora održivosti i dobre uprave. Preporučuje se da svaka opština/grad na godišnjem nivou prati najmanje ovaj minimalni set indikatora i rezultate objavi na svom web-sajtu. Indikatori su podeljeni u četiri grupe: životna sredina, stanovništvo i kvalitet života, ekonomski razvoj i dobro upravljanje. Za svaki indikator treba da postoje sledeći podaci:

1. Definicija indikatora 2. Jedinica 3. Izvor 4. Link ka određenoj web-stranici 5. Učestalost objavljivanja podataka

6. Teritorijalna pokrivenost 7. Tip indikatora 8. Referentna vrednost indikatora za Srbiju za

poslednju godinu.

20

Tabela № 7.: Pregled indikatora održivog razvoja i dobre uprave4 1. Životna sredina

№ Grupa indikatora Indikator Jedinica

1 Teritorija Površina opštine km2

2 Kvalitet površinskih voda SWQI Serbian Water Quality Index - za merno mesto na reci ili jezeru [tamo gdje postoji]

Pet kategorija

3 Upravljanje otpadnim vodama

Procenat prečišćene otpadne vode na sistemu odvođenja [ = ukupne prečišćene vode: ispuštene otpadne vode sa sistemom odvođenja]

%

4 Upravljanje otpadnim vodama

Procenat stanovnika priključenih na sistem odvođenja otpadnih voda/ kanalizaciju (procena) [ =(broj domaćinstava priključenih na sistem odvođenja otpadnih voda X prosečan broj članova domaćinstava) : broj stanovnika u godini)]

%

5 Kvalitet vazduha

Kvalitet vazduha: 1) Broj dana u toku godine sa prekoračenim graničnim vrednostima SO2, 2) Broj dana u toku godine sa prekoračenim graničnim vrednostima NO2, 3) Broj dana u toku godine sa prekoračenim graničnim vrednostima

dan

6 Zaštita prirode Procenat površine opštine pod zaštitom (zaštićena područja) %

7 Prostor i urbani razvoj Procenat površine zagađenog i napuštenog zemljišta (industrijske, urbane površine,..) %

8 Prostor i urbani razvoj Veličina javnih zelenih površina u gradovima po stanovniku m2

9 Javni prevoz Procenat stanovnika grada i prigradskog područja koji prosečno dnevno koriste gradski i prigradski javni prevoz

%

10 Upravljanje čvrstim otpadom

Ukupna prikupljena i odložena količina komunalnog otpada u kg po stanovniku godišnje kg


Procenat odvojeno prikupljenog i recikliranog komunalnog otpada %


Procenat domaćinstava sa uslugom prikupljanja otpada %

13 Energija Procenat domaćinstava priključenih na sistem daljinskog grejanja %

4 Definicije i opis ovih indikatora dati su u Aneksu 1.

21

2. Stanovništvo i kvalitet života


1 Stanovništvo Procenjen broj stanovnika godišnje (30.6.) broj

2 Demografske promene Indeks promena broja stanovnika 2011 /2012. indeks

3 Demografske promene Stopa prirodnog priraštaja [(rođeni-umrli):1000 stanovnika] %

4 Demografske promene Migracijski saldo: [(broj doseljenih - broj odseljenih u godini) : stanovništvo ukupno x 100] %

5 Starosna grupa stanovništva

Indeks starenja [(broj stanovnika starijih od 64 : broj stanovnika mlađih od 15 godina) x 100] indeks

6 Obrazovanje stanovništva Procenat stanovništva starog 15 i više godina bez obrazovanja i bez završene osnovne škole %

7 Obrazovanje stanovništva Procenat stanovišta starog 15 i više godina sa završenim višim ili visokom obrazovanjem %

8 Predškolsko obrazovanje Obuhvat dece uzrasta od 3 godine do polaska u PPP predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem %

9 Vodosnabdevanje Procenat stanovništva priključenih na vodovodnu mrežu %

10 Kultura i rekreacija Budžet za kulturu po glavi stanovnika, prosečno godišnje EUR

11 Kultura i rekreacija Budžet za sport i rekreaciju po glavi stanovnika, prosečno godišnje EUR

12 Zarade Prosečna zarada bez poreza i doprinosa RSD

13 Socijalna zaštita Učešće svih korisnika socijalne zaštite u ukupnom stanovništvu (%) %

14 Socijalna zaštita Budžet za socijalnu zaštitu po glavi stanovnika prosečno godišnje EUR

15 Zdravlje Očekivano trajanje života živorođene dece broj

22

3. Ekonomski razvoj


1 Poljoprivreda Udeo ukupne korišćene poljoprivredne površine od poljoprivredne površine opštine %

2 Poljoprivreda Individualni poljoprivrednici broj

3 Poslovne lokacije Infrastrukturno opremljene površine na raspolaganju za investicije po glavi stanovnika m2

4 Preduzetnčka klima Broj aktivnih privrednih društava i preduzetnika na 1000 stanovnika [broj aktivnih privrednih društava: broj stanovnika X 1000]

broj

5 Preduzetnčka klima Neto efekat novih preduzetnika i privrednih društava [(Broj novosnivanih -broj ugašenih preduzetnika i privrednih društava)/ ukupan broj svih aktivnih]

broj

6 Turizam Noćenja turista broj

7 Zaposlenost Zaposleni u pravnim licima (privredna društva, preduzeća, zadruge, ustanove i obrazovanje) u 000 broj

8 Zaposlenost Stopa zaposlenosti [Broj zaposlenih/aktivno stanovništvo 15-64]X100 %

9 Zaposlenost % žena zaposlenih %

10 Nezaposlenost Broj nezaposlenih na 1.000 stanovnika indeks

4. Dobro upravljanje


1 Opštinske finansije

Fiskalni kapacitet opštine (relativno): procenat izvornih prihoda u ostvarenju budžeta (po Zakonu o finansiranju lokalne samouprave) = apsolutno FKO/ svi budžetski prihodi*100

%

2 Stepen razvijenosti Stepen razvijenosti po Zakonu o regionalnom razvoju (grupa) broj

3 Stepen razvijenosti Obim svih podsticaja regionalnog razvoja u godini / stanovniku RSD

4 Institucionalni kapacitet % opštinskih službenika sa visokom i višom školskom spremom broj

23

6. ORGANIZACIONE STRUKTURE ZA MONITORING I EVALUACIJU

Okvir za Monitoring i Evaluaciju strategije/akcionog plana zahteva organizacionu strukturu, koja se u načelu sastoji od grupe ili odbora za monitoring i operativnog tela za sprovođenje. Da bi se organizovala efikasna struktura za Monitoring i Evaluaciju u okviru opštine/grada, preporuka je da ta struktura bude prilagođena veličini opštine, ali i da se postojeće strukture iskoriste u ovu svrhu. Ovo telo treba da ima legitimitet i odgovornost i nju treba da imenuje skupština opštine ili telo koje odgovara skupštini, kao što je opštinsko/gradsko veće. Odbor bi trebalo da ima 10 do 15 članova kako bi bila efektivan, a koordinator za strateško planiranje bi normalno imao/la funkciju sekretara, odnosno organizovao/la sastanke, izradu dnevnog reda i zapisnika sa sastanaka i pisanje izveštaja o napredovanju implementacije strategije. Predsedavajući/ća će, normalno, biti predsednik opštine ili njegov/njen odabrani predstavnik. U nekim manjim opštinama gde nema mnogo organizacija izvan opštinske uprave, verovatno će se desiti da grupa za izradu strategije postane odbor za monitoring. Da bi odbor radio što efektivnije i odgovornije u njemu treba da budu:

ljudi koji su odgovorni za implementaciju strategije u celini (npr. Predsednik opštine i neki drugi članovi inicijativne grupe za strateško planiranje);

neki članovi radnih grupa, posebno aktivni članovi (kao što je koordinator radne grupe) i oni izvan opštinske uprave, na primer, predstavnici NVO sektora ili obrazovne organizacije;

predstavnici organizacija koje će fizički implementirati veliki deo projekata – to jest, javna komunalna preduzeća.

Moguće uloge u procesu Monitoring i Evaluacije bliže su navedene u tabeli № 8. Osim odbora za monitoring moglo bi biti korisno formirati neformalnu grupu za vezu koju će činiti implementatori projekta, uglavnom predstavnici javnog sektora (JKP), kako bi se osiguralo da postoji odgovarajuća koordinacija među različitim projektima. Bilo bi idealno da se takva grupa sastaje neposredno pre grupe za monitoring i njenim sastancima bi trebalo da prisustvuje koordinator, tako da on/ona mogu da izveste o svim pitanjima koje JKP imaju za grupu za monitoring. Odbor za monitoring i evaluaciju bi trebalo da se formira odmah po usvajanju strategije. Proces prikupljanja informacija za godišnji sastanak trebalo bi da otpočne ne manje od 4 – 6 meseci posle usvajanja strateškog plana, tako da godišnja revizija strateškog dokumenta bude završena ne kasnije od 9 meseci posle usvajanja plana.

Tabela № 8.: Uloge u procesu Monitoring i Evaluacije

KO? ŠTA?

Skupština opštine/ grada ili Odbor za monitoring

usvaja Strategiju i akcioni plan, vrši monitoring sprovođenja akcionog plana, usvaja godišnje izveštaje o sprovođenju, odlučuje o korektivnim merama i daljim aktivnostima, odlučuje o aktivnostima evaluacije, odobrava izmene strategije ili akcionog plana.

Predsednik opštine/ gradonačelnik i Opštinsko/ Gradsko veće

predlaže Strategiju i akcione planove za usvajanje, organizuje funkciju Monitoringa i Evaluaciju u okviru opštinske/gradske uprave, organizuje aktivnosti evaluacije, predlaže godišnji izveštaj o sprovođenju, uključujući preporuke za usvajanje, predlaže korektivne mere i naknadne aktivnosti, predlaže izmene strategije i akcionog plana, komunicira sa Skupštinom/odborom za monitoring, komunicira sa Koordinatorom odbora, upravlja i usmerava sprovođenje, komunicira rezultate i efekte strategije/plana javnosti.

Koordinator

koordinira sprovođenje (informacije o mogućnostima za finansiranje sprovođenja akcionog plana, pruža podršku kroz know-how za izradu i sprovođenje projekta, organizuje obuke kada je to potrebno, ...),

uspostavlja monitoring sistem uključujući i set indikatora,

24

upravlja odborom za monitoring i evaluaciju, komunicira sa predsednikom opštine/gradonačelnikom, načelnikom uprave,

načelnikom odeljenja za budžet, komunicira sa članovima odbora za monitoring i evaluaciju, prikuplja i vrši sveobuhvatnu analizu podataka iz monitoringa, priprema godišnji izveštaj o sprovođenju sa predlogom preporuka, operacionalizuje korektivne mere promoviše i širi aktivnosti, organizuje aktivnosti evaluacije

Član odbora za monitoring i evaluaciju – odgovoran za određenu prioritetnu oblast

usmerava napredak i koordinira sprovođenjem aktivnosti u okviru svoje prioritetne oblasti,

komunicira sa Koordinatorom, načelnikom određenog odeljenja (ako nije reč o istoj osobi) i načelnikom budžeta,

komunicira sa menadžerima projekta i ostalim nosiocima projekata i programa, pruža savet i usmerenje menadžerima projekata u pogledu planiranja

sprovođenja i izveštavanja o učinku, prikuplja i analizira podatke iz monitoringa na nivou prioriteta koristeći

standardizovane obrasce za monitoring, daje doprinos pripremi godišnjeg izveštaja o sprovođenju, sarađuje u aktivnostima evaluacije, sarađuje u aktivnostima promocije i diseminacije.

Član odbora za monitoring i evaluaciju – načelnik ili predstavnik Odeljenja za budžet

koordinira izradu akcionih planova i programskog budžeta, upravlja finansijama za sprovođenje projekta.

Član odbora za monitoring i evaluaciju – načelnik ili predstavnik Odeljenja za prostorno planiranje

vrši koordinaciju planova između akcionog plana i prostornih planova.

Menadžer projekta i projektni tim

formuliše projekat i priprema zahteve za finansiranje, sprovodi projekat i o tome izveštava, odgovoran za ostvarivanje planiranih izlaznih parametara, rezultata i dostizanje

specifičnih ciljeva projekta sa planiranim resursima i u okviru definisanog vremenskog perioda,

koordinira projektnim timom. 7. MONITORING SPROVOĐENJA I IZVEŠTAVANJE Monitoring će se oslanjati na bazu podataka koja je kreirana iz akcionog plana, formata kratkog izveštavanja, a njegov rezultat će biti formalni godišnji izveštaj o monitoringu. Koordinator treba da napraviti listu aktivnosti (većina predstavlja projekte ili grupe projekata) baziranih na listi u akcionom planu strategije. To bi trebalo da bude dokument u Excel-u koji treba da sadrži dodatne kolone koje ukazuju na napredak u odnosu na krajnje rokove postavljene u akcionom planu. Ovo je efektivna baza podataka pre svega baznih indikatora koja će odboru za monitoring pružiti osnov za izveštavanje. Minimum informacija koje bi trebalo obezbediti za svaki projekat jesu:

Informacije o tome da li će se aktivnost završiti prema roku određenom u akcionom planu, a ako to nije slučaj, kada će se završiti;

Informacije o svim važnijim promenama sadržaja i/ili budžeta za konkretnu aktivnost, sa navedenim razlozima promene;

ako je aktivnost otkazana ili odložena, to treba naznačiti, uz obrazloženje; tamo gde su projekti izrađivani korišćenjem PFF i/ili formata logičkog okvira, detalji u izveštaju o

monitoringu trebalo bi da budu dati u istom formatu. Odbor za monitoring i evaluaciju je odgovoran za organizaciju monitoringa sprovođenja strategije razvoja i akcionog plana.

25

Na osnovu ova dva dokumenta organizuje prikupljanje podataka za monitoring i izrađuje godišnji izveštaj o sprovođenju. Ovaj izveštaj će sadržati izvršenje svakog projekta/aktivnosti i detalje grupa aktivnosti ispod svakog prioriteta, i navodiće revizije i korektivne akcije koje je potrebno izvršiti. Ljudi/organizacije - odgovorni za korektivne akcije biće jasno identifikovani, a odbor za monitoring treba da prati proces kako bi se uverilo da su preduzete korektivne radnje. Godišnji izveštaj koji će voditi ka godišnjoj reviziji strateškog plana će odobravati skupština opštine. Odbor za monitoring će se sastajati na svaka tri meseca da vrši privremeni monitoring i, ako je to potrebno, manje izmene (one koje ne utiču na ciljeve i prioritete). Takve izmene mogu da podrazumevaju napuštanje pojedinih i dodavanje novih projekata ako je obezbeđeno finansiranje. Za izveštavanje sa tromesečnih sastanaka koristiće se isti format, a izveštaji će se dostavljati skupštini opštine. Na svom glavnom godišnjem sastanku, Odbor za monitoring će takođe razmatrati pitanje da li veće promene u okolnostima zahtevaju reviziju strategije. Ovo će biti urađeno kroz proces u kome će se proveriti koliko značajne promene utiču na validnost informacija korišćenih za osmišljavanje strateških ciljeva i prioriteta – drugim rečima, proverava se da li je došlo do značajne promene situacije u opštini.

Tabela № 9.: Koraci u organizaciji prikupljanja podataka za monitoring i evaluaciju

KORACI ŠTA URADITI?

1. Identifikujte stavke za koje je potrebna povratna informacija

Proverite strategiju i akcioni plan kako biste videli koje podatke treba da pratite. U pogledu indikatora održivosti, većina podataka za indikatore uticaja i rezultata se može prikupiti iz zvaničnih sekundarnih izvora (npr. nacionalna statistika). Identifikujte koje podatke ćete morati da potražite na terenu (npr. informacije o nivou pripremljenost prioritetnih projekata, finansijskim podacima, konkretnim rezultatima projekta, itd). Povežite aktivnosti monitoringa sa opštinskim/gradskim budžetom (plan, izveštaji).

2. Identifikujte odeljenja (osobe) uključene u sprovođenje i monitoring na nivou svakog prioriteta

Sprovođenje je obično povezano sa različitim odeljenjima u okviru opštinske/gradske uprave ili eksternim organizacijama/ partnerima (npr. opštinska/gradska komunalna preduzeća, javne agencije, privatni sektor, itd). Za svaki prioritet definišite ko su odgovorne jedinice ili osobe (projektni menadžeri, menadžeri programa/načelnici odeljenja) koji su uključeni u sprovođenje akcionog plana.

3. Opciono: kreirajte obrasce za prikupljanje podataka

Uskladite sa pružaocima podataka koje podatke treba da obezbede i u kom obliku. Obično menadžeri projekta/programa treba da o napretku izveštavaju ugovorna tela (Delegacija EU, ministarstva, ostali donatori) ili pripreme informacije za resorno ministarstvo ili Skupštinu opštine/ grada u okviru svojih redovnih zaduženja. Pokušajte da iskoristite ove izveštaje u najvećoj mogućoj meri za pribavljanje neophodnih ulaznih parametara sa operativnog / projektnog nivoa. Ako to bude potrebno, mogu se pripremiti i jednostavni obrasci za prikupljanje podataka.

4. Definišite periode izveštavanja

Strategije razvoja se izrađuju na period od 10 godina, a akcioni planovi na 5 godina. Izveštaji o sprovođenju se pripremaju na godišnjem nivou (ažurirane vrednosti indikatora, izveštaj o ostvarenom napretku). Preporuka je da se detaljniji izveštaji pripremaju svakih 5 godina kada istekne trajanje akcionog plana. Ovo treba da posluži donosiocima odluka za usklađivanje strategije i pripremu novog akcionog plana u skladu sa tim. Dogovorite sa pružaocima podataka kada podaci treba da budu prikupljeni i pripremite atmosferu na vreme.

5. Usaglasite odgovornost za obezbeđivanje podataka

U određenim slučajevima, podatke treba prikupiti od organizacija koje se ne nalaze u samoj opštini/gradu. Da bi podržale sistem, može se sa njima zaključiti sporazum kojim se definiše na koji način i kada podaci treba da budu obezbeđeni.

Godišnji izveštaj o sprovođenju treba da pruži Skupštini/Odboru za monitoring i drugim zainteresovanim stranama informacije o ostvarenom napretku u sprovođenju strategije i akcionog plana. On pomaže rukovodstvu u donošenju odluka o daljem sprovođenju. Izveštaj se podnosi Skupštini/Odboru za monitoring na usvajanje u prvom kvartalu godine, ako je moguće sa godišnjim izveštajem o izvršenju budžeta. Pripremne aktivnosti za izradu godišnjeg izveštaja o sprovođenju stoga treba da budu pokrenute dovoljno rano da bi bile okončane na vreme, a najkasnije u poslednjem kvartalu prethodne godine. Praktičan pristup pripremi izveštaja o sprovođenju je korišćenje strukture postojećeg akcionog plana u koji se dodaju informacije o dostignućima. Na ovaj način se korisnicima omogućava da prate napredak na struktuiran način.

26

Tabela № 10.: Predlog sadržaja za godišnji izveštaj o napretku

SADRŽAJ OPIS

1. Uvod

Navedite kratke informacije o Strategiji i akcionom planu (kada su izrađeni, usvojeni, izmenjeni),

Napravite grafički prikaz sveobuhvatne strukture ciljeva, prioriteta i mera Strategije razvoja,

Predstavite godišnji izveštaj o napretku, njegovu svrhu i strukturu, Datum usvajanja godišnjeg izveštaja o napretku od strane Skupštine i/ili

Odbora za monitoring.

2. Polazna osnova

Navedite informacije o bilo kakvim relevantnim promenama u sveobuhvatnom zakonodavnom i finansijskom okviru koje su uticale na sprovođenje i na koji način ,

Objasnite ukoliko su usvojene značajne izmene procesa planiranja ili monitoringa, odluka ili dokumenata/studija koje su imale uticaja na sprovođenje strategije,

Pomenite ako su urađene dodatne studije, analize ili evaluacije.

3. Izveštaj o napretku

Ovo je glavni deo u kome se prezentiraju podaci o ostvarenom napretku. Izveštaj se strukturira tako da pruži informacije na sveukupnom nivou i na nivou prioriteta.

3.1 Ažuriranje indikatora za strategiju

Pripremite ažuriranu listu indikatora, Brojevi kojima se iskazuju vrednosti indikatora ili štiklirane kućice u tabeli ne

moraju neophodno nešto i da znače čitaocu. Dodatna vrednost je da priložite i jasno i kratko tumačenje (vidi aneks 1.).

3.2 Izveštaj o aktivnostima i finansijama

Ovo poglavlje se bavi realizovanim vrednostima u odnosu na planirane, Nivo detalja prikupljenih sa projektnog nivoa može biti prilično visok. Izvucite

najvažnije informacije i pokušajte da objedinite rezultate ili čak uticaje ostvarene prema prioritetima. Identifikujte ključne nalaze i probleme na koje ste nailazili.

4. Zaključci i preporuke U ovom poglavlju se predstavljaju glavni nalazi i predlozi preporuka.

4.1 Identifikovana najbolja praksa

Opišite ono što je bilo dobro u sprovođenju i što treba zadržati i ojačati. Istaknite oblasti koje dobro napreduju i pomenite neke projekte dobre prakse koje su korisnici dobro prihvatili.

4.2 Identifikovani problemi i predložene korektivne mere

Identifikujte oblasti koje ne napreduju toliko dobro i objasnite moguće razloge za to,

Dajte preporuku o tome kako dalje ili identifikujte delove akcionog plana koje treba izmeniti. Ovo može rezultirati promenama u vremenskom rasporedu, finansiranju, prioritetima koji su dati određenom projektu, itd. Identifikujte ko je odgovoran za sprovođenje predloženih izmena/korektivnih mera.

4.3 Zaključci Pripremite kratak sveukupni zaključak o stanju sprovođenja.

27

8. LITERATURA

1. Glossary of Key Terms in Evaluation and Results Based Management, OECD/ DAC, 2002.

2. Godišnjak Gradovi i Opštine u Republici Srbiji, Republički Zavod za statistiku, 2012.

3. http://www.devinfo.stat.gov.rs

4. http://www.oecd.org/development/evaluationofdevelopmentprogrammes/

5. http://www.oecd.org/gov/principalelementsofgoodgovernance.htm

6. http://www.oecd.org/gov/principalelementsofgoodgovernance.htm

7. Matrica indikatora za formiranje buduće baze rodno senzitivnih podataka za praćenje položaja žena i unapređenje rodne ravnopravnosti u Srbiji. Jagoda Radivojević 2012. Uprava za rodnu ravnopravnost Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike. http://www.gendernet.rs/files/Istrazivanja/Indikatori_za_pracenje_sprovodjenja_Akcionog_plana.xls

8. Monitoring i evaluacija strategija lokalnog održivog razvoja. Program podrške opštinama IPA 2007. Dobra uprava, planiranje i pružanje usluga. Autori: Julija Marošek, Slavka Zupan, Kristijan Velcin, Zorica Bilić, Aleksandar Marinković .www.msp-ipa2007.org

9. Priručnik za strateško planiranje i upravljanje lokalnim razvojem u Republici Srbiji. Friedrich Ebert Stiftung. Centar za regionalizam. Novi Sad, 2010.

10. Project cycle management guidelines, EC, Europe Aid Cooperation Ofce, 2004.

11. Vodič za strateško planiranje u gradovima i opštinama. MIR2 program. Novembar 2007.

28

Aneks 1.: Monitoring sistem i indikatori a.) Definicije Monitoring je kontinuirani proces preispitivanja konteksta programa i ostvarivanja izlaznih parametara (output) za korisnike, koji se odvija tokom sprovođenja programa sa namerom da se istovremeno isprave bilo kakva potencijalna odstupanja od definisanih operativnih ciljeva. Izvor: http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/evaluacija/evalsed/glossary/glossary_m_en.htm#Monitoring Evaluacija je sistematična i objektivna procena tekućeg ili završenog projekta, programa ili politike, njihove formulacije, sprovođenja i rezultata. (…) Evaluacija bi trebalo da pruži pouzdane i korisne informacije koje omogućavaju da se naučene lekcije inkorporiraju u proces odlučivanja, kako korisnika tako i donatora. Evaluacija se takođe odnosi na proces utvrđivanja vrednosti ili značaja aktivnosti, politike ili programa. Izvor: OECD/DAC, 2002. Glosar ključnih termina za evaluaciju i upravljanje bazirano na rezultatima. Indikator: Meri cilj koji treba postići; mobilizovani resurs; postignuti izlazni parametar; dobijeni efekat; ili promene konteksta (ekonomskog, društvenog i životne sredine). Indikator proizvodi kvantifkovane informacije sa ciljem pružanja pomoći akterima uključenim u javne intervencije u komunikaciji, pregovorima ili odlučivanju. Izvor: EVALSED: The resource for evaluation of socio-economic development. Indikatori treba da budu SMART. Oni nam govore gde se nalazimo i gde želimo da stignemo kroz određeni vremenski period.

Indikator br. 1. TEMA: Životna sredina – voda INDIKATOR: Kvalitet površinskih voda

Definicija (e)

1. Površinske vode se odnose na domaće vode (stajaće i tekuće), osim podzemnih voda; tranzicione i priobalne vode, osim kada je u pitanju hemijski status kada one uključuju i teritorijalne vode.

2. Vodno telo površinskih voda podrazumeva poseban i važan deo površinskih voda kao što su jezera, akumulacije, potoci, reke ili kanali, deo potoka, reke ili kanala, tranzicione vode ili priobalne vode.

3. Status površinske vode je opšti izraz za status vodnog tela površinskih voda i određen je lošijim statusom baziranim na upoređivanju ekološkog i hemijskog statusa.

4. Dobar status površinske vode označava status vodnog tela površinske vode kada su i njegov ekološki i njegov hemijski status najmanje “dobri”.

5. Ekološki status podrazumeva kvalitet strukture i funkcionisanja vodenog ekosistema neposredno zavisnog od površinskih voda. Ukoliko se odabere EBI (prošireni biotički indeks) indeks, merenje kvaliteta površinskih voda se dobija na osnovu modifikacije makro-invertebrata sastava zajednice. Merenje se zasniva na upoređivanju očekivane i uočene zajednice u rečnom slivu. Vrednosti EBI indeksa su grupisane u pet kvalitativnih klasa od kojih je svaka označena različitom bojom.

6. Učestalost merenja. Sintetičke indikatore bi trebalo meriti mesečno.

Indikator br. 2. TEMA: Životna sredina – voda INDIKATOR: Upravljanje otpadnim vodama u gradskim sredinama

Definicija (e)

Prečišćena voda je voda koja je pretrpela određeni tretman kako bi se smanjio njen štetan uticaj na zdravlje ljudi i ekosistem. Otpadne vode u gradskim sredinama su otpadne vode iz domaćinstava ili mešavina otpadnih voda domaćinstava i industrijskih otpadnih voda i/ili kišnice. Otpadne vode iz domaćinstava su otpadne vode iz naseljenih mesta i prevashodno potiču od ljudi i njihovih domaćinstava. Industrijske otpadne vode su otpadne vode koje potiču od poslovnih objekata u kojima se sprovode poslovne i proizvodne delatnosti.

29

Aglomeracija je oblast u kojoj su stanovništvo i/ili ekonomske aktivnosti dovoljno skoncentrisani za zajedničko prikupljanje i odvođenje otpadnih voda do postrojenja za prečišćavanje ili do krajnjeg mesta ispuštanja. Odvodni sistem podrazumeva sistem cevi kojima se otpadne vode u gradskim sredinama prikupljaju i odvode. Populacijski ekvivalent (PE) je organski biorazgradivi materijal koji zahteva petodnevnu biohemijsku potražnju kiseonika (BOD5) od 60g kiseonika na dan. Primarna obrada znači obradu otpadnih voda iz gradskih sredina fizičkim ili hemijskim procesom uključujući i suspendovane čestice, ili primenu nekog drugog postupka kojim se BOD5 dolazećih otpadnih voda smanjuje za najmanje 20% pre ispuštanja, a ukupne suspendovane čestice dolazećih voda su smanjene za minimum 50%. Sekundarna obrada podrazumeva obradu otpadnih voda iz gradskih sredina postupkom koji uključuje biološki tretman sekundarnim česticama. Eutrofikacija je “obogaćivanje” vode hranjivim materijama, posebno azotom i/ili fosforom, čime se podstiče ubrzani rast algi i viših oblika biljaka i stvara nepoželjni dis-balans organizama prisutnih u vodi, a time i smanjuje traženi kvalitet vode. Indikator se mora računati na sledeći način: (Ukupna količina prečišćene vode / Ukupna potrošnja vode) * 100 Učestalost merenja Godišnje/ Šestomesečno

Indikator br. 3. TEMA: Životna sredina – Vazduh INDIKATOR: Broj dana sa lošim kvalitetom vazduha

Definicija (e)

Kvalitet vazduha zavisi od nivoa zastupljenosti zagađivača (gasova ili čestica) za koje se zna da su štetni po zdravlje ljudi, ili da uzrokuju štetne efekte na prirodne ekosisteme kada prelaze dozvoljene granične vrednosti. Indikator pokazuje koliko je puta (u koliko slučajeva) povećana granična vrednost određenog zagađivača. Osnovni podatak je broj puta/slučajeva u kojima je granična vrednost zagađivača povećana u odnosu na dozvoljenu koncentraciju. Broj puta/slučajeva se izračunava na osnovu perioda definisanog graničnom vrednošću:

dnevno (ukoliko se granične vrednosti zasnivaju na dnevnoj koncentraciji), svakih 8 sati (ako se granična vrednost zasniva na osmočasovnoj

koncentraciji), i svakog sata (ukoliko se zasniva na jednočasovnoj koncentraciji).

U obzir se uzimaju samo fiksne vrednosti uzoraka koje predstavljaju minimalne zabeležene podatke. Pri ovome se mora se imati u vidu nepouzdanost metode za merenje, a što je definisano Direktivom 96/62/EC. Ukoliko u određenoj zoni ili aglomeraciji postoji više fiksnih tačaka uzorkovanja za određeni zagađivač, treba uzeti podatke sa kontrolne tačke u kojoj se beleži najveći broj prekoračenja granične vrednosti tokom godine. Zbog toga za svaki odabrani zagađivač vazduha, indikator treba da odgovara broju puta/slučajeva prekoračenja granične vrednosti tokom kalendarske godine koji se umanjuje za broj puta/slučajeva priznatih na osnovu Direktive 96/62/EC. U slučaju da je broj prekoračenja manji od broja dozvoljenih vrednosti, indikator će biti nula. Indikator se određuje na osnovu merenja tokom jedne kalendarske godine

Indikator br. 4. TEMA: Životna sredina – korišćenje zemljišta INDIKATOR: Zaštićene oblasti

Definicija (e)

Ovaj indikator se tiče održivog razvoja, restauracije i zaštite zemljišta i lokacija na teritoriji opštine. Urbana ekspanzija povećava urbanu oblast na štetu netaknute prirode i zelenih površina. Šta više, u mnogim gradovima, socio-ekonomska transformacija koja se odigrala u proteklom veku, dovela je do napuštanja razvijenog i zagađenog zemljišta. Održiva upotreba zemljišta podrazumeva efikasnu

30

upotrebu zemljišta putem planskog urbanog razvoja, minimiziranjem upotrebe poljoprivrednog i prirodnog zemljišta ("Greenfield" lokacije) i povećanjem korišćenja razvijenog zemljišta putem restauracije i nadogradnje. Druge definicije značajne za pravilnu upotrebu indikatora su: Opštinska oblast: oblast pod administrativnom upravom opštine (uključujući i ruralne oblasti); Razvijeno/urbanizovano zemljište: zemljište pod objektima, u prekinutom ili neprekinutom nizu, koje odgovara klasi zemljišta “veštačkih površina” u skladu sa "CORINE Land Cover" klasifikacijom korišćenja zemljišta. Neiskorišćeno zemljište ("Greenfield"): zemljište “nepokriveno” veštačkim površinama, koje odgovara bilo kojoj klasi u okviru "CORINE Land Cover" klasifikacije, osim klase “veštačkih površina”. Zaštićene oblasti: oblasti u kojima su vegetacija i priroda pod posebnom zaštitom i u kojima zemljišni pokrivač ne može pretrpeti veće promene. Indikator se računa: (Ukupna površina zaštićene oblasti / Ukupna opštinska oblast) * 100

Indikator br. 5. TEMA: Životna sredina – korišćenje zemljišta INDIKATOR: Napušteno i zagađeno zemljište

Definicija (e)

Ovaj indikator se tiče održivog razvoja, restauracije i zaštite zemljišta i lokacija na teritoriji opštine. Urbana ekspanzija povećava urbanu oblast na štetu netaknute prirode i zelenih površina. Šta više, u mnogim gradovima, socio-ekonomska transformacija koja se odigrala u proteklom veku, dovela je do napuštanja razvijenog i zagađenog zemljišta. Održiva upotreba zemljišta podrazumeva efikasnu upotrebu zemljišta putem planskog urbanog razvoja, minimiziranjem upotrebe poljoprivrednog i prirodnog zemljišta ("Greenfield" lokacije) i povećanjem korišćenja razvijenog zemljišta putem restauracije i nadogradnje. Napušteni objekti: objekti koji nisu više u upotrebi. I renoviranje i prenamena se računaju kao zbir podnih površina u m2 za svaki dati sprat; Napušteno zemljište ("Brownfield"): deo razvijenog/urbanizovanog zemljišta (veštačkih površina) koji nije više u upotrebi (za stanovanje, industriju ili uslužne delatnosti); Zagađeno zemljište ("Brownfield"): površine na kojima je stepen zagađenosti zemljišta toliko visok da je pre prethodne upotrebe, ukoliko je takva moguća, neophodno izvršiti njegovu remedijaciju. Ovaj indikator se mora obračunavati kao: (Ukupna površina napuštenog i zagađenog zemljišta / Ukupna opštinska teritorija) * 100 Indikator se proverava na pet godina.

Indikator br. 6. TEMA: Životna sredina – Lokalni sistem prevoza INDIKATOR: Javni prevoz

Definicija (e)

Glavni indikator: a) Ukupan broj putovanja javnim prevozom po glavi stanovnika/ca na dnevnom/godišnjem nivou (klasifikovati po razlozima za putovanje, da li su sistematična ili nesistematična putovanja, putovanja po vrsti prevoza), prosečno vreme provedeno u putovanju. Dodatni indikator: b) Prosečna pređena daljina u toku dana po glavi stanovnika/ca (klasifikovati po vrsti prevoza i razlozima). Učestalost merenja Svake treće godine.

Indikator br. 7. TEMA: Životna sredina – otpad INDIKATOR: Opštinski otpad po vrsti odlaganja

Definicija (e) Ovaj indikator pomaže u analizi količine, vrste i porekla čvrstog otpada koji se proizvodi na teritoriji opštine i šalje na preradu u fabrike gde se koristi kao izvor

31

energije ili za ponovno iskorišćavanje. Indikator, takođe, pomaže u iznalaženju optimalnog načina upravljanja otpadom imajući u vidu troškove i druge ekonomske pokazatelje. Dole date definicije su preuzete iz Direktive EU br. 91/156/CEE (u daljem tekstu Direktiva). 1. Otpad: bilo koja materija ili predmet sadržan u listi kategorija otpada navedenih u Aneksu i Direktive, koju vlasnik odbacuje, namerava ili mora da odbaci; 2. Opštinski otpad: otpad iz domaćinstava i sličan industrijski otpad koji se klasifikuje šifrom 20 00 00 u Evropskoj klasifikaciji otpada ("EWC"); 3. Ponovno iskorišćavanje: Svaka aktivnost koja ima za rezultat proizvodnju materijalnih dobara ili energije; 4. Tretman: svaka planska fizička, hemijska, biološka ili mehanička modifikacija originalnog dela otpada u cilju proizvodnje energije ili materijalnih dobara; 5. Selekcija: mehanički tretman koji se odnosi na odvajanje određenih delova od ukupne mase opštinskog otpada kako bi se poslalo na tretman za ponovno iskorišćavanje ili korišćenje kao izvor energije; 6. Otpaci: otpad koji se ne može ponovo iskoristiti, reciklirati ili upotrebiti kao izvor energije; 7. Ponovo iskorišćen otpad: otpad koji se može ponovo upotrebiti, reciklirati ili iskoristiti kao izvor energije; 8. Gorivo iz otpada: čvrsto gorivo (u kuglicama ili pločicama) koje se dobija selekcijom neopasanih delova opštinskog čvrstog otpada u skladu sa institucionalno definisanim tehničkim karakteristikama. Indikator treba izraziti kao kg/po glavi stanovnika/ca/dan otpada. Potrebne su sledeće vrednosti: 1. Količina sakupljenog opštinskog otpada; 2. Broj stanovnika/ca; 3. Količina (ukupno, domaćinstva i opština) prikupljenog i prenesenog otpada u postrojenja za selekciju otpada; 4. Količina (ukupno, domaćinstva i opštinska) prikupljenog i prenesenog otpada na mesta za konačno odlaganje (otpaci) ili do postrojenja za ponovno iskorišćavanje otpada (dati podatke za korišćenje otpada kao izvora energije i podatke za ponovno iskorišćavanje); 5. Količina otpada (ukupno, domaćinstva i opština) koji nije posebno prikupljan i prenesen u postrojenja za tretman otpada (sa podacima o otpacima); 6. Količina otpada (ukupno, domaćinstva i opštinska) koji nije posebno prikupljan i prenesen na mesta za konačno odlaganje ili u postrojenja za ponovno iskorišćavanje. Učestalost merenja Godišnje

Indikator br. 8. TEMA: Životna sredina – otpad INDIKATOR: Reciklirani otpad

Definicija (e)

Posebno prikupljanje delova otpada koji se mogu reciklirati je jedan od najvažnijih faktora za povećanje ukupne količine otpada koja se može poslati na ponovno iskorišćavanje. Stoga je ovaj indikator od velikog značaja jer daje detaljnu analizu rezultata posebnog prikupljanja različitih vrsta otpada, kao i korisne informacije o naj logičnijem nastavku ovih aktivnosti. 1) Otpad: bilo koja materija ili predmet sadržan u listi kategorija otpada navedenih u Aneksu I Direktive (Direktiva 91/156/EEC), koju vlasnik odbacuje, namerava ili mora da odbaci (Direktiva 91/156/EEC o otpadu); 2) Opštinski otpad: otpad iz domaćinstava i sličan industrijski otpad koji se klasifikuje šifrom 20 00 00 u Evropskoj klasifikaciji otpada ("EWC"); opštinski otpad (iz domaćinstava i sličan komercijalni, industrijski i institucionalni otpad) uključujući i posebno sakupljene vrste otpada; 3) Odvojeno prikupljanje: prikupljanje koje odvaja opštinski otpad na homogene delove, koji se mogu ponovo upotrebiti za reciklažu ili oporavak sirovina (Direktiva

32

91/156/EEC o otpadu); 4) Sastav opštinskog otpada: obuhvata brojne elemente poput papira, kartona; stakla; plastike; metala; vlažnih elemenata; tekstila; drveta; itd. 5) Selekcija: mehanički tretman koji se odnosi na odvajanje određenih delova od ukupne mase opštinskog otpada kako bi se poslali na tretman za ponovno iskorišćavanje ili korišćenje kao izvor energije; 6) Otpadni kompost: proizvod koji se dobija iz komposta organske frakcije opštinskog otpada, primenom odgovarajućih tehničkih normi kojima se definiše sadržaj i adekvatna upotreba u skladu sa sanitarnim propisima i zaštitom životne sredine, a posebno se koristi za utvrđivanje stepena kvaliteta. Indikator se meri kao % od ukupne proizvodnje otpada, i to: (Količina otpada dobijena prikupljanjem reciklažnog otpada izražena u tonama, ukupna količina i količina izdeljena po vrstama otpada / Količina ukupnog čvrstog opštinskog otpada u tonama) x 100 Učestalost merenja Godišnje

Indikator br. 9. TEMA: Životna sredina INDIKATOR: Ukupna potrošnja energije podeljena po vrsti goriva

Definicija (e)

Ukupna potrošnja goriva je rezultat aktivnosti različitih sektora (stanovništva, trgovine, industrije, saobraćaja itd.). Dalje razlaganje u odnosu na stepen korišćenja energije je korisno za planiranje aktivnosti na lokalnom nivou. Od suštinskog su značaja podaci o iskorišćavanju energije u svim sektorima, i oni se moraju odnositi na podelu po vrsti goriva koja odražava krajnju potrošnju: • Struja • Gas • Benzin • Nafta • ………… Kada se vrši izračunavanje potrošnje energije, neki podaci su odmah dostupni ukoliko se izvrši pravilno razlaganje energenata, i to je najčešće slučaj sa podacima koji se tiču potrošnje struje, gasa i daljinskog grejanja. Međutim, nasuprot njima, deo podataka nije dostupan na lokalnom nivou. Obično se ti podaci evidentiraju na nivou regiona ili države. U ovom slučaju može biti od pomoći pristup “odozgo na dole”, počevši od najvišeg teritorijalnog nivoa i korišćenje približnih varijabli (videti naredni primer). Pristup “odozgo na dole” uključuje raščlanjavanje teritorijalno višeg nivoa potrošnje energije korišćenjem proporcionalnih indikatora za određene sektore/aktivnosti na datom lokalnom nivou, kao što je prikazano: Cloc,I = Cup,I * Sloc,I/Sup,I pri čemu: Cloc,I = količina lokalne potrošnje u vezi sa datom aktivnošću I; Cup,I = količina potrošnje višeg teritorijalnog nivoa u vezi sa datom aktivnošću I; Sloc,I = statistički podaci na lokalnom nivou u vezi sa datom aktivnošću I; Sup,I = statistički podaci na višem teritorijalnom nivou u vezi sa datom aktivnošću I. U vezi sa jednostavnim približnim varijablama za svaki sektor, mogu se uzeti u obzir sledeće kategorija: •Stanovništvo – broj porodica; •Komercijalni sektor – broj zaposlenih (dalje razlaganje u podsektore je preporučljivo u zavisnosti od dostupnih informacija); •Industrija - broj zaposlenih (dalje razlaganje u podsektore je preporučljivo u zavisnosti od dostupnih informacija, kao i podela na administraciju i radnike u proizvodnji jer je vrlo različita potrošnja određenih vrsta energenata u zavisnosti od ove dve kategorije radnika/ca); •Saobraćaj – broj kilometara pređenih od strane različitih vrsta vozila, na pr: privatna vozila, motocikli, vozila grupnog prevoza, prikazani odnosom između

33

specifične potrošnje (potrošnja po km i po vrsti vozila) povezane sa različitim vozačkim kategorijama (gradski, seoski, drumski saobraćaj). Treba imati na umu da se približne varijabile koriste kada nema neposrednih podataka. Svaki od energenata se meri, kupuje i prodaje u različitom obliku. Različite merne jedinice se koriste za merenje energenata koji su u upotrebi, no kao jedinstvenu mernu jedinicu možemo usvojiti kilograme ekvivalentne nafte po osobi. U našem slučaju, ukupna potrošnja energije po glavi stanovnika/ca označava količinu primarne energije koju, u proseku, potroši svaka osoba u određenoj zemlji ili regionu u toku date godine. Svi primarni izvori energije, uključujući i ugalj i proizvode od uglja, naftu i naftne proizvode, prirodni gas, nuklearnu energiju, hidroenergiju, itd. Su uključeni u ovaj podatak. Podaci su dati u kilogramima ekvivalentne nafte po osobi. Učestalost merenja Godišnje

Indikator br. 10 TEMA: Životna sredina INDIKATOR: Potrošnja obnovljive energije po izvorima

Definicija (e)

Obnovljava energija je energija koja se dobija iz izvora koji se prirodno obnavljaju, kao što su voda, vetar, sunce, biomasa ili geotermalni izvori. Obnovljivi izvori energije će uvek biti dostupni (u okviru granica koje sama priroda postavlja u vezi sa njihovim obnavljanjem) i nisu zagađivači životne sredine ukoliko se pravilno koriste. Osnovni obnovljivi izvori energije su: - Snaga vode - od hidroelektrana pa do snage morskih talasa i plime. - Snaga vetra postaje sve popularnija obzirom na niske proizvodne troškove, što je čini vrlo konkurentnom u odnosu na energiju fosilnih goriva. - Solarna energija je danas za 90% jeftinija nego što je bila 1970-tih. Kuće sa solarnim krovovima mogu da proizvedu više struje nego što je potrebno u toku određenih perioda dana, tako da taj višak mogu da prodaju lokalnim elektro-distribucijama. - Energija biomase je termin koji se koristi kako bi opisalo generisanje energije iz organskih izvora. Energija koja se nalazi u biljkama može se različitim metodama, kao što su dekompozicija, sagorevanje ili gasifikacija, zarobiti i upotrebiti za proizvodnju energije. - Geotermalna energija podrazumeva korišćenje zemljine toplote za proizvodnju energije. Geotermalne toplotne pumpe se mogu koristiti skoro svuda. Tehnički potencijali obnovljivih izvora energije (tj. količina energije koja se može dobiti iz prirodno obnovljivih izvora korišćenjem savremenih tehnologija) su mnogo veći od potrošnje energije na globalnom nivou. Potrošnja obnovljivih izvora energije odražava spremnost države da razvija nove tehnologije kojima može očuvati životnu sredinu i dovesti do smanjenja zagađivanja. Svaki od energenata se meri, kupuje i prodaje u različitom obliku. Različite merne jedinice se koriste za merenje energenata koji su u upotrebi. Učestalost merenja Godišnje

Indikator br. 11 TEMA: Stanovništvo INDIKATOR: Gustina naseljenosti

Definicija (e)

Gustina naseljenosti stanovništva pokazuje koliko stanovnika/ca opštine živi na 1 km2 površine opštine. Predstavlja indikator koji se može uporediti sa repernim (npr. prosečno u zemlji). Ukupan broj stanovnika/ca / Ukup. površ. opštine (km2)

Indikator br. 12 TEMA: Stanovništvo INDIKATOR: Stanovništvo prema starosti

Definicija (e) Ova kategorija indikatora ukazuje na stanje ekonomske strukture stanovništva u opštini kao pretpostavke za socio-ekonomski razvoj i perspektive opštine u tom smislu.

34

· Udeo stanovnika/ca mlađih od 15 godina u ukupnom stanovništvu · Udeo stanovnika/ca starosti od 15 do 65 godina u ukupnom stanovništvu (radni kontigent) · Udeo stanovnika/ca starijih od 65 godina u ukupnom stanovništvu Računa se kao razlomak /odnos pojedine kategorije stanovništva prema ukupnom stanovništvu x 100 Na osnovu ovog indikatora se može izračunati tzv.indeks starenja koji jasno odslikava potencijal date opštine za dalji demografski razvoj po pitanju starosti stanovništva. Indeks starenja se izračunava: (stanovništvo starije od 65 godina) / (stanovništvo mlađe od 15 godina) x 100

Indikator br.13 TEMA: Stanovništvo INDIKATOR: Udeo stanovnika/ca sa završenom srednjom, višom i visokom školom

Definicija (e)

Izračunava se kao tri pokazatelja i to kao odnos stanovnika/ca sa završenom srednjom, zatim, višom i visokom školom i ukupnog broja stanovnika/ca. Ukupno učešće u % = stanovništvo u određenoj kategoriji edukovanosti (srednje, više, visoko obrazovanje) / ukupan broj stanovnika/ca x 100.

Indikator br.14 TEMA: Indikatori uslova života i blagostanja INDIKATOR: Dužina puteva u km po km2

Definicija (e)

Indikator pokazuje gustinu putne mreže na određenoj teritoriji. Računa se kao dužina puteva izražena u km po km2 površine teritorije opštine. Indikator se ne menja često. Treba uzimati podatke za poslednju raspoloživu godinu.

Indikator br.15 TEMA: Kvalitet života INDIKATOR: % domaćinstava sa sigurnim pristupom vodi za piće

Definicija (e)

Pokazuje ukupan broj domaćinstava sa sigurnim pristupom vodi – priključeni na vodovod. Računa se kao količnik broja domaćinstava priključenih na vodovodnu mrežu prema ukupnom broju domaćinstava x 100

Indikator br.16 TEMA: Kvalitet života INDIKATOR: Broj stanovnika/ca na jedan objekat društvenih, kulturnih, rekreativnih aktivnosti

Definicija (e)

Iskazuje se kao tri pokazatelja i to kao broj stanovnika/ca na jedan objekat društvenih, kulturnih, rekreativnih aktivnosti. Izračunava se kao količnik ukupnog broja stanovnika/ca prema objektima društvenih; zatim prema objektima kulturnih i objektima rekreativnih aktivnosti. Broj objekata prema svakoj kategoriji se određuje kao: Broj društvenih objekata – domova kulture i sl. objekata; Broj kulturnih objekata (bioskopa, pozorišta, izložbenih sala, i sl); Broj rekreativnih objekata (stadiona, dvorana, terena plivališta, i sl.). Indikator treba upoređivati sa sličnim jedinicama ili kao reper za poređenje koristiti regionalni, nacionalni ili međunarodni nivo. Reperna jedinca upućuje i daje mogućnost ocene nivoa razvijenosti.

Indikator br. 17 TEMA: Ekonomski razvoj INDIKATOR: Prosečna bruto zarada

Definicija (e)

Na osnovu člana 105 Zakona o radu, prosečna zarada zaposlenog lica obuhvata zaradu dobijenu za rad u redovno radno vreme, povišicu i druge prihode (osim nadoknade za putne troškove i vreme utrošeno na putovanje u zemlji i inostranstvu, penzijsko osiguranje, solidarnu pomoć, jubilarne premije i pomoć u slučaju smrti zaposlenog ili člana porodice zaposlenog). Prosečna zarada zaposlenih se računa kada se ukupan zbir mesečnih zarada podeli sa brojem zaposlenih na osnovu evidencije o zaposlenima.

35

Indikator br. 18 TEMA: Kvalitet života INDIKATOR: Učešće korisnika/ca socijalne zaštite u ukupnom stanovništvu (%)

Definicija (e)

Broj korisnika/ca socijalne zaštite u odnosu na ukupan broj stanovnika/ca. Izračunava se kao količnik ove dve kategorije x 100. Indikator se menja često. Treba uzimati podatke za poslednju raspoloživu godinu i eventualno pratiti dinamiku po godinama. Indikator treba upoređivati sa sličnim jedinicama ili kao reper za poređenje koristiti regionalni, nacionalni ili međunarodni nivo. Reperna jedinca upućuje i daje mogućnost ocene nivoa razvijenosti.

Indikator br.19 TEMA: Kvalitet života INDIKATOR: Broj stanovnika/ca na jednog lekara

Definicija (e)

Indikator ukazuje na kvalitet zdravstvenog osiguranja u opštini. Izračunava se kao količnik ukupnog broja stanovnika/ca i ukupnog broja lekara u opštini x 100. Indikator se ne menja često. Treba uzimati podatke za duži vremenski period radi adekvatnijeg poređenja. Indikator treba upoređivati sa sličnim jedinicama ili kao reper za poređenje koristiti regionalni, nacionalni ili međunarodni nivo. Reperna jedinca upućuje i daje mogućnost ocene nivoa razvijenosti.

Indikator br. 20 TEMA: Kvalitet života INDIKATOR: Učešće pravosnažno osuđenih lica prema mestu izvršenja krivičnog dela u ukupnom stanovništvu

Definicija (e)

Indikator kvaliteta života i bezbednosti. Računa se kao učešće, količnik pravosnažno osuđenih lica prema mestu izvršenja krivičnog dela i ukupnog broja stanovnika/ca x 100. Indikator se menja često. Treba uzimati podatke za poslednju raspoloživu godinu i eventualno pratiti dinamiku po godinama. Indikator treba upoređivati sa sličnim jedinicama ili kao reper za poređenje koristiti regionalni, nacionalni ili međunarodni nivo. Reperna jedinca upućuje i daje mogućnost ocene nivoa razvijenosti

Indikator br. 21 TEMA: Ekonomski razvoj INDIKATOR: Ekonomski agregat - Stepen razvijenosti opštine

Definicija (e)

Bruto nacionalni dohodak ("Gross National Income-GNI") za razliku od domaćeg proizvoda koji predstavlja meru proizvodnje, predstavlja meru dohotka. Jednak je bruto domaćem proizvodu umanjenom za primarni dohodak koji rezidentne jedinice plaćaju nerezidentnim jedinicama i uvećanom za primarni dohodak koji rezidentne jedinice primaju od sektora inostranstva. Kada se od bruto nacionalnog dohotka u tržišnim cenama oduzme potrošnja osnovnih sredstava (amortizacija), dobija se Neto nacionalni dohodak ("Net national Income-NNI"). Kao koncept dohotka značajnije je da se prikaže u neto izrazu tj. posle oduzimanja potrošnje osnovnih sredstava (amortizacije). "NNI" po glavi stanovnika/ca = Ukupan "NNI" / broj stanovnika/ca u posmatranoj godini

Indikator br.22 TEMA: Ekonomski razvoj INDIKATOR: Struktura nacionalnog dohotka po delatnostima

Definicija (e)

Udeo nacionalnog dohotka prikazuje deo nacionalnog dohotka koji stvara određeni sektor. Udeo poljoprivrede u % = Ukupan NNI poljoprivrede/Ukupan NNI x 100 Udeo ribarstva u % = Ukupan NNI od ribarstva / Ukupan NNI x 100 Udeo rudarstva u % = Ukupan NNI od rudarstva / Ukupan NNI x 100 Udeo...sektora % = Ukupan NNI od ostalih sektora/Ukupan NNI x 100

Indikator br.23 TEMA: Ekonomski razvoj INDIKATOR: Lokacijski koeficijent zapošljavanja

Definicija (e) Lokacijski koeficijent (LQ) je indeks kojim se vrši poređenje udela neke aktivnosti date oblasti sa udelom osnovne aktivnosti ili udruženih aktivnosti date oblasti. Za

36

izračunavanje bilo kojeg lokacijskog koeficijenta primenjuje se sledeća formula. LQ= ((ukupna stopa zaposlenosti u sektoru u opština)/(ukupna stopa zaposlenosti u opštini))/(ukupna stopa zaposlenosti u sektoru u državi)/ (ukupna stopa zaposlenosti u državi)) U datoj formuli vrši se poređenje regionalne ekonomije (često je to okrug) sa nacionalnom ekonomijom. Lokacijski koeficijent se, takođe, može koristiti za poređenje okruga sa državom Lokacijski koef = Zaposlenost u regionu u datoj industriji I za datu godinu T / Zaposlenost na nacionalnom nivo u datoj industriji I za datu godinu T Ukupna zaposlenost u regionu za datu godinu T Ukupna zaposlenost na nacionalnom nivou za datu godinu T Opisati trend za poslednjih 5 - 6 godina. Izračunajte i povezane indikatore – LQ za dodatnu vrednost i za izvoznu orijentisanost. Neka zbirni LQ predstavlja zbir jedne trećine tri pojedinačna lokacijska koeficijenta. Objasnite razlike u odnosu na nacionalni prosek (sektori čiji je LQ znatno iznad 1 i znatno ispod 1). Identifikujte ključne sektore lokalne ekonomije. Uporedite rezultate sa nacionalnim prosekom i sa rezultatima konkurenata.

Indikator br.24 TEMA: Ekonomski razvoj INDIKATOR: Površina poslovnog prostora na 1000 stanovnika/ca izgrađena prethodne godine

Definicija (e)

Indikator se meri brojem m2 završenog poslovnog prostora na 1000 stanovnika/ca. Površina poslovnog prostora na 1000 stanovnika/ca (m2/1000 st.) = Ukupan broj m2 završenog poslovnog prostora / 1000 stanovnika/ca. Opisati trend za poslednjih 4 - 6 godina. Uporedite svoje podatke sa nacionalnim prosekom i konkurentima. Objasnite razlike u odnosu na nacionalni prosek. Dajte podatke i za povezane indikatore. Opišite najvažnije investitore (vlast, poslovna zajednica, privatni sektor).

Indikator br. 25 TEMA: Ekonomski razvoj INDIKATOR: Obim unutrašnjih SDI po glavi stanovnika/ca

Definicija (e)

Strane direktne investicije (SDI) se definišu kao kompanije poreklom iz jedne države koje prave fizičke investicije u izgradnju fabrika u drugoj državi. Ova definicija se može proširiti kako bi obuhvatila i investicije učinjene za preuzimanje dugoročnih interesa u preduzećima koja svoje operacije sprovode van ekonomije iz koje potiče investitor. SDI odnos čine preduzeće roditelj i strana podružnica koji zajedno čine multinacionalnu korporaciju. Kako bi se kvalifikovale za SDI, investicija mora da omogući preduzeću roditelju kontrolu nad svojom stranom podružnicom. MMF, u ovom slučaju, pod kontrolom podrazumeva vlasništvo nad 10% ili više običnih deonica ili pravo glasa u nekom povezanom preduzeću ili ekvivalent tome u nekom preduzeću koje nije deo korporacije; manje vlasničke deonice su poznate kao portfolio investicije. Opisati trend za poslednjih 6 godina. Uporedite svoje podatke sa nacionalnim prosekom i konkurentima. Izračunajte i povezane indikatore. Identifikujte najvažnije investitore – država, privredna grana, preuzimanje/udruživanje kapitala/"Greenfield investicije".

Indikator br.26 TEMA: Ekonomski razvoj INDIKATOR: Broj registrovanih privrednih subjekata na 1000 stanovnika/ca

Definicija (e)

Privredni subjekti su oblici organizovanja definisani Zakonom o privrednim društvima (Službeni glasnik RS, br. 125/2004), Zakonom o preduzećima (Službeni glasnik SRJ, br. 29/96), Zakonom o zadrugama (Službeni glasnik SRJ, br. 41/96), Zakonom o bankama i drugim finansijskim organizacijama (Službeni glasnik SRJ, br. 24/96), Zakonom o berzama, berzanskom poslovanju i berzanskim posrednicima (Službeni glasnik SRJ, br. 90/94) i Zakonom o osiguravajućim društvima (Službeni glasnik SRJ, br. 30/96).

37

Opisati trend za poslednjih 6 - 10 godina. Uporedite svoje podatke sa nacionalnim prosekom i konkurentima. Prikaži strukturu zaposlenosti i strukturu registrovanih privrednih subjekata po sektorima. Dajte podatke o porezima koje plaćaju lokalna preduzeća. Objasnite razlike u odnosu na nacionalni prosek.

Indikator br. 27 TEMA: Ekonomski razvoj INDIKATOR: Neto broj novih preduzeća na 1000 preduzeća

Definicija (e)

(Broj novoosnovanih preduzeća – Broj ugašenih preduzeća) podeljen sa ukupnim brojem preduzeća (izraženo u hiljadama). Opisati trend za poslednjih 6 - 10 godina. Uporedite svoje podatke sa nacionalnim prosekom i konkurentima. Pratite trend rasta neaktivnih privrednih subjekata. Objasnite razlike u odnosu na nacionalni prosek.

Indikator br. 28 TEMA: Ekonomski razvoj INDIKATOR: Ukupna aktivnost, stopa zaposlenosti i nezaposlenosti

Definicija (e)

Stopa aktivnosti predstavlja procenat aktivnog stanovništva u ukupnom stanovništvu od 15 godina i više. Stopa zaposlenosti predstavlja procenat zaposlenih lica od ukupnog broja stanovništva od 15 i više godina. Stopa nezaposlenosti predstavlja procenat nezaposlenih lica od ukupnog broja aktivnog stanovništva. Aktivnost. Popisom stanovništva, kao i u drugim značajnim statistikama, stanovništvo se deli na aktivno stanovništvo, lica sa sopstvenim prihodom i izdržavana lica. Aktivno stanovništvo čine lica od 15 i više godina koja se bave svojim zanimanjem, nezaposlena lica koja su u potrazi za zaposlenjem i lica koja privremeno ne obavljaju svoje zaposlenje jer su na pauzi zbog služenja vojne obaveze (aktivna lica koja se ne bave svojim zanimanjem). Zanimanje podrazumeva sprovođenje određene delatnosti od koje se živi. Kategorija lica sa sopstvenim primanjima sastoji se od lica koja se ne ubrajaju u kategoriju aktivnog stanovništva, ali imaju redovne prihode za život, kao što su: penzije (starosne, invalidske, porodične, itd.), prihodi od nekretnina (izdavanje objekata za stanovanje, kuća, zemljišta, poslovnih objekata, itd.), i drugi lični prihodi (invalidnina, socijalna pomoć, alimentacija, stipendije, itd.). Izdržavana lica su sva lica bez sopstvenih sredstava za život ili sa nedovoljnim sredstvima za život i izdržavaju ih roditelji, supružnici, rođaci ili druge osobe uključujući i pravna lica. Opišite stopu aktivnosti, stopu zaposlenosti i nezaposlenosti u poslednjih 6 – 10 godina. Uporedite svoje podatke sa nacionalnim prosekom i konkurentima. Opišite strukturu nezaposlenosti. Objasnite razlike u odnosu na nacionalni prosek

Indikator br. 29 TEMA: Ekonomski razvoj INDIKATOR: Fiskalni kapacitet opštine – Ostvarenje izvornih prihoda (fiskalnih oblika) po glavi stanovnika/ca

Definicija (e)

Utvrđivanjem kategorije izvornih prihoda, jedinicama lokalne samouprave u Republici Srbiji omogućeno je da, u zavisnosti od svoje finansijske snage, odnosno fiskalnog kapaciteta kojeg poseduju, mogu samostalnim uvođenjem poreskih, ali i ostvarivanjem ne-poreskih oblika javnih prihoda, finansirati izvorni delokrug javnih poslova. Fiskalni kapacitet predstavlja sposobnost da se upotrebom različitih instrumenata poreske politike ostvari određen iznos budžetskih prihoda nekog javno- pravnog entiteta. Fiskalni kapacitet zavisi od dostignutog stepena materijalnog bogatstva opštine ili grada, odnosno od obima i strukture poreske osnovice na koju se može pripisivati određena poreska obaveza i ostvarivati javni prihodi. Veća snaga fiskalnog kapaciteta stvara mogućnost za obezbeđenje više sredstava u budžetu iz koga se može finansirati strateški razvoj opštine ili grada. Njegova snaga pruža mogućnost i za ulazak u proces zaduživanja, odnosno

38

korišćenja mehanizma dodatnog ušpricavanja sredstava kojim će se ubrzati realizacija planiranih, ali i završetak započetih investicionih aktivnosti u zajednici. Po istom institucionalnim okvirom, fiskalni kapacitet može predstavljati pouzdan indikator koji će ukazivati na dostignuti stepen i dinamiku pada/rasta materijalnog bogatstva opštine ili grada u određenom vremenskom periodu. Opišite i analizirajte pokazatelje u poslednjih pet godina. Preporuka je da se koriste ostali korelacioni indikatori. U tom smislu, mogu se opisati i analizirati pokazatelji koji su vezani za kretanje ostvarenja: - prihoda od poreza na imovinu (na nepokretnosti) po glavi stanovnika/ca, - ustupljenih poreza po glavi stanovnika/ca i - poreza na zarade po glavi stanovnika/ca. Pored toga, ove rezultate možete komparirati sa ostalim opštinama ili gradovima u Srbiji koje imaju slične demografske i socio-ekonomske karakteristike. Opišite (utvrdite) razlike ,

Indikator br. 30 TEMA: Ekonomski razvoj INDIKATOR: Stepen zaduženosti opštine

Definicija (e)

Zaduživanje je poseban oblik dužničko-poverilačkog odnosa u kome neki subjekt vrši uzimanje sredstava od drugih privatno-pravnih ili javno-pravnih entiteta radi finansiranja ili realizacije određenih ciljeva, uz uslov da se pozajmljena sredstva, nakon isteka određenog vremenskog perioda, vrate poveriocu uz plaćanje određenog iznosa kamate. Po pravilu, država se zadužuje da bi u datom vremenskom roku otklonila neravnotežu koja može nastati između prihodne i rashodne strane njenog budžeta, za finansiranje vanrednih, nepredviđenih događaja i rashoda koji mogu nastati po tom osnovu, za ulaganje u investicije čijom realizacijom će se stvoriti bolji ekonomski, ali i drugi uslovi za život i rad građana/ki, odnosno privrednih subjekata, kao i za ulaganja u druge namene ili projekte kojima će se podsticati, odnosno stvarati preduslovi za brži razvoj zemlje. Iz preseka iskustava razvijenih zemalja, jedince lokalne samouprave mogu se zaduživati samo za pokrivanje kapitalnih javnih rashoda. Pored ovog vida zaduženja, jedinicama lokalne samouprave se može dozvoliti i zaduživanje radi pokrivanja deficita tekuće likvidnosti. Stepen zaduženosti budžeta jedinice lokalne samouprave ukazuje na to koliko nosioci politike imaju prostora za uzimanje dodatnih sredstava kojim se mogu realizovati određeni kapitalni projekti koji će biti u funkciji ostvarenja strateških ili razvojnih ciljeva opštine/grada. Analizirajte pokazatelje raspoložive margine zaduženja u narednih pet godina. Preporuka je da se koriste ostali korelacioni indikatori. U tom smislu, mogu se opisati i analizirati pokazatelji koji su vezani za ostvarenje ili procenu ostvarenja: - procenat suficita tekućeg dela budžeta, - procenat učešća izvornih prihoda u ostvarenju budžeta, - procenat učešća ustupljenih prihoda u ostvarenju budžeta, - kretanja ostvarenja ustupljenih i izvornih prihoda po glavi stanovnika/ca u poslednjih pet godina i - procenat učešća namenskih prihoda u budžetu.

39

b.). Indikatori za praćenje rodne ravnopravnost:

DIMENZIJA INDIKATOR Politička participacija žena

Udeo žena među odbornicima lokalnih skupština Udeo žena među nosiocima najviših položaja u lokalnoj vlasti Udeo žena među nosiocima najviših položaja u najvećim parlamentarnim strankama

Ekonomska participacija

Rodno specifične stope zaposlenosti Rodno specifične stope nezaposlenosti Rodno specifične stope neaktivnosti Udeo žena među rukovodiocima preduzeća

Obrazovanje Obrazovna sturktura žena i muškaraca starih 15 i više godina Procenat devojaka i mladića starosti 18-24 godine koji su napustili školovanje pre završene osnovne škole

Socijalna zaštita Udeo osoba bez zdravstvenog osiguranja među ženama i među muškarcima Udeo osoba bez penzijskog osiguranja među ženama i među muškarcima

Nasilje nad ženama

Broj prijavljenih slučajeva nasilja policiji, CSR Procenat podnetih krivičnih prijava u slučajevima porodičnog nasilja u odnosu na ukupan broj prijavljenih slučajeva. Procenat presuda u slučajevima porodičnog nasilja u odnosu na ukupan broj podnetih krivičnih prijava.

c.). Indikatori politika za praćenje razvoja i funkcionalnosti institucionalnog okvira i rodne ravnopravnosti: Dimenzija Indikator

Mehanizmi za rodnu ravnopravnost

Uspostavljeni Broj sastanaka tokom referentnog perioda Broj donetih odluka Broj inicijativa koje je mehanizam predložio u toku referentnog perioda i broj predloga koje je usvojila lokalna skupština Broj inicijativa preduzetih u partnerstvu sa drugim akterima u lokalnoj zajednici Broj poseta/razmena sa lokalnim mehanizmima drugih lokalnih zajednica

Doprinos lokalne vlasti unapređenju rodne ravnopravnost

Evropska povelja o rodnoj ravnopravnost na lokalnom nivou potpisana Sačinjena i usvojena lokalna strategija/akcioni plan za rodnu ravnopravnost Strategija razvoja revidirana prema principima rodne ravnopravnost Strategija socijalne zaštite revidirana prema principima rodne ravnopravnosti Analiza budžeta izvršena sa stanovišta rodne ravnopravnost

Doprinos lokalnih institucija

Protokoli postupanja policije revidirani u skladu sa principima rodne ravnopravnosti. Protokoli postupanja CSR revidirani u skladu sa principima rodne ravnopravnosti. Protokoli postupanja NSZ revidirani u skladu sa principima rodne ravnopravnosti. Protokoli postupanja obrazovnih institucija revidirani u skladu sa principima rodne ravnopravnosti. Protokoli postupanja zdravstvenih institucija revidirani u skladu sa principima rodne ravnopravnosti.

Unapređenje rodne ravnopravnost kroz projekte

Broj projekata lokalnih kancelarija/agencija za ekonomski razvoj planiranih u skladu sa principima i ciljevima unapređenja rodne ravnopravnosti Broj projekata organizacija civilnog društva usmeren na unapređenje rodne ravnopravnosti Struktura projekata organizacija civilnog društva prema glavnom cilju/temi Broj projekata povezanih sa rodnom ravnopravnošću sprovedenih kroz partnerstva.

40

d.). Sistematizacija indikatora prema oblasti i izvoru prikupljanja podataka

№ Oblast/Indikator Definicija indikatora/razvrstavanje Izvor podatka

1. Populacione karakteristike i demografski trendovi

1.1 Veličina populacije u opštini broj stanovnika prema popisu 2011. RZS 1.2 Prirodni priraštaj stopa prirodnog priraštaja RZS

1.3 Demografsko pražnjenje stopa demografskog pražnjenja 2011-2002 RZS

1.4 Gustina naseljenosti broj stanovnika na km2 RZS

1.5 Etnički sastav stanovništva etnička struktura lokalnog stanovništva RZS

1.6 Rodna struktura stanovništva stope maskuliniteta i feminiteta RZS 1.7 Stopa fertiliteta opšta stopa fertiliteta RZS 1.8 Prosečna starost stanovništva prosečne godine starosti stanovništva RZS 1.9 Starenje stanovništva indeks starenja stanovništva RZS

1.10 Zavisno stanovništvo ukupna i stope zavisnog starog i mladog stanovništva RZS

1.11 Migracioni saldo veličina migrantske populacije u opštini RZS

1.12 Struktura migrantske populacije udeo gradskog i seoskog, doseljenog i odseljenog stanovništva RZS

1.13 Veličina emigracije udeo emigranata u ukupnoj populaciji RZS

1.14 Struktura emigracije po polu, etnicitetu, tipu naselja, starosti i obrazovanju RZS

1.15 Povratnici broj povratnika po sporazumima o readmisiji, koliko je asistiranih, po polu, etnicitetu

Grad/opština

1.15 Interno raseljena lica udeo u lokalnoj populaciji, struktura prema polu, starosti, aktivnosti Grad/opština

2. Obrazovanje

2.1 Obrazovna struktura stanovništva

udeo obrazovnih kategorija (razvrstavanje prema polu, starosti, etnicitetu i tipu naselja ako je dostupno)

RZS

2.2 Infrastruktura obrazovanja broj ustanova obrazovanja i obrazovni profile u njima Grad/opština

2.3 Obuhvat dece uzrasta 3-5 godina obdaništima

udeo dece iz etničkih manjina, prema polu, tipu naselja Grad/opština

2.4 Obuhvat dece starosti 7 godina predškolskim obrazovanjem

razvrstano prema polu, etničkoj pripadnosti, tipu naselja Grad/opština

2.5 Stopa upisa u osnovne škole

broj dece upisane u osnovne škole 2011/2012. školske godine u ukupnoj populaciji dece odgovarajućeg godišta, ako može razvrstano po etnicitetu, polu, tipu naselja

Grad/opština

2.6 Struktura dece koja su završila osnovnu školu u referentnoj godini

razvrstano prema polu, etnicitetu, tipu naselja Grad/opština

2.7 Stopa upisa u srednje škole broj dece upisane u srednje škole 2011/2012 školske godine u ukupnoj populaciji dece odgovarajućeg

Grad/opština

41

godišta, ako može razvrstano po etnicitetu, polu, tipu naselja

2.8 Struktura dece koja su završila srednju školu u referentnoj godini

razvrstano prema polu, etnicitetu, tipu naselja Grad/opština

2.9 Segregacija u srednjem obrazovanju struktura učenika/ca srednjih škola za svaku pojedinačnu srednju školu po polu, etnicitetu, tipu naselja

Grad/opština

2.10 Broj dece stipendirane od opštine u srednje škole i na studijama

za 2011 i nekoliko prethodnih godina, ako je moguće prema polu, etnicitetu i tipu naselja

Grad/opština

2.11 Visoko obrazovanje

broj studenata visokih škola i fakulteta, broj diplomiranih u referentnoj godini, udeo žena i manjina među diplomiranima

Grad/opština

2.12 Udeo rashoda na obrazovanje u opštinskom budžetu za 2011. i 2010. Grad/opština

3. Ekonomija i zaposlenost

3.1 Preduzeća Broj aktivnih registrovanih privrednih subjekata (radnji i privrednih društava) na 1000 stanovnika

APR

3.2 Struktura privrednih subjekata prema pravnom obliku

udeo radnji, d.o.o., ortačkih, komanditnih, akcionarskih društava, zadruga, javnih preduzeća

APR

3.3 Sektorska struktura preduzeća struktura sektora preduzeća i preduzetnika prema delatnosti APR

3.4 Demografski pokazatelji preduzeća stope osnivanja, gašenja APR

3.5 Stopa formalne zaposlenosti udeo zaposlenih u stanovništvu radnog uzrasta RZS

3.6 Struktura zaposlenih prema polu udeo žena RZS

3.7 Sektorska struktura formalne zaposlenosti zaposleni prema sektorima delatnosti RZS

3.8 Udeo preduzetničkog sektora u lokalnoj ekonomiji

udeo preduzetnika i lica zaposlenih kod njih u ukupnoj zaposlenosti RZS

3.9 Stopa nezaposlenosti udeo nezaposlenih lica u stanovništvu radnog uzrasta

lokalna filijala NSZ

3.10 Struktura nezaposlenih lica prema polu, etnicitetu, dužini čekanja na posao, obrazovanju


3.11 Programi zapošljavanja broj korisnika po programu zapošljavanja , razvrstano prema polu, etnicitetu, da li su povratnici


3.12 Novo-zaposleni broj lica zaposlenih tokom 2011. godine, razvrstano prema polu, etnicitetu, sektoru zapošljavanja


3.13 Posedovanje stambenog prostora ukupan broj fizičkih lica vlasnika stanova, udeo žena, manjina Grad/opština

3.14 Posedovanje poslovnog prostora ukupan broj fizičkih lica vlasnika poslovnog prostora, udeo žena, manjina

Grad/opština

3.15 Novoizgrađeni poslovni prostor površina poslovnog prostora izgrađenog tokom 2001. godine na 1000 stanovnika

RZS

42

3.16 Ostvarene investicije u osnovna sredstva

ukupno i struktura prema tipu investicije RZS

3.17 Strane direktne investicije ostvarene SDI prema sektorima, po glavi stanovnika, u odnosu na RS LER

3.18 Poljoprivredno stanovništvo udeo u ukupnom stanovništvu RZS

3.19 Aktivno poljoprivredno stanovništvo

udeo aktivnog poljoprivrednog stanovništva u ukupnom poljoprivrednom stanovništvu, udeo žena u aktivnom i neaktivnom

RZS

3.2 Registrovana poljoprivredna gazdinstva

Ukupni broj RPG, udeo po veličini zemljišta, po polu

uprava za trezor

3.21 Struktura poljoprivredne proizvodnje udeo vrsta proizvodnje u ukupnim obrađenim površinama RZS

3.22 Prodaja i otkup izabranih proizvoda poljoprivrede

udeo pojedinačnih proizvoda u ukupnom otkupu/prodaji RZS

3.23 Turizam ukupan broj turista, razvrstano na domaće i strane, prosečan broj noćenja domaćih i stranih turista

RZS

3.24 Identifikovanje turističkih mesta i procena potencijala

broj turista domaćih i stranih i prosečan broj noćenja u identifikovanim mestima, vrsta turizma

RZS

3.25 Uvoz i izvoz obim i struktura prema vrsti proizvoda Grad/opština

3.26 Fiskalni kapacitet opštine ostvarenje fiskalnih prihoda po glavi stanovnika Grad/opština

4. Saobraćaj i informaciono komunikaciona tehnologija (IKT)

4.1 Lokalna putna mreža i integracija u nacionalni putni sistem. dužina puteva RZS

4.2 Konstrukcije puteva i programirane investicije koje su u toku putna struktura prema tipu i kvalitetu Grad/opština

4.3 Železnički saobraćaj Dužina i stanje mreže Grad/opština

4.4 Nacionalni i međunarodnu transport i pretovar rasuti teret, opšti teret, tečnost Grad/opština

4.5 Telefonski saobraćaj broj telefonskih pretplatnika na 1000 stanovnika RZS

4.6 Poštanski saobraćaj broj pošta i broj stanovnika na jednu poštu RZS

4.7

IKT: opis Internet mreže u opštini (broj korisnika, broj domaćinstava koja su deo mreže, broj Internet kafea)

broju korisnika Interneta.Vrste mreža Grad/opština

5. Životna sredina

5.1 Upravljanje otpadom

Čvrsti otpad: deponija (oblik stanje, veličina).Broj ljudi obuhvaćen odnošenjem smeća. Tečni otpad: Kanalizacija ( broj ljudi priključen na kanalizaciju, dužina kanalizacije, sistem za prečišćavanje).

Grad/opština

5.2 Upravljanje vodama vodovodni sistem, fizičke karakteristike. Dužina vodovodne Grad/opština

43

mreže. % pokrivenosti naselja vodovodom.

5.3 Vodosnabdevanje ukupne vode za snabdevanje, isporučene vode za piće, broj domaćinstava priključenih na vodovod

RZS

5.4 5.4. Otpadne vode ispuštene otpadne vode, prečišćene otpadne vode, broj domaćinstava priključenih na kanalizaciju

RZS

5.5 Stanovnici nehigijenskih naselja broj nehigijenskih naselja, broj stanovnika, struktura prema polu, etnicitetu

Grad/opština

5.6 Prirodna baština, upravljanje resursima i očuvanje

Šume u opštini (pokrivenost u ha), reke, jezera, drugi prirodni resursi Grad/opština

6. 6. Socijalna zaštita

6.1 Novčana socijalna pomoć (NSP) sa nacionalnog nivoa

Udeo korisnika (lica) novčane pomoći (NSP i MOP) u odnosu na ukupan broj stanovnika u opštini

Ministarstvo rada i

socijalne politike baza

6.2 Struktura korisnika NSP sa nacionalnog nivoa

prema polu, tipu naselja, etnicitetu, starosti

Centar za socijalni rad

6.3 Jednokratna novčana pomoć opštine udeo korisnika jednokratne novčane pomoći u opštini u odnosu na ukupan broj stanovnika u opštini

Grad/opština

6.4 Struktura korisnika jednokratne novčane pomoći prema polu, tipu naselja, polu nosioca domaćinstva

prema polu, etnicitetu, tipu naselja Grad/opština

6.5 Korisnici narodne kuhinje udeo korisnika narodne kuhinje u ukupnom stanovništvu opštine

Centar za socijalni rad

6.6 Penzioneri sa niskim penzijama Udeo penzionera sa penzijama ispod najnižeg iznosa penzija u ukupnoj populaciji opštine 65+

Ministarstvo rada i

socijalne politike baza

6.7 Korisnici usluga socijalne zaštite struktura maloletnih korisnika prema tipu usluge, struktura punoletnih korisnika prema tipu usluge

RZS

7. Zdravlje i zdravstvena zaštita

7.1 Stopa smrtnosti odojčadi prema etnicitetu RZS

7.2 Udeo mrtvorođenih u ukupnom broju porođaja prema etnicitetu

Lokalna zdravstvena

ustanova 7.3 Broj stanovnika po lekaru RZS 7.4 Očekivano trajanje života na rođenju prema polu, etnicitetu RZS

7.5 Udeo zdravstvenih osiguranika u ukupnoj populaciji prema polu, etnicitetu, tipu naselja

Republički zavod za

zdravstveno osiguranje

8 8. Administrativni kapaciteti

8.1 Opis postojećih administrativnih tela Struktura i broj zaposlenih Grad/opština

8.2 Budžet Opštinski budžet u poslednjih pet godina Grad/opština

44

Aneks 2: Matrica indikatora za formiranje buduće baze rodno senzitivnih podataka za praćenje položaja žena i unapređenje rodne ravnopravnosti u Srbiji5

№ Naziv indikatora Dokument izvor podataka

STRATEŠKA OBLAST EKONOMIJA I Zaposlenost

1 Stopa zaposlenosti (žene i muškarci, starosti 15-64) prema regionu, tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu SRR i NAP RZS, ARS

2 Stopa zaposlenosti (žene i muškarci, starosti 15-59) prema regionu, tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu SRR i NAP RZS, ARS

3 Stopa zaposlenosti osetljivih ciljnih grupa, Romi, Izbeglice i Interno raseljena lica (žene i muškarci, starosti 15-59) prema regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu

SRR i NAP RZS, ARS

4 Stopa zaposlenosti starijih (žene i muškarci, starosti 50-59) prema regionu, tipu naselja, obrazovnom nivou i bračnom statusu SRR i NAP RZS, ARS

5 Stopa zaposlenosti merena punim radnim vremenom (žene i muškarci starosti 15 do 59 godina) prema regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu

SRR i NAP RZS, ARS

6 Stopa zaposlenosti po broju dece i polu (žene i muškarci) sa 1, 2, 3 ili više dece prema regionu,tipu naselja i obrazovnom nivou SRR i NAP RZS, ARS/UPP

7 Stopa zaposlenosti (žene i muškarci,starosti 25-49) sa ili bez dece ispod 12 godina prema regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu

SRR i NAP RZS, ARS

8 Učešće radnika sa skraćenim radnim vremenom u ukupnom broju zaposlenih (žene i muškarci starosti 15 do 59 godina) prema regionu,tipu naselja i obrazovom nivou i bračnom statusu

SRR i NAP RZS, ARS

9

Učešće samo-zaposlenih radnika u ukupnom broju zaposlenih (žene i muškarci starosti 15 do 59 godina), u preduzeću, poljoprivrednom imanju, i ostalo, prema regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu

SRR i NAP RZS, ARS

10

Žene i muškarci, starosti 15-64 u statusu pomažući članovi domaćinstva u poljoprivredi i procenat žena zaposlenih u poljoprivredi u kategoriji pomažući članovi domaćinstva, (starosti 15-59) prema regionu, tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu

SRR i NAP RZS, ARS

11

Žene i muškarci, starosti 15-64 u statusu pomažući članovi domaćinstva, prema regionu, tipu naselja i obrazovnom nivou i procenat od ukupnog broja ženske populacije u statusu pomažući članovi domaćinstva po starosnim grupama regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu

SRR i NAP RZS, ARS

12 Učešće zaposlenih lica sa invaliditetom u ukupnom broju lica sa invaliditetom (žene i muškarci starosti 15 do 59 godina) prema regionu,tipu naselja i obrazovnom nivou

SRR i NAP RZS, ARS

II Nezaposlenost

13 Stopa nezaposlenosti (žene i muškarci,starosti 15-64) prema regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu SRR i NAP RZS, ARS

14 Stopa nezaposlenosti (žene i muškarci,starosti 15-59) prema SRR i NAP RZS, ARS

5 Izvor: Matrica indikatora za formiranje buduće baze rodno senzitivnih podataka za praćenje položaja žena i unapređenje rodne ravnopravnosti u Srbiji. Jagoda Radivojević 2012. Uprava za rodnu ravnopravnost Ministarstva rada, zapošljavanja i socijalne politike. http://www.gendernet.rs/files/Istrazivanja/Indikatori_za_pracenje_sprovodjenja_Akcionog_plana.xls

45

regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu

15 Stopa nezaposlenosti starijih (žene i muškarci , starosti 50-59) prema regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu SRR i NAP RZS, ARS

16 Stopa nezaposlenosti Osoba sa invaliditetom (žene i muškarci, starosti 15-59) prema regionu,tipu naselja i obrazovnom nivou SRR i NAP RZS, ARS

17 Stopa nezaposlenosti Roma, (žene i muškarci, starosti 15-59) prema regionu,tipu naselja i obrazovnom nivou SRR i NAP RZS, ARS

18 Stopa nezaposlenosti izbeglica i interno raseljenenih lica (žene i muškarci, starosti 15-59) prema regionu,tipu naselja i obrazovnom nivou

SRR i NAP RZS, ARS

19 Stopa nezaposlenosti za poljoprivredna domaćinstva starosti 15-59 prema regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu SRR i NAP RZS, ARS

III Neaktivnost u procesu traženja posla

20 Stopa neaktivnosti (žene i muškarci,starosti 15-64) prema regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu SRR i NAP RZS, ARS

21 Stopa neaktivnosti (žene i muškarci,starosti 15-59), prema regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu SRR i NAP RZS, ARS

22 Stopa neaktivnosti starijih (žene i muškarci, starosti 50-59), prema regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu SRR i NAP RZS, ARS

23 Stopa neaktivnosti starijih (žene i muškarci, starosti 50-59) zbog otkaza i likvidacije preduzeća, prema regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu

SRR i NAP RZS, ARS

24

Procenat od ukupnog broja ženske populacije koji je poslovno neaktivan zbog čuvanja dece do 12 godina i brige za starije i bolesne članove domaćinstva prema regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu

SRR i NAP RZS, ARS

25 Procenat od ukupnog broja lica sa invaliditetom koji je poslovno neaktivan (žene i muškarci starosti 15 do 59 godina) prema regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu

SRR i NAP RZS, ARS

26 Procenat od ukupnog broja Roma koji je poslovno neaktivan (žene i muškarci starosti 15 do 59 godina) prema regionu,tipu naselja obrazovnom nivou i bračnom statusu

SRR i NAP RZS, ARS

IV Zarade, platni i penzijski jaz

27

Platni jaz između žena i muškaraca (izračunava se preko prosečne bruto zarade po satu za žene i muškarce. Razlika se dobija kao procenat od prosečne bruto zarade za muškarce, prema sektorima delatnosti i školskoj spremi

SRR i NAP RZS, ARS i RAD

28 Platni jaz između žena i muškaraca za samozaposlene i njihove zaposlene (izračunava se na isti način kao i platni jaz za sve zaposlene)

SRR i NAP RZS, ARS i RAD

29 Penzijski jaz između žena i muškaraca (izračunava se preko penzije za žene i muškarce. Razlika se dobija kao procenat od prosečne penzije za muškarce, prema sektorima delatnosti i školskoj spremi

SRR i NAP PIO fond

V Smanjenje nejednakosti za diskriminisane grupe

30

Podaci o prihodima, uslovima života i socijalnoj uključenosti stanovništva po polu. SILC Anketa o prihodima, uslovima života i socijalnoj uključenosti stanovništva (Survey on Income and Living conditions)

SRR i NAP RZS, SILK, ARS

31 Anketa o životnom standardu, Republički zavod za statistiku je 2007. godine sproveo Anketu o životnom standardu za period 2002 SRR i NAP AŽS

46

2007.

32 Stopa siromaštva posle socijalnih transfera (žene i muškarci), prema regionu,tipu naselja i obrazovnom nivou SRR i NAP AŽS

33 Podaci o zapošljavanju mladih po polu SRR i NAP RZS, ARS

34 Podaci o uticaju finansijske krize na status pojedinca na tržištu rada (ARS 2) SRR i NAP RZS, ARS

VI Procena kućnih poslova, tj. neplaćenog rada koje obavljaju žene u porodici i njihov efekat na BDP

35 Učešće neplaćenog rada za žene i muškarce u BDP. Izvršiti procenu neplaćenih kućnih poslova za žene i muškarce, i preračunati efekat neplaćenog rada u bruto domaćem proizvodu

SRR i NAP RZS, IKV i

Nacionalni računi

VII Usklađivanje profesionalnog i porodičnog života (Anketa o korišćenju vremena, SILK i ARS)

36 Procenat plaćenog rada u ukupnom radu po polovima SRR i NAP IKV 37 Procenat neplaćenog rada u ukupnom radu po polovima SRR i NAP IKV 38 Vreme provedeno na obavljanju kućnih poslova po polovima SRR i NAP IKV 39 Vreme provedeno na ”slobodne” aktivnosti po polovima SRR i NAP IKV

40 Odnos broja mesta u predškolskim ustanovama u starosnoj grupi do 3 godine na 100 dece, po regionima i gradovima SRR i NAP ARS/UPP

41 Odnos broja mesta u predškolskim ustanovama u starosnoj grupi od 3 do 7 godine na 100 dece, po regionima i gradovima SRR i NAP ARS/UPP

42 Odnos broja mesta u dnevnim ustanovama za decu školskog uzrasta u starosnoj grupi od 8 do 12 godina na 100 dece, po regionima i gradovima

SRR i NAP ARS/UPP

41 Procenat zaposlenih sa skraćenim radnim vremenom zbog brige o deci, po polu starosti i obrazovnom nivou SRR i NAP ARS/UPP

42 Procenat zaposlenih sa skraćenim radnim vremenom zbog brige o licima starijim od 15 godina, kojima je briga potrebna, po polu starosti i obrazovnom nivou

SRR i NAP ARS/UPP

43 Procenat lica koja žele da rade kraće zbog obaveza u porodici, prema polu starosti i obrazovnom nivou SRR i NAP ARS/UPP

VIII Podaci o vlasništvu

44

Podaci o vlasništvu privrednih subjekata po polu, podaci o preduzetnicima/cama po polu i predsednicima/ama udruženja po polu i bračnom statusu. Registar privrednih subjekata, preduzetnika i udruženja nije rodno osetljiv kao i Zakon o registraciji privrednih subjekata. (Agencija za privredne registre -APR)

SRR i NAP MF(PU)

45

Podaci o vlasništvu nad nepokretnom imovinom, stanovima, kućama i zemljištem po polu. Poreske evidencije koje se vode u poreskim upravama pri Ministarstvu finansija nisu rodno osetljive do izmene poreskih zakona.

SRR i NAP MF(PU)

46 Procenat žena vlasnica registrovanih poljoprivrednih gazdinstava SRR i NAP MF(PU)

47 Centralni registar hartija od vrednosti (CRHoV), vlasništvo nad hartijama od vrednosti po polu SRR i NAP CRHov

48 Popis stanovništva, imovine,stanova i poljoprivrede SRR i NAP RZS STRATEŠKA OBLAST ODLUČIVANJE

I Vlada, parlament Srbije, APV, opštine, i političke stranke po polu

1 Podaci o predsednici/ku , potpredsednicima i Ministrima Vlade prema polu od 2002. godine SRR, NAP

Vlada Republike

Srbije

47

2 Podaci o predsednici/ku, podpredsenicima i narodnim poslanicima u Narodnoj Skupštini Republike Srbije prema prema polu od 2002. godine

SRR, NAP

Narodna skupština Republike

Srbije

3 Podaci o učešću žena u Narodnoj Skupštini prema parlamentarnim strankama i polu SRR, NAP


Srbije

4 Podaci o izbornim listama kandidata za Skupštinu Republike Srbije prema polu SRR, NAP RZS, statistika

izbora

5 Podaci po odborima Skupštine Srbije i polu SRR, NAP


Srbije

6 Podaci o Skupštini APV (Autonomne pokrajine Vojvodina) prema polu SRR, NAP Skupština APV

7 Podaci o učešću žena u Skupštini APV prema parlamentarnim strankama i polu SRR, NAP Skupština APV

8 Podaci o izbornim listama kandidata za Skupštinu APV prema polu SRR, NAP RZS, statistika izbora

9 Podaci po odborima Skupštine APV i polu SRR, NAP Skupština APV

10 Podaci o parlamentarnim političkim strankama prema polu za Predsedništvo, glavni odbor, Izvršni odbor i poslanice/ke u Skupštini Srbije

SRR, NAP Političke stranke

11 Podaci opština o Predsednicima Skupštine opštine, opštinskim većima i odbornicima prema polu i godinama života SRR, NAP

Skupštine opština i RZS,

statistika izbora

12 Podaci o izbornim listama kandidata za Skupštinu opština prema polu SRR, NAP RZS, statistika

izbora

II Uprava , javna preduzeća i Vladina regulatorna tela i agencije

13 Podaci o rukovodećim pozicijama u Ministarstvima Vlade po ministarstvima i polu SRR, NAP

Vlada Republike

Srbije, WEB sajt

14 Podaci o rukovodećim pozicijama (direktorke/i, zamenice/i, izvršne/i direktorke/i, načelnice/i, i članice/ovi upravnih odbora ) u državnim agencijama i regulatornim telima po agencijama i polu

SRR, NAP

WEB sajt i pravna služba regulatornih

agencija i tela

15 Podaci o rukovodećim pozicijama (direktorke/i, zamenice/i, izvršne/i direktorke/i,načelnice/i, i članice/ovi upravnih odbora ) u javnim preduzećima po preduzeću i polu

SRR, NAP

WEB sajt i pravna služba regulatornih

agencija i tela

III Školstvo, zdravstvo i sudstvo

16 Podaci o rukovodećim pozicijama na Univerzitetima, srednjem i osnovnom obrazovanju (dekani, prodekani na univerzitetu,direktorke/i, u osnovnim i srednjim školama po polu

SRR, NAP

pravna služba javnih

univerziteta i škola

17 Podaci o rukovodećim pozicijama u zdravstvenim ustanovama primarna i sekundarna zdravstvena zaštita (direktorke/i, zamenice/i, izvršne/i direktorke/i,načelnice/i, ) po polu

SRR, NAP ZSG

48

18

Podaci o sudijama u sudovima opšte nadležnosti (osnovnim, višim, apelacinim i vrhovnim sudovima) i posebne nadležnosti (privredni,privredni apelacioni,prekršajni, viši prekršajni i upravni sudovi) i tužiocima u javnom tužilaštvu), po polu

SRR, NAP MP

IV Finansijski sektor

19

Podaci o rukovodećim pozicijama u Finansijskom sektoru gde Država ima većinski ili manjinski paket vlasništva (Narodna Banka Srbije i Trezor, poslovne banke, osiguranja, fond za razvoj republike Srbije, razvojna banka APV, Agencija za osiguranje depozita, centralni registar itd. (guvernerke/ri direktorke/i, zamenice/i, izvršne/i direktorke/i,načelnice/i,članice/ovi upravnih odbora ) po polu

SRR, NAP

pravna služba preduzeća u finansijskom

sektoru

Skraćenice: NAP Nacionalni akcioni plan RZS istraživanje ARS, Anketa o Radnoj snazi

RZS istraživanje ARS/UPP, Anketa o Radnoj snazi i modul o usklađivanju porodičnog i profesionalnog života

RZS istraživanje RAD, Mesečni izveštaj o zaposlenima i zaradama zaposlenih i podaci Ministarstva finansija /Poreska uprava/, Statistika rada

RZS istraživanje SILK, Anketa o prihodima, uslovima života i socijalnoj uključenosti stanovništva RZS istraživanje IKV, Istraživanje o korišćenju vremena MF(PU) Ministarstva finansija /Poreska uprava/ CRHov Centralni registar hartija od vrednosti PIO Fond, Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje SRR Nacionalna strategija za poboljšanje položaja žena i unapređivanje rodne ravnopravnosti NAP Nacionalni akcioni plan ZSG Zdravstveni Statistički godišnjak, javno zdravlje institut Milan Batut MP Ministarstvo pravde

Priručnik je za potrebe Zajedničkog programa Ujedinjenih Nacija-PBILD, izradio Centar za razvoj Jablaničkog i Pčinjskog okruga.

stručni konsultant: vesna kopanja - centar za razvoj2. "osnaživanje kapaciteta za inkluzivni...

Documents