26

Maj 2016

Ky dokument është hartuar për t’u rishikuar nga Agjencia për Zhvillim Ndërkombëtar e Shteteve të Bashkuara.

Është përgatitur nga:

Qendra Kosovare për Përkrahje të Biznesit (QKPB)

në partneritet me:

Qendra e Hulumtimeve për Energji, Burime Natyrore dhe Bujqësi

(ENRA) për

Cardno Emerging Markets USA, Ltd., implementues i

Projektit EMPOWER Sektori Privat i USAID-it, Kosovë

STUDIM I ZINXHIRIT TË FURNIZIMIT PËR RICIKLIM TË QELQIT

1

Përmbajtja

1 Abstrakti ................................................................................................................................................ 2

2 Hyrje ..................................................................................................................................................... 3

3 Literatura përkatëse............................................................................................................................ 4

3.1 Kostoja e riciklimit të qelqit .......................................................................................................... 5

3.2 Ndikimi ekonomik dhe mjedisor ................................................................................................... 5

3.3 Sfidat e riciklimit të qelqit ............................................................................................................. 6

3.4 Strategjitë e menaxhimit të zinxhirit të furnizimit ........................................................................ 7

3.5 Menaxhimi i mbeturinave në Kosovë ........................................................................................... 8

3.5.1 Përgjegjësitë rregullatore ................................................................................................... 10

3.5.2 Riciklimi i qelqit në praktikë ................................................................................................ 11

4 Përshkrimi i rastit për studim .......................................................................................................... 12

5 Metodologjia e zinxhirit të furnizimit .............................................................................................. 12

6 Mbledhja e të dhënave ...................................................................................................................... 13

7 Statistikat përshkruese ..................................................................................................................... 14

7.1 Sasitë e mbeturinave të qelqit .................................................................................................... 15

7.2 Gatishmëria për furnizim ............................................................................................................ 17

8 Analiza e rezultateve ......................................................................................................................... 19

8.1 Kostoja e mbledhjes .................................................................................................................... 19

8.1 Sasia ............................................................................................................................................ 20

9 Analiza e ndjeshmërisë ..................................................................................................................... 21

10 Përfundim ...................................................................................................................................... 22

11 Bibliografia ..................................................................................................................................... 24

2

1 Abstrakti

Sipas gjetjeve të këtij studimi, zinxhiri i furnizimit për riciklimin e mbeturinave të qelqit në

qytetet të cilat kanë qenë subjekt i anketës mund ose nuk mund të jetë i realizueshëm në

aspektin ekonomik. Qytetet e përfshira në studim ishin Deçani, Drenasi, Ferizaj, Fushë Kosova,

Gjakova, Gjilani, Istogu, Kaçaniku, Klina, Lipjani, Mitrovica, Peja, Podujeva, Prishtina, Prizreni,

Vitia dhe Vushtrria. Në bazë të analizës sasiore të realizuar, sasia e gjithëmbarshme e xhamit të

sheshtë që mund të mblidhet gjatë një viti në Kosovë është 1,909 tonë. Bizneset të cilat merren

me riciklimin e qelqit kanë deklaruar se ato përpunojnë kryesisht xham të tejdukshëm. Si

rrjedhojë, në qoftë se supozohet që 85% e xhamit të sheshtë është i tejdukshëm, atëherë për

çdo vit mund të mblidhen 1,623 tonë të këtij lloj xhami. Për ta vënë në shfrytëzim të plotë

kapacitetin prodhues, kompania e riciklimit mund të mbledhë 120 tonë të xhamit të

tejdukshëm çdo muaj me një kosto fillestare prej € 28,628, ose afërsisht €0.238 për kg. Në këtë

shumë përfshihen dhe shpenzimet për konteinerët të cilët kompania do të duhet t’i blejë. Meqë

konteinerët do të blihen vetëm njëherë dhe do të përdoren në vazhdimësi, në muajt pasues

shpenzimet do të bien në €828, duke supozuar që kompania e riciklimit nuk do ta ndryshojë

rrugën e furnizimit. Gjithashtu, duhet vënë në dukje që sasia e gjithëmbarshme e shisheve të

qelqit që distribuohen aktualisht në treg nga ana e bizneseve të anketuara arrin në afro 122

tonë në muaj.

Tabela 1. Përmbledhje e gjetjeve

Ulja e shkarkimit të dioksidit të karbonit nëse në procesin e

prodhimit përdoren 6 tonë qelq të ricikluar në vend të lëndës së

parë të qelqit

1 ton

Furnizimi mujor me xham të sheshtë në zonën e anketuar, duke

supozuar që 85% e xhamit është i tejdukshëm

124.85 tonë

Tonelata të shisheve të qelqit që distribuohen çdo muaj në treg nga ana e bizneseve të anketuara

121.98 tonë

3

2 Hyrje

Ky studim paraqet vlerësimin e zinxhirit të furnizimit për riciklim të qelqit në Kosovë. Orient

Mosaic Kosovo është një fabrikë e re që prodhon pllaka xhami dhe që është në kërkim të

burimeve vendore për furnizim kryesor për riciklim të xhamit të sheshtë. Qëllimi i këtij studimi

është vlerësimi dhe analizimi i funksionimit të zinxhirit të furnizimit për riciklim të qelqit në

tregun kosovar. Ndonëse analiza përqendrohet kryesisht në xhamin e sheshtë e të tejdukshëm,

janë mbledhur informata po ashtu edhe sa i përket furnizimit të mundshëm me shishe të qelqit

nga bizneset që veprojnë në industrinë e prodhimit të pijeve. Qytetet që janë përfshirë në

suazat e këtij studimi janë Deçani, Drenasi, Ferizaj, Fushë Kosova, Gjakova, Gjilani, Istogu,

Kaçaniku, Klina, Lipjani, Mitrovica, Peja, Podujeva, Prishtina, Prizreni, Vitia dhe Vushtrria. Në

këto komuna janë identifikuar dhe intervistuar bizneset që e përdorin qelqin për arsye të

ndryshme. Ndër bizneset e vizituara përfshihen xhamaprerës, prodhues dyersh e dritaresh,

tregtues xhami dhe bizneset në industrinë e pijeve. Informata e përftuara nga intervistat me

këto biznese janë analizuar dhe modeluar me qëllim të ndërtimit të një zinxhiri të furnizimit me

efektshmëri të kostos.

Qelqi konsiderohet të jetë një ndër lëndët e pakta të çmuara që i ruan të gjitha cilësitë e

tij natyrore pavarësisht sa herë riciklohet apo përpunohet1. Për shkak të kësaj cilësie që ka

qelqi, riciklimi i tij kontribuon në kursim të energjisë, krijim të vendeve të punës dhe mbrojtjen

e mjedisit. Në kuptimin e kursimit të energjisë, qelqi përbëhet nga një përzierje e lëndëve të

para që gjenden me bollëk në natyrë dhe nuk kushtojnë shtrenjtë, siç janë rëra, substancat

gëlqerore dhe karbonati i natriumit. Procesi i shkrirjes së këtyre lëndëve të para në furrnalta

kërkon sasi tepër të mëdha të energjisë. Kështu, me riciklim të qelqit kursehet energjia që lipset

për t’i përftuar këto lëndë të para ose, thënë ndryshe, për prodhimin e qelqit zeroja. Për

rrjedhojë, ulet dhe shkarkimi i dioksidit të karbonit në ajër. Në një vend sikurse Kosova, ku

dioksidi i karbonit përbën 80% të gjithë shkarkimit të gazrave serrë, orvatjet për të ulur shkallën

e shkarkimeve të tilla në ajër kanë rol vendimtar2 Në kuptim të punësimit, si skemat e

mbledhjes së mbeturinave të qelqit ashtu edhe kompanitë e riciklimit që prodhojnë produkte

1 recyclenow.com, “Glass Bottles and Jars.” 2 Agjencia Evropiane e Mjedisit, “Kosova.”

4

nga xhami i ricikluar krijojnë vende të reja punë në lokalitetet ku veprojnë. Për çdo ton të

mbeturinave të qelqit që shkrihen në furrnalta kursehen 1.2 tonë lëndë të para. Pra, riciklimi i

qelqit kontribuon në ruajtjen e burimeve natyrore, dhe njëherësh në pakësimin e mbeturinave

nëpër deponi, duke u ndihmuar në mënyrë të tërthortë komuniteteve që t’i shmangin kostot e

larta të shkatërrimit të mbeturinave3.

Shikuar nga këndvështrimi afarist, procesi i riciklimit të qelqit pakëson po ashtu dhe

koston e gjithëmbarshme të prodhimit për shkak të konsumit minimal të lëndës së parë,

kërkesës më të vogël për energji, dhe të jetëgjatësisë së shtuar të furrnaltave e pajisjeve. Në

fund, procesi i riciklimit të qelqit bazohet në sistemin e “qarkut të mbyllur” gjatë të cilit nuk

prodhohet asnjë mbetje apo nënprodukt4.

3 Literatura përkatëse

Për ta modeluar sektorin e riciklimit të krijuar rishtas në Kosovë do të përdoren shembuj nga

vendet e tjera. Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, shteti i Kalifornisë miratoi Ligjin për

riciklimin dhe pakësimin e mbetjeve të konteinerëve të pijeve në vitin 1986, duke u bërë kështu

shteti i parë në Shtetet e Bashkuara që shtoi dhe një vend për depozitimin e qelqit përveç

pikave për letër, metale, spango dhe gomë që tashmë ekzistonin në shtete tjera atëbotë5.

Ndërkohë, në po të njëjtin vit Rhode Island u bë shteti i parë që miratoi legjislacion që e bënte

të detyrueshëm riciklimin e shisheve të qelqit e plastikës, kanaçeve të aluminit e çelikut, si dhe

të gazetave6. Që atëherë, janë bërë 30 vjet qëkurse qelqi është shndërruar në pjesë të

përhershme të programeve të riciklimit, ku xhami i ricikluar gjen përdorim kryesisht në

industrinë e prodhimit të konteinerëve, grimcave abrazive nën shtypje, asfaltit për rrugë,

filtrimin e ujit,7 dhe izolimin e shtëpive në formën e leshit të qelqit8. Këto tregje fundore

ndikojnë në sasinë, cilësinë dhe kërkesën për produktin e ricikluar, duke qenë se vetë këta

sektorë ndikohen nga faktorë të tjerë dhe kështu kërkesa për qelq përcillet me luhatje.

3 Glass Recycling UK, “Arsyet për riciklim.” 4 Po aty. 5 Motor City Free Geek, “Një histori e shkurtër e riciklimit.” 6 Shteti i Kalifornisw, “What Are States Doing: School Diversion Resource Guide.” 7 Let’s Recycle, “Glass - Letsrecycle.com.” 8 recyclenow.com, “Glass Bottles and Jars.”

5

3.1 Kostoja e riciklimit të qelqit

Duke qenë se qelqi ka qenë gjithmonë një mall me vlerë më të ulët, sot menaxherët e riciklimit

përballen me trysni të reja sa i përket furnizimit me qelq, pjesërisht për shkak të rënies së

çmimeve në tregjet e tyre fundore9. Sipas Steve Shannon, një ekolog dhe menaxher i

shërbimeve komunale pranë “Balcones Resources”, ajo çfarë ia shton vlerën një lënde që do

riciklohet është rrallësia e përbërësve të saj10. Prandaj, arsyeja për çmimin më të ulët të qelqit

në treg në krahasim me materialet e tjera të riciklueshme është që qelqi përbëhet nga rëra, e

rëra është shumë më e përhapur se përbërësit e shumicës se materialeve tjera të riciklueshme.

Përpunimi i një ton qelqi kushton prej $70 deri $90 (€63 deri €81), që më pas shitet për afro $10

(€9) për ton11. Në Mbretërinë e Bashkuar, në shkurt të vitit 2016 një ton i shisheve bojëkafe u

shitej përpunuesve të qelqit me çmimin prej £7 deri £14 (€9 deri €18); një ton shishe të

tejdukshme prej £10 deri £25 (€12.9 deri €32.3); një ton shishe të gjelbra prej £0 deri £14 (€0

deri €18); një ton shishesh të përziera prej £0 deri £13 (€0 deri €16.8); ndërsa përpunuesit e

qelqit paguhen prej £10 deri £31 (€12.9 deri €40) për qelqin FRM (të përzier)12, siç është

paraqitur në Tabelën 2.

Tabela 3. Çmimet e tregut për qelqin në Mbretërinë e Bashkuar

2016: €/ton Janar Shkurt

Shishe bojëkafe 9 - 18 9 - 18

Shishe të tejdukshme 12.9 - 32.3 12.9 - 32.3

Shishe të gjelbra 0 - 18 0 - 18

Shishe të përziera 0 - 16.8 0 - 16.8

Qelq FRM -12.9 - -38.7 -12.9 - -40

Burimi: “Glass,” letsrecycle.com, 2016

3.2 Ndikimi ekonomik dhe mjedisor

Praktika e riciklimit të qelqit kursen energjinë, pakëson shkarkimet e dioksidit të karbonit në

ajër dhe shfrytëzimin e tepërt të burimeve natyrore, si dhe rritë jetëgjatësinë e furrnaltave dhe

pajisjeve tjera të fabrikave. Qelqi i ricikluar mund të zëvendësojë në mënyrë të sigurt 95% të

9 Will Flower, “Focusing on the Economics of Glass Recycling.” 10 Brandon Janes, “Is Recycling Glass Worth the Cost?” 11 Ibid. 12 letsrecycle, “Glass.”

6

lëndëve të para në procesin e prodhimit të qelqit, duke e pakësuar nevojën për lëndë të parë

dhe ujin që përdoret për ekstraktimin e tyre. Në praktikë, shfrytëzimi i një toni mbeturinash

qelqi (qelq i grimcuar në copëza), eliminon nevojën për 1.2 tonë lëndë të parë. Veç kësaj, për

shkrirjen e mbeturinave të qelqit lipsen 25-30% më pak energji krahasuar me lëndët e virgjëra.

Në kuptimin e gjurmëve të karbonit, për çdo 6 tonë qelq të ricikluar që përdoret në procesin e

prodhimit në vend të lëndëve të para, kemi një pakësim prej 1 ton të dioksidit të karbonit.

Kështu, një praktikë e këtillë jo vetëm që ulë koston e operimit të prodhuesve, por është

njëherësh dhe e dobishme për mjedisin13.

Markat botërore sikurse Coca Cola po e kuptojnë çdo ditë e më shumë vlerën e procesit

të riciklimit në “qark të mbyllur” dhe po e zvogëlojnë peshën e shishes së produktit të tyre duke

përdorur materiale peshëlehta. Investimet e vazhdueshme në teknologjinë e dizajnit kanë bërë

të mundur që pesha e shisheve 330 ml të prodhuara në linjën e prodhimit të konteinerëve

produkteve të tyre të bie për herë të parë në 190 gramë14. Përveç të qenurit projekt inovativ

për sa i përket qëndrueshmërisë, kjo praktikë e re po e pakëson energjinë e nevojshme për

prodhimin e produktit dhe shkarkimin e dioksidit të karbonit në ajër. Për shembull, Coca Cola

ka vlerësuar se me mbushjen e produkteve të tyre në këto shishe peshëlehta të qelqit do ta ulë

shkarkimit e dioksidit të karbonit për 2,400 tonë në vjet15.

3.3 Sfidat e riciklimit të qelqit

Sfidë e konsiderueshme e riciklimit të qelqit është procesi i kushtueshëm i mbledhjes, ngaqë

qelqi peshon shumë dhe thyhet gjatë transportit, dhe transporti në distanca të mëdha mund të

jetë goxha sprovues16. Në programet e riciklimit pa diferencim të mbeturinave, xhami i

grimcuar në copëza përzihet bashkë me materialet e tjera të riciklueshme dhe shkakton

probleme dhe kosto të lidhura me sortimin. Ndërsa, tek programet e diferencimit të

mbeturinave në dy kategori ose në qendrat e dorëzimit ku mbeturinat mblidhen në mënyrë të

diferencuar, qelqi është dëshmuar të jetë po ashtu problematik për shkak të dëmit që u

13 Strategic Materials, “Containers.” 14 Canadian Packaging, “Glass Bottle Goes Lightweight below the Magic 200g Mark.” 15 Kiernan, “Coke to Cut 2,400 Tonnes of CO2 with Lightweight Glass Bottle | Packaging News.” 16 Serena Ng, “High Costs Put Cracks in Glass-Recycling Programs.”

7

shkakton pajisjeve17. Tani, në shumë shtete të Shteteve të Bashkuara të Amerikës qytetarëve u

duhet të paguajnë çmim më të lartë për hedhjen e qelqit, duke e dyfishuar kështu koston e

tatimpaguesve për riciklim të qelqit18. Qelqi mund të ndikojë në pastërtinë e produkteve të

padiferencuara të riciklimit dhe, duke qenë se fabrikat e kartonit dhe letrës po bëhen gjithherë

e më rigoroze sa i përket cilësisë, blerësit e fibrave të përdorura paguajnë më pak për lëndët që

përmbajnë qelq të thërrmuar. Në dritën e ndryshimeve të tregut, shkallës së lartë të

kontaminimit, numrit të vogël të pikave të shitjes dhe tregjeve për qelqin e ricikluar, industria e

riciklimit të qelqit po e konsideron sërish apo po e eliminon tërësisht qelqin nga programet e

riciklimit19.

Sidoqoftë, bizneset që merren me riciklimin e qelqit janë duke iu përshtatur

ndryshimeve që i ka pësuar tregu i riciklimit gjatë dekadës së fundit. Duke adresuar çështjen e

cilësisë së qelqit, kompanitë sikurse Resource Management Company (RMC) and Rumpke

Consolidated Company Inc. në SHBA kanë dizajnuar ose bërë investime në sisteme të

përpunimit për nxjerrjen efektive të qelqit nga programet e mbledhjes së mbeturinave pa

sortim. Duke ditur sa abraziv është qelqi, operuesit e fabrikave të riciklimit të mbeturinave

(FRM) po investojnë në pajisje të përpunimit që e izolojnë lëndën e qelqit që në fazat hershme

me qëllim të adresimit të problemit të mbledhjes së padiferencuar të mbeturinave. Këto pajisje

ngërthejnë detektimin e metaleve, sortues optik, filtra shtesë, dhe numër të shtuar të pikave të

kontrollit manual të cilësisë. Udhëheqësit e këtyre kompanive të riciklimit janë të mendimit se

ky investim është i nevojshëm, i mençur dhe i mirë për biznesin 20.

3.4 Strategjitë e menaxhimit të zinxhirit të furnizimit

Për t’u përcaktuar për një strategji efikase të mbledhjes së mbeturinave, është me rëndësi që së

pari të bëhet një analizë e mirëfilltë e tregut. Ka shembuj të ndryshëm nga vendet tjera që

mund të merren në konsideratë gjatë ndërtimit të një zinxhiri ekonomik dhe të shpejtë të

furnizimit.

17 Will Flower, “Focusing on the Economics of Glass Recycling.” 18 Keeler, “Mauldin’s Glass Recycling Is Set to End on March 21.” 19 Will Flower, “Focusing on the Economics of Glass Recycling.” 20 Stoklosa, “New Life for Glass.”

8

Një nga programet më efektive të mbledhjes së mbeturinave të qelqit gjendet në Maltë.

Në këtë vend, në vitin 2013 u nis një fushatë e mbledhjes së mbeturinave të qelqit derë më

derë21. Në Gozo të Maltës, shërbimi i mbledhjes së mbeturinave shkon për çdo muaj shtëpi më

shtëpi për të mbledhur mbeturinat e qelqit. Ky program u iniciua për shkak të shqetësimeve

gjithnjë e në rritje për pasojat mjedisore që i shkaktojnë këto lloj mbeturinash22. Kjo metodë e

mbledhjes është dëshmuar si tejet efektive ngaqë në vitin 2014 u raportua mbledhje rekord i

më se 514 tonelatash të mbeturinave të qelqit, duke i ndihmuar kështu Maltës të arrijë cakun e

riciklimit të caktuar nga BE-ja23. Kjo sasi përbën një rritje prej 114% krahasuar me sasinë e

mbeturinave të qelqit të mbledhur në vitin 2013.

Në Hempshajr të Anglisë, pushteti lokal i atjeshëm ka zbatuar një plan të mbledhjes së

mbeturinave të qelqit për ekonomitë shtëpiake. Është përpiluar një doracak shumë i

hollësishëm, duke përfshirë kalendarin dhe udhëzime rreth llojeve të qelqit që janë të

përshtatshme për riciklim dhe ripërpunim. Në këtë kalendar, pushteti lokal cakton datat e

mbledhjes së mbeturinave për çdo shtëpi për tërë vitin. Mbledhja realizohet çdo katër javë në

të ashtuquajturat “kuti të zeza”, që janë kuti të mbushura me qelq e të vendosura në skaj të

pronës për t’u mbledhur24. Veç kësaj, në Mbretërinë e Bashkuar ekzistojnë dhe ndërmarrje

private sikurse “Grundon” që ofrojnë shërbime të mbledhjes së mbeturinave të qelqit për

bizneset25. Kjo kompani ofron alternativa ekologjike për hedhjen e mbeturinave të qelqit.

Bizneseve u jepet një konteiner i cili zbrazet shpesh, ndërsa mbeturinat e qelqit që mblidhen

riciklohen në përbërës që gjejnë përdorim në ndërtim të lartë dhe të ulët26.

3.5 Menaxhimi i mbeturinave në Kosovë

Sipas Strategjisë së Republikës së Kosovës për menaxhimin e mbeturinave 2012-2021, “ndotja e

mjedisit nga menaxhimi jo i drejtë i mbeturinave është ndër problemet më të mëdha në kuadër

të mbrojtjes së mjedisit në Kosovë”27. Raporti për mbeturinat dhe kimikatet, që e boton

21 “Door-to-Door Glass Collection Service Launched by Green Pak - Timesofmalta.com.” 22 Po aty. 23 “Record Increase in Glass Collection - Timesofmalta.com.” 24 “Glass Collection.” 25 “Glass Waste Recycling | Glass Waste Collection Services.” 26 Po aty 27 Ambasada e Finlandës ne Prishtinë, “Ambasada përkrahë Kosovën në menaxhimin e mbeturinave.”

9

Agjencia e Kosovës për Mbrojtjen e Mjedisit (AKMM), shpalosë që në vitin 2012 janë mbledhur

rreth 606 mijë tonë mbeturina nga ekonomitë shtëpiake28. Nga sasia e gjithëmbarshme e

mbeturinave të mbledhura në tërë Kosovën, 6% janë kategorizuar si mbeturina qelqi.

Ngjashëm, në punëtorinë rajonale mbi riciklimin të mbajtur në vitin 2011 në Tiranë është

raportuar se në Kosovë për çdo vit gjenerohen 100,000 tonë të mbeturinave të qelqit29.

Qelqi që përfundon në deponitë e mbeturinave në Kosovë sjell pasoja të rënda për

mjedisin dhe kontribuon në mbushjen më të shpejtë të deponive. Probleme tjera të mëdha janë

menaxhimi jo i drejtë i mbeturinave dhe deponitë ilegale. Janë raportuar gjithsej 686 deponi

ilegale, në komunën e Gjakovës30 dhe 175 në komunën e Prishtinës31, ndërsa numri i deponive

ilegale për pjesën tjetër të Kosovës nuk dihet. Bazuar në këto statistika, shkalla e dëmtimit të

mjedisit nga mbeturinat e qelqit duket të jetë brengosëse. Është tejet e rëndësishme që të

krijohet një sistem i mbledhjes së mirëfilltë të mbeturinave të qelqit, por në aspektin ekonomik

për një gjë të tillë lipset që të ketë përdorues fundorë.

Kosova nuk ka sistem të organizuar të menaxhimit të mbeturinave. Mbeturinat vetëm

transportohen në deponi dhe vendet tjera të caktuara për hedhjen e tyre pa iu nënshtruar

procesit të sortimit, trajtimit apo përpunimit32. Megjithëse janë identifikuar tridhjetë e gjashtë

kompani që merren me menaxhimin e mbeturinave dhe eksportimin e mbetjeve, nuk dihet

numri i saktë i kompanive apo impianteve që ekzistojnë dhe veprojnë në këtë sektor33. Kështu,

të dhënat e fundit të besueshme që datojnë nga viti 2011 kanë shpalosur se 50% të tërë

popullsisë së Kosovës nuk i ofrohet shërbim i organizuar i menaxhimit të mbeturinave34. Në

zonat urbane, me shërbime të mbledhjes së mbeturinave mbulohet 90% e popullatës, gjersa në

ato rurale vetëm 10% e popullatës ka qasje në shërbime të tilla zyrtare35. Në vendet rurale,

28 Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit të Kosovës, “Raport për mbeturinat dhe kimikatet.” 29 Berisha dhe Veselaj, “Punëtoria rajonale mbi riciklimin.” 30 “Exposing Illegal Dumping Areas in Kosovo | European Public Sector Information Platform.” 31 “Komuna e Prishtinës pastron 100 deponi ilegale - Nacional - KosovaPress.” 32 GIZ, “Developing Sustainable Municipal Waste Services.” 33 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, “Strategjia e Republikës së Kosovës për menaxhimin e mbeturinave.” 34 .A.S.A. International Environmental Services, “Pre-Feasibility Study for the Implementation of an Integrated Waste Management System Including Collection, Transport, Treatment and Landfilling in the Peja Region,” 35 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, “Strategjia e Republikës së Kosovës për menaxhimin e mbeturinave.”

10

shpesh nuk ekzistojnë fare sisteme të hedhjes së mbeturinave dhe nuk ka të dhëna të

besueshme rreth sasisë të mbeturinave që krijohen për çdo muaj36.

3.5.1 Përgjegjësitë rregullatore

Pakësimi dhe mbledhja e mbeturinave në burim, si dhe sortimi i tyre, konsiderohet të jetë

karakteristikë e menaxhimit të mirë37. Në këtë kuptim, dy nga qëllimet kryesore të vendosura

nga Qeveria e Kosovës janë zvogëlimi i sasisë së krijimit të mbeturinave në burim si dhe zhvillimi

i infrastrukturës për ngritjen e sistemit të integruar në menaxhimin e mbeturinave. Synimi i

Strategjisë së Republikës së Kosovës për menaxhimin e mbeturinave është zvogëlimi i sasisë së

mbeturinave që duhet të deponohen në deponi të zvogëlohet për 40% në vjet deri në vitin

2020. Gjithashtu, Strategjia mëton që deri në vitin 2021 të arrihet një normë mbledhjeje e

qelqit dhe shisheve të qelqit prej 20%. Ca prej metodave që planifikohet të përdoren për

përmbushjen e caqeve të tilla përfshijnë ndarjen e mbeturinave sipas llojit në burim,

ripërdorimin e mbeturinave të ndryshme, ngritjen e kapaciteteve për menaxhim të

mbeturinave, dhe harmonizimin e legjislacionit kombëtar me atë të BE-së. Plani parasheh

ngritjen e përpunimit të mbeturinave deri në 90% në komunat e Kosovës deri në vitin 202038.

Ligji i Kosovës për mbeturina nuk parasheh hapa për t’u ndërmarrë nga bizneset apo

ekonomitë shtëpiake për sa u përket mbeturinave të qelqit. Megjithatë, në janar të vitit 2016,

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor ka nxjerrë një udhëzim administrativ për

ndëshkime me gjoba mandatore për hedhjen e mbeturinave në hapësira publike, i cili ka hyrë

tashmë në fuqi. Gjobat sillen prej €5 to €100, varësisht nga dëmi që i është shkaktuar mjedisit,

ku gjobat më të larta shqiptohen për hedhjen e çfarëdolloj mbeturinave në rrjedha ujore,

lumenj, liqene apo sipërfaqe tjera ujore39.

Megjithatë, duke ditur që Kosova synon anëtarësimin në Bashkimin Evropian, si pikë

referimi mund të përdoren kushtet e vendosura nga BE-ja për shtetet anëtare të saj. Direktiva

36 GIZ, “Developing Sustainable Municipal Waste Services.” 37 Luxottica, “Reducing Waste at the Source.” 38 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, “Strategjia e Republikës së Kosovës për menaxhimin e mbeturinave.” 39 “Gjoba, 5 Deri Në 100 Euro, Për Hedhësit E Mbeturinave Në Vende Publike.”

11

2008/98/KE e BE-së i obligon shtetet anëtare që të promovojnë ripërdorimin e produkteve dhe

të përgatitin infrastrukturën për aktivitete të këtilla. Neni 11 i obligon shtetet e BE-së që t’i

bëjnë përgatitjet për ripërdorimin dhe riciklimin e mbetjeve sikurse qelqi, plastika dhe letra nga

ekonomitë shtëpiake. Ky nen sugjeron që deri në 2021 shkalla e aktiviteteve të

sipërpërmendura të ngrihet për të paktën 50% të peshës totale. Kushtet tjera të përcaktuara

me këtë direktivë përfshijnë veprimtarinë e hedhjes së mbeturinave, që duhet të jetë e sigurt

dhe të mos rrezikojë shëndetin e njerëzve apo mjedisin40.

3.5.2 Riciklimi i qelqit në praktikë

Në Kosovë nuk ka sistem kombëtar të organizuar të riciklimit për shkak të mungesës së një

sistemi funksional të menaxhimit të mbeturinave dhe pamjaftueshmërisë së infrastrukturës

ekzistuese41. Megjithatë, ekzistojnë ca nisma të vogla të riciklimit në shkolla dhe institucione,

aktivitete të OJQ-ve dhe biznese vendore që ofrojnë shërbime të mbledhjes së mbeturinave me

qëllim të riciklimit të tyre42. Mirëpo, këto përpjekje për mbledhje dhe riciklim nuk përfshijnë

mbeturinat e qelqit. Në përgjithësi, mbeturinat e qelqit hidhen jashtë deponive apo vendeve të

caktuara për hedhjen e mbeturinave, gjë që kontribuon më masë të madhe në degradimin e

mjedisit.

Analiza në terren ka shpalosur që disa nga bizneset e xhamaprerësve ose të prodhuesve

të dyerve e dritareve i hedhin mbetjet e qelqit në mënyrë vetanake, pa ndihmën e kompanive

rajonale për menaxhim të mbeturinave. Kompanitë e intervistuar që veprojnë në industrinë e

prodhimit të pijeve, siç janë Stone Castle dhe Frutomania, nuk kanë sistem të tyrin të mbledhjes

së shisheve. Si rrjedhojë, shishet e qelqit me të cilat ata e distribuojnë produktin e tyre hidhen

nga përdoruesi fundor. Por, Fabrikës së birrës Peja i kthehet një pjesë të madhe të shisheve të

tyre të qelqit (50%) nga konsumatorët afarist43. Këto shishe pastrohen dhe u hiqen etiketat në

mënyrë që të mund të përdoren sërish. Qelqi i thyer dhe ato shishe të cilat nuk mund të

40 EUR-Lex, Direktiva kornizë 2008/98/KE mbi mbeturinat.” 41 Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, “Strategjia e Republikës së Kosovës për menaxhimin e mbeturinave.” 42 Berisha dhe Veselaj, “Punëtoria rajonale mbi riciklimin.” 43 Po aty.

12

ripërdoren magazinohen në fabrikë, me planin që të fillohet me riciklimin dhe ripërdorimin e

tyre pasi të jetë blerë makina bluarëse.

4 Përshkrimi i rastit për studim

Orient Mosaic është një kompani turke e qelqit që ka hapur një fabrikë në Mitrovicë të Kosovës

në fillim të vitit 2016. Kompania riciklon xhamin e sheshtë për të prodhuar pllaka të qelqit që

mund të përdoren për mure dhe dysheme të banjave dhe kuzhinave. Riciklimi bëhet në

makinerinë dhe pajisjet që ndodhen në fabrikë, ndërkaq për procesin e prodhimit të pllakave

lipset puna e dorës së 17 punonjësve të tyre të kualifikuar. Numri i punëtorëve pritet që të

rritet në 40 gjatë dy muajve të ardhshëm. Norma e përpunimit për qëllime prodhimi e kësaj

fabrike është 5 tonë qelq në ditë, ndërsa kapaciteti maksimal i përpunimit është 120 tonë në

muaj. Kapaciteti i magazinimit është afërsisht 1,500 m2.

5 Metodologjia e zinxhirit të furnizimit

Për studimin e tregut dhe zinxhirit optimal të furnizimit për riciklim të qelqit janë përdorur

metoda të optimizimit dinamik. Për qëllime të kësaj analize është supozuar se biznesi do të

dëshirojë që të veprojë me leverdi dhe të menaxhojë kapacitetin e stoqeve dhe përpunimit të

qelqit. Një ndër synimet kryesore të kompanisë është ta zgjerojë veprimtarinë e vet në tërë

vendin dhe të kontribuojë në ngadalësimin e degradimit të mjedisit që shkaktohet nga

mbeturinat e qelqit. Për të gjetur zgjidhje për problematikat e shtjelluara më sipër, si faktorë

kryesorë për t’u marrë parasysh janë kostoja e prodhimit dhe transportit, përfshirë këtu dhe

kohën si parakusht për organizimin e një rruge efektive të furnizimit.

Për të krijuar një zinxhir efikas të furnizimit, është me rëndësi që të minimizohen kostot

e mbledhjes së mbeturinave. Ekuacioni i ndërtuar mbi këtë bazë i përmban katër vështirësi. Në

radhë të parë, komponentë kryesorë të këtij ekuacioni janë sasia e produkteve (𝑥𝑚) që

përpunohen dhe kostoja (𝑐𝑥) e ndërlidhur me këtë proces. Pjesë të ekuacionit janë po ashtu

kostoja e magazinimit (𝑐𝑠) për ruajtjen e qelqit (𝑥𝐼), përfshirë koston e mbledhjes (𝑐𝑐). Është

me rëndësi të ceket që gjithë këto vështirësi janë një funksion i kohës (t).

13

𝑚𝑖𝑛𝐶 = 𝑐𝑥𝑥𝑚 (𝑡) + 𝑐𝑠𝑥𝐼(𝑡) + 𝑐𝑐 (𝑡) (1)

Vështirësia e parë që duhet të merret në konsideratë gjatë analizimit të zinxhirit të

furnizimit është kapaciteti i stoqeve(𝑥𝑡) të kompanisë. Sasia e stokut të fabrikës është llogaritur

si funksion i sasisë së qelqit në stok në periudhën e mëparshme(𝑥𝑡−1), sasisë së qelqit që është

mbledhur(𝑥2), dhe sasisë së qelqit që fabrika e ka përpunuar dhe shitur(𝑥𝑚).

𝑥𝑡 = 𝑥𝑡−1 + 𝑥2 − 𝑥𝑚 (2)

Gjatë periudhës kohore që është subjekt i optimizimit, kompania e riciklimit duhet të

mbledhë sasi të mjaftueshme të qelqit për të plotësuar kërkesën për stoqe. Për shembull, meqë

Orient Mosaic ka nevojë për minimum 120 tonë, modeli është optimizuar për mbledhjen e

kësaj sasie gjatë katër javëve. Si rrjedhojë, sasia shtesë e qelqit që duhet të mblidhet për një

javë i është shtuar sasisë fillestare.

x′(t) = −Σ𝑎𝑡{𝑥𝑎𝑡 ∗ (𝑝𝑎 + 𝐷𝑎 + 𝑣)} (3)

Hapi i tretë përfshin përshtatjen e kohës së procesit të mbledhjes së qelqit, me qëllim të

përcaktimit të zinxhirit optimal të furnizimit (ekuacioni 3). Optimumi i tillë ngërthen

shfrytëzimin e kapaciteteve të përpunimit të qelqit të kompanisë dhe aspektin e shpenzimeve

përkatëse të lidhura me rrugën e transportit deri tek secila pikë e furnizimit.

6 Mbledhja e të dhënave

Gjatë analizimit të zinxhirit të furnizimit për riciklim të qelqit në Kosovë, informatat rreth

furnizuesve të mundshëm të qelqit janë përftuar përmes anketave. Janë realizuar gjithsej

gjashtëdhjetë e nëntë anketa në të gjitha komunat e mëdha të Kosovës. Siç tregohet në

Tabelën 4, është identifikuar dhe anketuar të paktën nga një biznes në Deçan, Drenas, Ferizaj,

Fushë Kosovë, Gjakovë, Gjilan, Istog, Kaçanik, Klinë, Lipjan, Mitrovicë, Pejë, Podujevë, Prishtinë,

Prizren, Viti dhe Vushtrri.

Bizneset e anketuara janë xhamaprerës, prodhues të dyerve e dritareve, tregtues të

qelqit dhe kompani të prodhimit të pijeve. Identifikimi i këtyre respondentëve është bërë me

14

metodën e rastit. Përmes anketave janë vlerësuar kapacitetet e këtyre bizneseve për mbledhjen

e mbeturinave të qelqit dhe gatishmëria e tyre për ta bërë një gjë të tillë në kuadër të një rrjeti

mbledhje-furnizim. Shumica e bizneseve të anketuara ndodheshin nëpër zona urbane kryesisht

për shkak të kërkesës për qelq në këto zona. Bizneset ndodheshin në pjesë të ndryshme të

qytetit, kryesisht larg qendrës. Versionet në gjuhën shqipe dhe atë angleze të pyetësorit që

është përdorur janë të bashkëlidhur si Shtojcë.

Tabela 5. Anketat e realizuara në Kosovë

Komuna Nr Komuna Nr

Deçan 1 Lipjan 1

Drenas 8 Mitrovicë 3

Ferizaj 4 Pejë 1

Fushë Kosovë 1 Podujevë 8

Gjakovë 1 Prishtinë 9

Gjilan 9 Prizren 5

Istog 2 Viti 3

Kaçanik 3 Vushtrri 5

Klinë 5

Në fillim të anketës, bizneset u informuan se pjesëmarrja në anketë është në baza

vullnetare dhe se mund të refuzojnë që t’i përgjigjen ndonjë pyetje për të cilën ose nuk e dinë

përgjigjen ose nuk dëshirojnë ta japin. Këto pyetje u koduan qoftë me “Nuk e di“ (888), “Nuk

vlen” (777) ose “Dallon nga rasti në rast” (4444), për të siguruar që mospërgjigjet e tilla të mos

kodohen si zero.

Fabrika e Orient Mosaic Kosovë ndodhet në qytetin e Mitrovicës. Duke i përdorur

koordinatat e GPS-it për vendndodhjen e fabrikës (42.888014, 20.881823), është bërë vlerësimi

i distancës mes të gjitha bizneseve të anketuara dhe fabrikës. Lista e bizneseve bashkë me

largësitë përkatëse të llogaritura gjendet në Shtojcë.

7 Statistikat përshkruese

15

Qëllim i këtij studimi ka qenë identifikimi i sasisë së xhamit të sheshtë që është në dispozicion

për riciklim në vend. Shumica e bizneseve të anketuara (n=39) ishin prodhues të dyerve dhe

dritareve, në përputhje me qëllimin. Gjithashtu, 25 sosh kishin shërbime të xhamprerjes, 2

merreshin me tregtim të xhamit, 3 me prodhimin e pijeve, dhe njëri ishte restorant. Bizneset

janë kategorizuar sipas llojit të qelqit të mbledhur në secilin vend dhe kështu janë identifikuar

65 biznese me të cilat mund të bashkëpunohet për xhamin e sheshtë dhe 4 sosh për shishe

qelqi.

7.1 Sasitë e mbeturinave të qelqit

Njëri nga bizneset e anketuara i ka ndarë me anketuesit llogaritjet e tyre të mbeturinave

të xhamit të sheshtë që krijohet gjatë prodhimit të dyerve e dritareve. Sipas vlerësimeve të

tyre, gjatë prodhimit të një dritareje standarde me dy xhama (0.8m x 1.4m) krijohen gjithsej 15

kg mbeturina qelqi, përkatësisht 20 kg nëse prodhohet dritare me tre xhama me të njëjtat

dimensione. Ndërsa në rastin e dyerve, gjatë prodhimit të një dere me dy xhama (0.8m x

2.4m),krijohen 25 kg mbeturina qelqi, përkatësisht 38 kg gjatë prodhimit të një dere me tre

xhama me dimensionet e njëjta. Këto mund të përdoren si vlera të përafërta gjatë llogaritjes së

ndikimit të rritjes së numrit të dritareve efikase që blihen ose shiten Brenda vendit.

Për të përcaktuar sasinë specifike të qelqit që mund të mblidhet, janë bërë tri pyetje të

ndryshme. Bizneset janë pyetur për sasinë e përafërt të mbeturinave të qelqit që e prodhojnë

në javë dhe për muaj. Shumica e bizneseve (n=36) prodhojnë prej 0 deri 1 ton mbeturina qelqi

në muaj, siç është paraqitur në Figura 1. Katërmbëdhjetë respondentë mblidhnin 1 deri 3 tonë,

ndërsa katër të tjerë prodhonin më se 10 tonë mbeturina të xhamit të sheshtë në muaj. Nëse

supozohet se të paktën 85% e xhamit në fjalë është i tejdukshëm, sasia totale e xhamit të

sheshtë që mund të mblidhet është 124.85 ton.

Katër nga bizneset e anketuara janë deklaruar se nuk punojnë me xham të sheshtë,

porse me shishe qelqi. Çdo muaj këto biznese shpërndajnë në treg 121.98 tonë shishe qelqi.

Kontribuuesi më i madh në kuptim të numrit të shisheve të qelqit në industrinë e prodhimit të

pijeve, Fabrika e birrës Peja, e mbledh sërish një pjesë të shisheve të veta të zbrazëta dhe i

ripërdorë ato. Ato shishe që nuk mund të ripërdoren ruhen në hapësirat e fabrikës. Këto të

16

fundit, bashkë me shishet që thyhen gjatë mbushjes dhe proceseve të brendshme të riciklimit,

kapin shifrën prej 84 tonë shishe qelqi kryesisht bojëkafe që kompania do të mund t’i

destinonte për riciklim çdo muaj. Bizneset e tjera që operojnë me shishe nuk kanë ngritur

ndonjë sistem të tillë akoma, kështu që sasia e qelqit që do të mund të mblidhej në fabrikat e

tyre është e vogël.

Figura 1. Mbeturinat e qelqit në tonelata për muaj

Bizneset janë pyetur se sa ditë u duhen për ta mbushur një konteiner me kapacitet prej

1 tonelate. Pjesa më e madhe e kompanive (n=33) kanë deklaruar se atom und ta mbushin një

konteiner të tillë brenda 30 ditëve. Ndërkaq, 18 respondentë kanë thënë se do t’u duheshin 70

ditë e më tepër që të gjenerojnë 1 ton mbeturina qelqi (Figura 2).

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0-1 ton 1-3 tons 3-6 tons 6-10 tons >10tons

Nu

mb

er

of

Bu

sin

ess

es

Tons of Glass Waste

17

Figura 3 Numri i ditëve që nevojitën për ta mbushur një konteiner 1-tonësh

7.2 Gatishmëria për furnizim

Kur u është bërë pyetja “Çfarë bëni zakonisht me mbetjet e qelqit?” - 63 kompani, ose 91.3% e

mostrës, janë përgjigjur se e flakin tutje. Gjashtë kompani janë përgjigjur se ua japin

individëve/kompanive të paspecifikuara, dhe vetëm 1 ia shet mbetjet një tregtuesi të

paidentifikuar me një çmim prej €0.15 për kg (Figura 4). Megjithatë, vlen të përmendet që të 32

bizneset të cilat kanë deklaruar se i hedhin mbetjet e qelqit paguajnë për shërbimit e largimit të

mbetjeve të tyre të qelqit. Supozimi i përgjithshëm është se pjesa e mbetur e kompanive mbas

gjase nuk i largon mbeturinat në mënyrën e duhur, marrë parasysh gjendjen e tanishme të

sortimit të mbeturinave, dhe kështu po kontribuojnë në degradimin e mjedisit.

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

1-3 Days 4-7 Days 8-14 Days 15-30 Days 31-60 Days More than60 Days

Nu

mb

er

of

Bu

sin

ess

es

Number of Days

18

Figura 5. Çfarë bëhet me mbeturinat e qelqit?

Me qëllim të vlerësimit të potencialit që zinxhiri i furnizimit për riciklim të qelqit ka, këto

kompani janë pyetur nëse janë të gatshme që të bëjnë furnizimin me mbeturina qelqi, dhe

vetëm një syresh ka refuzuar të bashkëpunojë. Gjithë respondentët e tjerë (n=68) janë

deklaruar se mund t’i japin mbetjet e qelqit për riciklim. Tri prej kompanive u deklaruan se janë

të gatshme që të bëhen pjesë e këtij zinxhiri të furnizimit në këmbim të një kompensimi

financiar, gjersa të tjerat janë të gatshme që ta japin atë falas.

Sa i përket ngjyrës së mbeturinave të qelqit, 97.1% e mostrës (n=67) ka deklaruar se

mbetjet e tyre të qelqit janë të tejdukshme. Kompania e riciklimit parapëlqen xhamin e sheshtë

të tejdukshëm, për shkak të pastërtisë së tij dhe lehtësisë për të punuar me të. Ngjyra e gjelbër

(n=31) dhe kafe (n=23) kanë rezultuar si ngjyra më të popullarizuara si për xhamin e sheshtë

ashtu edhe shishet, ndërkaq ngjyra e kaltër (n=23), zezë (n=18) dhe e bardhë (n=8) janë ngjyrat

me të cilat punojnë vetëm bizneset që merren me xham të sheshtë. Ngjashëm, 18 biznese kanë

deklaruar se punojnë me xhamat e të gjitha ngjyrave që gjenden në treg, siç është paraqitur në

figurën 6.

63

60 10

10

20

30

40

50

60

70

Throw it Away Give it Away Recycle/Reprocess it Sell it

Nu

mb

er o

f B

usi

nes

ses

"What do you usually do with the glass waste?"

19

Figura 7. Ngjyrat e mbeturinave të qelqit

8 Analiza e rezultateve

8.1 Kostoja e mbledhjes

Për të krijuar një zinxhir ekonomik të furnizimit është me rëndësi të së pari të identifikohen

kostot e ndërlidhura me procesin e mbledhjes. Shpenzimet me të cilat përballet kompania për

mbledhjen e qelqit përfshijnë koston e transportit dhe të fuqisë punëtore, si dhe për furnizim të

konteinerëve ku do të mblidhen mbeturinat. Supozimet që janë përdorur gjatë vlerësimit të

këtyre kostove janë dhënë në vijim.

Shpenzimet e transportit që duhet të merren në konsideratë varën nga largësia e pikës

së mbledhjes (vajtje-ardhje) dhe çmimi i derivateve. Për përllogaritjen e kostos për km, është

supozuar që kamionët shpenzojnë 25 litra naftë për 100 km. Bazuar në çmimet e derivateve që

përditësohet për çdo ditë në Fuel Prices Europe, çmimi i naftës për litër është €0.8844.

Gjithashtu, është supozuar se shpenzimet e transportit do të përpjesëtohen për një kamion të

mbushur plotësisht, që bartë 10 ton qelq. Në bazë të këtyre llogaritjeve, kamioni do të

44 “Fuel-Prices-Europe.info - Current Fuel Prices in Europe.”

67

3123 23 18 18

70

10

20

30

40

50

60

70

80

Nu

mb

er o

f B

usi

nes

ses

Glass Waste Colors

20

shpenzojë €2.2 për derivate për çdo 100 km të kaluara për 10 tonë qelq, ose €0.022 për

km/ton për njësi të kostos.

Duke mbajtur parasysh që kompania me gjasë nuk do të ketë nevojë të paguajë për

qelqin, kosto tjetër e ndërlidhur me furnizimin sipas gjasës janë pagat e punëtorëve. Për ta

llogaritur koston për ton janë bërë disa supozime. Në radhë të parë, është supozuar që

kompania ka të punësuar një shofer i cili merret me procesin e mbledhjes. Në radhë të dytë,

është supozuar që shoferi merr një pagë mujore fikse prej €500, e që i bie €25 në ditë për 20

ditë pune në muaj.

Shpenzimet e tjera të ndryshueshme që do t’i krijojë kompania do të jenë për

konteinerët për mbledhjen e qelqit. Për qëllime të kësaj analize, është supozuar se kostoja e një

konteineri është €200, duke u bazuar në shumën që kompania ka të ngjarë që ta shpenzojë për

këtë gjë. Duhet vënë në dukje se kompania e riciklimit do t’i ketë këto shpenzime vetëm në

fillim, meqë konteinerët do të blihen një herë dhe mund të përdoren vazhdimisht. Prandaj,

varësisht nga numri i bizneseve, sasia e mbeturinave në secilën pikë të mbledhjes dhe

shpeshtësia e mbledhjes së qelqit nga konteinerët do të kenë ndikim në numrin e konteinerëve

që do të nevojiten.

8.1 Sasia

Synim kryesor i kompanisë është të mbledhë sasi të mjaftueshme të qelqit ashtu që të mund t’i

vë në shfrytëzim kapacitetet e saja të prodhimit. Në bazë të informatave që janë marrë nga

bizneset, sasia maksimale e xhamit të sheshtë që mund të mblidhet brenda një viti në Kosovë

është 1,909 tonë. Megjithatë, bizneset të cilat merren me qelq kanë thënë se shumica

dërrmuese e qelqit të cilin e përpunojnë është i tejdukshëm. Kështu, nëse supozohet se 85% e

qelqit që përpunohet nga këto bizneseve është i tejdukshëm, atëherë sasia e këtij lloj qelqi që

mund të mblidhet për çdo vit 1,623 tonë.

Kompania e riciklimit të qelqit mund t’i përpunojë 120 tonë në muaj, andaj, duke i

përdorur të dhënat që janë në dispozicion, janë minimizuar kostot në mënyrë që kompanisë të

mund t’i sigurohet një sasi e tillë e mbetjeve të qelqit të tejdukshëm. Sipas analizës së bërë,

21

kompania mund të mbledhë 120 tonë qelq të tejdukshëm në muaj për një kosto prej €28,628

ose rreth €0.238 për kg. Megjithatë, duhet të nënvizohet se në këtë kosto janë paraparë edhe

shpenzimet të cilat do të duhet t’i bëjë kompania për blerjen e numrit të mjaftueshëm të

konteinerëve të dedikuar për mbledhjen e sasisë së sipërpërmendur të qelqit. Kështu, në

muajin pasues kostoja e paraparë për blerjen e konteinerët do të zbritet dhe shpenzimet totale

për furnizim me mbeturina të qelqit do të bien në masë të konsiderueshme gjer në €828, nëse

supozohet se ata nuk fillojnë të furnizohen dhe nga ndonjë biznes tjetër dhe se furnizimet në

cilëndo vendndodhje nuk rriten.

9 Analiza e ndjeshmërisë

Për ta përcaktuar skenarin më të realizueshëm, është me rëndësi që të analizohen dhe

alternativat tjera. Një alternativë e mundshme e cila mund t’i duket më tërheqëse kompanisë

së riciklimit është që të mbledhë mbeturinat e qelqit të tejdukshëm nga të gjitha bizneset e

anketuara. Në një skenar të tillë, kostoja nuk do të përbëjë vështirësi dhe, për rrjedhojë, nuk do

minimizohet, porse do të rritet në maksimum sasia e mbeturinave të qelqit të sheshtë të

mbledhur.

Nëse kompania e riciklimit vendosë që t’i përfshijë të gjitha bizneset, sasia totale e

mbeturinave të qelqit të tejdukshëm që do të mblidhet brenda një viti është 1,623 tonë.

Ndërsa, në baza mujore, kompania do të mbledhë 125 tonë të këtij lloj qelqi. Në këtë rast,

kostoja do të ngrihej në €33,092 për muajin e parë, ose afërsisht €0.265 për kg. Siç është

shtjelluar më herët, kostoja e tillë do të bie pas muajit të parë të punës ngaqë kompania nuk do

të ketë më nevojë të blejë konteinerë. Si rrjedhojë, shpenzimet mujore që do të duhet t’i

përballojë biznesi për mbledhjen e mbeturinave të qelqit do të hipin në €892, në qoftë se

supozohet se rruga e furnizimit do të mbetet e njëjta.

Dallimi ndërmjet skenarit me koston minimale për mbledhjen e 120 tonëve dhe

alternativës me koston maksimale në kuptimin e sasisë së qelqit është vetëm diku rreth 5 tonë.

Për ta mbledhur këtë sa sit ë shtesë të qelqit, shpenzimet e kompanisë së riciklimit do të rriten

për €4,464 në muajin e parë, ose për afro €0.93 për kg, derisa në muaj në vijim kostoja mujore

22

e operimit të biznesit do të rritet për vetëm €64. Si rezultat, shpenzimet vjetore do të ngrihen

për €768, duke e përjashtuar koston fillestare.

Në bazë të Studimit të CENR-it mbi konsumin e lëndës djegëse të drurit në ekonomitë

shtëpiake në Kosovë45, 520 nga 1,160 respondentë kanë deklaruar se nuk kanë dritare me dy

palë xhama në shtëpitë e tyre. Në qoftë se supozohet se deri në vitin 2018 efiçienca e energjisë

në këto ekonomi shtëpiake do të rritet për 30% për shkak të vetëdijesimit dhe

disponueshmërisë së mjeteve, del që do të montohen dritare me dy palë xhama në 348

ekonomi familjare në këtë zonë. Nëse konsiderohet që një shtëpi kosovare ka rëndom 10

dritare të madhësisë standarde (0.8m x 1.4m),46 i bie që gjer atëherë do të zëvendësohen

3,480 dritare. Duke supozuar që gjatë prodhimit të çdo dritareje me madhësi standard do të

krijohen 15 kg mbeturina qelqi, sasia kjo e raportuar nga njëri prej bizneseve të anketuara,

atëherë do të krijohen 52.2 tonë mbeturinash qelqi vetëm në zonën rurale të anketuar të

Kosovës për shkak të zëvendësimit të dritareve. Kështu, nxitja e efiçiencës së energjisë në këto

ekonomi shtëpiake në veçanti do të përkthehet në shtim të furnizimit të kompanisë së riciklimit

me mbeturina të qelqit.

10 Përfundim

Kjo analizë e tregut shpalosë se furnizimi me mbeturina të xhamit të sheshtë në Kosovë është

mjaftueshëm i madh për kompaninë e riciklimit, Orient Mosaic Kosovo, që ta shpie në

maksimum kapacitetin e saj të prodhimit. Sasia maksimale e mbeturinave të qelqit të

tejdukshëm që mund të mblidhen brenda një viti në rajonet e anketuara të Kosovës është

1623.11 tonë, ndërsa mund të mblidhen gjithsej 124.85 tonë në muaj. Duke mbajtur parasysh

se 91.3% e bizneseve të anketuara kanë deklaruar se i hedhin mbeturinat e tyre të qelqit,

riciklimi i qelqit mund të sjellë dobi të mëdha ekonomike dhe mjedisore.

Veç kësaj, potenciali që kompania ka për riciklimin e shisheve të qelqit qëndron në

sasinë e madhe të shisheve të qelqit që i distribuojnë në treg katër kompanitë e anketuara që

45 UNFAO and CENR, “Wood Fuel Consumption in Kosovo Households.” 46 English et al., “Energy Consumption and Potentials for Energy Efficiency Implementation: Analyzing Low Income, Low Service Areas of Kosovo.”

23

veprojnë në industrinë e prodhimit të pijeve në Kosovë (121.98 tonë), kur vetëm njëri nga këto

biznese është në gjendje të furnizojë një sasi mujore prej 37.5 tonë shishesh qelqi. Zgjerimi i

operimit të tyre për t’i përfshirë edhe shishet e qelqit në procesin e riciklimit mund të jetë në

dobi të kompanisë së riciklimit në kuptimin që tashmë veç ka furnizim të konsiderueshëm të

shisheve të qelqit në treg. Përveç dobive për mjedisin, praktika e tillë do të jetë edhe në dobi të

qytetarëve të Kosovës, duke mbajtur parasysh që një zgjerim i tillë i biznesit do të krijojë vende

të reja pune në këtë sektor.

24

11 Bibliografia

.A.S.A. International Environmental Services. “Pre-Feasibility Study for the Implementation of an Integrated Ëaste Management System Including Collection, Transport, Treatment and Landfilling in the Peja Region,” 2011. http://www.oekb.at/en/osn/DoënloadCenter/project-and-client-analysis/NS53-Zusammenfassung-Waste-Management-System-in-the-Peja-region.pdf.

Berisha, Afrim, and Tafe Veselaj. “Regional Workshop on Recycling.” 2011. https://www.google.com/search?q=lack+of+legislation+in+recycling+in+kosovo&ie=utf-8&oe=utf-8.

Brandon Janes. “Is Recycling Glass Worth the Cost?,” June 2013. http://kdhnews.com/neës/is-recycling-glass-worth-the-cost/article_8e2dd0e6-d956-11e2-ab95-0019bb30f31a.html.

Canadian Packaging. “Glass Bottle Goes Lightweight below the Magic 200g Mark,” shkurt 2014. http://ëëë.canadianpackaging.com/packpress/glass-bottle-goes-lightëeight-beloë-the-magic-200g-mark/.

“Door-to-Door Glass Collection Service Launched by Green Pak - Timesofmalta.com.” Qasur më 27 shkurt 2016. http://www.timesofmalta.com/articles/vieë/20130609/business-neës/Door-to-door-glass-collection-service-launched-by-Green-Pak.473145.

Ambasada e Finlandës, Prishtinë. “Ambasada përkrahë Kosovën në menaxhimin e mbeturinave,” 2015. http://finlandkosovo.org/public/default.aspx?contentid=326355&nodeid=42563&culture=en-US.

English, Alicia, Anila Qehaja, Flamur Breznica, and Jim Myers. “Energy Consumption and Potentials for Energy Efficiency Implementation: Analyzing Low Income, Low Service Areas of Kosovo,” 2015.

EUR-Lex. “Waste Framework Directive 2008/98/EC,” 2008. http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32008L0098.

European Environment Agency. “Kosovo.” Briefing, February 2015. http://www.eea.europa.eu/soer-2015/countries/kosovo.

“Exposing Illegal Dumping Areas in Kosovo | European Public Sector Information Platform.” Accessed March 1, 2016. http://ëëë.epsiplatform.eu/content/exposing-illegal-dumping-areas-kosovo.

“Fuel-Prices-Europe.info - Current Fuel Prices in Europe.” Qasur më 1 mars 2016. http://www.fuel-prices-europe.info/.

GIZ. “Developing Sustainable Municipal Waste Services.” Qasur më 29 shkurt 2016. https://www.giz.de/en/ëorldëide/21121.html.

“Gjoba, 5 Deri Në 100 Euro, Për Hedhësit E Mbeturinave Në Vende Publike,” 2016. http://www.telegrafi.com/gjoba-5-deri-ne-100-euro-per-hedhesit-e-mbeturinave-ne-vende-publike/.

“Glass Collection.” Accessed February 27, 2016. http://www.newforest.gov.uk/glass. Glass Recycling UK. “Reasons For Recycling.” Qasur më 15 mars 2016.

http://www.glassrecycle.co.uk/Reasons-For-Recycling/. “Glass Waste Recycling | Glass Waste Collection Services.” Qasur më 27 shkurt 2016.

http://www.grundon.com/Glass-Ëaste-Recycling.

25

Keeler, Scott. “Mauldin’s Glass Recycling Is Set to End on March 21,” mars 2016. http://www.greenvilleonline.com/story/neës/local/golden-strip/2016/03/14/mauldins-glass-recycling-set-end-march-21/81758546/.

Kiernan, Steven. “Coke to Cut 2,400 Tonnes of CO2 with Lightweight Glass Bottle | Packaging News,” 2007. http://www.packagingnews.co.uk/news/coke-to-cut-2400-tonnes-of-co2-with-lightweight-glass-bottle-04-12-2007.

“Kosova S’është E Fundit Në Ballkan Për Nga Paga Mesatare • KOHA.” Qasur më 7 dhjetor 2015. http://koha.net/?id=27&l=60674.

Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit të Kosovës. “Raport për mbeturinat dhe kimikatet,” 2014. http://www.ammk-rks.net/repository/docs/Raport_Waste_and_Chemicals_2014.pdf.

letsrecycle. “Glass,” 2016. http://wwwletsrecycle.com/prices/glass/. Let’s Recycle. “Glass - Letsrecycle.com,” 2014. http://www.letsrecycle.com/prices/glass/. Luxottica. “Reducing Waste at the Source.” Accessed March 1, 2016.

http://www.luxottica.com/en/company/our-way/environment/reducing-waste-source. Ministria e Medisit dhe Planifikimit Hapësinor. “Strategjia e Republikës së Kosovës për

menaxhimin e mbeturinave,” 2013. http://mmph-rks.org/repository/docs/Strategy_fo__Republic_Kosova_for_ËM_2013-2022__eng._945753.pdf.

Motor City Free Geek. “A Brief History Of Recycling.” Qasur më 14 mars 2016. http://www.motorcityfreegeek.net/index.php?option=com_content&vieë=article&id=69&Itemid=78.

“Komuna e Prishtinës pastron 100 deponi ilegale - Nacional - KosovaPress,” 2015. http://www.kosovapress.com/en/nacional/komuna-e-prishtines-pastron-100-deponi-ilegale-45950/.

“Record Increase in Glass Collection - Timesofmalta.com.” Qasur më 27 shkurt 2016. http://www.timesofmalta.com/articles/vieë/20150118/business-neës/Record-increase-in-glass-collection.552349.

recyclenoë.com. “Glass Bottles and Jars.” Qasur më 15 mars 2016. http://www.recyclenow.com/facts-figures/hoë-it-recycled/glass-bottles.

Serena Ng. “High Costs Put Cracks in Glass-Recycling Programs,” prilll 2015. http://www.wsj.com/articles/high-costs-put-cracks-in-glass-recycling-programs-1429695003.

State of California. “What Are States Doing: School Diversion Resource Guide,” 2015. http://www.calrecycle.ca.gov/ReduceWaste/Schools/StatesDoing.htm.

Stoklosa, Kelley. “New Life for Glass,” 2012. https://www.recyclingtoday.com/article/rt0112-processing-glass-recycling.

Strategic Materials. “Containers.” Qasur më 16 mars 2016. http://www.strategicmaterials.com/containers/.

UNFAO, United Nations Food and Agriculture Organization, and Center for Energy and Natural Resources CENR. “Wood Fuel Consumption in Kosovo Households,” In Press.

Wll Flower. “Focusing on the Economics of Glass Recycling,” tetor 2015. http://waste360.com/glass/focusing-economics-glass-recycling.