studimi i fizibilitetit pËr mbrojtjen e kanalit ibËr … · 2016-03-09 · ndryshme: për...

Qeveria e Kosovës

KORNIZA PËR VLERËSIMIN E NDIKIMIT MJEDISOR DHE SOCIAL (KVNMS)

ME

KORNIZËN E MENAXHIMIT

MJEDISOR DHE SOCIAL

(KMMS)

SHKURT 2016

STUDIMI I FIZIBILITETIT PËR MBROJTJEN E KANALIT IBËR LEPENC

KOSOVË

Raport nga KVNMS & KMMS

Faqe 2 nga 162

KORNIZA PËR VLERËSIMIN E NDIKIMIT MJEDISOR DHE SOCIAL (KVNMS)

ME

KORNIZËN PËR MENAXHIMIN MJEDISOR DHE SOCIAL

(KMMS)

TABELA E PËRMBAJTJES

1 HYRJA ............................................................................................................................................ 6

1.1 KONTEKSTI DHE PIKËSYNIMET E KVNMS-SË ............................................................................... 6 1.2 ZONA E STUDIMIT ..................................................................................................................... 10

1.2.1 Punët mbrojtëse dhe të modernizimit përgjatë pjesëve të hapura të kanalit ............................... 11 1.2.2 Zona e projektit të rezervuarit emergjent të Mihaliqit (REM) ................................................... 11

2 KORNIZA LIGJORE .................................................................................................................... 13

2.1 POLITIKAT E BANKËS BOTËRORE .............................................................................................. 13 2.1.1 Vlerësimi mjedisor (OP/BP 4.01) .......................................................................................... 13 2.1.2 Zhvendosja e detyruar (OP/BP 4.12) ..................................................................................... 14 2.1.3 Habitatet natyrale (OP/BP 4.04) ........................................................................................... 15 2.1.1 Burimet Fizike Kulturore (OP / BP 4.11) ............................................................................... 15

2.2 LEGJISLACIONI KOMBËTAR I KOSOVËS ...................................................................................... 15 2.2.1 Ligjet mjedisore ................................................................................................................... 16 2.2.2 Ligjet sociale ....................................................................................................................... 16

2.3 POLITIKAT DHE STRATEGJITË KOMBËTARE ................................................................................. 16 2.3.1 Mjedisi ................................................................................................................................ 16

2.4 NEVOJITET PËRPARIM I MËTEJMË PËR TË PËRMBUSHUR STANDARDET E BE-SË ........................... 18 2.4.1 Politikat mjedisore ............................................................................................................... 18

3 PËRSHKRIMI I MJEDISIT EKZISTUES ..................................................................................... 21

3.1 LOKACIONI I PROJEKTIT ............................................................................................................ 21 3.1.1 Vendndodhja e kanalit të IL dhe konteksti gjeografik .............................................................. 21 3.1.2 Lokacioni i digës së Ujmanit dhe konteksti gjeografik ............................................................. 23 3.1.1 Rregullat e funksionimit ....................................................................................................... 25 3.1.2 Prodhimi i hidrocentraleve ................................................................................................... 25 3.1.3 Lokacioni i rezervarit të Mihaliqit dhe konteksti gjeografik ..................................................... 25

QËLLIMI I REZERVUARIT ........................................................................................................................ 26 3.2 KONTEKSTI MJEDISOR .............................................................................................................. 28

3.2.1 Zona e studimit e kanalit të IL dhe Ujmanit ............................................................................ 28 3.3 KONTEKSTI SOCIAL .................................................................................................................. 40

3.3.1 Gjendja demografike ............................................................................................................ 40 3.3.2 Gjendja sociale .................................................................................................................... 41 3.3.3 Prona dhe mundësitë e qasjes ............................................................................................... 43 3.3.4 Konteksti social lidhur me zonën e studimit të projektit të Mihaliqit ......................................... 43

4 ANALIZA E NDIKIMEVE TË PROJEKTIT ................................................................................ 45

4.1 NDIKIMET MJEDISORE .............................................................................................................. 45 4.1.1 Kushtet ekzistuese mjedisore dhe presionet mjedisore mbi kanalin ........................................... 45 4.1.2 Ndikimet e mundshme mjedisore të zbatimit të rezervuarit të Mihaliqit ..................................... 46

4.2 NDIKIMET SOCIALE ................................................................................................................... 48 4.2.1 Ndikimet e mundshme sociale nga nën-projektet për rehabilitim të kanalit................................ 48


Faqe 3 nga 162

4.2.2 Ndikimet e mundshme sociale specifike për rezervuarin e Mihaliqit ......................................... 52

5 MASAT E ZBUTJES ..................................................................................................................... 54

5.1 HYRJE: KORNIZA E ZBATIMIT TË MASAVE MJEDISORE DHE SOCIALE (M DHE S) ............................. 54 5.2 MASAT MJEDISORE .................................................................................................................. 55

5.2.1 Masat mjedisore të sugjeruara për nën-projektin e rehabilitimit të kanalit dhe Ujmanit ............. 55 5.2.2 Masat mjedisore të sugjeruara për zbatimin e rezervuarit të Mihaliqit ..................................... 60 5.2.3 Përmbledhje e punëve hetuese në lokacion dhe e monitorimit që duhet të kryhen në terren para

NVM-së së plotë për REM ................................................................................................................ 67 5.3 MASAT SOCIALE....................................................................................................................... 70

5.3.1 Masat sociale të ndërlidhura me rehabilitimin e kanalit .......................................................... 70 5.3.2 Çështjet sociale të ndërlidhura me zbatimin e rezervuarit të Mihaliqit ...................................... 71

6 KORNIZA PËR MENAXHIMIN MJEDISOR DHE SHOQËROR ................................................ 74

SHTOJCAT ........................................................................................................................................... 79

SHTOJCA 1. : INFORMATAT ELEMENTARE PËR KANALIN IBËR ............................................... 81

ANEKSI 2: VENDBANIMET PËRGJATË KANALIT IBËR LEPENC ................................................. 85

ANEKSI 3: BIBLIOGRAFIA ................................................................................................................ 87

SHTOJCA 4: DRAFTI I TERMAVE TË REFERENCËS PËR VNMSH PËR ZBATIMIN E

REZERVUARIT KOMPENZUES TË MIHALIQIT .............................................................................. 90

SHTOJCA 5: PËRMBLEDHJE E REZULTATEVE TË TESTEVE TË UJIT NË MIHALIQ ............... 96

SHTOJCA 6: HARTA E PËRDORIMIT TË TOKËS .......................................................................... 101

SHTOJCA 7: PËRMIRËSIMET E PROPOZUARA FIZIKE .............................................................. 103

SHTOJCA 8: DRAFTI I MASAVE ZBUTËSE PËR REHABILITIMIN E KANALIT - TABELAT .... 111

SHTOJCA 9: DRAFTI I MASAVE ZBUTËSE PËR REZERVUARIN E MIHALIQIT - TABELAT ... 118

SHTOJCA 10 - LISTA KONTROLLUESE PMM PËR REHABILITIMIN E KANALIT - SHABLLON

............................................................................................................................................................ 125

SHTOJCA 11: SHABLLONI PËR PLANIN E MENAXHIMIT TË MJEDISIT ................................... 150

INDEKSI I GRAFIKAVE

Figura 1 : Vendndodhja e projektuar e punëve .................................................................... 10 Figura 2 : Lokacioni i rezervuarit të projektuar të Mihaliqit dhe gypi ..................................... 12 Figura 3 : Vendndodhja e projektuar e punëve .................................................................... 23 Figura 4: Sipërfaqja e pellgut të lumit Ibër ........................................................................... 24 Ilustrimi 5: Harta e REM dhe e rrjetit të distribucionit ........................................................... 26 Figura 6 : Të rreshurat në zonën e studimit ......................................................................... 28 Figura 7 : Rrjeti hidrografik i Kosovës (KIL dhe lokacioni i rezervuarit të Mihaliqit) .............. 29 Figura 8 : Rrjeti hidrometrik për pellgun e lumit Ibër ............................................................ 30 Figura 9 : Lokacionet e ndotjes në lumenjtë kryesorë (KIL dhe lokacioni i rezervuarit të Mihaliqit) ............................................................................................................................. 32 Figura 10 : Lokacionet e dislokimit në regjionin e Mitrovicës ............................................... 33 Figura 11 : Vendndodhja e lokacionit të projektuar dhe të zonave të mbrojtura në Kosovë . 34 Figura 12 : Drunjtë dhe niveli i rrezikut nga zonat pyjore përgjatë KIL (burimi raporti i “Vegjetacionit”) .................................................................................................................... 35 Figura 13 : Harta e shfrytëzimit të tokës në kufijtë e projektuar të projektit për rezervuarin emergjent (studimi i fizibilitetit) ............................................................................................ 39 Figura 14 : Trendet e ndryshimeve në popullsi sipas vendbanimeve në zonën e studimit nga 1981 - 2011 ......................................................................................................................... 40 Figura 15 : Piramida e popullsisë* ....................................................................................... 41 Figura 16 : Konteksti i rezervuarit emergjent ....................................................................... 44


Faqe 4 nga 162

Ilustrimi 17: Muri mbajtës i Llojit V....................................................................................... 105 Ilustrimi 18: Kanali i kullimit - formë trapezi ......................................................................... 106 Figura 19: Kanali i kullimit - formë drejtkëndëshi ................................................................... 106 Figura 20: Detajet e gardhit metalik të propozuar ................................................................... 106 Figura 21: Rregullat e distancës për siguri për pemë dhe shkurre mbi kanalin Ibër ..................... 107

TABELAT

Tabela 1 : Punët kryesore mbrojtëse të planifikuara për kanalin IL ................................................ 9 Tabela 2 : Komponentet fizike të strukturës së KIL ............................................................. 21 Tabela 3 : Ndikimet e mundshme nga restaurimi i KIL në stilin e jetesës së banorëve lokal 48 Tabela 4 : Ndikimet e mundshme të KIL për qasjen në pronë dhe banim ............................ 50 Tabela 5 : Ndikimet e mundshme të KIL në prodhimtarinë bujqësore .................................. 50 Tabela 6 : Pasqyra globale e shfrytëzimit të tokës në ENRR të nën-projekteve të kanalit ... 51 Tabela 7 : Ndikimet e mundshme të REM-së në tokën e zënë dhe qasja në infrastrukturë ................ 52 Tabela 8 : Pasqyra globale e shfrytëzimit të tokës në të drejtën e rrugës së REM-së.......... 52 Tabela 9 : Hetimet e lëmisë mjedisore që duhet të kryhen para NVM-së për ERM ............. 68 Tabela 10 Kujdesi i duhur mjedisor ..................................................................................... 75 Tabela 11 : Hetimet e lëmisë mjedisore që duhet të kryhen para NVM-së për ERM ........... 93


Faqe 5 nga 162

Lista e akronimeve dhe shkurtesave

AKP Analiza e kostos dhe dobisë

BERZH Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim

PMM Plani për menaxhimin e mjedisit

ZRRE Zyra e Rregullatorit të Energjisë

M&S Mjedisor dhe Social

VNMS Vlerësimi i ndikimit mjedisor dhe social

PMMS Plani për menaxhimin mjedisor dhe social

SF Studimi i fizibilitetit

GPS Sistemi i pozicionimit global

KIL FPE Ibër-Lepenc, Kompani Aksionare

IL Ibër-Lepenc

IOW Zyra ndërkombëtare për ujë

KEDS Shërbimet e Shpërndarjes së Energjisë Elektrike në Kosovë

KEK Korporata Energjetike e Kosovës

KfW Kreditanstalt für Wiederaufbau

MMPH Ministria e mjedisit dhe planifikimit hapësinor

MW Megavat

O&M Operacioni dhe Mirëmbajtja

MFPP Menaxhimi i financave publike dhe përgjegjësia

VMM Vërshimi maksimal i mundshëm

PVZH Plani i veprimit për zhvendosje

KPZH Korniza e politikave të zhvendosjes

KRUP Kompania e ujësjellësit rajonal ‘Prishtinë’

SCADA Kontrolli mbikëqyrës dhe sigurimi i të dhënave

KSU Kanali për simulim të ujitjes

BB Banka Botërore

SVPU Sistemi për vlerësim dhe planifikim të ujit


Faqe 6 nga 162

1 HYRJA

1.1 Konteksti dhe pikësynimet e KVNMS-së

Banka Botërore ka mbështetur Qeverinë e Kosovës në identifikimin e masave prioritare

(strukturore dhe jo-strukturore) të nevojshme për sektorin e ujit, në mënyrë që, në kuptim të

gjerë, të përmbushë pikësynimet e veta të zhvillimit socio-ekonomik të ndërlidhur me

disponueshmërinë e ujit cilësor në pellgun Ibër. Mbështetja e Bankës Botërore ka rezultuar në

studimin Siguria e Ujit për Kosovën Qendrore. Ky studim ka vlerësuar integritetin e

strukturës ekzistuese, dhe cilësinë e ndërtimit të sistemeve bartëse të ujit të papërpunuar

(ranfuz). Nga disa alternativa, është identifikuar një tërësi masash të nevojshme për të

përmirësuar sigurinë e ujit në pellgun e kanalit Ibër-Lepenc (IL), për të cilin një studim i

fizibilitetit është përgatitur.

Pikësynimi kryesor i Studimit të fizibilitetit ishte që të përcaktojë bazën për përmirësimin e

besueshmërisë dhe cilësisë së furnizimit me ujë në Kosovën qendrore duke definuar masat e

investimit që janë të nevojshme për të siguruar furnizimi të pandërprerë dhe cilësor të ujit nga

Kanali IL. Për masat e identifikuara të përmirësimit të sigurisë së ujit në kanalin IL është

përgatitur një Kornizë e Vlerësimit të Ndikimit Mjedisor dhe Social.

Kjo Kornizë e Vlerësimit të Ndikimit Mjedisor dhe Social (në tekstin e mëtejmë KVNMS) ka

dy pikësynime:

a) Për punët rehabilituese (komponentët e projektit që duhet të përgatiten para ose pas

vlerësimit të projektit) për të shqyrtuar ndikimet, për të identifikuar kujdesin e duhur

rreth mjedisit dhe identifikimin masave të veçanta zbutëse të punës dhe monitorimin

në formë të Kornizës së Menaxhimit Mjedisor dhe Social (në tekstin e mëtejmë

KMMS)

b) Për t’i identifikuar, në fazën e studimit të para-fizibilitetit, ndikimet mjedisore, masat

zbutëse dhe për kujdesin e duhur të rezervuarit dhe digës së re në Mihaliq, e cila

mund të merret parasysh për financimin e projektit.

Kanali Ibër-Lepenc (IL) është një strukturë hidraulike 49 km e ndërtuar me qëllim të

furnizimit të Kosovës qendrore me ujë. Burimi i ujit nga kanali përdoret për qëllime të

ndryshme: për familje, ujitje, industri dhe për ftohjen e termocentraleve Kosova A (në muajt

e verës) dhe Kosova B. Në të ardhmen, kërkesa për furnizim të sigurt do të rritet dukshëm me

hapjen e impianteve të reja për trajtim të ujit në Shkabaj dhe Vushtrri dhe termocentralin e ri

të propozuar të KRPP-së me thëngjill (termocentral 600 MW me linjit).

Prurja për “nën-pellgun” e kanalit IL është rezervuari Ujman në lumin Ibër. Kanali IL bart

ujin ranfuz me rënie të lirë përmes një sistemi që përbëhet nga kanale, sifone, akueduktë dhe

gypa për të furnizuar kategori të ndryshme të shfrytëzuesve. Uji i tepërt mblidhet në një pjesë

përpjetë rrjedhës të lumit Sitnica e cila sërish derdhet në lumin Ibër, duke e bartur rrjedhën

sërish në Serbi (shih figurën 1).

Gjendja aktuale e infrastrukturave të IL për menaxhim të ujit është dhënë në aneksin 1. Edhe

pse para do kohe Kompania Ibër-Lepenc (në tekstin e mëtejmë KIL) ka kryer riparimet e


Faqe 7 nga 162

humbjeve të mëdha, kanali vuan nga mirëmbajtja e pamjaftueshme dhe modernizimi gjatë dy

dekadave të fundit.

Vlerësimet e humbjeve të ujit në sistemin e bartjes ishin shumë të larta para riparimeve të

paradokohshme. Në këtë moment, humbjet në rrjedhën e poshtme të degëve nuk dihen

saktësisht. FS vlerëson se humbjet për shkak të mungesës së rregullimit janë deri në 40% dhe

humbjet për shkak të rrjedhjeve deri 15%.

Përveç kësaj, kanali IL mbetet i rrezikuar nga çrregullimet siç janë shkarjet e dheut, rrjedhjet

dhe ndotja.

Ilustrimi: Lokacioni i kanalit IL

Përmbajtja e programit për sektorin e ujit

Objektivi zhvillimor i projektit është që të kontribuojë në sigurimin e sasisë dhe cilësisë së

pranueshme e ujit për afat të gjatë, për përdoruesit e ndryshëm të ujit nga kanali i Ibrit në

Kosovën Qendrore.

Kjo do të arrihet përmes dy komponentëve kryesore: (1) rehabilitimi dhe modernizimi i

infrastrukturës së kanalit (duke ri-vendosur kapacitetet tranzit të kanalit, që mundëson

mbylljen e kanalit për mirëmbajtje, për forcimin e sigurisë strukturore të kanalit ndaj

ngjarjeve ekstreme, dhe rritjen e sigurisë së digave); dhe (2) mbrojtja dhe menaxhimi i

burimeve ujore (duke rritur efikasitetin operacional të sistemit Gazivoda-Ibër, dhe mbrojtja e

cilësinë e ujit ambiental të kanalit).

Aktivitetet e projektit do të realizohen në bazë të tre komponentëve të mëposhtme të

projektit:

Komponenti 1: Rehabilitimi dhe Modernizimi i Infrastrukturës Ky komponent do të

përqendrohet në përmirësimet fizike në pjesët e përkeqësuara të kanalit dhe strukturave të tij

si dhe në operacione më të mira hidraulike. Punët nën këtë komponent janë:

Nënkomponenti 1 (a) punime të vogla për sigurinë e digës së Ujmanit, riparimin e kanalit dhe rritjen e stabilitet për mbrojtje kundër përsëritjes së dëmtimit fizik nga rrëshqitjet e dheut dhe nga dheu jostabil (përmes rregullimit të shtratit, trajtimit të nyjave në mes të paneleve të betonit, shtyllave mbajtëse, themeleve, prerjeve, akueduktëve, kanaleve nën rrugë,

drenazhimit të ujit të tepërt për të kontrolluar presionin e ngritjes). Aplikimi i gjeo-

membranës bituminoze është një tjetër mundësi teknike.

Nënkomponenti 1 (b) ndërtimi i mundshëm i një rezervuari emergjent dhe për balancim

përgjatë kanalit. Edhe pse fillimisht rezervuari ishte menduar për deponim afat-shkurtër

përgjatë kanalit për ta zbutur kërkesën e pikut dhe për të mundësuar ndërprerje të përkohshme

për qëllime të riparimit, në këtë fazë të përgatitjes së projektit, qëllimi i tij i mundshëm nuk

është përcaktuar plotësisht. Ai mund të përdoret edhe si rezervuar për termocentralin e ri apo

edhe për impiantin e ri të trajtimit të ujit. Gjatë vitit të parë të projektit do të

vlerësohet/vendoset nëse kjo do të financohet, si dhe madhësia e saktë dhe vendi. Ministria e

Financave do e mbulojë borxhin për investime të rezervuarit, duke reflektuar faktin se ai

është investim afat-gjatë, aset publik multi-sektorial, ndërsa të gjitha investimet tjera të

projektit përgjatë kanalit do të bëhen në bazë të huamarrjes nga KIL, gjë që mbështetë

përpjekjet për përmirësimin e autonomisë financiare KIL-së;


Faqe 8 nga 162

Komponenti 2: Mbrojtja dhe menaxhimi i burimeve të ujit. Projekti gjithashtu do të

mbulojë opsionet e ndërlidhura të menaxhimit të burimeve ujore në pellgun e lumit Ibër (gjë

që është e ndërlidhur me bilancin e ujit të pellgut të lumit Ibër), përfshirë:

Nënkomponenti 2 (a) Mbrojtja e kanalit nga ndotja e sërishme, ndotje aksidentale dhe nga

kërcënimet dhe çrregullimet tjera të shkaktuara nga njeriu (përmes rrethojave, mbulojave

selektive apo drenazheve paralele pritëse me shtrate vegjetative). Kjo do të ndihmonte të

shtjellohej cilësia e ujit ambientor në kanal, posaçërisht për të përmbushur kërkesat e cilësisë

së prurjes për termocentrale dhe për Impiantin e ri të Prishtinës për trajtim të ujit;

Nënkomponenti 2 (b) Pajisjet për menaxhim më të mire të portave dhe rregullimin e

rrjedhave të ujit, monitorim të ujit (për kanalin kryesor të Ibrit dhe për sistemin sekondar të

furnizimit), përfshirë stabilimentet për monitorim nga larg dhe kontrollimin e strukturave të

ndërlidhura. SCADA relativisht e avancuar mund të instalohet duke pasur parasysh

rëndësinë e kanalit. Pajisja mund të përfshijë edhe instrumentet për orarin e optimizuar të

punës të rezervuarit Gazivoda dhe rezervuarit të tij balancues poshtë rrymës së ujit në

Pridvoricë, të integruar me kanalin e propozuar SCADA (për të balancuar shkarkimet për

hidrocentral me shkarkimet për kanalin e Ibrit).

Komponenti 3: Menaxhimi i projektit, koordinimi, monitorimi dhe vlerësim Kjo

komponentë do të mbulonte menaxhimin e përgjithshëm të projektit si dhe koordinimin

ndërmjet ministrive/agjencive të ndryshme të përfshira në menaxhim të ujit të ndërlidhura me

Kanalin Ibër-Lepenc. NJIP do të vendoset brenda KIL, do të jetë përgjegjëse për menaxhimin

e përditshëm të aktiviteteve të projektit dhe do të punojë me stafin relevant në ministritë e

tjera siç është MMPH për komponentin 2 (a), aspektet mbrojtëse të projektit (PMMS dhe

KPR), dhe Monitorim dhe Vlerësim (M & V).

Përshkrimi i hollësishëm i projektit

Lista dhe përshkrimi i aktiviteteve të mëposhtme janë identifikuar përmes studimit të

fizibilitetit si të nevojshme për të kontribuar në sasinë e pranueshme të ujit për përdoruesit e

kanalit të Ibrit. Projekti planifikon të financojë shumicën e investimeve

A. Kanali Ibër-Lepenc

Rehabilitimi i pjesës së kanalit

Shtresa e re e betonit: 5107 m në 15 seksione

Rehabilitimi i nyjeve në gjatësi totale të kanalit prej 4911 m

Rehabilitimi i 19 akuedukteve nëpërmjet aplikimit të materialeve plastike hidroizoluese

Strukturat

Urat dhe rrugët:

Rruga hyrëse përgjatë kanalit, duke përfshirë rehabilitimin dhe ndërtimin e seksioneve

të reja.

Rehabilitimi i urës me kryqëzim të gypave për drenazh 18

Rehabilitimi i urës: 6

Ndërtimi i urës së shkatërruar kohëve të fundit: 1

Urat për këmbësorë: 7


Faqe 9 nga 162

Pllaka mbuluese në tërë fshatin Zubin Potok: 400 m

Punimet për të mbrojtur kanalin nga trazimi dhe ndotja

Rehabilitimi apo rindërtimi i kanaleve të kalimit mbi kanal: 32

Rehabilitimi apo rindërtimi i kanaleve të kalimit (sifoneve) nën kanal: 21

Muret mbajtëse në rrjedhën e sipërme dhe të poshtme të seksionit të kanalit: 9341 dhe

851 m

Nën-kanalet kulluese në rast stuhie 21500 m

Punimet tjera të vogla

Kutitë e shpërndarjes së ujit: 21

Rrjetet metalike të tunelit: 13

Pastrimi i bimësisë: 32 000 m2

Gardhi: 2408 m

Tualeti fushor

Tabela 1 : Punët kryesore mbrojtëse të planifikuara për kanalin IL

Punët fizike Njësia Sasitë

Nën-kanalet kulluese (përgjatë tërë gjatësisë së

kanalit)

Gjatësia në metra Rreth 22 000

Muret mbrojtëse të pjerrëta (përafërsisht 1 m

lartësi)

Numri i

lokacioneve:

Gjatësia në metra:

33

9 000 gjer 9 500

Muret mbrojtëse përpjetë kodrës (përafërsisht 2-

3 m lartësi)

Numri i

lokacioneve:

Gjatësia në metra:

4

800 deri 900

Trajtimi/mënjanimi i gypave ilegal të ujit Numri i

lokacioneve: totali

i gypave:

35

përafërsisht 600

Largimi i deponive të mbeturinave të ngurta Numri i

lokacioneve

>10

Mënjanimi i derdhjeve të kanalizimeve Numri i

lokacioneve

Së paku 4

B. Rezervuar i Mihaliqit. Ndërtimi i mundshëm i argjinaturës nga dheu me gjatësi 600 m

dhe gjerësi 25 metra përgjatë përroit të gjerë mbi kanalin Ibër që krijon një rezervuar

kompensues prej rreth 3.7 milion m3 (rezervuari i Mihaliqit), një stacion pompimi për të

tërhequr ujin nga kanali Ibër në rezervuar, dhe një tubacion prej 2 km të gjatë për ta furnizuar

kompaninë Rajonale të Ujësjellësit të Prishtinës, aktualisht në ndërtim e sipër, gjatë

periudhave të trazimit të lartë të ujit të kanalit. Nga zona e rezervuarit nuk do të kishte


Faqe 10 nga 162

zhvendosje të popullsisë. Bregu i majtë i përroit është kryesisht tokë e qeverisë dhe në anën e

kundërt është në pronësi të pronarëve privat. Madhësia dhe vendndodhja e rezervuarit mund

të ndryshojë gjatë zbatimit të projektit. Operatori i rezervuarit nuk është konfirmuar në këtë

moment. Vendi do të përcaktohet për të minimizuar ndikimin në tokën private ose përdorimin

e tokës nga personat privat. Do të shmanget prishja e shtëpive.

C. Rezervuari kompensues. Ndërtimi i një rezervuari të vogël për kompensim me kapacitet

prej rreth 4,000 m3 në fund të Kanalit Ibër ku gjendet hyrja për furnizim me ujë ftohës të

termocentralit KRPP. Ky rezervuar do të balancojë devijimet ndërmjet kërkesës dhe ofertës

në mes strukturës së kontrollit DO2 dhe në fundit të kanalit. Financimi ende duhet të

konfirmohet.

D. Kontrolli Mbikëqyrës dhe Mbledhja e të Dhënave (SCADA) do të instalohet për të

optimizuar funksionimin e Kanalit Ibër. Sistemi SCADA do të përfshijë i) monitorimin nga

larg të të gjitha strukturave të diversitetit dhe të kontrollit të sistemit të Ibrit, përfshirë prurjet

nga Predvorica, 10 stacione të pompimit për ujitje, tri stacione komunale dhe tri struktura të

diversitetit dhe ii) kontrollin e automatizuar lokal të strukturave kyçe, të të cilat më e

rëndësishmja do të jetë kanali prurës në rezervuarin Predvorica.

E. Punët rehabilituese në digën e Ujmanit: a) largimi i bimësisë në sipërfaqen në rrjedhën e

poshtme, duke përfshirë pemën e pjekur në afërsi të kreshtës; b) inspektimi i instrumenteve,

para së gjithash kontrollimi i funksionalitetit të piezometrave dhe riparimi i atyre që nuk janë

funksionale, në mënyrë që të fillohet matja e presionit dhe niveli i ujit në digë, c) Instalimi i

matësit të nivelit të ujit, ç) Instalimi i monitorimit ultrasonik të nivelit të ujit në rezervuar (i

parashikuar në TR për sistemin SCADA); d) riparimi i ndriçimit të përhershëm në shtrat dhe

në pjesët jo-funksionale të galerisë; e) riparimi i portës për shkarkim të kanalit; f) rehabilitimi

i rrugës së asfaltuar, trotuarit dhe kangjellave mbi kreshtë; g) instalimi i kamerave në

kreshtën e digës; h) sigurimi i një varke për qasje në kullën e prurjes dhe për turne të

inspektimit në rezervuar.

1.2 Zona e studimit

Harta në vijim tregon vendndodhjen globale të zonave të prekura nga punimet në territorin e

Kosovës dhe shkallën e ujëndarëses së Lepencit.

Figura 1 : Vendndodhja e projektuar e punëve


Faqe 11 nga 162

1.2.1 Punët mbrojtëse dhe të modernizimit përgjatë pjesëve të hapura të kanalit

Kjo pjesë e kanalit IL e ndërlidhur me projektin e rehabilitimit kalon nëpër dy njësi madhore

të pejsazhit: Zona kodrinore me mbulesë të pyjeve të dendura në pjesën veriore dhe rrafshira

aluviale e Kosovës qendrore në pjesën e saj ndërmjet fshatit Bushta dhe Prishtinës.

1.2.2 Zona e projektit të rezervuarit emergjent të Mihaliqit (REM)

Edhe pse nuk është vendosur për lokacionin e rezervuarit, një fushë është hulumtuar gjatë

studimit të para-fizibilitetit. Zona ku mendohet të vendoset REM si infrastrukturë

mbështetëse e KIL gjendet afër fshatit Mihaliq të komunës së Vushtrrisë. Zona është

kryesisht rurale me ferma të pakta dhe vendbanime të shkapërderdhura në lagje të vogla.

Zona e ndërtimit të rezervuarit është rreth 30 ha dhe nuk ka kurrfarë vendbanimi. Nuk do të

ketë ndikim në ndonjë shtëpi apo strukturë ekonomike. Rreth gjysma e tokës është tokë e

kultivuar me drithëra dhe gjysma tjetër tokë e pakultivuar. Pronësia është e përzier, publike

dhe private.


Faqe 12 nga 162

Figura 2 : Lokacioni i rezervuarit të projektuar të Mihaliqit dhe gypi


Faqe 13 nga 162

2 KORNIZA LIGJORE

2.1 Politikat e Bankës Botërore

Në kuadër të kornizës iniciohen katër politika operative të sigurisë (OP): OP 4.01 Vlerësimi

Mjedisor, OP 4.12 zhvendosja jovullnetare, OP 4.37 Siguria e digave dhe OP 7.50 Rrugët

Ujore Ndërkombëtare. Tri të fundit janë trajtuar me anë të dokumenteve të ndryshme, më

konkretisht: Korniza e Politikave për Zhvendosje; Dokumentacioni i sigurisë së digës: Plani

për mbikëqyrjen e ndërtimit (CS), sigurimi i cilësisë (QA), Korniza e Operimit dhe

Mirëmbajtjes dhe Plani i gatishmërisë emergjente; dhe Njoftimi për Brigje ose Përjashtimi

nga Njoftimi.

2.1.1 Vlerësimi mjedisor (OP/BP 4.01)

Shpesh e quajtur si politikë “ombrellë” e garancive, kjo politikë synon:

Të sigurohet se projektet e financuara nga Banka të jenë të ekologjikisht të shëndoshë

dhe të qëndrueshëm

Të përmirësojë vendim-marrjen duke integruar kriteret mjedisore dhe sociale në

procesin e vendim-marrjes për projektin

Merr parasysh: mjedisin natyror, shëndetin e njeriut, sigurinë, aspektet sociale, burimet

fizike kulturore, aspektet tej-kufitare dhe globale, kornizën e përgjithshme ligjore,

obligimet sipas traktateve relevante ndërkombëtare dhe kapacitetet institucionale

Banka i klasifikon projektet sipas natyrës dhe përmasave të ndikimeve të mundshme

mjedisore. Klasifikimi i projekteve bëhet në kategori A, B, C, ose FI për të vlerësuar

ndikimet dhe rreziqet e mundshme dhe për të përcaktuar shtrirjen dhe llojin e vlerësimit të

duhur mjedisor.

Kategoria A: ndikime domethënëse negative mjedisore të cilat janë të ndjeshme, të

llojllojshme, apo pa precedent, e të cilat mund të prekin një zonë më të gjerë sesa vetë

lokacioni.

Kategoria B: ndikimet e mundshme negative mjedisore janë më pak të dëmshme sesa

ato të projekteve të Kategorisë A. Ndikimet janë specifike për lokacionin, dhe pak

sosh, nëse ka të tilla fare, janë të pakthyeshme.

Kategoria C: Ndikimet minimale mjedisore apo mungesë e ndikimeve.

Kategoria FI: Projektet që përfshijnë ndërmjetës financiar

Sipas politikave të BB-së, projekti në tërësi është klasifikuar si kategori B mjedisore, pasi që

komponentët e projektit do të kenë disa ndikime negative mjedisore, megjithatë janë më të

vogla se ato të projekteve të Kategorisë A.

Të gjitha investimet që do të mbështeten financiarisht nga projekti nuk do të konsiderohen se

janë në nivel të kënaqshëm nga ana e vlerësimit të projektit, pra KVNMS me KMMS është i

përgatitur për të përcaktuar kujdesin e duhur në bazë të PO 4.01.


Faqe 14 nga 162

Pjesa e KVNMS shërben si vlerësim fillestar të ndikimit në mjedis për komponentët e

ndryshme të projektit. Ndikimet do të vlerësohet në bazë të vizitave në terren dhe studimeve

të para-fizibilitetit dhe të fizibilitetit në dispozicion. Prandaj KVNMS kryhet edhe për (i)

digën dhe rezervuarin emergjent në Mihaliq dhe (ii) rehabilitimin e Ujmanit dhe rehabilitimit

e kanalit IL. Pjesa KVNMS jep informata bazë dhe përshkrimin e projektit për të gjithë

komponentët, dhe parashikon ndikimet në nivelin e mundshëm. Janë propozuar edhe masat

zbutëse si pjesë e KVNMS, në bazë të ndikimeve të identifikuara dhe përshkrimit të

punimeve. KVNMS sidomos shërben si VNMS preliminar për digë dhe rezervuar pasi që

VNMS e plotë do të përgatitet më vonë gjatë përgatitjes së projektit dhe gjithashtu identifikon

hetimin e lokacionit dhe monitorimin që duhet të bëhet për VNMS-në e plotë. Ndikimet e

mundshme të identifikuara të digës dhe rezervuarit do të trajtohen plotësisht në VNM-në e

plotë pasi që të gjitha detajet teknike dhe të tjera të projektit të jenë të njohura. KMMS

plotësuese shërben si kornizë për orientim të procesit dhe përcakton llojin e dokumenteve për

kujdesin e duhur mjedisor, që duhet të përgatiten për komponentë të ndryshëm të projektit.

Për punët e vogla të rehabilitimit, ofron shabllonin e PMM-së, të përgatitur bazuar në

ndikimeve dhe masave zbutëse të identifikuara në KVNMS. Është dhënë edhe TR dhe

përshkrimi i llojit tjetër të dokumentacionit për kujdesin e duhur.

Në veçanti, KVNMS parasheh:

a) Punimet për riparim të kanalit dhe stabilitet të rritur dhe për mbrojtjen kundër

dëmtimeve të përsëritura fizike nga rrëshqitjeve të dheut, dhe dheut jostabil – lista

kontrolluese e PMM-së e prezantuar në aneksin 10 përgatitet për punimet e kanalit;

b) Pajisjet për modernizim dhe riparime urgjente të orarit të optimizuar të rezervuarit dhe

pendës së Ujmanit – do të përgatiten udhëzimet dhe afati kohor mbi llojin e

hulumtimit të nevojshëm paraprak, krahas punimeve në rehabilitim;

c) Realizimi i rezervuarëve emergjente/balancuese të Mihaliqit përgjatë kanalit – masat e

zbutjes së ndikimit të cilat janë të identifikueshme në fazën e fizibilitetit, identifikon

informatat që mungojnë dhe definon termat e referencës për NVM, i cili duhet të

kryhet para ndërtimit të projektit;

d) Mbrojtja e kanalit kundër ndotjes së përsëritur, ndotjes aksidentale dhe kërcënimeve të

tjera si dhe nga çrregullimet e shkaktuara nga njeriu – lista kontrolluese e PMM-së e

prezantuar në aneksin 10 është përgatitur për punimet në kanal.

2.1.2 Zhvendosja e detyruar (OP/BP 4.12)

Kjo politikë synon të shmang vështirësi afatgjata, varfërimin dhe dëmtimin mjedisor që mund

të shkaktohet nga zhvendosja e detyruar. Kjo politikë e arrin këtë përmes: (a) shmangies së

zhvendosjes së detyruar aty ku është e mundur, apo minimizimit, duke hulumtuar të gjitha

dizajnet e mundshme alternative të projektit; (b) ku është e mundur, me hartimin dhe

zbatimin e programeve të zhvendosjes së detyruar si programe të qëndrueshme zhvillimore,

përmes të cilave ofrohen resurse të mjaftueshme të investimit për t’iu mundësuar personave

të zhvendosur nga projekti që të përfitojnë nga dobitë e projektit, dhe (c) duke iu ndihmuar

personave të zhvendosur në përpjekjet e tyre që të përmirësojnë jetesën dhe standardet e tyre

të jetesës apo së paku t’i rikthejnë ato.

Përkitazi me OP 4.12, mund të hasen dy raste:


Faqe 15 nga 162

• Nën-projekte, si pjesë të programit të mbrojtjes së kanalit IL, i parashtrohen

Planit të shkurtuar të zhvendosjes i cili përgatitet kur ndikimet në tërë popullsinë e

zhvendosur janë të pakta (nëse njerëzit e prekur nuk zhvendosen fizikisht dhe kur

më pak se 10 përqind të aseteve të tyre prodhuese humben), apo kur zhvendosen

më pak se 200 njerëz. (Paragrafi 25 OP4.12),

• Nëse financohet Projekti i rezervuarit Mihaliq (ERM), atëherë përgatitet Plani i

Përmbledhur i Zhvendosjes.

Me qëllim të përputhjes me OP 4.12, është përgatitur Korniza e veçantë e Politikave të

Zhvendosjes. KPZH udhëzon se si blerja e tokës do të kryhet në përputhje me Politikën e

Operacionit 4.12.

2.1.3 Habitatet natyrale (OP/BP 4.04)

Klasifikimi i zonave të mbrojtura të Kosovës përcaktohet me Ligjin për mbrojtjen e natyrës

(Rregullorja 2006/22). Zonat e mbrojtura të natyrës shpallen me qëllim të mbrojtjes dhe

ruajtjes së biodiversitetit, pejsazhit, karakteristikave natyrore dhe trashëgimisë kulturore, si

dhe për të ofruar menaxhim efektiv. Klasifikimi i zonave të mbrojtura në kuadër të Ligjit për

mbrojtjen e natyrës bëhet në përputhje me Unionin Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës

IUCN3 (Unioni Botëror për Ruajtje).

Rrjeti kombëtar i zonave natyrore të mbrojtura mbulon 97 hapësira natyrore të mbrojtura me

sipërfaqe prej 47,842.34 ha ose 4.39% të territorit të Kosovës dhe më shumë se 195 zona të

propozuara për mbrojtje, përfshirë Parkun Nacional “Bjeshkët e Nemuna” me një sipërfaqe

prej 62,488 ha.

Zonat e mbrojtura gjithashtu përfshijnë: 11 rezervate rigoroze të natyrës, një Park nacional,

82 monumente të natyrës, dy Parqe regjionale dhe një Park të pyjeve. Asnjë prej atyre që janë

në zonën e projektit apo në afërsi.

Kanali IL nuk kalon nëpërmjet ose në afërsi të ndonjë zone të mbrojtur apo habitateve të

ndjeshme apo kritike. As digat apo rezervuarët (Ujman, Mihaliq dhe rezervuari kompensues)

nuk janë të vendosura në zona të tilla. Për këtë arsye politika nuk aktivizohet.

2.1.1 Burimet Fizike Kulturore (OP / BP 4.11)

Nuk ka lokacione apo objekte të trashëgimisë kulturore në afërsi të KIL sipas të dhënave në

dispozicion, prandaj politika nuk aktivizohet. Megjithatë, pasi që përfshihen punimet e

gërmimit, në dokumentacionin e menaxhimit të mjedisit do të përfshihet klauzola për gjetjet e

rastësishme.

2.2 Legjislacioni kombëtar i Kosovës

Sipas legjislacionit kombëtar të Kosovës, VNM mund të jetë e nevojshme për ndërtimin e

digës në Mihaliq, varësisht nga mendimi i Ministrisë së Mjedisit. Megjithatë, ai nuk është i

nevojshëm për rehabilitimin e digës (së Ujmanit) ose rehabilitimit të kanalit.


Faqe 16 nga 162

2.2.1 Ligjet mjedisore

Dokumenti më i lartë ligjor mjedisor është Ligji për mbrojtjen e mjedisit (03/L-025 – 2009).

Ligji shtjellon parandalimin dhe uljen e ndotjes, monitorimin e mjedisit dhe thekson, ndër të

tjera, parimet e shfrytëzimit racional të burimeve natyrore. Ndotja e mjedisit tërheq

ndëshkime ligjore.

Për shfrytëzimin e burimeve natyrore nevojitet Leja mjedisore (dhe mbase edhe NVM në rast

të projektit të rezervuarit të Mihaliqit) nga MMPH. Ligji prezanton parimet vijuese:

• Uljen e përgjithshme të ndotjes,

• Balancimin e nevojës për mbrojtje të mjedisit dhe zhvillim ekonomik

• Mbrojtjen e biodiversitetit

• Shfrytëzimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore

• Mbrojtjen e natyrës dhe pejsazhit.

Procedura për zbatimin e një NVM-je gjithëpërfshirëse përshkruhet në Ligjin mbi vlerësimin

e ndikimit mjedisor (03/L-024-2009). Sipas këtij ligji, pendat dhe instalimet tjera (me

kapacitet më të ulët se 5 milionë m3) të dizajnuara për të mbajtur ujë apo për ta ruajtuar atë

në afat më të gjatë duhet të ekzaminohen nga MMPH në mënyrë që të përcaktohet nëse

projekti duhet t’i nënshtrohet NVM. Projektuesi, në këtë rast KIL, duhet ta parashtrojë

kërkesën tek MMPH për të filluar NVM-në. Materialet vijuese duhet të jenë pjesë e kësaj

kërkese:

• Karakteristikat e projektit,

• Lokacioni i projektit,

• Karakteristikat e ndikimeve të mundshme

Ministria (MMPH) e njofton parashtruesin e kërkesës në afat prej dhjetë ditëve nëse kërkohet

apo jo NVM. Ministria lëshon udhëzime (dhe termat e dakorduar të referencës) për

përgatitjen dhe shqyrtimin e raportit të NVM-së. Të gjitha punimet tjera në rehabilitim,

rindërtim dhe ndërtime të vogla, nuk kërkojnë VNM sipas legjislacionit kombëtar.

2.2.2 Ligjet sociale

Në çështjet sociale, vihet në veprim korniza ligjore për eksproprijimin e tokës në Kosovë.

Procesi i eksproprijimit të pronës së patundshme në Kosovë rregullohet me Ligjin nr. 03/L-

205 për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit no 03/L-139 për eksproprijimin e pronës së

patundshme. Kërkesa për këtë rregullore kombëtare prezantohet në mënyrë më specifike në

Kornizën e politikës së zhvendosjes (KPZH).

2.3 Politikat dhe strategjitë kombëtare

2.3.1 Mjedisi

MMPH është autoritet kryesor kompetent për mjedis dhe mbështetet nga Agjencia për

mbrojtjen e mjedisit të Kosovës.

Dokumente kyçe të politikave në këtë sektor janë:

• Strategjia mjedisore e Kosovës: 2011 – 2021

• Plani kombëtar i veprimit për mjedis 2011 - 2021 2011 - 2021

• Strategjia dhe Plani i Veprimit për biodiversitet 2011 - 2020


Faqe 17 nga 162

2.3.1.1 Strategjia mjedisore e Kosovës:

Strategjia mjedisore e Kosovës (SMK – e azhurnuar ashtu siç është tani) identifikon

pikësynimet e sektorit të ujit si në vijim:

• Kompletimi dhe harmonizimi i legjislacionit me acquis të BE-së;

• Administrimi i strategjive dhe planeve për pellgjet e lumit;

• Ndërtimi i impianteve për trajtim të ujërave të zeza (ITUZ) dhe sistemin e ndërlidhur

të kanalizimit;

• Riparimin dhe ndërtimin e rrjeteve të reja për furnizim të ujit të pijes;

• Menaxhimi i mbrojtjes dhe rregullimit të shtratit të lumit;

• Modernizimi i rrjeteve monitoruese të ujërave sipërfaqësore;

• Krijimi i rrjetit të monitorimit të ujërave nëntokësore.

SMK më tej identifikon prioritetet e sektorit të ujit, siç janë:

• Hartimi i akteve relevante nënligjore;

• Hartimi i strategjive dhe planeve për administrimin e pellgjeve të lumit;

• Modernizimi i Sistemit informativ të ujit;

• Parandalimi i degradimit të ekosistemeve të lumit të shkaktuar nga nxjerrja e

zhavorrit dhe rërës;

• Furnizimi i ujit përmes një strategjie adekuate, përfshirë ndërtimin e pendave dhe

rrjeteve të ujësjellësit përmes mënyrave që marrin parasysh aspektet e bio-

diversitetit;

• Rritja e bashkëpunimit ndërmjet inspektorave të ujit dhe të natyrës në zbatimin e

legjislacionit për mbrojtje të natyrës;

• Zbatimi i procedurave për SEA dhe NVM, posaçërisht kur planifikohet të

ndërmerren aktivitete në ligatina dhe zona të mbrojtura të ujit;

• Ndërtimi i ITUZ urbane dhe rurale aty ku është e mundur, përfshirja e

vendbanimeve joformale në kanalizim publik dhe në rrjete të furnizimit me ujë.

2.3.1.2 Plan kombëtar i veprimit për mjedis (PKVM)

Versioni aktual i PKVM-së tregon se:

"Thënë shkurt, pikësynimet e përgjithshme janë që të ulet ndotja në nivele të cilat i

përmbushin standardet e acquis dhe ato ndërkombëtare”

Në ndjekje të këtij pikësynimi të përgjithshëm, parashihen tre pikësynime specifike.

Objektivi 1. Fuqizimi i sistemit të menaxhimit të mjedisit

Objektivi 2. Investimi në zonat më problematike kritike

Objektivi 3. Përmirësimi i informimit dhe i vetëdijes

2.3.1.3 Plani i veprimit për biodiversitet

Plani i veprimit për biodiversitet shtjellon një gamë të gjerë të sektorëve, përfshirë

peshkatarinë dhe ujërat. Për ujërat, Plani i veprimit përcakton prioritetet vijuese:


Faqe 18 nga 162

Ndërtimi i impianteve për pastrimin e ujit dhe kontrollit të rrjedhës së lumit duke

aplikuar tregues për ripërtërirje të biodiversitetit.

Ndalja e shkatërrimit të ekosistemeve të lumit nga përdorimi i rërës dhe degradimi i

shtratit të lumit si dhe përmirësimi i menaxhimit të pellgjeve të lumenjve.

Sigurimi i ujit përmes strategjisë adekuate duke ofruar siguri të pendave dhe

rrjeteve të ujësjellësve në mënyrën e cila i përgjigjet biodiversitetit;

Rritja e bashkëpunimit ndërmjet inspektorëve të ujit dhe të natyrës në zbatimin e

masave për mbrojtje të natyrës;

Zbatimi i procedurave mjedisore siç janë Vlerësimi strategjik i mjedisit dhe

vlerësimi i ndikimit mjedisor posaçërisht në rastet kur planifikohen apo

ndërmerren aktivitet në zona dhe moçale të pasura me ujë.

2.4 Nevojitet përparim i mëtejmë për të përmbushur standardet e BE-së

2.4.1 Politikat mjedisore

Bazuar në Analizën mjedisore të shtetit të Kosovës (Banka Botërore, 2012) disa elemente të

legjislacionit vendor, të harmonizuara edhe me politika të BE-së.

2.4.1.1 Legjislacioni

Kosova ka një kornizë të elaboruar ligjore për mbrojtjen e mjedisit. Kushtetuta njeh mbrojtjen

e mjedisit si një prej parimeve mbi të cilat bazohet Republika e Kosovës. Ligjet kyçe që kanë

të bëjnë me mjedisin përfshijnë ato të mbrojtjes së mjedisit, vlerësimin e ndikimit në mjedis,

vlerësimin e ndikimit strategjik, mbrojtja e ujit dhe ajrit të Kosovës, menaxhimi i

mbeturinave, kontroll i integruar dhe i parandaluar për shtëpi, ruajtja e natyrës; dhe tokës

bujqësore.

Planet dhe strategjitë kyçe sektoriale inkorporojnë shqetësime mjedisore. Strategjia e Mjedisit

të Kosovës 2011-15 (KES), Plani Kombëtar i Veprimit për Mjedisin (PKVM) u përditësua në

vitin 2011. KES i ri (2011-21) ka për qëllim zvogëlimin e ndotjes, mbrojtjen e biodiversitetit,

të sigurojë përdorimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore dhe mbrojtjen e peizazheve të

çmueshme kombëtare. Prioritetet afatshkurtra janë integrimi i acquis të BE-së në

legjislacionin mjedisor të Kosovës1 dhe kanalizimi i shqetësimeve mjedisore.

2.4.1.2 Kapaciteti institucional

Përgjegjësinë kryesore për mbrojtjen dhe menaxhimin e ambientit e ka MMPH e cila është

përgjegjëse për zbatimin e politikës mjedisore të vendit. MMPH përbëhet nga departamenti

për mbrojtjen e mjedisit, menaxhimin e mbeturinave, mbrojtjen e ajrit, çështjet industriale si

dhe departamenti për mbrojtjen e ujit. Inspektorati mjedisor është pjesë e MMPH-së,

përgjegjës për veprimtari inspektuese. MMPH ka resurse të pakta, duke paraqitur kështu sfida

madhore për rolin e saj në menaxhimin e mjedisit dhe përcaktimin e politikave.

1 Për shembull: identifikimi i zonave të mundshme të cilat i përmbushin kriteret për të hyrë në rrjetin

ekologjik “NATURA 2000”


Faqe 19 nga 162

Komunat kanë për detyrë mbrojtjen e mjedisit, monitorimin, dhe menaxhimin e burimeve

natyrore përbrenda kufijve të vet. Disa komuna kanë një njësi për mbrojtjen e mjedisit,

zakonisht në kuadër të departamentit për planifikim urban, shpesh me vetëm një apo dy

nëpunës. Bartja e disa përgjegjësive nga niveli komunal tek komunat gjatë vitit 2009/2010 ka

ngarkuar edhe më tej resurset edhe ashtu të stërngarkuara të komunës.

2.4.1.3 Fokusi në menaxhimin e resurseve të ujit

Ligji për ujërat (Nr. 04/L-147/2013) identifikon institucionet kyçe për menaxhimin e ujit në

vend. Mirëpo, duhet të ceket se kapaciteti për të zbatuar dhe ekzekutuar legjislacionin në

nivel qendror dhe lokal mbetet i dobët. Buxheti i ndarë për sektorin është i paktë dhe

institucioneve relevante për menaxhimin e ujit iu mungojnë resurse adekuate njerëzore,

administrative dhe kapitale për të zbatuar dhe ekzekutuar në mënyrë efektive kushtet e

parapara me LIgjin për ujërat.

Ligji për ujërat i përcakton ‘Kompetencat dhe përgjegjësitë’ dhe definon 'Organet dhe njësitë

e themeluara me ligjin për ujëra’ si institucione vijuese:

• Ministria e mjedisit dhe planifikimit hapësinor (MMPH)

• Komunat

• Këshilli ndër-ministror për ujë

• Instituti Kosovar për Ujëra

• Autoriteti i Qarkut të Pellgjeve të Lumenjve (APL)

Janë disa çështje të ndërthurura që prekin sektorë të ndryshëm mjedisor (p.sh. laboratorët e

monitorimit, pjesëmarrja publike, informimi mjedisor, etj.) të cilat duhet të shqyrtohen

bashkërisht, në mënyrë që të shfrytëzohet në mënyrën më të mirë sinergjia ndërmjet burimeve

të pakta njerëzore dhe financiare të cilat e karakterizojnë gjendjen aktuale të sektorit të ujit në

Kosovë. Në veçanti, qasja e zbatimit të përbashkët do të mund të ishte relevante për lëmitë

vijuese:

• Monitorimi dhe raportimi i gjendjes së mjedisit dhe emetimeve: Cikli i monitorimit

ngërthen aktivitetet nga matjet në terren dhe marrjen e mostrave, analizat laboratorike,

sigurimin dhe kontrollin e cilësisë, ruajtjen dhe përpunimin e të dhënave, vlerësimin

dhe raportimin. Saktësia e secilit prej këtyre aktiviteteve ndikon në rezultatin

përfundimtar dhe besueshmërinë e informatave dhe të dhënave të grumbulluara dhe të

shfrytëzuara për definimin e politikave relevante sektoriale.

• Lëshimi i lejeve, inspektimi dhe ekzekutimi: Procedura për lëshimin e lejeve duhet të

elaborohet me kushte të qarta dhe funksionale operative për kushtet e inspektimit dhe

ekzekutimit. Inspektorati mjedisor duhet të pajiset me burime adekuate njerëzore dhe

me pajisje; trajnimi duhet të ofrohet rregullisht për inspektorë, përfshirë informata të

azhurnuara lidhur me obligimet e reja që rrjedhin nga transponomi/zbatimi i

Direktivave mjedisore të BE-së. Aktivitetet e inspektimit përfshijnë vëzhgimin në

terren dhe kontrollin administrativ të përputhshmërisë me gjendjen në leje, licenca

dhe urdhëra të lëshuara nga autoriteti apo autoritetet kompetente. Duhet të themelohet

një sistem adekuat dhe proporcional i gjobave, dënimeve dhe përgjegjësive penale për

shkeljet serioze.

• Pjesëmarrja publike dhe përfshirja e hisedarëve: Në procesin e transponimit dhe

zbatimit të EU acquis është me rëndësi thelbësore që të përfshihet publiku dhe

autoritetet relevante në nivel qendror dhe lokal.

• Menaxhimi i të dhënave dhe informimi mjedisor: Promovimi i transparencës duke

siguruar qasjen në informata mjedisore është një parim i rëndësishëm i tërë


Faqe 20 nga 162

legjislacionit mjedisor; për të ngritur vetëdijen mjedisore duhet të garantohet qasja në

informata mjedisore për hisedarë, autoritete të tjera dhe për publikun e gjerë.


Faqe 21 nga 162

3 PËRSHKRIMI I MJEDISIT EKZISTUES

3.1 Lokacioni i projektit

3.1.1 Vendndodhja e kanalit të IL dhe konteksti gjeografik

Kanali IL shtrihet nga Liqeni i Ujmanit e deri te qyteti i Prishtinës dhe përfundon në Liqenin

e Badovcit. Uji i tepërt nga kanali mblidhet në një pjesë përpjetë rrjedhës të lumit Sitnica e

cila sërish derdhet në lumin Ibër, duke e bartur rrjedhën sërish në Serbi. Në gjatësinë e vet,

kanali kalon nëpër territorin e pesë komunave – gjegjësisht: Zubin Potok, Mitrovicë,

Vushtrri, Obiliq dhe Prishtinë – duke kaluar kështu nëpër 33 vendbanime rurale dhe dy

qytete. Kanali i IL shtrihet kryesisht nëpër pjesën perëndimore të rrafshit të Kosovës, në

këmbë të brigjeve të Drenicës dhe Qyqavicës dhe kryesisht nëpër zonë kodrinore.

Pjesa e kanalit Ibër Lepenc e cila është duke u konsideruar për rehabilitim me projektin e

Bankës Botërore kalon nëpër dy njësi madhore të pejsazhit. Zona kodrinore me mbulesë të

pyjeve të dendura në pjesën veriore dhe rrafshira aluviale e Kosovës qendrore në pjesën e saj

ndërmjet fshatit Bushta dhe Prishtinës.

Hapësira është kryesisht agrare me parcela në formë të parregullt, kryesisht të mbjellura me

drithëra, misër, patate dhe bimë foragjere.

Përderisa pjesa veriore e zonës së studimit është mjaft e urbanizuar, rrafshira aluviale e

Kosovës qendrore është më rrallë e banuar dhe karakterizohet me pejsazhe të fushave të

hapura, me vendbanime të shkapërderdhura të madhësive të ndryshme. Afër Prishtinës dhe

Termocentralit të KEK-ut, karakteri antropogjenik i pejsazhit intensifikohet nga rrjete të

dendura të infrastrukturave lineare (rrugë dhe linja të rrymës).

Kanali Ibër-Lepenc është strukturë hidraulike artificiale e ndërtuar për të furnizuar

Kosovën qendrore me ujë. “Nën-pellgu” i kanalit Ibër-Lepenc tërheq ujin nga liqeni i

Ujmanit. Kanali shtrihet në jug të pendës së Ujmanit paralelisht me lumin Sitnica, i cili

derdhet në rrjedhën e poshtme të Ibrit dhe bart rrjedhat e ndotura nga Kosova qendrore në

Serbi.

Ky sistem bartjeje me gjatësi 49 km përbëhet nga një seri e pjesëve të hapura, të mbyllura,

tuneleve, sifoneve dhe akuedukteve. Gjysma e kësaj gjatësie mund të inspektohet në mënyrë

vizuele.

Gjatësia kumulative e kanaleve të hapura, sifoneve, akuedukteve, tuneleve dhe kanaleve të

mbyllura përmblidhen në vijim:

Tabela 2 : Komponentet fizike të strukturës së KIL

Lloji i strukturës Sasia Gjatësia


Faqe 22 nga 162

(m)

Hendeqe të hapura 18 913,85

Kanalet e mbuluara 11 645,96

Kanalet e hapura 2 086,44

Sifonët 11 3 506,58

Akueduktet 20 2 321,58

Tunelet 14 9 487,95

Strukturat ndarëse 3 90,15

Tranzicioni 1 117,33

Gjithsej 49 185,84

Kanali IL kalon nëpër pjesë dhe lugina kodrinore në rrjedhën në drejtim VP-JL dhe kalon

shumë pjesë të kultivuara bujqësore të tokës private dhe publike si dhe disa vendbanime të

vogla.

Pamja 1: Pejsazhi rural në zonën e studimit të KIL (komuna e Mitrovicës).


Faqe 23 nga 162

Figura 3 : Vendndodhja e projektuar e punëve

3.1.2 Lokacioni i digës së Ujmanit dhe konteksti gjeografik

Diga e Ujmanit, zyrtarisht diga e Ujmanit, është digë argjinaturë e mbushur me gurë mbi

lumin Ibër në rrethin e Mitrovicës, Kosovë. Ajo gjendet 25 km në rrjedhën e sipërme nga

Mitrovica dhe është autorizuar në vitin 1979. Lartësia e saj është 107 m dhe bie në

kategorinë e digave të mëdha. Kanali i shkarkimit të rezervuarit është i vendosur në cepin e

majtë, ndërsa aparatura dirigjuese është vendosur në anën e djathtë. Argjinatura është e

mbushur me 5 milionë m3.

Zona ujëmbledhëse (1060 km 2) përbëhet vetëm nga ujëmbledhësi i drejtpërdrejtë në zonë

malore të shtrirë në tre vende: Mali i Zi, Serbia dhe Kosova.


Faqe 24 nga 162

Figura 4: Sipërfaqja e pellgut të lumit Ibër

Kapaciteti i liqenit është 370.000.000 m

3, me kapacitet të deponimit prej 350,000,000 m

3.

Vëllimi i rezervuarit është vendosur në bazë të vlerësimeve të mëparshme për nevojat për ujë

të pijshëm, për industri, bujqësi dhe energji.

Qasja në digë sigurohet përmes rrugës së asfaltuar nga Mitrovica. Rruga në kreshtë është

udhë lidhëse për fshatrat në të dy anët e rezervuarit.

Diga e Ujmanit, që ndodhet në pjesën veriperëndimore të Kosovës, me një lartësi prej

107.5m, ka kapacitet ruajtjeje prej 370 Mm 3.

Ajo është ndërtuar në mes të viteve 1979 dhe

1984 për shumë qëllime: furnizim me ujë për popullatën (qytetet e Mitrovicës, Vushtrrisë dhe

Skenderajt), për industri, termocentrale dhe ujitje (nëpërmjet kanalit Ibër), por edhe për të

parandaluar përmbytjet dhe për hidrocentral.

Uji mblidhet përmes hyrjes në rezervuarin e Ujmanit në hidrocentral të Ujmanit që operohet

nga kompania Ibër-Lepenc (dy turbina Francis me kapacitet të instaluar 33,35 MW) dhe

shkarkohet në rezervuarin e kompensimit Predvorica.


Faqe 25 nga 162

Nga ky rezervuar sekondar tampon, një pjesë e ujit lëshohet në kanalin kryesor (kanalin Ibër)

përmes një porte e cila operohet nga Kompania Ibër-Lepenc për shpërndarjen e ujit me

shumicë, me kapacitet teorik shkarkimi prej 22 m3/s.

Diga është e pajisur me kanale shkarkimi: uji tepërt del nga rezervuari i Ujmanit dhe rrjedh

direkt në lumin Ibër nëpërmjet kanaleve të shkarkimit.

Rrjedha minimale e garantuar (0.5 - 0.6 m3/s), shkon direkt në shtratin e lumit Ibër në mënyrë

që të plotësojë nevojat mjedisore të lumit.

3.1.1 Rregullat e funksionimit

Aktualisht, rezervuari i Ujmanit funksionon për të përmbushur të gjitha nevojat për ujë në

kanalin e Ibrit (duke marrë parasysh disa humbje). Bëhen disa shkarkime tjera për të

prodhuar më shumë rrymë në hidrocentral. Në rezervuar mbahet niveli i lartë për të garantuar

kokën maksimale për optimizimin e prodhimit të rrymës në hidrocentral dhe për ta siguruar

vëllimin për plotësimin e nevojave për ujit gjatë periudhave të thatësisë. Duke marrë parasysh

8 vitet e fundit, rezervuari është përdorur për më pak se 35% të kapacitetit të tij. Aktualisht

nuk ka vështirësi për të përmbushur kërkesën aktuale për ujë.

3.1.2 Prodhimi i hidrocentraleve

Përveç ujit që del nga shtrati nëpërmes kanalit të shkarkimit të Ujmanit, në rast të ndonjë

përmbytjeje të madhe, të gjitha shkarkimet shkojnë përmes turbinave dhe përdoren për të

prodhuar rrymë në hidrocentral. Hidrocentrali në digën e Ujmanit ka kapacitet të projektuar

prej rreth 100 GWh/vit.

Prodhimi i hidroenergjisë varion kryesisht sipas prurjes në rezervuar. Figura më poshtë

tregon variacionin e prodhimit vjetor të hidrocentraleve në mes të 2006 dhe 2013.

3.1.3 Lokacioni i rezervarit të Mihaliqit dhe konteksti gjeografik

Lokacioni i propozuar i rezervuarit emergjent (REM) gjendet afër fshatit Mihaliq të komunës

së Vushtrrisë. Zona është kryesisht rurale me vendbanime të shkapërderdhura. Zona e REM-

së gjendet në të dyja anët e luginës së ravinës afër Mihaliqit dhe është kryesisht tokë

bujqësore (drithëra dhe kullosa). Zona e rezervuarit të propozuar nuk ka vendbanime

njerëzore. Zona e ndërtimit të rezervuarit është rreth 30 ha dhe nuk ka kurrfarë vendbanimi.

Kulturat dominante bujqësore janë drithërat (konkluzion bazuar në vrojtimet e pamjeve ajrore

të kryera gjatë periudhave të ndryshme kohore).

Projekti i propozuar i Pendës së Mihaliqit gjendet në luginën e përroit të Bençukut. Diga do

të ishte rreth 600 m e gjatë dhe 25 m e lartë. Kapaciteti total i magazinimit në nivelin

maksimal prej 570 m do të ishte rreth 3.7 milionë m3. Uji do të duhet të ngritej për rreth 20 m

mbi Kanalin Ibër dhe do të kthehej prapa në kanal dhe në gypat e kompanisë së ujësjellësit

rajonal të Prishtinës.

Nga zona e rezervuarit nuk do të ketë zhvendosje fizike të popullsisë. Bregu i majtë i përroit

është kryesisht tokë e qeverisë dhe në anën e kundërt është në pronësi të pronarëve privat.

Afër rezervuarit gjenden disa shtëpi por nuk ka nevojë për eksproprijim. Nivelet mbidetare

janë mbi 580 m. Duhet të propozohet rehabilitimi i rrugës kryesore të qasjes si dhe një pjesë

shumë e vogël e rrugës së re duhet të ndërtohet.

Arsyetimi për përzgjedhjen e lokacionit të rezervuarit është se, për t’iu shërbyer disa

shfrytëzuesve të ujit poshtë rrjedhës, ky është i vetmi lokacion përgjatë kanalit ku:


Faqe 26 nga 162

(I) Topografia mundëson ndërtimin e rezervuarit me kapacitetin e kërkuar (rreth 3 milionë

m3). Ky kapacitet mund të përmbush nevojat, ndër të tjera, edhe të termocentralit të ri KRPP,

impiantit të ri të trajtimit në Shkabaj, si dhe kulminacioneve të kërkesës për ujitje në rast se

rikrijohen zonat të cilat më herët ishin nën ujitje.

(Ii) Nuk ka nevojë për zhvendosje të banorëve (do të kërkohet vetëm blerje e tokave të pakta bujqësore).

Ilustrimi 5: Harta e REM dhe e rrjetit të distribucionit

Qëllimi i rezervuarit

Në këtë fazë qëllimi i rezervuarit nuk është përcaktuar plotësisht, pasi që në afat të gjatë

mund të ketë shumë qëllime të dobishme. Paragrafët e mëposhtëm tregojnë potencialin e tij.

Qëllimi dhe modus operandii do të përcaktohet gjatë zbatimit të projektit, sipas të gjitha

gjasave gjatë vitit të parë të zbatimit.

a) Rezervuar balancues për ujitje në orët e pikut

Stacione të pompimit për ujitje në rrjedhën e poshtme të DO2 janë: MSHP Besi, PSI7, PSI8,

PSI9 dhe PSI10. Rezervuari do të ketë funksion balancues gjatë orëve të pikut të ujitjes.

Kapaciteti i pompimit 2.5 m 3/s nevojitet për ta ruajtur ujin gjatë natës. Rezervuari duhet të

jetë në gjendje të kompensojë devijimet e pashmangshme në mes të kërkesës dhe

shkarkimeve dhe gabimet e shkaktuara nga pasaktësia e pajisjeve matëse.

Me kokë 20m, kjo do të korrespondojë me kapacitetin e pompimit prej 750 kVA.


Faqe 27 nga 162

b) Mbyllja e kanalit Ibër për të mundësuar rehabilitimin e kanalit dhe të tuneleve në

rrjedhën e sipërme të DO2

Rezervuari gjithashtu mund të luajë rolin e tij gjatë mbylljes së kanalit për periudha të

shkurtra për mirëmbajtje të rregullt dhe gjatë emergjencave. Rehabilitimi i kanalit do të

lehtësohet me një rezervuar të madh përgjatë kanalit që siguron ruajtje afatshkurtër për t’i

kapërcyer ndërprerjet e përkohshme për qëllime të riparimit ose për emergjente në rast të

avarive.

Përveç kësaj, ruajtja i mundëson operatorit që përkohësisht ta mbyllë kanalin për qëllime të

mirëmbajtjes ose ta zbusë shpenzimin kulmor të papritur, për shembull me ujë sipërfaqësor

pas stuhisë.

Rezervuari ka madhësi të mjaftueshme për ta mbuluar kërkesën për ujë për termocentral dhe

për nevoja të trajtimit të ujit.

Kërkesa në vitin 2035 për Kosovën B, KRPP, ITU Shkabaj, Drenace dhe Ferronikel është 2.6

m3/s.

Me ruajtje dinamike prej 3mm3,

jashtë periudhës së ujitjes, do të jetë e mundur mbyllja e të

paktën 10 ditë të seksioneve në rrjedhën e sipërme të DO2.

c) Zbutja e pikave kulmore të trazimit

Pas episodeve të shiut, cilësia e ujit ndikohet rëndë nga niveli i lartë i trazimit. Kjo shkakton

probleme të mëdha për konsumatorët e vëllimit të madh. Kosova B është e pajisur me

kapacitet për ruajtje që mundëson furnizim vetëm për dy orë.

Si pjesë e Kërkesës për Propozime për Projektin e ardhshëm KRPP, nga kompania

përgjegjëse për operim sipas marrëveshjejes BOO (Ndërtoje, Operoje dhe Mbaje) kërkohet ta

ndërtojë dhe operojë një rezervuar tampon në përputhje me kanalin Ibër të projektuar për të

mbajtur ujë për 15 ditë ose më shumë sipas kërkesave për KRPP. Sipas dokumentit RFP,

kapaciteti i kërkuar i ruajtjes është parashikuar të jetë rreth 1.100.000 m3.

d) Siç është përmendur tashmë, propozohet një tubacioni që rrjedh në drejtim të kundërt

drejt DO2 për hir të sigurimit të furnizimit të ujit për ITU Shkabaj nga rezervuari i

Mihaliqit.

Rezervuari i propozuar në këtë mënyrë do ta mundësojë sigurimin e konsumatorëve kryesor

në rrjedhën e poshtme të DO2:

Impiantin e ardhshëm për trajtim të ujit në Shkabaj

furnizim të Drenacit

ftohje të Termocentralit Kosova B.

Shënim: Kanali Ibër është vetëm burim dytësor i ujit për ftohjen e Kosovës A gjatë muajve të

verës. Rezervuari nuk ka nevojë që të sigurojë ftohje për Kosovën A i cili do të mbyllet në të

ardhmen.


Faqe 28 nga 162

3.2 Konteksti mjedisor

3.2.1 Zona e studimit e kanalit të IL dhe Ujmanit

"Pellgu i Ibrit” përbëhet nga njësia e vetme hidrologjike dhe ekonomike e Kosovës Qendrore.

Zona e kaptazhit e lumit Ibër është gjithsej 1060 km2 dhe në pjesën më të madhe gjendet

jashtë territorit të Kosovës. Pellgu ndahet në tre nën-pellgje, çdonjëra me një rezervuar

kryesor të formuar nga penda.

Shirat – Sipas të dhënave të regjistruara nga stacionet e monitorimit (shih figurën 6 më

poshtë), të reshurat mesatare vjetore në Kosovë luhaten nga 570 mm (Dardana) deri në

1408 mm (Junik). Zona e studimit karakterizohet nga një klimë e thatë dhe të reshurat totale

vjetore luhaten nga 600-800 mm në vit. Luhatjet mujore të të reshurave ilustrohen nga vlerat

vijuese:

Të reshurat mujore (mm) / stacionet meteorologjike Mitrovicë Prishtina

Min. 18,1 26,7

Max. 129,5 72,6

Figura 6 : Të rreshurat në zonën e studimit

Zona e studimit


Faqe 29 nga 162

Matja e shkarkimeve në lokacionin aktual të pendës së Ujmanit janë regjistruar në

periudhën ndërmjet tetorit 1947 dhe shtatorit 1973 (26 vite hidrologjike). Pas vitit 1974 matjet

janë ndërprerë për shkak të ndërtimit të pendës së Ujmanit. Këto matje përfaqësojnë zbrazjet

mesatare mujore të lumit Ibër në lokacionin e boshtit të pendës së Ujmanit (për periudhën e

dhënë).

Figura 7 : Rrjeti hidrografik i Kosovës (KIL dhe lokacioni i rezervuarit të Mihaliqit)

Burimi: AKMM


Faqe 30 nga 162

Burimet nëntokësore nuk janë hulumtuar dhe as monitoruar mirë në Kosovë. Në rrafshirën

aluviale të lumit Sitnica, degë e lumit Ibër, ujërat nëntokësore gjenden me bollëk por të

rrezikuar nga ndotja lokale.

Kompleksi kryesor hidrologjik i zonës nga liqeni i Ujmanit e deri te Obiliqi janë2:

o Kompleksi hidrogjeologjik i depozitave Katërsore (al Q2)

o Kompleksi hidrogjeologjik i depozitave të Pliocenit (al Pl1)

o Kompleksi hidrogjeologjik i depozitave të Gëlqeres (al K2)

o Kompleksi hidrogjeologjik nga Jurasiku i Epërm e deri te i mesëm (shkëmb

vullkanik)

o Kompleksi hidrogjeologjik i rërës, gurit ranor dhe shistave.

Përveç burimeve ujore të cilat aktualisht ofrohen nga rezervuarët e ujërave sipërfaqësore, do

të mund të ekzistonin edhe furnizime plotësuese me ujë nga akuiferët në pellgun Ibër-Sitnicë

por besueshmëria e vlerësimit të kapaciteteve të tyre është modeste. Përkundër kësaj, në

shumë fshatra të platosë qendrore/veriore, ujërat nëntokësore përdoren për konsumin

shtëpiak.

Lumi Sitnica ka ujin shumë të ndotur. Ndotja është shkaktuar nga ndotja lokale, ujërat e zeza

nga minierat, si dhe nga termocentralet Kosova A dhe Kosova B. Nivelet e ndotësve kalojë

në mënyrë të konsiderueshme nivelin e BE-së. Në rastin e Kosovës A, një pjesë e ujërave të

zeza derdhen direkt në Sitnicë dhe uji i shkarkuar nga impianti i mineralizimit dërgohet për të

hapur bazenet e sedimentimit dhe neutralizimit, të cilat mirëmbahen dobët. Termocentrali

Kosova B ka stabilimente për trajtim të ujërave të zeza për ujin teknik dhe ujërat e zeza

sanitare, por ato nuk punojnë si duhet. Uji nga pellgu mbajtës që përmban acid dhe alkaline

nga ujërat e zeza të gjeneruara nga jon-këmbyesit shkarkohet gjithashtu në lumin Sitnica. Për

këtë arsye uji për shtëpi, ujitje dhe për qëllime tjera jo-teknike duhet të kapet nga akuiferet e

izoluara nga uji lumit.

Të dhënat hidrologjike nga monitorimi për zonën e projektit gjenden në figurën në vijim.

Figura 8 : Rrjeti hidrometrik për pellgun e lumit Ibër

2 Burimi: Studimi gjeologjik dhe hidrogjeologjik – studimi i fizibilitetit – tetor 2014

Zona e studimit


Faqe 31 nga 162

Stacionet hidrometrike relevante për zonën e studimit janë cekur më poshtë:

Stacioni Lumi Sipërfaqja

(km2)

Ujman (akumu) Ibër 1060

Prelez Ibër 1109

Leposaviç Ibër 4701

DobriDub (Lismir) Sitnicë 1314

Nedakoc Sitnicë 2590

Nuk ka të dhëna për degët e lumit Sitnica.

Në dizajnin e mëvonshëm të projektit REM, duhet të mblidhen të dhënat hidrogjeologjike dhe

hidrologjike në zonën e ndikimit të rezervuarit të projektuar. Nëse është e nevojshme, duhet

të kryhen edhe matje në terren.

Të dhënat lidhur me cilësinë e ujit ranfuz (të papërpunuar) burojnë nga monitorimi i

Kompanisë së ujësjellësit të Prishtinës. Monitorimi i ujërave të papërpunuara të kanalit shfaq

cilësitë e zakonshme fizike dhe kimike, kohë pas kohe të trazuar nga kulminacione të

materieve plluskuese dhe derdhjeve organike të ndërlidhura me epizode të të reshurave më të

larta (shih aneksin 5 për rezultatet e anketës së cilësisë së ujit të papërpunuar të kanalit KIL

në Mihaliq).

Të dhënat më të fundit të cilësisë së ujit të trupave natyrore të ujit (përfshirë lumin Ibër dhe

degët e tij) janë botuar zyrtarisht në Gjendjen e Ujërave në Kosovë, Agjencia për Mbrojtjen e

Mjedisit të Kosovës, 2010.

Pellgu i lumit Ibër ka gjithsej 17 stacione monitorimi, nga ku rregullisht janë nxjerrur mostrat

që nga viti 2007. Tre sosh gjenden në lumin Ibër. Stacioni i parë monitorues gjendet në

Kushtovë dhe testet tregojnë një cilësi të kënaqshme të ujit. Stacioni tjetër monitorues gjendet

në periferi të qytetit pas të gjitha derdhjeve urbane dhe të ujërave të tjera të zeza të cilat

ndikojnë në cilësinë e ujit. Rezultatet nga monitorimi i këtij stacioni tregojnë cilësi të dobët të

ujit. Stacioni i tretë gjendet në Kelmend, poshtë rrjedhës nga pika e lidhjes me lumin Sitnica,

i cili përfshin ujëra nga nën-pellgje të tjera. Rezultatet periodike nga i gjithë monitorimi nuk i

tejkalojnë vlerët e kufijve për kategorinë II, gjë që nënkupton se ndotja nuk është alarmante.

Shifrat vijuese shfaqin burimet kryesore të ndotjes së ujit të identifikuara në shkallë më të

gjerë (shih figurën 8) dhe përgjatë zonës së studimit (figura 9).

Ujërat nga pjesët e hapura të kanalit IL bartin materiale plluskuese kryesisht nga vende

bujqësore dhe natyrore përreth (gjethe të bagremit, kultura të korrura siç janë gruri dhe mistri,

etj.) si dhe nga mbeturinat e ngurta komunale siç janë plastika, shishet, perimet, etj. Mund të

dallohet edhe bartje e konsiderueshme e materieve të zbërthyera me origjinë njerëzore apo të

shtazëve. Vërehen disa kyçje të ujërave të zeza të cilat zbrazen drejtpërsëdrejti nga shtëpitë

në kanal. Përveç kësaj, afër bankinave të kanalit mund të haset në disa deponi ilegale të

mbeturinave të ngurta.


Faqe 32 nga 162

Figura 9 : Lokacionet e ndotjes në lumenjtë kryesorë (KIL dhe lokacioni i rezervuarit të

Mihaliqit)


Faqe 33 nga 162

Figura 10 : Lokacionet e dislokimit në regjionin e Mitrovicës

Burimi: AKMM

Rezervuari i Mihaliqit.


Faqe 34 nga 162

Për shkak të pjerrtësisë natyrore të tokës, pjesa tipike e kanalit tregon se një bankinë e

kanalit qëndron mbi nivelin e kanalit ndërsa bankina tjetër nën të. Pjesa gjeologjike e këtij

dokumenti si dhe studimi i fizibilitetit në përgatitje e sipër, japin më shumë detaje për këtë

pjerrtësi, mirëpo, mund të vërehet me lehtësi që bankina e epërme e kanalit mund të

prezantojë rreziqe të ndotjes nga erozioni si dhe rrezik të rrëshqitjes së dheut.

Mjedisi natyror në të dyja anët e kanalit përbëhet zakonisht nga fusha bujqësore të ndërtuara

nga njeriu. Dru të akacias (bagremit) dhe kaçube të vogla janë të shpeshta përskaj kanalit.

Prania e lejlekëve është vërejtur në rrethina të lokacionit të rezervuarit të Mihaliqit. Prania e

këtij shpendi në afërsi të lokacionit duhet të eksplorohet, posaçërisht e çifteve që shumohen.

Është gjithashtu me rëndësi të përmendet se nuk ka zona të mbrojtura ose zona të

rëndësishme në afërsi të kanalit apo të rezervuarit të ardhshëm (shih figurën 10).

Figura 11 : Vendndodhja e lokacionit të projektuar dhe të zonave të mbrojtura në Kosovë


Faqe 35 nga 162

Vegjetacioni invaziv (i mbjellur apo i përhapur në mënyrë të natyrshme p.sh. Akacia, robinia,

poplari) i cili mund të vërehet në disa skaje të pjesëve të hapura, në disa vende (shih figurën 11) shkaktojnë dëme në strukturën e kanalit dhe në stabilitet të pjerrtësisë (më shumë detaje janë dhënë në raportin D2 “vegjetacioni”)

Zhvillimi i vegjetacionit përgjatë kanalit Ibër gjeneron dëme ndaj strukturës. Për ta

rivendosur kanalin në mënyrë të qëndrueshme, duhet të trajtohet vegjetacioni dhe duhet të

respektohen disa rregulla.

Në mënyrë ideale, me qëllim për ta ruajtur kanalin (shtresën e betonit, argjinaturën, sistemin

e kullimit), në konfigurimin e gërmimit nuk duhet rrënjosur asnjë pemë më afër se 5 metra

nga argjinatura e kanalit dhe shkurre më afër se 3 metra nga argjinatura e kanalit, ndërsa nuk

pranohen pemë dhe shkurre më afër se 3 m larg nga këmbët e argjinaturës të ngushtë dhe

normale.

Duke respektuar rregullat, pemët dhe shkurret (specie të rritura më e vogël se 3 m) mund të

mbillen në konfigurimin e gërmimit për të kufizuar rrjedhjen e ujit dhe sedimenteve në kanal.

Figura 12 : Drunjtë dhe niveli i rrezikut nga zonat pyjore përgjatë KIL (burimi raporti i

“Vegjetacionit”)


Faqe 36 nga 162

Grupet e shtëpive gjenden ose në bankinën e epërme apo të poshtme të kanalit, e

ndonjëherë edhe në të dyja anët e kanalit. Në disa vende, ku pjesët e banuara janë afër, uji i

kanalit nxjerret në mënyrë ilegale nga gypat PE për përdorim shtëpiak dhe për ujitje të tokave

private.

Rrugët logale, në pjesë të hapura të kanalit, kalojnë mbi kanal në formën e urave të vogla

pa ndonjë masë të veçantë mbrojtëse. Barrierat mbrojtëse planifikohen në kuadër të këtij

studimi për rehabilitim. Pjesët tjera të kanalit përbëhen prej akuedukteve. Përgjatë disa

segmenteve, vërehen rrjedhje për shkak të mungesës së mirëmbajtjes. Këto rrjedhje duhet të

shqyrtohen në kuadër të këtij procesi të rehabilitimit.

Kanali në veçanti furnizon ujë për qytetet e Mitrovicës, Vushtrrisë dhe disa qyteteve më të

vogla fqinje si dhe dy termocentraleve ekzistuese (Kosova A dhe B), si dhe zonës për

zhvillim industrial. Planifikohet që kanali, në disa vitet e ardhshme, gjithashtu të furnizojë ujë

të papërpunuar për komunën e Prishtinës, ujin për termocentralin e tretë (Kosova C), si dhe

për zonat e zgjeruara të ujitjes, varësisht nga e ardhmja.

Përveç furnizimit të ujit për kanalin e Ibrit, penda e Ujmanit gjithashtu furnizon ujë për një

hidrocentral (33.35 MW). Në përgjithësi, ky lum i nënpellgut përfshin qytetet kryesore dhe

aktivitetet kryesore ekonomike të Kosovës.

Kanali kryesor furnizon dy kanale të mëdha sekondare të ujitjes: Hamidi-Vasilevë dhe Besi-

Gracanka. Sektori bujqësor aktualisht nuk është i zhvilluar shumë në këtë pjesë të Kosovës.

Infrastrukturë e paktë e ujitjes ende është duke funksionuar, por në shkallë të vogël, me rreth

1000 ha në vit. Kompania KIL u ofron kontrata të ujitjes fermerëve, me çmim të ulët, por

periudha të caktuara të ujitjes. Pjesa më e madhe e zonës së ujitur përdoret për kultivimin e

patates, gjë është traditë në rrafshirën e Sitnicës. Furnizimi i organizuar i ujit dhe rrjeti

ekzistojnë në qendrat e qyteteve, por shkalla e kyçjes është përgjithësisht e ulët, përveç në

Prishtinë, dhe humbjet fizike janë domethënëse. Donatorët, siç janë Swiss cooperation,

USAID, KfW, UNDP dhe BE-ja janë shumë aktive në përkrahje të përmirësimit dhe

zgjerimit të shërbimeve të furnizimit me ujë dhe kanalizimit, në veçanti përbrenda zonës së

Prishtinës. Masat e paradokohshme të ndërmarra nga Kompania Rajonale e Ujësjellësit për të

zvogëluar humbjet dhe për të përmirësuar shkallën e arkëtimit janë dëshmuar të suksesshme


Faqe 37 nga 162

vitin e kaluar. Kanalizimi kryesisht mungon dhe në Kosovë është një qytet i vetëm me

impiant funksional të trajtimit të ujërave të zeza.Zona e studimit të rezervuarit të Mihaliqit

Lokacioni i rezervuarit të ardhshëm të Mihaliqit është një luginë e ngushtë e përfshirë në një

pejzash tipik bujqësor të Kosovës rurale. Pjesa kodrinore mbulohet pjesërisht nga toka

bujqësore ku pronarët lokalë të tokave mbjellin të lashtat e tyre (drithërat, gruri, mistri dhe

disa perime, etj., shih hartën e shfrytëzimit të tokës në figurën 12).

Përgjatë vijës së fundit të luginës rrjedh pandërprerë një përroskë nga prurjet dimërore.

Gjatë vizitave në terren në fillim të gushtit, këto rrjedha ishin në nivel më të ulët dhe

pothuajse të thara.

Rrjedha është e rrethuar me atë që ishte pyjeve tipik lumore i shkatërruar nga prerjet e tepërta

dhe tani paraqet vetëm një numër të vogël të pemëve që do të zëvendësohen nga rezervuari në

të ardhmen. Kafshët shtëpiake (lopët, kuajt, etj.) si dhe kafshët e egra e përdorin rrjedhën si

burim i ujit të pijes. Shenja të gjurmëve të kafshëve në pranishme në habitate gjysmë të thara

përgjatë lumit.

Pjerrësirat natyrore të tokës rreth rezervuarit të ardhshëm të Mihaliqit shtrihen në drejtim të

zonës së rrjedhës. Kjo do të thotë që ujërat nga rezervuari kanë mundësi që të pranojnë

kontaminues nga zonat përreth: njerëzor (janë disa shtëpi dhe ferma afër kufijve të projektit),

shkarkime të kafshëve dhe bujqësore (me rëndësi dhe mjaft të pranishme janë delet). Sipas

Raporti mbi gjendjen e mjedisit në Kosovë 201—2012, nuk zbatohet ndonjë sistem për

monitorim të dheut, prandaj mungojnë të dhënat mbi cilësinë apo ndotjen e dheut.

Edhe pse veprimtaria bujqësore është pjesërisht e tipit ekstensiv në pjerrina të luginës

(kryesisht kullosa të deleve në anën e majtë dhe në pjesën e poshtme), ujërat sipërfaqësore të

shpërlarë tutje nga rrjedhjet bujqësore mund të bartin, në veçanti gjatë shirave të forta, sasi të

konsiderueshme të materieve pluskuese, mbase komponentet të plehrave artificial dhe

pesticideve, si dhe ndotje fekale.

Rëndësia e habitateve të lagështa lumore është e ndërlidhur me zinxhirin ushqimor të

kafshëve të egra nga të cilat më e rëndësishmja është prania e lejlekut të bardhë në rrethina

të lokacionit (shih elementin e përshkrimit të lejlekut të bardhë në kornizën vijuese).

Përshkrimi dhe habitati i lejlekut të bardhë

(Ciconia ciconia)

Lartësia: 100-115 cm, rrezja e krahëve: 195-215 cm.

Përshkrimi: Qartë i dallueshëm nga lloje të tjera të familjes së pulëbardhave për shkak të

trupit të bardhë, shiritave të zeza të krahut, sqepit dhe këmbëve të bardha. Gjatë fluturimit

është madhështor me gishta të dukshëm. Gjoksi i bardhë. Parapëlqen fluturimet e rrafshëta

dhe shfrytëzon më së miri rrymat e ajrit të ngrohtë.

Përhapja dhe habitati: Zog foleje, shumë i përhapur deri në vitet e 50-ta dhe 60-ta, posaçërisht

në ultësira. Shpesh gjendet në toka bujqësore dhe moçalore. Vërehet në grupe të vogla gjatë

migrimit vjeshtor.

Shumimi: Ende nuk e dimë numrin e saktë të foleve të lejlekut në Kosovë.

Foletë ndërtohen në maje të ndërtesave apo druve të lartë, si për shembull shtylla të tensionit

të lartë. Çerdhet janë të madhësisë së madhe, të përbërë nga thurje me shkopinj. Bën 3-5 vezë

të bardha, të cilat çelin për 33-34 ditë. Zogjtë fluturojnë pas 56-64 ditëve.

Ushqimi: Përbëhet kryesisht nga kafshët e imta siç janë bretkosat, gjarpinjtë, peshqit, brejtës

të imtë, skraja, zogj të vegjël, etj.


Faqe 38 nga 162

Zëri: Zakonisht i heshtur, goditja e fortë me sqep, posaçërisht kur partnerët takohen në mes

veti në çerdhe.

Përgjatë ultësirës, afër brigjeve të lumit, gjendet një deponi e vogël ilegale e mbeturinave të

ngurta. Sipas Raportit të gjendjes së mjedisit në Kosovë për periudhë 2011-2012, sistemi i

menaxhimit të mbeturinave në Kosovë nuk zbatohet në tërësi, dhe përfaqëson një prej sfidave

kryesore mjedisore. Sasia e mbeturinave komunale të gjeneruara për person në Kosovë në

vitin 2011 ishte 335 kg. Mesatarja e mbeturinave ditore të gjeneruara për person në Kosovë

në vitin 2011 ishte 0,9 kg. Mesatarisht, shërbimi i grumbullimit të mbeturinave komunale

mbulon 49% të popullsisë. Regjioni i Prishtinës mbulon përqindjen më të madhe të popullsisë

me këtë shërbim me 55%, ndërsa regjioni i Mitrovicës me më pak me vetëm 30%

mbulueshmëri. Është e qartë që sistemi i dobët i mbeturinave të ngurta përfaqëson një brengë

madhore nga këndvështrimi i ruajtjes së jetës së egër si dhe të mbrojtjes së shëndetit të njeriut

dhe mjedisit.


Faqe 39 nga 162

Figura 13 : Harta e shfrytëzimit të tokës në kufijtë e projektuar të projektit për rezervuarin emergjent (studimi i fizibilitetit)


Faqe 40 nga 162

3.3 Konteksti social

3.3.1 Gjendja demografike

Kanali IL kalon nëpër territorin e komunave vijuese:

Obiliq : 3 vendbanime, me 1,358 banorë,

Vushtrri : 16 vendbanime, me 13,504 banorë,

Mitrovicë : 5 vendbanime, me 5,163 banorë,

Zubin Potok : 7 vendbanime, me 2,816 banorë.

Prandaj, zona e studimit mbulon një territor të ndarë ndërmjet 4 komunave dhe rrethon 33

vendbanime me gjithsej 23,476 banorë. Harta e lokacionit të vendbanimeve përgjatë zonës së

studimit të kanalit jepet në aneksin 2.

Duke pasur parasysh të dhënat nga regjistrimi i popullsisë dhe i ekonomive familjare nga viti

1981 dhe 2011, në shumë lokalitete paraqiten shifra të rënies së popullsisë, ndërsa të tjera

flasin për rritje të paktë. Lëvizjet në numrat e banorëve në periudhën e kaluar (30 e më shumë

vite) janë rezultat i ndryshimeve politike dhe konfliktit të fundit në Kosovë.

Figura 14 : Trendet e ndryshimeve në popullsi sipas vendbanimeve në zonën e studimit nga

1981 - 2011

Lidhur me statistikat e ekonomive familjare sipas vendbanimeve, informatat ende nuk janë në

dispozicion; mirëpo, informatat ekzistojnë në nivel kombëtar dhe komunal. Sipas regjistrimit

të vitit 2011, ekonomia mesatare familjare në Kosovë ka 5.9 anëtarë, varësisht prej komunës.

Për shembull në komunën e Obiliqit, amvisëria mesatare ka 5.6 anëtarë, Vushtrri 5.9,

Mitrovicë 5.5. Nuk ka të dhënat lidhur me komunën e Zubin Potokut3.

Bazuar në të dhënat e regjistrimit të popullsisë së vitit 2011, grup mosha dominuese

përbrenda vendbanimeve të zonës së studimit janë mosha 10 deri 19, pastaj 20-29, ndërsa

3 ASK, të dhënat bujqësore sipas komunave, faqe 12, Prishtinë 2013.


Faqe 41 nga 162

grup mosha e tretë dominuese janë 0-9 vjet, gjë që përfaqëson bazën e piramidës së

popullsisë në këtë zonë. Grafiku i piramidës së popullsisë tregon se përveç 9 grup moshave,

dy sosh, gjegjësisht 1—19 vjet dhe 20-29 dominohen nga fermat, ndërsa të gjitha grupet e

tjera dominohen nga meshkujt. Mbase kjo mund të shpjegohet me faktin se meshkujt që i

takojnë këtyre dy grup moshave (10-19 dhe 20-29) mund të jenë duke studiuar apo duke

punuar jashtë vendit (në kohën e regjistrimit).

Figura 15 : Piramida e popullsisë*

* Të dhënat nga vendbanimet në komunën e Zubin Potokut nuk janë përfshirë në këtë

piramidë, pasi që nuk kishte të dhëna në dispozicion.

Nëse shikohet popullsia urbane e aftë për punë e zbërthyer sipas komunave, komuna e

Vushtrrisë ka numrin më të madh të popullsisë prej 52% apo 27,702 banorëve, komuna e

Mitrovicës 31% apo 16,380 banorë, komuna e Obiliqit 18% apo 9,396 banorë4.

3.3.2 Gjendja sociale

Popullsia lokale e sheh kanalin si një rrjedh natyrore hidrografike dhe jo si një punë

ndërtimore. KIL rrjedh kryesisht nëpër një zonë rurale, ku burimet kryesore të të hyrave

sigurohen nga puna bujqësore dhe nga burimet tjera. Toka është pjellore, që iu mundëson

banorëve të kësaj zone apo vendbanimeve që të sigurojnë të hyra të mjaftueshme për jetesë.

Prona në tërë Kosovën është shumë e fragmentuar. Kjo vazhdimisht ka shkaktuar dobësimin

e ekonomive familjare bujqësore, ku toka bujqësore për kokë banori sillet rreth 0.15 ha.

Duke pasur parasysh këto fakte dhe fakte të tjera zhvillimore të këtij regjioni, nuk ka ndonjë

industri e zhvilluar dhe as normë e lartë e fuqisë aktive punëtore.

Sipas raportit të UNDP-së mbi zhvillimin njerëzor të shkruar në vitin 2012, shkalla e

varfërisë në Kosovë është kundërthënëse. Ekziston 34 deri 48 % të varfërisë absolute dhe 12

deri 18% të varfërisë ekstreme. Sipas raportit, shkalla e varfërisë vazhdon të rritet, kryesisht

4 ASK, të dhënat demografike sipas komunës, f. 13, 14-15, Prishtinë 2013.


Faqe 42 nga 162

në zonat rurale dhe prek kryesisht fëmijë, familje me femra si kryefamiljare dhe pjesëtarë të

pakicës Rome5.

Duke pasur parasysh të dhënat e pakta në dispozicion lidhur me nivelin e vendbanimit, do t'iu

referohemi të dhënave nga niveli komunal, e cila pothuajse është e njëjta njësi gjeografike si

vetë vendbanimi. Sipas disa raporteve të ASK-së, rreth 33% e amvisërive rurale të komunave

në zonën e studimit, nuk kanë qasje në sistemin publik të kanalizimit, ndërsa 9% nuk kanë

fare shërbime hidrosanitare. Vetëm 22% kanë sisteme private të kanalizimit, prej të cilave

33% janë të kyçur në kanalizimin e rregullt publik.

Në shumë raste, kanalizimet private shkarkohen drejtpërsëdrejti në rrjedhat sipërfaqësore të

ujërave. Për më tepër, amvisëritë të cilat nuk kanë sistem të kanalizimit, i derdhin ujërat e

zeza kudo që munden.

Duhet të ceket se, që nga koha e regjistrimit, janë bërë investime domethënëse për të instaluar

shërbime komunale në tërë zonën. Përkundër kësaj, situata nuk është përmirësuar në tërësi

pasi që, që atëherë, janë bërë ndërtime të reja si rezultat i zgjerimit të familjeve në këto

vendbanime.

Gjithashtu, në rastet statistikat janë kombinuar me rezultatet e vrojtimeve në terren,

përfundimet mbesin të njëjta: një numër i madh i amvisërive brenda zonës së studimit ende

shkarkojnë ujërat e zeza drejtpërsëdrejti në rrjedhën më të afër të ujit, madje edhe në KIL.

.

Bazuar në të njëjtin burim (ASK), burimi i parë i të hyrave të vendbanimeve rurale të

komunave në zonën e studimit janë:

Për 20 % të popullsisë: punë e rregullt apo veprimtaria bujqësore,

Për 9% : ndihma sociale (70-75 € në muaj),

Për 53% : fondet e tjera (jo nga diaspora)

Për pjesën tjetër (18%) : burime te tjera.

Raporti i të hyrave për kokë banori luhatet deri në 50% varësisht prej nivelit të shkollimit

(shkollë fillore apo fakultet). Gjithashtu, dallimi në të hyra ndërmjet gjinive të ndryshme të

nivelit të njëjtë profesional është pothuajse e njëjtë. Kështu për shembull, një grua e financuar

në Kosovë ka të hyra vjetore prej 4,038 €, ndërsa mashkulli 4,016 €.

Nëse merren parasysh kualifikimet e tyre shkollore, për shembull, një grua e financuar për

arsim fillor fiton 2,547€ ndërsa mashkulli, për të njëjtin nivel të arsimit fiton 2,892 €. Një

grua e financuar për shkollim të mesëm fiton 3,513 €, ndërsa mashkulli 3,730 €.

Për nivele më të larta të arsimit, meshkujt fitojnë më shumë se gratë, gjegjësisht meshkujt

fitojnë pagë prej 5,561 € ndërsa femrat fitojnë 5,008 €. Sipas këtyre statistikave, paga

mesatare është 350 € në muaj, gjë që nuk përmbush të gjitha nevojat e një ekonomie që

mbahet nga anëtarë të tjerë të financuar (nëse shihen statistikat më lartë).

Mënyrat sesi amvisëritë e përdorin ujin afër kanalit nuk është vetëm një problem i

përbashkët, por edhe problem me pasojat e rënda në të ardhmen. Brengat paraqiten në raport

me dy aspekte. Aspekti i parë ka të bëjë me shfrytëzimin e paautorizuar të burimeve të ujit

nga KIL nga ana e banorëve të zonës së studimit. Brenga e dytë ka të bëjë me zvogëlimin e

paevitueshëm të shfrytëzimit të ujit në të ardhmen, gjë që do të pasqyrohet në kushte

shoqëroro-ekonomike të shfrytëzuesve aktual, për shkak të orientimit të tyre afatgjatë.

3.3.2.1 Gjendja bujqësore

Zona e studimit të KIL është një zonë rurale e dominuar nga toka bujqësore, e cila përfaqëson

një burim themelor dhe jetësor për banorët lokal. Edhe pse toka është pjellore dhe përbën

5 UNDP, raporti i zhvillimit njerëzor në Kosovë 2012, f 11, Prishtinë 2012.


Faqe 43 nga 162

bazën ekonomike të banorëve të zonës së studimit, fragmentimi i konsiderueshëm i pronës

gjatë viteve ka zvogëluar aktivitetin rural. Fragmentimi i pronës vërehet pothuajse në tërë

vendin, por aty ku toka është resurs i jetesës; efektet e saj janë shumë më të mëdha.

Sipas raportit statistikor lidhur me bujqësinë, rreth 32% të amvisërive në Kosovë të cilët

posedojnë apo shfrytëzojnë tokë bujqësore kanë 0.01 deri 0.25 ha tokë; 14% kanë 0.26 deri

0.50 ha pronë; 19% kanë 0.51 deri 1 ha; 18% kanë 1.01-2.00 ha, ndërsa 18% kanë më shumë

se 2 ha. Statistikat tregojnë se rreth 82% e amvisërive në Kosovë të cilët posedojnë apo

shfrytëzojnë tokë bujqësore kanë prona me sipërfaqe deri në 2 ha. Kjo nuk është e kufizuar

vetëm në komunat nëpër të cilat rrjedh KIL, e njëjta situatë mbizotëron në tërë Kosovën.

Bazuar në vrojtimet në terren, kulturat më të kultivuara përgjatë KIL janë drithërat (kryesisht

gruri dhe elbi), misri, fasulja, patatet si dhe bimët dhe perimet tjera. Kultivimi është mjaft

intensiv; kryesisht duke i falënderuar potencialit të ujitjes të KIL.

Motorizimi përdoret rrallë nga vendbanimet përgjatë KIL, me rreth 0.04 makina për kokë

banori. Rreth 27 fermerë apo 4 amvisëri posedojnë një makinë bujqësore.

Blegtoria është një veprimtari tjetër rurale, e pranishme me shekuj në këtë zonë. Brenda

zonës studimore, kryesisht kultivohen lopë qumështore, dhia, dele dhe derra. Lopët

qumështore janë kategori më e rëndësishme për shkak të rolit të tyre tradicional dhe rëndësisë

për amvisërinë. Sipas statistikave të ASK, numri i lopëve qumështore në zonën e studimit

është mjaft i madh me rreth 1,810 krerë, ndërsa raporti për kokë banori është i ulët me vetëm

0.08 lopë qumështore për kokë banori ose 1 lopë për 13 banorë. Kjo shpjegon se pse një

numër i madh i parcelave kultivohen me kultura foragjere dhe kullosa.

3.3.3 Prona dhe mundësitë e qasjes

Një prej shqetësimeve kryesore në zonën specifike të KIL është gjithashtu shfrytëzimi i

pronës publike, gjegjësisht shfrytëzimet për qëllime të llojllojshme nga banorët e zonës,

zgjerimi i kulturës bujqësore, qasja në pronë private përmes pronës së KIL, hapja e qasjes për

amvisëri përmes pronës së KIL, përvetësimi privat i parcelave të KIL që shfrytëzohen si

rrugë, ndërtimet e ndryshme siç janë portat, muret e fortifikuara, etj. Të gjitha këto dukuri

specifike të shfrytëzimit të pronës publike ndër vite janë probleme të cilat duhet të shtjellohen

në fazat e mëvonshme të menaxhimit të KIL.

3.3.4 Konteksti social lidhur me zonën e studimit të projektit të Mihaliqit

Zona REM do të ndërtohet si infrastrukturë mbështetëse e KIL gjendet afër fshatit Mihaliq të

komunës së Vushtrrisë. Në 30 ha, nuk gjendet ndonjë vendbanim njerëzor. Vendbanimi më i

afërt njerëzor i quajtur Bequk ka rreth dhjetë amvisëri dhe gjendet në distancë prej më pak 1

km në veri të lokacionit. Një fermë e lopëve dhe deleve gjenden në skajin verior të

rezervuarit të ardhshëm.

Kulturat mbizotëruese bujqësore në kufijtë e projektit janë kullosat dhe kultura dytësore,

bimët përdoren për qëllime të tjera e jo për ushqim (kultura foragjere dhe kullota). Kulturat

mbizotëruese bujqësore në zonë janë drithërat (shih figurën më poshtë).


Faqe 44 nga 162

Figura 16 : Konteksti i rezervuarit emergjent


Faqe 45 nga 162

4 ANALIZA E NDIKIMEVE TË PROJEKTIT

4.1 Ndikimet mjedisore

4.1.1 Kushtet ekzistuese mjedisore dhe presionet mjedisore mbi kanalin

Ka disa aspekte mjedisore (përfshirë aktivitetet ekonomike dhe të tjera), që aktualisht

ndikojnë gjendjen dhe operacionet e kanalit, të cilat prodhojnë efekte të padëshirueshme duke

filluar nga trazim e ujit e gjer tek rënia e cilësisë së ujit dhe sasisë në kanal. Ky seksion

merret me ndikimet e tanishme/presion mbi kanalin. Me disa nga këto aktivitete, rreziku i ri-

shfaqjes nuk do të venitet plotësisht me përfundimin e projektit, për këtë arsye ky seksion

gjithashtu merr parasysh madhësinë e ndikimit në kanal dhe në funksionalitetin e tij, duke

përfshirë cilësinë e ujit.

Në shumë raste, materialet ndërtimore dhe llojet e ndryshme të mbeturinave të ngurta hidhen

në zona të pa kultivuara afër kanalit të IL, që shkaktojnë ndotje të dheut në brigje të kanalit

me komponente metalike dhe vajra. Përveç ndotjes estetike, praktika e hedhja rritë koston për

restaurim në të ardhmen për qëllime produktive.

Sipërfaqja pyjore zë pjesë të tokës që karakterizohet me numër të madh të shpateve dhe

zonave malore e kodrinore përgjatë kanalit. Shpyllëzimi përmes prerjes së pyjeve, zjarret dhe

sëmundjet e druve kanë ndikim në mbulesën pyjore dhe stabilitetin e dheut dhe rrugëve

ujore. Në disa zona malore erozioni gjithashtu rritet për shkak të praktikave të

paqëndrueshme të prerjes së druve. Rrjedha ujore e ndryshuar që mund të depërtojë në kanal

dhe të rris turbullira dhe grimca në përmbajtjen e ujit janë një nga ndikimet e prodhuara nga

aktivitetet e lartpërmendura. Në të njëjtën kohë, rrëshqitjet e dheut mund ta dëmtojnë

infrastrukturën e kanalit dhe furnizimit me ujë.

Shumë shtëpi janë të ndërtuara në tokë bujqësore brenda perimetrit të ujitjes. Shtëpitë dhe

objektet në shumë fshatra dhe qytete ndërtohen në parcela pa marrë parasysh planet

ekzistuese urbane, edhe nëse ato ekzistojnë. Dokumentet për regjistrim të tokës janë marrë në

fund të luftës së vitit 1999 dhe ende nuk janë në dispozicion. Procesi i rikrijimit të regjistrit të

tokës është në zhvillim e sipër, mirëpo, në ndërkohë, pronësia e disa parcelave të tokës nuk

është e sigurt. Deri atëherë praktika e ndërtimit pavarësisht planeve urbane vazhdon dhe ka

mundësi që të ndodhin në afërsi të kanalit. Nga kjo çështje rrjedh edhe çështja e përdorimit të

paautorizuar të ujit, derdhjes së kanalizimit të paligjshëm dhe kanalizimit të hapur.

Në shumë vende, ndërtimet e reja (shtëpitë) nuk kanë sistem adekuat të kanalizimit as

trajtimit të ujërave të zeza. Një nga burimet kryesore të ndotjes është shkarkimi i ujërave të

zeza në kanal ose në afërsi të kanalit. Ujërat e zeza nga amvisëritë fusin në ujë nëntokësor

nivele të lartë të TDS, BOD, kërkesë për oksigjen kimik (COD), NO3, kloride, organe kimike

të SO4 dhe baktere. Për pasojë, ujërat nëntokësore në rrafshin aluvial afër këtyre burimeve të

ndotjes është i kontaminuar. Kjo është çështje e shëndetit publik, por edhe problem për

kanalin pasi që është e mundur që këto ujëra të zeza të hyjnë në kanal gjatë përmbytjeve apo

ngjarjeve tjera. Shfrytëzimi i ujit nga puset dhe burimet për konsum njerëzor, pa trajtim

adekuat, mund të rris sëmundjet që burojnë nga uji.

Kur dheu dhe sedimenti janë të depërtueshme, ujërat nëntokësore preken drejtpërsëdrejti nga

ndotja prej amvisërive, mihjet dhe nga veprimtaritë e tjera përfshirë hedhjen e materialeve

prej të cilëve rrjedhin ndotës apo substanca të rrezikshme. Shfrytëzimi i pesticideve dhe


Faqe 46 nga 162

plehrave artificial gjithashtu përfaqësojnë një burim lokal të ndotjes. Është e vështirë të

vlerësohen përmasat e shfrytëzimit të këtyre substancave pasi që ka shumë pak mbledhje

sistematike të të dhënave dhe informatave mbi këtë çështje. Rrjedhjet e ujit në sipërfaqe të

zhveshura të tokës gjatë shirave janë gjithashtu burim i ndotjeve, pasi që mbledhin

substancat të lënë mbrapa nga automjetet (karburant, vaj, etj.) si dhe burime të tjera.

4.1.2 Ndikimet e mundshme mjedisore të zbatimit të rezervuarit të Mihaliqit

Për të vlerësuar ndikimin e regjimit të rrjedhjes, duhet të krahasohet gjendja para ndërtimit të

pendës dhe pas saj. Ndikimi kryesor është ndryshimi i regjimit nga një përrua shumë i

oksigjenuar në një liqe me ujë të qetë dhe rrezik të akumulimit të materieve ushqyese siç janë

fosfori dhe nitrogjeni.

4.1.2.1 Ndikimi potencial mjedisor nga ndërtimi i digës në Mihaliq

Ndikimet e mundshme të rezervuarit të Mihaliqit do të vijnë si rezultat i aktiviteteve të

ndërtimit të digës dhe mbushjes në rezervuarin e emergjencës. Efektet e përmbytjeve të

rezervuarit dhe ndikimet e mundshme në periudhën e punës vlerësohen në kapitullin e

ardhshëm.

Ndërtimi i rezervarit dhe digës pritet të prodhojë efekte kryesisht negative për mjedisin dhe

kështu është rasti me digën e Mihaliqit dhe rezervuarit emergjente (ERM). Shkalla e ndikimit

gjithashtu ndryshon me vendosjen. Mungesa aktuale e detajeve teknike dhe për ndërtimin e

digave, parandalon bërjen e analizës së thellë të ndikimeve, pra vetëm llojet e pritshme të

ndikimit do të paraqiten në këtë dokument dhe në KMMS. VNMS, i përgatitur në vitin e parë

të projektit, do të përfshijë PMM të detajuar i cili më pas do të përfshihet në dokumentacionin

e ofertave dhe kontraktimit.

Aktivitetet e ndryshme ndërtimore nga të gjitha fazat e ndërtimit mund të ndikojnë në

burimet e ujit në lokacion, megjithatë efekti shkon përtej lokacionit të ndërtimit dhe përhapet

në komunitetin dhe zonën e gjerë. Prania e makinerisë së rëndë, mjeteve të transportit, lëndës

djegëse, pajisjeve të mirëmbajtjes dhe agjentëve, paraqet burim potencial të ndotjes së ujit me

vajra dhe kimikate. Punët me dheun dhe heqja e dheut mund të shkaktojnë turbullirave të ujit,

ndërsa heqja e pritshme e bimësisë mund të ndikojë në karakteristikat e rrjedhave ujore, duke

përfshirë përmbajtjen e sedimenteve, temperaturën, cilësinë etj. Rreziku i ndotjes dhe

madhësia potenciale mund të vlerësohen kur detajet teknike si dhe planet e ndërtimit të jenë

të njohura (p.sh. prania e rezervarëve të karburantit).

Pozicioni gjeografik i REM vendos ndërtimin në pjesën e zonës kodrinore të prirë për erozion

dhe paqëndrueshmëri të tokës të cilat paraqesin potencialin më të madh të shqetësimit të

dheut. Përveç kësaj, prania e makinerive të rënda, mjeteve të transportit, lëndëve djegëse,

pajisjeve të mirëmbajtjes dhe kimikateve zakonisht përdoren për ndërtimin dhe zhvendosjen e

shtresës së lartë të dheut, e ato mund të bëhen burime të ndotjes së tokës. Shkalla e ndikimit

është potencialisht e lartë pasi që aksidentet që lidhen me stabilitetin e dheut në masë të

madhe mund të ndikojnë në shëndetin e njeriut dhe madje edhe të marrë jetë.

Ndikimi negativ për ekosistemet dhe biodiversiteti do të paraqitet për shkak të emetimit të

zhurmës, pranisë së njeriut dhe ndërtimit të ERM e cila do të zë një sipërfaqe të

konsiderueshme të tokës. Numri i specieve të pranishme, si dhe numri i tyre ka gjasa të

zvogëlohet. Megjithatë, nuk ka habitate natyrore të pranishme në vendin e ndërtimit të ERM.

Zona është e zënë kryesisht nga sipërfaqet antropogjene: fusha bujqësore dhe ferma si dhe

pyje të degraduara bregore tani të mbledhura nga kryesisht shkurre dhe pemë të veçanta. Nuk


Faqe 47 nga 162

janë parë kafshët e egra në lokacion, përveç pranisë së lejlekut të bardhë. Kjo prani do të

shqyrtohet më tej në VNMS. Ndikimi është i mundur për klientët në rrjedhën e poshtme të

ujit dhe për jetën ujore për shkak të ndryshimeve në karakteristikat e ujit (p.sh. shpejtësisë), i

cili gjithashtu do të mbulohet nga VNMS e plotë dhe detajuar.

Ndikimi i ndërtimit në cilësinë e ajrit në masë të madhe ka të bëj me emisionet e pluhurit dhe

emisionet nga motorët me djegie të brendshme (kryesisht NOx, CO2, CO, SOx dhe grimcat).

Emetimet e pluhurit mund të shkaktohen nga punët në mot të thatë, ngarkimi ose shkarkimi i

materialeve të ndërtimit, transportit të njerëzve dhe mallrave. Këto ndikime mund të

vlerësohen si lokale dhe të përkohshme. Kontributi në ndryshimin e klimës nga emisionet

GHG është i neglizhueshëm.

Emetimi i zhurmës do të ndodhë nga makineritë e ndërtimit dhe automjetet e mëdha të

transportit. Ndikimi do të varet nga gjendja e makinerive, si dhe kohën e emetimit. Ndikimi

do të jetë lokal, megjithatë, niveli është ndoshta i lartë.

Shëndeti dhe Siguria: aksidentet janë shumë të gjasshme në vendet e ndërtimit. Për më tepër,

ekziston mundësia e rrëshqitjeve dhe erozionit si dhe problemet e sigurisë së digave dhe dëmi

potencial për vendbanimet dhe banorët në drejtim të rrymës.

Në pesëmbëdhjetë vitet e fundit, zonat dhe sipërfaqet urbane që janë përdorur për ndërtim të

rrugëve janë zgjeruar në masë të konsiderueshme. Si rezultat i kësaj, një sasi e madhe e

tokave me kultura janë kthyer në sipërfaqe të padepërtueshme. Rrjedhja e ujit të shiut në

këto sipërfaqe është rritur dhe nuk është krijuar mbrojtje e duhur mjedisore për të shmangur

kontaminimin e dheut nga ujërat e ndotura rrjedhëse. Rezultati i këtij procesi jo të rregulluar

të urbanizimit dhe e bumit ndërtimor të pas-luftës është se në vit humben rreth 5,000 ha të

tokës bujqësore në nivel vendi. Megjithatë, pasi që rehabilitimi i kanalit është duke u

zhvilluar në infrastrukturën ekzistuese, shkalla e mundshme e këtij ndikimi është i ulët.

4.1.2.2 Ndikimi potencial mjedisor i digës dhe rezervuarit në Mihaliq në

periudhën operacionale

Ndikimet pozitive të fazës së përdorimit të rezervuarit pasqyrohen në rritjen e dispozicionit të

ujit dhe cilësisë që mund ta zvogëlojë nivelin e turbullirave gjatë periudhave të shirave të

rrëmbyeshëm, që është e rëndësishme për operacionet e ardhshme të impiantit të trajtimit të

ujit.

Gjatë sezonit të verës; mikrofitet (algat e gjelbra) mund të paraqiten afër bankinave të

rezervuarit duke shkaktuar gjendje pjesërisht eutrofike (të tej ushqyer).

Një ndikim tjetër hidrologjik është ndryshimi i shpejtësisë së rrjedhës. Ky ndryshim vjen si

rezultat i punës së portave të pendës. Këto ndryshime të papritura në shpejtësinë e rrjedhjes

kanë ndikim në zhvillimin dhe sjelljes së makro-jovertebroreve dhe mund të nxisë speciet

pushtuese të zënë vend aty.

Për më tepër, një ndikim tjetër i mundshëm është ulja e vërshimeve poshtë rrjedhës, gjë që

mund të ndikojë në zonat e tokave ligatinore. Shkalla e mundshme të këtij ndikimi duhet të

hetohet më shumë në analizën e plotë të VNMS.

Në shumë raste, materialet ndërtimore dhe llojet e ndryshme të mbeturinave të ngurta hidhen

në zona të pa kultivuara afër kanalit të IL, që shkaktojnë ndotje të dheut në brigje të kanalit

me komponente metalike dhe vajra. Përveç ndotjes estetike, hedhja e tillë rrit koston për

restaurim në të ardhmen për qëllime produktive.


Faqe 48 nga 162

Diga e ardhshme e cila do të magazinojë ujin do të krijojë ndryshim në oksigjenim të ujit.

Pasi që uji nga kanali IL lëshohet vet në Lepnec, ndryshimi i përmbajtjes së oksigjenit mund

të ndikojë në lumin pranues. Më shumë detaje si vlerësimi i kontributit tek marrësi, cilësia e

ujit të marrësit, speciet e varura, etj. duhet të dihen për ta vlerësuar këtë ndikim.

Pengesat për korridoret e kafshëve tokësore mund të jenë mjaft të mëdha në nivel lokal

përgjatë fundit të luginës natyrore, e cila do të vërshohet.

Ndikimet në popullsinë e lejlekët janë të mundshme. Megjithatë, prania e specieve është

parashikuar, por nuk u përcaktua nëse kafsha vetëm ushqehet ose banon në këtë zonë.

Mundësia e ndikimit pozitiv në popullsinë e lejlekëve nuk përjashtohet, por kjo është një nga

ndikimet që kanë nevojë për vëmendje në VNMS-në e plotë. Lejleku i bardhë është kafshë e

mbrojtur në Kosovë, kategoria e saj IUCN është LC (brenga e fundit).

Prandaj, çështjet kryesore mjedisore të identifikuara gjatë punës në terren në kuadër të këtij

studimi preliminar:

Cilësia e ujit : Rezervuari i Mihaliqit do të prodhojë ekologjinë e ujit të ndenjur dhe

mund të paraqes burim bakteriologjik dhe lëndë ushqyese për ndotje brenda pellgut

ujëmbledhës dhe të zvogëlojë cilësinë e ujit;

Shpejtësia rrjedhës: ndryshimi në shpejtësinë e rrjedhës tatëpjetë nga rezervuari dhe

ndikimi i saj në bashkësitë biologjike ujore;

Ekologjia tokësore;

Çrregullimi i korridoreve të shtazëve,

Ndikimi i mundshëm mbi popullsinë e lejlekut të bardhë

4.2 Ndikimet sociale

4.2.1 Ndikimet e mundshme sociale nga nën-projektet për rehabilitim të kanalit

Ky kapitull vlerëson ndikimet e pritshme sociale të rehabilitimit të KIL. Kjo do t’i

kontribuojë Planit të Menaxhimit Mjedisor dhe Social për nën-projektet e propozuara të

rehabilitimit.

Ndikimet e mundshme tek njerëzit lokal

KIL, që nga krijimi, ishte dhe mbetet me rëndësi jetike për banorët e zonës së studimit. Që

nga rënia e ish Jugosllavisë e deri në ditët e sotme, uji nga KIL përdoret në mënyrë ilegal dhe

vazhdimisht keqpërdoret nga banorët vendor. Përdorimi i tillë konstant ka për pasojë

perceptimin e Kanalit si një rrjedhë natyrore e ujit.

Për më tepër, duke pasur parasysh verërat e thata dhe të ngrohta të Kosovës, kanali përdoret

rregullisht për ujitje emergjente të të lashtave gjatë këtij sezoni. Kështu, kanali ka zënë rol

vendimtar në orientimin e fermerëve përkitazi me llojet e kulturave që do të mbjellin, duke

krijuar një dukuri të varësisë së orientimit bujqësore nga shfrytëzimi i resurseve publike në

mënyrë ilegale. Çfarëdo kufizimi në menaxhim dhe modernizim të KIL do të ndryshojë stilin

e jetesës së banorëve vendor. Ndikimet kryesore të mundshme janë cekur në vijim.

Tabela 3 : Ndikimet e mundshme nga restaurimi i KIL në stilin e jetesës së banorëve lokal

Çështja Ndikimi Përmasat


Faqe 49 nga 162

Zhvendosja dhe

dislokimi

Fermerët dhe pronarët e tokave, kryesisht tokave

bregore të kanalit, të cilët kanë zgjeruar përdorimin

e tokës mbi pronën e KIL, do të ndalojnë punën dhe

përdorimin e tokës gjatë punëve të ardhshme

rehabilituese të kanalit.

Kjo humbje e përdorimit të tokës do ta bëjë një rrip

toke prej disa metrave të gjerë përgjatë kanalit; Në

çdo rast ky rrip toke është një përqindje të ulët e

përdorimit të tokës të PAP. Si pasojë, kjo humbje e

përdorimit të tokës do të përfaqësojë humbje të

vogël të të ardhurave për PAP, kryesisht për

fermerët bregor.

E ulët

Kufizimet dhe

ndalesat e

përdorimit të

paautorizuar të

ujit

Mund të ndikojë në organizimin e ekonomisë

shtëpiake duke ulur qasjen në ujë nga kanali, d.m.th.

të reduktojë nivelin e ujit për ekonomi shtëpiake, siç

është ujitja e kopshtit pranë shtëpisë, larja dhe

pastrimi i orendive të shtëpisë, automjeteve, etj.

Nëse uji është i domosdoshëm, atëherë duhet të

gjendet zgjidhja për përdorim të autorizuar të ujit.

Zgjidhjet konkrete do të përcaktohen dhe

propozohen në PMMS. .

E mesme

Ndalimi i

derdhjeve të ujit

dhe ujërave të

zeza nga

amvisëritë në

kanalin KIL

Do të kërkojë investime familjare në tualetin fushor

apo në krijim të kanalizimeve private të kyçura me

rrjetin kryesor të shkarkimit, nëse ka të tilla. Njerëzit

me të hyra të ulëta dhe në veçanti familjet e varfra

do të preken më shumë pasi që ata nuk do të kenë

mundësi t’i përballojnë përshtatjet e tilla. Zgjidhjet

konkrete do të jgenden me autoritetet e qeverisjes

vendore.

E mesme

Zbatimi i disa

standardeve për

disa punëtori apo

biznese afër

kanalit

Bizneset apo punëtoritë që merren me shitjen e

karburanteve apo kimikateve bujqësore dhe

mekanikët duhet të kushtëzohen me disa masa për të

vazhduar biznesin e tyre. Masat kanë të bëjnë me

standardet elementare të grumbullimit dhe

shkarkimit të vajit dhe substancave të tjera të

dëmshme në natyrë (përrenj, lumenj apo madje

drejtpërsëdrejti në Kanal).

E mesme

Ndalimi i hedhjes

së mbeturinave të

rrezikshme kudo

afër kanalit

Konsumatorët e përditshëm apo mbeturinat e

veçanta (d.m.th. nga automjetet, bujqësia etj.) nuk

mund të hidhen në deponi private apo familjare

(ilegale) për shkak të potencialit për kontaminim të

Kanalit gjatë periudhave të shirave të forta dhe

vërshimeve.

E mesme

Ndikimet e mundshme për pronën dhe mundësinë e qasjes

KIL kalon nëpër disa fshatra. Në disa raste, ai fizikisht e ndan një vendbanim përgjysmë.

Duke pasur parasysh se popullsia është rritur në një numër të konsiderueshëm të


Faqe 50 nga 162

vendbanimeve përgjatë kanalit, regjistri nuk e pasqyron këtë fragmentim të tokës. Bëhet

vetëm ndarja tradicionale fizike me shfrytëzimin e shenjave dalluese.

Të gjitha ndarjet e reja, qofshin këto amvisëri me shtëpi të re apo vetëm të pronës, duket se

konsiderojnë se qasja në pronë apo në shtëpi të re sigurohet duke shfrytëzuar pronën e KIL.

Kufizimet e reja në raport me pronën e Kanalit në kuadër të restaurimit do të shkaktojë

vështirësi për disa prona, posaçërisht për prona më larg rrugës.

Tabela 4 : Ndikimet e mundshme të KIL për qasjen në pronë dhe banim

Çështja Ndikimi Përmasat

Qasja pronave

dhe shtëpive të

reja përmes

pronës së KIL,

Në disa raste, mund të ndodhë që rrugët kryesore për ngastrat bujqësore dhe pronat e tjera private të jenë përmes pronës së KIL përmes rrugës për mirëmbajtjen e kanalit. Çdo kufizim në përdorimin e pronës së KIL si mënyrë e qasjes në parcela mund ta presë rrugën drejt ngastrave bujqësore dhe mund të krijojë probleme sociale në mes të pronarëve fqinjë. Në rastin e punëve të projektuara për rehabilitimin e kanalit, mund të shfaqen vetëm ndërprerje të përkohshme të rrugës përgjatë kanalit gjatë periudhës së punimeve. Të gjitha rrugët e mirëmbajtjes dhe rrugët ekzistuese përgjatë kanalit do të zëvendësohen në pronën e KIL pas punëve dhe do të vazhdojnë të jetë në dispozicion për pronarët e tokave bregore. Punët në rehabilitim të kanalit përfshijnë edhe përmirësimin dhe zgjerimin e mirëmbajtjes dhe rrugëve ekzistuese përgjatë kanalit. Pronarët e tokave bregore afër kanalit, kryesisht fermerë dhe fqinjë, do të përfitojnë nga këto përmirësime. Pronarët e tokave bregore do të kenë të njëjtën lehtësi të qasjes në të gjithë pronat e tyre. E diskutuar tek masat zbutëse

E mesme

Ndikimet e mundshme për kultivimin bujqësor të tokës

Me kohë, do të ndryshojnë mënyrat e shfrytëzimit të ujit të KIL. Sapo KLI, përgjegjëse për

menaxhimin e burimeve të kanalit, të përmirësojë kontrollin dhe monitorimin e ujit të kanalit,

ajo do të zbatojë disa kufizime përkitazi me të drejtën e shfrytëzimit të ujit për ujitje, me

ofrimin e lejeve për ujitje vetëm fermerëve të cilët kultivojnë së paku 5 ha. Kjo do të krijojë

vështirësi për shumë fermerë të tjerë më të vegjë të cilët nuk do ta kalojnë këtë prag.

Konsiderohet se masat e tilla do të kenë ndikim në orientimin e prodhimtarisë bujqësore në

këtë zonë. Kjo do të përmirësojë tregun e transferit të pronës me synim rritjen e kriterit për

madhësi të pronës për leje të ujitjes. Megjithatë, ky është ndikim i rëndësishëm dhe uji për

fermerët e vegjël do të jetë ende në dispozicion me anë të vet-organizimit përmes

kooperativës. Ndihma duhet të jetë në dispozicion për organizimin e fermerëve të vegjël.

Ndërsa fermerët e mëdhenj do të shërbehen direkt.

Tabela 5 : Ndikimet e mundshme të KIL në prodhimtarinë bujqësore

Çështja Ndikimi Rëndësia

Ndalimi i mënyrës së tanishme të shfrytëzimit të ujit

Ndalimi i shfrytëzimit ilegal të ujit të KIL për qëllime të ujitjes do të zvogëlojë rendimentet dhe, së këndejmi, edhe të hyrat për kokë banori që

E lartë


Faqe 51 nga 162

nga kanali IL sigurohen nga bujqësia në këtë zonë. E drejta e kufizuar e shfrytëzimit të ujit të KIL për ujitje

Duke pasur parasysh shfrytëzimin e ujit nga kanali,

qëllimi i KIL është që të furnizojë ujë për ujitje

vetëm për pronarë të mëdhenj (me 5 apo më shumë

ha) në bazë të kontratës

E lartë

Para-vlerësimi i prurjeve të dheut për nën-projektet e rehabilitimit të

kanalit

Për të ofruar një pasqyrë të zonave të prekura nga e drejta e rrugës e instalimeve mbrojtëse

(ENRR), është hartuar harta e shfrytëzimit të tokës në pronësi të KIL dhe në të janë

përkufizuar kufijtë e të drejtës në rrugë.

para-vlerësimi i shfrytëzimit të tokës përgjatë ENRR të nën-projekteve është prezantuar në

tabelën në vijim.

Tabela 6 : Pasqyra globale e shfrytëzimit të tokës në ENRR të nën-projekteve të kanalit

Klasat e shfrytëzimit të

tokës

m2 ha Numri

Tokë të kultivuar 54707 5,47

Kullosë 31828 3,18

Pemishte 546 0,55

Pyll 17086 1,71

Kaçube dhe zona drunore 42064 4,21

Dru 46

Kopsht (zona të ndërtuara) 6452 0,65

Ndërtesë 226 0,02 8

Rrugë 3477 0,35

Shuma 161310 16,13

Kjo tabelë tregon se destinacionet kryesore përgjatë ENRR të punëve të projektuara janë:

Bujqësia (kultura dhe kullosa, pemishte) : më shumë se 50%

Pyje, kaçube dhe zona drunore rreth 40%

Hartat e shfrytëzimit të tokës përgjatë ENRR të punëve të rehabilitimit, të definuara në

mënyrë të përafërt, janë dhënë në aneksin 5 të KVNMS, si një dokument i veçantë.


Faqe 52 nga 162

4.2.2 Ndikimet e mundshme sociale specifike për rezervuarin e Mihaliqit

Ky kapitull shtjellon përmasat e ndikimeve të pritura sociale të ndërtimi dhe punës së

rezervuarit të Mihaliqit në mënyrë që të hartohet ndikimi social i projektit.

Tabela 7 : Ndikimet e mundshme të REM-së në tokën e zënë dhe qasja në infrastrukturë

Çështja Ndikimi Rëndësia

Toka e zënë dhe

eksproprijimi,

Pronarët, pronat e të cilëve gjenden në zonë

ndërtimore të REM do t'iu nënshtrohen procedurave

të eksproprijimit Eksproprijimi do të përfshijë tokë

bujqësore dhe shkurret apo dru të cilat gjenden në

këtë hapësirë.

E mesme

Humbja e qasjes

në infrastrukturën

lokale rrugore

Rezervuari emergjent i ujit në Mihaliq do të çkyç

disa amvisëri rrugët hyrëse të të cilëve kalojnë nëpër

zonën e projektit.

E lartë

Ndikimi i mundshëm në pronë dhe tokë bujqësore

Para-vlerësimi i shfrytëzimit të tokës përgjatë ENRR të nën-projekteve është prezantuar në

tabelën në vijim.

Tabela 8 : Pasqyra globale e shfrytëzimit të tokës në të drejtën e rrugës së REM-së

Klasat e shfrytëzimit të tokës m2 ha Numri

Tokë të kultivuar 97 089 9,71

Kullosë 128 010 12,80

Pemishte 0 0,00

Pyll 63 312 6,33

Kaçube dhe zona drunore 35 307 3,53

Dru 4

Kopsht (zona të ndërtuara) 0 0,00

Ndërtesë 0 0,00

Rrugë 2 642 0,26

Shuma 326 359 32,64

Nuk është identifikuar ndonjë ndikim i dalluar negativ nga ndërtimi i REM-së, përveç

eksproprijimit të pronës, gjegjësisht tokave bujqësore dhe pyjeve dhe shkurreve të cilat duhet

të shtjellohen në kuadër të ligjeve në fuqi në Kosovë.Procesi i shpronësimit do të kryhet nga

KIL dhe do të udhëhiqet nga Korniza e Politikave të Zhvendosjes. Duke qenë se kemi të

bëjmë vetëm me tokë bujqësore dhe me disa dru pyjor, Konsiderohet se ky proces nuk do të

jetë i komplikuar në fazën e zbatimit.


Faqe 53 nga 162

Ndikimet e mundshme në qasjen në rrugë

Ndërtimi i REM gjithashtu do të ketë ndikim në një rrugë lokale, e cila aktualisht është e

vetmja rrugë e qasjes për disa shtëpi (5-10) në Mihaliq. Para fillimit të ndërtimit të REM,

banorëve të këtyre shtëpive duhet t’iu sigurohen rrugë përkatëse të qasjes përmes rrugëve

alternative të cilat shtrihen në veri të zonës së rezervuarit. Kështu në PMM duhet të jetë një

masë: Të krijohet qasje alternative e pranueshme para se qasja aktuale të ndërpritet. Në fazën

operacionale, nëse ndonjë rrugë është shkurtuar nga rezervuari, duhet të vendosen shenja dhe

bllokada rrugore për të ofruar siguri rrugore.


Faqe 54 nga 162

5 MASAT E ZBUTJES

5.1 Hyrje: Korniza e zbatimit të masave mjedisore dhe sociale (M dhe S)

Masat e listuara M & S dhe shkurtimisht të definuara më poshtë, do të menaxhohen me anë të

Kornizës së Menaxhimit Mjedisor dhe Social (KMMS), e cila parashikon përgatitjen e këtyre

llojeve të dokumenteve: listat kontrolluese PMM, PMM-të dhe VNM për rezervuarin e

Mihaliqit.

Kështu, përmes së zbatimit të kësaj kornize do të sigurojë që ndikimet e mundshme të të

gjitha fazave të projektit të identifikohen dhe të formulohen dhe që aktivitetet të kryhen në

përputhje me kërkesat sociale dhe mjedisore. Ky seksion paraqet një sërë të masave zbutëse

dhe monitoruese që trajtojnë çështjet dhe shqetësimet mjedisore e identifikuara në

dokumentet e kujdesit të duhur të përgatitura për projektin.

Për ta arritur këtë, KIL dhe donatorët duhet të themelojnë një trup efektiv organizativ si dhe

të përcaktojnë procedura të raportimit. Si kërkesa minimale, është me rëndësi që:

Gjatë takimeve të para-rehabilitimit, masat e rehabilitimit të përfshira në dokumentin e

kujdesit të duhur mjedisor do t’i prezantohen kontraktorëve të suksesshëm.

Duhet të bëhet shpalosja publike dhe konsultimi i dokumenteve për kujdes të duhur të

mjedisit (duke përfshirë PMM, VNM). Konsultimi duhet të përfshijë përfaqësues nga

MMPH, MBPZHR, komunat pjesëmarrëse dhe OJQ-të si dhe organizatat që veprojnë

në atë zonë dhe publikut të interesuar. Përveç kësaj, edhe AMMK duhet të ftohet të

merr pjesë në takim.

Të gjitha lejet, licencat dhe aprovimet e nevojshme do të sigurohen dhe do të kopjohen

në mënyrë që të fillohen punimet e rehabilitimit. Për më tepër, të gjitha punimet do të

jenë në përputhje me kushtet e lejeve, licencave dhe aprovimeve.

Masat e menaxhimit mjedisor dhe social duhet të përfshihen në dokumentet e tenderit

dhe dosjet e kontraktimit për zbatimin e projektit. Së bashku me mbikëqyrjen e duhur

dhe dënimet e përcaktuara për mospërputhje, ajo do të sigurojë që masat zbutëse do të

realizohen nga kontraktuesi.

PMM duhet të përfshijnë strategjinë/planin më të elaboruar të menaxhimit të

mbeturinave për praktikat e ndërtimit. Pikësynimet e strategjisë do të jenë të

minimizojë mbeturina duke maksimizuar mundësitë për ripërdorim dhe riciklim.

Kontraktuesi duhet të përgatisë një plan të menaxhimit të emergjencave për punë të

rehabilitim, ku do të përfshiheshin pikësynimet dhe udhëzimet në rast të aksidenteve

(teknike) dhe rreziqeve të mundshme natyrore (vërshimet, rrëshqitjet e dheut, etj.)

Specialisti i mjedisit në KIL duhet të përgatisë dokumentin e përshtatshëm mjedisor të

hulumtimit paraprak, VNMS me PMM dhe PVR për ndërtimin e rezervuarit në

Mihaliq dhe PMM (PMM listat kontrolluese për veprat më të vogla) për rehabilitimin

e digave të Ujmanit dhe veshjen e kanalit. Kontraktori duhet t’i zbatojë masat zbutëse


Faqe 55 nga 162

dhe ta zbatojë monitorimn, ndërsa inxhinieri i mbikëqyrjes duhet të monitorojë

zbatimin.

5.2 Masat mjedisore

Zbatimi i projektit të IL do të ketë një gamë të gjerë të implikimeve mjedisore dhe sociale. Në

përgjithësi, zbatimi i suksesshëm i projektit do të sjell përfitime socio-ekonomike për

Kompaninë KIL dhe për ekonominë e përgjithshme të Kosovës.

5.2.1 Masat mjedisore të sugjeruara për nën-projektin e rehabilitimit të kanalit dhe

Ujmanit

Burimet ujore

Zbutja e ndikimit të ndërtimeve: Në kantier

Në mënyrë që të shmanget ndikimi negativ në cilësinë e ujit të kanalit, do të planifikohet

menaxhimi i materialeve të rrezikshme, me synim parandalimin e rrjedhjes së kanaleve të

rënda apo materialeve tjera toksike në kanal.

Në këtë lëmi, Kontraktuesi zbaton masat e duhura, siç janë:

Izolimi i kanalit, ujërat nëntokësore dhe rrjedhat tjera ujore natyrore që vijnë nga

platformat e punimeve dhe duke e mbajtur materialin më larg rrjedhave të ujit dhe

mbi sipërfaqe të padepërtueshme;

Parandalimi i ndonjë derdhjeje të rrezikshme nga cisternat, pajisjet ndërtimore apo

automjetet.

Instalimi dhe mirëmbajtja e stabilimenteve përkatëse sanitare për punëtorë.

Mbeturinat, materialet apo substancat tjera nuk duhet të hidhen në rrjedhë ujore;

Materialet e rrezikshme duhet të mbahen në kontejnerë me sistem sekondar të izolimit.

Gjatë punëve të dheut, stoqet e materialeve duhet të izolohen nga kanali ashtu që të mos

paraqitet ndonjë derdhje e materialeve, qoftë drejtpërsëdrejti apo përmes ndonjë rrjedhjeje në

kanal.

Zbutja e ndikimit të ndërtimeve: Jashtë kantierit

Masat paraprake (shih më lartë) gjithashtu do të zbatohen për t'iu shmangur ndikimeve

negative të punëve në cilësinë e ujit natyror sipërfaqësor dhe atë nëntokësor në afërsi të

projektit.

Çfarëdo rrjedhjeje që vjen nga punimet në zonë e që ka gjasa të ketë ngarkesa të mëdha të

materieve të pezulluara duhet të filtrohen para derdhjes në rrjedha natyrore. Rrjedhja e ujit, e

ndotur me substanca të rrezikshme, duhet të mblidhet në kantier (në ndonjë bazën të

përkohshëm mbajtës) dhe të transportohet në impiantin gjegjës për trajtim ose ruajtje nga një

kompani e licencuar.

Zbutja e ndikimit të fazës së operacioneve

Zbatimi i përgjithshëm i sistemit të drenazhit përgjatë kanalit do të ketë efekte lokale në

ujëndarëse dhe thyerje të rrjedhave natyrore ndërmjet përrenjve nëpër të cilat kalon kanali.

Studimet hidrologjike të realizuara si pjesë e VNMS synon të kontrollojë se ndryshimet nga

rehabilitimi i kanalit dhe punët ndërtimore të mos ndikojnë në nevoja dhe përdorime për


Faqe 56 nga 162

nevojave të njerëzve dhe se të mos rrisin rrezikun nga vërshimet apo nga erozioni i shtratit të

lumit poshtë rrjedhës. Konkluzionet e studimeve do të pasqyrohen në dizajne.

Gjatë punës, Kompani IL do të kryejë hulumtime periodike të rrjedhave të poshtme dhe

shkarkimeve nga sistemi i kullimit të kanalit. Pas sezonit të reshjeve (së paku), kryhet një

hulumtim i plotë vjetor.

Pas finalizimit të punimeve të rehabilitimit, KIL do t’i kërkojë popullsisë lokale që t’ua bëjë

me dije ndonjë çrregullim poshtë rrjedhës e cila mund të ketë ndodhur për shkak të zbatimit

të kullimit të kanalit. Ankesat dhe informatat zakonisht dërgohet me postë por në rast të

ndonjë paralajmërimi emergjent, do të vihen në dispozicion edhe një numër telefoni dhe

email për kontaktim. Për raste të tilla dhe raste të tjera potencialisht aksidentale, KIL do të

përgatisë planin e veprimit të Reagimit Emergjent për përcaktimin e situatave emergjente,

procedurave, veprimeve dhe personave përgjegjës.

Krijimi i zonës së mbrojtur

Zonat e ujëndarëses së kanalit IL duhet të mbrohen kundër ndotjes që vjen nga aktivitetet

antropogjenike dhe shkaqet natyrore.

Ky pikësynim ndiqet me krijimin e një zone të mbrojtur në zonën e kanalit, me aplikimin e

zonës prej tre niveleve; secila zonë karakterizohet nga nivelet e ndryshme të rregullimit.

Pritet që aplikimi i zonave në fund të ketë për rezultat përmirësimin e përgjithshëm të cilësisë

së mjedisit dhe të ujit, në veçanti të rezervuarit.

Zonimi i planifikuar planifikohet si në vijim:

A – Zona e mbrojtjes totale

Kjo zonë mbulon një hapësirë në një rreze prej së paku 5 metrave në të dyja anët e skajeve të

kanalit (të cilat në shumë pjesë të kanalit definohen nga pjerrësirat nga ku fillon e drejta e

rrugës).

Në këtë hapësirë nuk lejohen kurrfarë aktivitetesh, përveç atyre të cilat janë të domosdoshme

për punën e kanalit. Ushtrohet kujdes i skajshëm për të shmangur derdhjen e lëngjeve apo

produkteve të çfarëdo qoftë lloji. Kjo zonë duhet të eksproprijohet, madje më së miri të

rrethohet (varësisht prej fondeve dhe marrëveshjes për pjesëmarrje publike). Mirëpo, kudo që

është e mundur, mbjellja e kaçubave të ulëta autoktone do të ishte një alternativë tjetër që

mund të merret parasysh.

B – Zona tampon

Kjo zonë shtrihet në një rreze prej 20 m rreth ujërave të kanalit me vëmendje të veçantë anës

së pjerrinës së epërme. Këtu, zbatohen kufizime për veprimtari antropogjene, në mënyrë që të

parandalohet ndotja e rezervuarit.

Përbrenda kësaj zone, ndalohen aktivitetet vijuese:

a. Hedhja e ujërave të zeza apo lymit të mbeturinave

b. Ruajta e pesticideve dhe plehrave artificial

c. Përdorimi i pesticideve dhe plehrave artificial, përveç me autorizim të

AMMK-së dhe KIL pas një vlerësimi specifik për secilin rast (duke pasur

parasysh produktet specifike dhe dheun)

d. Infiltrimi i rrjedhjeve nga rrugët dhe vend parkingjet

e. Varrezat

f. Hapja e separacioneve me gërmime të thella në kontakt me rezervuarin


Faqe 57 nga 162

g. Shpimi i puseve, përveç me autorizim të KIL

h. Ruajtja e materialeve apo produkteve toksike kimike dhe të materialeve

radioaktive.

i. Qendra të deponimit dhe të prishjes së veturave të vjetra

j. Puse të shpërndarjes;

k. Stabilimente për trajtim dhe shpërndarje të ujërave të zeza

l. Rrugët (përveç e drejta e rrugës së KIL), apo infrastruktura tjetër

Kujdes i veçantë duhet t’iu jepet pjesëve ku objektet hyjnë në tampon zonë. KIL duhet të

shqyrtojë masat institucionale të ekzekutimit në rast të ndonjë intervenimi ilegal.

C – Zona e mbrojtjes së kaptazhit

Aktivitetet në këtë zonë duhet të rregullohen në mënyrë që të parandalohet infiltrimi i

materialeve toksike në kanal dhe akuifer, me kujdes të veçantë ndaj aktiviteteve në lokacion,

aplikimin e pesticideve dhe plehrave artificial në bujqësi, hedhjen e mbeturinave të ngurta

dhe të ujërave të zeza.

Kjo duhet të realizohet përmes dy tërësive të veprimeve:

1. Zbatimi rregullator në drejtim të aktiviteteve ekzistuese,

Këtu përfshihet shqyrtimi i të gjitha aktiviteteve që zhvillohen përbrenda zonës së

kaptazhit (aktivitetet lartpërmendura) për të siguruar zbatim rigoroz të rregulloreve

ekzistuese, si dhe për të përcaktuar masat e adaptimit, sipas nevojës. Ky aktivitet duhet të

kryhet nga AMMK dhe KIL.

2. Veprimet parandalues për zhvillimet e ardhshme, në kuptim të planifikimit të

shfrytëzimit të tokës dhe kushteve për licencim.

Ky aktivitet duhet të kryhet në bashkëpunim me AMMK, KIL dhe autoritetet lokale

përgjegjëse për planifikimin e shfrytëzimit të tokës.

Dheu

Zbutja e ndikimit të ndërtimeve: Në kantier; stabiliteti i pjerrtësisë

Infrastruktura për ndërtimin e kanalit pjesërisht gjenden në kuadër të një zone kodrinore e cila

mund të preket nga erozioni dhe jo stabiliteti i pjerrësirës, për shkak të përmbajtjes së dheut

me performancë të dobët gjeo-teknike.

Në rastet kur dukuri të tilla ndikojnë tek infrastruktura apo mund të përkeqësohen nga

aktivitetet gjatë punëve mbrojtëse, rekomandohen masa për të parandaluar ndonjë rrëshqitje

të dheut gjatë dhe pas punëve mbrojtëse. Masat përfshijnë, por nuk kufizohen vetëm në:

• Planifikimit të ndërtimit të mureve mbajtëse, përpjetë dhe/ose tatëpjetë

kanalit, në mënyrë që të minimizohet rreziku nga rrëshqitjet e dheut, posaçërisht gjatë

punëve të dheut,

• Punët për kullimin e sipërfaqes, për të devijuar ujin e shiut, i cili do të

gërryente dheun, përmes kanaleve të vendosura përgjatë linjave të pjerrtësisë

maksimale në trupin e vendit të rrëshqitjes së dheut. Mbulimi i shpateve të gërmuara;

• Futja e elemente përforcuese në tokë kur të jetë e nevojshme;

• Gjelbërimi i shpateve, pasi që sistemet rrënjore të bimëve mund të

përmirësojnë kohezionin e dheut dhe rezistencës ndaj shprishjes.


Faqe 58 nga 162

Zgjedhja e këtyre masa që duhet të zbatohen do të bëhet përmes dizajnit kryesor. Përveç

kësaj, Mbikëqyrësi i Punëve varësisht nga kushtet kur punët në kanal arrijnë ndonjë zonë të

ndjeshme, mund të propozojë masa shtesë për stabilizimin. .


I vetmi ndikimi i projektit në dhe gjatë fazës operacionale është mundësia paksa e largët e

paraqitjes së rrëshqitjeve të lokalizuara të dheut në afërsi të kanalit.

Nëse do të zbulohet një rrezik i tillë, mund të zbatohen masa shtesë të zbutjes (mbjellja shtesë

dhe/ose kullimi përpjetë rrjedhës) dhe nëse dukuria vazhdon, zonat në rrezik duhet të

rrethohen dhe kompensimi adekuat do t’iu ofrohet pronarëve të tokave në bazë të

zhvendosjes së detyruar.

Ekosistemet

Zbutja e ndikimit para ndërtimeve

Pyjet ose habitatet tjera të ndjeshme nuk janë të pranishme në lokacionin e projektit ose në

afërsi. Ka pemë individuale dhe shkurre, por jo ekosistem unik i pyjeve.


Zvogëlimi i biodiversitetit

Për të minimizuar dëmtimin e faunës në zonë, sidomos lejlekët e bardhë që janë vërejtur në

këtë zonë, është sugjeruar një kombinim i masave. Në veçanti, Kontraktuesit do t’i kërkohet

të:

• Minimizimi i humbjes së gjelbërimit nga aktivitetet e ndërtimit dhe të kufizohet

hapësira e lëvizjes në minimum;

• Minimizimi i shkatërrimit të foleve;

• Parandalimi i kapjes dhe tregtisë;

• Parandalimi i gjuetisë, kapjes dhe mbledhjes së vezëve nga punëtorët ndërtimorë;

• Ndalimi i mbledhjes së druve për zjarr nga zonat e punës; dhe

• Minimizimi i dëmit në rrjedhat e ujit nga punët e dheut dhe hedhja jo e rregullt e

mbeturinave.

Këto arrihen përmes aktiviteteve vijuese:

• Përdorimi vetëm i deponive të definuara dhe të aprovuara të mbeturinave të

lëngshme dhe të ngurta

• Edukimi i ekipeve ndërtimore lidhur me ndikimin e shqetësimeve dhe dëmit tek

banorët;

• Sigurimi i stabilimenteve për ekipet ndërtimore për të cilat nuk kanë nevojë të

ndezin zjarr;

• Përkujdesa që përshkrimi i përgjegjësive të përfshijë dënime për çrregullime të

panevojshme të lokacioneve të rëndësishme mjedisore dhe për gjueti; dhe

• Zbatimi i dënimeve të tilla tek punëtorët, përfshirë edhe nën-kontraktuesit.


Faqe 59 nga 162

Aspektet tjera të zbutjes së ndikimit, siç janë magazinimi dhe deponimi i mbeturinave të

lëngshme dhe të ngurta gjithashtu do të parandalojnë ndikimet indirekte në jetën bimore dhe

shtazore.

Inxhinieri gjithashtu kujdeset që Kontraktuesi të jep llogari për shkelje të legjislacionit

mjedisor për mbrojtjen e shtazëve të egra dhe llojeve të rrezikuara dhe të zotimeve

ndërkombëtare të Kosovës nga ana e stafit apo palëve.

Zbutja e ndikimit të ndërtimeve: Jashtë kantierit;

Nuk pritet që projekti të ketë ndonjë ndikim jashtë kantierit tek ekosistemet. Rrjedhimisht, në

këtë aspekt nuk nevojiten masa zbutëse.

Ajri

Zbutja e ndikimit të ndërtimeve: Në kantier dhe jashtë kantierit

Cilësia e ajrit ndikohet shumë pak nga projekti. Gjatë punimeve, ndikimet kryesore mund të

minimizohen apo madje edhe të mënjanohen përmes masave të zakonshme të zbutjes të

ndërlidhura në përgjithësi me kontratat ndërtimore (Përshkrimet e përgjithshme për

Kontraktues, Praktikat e Mira Mjedisore).

Zbutja e ndikimit të fazës së operacioneve.

Ndikimet në kontekstin lokal gjatë ciklit jetësor të kanalit do të jenë të ndërlidhura me

emetimet e kimikateve dhe ndotësve (gjegjësisht, PM10, CO, SO2, NO2, etj.) kryesisht për

shkak të lëvizjeve të mjeteve të shërbimit (kamionëve, etj.) dhe pjesërisht për shkak të punës

së stacionit të pompave. Këtu, cilësia e ajrit do të ndikohet pak nga funksionimi i pompave

dhe pajisjeve plotësuese.

Shfrytëzimi i gjeneratorëve të gjendjes së gatishmërisë për të siguruar që stacioni për

pompimin e ujit të mos ndërpresë punën gjatë ndërprerjeve do të prodhojë emetim të gazrave,

por nuk pritet që këto të ndikojnë dukshëm në cilësinë e ajrit. Mirëpo, nuk ka stabilimente

apo receptorë të ndijshëm afër të cilët do të mund të shqetësoheshin (shkollat, spitalet,

shtëpitë, etj.) dhe as objektet tjera.

Zbatimi i disa masave të zakonshme të zbutjes (Përshkrimet e përgjithshme për Kontraktues,

Praktikat e mira mjedisore) për mirëmbajtje të zakonshme dhe të jashtëzakonshme gjithashtu

do të ofrojnë zbutje adekuate të ndikimeve të projektit në ajër gjatë fazës operacionale:

Zhurma


Emetimi i zhurmës nga aktivitetet ndërtimore do të zvogëlohen dhe të parandalohen me

përdorimin e pajisjeve të pajisur me aparate për zvogëlim të zhurmës, dhe në përputhje me

rekomandimet e prodhuesve. Automjetet të cilat janë shumë të zhurmshëm për shkak të

rregullimit të dobët të motorit, pajisjet për ameliorim të dëmit apo zhurmës apo për gjendje të

tjera joefikase të punës nuk mund të aplikohen përderisa nuk zbatohen masa të tjera

korrigjuese.


Faqe 60 nga 162

Ndikimi nga zhurma e ndërlidhur me ndërtim është i përkohshëm dhe mund të zbutet me

praktika të mira ndërtimore dhe me mbikëqyrje efektive të kantierit (Përshkrimet e

përgjithshme për Kontraktues dhe Praktikat e mira mjedisore)


Zhurma e shkaktuar nga puna në kanal është e ndërlidhur me burimet në pikë siç janë

gjeneratorë lëvizës, pompa të lokacionit, fusha të puseve. Emetimet nga këto burime do të

jenë të kufizuara në një zonë të caktuar në afërsi të këtyre lokacioneve. Kanali kryesisht kalon

nëpër zona rurale me kultivim të gjerë, kullosa, fshatra të vogla dhe shtëpi të

shkapërderdhura.

Ndikimi do të konsistojë në shqetësimi i shkaktuar nga gumëzhima rutinore operacionale,

nivelet më të mëdha të zhurmës nga gjeneratorët, si dhe nga zhurma e krijuar gjatë gërmimit

të seksioneve për riparim. Duhet të zbatohen masa vijuese të zbutjes:

• Pompa dhe pajisjet tjera mekanike të ruhen në mënyrë efektive dhe ku është e

mundur brenda ndërtesave/strukturave;

• Pajisjet e prodhuesit për zvogëlim të zërit dhe vibracionit të gjeneratorëve duhet të

mirëmbahen në gjendje të mirë.

• Në rast se tejkalohen kufijtë e zhurmës të përcaktuara në legjislacionin kombëtar,

duhet të merren hapa të tilla si instalimi i mbrojtësve ndaj zhurmës.

Trashëgimia fizike dhe kulturore

Zbutja e ndikimit të ndërtimeve: Në kantier;

Në të gjitha këto raste, do të pasohen obligimet e parapara me Ligjin për trashëgimi kulturore,

i cili duhet të jetë pjesë e obligimeve kontraktuale.

• Bazuar në Ligjin mbi trashëgimi kulturore, para fillimit të punës në kantier,

Kontraktuesi duhet të merr aprovimin aprovim me shkrim nga Këshilli kombëtar

arkeologjik (KKA) pas kryerjes së hulumtimit sipërfaqësor në terren. Gjithashtu,

Kontraktuesi duhet të nënshkruajë një marrëveshje me KKA-në para kontratës. Të

gjitha punët ndërtimore duhet të kufizohen në hapësirën sa më të vogël të mundshme.

Objektet ndërtimore do të vendosen në zona për të cilat dihet se nuk përmbajnë

lokacione arkeologjike apo zona të ndijshme arkeologjike.

• Nëse zbulohen artefakte arkaeologjike apo fetare (gjetje rasti), atëherë Shërbimi

arkeologjik i Kosovës (SHAK) i Ministrisë së Kulturës (MKRS) duhet të njoftohet

menjëherë. Një ekip i specialistëve të terrenit të SHASK do të vizitojnë lokacionin për

të identifikuar artikujt. Lokacioni do të mbrohet me rrethojë substanciale për të

parandaluar dëmet aksidentale apo nga moskujdesi në arkeologji. Gjatë punëve të

fazës së ndërtimeve, mirëmbahet bashkëpunim i vazhdueshëm me arkeolog të

specializuar të SHAK në mënyrë që të minimizohet dëmi i mundur në lokacione dhe

monumente.

5.2.2 Masat mjedisore të sugjeruara për zbatimin e rezervuarit të Mihaliqit

Burimet ujore


Faqe 61 nga 162


Gjatë punëve ndërtimore, ndikimi i mundshëm në ujërat sipërfaqësorë dhe nëntokësorë

paraqitet nga aktivitetet dhe mirëmbajtja e kantierit të kontraktuesit, punëve në kanal dhe

depërtimet e mundshme të dheut të gërmuar në rrjedhat e ujit, transportit, mirëmbajtjes së

automjeteve dhe manipulimit dhe magazinimit të lubrifikantëve dhe karburantit. Rreziku nga

ndotja rritet gjatë punëve të dheut dhe gjatë shfrytëzimit të materialeve të rrezikshme në

kuadër të ndërtimit të pendës. Të gjitha masat adekuate parandaluese kundër rreziqeve të

ndotjes së ujit e të cilat paraqiten nga VNMS i projektit do të vendosen në dokumentet e

tenderit të kontraktuesit për ndërtime. Në mesin e këtyre do të përfshihen:

Parandalimi i ndonjë derdhjeje, depoziti dhe thithjeje të materialeve të rrezikshme,

Devijimi i rrjedhave natyrore nga kantieri i punimeve, si dhe izolimin e kanalit, ujërat

nëntokësore, dhe ujërat e tjera natyrore që kullohen nga platformat e punës.

Parandalimi i rrezikut nga vërshimi i hapësirës punuese dhe oborrit të mirëmbajtjes.

Zbutja e ndikimit të ndërtimeve: Jashtë kantierit

Gjatë fazës së ndërtimeve, masat e zbatuara jashtë kantierit synojnë të monitorojnë ndikimet e

mundshme në cilësinë e ujit poshtë rrjedhës. Prandaj, gjatë fazës së ndërtimeve do të kryhen

hulumtime periodike të cilësisë së ujit të Sitnicës poshtë rrjedhës nga lokacioni. Gjithashtu

kryhet edhe hulumtimi i cilësisë së ujit nëntokësor. Mostrat periodike të ujërave nëntokësor

mblidhen nga shpimet që do të kryhen poshtë rrjedhës nga lokacioni.

Çfarëdo rrjedhjeje që vjen nga punimet në zonë e që ka gjasa të ketë ngarkesa të mëdha të

materieve të pezulluara duhet të filtrohen para derdhjes në rrjedha natyrore. Rrjedhja e ujit, e

ndotur me substanca të rrezikshme, duhet të mblidhet në kantier (në ndonjë bazën të

përkohshëm mbajtës) dhe të transportohet në impiantin gjegjës për trajtim ose ruajtje nga një

kompani e licencuar.


Projekti REM do të furnizohet ekskluzivisht nga kanali IL. Prandaj, puna e tij nuk do të

ndikojë në burimet lokale të ujit.

Çështja kryesore mjedisore është mbrojtja e cilësisë së ujit të liqenit kundër burimeve të

ndotjes që vijnë nga ujëndarëse e liqenit përpjetë rrjedhës.

Dizajni i projektit do të përcaktojë përgatitjet e duhura të cilat do të sigurojnë ruajtjen e

cilësisë së burimeve. Zgjidhje me siguri do të jetë izolimi i liqenit nga rrjedhat e epërme.

Gjithashtu do të studiohet mundësia e devijimit të rrjedhave të epërme nga rezervuari gjatë

dizajnit të projektit. Supozohet se devijimi i tërësishëm nuk do të ishte i mundur gjatë

periudhave të vërshimeve.

Sidoqoftë, puna e rezervuarit kërkon hulumtim të përhershëm të cilësisë së burimit.

Monitorimi i cilësisë së ujit të rezervuarit do të definohet në kuadër të planit të ardhshëm për

menaxhim të rezervuarit.

Krijimi i zonës së mbrojtur


Faqe 62 nga 162

Zonat e ujëndarëses së rezervuarit të Mihaliqit duhet të mbrohen kundër ndotjes që vjen nga

aktivitetet antropogjenike dhe shkaqet natyrore.

Ky pikësynim ndiqet me krijimin e një zone të mbrojtur në zonën e kanalit, me aplikimin e

zonës prej tre niveleve; secila zonë karakterizohet nga nivelet e ndryshme të rregullimit.

Pritet që aplikimi i zonave në fund të ketë për rezultat përmirësimin e përgjithshëm të cilësisë

së mjedisit dhe të ujit, në veçanti të rezervuarit.

Zonimi i planifikuar planifikohet si në vijim:

A – Zona e mbrojtjes totale

Kjo zonë mbulon një hapësirë në një rreze prej së paku 5 metrave në të dyja anët e skajeve të

kanalit (të cilat në shumë pjesë të kanalit definohen nga pjerrësirat nga ku fillon e drejta e

rrugës).

Në këtë hapësirë nuk lejohen kurrfarë aktivitetesh, përveç atyre të cilat janë të domosdoshme

për punën e kanalit. Ushtrohet kujdes i skajshëm për të shmangur derdhjen e lëngjeve apo

produkteve të çfarëdo qoftë lloji. Kjo zonë duhet të eksproprijohet, madje më së miri të

rrethohet (varësisht prej fondeve dhe marrëveshjes për pjesëmarrje publike). Mirëpo, kudo që

është e mundur, mbjellja e kaçubave të ulëta autoktone do të ishte një alternativë tjetër që

mund të merret parasysh.

B – Zona tampon

Kjo zonë shtrihet në një rreze prej 20 m rreth ujërave të kanalit me vëmendje të veçantë anës

së pjerrinës së epërme. Këtu, zbatohen kufizime për veprimtari antropogjene, në mënyrë që të

parandalohet ndotja e rezervuarit.

Përbrenda kësaj zone, ndalohen aktivitetet vijuese:

m. Hedhja e ujërave të zeza apo lymit të mbeturinave

n. Ruajta e pesticideve dhe plehrave artificial

o. Përdorimi i pesticideve dhe plehrave artificial, përveç me autorizim të

AMMK-së dhe KIL pas një vlerësimi specifik për secilin rast (duke pasur

parasysh produktet specifike dhe dheun)

p. Infiltrimi i rrjedhjeve nga rrugët dhe vend parkingjet

q. Varrezat

r. Hapja e separacioneve me gërmime të thella në kontakt me rezervuarin

s. Shpimi i puseve, përveç me autorizim të KIL

t. Ruajtja e materialeve apo produkteve toksike kimike dhe të materialeve

radioaktive.

u. Qendra të deponimit dhe të prishjes së veturave të vjetra

v. Puse të shpërndarjes;

w. Stabilimente për trajtim dhe shpërndarje të ujërave të zeza

x. Rrugët (përveç e drejta e rrugës së KIL), apo infrastruktura tjetër

Kujdes i veçantë duhet t’iu jepet pjesëve ku objektet hyjnë në tampon zonë. KIL duhet të

shqyrtojë masat institucionale të ekzekutimit në rast të ndonjë intervenimi ilegal.

C – Zona e mbrojtjes së kaptazhit

Kjo zonë do të shtrihet së paku përbrenda rrezes rreth kufijve të ujëndarjes; mirëpo, shtrirja e

saj duhet të caktohet pasi të jetë zhvilluar zona e kanalit në bazë të të dhënave të llogaritura.


Faqe 63 nga 162

Aktivitetet në këtë zonë duhet të rregullohen në mënyrë që të parandalohet infiltrimi i

materialeve toksike në kanal dhe akuifer, me kujdes të veçantë ndaj aktiviteteve në lokacion,

aplikimin e pesticideve dhe plehrave artificial në bujqësi, hedhjen e mbeturinave të ngurta

dhe të ujërave të zeza.

Kjo duhet të realizohet përmes dy tërësive të veprimeve:

3. Zbatimi rregullator në drejtim të aktiviteteve ekzistuese,

Këtu përfshihet shqyrtimi i të gjitha aktiviteteve që zhvillohen përbrenda zonës së

kaptazhit (aktivitetet lartpërmendura) për të siguruar zbatim rigoroz të rregulloreve

ekzistuese, si dhe për të përcaktuar masat e adaptimit, sipas nevojës. Ky aktivitet duhet të

kryhet nga AMMK dhe KIL.

4. Veprimet parandalues për zhvillimet e ardhshme, në kuptim të planifikimit të

shfrytëzimit të tokës dhe kushteve për licencim.

Ky aktivitet duhet të kryhet në bashkëpunim me AMMK, KIL dhe autoritetet lokale

përgjegjëse për planifikimin e shfrytëzimit të tokës.

Dheu

Zbutja e ndikimit të ndërtimeve: Në kantier; stabiliteti i pjerrtësisë

Infrastruktura për ndërtimin e rezervuarit pjesërisht gjendet në kuadër të një zone kodrinore e

cila mund të preket nga erozioni dhe jo stabiliteti i pjerrësirës, për shkak të përmbajtjes së

dheut me performancë të dobët gjeo-teknike.

Në rastet kur dukuri të tilla ndikojnë tek infrastruktura apo mund të përkeqësohen nga

aktivitetet gjatë punëve mbrojtëse, rekomandohen masa për të parandaluar ndonjë rrëshqitje

të dheut gjatë dhe pas punëve mbrojtëse. Masat përfshijnë, por nuk kufizohen vetëm në:

• Planifikimit të ndërtimit të mureve mbajtëse, përpjetë dhe/ose tatëpjetë

kanalit, në mënyrë që të minimizohet rreziku nga rrëshqitjet e dheut, posaçërisht gjatë

punëve të dheut,

• Punët për kullimin e sipërfaqes, për të devijuar ujin e shiut, i cili do të

gërryente dheun, përmes kanaleve të vendosura përgjatë linjave të pjerrtësisë

maksimale në trupin e vendit të rrëshqitjes së dheut; Mbulimi i shpateve të gërmuara;

• Futja e elemente përforcuese në tokë kur të jetë e nevojshme;

• Gjelbërimi i shpateve, pasi që sistemet rrënjore të bimëve mund të

përmirësojnë kohezionin e dheut dhe rezistencës ndaj shprishjes.

Zgjedhja e këtyre masa që duhet të zbatohen do të bëhet përmes dizajnit kryesor. Përveç

kësaj, Mbikëqyrësi i Punëve varësisht nga kushtet kur punët në kanal arrijnë ndonjë zonë të

ndjeshme, mund të propozojë masa shtesë për stabilizimin. .


I vetmi ndikimi i projektit në dhe gjatë fazës operacionale është mundësia paksa e largët e

paraqitjes së rrëshqitjeve të lokalizuara të dheut në afërsi të kanalit.


Faqe 64 nga 162

Nëse do të zbulohet një rrezik i tillë, mund të zbatohen masa shtesë të zbutjes (mbjellja shtesë

dhe/ose kullimi përpjetë rrjedhës) dhe nëse dukuria vazhdon, zonat në rrezik duhet të

rrethohen dhe kompensimi adekuat do t’iu ofrohet pronarëve të tokave në bazë të

zhvendosjes së detyruar.

Ekosistemet

Zbutja e ndikimit para ndërtimeve

Pyjet ose habitatet tjera të ndjeshme nuk janë të pranishme në lokacionin e projektit

ose në afërsi. Ka pemë individuale dhe shkurre në hapësirën e projektit, por jo

ekosistem unik i pyjeve.


Zvogëlimi i biodiversitetit

Për të minimizuar dëmtimin e faunës në zonë, sidomos lejlekët e bardhë që janë vërejtur në

këtë zonë, është sugjeruar një kombinim i masave. Në veçanti, Kontraktuesit do t’i kërkohet

të:

• Minimizimi i humbjes së gjelbërimit nga aktivitetet e ndërtimit dhe të kufizohet

hapësira e lëvizjes në minimum;

• Minimizimi i shkatërrimit të foleve;

• Parandalimi i kapjes dhe tregtisë;

• Parandalimi i gjuetisë, kapjes dhe mbledhjes së vezëve nga punëtorët ndërtimorë;

• Ndalimi i mbledhjes së druve për zjarr nga zonat e punës; dhe

• Minimizimi i dëmit në rrjedhat e ujit nga punët e dheut dhe hedhja jo e rregullt e

mbeturinave.

Këto arrihen përmes aktiviteteve vijuese:

• Përdorimi vetëm i deponive të definuara dhe të aprovuara të mbeturinave të

lëngshme dhe të ngurta

• Edukimi i ekipeve ndërtimore lidhur me ndikimin e shqetësimeve dhe dëmit tek

banorët;

• Sigurimi i stabilimenteve për ekipet ndërtimore për të cilat nuk kanë nevojë të

ndezin zjarr;

• Përkujdesa që përshkrimi i përgjegjësive të përfshijë dënime për çrregullime të

panevojshme të lokacioneve të rëndësishme mjedisore dhe për gjueti; dhe

• Zbatimi i dënimeve të tilla tek punëtorët, përfshirë edhe nën-kontraktuesit.

Aspektet tjera të zbutjes së ndikimit, siç janë magazinimi dhe deponimi i mbeturinave të

lëngshme dhe të ngurta gjithashtu do të parandalojnë ndikimet indirekte në jetën bimore dhe

shtazore.

Inxhinieri gjithashtu kujdeset që Kontraktuesi të jep llogari për shkelje të legjislacionit

mjedisor për mbrojtjen e shtazëve të egra dhe llojeve të rrezikuara dhe të zotimeve

ndërkombëtare të Kosovës nga ana e stafit apo palëve.


Faqe 65 nga 162

Zbutja e ndikimit të ndërtimeve: Jashtë kantierit;

Nuk pritet që projekti të ketë ndonjë ndikim jashtë kantierit tek ekosistemet. Rrjedhimisht, në

këtë aspekt nuk nevojiten masa zbutëse. Mirëpo, duhet të merret parasysh që mbeturinat e

ngurta mund të trazojnë lejlekët e bardhë. Në raste të tilla, duhet të ndërmerren masa

mbrojtëse.

Zbutja e ndikimit të përhershëm

Nuk pritet që projekti të ketë ndonjë ndikim permanent tek ekosistemet aktuale. Rrjedhimisht,

në këtë aspekt nuk nevojiten masa zbutëse.


Gjatë fazës së operacioneve, i vetmi ndikim i paraparë në ekosisteme aktuale mund të

paraqitet nëse do të nevojiteshin operacione të jashtëzakonshme të mirëmbajtjes për pjesën e

kanalit i cili kalon nëpër pjesën e poshtme të rrafshinës. Për mirëmbajtje të tillë mund të

nevojitet gërmimi i tubacionit, me prerje dhe/ose çrrënjosje të vegjetacionit të ri-mbjellur, e

cila mund të jetë rritur nëpër hapësirën e të drejtës në rrugë që nga përfundimi i ndërtimit.

Ajri


Cilësia e ajrit ndikohet shumë pak nga projekti. Gjatë fazës ndërtimore, ndikimet kryesore

mund të minimizohen apo të mënjanohen përmes praktikave të mira ndërtimore dhe

mbikëqyrjes efektive (Përshkrimet e përgjithshme për Kontraktues dhe Praktikat e mira

mjedisore).


Ndikimet në kontekstin lokal gjatë ciklit jetësor të rezervuarit do të jenë të ndërlidhura me

emetimet e kimikateve dhe ndotësve (gjegjësisht, PM10, CO, SO2, NO2, etj.) kryesisht për

shkak të lëvizjeve të mjeteve të shërbimit (kamionëve, etj.) dhe pjesërisht për shkak të punës

së stacionit të pompave. Këtu, cilësia e ajrit do të ndikohet pak nga funksionimi i pompave

dhe pajisjeve plotësuese.

Shfrytëzimi i gjeneratorëve të gjendjes së gatishmërisë për të siguruar që stacioni për

pompimin e ujit të mos ndërpresë punën gjatë ndërprerjeve do të prodhojë emetim të gazrave,

por nuk pritet që këto të ndikojnë dukshëm në cilësinë e ajrit. Mirëpo, nuk ka stabilimente

apo receptorë të ndijshëm afër të cilët do të mund të shqetësoheshin (shkollat, spitalet,

shtëpitë, etj.) dhe as objektet tjera.

Zbatimi i të njëjta (Përshkrimet e përgjithshme për Kontraktues, Praktikat e mira mjedisore)

për mirëmbajtje të zakonshme dhe të jashtëzakonshme gjithashtu do të ofrojnë zbutje

adekuate të ndikimeve të projektit në ajër gjatë fazës operacionale.

Zhurma


Emetimi i zhurmës nga aktivitetet ndërtimore do të zvogëlohen dhe të parandalohen me

përdorimin e pajisjeve të pajisur me aparate për zvogëlim të zhurmës, dhe në përputhje me


Faqe 66 nga 162

rekomandimet e prodhuesve. Automjetet të cilat janë shumë të zhurmshëm për shkak të

rregullimit të dobët të motorit, pajisjet për ameliorim të dëmit apo zhurmës apo për gjendje të

tjera joefikase të punës nuk mund të aplikohen përderisa nuk zbatohen masa të tjera

korrigjuese.

Ndikimi nga zhurma e ndërlidhur me ndërtim është i përkohshëm dhe mund të zbutet me

praktika të mira ndërtimore dhe me mbikëqyrje efektive të kantierit (Përshkrimet e

përgjithshme për Kontraktues dhe Praktikat e mira mjedisore)


Zhurma e shkaktuar nga puna në kanal është e ndërlidhur me burimet në pikë siç janë

gjeneratorë lëvizës, pompa të lokacionit, fusha të puseve. Emetimet nga këto burime do të

jenë të kufizuara në një zonë të caktuar në afërsi të këtyre lokacioneve. Kanali kryesisht kalon

nëpër zona rurale me kultivim të gjerë, kullosa, fshatra të vogla dhe shtëpi të

shkapërderdhura.

Ndikimi do të konsistojë në shqetësimi i shkaktuar nga gumëzhima rutinore operacionale,

nivelet më të mëdha të zhurmës nga gjeneratorët, si dhe nga zhurma e krijuar gjatë gërmimit

të seksioneve për riparim. Duhet të zbatohen masa vijuese të zbutjes:

• Pompat dhe pajisjet tjera mekanike duhet të mirëmbahen në mënyrë efektive;

• Pajisjet e prodhuesit për zvogëlim të zërit dhe vibracionit të gjeneratorëve duhet të

mirëmbahen në gjendje të mirë.

• Në rast se tejkalohen kufijtë e zhurmës të përcaktuara në legjislacionin kombëtar,

duhet të merren hapa të tilla si instalimi i mbrojtësve ndaj zhurmës.

Burimet fizike dhe kulturore


Bazuar në Ligjin mbi trashëgimi kulturore, para fillimit të punës në kantier, Kontraktuesi

duhet të merr aprovimin aprovim me shkrim nga Këshilli kombëtar arkeologjik (KKA) pas

kryerjes së hulumtimit elementar në terren. Gjithashtu, Kontraktuesi duhet të nënshkruajë një

marrëveshje me KKA-në para kontratës. Të gjitha punët ndërtimore duhet të kufizohen në

hapësirën sa më të vogël të mundshme.

Objektet ndërtimore do të vendosen në zona për të cilat dihet se nuk përmbajnë lokacione

arkeologjike apo zona të ndijshme arkeologjike.

Nëse zbulohen artefakte arkaeologjike apo fetare (gjetje rasti), atëherë Shërbimi arkeologjik i

Kosovës (SHAK) i Ministrisë së Kulturës (MKRS) duhet të njoftohet menjëherë. Një ekip i

specialistëve të terrenit të SHASK do të vizitojnë lokacionin për të identifikuar artikujt.

Lokacioni do të mbrohet me rrethojë substanciale për të parandaluar dëmet aksidentale apo

nga moskujdesi në arkeologji. Gjatë punëve të fazës së ndërtimeve, mirëmbahet bashkëpunim

i vazhdueshëm me arkeologë të specializuar të SHAK në mënyrë që të minimizohet dëmi i

mundur në lokacione dhe monumente.

Në të gjitha këto raste, do të pasohen obligimet e parapara me Ligjin për trashëgimi kulturore,

i cili duhet të jetë pjesë e obligimeve kontraktuale.


Faqe 67 nga 162

5.2.3 Përmbledhje e punëve hetuese në lokacion dhe e monitorimit që duhet të kryhen

në terren para NVM-së së plotë për REM

Nga vlerësimi paraprak i çështjeve mjedisore të ndërlidhura me projektin REM, paraqiten

lëmi të ndryshme për të cilat duhet të mblidhen të dhënat para fillimit të vlerësimit të plotë të

projektit. Këto hetime dhe udhëzimet elementare janë dhënë në vijim. TeR e propozuar për

digën dhe rezervuarin në Mihaliq është dhënë në Aneksin 4 dhe kërkon edhe analiza të

kornizës ligjore, bazën për analizën socio-ekonomike, ndikimet në identifikim, masat zbutëse,

planet monitoruese, etj TeR duhet të këshillohen me MMPH dhe BB para se të publikohen

dhe konsultohen, dhe përditësohen në bazë të të gjithë dokumentacionit në dispozicion për t'u

përgatitur gjatë zbatimit të projektit.


ESIAF and ESMF for translation ALB---3.xml Janar 2015 Faqe 68 nga 162

Tabela 9 : Hetimet e lëmisë mjedisore që duhet të kryhen para NVM-së për ERM

Lëmia Artikujt Pikësynimi Parimi Periudha

Kushtet hidrologjike Rrjedhjet e ujit të përroit

natyror në lokacion

Dizajni i projektit Matja e vazhdueshme e rrjedhës dhe

grumbullimi i të reshurave ditore

Një vit

Cilësia e ujit të përroit


Gjendja fillestare

Pikënisja për monitorim gjatë

fazave ndërtimore dhe

operacionale

Analizat fizike, kimike dhe

bakteriologjike të disa mostrave të

nxjerrura nga lokacioni, përpjetë dhe

tatëpjetë rrjedhës

Një periudhë e

vërshimeve

Sezonet e thata

dhe të lagështa

Kushtet

hidrogjeologjike

Niveli dhe cilësia e

ujërave nëntokësore

Gjendja fillestare



operacionale

Në së paku tre gropa shpimi të realizuar

në lokacion, përpjetë dhe tatëpjetë

rrjedhës :

Matja e nivelit javor

Analizat kimike mujore

Një vit

Ekosistemet

natyrore

Fauna ujore Inventari për gjendjen fillestare

Vlerësimi i ndikimit

Regjistri i pakurrizorëve dhe llojet e

peshqve në lokacion. Të gjitha speciet

shtegtare përmes ERM të propozuar.

1 në sezonë të

thatë

1 në sezonë të

lagësht

Fauna gjysmë-ujore Inventari për gjendjen fillestare


Regjistri i ujëtokësorëve në lokacion. Të

gjitha speciet shtegtare përmes ERM të

propozuar.

Një vit – të gjitha

stinët

Fauna tokësore Inventari për gjendjen fillestare


Regjistri i gjitarëve (përfshirë edhe

lakuriqëve), insekteve dhe zvarranikëve

në lokacion. Të gjitha speciet shtegtare

përmes ERM të propozuar.


stinët

Shpezët Inventari për gjendjen fillestare


Shpezët që gjenden në lokacion dhe

shfrytëzimi i mjedisit jetësor (ndërtimi i

çerdheve, qëndrimi dimëror apo

migrimi)


stinët


ESIAF and ESMF for translation ALB---3.xml Janar 2015 Faqe 69 nga 162

Raport nga KVNMS& KMMS

Faqe 70 nga 162

5.3 Masat sociale

5.3.1 Masat sociale të ndërlidhura me rehabilitimin e kanalit

Zhvendosja dhe dislokimi

Për të zbutur ndikimet, propozohen masat vijuese:

Përpilimi i regjistrit të saktë të pronave që do të eksproprijohen.

Të identifikohen karakteristikat sociale të popullsisë e cila do t’i nënshtrohet

eksproprijimit.

Familjeve me numër të madh të anëtarëve apo personave të cilët nuk mund të punojnë e

që i takojnë kategorive të personave në ndihmë sociale apo të cilët konsiderohen si të

varfër, duhet t’u sigurohet informatë e plotë mbi kushtet e eksproprijimit dhe të

dislokimit.

Procedurat e eksproprijimit duhet të marrin parasysh faktorët kyç, siç janë: Përshkrimi

i mjaftueshëm i pronës që do të eksproprijohet (e tërë prona apo një pjesë e saj), si

ndikon në funksionalitetin e amvisërisë, qasjen, orarin kohor.

Eksproprijimi duhet të merr parasysh jo vetëm gjenden e lokacionit por edhe

karakteristikat biofizike të dheut apo pjellshmërinë e tokës.

Eksproprijimi duhet të jetë specifik për secilin rast të mundshëm të eksproprijimit apo

dislokimit.

Për të gjitha masat e dislokimit, eksproprijimit apo madje edhe të rrënimit të

mundshëm, banorët dhe në veçanti pronarët apo shfrytëzuesit duhet të informohen më

herët (disa muaj) para fillimit të procedurës efektive, në mënyrë që t’u ofrohet kohë e

mjaftueshme për të përgatitur përshtatjen private dhe socio-ekonomike.

Trajtimi i ndryshimit të mënyrës aktuale të përdorimit të ujit

Masat që do të zbatohen për të zbutur ndikimin e ndërprerjes së mënyrë së shfrytëzimit të ujit

janë:

Të njoftohen të gjithë shfrytëzuesit se mënyra e deritanishme e shfrytëzimit të ujit nga

KIL do të përfundojë në afatin e caktuar.

Fermerët të cilët nuk i plotësojnë kriteret e madhësisë për të kërkuarë ujin për ujitje, do

mbështeten për t’u organizuar në një grup të vogël që arrinë madhësisë minimale

kolektive për ujitje. Ky shërbim do të jetë në dispozicion deri sa të vendoset forma e

re e organizimit. Rregulli i ri do të rezultojë në bashkëpunim në mes të fermerëve.

Për t’i kryer këto masa, kërkohen marrëveshje dhe fuqizim institucional, të cilat duhet

të përfshijnë institucionet, siç janë: KIL, komunat, MMPH – Departamenti i ujit,

MBPZHR – Departamenti për zhvillim rural dhe shërbime këshilluese, dhe MF.

Trajtimi i shkarkimit të ujërave të zeza, të amvisërive dhe mbeturinave

të tjera në KIL apo në zonën përreth


Faqe 71 nga 162

Për të zbutur apo parandaluar këtë ndikim, masat vijuese korrigjuese dhe preventive duhet të

merren parasysh:

Përpilimi i regjistrit apo inventarit të numrit dhe vendndodhjes së shkarkimeve të

ujërave të zeza në KIL si dhe klasifikimi i tyre sipas numrit të amvisërive dhe

karakteristikave të tyre.

Kompanitë përgjegjëse për mënjanimin dhe menaxhimin e ujërave të zeza sigurohen

për ndalimin e shkarkimeve, por paraprakisht duhet të dizajnojnë dhe të ndërtojnë

rrjete private të kanalizimit, të cilat do të kyçeshin në kanalizimin publik.

KIL së bashku me komunën relevante duhet të investojë në kyçjen e kanalizimit privat

në atë publik për kategoritë e familjeve të varfra apo në ndihmë sociale.

Komunat përgjegjëse në territorin përgjatë KIL duhet të sigurohen që mbeturinat e

ngurta apo të lëngshme të prodhuar qoftë nga konsumi ditor apo nga veprimtaria

bujqësore apo nga veprimtaria tjetër, të mos hidhet në deponi spontane afër KIL dhe

në veçanti në pjesët e epërme të Kanalit.

Për t’i kryer këto masa, kërkohen marrëveshje dhe fuqizim institucional, të cilat duhet

të përfshijnë institucionet, siç janë: KIL, komunat, MMPH – Departamenti për

mbrojtje të mjedisit, MPMS, dhe MF.

Qasja në pronë

Në këtë rast, duhet të merren masat adekuate për të parandaluar ndikimet negative të

ndërlidhura në mënyrë direkte apo indirekte me qasjen në pronë:

Duhet të përpilohet inventari i plotë i pronës dhe parcelave të prekura nga menaxhimi

dhe kufizimi i shfrytëzimit të tokës së KIL, dhe në veçanti, pasojat për qasje në tokë

bujqësore dhe shtëpi.

Për njësitë banesore të zhvilluara deri tash, për të cilat planifikohet qasja në rrugë dhe

pronë tjetër përmes pronës së KIL, duhet t’iu lejohet shfrytëzimi përderisa nuk

pengohet puna e KIL. Përndryshe, prona do të shpronësohet, por në bazë të rregullave

PO 4.12 sipas rregullave kosovare, duke ditur aktivitetet e paligjshme, KIL nuk është i

obliguar që t’i kompensojë materialet e përdorura për ndërtim të strukturave.

Parcializimi apo riparcializimi i kryer deri tash, dhe në rastet kur prona e KIL

konsiderohet si e vetmja mënyrë e qasjes në pronë, duhet të lejohet në shfrytëzim

përderisa puna e KIL nuk pengohet. Përndryshe blerja e tokës bëhet në bazë të

rregullave PO 4.12 të përcaktuara në KPZH.

5.3.2 Çështjet sociale të ndërlidhura me zbatimin e rezervuarit të Mihaliqit

Zhvendosja dhe dislokimi

Për të zbutur ndikimet negative nga ndërtimi i REM mund të zbatohen masat vijuese:

Përpilimi i regjistrit të saktë të pronave që do të eksproprijohen.

Procedurat e dislokimit duhet të përfshijnë të gjitha detajet të cilat mund të ndikojnë në

eksproprijim, siç janë informatat e hollësishme mbi pronën që do të eksproprijohet (e

tërë prona apo një pjesë e saj), si ndikon në funksionalitetin e amvisërisë, qasjen si

dhe afatet e hollësishme dhe të sakta kohore.


Faqe 72 nga 162

Eksproprijimi duhet të merr parasysh jo vetëm gjendjen e lokacionit por edhe

karakteristikat biofizike të tokës apo pjellshmërinë e tokës.

Eksproprijimi apo dislokimi duhet të jetë specifik për secilin rast të mundshëm të

eksproprijimit apo dislokimit.

Qasja në pronë

Sa herë që nevojitet, duhet të zbatohen masa adekuate për të parandaluar ndikimet negative të

ndërlidhura me bllokimin e infrastrukturës lokale nga ndërtimi i REM, kryesisht qasja në

rrugë për banorët e zonës. Për të zbutur apo eliminuar ndikimet negative mund të zbatohen

masat vijuese:

Para punëve të pendës, hapja e rrugës së re për qasje për banorët të cilët do të bllokohen

nga ndërtimi i REM.

Rruga alternative duhet të jetë operacionale para bllokimit të rrugës ekzistuese.


Faqe 73 nga 162


Faqe 74 nga 162

6 KORNIZA PËR MENAXHIMIN MJEDISOR DHE SHOQËROR

Plani për menaxhimin mjedisor dhe social (PMMS) krijon një lidhje thelbësore ndërmjet

ndikimeve të parapara dhe masave të zbutjes të cekura në raportin e Vlerësimit të ndikimit

mjedisor dhe social (VNMS), si dhe aktivitetet e zbatimit dhe ato operacionale.

KMMS shërben si mjet për të kontrolluar investimet nga perspektiva e mbrojtjes së natyrës

dhe ruajtjes së mjedisit dhe udhëzon trajtimin e konsideratave mjedisore të identifikuara. Për

investimet e njohura, KMMS paraqet shabllonin e listave kontrolluese të PMM që përmbajnë

zbutjen, monitorimin dhe masat institucionale që duhet të merren gjatë zbatimit dhe

funksionimit për t’i eliminuar ndikimet negative mjedisore dhe sociale, balancimin e tyre dhe

reduktimin e tyre në nivele të pranueshme, ndërsa për të tjerat definon dokumentacionin për

kujdesin e duhur që duhet të përgatitet gjatë zbatimit të projektit.

Në vitin e parë të zbatimit të projektit, vetëm sistemi SCADA do të instalohet. Asnjë punim

fizik nuk do të fillojë para vitit të dytë. Koha do të përdoret për përcaktimin e investimeve të

sakta si dhe dizajnet e tyre. Paralelisht do të përgatiten dokumentet për kujdesin e duhur

mjedisor.

Në rastin e programit të restaurimit të kanalit të IL, Korniza aktuale e menaxhimit mjedisor

dhe social (KMMS) shtjellon masat mjedisore dhe sociale (M dhe S), parimet e të cilëve

definohen në KVNMS.

Gjetjet e KVNMS me KMMS sugjerojnë fort se dokumenti për punët mjedisore duhet të

përgatitet për mirëmbajtjen e përgjithshme të kanalit dhe strukturat e saj pas përfundimit të

investimeve.

Kontrolla mjedisore

Kontrolla mjedisore është hapi i parë në procesin e kujdesit të duhur mjedisor të shqyrtimit të

investimeve dhe bazohet në llojin, përmbajtjen dhe vendndodhjen. Qëllimi i tij është që të

përcaktojë rrezikun mjedisor lidhur me investimin e propozuar dhe të identifikojë llojin e

dokumentit për kujdesin e duhur mjedisor që do të trajtojë këto rreziqe. Kontrolla duhet të

konfirmojë se zbatimi i projektit respekton politikat mjedisore dhe sociale Bankës dhe

legjislacionin kombëtar.

Me qëllim të ngritjes së kapaciteteve të projektit në fushën e mbrojtjes së mjedisit, një

inxhinier i ndërtimtarisë ose mjedisit (CE) do të angazhohet me orar të plotë gjatë zbatimit të

projektit si anëtar i NJIP. CE do të kryejë monitorimin e të gjitha investimeve. Kontrolla do të

bëhet në bazë të dokumentacionit teknik në dispozicion, llojit të investimeve dhe vizitave në

terren. Në rast të paqartësive (që nuk priten në këtë kohë - si rezultat i vlerësimit fillestar) CE

do ta konsultojë specialistin e BB-së për çështje mjedisore.

Rezultatet e kontrollës mjedisore janë pasqyruar në kategorinë e projektit dhe llojin e

vlerësimit mjedisor (VM) që duhet të kryhen për t’i njohur ndikimet e mundshme mjedisore

sa më herët gjatë përgatitjes, në mënyrë që shqetësimet të reflektohen gjatë hartimit të nën-


Faqe 75 nga 162

projektit si dhe gjatë zbatimit të projektit. VM është proces që kryhet nga KIL ose ndonjë

investitor tjetër për të parashikuar, vlerësuar dhe zbutur ndikimet mjedisore dhe rreziqet që

mund të lindin nga nën-projekti i propozuar. Lloji dhe fushëveprimi i VM-së varet nga

rezultatet e procesit të kontrollës. Çdo lloj i raportit VM duhet të identifikojë ndikimet e

mundshme dhe të përcaktojë se si të përmirësohet performanca mjedisore e projektit të

propozuar. Raporti duhet të përmbajë ndikimet e identifikuara, karakteristikat (probabilitetin,

shkallën, kohën e ndikimit, rëndësinë) dhe masat për shmangien, reduktimin dhe monitorimin

e këtyre masave.

Bazuar në vizitat në terren, KVNMS dhe studimet e fizibilitetit të përgatitura për investimet e

propozuara, investimet grupohen në bazë të rrezikut mjedisor dhe për çdo grup është

përshkruar kujdesi i duhur mjedisor në tabelën 10.

Masat e fillestare zbutëse të identifikuara në kapitullin E të KVNMS duhet të merren

parasysh gjatë përgatitjes dokumenti për kujdes të duhur mjedisor.

Tabela 10 Kujdesi i duhur mjedisor

Llojet e investimit Dokumentacioni mjedisor që duhet

përgatitet para ndërtimit

Rehabilitimi i infrastrukturës ekzistuese

përgjatë kanalit dhe instalimi i masave

mbrojtëse të ujit

Lista kontrolluese PMM (aneksi 10)

Çdo miratim zyrtar/lejet

Rehabilitimi në digën e Ujmanit PMM (Shtojca 11)


Ndërtimet e reja të urave dhe rrugëve

përgjatë kanalit

PMM (Shtojca 11)


Ndërtimi i rezervuarit të vogël (40000

m3)

PMM (Shtojca 11)


Ndërtimi i rezervuarit të Mihaliqit

Opsioni 1)

Deklarata e “EIA nuk kërkohet” nga

Ministria e Mjedisit

Raporti VNM është përgatitur në

përputhje me politikat e BB me PMM

(Shtojca XX)

Dokumentet e tjera rreth sigurisë së digës

janë përgatitur sipas BB OP 3.37


Opsioni 2)

Deklarata e “EIA kërkohet” nga

Ministria e Mjedisit

Raporti i plotë VNM me PMM sipas

procedurave kombëtare, si dhe

procedurave të BB

Orari për zbatimin e rekomandimeve të

VNM

Dokumentet e tjera rreth sigurisë së digës

janë përgatitur sipas BB OP 3.37



Faqe 76 nga 162

Huamarrësi do të këshillojë bërjen e kategorizimit me specialistin mjedisor të BB, dhe do të

vazhdojë me përgatitjen e dokumentit. Pas përfundimit të dokumenteve, ato do të shqyrtohen

nga specialisti mjedisor i BB-së, para se të fillojë procesi i shpalosjes dhe konsultimit.

Shpalosja dhe konsultimi i dokumenteve

Publikimi dhe konsultimi publik i KVNMS dhe KMMS

KVNMS me KMMS do të shpalosen në faqet e internetit të KIL ku duhet të mbeten në

dispozicion të publikut për të paktën 14 ditë. Dokumentet do të jetë në dispozicion në kopje

fizike në ambientet e KIL, si dhe në komunat Prishtinë, Vushtrri dhe Zubin Potok në anglisht,

në shqip dhe serbisht. Paralelisht me publikimin e KVNMS me KMMS, thirrja për komente

do të dërgohet nëpërmes adresës elektronike dhe postare për mbledhjen e komenteve. Në të

njëjtën kohë, do të përcaktohen datat dhe vendet për konsultime publike. Përveç botimit të

thirrjes për konsultime publike, kërkohet edhe qasja proaktive që përfshinë ftesat për aktorë të

shquar dhe për zyrtarë komunal. Konsultimet publike do të zhvillohen në komunat Prishtinë,

Vushtrri, dhe Zubin Potok. Të gjitha komentet përkatëse dhe procesverbalet nga konsultimet

publike duhet të përfshihen në versionin përfundimtar të KMMS. Procesverbali i konsultimit

publik duhet të përfshijë procesin dhe rezultatin e konsultimeve publike dhe prezantimin e

KVNMS me KMMS. Ajo gjithashtu duhet të përmbajë mostrën e ftesave, listën e të

pranishmëve, si dhe përmbledhjen e komenteve të pranuara.

Para vlerësimit, këto dokumente për sigurinë e digës do të prezantohen: a) Për digën e

Ujmanit: O&M i plotë si dhe planet EPP; b) Për digën e re: plani i detajuar për Mbikëqyrjen e

ndërtimit dhe Sigurimin e Cilësisë dhe planin e stabilimenteve; planin O&M dhe EPP

Shpalosja e dokumenteve për kujdes të duhur mjedisor gjatë zbatimit të projektit

Të gjitha dokumentet për kujdes të duhur mjedisor të përgatitura gjatë zbatimit të projektit

(VNM, PMM, listat kontrolluese PMM) duhet të publikohen në anglisht, maqedonisht dhe

shqip.

VNM, PMM duhet të publikohen në faqet e KIL në internet, si dhe në faqet e internetit të

komunave të prekura, ku do të mbeten në dispozicion për të paktën 14 ditë. Të gjitha duhet të

jenë në dispozicion në kopje fizike në ambientet e KIL dhe në komunat referente. Kur të

publikohen, duhet të lëshohet ftesa për komentim të dokumenteve me adresat elektronike dhe

postare në dispozicion për dërgimin e komenteve. Paralelisht, duhet të organizohen takime

për konsultim publik si pjesë e procesit të publikimit të VNM dhe PMM-ve. Konsultimi

publik duhet të bëhet në komunën e ndikuar. Përveç publikimit të thirrjes për konsultime

publike në faqen e KIL në internet, kërkohet edhe qasja proaktive që përfshinë ftesat për

akterë të shquar, OJQ aktive në zonën e prekur dhe për zyrtarë komunal të komunave të

prekura. Procesverbalet e konsultimit publik, që përmbajnë mostrën e ftesave, listat e

pjesëmarrësve, dhe përmbledhjen e komenteve të marra, duhet të përfshihen në versionin

përfundimtar të dokumentit të publikuar. Publikimi dhe konsultimi i VNM, duhet të bëhet dy

herë. Në fazën e TeR dhe në fazën e draftit të VNM.

Procedura e publikimit të Listave Kontrolluese PMM është më e thjeshtë. Listat kontrolluese

PMM duhet të publikohen në faqet e KIL në internet, si dhe në faqet e internetit të komunave

të prekura, ku do të mbeten në dispozicion për të paktën 14 ditë për komentim me shkrim. Të


Faqe 77 nga 162

gjitha duhet të jenë në dispozicion në kopje fizike në ambientet e KIL. Kur të publikohen,

duhet të lëshohet ftesa për komentim të dokumenteve me adresat elektronike dhe postare në

dispozicion për dërgimin e komenteve. Procesverbalet e konsultimit publik (komentet dhe

pyetjet e pranuara), që përmbajnë përmbledhjen e komenteve të marra, duhet të përfshihen në

versionin përfundimtar të dokumentit të publikuar.

Monitorimi i pajtueshmërisë mjedisore

Gjatë zbatimit të projektit, huamarrësi është përgjegjës për zbatimin e masave zbutëse, si dhe

monitorimin. Ekipi i zbatimit të projektit të huamarrësit do të ketë një specialist i përhershëm

mjedisor, i cili do të jetë përgjegjës për kontrollin, përgatitjen e dokumenteve, zbulimin dhe

këshillimin, si dhe mbikëqyrjen e zbatimit dhe monitorimit të projektit.

Huamarrësi do të përgatisë dokumentet për kujdesin e duhur mundësisht para se të fillojë

procesi i tenderimit. Duke përfshirë dokumentet për kujdesin e duhur mjedisor në procesin e

tenderimit, përgjegjësia për zbatimin e masave zbutëse mund të transferohet direkt tek

kontraktuesit e punëve, ndërsa monitorimi dhe mbikëqyrja e zbatimit të masave zbutëse tek

inxhinieri mbikëqyrës.

Specialist i mjedisit në NJIP kryen vizita të rregullta në terren, dhe përcakton dinamikën e

raportimit nga inxhinieri mbikëqyrës. Specialisti duhet të mbajë tërë dokumentacionin e nën-

projektit në dosjen dhe ta vë në dispozicion të Bankës Botërore sipas kërkesës. Ai gjithashtu

raporton rregullisht për përgatitjen e dokumenteve për kujdes të duhur dhe për zbatimin në

progres raportin e rregullt të projektit.

Banka Botërore do të ndjekë performancën mjedisore të projektit përmes rishikimit të rregullt

të raporteve, si dhe përmes mbikëqyrjes së procesit të përgjithshëm të kontrollit, shqyrtimit të

cilësisë së dokumenteve dhe zbatimin e rekomandimeve mjedisore, duke përfshirë vizitat e

rastit në lokacionin e projektit.


Faqe 78 nga 162


Faqe 79 nga 162

SHTOJCAT


Faqe 80 nga 162


Faqe 81 nga 162

SHTOJCA 1. : INFORMATAT ELEMENTARE PËR KANALIN IBËR

Kanali Ibër, së bashku me pendën e Ujmanit, rezervuarin kompenzues të Predvoricës dhe një

sistem i ujitjes me presion, i cili furnizon 20,000 ha tokë, janë ndërtuar në vitet 1970-1980 në

kuadër të një kredie të Bankës Botërore (YU – 777). Ky kanal i gjatë 49 km, i përshkruar më

mirë si një sistem bartjeje, është një varg i pjesëve të shkurtra të kanaleve trapezoide,

kanaleve të mbyllura, tuneleve (14), akueduktëve (20) dhe sifoneve (11):

Kanalet e hapura trapezoide: 18,9 km

Kanalet e hapura kënd drejtë 2,1 km

Kanalet e mbyllura: 10,3 km

Sifone; 3.5 km

Akuedukte; 2.3 km

Tunele: 9,5 km

Vetëm gjysma e gjatësisë së sistemit bartës të Ibrit është i hapur. Pjesa e mbetur kërkon

mbyllje të plotë të furnizimit me ujë për inspektim vizual. Mirëpo, nuk pritet që do të gjenden

dëmtime serioze që kërkojnë punë riparuese në pjesët e mbyllura për shkak të betonit masiv

të kanaleve kënddrejta dhe tuneleve. Mirëpo, sifonet duhet të inspektohet me kujdes.

Kapaciteti i dizajnuar i sistemit në kokë është 22 m3/s6 dhe zvogëlohet në 6.47 m3/s në bisht.

Pjesët e kanalit trapezoid fillimisht ishin të mveshur me beton pa armaturë të trashë 8cm,

sipas standardeve të Zyrës së SHBA-së për Reklamim. Pas 40 viteve të shërbimit, ky lloj i

mveshjes ka arritur në fund të jetës. Gjatë 5-6 viteve të fundit, Kompania Ibër ka kryer punë

riparuese në pjesët me dëmtime më serioze duke zëvendësuar betonin ekzistues dhe duke

vendosur më vonë beton të armuar 12 cm mbi atë ekzistues.

Punët janë kryer nga kontraktues lokalë, derisa kanali ishte ende funksional, pasi që nuk është

e mundur që sistemit të mbyllet, madje edhe për NJË ditë. Prerja tërthore ishte ndarë në dy

pjesë me instalimin e një muri ndalues në mes të kanalit dhe dy penda rrethore.

Gjatë vizitave në terren, nuk janë vërejtur rrjedhje në pjerrësira aktive përgjatë kanaleve dhe

strukturave. Duke që pjesët më të dëmtuara janë riparuar. Janë vërejtur vetëm të çara të vogla

në pjesët e vjetra të kanalit pa ndonjë zhvendosje, gjë që do të vinte në pah ulje serioze të

bankinave apo efekte të ngrirjes / shkrirjes gjatë dimrit, që do të shkaktonte zhvendosje të

paneleve të betonit përmes presionit të akullit të akumuluar. Mirëpo, strukturat e betonit

duket se janë përkeqësuar në sipërfaqe, mbase nga veprimet e ngrirjes, duke shkaktuar

thërrmim dhe luspim të sipërfaqes. Kjo mund të paraqitet kur betoni të jetë ngopur.

Efikasiteti i Kanalit të Ibrit dhe humbjet e ujit

6 Raportet e mëhershme cekin se kapaciteti i kanalit Ibër është rreth 10-13 m3/s, që është e pasaktë.


Faqe 82 nga 162

Të gjitha raportet mbi resurset ujore në Kosovë pohojnë se efikasiteti i përgjithshëm i sistemit

bartës të Ibrit është rreth 50 përqind. Ato më të reja supozojnë se punët e paradokohshme

rehabilituese do të kenë ngritur efikasitetin nga 50 në 55 përqind (apo më shumë).

Origjina e këtij vlerësimi prej 50 përqind është gjetur në një studim të COWI; “Vlerësimi i

hidrosistemit dhe vlerësimi i disponueshmërisë së ujit” në kuadër të përgatitjeve për

termocentralin e propozuar Kosova C. Kapaciteti i rrymës tash është zvogëluar në 600 MW

dhe kërkesa për ujë në 500l/s. 595 l/s janë matur apo vlerësuar gjatë vizitave në terren në tetor

të vitit 2007 7 , nga të cilat është gjetur një rrjedhje e madhe prej 250 l/s në km 17.5. Një

rrjedhje tjetër prej 149 l/s është shtuar për humbje të paidentifikuar dhe 488 l/s nga

depërtimet përmes nyjeve. Humbjet totale të ujit prej 1230 l/s përbëjnë rreth 50% e rrjedhës

mesatare të supozuar prej 2.45 m3/s. Pasi që të gjitha rrjedhjet e identifikuara në vitin 2007

janë ndaluar në bazë të vëzhgimeve në terren, humbjet tani janë kufizuar në humbje

nëpërmjet çarjeve dhe nyjeve. Ka gjasa që efikasiteti i përgjithshëm tash të ketë arritur 65-70

përqind.

Metoda e vlerësimit të humbjeve e përdorur në vitin 2007 ishte e pranueshme për një

përafrim. Humbjet nga kanali Ibër tash duhet të maten përmes metodës së prurjes/derdhjes,

duke përdorur matës preciz të rrjedhjes, të llojit akustik, për shembull. Kjo metodë është

shumë e përshtatshme për kushtet e kanalit Ibër, pasi që janë vetëm 5 apo 6 kanale të qasjes

në këtë kanal. Distanca ndërmjet pjesëve të matjes mund të jenë të gjata për të eliminuar

gabimet në matje. Nuk ka humbje (domethënëse) operacionale përmes strukturave të lirimit

përmes derdhjes.

Kërkesat për ujë

Vlerësimet e kërkesave për ujë luhaten dukshëm ndërmjet studimeve të ndryshme të

burimeve të ujit dhe të kërkesës në Kosovën qendrore.

Sistemi i Ibrit është një sistem me përdorime të shumëfishta që ofron ujitje, ujë komunale dhe

industriale, dhe ujë të ftohjes për termocentrale e thëngjillit në Prishtinë. Kërkesat e ujit për

këto përdorime të ndryshime vlerësuar në studimin COWI të vitit 2007 janë si në vijim:

a) Termocentralet: Në vitin 2007, kërkesa e ujit për termocentralin C me kapacitet 2000

MW u vlerësua në 1.52 m3/s. 8

b) Shpenzimi nga termocentrali Kosova B u vlerësua në 700 l/s gjatë gjithë vitit dhe

konsumi i termocentralit Kosova A në 200 l/s vetëm gjatë muajve të verës.

c) Studimi supozon se 10,000 ha do të ujiten në vitin 2016 me kërkesë mestarë të ujitjes

prej 2000 m3/sezone/ha (???). Kjo shifër duket të jetë e nënvlerësuar përveç nëse

ujitja do të konsiderohet vetëm si plotësim i shiut. Në këto kushte, kërkesa vjetore për

ujitje do të ishte 20 milionë m3 ndërsa kërkesa kulminante mujore prej 2.24 m3/s, ose

0.2 l/s/ha. Këto vlera duket të jenë të nënvlerësuara.

7 Metoda me pellg, e cila përbëhet nga vrojtimi i rënies së nivelit të ujit në pellg, e krijuar me dy penda rrethore në interval prej disa qindar metrave, nuk është e mundur pa ndërprerje të kanalit. 8 Kapaciteti i rrymës tash ka zbritur në 600 MW dhe kërkesa e ujit në 500 l/s.


Faqe 83 nga 162

d) Shfrytëzimi vjetor shtëpiak është vlerësuar në 14.6 milionë m3 me kulminacion prej

480 l/s në muajt e verës.

e) Konsumi i vlerësuar vjetor industrial është 31.5 milionë m3.

Me supozimin se humbjet e lartpërmendura do të zvogëloheshin në 25%, prurja në ardhme të

afërt dhe vëllimet vjetore në krye të Kanalit Ibër janë vlerësuar në 8.56 m3/s dhe 189 milionë

m3, prej të cilëve 47.4 milionë m3 janë humbje.

Studimi ka konstatuar se simulimi në një periudhë mesatare prej 25 viteve të prurjeve në

Ujman do të ishte i pranueshëm. Konkluzioni ishte që nuk ka pasur ujë të mjaftueshëm për të

përmbushur të gjitha nevojat e konsumatorëve.

Një studim i vitit 2009 “Vlerësimi i kërkesës dhe furnizimit të ujit dhe fizibiliteti i skemës së

Ibër Lepencit jugor” ka përvetësuar supozime të ndryshme. Konsumi i ujit për ujitje u

vlerësua në 3200 m3/ha/në vit (gjegjësisht 16.2 Mm3 për 5,000 ha). Studimi ka hulumtuar

katër skenarë dhe ka simuluar me saktësi punën e rezervuarit të Ujmanit për një periudhë prej

25 viteve 1948 - 1972, me supozimin se humbjet mund të zvogëloheshin nga 50 përqind me

skenarët A dhe B në 25 përqind në skenarët C dhe D. Ky studim ende supozon se energjia

elektrike e instaluar në Kosova C do të ishte 2000 MW me kërkesë vjetore të ujit prej 48

Mm3.

Scenario Ujitja

mcm/vit

Termale Industria shtëpiak Humbjet

(%)

Gjithsej

mcm/vit

A

Aktualisht

700 A/B 0 15 50 54

B 5000 A/B/C 30 15 50 192

C 5000 A/B/C 132 50 25 329

D 18000 A/B/C 30 50 25 255

Në situatën aktuale, rezervuari shfrytëzohet nën masën e mundshme.

Sipas Skenarit B, simulimet vënë në pah se sistemi mund të përmbush të gjitha kërkesat për

ujë për ujitje, kërkesat industriale dhe shtëpiake, përfshirë ujin për ftohje për termocentralet,

madje edhe me një efikasitet prej 50%. Mirëpo, ndryshimet në nivelet e ujit në rezervuarin e

Ujmanit do të rriteshin prej më pak se 10 metra (5 m në vitin 2008) në nivelet që i përgjigjen

luhatjeve të vëllimeve nga sasia normale prej 350 Mm3 në rreth 250 Mm3 (me përjashtim të

vitit “1951” kur ka rënë në 150 Mm3).

Me Skenarin C, ku humbjet do të uleshin në 25 përqind, dhe kërkesa industriale e rritur në

maksimum, kërkesa totale ende plotësohet, mirëpo vëllimi i liqenit të Ujmanit do të binte nën

200 Mm3 në njërin nga dy vitet dhe një vit nën 100Mm3, që është ende mbi nivelin minimal

të punës së termocentralit.

Si përfundim, asnjë studim i mëhershëm lidhur me bilancin e ujit nuk pasqyron si duhet

kërkesën aktuale të propozuar të ujit dhe/ose nuk janë kryer në nivelin e kërkuar nga niveli i

fizibilitetit. Firma konsultuese e cila do të rekrutohet për studimin përgatitor të Bankës duhet

të rishqyrtojë studimet nga simulimi duke përdorur: i) të dhënat a azhurnuar për kërkesën e

ujit, posaçërisht për Kosova C dhe të përvetësojnë vlerësime reale të kërkesës për ujitje, dhe

ii) të simulojnë punën e liqenit gjatë numrit maksimal të viteve.


Faqe 84 nga 162

Mos veprimi tash mund të shkaktojë mungesë të ujit në të ardhmen:

Kanali tash pranon 60 Mm3/vit nga Predvorica për të furnizuar 40 Mm3/vit kërkesa (3 m3/s),

prandaj efikasiteti është rreth 65-70%. Tokat e ujitura aktualisht janë të kufizuara në 1,500

ha (që përdorin 3,000 në 5,000 m3/ha/vit, varësisht nga drithi), ose devijim i kanalit për 4

mm3/vit në vitin 2010. Kjo është pjesë e vogël e sipërfaqes totale të ujitshme prej 20.000 ha,

që nuk mund të arrihet në të ardhmen e afërt për shkak të mungesës së marketingut për

prodhimin.

Ky kapacitet prej 60 Mm3/vit në të ardhmen (kur ITU i Prishtinës, Termocentrali C dhe

10,000 ha të tokës së punueshme të kyçen në kanalin e Ibrit), mund të rritet në 200 Mm3/vit

apo 10 m3/sek (kapaciteti i kanalit, ashtu si është ndërtuar është 22 m

3/sek, duke zbritur në

6.5 m3/sek në bisht). Ujmani është ndërtuar për kërkesa vijuese të ujit: 17% bujqësi, 8% pije,

70% industriale. Prurjet mesatare të Ujmanit janë 350 Mm3/vit ndërsa magazinimi i

përhershëm është pothuajse i njëjtë.

Tash lëshon rreth 200 Mm3/vit për hidrocentral i cili derdhet sërish në lumin Ibër (dhe jo në

kanal) përmes rezervuarit balancues të Predvoricës, për të prodhuar vetëm 2% të energjisë së

vendit (por kjo ndihmon në tejkalimin e pikut të energjisë dhe prodhon rreth 55% të të hyrave

të kompanisë së Ibrit). Në të ardhmen, kërkesa në rritje për ujë të kanalit të Ibrit: do të garojë

në kohë (edhe pse jo në konsum) me këto lëshime nga hidrocentrali, dhe do të konsumojë

pjesën më të madhe të prurjeve në Ujman (duke lënë një rezervë të vogël ndërmjet viteve dhe

shkakton luhatje të mëdha ndërmjet nivelit të gjerë/kokës në Ujman). Barra e mungesës së

ujit atëherë mund të bie në bujqësi (20,000 ha që mund të ujiten nuk mund të ujiten në

mënyrë të besueshme) dhe/ose në mjedis.

Skema e rezervës së pompuar në Ujman

Ndërtimi i skemës së rezervës së pompuar e cila përdor rezervuarin e Ujmanit dhe

rezervuarin kompenzues të Predvoricës mund të parashihet të optimizohet kapaciteti i

energjisë gjatë orëve të pikut në Kosovë.

Kapaciteti aktual i Predvoricës prej 480,000 m3 do të duhet të dyfishohet për të prodhuar

energji gjatë 8 orëve. Konsulenti do të përcaktojë para fizibilitetin teknik për të zhvilluar një

skemë të tillë duke shfrytëzuar simulimet e rezervuarit. Termat e referencës nuk kërkojnë

studime inxhinierike, përfshirë matje dhe hetime gjeoteknike.


Faqe 85 nga 162

ANEKSI 2: VENDBANIMET PËRGJATË KANALIT IBËR LEPENC

Shih hartën e bashkëngjitur


Faqe 86 nga 162


Faqe 87 nga 162

ANEKSI 3: BIBLIOGRAFIA

Të përgjithshme

1. Furnizimi i ujët nga hidrosistemi Ibër Lepenc për termocentralin e propozuar Kosova C

– vlerësimi i hidrosistemit dhe vlerësimi i disponueshmërisë së ujit" (COWI –

BCEOM 2007)

2. Siguria e ujit për Kosovën qendrore (SCE – IOW 2012);

3. Studimi sipas modelit WEAP i vitit 2011 (SCE – IOW 2012), nga ku janë marrë

informata për studimin më lartë dhe i cili ka simuluar disa skenare për një periudhë

prej 25 viteve.

4. Politika e ujit (letër e gjelbër) – Task Forca e Kosovës për Ujë – gushti 2012;

5. Integrimi i mjedisit në bujqësi dhe pylltari – përparimi dhe perspektiva në Evropën

lindore dhe Azinë qendrore – Vëllimi II Kosovë, 2007;

6. Plani për menaxhim të pellgut të lumit Ibër (financuar nga BE).

7. Kosova – Drejt Planit strategjik të veprimit për ujë – Vlerësimi i kërkesës dhe

furnizimit me ujë dhe fizibilitetit i skemës së Ibër Lepencit jugor – drafti për diskutim

(10 nëntor, 2009) nga Janusz Kindler dhe Laurence Attewill, Konsulentë për BB

8. Vlerësimi i ndikimit mjedisor dhe social i Projektit të Bankës Botërore për energjinë

elektrike për Kosovën: Komentet lidhur me Studimin e sistemit Ibër Lepenc të ujit

nga Heike Mainhardt dhe Nezir Sinani (janar 2013)

9. Punët mbrojtëse të kanalit Ibër – Lepenc – Furnizimi me ujë dhe deponimi i

mbeturinave në Prishtinë, Faza III – Shërbimet këshilluese për përgatitjen e dizajnit të

detajshëm dhe të tenderit – Dorsch – SWECO – KIWER Consulting (gusht 2013).

Mjedisi

1. Raporti mbi performancën e kompanive të ujësjellësve rajonal – Zyra e Rregullatorit

të ujit dhe mbeturinave, 2008

2. Raporti Gjendja e Mbeturinave në Kosovë, 2008

3. Studimi i fizibilitetit për zhvillimin e burimeve të reja të ujit, Projekti rajonal për

furnizim me ujë në Prishtinë, 2009

4. Vlerësimi i kërkesës dhe furnizimit me ujë, dhe fizibiliteti i Skemës së Ibër Lepencit

jugor, 2009

5. Rrjedhat mjedisore në politikat, planet dhe projektet e burimeve ujore, Dokument i

Bankës Botërore - 2009

6. Fytyra e ndryshuar e hapësirës rurale – zhvillimi bujqësor dhe rural në Librin e

Ballkanit Perëndimor, Dokumenti i Bankave Botërore 2009


Faqe 88 nga 162

7. Kosova – Zhbllokimi i potencialit për rritje: Strategjitë, politikat, veprimet, dokument

i Bankës Botërore, 2010

8. Të dhënat dhe fotografitë e mbledhura nga incizimi i Kanalit Ibër - Lepenc

9. Dokument teknik në sfond – Sektori i energjetikës 7 korrik 2008 – ekspertët e

financuar nga KE dhe Banka Botërore në konsultim me donatorë dhe autoritete të

Kosovës

Sociale

1. Të dhënat e mbledhura nga : Agjencia e Statistikave të Kosovës – statistikat për

31 vendbanime (fshatra), dhe pesë komuna, përfshirë:

a. Numrin e amvisërive për fshat,

b. Struktura sociale e popullsisë,

c. Struktura ekonomike e popullsisë,

d. Struktura arsimore e popullsisë,

e. Statistikat bujqësore, dhe

2. Të dhënat e mbledhura nga Agjencia për mbrojtjen e mjedisit të Kosovës

a. Raporti mbi gjendjen e mjedisit 2011– 2012,

b. Pikat e nxehta mjedisore në Kosovë,

c. Raporti i gjendjes së ajrit,

d. Emetimet e gazrave serë të Kosovës 2008 – 2009,

e. Kadastri i ndotësve të ujit,

f. Gjendja e ujit në Kosovë,

g. Gjendja e mbeturinave në Kosovë,

h. Gjendja e natyrës, etj.

3. UNDP Kosova, të dhënat dhe raporti lidhur me zhvillimin social në Kosovë

përfshirë Raportin e zhvillimit njerëzor për Kosovë 2012,


Faqe 89 nga 162


Faqe 90 nga 162

SHTOJCA 4: DRAFTI I TERMAVE TË REFERENCËS PËR VNMSH PËR ZBATIMIN E REZERVUARIT

KOMPENZUES TË MIHALIQIT

Rezervuari emergjent i Mihaliqit

VLERËSIMI I NDIKIMIT MJEDISOR dhe SOCIAL

TERMAT E REFERENCËS (draft)

KIL

MBROJTJA E KANALIT IBËR LEPENC – STUDIMI I FIZIBILITETIT

1. Hyrja

Qeveria e Kosovës është duke përgatitur dizajnin inxhinierik dhe planin për zbatim të

projektit për projektin e Rezervuarit emergjent të Mihaliqit (REM). Pikësynimi i projektit

është që të garantojë resursin ujor të kanalit KIL në kuadër të furnizimit të ujit për ujitje,

industri (KEK) dhe për pije (Prishtinë).

Qëllim i këtij studimi është që të ofrojë një vlerësim mjedisor/social të punëve të propozuara

në përputhje me kërkesat e Qeverisë së Kosovës dhe Garancave të Bankës Botërore,

gjegjësisht:

Rregulloret e Kosovës : Ligji për NVM (nr.

Garancat e BB-së :

o Vlerësimi mjedisor OP/BP 4.01,

o Vlerësimi social OP/BP – 4.10

Ky projekt është duke u zbatuar në kuadër të Projektit MBROJTJA E KANALIT IBËR

LEPENC, i cili financohet nga Banka Botërore dhe ekzekutohet nga KIL.

Madhësia e projektit:

• Penda e madhe me lartësi prej më shumë se 20 metra,

• Mund të mbajë më shumë se 3 milionë metra kub ujë,

• Në një hapësirë prej rreth 30 ha.

Projekti klasifikohet në klasën A në të dyja klasifikimet (kombëtar dhe të Bankës Botërore)

ashtu që i nënshtrohet VNMS-së së detajshme.

2. Përshkrimi i punëve ndërtimore

Projekti përfshin ndërtimin dhe operimin e elementeve kryesore vijuese:

Penda,

Liqeni,

Nyja e gypave me kanalin IL


Faqe 91 nga 162

Gjendja e përgjithshme e projektit është prezantuar në figurën në vijim.

3. Çështjet kryesore mjedisore të shënjestruara me studimin e fizibilitetit

Lokacioni i sugjeruar për realizimin e rezervuarit emergjent të Mihaliqit (REM) gjendet afër

fshatit Mihaliq të komunës së Vushtrrisë. Zona është kryesisht rurale me vendbanime malore,

të shkapërderdhura në lagje të vogla. Hapësira e cila i dedikohet REM aktualisht është tokë

bujqësore e cila shtrihet në të dy anët e luginës së ravinës afër Mihaliqit.

VNMS duhet të vlerësojë së paku çështjet vijuese kryesore mjedisore të identifikuara në

studimin e fizibilitetit:

Ndryshimi i regjimit hidrologjik, ndikimi në cilësinë e ujit dhe në bashkësitë biologjike

si të liqenit (rezervuarit të ujit) ashtu edhe të lumit Sitnica që derdhet në të,

Ndotës apo substanca të rrezikshme (pesticide), burimet të mundshme të depozitave dhe

derdhjeve në ujëndarëse dhe në afërsi të projekti, kryesisht për shkak të rrjedhjeve dhe

veprimtarive njerëzore

Mbulesa e tokës dhe stabilitetit i dheut,

Pejsazhi dhe stabilimentet për dëfrim.

4. Çështjet kryesore mjedisore të shënjestruara me studimin e fizibilitetit

Fushëveprimi i ndikimeve të pritura sociale të realizimit dhe operimit të rezervuarit të

Mihaliqit dhe shkakton çështje vijuese kryesore:

Toka e zënë dhe eksproprijimi,

Humbja e qasjes në infrastrukturën lokale rrugore

5. Kërkesat specifike: Vlerësimi mjedisor/social

Përgatitja e vlerësimit mjedisor/social qeveriset nga kërkesat e MMPH-së dhe nga Politikat

mbrojtëse të Bankës Botërore, të cekura në Kornizën e vlerësimit mjedisor dhe social

(KVMS) për projektin e Rehabilitimit të kanalit IL. Ky VNMS, i cili duhet të përgatitet sipas

kësaj kontrate, ofron analizë të ndikimeve të mundshme të ndërlidhura me punët dhe

operimin. Vlerësimi merr parasysh ndikimet fizike, biologjike dhe socio-ekonomike të

punëve dhe, në përgjithësi, ndikimet pozitive dhe negative të ndërlidhura me zbatimin.

Në veçanti, konsulenti kryen veprime vijuese:

Shqyrton dizajnet dhe planet e propozuara të ndërtimit

Shqyrton gjendjen fillestare në zonën e projektit.

Vlerëson çështjet sociale

Takohet me palë relevante për të diskutuar ndikimet e dalluara të planeve të punës,

përfshirë komunitetin lokal.

Të identifikojë ndikimet afatshkurtra të kthyeshme dhe të pakthyeshme mjedisore të

ndërlidhura me ndërtimin dhe operimin e rezervuarit të projektuar.

Të ofrojë një plan të zbutjeve për ndikimet e pritura sociale dhe mjedisore të

ndërlidhura me projektin.


Faqe 92 nga 162

Konsulenti përgatit një raport të vlerësimit mjedisor/social ku shtjellohen të gjeturat e

studimit, të cilat do të bazohen në pasqyrën vijuese, dhe përfshin së paku:

1. Përmbledhja ekzekutive (në gjuhën angleze) prej jo më shumë se 2 faqeve

2. Përshkrimin e punëve dhe alternativave të shqyrtuara

3. Kornizën ligjore përfshirë ligjet dhe rregulloret mjedisore, të shfrytëzimit të tokës, të

menaxhimit të ujit dhe ligjet dhe rregulloret tjera të ndërlidhura.

4. Përshkrimi i mjedisit ekzistues

5. Fizik

6. Biologjik

7. Socio ekonomik

8. Analiza e ndikimeve përfshirë përzgjedhjen e opsioneve të parapëlqyera

Fizik

Biologjik

Socio ekonomik

9. Analiza e zbutjes së opsionit të parapëlqyer

10. Masat zbutëse, monitorimi

11. Plani për menaxhimin mjedisor dhe social

12. Shënimet nga konsultimet

13. Anekset teknike

Përshkrimi i mjedisit ekzistues dhe analiza e ndikimeve do të bazohen në hulumtime në terren

në së paku zona vijuese:

Konteksti hidrologjik, (përpjetë rrjedhës, lokacioni i rezervuarit dhe poshtë

rrjedhës deri në lumin Sitnica)

Cilësia e ujit (përpjetë rrjedhës, lokacioni i rezervuarit dhe poshtë rrjedhës deri në

lumin Sitnica)

Fauna dhe flora tokësore (zona e projektit dhe afërsia),

Fauna dhe flora ujore (përpjetë rrjedhës, lokacioni i rezervuarit dhe poshtë

rrjedhës deri në lumin Sitnica),

Popullsia, amvisëritë dhe veprimtaritë ekzistuese njerëzore në zonën e

ujëndarëses të rezervuarit

Tabela në vijim përmban hulumtime minimale në terren të cilat konsulenti duhet t’i kryejë

për një periudhë prej një viti para redaktimit të NVM-së së plotë.


Faqe 93 nga 162

Tabela 11 : Hetimet e lëmisë mjedisore që duhet të kryhen para NVM-së për ERM

Lëmia Artikujt Pikësynimi Parimi Periudha

Kushtet hidrologjike Rrjedhjet e ujit të përroit


Dizajni i projektit Matja e vazhdueshme e rrjedhës dhe

grumbullimi i të reshurave ditore

Një vit

Cilësia e ujit të përroit


Gjendja fillestare



operacionale

Analizat fizike, kimike dhe

bakteriologjike të disa mostrave të

nxjerra nga lokacioni, përpjetë dhe

tatëpjetë rrjedhës

Një periudhë e

vërshimeve

Sezonet e thata

dhe të lagështa

Kushtet

hidrogjeologjike

Niveli dhe cilësia e

ujërave nëntokësore

Gjendja fillestare



operacionale

Në së paku tre gropa shpimi të realizuar

në lokacion, përpjetë dhe tatëpjetë

rrjedhës :

Matja e nivelit javor

Analizat kimike mujore

Një vit

Ekosistemet

natyrore

Fauna ujore Inventari për gjendjen fillestare


Regjistri i pakurrizorëve dhe llojet e

peshqve në lokacion

1 në sezonë të

thatë

1 në sezonë të

lagësht

Fauna gjysmë-ujore Inventari për gjendjen fillestare


Regjistri i ujëtokësorëve në lokacion Një vit – të gjitha

stinët

Fauna tokësore Inventari për gjendjen fillestare


Regjistri i gjitarëve (përfshirë edhe

lakuriqëve), insekteve dhe zvarranikëve

në lokacion


stinët

Shpezët Inventari për gjendjen fillestare


Shpezët që gjenden në lokacion dhe

shfrytëzimi i mjedisit jetësor (ndërtimi i

çerdheve, qëndrimi dimëror apo

migrimi)


stinët


Faqe 94 nga 162

Ky vlerësim duhet të shkruhet në një mënyrë koncize dhe atë në mënyrën e cila mund të

kuptohen lehtë nga personeli jo-teknik dhe të organizuar ashtu që të prezantojë në mënyrë të

qartë ndikimet pozitive dhe negative të identifikuara. Informatat mbështetëse teknike duhet të

përfshihen në aneksin teknik të raportit.

6. Konsultimi Publik

Gjatë hartimit të këtij vlerësimi, kontraktuesi mban takime me popullsinë e prekur dhe me

subjekte relevante qeveritare dhe jo-qeveritare. Shënimet nga këto takime përmblidhen në

vlerësim ndërsa shënime me shkrim nga takimet duhet të vendosen në pjesën e anekseve të

raportit të vlerësimit.

7. Komentet publike

Ky raport i parashtrohet MMPH-së për shqyrtim. Gjithashtu, raporti vihen në dispozicion për

komente publike për jo më pak se 30 ditë. Në përmbyllje të periudhës së komenteve publike,

komentet shqyrtohen dhe inkorporohen në dokumentin përfundimtar të vlerësimit. Plani i

veprimit për zhvendosje

8. Plani i veprimit për zhvendosje

Duke qenë se ka gjasa që punët të shkaktojnë zhvendosje të detyruar, duhet të hartohet një

Plan veprimi për zhvendosje (PVZH) në lidhje me lokacionet e prekura. Ky plan hartohet në

përputhje me kornizën ligjore kombëtare të Kosovës dhe të jetë në përputhje me kërkesat e

Bankës Botërore për zhvendosje të detyruar (OP 4.12) si dhe me KMMS për Projektin e

rehabilitimit të Kanalit IL.

9. Rezultatet

Drafti i VNMS-së, përfshirë PMMS për konsultim dhe shqyrtim

VNMS dhe PMM final, me komente nga konsultimet dhe shqyrtimet

Parametrat specifikë PMM

Listat kontrolluese PMM

Nëse nevojitet :

Draft PVZH për konsultim dhe shqyrtim

PVZH final, me komente nga konsultimet dhe shqyrtimet

10. Periudha e punës

Nuk vlen


Faqe 95 nga 162


Faqe 96 nga 162

SHTOJCA 5: PËRMBLEDHJE E REZULTATEVE TË TESTEVE TË UJIT NË MIHALIQ9

Tabela në vijim përmbledh rezultatet nga testet e ujit të kryera nga Studimi i fizibilitetit i

Kocks-ti dhe nga Konsulenti gjatë fazës së dizajnit të Projektit. Vlerat minimale, maksimale

dhe mesatare janë dhënë në secilin rast, ashtu si edhe numri i përgjithshëm i mostrës dhe

numri i atyre që përmbushin standardin.

PARAMETRI Njësia

Vlera e

parametri

t

Min. Mesat

are Max.

Numri i

mostrave Plotëso

jnë

standa

rdin Gjith

sej

Plotës

ojnë

Parametrat mikrobiologjike

Escherichia Coli (E.

Coli)

(numri /

100ml) 0 90

273,0

0

677,0

0 10 0

0,0%

Enterococci

(numri /

100ml) 0 0 82,54

165,0

0 8 0

0,0%

Parametrat kimik

Akrilamid µg/l 0,1 0,00 0,00 0 0

antinom µg/l 5 1,00 1,00 1,00 16 16 100,0%

Arsen µg/l 10 1,00 1,00 1,00 20 20 100,0%

benzol µg/l 1 0,10 0,23 0,25 16 16 100,0%

Benzo(a)pirin µg/l 0,01 0,00 0,07 1,00 15 14 93,3%

Bor mg/l 1 0,01 0,01 0,02 20 20 100,0%

Bromat µg/l 10 0,10 1,90 2,50 18 18 100,0%

Kadmium µg/l 5 0,10 0,17 0,20 20 20 100,0%

Krom µg/l 50 1,00 2,02 10,00 17 17 100,0%

Bakër mg/l 2 0,00 0,42 2,30 18 16 88,9%

Cianid µg/l 50 5,00 5,63 10,00 16 16 100,0%

1,2-dikloroetan µg/l 3 0,03 0,32 1,00 18 18 100,0%

Epiklorohidrin µg/l 0,1 0,00 0,00 0

Fluorur mg/l 1,5 0,05 0,18 0,20 16 16 100,0%

Plumb µg/l 10 1,00 1,00 1,00 20 20 100,0%

Merkur µg/l 1 0,05 0,09 0,10 16 16 100,0%

Nikel µg/l 20 0,01 0,99 1,40 16 16 100,0%

Nitrat mg/l 50 1,00 1,51 1,90 19 19 100,0%

Nitrit mg/l 0,5 0,01 0,02 0,03 16 16 100,0%

Pesticid µg/l 0,1 0,03 0,03 0,03 7 7 100,0%

Pesticid - gjithsej µg/l 0,5 0,03 0,03 0,03 13 13 100,0%

9 STUDIMI I FIZIBILITETIT NGA KOCKS – FURNIZIMI ME UJË DHE HEDHJA E MBETURINAVE NË

PROSHTINË, FAZA III - 2011


Faqe 97 nga 162

Hidrokarbone

policiklike aromatike µg/l 0,1 0,00 0,00 0

Selen µg/l 10 1,00 1,00 1,00 20 20 100,0%

Tetrakloroeten dhe

trikloroeten µg/l 10 0,10 0,69 1,00 17 17

100,0%

Trihalometane -

gjithsej µg/l 100 0,00 0,00 0,00 2 2

100,0%

Vinil klorid µg/l 0,5 0,00 0,00 0 0

PARAMETRI Njësia

Vlera e

parametri

t

Min. Mesat

are Max.

Numri i

mostrave Plotëso

jnë

standa

rdin Gjith

esej

Plotës

ojnë

Parametrat e indikatorit

Alumini µg/l 200 10,00 51,52 200,0

0 21 19

90,5%

Amonit mg/l 0,5 0,01 0,06 0,10 16 16 100,0%

Klorid mg/l 250 2,90 3,28 3,80 18 18 100,0%

Klostrid perfringen

(përfshirë pore)

Numri/100

ml 0 0,00 28,50 50,00 10 0

0,0%

Ngjyra (koeficienti i

absorbimit spekral në

436 nm)

1/m e

pranueshme

për

konsumator

ë pa

ndryshime

abnormale

0,10 0,14 0,20 13

0,0%

Përçueshmëria µScm

-1 në

20oC 2500 26,30

225,7

9

263,0

0 17 17

100,0%

Koncentrimi i joneve

të hidrogjenit Njësi të pH

>=6,5 dhe

=<9,5 7,92 8,48 11,40 20 17

85,0%

Hekur µg/l 200 14,00 95,32 300,0

0 22 19

86,4%

Mangan µg/l 50 2,40 35,85 115,0

0 21 15

71,4%

Erë

E

pranueshme

për

konsumator

ë pa

ndryshime

abnormale

0,00 0,00 0,00 6

0,0%

Oksidimi mg/l O2 5 0,00 0,00 0 0

Sulfati mg/l 250 6,50 7,21 7,70 19 19 100,0%

Natrium mg/l 200 2,80 3,54 5,50 21 21 100,0%


Faqe 98 nga 162

Shija

E

pranueshme

për

konsumator

ë pa

ndryshime

abnormale

0,00 0,00 0,00 6

0,0%

Numri i kolonisë 22o

Pa

ndryshime

abnormale

398 1068 1320 5

0,0%

Bakteri koliform Numri/100

ml 0 180 1367 3270 11 0

0,0%

Totali i karbonit

organik (TOC)

Pa

ndryshime

abnormale

WE mg/l

1,00 1,76 2,00 21

0,0%

Turbullira

FNU E

pranueshme

për

konsumator

ë pa

ndryshime

abnormale

1 0,10 0,96 2,80 17 12

70,6%


Faqe 99 nga 162

PARAMETRI Njësia

Vlera e

parametri

t

Min. Mesat

are Max.

Numri i

mostrave Plotëso

jnë

standa

rdin Gjith

esej

Plotës

ojnë

Radioaktivitet

Tritritium Bq/l 100 0,00 0,00 0

Doza e përgjithshme

indikativë mSv/vit 0,1 0,00 0,00 0

Direktiva e Këshillit të BE-së për mbiderdhje

Aftësia absorbuese 0,00 0,00 0

Vlera e pH në ngopje

të kalcitit -0,25 6,17 7,89 10

vlera delta pH (WE) 0,23 0,30 0,40 7

vlera e ngopjes pH

(WE) 7,53 7,75 7,85 7

Indeksi i ngopjes

(WE) -0,31 0,20 0,44 11

Kapaciteti tretës i

kalcitit (WE) mg/l -9,31 -4,43 10,00 8

Kapaciteti i acidit

pH4, 3 (WE) mmol/l 2,59 2,75 3,00 21

Fortësia e karbonatit

(WE) odH 6,20 7,20 7,60 6

Kapaciteti bazë pH8,

2 (WE) mmol/l 0,03 0,09 0,10 18

Acidi i lirë karbonik

(WE) mg/l 4,50 4,50 4,50 7

Fortësia e

përgjithshme

(ICPoDH)(WE) odH 6,20 7,76 9,10 20

Fortësia e

përgjithshme (ICP,

mmol)(WE) mmol/l 1,11 1,40 1,63 19

Gjithsej elem. e

ngurta të

suspenduara 3,00 9,50 16,00 2

Elementet e ngurta të

tretura mg/l 0,00 0,00 0

Kalcium mg/l nuk vlen 36,90 49,66 57,20 21

Magnez mg/l nuk vlen 3,60 4,35 4,90 21

Kërkesa për oksigjen

kimik (COD) mg/l nuk vlen 4,20 4,35 4,50 2


Faqe 100 nga 162


Faqe 101 nga 162

SHTOJCA 6: HARTA E PËRDORIMIT TË TOKËS

Shih dokumentin e veçantë : VËLLIMI I 3


Faqe 102 nga 162


Faqe 103 nga 162

SHTOJCA 7: PËRMIRËSIMET E PROPOZUARA FIZIKE

I PËRGJITHSHËM

Gjatë studimit të inventarit të kanalit, u gjet se kanali vuan nga llojet e ndryshme të ndotjes

dhe trazimit me origjinë nga burime të klasifikuara në 4 kategori:

• Infiltrimi i ujit të turbullt në kanal

• Hedhjen e mbeturinave

• Sedimentimi

• Vegjetacioni

Punimet e mbrojtjes dhe rehabilitimit janë ndarë në 16 kategori si më poshtë:

Rrugët, urat, shtigjet për ecje dhe pllaka mbuluese

1. Rrugët hyrëse

2. Rehabilitimi i urës me kryqëzim të gypave për drenazh

3. Rehabilitimi i urës pa kullim

4. Ura e re e propozuar

5. Pllaka mbuluese në Zubin Potok

6. Ura për këmbësorë

Mbrojtja kundër ujit sipërfaqësor

7. Kanalet e gypave mbi kanal

8. Sifonet nën kanal

9. Muret mbajtëse mbi nivelin e kanalit

10. Mbrojtja e bregut nën nivelin e kanalit

11. Kanalizimi (Tualeti fushor)

12. Nënkanalet kulluese në rast stuhie

Vegjetacioni, gardhet dhe të tjera

13. Gardhi rrethues

14. Korniza për plehra në hyrje të tuneleve/seksioneve të mbuluara

15. Vegjetacioni

16. Kutitë e shpërndarjes së ujit

RRUGËT, URAT, SHTIGJET PËR ECJE DHE PLLAKA MBULUESE

Rrugët hyrëse

Në disa segmente, rruga është zhdukur, në pjesën tjetër, rruga ekziston, por duhet të

rehabilitohet, sepse nuk është ruajtur mirë. Tërë gjatësia e kanalit të hapur duhet të mbulohet

me rrugës në kushte të mira së paku në njërën anë. Është propozuar ndërtimi i një rruge të re

në segmentet ku mungon rruga. Rruga ekzistuese në gjendje të keqe duhet të riparohet dhe të

mirëmbahet.


Faqe 104 nga 162

Rehabilitimi i urës me kryqëzim të gypave për drenazh

Nuk ka ura rrugore në beton të përforcuar që paraqesin shqetësim. Këto struktura janë në

përgjithësi në gjendje të rregullt. Për të parandaluar rrjedhën e ujit nga rrugët përpjetë, duhet

bërë aranzhime për të siguruar se uji nga stuhia të largohet nga ura.

Për këtë qëllim, paralelisht me ura, duhet të ndërtohen edhe kanalet e reja për të mbledhur

dhe për të mundësuar kalimin e ujit nga të reshurat përmes kanalit rrugor dhe kanaleve

nëntokësore të cilat duhet të ndërtohen përgjatë kanalit.

Përveç kësaj, janë propozuar veprat e mëposhtme të rehabilitimit:

Sipërfaqet e betonit të çarë të riparohen pjesërisht.

Muret paralele të dëmtuara duhet të hiqen dhe të ngrihen mure të reja.

Gardhi metalik do të rehabilitohet: heqja e ndryshkut, veshja me primer dhe shtresa e

finishit.

Shënim: Kanalet e ujit nga të reshurat që u rekomanduan në 28 ura, duhet të shqyrtohet me

kujdes në fazën e projektit të detajizuar. Në të vërtetë, zgjidhja mund të propozohet vetëm

nëse ka vend të qartë për shkarkimin e ujit nga reshjet që devijohen përgjatë kanalit.

Rehabilitimi i urës pa kryqëzim gypave për drenazh

Nuk ka ura rrugore në beton të përforcuar që paraqesin shqetësim. Për ato ura, nevojiten

vetëm punimet e rehabilitimit të propozuara në paragrafin e mësipërm.

Ura e re

U vu re se një urë ishte hequr krejtësisht në segmentin 12 + 600,00. Kjo urë që mungon në

segmentin 12 + 600,00 duhet të rindërtohet.

Pllaka mbuluese në Zubin Potok

Pas rehabilitimit të shtresës së betonit, propozohet ndërtimi i pllakës mbuluese përgjatë 400

metra në Zubin Potok për arsye sigurie, por edhe për të parandaluar hedhjen e mbeturinave të

ngurta.

Bazuar në intervistat tona me menaxhmentin e KIL në veri, banorët e fshatit Zubin Potok

mbështesin mbulimin e pjesëve të hapura të kanalit.

Ura për këmbësorë

Gjatë hulumtimi në terrenit u vu re se nevojitet ndërtimi i një ure të re për këmbësorë,

sidomos në zonat e banuara ku nuk ka urë afër.

Është propozuar ndërtimi i urave për këmbësorë në 7 vende.

MBROJTJA KUNDËR UJIT SIPËRFAQËSOR

Kanalet e gypave mbi kanal

Përgjatë kanalit kryesor janë identifikuar 32 kanale të kalimit sipër kanalit. Këto struktura në

përgjithësi janë në gjendje të keqe dhe shumë shpesh të mbushura me dhe. Pasi që shumica e

tyre janë jo-funksionale, ujë i reshjeve derdhet në kanal dhe gjeneron ndotje dhe sedimentim.


Faqe 105 nga 162

Sifonet nën kanal

Përgjatë kanalit kryesor janë identifikuar 21 kanale të kalimit nën kanal (sifone). Këto

struktura në përgjithësi janë në gjendje të keqe dhe shumë shpesh të mbushura me dhe. Pasi

që shumica e tyre janë jo-funksionale, ujë i reshjeve derdhet në kanal dhe gjeneron ndotje dhe

sedimentim.

Muret mbajtëse përpjetë kanalit

Nga bregu i sipërm përgjatë kanalit, uji nga reshjet nuk mblidhet dhe në disa vende derdhet

direkt në kanal.

Propozohet ku pjerrësia është e madhe, të ndërtohen mure mbajtëse, sipas llojeve të veçanta

të paraqitura në figurat e poshtme, të kombinuara me kanale të kullimit nën rrugë.

Ilustrimi 17: Muri mbajtës i Llojit V

Forcimi i shpateve poshtë kanalit

Katër fusha janë identifikuar me rrezik potencial të shpëlarjes së dheut ose rrëshqitjes së

tokës drejt greminës të kanalit. Rreziku vjen nga kombinimi i disa faktorëve:

- Këndi i pjerrët i shpatit

- Niveli i lartë i ujit nëntokësorë në argjinaturë

- Pemët dhe rrënjët që rriten në argjinaturës

Stabilizimi i propozuar përfshinë masat e mëposhtme:

- Largimi i vegjetacionit;

- Heqja e trungjeve, mbushja e vrimave dhe kompaktëzimi;

- Profilizimi i argjinaturës dhe mbushja e zonave të depresionit;

- Vendosja e gjeomatit;

- Mbushja me 25 deri 50 cm shtresë e sipërme e dheut

- Instalimi i gabioneve në këmbët e argjinaturës për ta stabilizuar këmbën e digës,

kullimin; argjinaturën dhe për ankorim të gjeomatit;

- Hidro-trajtimi

Nënkanalet kulluese në rast stuhie

Në anën përpjetë të kanalit, nuk janë parashikuar kanale kullimit për mbledhjen e ujit nga

reshjet. Për shkak të mungesës së kullimit, uji nga shpati përpjetë derdhet në kanal.


Faqe 106 nga 162

Kanali fillimisht ka qenë i dizajnuar në atë mënyrë që uji i reshjeve nga shpati përpjetë të

derdhet direkt në kanal përmes një gjiri apo të kalojë tranzit nëpër kanal.

Gypat e kullimit të ujit nga reshjet kryhet nëpërmjet kanaleve kulluese mbi kanal dhe përmes

sifoneve nën kanal. Në disa lokacione përgjatë kanalit ku uji nga reshjet nuk mblidhet drejt

ndonjë gypi mbledhës ose sifoni, uji nga reshjet shkarkohet direkt në kanal.

Rekomandohet ndërtimi i një kanali nën kanalin e hapur për kullim në beton përgjatë gjithë

gjatësisë së kanalit të hapur në bregun e djathtë për ta mbledhur ujin nga përpjeta.

Kanali i kullimit do ta mbledhë ujin e reshjeve deri në kanalin më të afërt të kalimit apo në

sifon.

Ilustrimi 18: Kanali i kullimit - formë trapezi

Figura 19: Kanali i kullimit - formë drejtkëndëshi

Shënim: në fillim është parashikuar një platformë 1m e gjerë në të dyja anët e kanalit. Për

shkak të mungesës së mirëmbajtjes rreth kanalit, shpati ka erroduar dhe aktualisht është në

shumicën e segmenteve në vazhdimësi të shpatit të kanalit.

VEGJETACIONI, GARDHET DHE TË TJERA

Gardhi rrethues

Gardhet janë propozuar në skica, të cilat nevojiten për arsye sigurie. Gjithsej 2410m gardhe

janë propozuar.

Figura 20: Detajet e gardhit metalik të propozuar

Korniza për plehra në hyrje të tuneleve/seksioneve të mbuluara

Hyrjet dhe daljet e tuneleve janë në gjendje të mirë. Shumica e hyrjeve në tunele janë të

pambrojtur me kornizë për plehra. Kjo është e nevojshme për të parandaluar hyrjen e

vegjetacionit, mbeturinave, kafshëve, etj ... në tunel.


Faqe 107 nga 162

Fotografitë: Hyrja e tuneleve/seksionet e mbuluara

Bimësia intensive

Bimësia intensive përgjatë kanalit është vërejtur gjatë inventarizimit të dy seksioneve, atyre

të rehabilituara dhe të parehabilituara të kanalit. Kjo shkakton ndotjen e ujit përmes hyrjes së

materialeve organike si dhe dëme në shtrat dhe në nyjet e ndërtimit nëpërmes zhvillimit të

rrënjëve. Çështja e vegjetacionit intensiv është shtjelluar tutje në raportin e “vegjetacionit”.

Për ta rivendosur kanalin në mënyrë të qëndrueshme dhe për të parandaluar dëme të

mëtejshme, duhet të trajtohet vegjetacioni dhe duhet të respektohen disa rregulla. Në mënyrë

ideale, me qëllim për ta ruajtur kanalin (shtresën e betonit, argjinaturën, sistemin e kullimit),

në konfigurimin e gërmimit (figura e poshtme) nuk duhet rrënjosur asnjë pemë më afër se 5

metra nga argjinatura e kanalit dhe shkurre më afër se 3 metra nga argjinatura e kanalit,

ndërsa nuk pranohen pemë dhe shkurre më afër se 3 m larg nga këmbët e argjinaturës të

ngushtë dhe normale.

Figura 21: Rregullat e distancës për siguri për pemë dhe shkurre mbi kanalin Ibër

Duke respektuar këto rregulla, pemët dhe shkurret (specie të rritura më e vogël se 3 m) mund

të mbillen në konfigurimin e gërmimit për të kufizuar rrjedhjen e ujit dhe sedimenteve në

kanal.

Kutitë e shpërndarjes së ujit

Përgjatë kanalit, qytetarët kanë instaluar tuba për të marrë ujë nga kanali në mënyrë të

paligjshme. Struktura e shtratit të betonit në disa vende është dëmtuar për ta futur tubin.

Vrimat janë shpuar nëpër pllakën bazë të disa akuedukteve duke shkaktuar rrjedhje të

përhershme ashtu që fermerët e përdorin për të mbushur cisternat me ujë. Në ato vende,

tubacionet e paligjshme janë futur përmes nyjeve dhe kjo rezulton në rrjedhje të shumta.

Në total, janë identifikuar rreth 600 tuba të paligjshëm.

Kjo çështje duhet të trajtohet në mes të KIL dhe autoriteteve lokale me qëllim të organizimit

të shpërndarjes së ujit në mënyrë ligjore. Dhomat e shpërndarjes mund të ndërtohen më

poshtë kanalit për të mundësuar shpërndarjen e ujit përmes kontratave ndërmjet autoriteteve

lokale dhe KIL.


Faqe 108 nga 162

NDOTJA

Algat dhe myshqet

Kanali gjithashtu vuan nga zhvillimi i algave dhe myshkut. Algat janë zhvilluar intensivisht

në ujësjellës dhe do të hiqen gjatë rehabilitimit.

Depozitat e mbeturinave

Disa depozita të mbeturinave janë të pranishme përgjatë kanalit Ibër dhe origjinojnë nga

depozitat private. Përveç kësaj, rrënojat e ndërtimeve dhe mbeturina tjera janë vërejtur brenda

kanalit.

Arsye është mungesa e mbledhjes së mbeturinave në zonat rurale. Mbeturinat brenda dhe

përgjatë kanalit Ibër sjellin materiale organike dhe inorganike të dëmshme të cilat ndikojnë

rëndë në cilësinë e ujit.

Gjatë studimit të inventarizimit është gjetur se depozitat e pakontrolluara të mbeturinave

private janë më të përqendruara në pjesën veriore të kanalit Ibrit. Për ta trajtuar këtë çështje,

është e domosdoshme që të organizohen fushata ndërgjegjësimi.

Ujërat e zeza nga shtëpitë derdhen në kanal

Një burim tjetër i ndotjes është kanalizimi që derdhet në kanal nga shtëpitë private. Përgjatë

kanalit janë identifikuar katër vende me tubacione të shkarkimit të kanalizimeve direkt në

kanal të cilat ndotin ujin. Kjo çështje duhet të trajtohet nga KIL me autoritetet lokale.

Një tjetër burim i infiltrimit të ujërave të zeza u gjet pranë urës 19. Një tub shkarkon ujërat e

zeza në kanalin IL nga një shtallë e bagëtive që gjendet në afërsi. Kjo paraqet një kërcënim

serioz për cilësinë e ujit të kanalin IL.

PAJISJET PËR MODERNIZIM DHE RIPARIMET URGJENTE TË ORARIT TË

OPTIMIZUAR OPERACIONAL TË REZERVUARIT DHE PENDËS SË UJMANIT

Vlerësimi mbi Sigurinë e Digave të Ujmanit prezantoi të gjeturat fillestare lidhur me gjendjen

e pendës dhe rekomandimet për modernizim/përmirësime.

Të gjeturat lidhur me gjendjen aktuale të pendës së Ujmanit janë si në vijim:

• Monitorimi i duhur nuk është duke u zbatuar që nga viti 1997 dhe duhet të vazhdojë

në përputhje me standardet ndërkombëtare

• Ruga e asfaltuar në maje të pendës është më e ulët për rreth 30 cm kah pjesa e

epërme e rrjedhës Kjo duket të jetë raportuar që nga 1997. Kjo është raportuar që

nga viti 1997. Kërkohet një hetim në mënyrë që të zbulohet arsyeja e rënies dhe

sjelljen e pendës që nga paraqitja. Rekomandohet që të kryhet inçizim i plotë

gjeodezik dhe të shqyrtohet se si ka devijuar penda, përveç rënies së dukshme të

vërejtur në maje, me fytyrë të kthyer përpjetë rrjedhës.

• Disa blloqe betoni të trotuarit janë të dëmtuara apo mungojnë. Kangjella e trotuarit

gjithashtu është e dëmtuar në disa vende.

• Fytyrat përpjetë rrjedhës dhe poshtë rrjedhës në përgjithësi janë në gjendje të mirë.

Brengat kryesore në fytyrën poshtë rrjedhës është vegjetacioni i rritur dhe një dru.

• Galeria e fugave është në përgjithësi në gjendje të mirë. Janë identifikuar disa

mangësi: Rrjedhje të dukshme të cilat nuk janë matur, në tërë galerinë nuk

funksionon ndriçimi.


Faqe 109 nga 162

• Gjendja e pendës bankinë është e mirë.

• Studimi i kapacitetit të kanalit shkarkues është kryer në fazën e dizajnit. Duke pasur

parasysh madhësinë aktuale të rezervuarit, prishja e mundshme e pendës do të

shkaktonte dëme shumë të mëdha popullsisë, pronës dhe objekteve poshtë

rrjedhës. Prandaj, duhet të shqyrtohet kapaciteti i kanalit shkarkues, bazuar në

Vërshimën maksimale të mundshme (VMM). VMM-ja si një dukuri e vërshimës

duhet të llogaritet duke marrë parasysh kombinimin më të rëndë dhe të mundshëm

të stuhisë me shi, akumulimit të borës, normës së shkrirjes dhe kushteve paraprake

të lagështisë. Studimi i vërshimës duhet të definojë nëse kapaciteti i kanalit

shkarkues dhe kanaleve të tjera është i mjaftueshëm dhe i kapacitetit adekuat për

të zbrazur vërshimën e dizajnuar.

• Njëra nga portat hidraulike në formë kapaku nuk mund të hapet në mënyrë

automatike. Mirëpo, operatorët mund ta hapin në mënyrë mekanike. Duhet të

kryhet rehabilitimi i sistemit hidraulik operativ ndërsa valvulat duhet të hapen dhe

të mirëmbahen. Regjimi i dështimit të valvulave duhet të analizohet si pjesë e

Analizës së Riskut.

Të gjeturat fillestare vënë në pah si në vijim:

• Monitorimi i rregullt i pendës duhet të kryhet së paku në nivel të monitorimit të

kaluar dhe në përputhje me standardet e definuara për monitorimin dhe

mbikëqyrjen e pendave.

• Duhet të kryhen matje gjeodezike për të hulumtuar përmasat dhe progresin e rënies

së vërejtur në maje në fytyrën e epërme të pendës.

• Duhet të kryhet Analiza e Riskut e cila duhet të përfshijë:

o Analiza moderne e rreziqeve të mundura seizmike me të cilin do të vlerësohej

tërmeti i dizajnuar është obligative në praktikën e sotshme. Tërmeti i

dizajnuar është funksion i ngarkesës, për të vlerësuar sigurinë e pendës nga

tërmeti. Të aplikohen metodat moderne të vlerësimit.

o Studimi i rrezikut nga vërshimat. Kjo punë përfshin ri-vlerësimin e

supozimeve të bëra në vlerësimin fillestar dhe ri-vlerësimin e VMM-së dhe

kapacitetit të kanalit shkarkues.

Të gjeturat gjithashtu vënë në pah nevojën për punë vijuese:

• Largimin e vegjetacionit në fytyrën poshtë rrjedhës, përfshirë drurin e rritur afër

majës

• Kryerjen e inspektimit të instrumenteve, për të kontrolluar në rend të parë

funksionimin e piecometrave dhe riparimin e atyre që nuk janë funksionalë në

mënyrë që të fillohet me matjen e presionit dhe nivelin e ujit në pendë.

• Vendosja e një shkalle matëse për matjen e nivelit të ujit.

• Instalimi i monitorimit ultrasonik të nivelit të ujit në rezervuar dhe më vonë

ndërlidhja e matjes me sistemin e rekomanduar të SCADA-s.

• Matja dhe përcjellja e pikimeve në galeri.

• Matja e rrjedhës së pikimeve me V-dhëmbëzat e instaluara në galeri dhe në skajin

poshtë rrjedhës të pendës. Riparimi i ndriçimit të përhershëm në fund dhe në

pjesët jofunksionale të galerisë


Faqe 110 nga 162

• Riparimi i portave të kanalit shkarkues.

• Rehabilitimi i rrugës së asfaltuar, trotuarit dhe kangjellave në maje.

• Instalimi i kamerave në maje të pendës.

• Sigurimi i një barke për të siguruar qasje në kullën e pranimit dhe për xhiro

inspektimi në liqe.

REALIZIMI I REZERVUARIT KOMPENZUES DHE EMERGJENT TË

MIHALIQIT

Për shkak të kullimeve/rrjedhjeve, humbjeve operacionale, sedimentimit dhe fortësisë së

rritur, kapaciteti i kanalit, në afatgjatë, do të bëhet i pamjaftueshëm, në veçanti gjatë

periudhës së kërkesës më të madhe për ujitje. Një çështje tjetër e Kanalit Ibër është e

ndërlidhur me kulminacion të turbullirës pas epizodeve me shi. Këto kulminacione nuk janë

në përputhje me kushtet për ujë të pastër nga operatorët e ujit të papërpunuar (KEK,

Kompania e ujësjellësit Prishtina, KRPP). Në fund, por jo me më pak rëndësi, motivimi tjetër

për projektin ishte që aktualisht nuk është e mundur të mbyllet kanalit i Ibrit, madje edhe për

disa orë për mirëmbajtje apo pastrim, dhe jo më për ndonjë emergjencë të paparaparë.


Faqe 111 nga 162

SHTOJCA 8: DRAFTI I MASAVE ZBUTËSE PËR REHABILITIMIN E KANALIT - TABELAT

NËN-PROJEKTET PËR REHABILITIM TË KANALIT

Faza Ndikimi/çështja Masat e Zbutjes Kostoja Përgjegjësia institucionale Komente

Instalim

i

Operacion

i

Instalimi Operacioni

Para

Ndërtimore

Burimet ujore Mjaftueshmëria e

furnizimeve

NJMP

NJMP,

KIL,

Dizajnues

i

KIL KIL

Shpimet hulumtuese

NJMP Kontraktues

i

Zhvillimi i modelit

hidrologjik

NJMP KIL

Cilësia e ujit Identifikimi dhe

parandalimi i burimeve të

reja të mundshme të

ndotjes

NJMP KIL

Krijimi i zonave të

mbrojtura

KIL KIL

Ndërtimore Burimet ujore Parandalimi i shkarkimeve

të ndotësve në kanal për

shkak të punëve të

mbrojtjes

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto

e

ndërtimit

nuk vlen Kontraktues

i

Kontraktuesi duhet të lë anash

një shumë në ofertën e tij e cila

do të përdorej sipas udhëzimeve

të mbikëqyrësve të punëve në

bazë të porosive të shërbimeve


Faqe 112 nga 162

me çmime të para-negociuara

për njësi.

Parandalimi i shkarkimit të

ndotësve në akuiferë gjatë

punimeve.

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto

e

ndërtimit


i







për njësi.

Ndërtimore

Dheu Dokumentohen kushtet

fillestare të pjerrësirave të

rrezikuara (në lokacione të

identifikuara nga ky

raport, plus çfarëdo

lokacioni tjetër i cili mund

të tregohet i rrezikuar gjatë

punëve)

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto

e

ndërtimit


i







për njësi

Masat e stabilizimit të

zbatuara varësisht prej

rastit, të cilat kontraktuesi

do t’i cek në ofertën e tij.

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto

e

ndërtimit


i

Ekosistemet

kritike

Biodiversiteti

Hulumtimi ex-ante i traktit

t; kanalit me shenja të

bimësisë (pemë), shpella,

çerdhe, dhe specie që

duhet të mbrohen gjatë

punimeve.

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto

e

ndërtimit


i







për njësi

Ajri dhe zhurma Masat e zakonshme të

zbutjes zakonisht të

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto


i




Faqe 113 nga 162

ndërlidhura me kontratat

ndërtimore (praktikat e

mira) për të ulur ndotjen e

ajrit dhe emetimet e

zhurmës nga punimet.

e

ndërtimit





për njësi

Peizazhi dhe

biodiversiteti

Ri-mbjellja me lloje

autoktone (zëvendësimi i

akacies me kaçuba)

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto

e

ndërtimit


i







për njësi.

Plantacioni në përputhje

me llojet e ndryshme të

kaçubave dhe druve

autoktone, në kufij të

zonës direkte të mbrojtjes

së kanalit IL

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto

e

ndërtimit


i

Trashëgimia

fizike dhe

kulturore

Përputhshmëria me

obligimet e Ligjit për

trashëgimi kulturore të

Kosovës

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto

e

ndërtimit


i / KIL







për njësi.

Siguria e

punëtorëve

Në përputhje me praktikat

më të mira të ndërtimit dhe

legjislacionin kombëtar

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto

e

ndërtimit


i / KIL

Operacionale Burimet ujore Reagim ndaj

paralajmërimeve për ulje

të nivelit të sasisë/cilësisë

përmes masave

menaxheriale

KIL nuk vlen KIL Bazuar në përdorimin e modelit

hidrogjeologjik dhe të të

dhënave të monitorimit për të

kontrolluar dhe parashikuar

kushtet sasiore dhe cilësore të

akuiferit


Faqe 114 nga 162

Ndotja e ujërave

sipërfaqësore

Programi afatgjatë i

pastrimit të deponive të

mihjeve, rrjedhave të ujit

dhe dheut. Fokus i veçantë

në deponitë e mihjes që

janë pika të nxehta

Buxheti

jashtë

projektit

.

QK QK Matja, përmirësimi i

qëndrueshmërisë së këtij

projekti, dhe i nevojshëm për

arsye të shëndetit publik – JO

pasojë e këtij projekti

Dheu Monitorimi i pjerrësirave

të ndijshme (kodrat Ishmi)

; punë të mëtejme për

stabilizim, nëse nevojiten.

KIL nuk vlen MM Pak gjasa të ndodh nëse

stabilizimi ekzekutohet mirë

gjatë punëve

Ajri dhe zhurma Zbutjet e zakonshme

(praktikat e mira) për të

zvogëluar ndotjen e ajrit

dhe emetimet e zhurmës

nga puna në kanal

nuk

vlen

KIL nuk vlen KIL

Ekosistemet e

themeluara

rishtazi

Monitorimi i zonës së ri-

mbjellur në kodrat Ishmi

Ri-mbjellje të tjera sipas

nevojës.

MM nuk vlen MM Pak gjasa të ndodh

Biodiversiteti dhe

pejsazhi

Mirëmbajtja e

vegjetacionit dhe

mbjelljeve përgjatë kanalit

KIL nuk vlen KIL

KORNIZA SOCIALE E NËN-PROJEKTEVE PËR REHABILITIM TË KANALIT


Instalim

i

Operacion

i



Faqe 115 nga 162

Para

Ndërtimore

Shpronësimi

Përpilimi i inventarit të

pronave që do të

dislokohen apo të

eksproprijohen.

NJMP

NJMP,

KIL,

Dizajnuesi

KIL, MF, DD KIL, DD Duhet të përfshijë të gjithë

personat dhe familjet e prekura

dhe duhet të konsiderojë faktin

se disa familje pronare kanë

humbur titullin e pronës (doc.)

gjatë luftës. Vlen KPZH

Mbështetje plotësuese

familjeve në ndihmë

sociale

KIL, DD, MF

dhe MPMS

KIL, DD Vetëm Praktika e mirë - vlen

KPZH

Dislokimi dhe zhvendosja

NJMP e

projektit

KIL Duhet të përfshijë të gjithë


dhe duhet të konsiderojë faktin

se disa familje pronare kanë

humbur titullin e pronës (doc.)

gjatë luftës

Kufizimet dhe

ndalesat e

përdorimit të ujit

Ndalimi i shfrytëzimit

ilegal të ujit

KIL KIL Ndalimi bëhet pasi të ofrohen

opsionet alternative të cekura

më poshtë

Mundësimi i shfrytëzimit

të ujit për grupet e

fermerëve (që tubon

fermerë të vegjël)

KIL,

MBPZHR

KIL dhe

MBPZHR

Në rast të themelimit të

asociacionit të fermerëve të

vegjël, ujitje gjegjëse në

hapësirë të caktuar gjeografike

Ndalimi i hedhjes

së mbeturinave të

rrezikshme kudo

afër kanalit

Kyçja e gypave të

kanalizimit me rrjetin

kryesor publik aty ku

ekziston apo dizajnimi dhe

ndërtimi i një të ri, aty ku

nuk ka, për të parandaluar

ndotjen e ujit.

KIL,

komuna,

Kompania

rajonale e

shërbimeve

të ujësjellësit

dhe

kanalizimit

KIL,

komuna,

Kompania

rajonale e

shërbimeve

të

ujësjellësit

dhe

kanalizimit


Faqe 116 nga 162

Ndalimi i hedhjes së

mbeturinave në kodrat

përpjetë kanalit

KIL,

komuna,

Kompania

rajonale e

shërbimeve

të ujësjellësit

dhe

kanalizimit

KIL,

komuna,

Kompania

rajonale e

shërbimeve

të

ujësjellësit

dhe

kanalizimit

Qasja në pronë

Të sigurohet që pas

zhvendosjes, procesi nuk

do të shkaktojë ndonjë

problem me qasje në rrugë

për njerëz dhe prona

lokale.

KIL, komuna KIL,

komuna

Të gjitha pronat duhet të kenë

qasje në rrugë. Të jetë në

përputhje me KPZH

Ndërtimore Shkarkimi ilegal i

ujërave të zeza në

KIL

Kyçja e tubacioneve lokale

apo shtëpiake me sistemin

kryesor publik të

kanalizimit

NJMP KIL,

komuna

KIL,

komuna,

MMPH

KIL,

komuna,

MMPH

Qasja në pronë Të identifikohen të gjitha

ndërprerjet e rrugëve apo

shtigjeve të ndërlidhura

me punët ndërtimore në

KIL dhe të njoftohen

banorët vendas;

Ofrimi i qasjes së

përshtatshme alternative

për amvisëritë, pronën dhe

shërbime të tjera publike

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto

e

ndërtimit

nuk vlen KIL,

komuna,

dizajnuesi

Siguria Shenjat e ndalesës së

notimit për fëmijët në

KIL;

KIL,

komuna

KIL, komuna KIL,

komuna


Faqe 117 nga 162

Parandalimi i dizajnimit të

shtigjeve dhe trotuareve

afër lokacioneve të

rrezikshme;

Sigurimi i masave të

sigurisë, për të gjitha

shtigjet dhe rrugët ku ka

nevojë

Siguria e

punëtorëve

Në përputhje me praktikat

më të mira të ndërtimit dhe

legjislacionin kombëtar

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto

e

ndërtimit


i / KIL

Operacionale Monitorimi i

zhvillimit të

ardhshëm urban

afër KIL

Monitorimi i zhvillimit të

ardhshëm urban (banesor

dhe komercial) në 100m

përpjetë KIL;

Kufizimit i çfarëdo

zhvillimi të ardhshëm

kërcënues në rrezen prej

100m përpjetë KIL

nuk

vlen

KIL,

komuna

KIL, komuna KIL,

komuna

Ruajtja e qasjes

në prona

Mirëmbajtja e rrugëve,

Mirëmbajtja e shtigjeve;

Mirëmbajtja e strukturave

të sigurisë.

KIL KIL KIL


Faqe 118 nga 162

SHTOJCA 9: DRAFTI I MASAVE ZBUTËSE PËR REZERVUARIN E MIHALIQIT - TABELAT

REZERVUARI I MIHALIQIT

Faza Ndikimi/çësht

ja

Masat e Zbutjes Kostoja Përgjegjësia

institucionale

Komente

Instalim

i

Operacioni Instalimi Operacioni

Ndërtimore Pejsazhi Kujdesi i duhur për pejsazh; lëvizja e pajisjeve dhe ekipeve

të jetë i kufizuar; të mos prehen drutë jashtë zonës së punës;

dëmtimi i panevojshëm të riparohet në barrë të kontraktuesit.

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto e

ndërtimit

nuk vlen Kontraktuesi Vetëm

praktika e

mirë

Biodiversiteti Lëvizja e pajisjeve dhe e ekipeve të jetë e kufizuar;

Të gjitha materialet të magazinohen në mënyrë të duhur;

Të përdoren vetëm deponitë e aprovuara të mbeturinave;

Ekipet të edukohen në çrregullimin e mjedisit jetësor; të

sigurohen dru zjarri apo stabilimentet tjera për punëtorët;

Respektimi i Ligjit për mbrojtjen e mjedisit dhe shtazët e

egra; punëtorët të dënohen për çrregullime të panevojshme.

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto e

ndërtimit


praktika e

mirë

Itineraret e

komunikimit

Çrregullimet të identifikohen në Planin për menaxhim të

trafikut; të informohet publiku për vonesat; të përdoren

shenjat adekuate.

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto e

ndërtimit

nuk vlen Kontraktuesi

Shërbimet e

komunalisë

Të dokumentohen të gjitha komunalitë në rreze prej 50 m

nga lokacionet e punës; të koordinohen punimet me

kompanitë e komunalive;

Dëmtimi i komunalive të definuara të riparohen me

shpenzim të Kontraktuesit.

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto e

ndërtimit



Faqe 119 nga 162

Qasja publike Çrregullimet të identifikohen në Planin për menaxhim të

trafikut; Pronarët e prekur të informohen para çrregullimit;

Të mirëmbahet qasje për vetura në shërbime emergjente; të

mirëmbahet qasja për këmbësore në objekte publike; të

përdoren shenjat adekuate; rrugët të qëndrojnë të hapura.

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto e

ndërtimit

nuk vlen

Turizmi Të largohen materialet dhe pajisjet e panevojshme nga

kantieri;

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto e

ndërtimit

nuk vlen

Ndërtimore Ndotja e

dheut dhe ujit

Obligimi i kujdesit për të shmangur derdhjen e të gjitha

materialeve ndotëse; përputhshmëria me rregulloret përkitazi

me zbutjen e ndotjes; dheu i kontaminuar të largohet dhe

zëvendësohet; magazinimi i kimikateve të bëhet sipas

rekomandimeve të prodhuesit; karburantet të ruhen

përbrenda zonave të kufizuara;

Të gjitha derdhjet të raportohen; veprimet korrigjuese të

ndërmerren urgjentisht; incidentet të korrigjohen me

shpenzimet e Kontraktuesit.

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto e

ndërtimit

nuk vlen Kontraktuesi Kushtet e

kontratës

Drenazhi,

erozioni,

turbullira dhe

ngarkesat e

sedimentacio

nit

Pastrimi i lokacionit para ndërtimit të jetë i kufizuar,

çrregullimet në kanale të drenazhit të kërkojnë aprovim

paraprak;

Çfarëdo rritje afatshkurtra në turbullirë duhet të aprovohen;

punët e zbrazjes së ujit të shmangin turbullirë të tepruar;

Shtresa e epërme e gërryer e dheut të deponohet në mënyrë

të përshtatshme për ripërdorim; të gjitha stoqet dhe pirgjet e

dheut të mbesin stabile.

Materialet e panevojshme të mos deponohen.

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto e

ndërtimit


kontratës

Zhurma dhe

pluhuri

Të gjitha pajisjet të jenë të pajisura me silenciatorë të duhur;

pajisjet/automjetet në gjendje të dobët të mos përdoren;

pajisjet e zhurmshme të vendosen larg lokacioneve të

ndjeshme; impiantet të mos punojnë në të thatë; orari i

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto e

ndërtimit


kontratës


Faqe 120 nga 162

kufizuar i punës, posaçërisht për vendosjen e shtyllave;

zgjatja e orarit të punës të aprovohet paraprakisht; të gjitha

standardet relevante shqiptare dhe të Bankës Botërore të

respektohen; Manipulimi me çimento të kufizojë shkarkimet

atmosferike; djegia e mbeturinave nga spastrimi i tokës nuk

lejohet; lagia e lokacioneve dhe rrugëve të qasjes;

Kudo që është e mundur, të përdoren rrethoja;

Ngarkesat me automjete të cilat kanë gjasa të lirojnë pluhur

të mbulohen.

Përdorimi i

eksplozivit

Të gjitha aspektet e përdorimit të jenë në përputhje me

kushtet e municionit. Kontraktuesi dhe policia lokale

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto e

ndërtimit

nuk vlen Kontraktuesi Mbikëqyrur

nga policia

lokale

Materialet e

tepërta

Të respektohen të gjitha rregulloret për mbeturina të ngurta;

materialet e panevojshme të mënjanohen menjëherë;

Materialet për përdorim të mëvonshëm të magazinohen si

duhet.

Materialet nuk do të ruhen në lokacion për kohë të gjatë ose

në sasi të mëdha

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto e

ndërtimit


praktika e

mirë

Ndërtimore

(vazhdim)

Siguria

publike dhe e

punëtorëve

Të gjithë kantierët të sigurohen nga hyrja e paautorizuar; të

sigurohen shenjat adekuate të paralajmërimit;

Punëtorët sinjalizues të sigurojnë hyrje dhe dalje të sigurt në

punishte, Kontraktuesi të zbatojë norma rigoroze të

Shëndetit dhe Sigurisë.

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto e

ndërtimit


praktika e

mirë

Trashëgimia

fizike dhe

kulturore

Përputhshmëria me obligimet e Ligjit për trashëgimi

kulturore të Kosovës

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto e

ndërtimit


/ KIL

Kontraktuesi

duhet të lë

anash një

shumë në

ofertën e tij e

cila do të

përdorej sipas

udhëzimeve


Faqe 121 nga 162

të punëve

Ndërtimore

Ndikimi /

Zbutja

jashtë

kantierit

Kampi i

ndërtimit

Të instalohen stabilimente të duhura për kanalizim; ujërat e

zeza të trajtuara të ripërdoren, kudo që mundet; substancat

ndotëse të identifikohen, të magazinohen dhe të

manipulohen në përputhje me rekomandimet e prodhuesit;

magazinimi i karburantit të jetë plotësisht i rrethuar; të gjitha

derdhjet të raportohen; veprimet korrigjuese të ndërmerren

urgjentisht;

Incidentet të korrigjohen me shpenzime të Kontraktuesit,

propozimet për mbeturinat e ngurta të hedhura të aprovohen;

akumulatorët e plumbit me përmbajtje acidi të merren për

riciklim; kontrolli i qasjes, përfshirë shenjëzimin, të

zbatohet; rrugët fqinje publike të mirëmbahen në gjendje të

pastër;

Ngarkesat e gjera apo abnormale të liferohen natën.

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto e

ndërtimit


praktika e

mirë

Lokacionet

tjera

Prioritet t’i jepet shfrytëzimit të separacioneve ekzistuese të

licencuara, puna e separacioneve të kryhet vetëm orëve të

ditës;

Pluhuri dhe zhurma të ulen sipas nevojës; operacionet të

kufizohen vetëm në kohën e erërave me shpejtësi të ulët;

nuk

vlen

Mbulohet

nga kosto e

ndërtimit


praktika e

mirë

Operacional

e

Cilësia e ujit Identifikimi dhe parandalimi i burimeve të reja të mundshme

të ndotjes në ujëndarësen e rezervuarit

nuk

vlen

KIL MMPH /

KIL

MMPH / KIL

Krijimi i zonave të mbrojtura në zonën e rezervuarit

nuk

vlen

KIL MMPH /

KIL

MMPH / KIL

Biodiversiteti

dhe pejsazhi

Mirëmbajtja e vegjetacionit dhe mbjelljeve në afërsi të

rezervuarit (kodrat e pjerrëta)

KIL nuk vlen KIL

Siguria Përgatitja dhe përditësimi i rregullt i Planit i Veprimit për


Faqe 122 nga 162

Reagim Emergjent

KORNIZA SOCIALE E REZERVUARIT TË MIHALIQIT


Instalimi Operacion

i


Para

Ndërtimore

Zhvendosja dhe

dislokimi

Përpilimi i regjistrit të pronave që

do të dislokohen apo të

eksproprijohen.

NJMP

NJMP,

KIL,

Dizajnuesi

KIL, MF, DD KIL, DD Duhet të përfshijë të gjithë


dhe duhet të konsiderojë faktin se

disa familje pronare kanë humbur

titullin e pronës (doc.) gjatë luftës

Mbështetje plotësuese familjeve

në ndihmë sociale

KIL, DD, MF

dhe MPMS

KIL, DD Vetëm Praktikat e mira

Dislokimi dhe zhvendosja

NJMP e

projektit

KIL Duhet të përfshijë të gjithë


dhe duhet të konsiderojë faktin se

disa familje pronare kanë humbur

titullin e pronës (doc.) gjatë luftës

Kufizimet dhe

ndalesat e

përdorimit të ujit

Mundësimi i shfrytëzimit të ujit

për grupet e fermerëve (që tubon

fermerë të vegjël)

KIL,

MBPZHR

KIL dhe

MBPZHR

Në rast të themelimit të

asociacionit të fermerëve të

vegjël, ujitje gjegjëse në hapësirë

të caktuar gjeografike

Ndalesë e

shkarkimit të

ujërave të zeza

dhe materialeve të

rrezikshme në

ujëndarësen e

REM

Kyçja e gypave të kanalizimit me

rrjetin kryesor publik aty ku

ekziston apo dizajnimi dhe

ndërtimi i një të ri, aty ku nuk ka,

për të parandaluar ndotjen e ujit.

KIL,

komuna,

Kompania

rajonale e

shërbimeve

të ujësjellësit

dhe

kanalizimit

KIL,

komuna,

Kompania

rajonale e

shërbimeve

të ujësjellësit

dhe

kanalizimit


Faqe 123 nga 162

Parandalimi i deponimit të

mbeturinave përpjetë kodrës së

REM

KIL,

komuna,

Kompania

rajonale e

shërbimeve

të ujësjellësit

dhe

kanalizimit

KIL,

komuna,

Kompania

rajonale e

shërbimeve

të ujësjellësit

dhe

kanalizimit

Qasja në pronë

Të sigurohet që pas zhvendosjes

së rrugës, procesi nuk do të

shkaktojë ndonjë problem me

qasje në rrugë për njerëz dhe

prona lokale.

KIL, komuna KIL, komuna Të gjitha pronat duhet të kenë

qasje në rrugë

Ndërtimore Rikyçja e të gjitha

rrjeteve të

shërbimeve

publike (uji,

kanalizimi, rryma

dhe rrugët)

Kyçja e amvisërive në rrjetin

kryesor të furnizimit

NJMP KIL,

komuna

KIL,

komuna,

MMPH

KIL,

komuna,

MMPH

Qasja në pronë Të identifikohen të gjitha

ndërprerjet e rrugëve apo

shtigjeve të ndërlidhura me punët

ndërtimore në REM dhe të

njoftohen banorët vendas;

Ofrimi i qasjes së përshtatshme

alternative për familjet, pronën

dhe shërbimet tjera para

ndërprerjes së qasjes së

mëhershme.

nuk vlen Mbulohet

nga kosto

e ndërtimit

nuk vlen KIL,

komuna,

dizajnuesi

Siguria Shenjat e ndalesës së notimit për

fëmijët në REM;

Sigurimi i masave të sigurisë, për

KIL KIL KIL


Faqe 124 nga 162

të gjitha shtigjet dhe rrugët ku ka

nevojë

Në rast se rrugët janë përmbytur

nga ERM, duhet të vendoset

trafiku përkatës/shenjat

informuese dhe bllokadat e

rrugëve.

Elementet

turistike dhe

pejsazhi

Materiali ndërtimor dhe elementet

e përgjithshme të dizajnit të REM

të jenë atraktive për nevojat e

turizmit rural

nuk vlen Mbulohet

nga kosto

e ndërtimit

nuk vlen

Operacional

e

Monitorimi i

zhvillimit të

ardhshëm urban

afër REM

Monitorimi i zhvillimit të

ardhshëm urban (banesor dhe

komercial) në 100m përpjetë

REM;

Kufizimi i çfarëdo zhvillimi të

ardhshëm kërcënues në rrezen

prej 100m përpjetë REM

nuk vlen KIL,

komuna

KIL, komuna KIL, komuna

Ruajtja e qasjes

në prona

Mirëmbajtja e rrugëve,

Mirëmbajtja e shtigjeve;

Mirëmbajtja e strukturave të

sigurisë.

KIL KIL KIL

Zhvillimi turistik Ndalimi i notit ose peshkimit nuk vlen KIL KIL KIL

Studimi i Fizibilitetit për Mbrojtjen e Kanalit Ibër Lepenc Raportet KVNMS & KMMS Banka Botërore - Kontrata nr. (7168554).

SHTOJCA 10 - LISTA KONTROLLUESE PMM PËR REHABILITIMIN E KANALIT -

SHABLLON

Ndikimi i mundshëm mjedisor

Ndikimet mjedisore të nën projektit priten të jenë të menaxhueshme, të përkohshme dhe me

ndikim lokal sepse ato janë të lidhura me aktivitetet e përgjithshme të ndërtimit në vende të

njohura tashmë dhe të përdorura më parë. Këto ndikime kryesisht përfshijnë: a) Pluhuri dhe

zhurma për shkak të gërmimit, shkatërrimit dhe ndërtimit; b) Menaxhimi i mbetjeve të

ndërtimit dhe demolimit dhe derdhje aksidentale të karburantit të makinave, lubrifikantëve

etj., c) shkelja e pronës private; d) dëmtimi i pronës historike ose kulturore apo vendeve të

panjohura arkeologjike; e) pengesat në trafik; (f) ndotja e ujit sipërfaqësor ose nëntokësor,

dhe g) ndotja e tokës ose erozioni.

LISTA KONTROLLUESE E PMM

Lista kontrolluese PMM aplikohet për rehabilitime të vogla ose për ndërtime të vogla. Ajo

ofron një “praktikë të mirë pragmatike” dhe synon të jetë sa më e lehtë për shfrytëzuesit dhe

në përputhje me kërkesat e BB për siguri. Formati i listës verifikuese synon mbulimin e

qasjeve tipike të zbutjes për kontratat e punës me ndikime të lokalizuara.

Lista kontrolluese ka seksionin hyrës dhe tre pjesë kryesore:

Pjesa e hyrjes apo parathënies ku prezantohet projekti, definohen kategoritë mjedisore dhe

ku shpjegohet koncepti i listës kontrolluese të PMM-së.

Pjesa 1 përbën pjesën përshkruese (“pasaportën e lokacionit”) e cila përshkruan

karakteristikat e projektit për nga lokacioni fizik, aspektet institucionale dhe ligjore,

përshkrimin e projektit, përfshirë nevojën për program të ngritjes së kapaciteteve dhe

përshkrimin e procesit të konsultimit publik.

Pjesa 2 përfshinë kontrollimin mjedisor dhe social në një format të thjeshtë Po/Jo e

përcjellë me masat zbutëse për çdo aktivitet të dhënë.

Pjesa 3 është plani i monitorimit të aktiviteteve gjatë ndërtimit dhe zbatimit të projektit.

Ruan po të njëjtin format të kërkuar edhe për PMM-në standarde të Bankës Botërore.

Synimi i kësaj liste verifikuese është që pjesa 2 dhe 3 të përfshihen si dokumente ofertomi

për kontraktorët.

Zbatimi i Lista kontrolluese PMM

Procesi i projektimit për veprat e ndërtimit të parashikuara në Projektin për Ekselencë në

Edukim dhe Ekuitet do të zhvillohet në tri faza:

1) Identifikimi i përgjithshëm dhe faza synuese, në të cilën objektet (p.sh. shkollat) për

rehabilitim, zgjerim dhe/ose ndërtim përzgjidhen dhe shtjellohen programet e

përafërta për tipologji e mundshme të punës. Në këtë fazë, plotësohen Pjesët 1, 2 dhe

3 të Listës kontrolluese të PMM-së. Pjesa 2 e Listës kontrolluese të PMM-së mund të

përdoret për të përzgjedhur aktivitetet tipike nga "menyja" dhe t'i ndërlidh këto me

çështje tipike mjedisore dhe masa zbutëse.


Faqe 126 nga 162

2) Dizajni i detajuar dhe faza e tenderimit, duke përfshirë specifikimet dhe paramasat

dhe parallogaritë e objekteve individuale. Lista kontrolluese PMM rishikohet në bazë

të projektimit të detajuar në këtë fazë. Si e tillë, listë kontrolluese paraqitet në publik,

para procedurës së tenderimit. Kjo fazë gjithashtu përfshin tenderin dhe kontratat për

dhënie të punës. PMM e plotësuar tabelare (Pjesa 1, 2 dhe 3) duhet të bashkangjitet si

pjesë përbërëse e kontratës për punë, si dhe kontrata e mbikëqyrjes, analoge me të

gjitha kushtet teknike dhe komerciale, e cila duhet të nënshkruhet nga palët

kontraktuese.

3) Gjatë fazës së zbatimit veprat pajtueshmëria mjedisore kontrollohet në vendin

përkatës nga inspektori i certifikuar/mbikëqyrësi, që përfshinë inxhinierin e

mbikëqyrjes në kantier ose mbikëqyrësin e projektit. Masat zbutëse në Pjesën 2 dhe

plani i monitorimit në Pjesën 3 janë bazë për verifikimin e përputhshmërisë së

Kontraktuesit ose investitorit të projektit me dispozitat e nevojshme mjedisore.

RAPORTIMI DHE MONITORIMI

Për monitorimin e masave mbrojtëse të kujdesit të duhur, mbikëqyrësi i kantierit punon me

listën kontrolluese PMM nga Pjesa 3, dmth me planin e monitorimit. Pjesa 3 është zhvilluar

në mënyrë specifike dhe në detaje të nevojshme, duke përcaktuar masa të qarta zbutëse dhe

për monitorim të cilat mund të përfshihen në kontratat e punimeve, të cilat pasqyrojnë

praktikën mjedisore në kantierin e ndërtimit dhe të cilat mund të

vëzhgohen/maten/kuantifikohen/verifikohen nga inspektori gjatë punës së ndërtimit.

Këto masa zbutëse përfshijnë përdorimin ePajisjet personale mbrojtëse (PPM) nga punëtorët

në kantier, pajisje për parandalimin e ngritjes së pluhurit, sasia e ujit të përdorur dhe që

shkarkohet nga kantieri, prania e objekteve të nevojshme sanitare për punëtorët, grumbullimi

i mbeturinave të llojeve të veçanta (të mbetjeve minerale, drurit, metaleve, plastikës,

mbeturinat e rrezikshme, për shembull asbest, mbetjet e bojërave, vajin motorik), sasitë e

mbeturinave, organizimin e rrugëve dhe mjediseve për hedhjen e mbeturinave ose ripërdorimi

dhe riciklimi i mundur.

Raportimi për zbatimin e praktikave të duhet të përshkruhet në raportin e rregullt për NJIP.


Faqe 127 nga 162

PJESA 1: INSTITUCIONALE DHE ADMINISTRATIVE

Shteti Kosovë

Emri i projektit Mbrojtja e Kanalit Ibër Lepenc

Fushëveprimi i

projektit dhe

aktiviteti

Ndërtimi dhe menaxhimi i ujit

Rregullimet

institucionale

(Emri dhe

kontaktet)

Menaxhimi i projektit

BB,

BERZH,

Republika

e Kosovës

Ministria e

XXXXXX

MMPH

Konsulenti mjedisor i

angazhuar nga KIL,

Përgjegjës për

mbikëqyrjen e

zbatimit të PMM

Pala lokale dhe/ose përfituesi

Komunat Zubin Potok, Mitrovicë,

Vushtrri, Obiliq dhe Prishtinë

(___________________)

Përgjegjës për përgatitjen (plotësimin) e

listës kontrolluese të PMM, konsultim

publik për listën kontrolluese të PMM

dhe prokurim të punëve dhe inxhinierit

mbikëqyrës të lokacionit (punët për

kontratë dhe mbikëqyrje përfshijnë pjesë

tabela të listës kontrolluese të PMM)

Kontraktuesi

(Emri të azhurnohet pas kontraktimit)

Përgjegjës për zbatimin e masave të

zbutjes dhe monitorimit në përputhje me

Pjesët 2 dhe 3 të listës kontrolluese të

PMM

Marrëveshjet

për zbatim

(Emri dhe

kontaktet)

Mbikëqyrja

BB

Garancat

Mbikëqyrja

Komunat Zubin

Potok, Mitrovicë,

Vushtrri, Obiliq

dhe Prishtinë

(________________)

Përgjegjëse për

kontraktimin e

inxhinierit

mbikëqyrës të

lokacionit dhe

mbikëqyrje periodike

të lokacionit

Inxhinieri

mbikëqyrës i

lokacionit

(emri të azhurnohet

pas kontraktimit)

Inspektorati lokal

Përgjegjës për vizitat periodike në

lokacion apo pas ankesës publike

Konsulentët

Përgjegjës për mbikëqyrjen e tërë

projektit. Angazhuar nga KIL para

fillimit të ndërtimit në lokacionin

specifik


Faqe 128 nga 162

Përgjegjës për

monitorimin e

zbatimit të listës

kontrolluese të PMM

nga ana e ndërtuesit.

Angazhuar nga

komuna


Faqe 129 nga 162

PËRSHKRIMI I LOKACIONIT

Emri i

lokacionit

Kanali Ibër Lepenc (Kanali IL)

Përshkruani

vendndodhjen

Kanali (IL) është një strukturë

hidraulike e ndërtuar me qëllim

të furnizimit të Kosovës

qendrore me ujë. Kanali vuan

nga mirëmbajtja e

pamjaftueshme dhe rrezikohet

nga rrëshqitjet e dheut, rrjedhjet

dhe ndotja. Kanali ekzistues

është 49 km i gjatë në total,

pjesa që do të rehabilitohet

është XXX i gjatë. Kanali

ekzistues është i gjatë gjithsej

49 km, ndërsa pjesa për Kanali

prej Ujmanit deri te Prishtina

kalon nëpër territorin e pesë

komunave ndërsa pjesa për

rehabilitim nëpër tre (Zubin

Potok, Mitrovica, Vushtrri).

Pjesa kalon dy njësi madhore të

pejsazhit – pjesët kodrinore të

Kosovës Veriore dhe rrafshinës

së populluar dendur të Kosovës

Qendrore.

Shtojca 1: Informatat mbi lokacionin

(figurat nga lokacioni) [X] Y

Në pronësi të

kujt është

toka?

Toka është në pronësi publike, mirëpo, ka mjaft raste kur zona e Kanalit

shërben edhe për qasje për prona private

Përshkrimi

gjeografik

Kanali ekzistues i IL, i cili do të rehabilitohet pjesërisht, kalon nëpër liqenin

e Ujmanit deri në qytetin e Prishtinës dhe përfundon në liqenin e Badovcit,

me gjatësi të përgjithshme prej 49 km. Kanali shtrihet prej Ujmanit e deri

në Prishtinë dhe kalon nëpër territorin e pesë komunave (Zubin Potok,

Mitrovicë, Vushtrri, Obiliq dhe Prishtinë) dhe gjithsej 33 vendbanime

rurale. Kanali shtrihet kryesisht nëpër pjesët perëndimore të rrafshit të

Kosovës dhe pjesërisht nëpër regjionin e Kosovës veriore, i cili është

kryesisht kodrinor.

LEGJISLACIONI

Identifiko

legjislacionin

dhe lejet

kombëtare dhe

lokale të cilat

aplikohen për

aktivitetet e

projektit

Së paku :

Ligji për ujërat (Ligji nr. 2004/24) dhe rregulloret e ndërlidhura me

menaxhimin, planifikimin, mbrojtjen dhe përgjegjësitë

institucionale në lidhje me ujin dhe resurset ujore;

Ligji për Ujërat e Kosovës (Ligji Nr. 2012/04-L-147) rregullon

zhvillimin dhe shfrytëzimin e qëndrueshëm të resurseve ujore të

cilat janë

të domosdoshme për shëndetin publik, mbrojtjen e mjedisit dhe

zhvillimin social-ekonomik të Republikës së Kosovës; krijimin e

procedurave dhe parimeve udhëzuese për shpërndarjen optimale të

resurseve ujore, në bazë të shfrytëzimit dhe qëllimit;


Faqe 130 nga 162

Ligji për mbrojtjen e mjedisit (03/L-025-2009) dhe rregulloret e

ndërlidhura:

Lejet mjedisore (faza para lëshimit në punë) e nevojshme nga MMPH

për shfrytëzimin e burimeve natyrore:

Sipas nenit 36 të Ligjit Nr. 03/L-214 për NVM: ky PMMS dhe Leja

mjedisore parashtrohen për aprovim nga inspektori për mbrojtjen e mjedisit

(inspektori i MMPH)

KONSULTIMI PUBLIK

Të

identifikohet

kur / ku do të

zhvillohet

procesi i

konsultimit

publik

Lista kontrolluese e PMM e përgatitur për këto nën-projekte duhet të

shpaloset publikisht sapo nën-projekti të miratohet nga KIL.

Ky PMM i përgatitur dhe i realizuar nën kompetenca të KIL vihen në

konsultim publik në afat prej 14 ditëve (2 javë) në [komunën relevante] dhe

në ueb faqen e KIL.

Periudha, objekti dhe mënyra e konsultimit publik shpallen 5 ditë para datës

së konsultimit publik në një gazetë lokale.

KIL është përgjegjëse për të mbledhur rezultatet e konsultimit publik dhe

t’i parashtrojë, së bashku me versionin përfundimtar të PMM-së për

aprovim inspektorit për mbrojtjen e mjedisit.

NGRITJA E KAPACITETEVE INSTITUCIONALE

A do të ketë

ngritje të

kapaciteteve?

[X] JO ose [] PO. Nëse PO, Aneksi 2 përmban informata mbi ngritjen e

kapaciteteve.


Faqe 131 nga 162

PJESA 2: HULUMTIMI ANALITIK MJEDISOR / SOCIAL

A do të

zhvillohen

aktivitete

vijuese në

lokacion:

Aktiviteti Statusi Referencat shtesë

Të përgjithshme (të gjitha llojet e punëve rehabilituese) [X] Po [] Jo Shih Pjesën A në vijim

Ndërtimi i shtratit të kanalit dhe rehabilitimi i nyjeve [] Po [] Jo Shih Pjesën B në vijim

Zbatimi i drenazhit [] Po [] Jo Shih Pjesën C, A në vijim

Stabilizimi i rrëshqitjeve të dheut / implementimi i

mureve mbrojtëse

[] Po [] Jo Shih Pjesën D, A në vijim

Largimi i vegjetacionit të lartë [] Po [] Jo Shih Pjesën E, A në vijim

Largimi i deponive të mbeturinave të ngurta [] Po [] Jo Shih Pjesën F, A në vijim

Largimi i gypave ilegale të ujit [] Po [] Jo Shih Pjesën G, A në vijim

Largimi i kanalizimit ilegal të shtëpive [] Po [] Jo Shih Pjesën H, A në vijim

Punët rehabilituese afër shtëpive [] Po [] Jo Shih Pjesën I, A në vijim

Punët rehabilituese në zonën e mbrojtur të trashëgimisë

kulturore (të njohur apo të dyshuar)

[] Po [] Jo Shih Pjesën K, A në vijim

Menaxhimi i zinxhirit të furnizimit baza e

asfaltit/prodhimit i betonit/menaxhimi i separacionit

[] Po [] Jo Shih Pjesën L, A në vijim

Rehabilitimi i rrugëve [] Po [] Jo Shih Pjesën M, A në vijim

Rehabilitimi i urave [] Po [] Jo Shih Pjesën N, A në vijim

Kanali nëntokë për kullim [] Po [] Jo Shih Pjesën O, A në vijim

Tualeti fushor [] Po [] Jo Shih Pjesën P, A në vijim

Për secilin lloj të aktiviteteve, janë cekur masat që duhet të zbatohen, e që prekin çështje M dhe S :

Aktiviteti PARAMETRI LISTA KONTROLLUESE E MASËS ZBUTËSE

A. Kushtet e

Përgjithshme – të

gjitha llojet e

punëve

Njoftimi dhe siguria e

punëtorëve

(a) Inspektorat dhe komunitetet lokale të ndërtimit dhe të mjedisit janë njoftuar lidhur me

aktivitetet e ardhshme.

(b) Publiku është njoftuar për punimet përmes njoftimit adekuat në media dhe/ose në vende me

qasje publike (përfshirë lokacionin e punimeve).

(c) Të gjitha lejet që kërkohen me ligj për ndërtim dhe/ose rehabilitim janë siguruar.

(d) Të gjitha punët do të kryhen në mënyrë të sigurt dhe të disiplinuar, me synim minimizimin e


Faqe 132 nga 162


ndikimeve në banorët dhe mjedisin rrethues.

(e) Pajisjet e punëtorëve për mbrojtje personale (PMP) duhet të jenë në përputhje me praktikat

më të mira ndërkombëtare (bartja e obligueshme e helmetave në çdo kohë, maskat dhe syzet e

sigurisë sipas nevojës dhe udhëzimit, mbajtëset dhe çizmet e sigurisë).

(f) Punëtorët janë të trajnuar mirë për t’i përdorur pajisjet potencialisht të rrezikshme.

(g) Të gjitha incidentet rreth shëndetit dhe sigurisë (SH & S) duhet të raportohen tek menaxheri i

projektit.

(h) Personat e paautorizuar duhet të mos lejohen në zonat e punës dhe në kamp.

(i) Zona e punës do të rrethohet ose të shënohet qartë me shenja orientimi dhe shirit rreth

kantierit.

(j) Të mbulohen në masë të mundur gropat e hapura gjatë orarit të punës dhe së paku në fund të

orarit të punës.

(k) Shenjat adekuate në lokacion i njofton punëtorët lidhur me rregullat dhe rregulloret kyçe që

duhet të ndiqen.

Menaxhimi i

mbeturinave

(a) Praktikat e menaxhimit të mbeturinave duhet të jetë në pajtim me legjislacionin kombëtar.

(b) Për çdo kategori të identifikuar të mbeturinave sigurohen kontejnerë në sasi të mjaftueshme

dhe pozicionohen në vende më të përshtatshme (me qasje të lehtë).

(c) Për të gjitha llojet më të mëdha të mbeturinave që pritet të krijohen nga aktivitetet e rrënimit

dhe ndërtimit, të identifikohen shtigjet dhe deponitë e licencuara për mbledhje dhe deponim të

mbeturinave.

(d) Mbeturinat minerale (natyrore) nga ndërtimi dhe rrënimi do të ndahen nga mbeturinat e

përgjithshme, të lëngshme dhe kimike përmes sortimit në lokacion dhe do të magazinohet

përkohësisht në kontejnerë adekuat. Varësisht prej origjinës dhe përmbajtjes, mbeturinat

minerale aplikohen sërish apo ripërdoren në lokacionin fillestar.

(e) Të gjitha mbeturinat ndërtimore mblidhen dhe hidhen përmes mbledhësve të licencuar.

(f) Shënimet e hedhjes së mbeturinave azhurnohen rregullisht dhe ruhen si dëshmi e menaxhimit

të duhur, sipas dizajnit.

(g) Sa herë që është e mundshme, kontraktuesi ripërdor dhe riciklon materialet e përshtatshme

dhe të mundshme.

(h) Hedhja e çfarëdo qoftë mbeturine (përfshirë ato organike) apo ujërave të zeza në kanal ose në

hapësirën e afërt është rreptësisht i ndaluar.


Faqe 133 nga 162


(i) Të gjitha mbeturinat dhe materialet e papërdorur, i tërë mekanizimi dhe mjetet tjera duhet të

largohen nga kantieri pas përfundimit të punës.

Materialet toksike/të

rrezikshme dhe

menaxhimi i

mbeturinave

(a) Magazinimi i përkohshëm në lokacion i të gjitha substancave të rrezikshme ose toksike bëhet

në kontejnerë të sigurt me etiketa të përbërjes, veçorive dhe informatave për manipulim.

(b) Kontejnerët me substanca të rrezikshme duhet të ruhen në kontejnerë të cilët nuk pikojnë për të

parandaluar derdhje dhe depërtim në tokë. Ky kontejner duhet të posedojë sistem sekondar të

mbrojtjes siç janë shiritat rrethues (p.sh. kontejnerë me shirita), mure të dyfishta, apo të

ngjashme. Sistemi sekondar i mbrojtjes nuk guxon të ketë të çara, të jetë në gjendje të mbajë

në vete derdhjet, dhe të zbrazet shpejtë.

(c) Kontejnerët me substanca të rrezikshme duhet të mbahen të mbyllur, përveç në rastet kur

shtohen apo largohen materialet/mbeturinat. Ato nuk duhet të manipulohen, të hapen, apo të

magazinohen në mënyra që mund t’i bëjnë të pikojnë.

(d) Kontejnerët që mbajnë material të ndezshëm apo reaktiv duhet të vendoset së paku 15 metra

(50 këmbë) nga vija pronësore e objektit.

(e) Mbeturinat transportohen me bartës special të licencuar dhe deponohen në stabilitetin e

licencuar. Shënimet e hedhjes së mbeturinave azhurnohen rregullisht dhe ruhen si dëshmi e

menaxhimit të duhur, sipas dizajnit.

(f) Ngjyrat me përbërës toksik, tretësit apo ngjyrat me bazë plumbi nuk duhet të përdoren.

Menaxhimi (a) Të gjitha materialet që mund të lëshojnë pluhur të transportohen në kamionë të mbyllur apo të

mbuluar, apo materiali, nëse është e përshtatshme, duhet të spërkatet.

(b) Rrugët fshihen dhe pastrohen rregullisht në pikë kritike.

(c) Shtresa e epërme e dheut dhe pirgjet e stoqeve të vendosen ndaras.

(d) Pirgjet e stoqeve të vendosen larg vijave të kullimit, rrjedhave natyrore të ujit dhe vendeve që

rrezikohen nga erozioni i dheut.

(e) Rezervat dhe grumbujt e materialit duhet (i) të mos kalojnë 2m në lartësi, (ii) duhet të

stabilizohen dhe të sigurohen për të shmangur kolapsimin dhe lëndimet.

(f) Të gjitha ngarkesat e dheut mbulohen kur largohen nga kantieri për deponim.

Cilësia e ajrit (a) Uji të përdoret me të gjitha aktivitetet e spastrimit, gërryerjes, gërvishtjes, gërmimit,

rrafshimit të tokës, gradimit, prerjes, mbushjes dhe të rrënimit të cilat mund të shkaktojnë

pluhur dhe emetim të grimcave.

(b) Të sigurohet se të gjitha mjetet e transportit dhe makineritë janë të pajisur me pajisjet për


Faqe 134 nga 162


kontrollin e emetimit, të mirëmbahen dhe atestohen rregullisht.

(c) Të sigurohet se të gjitha automjetet dhe makineria përdorin karburant nga burimet zyrtare

(pompa të licencuara të karburanteve) dhe karburant të përcaktuar nga prodhuesi i makinerisë

dhe i automjetit.

(d) Automjetet ndërtimore joaktive nuk mbahen gjatë në lokacion.

(a) Larja e mjeteve të transportit dhe rrotave bëhet rregullisht, në vendet e identifikuara më parë

të pajisura së paku me kolektor të vajit dhe yndyrërave.

(b) Gërmimet dhe aktivitetet tjera për pastrim dhe përforcim të tokës duhet bëhen gjatë orarit të

dakorduar të punës dhe në mot të mirë për të shmangur rrëshqitjen e rërës dhe pluhurit në

zonën fqinje.

(c) Ngarkimi dhe shkarkimi i materialeve që çojnë pluhur do të kryhet gjatë motit të favorshëm

dhe me masa adekuate për reduktimin e pluhurit.

(d) Kufiri i shpejtësisë prej 40 km/h nuk duhet të tejkalohet në rrugët e pashtruara.

(e) Materialet që çojnë pluhur duhet të transportohen me kamionë të mbyllur ose të mbuluar.

(f) Materialet që çojnë pluhur dhe materialet tjera voluminoze duhet të mbrohen nga kushtet e

motit, veçanërisht nga era dhe shiu. Rrethojat e erës instalohen kudo që është e nevojshme për

të penguar shpërndarjen e pluhurit. Rrethojat e erës instalohen kudo që është e nevojshme për

të penguar shpërndarjen e pluhurit.

Zhurma (g) Zhurma nga ndërtimi lejohet në kohërat e lejuara me leje.

(h) Nëse është e mundur puna gjatë natës do të shmanget. Nëse është e pashmangshme, të

sigurohen të gjitha lejet e domosdoshme.

(i) Gjatë punëve, mbulesat e motorëve të gjeneratorëve, kompresorëve të ajrit dhe pajisjeve tjera

mekanike me rrymë duhet të mbulohen dhe pajisjet të vendosen sa më larg zonave të banuara.

(j) Pompat dhe pajisjet tjera mekanike duhet të mirëmbahen në mënyrë efektive

(k) Gjatë operacioneve, kapakët e motorëve të gjeneratorëve, kompresorëve të ajrit dhe pajisjeve

tjera mekanike me rrymë të jenë të mbyllura

(l) Nëse punët kryhen në afërsi të shtëpive, mur kundër zhurmës apo grumbulli i përkohshëm i

dheut përdoret në mes të zonës me punime të zhurmshme dhe zonat e banuara, nëse është e

nevojshme.

Cilësia dhe stabiliteti i

dheut

(a) Ndarja e programit të punëve në faza për të minimizuar çrregullimet në tokë.

(b) Realizimi i kontrollit të erozionit dhe sedimentit gjatë zëvendësimit të pllakave të dëmtuar


Faqe 135 nga 162


duke devijuar dhe filtruar rrjedhat e punës.

(c) Të minimizohet rreziku i rrëshqitjes së dheut me ndërtimin e kanaleve të përkohshme të

kullimit dhe argjinaturave.

(d) Realizimi i punëve të kullimit të sipërfaqes për të devijuar ujërat e shiut të cilat do ta

gërryenin dheut, posaçërisht gjatë punëve të dheut.

(e) Largimi i dheut dhe shkëmbinjve duhet të bëhet në mënyrën e cila nuk do të rris turbullirën e

ujit apo të shkaktojë sedimentim. Kjo bëhet duke filtruar rrjedhat nga zona punuese. Në rast se

do të ketë rrjedha të punës, duhet të filtrohen para se të lëshohen tek pranuesit.

(f) Përmbajtja e larguar minerale (dheu dhe shkëmbinjtë) duhet të rivendosen nga ku kanë ardhur,

nëse është e mundur. Në rast të përmbajtjes së dyshimtë të dheut, duhet të kryhet analiza

kimike. Rezultatet e analizës do të përcaktonin hapat të cilat duhet të pasojnë.

(g) Të zbatohen masat për menaxhimin e ujërave atmosferik për të minimizuar erozionin dhe

dorëzimin e sedimenteve jashtë lokacionit në ujërat pranuese.

(h) Automjetet të qëndrojnë në rrugët transportuese të definuara saktë.

(i) Punët dhe menaxhimi i dheut duhet të marrin parasysh të dhëna dhe kushte meteorologjike

gjatë planifikimit dhe realizimit (p.sh. temperatura e dheut, lagështia, bora, akulli, etj.).

(j) Nuk lejohet derdhja e antifrizit dhe/ose përbërësve për përshpejtim në tokë.

(k) Inspektimi i vazhdueshëm dhe vlerësimi i efektivitetit të masave për kontroll të sedimentit dhe

zbatimi i masave të përmirësimit.

(l) Toka e kontaminuar duhet të gërryhet dhe të hedhet në deponi të licencuar.

Cilësia e ujit (a) Parandalimi i derdhjeve të rrezikshme që vijnë nga mbeturinat (deponimi i përkohshëm i

mbeturinave duhet të mbrohet nga rrjedhjet dhe ato për mbeturina të rrezikshme apo toksike të

jenë të pajisura me sistem sekondar të mbajtjes, p.sh. kontejnerë me shirita mbajtës apo me

mure të dyfishta).

(b) Në rast të ndonjë rrjedhjeje që vjen nga zona e punimeve, e cila mund të jetë e kontaminuar

me substanca të rrezikshme, duhet të mblidhet në lokacion nga ndonjë bazen për ruajtje të

përkohshme dhe të bartet tek impianti adekuat për trajtim.

(c) Instalimi dhe mirëmbajtja e stabilimenteve përkatëse sanitare për punëtorë. Ujërat e zeza nga

këto burime duhet të transportohen në stabilimente të duhura për trajtim të ujërave të zeza.

(d) Parandalimi i derdhjeve të rrezikshme nga cisternat (sistemi i obligueshëm sekondar për mbrojtje, p.sh. kontejnerë me mure të dyfishta apo me shirita), pajisje ndërtimore dhe


Faqe 136 nga 162


automjete (mirëmbajtja dhe kontrolle të rregullta të cisternave të vajit dhe karburanteve, makineritë dhe automjetet mund të parkohen (të manipulohen) vetëm në sipërfaqe të asfaltuara apo të betonit ku ka sistem për mbledhje të ujërave rrjedhëse.

(e) Mjediset e punës janë të pajisura me sistemin për mbledhjen e ujërave të zeza. Uji mblidhet

përmes sistemit dhe dërgohet për trajtimin e ujërave të zeza. Trajtimi i ujërave të zeza është i

pajisur minimalisht me ndarës për vaj dhe graso pas së cilës ujërat e zeza lëshohen në sistemin

e mbledhjes së ujit komunal (që përfshin trajtim të mëtejshëm), në sistemin e trajtimit të ujit

në kantier ose uji mblidhet dhe dërgohet për trajtim diku tjetër.

(f) Izolimi i rrjedhave natyrore që vijnë nga platformat e punës nga pjesa tjetër e rrjedhës.

Filtrimi i rrjedhave punuese para ri-hyrjes në pranues. Rrjedhjet nga lokacioni punuese me

ngarkesë të materieve të suspenduara duhet të filtrohen para derdhjes në rrjedha natyrore.

(g) Mbikëqyrja e pompimit dhe ushtrimi i kujdesit në mënyrë që turbullira nga uji i pompuar të

jetë minimale.

(h) TË sigurohet se uji i pompuar prapa në rrjedha natyrore të ujit të mos tejkalojë asnjëherë

standardet rregullatore të cilësisë së ujit përmes testimit të rregullt.

(i) Uji, dhe komponentet tjera, në përzierjet e betonit duhet të jenë të pastra dhe të mos

përmbajnë kimikate.

(j) Agregati i trashë në beton, i cili aplikohet dhe përdoret në rindërtim duhet të jetë konform

kushteve të qëndrueshmërisë dhe fraksionit.

(k) Servisimi i automjeteve dhe makinerisë kryhet jashtë kantierit.

(l) Uji i përdorur për ndërtim dhe për qëllime të tjera (p.sh. sanitare) merret nga burimet

ekzistuese të furnizimit me ujë. Nuk do të përdoren burime tjera të ujit.

Biodiversiteti (a) Shmangia e duhur, minimizimi dhe/ose masat mbrojtëse përcaktohen nga një organ i

autorizuar, nëse nevojitet.

(b) Të kufizohet shpejtësia e automjeteve gjatë ditës.

(c) Të shmanget ndërtimi gjatë natës.

(d) Kantieri duhet të mbulojë vetëm sipërfaqet e nevojshme për punimet që do të kryhen.

Minimizimi i kampit dhe zonës që përdoret për lëvizjen e automjeteve, makinerisë dhe

njerëzve.

(e) Minizimi i humbjes së vegjetacionit.

(f) Aktivitetet e ndërtimit janë planifikuar me kujdes në mënyrë që të mos ndërhyjnë me fazat e


Faqe 137 nga 162


rëndësishme të shumimit të specieve të mbrojtura.

(g) Parandalimi i gjuetisë, kapjes dhe mbledhjes së vezëve nga punëtorët ndërtimorë

(h) Ndalimi i mbledhjes së druve për zjarr dhe bimëve mjekësore nga zonat e punës; dhe

(i) Gjelbërimi i shkatërruar duhet të rehabilitohet me florën indigjene lokale tipike e njësisë

përfaqësuese botanik, ndër të cilat preferohen llojet rezistente ndaj zjarrit.

Pejsazhi (a) Mbrojtja dhe rindërtimi i pejsazhit – ndryshimet në pejsazh gjatë ndërtimit duhet të rikthehen

dhe të kthehen në gjendjen e mëparshme sa më shpejtë të jetë e mundur

Ruajtja e trashëgimisë

kulturore

(a) Në rast të ndonjë gjetjeje të rastit, lokacioni do të rrethohet (mbrohet) dhe autoritetet

(Shërbimi Arkeologjik i Kosovës – SHAK) të informohet. Udhëzimet e tyre do të ndiqen për

punë të mëtutjeshme.

(b) Kampet e ndërlidhura me ndërtim, magazinimet dhe objektet tjera vendosen larg lokacioneve

arkeologjike apo zonave të ndijshme arkeologjike.

Mbrojtja nga Zjarri (a) Bari i lënë në kantier duhet të pritet rregullisht, sidomos gjatë periudhave të thata, për

parandalimin e zjarreve.

(b) Nuk lejohet djegia në kantier në asnjë rrethanë.

(c) Gatimi në kantier bëhet në zonat e demarkuara dhe nën kontroll të vazhdueshëm.

(d) Kontraktori duhet të ketë pajisjet funksionale për zjarrfikje në dispozicion në kantier në çdo

kohë. Pozicioni i tyre shënjohet dhe i komunikohet punonjësve. Niveli i pajisjeve kundër

zjarrit duhet të vlerësohet me anë të vlerësimit të rrezikut. Në kantier emërohet një person

përgjegjës për mbrojtje nga zjarri. Procedurat në rast të zjarrit duhet të njihen nga të gjithë

punonjësit.

B. Ndërtimi i

shtratit të kanalit

dhe rehabilitimi i

nyjeve


punëtorëve

(a) Masat e përforcuara të parandalimit kundër rrezikut nga përmbytja planifikohen, zbatohen si

duhet dhe mirëmbahen vazhdimisht gjatë periudhës së aktivitetit të punëve.

Parandalimi i

aksidenteve

(a) Hapësira për lëvizje dhe manipulim të automjeteve dhe makinerisë shënohet në mënyrë të

qartë.

(b) Nëse punimet ndërpresin trafikun e rregullt rrugor, kontraktori duhet të vendosë rregulloren

për kalim të përkohshëm të rrugëve me sinjalizim përkatës. Para punimeve të tilla duhet të

merren të gjitha lejet e nevojshme dhe të njoftohen të gjitha autoritetet përkatëse.

Mbrojtja e natyrës (a) Të mbulohen të gjitha gropat dhe hendeqet e gropuara me mure të pjerrëta (në rast se nuk

mund të mbulohen, të ndërtohen rampa, p.sh. dërrasa).

(b) Të inspektohen në hollësi të gjitha gropat dhe hendeqet para se të mbulohen.


Faqe 138 nga 162


(c) Të inspektohen në hollësi të gjitha gypat ndërtimore (me diametër prej mbi 10 cm) të cilat

janë magazinuar në kantier gjatë natës.

(d) Para fillimit të punimeve, kontraktori kontrollon kantierin për praninë e kafshëve të egra dhe

në rast të gjetjes së foleve të zogjve, lakuriqëve, çerdheve ose zogjëve të vegjël, duhet të

njoftojë autoritetin kompetent (Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor).

C. Zbatimi i

drenazhit


punëtorëve

(a) Gjatë ndërtimit në kanal, planifikohen masat e përforcuara të parandalimit kundër rrezikut nga

përmbytja planifikohen, zbatohen si duhet dhe mirëmbahen vazhdimisht gjatë periudhës së

aktivitetit të punëve

Cilësia e ujit (a) Parandalimi i derdhjes së ndotësve, mbeturinave të ngurta dhe sedimenteve në rrjedha

normale të kaluara.

(b) Uji sipërfaqësor në kantierin e ndërtimit devijohet larg nga llogoret e gërmimeve apo

hapësirave që mund të preken nga erozioni.

(c) Nëse është e nevojshme, rrjedha devijohet për të anashkaluar kantierin e ndërtimit me linjat e

kullimit.

(d) Kanalet mbahen të pastra.

Stabiliteti i tokës dhe

parandalimi i erozionit

(a) Shmangni punimet gjatë periudhave me reshje të mëdha.

(b) Konturimi dhe minimizimi i gjatësisë dhe pjerrësisë së shpateve

(c) Zonat e ekspozuara do të mbulohen për t’u stabilizuar.

(d) Kanalet dhe gropat do të dizajnohen për rrjedhjet pas ndërtimit.

(e) Planifikimi i pastrimit në faza dhe mbajtja e zonave të tokës të pastra për të shmangur

erozionin.

(f) Rehabilitimi i zonave të pastruara pa vonesë, kudo që është e mundur.

(g) Minimizimi i sasisë së ujit që hyn në zonat e pastruara para finalizimit të punimeve.

(h) Parandalimi i transportit të sedimenteve jashtë kantierit duke përdorur rrethojat me baltë,

devijimi i rrjedhës dhe të ngjashme.

Parandalimi i

aksidenteve

(e) Gjatë punimeve do të ndërmerren masat e nevojshme për parandalimin e erozionit dhe

rrëshqitjet e tokës.

(f) Hapësira për lëvizje dhe manipulim të automjeteve dhe makinerisë shënohet në mënyrë të

qartë.

(g) Nëse punimet ndërpresin trafikun e rregullt rrugor, kontraktori duhet të vendosë rregulloren

për kalim të përkohshëm të rrugëve me sinjalizim përkatës. Para punimeve të tilla duhet të


Faqe 139 nga 162


merren të gjitha lejet e nevojshme dhe të njoftohen autoritetet përkatëse.







në rast të gjetjes së foleve të zogjve, lakuriqëve, çerdheve ose zogjëve të vegjël, duhet të

njoftojë autoritetin kompetent (Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor).

D. Stabilizimi i

rrëshqitjeve të

dheut /

implementimi i

mureve

mbrojtëse

Cilësia e ujit (a) Parandalimi i derdhjes nga ndotësit, mbeturinat e ngurta dhe sedimentet në rrjedha normale të

kaluara?

Mbeturinat (a) Toka gërmuar gjatë punimeve të dheut duhet të mbrohet nga shpërndarja dhe pluhuri dhe

duhet të kthehet në vend.

(a) Mbeturinat e ndërtimit duhet t’i dorëzohen një kompanie të licencuar ose të dërgohen në një

qendër të menaxhimit të mbeturinave të licencuar për menaxhimin e mbetjeve të ndërtimit


parandalimi i erozionit

(a) Shmangni punimet gjatë periudhave me reshje të mëdha.

(b) Konturimi dhe minimizimi i gjatësisë dhe pjerrësisë së shpateve.




erozionin.


(g) Minimizimi i sasisë së ujit që hyn në zonat e pastruara (p.sh. me përdorimin e kanaleve të

drenazhit).

E Largimi i

vegjetacionit të

lartë

Biodiversiteti (a) Llojet e mundshme të faunës duhet të identifikohen dhe të mbrohen – fauna (përfshirë shpezë,

insekte, ujëtokësorët, zvarranikët, gjitarët e vegjël, etj.

(b) Nuk ka prerje të vegjetacionit gjatë periudhë së zënies (nga prilli deri te shtatori)

Menaxhimi i

mbeturinave të gjelbra

(a) Ripërdorimi i vegjetacionit të larguar nëse është e mundur: drutë e copëtuar në dispozicion për

banorët vendas.


Faqe 140 nga 162


(b) Nuk lejohet djegia e mbeturinave të gjelbra në kantier.

(c) Të largohen vetëm pemët dhe shkurret e përcaktuara sipas planit për heqjen vegjetacionit

Cilësia e ujit (a) Parandalimi i hedhjes aksidentale në kanal të materialit vegjetativ të larguar

Stabiliteti i tokës

(a) Rehabilitimi i zonave të pastruara pa vonesë, kudo që është e mundur.

(b) Minimizimi i sasisë së ujit që hyn në zonat e pastruara (p.sh. me përdorimin e kanaleve të

drenazhit)

F. Largimi i

depozitave të

mbeturinave të

ngurta

Menaxhimi i

mbeturinave

(a) Llojet e mbeturinave që gjenden në kantier duhet të identifikohen dhe të planifikohet largimi i

rregulluar në përputhje me gjetjet.

(b) Shtigjet për mbledhjen dhe deponimin e mbeturinave dhe lokacionet e licencuara duhet të

identifikohen dhe të respektohen për të gjitha llojet e mbeturinave që priten nga largimi i

depozitave të mbeturinave.

(c) Mbeturinat do të hiqen, transportohen dhe depozitohen/përpunohen vetëm nga kompanitë e

autorizuara në mënyrë adekuate.

(d) Nëse vlerësohet si e nevojshme nga inxhinieri mbikëqyrës, duhet të bëhen analiza të

sedimenteve afër depozitave të mbeturinave të ngurta për të përcaktuar përmbajtjen dhe

rreziqet e mundshme mjedisore dhe shëndetësore. Në rast sedimentet dhe dheu gjendet në

formë të rrezikshme ose toksike, ajo do të trajtohet si mbetje toksike (kërkesat janë në kushtet

e përgjithshme).

Cilësia e ujit dhe dheut (a) Parandalimi i hyrjes së kontaminuesve të mundshëm në trupin ujor gjatë largimit duke izoluar

rrjedhjet natyrore nga rrjedha e punës.

(b) Filtrimi i rrjedhave të pakontaminuara të punës para lëshimit të serishëm në pranues.

(c) Në rast të ndonjë rrjedhjeje që vjen nga zona e punimeve, e cila mund të jetë e kontaminuar

me substanca të rrezikshme, duhet të mblidhet në lokacion nga ndonjë bazen për ruajtje të

përkohshme dhe të bartet tek impianti adekuat për trajtim.

Qëndrueshmëria

shoqërore

(a) Komuna përkatëse siguron që mbeturinat e ngurta të prodhuara qoftë nga konsumi ditor apo

nga aktiviteti bujqësor apo nga veprimtari të tjera, tash e tutje, të hedhen në deponi të

licencuara dhe ligjore.


Faqe 141 nga 162


(b) Njoftimi për të gjithë hisedarët e identifikuar lokal se hedhja e mbeturinave përgjatë kanalit IL

ndalohet plotësisht.

(c) Implementimi dhe / ose përmirësimi i shërbimit publik të grumbullimit të mbeturinave për

familjet e varfra apo për ato në ndihmë sociale të kryhet nga komuna gjegjëse me ndihmën e

KIL.

(d) Për t’i kryer këto masa, sigurohen aranzhime institucionale dhe ndërtim i kapacitetit, që

përfshinë institucionet, siç janë: KIL, komunat dhe përfaqësuesit lokal të MMPH -

Departamentit të ujërave, MBPZHR – Departamenti për zhvillim rural dhe shërbime

këshilluese, dhe MF.

G. Largimi i

gypave ilegal të

ujit

Qëndrueshmëria

shoqërore

(a) Njoftimi me kohë i të gjithë përdoruesve të paligjshëm të ujit se përdorimi i ujit nga KIL

ndalohet nga një datë e caktuar.

(b) KIL, së bashku me autoritetin lokal bujqësor, do të propozojë një zgjidhje alternative për t’u

mundësuar shfrytëzuesve të prekur shfrytëzimin e ujit.

(c) Për t’i kryer këto masa, sigurohen aranzhime institucionale dhe ndërtim i kapacitetit, që




H. Largimi i

kanalizimit ilegal

të shtëpive

Qëndrueshmëria

shoqërore

(a) KIL, së bashku me komunat relevante, propozojnë zgjidhje teknike për kyçjen e kanalizimit

privat në rrjetin publik apo në gropën septike.

(b) Ndihmë teknike dhe financiar për mbledhjen dhe / ose trajtimin e ujërave të zeza për familjet

e varfra ose familjet në ndihmë sociale.

(c) Për t’i kryer këto masa, sigurohen aranzhime institucionale dhe ndërtim i kapacitetit, që




K. Punët

rehabilituese në

afërsi të zonave të

trashëgimisë

kulturore (të

njohur apo të

Ruajtja e trashëgimisë

kulturore

(a) Gjatë fazave preliminare të ndërtimit, një arkeolog i kualifikuar do të monitorojë largimin e dheut dhe punët përgatitore të dheut.

(b) Sigurimi i lejes nga Këshilli kombëtar arkeologjik (c) Në rast të ndonjë gjetjeje aksidentale, lokacioni do të rrethohet (mbrohet) dhe autoritetet

(Shërbimi Arkeologjik i Kosovës – SHAK) të informohet. Udhëzimet e tyre do të ndiqen për

punë të mëtutjeshme.


Faqe 142 nga 162


dyshuar) (d) Kampet e ndërlidhura me ndërtim, magazinimet dhe objektet tjera vendosen larg lokacioneve arkeologjike apo zonave të ndijshme arkeologjike.

Menaxhimi me

bazë

asfalti/prodhimta

ri të

betonit/menaxhi

m i separacionit

I/1 Baza e asfaltit (a) Prodhuesi i asfaltit duhet të sigurojë/mbajë të gjitha lejet e nevojshme të punës dhe të

emetimit si dhe certifikatat e cilësisë.

(b) Prodhuesi duhet të paraqes dëshmi të përputhshmërisë me të gjitha ligjet mjedisore dhe të

shëndetit dhe sigurisë.

(c) Të sigurohet se nënkontraktuesi ka të gjitha shkathtësitë, përvojën dhe sistemet e kujdesit për

të parandaluar shpërndarje të materialit bituminoz (shtresa e epërme apo shtresa lidhëse).

(d) Uji në prodhimin e emulzionit të bitumonit nuk duhet të kontaminohet me kimikate të

rrezikshme apo toksike (mirëpo, ujit teknologjik preferohet).

(e) Aplikimi i asfaltit dhe i emulzionit të bitumonit do të merr parasysh të dhënat dhe kushtet

meteorologjike gjatë planifikimit dhe realizimit (periudha me shi, vranësira, mot i ftohtë apo i

lagësht, etj.)

(f) Emulzioni i bitumenit aplikohet vetëm në sipërfaqe të ngjeshura dhe të fshira si duhet, me

përmbajtje të duhur të lagështisë.

(g) Pozicionimi i spërkatësit të emulzionit duhet të bëhet ashtu që të spërkasë përtej zonës ku do

të aplikohet baza apo të mbyllet me bazë.

(h) Pajisjet duhet të pastrohen në zonat ku nuk do të ketë ndikim në mjedis apo rrezik të

rrjedhjeve sipërfaqësore (p.sh. zonat ku grumbullohet uji në bazene mbajtëse dhe

transportohen për trajtim adekuat, dhe ku mbeturinat ndahen dhe deponohen me rregull0:

(i) Asfalti duhet të mbulohet gjatë transportit për aplikim në vendin e duhur.

(j) Separacioni i gurit (furnizuesi i agregatit për ndërtimin e rrugëve dhe platformave) duhet të

prezantojë një dëshmi të konformitetit me të gjitha ligjet vendore mjedisore dhe të shëndetit

dhe sigurisë.

(k) Separacioni i cili furnizon agregatin e gurit duhet të dëshmojë se i posedon të gjitha lejet e

punës, mjedisore të shëndetit dhe sigurisë.

(l) Të sigurohet se të gjitha mjetet e transportit dhe makineritë janë të pajisur me pajisjet për



Faqe 143 nga 162


I/2 Prodhimi i betonit

(a) Prodhuesi i betonit duhet të sigurojë/mbajë të gjitha lejet e nevojshme të punës dhe të

emetimit si dhe certifikatat e cilësisë.

(b) Prodhuesi duhet të paraqes dëshmi të përputhshmërisë me të gjitha ligjet mjedisore dhe të

shëndetit dhe sigurisë.

(c) Separacioni i cili e furnizon prodhuesin e çimentos me gëlqere duhet të dëshmojë se i

posedon të gjitha lejet e punës, mjedisore të shëndetit dhe sigurisë.

(d) Separacioni i gëlqeres duhet të paraqesë dëshmi të përputhshmërisë me të gjitha ligjet

mjedisore dhe të shëndetit dhe sigurisë.

(e) Separacioni i cili furnizon agregatin e gurit duhet të dëshmojë se i posedon të gjitha lejet e

punës, mjedisore të shëndetit dhe sigurisë.

(f) Separacioni agregatit të gurit duhet të paraqesë dëshmi të përputhshmërisë me të gjitha ligjet

mjedisore dhe të shëndetit dhe sigurisë.

(g) Të sigurohet se të gjitha mjetet e transportit dhe makineritë janë të pajisur me pajisjet për


(h) Furnizuesi i rërës dhe materialeve tjera minerale duhet të ketë leje të vlefshme për gërmim.

M. Rehabilitimi i

rrugëve


erozioni

(a) Kufizimi i pjerrësisë rrugore për të reduktuar mundësinë e erozionit nga shpëlarja e ujit.

(b) Të sigurojë kullimin adekuat të rrugëve bazuar në gjerësinë e rrugës, materialet

sipërfaqësore, kompaktëzim dhe mirëmbajtje.

(c) Shmangni punimet gjatë periudhave me reshje të mëdha.

(d) Konturimi dhe minimizimi i gjatësisë dhe pjerrësisë së shpateve.

(e) Zonat e ekspozuara do të mbulohen për t’u stabilizuar.

(f) Kanalet dhe gropat do të dizajnohen për rrjedhjet pas ndërtimit.

(g) Planifikimi i pastrimit në faza dhe mbajtja e zonave të tokës të pastra për të shmangur

erozionin.

(h) Rehabilitimi i zonave të pastruara pa vonesë, kudo që është e mundur.

(i) Minimizimi i sasisë së ujit që hyn në zonat e pastruara para finalizimit të punimeve.

(a) Parandalimi i transportit të sedimenteve jashtë kantierit duke përdorur rrethojat me baltë dhe

të ngjashme.

(b) Rrugët nuk do të zgjerohen


Faqe 144 nga 162


Siguria në trafik (a) Punimet duhet të organizohen në mënyrë të tillë që pengon në minimum trafikun e rregullt

rrugor. Në rast të ndërhyrjes, duhet të rregullohet trafiku me shenjat dhe sinjale për të arritur

siguri maksimale rrugore.

(b) Komunat lokale dhe policia do të njoftohen për rrugët alternative

(c) Të gjitha autoritetet përkatëse (p.sh. Ministria e Punëve të Brendshme), duhet të njoftohen për

punimet e ardhshme dhe të konsultohen për çështjet e sigurisë.

N. Rehabilitimi i

urave

Mbrojtja e ujit dhe dheut (a) Vetëm agjentët antikorroziv që nuk janë toksik për mjedisin do të përdoren në kantier

(b) Duhet të merren masa për të parandaluar rrjedhjet dhe derdhjen e agjentëve antikorroziv në

mjedis.

(c) Të kufizohet kohëzgjatja dhe të planifikohet kujdesshëm aktivitetet brenda rrjedhës për t’i

ulur periudhat e ulëta dhe duke shmangur periudhat kritike për ciklet biologjike të florës dhe

faunës

(d) Për punimet brenda rrjedhës të përdoren teknikat e izolimit siç është bermingu ose devijimi

gjatë ndërtimit për të kufizuar përhapjen e sedimenteve të trazuara në ujë.

O. Kanalet

nëntokë për

kullim

Cilësia e ujit (a) Parandalimi i derdhjes nga ndotësit, mbeturinat e ngurta dhe sedimentet në rrjedha normale të

kaluara?







në rast të gjetjes së foleve të zogjve, lakuriqëve, çerdheve ose zogjve të vegjël, duhet të

njoftojë autoritetin kompetent (Ministria e Mjedisit Mbrojtjes së Natyrës, Departamenti për

Mbrojtjen e Natyrës, Drejtoria për Mbrojtjen e Natyrës).

Mbeturinat (a) Toka gërmuar gjatë punimeve të dheut duhet të mbrohet nga shpërndarja dhe pluhuri dhe

duhet të kthehet në vend.

(b) Mbeturinat e ndërtimit duhet t’i dorëzohen një kompanie të licencuar ose të dërgohen në një

qendër të menaxhimit të mbeturinave të licencuar për menaxhimin e mbetjeve të ndërtimit

Stabiliteti i tokës dhe (a) Shmangni punimet gjatë periudhave me reshje të mëdha.


Faqe 145 nga 162


parandalimi i erozionit (b) Konturimi dhe minimizimi i gjatësisë dhe pjerrësisë së shpateve




erozionin.


(g) Minimizimi i sasisë së ujit që hyn në zonat e pastruara (p.sh. me përdorimin e kanaleve të

drenazhit).

P. Tualeti fushor (a) Vendose tualetin fushor ashtu që mos të ketë peshë ekstra mbi të.

(b) Tualeti fushor duhet të projektohet në mënyrë adekuate dhe të jetë i madhësisë së duhur për të

shmangur përdorimin e aditivëve, të mos tejmbushet dhe të mirëmbahet lehtësisht.

(c) Përdoruesit e tualetit fushor duhet të njoftohen për nevojat e mirëmbajtjes.

(d) Kullimit nga kulmi, bodrum/baza (pompë në gropë) dhe rrjedhja e ujërave sipërfaqësore duhet

të drejtohet larg nga tualeti.

(e) Para se të vihet në përdorim, rezervuari (dhe sistemi i mbledhjes) duhet të testohen nëse

përshkojnë lëngjet.

(f) Të lehtësohet shkarkimi i llumrave fekale drejt impianetit për magazinim dhe trajtim ashtu që

fekalet e patrajtuara të mos shkarkohen në mjedis.

(g) Sigurimi i sistemeve për e grumbullimin e mbeturinave ose ujërave të zeza nga familjet e

caktuara dhe, nëse është e mundur, të menaxhohen veçmas nga ujë gri.


Faqe 146 nga 162

Për secilën masë që do të aplikohet, plani i monitorimit (shih në vijim) i definon të gjitha kushtet e kontrollit.

PJESA 3: PLANI I MONITORIMIT

Faza

Cili

(parametër do të

monitorohet?)

Ku

(A do të

monitorohet

parametri?)

Si

(A do të

monitorohet

parametri?)

Kur

(Defino

shpeshtësinë / ose

vazhdimësinë?)

Pse

(Do të

monitorohet

parametri?)

Kostoja

(nëse nuk është

përfshirë në

buxhetin e

projektit)

KUSH

(është përgjegjës

për monitorim?)

Gja

të p

ërgati

tjes

së a

kti

vit

etit

Lejet

Organizimi i

lokacionit

Gja

të z

bati

mit

të

ak

tivit

etit

Gja

të

mb

ikëq

yrj

es

së

ak

tivit

etev

e


Faqe 147 nga 162


Faqe 148 nga 162

Aneksi 1 Lokacioni dhe specifikacionet e tij

Kjo pjesë plotësohet nga kontraktuesi dhe rishqyrtohet nga inxhinieri mbikëqyrës i KIL dhe

përshkruan në saktësi lokacionin e ndërtimit

Aneksi 2 Ngritja e kapaciteteve për monitorim të përputhshmërisë me politika mjedisore dhe

sociale

Kjo pjesë plotësohet nga KIL

Çështjet kyçe për ngritje të kapaciteteve:

Përgjegjësitë (agjencitë/palët e kyçura në zbatim dhe mbikëqyrje)

Personeli i nevojshëm për përmbushjen e përgjegjësive: Stafi ekzistues i KIL;

konsulentët (me orar të plotë apo honorar)

Trajnimi : Sipas nevojës për të siguruar kapacitetin e duhur (të përcaktohet natyra e

trajnimit, burimi, orari kohor)

Kostoja: Buxheti i përgjithshëm i nevojshëm; i zbërthyer së paku sipas aktiviteteve

kryesore për fuqizim institucional


Faqe 149 nga 162


Faqe 150 nga 162

SHTOJCA 11: SHABLLONI PËR PLANIN E MENAXHIMIT TË MJEDISIT

1. Plani i menaxhimit mjedisor (PMM) i një projekti përbëhet nga masat e zbutjes,

monitorimit, dhe ato institucionale që do të ndërmerren gjatë zbatimit dhe punës për të

mënjanuar ndikimet negative mjedisore dhe sociale, t’i baraspeshojë ato, apo t’i ul në nivele

të pranueshme” Plani gjithashtu përfshinë veprimet e nevojshme për zbatimin e këtyre

masave1 Planet e menaxhimit janë elemente thelbësore të raporteve VM për projektet e

Kategorisë A; për shumë projekte të Kategorisë B, VM mund të rezultojë vetëm në plan të

menaxhimit. Të përgatitet plani i menaxhimit, huamarrësi dhe ekipi i tij të projektimit e VM-

së (a) të identifikojë grupin e përgjigjeve ndaj ndikimeve të mundshme negative; (b) të

përcaktojë kërkesat për të siguruar që këto përgjigje janë bërë në mënyrë efektive dhe në

kohën e duhur; dhe (c) të përshkruajë mjetet për plotësimin e këtyre kërkesave.2 Më

konkretisht, PMM përfshinë komponentët e mëposhtëm.

Zbutja

2. PMM identifikon masat e realizueshme dhe me kosto efektive që mund të zvogëlojnë

ndikimet negative mjedisore në nivele të pranueshme. Plani përfshinë masa kompensuese, në

rast se masat zbutëse nuk janë të realizueshme, nuk kanë kosto efektive ose nuk janë të

mjaftueshme. Në mënyrë të veçantë, PMM

(a) identifikon dhe përmbledh të gjitha ndikimet e pritshme të rëndësishme negative

mjedisore (duke përfshirë edhe ato që përfshijnë banorët lokal apo zhvendosjen e

pavullnetshme);

(b) përshkruan - me detaje teknike - çdo masë zbutëse, duke përfshirë llojin e ndikimit të cilin

e adreson dhe kushtet kur nevojitet (p.sh., vazhdimisht ose në rast të paparashikuar), së

bashku me dizajnet, përshkrimet e pajisjeve dhe procedurat e punës, sipas nevojës;

(c) vlerëson ndikimet e mundshme mjedisore të këtyre masave; dhe

(d) siguron lidhjen me planet e tjera zbutëse (për shembull, për zhvendosjen e detyruar,

banorët lokal apo pasurisë kulturore) që nevojiten për projekt.

Monitorimi

3. Monitorimi i mjedisit gjatë zbatimit të projektit jep informata rreth aspekteve kryesore

mjedisore të projektit, veçanërisht ndikimet e projektit në mjedis dhe efektivitetin e masave

zbutëse. Ai informacion i mundëson huamarrësit dhe Bankës që të vlerësojnë suksesin e

zbutjes si pjesë e mbikëqyrjes së projektit, dhe mundëson veprime korrigjuese që duhet të

realizohen kur të jetë e nevojshme. Prandaj, PMM identifikon objektivat e monitorimit dhe

specifikon llojin e monitorimit, duke u lidhur me ndikimet e vlerësuara në raportin VM dhe

masave zbutëse të përshkruara në PMM. Në mënyrë të veçantë, seksioni i monitorimit të

PMM-së ofron (a) një përshkrim specifik dhe të dhënat teknike të masave monitoruese, duke

përfshirë parametrat që duhet të maten, metodat që do të përdoren, lokacionet për marrjen e

http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/PROJECTS/EXTPOLICIES/EXTOPMANUAL/0,,contentMDK:20065218~menuPK:64701637~pagePK:64709096~piPK:64709108~theSitePK:502184,00.html#f1



Faqe 151 nga 162

mostrave, shpeshtësinë e matjeve, kufijtë e zbulimit (ku është e nevojshme), dhe përcaktimi i

pragut që do të sinjalizojë nevojën për veprime korrigjuese; dhe (b) monitorimin dhe

procedurat e raportim për (i) të siguruar zbulimin e hershëm të kushteve që kane nevoje për

masa të veçanta zbutëse, dhe (ii) siguron informata në lidhje me ecurinë dhe rezultatet e

zbutjes.

Zhvillimi i Kapaciteteve dhe Trajnimi

4. Për të mbështetur zbatimin efektiv dhe me kohë të komponentëve mjedisor të projektit dhe

masat zbutëse, PMM mbështetet në vlerësimin e EA-së ekzistencës, rolin dhe aftësinë e

njësive mjedisore në kantier ose në nivel të agjencisë dhe të ministrisë.3 Nëse është e

nevojshme, PMM rekomandon krijimin ose zgjerimin e njësive të tilla, si dhe trajnimin e

stafit, për të mundësuar zbatimin e rekomandimeve të VM-së. Në mënyrë të veçantë, PMM

ofron një përshkrim specifik të marrëveshjeve institucionale - kush është përgjegjës për

realizimin e masave zbutëse dhe të monitorimit (p.sh., për funksionimin, mbikëqyrjen,

zbatimin, monitorimin e zbatimit, veprimet korrigjuese, financimin, raportimin, dhe trajnimin

e personelit). Për të forcuar aftësinë e menaxhimit të mjedisit brenda agjencisë përgjegjëse

për zbatim, shumica e PMM-ve mbulojnë një ose më shumë tema tjera të mëposhtme: (a)

programet e ndihmës teknike, (b) prokurimi i pajisjeve dhe furnizimeve, dhe (c) ndryshimet

organizative.

Orari i zbatimit dhe vlerësimet e kostos

5. Për këto tri aspekte (zbutjen, monitorimin dhe zhvillimin e kapaciteteve), PMM ofron (a)

një plan zbatimi për masat që duhet të kryhen si pjesë e projektit, duke treguar fazat dhe

koordinimin me planet e zbatimit të projektit në përgjithësi; dhe (b) përllogaritjet e

shpenzimeve kapitale dhe rrjedhëse dhe burimet e fondeve për zbatimin e PMM-së. Këto

shifra janë të integruara edhe në totalin e kostos të projektit.

Integrimi i PMM-së në projekt

6. Vendimi i huamarrësit për të vazhduar me projektin, dhe vendimi mbështetës i Bankës,

bazohen pjesërisht në përditshmëritë se PMM-ja do të ekzekutohet në mënyrë efektive.

Rrjedhimisht, Banka pret që plani të jetë specifik në përshkrimin e masave individuale

zbutëse dhe monitoruese dhe në caktimin e përgjegjësive institucionale, dhe përshkrimi duhet

të integrohet në planifikimin e përgjithshëm, dizajnim, buxhetim dhe zbatim të projektit.

Integrimi i tillë arrihet me vendosjen e PMM-së në kuadër të projektit në mënyrë që plani të

pranojë fonde dhe të ketë mbikëqyrje së bashku me komponentët e tjerë.

PMM do të përmbajë këta kapituj:

1. INFORMACIONE TË PËRGJITHSHME PËR PROJEKTIN DHE KANTIERIN

1,1. PËRSHKRIMI I PROJEKTIT

Emri i projektit

Lokacioni i projektit

Qëllimi i projektit

Fushëveprimi i projektit dhe aktiviteti

1,2. LEGJISLACIONI DHE ADMINISTRATA

Legjislacioni kombëtar

1,3. STATUSI I DOKUMENTACIONIT DHE LEJEVE TË DIZAJNIT TË PROJEKTIT

Pronësia e tokës apo objektit



Faqe 152 nga 162

Lloji i dokumentit apo lejes

2. PËRSHKRIMI I MJEDISIT (KUSHTET BAZË)

Përshkrim i përgjithshëm i mjedisit në lokacionin e projektit

Mjedisi fizik

Mjedisi socio-ekonomik

3. PËRCAKTIMI I NDIKIMEVE TË MUNDSHME

4. PLANI I ZBUTJES DHE MONITORIMIT

Plani për zbutje

Faza e ndërtimit

Aktiviteti

Ndikimi i

pritur

mjedisor

Masa e propozuar

për zbutje

Përgjegjësia për

zbatimin Masës

Zbutëse

Periudha për

zbatimin Masës

Zbutëse

1.

2.

…

Faza e punëve

1.

2.

…

Plani i monitorimit

Faza e ndërtimit

Cili

parametër

duhet të

monitorohet?

Ku

do të

monitorohet

parametri?

Si

a do të

monitorohet

parametri

(çka duhet të

matet dhe si)?

Kur

a do të monitorohet

parametri

(koha dhe

shpeshtësia)?

Nga kush

a do të monitorohet

parametri

(përgjegjësia)?

1.

2.

…

Faza e punëve

1.


Faqe 153 nga 162

2.

…


Faqe 154 nga 162

Raporti I konsultimit publik Konsultimet e ESIAF me ESMF, u zhvilluan në Vushtrri, Mitrovicë dhe Prishtinë më 24, 25 dhe 26 Shkurt, 2016. Dokumenti është botuar më parë në faqen e internetit të ILC (më 10 shkurt, 2016) dhe ishte në dispozicion në kopje fizike në ambientet e tij për 14 ditë. Informacion mbi te, re ndjekura nga konsultimet publike janë postuar në faqen e internetit të ILC, mbledhje publike dhe ndërtesat komunat përkatëse. Të dyjat, dokumenti dhe njoftimi, është dhënë në gjuhën shqipe, serbe dhe angleze.

Figure 22 Njoftimi Publik Shqip


Faqe 155 nga 162

Figure 23 Njoftimi Publik Serbisht


Faqe 156 nga 162

Figure 24 Njoftimi Publik Anglisht

Në të gjitha tri takimet konsultative një prezantim ishte dhënë në ESIAF dhe ESMF me gjetjet qe u prezantuan nga Z. Arber Prekazi dhe departamenti ligjor i NIL me detaje mbi ndonjë efektet anësor qe mund të ketë zbatimi i projektit në mjedis dhe të gjitha politikat e BB dhe legjislacionit kombëtar duke përfshirë vlerësimet e nevojshme mjedisore dhe dokumentet për kujdesin e duhur mjedisor. Prezantimi i dytë i është dhënë nga departamenti juridik I NIL duke decuk ndonjë efekt të mundshëm negative qe ky projekt mund të ketë në drejtim të aspekteve/kushteve sociale. Përshkrimi i detajuar është dhënë si komunikimi me komunitetin do te mbështetet gjatë gjithë projektit për të siguruar pronësinë e komunitetit dhe gjithashtu u shpjegua se do të jetë një mekanizëm i ankesave për të adresuar ndonjë ankese potenciale te njerëzve të prekur gjatë zbatimit të projektit. Në fund të çdo pjesëmarrësve të takimit u informuan se dokumenti është ende në dispozicion të tyre në tre gjuhë, nëse ata do të donin më shumë informacione rreth ndikimeve të mundshme sociale dhe mjedisore dhe në rast te pyetjeve shtesë që mund të bëhen në NIL nëpërmjet email, telefon ose personalisht. Pjesëmarrësit u pyetën gjithashtu


Faqe 157 nga 162

për të ndarë informacione që e mbledhura sot me komunitetet e tyre duke u këshilluar që edhe njerëzit të cilët nuk ishin të pranishëm sot në Konsultimin Publik ende mund të dërgojnë pyetjet e tyre për NIL.

Picture 1 Njoftimi public ne Prishtine (NIL)dhe Mitrovice (Komune)

Vushtrri Njëmbëdhjetë (11) pjesëmarrës qe përfaqësojnë fshatrat përreth Vushtrri moren pjesë në takimin e konsultimit publik në mjediset e NIL. Të gjithë ata janë në fakt punonjësit e NIL, megjithatë, ata janë edhe fermerë te vegjël lokalë që jetojnë në afërsi të kanalit me familjet e tyre dhe si të tille moren pjesë në Takimin si përfaqësues të komunitetit Vushtrrisë. Kishte dy pyetje / komente nga publiku. I pari kishte të bënte me faktin se fëmijët që jetojnë rreth kanalit e përdornin atë për larje dhe not dhe në qoftë se një lloj i shkallëve duhet të ndërtohen në mënyrë që ata të mund të dalin më lehtë nga kanali pasi që pas rehabilitimit kanali do të jetë me I thellë dhe rrymimet e jit me të fortë dhe më të shpejta. NIL shpjegoi se ky është një përdorim i paautorizuar i kanalit që duhet të parandalohet dhe të mos inkurajohet. ILC kujtoi të pranishmit se qëllimi i kanalit nuk është rekreativ apo ndonjë tjetër por për të ofruar ujë për përdoruesit e tij.

Picture 2 Consultations in Vushtrri


Faqe 158 nga 162

Komentet dhe pyetjet tregojnë se sa thellë është perdorimi alternative (i paautorizuar) i kanalit I rrënjosur në jetën e popullsisë lokale dhe theksoi nevojën për të pasur vëmendje të veçantë për sigurinë në ndërtimin dhe periudha operative. Pyetja e dytë ka të bëjë me mundësinë e zgjerimit të rrjetit të ujitjes. NIL pohoi se vetëm kanali kryesor do të rehabilitohen dhe nuk ka kanale kulluese të mesme qe do të rehabilitohen, ose ato të reja do të ndërtohen.

Figure 25 Lista e pjesemarresve - Vushtrri


Faqe 159 nga 162

Mitrovice (Zubn Potok) Konsultimet e dyta ishin planifikuar të mbahet në Zubin Potok qe është e vendosur në veri të Kosovës, një rajon nuk e njeh qeverinë qendrore të Republikës së Kosovës në Prishtinë. Pavarësisht nga përpjekjet e NIL Komuna e Zubin Potokut nuk ishte e interesuar në organizimin e një takimi konsultativ atje. Alternativat janë kërkuar në këtë zonë, por pa sukses. Prandaj konsultimet publike janë organizuar në Komunën afër Mitrovicës. Njëzet (20) njerëz morën pjesë në konsultimet nga sektori privat (minierave), Komuna, si dhe personat privatë. Përfaqësuesi joformal i Zubin Potokut ishte gjithashtu i pranishëm. Disa nga pyetjet nuk kanë të bëjnë me çështjet e mjedisit apo sociale, por çështje të tjera që lidhen me rehabilitimin ILC si burim i financimit, barrë e mundshme financiare për Komunën e Mitrovicës, jetëgjatësia e kanalit, dhe çmimin e ardhshëm të ujit si potencialisht mët e lartë për shkak të kredisë. Çështja e pronësisë së tokës është ngritur duke e vene ne dyshim pronësinë e NIL ne të gjitha parcelat e tokës pergjate Kanalit dhe në qoftë se ajo është reflektuar në agjencitë kadastrale të çdo komune. Përfaqësuesi i departamenti ligjor I NIL pohoi se NIL posedon dokumentacion për çdo parcelë të tokës qe ata janë duke përdorur dhe mund të dokumentojnë atë. Nëse ndonjë prej agjencive kadastrale nuk ka reflektuar me ndryshimet e pronave që në fakt është blerë dekada më parë - kjo mund të bëhet në muajt në vijim, pasi dokumentet e nevojshme ekzistojnë në zyrën e NIL. Bashkëpunimi me fermerët dhe KFW u propozua gjatë diskutimit. Fermerët duhet të konsultohen dhe informohen mbi përdorimin adekuat të kanalit IL. KFW është duke punuar në punët e rehabilitimit në Vaun e Dejës dhe gjithashtu janë zbatuar SCADA, por e lidhur me sistemin e paralajmërimit të hershëm i cili është sugjeruar duhet të jetë i instaluar edhe gjatë modernizimit kanalit IL dhe sistemi të tillë duhet të lidhet me autoritetet lokale dhe qendrore.

NIL konfirmuar se takimet do të mbahen me fermerë të vegjël gjatë zbatimit të projektit.

Picture 3 Konsultimet ne Mitrovice

Si në Vushtrri, pyetja mbi çështjet e sigurisë në lidhje me përdorimin e paautorizuar të kanalit për not dhe qëllime të tjera, sidomos nga fëmijët, u ngrit. U sugjerua se kanali IL duhet të mbyllet tërësisht për të shmangur aksidentet. ILC informoi se studimet janë bërë dhe ka arsyetim që të ketë një kanal të hapur në atë kohë (në vitin 1970), dhe se ndërtimi i një kanali plotësisht të mbyllur do të kishte kosto të ndryshem për ndërtim dhe për mirëmbajtjen. Përveç kësaj, sot nuk është e mundur për të sjellë një vendim për të mbyllur atë plotësisht se është ndërtuar si një kanali i hapur dhe per mbylljen e saj të plotë do të duhet shumë ndryshime. Të gjitha pyetjet e adresuara gjatë Takimit të Konsultimit ne Mitrovicë u përgjigjen me komente dhe sugjerimet.


Faqe 160 nga 162

Figure 26 Lista e pjesmarresve - Mitrovice


Faqe 161 nga 162

Prishtine Edhe pse OJQ-të e shquara dhe zyrtarë qeveritarë nga të gjitha ministritë relevante, duke përfshirë Ministrinë e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Ministria e Financave, Ministria e Zhvillimit Ekonomik, Komunës së Prishtinës, Ujësjellësit të Prishtinës ishin të ftuar, pjesëmarrësit kryesisht përfaqësonin sektorin privat (minierat - Ferronikelin dhe Kosova A) dhe kompanitë e furnizimit me ujë nga Prishtina dhe Drenasi. Përsëri, disa sugjerime të tilla si detajet teknike të digave Mihaliq ishin në fokus të pjesëmarrësve. Një tub paralele për ujë të pijshëm është sugjeruar edhe si pjesë e projektit. Ky tub do të shkojë paralelisht me kanalin ekzistues. Ndërtimi i rezervuarit është mbështetur nga vijuesi sipas nevojës pasi nuk ka deponi të ujit në Kosovë. NIL informoi të pranishmit se mveshja e rezervuarit në Mihaliq nuk është diskutuar si dizajni final dhe është ende për t'u përcaktuar dhe përpunuar. Tuba e sugjeruar me ujë te pijshem që është për momentin jashtë këtij investimi, mund të konsiderohet në të ardhmen, por ajo është e kushtueshme. Pjesëmarrësit paralajmëruan se komunat duhet të punojnë më shumë në mbrojtjen e kanalit nga mbeturinave e paligjshme. NIL konfirmoi se projekti ishte ndërtuar me qëllim të mbrojtjes së ujit nga ndotja dhe efekte të tjera negative dhe ai besonte se kompanitë e ujit do të kenë më pak probleme pas përfundimit të projektit me cilësinë e ujit që ata marrin nga kanali. Përfaqësuesi Feronikel ishte i interesuar në mundësinë e të pasurit një tub për furnizimin e tyre direkt nga kanali kryesor. NIL kërkuar kërkesës me shkrim.

Qeshtja e mosfunksionimit te laboratorëve të cilësisë së ujit u ngrit dhe u sugjerua se ajo mund të zgjidhet me anë të këtij projekti. NIL ka konfirmuar se disa laboratorë jane jashtë funksionit dhe ekzistimi I laboratorëve funksional ndoshta do të jetë e mundur gjatë zbatimit të projektit. Gjate prezantimit është thënë te numerohen ndonjë efekt të mundshëm negative qe ky projekt mund të ketë në drejtim të aspekteve sociale dhe ajo u përshkrua shumë detaje se si komunikimi me komunitetin, do të përkrahte gjatë gjithë projektit për të siguruar pronësinë e komunitetit dhe gjithashtu u shpjegua se do të jetë një mekanizëm i ankesave për të adresuar ndonjë ankese potenciale te njerëzve të prekur gjatë zbatimit të projektit. Kostoja e projektit, siguria e popullsisë dhe çmimi i ujit ishte përsëri një shqetësim i pjesëmarrësve. NIL pohoi se çmimi është i rregulluar nga Zyra e Rregullatorit të Ujit.


Faqe 162 nga 162

Figure 27 Lista e pjesmarresve - Prishtine

studimi i fizibilitetit pËr mbrojtjen e kanalit ibËr … · 2016-03-09 · ndryshme: për...

Documents