STUDIUM CELNEMisj¹ szko³y jest kszta³cenie specjalistów

obs³ugi obrotu towarowegona lokalny i europejski rynek pracy

W lipcu 1999 r. zarz¹d Podlaskiej Agencji Consultingowej „RECTUS - WOC” w Bia³ej Podlaskiej za-chêcony przychylnoœci¹ wiceprezydenta miasta Waldemara Godlewskiego podj¹³ pracê nad utworzeniemPrywatnego Policealnego Studium Celnego. 15 paŸdziernika 1999 r. Studium Celne wpisano do ewidencjiszkó³ i placówek niepublicznych. 1 paŸdziernika 2002 r. decyzj¹ prezydenta miasta Bia³a Podlaska z 4lipca, Studium Celne otrzyma³o uprawnienia szko³y publicznej.

Pierwszym dyrektorem Studium zosta³ mgr Ryszard Turyk, zaœ przewodnicz¹cym Rady Programowejprof. dr hab. Jacek Brdulak ze Szko³y G³ównej Handlowej. Na wyk³adowców pozyskano doœwiadczonychnauczycieli, praktyków oraz osoby pe³ni¹ce odpowiedzialne funkcje w administracji i gospodarce.

W programie nauczania znalaz³y siê nastêpuj¹ce przedmioty: prawo celne, prawo podatkowe, c³o wpolityce handlowej, informatyka, jêzyk angielski, jêzyk rosyjski, komunikacja interpersonalna i etyka wbiznesie, dodatkowo w 2002 r. wprowadzono wyk³ady ze spedycji, dostosowuj¹c tym samym profil kszta³-cenia zawodowego do potrzeb rynku pracy.

Studium Celne powsta³o dziêki zaanga¿owaniu finansowemu i organizacyjnemu Podlaskiej AgencjiConsultingowej „RECTUS - WOC” Sp. z o.o., ale nie by³oby to mo¿liwe bez przychylnoœci i pomocyw³adz oœwiatowych zarówno miasta jak i województwa. Traktujemy to jako wspólny sukces.

S³uchaczami Studium Celnego s¹ g³ównie absolwenci liceów ogólnokszta³c¹cych oraz techników, po-nadto studenci studiów dziennych oraz osoby z tytu³em magistra.

Samo kszta³cenie nie stanowi fina³u kariery. Po ukoñczeniu szko³y przed absolwentami staje zadanieznalezienia pracy. „Rectus” z myœl¹ o ich losach prowadzi biuro poœrednictwa pracy i doradztwa personal-nego.

Studium Celne w Bia³ej Podlaskiejma uprawnienia szko³y publicznej

KSZTA£CI W ZAWODACH:- technik spedytor- technik ekonomista- technik rachunkowoœci

Przygotowuje do egzaminu pañstwowego daj¹cego tytu³ technika spedytoraNauka odbywa siê w systemie zaocznym

S³uchacze korzystaj¹ z prawa do odroczenia s³u¿by wojskowej

Warunkiem przyjêcia jest przed³o¿enie œwiadectwa ukoñczenia szko³y œredniej i podania o przyjêciedo studium, odbycie rozmowy kwalifikacyjnej oraz wp³acenie wpisowego

Zajêcia odbywaj¹ siê w soboty i niedziele, co dwa tygodnie. Nauka trwa cztery semestry. Koñczy siêegzaminem potwierdzaj¹cym kwalifikacje zawodowe.

Sekretariat:ul. Warszawska 14 p. 16,21 – 500 Bia³a Podlaskatel. (083) 343 14 60

www:rectus.edu.pl e-mail: biuro@rectus.edu.pl

Siedziba: Zespó³ Szkó³ Ogólnokszta³c¹cych nr 2ul. Leszczynowa 16,21- 500 Bia³a Podlaskatel. (083) 342 69 51

Szanowni Pañstwo! Mamy przyjemnoœæ przekazaæ Pañstwu pierwszy numer Kwartalnika Cel-

nego. Pomys³ wydawania pisma pojawi³ siê w czasie dyskusji uczestników kur-sów zawodowych Podlaskiej Agencji Konsultingowej „Rectus-WOC”, sugeru-j¹cych cykliczne opracowywanie specjalistycznych materia³ów szkoleniowych.Kolejn¹ zachêt¹ by³a wskazówka, i¿ wiele wa¿nych, ciekawych inicjatyw na-ukowych, edukacyjnych, z zakresu przedsiêbiorczoœci m³odych, czy te¿ dzia³añsamorz¹dów i organizacji zawodowych przechodzi w regionie bez trwalszej,pog³êbionej refleksji. Mamy nadziejê, ¿e nasz kwartalnik pozwoli, przynajmniejw pewnym stopniu, zape³niæ te luki informacyjne. Tym bardziej, i¿ w regioniezaczynaj¹ siê istotne zmiany, praktycznie we wszystkich dziedzinach ¿ycia spo-³eczno-gospodarczego.

W tym numerze publikujemy m.in. artyku³ poœwiêcony problematyce po-datku od towarów i us³ug w miêdzynarodowym transporcie samochodowym.Specjalistki z Uniwersytetu Warszawskiego porz¹dkuj¹ tematykê, podaj¹ przy-k³ady rozstrzygniêæ dotycz¹cych podatku VAT w tej ga³êzi transportu, dokona-nych przez polskie organy skarbowe. Rozpoczynamy tym samym dyskusjê natemat podatku VAT w miêdzynarodowym transporcie samochodowym, dzie-dzinie gospodarki, która prê¿nie rozwija siê na po³udniowym Podlasiu. Tekst natemat statystyki obrotu towarowego w Unii Europejskiej stanowi cenne uzupe³-nienie rozwa¿añ celnych, gdy¿ obecnie œwiadomoœæ koniecznoœci rzetelnegozbierania danych o towarach w handlu wewn¹trzunijnym jest jeszcze s³abougruntowana wœród podmiotów gospodarczych.

Dobór tych tematów nie jest przypadkowy. Bia³a Podlaska le¿y w miêdzyna-rodowym korytarzu komunikacyjnym, przygraniczna infrastruktura technicz-na pozwoli stworzyæ w przewidywalnym terminie centrum logistyczne o du-¿ym, miêdzynarodowym zasiêgu, a granica Unii Europejskiej wymusza rozwójus³ug celnych wysokiej jakoœci. St¹d te¿ publikujemy ciekawy tekst o korupcji,która w nowej rzeczywistoœci, je¿eli mamy staæ siê nowoczesnym, ¿yczliwymsobie spo³eczeñstwem, musi przejœæ do historii. Narzucaj¹cym siê uzupe³nie-niem omawianych w artyku³ach tematów s¹ problemy rynku pracy w regionie.Te poruszaj¹ce wszystkich sprawy zwi¹zane ze skutkami bezrobocia s¹ przed-miotem zainteresowania w³adz i instytucji powo³anych do rozwi¹zywania pro-blemu braku miejsc pracy. Równie¿ my chcielibyœmy z tych zagadnieñ uczyniæjeden z g³ównych tematów publikacji i komentarzy.

Mamy nadziejê, ¿e pismo spotka siê z Pañstwa ¿yczliwym przyjêciem. Bê-dziemy wdziêczni za wszelkie opinie, zw³aszcza te krytyczne, które pozwol¹nam lepiej dostosowaæ profil pisma, jak i jego zawartoœæ merytoryczn¹ do Pañ-stwa oczekiwañ i potrzeb.

prof. Jacek BrdulakPrzewodnicz¹cy

Rady Programowej

W sojuszu z przedsiêbiorczymi…

GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORTKWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 20072

Waldemar Czernicki

Statystyka obrotu towarowego w Unii Europejskiej str. 3Autor dokonuje analizy, pod k¹tem wymogów statystyki, jednej z czterech fundamentalnych zasad funkcjono-

wania wspólnego rynku – swobody przep³ywu towarów. Precyzuje czym jest Eurostat, a tak¿e deklaracje Intrastat.Zwraca uwagê, ¿e normy UE nakazuj¹ zbieranie danych statystycznych dotycz¹cych przemieszczania wszystkichtowarów w handlu wewn¹trzunijnym. Podaje te¿ przyk³ady trudnoœci zwi¹zanych z realizacj¹ tego wymogu.

Jacek Brdulak

Lokalne rynki pracy – szanse i problemy str. 4Kiedy mowa o rozwoju lokalnym, wci¹¿ panuje sposób myœlenia polegajacy na tym, ¿e nasze atrybuty ktoœ

wreszcie doceni i przyjdzie z inwestycjami. Tymczasem zmienajacy siê globalnie swiat stawia przed spo³ecznoœcia-mi lokalnymi dodatkowe wymagania. Bez ich spe³nienia inwestorzy wybior¹ siê na teren bardziej konkurencyjny.Autor, profesor Szko³y G³ownej Handlowej, pisze o nowych, niezbêdnych czynnikach rozwojowych w kszta³to-waniu startegii rozwoju lokalnego.

S³awomir Kostjan

K³ody na drodze przewoŸników str. 6Brakuje kierowców, stan infrastruktury drogowej jest fatalny, na kierunku wschodnim, gdzie najwiêcej roboty,

wielkim problemem s¹ zezwolenia wjazdowe. Mimo to polskie firmy zajmuj¹ce siê miêdzynarodowym transpor-tem drogowym wyrastaj¹ na potêgê. Autor zastanawia siê, czy tej ga³êzi gospodarki nie uznaæ za polsk¹ specjal-noœæ w miêdzynarodowym podziale pracy.

Joanna Rudzka I Anna Rutkowska - Brdulak

Miêdzynarodowy pozawspólnotowy transport drogowy str. 8Autorki precyzuj¹ definicjê miêdzynarodowego transportu drogowego z punktu widzenia prawa wspólnoto-

wego. Zajmuj¹ siê problematyk¹ podatku od towarów i us³ug w transporcie miêdzynarodowym wspólnotowymi pozawspólnotowym. Tekst zawiera przyk³ady rozstrzygniêæ dotycz¹cych podatku VAT w transporcie, dokona-nych przez polskie organy skarbowe. Jest te¿ dobr¹ instrukcj¹ wype³niania faktur i rozliczania podatku VAT wus³ugach transportowych.

Andrzej Halicki

Korupcja. Uwag kilka ku refleksji str. 13Transparency International publikuje corocznie ranking oceniaj¹cy poziom korupcji w wiêkszoœci krajów œwia-

ta. Pod wzglêdem odpornoœci na korupcjê Polska plasuje siê dopiero na 61 miejscu. Wychodz¹c od definicji korup-cji w prawie miêdzynarodowym i polskim, autor dokonuje analizy jej psychospo³ecznego pod³o¿a. Zwraca uwagêna pozornie niedostrzegalne i dlatego ignorowane przejawy zjawiska. W konkluzji precyzuje, ¿e bez zmiany po-staw i mentalnoœci, z korupcj¹, patologi¹ jak nieuleczalna choroba, nie poradzimy sobie z uporz¹dkowaniempolskich spraw.

Tadeusz Kucharuk I Ma³gorzata Trêbicka

Swoboda przep³ywu osób. Skutki dla subregionu bialskopodlaskiego str. 18Przyst¹pienie do uk³adu z Schengen da mo¿liwoœæ swobodnego poruszania siê po pañstwach tej grupy i

podejmowania tam pracy zarobkowej. Spowoduje jednak zaostrzenie kontroli na granicy wschodniej.

Jerzy Trudzik

Edukacja i aspiracje – sprawozdanie z konferencji str. 19Przedsiêbiorcy narzekaj¹, ¿e szko³y nie kszta³c¹ fachowców wedle ich potrzeb. Szko³y odpieraj¹ ten zarzut,

t³umacz¹c ¿e s¹ w stanie natychmiast zorganizowaæ ka¿dy kierunek kszta³cenia, tylko co z tego, skoro nikt nic chcepodj¹æ na nich nauki. Pojawiaj¹ siê radykalne opinie: zbyt ³atwo zdobyæ wy¿sze wykszta³cenie. Czy zatem trzebapodnieœæ edukacyjn¹ poprzeczkê?

Anita Wapa - sekretarz redakcjiTadeusz KucharukJerzy Trudzik

Agencja Consultingowa Rectus-WOCul. Warszawska 14 p.16,21-500 Bia³a Podlaska,tel./fax 083-343-14-60www.rectus.edu.pl; kwartalnik@rectus.edu.pl

Redaguje zespó³:

W numerze:

Rada programowaprof. dr hab. Jacek Brdulak - przewodnicz¹cy mgr Waldemar Czernickimgr Andrzej Halicki mgr S³awomir Kostjandr in¿. Jerzy Ma³kowski ks. dr Tomasz Zadro¿ny

Teksty recenzowaneMateria³ów nie zamówionych redakcja nie zwraca. Redakcja zastrzega sobie prawo do adiustacji, zmiany tytu³ów,dokonywania skrótów i dodawania œródtytu³ów.

W 2007 roku Uniê Europejsk¹ tworzy 27 PañstwCz³onkowskich, które zachowuj¹ swoj¹ suwerennoœæ is¹ pe³noprawnymi podmiotami prawa miêdzynarodo-wego. Pañstwa te, decyduj¹c siê na cz³onkostwo w UniiEuropejskiej, dobrowolnie przekaza³y czêœæ swoichkompetencji ponadnarodowym, wspólnym organom.

Jednolity rynek obejmuje ca³y obszar Unii Europej-skiej bez granic wewnêtrznych, na którym obowi¹zujeswobodny przep³yw towarów, osób, us³ug i kapita³u.Powsta³ dziêki zniesieniu kontroli na granicach we-wn¹trz Unii Europejskiej. Jednolity rynek jest czasaminazywany rynkiem wewnêtrznym – te dwa okreœlenias¹ u¿ywane wymiennie w jêzyku polskim, a wynikaj¹z odmiennego t³umaczenia tego samego pojêcia z jêzy-ka niemieckiego: „Binenmarkt” oraz z jêzyka angiel-skiego : „Single Market”.

Decyduj¹ce znaczenie dla pe³nej realizacji rynku we-wnêtrznego mia³o:

- przyjêcie Jednolitego Aktu Europejskiego(wszed³ w ¿ycie 1 lipca 1987 roku), którego naj-wa¿niejszym posta-nowieniem by³a de-cyzja o stopniowymtworzeniu rynkuwewnêtrznego dokoñca 1992 roku,

- podpisanie w 1992roku MaastrichtTraktatu o Unii Eu-ropejskiej.

Jednolity rynek jest naj-wiêkszym na œwiecie zinte-growanym obszarem zró¿nicowanych gospodarek na-rodowych Pañstw Cz³onkowskich Unii Europejskiej.

Celem jednolitego rynku Unii Europejskiej jest re-alizacja czterech zasad:

- swobody przep³ywu towarów,- swobody przep³ywu us³ug,- swobody przep³ywu osób,- swobody przep³ywu kapita³u.

Ka¿da z tych swobód jest jednakowo wa¿na, choæka¿da z nich reguluje inny aspekt funkcjonowania ryn-ku wewnêtrznego.

W tym artykule omówiê wstêpnie pierwsz¹ zasadêtj. „swoboda przep³ywu towarów” i wynikaj¹ce st¹dobowi¹zki i prawa dla przedsiêbiorców i obowi¹zki iuprawnienia dla w³aœciwych organów Pañstw Cz³on-kowskich Unii Europejskiej. Swoboda przep³ywu to-warów oznacza nieskrêpowan¹ wymianê towarow¹ po-miêdzy Pañstwami Cz³onkowskimi dziêki zniesieniukontroli granicznych, dostosowaniu oraz wzajemnemuuznawaniu norm towarowych i przepisów podatko-wych. Swobodny przep³yw towarów wymaga³ odPañstw Cz³onkowskich Unii Europejskiej harmoniza-cji op³at celnych, podatków i zastosowania jednolitychstandardów.

Statystyka obrotu towarowegow Unii Europejskiej I Waldemar Czernicki

W Unii Europejskiej statystyka obrotu towarowegoopracowywana jest w Biurze Statystycznym EURO-STAT na podstawie dokumentów celnych SAD (tzw.system EXTRASTAT) oraz innych dokumentów (tzw.system INTRASTAT). Wiele transakcji zawartych miê-dzy sprzedawc¹ a kupuj¹cym nie jest przedmiotemkontroli i dozoru celnego, z uwagi na istnienie wspól-notowego obszaru celnego, to zgodnie z przepisamiprawa celnego (uwzglêdniaj¹cego istnienie wspólno-towego obszaru celnego) stosowane s¹ inne dokumen-ty zawieraj¹ce stosowne informacje o miêdzynarodo-wym handlu towarami. Ta sytuacja wymusi³a opraco-wanie innych dokumentów, w oparciu o które mo¿nazbieraæ dane dotycz¹ce miêdzynarodowego handlu to-warami. Tymi dokumentami s¹ deklaracje INTRASTAT.

W Pañstwach Cz³onkowskich Unii Europejskiej ist-nieje system zbierania danych polegaj¹cy na przekazy-waniu w cyklu miesiêcznym sprawozdañ przez pod-mioty gospodarcze do wskazanych instytucji lub urzê-dów.

Zaleca siê aby statysty-ka miêdzynarodowegohandlu towarami rejestro-wa³a wszystkie towary,które powiêkszaj¹ lub po-mniejszaj¹ zasoby mate-rialne danego pañstwa,czyli towary wprowadza-ne lub wyprowadzane naobszar statystyczny dane-go pañstwa, z wy³¹cze-niem:

- towarów objêtych procedur¹ tranzytu,- czasowo wprowadzanych lub wyprowadzanych,

z wyj¹tkiem towarów którym nadano przeznaczeniecelne - objêcie procedur¹ celn¹ uszlachetniania czynne-go lub uszlachetniania biernego.

Zatem wszystkie towary (z wyj¹tkiem wymienio-nych powy¿ej) powinny byæ zg³oszone do statystykimiêdzynarodowego handlu towarami. Jednak w wieluprzypadkach ta ogólna zasada jest z trudnoœci¹ prze-strzegana ze wzglêdu na trudnoœci interpretacyjne zwi¹-zane ze skomplikowanymi warunkami transakcji han-dlowych. System INTRASTAT jest to system statystykiobrotów towarowych pomiêdzy Pañstwami Cz³onkow-skimi Unii Europejskiej i polega - z jednej strony - naprzekazywaniu przez niektórych przedsiêbiorców wPañstwie Cz³onkowskim Unii Europejskiej informacjio dokonanych przywozach albo wywozach towarówdo innych Pañstw Cz³onkowskich, zaœ z drugiej strony- na gromadzeniu tych danych przez upowa¿nione dotego organy pañstwowe, ich przetwarzaniu, kontrolioraz udostêpnianiu innym uprawnionym podmiotom.Zebrane w ten sposób informacje s¹ nastêpnie porów-nywane z informacjami zadeklarowanymi przez te sameosoby w podatkowych deklaracjach VAT.

W Pañstwach Cz³onkowskich UniiEuropejskiej istnieje system zbieraniadanych polegaj¹cy na przekazywaniuw cyklu miesiêcznym sprawozdañprzez podmioty gospodarcze do wska-zanych instytucji lub urzêdów.

GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORTKWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 20074W Polsce rolê takich rejestrów pe³ni¹ system REGON

oraz rejestr podatników NIP. Systemy te s¹ zmodyfiko-wane przez dodanie przed rejestrem symbolu Polski -„PL”. System INTRASTAT jest wspólny dla PañstwCz³onkowskich Unii Europejskiej, ale mo¿e równie¿uwzglêdniaæ specyficzne potrzeby badañ statystycznychdla danego Pañstwa Cz³onkowskiego.

Zwolnione z obowi¹zku przesy³ania danych na de-klaracjach INTRASTAT s¹ podmioty nie bêd¹ce po-datnikami VAT, np. osoby fizyczne nie prowadz¹ce dzia-³alnoœci gospodarczej oraz m.in. podatnicy VAT zwol-nieni z obowi¹zku zap³aty tego podatku. W celu zmniej-szenia obowi¹zków statystycznych dotycz¹cych ma³ychi œrednich przedsiêbiorstw, przewidziano w poszcze-gólnych Pañstwach Cz³onkowskich progi statystyczne,ustalane wed³ug wartoœci obrotu towarowego realizo-wanego z podmiotami z innych Pañstw Cz³onkowskich.Progi statystyczne s¹ definiowane wartoœciowo przezposzczególne pañstwa. Poni¿ej ustalonego progu sta-tystycznego przekazywanie danych mo¿e byæ ograni-czone a nawet zawieszone.

System INTRASTAT w zakresie zbierania danychwraz z wszystkimi elementami tworzenia zbioru danychprowadzi w Polsce Ministerstwo Finansów (S³u¿ba Cel-na) przy wspó³pracy z G³ównym Urzêdem Statystycz-nym. Przyjêtym rozwi¹zaniem na³o¿ono na Izby Celne,obowi¹zki zwi¹zane z gromadzeniem i rejestrowanieminformacji dla celów ewidencji i statystyki dotycz¹cejobrotu z Pañstwami Cz³onkowskimi, prowadzeniemkontroli poprawnoœci przekazanych informacji, jak te¿prowadzeniem systemu upomnieñ, co oczywiœcie wy-maga odpowiedniego uregulowania w przepisach kra-jowych (patrz – podstawy prawne w ustawie Prawocelne).

Nale¿y wspomnieæ, i¿ przepisy wspólnotowe, re-guluj¹ce statystykê dotycz¹c¹ obrotu towarowego miê-dzy Pañstwami Cz³onkowskimi Wspólnoty Europej-skiej, zawieraj¹ jedynie ogólne zasady funkcjonowaniasystemu i okreœlaj¹ podstawowe obowi¹zki sprawoz-dawcze.

Zasady przekazywania informacji dla celów ewiden-cji i statystyki dotycz¹cej obrotu towarowego z Pañstwa-mi Cz³onkowskimi, w zakresie uzupe³niaj¹cym prze-pisy prawa wspólnotowego, s¹ okreœlone w ustawie -Prawo celne. W przepisach ustawy zosta³o zdefiniowa-ne pojêcie „zg³oszenia INTRASTAT” oraz „osoby zo-bowi¹zanej”. Obowi¹zek przekazywania informacji sta-tystycznych dotycz¹cych obrotu towarowego pomiê-dzy pañstwami cz³onkowskimi przez osobê uczestni-cz¹c¹ w tym obrocie okreœlaj¹ przepisy wspólnotowe.Jednak¿e zakres tego obowi¹zku zale¿y od uregulowañustalonych przez poszczególne Pañstwa Cz³onkowskie(np. wysokoœci progów statystycznych).

Zg³oszenie INTRASTAT to czynnoœæ polegaj¹ca naprzekazaniu w wymaganej formie i w okreœlony spo-sób informacji dla celów ewidencji i statystyki dotycz¹-cej obrotu towarowego z Pañstwami Cz³onkowskimiUnii Europejskiej.

mgr Waldemar Czernicki - Wyk³adowca w: Wy¿szejSzkole Ekonomicznej, WarszawskiejWy¿szej Szkole Ekonomicznej i Insty-tucie Studiów Podatkowych w War-szawie. Cz³onek zespo³u adaptacjiKonwencji SAD i Konwencji o Wspól-nej Procedurze Tranzytowej (WPT).Autor ksi¹¿ki „ABC agenta celnego”.

Formu³owanie kierunków rozwoju poszczególnych,regionalnych lub lokalnych rynków pracy wymaga napocz¹tku, zdaniem autora, ogólniejszej refleksji. Pierw-

LOKALNE RYNKI PRACYSzanse i problemy

Problem kszta³towania rynków pracy na-le¿y do „najgorêtszych” elementów poli-tyki gospodarczej. Zajmuj¹ siê nim, z jed-nej strony, instytucje pañstwowe dzia³a-j¹ce w okreœlonych uwarunkowaniachustawowych. Z drugiej zaœ, samorz¹do-we i niepubliczne instytucje rynku pracy.Ka¿da ze stron powinna przy tym reali-zowaæ okreœlon¹, racjonaln¹ strategiê roz-woju rynków pracy, opart¹ na pe³nej, ak-tualizowanej informacji oraz zaanga¿owa-niu kompetentnych, sprawnych i kreatyw-nych pracowników.

sza sprawa ³¹czy siê z typem rozwoju regionu. Wœróddecydentów spo³eczno-gospodarczych szczebla pañ-stwowego i samorz¹dowego przewa¿a fascynacja tra-dycyjnymi kierunkami rozwoju regionalnego. Przyjmu-je siê za³o¿enie o koniecznoœci przep³ywu czynnikówprodukcji (kapita³u, si³y roboczej i rzadziej – wiedzy),choæ wiadomo, ¿e miêdzy regionami przep³yw ten jestutrudniony i obserwujemy ma³¹ mobilnoœæ zasobówregionalnych w ruchach miêdzy regionami. Za g³ówneczynniki rozwoju uwa¿a siê w zwi¹zku z tym:

- przyci¹ganie inwestorów zewnêtrznych,- zmniejszanie kosztów produkcji,- uprzemys³owienie regionu.

Formu³owane s¹ nastêpuj¹ce cele zapewniaj¹ce roz-wój regionu i spo³ecznoœci lokalnej:

- redystrybucja œrodków z regionów lepiej domniej rozwiniêtych jako sposób zmniejszania

I Jacek Brdulak SGH Warszawa

KWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 2007GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORT 5dysproporcji rozwojowych,

- maksymalizacja efektywnoœci poprzez prze-strzenn¹ koncentracjê inwestycji (np. w specjal-nych strefach ekonomicznych).

Instrumentami realizacji tak okreœlonych celów s¹bodŸce finansowe dla przedsiêbiorstw inwestuj¹cychw regionach s³abo rozwiniêtych, rozwój infrastrukturytechnicznej i spo³ecznej oraz umowy z wielkimi przed-siêbiorstwami krajowymi i miêdzynarodowymi, doty-cz¹ce inwestycji w regionach s³abo rozwiniêtych gospo-darczo.

Tradycyjne kierunki rozwoju regionalnego s¹ s³usz-ne i z punktu widzenia polityki gospodarczej regionuniezwykle atrakcyjne. Ktoœ musi zachêcony do nasprzyjœæ z pieniêdzmi i zainwestowaæ. Jednak zmienia-j¹cy siê globalnie œwiat zaczyna stawiaæ przed spo³ecz-noœciami lokalnymi dodatkowe wymagania, bez spe³-nienia których inwestorzy wybior¹ bardziej konkuren-cyjnych. Dotychczasowe kierunki rozwoju musz¹ byæuzupe³nione o wyzwalanie wewnêtrznych (endogenicz-nych) si³ rozwoju regionalnego. Pojawiaj¹ siê nowe czyn-niki rozwojowe:

- powstawanie nowych firm i zapocz¹tkowywa-nie nowych rodzajów produkcji,

- przedsiêbiorcze wdra¿anie innowacji (nowych tech-nologii, produktów i metod organizacji pracy),

- tworzenie miejsc pracy we wszystkich dziedzi-nach gospodarki, a szczególnie w sferze us³ug.

Przed pañstwem staje zadanie tworzenia równychszans przedsiêbiorstwom z regionów mniej i bardziejrozwiniêtych oraz zapewniania konkurencyjnoœci fir-mom z regionów s³abo rozwiniêtych na rynkach miê-dzynarodowych. Instrumentami realizacji tych celówrozwoju regionalnego jest wzrost nak³adów na bada-nia i rozwój po³¹czony z transferem technologii, kszta³-cenie zawodowe, rozwój tzw. us³ug produkcyjnych (np.doradztwo, marketing, reklama), popieranie koopera-cji miêdzy firmami lokalnymi i zagranicznymi, opraco-wywanie przejrzystych zasad polityki regionalnej iochrony œrodowiska.

Dopiero po³¹czenie tych dwóch podejœæ mo¿e daæw³aœciwe, po¿¹dane efekty rozwojowe. Widaæ w nichrównie¿ wyraŸnie akcentowanie roli cz³owieka jakopodmiotu i hegemona wszystkich nowoczesnych si³sprawczych rozwoju regionalnego.

I tu dochodzimy do drugiego problemu. Czy niezabraknie nam zwyczajnie r¹k do pracy? Prognozy de-mograficzne dla Europy i Polski s¹ bezlitosne. Progno-zowanie w bardzo przewidywalnej dziedzinie, jak¹ jestdemografia, mo¿e wpêdziæ ka¿dego w czarn¹ roz-pacz. Wystarczy powiedzieæ, ¿e ludnoœæ Polski zmniej-szy siê w najbardziej realnym scenariuszu demogra-ficznym z 38,4 mln osób w 2002 r. do 31,3 mln obywate-li w 2052 r. Liczba osób w wieku produkcyjnym (15-64lata) przypadaj¹ca na jedn¹ osobê w wieku emerytal-nym spadnie z 5,5 osób w 2002 r. do jedynie 1,7 osobyw 2052 r.1 [1] Kto w zwi¹zku z tym bêdzie wypracowy-wa³ œwiadczenia socjalne? Kto zapewni opiekê starze-j¹cemu siê nieuchronnie spo³eczeñstwu? Coraz mod-niejsze staje siê wskazywanie na emigrantów, jako pa-naceum na wszystkie k³opoty demograficzne. Okazujesiê, ¿e ekstrapolacje obecnych trendów nie pozostawia-

j¹ z³udzeñ. Aby utrzymaæ obecn¹ strukturê wieku wPolsce, nale¿a³oby w ci¹gu pó³ wieku przyj¹æ 110 mlnnowych imigrantów. Podobne obliczenia dla Europydaj¹ wynik 830 mln (!). Jest to niemo¿liwe bez utrace-nia przez Europejczyków swojej to¿samoœci. Przyby-sze, którzy w zdecydowanej wiêkszoœci maja obecnie18-30 lat, te¿ zaczn¹ siê starzeæ, a ich potomstwo zmie-ni obyczaje i bêdzie rodziæ mniej dzieci. Aby utrzymaæwysoki udzia³ ludzi m³odych w ca³ej populacji, potrzeb-ni bêd¹ kolejni imigranci. Powinno ich byæ nawet wiê-cej ni¿ poprzedników, bo musz¹ oni zapracowaæ na sta-rzej¹cych siê Europejczyków i przyjezdnych z pierw-szej fali. W tej sytuacji czekaj¹ nas dramatyczne zmia-ny spo³eczne. M³odzi, którzy teraz wyje¿d¿aj¹ do Eu-ropy zachodniej, nie uciekn¹ przed nimi. Pracowaæ bê-dziemy prawdopodobnie do momentu utrzymania fi-zycznej zdolnoœci do pracy. Emerytury znikn¹, a pozo-stan¹ jedynie renty. Konieczna bêdzie niezwykle racjo-nalna polityka imigracyjna pañstwa i ca³ej Unii Euro-pejskiej. Obowi¹zkiem instytucji pañstwowych bêdziezapewnienie opieki socjalnej osobom starszym, przyzmieniaj¹cym siê podziale ról w rodzinie. Paradoksal-nie, w lepszej sytuacji wyjœciowej s¹ przed tymi zmia-nami, dynamiczniejsze, biedniejsze, kreatywniejsze spo-³eczeñstwa nowych cz³onków Unii Europejskiej, ni¿ naprzyk³ad spo³eczeñstwa Francji, W³och, czy te¿ Niemiec.Bardzo du¿o zale¿eæ bêdzie przy tym od umiejêtnoœcikszta³towania rynków pracy w poszczególnych pañ-stwach i regionach UE. Ich atrakcyjnoœæ przes¹dzi o kie-runku i sile zachodz¹cych zmian spo³ecznych.

Sumuj¹c, uwarunkowania kszta³towania lokalnychrynków pracy w nadchodz¹cych latach bêd¹ niezwy-kle z³o¿one. Aby zapewniæ mo¿liwoœæ rozwoju lokal-nych spo³ecznoœci trzeba zachodz¹ce zmiany obserwo-waæ, rozumieæ je i staraæ siê wychodziæ im naprzeciw.Potrzebna jest m¹dra organizacja i pe³ny przep³yw in-formacji przy obs³udze instytucjonalnej rynków pracy(w³adze, organizacje pozarz¹dowe, urzêdy pracy, nie-publiczne instytucje rynku pracy). Jak trudne jest tozadanie œwiadcz¹ wyniki ostatnich badañ w jednym zpowiatów województwa lubelskiego2 [2]. Okazuje siê, ¿etylko niewielka czêœæ mieszkañców swoj¹ przysz³oœæwi¹¿e z w³asnym regionem. Towarzyszy temu wysokaniedro¿noœæ komunikacji spo³eczeñstwo-gospodarka-w³adza lokalna. Z punktu widzenia kszta³towania siêwspólnot lokalnych warto podkreœliæ, ¿e prawie wszy-scy mieszkañcy danego regionu pozytywnie oceniaj¹dzia³alnoœæ ró¿nego typu zrzeszeñ pracodawców i osóbzainteresowanych lokalnymi rynkami pracy oraz pod-kreœlaj¹, i¿ ludnoœæ lokalna chêtnie wspiera administra-cjê w rozbudowie infrastruktury technicznej i spo³ecz-nej. S¹ to elementy wskazuj¹ce na istnienie silnych wiêzilokalnych, które powinny byæ wykorzystywane w celurozwi¹zywania problemów regionalnych. Niestety zwy-kle nie s¹ wykorzystywane, gdy¿ nie formu³uje siê naich podstawie ¿adnych strategii rozwojowych.

Pal¹cym problemem jest dostosowanie kszta³ce-nia (w tym szczególnie zawodowego) do potrzeb lo-

1[1] Dane Œrodkowoeuropejskiego Forum Badañ Migracyjnych (Instytut

Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Warszawie,Fundacja na rzecz Ludnoœci, Migracji i Œrodowiska w Zurychu iMiêdzynarodowa Organizacja ds. Migracji IOM).

2[2] Dr M. Poniatowska-Jaksz z zespo³em, To¿samoœæ terytorialna Ÿród³em

konkurencyjnoœci regionu. SGH, Warszawa 2007 (maszynopis powielany).

GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORTKWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 20076kalnych rynków pracy (indywidualnie, w zgodzie z wy-przedzaj¹c¹ ofert¹ pracy). Mo¿liwe, i¿ wielop³aszczy-znowe nauczanie zawodu nale¿y rozpoczynaæ ju¿ wszko³ach ogólnokszta³c¹cych œredniego stopnia. Absol-went liceum mo¿e przed pójœciem na wy¿sz¹ uczelniêuzyskaæ kwalifikacje kierowcy, informatyka, mechani-ka. Konieczna jest przemyœlana opieka nad m³odymi-zdolnymi. I to nie wed³ug kryterium konkurencji ryn-kowej, lecz kryteriów innowacyjnego, kreatywnego two-rzenia zró¿nicowanych miejsc pracy w regionie.

Katalog spraw wi¹¿¹cych siê z kszta³towaniem lo-kalnego rynku pracy pozostaje daleki od wyczerpania.

Ranga zagadnienia jest jednak tak du¿a, i¿ poœwiêcaænale¿y mu dalsz¹ uwagê. Zas³uguj¹ na to choæby pro-blemy uwarunkowañ kulturowych, etosu pracy, zagad-nienia etyki w biznesie i pracy.

prof. dr hab. Jacek Brdulak – jest pra-coownikiem katedry geografii ekono-micznej w Szkole G³ównej Handlo-wej. Specjalizuje siê w problematycetransportu miêdzynarodowego i sys-temu transportowego Polski.

Dynamiczny rozwój miêdzynarodowe-go transportu drogowego, realizowane-go przez krajowe firmy, ka¿e zastano-wiæ siê, czy ta dziedzina gospodarki niepowinna staæ siê polsk¹ specjalnoœci¹.Mamy dogodne p³o¿enie geograficzne,i - jak wiele dowodzi – chêæ i wyczucie.Niestety, tak¿e wiele przeszkód na tejdrodze.

W kilku ostatnich latach obserwujemy w Polsce, wwarunkach silnie dzia³aj¹cych mechanizmów rynko-wych, niezwykle dyna-miczny rozwój firm zaj-muj¹cych siê miêdzynaro-dowym transportem dro-gowym. Wed³ug dostêp-nych statystyk iloœæ pod-miotów gospodarczychprowadz¹cych dzia³alnoœætransportow¹ w zakresiemiêdzynarodowego prze-wozu ³adunków zbli¿a siêdo 20 tysiêcy. Pojazdówuprawnionych do prze-wozu ³adunków na miê-dzynarodowym rynkutransportowym jest ju¿ponad 100 tysiêcy. Szcze-gólnie dynamiczny przy-rost iloœci pojazdów nast¹-pi³ w roku 2006. Proces tennie s³abnie.

Silnie mechanizmykonkurencji rynkowej wymuszaj¹ ogromny wysi³ek or-ganizacyjny, finansowy i mentalny, w wyniku czegopolskie przedsiêbiorstwa przewozów miêdzynarodo-wych dysponuj¹ nowoczesn¹, mo¿na powiedzieæ „naj-

K³ody na drodzeprzewoŸników

lepsz¹ w Europie” flot¹ pojazdów, spe³niaj¹cych wyso-kie standardy ekologiczne. Powstaj¹ nowe, ma³e firmyprzewozowe (1-3 pojazdów) wype³niaj¹ce wszystkieistniej¹ce jeszcze luki w potrzebach przewozowych.Nastêpuje tak¿e czêsto podzia³ firm ju¿ funkcjonuj¹-cych na rynku przewozowym, co prowadzi do rejestro-wania nowych podmiotów gospodarczych.

Powy¿sze zjawiska pozwalaj¹ stwierdziæ, ¿e trans-port drogowy w dalszym ci¹gu pozostaje otwart¹ ga³ê-zi¹ gospodarki narodowej. Wch³ania znaczny kapita³finansowy, tworzy nowe miejsca pracy. A co najwa¿-niejsze nie ustaje w ekspansji na ca³¹ Uniê Europejsk¹,a tak¿e - w du¿ym stopniu - na kraje Europy Wschod-

niej i Azji.Tak dynamiczny rozwój

miêdzynarodowego trans-portu drogowego musia³ wkonsekwencji doprowadziædo pojawienia siê czynnikówograniczaj¹cych wczesnytrend rozwojowy. Najistot-niejszy czynnik ograniczaj¹-cy to:

KADRY DLATRANSPORTUSAMOCHODOWEGO

Coraz bardziej widocznyjest brak kadr w³aœciwieprzygotowanych do obs³ugiposzczególnych faz przewo-zu ³adunków. Przedewszystkim brakuje odpo-wiednio liczebnej grupy za-

wodowych kierowców, którzy poza umiejêtnoœci¹ pro-wadzenia i obs³ugi pojazdów, byliby jeszcze przygoto-wani do operowania licznymi dokumentami zwi¹za-nymi z procesem przewozowym, posiadali znajomoœæ

Polskie firmy zajmuj¹ce siê miêdzy-narodowym transportem drogowymdotkliwie odczuwaj¹ brak wystarcza-j¹cej liczby kierowców z odpowied-nimi kwalifikacjami. Którzy pozaumiejêtnoœci¹ prowadzenia i obs³ugipojazdów, byliby jeszcze przygotowa-ni do wype³niania licznych dokumen-tów przewozowych, znali jêzyki obce,ponadto sk³onni byli emocjonalnie ikulturowo do wykonywania stawia-nych im zadañ zgodnie z oczekiwa-niami pracodawcy – oszczêdnie, kie-ruj¹c siê potrzeb¹ osi¹gania zyskuprzez firmê.

I S³awomir Kostjan

KWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 2007GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORT 7jêzyków obcych, sk³onni byliby tak¿e emocjonalnie ikulturowo do wykonywania stawianych im zadañ, apracê sw¹ wykonywali zgodnie z oczekiwaniami pra-codawcy, wykonuj¹c j¹ „oszczêdnie” i kieruj¹c siê po-trzeb¹ osi¹gania zysku przez firmê.

Konieczne jest tak¿e przygotowanie odpowiednichkadr œredniego i wy¿szego szczebla zarz¹dzania wtransporcie miêdzynarodowym. Zmieniaj¹ca siê (dyna-miczna) sytuacja gospodarcza wymaga doskonalenia iprofesjonalizmu wspartego szczegó³owym, specjali-stycznym szkoleniem kadr.

W tej sytuacji spore zdziwienie mo¿e budziæ brakzawodu kierowca-mechanikw ewidencji zawodów i pro-gramach szkó³ pañstwo-wych. A jeszcze 15 lat temufunkcjonowa³y one i cieszy-³y siê niema³ym zaintereso-waniem. Powsta³a, wiêcluka pokoleniowa, któraobecnie ma niezwykle istot-ny wp³yw na dalsze funkcjo-nowanie transportu samo-chodowego w ogóle, a trans-portu miêdzynarodowegow szczególnoœci. Prowadzo-ne szkolenia kierowców za-wodowych, nie daj¹ oczeki-wanych rezultatów.

Zatem stworzenie nowe-go systemu przygotowaniakadr w tym zawodzie, zda-je siê atrakcyjnym dla m³o-dzie¿y, jest konieczne, a z punktu widzenia gospodar-ki narodowej i sposobu na zmniejszenie bezrobocia oczy-wiste.

DOSTÊP DO RYNKU WSCHODNIEGOBodaj zasadniczym czynnikiem ograniczaj¹cym roz-

wój polskiego miêdzynarodowego transportu drogo-wego jest limitowany zakres dostêpu na rynki wschod-nie (Rosja, Bia³oruœ, Kazachstan itd.). Ten, bez w¹tpie-nia, ogromny rynek systematycznie zwiêksza zapotrze-bowanie na dobrze zorganizowane, specjalistyczne i ter-minowe dostawy dóbr konsumpcyjnych i inwestycyj-nych z Europy Zachodniej, a tak¿e, choæ obecnie z pew-nymi ograniczeniami, z Polski. Rynek transportowy tychkrajów jest dla naszego miêdzynarodowego transpor-tu drogowego dobrze znany. Potrafimy tam pracowaæ,operowaæ logistycznie i w wyniku tego mo¿emy osi¹-gaæ dobre wyniki finansowe. Istniej¹ jednak bariery iniezbyt jasno okreœlone procedury, które limituj¹ namdostêp do tego rynku.

W tej sytuacji niezbêdne wiêc jest, w ramach wza-jemnych porozumieñ rz¹dowych, ustalenie i pozyska-nie w³aœciwej (niezbêdnej) iloœci dokumentów (zezwo-leñ) pozwalaj¹cych na wjazd polskich ciê¿arówek dowymienionych pañstw.

Wed³ug szacunków i analiz dotychczasowej sytu-acji, niezbêdne jest uzyskanie w 2007 roku 150 do 160tysiêcy jednorazowych zezwoleñ na wjazd do Rosji i

oko³o 170 tysiêcy na wjazd do Bia³orusi.Takie iloœci zezwoleñ pozwoli³yby zachowaæ ci¹g³oœæ

pracy polskiego miêdzynarodowego transportu drogo-wego. Da³oby to mo¿liwoœæ realnego wykorzystaniapotencja³u naszych firm, a tym samym sprzyja³o dal-szemu umacniania siê na rynku europejskim.

INFRASTRUKTURA DROGOWAJako nastêpny istotny element ograniczaj¹cy funk-

cjonowanie i rozwój miêdzynarodowego transportu dro-gowego wymieniæ nale¿y wymieniæ stan infrastruktu-ry drogowej w Polsce. D³ugoœæ autostrad (ok. 560 km),

które powsta³y w ostatnichlatach, w porównaniu zprogramem (z 1994 r), któ-ry zak³ada³ wybudowanie2600 km, mo¿na nazwaækompromitacj¹. Musz¹ na-reszcie zacz¹æ dzia³aæ takieprzepisy i procedury, któ-re usun¹ wszelkie prze-szkody w budowie i roz-budowie drogowej infra-struktury transportowej.

Nowym, wa¿nym im-pulsem pobudzaj¹cym dlatych dzia³añ mo¿e byæprzyznanie organizacji Mi-strzostw Europy w Pi³ceNo¿nej „EURO 2012” Pol-sce i Ukrainie. Fakt ten po-winien wywo³aæ zrozu-

mia³e o¿ywienie, pobudziæ ogromne przedsiêwziêciaorganizacyjne tak¿e w zakresie infrastruktury drogo-wej, a tym samym podwy¿szyæ jeszcze koniunkturê wtransporcie. W³aœnie teraz Polska otrzyma³a i otrzymu-je z Unii Europejskiej ogromne fundusze na programyinfrastruktury drogowej i transportowej.

Przedstawione zasta³y tylko niektóre czynniki ogra-niczaj¹ce dalszy dynamiczny rozwój polskiego miêdzy-narodowego transportu drogowego. Wybrane zosta³ywed³ug wagi uznawanej przez autora. Nale¿y doceniæogromny wysi³ek, jaki zosta³ wniesiony przez firmytransportowe w osi¹gniêcie obecnego stanu tej ga³êzigospodarki narodowej. A myœl¹c o dalszym rozwojugospodarczym Polski i maj¹c na uwadze daleko id¹c¹specjalizacjê pañstw, mo¿e warto zastanowiæ siê, czymiêdzynarodowy transport drogowego nie powinienstaæ siê polsk¹ specjalnoœci¹.

Pañstwo powinno dostrzec korzyœci p³yn¹ce z tegostanu rzeczy i wspieraæ transport swoimi decyzjami idzia³aniami. Przede wszystkim powinno eliminowaæczynniki ograniczaj¹ce jego dalszy rozwój.

S³awomir Kostjan, wiceprzewodni-cz¹cy Rady Zrzeszenia Miêdzynaro-dowych Przewodników w Polsce.Jest te¿ dyrektorem Ogólnopolskie-go Stowarzyszenia PrzewoŸników.

Konieczne jest, w ramach porozumieñmiêdzyrz¹dowych, ustalenie i pozy-skanie niezbêdnej iloœci jednorazo-wych zezwoleñ na wjazd polskich ciê-¿arówek do pañstw wschodnich. We-d³ug aktualnych szacunków nasi prze-woŸnicy w roku 2007 s¹ w stanie wy-korzystaæ 150 - 160 tysiêcy zezwoleñna wjazd do Rosji i oko³o 170 tysiêcyna wjazd do Bia³orusi. To da³oby szan-sê na wykorzystanie potencja³u i dal-szy rozwój polskiego miêdzynarodo-wego transportu drogowego.

Transport mo¿emy podzieliæ wed³ug poszczegól-nych kryteriów:

1. Ze wzglêdu na rodzaj œrodka transportu:- transport kolejowy,- transport drogowy,- transport morski,- transport lotniczy oraz- ¿eglugê œródl¹dow¹.

2. Z uwagi na przedmiot transportu:- transport pasa¿erski,- transport towarowy.

3. Z uwagi na miejsce i zasiêg wykonywania:- transport krajowy (ogólnokrajowy, regionalny,

lokalny),- transport miêdzynarodowy (kontynentalny,

miêdzykontynentalny).

Z kolei z punktu widzenia systemu podatku od to-warów i us³ug, mo¿emy w obecnym stanie prawnympodzieliæ transport na:

- transport krajowy- transport miêdzynarodowy wewn¹trzwspólno-

towy, zwany w ustawie o podatku od towa-rów i us³ug2 „wewn¹trzwspólnotow¹ us³ug¹transportow¹”,

- transport miêdzynarodowy pozawspólnotowy,zwany w polskiej ustawie o podatku od towa-rów i us³ug transportem miêdzynarodowym.

W niniejszym opracowaniu zajmiemy siê jedynieopodatkowaniem podatkiem od towarów i us³ug trans-portu miêdzynarodowego drogowego. W naszym ro-zumieniu, transportem miêdzynarodowym jest ka¿dytransport przekraczaj¹cy granicê pañstwow¹.

Jednak¿e, chcemy podkreœliæ, i¿ us³ugi transporto-

we stanowi¹ trudn¹ do opodatkowania dziedzinê zuwagi na fakt, i¿ s¹ wykonywane w ruchu miêdzyna-rodowym, wkraczaj¹c w kompetencje podatkowe wie-lu pañstw. Specyfika tego rodzaju dzia³alnoœci polegana prowadzeniu jej na terytorium wiêcej ni¿ jednegoPañstwa Cz³onkowskiego Unii Europejskiej (lub Pañ-stwa Cz³onkowskiego i pañstwa trzeciego). Powodujeto zaanga¿owanie prawa podatkowego ka¿dego zpañstw, na terenie którego transport faktycznie prze-biega. Zatem, interesy fiskalne ka¿dego z tych pañstwkrzy¿uj¹ siê w ramach us³ugi transportowej, co jest po-wodem istotnych problemów dotycz¹cych rozgranicze-nia jurysdykcji podatkowej ka¿dego z nich.

PODMIOT OPODATKOWANIAZgodnie z art. 15 Ustawy o podatku od towarów i

us³ug podatnikami s¹ osoby prawne, jednostki organi-zacyjne niemaj¹ce osobowoœci prawnej oraz osoby fi-zyczne, wykonuj¹ce samodzielnie dzia³alnoœæ gospo-darcz¹ bez wzglêdu na cel lub rezultat takiej dzia³alno-œci. Dzia³alnoœæ gospodarcza obejmuje wszelk¹ dzia³al-noœæ producentów, handlowców lub us³ugodawców,równie¿ wówczas, gdy czynnoœæ zosta³a wykonana jed-norazowo w okolicznoœciach wskazuj¹cych na zamiarwykonywania czynnoœci w sposób czêstotliwy.

PRZEDMIOT OPODATKOWANIAUstawa o transporcie drogowym3 definiuje miêdzy-

narodowy transport drogowy jako podejmowanie i wy-

Transport jest us³ug¹ polegaj¹c¹ na przemiesz-czaniu ludzi lub rzeczy (przesy³ek, ³adunków,towarów) z jednego miejsca na drugie, przyu¿yciu odpowiednich œrodków transportu.1

Odgrywa on ogromn¹ rolê w ¿yciu gospodar-czym ka¿dego kraju, umo¿liwiaj¹c kooperacjêmiêdzy ga³êziami gospodarki, jednostkamigospodarczymi i regionami.

MIÊDZYNARODOWYpozawspólnotowy

transport drogowyJoanna Rudzka I Anna Rutkowska - Brdulak

1 W³adys³aw Górski, „Prawo Transportowe”, Wydawnictwo Uniwersyte-tu Szczeciñskiego, Szczecin 1993r, s.9

2 ustawa o podatku od towarów i us³ug z dnia 11 marca 2004 r. (Dz. U z2004 r, Nr 54, poz. 535 z poŸn. zm.)

3 ustawa o transporcie drogowym z dnia 6 wrzeœnia 2001 r. (Dz. U. z 2004

r. Nr 204, poz. 2088 z póŸn. zm.)

KWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 2007GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORT 9konywanie dzia³alnoœci gospodarczej w zakresie prze-wozu osób lub rzeczy pojazdami samochodowymi, zaktóre uwa¿a siê równie¿ zespo³y pojazdów sk³adaj¹cesiê z pojazdu samochodowego i przyczepy lub nacze-py, przy czym jazda pojazdu miêdzy miejscem pocz¹t-kowym i docelowym odbywa siê z przekroczeniem gra-nicy Rzeczypospolitej Polskiej.

Ustawa o podatku od towarów i us³ug nie wprowa-dza legalnej definicji transportu miêdzynarodowego po-zawspólnotowego. W art. 83 ust. 3 ustawy zamieszczo-no natomiast bardzo szerok¹ definicjê „transportu miê-dzynarodowego”: Przez us³ugi transportu miêdzyna-rodowego, o których mowa w katalogu towarów i us³ug,do których stosuje siê stawkê 0 %, rozumie siê, zgodniez ustaw¹:

a) przewóz lub inny sposób przemieszczania to-warów:

- z miejsca wyjazdu (nadania) na terytorium krajudo miejsca przyjazdu (przeznaczenia) poza te-rytorium Wspólnoty,

- z miejsca wyjazdu (nadania) poza terytoriumWspólnoty do miejsca przyjazdu (przeznacze-nia) na terytorium kraju,

- z miejsca wyjazdu (nadania) poza terytoriumWspólnoty do miejsca przyjazdu (przeznacze-nia) poza terytorium Wspólnoty, je¿eli trasaprzebiega na pewnym odcinku przez teryto-rium kraju (tranzyt),

- z miejsca wyjazdu (nadania) na terytorium Pañ-stwa Cz³onkowskiego innym ni¿ terytoriumkraju do miejsca przyjazdu (przeznaczenia)poza terytorium Wspólnoty lub z miejsca wy-jazdu (nadania) poza terytorium Wspólnoty domiejsca przyjazdu (przeznaczenia) na teryto-rium Pañstwa Cz³onkowskiego inne ni¿ tery-torium kraju, je¿eli trasa przebiega na pewnymodcinku przez terytorium kraju;

b) jak i us³ugi poœrednictwa i spedycji miêdzyna-rodowej, zwi¹zane z us³ugami, o których mowapowy¿ej.

Nie jest us³ug¹ transportu miêdzynarodowego prze-wóz osób lub towarów w przypadku, gdy miejsce wy-jazdu (nadania) i miejsce przyjazdu (przeznaczenia) tychosób lub towarów znajduje siê na terytorium kraju, aprzewóz poza terytorium kraju ma wy³¹cznie charak-ter tranzytu.

Po 1 maja 2004 roku definicja us³ugi transportu miê-dzynarodowego uleg³a zawê¿eniu. Przed t¹ dat¹ trans-port miêdzynarodowy zrównany by³ z eksportem us³ug,oznacza³ transport z miejsca nadania (wyjazdu w Pol-sce do miejsca przyjazdu) przeznaczenia za granic¹,tranzyt oraz pod pewnymi warunkami transport z za-granicy na terytorium Polski.

W obecnym stanie prawnym o transporcie miêdzy-narodowym mówiæ mo¿emy jedynie w przypadku, gdytransport taki:

- zaczyna siê w kraju spoza Unii Europejskiej ikoñczy w Polsce,

- zaczyna siê w Polsce a koñczy w kraju trzecim(tj. w kraju poza terytorium Unii Europejskiej),

- zaczyna siê i koñczy w kraju trzecim a jego tra-sa w czêœci przebiega przez Polskê,

- zaczyna siê w innym Pañstwie Cz³onkowskim,

przebiega przez Polskê i koñczy w kraju trzecim,- zaczyna w kraju trzecim, przebiega w czêœci

przez Polskê i koñczy siê w innym PañstwieCz³onkowskim.

MIEJSCE OPODATKOWANIAZgodnie z art. 27 ust. 2 pkt 2 ustawy o podatku od

towarów i us³ug w przypadku us³ugi transportowejmiejscem œwiadczenia us³ug jest miejsce, gdzie odby-wa siê transport, z uwzglêdnieniem pokonanych odle-g³oœci.

Nale¿y podkreœliæ, ¿e rozwi¹zanie dotycz¹ce miej-sca opodatkowania us³ug transportu miêdzynarodowe-go pozawspólnotowego, wprowadzone do polskiej usta-wy w drodze implementacji przepisów VI Dyrektywy4 ,jest czêsto przedmiotem krytyki. Regulacje te oznacza-j¹ bowiem w przypadku transportu towarów z Polskido kraju bêd¹cego poza Uni¹ Europejsk¹, gdy trasa prze-jazdu przebiega w czêœci przez inny kraj cz³onkowski(np. transport z Polski do Rosji przez Litwê), i¿ obo-wi¹zek podatkowy powstaje zarówno w Polsce jak i wLitwie z uwzglêdnieniem pokonanych w ka¿dym z tychkrajów odleg³oœci. W konsekwencji, we wszystkich tychkrajach nale¿y zap³aciæ podatek wed³ug obowi¹zuj¹-cych tam stawek, co w praktyce mo¿e powodowaæ obo-wi¹zek rejestracyjny w ka¿dym z tych krajów.

Przy okreœlaniu podstawy opodatkowania w ka¿-dym z krajów bierze siê pod uwagê pokonane w nichodleg³oœci niezale¿nie od czasu podró¿y w tych kra-jach. W celu wyznaczenia z ca³oœci wynagrodzenia zadan¹ us³ugê czêœci zap³aty za odcinek krajowy, stano-wi¹cy podstawê opodatkowania podatkiem od towa-rów i us³ug, nale¿y pomno¿yæ kwotê netto za ca³¹ us³ugêprzez liczbê kilometrów przypadaj¹c¹ na odcinek kra-jowy a nastêpnie wynik podzieliæ przez liczbê kilome-trów wykonanych w ramach ca³ej us³ugi.

Dodatkowo, w praktyce stosowania przepisów do-tycz¹cych miejsca opodatkowania us³ug transportu miê-dzynarodowego pojawi³ siê problem interpretacji prze-pisów ustawy dotycz¹cy kwestii, czy miejsce opodat-kowania tego rodzaju us³ug rozci¹ga siê jedynie na te-rytorium Rzeczpospolitej, czy te¿ obejmuje tak¿e za-graniczn¹ czêœæ us³ugi transportowej do miejsca zakoñ-czenia us³ugi na terytorium kraju trzeciego. Przyk³ado-wo w sytuacji transportu z Krakowa do Moskwy, spor-na jest kwestia opodatkowania polskim podatkiem odtowarów i us³ug czêœci us³ugi transportowej przypada-j¹cej na terytorium, w tym przypadku Rosji, z punktugranicy polsko – rosyjskiej (a tym samym Unijnej) dopunktu docelowego, tzn. w naszym przypadku Mo-skwy.

Istniej¹ argumenty za opodatkowaniem ca³oœci tejus³ugi podatkiem od towarów i us³ug, jak te¿ i takie,które nakazuj¹ opodatkowaæ jedynie czêœæ transportudo granicy. Wobec stosowania stawki 0 % na przed-miotowe us³ugi, kwestia ta dotyczy w zasadzie pod-staw do zwrotu podatku naliczonego w zwi¹zku zeœwiadczeniem tej us³ugi.

4 VI Dyrektywa Rady z dnia 17 maja 1977 roku w sprawie harmonizacji

ustawodawstw Pañstw Cz³onkowskich dotycz¹cych podatków obroto-wych – wspólny system podatku od wartoœci dodanej; ujednoliconapodstawa wymiaru podatku. (Sixth Council Directive of 17 May 1977on the harmonization of the laws of the Member States relating toturnover taxes – common system of value added tax; uniform basis ofassessment) - 77/388/EWG

GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORTKWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 200710Spór w sensie prawnym sprowadza siê do analizy

czy przepis 83 stanowi lex specialis do artyku³u 5, zgod-nie z którym opodatkowaniu podatkiem od towarów ius³ug podlega odp³atne œwiadczenie us³ug na teryto-rium kraju w powi¹zaniu z artyku³em 27 ust. 2 pkt. 2mówi¹cym, i¿ miejscem œwiadczenia us³ug transporto-wych jest miejsce, gdzie odbywa siê transport, zuwzglêdnieniem pokonanych odleg³oœci czy jedynie lexspecialis w stosunku do przepisu dotycz¹cego stawki.Artyku³ 83 mia³by oznaczaæ, w tej interpretacji, objêcieopodatkowaniem ca³ej us³ugi pozawspólnotowegotransportu towarów, równie¿ poza terytorium kraju.

Orzecznictwo organów skarbowych w tej materii jestbardzo bogate, choæ niejednolite. Urz¹d Skarbowy wP³ocku w interpretacji z 4 listopada 2005 roku5 uzna³, i¿w przypadku us³ugi transportowej polegaj¹cej na prze-wozie towarów z miejsca wyjazdu na terytorium krajudo miejsca przyjazdu poza terytorium Wspólnoty opo-datkowaniem stawk¹ 0 % podlegaæ bêdzie us³uga od-bywaj¹ca siê na terytorium kraju i tylko w tej czêœci,która przebiega na terytorium kraju. W pozosta³ej czê-œci transport nie bêdzie podlega³ opodatkowaniu wPolsce.6

Pierwszy Urz¹d Skarbowy w Katowicach w in-terpretacji z dnia 8 wrzeœnia 2005 r.7 stwierdzi³, ¿e wsytuacji, kiedy Podatnik oraz przewoŸnik (zleceniobior-ca) posiadaj¹ stosowane dokumenty, us³uga transpor-tu podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów ius³ug wg. stawki 0% w czêœci wykonywanej na teryto-rium kraju, w pozosta³ej czêœci nie jest objêta podat-kiem od towarów i us³ug.8

Urz¹d Skarbowy w Mielcu w swojej interpretacji z20 wrzeœnia 20049 roku zauwa¿y³: „us³uga transportumiêdzynarodowego, której czêœæ trasy przebiega przez tery-torium Polski bêdzie w tej czêœci opodatkowana w Polsceuwzglêdniaj¹c d³ugoœæ odcinka trasy w Polsce. Odcinki pozaterytorium kraju podlegaj¹ opodatkowaniu w kraju wykona-nia us³ugi wed³ug zasad tam obowi¹zuj¹cych. Bior¹c po-wy¿sze pod uwagê, wykonane przez pana us³ugi miêdzyna-rodowego transportu drogowego œwiadczone na zlecenie kon-trahenta ukraiñskiego na trasie Ukraina - Polska podlegaj¹opodatkowaniu w Polsce wy³¹cznie w czêœci odcinka trasyprzebiegaj¹cej w od granicy w Polsce do miejsca roz³adunkustawk¹ podatku VAT w wysokoœci 0 % (gdy posiada pandokumenty, o których mowa w ww. art. 83 ust. 5, gdy niestawk¹ 22-procentow¹), pozosta³e odcinki nie podlegaj¹ opo-datkowaniu w Polsce.”10

Uregulowania Europejskie pozwalaj¹ na opodat-kowanie podatkiem od towarów i us³ug danego kra-ju jedynie w zakresie jurysdykcji podatkowej tego kra-ju, orzecznictwo Europejskiego Trybuna³u Sprawie-dliwoœci stoi na stanowisku, i¿ mo¿liwe jest rozsze-rzenie jurysdykcji poza kraj z zastrze¿eniem jednak-¿e braku kolizji z jurysdykcj¹ innych krajów11 . Niemo¿na zatem przyj¹æ, i¿ zakres terytorialny obowi¹-zywania polskiej ustawy o podatku od towarów ius³ug rozszerza siê poza terytorium Rzeczpospolitej.Us³uga transportowa wykonywana poza krajem niepodlega w ogóle opodatkowaniu polskim podatkiemod towarów i us³ug. Nie mo¿na te¿ uznaæ za prawi-d³ow¹ argumentacji uznaj¹cej artyku³ 83 za przepisszczególny wzglêdem artyku³u 27 ustêp 2 punkt 2.Artyku³ 27 ustêp 2 punkt 2 jest bowiem punktemwyjœcia w rozwa¿aniach dotycz¹cych ka¿dej us³ugi

transportowej a 83 nie mo¿e rozszerzaæ wbrew 27 ust.2 jurysdykcji Rzeczpospolitej.

OBOWI¥ZEK PODATKOWYZgodnie z art. 19 ust. 13 pkt 2 lit. a ustawy o podat-

ku od towarów i us³ug w przypadku wykonywaniaus³ug transportu ³adunków taborem samochodowym,obowi¹zek podatkowy powstaje z chwil¹ otrzymaniaca³oœci lub czêœci zap³aty, nie póŸniej jednak ni¿ 30 dnia,licz¹c od dnia wykonania us³ug.

Zgodnie z interpretacj¹ Urzêdu Skarbowego w £uko-wie12 w œwietle ww. przepisów trzydziestodniowy ter-min liczony jest od dnia wykonania us³ugi, przez conale¿y rozumieæ, i¿ dzieñ wykonania us³ugi jest pierw-szym z trzydziestu dni, w których powstaje obowi¹zekpodatkowy w podatku od towarów i us³ug m. in. dlaus³ug transportu ³adunków taborem samochodowym.

Problematyczna okaza³a siê byæ w praktyce obrotukwestia okreœlenia obowi¹zku podatkowego w sytuacji,gdy fakturê wystawiono w dniu wykonania us³ugi i nieotrzymano nale¿noœci wynikaj¹cej z tej faktury. Do tegoproblemu odnios³a siê Izba Skarbowa w Poznaniu wswojej informacji z 19 paŸdziernika 2004 roku13 zauwa-¿y³a, i¿: „fakturê wystawia siê nie póŸniej ni¿ z chwil¹ po-wstania tego obowi¹zku i nie wczeœniej ni¿ 30 dnia przedpowstaniem tego obowi¹zku - por. §18 ust.1 i 2 rozporz¹dze-nia Ministra Finansów z dnia 27 kwietnia 2004r. w sprawiezwrotu podatku niektórym podatnikom, zaliczkowego zwrotupodatku, zasad wystawiania faktur (...) (Dz.U. Nr 91, poz.971).Z powy¿szego wynika, ¿e o ile nie wyst¹pi³a zap³ata ca³oœcilub czêœci nale¿noœci faktura mo¿e byæ wystawiona najwcze-œniej z chwil¹ wykonania us³ugi. Obowi¹zek podatkowy wsytuacji, gdy fakturê wystawiono w dniu wykonania us³ugi inie otrzymano nale¿noœci wynikaj¹cej z tej faktury powstanienajpóŸniej 30 dnia od dnia wykonania us³ugi i wystawieniafaktury. Podatnik mo¿e wiêc okreœliæ obowi¹zek podatkowywczeœniej, w dowolnym terminie miêdzy dat¹ wykonania us³ugia 30 dniem od dnia wykonania us³ugi”.

PODSTAWA OPODATKOWANIAZgodnie z art. 29 ustawy o podatku od towarów i

us³ug podstaw¹ opodatkowania jest obrót. Obrotem jestkwota nale¿na z tytu³u sprzeda¿y, pomniejszona okwotê nale¿nego podatku. Kwota nale¿na obejmujeca³oœæ œwiadczenia nale¿nego od nabywcy. Obrotem jest

5 sygnatura 1419/UPO-443-107/05/EN/1

6 Podobnie: Urz¹d Skarbowy w Zamoœciu w interpretacji z dnia 29 grud-

nia 2006 r. o sygnaturze POIV-443/46/06 i Trzeci Urz¹d Skarbowy wGdañsku w interpretacji z dnia 17 lutego 2006 r. o sygnaturze PP/443-129/05

7 o sygnaturze PPI/443-135/05

8 Podobnie: Urz¹d Skarbowy w Nakle nad Noteci¹ w interpretacji z 16

wrzeœnia 2004 r. o sygnaturze PP/443-23/049 Interpretacja o sygnaturze US VI/443-64/04.10

Podobnie: Urz¹d Skarbowy w P³ocku w informacji z 21 paŸdziernika2004 roku o sygnaturze UPO-44/VAT/266/04/EN, Urz¹d Skarbowyw Dêbicy w swojej informacji z 5 listopada 2004 roku o sygnaturze POIII/443-117/04, Izba Skarbowa w Gdañsku w swojej informacji z13lipca 2004 roku o sygnaturze PI/005-717/04/CIP/01; Urz¹d Skarbowyw Rybniku w informacji z 25 sierpnia 2004 roku o sygnaturze: PP/443/43/04.

11 Por. orzeczenie w sprawie Trans Tireno Express, sprawa 283/84, 1986,omówione w paragrafie dotycz¹cym us³ug transportowych w VIDyrektywie.

12 interpretacja Urzêdu Skarbowego w £ukowie z dnia 17 siepnia 2006 r.o sygnaturze PP-443/40/118/2006

13 Informacja o sygnaturze PP/005w-694/04/EM, podobnie Drugi Urz¹dSkarbowy w Radomiu w interpretacji z dnia 28 lutego 2006 roku osygnaturze 1425/021/443/7/06/IW.

KWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 2007GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORT 11tak¿e otrzymana dotacja, subwencja i inna dop³ata opodobnym charakterze zwi¹zana z dostaw¹ lub œwiad-czeniem us³ug.

W przypadku, gdy pobrano zaliczki, zadatki, przed-p³aty lub raty, obrotem jest równie¿ kwota otrzyma-nych zaliczek, zadatków, przedp³at lub rat, pomniej-szona o przypadaj¹c¹ od nich kwotê podatku. Dotyczyto równie¿ otrzymanych zaliczek na dotacje, subwen-cje i na inne dop³aty o podobnym charakterze. Obrótzmniejsza siê o kwoty udokumentowanych, prawniedopuszczalnych i obowi¹zkowych rabatów (bonifikat,opustów, uznanych reklamacji i skont) i o wartoœæ zwró-conych towarów, zwróconych kwot nienale¿nych w ro-zumieniu przepisów o cenach oraz zwróconych kwotdotacji, subwencji i innych dop³at o podobnym charak-terze, a tak¿e kwot wynikaj¹cych z dokonanych korektfaktur.

Aby ustaliæ podstawê opodatkowania nale¿y po-mno¿yæ kwotê netto za ca³¹ us³ugê przez liczbê kilo-metrów przypadaj¹c¹ na odcinek krajowy a nastêpniewynik podzieliæ przez liczbê kilometrów wykonanychw ramach ca³ej us³ugi.

STAWKAArtyku³ 83 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i

us³ug okreœla stawkê podatku na us³ugi transportu miê-dzynarodowego w wysokoœci 0 %, któr¹ zastosowaæmo¿e ka¿dy podmiot pod warunkiem jednak¿e pro-wadzenia przez niego dokumentacji, z której jedno-znacznie wynika, ¿e czynnoœci te zosta³y wykonane przyzachowaniu warunków okreœlonych w tym przepisie.Stawkê 0% stosuje siê równie¿ do us³ugi wykonywanejw ca³oœci na terytorium Polski, ale bêd¹cej czêœci¹ us³u-gi transportu miêdzynarodowego (§ 7 ust. 1 pkt 1 roz-porz¹dzenia w sprawie wykonywania niektórych prze-pisów ustawy o podatku od towarów i us³ug)14 , a wiêcprzyk³adowo w sytuacji, gdy towar jest przewo¿ony zWarszawy do Gdañska samochodem ciê¿arowym, anastêpnie statkiem transportowany do Chin.

DOKUMENTY BÊD¥CEDOWODEM ŒWIADCZENIA

Zgodnie z artyku³em 83 ustêp 2 warunkiem zasto-sowania stawki 0 % jest posiadanie przez podatnikaodpowiedniej dokumentacji. Dokumentami stanowi¹-cymi dowód œwiadczenia us³ug, transportu miêdzyna-rodowego s¹ w przypadku transportu:

- towarów przez przewoŸnika lub spedytora -list przewozowy lub dokument spedytorski (ko-lejowy, lotniczy, samochodowy, konosamentmorski, konosament ¿eglugi œródl¹dowej), sto-sowany wy³¹cznie w komunikacji miêdzyna-rodowej, lub inny dokument, z którego jedno-znacznie wynika, ¿e w wyniku przewozu zmiejsca nadania do miejsca przeznaczenia na-st¹pi³o przekroczenie granicy z pañstwem trze-cim, oraz faktura wystawiona przez przewoŸ-nika (spedytora);

- towarów importowanych - oprócz dokumen-tów, o których mowa w pkt 1, dokument po-twierdzony przez urz¹d celny, z którego jed-noznacznie wynika fakt wliczenia wartoœci us³u-gi do podstawy opodatkowania z tytu³u impor-

tu towarów;- towarów przez eksportera - dowód wywozu

towarów;Dowód wywozu towarów powinien zawieraæ co naj-

mniej:- imiê i nazwisko lub nazwê oraz adres siedziby

lub miejsca zamieszkania eksportera towarów;- okreœlenie towarów i ich iloœci;- potwierdzenie wywozu przez urz¹d celny.

Dokumentem spe³niaj¹cym wymagania ustawowemo¿e byæ miêdzynarodowy samochodowy list przewo-zowy uregulowany Konwencj¹ o umowie Miêdzynaro-dowego przewozu drogowego Towarów (CMR - w prak-tyce stosowania prawa przez organy podatkowe wyma-gany jako jedyny prawid³owy dokument). Na bazie tejkonwencji strony umów transportowych buduj¹ posta-nowienia w³asnych jednostkowych porozumieñ.

Zgodne ze stanowiskiem organów podatkowych„dla udokumentowania us³ugi transportu miêdzynarodowe-go wystarczy dokument CMR (je¿eli z niego wynika, ¿e wwyniku przewozu z miejsca nadania do miejsca przeznacze-nia nast¹pi³o przekroczenie granicy z pañstwem trzecim)oraz faktura wystawiona przez przewoŸnika”15 .

W piœmiennictwie wskazuje siê, i¿ niekiedy podat-nik mo¿e nie posiadaæ orygina³ów wymienionych po-wy¿ej dokumentów, lecz powinien posiadaæ ich po-twierdzone kopie i inne dokumenty pozwalaj¹ce udo-wodniæ, i¿ œwiadczona przez niego us³uga jest us³ug¹miêdzynarodowego transportu towarów. Przyk³adowowymienia siê np. umowy zawarte z firmami zlecaj¹cy-mi, potwierdzenia odbioru, dokumenty SAD.16 W prak-tyce organów podatkowych takie stanowisko mo¿e jed-nak okazaæ siê ryzykowne.

Naczelny S¹d Administracyjny, w swoim wyrokuzapad³ym w nieaktualnym ju¿ stanie prawnym, leczmog¹cym znaleŸæ nadal zastosowanie, stwierdzi³, ¿enie jest wystarczaj¹ce do stosowania stawki 0 % udo-kumentowanie przez podatnika œwiadczenia us³ug miê-dzynarodowego transportu jedynie sporz¹dzonymi iprzes³anymi przez kontrahenta miesiêcznymi rozlicze-niami.17 Kwestia dowodów œwiadczenia us³ugi opodat-kowanej stawk¹ 0 % nie jest zatem pozbawiona nieja-snoœci.

ODLICZENIAStawka 0 % przyjêta w polskiej ustawie odpowiada,

zwolnieniu z prawem do odliczenia podatku naliczo-nego przewidzianym w uregulowaniach europejskich.Oznacza to, i¿ œwiadcz¹cy us³ugê miêdzynarodowegotransportu pozawspólnotowego towarów mo¿e doko-naæ odliczenia kwot (wobec jednak¿e œwiadczenia us³u-gi, w zwi¹zku z któr¹ nie powstanie podatek nale¿ny –do zwrotu) podatku naliczonego od towarów i us³ugnabywanych przez niego w zwi¹zku z œwiadczon¹ us³u-g¹ zgodnie z artyku³em 86 ustêp 1. Prawo to dotyczyus³ugi opodatkowanej 0 % a wiêc nawi¹zuj¹c do kon-trowersji opisanych powy¿ej, nie dotyczy to us³ugi wy-konanej poza terytorium RP.

14 Dz. U. Nr 97, poz., 970 ze póŸn. zm.)

15 Informacja Urzêdu Skarbowego w P³ocku z 16 listopada 2004 roku osygnaturze UPO/443/313/04/RK.

16 Piotr W¹sowski, Opodatkowanie us³ug transportowych, Przegl¹d Podatko-wy nr. 7 z 2004 roku, str. 13.

17 Wyrok z 8.12.1995, sygn. akt. SA/Wr 249/95

GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORTKWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 200712Co do pozosta³ej czêœci us³ugi zastosowanie znaj-

dzie artyku³ 86 ustêp 8, zgodnie z którym podatnik marównie¿ prawo do obni¿enia kwoty podatku nale¿ne-go o kwotê podatku naliczonego, je¿eli importowanelub nabyte towary i us³ugi dotycz¹: dostawy towarówlub œwiadczenia us³ug przez podatnika poza terytoriumkraju, je¿eli kwoty te mog³yby byæ odliczone, gdybyczynnoœci te by³y wykonywane na terytorium kraju, apodatnik posiada dokumenty, z których wynika zwi¹-zek odliczonego podatku z tymi czynnoœciami.

FAKTURYZgodnie z artyku³em 106 ustawy o podatku od to-

warów i us³ug podatnicy, równie¿ us³ugodawcy us³ugtransportowych, obowi¹zani s¹ wystawiæ fakturê stwier-dzaj¹c¹ w szczególnoœci dokonanie sprzeda¿y, datêdokonania sprzeda¿y, cenê jednostkow¹ bez podatku,podstawê opodatkowania, stawkê i kwotê podatku,kwotê nale¿noœci oraz dane dotycz¹ce podatnika i na-bywcy.

Przepis ten stosuje siê odpowiednio do dostawy to-warów lub œwiadczenia us³ug, dokonywanych przezpodatników zarejestrowanych jako podatnicy podatkuod towarów i us³ug czynni lub zwolnieni, je¿eli miej-scem opodatkowania tych czynnoœci jest terytoriumPañstwa Cz³onkowskiego inne ni¿ terytorium kraju lubterytorium pañstwa trzeciego i dla tych czynnoœci po-datnicy ci nie s¹ zidentyfikowani dla podatku od war-toœci dodanej lub - w przypadku terytorium pañstwatrzeciego - podatku o podobnym charakterze.

Rozporz¹dzenie Ministra Finansów z dnia 27 kwiet-nia 2004 w sprawie zwrotu podatku niektórym podat-nikom, zaliczkowego zwrotu podatku, zasad wystawia-nia faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy to-warów i us³ug, do których nie maj¹ zastosowania zwol-nienia od podatku od towarów i us³ug wymienia nie-zbêdne elementy faktury18 .

Zgodnie z § 11 zarejestrowani podatnicy jako po-datnicy podatku od towarów i us³ug czynni, posiadaj¹-cy numer identyfikacji podatkowej, wystawiaj¹ faktu-ry oznaczone wyrazami „FAKTURA VAT”. Kwoty po-datku wykazuje siê w z³otych bez wzglêdu na to, wjakiej walucie okreœlona jest kwota nale¿noœci w faktu-rze. Kwoty z faktury przelicza siê w takim przypadkuna z³ote wed³ug og³oszonego przez NBP bie¿¹cego kur-su œredniego waluty obcej na dzieñ wystawienia faktu-ry pod warunkiem, ¿e faktura wystawiona jest w ter-minie. W przypadku przeciwnym – powinien zostaæzastosowany kurs z dnia powstania obowi¹zku podat-kowego.

Fakturê dotycz¹c¹ us³ug transportu ³adunków ta-borem wystawia siê nie póŸniej ni¿ z chwil¹ powstaniaobowi¹zku podatkowego. Faktury te nie mog¹ byæ wy-stawione wczeœniej ni¿ 30. dnia przed powstaniem obo-wi¹zku podatkowego. A jak to ju¿ by³a mowa, obowi¹-zek podatkowy powstaje w tym przypadku w chwiliotrzymania ca³oœci lub czêœci zap³aty, nie póŸniej ni¿30. dnia od wykonania us³ugi.

Je¿eli przed wydaniem towaru lub wykonaniemus³ugi otrzymano czêœæ lub ca³oœæ nale¿noœci, w szcze-gólnoœci: przedp³atê, zaliczkê, zadatek, ratê, fakturêwystawia siê nie póŸniej ni¿ siódmego dnia od dnia, wktórym otrzymano czêœæ lub ca³oœæ nale¿noœci od na-

18 Faktura powinna zawieraæ: imiona i nazwiska lub nazwy b¹dŸ nazwyskrócone sprzedawcy i nabywcy oraz ich adresy; numery identyfikacjipodatkowej sprzedawcy i nabywcy, dzieñ, miesi¹c i rok albo miesi¹c irok dokonania sprzeda¿y oraz datê wystawienia i numer kolejny faktu-ry oznaczonej jako „FAKTURA VAT”; podatnik mo¿e podaæ na fakturzemiesi¹c i rok dokonania sprzeda¿y w przypadku sprzeda¿y o charakte-rze ci¹g³ym; nazwê towaru lub us³ugi; jednostkê miary i iloœæ sprzeda-nych towarów lub rodzaj wykonanych us³ug; cenê jednostkow¹ towarulub us³ugi bez kwoty podatku (cenê jednostkow¹ netto); wartoœæ towa-rów lub wykonanych us³ug, których dotyczy sprzeda¿, bez kwotypodatku (wartoœæ sprzeda¿y netto); stawki podatku; sumê wartoœcisprzeda¿y netto towarów lub wykonanych us³ug z podzia³em naposzczególne stawki podatku i zwolnionych od podatku oraz niepodle-gaj¹cych opodatkowaniu; kwotê podatku od sumy wartoœci sprzeda¿ynetto towarów (us³ug), z podzia³em na kwoty dotycz¹ce poszczegól-nych stawek podatku; wartoœæ sprzeda¿y towarów lub wykonanychus³ug wraz z kwot¹ podatku (wartoœæ sprzeda¿y brutto), z podzia³emna kwoty dotycz¹ce poszczególnych stawek podatku lub zwolnionychod podatku, lub niepodlegaj¹cych opodatkowaniu, kwotê nale¿noœciogó³em wraz z nale¿nym podatkiem, wyra¿on¹ cyframi i s³ownie.

19 Np. P.Rochowicz, Zerowy podatek transportowy- rozmowa z Gra¿yn¹ M³y-narczyk, Rzeczpospolita nr 4 z 6 stycznia 2005., Bogdan Œwi¹der, VAT wus³ugach transportowych, Gazeta Prawna nr. 160/2004 z 17. 08. 2004 roku,.Natomiast Agnieszka Pajurek w artykule Jak poprawnie rozpoznaæ obowi¹-zek podatkowy dla us³ug transportu miêdzynarodowego wzglêdem VAT po 1maja 2004 r.(Biuletyn VAT 3/2004 z dnia 01.08.2004) proponuje podzia³faktury dokumentuj¹cej us³ugê pozawspólnotowego transportu miêdzy-narodowego, która przebiega przez inne kraje cz³onkowskie na trzyczêœci: dotycz¹c¹ odcinka krajowego, dotycz¹c¹ odcinka wewn¹trzunij-nego i dotycz¹c¹ odcinka pozaunijnego; z zastrze¿eniem jednak¿e, i¿stawka 0 bêdzie mieæ zastosowanie wy³¹cznie do odcinka krajowego.

20 Interpretacja o sygnaturze PP/443-23/04.

bywcy. Fakturê wystawia siê równie¿ nie póŸniej ni¿siódmego dnia od dnia, w którym pobrano przed wy-daniem towaru lub wykonaniem us³ugi ka¿d¹ kolejn¹czêœæ nale¿noœci (zaliczkê, przedp³atê, zadatek lub ratê).

W przypadku gdy po wystawieniu faktury udzie-lono rabatów podatnik udzielaj¹cy rabatu wystawia fak-turê koryguj¹c¹. Fakturê koryguj¹c¹ wystawia siê rów-nie¿, gdy podwy¿szono cenê po wystawieniu fakturylub w razie stwierdzenia pomy³ki w cenie, stawce lubkwocie podatku b¹dŸ w jakiejkolwiek innej pozycji fak-tury.

Dodatkowo, w piœmiennictwie wskazuje siê, i¿ na-le¿y w fakturze wydzieliæ ponadto czêœci us³ugi19 . Wo-bec tego, i¿ w zasadzie jedynie czêœæ us³ugi wykonanajest w Polsce i podlega jurysdykcji Polski, faktura doty-cz¹ca danej czêœci us³ugi powinna zawieraæ dane zgod-ne z polskim prawem – z zastosowaniem stawki 0 %.Co do pozosta³ej czêœci us³ugi nale¿y wykazaæ j¹ jakonieopodatkowan¹. Faktura powinna zatem uwidacz-niaæ podzielon¹ us³ugê na: odcinek krajowy ze stawk¹0 % i na odcinek dokumentuj¹cy trasê poza granic¹Polski bez wskazania kwoty podatku lecz z adnotacj¹,i¿ przedmiotowa us³uga nie podlega opodatkowaniuna podstawie artyku³u 27 ustêp 2 punkt 2.

Kwesti¹ t¹ zaj¹³ siê Urz¹d Skarbowy w Nakle nadNoteci¹, w swojej interpretacji z 16 wrzeœnia 2004 stwier-dzaj¹c: „nale¿noœæ za transport nale¿y rozbiæ na 2 czêœci:odcinek krajowy nale¿y wykazaæ ze stawk¹ 0 %, natomiastodcinek na terytorium Wspólnoty i na terytorium kraju trze-ciego bez podatku VAT. Na fakturze nale¿y umieœciæ adnota-cjê, i¿ odcinki te, zgodnie z zasadami art. 27 ust. 2 pkt 2ustawy podlegaj¹ opodatkowaniu poza terytorium kraju.Stawkê 0 % stosuje siê niezale¿nie od tego, jaki podmiot jestzleceniodawc¹ us³ugi.”20

Zgodnie z § 12 ust. 7 Rozporz¹dzenia wspomniane-go powy¿ej, w przypadku œwiadczenia us³ug objêtychstawk¹ podatku ni¿sz¹ od podstawowej oraz dostawytowarów i œwiadczenia us³ug zwolnionych od podat-ku, dane, które powinno siê umieszczaæ na fakturze

KWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 2007GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORT 13obejmuj¹ równie¿ symbol towaru lub us³ugi, okreœlo-ny w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepi-sów o statystyce publicznej, chyba ¿e ustawa lub prze-pisy wykonawcze do ustawy nie powo³uj¹ tego sym-bolu. W tym przypadku nale¿y podaæ przepis, na pod-stawie którego podatnik stosuje zwolnienie lub obni-¿on¹ stawkê podatku. Poniewa¿ czêœæ us³ugi wykra-czaj¹ca poza terytorium kraju nie jest us³ug¹ zwolnion¹lecz nie podlegaj¹c¹ opodatkowaniu podatkiem od to-warów i us³ug obowi¹zek wskazany powy¿ej nie mazastosowania do przedmiotowej czêœci us³ugi pozaw-spólnotowego transportu towarów.21

Podsumowuj¹c, problematyka opodatkowania po-datkiem od towarów i us³ug miêdzynarodowego po-zawspólnotowego transportu drogowego budzi wielekontrowersji ze wzglêdu na brak precyzji przepisówkrajowych. W praktyce podatnikom najwiêcej trudno-œci sprawia zgromadzenie odpowiedniej dokumentacjipozwalaj¹cej skorzystaæ z prawa do 0 % stawki w po-

datku od towarów i us³ug. Dlatego, naszym zdaniemprzepisy te powinny zostaæ uproszczone.

Joanna Rudzka, Anna Rutkowska – BrdulakUczestniczki seminarium doktoranskiego z prawafinansowego Wydzia³u Prawa i Administracji Uni-warsytetu Warszawksiego

21 Za: Aldona Werner, Treœæ faktury dokumentuj¹cej us³ugê transportu miêdzy-narodowego, Serwis Finanasowo- Ksiêgowy nr 26/2004 z 29.06.2004 r.

Wœród wielu okreœleñ, które na stalezagoœci³y w ostatnim okresie w pol-skiej rzeczywistoœci, jest jedno o nie-zwykle potê¿nym - negatywnym³adunku emocjonalnym. Którego si³awzrasta wprost proporcjonalnie doczêstotliwoœci kolejnych przypad-ków opisywanych przez œrodki ma-sowego przekazu.

Niew¹tpliwie korupcja – bo o niej mowa – jest zja-wiskiem patologicznym, chorob¹ atakuj¹c¹, jak wska-zuj¹ kolejne sonda¿e opinii publicznej, coraz szerszekrêgi zawodowe i spo³eczne. Zreszt¹ przedstawianie³apówkarstwa od „medycznej” strony jest niezwykleczytelne z uwagi na przemawiaj¹ce nie tylko do wy-obraŸni takie okreœlenia jak „choroba brudnych r¹k”,„wirus”, „choroba zakaŸna” czy wreszcie „rak” – przy-pad³oœæ podstêpna, z licznymi odmianami, doœæ czê-sto – niestety – nieuleczalna. Wymienione choroby to-warzyszy³y ludzkoœci od wieków, podobnie jak zja-wisko korupcji, znane i opisywane ze wzglêdu na ist-niej¹ce ju¿ wówczas urzêdy i w³adzê, nie tylko w sta-ro¿ytnych pañstwach Grecji czy Rzymie, ale tak¿e wBiblii (m.in. w Starym Testamencie).

Odwo³ywanie siê do religii nie jest zreszt¹ przypad-kowe, skoro stosowne zapisy dotycz¹ce wymienionejpatologii , zosta³y zamieszczone równie¿ w KodeksieKoœcio³a Katolickiego, jako wyst¹pienie przeciwko siód-memu przykazaniu Dekalogu („nie kradnij”).

Nale¿y jednoczeœnie zauwa¿yæ, i¿ pomimo wielo-

KORUPCJAUwag kilka ku refleksji... I Andrzej Halicki

wiekowej tradycji, do dnia dzisiejszego nie uda³o siêwypracowaæ jednej naukowej, uniwersalnej definicji ko-rupcji. W zwi¹zku z tym warto wspomnieæ, i¿ istniejemo¿liwoœæ posi³kowania siê dla w³asnych potrzeb okre-œleniami ³apówkarstwa ujêtymi w obowi¹zuj¹cych ak-tach prawnych, które jednak¿e – co zrozumiale – win-ny byæ traktowane przede wszystkim pomocniczo, sto-sownie do zakresu przedmiotowego danej regulacjiprawnej.

Przyk³adowo zatem, zgodnie z art. 2 Cywilnopraw-nej Konwencji o korupcji z 4.11.1999 r. 1 ¿¹danie, propo-nowanie, wrêczanie lub przyjmowanie, bezpoœrednio lubpoœrednio ³apówki lub jakiejkolwiek innej nienale¿nej ko-rzyœci lub jej obietnicy, które wypacza prawid³owe wy-konywanie jakiekolwiek obowi¹zku lub zachowanie wy-magane od osoby otrzymuj¹cej ³apówkê, nienale¿n¹ ko-rzyœæ lub jej obietnicê – jest korupcj¹.

Doœæ szerok¹ i co istotne pierwsz¹ w Polsce prawn¹definicjê korupcji zawiera art. 1 ust. 3 ustawy z dn.9.06.2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym2

stanowi¹c, i¿ jest ni¹ obiecywanie, proponowanie, wrê-czanie, ¿¹danie, przyjmowanie przez jak¹kolwiek oso-bê, bezpoœrednio lub poœrednio jakiejkolwiek niena-le¿nej korzyœci maj¹tkowej, osobistej lub innej, dla niejsamej lub jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowa-nie propozycji lub obietnicy takich korzyœci w zamianza dzia³anie lub zaniechanie takich korzyœci w zamianza dzia³anie lub zaniechanie dzia³ania w wykonywa-niu funkcji publicznej lub w toku dzia³alnoœci gospo-darczej.

1 Dz.U. Nr 244 z 2004r., poz. 2443

2 Dz.U. Nr 104 z 2006r., poz. 708

GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORTKWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 200714By nie wdawaæ siê w spory o charakterze termi-

nologicznym, proponujê poprzestaæ na czêsto przy-wo³ywanej w literaturze definicji, opracowanej przezBank Œwiatowy, zgodnie z któr¹ pod pojêciem ko-rupcji nale¿y rozumieæ wykorzystywanie œrodkówpublicznych na cele prywatne. Podobnym okreœle-niem znamion korupcji pos³u¿y³ siê równie¿ premierJaros³aw Kaczyñski w swym expose wyg³oszonymw Sejmie 10.07.2006 r.

CZY POLSKAJEST KRAJEMSKORUMPOWANYM?

Na tak postawione pytanie wiêkszoœæ z nas udzieli-³aby zapewne pozytywnejodpowiedzi.

Nie ulega w¹tpliwoœci,i¿ w znacznej czêœci zas³u-ga w tym mediów, którerelacjonuj¹ kolejne wyda-rzenia z ¿ycia codzienne-go (pocz¹wszy od medial-nych obrad komisji œled-czej w sprawie Rywina,poprzez dzia³ania CBA, askoñczywszy na aferze ko-rupcyjnej w polskiej pi³ceno¿nej). Nie mo¿e zatemdziwiæ, i¿ w ostatnim In-deksie Percepcji Korupcji3

(corocznie podawanymprzez organizacjê Transparency International), Polskaze wskaŸnikiem 3,7 plasuje siê dopiero na 61 miejscuna œwiecie, poœród 163 objêtych rankingiem. Prym wio-d¹ w dalszym ci¹gu (od kilku lat) takie kraje jak Finlan-dia (wskaŸnik 9,6) Dania (wskaŸnik 9,5) czy Szwecja(wskaŸnik 9,2). Nie s¹ to jedyne badania potwierdzaj¹-ce, i¿ spo³eczny odbiór korupcji w poszczególnych pañ-stwach zdecydowanie ró¿ni siê od siebie.

Przyk³adowo w 2005 r. na zlecenie Komisji Europej-skiej zosta³ przeprowadzony tzw. Eurobarometr, pole-gaj¹cy na skierowaniu do mieszkañców poszczególnychpañstw UE pytania o treœci „Czy zgadzaj¹ siê pañstwoz twierdzeniem, i¿ korupcja jest powa¿nym problememw Pañstwa kraju?”. Jedynie 24% Duñczyków i a¿ 88%Polaków udzieli³o wówczas pozytywnej odpowiedzi.

Niew¹tpliwie nag³oœnione w ostatnim czasie przy-padki korupcji, przyczyni¹ siê do pog³êbienia spo³ecz-nego i tak ju¿ negatywnego obrazu Polski jako kraju odu¿ej skali ³apówkarstwa.4 Nale¿y jednak¿e podkre-œliæ istniej¹cy zwi¹zek pomiêdzy efektami pracy w³a-œciwych s³u¿b (Policji, CBA, ABW, CBŒ i innych) i wzra-staj¹c¹ liczbê zatrzymañ5 , a spo³ecznym odbiorem tegozjawiska. Z jednej strony bowiem ludzie mog¹ doœwiad-czaæ przypadków korupcji w swoim ¿yciu osobistym iz ró¿nych przyczyn nie zg³aszaæ ich organom œcigania(np. danie ³apówki mo¿e byæ warunkiem przeprowa-dzenia operacji ratuj¹cej ¿ycie cz³onka rodziny) i na tejpodstawie budowaæ swe przekonanie o wszechogar-niaj¹cej korupcji. Z drugiej zaœ strony dana osoba mo¿enigdy nie spotkaæ siê z przypadkiem korupcji (pytanieczy to w ogóle mo¿liwe pozostawiam do refleksji czy-telnikom), a sw¹ opiniê o istniej¹cej w Polsce korupcji

kszta³towaæ wy³¹cznie na podstawie informacji zaczerp-niêtej ze œrodków masowego przekazu nag³aœniaj¹cychkolejne zatrzymania osób przyjmuj¹cych ³apówki.

KTO BIERZE NAJCZÊŒCIEJ?Ostatni Barometr korupcji, czyli ogólnopolskie bada-

nia sonda¿owe przeprowadzone przez Program Prze-ciw Korupcji realizowany przez Fundacjê Batorego6

wskazuje, i¿ obszarami ¿ycia spo³ecznego, w którychkorupcja wystêpuje najczêœciej s¹ : s³u¿ba zdrowia (53%), politycy, dzia³acze partyjni, radni, pos³owie, senato-rowie (35%), s¹dy i prokuratura (32%), policja (31%), urzê-dy gminne, powiatowe, wojewódzkie (28%), urzêdy cen-tralne (22%) . Uwzglêdniaj¹c powy¿sze dane w trakcie

dalszych rozwa¿añ bêdê po-s³ugiwa³ siê terminologi¹„urzêdnik publiczny” (za-miast okreœleñ z poszczegól-nej grupy zawodowej np. le-karz, policjant, parlamenta-rzysta, funkcjonariusz celny,funkcjonariusz Stra¿y Gra-nicznej, etc.). Jest to bowiemw pe³ni uzasadnione treœci¹art. 115 par. 13 oraz art. 115par.19 Kodeksu karnego7 ,zawieraj¹cych definicjê – od-powiednio – funkcjonariu-sza publicznego oraz osobype³ni¹cej funkcjê publiczn¹.

JAKIE S¥ FORMY KORUPCJI?Odwo³uj¹c siê do powo³anej uprzednio definicji Ban-

ku Œwiatowego, zgodnie z któr¹ korupcj¹ jest wyko-rzystywanie œrodków publicznych na cele prywatne,mo¿liwe jest zaklasyfikowanie w ramach tego patolo-gicznego zjawiska nastêpuj¹cych okolicznoœci:

- wykorzystywanie urz¹dzeñ i materia³ów pu-blicznych na cele prywatne (np. drukarki, ko-piarki, papieru ksero, czy sprzêtu komputero-wego stanowi¹cego w³asnoœæ urzêdu dla w³a-snych potrzeb, w tym korzystanie na s³u¿bo-wym komputerze z prywatnych skrzynek ma-ilowych ),

- korzystanie ze s³u¿bowego samochodu na celeprywatne,

- wykorzystywanie telefonu s³u¿bowego (stacjo-narnego czy komórkowego) do prowadzeniarozmów prywatnych, koszty których ponosz¹pracodawcy (kierownicy urzêdów publicznych),

- rozliczanie podró¿y s³u¿bowej po wy¿szychkosztach ni¿ faktycznie poniesione,

- rozliczanie wydatków s³u¿bowych za noclegi(np. hotel) w wy¿szej kwocie ni¿ faktycznie po-

3 www.batory.org.pl (im ni¿szy wskaŸnik, tym wiêkszy poziom postrze-ganej korupcji, 10 oznacza brak korupcji, 1 – kraj skorumpowany)

4 (z sonda¿u PR III Polskiego Radia przeprowadzonego w dn. 08.11.2006r.a¿ 95% s³uchaczy udzieli³o pozytywnej odpowiedzi na pytanie „CzyPolska to kraj skorumpowany”)

5 www.batory.org.pl (przyk³adowo o ile w 2002r. wszczêto ³¹cznie 1856postêpowañ zwi¹zanych z korupcj¹, to w roku 2005 prowadzono ju¿4765 takich postêpowañ)

6 www.batory.org.pl (ze wzglêdu na mo¿liwoœæ wskazania wiêcej ni¿jednej grupy zawodowej, suma odpowiedzi przekracza 100%)

7 ustawa z dn. 06.06.1997r. (Dz.U. Nr 88, poz. 553 z póŸn.zm.)

Cywilnoprawna Konwencja o korupcji:¿¹danie, proponowanie, wrêczanie lubprzyjmowanie, bezpoœrednio lub po-œrednio ³apówki lub jakiejkolwiek in-nej nienale¿nej korzyœci lub jej obiet-nicy, które wypacza prawid³owe wyko-nywanie jakiekolwiek obowi¹zku lubzachowanie wymagane od osoby otrzy-muj¹cej ³apówkê, nienale¿n¹ korzyœælub jej obietnicê – jest korupcj¹.

KWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 2007GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORT 15niesiona,

- rozliczanie przys³uguj¹cych w niektórych gru-pach zawodowych darmowych biletów na prze-jazdy rodzinne (do wykorzystania raz w roku)pomimo, nie odbycia przejazdu.

INNE ZNANE FORMY KORUPCJINepotyzm (od ³ac. nepos – wnuk, bratanek) oznacza

faworyzowanie cz³onków rodziny bliskich idalekich) przy obsadzaniu stanowisk.

Kumoterstwo – faworyzowanie oparte na nieformalnychpowi¹zaniach (przyjació³, znajomych, etc.).

Konflikt interesów – wystêpuje wówczas, gdy urzêdnikpubliczny podejmuj¹cy rozstrzygniecie w da-nej sprawie ma lub mo¿e mieæ osobisty inte-res w sposobie rozstrzygniêcia sprawy (koli-zja interesu prywatnego z wykonywanymiobowi¹zkami publicznymi, wywo³uj¹ca po-dejrzenie o stronniczoœæ lub interesownoœæ).

PRZEKUPSTWO – £APOWNICTWOKodeks karny dokonuje rozró¿nienia przedmiotu

sprzedajnoœci na: korzyœæ maj¹tkow¹, osobist¹ albo ichobietnicê. O ile definicja korzyœci maj¹tkowej nie po-winna nastrêczaæ wiêkszych trudnoœci, o tyle warto po-œwiêciæ nieco wiêcej uwagi korzyœci osobistej, któr¹mo¿e byæ praktycznie wszystko co zaspokaja okreœlon¹potrzebê urzêdnika publicznego, ale – w odró¿nieniuod korzyœci maj¹tkowej – nie da siê przeliczyæ wprostna pieni¹dze np. przyznanie awansu, nauka jêzyka ob-cego, sponsoring wyjazdu, „darmowa” naprawa zepsu-tego samochodu, nadanie odznaczenia, a nawet stosu-nek seksualny.

Niezale¿nie jednak¿e od tego czy urzêdnik publicz-ny przyjmuje korzyœæ maj¹tkow¹ lub osobist¹ albo jejobietnicê, podlega takiej samej odpowiedzialnoœci kar-nej tj. karze pozbawienia wolnoœci od 6 m-cy do lat 8(art. 228§1 Kodeksu karnego).

W przypadku natomiast, gdy przyjêcie ³apówki (nie-zale¿nie od formy) bêdzie dodatkowo wi¹zaæ siê z na-ruszeniem przez urzêdnika publicznego przepisów pra-wa, wówczas podlega on karze pozbawienia wolnoœciod roku do lat 10 (art.228 §3 kk)

Warto zauwa¿yæ, i¿ Kodeks karny przewiduje ana-logiczn¹ odpowiedzialnoœæ dla osoby udzielaj¹cejurzêdnikowi publicznemu korzyœci maj¹tkowej lubosobistej albo ich obietnicy (odpowiednio art. 229 § 1 iart. 229 § 3 kk).

Inne formy korupcji wyró¿nione w polskim Ko-deksie karnym:

P³atna protekcja (art. 230)Nadu¿ycie w³adzy (art.231)Korupcja wyborcza (art. 250 a)Korupcja w obrocie gospodarczym (art. 296 a)Korupcja w sporcie (art. 296 a)

Poniewa¿ w dobie osi¹gniêæ techniki (zw³aszcza In-ternetu), zainteresowany czytelnik bez wiêkszego tru-du mo¿e zapoznaæ siê z przywo³anymi przepisamiprawnymi, w dalszej czêœci niniejszej publikacji pozwolêsobie skupiæ uwagê na pozosta³ych, równie¿ tych praw-nych aspektach korupcji, w tym zw³aszcza na tych dzia-³aniach, które mog¹ przyczyniæ siê do ograniczenia pa-tologii, w tym wprowadzonej nowej regulacji tzw. czyn-

nego ¿alu sprawców przestêpstw korupcyjnych.Wprowadzenie powy¿szych instytucji mia³o na celu

z³amanie przez ustawodawcê solidarnoœci towarzysz¹-cej na ogó³ obu stronom transakcji korupcyjnej tj. daw-cy i biorcy ³apówki. Czynny ¿al wi¹¿e siê zatem z obli-gatoryjnym uwolnieniem siê od odpowiedzialnoœcikarnej dawcy korzyœci maj¹tkowej lub osobistej, o ilezostan¹ spe³nione nastêpuj¹ce warunki:

a) korzyœæ lub jej obietnica zosta³y przyjête,b) sprawca zawiadomi³ o tym organ powo³any

do œcigania przestêpstw (zanim organ ten siêo tym przestêpstwie dowiedzia³),

c) sprawca ujawni³ wszystkie istotne okoliczno-œci przestêpstwa korupcji.

Nale¿y podkreœliæ, i¿ dobrodziejstwo uwolnienia siêod odpowiedzialnoœci karnej w ramach czynnego ¿aludotyczy wy³¹cznie dawcy ³apówki, nie zaœ np. urzêd-nika publicznego, który przyj¹³ korzyœæ maj¹tkow¹ lubosobist¹. Nie ma przy tym znaczenia kto wyst¹pi³ zinicjatyw¹ wrêczenia ³apówki (urzêdnik publiczny czysam dawca korzyœci). Niew¹tpliwym pozytywnymaspektem jest tu mo¿liwoœæ oczyszczenia siê (równie¿w sensie moralnym) dawcy ³apówki, co ma istotne zna-czenie zw³aszcza w przypadku, gdy wrêczenie korzy-œci maj¹tkowej lub osobistej zosta³o spowodowaneszczególnymi okolicznoœciami np. ³apówka dla lekarzawymuszona zosta³a chêci¹ ratowania za wszelk¹ cenêchorego cz³onka rodziny.

Nie mo¿na równie¿ wykluczyæ, i¿ dawca korzyœcimaj¹tkowej czy osobistej w pewnym momencie swego¿ycia zreflektuje siê, b¹dŸ trawiony przez w³asne su-mienie dojdzie do przekonania o koniecznoœci napra-wienia swego b³êdu i zg³osi siê sam do organów œciga-nia, ujawniaj¹c wszystkie okolicznoœci przestêpstwa ko-rupcji.

Z drugiej strony fakt, i¿ instytucja czynnego ¿alunie obejmuje swym zakresem urzêdnika publicznegosprawia, ¿e ten po wziêciu nie mo¿e byæ nigdy do koñ-ca pewien czy jego proceder nie zostanie ujawnionyprzez skruszonego dawcê organom œcigania.

W œwietle powy¿szego, nie mo¿e dziwiæ wykorzy-stywanie do opisu okreœlenia procederu korupcji tytu-³owych s³ów piosenki grupy Boney M „One way tic-ket” (Bilet w jedn¹ stronê). Nie bez znaczenia jest rów-nie¿ to, i¿ urzêdnik publiczny przyjmuj¹cy ³apówkê stajesiê przedmiotem rozmów i dyskusji w gronie poten-cjalnych osób zainteresowanych skorzystaniem z jegopozaprawnych us³ug (zaczyna byæ on wiêc notowanyna swoistego rodzaju gie³dzie), co daje mo¿liwoœæ wrê-czenia mu korzyœci maj¹tkowej lub osobistej bez ryzy-ka przez kolejnych dawców, w tym tak¿e zastosowa-nia prowokacji.

CO ZROBIÆ, BY OGRANICZYÆKORUPCJÊ ?

Skoro korupcja jest tak du¿y problemem w polskiejrzeczywistoœci, nie mo¿e dziwiæ, i¿ w dyskusji publicz-nej pojawiaj¹ siê coraz to kolejne, pomys³y na jej ogra-niczenie (celowo nie u¿ywam s³owa „wyeliminowanie”,poniewa¿ choæby ze wzglêdu na u³omn¹ naturê ludz-k¹ jest to niemo¿liwe).

8 „Dziennik” (z dn. 12.04.2007r.)

9 Dz.U. Nr 126 z 2006r., poz. 873

GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORTKWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 200716Podwy¿ka wynagrodzenia urzêdników publicznych

Istnieje teoria, zgodnie z któr¹ urzêdnicy publiczniprzyjmuj¹ korzyœci w formie ³apówek poniewa¿ za ma³ozarabiaj¹.

Wed³ug tej tezy, podniesienie wynagrodzenia ogra-niczy skalê wystêpowania korupcji w danej grupie za-wodowej. Muszê zaznaczyæ, i¿ jestem przeciwnikiemzaprezentowanego pogl¹du.

Nie zgodzê siê zatem z tym, ¿e istnieje prosta zale¿-noœæ pomiêdzy wysokoœci¹ zarobków urzêdników pañ-stwowych, a ich podatnoœci¹ na korupcjê. £apówkar-stwo jest bowiem najsilniej zwi¹zane z pewnymi ce-chami cz³owieczeñstwa, takimi jak prawoœæ czy uczci-woœæ, a mówi¹c precyzyjnie z ich brakiem u niektórychludzi. Nie bez przesady korupcjê okreœla siê mianem pa-tologii, zepsucia moralnego, czy wrêcz demoralizacji.

Je¿eli wiêc urzêdnik decyduje siê na przyjêcie ³a-pówki to jest to sygna³œwiadcz¹cy o zatraceniuprzez niego wartoœci moral-nych, nie zaœ informacja ojego niskim wynagrodze-niu, niewystarczaj¹cym dozaspokojenia potrzeb ¿ycio-wych. Celowo pomijampodnoszone czasem dyle-maty zwi¹zane z fataln¹sytuacj¹ finansow¹ czy ro-dzinn¹ urzêdnika, który wjej imiê godzi siê na przyjê-cie korzyœci maj¹tkowej.Znacznie bli¿sze s¹ mi na-tomiast s³owa ojca MaciejaZiêby, znanego dominika-nina i filozofa, który w nie-dawnym wywiadzie anali-zuj¹c d¹¿enie do zrobieniakariery w imiê nawet naj-bardziej szlachetnych po-budek, stwierdzi³, ¿e „nieda siê byæ najpierw niemoralnym, ¿eby potem staæ siêmoralnym”8 Celowo nie chcê wdawaæ siê w dyskusjêo mo¿liwych sytuacjach poœrednich zwi¹zane z kon-fliktem dóbr (³apówka czy pomoc chorej rodzinie).

Podniesienie zarobków mo¿e byæ zatem jednym zelementów w ramach szeroko rozumianej strategii an-tykorupcyjnej, nie zaœ jako jedyne antidotum w walce zkorupcj¹.

Czytelna polityka kadrowa, stworzenie systemu awan-sowania oraz motywowania urzêdników publicznych

Zgodnie z art. 7 Konwencji Narodów Zjednoczonychnr 58/4 przeciwko korupcji9 ka¿de pañstwo - stronapodejmie starania w celu przyjêcia, utrzymania iwzmocnienia systemów (…) awansowania urzêdnikóws³u¿by cywilnej i w odpowiednim zakresie innych nie-wybieralnych funkcjonariuszy publicznych. Ta umowamiêdzynarodowa odwo³uje siê do pojêcia „systemu”czyli uk³adu elementów maj¹cego okreœlon¹ strukturêi stanowi¹cego logicznie uporz¹dkowan¹ ca³oœæ. Brakjednolitych, sta³ych i przejrzystych kryteriów awanso-wania mo¿e byæ traktowany jako czynnik sprzyjaj¹cyrozwojowi korupcji. System awansowania winien za-tem opieraæ siê m.in. na zasadach skutecznoœci oraz

obiektywnych kryteriach takich jak zas³ugi, celowoœæ iprzydatnoœæ (art.7 ust. 1a w/w Konwencji przeciwkokorupcji).

Je¿eli zatem urzêdnik publiczny podnosz¹cy syste-matycznie swe kwalifikacje, uczestnicz¹cy w szkole-niach, kursach, przejawiaj¹cy inicjatywê oraz wykazu-j¹cy siê kreatywnoœci¹ nie bêdzie odpowiednio doce-niony, to nie mo¿e dziwiæ, i¿ w pewnym momencieswej kariery zawodowej sfrustrowany, nie znajduj¹cyoparcia w pracodawcy, przestawanie identyfikowaæ siêz urzêdem, co mo¿e sprzyjaæ podjêciu decyzji o przyjê-ciu korzyœci maj¹tkowej lub osobistej.

Rozwój kontroli wewnêtrznej, stworzenie s³u¿b we-wnêtrznych w ramach poszczególnych formacji zawo-dowych (zw³. mundurowych)

Jest dla mnie niezrozumia³e, i¿ na przyk³ad w s³u¿-bie celnej nie utworzono dotychczas profesjonalnej s³u¿-

by wewnêtrznej, na wzóranalogicznych komórek ist-niej¹cych w strukturach Po-licji i Stra¿y Granicznej. Ist-niej¹ce obecnie komórkikontroli wewnêtrznej s¹nieskuteczne w zakresieujawniania i wykrywaniaprzestêpstw korupcji, choæ-by z uwagi na braki kadro-we oraz niewystarczaj¹ceuprawnienia natury proce-sowej (np. brak mo¿liwoœcikontroli oœwiadczeñ maj¹t-kowych funkcjonariuszyoraz brak mo¿liwoœci wrê-czania ³apówki kontrolowa-nej). Na marginesie nale¿ypodkreœliæ, i¿ zasad¹ win-no byæ zatrudnienie w ra-mach kontroli wewnêtrznejurzêdników publicznychposiadaj¹cych w³aœciwe

kwalifikacje, kompetencje, a tak¿e doœwiadczenie za-wodowe, nie zaœ - co siê zdarza – osób przypadkowych,maj¹cych mniejsz¹ wiedzê w konkretnym zakresie ni¿osoby przez nie kontrolowane.

Kodeksy etyki w formie ustawowejObecnie niemal ka¿da formacja zawodowa mo¿e po-chwaliæ siê w³asnym Kodeksem etyki, co nale¿y oceniæz pewnoœci¹ pozytywnie. Doœæ istotnym problemem jestnatomiast brak mo¿liwoœci wyegzekwowania zapisówkodeksowych spowodowany wewnêtrznym charakte-rem takich dokumentów. St¹d nale¿a³oby rozwa¿yæmo¿liwoœæ w³¹czenia poszczególnych Kodeksów etykiw formie za³¹czników do ustaw reguluj¹cych prawa iobowi¹zki urzêdników publicznych

Zapewnienie ochrony prawnej i faktycznej whistle-blowerowi10

Mianem whistleblowera okreœlam osobê – pracow-nika organizacji, która posiada wiedzê o wystêpuj¹-cych w danym urzêdzie publicznym nieprawid³owo-

10 Nazwa whisteleblower pochodzi od angielskich slów „whistle”(gwizd) oraz „blower” (m.in. wydawaæ dŸwiêk)

Ustawa o Centralnym Biurze Antyko-rupcyjnym: obiecywanie, proponowa-nie, wrêczanie, ¿¹danie, przyjmowa-nie przez jak¹kolwiek osobê, bezpo-œrednio lub poœrednio jakiejkolwieknienale¿nej korzyœci maj¹tkowej, oso-bistej lub innej, dla niej samej lub ja-kiejkolwiek innej osoby, lub przyjmo-wanie propozycji lub obietnicy takichkorzyœci w zamian za dzia³anie lubzaniechanie takich korzyœci w zamianza dzia³anie lub zaniechanie dzia³a-nia w wykonywaniu funkcji publicz-nej lub w toku dzia³alnoœci gospodar-czej jest korupcj¹.

KWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 2007GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORT 17œciach np. korupcji i dzieli siê ni¹ z prze³o¿onym luborganami œcigania. Poniewa¿ ³apówkarstwo jest zjawi-skiem niezwykle trudnym do wykrycia (co nie dziwi,zwa¿ywszy, i¿ jest ono relacj¹ dwóch stron czêsto zain-teresowanych w dochowaniu tajemnicy), ka¿dy pracow-nik, który w dobrej wierze ujawnia istniej¹ce w danejorganizacji patologie winien byæ traktowany z nale¿-nym mu szacunkiem i otoczony ochron¹.

Mo¿liwoœæ odwetu, zemsty lub nawet zwolnienia zpracy whisteblowera dostrzega równie¿ Cywilnopraw-na Konwencja Rady Europy z 4.11.1999r., stanowi¹c, i¿ka¿da strona zapewni w swoim prawie wewnêtrznymodpowiedni¹ ochronê przed wszelkimi nieuzasadnio-nymi sankcjami wobec pracowników, którzy maj¹c uza-sadnione podstawy do podejrzewania, ¿e dosz³o do ko-rupcji, zg³aszaj¹ w dobre wierze swe podejrzenia od-powiednim osobom lub w³adzom.

Znaczenie wewnêtrznego obserwatora i sygnalistyo nieprawid³owoœciach, bo tak¹ de facto rolê pe³ni whi-stleblower, nale¿y oceniaæ zw³aszcza uwzglêdniaj¹c oko-licznoœæ, i¿ zdecydowana wiêkszoœæ nag³oœnionychprzez media przypadków ³apówkarstwa np. wœródfunkcjonariuszy celnych zosta³a wykryta przez wyspe-cjalizowane organy zewnêtrzne lub na skutek informa-cji uzyskanych od osób trzecich, nie zaœ w wyniku sy-gna³ów p³yn¹cych z wewn¹trz S³u¿by Celnej.

JESZCZE INNE POSTULATYAutomatyzacja oraz informatyzacja urzêdów pu-

blicznych. Zmniejszenie uznaniowoœci podejmowaniadecyzji przez urzêdników publicznych (rozdzielenieczynnoœci urzêdowych pomiêdzy wielu urzêdników).Przejrzyste, jasne regu³y prawne (akty prawne regulu-j¹ce sferê dzia³alnoœci urzêdników publicznych powin-ny byæ zrozumiale i czytelne, o ograniczonym stopniuskomplikowania i czêstotliwoœci nowelizacji). Zwiêk-szenie skutecznoœci dzia³ania s³u¿b powo³anych dozwalczanie przestêpstw korupcyjnych, w tym Central-nego Biura Antykorupcyjnego. Dzia³ania o charakterzeedukacyjnym (promowanie postaw antykorupcyjnych,jednoznacznie negatywna ocena, a wrêcz spo³ecznenapiêtnowanie procederu ³apówkarstwa).

SZANTA¯ A £APÓWKAKONTROLOWANA

W polskiej rzeczywistoœci odnotowywano ju¿ przy-padki, gdy proceder ³apówkarstwa znajdowa³ swój fi-na³ w postaci wymuszania na skorumpowanym urzêd-niku publicznym póŸniejszego okreœlonego zachowa-nia siê pod groŸb¹ ujawnienia okolicznoœci przyjêciaprzez niego korzyœci maj¹tkowej czy osobistej przezurzêdnika publicznego. Niewielk¹ pociech¹ dla urzêd-nika publicznego jest okolicznoœæ, ¿e szanta¿ysta wprzypadku ujawnienia jego dzia³ania za swój procederponiesie równie¿ odpowiedzialnoœæ karn¹.

Obowi¹zuj¹ce przepisy prawne (art. 19 a ust.1 i ust.2 ustawy o Policji11 oraz art. 19 ust.3 ustawy o CBA)dopuszczaj¹ przeprowadzenie przez te organy czyn-noœci polegaj¹cych na

przyjêciu, wrêczeniu korzyœci maj¹tkowej oraz z³o-¿eniu propozycji nabycia, zbycia lub przejêcia przed-

miotów pochodz¹cych z przestêpstwa. Takie dzia³aniamog¹ byæ poprzedzone w razie potrzeby stosown¹ dookolicznoœci propozycj¹, obietnic¹ lub negocjacjami, zaœwykonuj¹c niniejsze czynnoœci funkcjonariusz Policjib¹dŸ CBA nie pope³nia przestêpstwa.

Z powy¿szego wynika, i¿ ³apówka kontrolowanamo¿e stanowiæ doskonal¹ okazjê do przeprowadzeniapewnego rodzaju weryfikacji danego urzêdnika publicz-nego, stosowanej zw³aszcza w przypadku istniej¹cychpodejrzeñ lub wiarygodnych sygna³ów o patologicznejdzia³alnoœci biorcy korzyœci maj¹tkowej.

PODSUMOWANIEWychodz¹c z za³o¿enia, i¿ ka¿da publikacja poœwiê-

cona zjawisku korupcji winna byæ rozpatrywana jakoczêœæ strategii antykorupcyjnej, postanowi³em ograni-czyæ moje rozwa¿ania jedynie do niektórych aspektów³apówkarstwa. Korupcja jest w Polsce niew¹tpliwie istot-nym problemem, zaœ z dotychczasowych doœwiadczeñwynika, i¿ nie ka¿dy urzêdnik zdaje sobie sprawê choæ-by z tego, ¿e staje siê uczestnikiem opisanego procede-ru ju¿ w przypadku niepozornego wszak¿e wykorzy-stania sprzêtu biurowego (komputera, kopiarki, telefo-nu) dla w³asnych, prywatnych celów i potrzeb. Naj-wa¿niejsze jest zatem uœwiadomienie sobie, ¿e decy-duj¹c siê na korupcjê wyra¿amy automatycznie zgodêna dokonanie oszustwa, kradzie¿y, demoralizacjê oto-czenia i negatywny odbiór spo³eczny szeroko rozumia-nej grupy urzêdników publicznych.

Warto podkreœliæ, i¿ ze wzglêdu na istniej¹ce me-chanizmy antykorupcyjne (m.in. czynny ¿al, ³apówkakontrolowana, restrykcyjne ustawodawstwo karne, itp.)istnieje coraz wiêksze prawdopodobieñstwo, i¿ skorum-powane strony transakcji korupcyjnej zostan¹ ujawnio-ne, co oznacza nie tylko przepadek przedmiotów po-chodz¹cych z przestêpstwa korupcji, ale równie¿ ogrom-ne skutki spo³eczne, zw³aszcza dla rodziny urzêdnikapublicznego.

Z pewnoœci¹ jedn¹ z metod walki z korupcj¹ jestzmiana naszych postaw i mentalnoœci, polegaj¹ca nabraku jakiejkolwiek tolerancji dla procederu ³apownic-twa. Zatem w sytuacji za¿¹dania przez urzêdnika pu-blicznego korzyœci maj¹tkowej lub osobistej, w³aœciw¹postaw¹ winno byæ zg³oszenie takiego przypadku jegobezpoœredniemu prze³o¿onemu oraz organom œcigania.Je¿eli natomiast zignorujemy zachowanie korupcyjne,lub co gorsza wyrazimy na nie zgodê np. w imiê nie-wielkich rozmiarów ³apówki, budowa spo³eczeñstwaobywatelskiego na wzór choæby Danii czy Szwecji po-zostanie w sferze jedynie teoretycznych rozwa¿añ.

Andrzej Halicki, ekspert w Izbie Cel-nej w Bia³ej Podlaskiej, aktualnie p.o.Naczelnika Urzêdu Celnego w Kiel-cach. Zwi¹zany z Helsiñsk¹ Fundacj¹Praw Cz³owieka.

11 Ustawa z dn. 06.04.1990r. (Dz.U. 30, poz. 179 z póŸn.zm.)

Swoboda przep³ywu osóbSkutki dla subregionu I Tadeusz Kucharuk

I Ma³gorzata Trêbicka

Jednym z fundamentów integracji eu-ropejskiej, obok swobody przep³ywukapita³u, us³ug i dóbr jest swobodaprzep³ywu osób. Termin ten odnosi siêdo ludzi przemieszczaj¹cych siê w celupodjêcia zatrudnienia, œwiadczeniaus³ug b¹dŸ podjêcia w³asnej dzia³alno-œci gospodarczej. Ze swobody tej mog¹korzystaæ tak¿e emeryci i studenci orazinne osoby, które s¹ ubezpieczone i po-siadaj¹ œrodki utrzymania.

Swoboda przep³ywu osób daje mo¿liwoœæ podjêciadzia³alnoœci ekonomicznej na terytorium jednego zpañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej przez obywa-teli innych pañstw cz³onkowskich. Dodatkowym udo-godnieniem jest fakt, ¿e tacy pracownicy musz¹ byætraktowani przez pañstwo w którym rezyduj¹, w takisam sposób jak jego obywatele.

Swobodê tê reguluje umowa miêdzynarodowa za-warta miêdzy niektórymi krajami cz³onkowskimi UniiEuropejskiej, tzw. uk³ad z Schengen. Aktualnie nale¿ydo niego 13 pañstw tzw. „starej” UE (stan przed roz-szerzeniem w 2004 r.): Belgia, Holandia, Francja, Niem-cy, Luksemburg, Austria, Dania, Finlandia, Grecja, Por-tugalia, Szwecja, W³ochy, Hiszpania oraz Norwegia iIslandia, które nie s¹ cz³onkami UE.

Wynikaj¹ca z umowy swoboda o przep³ywie osóbwewn¹trz strefy Schengen dotyczy obywateli pañstwsygnatariuszy, a tak¿e wszystkich osób o dowolnymobywatelstwie i narodowoœci, które przekraczaj¹ gra-nice miêdzy pañstwami objêtymi uk³adem. Polska, któ-ra do UE przyst¹pi³a w 2004 roku, nie spe³nia jeszczewszystkich wymogów Schengen. Planowany terminprzyjêcia obejmuje czas miêdzy grudniem 2007 a mar-cem 2008.

Przynale¿noœæ da Polsce wiele korzyœci. Jednakotrzyma ona wielkie zadanie ochrony wschodniej gra-nicy – swojej i UE.

„Od pocz¹tku wprowadzaj¹c uk³ad z Schengen (we-d³ug konwencji z 1995 r.), zwracano uwagê na koniecz-noœæ przemieszczenia wzmocnionej kontroli na granicezewnêtrzne [...]. Polska umacniaj¹c ochronê zewnêtrznejgranicy Unii Europejskiej, musi wzi¹æ pod uwagê relacjes¹siedzkie na tym obszarze, a wiêc fakt, ¿e na podstawo-wym odcinku wschodniej granicy (bêd¹cej zewnêtrzn¹granic¹ Unii Europejskiej) zogniskowane s¹ równie¿ pol-sko- rosyjskie, polsko-bia³oruskie, polsko-ukraiñskie sto-sunki polityczne, gospodarcze i spo³eczne.”1

MO¯LIWE OBLICZA SCHENGENS¹ pytania, na które trzeba szukaæ odpowiedzi.Czy aby na pewno wchodz¹c do grupy Schengen

polska odniesie same korzyœci? A mo¿e gro¿¹ te¿ ne-gatywne skutki? Jaki to bêdzie mia³o wp³yw nawschodnie pogranicze?

Wraz z przyst¹pieniem Polski do UE sytuacja w krajupod wzglêdem gospodarczym politycznym, a tak¿espo³ecznym zasadniczo siê zmieni³a. Spo³eczeñstwopodlega dynamicznie dokonuj¹cym siê zmianom. PrzedludŸmi pojawi³y siê nowe mo¿liwoœci i zadania. Podwzglêdem struktury najbardziej zmieni³y siê spo³ecz-noœci regionów ubo¿szych, do których zalicza siê sub-region bialskopodlaski. To z takich miejsc ludzie wy-je¿d¿aj¹ „za chlebem” za granicê, do pañstw bogatszych,na zachód Europy. Sam fakt wyjazdu nie jest tak dra-matyczny, jak mu siê przypisuje, jego skutki mog¹ byæjednak powa¿ne.

Ka¿demu wyjazdowi towarzyszy na ogó³ jakiœ cel.W tym przypadku chodzi o poprawê sytuacji material-nej, podniesienie poziomu ¿ycia. Po kilku latach poja-wia siê dylemat: wracaæ do Polski, czy zostaæ tam gdziepracy nie brakuje? Jeœli osoby, które postanowi³y wyje-chaæ w celach zarobkowych po pewnym czasie wróc¹ izgromadzony kapita³ zainwestuj¹ w rodzinnej ziemi,to pomog¹ w jej rozwoju. Jeœli nie, byæ mo¿e bieda bê-dzie siê tu pog³êbiaæ.

£atwe wyjazdy sta³y siê mo¿liwe dziêki cz³onkostwuw UE, czyli dziêki swobodzie przemieszczania siê. Po-niewa¿ nie korzystamy jeszcze z dobrodziejstw uk³aduz Schengen by wyjechaæ do innego kraju wspólnotowe-go, potrzebny jest paszport lub dowód osobisty. Jednakkontrole na graniach nie s¹ ju¿ tak rygorystyczne. Do-datkowym u³atwieniem dla chc¹cych podj¹æ pracê zagranic¹ jest fakt, ¿e wiele pañstw cz³onkowskich ju¿otworzy³o dla naszych rodaków swoje rynki pracy (np.Wielka Brytania, Irlandia, Holandia).

To wszystko przyczynia siê do emigracji, g³ównie zbiedniejszych regionów Polski, w tym subregionu bial-skopodlaskiego. Powo³uj¹c siê na badania przeprowa-dzone przez Europejski Dom Spotkañ Fundacja NowyStaw na terenie województwa lubelskiego, ponad 70proc. uczniów szkó³ œrednich deklaruje chêæ wyjazduza granicê w celu podjêcia pracy. Ten sam zamiar zg³a-sza ponad 55 proc. studentów i prawie 22 proc. zatrud-nionych.

W tej sytuacji nasuwaj¹ siê pytania: A czy po wej-œciu do grupy Schengen, kiedy stanie siê to jeszcze³atwiejsze, chêæ wyjazdu osób w wieku produkcyjnymnie wzroœnie? A jeœli ci ludzie wyjad¹, to czy powróc¹ ipo jakim czasie?

SKUTKI DLA SUBREGIONUPolska wchodz¹c do Unii Europejskiej przyjê³a na

1 Bergel I., U³atwienia i utrudnienia w ruchu osobowym na wschodnim pograniczuUnii Europejskiej [w:] Wschodnie pogranicze rozszerzonej Unii Europejskiej. Czyn-niki konkurencyjnoœci, Red. Teichman E., Wydawnictwo SGH, Warszawa 2006.

KWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 2007GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORT 19

2 Bergel I., U³atwienia i utrudnienia w ruchu osobowym na wschodnim pogra-niczu Unii Europejskiej [w:] Wschodnie pogranicze rozszerzonej Unii Europej-skiej. Czynniki konkurencyjnoœci, Red. Teichman E., Wydawnictwo SGH,Warszawa 2006.

- Rodzice czêsto przeceniaj¹ mo¿liwoœci swoichdzieci – uwa¿a prof. El¿bieta Skrzypek z UMCS. Pod-kreœla, ¿e wypowiada siê w tej kwestii jako pedagog idziekan wydzia³u ekonomicznego. St¹d, jej zdaniem,tak czêste przypadki powtarzania semestrów, czy lata-mi wlok¹ce siê za studentem nie zdane egzaminy zjakichœ przedmiotów. - Je¿eli jest mo¿liwoœæ uczeniasiê i studiowania, to nawet ci najmniej zdolni bêd¹ z tejszansy korzystaæ – twierdzi prof. Skrzypek.

Aspiracje m³odzie¿y i ich rodziców siêgaj¹ wy¿yn.I trudno siê temu dziwiæ. Czy jednak osi¹gniêty wyso-ki poziom edukacji daje gwarancje sukcesu ¿yciowe-go. Zale¿y, co przez to rozumieæ? - Gdyby wzi¹æ poduwagê sam¹ sferê biznesu, to okazuje siê, ¿e w znacz-nej czêœci firmy zak³adaj¹ i z powodzeniem prowadz¹ludzie z wykszta³ceniem œrednim czy zasadniczym za-wodowym – zauwa¿a prezes ko³a PTE w Bia³ej Podla-skiej, zarazem przedsiêbiorca Tadeusz Kucharuk.

Nauka nauk¹, ale kto zostanie w Polsce by siê uczyæ,

Edukacja i aspiracjeSprawozdanie z konferencji

a przede wszystkim pracowaæ? Konrad Konefa³ z In-stytutu Rynku Pracy twierdzi, ¿e ogromna rzesza m³o-dzie¿y nosi w g³owie zamiar wyjazdu za granicê wposzukiwaniu lepszego chleba. – Deklaruje to ponad 70proc. uczniów szkó³ œrednich i po³owa studentów za-mieszkuj¹cych region bialskopodlaski – mówi Konefa³.– Chce tego tak¿e oko³o 22 proc. osób ju¿ pracuj¹cych.Profesor Jacek Brdulak ze Szko³y G³ównej Handlowejwrêcz bije na alarm: - Sytuacja jest dramatyczna. Nied³u-go prawie nas nie bêdzie. Jak tak dalej pójdzie w roku2050 Polaków zostanie niewiele ponad 30 milionów.

Wed³ug profesora prognozy demograficzne s¹ z³e.W ci¹gu kilkudziesiêciu lat stare spo³eczeñstwo, sk³a-daj¹ce siê z ogromnej rzeszy emerytów, natknie siê naniewyobra¿alne do tej pory trudnoœci ekonomiczne.Migracja si³y roboczej ze Wschodu na Zachód nie po-mo¿e. W Polsce musia³by osi¹œæ miliony np. Azjatów.

S³ychaæ pogl¹d, ¿e bezrobocie w Polsce maleje zpowodu wyjazdu znacznej czêœci pracowników. Nie jest

I Jerzy Trudzik

siebie wiele obowi¹zków wynikaj¹cych z prawa wspól-notowego. Jednym z nich jest wprowadzenie obowi¹z-ku wizowego dla naszych wschodnich s¹siadów, czyliBia³orusi, Ukrainy i Rosji. „Powi¹zania jakie wystêpuj¹miêdzy Polsk¹ a wymienionymi krajami generuj¹ in-tensywn¹ wymianê ludnoœci. Wprowadzenie obowi¹z-ku wizowego dla nas i naszych wschodnich s¹siadówdodatkowo utrudni³o tê wymianê i wyd³u¿y³o czasprzekraczania granicy w obie strony. To dodatkoweutrudnienie, oprócz niedostatecznej infrastruktury gra-nicznej oraz niskiego na ogó³ standardu obs³ugi pod-ró¿nych na granicach, wp³ywa na relacje Polski zewschodnimi s¹siadami spoza Unii Europejskiej.” 2 Trze-ba dodaæ, ¿e gdy Polska przyst¹pi do uk³adu z Schen-gen stanie siê niejako bram¹ wjazdow¹ dla obcokra-jowców posiadaj¹cych zezwolenie na pobyt w którym-kolwiek kraju objêtym uk³adem. Osoby te tak¿e bêd¹mog³y swobodnie poruszaæ siê po wszystkich pañ-stwach, które nale¿¹ do uk³adu z Schengen.

Swoboda przep³ywu osób do pañstw wspólnoto-wych, spowodowa³a zwiêkszony ruch na zachodnichgranicach Polski. Na wschodzie Polski zanotowano na-tomiast stagnacjê w ruchu granicznym. Przygranicznawymiana towarów i us³ug pomiêdzy Polsk¹ a wschod-nimi s¹siadami zmniejszy³a siê.

Pozytywnym skutkiem dla mieszkañców subregio-nu jest mo¿liwoœæ podejmowania pracy w zachodnichczêœciach Unii Europejskiej. Fakt, ¿e koszty dojazdów(autobusy, samoloty) nie s¹ nadmiernie wysokie, sprzyjamasowym wyjazdom. Je¿eli dynamika wyjazdów utrzy-ma siê na obecnym poziomie, to tu i w wielu regionachPolski mo¿e szybko wyst¹piæ znacz¹cy brak r¹k do pra-cy. Czy zatem po przyst¹pieniu do uk³adu z Schengennie nast¹pi wiêkszy odp³yw ludnoœci i subregion bial-

skopodlaski nie stanie siê bardziej ubogi ni¿ jest? Na tepytania nie ma dziœ odpowiedzi.

Literatura:1. Bergel I., U³atwienia i utrudnienia w ruchu osobowym na

wschodnim pograniczu Unii Europejskiej [w:] Wschodniepogranicze rozszerzonej Unii Europejskiej. Czynniki konku-rencyjnoœci, Red. Teichman E., Wydawnictwo SGH, War-szawa 2006.

2. Duszczyk M., Zasady przemieszczania siê obywateli polskichpo 1 maja 2004 [w:] Migracje zarobkowe polskiej m³odzie¿y.Badania i analizy, Urz¹d Komitetu Integracji Europejskiej,Departament Analiz Ekonomicznych i Spo³ecznych, War-szawa 2004.

3. Ro¿nowski B., Markowski K., £obocki J., Konefa³ K., Po-stawy i zachowania uczestników lokalnego rynku pracy, Eu-ropejski Dom Spotkañ Fundacja Nowy Staw, Lublin 2007.

4. Weresa M., Skutki rozszerzenia Unii Europejskiej dla wspó³-pracy Polski i Niemiec z Ukrain¹, Bia³orusi¹ i Rosj¹ [w:]Rozszerzona Unia Europejska i jej wschodni s¹siedzi. Pierw-sze doœwiadczenia wspó³pracy, Red. Teichman E., WeresaM. A., Wydawnictwo SGH, Warszawa 2005.

mgr in¿. Tadeusz Kucharuk,Prezes ko³a Polskiego TowarzystwaEkonomicznego w Bia³ej Podlaskiej

Ma³gorzata Trêbicka, s³uchaczkaStudium Celnego

GRANICA I LOGISTYKA I SPEDYCJA I TRANSPORT20 KWARTALNIK CELNY Nr 1 Rok 2007

to zdaniem prezydenta Bia³ej Podlaskiej Andrzeja Czap-skiego diagnoza prawdziwa. – Emigracja zarobkowawcale nie poprawia sytuacji bezrobotnych. Wje¿d¿aj¹przede wszystkim fachowcy. Ci, którzy u nas maj¹ pra-cê, a chc¹ tylko lepiej zarobiæ. Ich miejsca nie s¹ w sta-nie zaj¹æ bezrobotni, przede wszystkim ze wzglêdu nani¿sze kwalifikacje i mniejsz¹ zaradnoœæ.

Znamienne jest, co wynika z badañ Konrada Kone-fa³a, ¿e ci którzy nie zamierzaj¹ wyje¿d¿aæ, motywuj¹to pobudkami patriotycznymi. Takie myœlenie charak-teryzuje s³uchaczy studiów magisterskich. To zdaje siêœwiadczyæ, ¿e im m³ody cz³owiek starszy, tym bardziejzachowawczy. I to mo¿e byæ zielone œwiat³o w tuneludla polskiej gospodarki na przysz³oœæ.

Jaki powinien byæ rynek pracy, by motywowa³ dopozostania w kraju? Jakie zadania ma tu do spe³nieniaoœwiata? Co powinno pañstwo? Konrad Konefa³: - Po-lityka dotycz¹ca rynku pracy powinna skupiæ siê nazachêcaniu i pomocy emigrantom w efektownym po-wrocie do Polski. Warto nak³aniaæ wyje¿d¿aj¹cych dotraktowania pracy za granic¹ jako inwestycjê w siebie.Ale, cokolwiek innego by robiæ, najwa¿niejszym spo-sobem ograniczenia emigracji zarobkowej jest po pro-stu zwiêkszenie p³ac w kraju.

Pojawiaj¹ siê pretensje, p³yn¹ce najczêœciej od praco-dawców, ¿e szko³y nie kszta³c¹ w zawodach poszuki-wanych przez nich specjalistów. Przeciwko takiemu sta-wianiu sprawy mocno protestuje Joanna Marchel, na-czelnik wydzia³u edukacji w bialskim Urzêdzie Miasta.- Oferta szkó³ z zakresie kszta³cenia zawodowego jestniemal pe³na. - Problem polega jednak na tym, ¿e nie machêtnych kandydatów do podjêcia nauki. Uczniowie niewybieraj¹ po prostu wielu kierunków - t³umaczy. Prezy-dent Andrzej Czapski dopowiada: - Jako organizatorkszta³cenia na poziomie œrednim jesteœmy wykonawca-mi pewnej woli ludu, która siê przejawia zapotrzebowa-niem na okreœlone kierunki. Widzimy u m³odzie¿y brakzainteresowania kszta³ceniem zawodowym.

Zarz¹d Ogólnopolskiego Stowarzyszenia PrzewoŸni-ków oraz dyrekcja i organ prowadz¹cy Studium Celne wBia³ej Podlaskiej zawar³y porozumienie o wspó³pracy. Maono na celu dostosowanie profilu kszta³cenia s³uchaczystudium do potrzeb rynku pracy, ze szczególnymuwzglêdnieniem firm transportowych i spedycyjnych.

Obie strony zobowi¹za³y siê do wzajemnego uczest-nictwa w podejmowanych przedsiêwziêciach oraz obo-pólnej promocji. Stowarzyszenie umo¿liwi s³uchaczomi absolwentom Studium Celnego odbywanie praktyk ista¿y w firmach w nim zrzeszonych. Z kolei Studiumbêdzie rozpowszechniaæ wœród m³odzie¿y informacjeo wolnych miejscach na praktyki i sta¿e. Tak¿e o ofer-tach pracy w firmach zrzeszonych w Stowarzyszeniu.

Podjêtej wspó³pracy obu podmiotów z zaintereso-waniem przygl¹da siê prezydent Bia³ej Podlaskiej An-drzej Czapski. Z jego inicjatywy podpisanie umowynast¹pi³o w Urzêdzie Miasta. (J.T.)

Studium z przewoŸnikami

Moment podpisania porozumienia. Od lewej: wicepre-zes Stowarzyszenia Roman Sierhej, dyrektor Stowarzy-szenia S³awomir Kostjan, dyrektor Studium KrystynaRyjoch, prezes Podlaskiej Agencji Consultingowej Rec-tus-WOC Tadeusz Kucharuk

- Szko³y s¹ w stanie b³yskawicznie reagowaæ na po-trzeby dotycz¹ce kierunków kszta³cenia – twierdzi prof.El¿bieta Skrzypek, ekonomistka z UMCS. – Od tegozale¿y m.in. byt nauczycieli. Wszyscy musz¹ szanowaæpracê. Tylko niech pracodawcy jasno okreœlaj¹ kogopotrzebuj¹ i kogo w jakim czasie bêd¹ potrzebowali.Szko³y z kolei musz¹ siê temu przys³uchiwaæ. I tak jestw istocie.

Byæ mo¿e zdobywanie kolejnych stopni wykszta³-cenia sta³o siê zbyt ³atwe. Nikt nie chce byæ robotni-kiem, a ka¿dy inteligentem. Jest ju¿ w Polsce 400 wy-¿szych uczelni. - Spójrzmy prawdzie w czy – mówi prof.Skrzypek. – Ich absolwenci w ogromnej masie nie otrzy-maj¹ pracy w wyuczonym zawodzie. Dlatego wiêkszaczêœæ osób powinna skorzystaæ z oferty szkolnictwa za-wodowego.

¯e jest problem, przyznaj¹ cz³onkowie Studenckie-go Socjologicznego Ko³a Naukowego w Bia³ej Podla-skiej. Na pierwszym miejscu wœród ¿yciowych aspira-cji stawiaj¹ jak najwy¿szy cenzus naukowy. Praca tojest temat na potem. Ale na pewno musi zapewniæ god-ny poziom materialny. Dlatego zapewne jeszcze wielumagistrów, chc¹c nie chc¹c, by zarobiæ na utrzymaniechwyci za kielnie.

Jakie na te wielkie wyzwania spo³eczne remedium?Podwy¿szyæ wymagania dla kandydatów – odpowia-daj¹ zwolennicy radykalnych posuniêæ. – Ktoœ przecie¿musi wykonywaæ prace fizyczne.

Pojedyncza konferencja nie za³atwi problemu. - Aletakie spotkania œrodowisk biznesu i organizatorów oœwia-ty s¹ niezbêdne – konkluduje prof. El¿bieta Skrzypek.

Jerzy TrudzikDziennikarz tygodnikaS³owo Podlasia