ГАЧУУРТЫН ТОВЧ ТҮҮХ

Эзэн Чингисийн үеэс улбаалсан түүх соёлын дурсгалтай, сүүтэй үнээгээрээ овоглож ирсэн Гачуурт хатан Туул, Улиастай, Гачуурт, Хуандай, Дээндийн рашаан усаар ундаалсан, Хан Хэнтийн салбар уулсын дунд, Алтан тэвшийн хөндий, хүн чулууны хотсыг эзэгнэсэн Азийн цагаан дагина Нийслэлийн хаяаг түшсэн амьдралын таатай орчин бүрдсэн сайхан нутаг.

Гачууртын сангийн аж ахуй анх 1961 оны 4-р сарын 19-нд Сайд нарын Зөвлөлийн 181-р тогтоолоор Төв аймгийн Баянзүрх сумын 9-р багийн нутагт Амгалангийн сангийн аж ахуйн Улиастай, Дархит, Хуандайн фермүүдийг түшиглэн Улаанбаатарын хөдөлмөрчдийг сүү цагаан идээгээр хангах зорилгоор 1340 малтай, далаад ажилчинтай байгуулагдсан байна. Дээрх фемрүүд 1958, 1959 онуудад Зөвлөлт Холбоот улсаас авчирсан семминталь, хар тарлан үүлдрийн үхэртэй байсан бөгөөд шинэ сангийн аж ахуй байгуулагдахад ажиллагсдад, эд хөрөнгө, машин техник, үхэр, хашаа хороо, газар устай нь хуваарилан өгчээ. Харин Дамбадаржаагийн Вьетнамын нэрэмжит Чойбалсангийн зам нэгдлийг 1962 онд Гачууртад нэгтэгсэн байна. 1976 онд 131,5 мянган га нутаг дэвсгэртэй 13089 толгой малтай 806 ажилтантай, 45,2 сая төгрөгийн үндсэн хөрөнгөтэй, жилдээ 8,8 сая төгрөгийн мөнгөн орлоготой, сүүний арван фермтэй, үүний дотор 800 үнээний саалийн механикжсан ферм, 1400 үнээний СМФ-1, СЭФ-8, ажиллаж сүүний чиглэлээр төрөлжсөн томоохон САА

болж өргөжин хөгжсөн юм. БНМАУ-ын СнЗ-ийн 1976 оны 429-р тогтоолоор сүүний чиглэлээр аж ахуйн үйл ажиллагааг дэмжин эрчимжүүлэн нэмэгдүүлэх зорилгоор Гачуурт сангийн аж ахуйгаас үйлдвэрлэлийн хэрэгсэл, ажиллах хүчийг нутаг дэвсгэрийн байдлаар хуваарилан Партизаны САА-г шинээр байгуулсан юм.

Гачуурт Нийслэлээс 21км зайтай засмал замаар холбогдсон дэд бүтэц зохих хэмжээнд хөгжсөн их шүтээн болсон домогт уул Баянзүрх хайрханы ар хормойн түшэц газар, хатан Туулын хойд дэнж, Гачуурт голын адаг “Цагаан эрэг”-ийн дэнж, Хан Хэнтийн нурууны баруун салбар уулсын төгсгөл алтан тэвшийн хөндийн эхэнд суурьшсан.

Нутаг дэсгэр улсын дархан цаазтай, хамгаалалттай ногоон бүсэд хамаарах бөгөөд газрын гадаргуу нь уулархаг, далайн төвшнөөс 1300 – 2200 метрт өргөгдсөн бүх нутгийн 75% нь ой мод, уул ус эзэлсэн байдаг.

Нутаг нь Туул голын урд хойд эрэг, ай сав, Хуандай, Дээндий Гачуурт, Улиастай голын хөндийн сав газраас бүрдэнэ.

Цаг уур: Жилийн дундаж температур 1,5 градус. Хамгийн халуун нь +340, хүйтэн нь -41 градус, хүйтэрдэггүй үе жилд дунджаар 72 хоног, жилийн дундаж тунадас 278,5мм, салхины хурд 2,0м/с, 4 ба 5-р сард 2,9м/с, зарим жил их хэмжээний тунадас унах, хүйтрэх, халуун байх, хүчтэй салхи шуурга тохиолдох үе бий. Үржил шим сайтай, хар, хар хүрэн хөрстэй.

Ой мод, жимс жимсгэнэ: Гацуур, хар мод,нарс, хуш, хус, улиас, хайлаас, бургас, харгана, их элбэгээс гадна зэрлэг сонгино, мангир нэлээд ургадаг. Самар, нэрс, хад,

гүзээлзгэнэ, аньс, үхрийн нүд, мойл, долоогоно, зэрлэг үрэл зэрэг жимс жимсгэнэ элбэг байдаг.

Эмийн ургамал: Алтан гагнуур, эмийн бамбай, жавхаалаг, башир, алаг цэцэгт башир, /юмдүүжин / алтан зул /сэржмядаг/, улаан унаган туруу/ шунхан/, төгрөг навчит,ямаан эрдэг, үхэр дэгд, сормууст дэгд, хэвтээ дэгд, хонин арц, ямаан арц, чагдгар бадаан, сибирь хотой, эмийн зүрхэн цэцэг, долгионтсон гишүүн, дагуур тарваган шийр, бургас навчит, банзад, эгэл гоньд, шар гоньд, хурган мэхээр, үнэгэн сүүлхээ мэхээр, улаан бошго, хөдөөгийн бирага, цагаан уул, жимс банзда зэрэг зөвхөн Гачууртад 280 гаруй зүйлийн эмийн ургамал ургадаг байна.

Ан амьтан: Буга хандгай, чоно, хүдэр, гөрөөс, уулын ба усны булга, хэрэм, жирх, үхэр оготно, баавгай, гахай, дорго, үнэг, шилүүст, тарвага, зурам, хярс, туулай, чандага, сохор номин, могой элбэг тохиолдоно. Могойт дэнж гэдэг газар бий. Тул, линок, налин, зэвэг, хайрууст, зурхай гутаар зэрэг загас бий.

Жигүүртэн шувуу: Тас, бүргэд, шар шувуу, сойр, ууль, ятуу, тоншуул, зун бүх төрлийн усны шувууд нүүдэллэн ирнэ.

Байгалийн баялаг: Алт, болор, сайн чанарын цагаан болон шар шавар, элс, хайрга, хад чулуу мод зэрэг барилгын материалын нөөц арвин их баялагтай.

Баянзүрх хайрхан

Барон Унгерн Баянзүрх хайрханы оройд үхэр буу гарган

байрлуулж, хөлийн голд бүгсэн гамин цэргийн хуаранг буудан

бут ниргэж байсан бол Хатанбаатар Магсаржав баруун замын

аян дайнд хөдлөхөөр их цэргээ засаж, их хар тугаа мандуулан

Баянзүрх хайрханы овоог тахисан удаатай. Энэ хайрханы

овооны тахилгыг 1998 онд сэргээж Мамба Дацангийн хамба

лам Нацагдорж угсаатан зүй судлаач эрдэмтэн Х.Нямбуу нар

оролцож ёс дэгийн дагуу тахилга үйлдсэн юм.

Гачуурт байгуулагдахаасаа өмнө Амгалангийн САА-г

Улиастай, Дархит, Хуандайн ферм ажиллаж, Туул голын урд

шуудуйн усалгаатай ногооны талбайтай, их хэмжээний ургац

хураан авч зоорилон хадгалж хотод морин тэргээр тээвэрлэн

борлуулж байжээ.

СУРГУУЛЬ

1962 онд нийслэлийн 25-р бага сургууль нэртэйгээр

Т.Дашдорж захиралтай багш Бэгзжав, Улаанхүүхэн,

Даринчулуун, Цэрэнпил нар 40 сурагчтай хичээллэж эхэлсэн

түүхтэй.

1962 оны 11-р сард 160 хүүхдийн бага сургуулийн байр

ашиглалтанд оржээ.

1963 – 1974 онд Төв аймаг, 1974оноос Улаанбаатарын

харьяанд очсон. Дунд сургуулийн сурагчдаа машинаар

Найрадлын раойны 14-р сургууль руу зөөж оройд нь авдаг

байв.

1963 – 1969 онд бага сургууль 1969 – 1986 онд 8-н жилийн дунд сургууль 1986 – 1991 онд 10-н жилийн дунд сургууль 1992 оноос Нийслэлийн 85-р дунд сургууль гэж нэрлэгдэх болсон. Сургуулийн захирлаар ажиллагчид:

Бэгзсүрэн , Д,Пүрвээ, Х.Хавалхаг, Д.Мижид, З.Жамьяансүрэн,

Ноосгой, Сүхээ, Даваа, Сонинчимэд, Н.Төрбат, Ч.Базарваань.

Хичээлийн эрхлэгчээр: Н.Хухмед, Ч.Лхагвасүрэн,

Ж.Даваахүү, Б.Хонгорзул, Д.Нямсүрэн

ХҮН ЭМНЭЛЭГ

1961 онд анх гэр, вагончигт байрлаж хүний бага эмч

Ж.Ламжав, сувилагч Ш.Сүрэн нар ажилласан түүхтэй. Эмч

сувилагч үзлэгээ морин тэргээр явж хийдэг байсан.

ЯСЛИ – ЦЭЦЭРЛЭГ

1962 онд 25 хүүхэдтэй багш Оюун, А.Янжмаа, нярав Бэгз

нар ажиллаж эхэлсэн түүхтэй. 1965 оны 4-р сарын 16-нд Төв

аймгийн Гачуурт сумын 23-р цэцэрлэг гэж байгуулагдсан.