svæðisskipulag höfudborgarsvæðisins 1985-2005

SV/fDISSKIPULAGHOFUDBORGARSVSEOISINS1985-2005

SAMTOK SVEITARFELAGA -..—^.--.^A HOFUDBORGARSVXEDINU UKlUDbn

S V/EDISSKIPULA GHOFUDBORGARSVSEDISINS1985-2005

OKTOBER 1986SAMTOK SVEITARFELAGAA HOFUDBORGARSWEDINU

Ad pessari greinargerd unnu eftirtaldir starfsmennSkipulagsstofu hofudborgarsvaedisins:Birgir H. SigurdssonGestur OlafssonGudrun BenediktsdottirIngibjorg FridbjornsdottirMargret HallgeirsdbttirPorannn HjaltasonPordur /Egir OskarssonPorsteinn PorsteinssonRosmundur Gudnason, hagfraedingur, samdi 4. kafla.

Vid viljum bakka ollum beim sem veittu okkur upplysingar og audveldudu petta verk a einn eda annan halt.

© Skipulagsstofa hofuSborgarsvaeSisins oktober 1986Ritstjori og abyrg3arnia5ur Gestur Olafsson

EFfUSYFmUT

Bis. 5. FORMAL!Bis. 7. 1. KYNNINGBis. 9. 2. NATTURULEGAR FORSENDURBis. 16. 3. PROUN BYGGDAR OG MANNFJOLDABis. 19. 4. EFNAHAGURBis. 25. 5. HUSNJEDISMALBis. 30. 6. ATVINNUMALBis. 40. 7. VERSLUN - MIDHVERFIBis. 42. 8. OPINBER fJONUSTABis. 53. 9. VEITURBis. 59. 10. SAMGONGURBis. 66. 11. UMHVERFI OG UTIVISTBis. 72. 12. LANGTIMAPROUNBis. 75. 13. LOKAORD

UTLIT: MI'DAS Augl.^jonustaPRENTUN: Fjardarprent

SVADISSK1PULAG

Formal!Fra bvi ad Skipulagsstofa hofudborgarsvasdisins toktil starfa a arinu 1980, hefur verid unnid markvisst adundirbiiningi svaedisskipulags fyrir hofudborgar-svasdid, allt fra Kjos og sudur fyrir Straumsvfk.Umfangsmikil gagnasofnun vardandi alia pa baetti,sem hafa ahrif a broun byggdarinnar og Iff folks ahofudborgarsvaedinu, hefur att ser stad. Pa hefurverid reynt ad samraema upplysingar og stefnu adild-arsveitarfelaganna i skipulagsmalum og leggja drogad framtidarskipulagi hofudborgarsvaedisins, en geraverdur rad fyrir pvi, ad samfelld byggd nai allt fraHafnarfirdi upp f Kollafjord.

Forsaga bessarar vinnu er sii akvordun sveitarfelag-anna a hofudborgarsvaedinu (S.S.H.) i aprfl 1976 oghefja samstarf um skipulagsmal svo og onnur sam-eiginleg mal. Adur hafa samstarf peirra verid fremurlosaralegt og einkennst af naudsynlegri samraeminguvegna vinnu vid adalskipulag Reykjavikurborgar. Siivinna for fram undir stjorn Skipulags rikisins, semhlutadist til um, ad skipud var samvinnunefnd umskipulag Reykjavikur og nagrennis i arslok 1961.Samvinnunefndin starfadi slitrott ad skipu-lagsmalum hofudborgarsvaedisns allt til arsloka 1982.

Med pvi ad stofna S.S.H. lystu sveitarstjornarmenna svaedinu otvirastt yfir beim vilja smum ad sveitar-stjornirnar sjalfar ynnu fyrst og fremst ad skipulagihofudborgarsvaedisins, an annarra afskipta rikisinsen peirra sem fylgdu edlilegu samstarfi vid Skipulagrikisins og pad aetti frumkvaedi ad. Sii samvinnahefur alia tid verid med agastum. Er Skipulagsstjornrikisins pakkadur sa studningur, sem hiin hefur veittS.S.H., sem gerir bad nii kleift ad Ijiika bessumafanga i gerd svaedisskipulags fyrir hofudborgar-svasdid med bvi ad gefa lit greinargerd asamt skipu-lagsuppdrattum. Ymsar upplysingar fra Skipulagi

rikisins og ekki sist sii forvinna, sem unnin var avegum samvinnunefndarinnar, hafa einnig komid adgodum notum.

Nokkurrar opolinmaedi hefur gaett hja sumumsveitarstjornarmonnum med framvindu skipulags-vinnunnar. A medan vinna Skipulagsstofnunnar vareinkum i pvi folgin ad safna upplysingum og undir-buningi, virtist arangurinn a yfirbordinu ryr. A sid-ustu misserum er hins vegar mikill og rikuleguravoxtur bessarar vinnu ad koma i Ijos. Med beimskipulagsafanga, sem nu er ad Ijiika, eru lagdar framometanlegar upplysingar um svasdid i heild. Pekkinga landi, kostum og gollum, svo og vasntanlegri prounatvinnulifs og mannllfs a bessu svasdi, er nii meiri ogbetri en adur. I fyrsta sinn i sogu sveitarfelaganna ahofudborgarsvaedinu liggja fyrir drog ad sameigin-legri stefnumotun i fjolmorgum malaflokkum, svosem f samgongumalum, litivistar-, nattiiruverndar-og atvinnumalum, svo ad eitthvad se nefnt. Vaxandisamstarf sveitarfelaganna a hofudborgarsvasdinu amorgum svidum, svo sem f holrassamalum, atvinnu-,fraedslu- og heilbrigdismalum, er einnig beinn arang-ur af bessu starfi.

Pad er tni min, ad med beim merka afanga, sem nuhefur verid nad I skipulagsmalum hofudborgar-svasdisins, se lagdur grunnur ad enn oflugra sam-starfi hinna niu adildarsveitarfelaga og bad samstarfeigi eftir ad verda ibuum bessa svaedis til mikillahagsbota.

Julius Solnes, formadur S.S.H.

SV/EDISSKIPULAG

1. Kynning

I nugildandi skipulagslogum (fra 1964, me9 sidaribreytingum) finnst hvergi hugtakid svaedisskipulag.Sveitarfelog hafa samt lengi unnid saman ad skipu-lagsmalum, og i ofangreindum logum er ad finnaakvasdi um serstakar samvinnunefndir um skipulags-mal.

Samvinna sveitarfelaga a hofudborgarsvasdinu vi5gerd skipulagsaastlunar fyrir svasdid hofst um 1960 itengslum vid gerd adalskipulags Reykjavfkur 1962-1983. Pa pegar gerdu sveitarstjornarmenn a svasdinuser grein fyrir naudsyn pess a9 starfa naid saman adymsum byggdarmalum hofuSborgarsvasSisins. Apessum arum voru uppi hugmyndir um ad geraskipulagsaastlun fyrir allt hofudborgarsvaedid semyrdi eins konar undanfari skipulagsaastlana fyrirhvert einstakt sveitarfelag a svasdinu. I framhaldi afpvi var sett a laggirnar samvinnunefnd um skipulagReykjavikur og nagrennis i desember 1961 og sam-bykkti hiin 6. mars 1965 ,,frumdrog ad svasdisskipu-lagi hofudborgarsvasdisins". Stod til ad arid 1968yrdi gefin lit a beim grundvelli eins konar heildara-astlun um broun byggdar a hofudborgarsvasdinu. Suvinna drost a langinn og var ekki ad fullu lokid fyrren arid 1974. Pegar til kom hafdi skipulag hlutadeig-andi sveitarfelaga i ymsum atridum tekid adra stefnuen heildarasetlunin gerdi rad fyrir og var hun pvi ekkisambykkt.

A pessum arum hafdi engu ad sidur komist a naidsamstarf sveitarfelaga a hofudborgarsvsdinu a yms-um svidum, svo sem um frasdslumal, veitur, bruna-mal og sorphreinsun.

Samtok sveitarfelaga a hofudborgarsvasdinu(S.S.H.) voru stofnud i Mosfellssveit 4. aprfl 1976.Adilar ad samtokunum eru eftirtalin sveitarfelog:

Kjosarhreppur, Kjalarneshreppur, Mosfellshrepp-ur, Seltjarnarnes, Reykjavik, Kopavogur, Bessa-stadahreppur, Gardabasr og Hafnarfjordur. Mark-mid samtakanna eru:

- ad vinna ad sameiginlegum hagsmunamalum sveit-arfelaganna,- ad efla samstarf sveitarfelaganna og auka kynningu

KOPAVOGUR,'

BESSASTABAHWmjR

1.1.1. Sveitarfelog a hofuSborgarsvaeSinu eru Kjosar-hreppur, Kjalarneshreppur, Mosfellshreppur, Seltjarnar-nes, Reykjavik, Kopavogur, Bessastadahreppur, Garda-baer og Hafnarfjordur.

osveitarstjornarmanna,- ad annast sameiginleg verkefni fyrir bond adildar-sveitarfelaganna,- a5 vinna a9 gerd svasdisskipulags og proun bygg9-arinnar a hofu9borgarsvas9inu i nanu samstarfi vi9aQildarsveitarf elogin.

Stjorn samtakanna er skipuQ tolf monnum og tolf tilvara kjornum hlutfallskosningu til eins ars i senn.Adeins kjornir sveitarstjornarmenn (adalmenn) erukjorgengir i stjorn og varastjorn og sem endurskod-endur.

Fljotlega eftir stofnun samtakanna vaknadi skilning-ur sveitarstjornarmanna a pvi, ad ein arangursrik-asta leiQin til pess a5 stuQla a9 baettu skipulagi ahofudborgarsvaedinu vasri a9 koma a fot sameigin-legri skipulagsstofu. Drog a9 samningi fyrir Skipu-lagsstofu hofu9borgarsvas9isins voru 16g9 fram i nov-ember 1976, og voru bau si'9an sambykkt af hluta9-eigandi sveitarfelogum i byrjun ars 1980. Henni er

m.a. Eetla9 a9 vera vettvangur bar sem unnid er a5ger9 svae9isskipulags fyrir hofu9borgarsvae9i9, jafn-framt bvi a9 vera ra9gefandi um skipulagsmal peirrasveitarfelaga, er a9ild eiga a9 stofunni, svo og ann-arra sem til hennar kunna a9 leita.

Me9 hli9sjon af regluger9 um ger9 skipulagsaaetlanaer gert ra9 fyrir eftirfarandi markmi9um med svas6is-skipulagi hofu9borgarsvae9isins:

Svaadisskipulag hofuSborgarsvaeSisins er stefnuyfir-lysing hluta5eigandi sveitarfelaga i peim malaflokk-um sem skipuIagiS naer til. MarkmiS me3 gerS svaeS-isskipulagsins er a5 mota samraemda stefnu og sam-raema skipulag sveitarlelaganna innan svaedisins.Jafnframt er markmiOif) ' aS stuSla a3 hagkvaemariproun byggSar miSaS vi3 landfraeSilegar, hagraenar,felagslegar og a5rar baer aSstaeSur, sem taka ber tillittil.MeS svaedisskipulaginu er motaSur rammi fyrir frek-ara skipulag hlutadeigandi sveitarfelaga.

SV/EDtSSKIPULAG

2. Natturulegarforsendur

Hofudborgarsvasdid er nimir 1.000 km2 ad flatarmaliog nasr fra Hvalfirdi i nordri og skammt sudur fyrirStraumsvfk vi5 Hafnarfjord. A hofudborgarsvasdinueru bvi niu sveitarfelog. I bessum niu sveitarfelogumbiia nu um 55% bjodarinnar, alls um 132 busundmanns.

Hofudborgarsvasdid nasr til tveggja syslna, Kjosar-syslu allrar og Gullbringusyslu ad hluta, og tveggjakjordasma, Reykjavikur og hluta Reykjaneskjor-dasmis.

2.1 Jardfraedi

Skipta ma berggrunni hofudborgarsvaedisins i fernt,b.e. blagrytissvaeQi, gragrytissvasSi, mobergssvaedi oghraun sem runniQ hafa eftir si'Sasta jokultima. Esjanog fellin i Mosfellssveit eru helstu blagrytissvasdin.Undir meginhluta byggdar a Seltjarnarnesi og austurog saudaustur af nesinu er gragryti sem hraun hefurekki runnid a si'Sar. Mobergsranar eru t.d. Blafjoll—Langahli'5 og Husafell-Helgafell. Hraun, sem runn-i5 hafa a si'Qustu 10 busund arum, eru allmikil, svosem ElliQaarhraun, sem rann til sjavar i ElliSaar-vogi, og Holmshraun vestan Blafjalla. Yngstuhraunin eru GarSahraun, Hafnarfjardarhraun ogKapelluhraun, en bad si'Sastnefnda rann a sogu-legum tfma.

Taka barf tillit til margra jardfrasdilegra batta vidskipulagningu byggSar. I fyrsta lagi barf astand berg-grunnsins ad vera bekkt og ber ba adallega ad huga

2.1.1. JARfiFR^DILEGAR OGNIR.

Flodahaetta. ——« Hraunstraumar.

Bergsprungusvasdi.

Eldvorp.

ad tvennu. Annars vegar hvort grunnurinn getihreyfst vid gerd mannvirkja eda boli ekki alag afmannvirkjum. Sii haetta er heist fyrir hendi bar semhraun hafa runnid yfir lausan jardveg. Hins vegarbarf ad varast bergsprungur, en sprungusveimurmed stefnu nordaustur-sudvestur er rett austan vidadalbyggd a hofudborgarsvaedinu. I odru lagi barf adbekkja til jardvegsins og vita hvada nytanleg jard-efni er ad finna i honum, og gasta bess ad fyllingar-efni mengi ekki grunnvatn sem nota a til idnadareda neyslu. I bridja lagi geta hugsanlegar jardfrasdi-ognir haft urslitaahrif a skipulag byggdar. Her getur

overid um skyndileg fyrirbaeri a5 raeda, svo sem jard-skjalfta eda eldgos, i odrum tilvikum hasgfara breyt-ingar, svo sem landsig eda landris. Vitad er, ad aAlftanesi og Seltjarnarnesi hefur land sigid, en ekkier vitad me5 vissu hve hratt sigid er. Einnig ertiltolulega audvelt ad geta ser til um hvert hraunkynni ad renna ef gos yrdi austan byggdarinnar, enlitlar tolulegar upplysingar eru fyrir hendi um likur aslikum hamforum eda hve hratt hraun kynni hugsan-lega ad renna. Pxr athuganir, sem gerdar hafa verida.bessum battum, benda eindregid til ad rett se adgera markvissar athuganir a hugsanlegum jardfrasdi-ognum a svasdinu.

Lagt er til aS kannafiar verSi hugsanlegar jar5frae3i-ognir hofuSborgarsvaeSisins sem taka maetti miS afvi9 framtidarskipulag a landnotkun og almanna-vornum a svaeSinu.

2.2 Vedurfar

Fra arinu 1920 hefur Vedurstofa Islands verid tilhusa a fimm stodum i Reykjavik. Vedurathuganir,hita-, lirkomu- og vindmaslingar hafa verid gerdarallvida a hofudborgarsvaedinu.

Hitafar a svasdinu rasdst i storum drattum af nalaegd

+ 10

J F M A M J J A S O N D

2.2.1.MEDALHITI I REYKJAVIK OG HOLMI 1971-1980— Reykjavik --- Holmur

sjavar, sem og ad sjalfsogdu af legu landsins. Hita-munur sumars og vetrar er litill og hitasveiflur ein-staka daga eru oftast fremur litlar. Ad medaltali'laekkar hid med hasd um 0,6°C a hverja 100 metra.

Reykjavik

^=L.94L;y3"Xs

VffilsstaSir1035

JXT=-

799jRjupnahaeS1020

HeiSmork

• Kjupna |

I "S IT

H6lmur:

1297 <»

2.2.2.

MEDALURKOMA AMM A ARI 1971-80

HOFUDBORGARSV^DINU I

Urkoma er masld allvida a hofudborgarsvasdinu ogsyna medaltolin akvedid mynstur eda reglu, basdimed tilliti til stadsetningar og arstima. Ad jafnadi erlirkoma meiri eftir bvi sem fjaer dregur sjo og landhffikkar. Urkoma i Heidmork er t.d. tvofalt meiri eni Reykjavik. Mest urkoma er i oktobermanudi, enbad er bo rigning med leysingum sidari hluta vetrarsem hefur mesta flodahasttu i for med ser og bvimikil ahrif a skipulag. Gera ma rad fyrir, ad samangeti lirkomu- og leysingarvatn svarad til a.m.k. 100mm urkomu a solarhring a hofudborgarsvsdinu.Snjor er sii urkoma, sem mest ahrif hefur a skipulag,b.e. val lands undir byggd. Maelingar aranna 1971-1980 a snjoalogum syna, ad jord er ad medaltalialhvit i Reykjavik 51 dag a ari, en 91 dag i Stardal.Adfenni er talsvert i jodrum byggdar, bvi ad hun ervida fyrsta verulega hindrunin a leid vindsins, og barsafnast snjor fyrir i meiri maeli en urkomumcelingargefa til kynna.

Vindattir eru allbreytilegar a hofudborgarsvasdinuog raedur landslag afar miklu. A einstokum stodumgetur vindstyrkur ordid ovenju mikill og vindur jafn-

10

SV/EDISSKIPULAG

vel magnast i nand vid mannvirki svo sem hahysi.Sums sta3ar nalasgt sjo eru sserok og selta til obaeg-inda.

Raett hefur verid urn ad borf se itarlegri lirkomu- ogvindmaelinga a hofudborgarsvaedinu til ad afla naud-synlegra frumgagna vid honnun mannvirkja a svaed-inu. Vedurstofa islands og VerkfrasSistofnun Ha-skola Islands hafa aaetlaQ kostnaSinn vid slfkar at-

huganir, en enn hefur ekki vend unnt ad radast i baersakir fjarskorts.

Til bessa hafa engin vindgong verid til a Islandi, barsem meta mastti ahrif fyrirhugadra mannvirkja avind a nasrlaegum svaedum. \ nokkrum tilvikum hefurverid leitad til rannsoknastofnana erlendis i bessuskyni. Leggja verdur aherslu a mikilvasgi vindtaekrii vidskipulag og honnun mannvirkja a hofudborgarsvasd-inu, bvi ad bad er eitt stormasamasta bettbylissvaedi

2.2.3.VINDROS FYRIR NES VID SELTJORN 1949-1%8.TfQni vinddtta, allt arid %

2.2.5.VINDROS FYRIR REYKJAVIKURFLUGVOLL 1949-1968.TiSni vindatta, allt ariQ %

2.2.4.VINDROS FYRIR GRAFARHOLT 1949-1968.Tidni vindatta, allt arid %

2.2.6.VINDROS FYRIR STRAUMSVIK 1949-1968.TfQni vindatta, allt arid %

11

helms. Vindgong eru nii i byggingu vid HaskolaIslands, og geta bau ordid a5 miklu 1151 vid skipulagog honnun mannvirkja.

Lagt er til, a3 mjog verol auknar nakvaemar, sam-raemdar maelingar a urkomu og hamarksvindalagi ahofuSborgarsvaeSinu, sem nota maetti viS honnun afraveitukerfum og oSrum mannvirkjum.

Lagt er til aS kannafiar verSi hugsanlegar ognir afvoldum oveSurs a hofuSborgarsvseSinu, sem tekiSyrSi tillit til viS framtiSarskipulag og almannavarnira sva-fiinu.

2.3 Namur-landfylling

Med ort vaxandi bettbyli hefur aukist borf fyrirnytanleg jardefni, svo sem sand, mol, mold og hverskyns fyllingarefni. Lauslega er aaetlad ad jardefnis-borfin a hofudborgarsvaedinu se um ein millj on nim-metra a ari. I lausu jardseti og bergi er bvi folginaudlind sem er ekki obrjotandi.

I desember 1983 gaf Skipulagsstofan lit namukort afhofudborgarsvaedinu i samvinnu vi5 Rann-soknastofnun byggingaridnaoarins og Skipulag rfkis-ins. Hugmyndin med bvi ad kortleggja svse9i5 er

2.3.1.NATTURUVERNDARSV/*:DI.D Frifilystir staflir. ~ij Fridlyst svae6i og svaeoi A nitturuminjaskrA.

m.a. sii a5 kanna hversu margar namur er bar a9finna, tegundir efnis og nytanlegt magn. A5 bessu,verki er nau9synlegt a9 vinna afram og kanna beturbau svasQi sem likegt er a9 ver6i tekin undir byggdeda utivist a nasstu aratugum.

Oft barf a9 fjarlasgja lausan jar9veg af landi semjteki9 er undir byggingar. Stundum er um a9 ras3ailifrasnan jarbveg sem gaeti komi9 a9 g69um notum:annars sta9ar, t.d. vi9 rasktun. ^skilegt er ad nytajbessi lifraenu jar9efni sem best og losa bau ekki i sjoje9a annars sta9ar bar sem bau koma ad engum:notum en geta jafnvel valdid skada.

Lagt er til aS komiS verSi a akveSinni stjornun avinnslu nytanlegra jarSefna a hofuSborgarsvaeSinu,einkum jarSseta og bergnama, en einnig a grjotnamur hraunum, fjorum og holtum.

Lagt er til, a5 tekinn verSi upp sa hattur a5 veitaleyfi fyrir vinnslu og toku jarSefna og tryggja um Iei5aS gengiS se fra viSkomandi svasSi a5 vinnslulokinni.

2.4 Natturuvernd

2.4.1 Almenn natturuvernd

Mikill hluti hofudborgarsvasdisins er talinn hafa svclserstaett natturufar ad astaeda bykir til ad vernda barstor landsveedi.

Vi9a eru svae9i fri9u9 vegna serstae9rar natturu.Reykjanes- og Blafjallafolkvangar og Rau9holar eniifri91yst. Hei9mork er trjarasktarsvas9i. Elli9aardalur,Laxarosar, Brynjudals- og Botnsdalssva29in eru a natt-uruminjaskra. Pessi svae9i eru alls 250 km2, eda um25% lands a hofudborgarsvasdinu. Auk bessara stasrrisvseda eru ymis minni svasdi og stadir, sem begarhafa verid fri91yst samkvaemt natturuveradarlogume9a njota verndar a einhvern hatt. Her er att viasvaedi eda stadi sem biia yfir serstasdu lifriki (t.dlAstjorn sunnan Hafnarfjardar), jardfrasdi (t.d. Foss-vogslogin) e9a serstae9u landslagi (svo sem Hamar-inn i Hafnarfir9i).

Vegna brounar bettbylis a hofudborgarsvaedinu ogumsvifa i tengslum vid hana er full astaeda til ad hugavel ad natturu- og umhverfisvernd a svaedinu nasstuaratugina til ad tryggja nasgilega mikid landrymi tijutivistar fyrir ibua bessa svaedis. Sum smaerri svaadiog natturuverndarstadir verda ad teljast i hxttu

12

SVADISSKIPULAG

pegar. Audvelt er a5 ganga a natturu storu svaed-anna, se framkvasmdum ekki stjornad markvisst ogpasr samraemdar. Lita verdur a natturu- og umhverf-isvernd sem patt i landnytingu og pann patt verdurad tengja vel allri vinnu vi5 skipulag og akvardanirum proun byggdar.

Bessastadanes a Alftanesi er a natturuminjaskra, eneinnig hefur verid bent a a9 Seljadalur i Mosfellssveit,Galgahraun i Gardabae og hraunflakann milli Garda-basjar og Hafnarfjardar maetti hugsanlega gera ad natt-uruverndarsvasdum. Frekari lysingar a svasdum bess-um er ad finna i natturuminjaskra Natturuverndar-rads.

Pott mikilvasgt se a5 vernda ahugaverda stadi ognatturuverndarsvasdi a hofudborgarsvasdinu, ba asttiallt land utan bettbylis ad njota akvedinnar umhverf-isverndar. I bessu sambandi er fyrst og fremst umsveitirnar a hofudborgarsvaedinu a5 raeda, einkumKjosarhrepp og Kjalarneshrepp. Nyrsti hluti bessalandsva;ois, Brynjudalur og Botnsdalur, er pegar anatturuminjaskra, og er rett a5 huga vel a9 ollumframkvaemdum a pessum svasSum.

Lagt er til aS sveitarstjornir a hofuSborgarsvaeSinuhlutist til um, a5 unniS verSi a samra-mdan halt a5utivistar- og natturuverndarskipulagi fyrir sveitarfe-login. I>ar komi m.a. fram staSsetning og sta3r3 natt-uruverndarsvae5anna, lysing a peim og fyrirhuguSflokkun eftir mikilvaegi.

2.4.2 Mengun

Mengunarvarnir voru settar a stofn sarnkvamtlogum arid 1981 sem serstok deild Hollustuverndarrikisins. Undir pa deild falla 611 svi5 mengunar, loft-vatns- og landmengun, auk mengunar af voldumhavada og geislunar.

Hsegt er ad raeda um a.m.k. prja adalmengunarvaldaa hofudborgarsveedinu: idnad, frarennsli og bflaum-ferd. Auk bess ma nefna almennan fragang a bygg-inga- og framkvaemdasvasdum, sem vida er mjogabotavant.

Eitt brynasta verkefni, sem bfdur sveitarstjorna ogfbua hofudborgarsvsadisins og taka verdur fastaritokum i nainni framtid, eru mengunarmal a svasdinu.Ef arangur a ad nast, barf samvinna milli sveitarfe-laganna ad vera god. Skipulagsstofan hefur sett framakvednar tillogur um adgerdir i frarennslismalumsem flest sveitarfelog a hofudborgarsvasdinu hafa nilsambykkt. Einnig hafa Samtok sveitarfelaga a hof-udborgarsvesdinu sambykkt eftirfarandi tilmaeli til

sveitarfelaganna um varnir gegn hljodmengun fraumferd.

"Stjorn Samtaka sveitarfelaga a hofuSborgarsvaeS-inu beinir peim tilmaelum til sveitarfelaga a hofuS-borgarsvaeSinu aS skipulagt verSi pan nig, aS Ifldegtse, aS havaSi fra umferS fari ekki yfir eftirfarandiniork (jafngUdishljoSstig fyrir solarhringinn):

a) 35 dB(A) inni i ibuS.b) 40-45 dB(A) inni i atvinnuhusnaeSi."

Ofangreind mork eru i samrasmi vid samnorraentilmasli, sbr. serrit Skipulagsstofunnar Umferdarhd-vadi og hugsanlegar adgerdir i skipulagi.

Mikid af eiturefnum er mi i notkun a hofudborgar-sveedinu, t.d. i ymiss konar idnadi.

Lagt er til aS settar verSi akveSnar reglur um, hvarnotkun eiturefna se heimil og fylgst se meS hvar slikefni eru geymd.

Lagt er til aS komiS verSi upp serstakri mottoku parsem haegt er aS eySa eiturefnum og efnaurgangi.

2.4.3 Verndun

Undanfarin ar hefur verid unnid ad skraningubjodminja a hofudborgarsvasdinu a vegum f>jod-minjasafns Islands. Skipulagsstofa hofudborgar-svasdisins hefur stutt betta verk eftir fongum, og hafabaer bjodminjar, sem hafa verid skradar, veridteiknadar inn a kort, bannig ad hasgt se ad taka tillittil beirra vid frekara skipulag og framkvaemdir apessu svsedi.

Skraningu pjodminja er mi lokid i Mosfellssveit,Reykjavik, a Seltjarnarnesi og i Gardabee.

Lagt er til aS pau sveitarfelog a hofuSborgarsvaeS-inu, bar sem skraningu pjoSminja er ekki lokiS, hafisamraS viS I>jdSniinjasafn Islands um samraemdaskraningu pjoSminja a sinu landi.

13

2.5 Grodur — land-bunadur

2.5.1 Grodurfar

Stor hluti hofudborgarsvasdisins er fjalllendi, eink-um nordurhluti pess, Kjosarsysla. Land er litt groid i200 m haed yfir sjavarmali og ofar, en nedan pessaramarka er landid aftur a moti nanast algroid. Staerdlands nedan 200 m er lauslega aaetlud um 200 ferkilo-metrar. Samkvasmt Fasteignamati rikisins 1985 errsektaS land a pessu svaedi talid vera um 27 ferkilo-metrar. Grodurlendi syslunnar hefur verid talidfullseti5, og ofbeit er sums stadar a afrettum Mos-fellsheidar og Holmsheidar. Ennfremur verdur foksvart a melum, einkum f Mosfellssveit og a Kjalar-nesi, ekki sist vegna jardrasks af mannavoldum. Apessu svasdi eru heimalond einnig talin fullsetin.

A sudurhluta hofudborgarsvaedisins er meira lag-lendi en a nordurhluta pess og er betta laglendinokkud groid. Mikill hluti svaedisins er gr6id hraun,med fabreyttum og litt nytanlegum mosagrodri. Aukpess pekur pettbyli um 90 ferkflometra lands a pessusvaeSi.

P6 a5 groQur- og jarQvegseyQing hafi verid allmikil asvasSinu, pa er land viSa tekid a5 groa upp ad nyju,basdi lond sem hafa vend friQud, og holt og hei5ar utfra bettbylinu bar sem beitarbungi hefur minnkaShin sidari ar. Hafa ber i huga a5 beitar- og grodur-nyting a bessum svasdum er einkum tengd nalaegd viQbettbylid og breytingum a landnotkun samfarahenni.

Undanfarin ar hefur verid unniS a5 endurnyjungroSurkorta af suQurhluta hofudborgarsvasSisins,b.e. sunnan Esju, samkvaemt maslingum fra 1985.Eldri og onakvaemari upplysingar um grodur a nord-urhluta svaeSisins eru fyrir hendi, en pasr pyrfti a5endurnyja.

Me5 fullkomnari loftmynda- og gervitunglataeknisi'Sustu arin, hafa aukist moguleikar a pvi ad fylgjastme5 astandi og breytingum gr66urs a mjog storumsvaedum, basdi i bettbyli og 6bygg5. ^Cskilegt er a5sveitarfelog a hofuQborgarsvaedinu sameinist umslika loftmyndatoku a akveQnu arabili.Nu er vend ad Ijiika vid girdingu um hofudborgar-svaedid allt fra Straumsvik ad Pvera a Kjalarnesi./Eskilegt er ad fylgst verdi med beim breytingumsem verda a gr6dri a hofudborgarsvasdinu vid bessaframkvaemd.

Lagt er til aS unniS verSi heildstaett gr65ur- ogjarSakort af hofuSborgarsvaeSinu, allt fra Straumisunnan Hafnarfjar5ar i HvalfjarSarbotn.

Lagt er til aS gerS verSi samraemd athugun a beitar-boli hofuSborgarsvaeSisins og a beim svaeSum semeru hugsanleg beitilond.

2.5.1.

—. FJARHELD GIRDING.200 METRA ILEDARLINA.

2.5.2 Trjaraskt

\ mai 1981 f61 stjorn Samtaka sveitarfelaga a hofuS-borgarsvaedinu Skipulagsstofunni ad gangast fyrirathugun a skilyrdum til trjarasktar a hofudborgar-svaedinu med bad fyrir augum ad auka trjaraektverulega a bessu svaedi. Athugunin leiddi m.a. i Ijosbetri arangur og moguleika a trja- og skograskt ahofudborgarsvaedinu en menn hofdu almennt gertser grein fyrir.

I kjolfar bessarar athugunar var komid a fot vinnu-hopi er skyldi leggja drog ad samrasmdri trjaraektar-stefnu fyrir hofudborgarsvaedid og hefur vinnuhop-urinn mi lagt fram bessi drog. I beim eru sveitarfe-log, skograsktarfelog og onnur ahugasamtok, svo ogeinstakUngar og fyrirtaeki a hofudborgarsvasdinuhvott til ad taka hondum saman og beina kroftumsinum ad bvi sameiginlega markmidi ad auka til

14

SV/fDISSKIPULAG

mikilla muna trjaraekt i og vid pettbyli a hofudborg-arsvaedinu.

Vinnuhopurinn ger5i bad a5 tillogu sinni ad ofan-greindir adilar i hverju sveitarfelagi sameinudust umeftirfarandi fimm markmid:

\. Grodursett verdi a.m.k. eitt tre a ari a hvern fbuaallra sveitarfelaganna a hofudborgarsvasdinu.

2. Ahersla verdi 16g5 a grodursetningu trjaa ogrunna innan byggdarinnar.

3. GerSar verSi framkvasmdaaaetlanir til a.m.k.fimm ara um grodursetningu trjaa og runnagroQurs ipettbyli allra sveitarfelaga a hofudborgarsvsSinu.

4. Rsktun trjaa og runnagroSurs ver5i ger5 betriskil en nu er gert i skipulagsaaetlunum sveitarfelag-anna (svaeSis- , a5al- og deiliskipulagi), svo og aumsoknum um byggingarleyfi sem lagSar eru fyrirbyggingarnefndir sveitarfelaganna.

5. A vegum sveitarfelaganna verSi unniS a5 trja-verndarskipulagi og trjavernd.

A aQalfundi S.S.H. a KjarvalsstoSum 3. november1984 var einroma sambykkt tillaga bess efnis ad,,utplontun trj apian tna nemi a.m.k. einni trjaplontua fbua a ari i hverju sveitarfelagi nsestu ar". Vorumenn sammala um a5 borf vsri a verulegu ataki itrjaraektarmalum hofuSborgarsvseSisins og ba eink-um i bettbylinu, milli bygginga, medfram gongu-brautum og umferdarae3um, vi5 bflastasdi og torg ogsidast en ekki sist a 165um opinberra bygginga svosem a skolaloQum.

A vegum S.S.H. hefur nu verid gefid ut serrit Atak itrjarcekt a hofudborgarsvcedinu, bar sem ger5 ergrein fyrir ofangreindri stefnu.

Lagt er til aS i kjolfar bessarar sampykktar verSigertfar aaetlanir um aukna trjaraekt i ollum adildar-sveitarfelogum S.S.H. er tengist aSal- og deiliskipu-lagi vifikomandi sveitarfelaga.

15

o

Prdun byggdarmannfjolda

3.1 Proun byggdar

Sidustu aratugi hefur folki fjolgad mjog a hofud-borgarsvasdinu og bettbylissvasdin staekkad verulega.Elsta byggdin er i ,,hafnarbasjunum" Reykjavik ogHafnarfirdi. Annars stadar tok pettbyli vart a5myndast fyrr en um midja oldina og ba fyrst iKopavogi, Gardabas og a Seltjarnarnesi, en sidar iMosfellssveit, a Alftanesi og Kjalarnesi. Nu er svokomid ad nanast er haegt a5 tala um samfellt bettbylifra Grafarvogi i Reykjavik i nordri a5 Hvaleyrar-holti vid HafnarfjorS i suSri.

Kjosarhreppur, Kjalarneshreppur og hluti Mosfells-hrepps eru landbunaQarsvseSi. I tveimur fyrrnefndusveitarfelogunum hefur stor hluti ibua landbunaS a5aQalatvinnu. Gera ma rad fyrir a5 land i bessumhreppum verdi a9 verulegu leyti nytt afram til land-bunadar. Landbuna5arsvae9i9, rasktarlond og afrett-ir, nser til rumlega helmings hofudborgarsvsedisinse5a nalasgt 600 ferkilometra.

Midbasr Reykjavikur er miSstoS efnahags-, menn-ingarlifs og bjonustu a hofuSborgarsvsdinu ogreyndar landinu ollu. Til skamms tima burftu fbuarnagrannbyggdanna, aQrir en HafnfirQingar, ad saskjananast alia bjonustu pangaS, enda voru pettbylis-kjarnar sveitarfelaga utan Reykjavikur og Hafnar-fjardar litid annad en svefnbaeir. Hin sfdari ar hefuror5i5 a bessu nokkur breyting. Atvinnustarfsemi ogbjonusta af ymsu tagi hafa nad fotfestu i na-grannabyggdunum, pannig ad nokkurt jafnvasgi vird-

ist vera ad komast a milli sveitarfelaganna hvadpetta snertir, a.m.k. peirra sem naest eru Reykjavik.

Pott midpunktur hofudborgarsvasdisins, midad vidibuafjolda, hafi bad sem af er bessari old verid smam

5 km

3.1.1.BYGGDAt>ROUN

Nuverandi byggd

^u: Byggfi til 2005

Mbguleg byggS eftir 2005

Stofnbrautir --• Mogulegar Stofnbrautir

16

SV/EDISSKIPULAG

saman ad faerast fra midbas Reykjavfkur i austurattog se nu i namunda vid Borgarspitalann, getur byggda svaedinu ekki til lengdar haldid afram ad proast iaustur. Pungamidja byggdar a bessu svaedi verdurbvi ad ollum likindum a svipudum slodum naestuaratugi, eda e.t.v. nokkru austar.

Gatnakerfi hofudborgarsvaedisins mun ad ollum lik-indum ekki taka miklum breytingum nzestu tvo ara-tugina eda svo. Helstu stofnbrautir a bessu svaedihafa begar verid lagdar eda eru i byggingu. P6 erordid adkallandi ad endanleg afstada verdi tekin tilFossvogsbrautar og annarra moguleika a stofnbraut-um sem rett er ad halda opnum, svo sem briia yfirKleppsvik, Leiruvog og Kollafjord, og hugsanlegaeinnig fra Alftanesi yfir Skerjafjord til Reykjavikur.

Segja ma ad nu seu atta eiginleg midhverfi a hofud-borgarsvasdinu. Stefnt er ad bvi ad fjogur midhverfibastist vid a skipulagstfmabilinu. Samfara uppbygg-ingu i Grafarvogi er fyrirhugad ad midhverfi rfsi vidVesturlandsveg. I Fifuhvammslandi vid Reykjanes-braut er einnig gert rad fyrir midhverfi. Ennfremurmun risa midhverfi a Alftanesi og visir ad sliku vidBergvik a Kjalarnesi.

3.2 Prounmannfjolda

Um sidustu aldamot voru ibiiar hofudborgar-svasdisins um atta biisund. Sidan pa hefur fbiiatalanhaskkad ad medaltali um nasstum fimmtan hundrudmanns a ari. I lok arsins 1985 var fbuatalan rumlega132 biisund. Par af voru 65 piisund karlar en 67biisund konur.r

Hlutur hofudborgarsvasdisins i ibuatolu landsins allshefur einnig breyst mjog fra sidustu aldamotum. Pabjuggu bar 10% allra landsmanna, en mi er pettahlutfall um 55%. Pad hlutfall hefur litid breyst sf5-

FJ6UXfeu*

^^"^1

1970

— — '

1

^^— 1

•0 1

==£=

SO

^..

X00

iiS-

^ 10 ?

......

20

— — ..

a

..--

BO

i«zaoo

13S.900

Ar

ustu 15-20 ar og ad jafnadi verid um 52-53%.

Aldursskipting fbua hofudborgarsvasdisins hefureinnig breyst a undanfornum arum. Bornum hefurfaskkad en folki a midjum aldri og ellilifeyrisbegumfjolgad. Allt bendir til ad sii broun muni haldaafram.

A Skipulagsstofu hofudborgarsvasdisins hafa veridgerdir bn'r framreikningar a broun mannfjolda asvasdinu fram til arsins 2035 ut fra mismunandi for-sendum, og ma sja pa a mynd 3.2.1.

Karlar ^I «

I '"I 6S

60I 55

I 5045

| 40

+

79 |M I696459 j54 |4944

Konur

[ 35(39 |1 30U |

1 291 20

151 10

I 5

9 8 7C

2924

119 |14

94

6 5 4 3 2 1 % 1 2 3 4 5 6 7 8 9

3.2.2.

ALDURSSKIPTING IBUA 1984.

A) Hamarkskostur: Pa er midad vid ad frjosemiverdi obreytt fra bvi sem nu er (2,05) timabilid aenda, danarlikur laekki um 1% a ari og adfluttir verdi600 umfram brottflutta fram til arsins 2005 en jofn-udur eftir pad.

B) Lagmarkskostur: Midad er pa vid ad frjosemilaskki nidur i 1,4, danarlikur laekki um 1% a ari ogjofnudur riki i buferlaflutningum ad og fra hofud-borgarsvaedinu.

Karlar

r! ii

nsI ad

I '*| 70

I «60

I 55

i »I «

4035302520

1 15

1105C

+

•M I79 |74-6964 |59 154 ]4944393429241914

Konur

I1

i9 !4

9 8 7 6 5 4 3 2 1 % 1 2 3 4 5i

6 7 8 9

3.2.1.

MANNFJOLDA&ROUN

3.2.3.


17

Karlar

1r

ii

1I E

t

( -86607S

1 - 70

I84 I7974 |

[ -. - 6569 [[ - '- 60J64

55J595M5445)494o|443B39302S201510

1 51 0

9 8 7 6 5

3429241914

Konur

III

I

I

94 I

4 3 2 1 % 1 2 3 4 5 6 7 8 9

3.2.4.


1 9tf 'V 8fr

1 - 80| - - . . - - 7S

Karlqr 1| - . 6 5

189« |79

Hf - 60.64

1 - 55159[ -. - 501 - , : 46

| 403&^O

, . ,,- ., 2&

: 20

[ . - .-.. .isI . ~ 10

- • 5

5449H39342924 |19 i14 |9 [4 [

9 8 7 6 5 , 4 3 2 1 % 1 2 3 4 5

Knnnr

"1Zjjr

6 7 8 9

3.2.5.


C) Medalkostur: Mi5a5 er vi5 a5 frjosemi laskki i1,7, danarlikur urn 1% a ari og adfluttir verdi 300fleiri a ari fram til arsins 2005 en beir sem flytjast abrott, en jofnudur riki eftir bad.

Pessar forsendur er byggdar a mannfjoldabroun her-lendis og i grannlondum okkar a undanfornumarum. Proun her hefur jafnan fylgt ertendri broun,en ordid nokkrum arum sidar her en bar. StjornS.S.H. hefur sambykkt a5 vi3 magmitreikninga.sem tengjast svaedisskipulaginu, skuli midad vi5 ofangreindan medalkost (C). Er litid svo a a5 for-sendur purfi ad breytast verulega til bess ad biiastmegi vi5 annarri nidurstodu.

Nokkur sveitarfelog a hofuQborgarsvaedinu hafaaastlad mannfjolda innan marka sinna fram til alda-mota og sum jafnvel heldur lengur. Aaetlanir bessargera ra9 fyrir samtals nimlega 170 biisund ibiium asvasdinu arid 2005. Petta er nokkru meira en ha-

markskostur Skipulagsstofunnar, en se miSad vidmedalkostinn er munurinn um 16 biisund manns.Ljost er aQ einstok sveitarfelog hafa gert rad fyrirmun meiri folksfjolgun innan marka sinna en aodrum svsdum. A betta einkum vid um smeerrisveitarfelogin, en aaetlanir beirra hljota a5 vera und-irorpnar mun meiri ovissu en aastlanir stasrri sveitar-felaga. Miklar sveiflur hafa oroi5 i mannfjoldabrounsfQustu ara og ma bar nefna sem daemi BessastaQa-hrepp og par adur Mosfellssveit.

91

84 14

35

42

3.2.6.

MANNFJOLDASKIFAMannfjoldi i hverjum argangi 1984 og 2035.

Aldursskipting fbuanna mun breytast nokkuS askipulagstimanum til arsins 2005 og verulegra um-skipta ma vasnta eftir pad fram til arsins 2035. Pettasest mjog vel a aldurstrjanum, en aldursskifan gefurpetta einnig til kynna. Af aldursskifunni ma lesafjolda i aldursflokki sem fjarlajgd fra midju skifunn-ar med haskkandi aldri rettsaslis ofan fra. Breytingara aldursskiptingunni syna ad oldrudum fjolgar veru-lega a pessu timabili. Aftur a mod faskkar bornumog unglingum a skolaaldri, og gerist betta pratt fyrirheildarfjolgun ibiia. Pessi broun mun hafa mikilahrif m.a. a skolamal, heilbrigdismal, felagsmal oghiisnasdismal a hofudborgarsveedinu.

18

SV&DISSKIPULAG

4. Efnahagur

4.1 Hagraen stadahofudborgar-

svaadisins

I pessum kafla er efnahagsstodu hofudborgar-;va;disins lyst midad vid landid i heild og adallegagengid ut fra hlutdeild svasdisins i bjodarframleidslu.A5 auki verdur gefin mynd af stodu vidkomandisveitarfelaga arid 1982-1984 midad vi5 onnur sveitar-felog og opinbera buskapinn i heild. A5 lokum erhugad ad atridum sem varda aaetlanir um efnahags-broun hofudborgarsvaedisins nasstu aratugi.

Med hagranni stodu sveeda er oftast att vid hag-staerdir, sem lysa efnahagslegri uppbyggingu. Hergetur verid um ad raeda yrnsar staerdir, svo semibiiatolu, maelikvarQa a afkomu og rekstur a viQkom-andi stodum e9a hlut i utanriklsvidskiptum. Algeng-ast er ad lita a hlut vidkomandi svasSis i fram-leidslustarfsemi pjoSarinnar eda sem patt i pjodar-framleiSslunni.

PjodarframleiSslan synir arangur efnahagsstarfsem-innar f pjodfelaginu. Maslingar eru gerdar a svipadanhatt og almennt gerist i bokhaldi fyrirtcekja. PjoSar-framleidslan gefur mynd af verdmastaskopuninni ipj65felaginu og paetti einstakra atvinnugreina ihenni.

Mioad er vi5 vinnsluvirdi, sem er pattur eda framlaghverrar atvinnugreinar til pjodarframleidslunnar.Haegt er ad lita a vinnsluvirdid sem samtolu launa,afskrifta, vaxta og hagnadar eda taps eda sem mis-mun a framleidsluvirdi og adkeyptum adfongum iframleidslustarfseminni.

Vinnsluvirdistolur hafa fram til pessa ekki veridhandbasrar fyrir einstaka landshluta. Liggja til pessymsar astasdur. Urvinnsla og skipulag pjod-hagsreikningaefnisins hafa hingad til ekki verid mid-ud vid pad ad haegt veeri ad faera upp pjod-hagsreikningana til heildarstaerda eftir svasdum.Jafnframt hafa fullnasgjandi upplysingar um tekju-skiptingu einstakra landshluta ekki verid tiltaskar.Nokkur vandi er bvi a hondum vid gerd slikrarathugunar.

Fra arinu 1980 eru til upplysingar um heildarlauna-greidslur i landinu eftir atvinnugreinum. Paer byggj-ast a upplysingum af launamidum sem eru grund-vollur skattlagningar einstaklinga og fyrirtsekja. Agrundvelli pessara gagna hefur verid radist i adskipta framleidslunni a milli hofudborgarsvaedis ogannarra landshluta. Urtak atvinnufyrirtaekja, sembjodhagsreikningaefnid er reist a, er valid og upp-fasrt til heildarstasrda eftir pessum launamidaupplys-ingum.

Pjodarframleidslutolunum er skipt eftir hlutfallilauna i vidkomandi greinum a hofudborgarsvaadinumidad vid heildarlaun i somu greinum a ollulandinu. Vinnsluvirdid er birt i einni tolu, en er ekkisundurlidad i einstaka undirlidi.

Ovissan i urvinnslunni hlytur edli malsins samkvasmtad vera nokkur og barf ad huga ad henni begarnidurstodurnar eru metnar. Her er bo um tiltolulegamikinn hluta af heildarframleidslunni ad rasda, ogdregur pad ef til vill eitthvad ur 6vissubattunum.Auk pess getur slik skipting verid vandmedfarin efekki eru jafnframt gerd upp vidskipti milli einstakralandshluta a svidi vidskipta og pjonustu.

19

HLUTDEILD FYRIRTAEKJA AHOFUDBORGARSV^EDI EFTIRATVINNUGREINUM I WODAR-FRAMLEIDSLU ARIN 1980-1984

INNBYRDIS SORTING A HLUTFYRIRTAEKJA I WODARFRAM-

LEIDSLU EFTIR ATVINNUGREIN-UM ARIN 1980-1984.

LandiS allt1980 1981 1982 1983 1984 Medalt.

Landbuna&ur 4,8% 5,4% 4,3% 5,9% 5,0% 5,1%Fiskveidar 24,0% 22,7% 21,8% 22,2% 21,2% 22,4% LandbunaSurFiskvinnsla 18,8% 17,4% 17,4% 17,4% 16,1% 17,6% FiskveioarI6na6ur 55,4% 60,5% 61,0% 60,5% 60,5% 59,6% FiskvinnslaVeitur 40,0% 50,9% 49,4% 47,2% 52,7% 48,0% IdnaourByggingar 49,7% 55,7% 54,7% 55,7% 51,9% 53,5% Veitur

Verslun 72,0% 71,3% 71,2% 69,5% 70,1% 70,8% ByggingarSamgongur 69,0% 70,3% 68,7% 70,2% 70,2% 69,7% VerslunBankar o. fl . 80,7% 79,4% 78,8% 79,7% 80,8% 79,9% Samgongurfjonusta 66,9% 66,9% 66,4% 67,0% 66,2% 66,7% Bankar o. fl.Al lar greinar 52,6% 54,3% 56,0% 56,4% 55,7% 55,0% Pjonustaa Heild

19805,8%9,5%

10,0%16,9%5,1%

10,2%10,3%9,1%

17,7%5,4%

100,0%

19815,8%9,0%

10,1%16,0%4,7%

10,7%11,0%10.4%16,8%

5,4%100,0%

19825,3%6,7%8,2%

17,3%5,3%

11,9%9,7%

10,3%19,4%6,0%

100,0%

19835,4%6,5%7,7%

18,3%5,8%

11,1%9,1%

10,0%19,9%

6,2%100,0%

19845,5%6,9%8,4%

18,4%5,6%

11,0%8,9%

10,0%19,3%6,1%

100,0%

Medalt.5,5%7,7%8,9%

17,4%5,3%

11,0%9,8%

10,0%18,6%

5,8%100,0%

HofufJborgarsvaeSiSHlutur allra atvinnugreina a hofudborgarsvaedinu iframleidslustarfsemi bjodarinnar a timabilinu er um p^kvefaaf^55% ad medaltali. Arin 1980-1982 for hlutdeildin Fiskvfnnsiavaxandi, en hun hefur nanast stadid i stad sidustu ar. lonaourIbiiar a svaedinu eru riflega helmingur af ibuum Veiturlandsins og virdist hlutur atvinnustarfseminnar a hof- Verslunudborgarsvaedinu haldast i hendur vid hlutfall ibiia- Samgongurfjoldans a svaedinu af heildinni. Bankar °- fl-J Pjonusta

HeildHlutdeild sjavarutvegsgreina hefur dregist saman atimabilinu. Nam nun um 44% 1980, en var komin -;> > '' ?nidur i riflega 37% arid 1984 og hefur ad ollum • ' ;

likindum dregist meira saman arid 1985. Astsadurnareru adallega minni afli og erfid rekstrarskilyrdi, enaflasamdratturinn leiddi m.a. til kvotakerfisins. Af-leiding bessa vard samdrattur i fiskveidum ogvinnslu a svaedinu.

'"••;':-r?- •: ~V:aw-,r; U^ -'^,^i, :_K

Hlutur idnadar hefur verid nanast obreyttur a tima-bilinu, en a hofudborgarsvasdinu eru framleidd um60% af idnadarframleidslu landsins. Hlutur hofud-borgarsvsdisins er mestur i bjonustugreinunum ognemur hann um 65%-75%. Virdist hlutfall bjonustu-greinanna hafa verid svipad a arabilinu.

' - •. ' -— t^Skipting framleidslu atvinnugreinanna.sest i eftirfar-andi toflu sem synir innbyrdis skiptingu a fram-leidslu fyrirtaekja, a ollu landinu og a hofudborgar-svaedinu: •

- -.-

-'•_. •_: " ' ; '

19800,5%4,3%3,8%

17,7%3,9%9,7%

14,1%11,9%27,2%

6,9%100,0%

'*--' ". J '_ j.- •-

• '...- :

Landbunadur

Pjonusta

,:V i -',

Bankastarfs.o.fl. (18,6%)

Samgongur (10

(5,8%) ,.

/

/1

19810,6%3,8%3,2%

17,8%4,4%

10,9%14,5%13,5%24,7%6,7%

100,0%

" •:>•-'/ '

(5,5%)

19820,4%2,6%2,5%

18,8%4,6%

11,6%12,3%12,7%27,2%

7,1%100,0%

19830,6%2,6%2,4%

19,6%4,8%

10,9%11,2%12,5%28,1%7,4%

100,0%

19840,5%2,6%2,4%

20,0%5,3%

10,2%11,2%12,6%27,9%7,2%

100,0%

x^^ *^^ Sjavarutvegur

iiMin1^

•>-,!; ,^_-"

\*&?^

\\

f

\

A

V.

Medalt.0,5%3,2%2,9%

18,8%4,6%

10,7%12,7%12,6%27,0%

7,1%100,0%

T£

(16,6%)

i-' , 1 lonadur^^m^ \ (17,4%)V "'V,.

^^

' AAM•B

i^k

•n•iv

Verslun (9,8%) — , T :

t

M

^

/

//

jByggingar, veitur (16,3%)

4.1.1.

HLUTUR FYRIRT/EKJA I WODARFRAM-LEIDSLU - LANDID ALLT 1980 - 1984

20

SVABISSKIPULAG

f>jonusta (7.1%)

Landbunadur (0.5%)Sjavarutvegur (6.1%)

Bankastarfs.o.fl. (27.0%)

Samgongur (12.6%)

Idnadur (18.8%)

Byggingar,veitur (15.3%)

Verslun (12.7%)

4.1.2.

HLUTUR FYRIRT^KJA I WODARFRAMLEIDSU -HOFUDBORGARSV^EDID 1980 - 1984

Hlutur landbiinadar a hofudborgarsvcedinu er overu-legur mi5a5 vid landid i heild. Pattur sjavariitvegs ahofudborgarsvaedinu er um 6% af heildarframleidslusvasdisins, en er riimlega 16% samanborid vid landidallt. Hann hefur dregist saman a timabilinu midadvi5 heildina, jafnt a hofudborgarsvasdinu sem alandinu ollu. Nam battur sjavarutvegs um 19,5%arid 1980 a ollu landinu, en var kominn nidur i15,3% arid 1984. Samsvarandi tolur fyrir sjavanit-veg a hofudborgarsvasdinu voru rumlega 8% 1980 og5% 1984.

Idnadurinn a hofudborgarsvsdinu virdist vera svip-adur hluti af heild og a ollu landinu. Hins vegar erbattur pjonustugreina a svaedinu meiri en ad medal-tali gerist a landinu. Bankastarfsemi og onnur pjon-usta var ad medaltali um fjordungur a landinu ollu,en um 34% a hofudborgarsvasdinu.

Einn maslikvarda til vidbotar ma nota a batt lands-hluta i efnahagskerfinu. Pad er hlutdeild i inn- ogutflutningi a vorum og bjonustu. Upplysingar umskiptingu inn- og litflutnings a svaedi liggja samt ekkifyrir. Erfidleikum er bundid ad sundurgreina ein-staka p£tti, serstaklega innflutninginn.

Utanrikisvidskipti pjoda eru oft dregin saman igreidslujofnud, sem samanstendur af inn- og utflutn-

ingi a vorum og pjonustu, eda samtolu voruskipta-og pjonustujafnadar, sem nefndur er vidskiptajofn-udur, og fjarmagnsjofnud, sem synir fjarmagns-hreyfingar. Samtala pattanna er greidslujofn-udurinn.Vandkvagdum er bundid ad meta hlut svasdisins iutflutningsstarfseminni a hlidstasdan hatt. Her ergerd lausleg aa;tlun, sem byggist m.a. a hlut atvinnu-greinanna i atvinnustarfsemi a landinu og ibuafjoldasvsdisins. Athugunina ber fyrst og fremst ad skodasem visbendingu um batt hofudborgarsvasdisins iutanrikisvidskiptum pjodarinnar.

Arid 1985 voru sjavarvorur tveir pridju hlutar ut-flutnings landsmanna. Ad medaltali var hlutur sjav-arafurda um 73% af heildarvoruutflutningi lands-manna a arunum 1980-1985. Idnadarvorur vorustasrstur hluti af odrum utflutningi.

Midad vid pessa samsetningu utflutningsins ma astlaad hlutur hofudborgarsvasdisins i heildariitflutningiarid 1980-1984 nemi um pridjungi af heild. Sam-kvasmt pessum forsendum gasti helmingur af utflutn-ingi fra svaedinu vend sjavarafurdir og afgangurinnadallega idnadarvorur. f idnadarutflutningnum veg-ur pyngst utflutningur vegna alversins, sem aastlad erad nemi um pridjungi af heildariitflutningi fra hofud-borgarsvasdinu. Hlutur idnadarvoru i heildariitflutn-ingnum nemur hins vegar samkvaemt ofanritudu tasp-lega fjordungi a timabilinu.

i sambandi vid samsetningu innflutnings er studstvid sundurgreiningu innflutnings eftir notkun.Helstu flokkarnir i beirri sundurlidun eru neyslu-vorur, rekstrarvorur til atvinnugreina og fjarfesting-arvorur. Gert er rad fyrir bvi ad pattur neysluvoru sei beinu samhengi vid ibuafjolda, en rekstrar- ogfjarfestingarvorur seu f samrasmi vid samsetninguatvinnuveganna a svasdinu.

Hlutdeild hofudborgarsvsedisins i innflutningi aaetluda bennan hatt er riflega 50% af heild. Aastlud skipt-ing innflutnings til svasdisins er sii ad neysluvorur,rekstrarvorur og fjarfestingarvorur vega um pridj-ung hverjar um sig.

/Etla ma ad hlutur svaedisins i pjonustuiitflutningi senokkru hasrri en hvad ut- og innflutning vardar admedaltali pott erfitt se ad henda reidur a pvf. Samaer uppi a teningnum hvad fjarmagnsjofnud vardar,ad nasr ogerlegt er ad meta her patt hofudborgar-svsedisins.

Ef meta a batt hofudborgarsvaedis i heild barf admeta til vidbotar vidskipti milli svasda til ad fafullkomna mynd af hlut einstakra atvinnugreina og

21

!

landshluta i utanrikis- og millisvaedavidskiptum.Ekki er gerd tilraun til ad syna pessi millividskiptiher enda allar upplysingar par um af skornumskammti.

4.2 Rekstur sveit-arfelaga a hofud-

borgarsvdedinuarin 1982 til 1984

Athugunin a rekstri sveitarfelaganna n£er til aranna1982-1984. Rekstrar- og fjarmagnsstreymisreikning-arnir eru reistir a urvinnslu Pjodhagsstofnunar aflestum reikningum sveitarfelaga a landinu. Eru peirfasrdir til heildarstasrda midaft vid hlutfall tekna iurtaki af heildartekjum. Hlutur hofudborgar-svaedisins byggist a uppfaerdum reikningum flestrasveitarfelaga a svaedinu. f pessari urvinnslu erreikningunum skipt i hofudborgarsvaedi, sveitarfelogi heild, rfkid og samtolu sveitarfelaga og rikis, e5ahid opinbera.

Syndar eru hlutfallstolur fyrir rekstrarreikning ogfjarmagnsstreymi. Ma bar sja hvernig tekjur oggjold sveitarfelaganna og rfkisins skiptast hlutfalls-lega midad vid medaltal aranna.

HLUTFALLSLEG OG INNBYRDIS SKIPTINGTEKNA, GJALDA OG FJARMAGNSSTREYMIS

REIKNINGUR SVEITARFELAGA ALLS,SVEITARFELAGA A HOFUBBORGAR-SV^EDINU, RIKIS OG fflNS OPINBERA

HlutfalLsleg skipting InnbyrSis skiptingtekna og gjalda tekna og gjalda

Hofuftb. Svwur- Rikitvaadi MUg

Tekjur 100,0%EignatekjurSkattar,p.a.6beinirp.a.beinirAorar tekjurGjoldSamneysla,p.a.launp.a.afskriftirp.a.vorukaupVextirFraml.st.Tekjutf.La.Spamadur

5,9%78,5%39,1%39,5%14,5%65,8%51,9%24,7%2,0%

25,1%1,8%2,5%9,7%

33,1%

100,0%6,5%

82,7%40,2%42,4%10,9%75,7%59,2%27,6%2,0%

29,5%4,3%1,8%

10,4%24,3%

- . : • - . 2S!

100,0%3,6%

93,0%74,8%18,3%3,4%

82,7%37,9%23,4%

1,8%12,7%3,5%

11,7%29,7%17,3%

•it '.-.

Hid Hofuftb.opinb. tvatdi100,0%

4,2%90,7%66,9%23,8%

5,1%81,1%42,7%24,4%

1,8%16,5%3,7%9,4%

25,3%18,9%

1419128

23391116141521

745

25

:: .? ; ~. -

Svettar-feteg

2335211441492132262541284

1030

Riki

776579865951796874755972969070

Hidopinb.

100100100100100100100100100100100100100100100

FjarmagnsstreymiUppruni allsSparnadurFjarmtf.o.arumRafistofun allsFjarmunam.FjarmLt.a.BreytsjoOs

33,1%33,1%

0,0%33,1%22,9%3,8%6,4%

36,4%26,3%10,0%36,4%27,7%

6,4%2,2%

19,6%19,0%0,6%

19,6%5,7%

12, 1*i1,9%

23,5%20,7%2,7%

23,5%10,7%10,8%2,0%

20230

202959

36308436591410

64701664418690

100100100100100100100

Brodurparturinn af tekjum rikis og sveitarfelaga eraskattar. Her er po sa munur a, ad tveir bridju hlutaraf skatttekjum rfkisins eru obeinir skattar, en um.pad bil helmingur af tekjum sveitarfelaganna.Stsrstur hluti utgjaldanna rennur til samneyslu e5arumlega helmingur af tekjum a hofudborgarsvsd-inu. Af samneyslu sveitarfelaganna eru launa-igreidslur um helmingur og rfkisins rumlega 60%.

Munur tekna og gjalda, sparnadurinn, nemur adlmedaltali um pridjungi a hofudborgarsvaedinu bessiar. Er hann nokkru minni ad medaltali hja ollumsveitarfelogum a landinu og hja hinu opinbera nem-ur hann tsplega 19% ad medaltali. Sparnadinum er|radstafad til ymissa framkvaemda.

Fjarmagnsstreymisreikningurinn synir hvernig'fjarmognun framkvasmda er hattad og hvernigfjarmununum er radstafad. ,,Uppruni alls" er her!skilgreindur sem samtala sparnadar fra rekstri og ifjarmagnstilfasrslna fra odrum, sem eru adallegafjarmagnstilfsrslur fra rfki til sveitarfelaga vegnaframkvasmda vid vegi, grunnskola o.b.h. ,,Ra5stof-un alls" er samtala fjarfestinga, fjarmagnstilfasrslna ,til annarra og breytingar a sjodi. Fjarmunamyndunsveitarfelaganna nemur taeplega 28% og a hofud- ,borgarsvasdinu um 23%. Fjarmunamyndun rfkisins.'er taeplega 6% af tekjum a timabilinu.

Mismunur uppruna og radstofunar er her nefndur J,,breyting sjods". Medaltalstolurnar syna ekkisveiflur sem eru a sjodsstodu sveitarfelaganna, en Iarin 1982 og 1983 er hun t.d. neikvsd fyrir sveitarfe- ilogin i heild. A pad bo ekki vid um hofudborgar- Isvasdid. Par er hun jakvasd 611 arin, pott ekki hafi :verid mikill afgangur arid 1982. Sjodsstadan segir Iekki til um greidslustodu, sem synir greidsluskuld-bindingar til lengri eda skemmri tima. Greidslustod- •)una barf ad athuga ef gefa a itarlega mynd af fjar- ^hagsstodunni, en basr upplysingar eru ekki tiltakar. (

Greidslustada getur verid slok pott rekstrarafkomase saemileg. I toflunni sest einnig hlutfallsleg skiptinga tekjum og gjoldum innbyrdis og ma af peim tolumsja hlut hofudborgarsvaedisins f rikisrekstrinum.Pannig eru tekjur sveitarfelaganna taeplega fjordung-ur af heildartekjum hins opinbera og hlutur hofud-borgarsvasdisins i bvi um 14% af heild eda um 60%af tekjum sveitarfelaganna.

i

I

Skipting gjalda eftir vidfangsefnum varpar einnig jjIjosi a skiptingu a verkefnum sveitarfelaganna og ]rikisins og er hiin synd i toflunni sem her fylgir.Helstu utgjaldalidir sveitarfelaga a hofuQborgar-svaedinu eru mennta- heilbrigdis- og almannatrygg-ingamal o.fl. Undir almannatryggingar o.fl. falla t.d.

22

SV&D1SSKIPULAG

dagvistarmal, felagsmal o.fl. Hlutfollin varpa einnigvissu Ijosi a verkaskiptingu milli rikis og sveitarfe-laga. I toflunni sest einnig skipting utgjaldanna millisveitarfelaga og rikis, en hlutur rikisins i heildanit-gjoldum er um 77%.

HLUTFALLSLEG OG INNBYRDIS SKIPTINGHEILDARUTGJALDA SVEITARFELAGA A

HOFUBBORGARSV^DINU, SVEITARFELAGAALLS, RIKIS OG HINS OPINBERA

MeSaltal aranna 1982-1984.SundurliSaS eftir tegund viSfangsefnis

Hlutfallsleg skipting InnbyrSis skipting

Hofudb. Sveitar-svaedi felog

Optnb.stjorns. • 3,7% 5,4%Rettargaasla og

Rikid Hid Hofuflb. Sveitar- RikiS Hiftopinb. svaedi felog opinb.

3,7% 4,1% 12 29 71 100

oryggismalMenntamalHeilb.malAlmannatr. ogvelferdarmalHOsn.-.skipul.-hreinl.m^lMenningarm.'OrkumalLandb.malSjavarutv.m.IdnaoarmalSamg.malAnnadVextirAfskriftirSamtals

1,5%13,2%10,9%

17,3%

8,9%14,0%0,3%0,1%1,7%0,5%

20,6%3,4%1,9%2,1%

100,0%

1 ,8%12,8%10,9%

12,7%

8,3%12,8%0,1%0,3%1,0%1,4%

18,4%3,7%4,6%2,2%

100,0%

5,1%13,9%21,9%

16,8%

1 .9%2,4%4,9%9,7%1,4%0,9%9,4%1,4%3,5%1,8%

100,0%

4,4%13,7%19,5%

15,9%

3,3%4,7%3,8%7,6%1,3%1,0%

1 1 ,4%1 ,9%3,8%1,9%

100,0%

5137

14

364020

176

24247

1513

92112

18

566121

16313644282522

917988

82

4439989984696456727578

100100100

100

100100100100100100100100TOO

100100

40% H

35%-

30%-

25%-

20%-

HOFUDBORGARSV/EOI SVEITARFELOG. RIKID. HID OPINBERA.

4.2.1.

HLUTFALLSLEG SKIPTING UTGJALDA ARIN 1982-1984.

iij Mennmgarmal Heilbrigdismal. Alm.Tryggingar o.fl.

23

Menningarmal. Samgongur. Annad.

'

4.3 Framtidarstadahofudborgar-

svaedisins

Fatt er vandasamara en ad spa fyrir um framtidina iproun efnahagsmala. Mikilvasgt er bo fyrir afkomueinstaklinga og fyrirtaekja a5 vel takist til a pvi svidiog er mikid undir pvi komi9 a5 til skjotra og raun-haefra adgerda se gripiQ ef breytingar verda a innrie9a ytri skilyrQum i pj69arbuskapnum.

Edlilegt er ad spurningar vakni um hvort ekki megisja fyrir einstaka draetti eda a.m.k. einhverja fyrir-bo9a pess sem koma skal. Ef til vill er sa pattur iframtiQarspam mikilvaegastur a9 geta sed fyrir hvadabaettir eru ahrif amestir vi9 breytt skilyr9i.

Ein Iei9 til a9 geta brug9ist skjott vi9 breyttuma9stae9um er su a9 setja fram hugmyndir um hva9aahrif proun og breytingar a einstokum pattum hafa abuskap pj69ar og sveitarfelaga.

Daemi um petta er t.d. mannfjoldaspa svae9isskipu-lagsins. Af henni ma geta ser til um porf a ymsumpattum felagslegrar pjonustu, sem sveitarfeloginpurfa a9 inna af hendi, fjolda pess folks, sem vaent-anlegt er a vinnumarka9 naestu arin o.s.frv. Paertolur syna t.d. mikinn fjolda folks yfir 65 ara aidrium og eftir naestu aldamot. Hvort gripa burfi tileinhverra serstakra skipulagslegra efnahagsa9ger9aaf halfu sveitarfelaganna af beim sokum er erfi9araa9 segja fyrir um a pessu stigi malsins. Tengist pa9ymsum 69rum pattum, svo sem atvinnupatttoku,heilsugffislu og lifeyriskerfinu svo a9 nokkur dasmiseu nefnd.

Til a9 geta sagt nanar fyrir hva9a ahrif bessi atri9ihafa, maetti setja fram hugmyndir um proun fram-Iei9slu og atvinnu a svae9inu i Ijosi spar e9a aaetlunarum hagvoxt. Slikar spar byggjast oftast a einhverrireynslu fra H9num tima og segja ef til vill fyrst ogfremst fyrir um ahrif af breytingu einhverra heildar-staer9a a buskap sveitarfelaganna.

Mikilvaegi atvinnugreina getur breyst a skommumtima vegna breytinga a einhverjum skilyr9um i bj69-arbuskapnum. Getur pa skipt meginmali a9 skipu-lagsramminn, sem sveitarfelog og riki setja atvinnu-h'finu, se sveigjanlegur svo a9 eldri atvinnugreinargeti a91aga9 sig breyttum ytri a9stae9um e9a nyjargreinar eigi moguleika til a9 blomstra. Menntun-arstig og taeknikunnatta hafa ef til vill meginahrif abessi atri9i. Getur sarneiginleg stefna sveitarfelag-

anna i beim malum skipt miklu. Slika sameiginlegastefnumotun a morgum svi9um ver9ur a9 teljaaeskilega i framhaldi af beirri upplysingasofnun ogsvae9isskipulagsvinnu sem nu er hafin.

Anna9 mikilvaegt atri9i er proun utgjalda og teknasveitarfelaganna i Ijosi mismunandi framtiSarskil-yr9a. Kemur tekjuoflunarkerfi sveitarfelagannam.a. til alita i pvi sambandi.

Auknar krofur um bjonustu, t.d. vi9 aldrada, semgaetu komi9 til vegna mikillar fjolgunar i beim hopi ahofu9borgarsvae9inu um og upp ur naestu alda-motum, er eitt slikt framti9arskilyr9i.

Fjarmognun framkvaemda, sem ra9ist er i, skiptirhofu9mali vegna harra raunvaxta. Nuverandiskuldasta9a sveitarfelaganna og hvernig hiin yr9ivegna einhverra akve9inna framkvaemda er spurningsem vaknar vi9 ihuganir af bessum toga. I pvi sam-bandi skiptir miklu mali hva9a sjonarmi9 um ar6-semi fjarfestinga ver9a latin ra9a.

Ein meginforsenda pess a9 takast megi a9 geraaaetlanir um hagproun sveitarfelaganna a hofuQborg-arsvae9inu a nasstu arum er su a9 fyrir liggi nanarilysing a efnahagsst69u bessa svae9is en nu er tiltaek.Slik lysing er nau9synleg til a9 haegt se ad leggjahlutlaegt mat a framti9arahrif ymissa batta efnahags-mala og bera ba saman vi9 Ii9na ti9.

Drepi9 hefur veri9 a nokkra paetti, sem gaetu tengstvinnu vi9 spa um efnahagsbroun hofudborgar-svae9isins naestu 20-50 arin. I framhaldi af pvi ma adlokum setja fram nokkur atri9i, sem aeskilegt vaeri a9athuga nanar.I Ijosi pess sem a9 framan er sagt leggjum videftirfarandi til:

Nanari og itarlegri soguleg athugun verSi gerS ahagproun hofuSborgarsvseSisins og hlut bess i fram-Iei5slustarfsemi pjoftarinnar. Athugunin verfii haSia fostu og hlaupandi verSlagi.

Aa-tlun ver5i ger8 um proun einstakra patta atvinnu-og efnahagslffs a hofuSborgarsvyeoinu naestu aratugimi9a9 viS akveSnar forsendur um mannafla ogramma um hagproun svaeSisins samkvaemt mismun-andi hugmyndum um hagvoxt.

Ger5 verSi athugun og spa um utgjaidabroun sveit-arfelaga a hofudborgarsvaeSinu i Ijosi svaeSisskipu-lagsins og beirrar umgjar3ar sem onnur asetlanagerSsetur.

24

SV/fDISSKIPULAG

Husnaedismal

5.1 Ibudarhusnaedi

Framreikningar beir a mannfjolda, sem lagdir eru tilgrundvallar i svasdisskipulaginu asamt oQrum felags-legum breytingum, benda til breyttra barf a i hiisnaed-ismalum a nasstu tveimur aratugum. UmtalsverSartreytingar a aldursdreifingu ibua hofudborgar-svasdisins asamt breytingum a fjolskyldumynstrimunu a3 ollum likindum skapa vaxandi borf fyrireinstaklingsfbiidir og minni fbuQir en nii eru algeng-astar.

Pessir meginbaettir hafa ahrif a eftirspurn eftirarhusnaedi:

- folksfjoldi og aldursdreifing hans,- fjoldi og stasrd heimila,- tekjur og eignaskipting,- frambod af lansfe og vextir,- verdlag a ibudarhusna25i,- vidhorfsbreytingar i pjodfelaginu.

Tafia 5.1.1.

Pessir meginbasttir hafa ahrif a frambod fbudarhus-nsedis:

- skipulag og skipulagsskilmalar,- lodaframbod,- fjoldi nybygginga,- urelding hiisnasdis.

Fatt er mikilvaegara fyrir skipulagsyfirvold i hverjusveitarfelagi en ad leggja sem raunhaefast mat a papaetti sem hafa ahrif a eftirspurn eftir ibudarhusna;diog Ifklega broun beirra. Slfkt mat er po erfidleikumhad, m.a. vegna pess ad almennar upplysingarskortir og sveiflur i efnahagsh'finu eru oft ofyrirsja-anlegar. Pvi verdur ekki sagt med neinni nakvasmnihve margar og hve storar fbudir er naudsynlegt adbyggja a hofudborgarsvaedinu naestu 20 ar.

Sidustu 15-20 ar hefur vend lokid vid um 1.100fbudir a ari a hofudborgarvasdinu. Ibuum svaedisinsfjolgadi a sama tima ad medaltali um 1.500 manns aari. Pessi mismunur bendir m.a. til bess ad i tolu--r

i

•

IBUDAFJOLDI OG FJOLDI M2 A IBUA I HOFUDBORGARSV^DINU 1985.

fbudirSerbyli Sambyli

1.2.3.4.5.6.7.8.9.

KjosarhreppurKjalarneshreppurMosfellssveitReykjavikSeltjarnarnesKopavogurGardabasrBessastadahreppurHafnarfjorSur

66128975

6408635

18061410225

1544

—

~106

27640416

3191261

22633

Alls

66128

108134048

105149971671227

4177

1.12., 1985Fjoldi ibua Fjoldi ibua a ibud

181375

367189767

3741145926032754

13206

2.72.93.42.73.62.93.63.33.2

Hofudborgarsvaedid 13197 34249 47446 132319 2.8

25

verdum masli seu fasrri menn i fbu5 en adur, serstak-lega f eldri hverfum sveitarfelaganna. Arid 1940 ertalid ad um fimm fbiiar hafi ad medaltali buid ihverri ibiid a hofudborgarsvaedinu. Nii, fjorutiu ogsex arum sfdar, er talid a5 2,8 ibuar seu um hverjaibud. ;£tla ma a5 2,5 ibuar verdi ad medaltali umibud a svaedinu um nasstu aldamot. I arslok 1985 varaastlad ad fbudir a hofudborgarsvaedinu vaeru rum-lega 47 busund talsins.

Ef gert er rad fyrir pvi ad arid 2005 verdi fjoldi fbua asvasdinu a bilinu 142 til 167 busund, sem eru lagmark

2035

50 100 150 200 bus.

5.1.1.

MANNFJOLDI A HOFUDBORGARSV^EDINU.Framreikningur

em Lagmark ED Medaltal CD Hamark

og hamark framreikningana, ma astla ad ibudafjold-inn verdi a bilinu 57 til 67 pusund, ef midad er vidfyrirsjaanlega faskkun manna i ibud. Pvi ma gera radfyrir ad hugsanlega burfi um 500 til 1.000 ibiidirarlega ad medaltali nasstu 20 arm eda alls 10 til 20pusund ibiidir.

Vidmidun Skipulagsstofunnar (kostur C) i fram-reiknudum mannfjolda bendir til ad heildarfjoldifbiida burfi ad vera um 62 pusund. Pad felur i ser adbyggja barf um 750 fbudir arlega a hofudborgarsvaed-inu nasstu 20 dr.

Midad vid timabilid 1965-1984 ma astla ad 53%bessara fbuda verdi i fjolbylishiisum eda 6 til 12busund fbiidir. Fjolbylishus eru her talin bau hiis barsem eru sex eda fleiri ibiidir. Medaltal sidustu fimmara bendir til enn lasgra hlutfalls fbuda i fjolbylishus-um eda 35%. Ef bad hlutfall heldist nasstu tvo ara-tugi yrdu fbudir i fjolbylishusum 4 til 8 busundtalsins.

Um leid og folki fjolgar a hofudborgarsvasdinu munuad ollum Ifkindum eiga ser stad miklar felagslegarbreytingar, sem geta haft vidtask ahrif & eftirspurn

eftir fbudarhusnaedi a komandi arum og basdi fjoldaog stasrd nyrra fbuda.

Mikilvasgust er su stadreynd ad fjolskyldugerdin hef-ur breyst mikid eins og sest a toflu 5.1.2 pott hun naieinungis yfir fimm ara tfmabil.

Tafia 5.1.2.

FJOLSKYLDUGERD AHOFUDBORGARSV^DINU.

1979 1984 % aukning

28.8149.62614.283

502jm 998

1683.237

31.28011.05213.874400

1.847224

3.880

8.614.8

- 2.9- 20.0

85.133.319.9

Tala kjarnafjolskyldnaHjonabdnd an barnaHjonabond me6 bornum6vigd sambud an barna6vigd sambud med bornumFa3ir med bornModir me3 born

Fjoldi einstasdra foreldra hefur farid vaxandi und-anfarin ar og sama a vid um barnlaus hjonabond.Jafnframt hefur hjonavigslum nasr stodugt faridfaskkandi fra arinu 1974, begar baer nadu hamarki,og logskilnudum hefur fjolgad.

Tafia 5.1.3.

HJONAVIGSLUR OGLOGSKILNADIR A

HOFUDBORGARSV^DINU1971-1984.

Hjonavigslur Logskilnadir

1971-19751976-19801981-1984

829854744

230266290

Athyglisvert er ad einhleypingum, sem voru 32.600arid 1979 hafdi fjolgad i 38.000 arid 1984. P6 her adathuga ad her er um ad rasda alia einhleypa, semeldri eru en 16 ara, pannig ad stor hopur einhleypraa aldrinum 16-20 ara byr enn i foreldrahusum.

Oldrudum mun ad ollum Ifkindum fjolga stodugt ahofudborgarsvasdinu fram til arsins 2005 og einnigeftir bad, og mun bad hafa ahrif a eftirspurn ahusnasdismarkadinum. Pessi proun i efstu aldurshop-unum verdur einnig athyglisverd, ef litid er ennlengra eda til arsins 2035. M gefa peir framreikning-ar, sem gerdir voru a mannfjolda a hofudborgar-svaedinu, til kynna ad um fjordungur fbiianna verdiba 65 ara og eldri.

26

SV/fDISSKIPULAG

Samkvsemt beirri folksfjolgun, sem akvedid var admida vid (kostur C), mun folki a hofudborgarsvasd-inu a aldrinum 65 ara og eldri fjolga um 5 busund ansestu 20 arum.

Fjoldi folks i aldurshopnum 20-44 ara, sem nu stend-ur fyrir 85% af nybyggingum, mun ad miklu leytiakvarda hversu mikil borf verdur a ibudum nsestu 20ar. Framreikningar Skipulagsstofunnar gefa i ollumtilvikum til kynna ad folki i bessum aldurshopi munifaskka hlutfallslega. Ef sa framreikningur, sem mid-ad er vi9, er athugadur serstaklega (kostur C), sestad einstaklingum i bessum aldurshopi fjolgar um 8j)usund, og pvi verdur hlutfallslega If til faskkun ihonum, sbr. toflu 5.1.4.

Tafia 5.1.4.

IBUDABYGGJENDUR AHOFUDBORGARSV^DINU A

ALDRINUM 20-44 ara.

1984 2005 2035

LAGMARKAlls20-44 ara70

VIDMIDUNAlls20-44 ara%

HAMARKAlls20-44 ara%

130.86649.72938.0

130.86649.72938.0

130.72249.67438.0

141.96253.86738.0

154.32658.07137.5

167.24061.06636.5

135.86436.73427.0

162.83447.44029.5

196.61560.79031.0

Tafia 5.1.5.

Pessar felagslegu breytingar munu ad ollum h'kind-um hafa talsverd ahrif a eftirspurnina nsestu 20 ar.Her er att vid pad ad einhleypum og oldrudum munifjolga, fjolskyldan verdu famennari og skilnudumfjolgar. Pvi ma greinilega gera rad fyrir ad eftirspurnog porf fyrir minna husnaedi en nu tidkast farivaxandi.

Pott bessara felagslegu breytinga gseti mi begar imiklum masli, hafa fbiidir a hofudborgarsvasdinuordid sifellt stserri ad medaltali eins og sest a toflu5.1.5.

Pad er bvi mikilvasgt ad frambod, bsedi a lodum ogbyggingarmoguleikum, taki mid af bessum felags-legu breytingum sem eru ad verda a hofudborgar-svasdinu.

Sveitarfelog a hofudborgarsvaadinu geta med skipu-lagsskilmalum og lodaframbodi haft ymist hvetjandieda letjandi ahrif a gerd og tegund fbiidabygginga ogframbod hiisnsedis. ^Eskilegt vaeri ad skipulagsyfir-vold kasmu til mots vid breytilegar krofur um fbuda-staerd og tegundir ibuda, en akvsedu ekki medmargra ara fyrirvara hvernig markadurinn muniverda.

Auk beirra felagslegu atrida, sem her hafa veridnefnd og munu hafa ahrif a husnsedismal hofudborg-arsvsedisins naestu tvo aratugi, er einkum mikilvasgtad huga ad borfinni a bvi ad endurnyja gamlar ibudirog mota stefnu vidvfkjandi endurnyjun beirra. Talider ad um 0,5% af gomlu ibudarhusneedi lireldist ad

ST^ERDARPROUN IBUDARHUSN^DIS A HOFUDBORGARSV^DINU1974-1984.

Hofudborgarsvaedisins (1)Fjoldi Medal-ibuda staerd m3

1974197519761977 . .19781979 ..19801981 . .198219831984

1.4281.1691.1691.2041.212

9661.324

775977

1.042953

376424409448424465398522518507540

Heimild: f>jodhagsstofnun,

Utan hofudborgarsvaedisins Allt landidFjoldi Medal- Fjoldi Medal-ibuda staerd m3 ibuda staerd m3

765899

1.0031.0961.0711.079

913818947669648

Husnaedisstofnun

27

430422398425429440429446434481460

rikisins.

2.1932.0682.1722.3002.2832.0462.2401.6181.9241.7111.601

Arsskyrsia 1984.

395423404437426452410483477497508

meQaltali a ari, og er ekki taliQ ad sa hundradshlutimuni breytast mikid.

Samkvasmt fasteignamatsskra 1984 er aldur hus-nasdis a hofuQborgarsvaedinu sem her segir:

Tafia 5.1.6.

ALDUR HUSN^EDIS AHOFUDBORGARSV^DINU.

Byggingartimi Fjoldi ibuda % af heild

til 19201921-19201931-19401941-19501951-19601961-19701971-1980198119821983Samtals

1.8542.3832.6875.2797.558

10.71812.377

657820930

45.263

4,15,35,9

11,716,723,727,3

1,451,82,05

100

Pott stasrsti hluti bessa ibuQarhusnseQis hafi veridbyggQur a siQastliQnum 25 arum, ba eru bo um 44%hiisnseQis eldri en bad. I Ijosi bess er fyrirsjaanlegt a5framundan er miki3 viShald og endurbastur a gomluhusnaeQi. Pvi verdur a9 gera ra9 fyrir vaxandi sokn ifjarmagn til beirra hluta, auk bess sem bad geturdregid ur fjarmagni til nybygginga.

I Ijosi beirra grundvallarbreytinga, sem eru ad verdaog munu eiga ser stad a felagsgerd hofudborgar-svaedisins a skipulagstlmabilinu, er mjog asskilegt a9sveitarfelog a pessu svasdi moti samrasmda stefnu ihusnasSismalum. Slik stefnumotun gasti komi6 i vegfyrir oedlilega samkeppni sveitarfelaganna um hus-byggjendur og um leid tryggt a5 eftirspurn yr5isvarad a hagkvaeman hatt.

Vi9 pa stefnumotun er lagt til ad teki9 ver9i tillit tileftirfarandi atri3a:

- TekiS verSi sem raunhaefast mi5 af framreikningi aihuafjolda og aldursdreifingu a hofuSborgar-svaeSinu.

- Tillit se tekiO til eftirspurnar og bjoSfelagslegraaSstaeSna pegar akvarfianir eru teknar um loSafram-bo8 og skipulagsskilmala.

- Byggt verSi naegilega fjolbreytt husnaeSi i einstok-um hverfum til a5 folk eigi naegra kosta vol, hvortsem ba3 flytur i hverfiS e5a inn an bess.

- Serstakt tillit verSi tekiS til parfa aldraSra i Ijosi ibeirra breytinga sem liklegt er a5 verSi a aldursdreif-ingu a timabilmu.

- Kannadir verSi kostir og gallar ,,husnytingar-stefnu" annars vegar og nybyggingarstefnu hinsvegar.

- I>6rf fyrir endurnyjun a gomlu husnaeSi a hofuS- jborgarsvaeSinu verJSi metin, svo aS haegt se aS astlaahrif hennar a nybyggingarstarf og fjarmagnsborf atimabilinu.

5.2 Sumarbustadlr i

NokkuQ er um bad ad sumarbusta9ir a hofudborgar-svsedinu seu notadir sem ibuQarhusnaeoi allt ariS.Upplysingar hva9 betta varQar, svo og um fjolda oglegu sumarbustada, eru af skornum skammti og pvierfitt a9 nefna akvednar tolur. I fasteignaskra erfjoldi sumarbustaSa talinn vera taeplega 700 og 80%beirra i Kjosarhreppi, Mosfellssveit og Kopavogi.TaliQ er a9 fjoldinn se eitthvad meiri, par semsumarbustaSir eru stundum skraQir sem serhsfdarbyggingar i fasteignaskra.

1

5.2.1.

HELSTU SUMARBUSTADAHVERFI.

28

SVADISSKIPULAG

er aS lokiS verSi viS skraningu a allrisumarbustaSabyggS hofuSborgarsvaeSisins og af-staSa tekin til aframhaldandi sumarbustaOab\ ggftara bessu svaetfi.

5.3 Heilsuspillandihusnaedi

EitthvaS er enn um heilsuspillandi husnasdi a hofud-borgarsvadinu, en haldgodar upplysingar um badhusnaedi liggja ekki a lausu. Mikill arangur hefur bonaSst a undanfornum arum i bvi ad utryma slikuiiisnasdi.

Erfitt er ad segja til um hversu mikid er um heilsu-spillandi hiisnasSi a svaedinu, enda er skilgreining apvf hvad se ,,heilsuspillandi husnaeQi" a9 mestu hadmati a adstaeQum hverju sinni. HeilbrigQisfulltruie5a lasknir i vidkomandi sveitarfelagi sker iir umhva5 telst heilsuspillandi husnaeQi.

HusnaeSisstofnun rikisins veitir serstok Ian til utrym-ingar heilsuspillandi husnaeSis. Lan i pessum lana-flokki hafa po naer eingongu fari9 til sveitarfelagautan hofuQborgarsvgedisins. I sveitarfelogum a hof-udborgarsvaeSinu hafa bessi mal aS mestu veri6 leystme5 byggingu felagslegra ibuda. Taeplega 80% bessfelagslega husnasQis, sem byggt var a arunum 1968-1984, er ad finna a hofudborgarsvasQinu.

/Eskilegt er ad skra og samraema skraningu a heilsu-spillandi husnaeQi a hofuSborgarsvaedinu og vinnamarkvisst aS utrymingu bess.

29

6. AtvinnumalFyrirsjaanlegt er, ad a nasstu 20 arum verda veru-legar breytingar a atvinnuhattum a hofudborgar-svasdinu. Rafeindataekni og lifefnataekni asamt beimmoguleikum, sem basr bjoda upp a, munu leida tilorra breytinga a framleidslu- og bjonustutaskni. Pesser ad vasnta ad pasr breytingar leidi til verulegrartilfasrslu vinnuafls milli starfa og starfsgreina a hof-udborgarsvasdinu.

Taeknibrounin hefur gert skilin milli idnadar, versl-unar og annarra serhasfdra starfsgreina sifelltoskyrari. Til daemis hefur tolvuvajdingin skapadfyrirtski i hataskniidnadi sem eru ad hluta fram-leidslufyrirtaski og ad hluta bjonustufyrirtaski. Her erframleidsla, rannsoknarstarfsemi og skrifstofustarf-semi, sem ekki er beinlfnis hasgt ad skilgreina semidnad eda verslun.

6.1 Atvinnufjatt-taka

Nokkur mikilvasg atridi hafa ahrif a atvinnubatttokufolks. Pessi atridi eru m.a. batttaka kvenna i at-vinnulffinu, lengd medalskolagongu og atvinnupatt-taka aldradra.

I lok arsins 1984 voru tsplega 70.000 manns starf-andi a hofudborgarsvasdinu. Par af voru riimlega31.000 konur. Med starfandi folki er att vid einstakl-inga sem starfa meira en 13 vinnuvikur a ari utanheimilis. A sama tima voru fbuar a svsdmu um130.800. Starfandi a svasdinu voru bvf rett rumlega53% ibiianna. Hlutfall starfandi karla var 59% enkvenna 47%.

Tafia 6.1.1. synir ad verslunargreinar og einkum bjon-usta eru ad miklum hluta kvennastorf. Skyringin erad einhverju leyti sii, ad bessar atvinnugreinar bj65aupp a hlutastorf i meira maeli en adrar atvinnugrein-ar. A hofudborgarsvsdinu vinna 60% starfandikvenna hlutastorf (1/4, 1/2 eda 3/4) en sama hlutfallhja karlmonnum er 32%.

Aldursdreifing beirra sem taka batt i atvinnuh'finu ernokkud jofn milli kynja. Konur a vinnumarkadinum

Tafia 6.1.1.

Atvinnugrein

ATVINNUI>ATTTAKA 1984 (ARSVERK)

KarlarHofudborgarsvaedid

KonurLandid allt

Alls

LandbunadurFiskveidarFiskvinnslaIdnadurByggingarVerslunSamgongurBankar o.fl.fjonustaHofudborgarsvaedid:Landid:

262980900

7.1455.0235.5453.8553.1319.244

36.08469.191

12036

6973.221

4335.1551.3162.780

11.11424.87345.198

3861.0181.597

10.3855.469

10.7255.1735.914

20.39261.061

8.7285.069

10.01617.65210.77116.0457.7437.478

31.444

114.947

30

SV/EDISSKIPULAG

eru bo 6.000 ferri en karlar. Athyglisvert er hversupatttokuhlutfall kynjanna i atvinnulffinu er likt. Tildffimis eru hlutfallslega fleiri konur en karlar a aldr-inum 40 til 60 ara a vinnumarkadinum: 31% kvennaa moti 30% karla. Einnig er athyglisvert ad a aldrin-um 15 til 30 ara eru 36% kvenna a vinnumarkaSin-um en 34% karla.

Midad vid framreikninga mannfjoldans a hofudborg-arsvsedinu og ba brja moguleika, sem kannadir hafaveri5, ma sja a5 hinn svonefndi atvinnuhopur, folk aaldrinum 15 til 74 ara, staskkar fram til arsins 2004,en fer sidan hlutfallslega minnkandi. Arid 1984 varatvinnupatttaka kvenna 15 til 74 ara 67,1% en karla83,7%. (Tafia 6.1.2.)

%

0 -

f 1983

.% 1960

**\\

*

\

, -*

" •

^

,..•"'-•

^x

.....«"•"•

\\"•••-..\

v

s\\15 25 35 45 55 65 75 +19 29 39 49 59 69 Aldur

6.1.1.

t>ATTT6KUHLUTFOLL KVENNA A VINNUMARK -\£>I ARIN 1960 OG 1983 EFTIR ALDURSFLOKKUN.

Benda ma a tvasr liklegar skyringar a hlutfallslegamikilli pattoku kvenna f atvinnulffinu. A aldrinum40 til 60 ara fara kvadir veena barneiena os uooeldis

C.IIHI er au aa;ua aiviiinupaiiiOKU a nuiuuuurgar-svasdinu a komandi arum. Pegar eftirfarandi aa^tlunvar unnin (tafia 6.1.3), var midad vid brja kosti ibroun aldurshopsins 15-74 ara og hlutfall atvinnu-patttoku fyrir 1984. SamkvEemt kostunum parf a9skapa 11.500-19.500 ny storf a hofuSborgarsvasdinufram til arsins 2004. Kostur C gefur til kynna adraunhaef borf a nyjum storfum a nasstu tveimur ara-tugum se taeplega 16.000.

Tafia 6.1.3.

FRAMREIKNINGURATVINNU^ATTTOKU

1984 2005 2035

Kostur A15-74 ara 92.576 118.607 137.83775.3% 69.686 89.311 103.791

Kostur B15-74 ara 92.576 107.925 99.94775.3% 69.686 81.268 75.260

Kostur C15-74 ara 92.576 113.451 116.92775.3% 69.686 85.429 88.046

minnkandi, en hasrra patttokuhlutfall kvenna a aldr-inum 15 til 30 ara ma sennilega rekja til pess a5konur haetta fyrr nami en karlar og koma pvi fyrr lit avinnumarkadinn.

Rett er ad leggja aherslu a ad pessar tolur eruorugglega of lagar, pvi ad i framreikningum var ekkigert rad fyrir pvi ad skapa parf toluvert morg storf

Tafia 6.1.2.

ATVINNUHOPUR

Kostur A15-74 ara%

Kostur B15-74 ara%

Kostur C15-74 ara%

1984

130.72292.57670.7

130,72292.57670.7

130.72292.57670.7

2005

167.240118.607

71.0

141.962107.925

76.0

153.877113.451

73.8

11

2035

196.615137.837

70.1

135.86499.94773.6

161.969116.927

72.2

handa beim einstaklingum sem missa fyrri storf,m.a. vegna aukinnar sjalfvirkni og hagrasdingar irekstri.

Einnig er athyglisvert ad atvinnupatttaka er talsvertminni a hofudborgarsvaedinu en a landsbyggdinni,og hefur reyndar minnkad milli aranna 1983 og 1984.

Ymis onnur atridi munu hafa ahrif a fjolda beirrastarfa, sem i bodi verda. Framleidniaukning eykurt.a.m. borfina a nyjum storfum enn frekar og samama segja urn bastt heilsufar og bar af leidandi lengristarfsaevi. Hins vegar getur styttur vinnutfmi ogminni yfirvinna leitt til bess ad storfum fjolgar.

Tafia 6.1.4.

ATVINNUPATTTAKA I %Karlar

1983 1984

Konur

1983 1984

Samtals

1983 1984

H6fudborgarsvae6i6

Landsbyggdin utan hofudb.sv.

Landid allt

85,2

91,2

87,9

83.7

90,7

86,9

67,1

72,2

69,3

67,1

73,9

70,1

76,0

82,1

78,7

75,3

82,7

78,6

Pennan mismun ma ad einhverju leyti rekja til bessad a hofudborgarsvasdinu eru hlutfallslega fleiri kon-ur og elstu aldurshoparnir eru einnig hlutfallslegafjolmennari par en a landsbyggdinni.

Hins vegar er Ifklegt ad atvinnubatttaka aukist ansestu tveimur aratugum og ba adallega vegna vax-andi battoku kvenna i atvinnuh'finu. Eins og synt era linuritinu, hefur atvinnubatttaka kvenna tvofaldastfra arinu 1960. A sama tima hefur batttaka karlaminnkad litillega, en vart ma buast vid ad bessibroun haldi afram i sama masli.

1001960

20

6.1.2.

&ATTTOKUHLUTFOLL KARLA A VESNUMARKADI.ARIN 1960 OG 1983 EFTIR ALDURSFLOKKUN.

6.2 Atvinnuleysi

A undanfornum fimm arum hefur atvinnuleysis or3-id litillega vart a hofudborgarsvaedinu. Pad hefur boverid sveiflukennt og ekki vidvarandi. Arstfda-bundnar sveiflur og timabundin vandkvasdi i einstok-um atvinnugreinum hafa haft her mest ahrif. At-vinnuleysi hefur farid nokkud vaxandi a pessumfimm arum, en bo virdist sem beirri broun hafi a3nokkru verid smiid vid. Ad medaltali hafa veridskradir 3.500 atvinnlausir einstaklingar a ari si'9-astlidin fimm ar. Ef tekid er arlegt manadarlegtmedaltal atvinnuleysis verdur bad mun minna e9atasplega 300 (tafia 6.2.1). Frambod atvinnu a hofud-borgarsvasdinu virdist bvi tiltolulega stodugt.

Tafia 6.2.1.

FJOLDI ATVINNULAUSRA A HOFUD-BORGARSVAEDINU 1980-1984

Ar

19801981198219831984

%afAlls mannfjolda

1.2101.5592.7645.5696.233

1,01,32,24,34,8

Medaltala manufli

101130230464519

%afmannfjolda

0,10,10,20,40,4

Medaltal 1980-1984

3.471 2,7 289 0,2

32

Log um vinnumidlun voru sett arid 1985. Hlutverkvinnumidlunar er i fyrsta lagi a5 greida fyrir bvi ad[jeir, sem leita atvinnu, fai starf vid sitt haefi, og adatvinnuvegirnir eigi kost a nasgjanlegu vinnuafli. I69ru lagi skal vinnumidlun skra atvinnulausa. Sam-kvaemt bessum logum er hverju sveitarfelagi med500 ibiia eda fleiri skylt ad annast vinnumidlun.

Sveitarfelogum a sama atvinnusvaedi er bo heimilt adreka sameiginlega vinnumidlun og er reyndar skyltad starfa saman ad ollu sem lytur ad vinnumidlun asvaedinu. Kaupstadir med fleiri en 10 biisund ibuaskulu bo reka serstakar vinnumidlanir. Reglugerd,dagsett 24. febniar 1986, kvedur a um, ad sveitarfe-log a hofudborgarsvaedinu myndi eitt atvinnusvaedi.

SVADISSKIPULAG

800 -

700 -

600 -

500 -

200 -

100 -

306

jan

158

febr

247

mars

173

133

april

157

mai

111

,

217

juni

.

.

.,_ ,. 211

110

81qo

176

1« 63 55

53 58 64

juli agust sept okt nov des

6.2.2.

ATVINNULAUSIR A HOFTJDBORGARSV^DINU 1985

J Karlar _| Konur

33

6.3 Atvinnuskipting

Tolur syna ad eftir ora breytingu a atvinnuskiptingua hofudborgarsvasdinu a arunum 1960 til 1980 virdistsem a sidastlidnum fimm arum hafi komist a jafn-vasgi milli megingreina atvinnulifsins (tafla 6.3.1).Voxtur virdist nasr eingongu vera i bjonustugreinum.Arsverkum (p.e. fjolda slysatryggdra vinnuviknadeilt med 52 i frumvinnslugreinum, landbiinadi ogfiskveidum, og urvinnslugreinum fer faskkandi edabau standa i stad.

Aftur a mod hefur ordid umtalsverd aukning a svidibjonustu og vidskipta. Arid 1984 voru einungis 2%arsverka a hofudborgarsvasdinu i frumvinnslugrein-

um, 19% f urvinnslugreinum, en 69% i verslun OQbjonustu. A landsbyggdinni voru hlutfollin22% i frumvinnslu, 39% i urvinnslu og 39% i verslunog bjonustu. Petta sest enn skyrar begar nanarverkaskipting er athugud. Hlutur hofuSborgarsvaedisins i verslun, samgongum, bankastarfsemi,bjonustu og i3na5i a Islandi er mjog mikill (tofh,6.3.2, 6.3.3 og 6.3.4).Pad hlutverk hofu5borgarsvas3isins ad vera bjoijustumidstoS landsins alls er meginskyring a pessanskiptingu. Her ma einnig benda a i bessu sambanca5 byggSastefnan hefur aQallega komiS fram i upp-byggingu sjavarutvegs liti a landi.

Athyglisvert er einnig ad huga ad hlut hofudborgaisvaedisins i ollum arsverkum her a landi arid 1984.Par er hlutur hofudborgarsvsedisins um og yfir 60°

Tafla 6.3.1.

ARSVERK A HOFUDBORGARSV^DINU 1980-1984

AtvinnuvegirLandbunadurFiskveiSarFiskvinnslaIdnadurByggingarVerslunSamgongurBankar o. fl.Pjonusta

SAMTALS:

1980307

1 1401 60299234803901250374349

18083

54256

1981317

1 0681 808

100915214964452464826

17966

56180

1982288

1 0671 701

103155665

1007552354943

19046

58335

1983307

1 1001 806

10 1355797

1030751535207

20230

60042

1984270

1 0181 598

103855469

1072551735914

20391

60943

Breyting 1983-1984- 12,0%- 7,4%- 11,5%+ 2,5%- 5,8%+ 4,1%+ 0,4%+ 13,6%+ 0,8%

+ 1,5%

Tafla 6.3.2.

Hlutfallsleg skipting %AtvinnuvegirLandbunadurFiskveidarFiskvinnslaIdnadurByggingarVerslunSamgongurBankar o. fl.Pjonusta

SAMTALS:

1980123

189

1798

33

100

1981123

189

1799

32

100

1982023

18101798

33

100

1983123

17101799

34

100

1984023

179

188

1033

100

(Heimild: Byggdastofnun)

SAMANBURDUR A HLUTFALLSSKIPTINGU ARSVERKA EFTIRATVINNUGREINUM A HOFUDBORGARSV^EDINU OG UTAN I>ESS 1984

Land-bunadur

HofudborgarsvaedidUtan hofudborgarsvasdisSAMTALS:

496

100

Fisk- Fisk- Idnadur Veiturveidar vinnsla

2080

100

1684

100

5941

100

5545

100

Bygg- Versluningar

5149

100

Sam- Bankargongur

6733

100

6733

100

0. fl.

7921

100

t>jon- Samtalsusta

6535

100

5347

100

34

SVADISSKIPULAG

Tafia 6.3.3.

ARSVERK 1984

AtvinnuvegirLandbunaflurFiskveidarFiskvinnslaIdnadurByggingarVerslunSamgongurBankar o. fl.PjonustaATVINNUVEGIR ALLS:

Hofudborgarsvaedid386

1 0181 598

103855469

107255 1735914

2039261 061

Landid allt87285069

1001617652107711604577437478

31 444114947

Hlutfall af landinu ollu %4

201659516767796553

Tafia 6.3.4.

HLUTFALLSSKIPTING ARSVERKA A HOFUDBORGARSV^DINU 1984MIDAD VID LANDID ALLT

AtvinnuvegirLandbunadurFiskveidarFiskvinnslaIdnaourByggingarVerslunSamgongurBankar o. fl.E>jonusta

SAMTALS:

Hofudborgarsvaedid023

179

188

1033

100

Utan hofudborgarsvasdis157

1613101053

21

100

Landid allt5599

101477

28

100

Tafla 6.3.5.

HLUTFALLSSKIPTING ARSVERKAI EINSTOKUM SVEITARFELOGUM

1984

3•o D

O)

KjosarhreppurKjalarneshreppurMosfellshreppurReykjavikSeltjarnarnesKopavogurGardabaerBessastadahreppurHafnarfjordur

HofudborgarsvaedidUtan hofudborgarsv.Landid

c•3ja•aCD

5720

2000010

0155

•0'a>>

_3£nC

331121124

275

cc'>_*cfl

Li_

311231226

3169

>o10cs78

23161318161522

171316

TOC

a)O)>m

3161288

11101312

91010

c

~«a>

69

13182117191514

181014

c•0O5

COCO

3569

108776

857

wCO

cCO

OQ

017

10129

1287

1037

n«gC•OJX

183734343233313729

332128

<

i<

100100100100100100100100100

100100100

allra arsverka i urvinnslu og bjonustugreinum. Ar-sverkum i byggingaridnadi virdist bo vera nokkudjafnt skipt. Arsverk f frumvinnslugreinum eru aftura moti ad langmestu leyti unnin utan hofudborgar-svaedisins.

I sveitarfelogum a hofudborgarsvaedinu er fjoldi ar-sverka eftir atvinnugreinum allbreytilegur (tafla6.3.5). Hefdbundin landbiinadarstorf eru a und-anhaldi a hofudborgarsvasdinu. Adeins f Kjosar- ogKjalarneshreppum starfar folk f verulegum masli adlandbunadi. Nyjar bugreinar, svmarskt og bo eink-um alifuglaraskt, hafa sott a. Peim sem stunda bessargreinar hefur bo faskkad mjog, bannig a5 nii er umad rada fa en stor og mjog serhaefd bii sem allt einsma telja til idnadar (tafla 6.3.6).

A toflu 6.3.7 ma sja, ad medallaun a hofudborgar-svasdinu arid 1984 eru ivid haerri en landsmedaltalidog bad sama a vid um allar meginstarfsgreinar.Varhugavert er ad draga ba alyktun af bessu, adtekjumoguleikar ladi f61k utan af landi til hof-udborgarsvasdisins. Til bess er munurinn vart nasgur.Ljost er bo ad idnadur og ekki sist bjonustugreinareru nu vaxtarbroddur atvinnulifsins og hofudborgar-svaedid nytur gods af bvi.

35

Tafia 6.3.6.

BUFE A HOFUDBORGARSV^EDINU 1984

KjosarhreppurKjalarneshreppurMosfellshreppurReykjavikSeltjarnarnesKopavogurGardabasrBessastaSahreppurHafnarfjordur

SAMTALS:

Nautgripir1 347

22713732

0161941

9

1 828

Hestar25579

8022985

25972258

9928

6313

Tafia 6.3.7.

MEDALLAUN KARLA OG

HOFUDBORGARSV/EDID

LandbunadurFiskveidarFiskvinnslaIdnadurVeiturByggingarVerslunSamgongurBankar o. fl.Pjonusta

SAMTALS:

Karlar225702360394464381388397464421

412

Konur192372262247286226255297283268

265

Samtals214690317347427369324372379337

352

Saudfe6824

8541 7881 368

0697532

81870

13014

Hasnsn Svin10337 4356 640 9821 200 185

350 00 0

16200 37600 0

1 920 04000 0

111247 369

KVENNA 1984 (i feus, kr.)Utan hofudborgarsvaedis

Karlar198663357367501365345337451382

378

Konur174285267231265230237260262255

240

Samtals188645314327460353281318342316

325

Karlar200671358383481373376377462407

396

LANDID ALLTKonur

175299266241277228248285278264

253

Samtals189654315339442361309354371330

339

.

• --

6.4 Atvinnuhusnaedi

Samkvasmt upplysingum Fasteignamats rfkisins varatvinnuhiisnasdi a hofudborgarsvasdinu riimar 3,1milljonir fermetra arid 1984. Par af voru idnadar-hiisnasdi og vorugeymslur um 40%, verslanir ogskrifstofur 23% og serhaefdar bygginar 37%. Fast-eignamat rikisins skiptir atvinnuhusnasdi i fimmmeginflokka: verslunar-, skrifstofu- og idnadarhus-nasdi, vorugeymslur og serhsefdar bygginar. Serhasfd-

Tafia 6.4.1.

ar byggingar eru ad langmestu leyti opinberar. bygg-ingar. Pessi flokkun Fasteignamats rikisins er boekki vandkvsedalaus, bvi ad breyting a notkun hiis-nsdis er ekki alls stadar bundin leyfisveitingu og bvi <ekki asvinlega tilkynnt pegar notkun bess er breytt.A bad einkum vid um ibiidar- og idnadarhusnsSi. Isem breytt hefur verid i verslunar- eda skrifstofu- „hiisnaedi. Hins vegar eru tolur um heildarfjolda fer- 'metra i atvinnuhusnaedi tiltolulega nakvaemar. -

Eins og synt er a toflu 6.4.1 er 74% alls atvinnuhus- _nasdis a hofudborgarsvsedinu midad vid grunnflatar- *

ATVINNUHUSN^BI A HOFUBBORGARSV^EDINU 1984 (m2)

KjosarhreppurKjalarneshreppurMosfellshreppurReykjavikSeltjarnarnesKopavogurGardabasrBessastadahreppurHafnarfjordur

SAMTALS:

Verslun00

3 463354739

377935955

1 966; o

27742

427644

Skrifstofur00

3004273 550

1 6826 1972294

-•'..•• 0. 9749

296476

36

Idnadur Vorugeymslur Serh. byggingar0

9426300

54456613036

131 23337048

275158890

911 442

00

5462313 992

2271138261 107

016268

352 926

35807300

39326831 259

78954899210365

1 847209 698

1 160262

Alls35807394

775552318106

28663236 203

527802122

422347

3 148 750

«•

--

^

_ -•

*"_^

SV/EDISSKIPULAG

Tafia 6.4.2.

ATVINNUHUSN^BISST^RB A IBUA 1984 (m2)

KjosarhreppurKjalarneshreppurMosfellssveitReykjavikSeltjarnarnesKopavogurGardabasrBessastafiahreppurHafnarfjorSur

HOFUDBORGARSVXEDIO

Atvinnuhusnaedi35807394

775552318 106

28663236 20352780

2 122422347

3 148 750

ibiiar187366

362788505

3657145655890

70612982

130485

Fjoldi m2 a ibua19,1420,2021,3826,19

7,8416,228,963,01

32,53

24,13

mal ad finna i Reykjavik. Par eru einnig stserstusamfelldu atvinnusvaedin.

Atvinnuhiisnasdi a hofudborgarsvasdinu hefur aukisttalsvert sidasta aratuginn midad vid folksfjolda.Arid 1976 voru um 20 fermetrar atvinnuhusnasdis ahvern ibua, en arid 1984 voru peir ordnir rumlega 24a hvern ibua (tafia 6.4.2). I Hafnarfirdi eru flestirfermetrar atvinnuhusnsedis a hvern ibua, 32,5, endaer storidja mest bar.

Erfitt er ad aastla framtidarporf fyrir atvinnuhusnaedivegna ovissu um broun atvinnumala. Nu virdastaherslur vera a5 breytast talsvert mikid i atvinnulif-inu i att til tolvuidnadar og hataekniiSnadar. f>ettagetur haft mikil og varanleg ahrif a atvinnugreinar ahofudborgarsvcedinu og bad husnasfii sem viSkom-andi starfsemi barfnast.

Lagt er til a5 ger5 verSi athugun a hugsanlegumahrifum tolvuvaedingar og hataekniiSnadar a at-vinnulif og atvinnuhusnaedi a hofu9borgarsvae3inu.

6.5 Skipulagatvinnusvaeda

6.5.1.

HELSTU ATVINNUSV^DI9 Nuverandi atvinnusvaedi. D Ny atvinnusvaedi til 2005.

Vid skipulag byggdar er bad grundvallaratridi adtekid se fullt tillit til atvinnullfs a vidkomandi svaedi.Taka parf mid ad pvi vid skipulagningu ad nasgilegtframbod se af hentugum lodum i godum tengslumvid samgongur og veitukerfi. Einnig parf ad huga adstaerdum loda, lodaskilmalum og atvinnuhusnaedinusjalfu.

Pegar atvinnusvasdi eru skipulogd verdur ad takatillit til margra atrida sem Ijost er ad hafa ahrif a padhvar idnadi er valinn stadur. Ma par nefna framboda hasfu vinnuafli, tengsl vid samgonguasdar, mogu-leika a vexti, verd a landi, hve langt eda stutt er iidnad af somu eda svipadri gerd og hvernig almenn-ingssamgongum er hattad.

Breytingar a atvinnulffinu eru oft orar og gera ekki Undanfarin ar hafa adstaedur fyrir storidju a hofud-avallt bod a undan ser. Fyrirtaskjum er pvi naudsyn borgarsvaedinu verid athugadar a vegum idnadar-ad geta lagad starfsemi sma og husnaedi ad breyttum raduneytisins, og m.a. verid bent a svasdi vidadstaedum. Straumsvik og a Geldinganesi sem hugsanlega vaeru

37

t - - . . -

I'. --•

fallin til meiri storidju. yCskilegt er ad vie) slikarathuganir se tekid meira tillit til peirrar almennuskipulagsvinnu sem verid er ad leysa af hendi asvaedinu.

6.6 Atvinnumala-nefnd

A vegum Sambands sveitarfelaga a hofudborgar-svaedinu er starfandi sameiginleg atvinnumalanefnd.Markmid hennar er ad efla samvinnu sveitarfelag-anna a svaedinu i atvinnumalum og basta tengsl vidsamtok atvinnurekenda og launpega. Nefndin hefurad jafnadi haldid fundi manadarlega a Skipulags-stofu hofudborgarsvaedisins, m.a. til ad raeda horfur fatvinnumalum svaedisins, skiptast a upplysingum,m.a. um atvinnuleysi a svsedinu, og til ad leggja drogad urbotum bar sem bess hefur bott borf.

Atvinnumalanefnd hefur nyverid gengid fra upplys-ingariti a ensku, til dreifingar erlendis, um skilyrdi tilatvinnurekstrar a hofudborgarsvaedinu. Er hug-myndin med bessum basklingi su ad kynna samstarfs-og vidskiptaadilum hofudborgarsvasdid og ba mogu-leika sem bad hefur upp a ad bjoda. Einnig hefurverid komid upp adstodu til ,,telex"- og ,,easylink"-samskipta a Skipulagsstofunni, bannig ad audveld-lega megi svara peim fyrirspurnum sem kunna adberast.

6.7 Framtidarhorf-ur i atvinnumalum

Erfitt er ad meta med nokkurri vissu framtidarbrounog moguleika i atvinnumalum a hofudborgarsvaedinuneestu tvo aratugi. Einnig er erfitt ad meta hversumorg storf verda vaentanlega i bodi eda hve mikilborf verdur fyrir pau, p.e. atvinnupatttoku.

Pvi hefur verid haldid fram ad pjonustugreinarnar,sem hingad til hafa tekid vid meginhluta pess folkssem kemur ut a vinnumarkadinn, geti bad ekki ollulengur. Orsok bessa ma einkum rekja til beirra orutaskniframfara sem mi eiga ser stad. Almennt er talidad vaxtarbroddur atvinnulifsins verdi i serhaefdribjonustu og idnadi, a syidi rafeinda- og hataskniidn-adar sem einkum midast vid utflutning. Ljost er ad

nyjar atvinnugreinar hafa i for med ser margvislegar -breytingar, baedi hvad vardar vinnuafl og adstoou.

Tolvuvaeding, rafeindaidnadur og hataekniidnadurhafa vfdast hvar aukid borfina fyrir vinnuafl en ekkiofugt. Jafnframt gerir bessi broun nyjar krofur tilmenntakerfisins bar sem verkleg menntun og endur-menntun verdur afar mikilvaeg er fram lida stundir.

Komid hefur i Ijos ad hataekniidnadur krefst einkumtvenns konar vinnuafls, annars vegar hamenntadraserfraedinga og hins vegar litt sermenntads vinnuaflssem hefur litlar vonir um frama bar sem millistigid fmenntun og starfsreynslu vantar.

Proun nyrra atvinnugreina getur ordid oasskileg efnun er a kostnad annarra og eldri atvinnugreina. Pa9er bvi naudsynlegt ad byggja nyskipun i atvinnulifi apeim efnahagslega grunni sem einkennir svaediS, ograska ekki um of bvi jafnvsgi sem er fyrir hendi.

^«

Par sem hofudborgarsvaedid er eitt atvinnusvaedi er _lagt til ad atvinnustefna sveitarfelaganna verdi "motud med eftirfarandi atridi i huga:

Liklegt er ad miklar breytingar verdi a atvinnulifihofudborgarsvasdisins nasstu aratugi. Pvi er naudsyn-legt ad fylgjast vel med og kanna bessi mal me5 badfyrir augum ad bregdast vid peim i tima og a vi5-eigandi hatt. Tryggja barf ad skipulagi svasdisins sehagad pannig ad sem best se komid til mots vi5vaentanlegar breytingar.

Naudsynlegt er ad stefna markvisst ad bvi ad geraatvinnulif a svaedinu fjolbreyttara en mi er til treystagrundvoll bess og koma i veg fyrir arstidabundnarsveiflur atvinnuframbods.

Mikilvasgt er ad sveitarfelog a svaedinu komi sem ^fyrst f framkvaemd beim akvasdum i logum um vinnu- midlum sem snerta bau. _Mikilva;gt er ad hugad se ad eftirfarandi atridum^begar atvinnusvsedi a hofudborgarsvasdinu eru skipu- Jlogd:- Sem best tengsl seu milli ibudahverfa og atvinnu-svaada, m.a. til ad draga ur umferd og kostnadi semhenni fylgir.

- Pess se avallt gaett ad hafa til reidu lodir undiratvinnustarfsemi a hentugum stodum a hofudborgar-svaedinu bar sem haegt se ad byggja med lagmarks-,tilkostnadi.

t- Athugad verdi hvort ekki megi endurskipuleggjaeldri atvinnusvaedi, bar sem hentug byggingasvasdi (

eru ekki obrjotandi.38

SV&DISSKIPULAG

- Atvinnufyrirtski i somu e5a svipuSum greinum seutil hiisa a svipuQum slodum.

- Meta ver5ur frambod vinnuafls a svseSinu me5hliQsjon af breyttum krofum atvinnulifsins, ba?5ime9 tilliti til fjolda starfa og menntun beirra ein-staklinga sem beim munu sinna.

Lagt er til aS stofnaSur verSi serstakur itfnprounar-sjoSur fyrir hofuSborgarsvaeSiS til aS efla nyskopun iatvinnulifinu, en slikir sjoSir starfa nu i 68rumlandshlutum.

39

7. Verslun - midhverfi

Verslun ma skipta i tvennt, b.e. heildverslun ogsmasoluverslun. Smasoluverslunin skiptist aftur amoti i dagvoruverslanir og valvoruverslanir. Dag-vara er vara sem adeins er notud einu sinni. svo semmatvara, og er ad jafnadi a5 finna i stuttri fjarlaegdfra heimilunum. Med valvoru er att vid voru semnota ma oftar en einu sinni. Valvoruverslanir eruyfirleitt i midhverfum eda verslunarmidstodvum.Sumar storverslanir eru i senn dagvoru- og valvoru-verslanir.

A hofudborgarsvasdinu eru nu 17 storar verslunar-midstodvar. Stserstur ad golfflatarmali er gamli mid-basrinn i Reykjavik med um 97 biisund fermetra. Erpad nalasgt pvi ad vera 25% alls verslunarrymis ahofudborgarsvasdinu og um 44% verslunarrymis iverslunarhverfum a svaedinu. Gamli midbaerinn iReykjavik he fur bvi akvednu hlutverki ad gegna asvsedinu, og ma benda a ad taep 90% af verslunar-ryminu par fara undir valvoru, sem er (1979) jafn-framt um 53% af veltu alls verslunarrymis i valvoru ahofudborgarsvasdinu. Nasst a eftir er svasdid Armuli/Skeifan med 27% veltunnar (1979).

A undanfornum arum hefur nyjum verslunarhverf-um og stormorkudum fjolgad a hofudborgarsvasd-inu. I grannbyggdum Reykjavikur hafa ennfremurrisid midbaeir i Kopavogi, a Seltjarnarnesi og Garda-bae. Utan midbasjar i Hafnarfirdi hefur byggst uppverslunarhverfi vid Reykjavlkurveg. Ennfremur erufyrirhugud midhverfi vid Reykjanesbraut i Fifu-hvammslandi i Kopavogi, nyr midbasr i Mosfellssveitog nyr midbasr i Kringlumyri i Reykjavik er i bygg-ingu.

Reynslan erlendis synir hins vegar a5 valvoruversluner yfirleitt smam saman flutt inn i pessi midhverfi.Pvi hefur dregid hlutfallslega ur mikilvasgi gomlumidhverfanna a svidi valvoruverslunar, m.a. vegnapess ad fbuum i namunda vid bau faskkar, sam-gongur eru erfidar og skortur a bflastaedum. Nyjuhverfin liggja aftur a moti vel vid samgongum og pareru naeg bflastaedi fyrir vidskiptavinina. Sum pessaraverslunar- og midhverfa eru a svaedum sem voru ekki

7.1.1.

Flest pessara nyju verslunar- og midhverfa versla MIDB^IRenn sem komid er fyrst og fremst med dagvorur. 9 Nuverandi

40

Fyrirhugufl miflhverfi.

SV/fDISSKIPULAG

radgerd sem verslunar- og bjonustumidstodvar i; skipulagi, heldur sem idnadarsvsedi eda fbiidarsvaedi.

Sidari hluta ars 1981 var byggt upp reiknilfkan afvalvoruverslun a hofudborgarsvasdinu a Skipulags-stofunni. Likan petta gefur m.a. til kynna hvernigvelta i smasoluverslun dreifist a einstok verslunar-hverfi a hofudborgarsvaedinu midad vid akvednarforsendur. Reiknilikanid hefur verid notad til ut-reikninga a stasrdarhlutfollum verslunarhverfa a hofud-

| borgarsvaedinu.

Ymislegt ma lesa lir nidurstodum bessara utreikn-inga. Til dasmis vard Ijost, a5 bad mun hafa mikilahrif a 611 onnur verslunarhverfi a hofudborgarsvasd-inu ad byggja mikid verslunarrymi i Kringlubse, nyjamidbaenum i Reykjavik. Sum verslunarhverfireyndust oflug i beim skilningi, ad nidurstodurnarur5u beim avallt i hag, bratt fyrir mismunandi gildi

i fyrir addrattarafl beirra og bratt fyrir onnur oflug! verslunarhverfi.

ma a5 golfflatarmal a hvern fbua i verslun muniaukast a nasstu arum, en bo taepast eins mikiS og

j si'Qustu aratugi. Arid 1962 var 1,0 m2 verslunarhus-' naedis a fbua, en 1979 var pessi tala komin upp i 2,9; m2 a fbua og 1985 i 3,3 m2 a fbua. Aaetlanir umj aukningu naestu tuttugu arin benda til a5 golfflatar-

maliQ veroi 5-5,5 m2 a fbua i Reykjavik og 4,4-5 m2 afbua a hofudborgarsvasSinu sem heild. Arid 2005aettu bvi a5 vera 680-770 busund fermetrar verslunar-

i husnasdis a sveefiinu, b.e. 260-350 busund fermetravidbot a tuttugu ara timabili.

Reynsla annarra bj65a bendir til a9 liklegt se a9aukning i verslun verQi mest i nyjum verslunarhverf-

um eda miSstoSvum sem liggja vel vid samgongum.Fyrirsjaanleg er aframhaldandi uppbygging verslun-arhusnasdis f adurnefndum verslunarhverfum, en lik-lega verSur miSbaer vid Reykjanesbraut i Fifu-hvammslandi ekki fullbyggdur a skipulagstimabil-inu.

Reynslan erlendis synir a5 erfitt er a5 viShaldagomlum midhverfum vegna faskkunar fbiia {?ar ogskorts a bflastajSum eins og a5ur getur. Gamli rm'5-basrinn i Reykjavik mun orugglega verda midstodverslunar og raunverulegur ,,midbeer" hofudborgar-sva^disins a skipulagstimabilinu, bo svo ad hlutfallverslunar bar falli ur 25% allrar verslunar a hofud-borgarsvasdinu i 15% eins og likur benda til. Er-lendis hefur med ymsu mod verid reynt ad endur-vekja gamla midbaei og hefur su adferd ad hindraeda tefja uppbyggingu nyrra midhverfa gefist ilia. Efeinungis eru byggd ny verslunarhverfi og litid gert tilad basta samkeppnisadstodu gamalla hverfa, er ekkivid odru ad buast en ad beim hnigni, einkum ef umer ad rasda mjog storar verslunarmidstodvar. Einuradin sem dugad hafa eru ad baeta umhverfi ogsamgongur, fjolga bilastasdum og auka fbudarhus-nasdi i gomlu midbasjunum. Ef vidhalda a beim tasp-lega 100 pusund fermetrum verslunarhusnaedis, sem niier ad finna i Kvosinni og gamla midbaenum, er aeskilegtad ofangreind atridi seu hofd i huga.

Lagt er til a5 verslunarmiSst65var verSi viS a5al-gotur par sem bflar og almenningsvagnar eiga greiS-an adgang.

Lagt er til a5 motuS verSi heildarstefna varSandistaSsetningu og staerS helstu miShverfa a hofuSborg-arsvasSinu.

41

8. Op in her /Djonusta

8.1 S kola ma I

A hofudborgarsvaedinu starfa nu 47 skolar sam-kvsemt grunnskolalogunum fra 1974. Auk pess eru43 framhaldsskolar af ymsu tagi a svasdinu.

Stofnkostnadur vi5 grunnskolakerfid og kostnadur-inn vid rekstur pess skiptist nokkud skyrt milli rikisog sveitarfelaga. Stofnkostnadinum vid grunn-skolana er skipt til helminga milli rikis og sveitarfe-lags og sveitarfelogin bera u.b.b. bridjung af rekstr-arkostnadi beirra.r

O5ru mali gegnir um framhaldsskolana og fjar-mognun beirra bvi a5 mjog er misjafnt hvernigkostnadi vi5 rekstur beirra er skipt. froun fram-haldsskola hefur verid or a undanfornum arum ogverQur trulega afram, auk pess sem fullorSinsfrasSslaog endurmenntun eykst. Petta leiQir af ser auknafjarhagsbyrdi fyrir vidkomandi sveitarfelog. Her manefna a5 rfkiS greiQir allan stofn- og rekstrarkostnadmenntaskolanna, en einungis hluta af stofn- ogrekstrarkostnadi fjolbrautaskolanna.

Frumvarp til laga um framhaldsskola hefur ekki ennnad fram ad ganga a Alpingi pratt fyrir itrekadartilraunir, og oljost er hvenser vsenta ma stefnumotun-ar rikisins i malefnum peirra.

Su vidmidun, sem akvedid var ad stydjast vid iframreikningum mannfjolda a Skipulagsstofu hofud-borgarsvsdisins bendir einnig eindregid til pess adbornum a grunnskolaaldri muni faekka a naestu 20arum. Tafia 8.1.1 synir baedi tolulega faskkun og

5 km

8.1.1.

GRUNNSKOLAR OG GRUNNSKOLAHVERFIA HOFUDBORGARSV/«DINU• Grunnskbli • Fyrirhugadur grunnskoli — Hverfamork

42

SVADISSKIPULAG

8.1.2.

FRAMHALDSSKOLAR• Nuverandi

Tafia 8.1.1.

Fyrirhugadir

Framreikningur fjolda barna a for-skola- og grunnskolaaldri.

LagmarkAlls6-15 ara

MedalAlls6-15 ara

HamarkAlls6-15 araO//O

1984

130.86621.09516.2

130.86620.89016.0

130.86621.09516.2

2005

141.96215.57411.0

154.32619.80012.8

167.24024.83114.8

2035

135.86410.933

8.0

162.83416.43310.1

196.61524.40012.4

Forskoli byrjar hja 6 ara bornum.

mikla hlutfallslega faskkun i bessum aldurshopi.

Veturinn 1984-1985 voru 18.113 nemendur i 1. til 9.bekk grunnskolanna a hofudborgarsvsdinu, og1.906 born gengu i forskola. Naudsynlegt er ad takauppbyggingu skolahiisnasdis a svasdinu til endurskod-unar med tilliti til bess ad liklega mun bornum a

grunnskolaaldri faekka. I slikri endurskodun yrdi boad taka til athugunar atridi eins og samfelldan skola-dag og einsetinn skola.

Tafia 8.1.2.

EINSTAKLINGAR A FRAMHALDS-SKOLAALDRI 1984-2034,

A HOFUDBORGARSV^EDIDINU.(MIDAD VID MEDALKOST.)

ibuar allsF>araf 16-19 ara

1984130.722

8.8476.8

2005154.322

9.0465.7

2035162.834

6.9994.3

I toflu 8.1.2 ma sja somu proun i aldurshopnum 16til 19 ara, en pad eru fyrst og fremst einstaklingar apeim aldri sem fara i framhaldsskolana. Naudsynlegter einnig a5 taka mid af bessari proun vid frekariuppbyggingu framhaldsskola a svasdinu, a sama hattog vid grunnskolana. P6 gilda par nokkud onnurvidhorf, par sem talsverdur fjoldi nemenda utanhofudborgarsvasdisins saskir framhaldsskolana her.A5 visu hefur betta breyst med uppbyggingu fram-haldsskola uti a landi, en aeskilegt er engu ad si'durad skolayfirvold og sveitarstjornir taki mid af peirriproun sem nu virdist fyrirsjaanleg.

Ljost er einnig ad or taskniproun mun hafa vidtaekahrif a atvinnulif sva?disins. Gagnkvaem tengsl at-vinnulifs og menntakerfis eru forsenda edlilegrarprounar atvinnumala. Pvi verda menntastofnanir ahofudborgarsvaedinu ad taka mid af porfum ogmoguleikum atvinnulffsins. Endurmenntun og full-ordinsfraedsla mun pvi verda as mikilvaegari pattur istarfi skolanna.

Astasda er fyrir sveitarfelogin a hofudborgarsvasdinuad taka sem fyrst a bessum malum og leggja drog adsamraemdri og hagkvaemri uppbyggingu menntakerf-isins a bessu svaedi, sem tekur til allra frasdslustiga,bar a medal grunnskolamenntunar, framhaldsskola-menntunar, endurmenntunar og fullerdinsfrasdslu.

Lagt er til aS sveitarfelog hofuSborgarsvaeSisins takibatt i bvi a5 mota menntastefhu og ieggja drog aSsamraemdri og hagkvaemri uppbyggingu menntakerfisa svaeSinu. ViS ba stefnumotun verSi miSaS viS eftir-farandi atriSi:

43

o

' ;

- StaSsetning og staer9 skola se akveSin meS raun-haefu tilliti til pess hvernig mannfjoldaproun a hofuO-borgarsvaeSinu muni verSa.

- Samvinna verSi hofS um hvar hafa skuli skolabygg-ingar, og byggSarbroun og almenningssamgongurhafo'ar til hliflsjonar.

- Samvinna verSi hofS um broun og uppbygginguframhaldsskola, einkum me8 tilliti til verkaskipting-ar og kostnaSar, svo aS komio' verSi i veg fyrirtviverknaS og oedlilega samkeppni um nemendur.

- Mork skolahverfa verSi sveigjanleg til aS tryggjahagkvaema nytingu skolahusna-dis. Sam a mali gegnirum ger5 pess a husnaedis.

- Skolar verSi byggSir me9 baS fyrir augum aS bamegi nyta til annars en kennslu, ef ibuabroun gefurtilefni til.

- KomiO verSi a viStaekri samvinnu milli fraeSslu-umditmanna tveggja a hofu5borgarsva?5inu.

- Tengsl menntakerfis og atvinnulifs a svaeSinu verSiefld mark visst men' hlifSsjon af beirri dru taeknibrounsem nu a ser sta5.

- Endurmenntun og fullorSinsfraeSsla verSi mark-visst loguS aff nuverandi menntakerfi og boSifi upp avideigandi menntaleiSir.

- Sveitarfelog a hofuSborgarsva;3inu hafi frumkvaeo'iad gagnkvsemri upplysinga- og pekkingarmi31unmilli skola, rannsoknarstofnana og atvinnulifs.

Tafla 8.2.1.

8.2 Heilbrigdismal

Ljost er ad breyting a aldurssamsetningu ibiia ogtidni sjukdoma kallar a breyttar adferdir vi5 skipu-lag og stjornun heilbrigdisbjonustu. NauSsynlegtverdur a9 leggja meiri aherslu a fyrirbyggjandi starfa svi9i heilbrigSismala en nu er og gott skipulagheilsuga2slukerfisins. Jafnframt mun fjolgun f efrialdurshopunum vafalaust hafa i for me5 aukna eft-irspurn eftir hjiikrunar- og sjukrarymi.

Framreikningur aldurshopsins 65 ara og eldri mida9vid me9alkost Skipulagsstofunnar (tafia 8.2.1) synirbasQi tolulega og hlutfallslega fjolgun fram til arsins2005 og enn meiri fjolgun, ef Iiti9 er fram til arsins2035.

FRAMREIKNINGUR ALDRADRA(65 ara og eldri)

LAGMARKAlls65 +%

VIDMIOUNAlls65 +%

HAMARKAlls65 +%

1984

130.86613.98310.7

130.86613.98310.7

130.86613.98310.7

'2005

141.96718.97313.4

154.32619.06012.3

167.24019.17311.5

2035

135.86437.23627.4

162.85439.16124.0

^"

^

*-_ 4

*•"

.+<

m

^196.615/*40.93321.0 1

Nu begar er ekki unnt a5 sinna fjolda aldradra sem 'burfa a ymiss konar heilbrigQispjonustu ad halda.Fjoldi beirra er oljos, par sem bidlistar hafa ekki 'veri5 metnir me9 tilliti til bess hvort 6ska5 er eftirdvalarrymi eda sjukrarymi. Landlasknisembasttidhefur nylega kannad hversu mikil porf er fyrir vist- (

unarrymi fyrir aldrada, og samkvaemt niSurstodumembaettisins voru a bidlistum 1.434 einstaklingar ahofuSborgarsvsdinu sem burftu a vistun ad halda.

Tafla 8.2.2 synir rymi a dvalar- og hjiikrunarheimil-um a hofudborgarsvasdinu i arsbyrjun 1985.

Tafla 8.2.2.

RYMI A DVALAR- OG HJUKRUNAR-HEIMILUM A HOFUDBORGAR-

SV^DINU 1985.

ReykjavikHafnarfjordurKopavogur

Alls a hofudborgarsvaaflinu

Vistrymi335104

0

439

Hjukrunarrymi59919538_

832

A biSllstum a t»ssar stofnanir 01.12.1985:1.434 einstaklingar.

Ljost er ad umonnun aldradra verQur asamt forvarn-arstarfinu eitt meginverkefnid i heilbrigQisbjonustua hofuSborgarsvasdinu f framtidinni.

Log um heilbrigdisbjonustu nr. 59/1983 akvedaheilsugassluumdasmi og starfssvasdi heraSslaekna.Starfssva?5i heradslaskna eru bin somu og mork kjor-dcema. Hins vegar eru fimm heislugassluumdsemi ahofudborgarsvaedinu, b.e. Reykjavfkurumd$mi.

44 1

SV/EDISSK1PULAG

me9 14 heilsugassluhverfi, Hafnarfjardarumdaemi,Kopavogsumdaemi, Mosfellsumdaemi og Seltjarnar-nesumdasmi.

5 km

8.2.1

HEILBRIGBISSTOFNANIR I.• Heilsugaeslustofl O FyrirhuguS heilsugaeslustod

"Mbrk heilsugaeslusvaeda.

Rikid greidir 85% stofnkostnadar heilsugaeslustodvaog laun laskna, hjukrunarfrasdinga og Ijosmasdra.Sveitarfelogin greida 15% stofnkostnadar og rekstr-arkostnad.

Uppbygging heilsugasslustodva a hofudborgarsvasd-inu er enn tiltolulega skammt a veg komin, ef midader vid landsbyggdina. Til ad mynda voru i april 1985einungis 22 af 104,5 stodugildum heilsugaeslulaekna ahofudborgarsvasdinu. A5 visu starfar nokkur fjoldilaskna sarhkvasmt heimilislaeknasamningi, en pa5 kerfier raunverulega utan ramma laga um heilbrigQisbjon-ustu. I mai 1986 voru starfandi 11 heilsugaeslustodvar ahofudborgarsvaedinu.

Helstu sjukrastofnanir landsins, svo sem Borgarspit-alinn, Landspitalinn, Landakotsspitali, Kleppsspital-inn, Reykjalundur o.fl. eru a hofu9borgarsva;5inu.Er svo komiQ ad ekki er talin porf a a5 reisa nysjiikrahus a svaedinu naestu aratugi, heldur verdiunniQ ad aframhaldandi uppbyggingu beirra stofn-

ana sem fyrir eru. Ljost er bvi a5 allar forsendur erufyrir hendi til a5 byggja upp fullkomid heilbrigdis-bjonustukerfi a bessu svaedi.

5km

8.2.2.

HEILBRIGBISSTOFNANIR II.^ Elli og hjukrunarheimili • Sjukrahus og meoferoarstofnanir.

Lagt er til aS unnifl verdi a5 eftirfarandi mark-miOum meS pad fyrir augum a5 byggja uppfullkomifi heilbrigdispjonustukerfl a hofuSborgar-svaeSinu:

- UnniS verSi a8 hverfaskiptingu heilbrigSisbjonust-unnar utan sjukrahusanna til bess a5 auSvelda al-menna heilsuvernd og stytta leiS milli beirra semburfa a heilbrigSisbjonustu aS halda og beirra semhana veita. Vi3 ba vinnu verSi teki5 miS af aaetladYibyggSabroun og framtiSarskipulagi almenningssam-gangna.

- LeitaS verdi leiSa til a<5 tengja starfsemi heilsu-gaeslustoSva og sjukrahusa betur en nu er gert.

- KomiS verSi a eSlilegri verkaskiptingu sjukrahusaa svaedinu, er komi i veg fyrir a3 serhaefS starfsemi seviSar en naudsynlegt er.

- KomiS verdi a samraemdri heildarskipulagningusjukraflutninga a svaeSinu, er taki til flutninga ogmottoku sjuklinga.

45

- LogS ver5i serstok ahersla a aS efla heilbrigSisjjjon-ustu aldraSra, (Kir sem nun er nu jiegar ofull-naegjandi og fyrirsjaanlegt er aS oldruSum munfjolga mjog a naestu aratugum.

8.3 Felagsleg frjon-usta

Felagsleg pjonusta a vegum sveitarfelaga a hofud-borgarsvasQinu hefur fariS mjog vaxandi a undan-fornum arum. Eftirspurn eftir dagvistun hefur aukistmikiS vegna sivaxandi patttoku kvenna i atvinnulif-inu. Fjolgun aldraSra hefur kallad a aukna pjonustuvi3 pa. Loks hefur ymiss konar asskulydsstarf fasrst ivoxt. Pjonusta t.d. vid hreyfihamlaoa og broska-hefta er einnig meiri en aour.

Riki og sveitarfelog hafa haft samvinnu um felags-lega pjonustu, par sem sveitarfelogin eiga frum-kvasSiS og annast framkvasmdir og rekstur, en rikis-valdid hefur eftirlit og leggur fram hluta fjarmagns amoti sveitarfelogunum.

Pad er enn fremur Ijost a5 aldursdreifing ibua hofuQ-borgarsvasdisins a naestu aratugum mun hafa mjogmikil ahrif a eftirspurn eftir felagslegri bjonustu ahofudborgarsvaedinu.

8.3.1 Dagvistun

A sidustu tveimur aratugum hefur atvinnubatttakakvenna a hofudborgarsvaedinu aukist mjog mikiS ogstarfa nu um 69% kvenna a aldrinum 15-69 ara utanheimilis. Petta hefur leitt til mikillar eftirspumareftir dagvistun, sem sveitarfelogin hafa ekki getaQfullnaegt.

Samkvasmt meQalkosti i mannfjoldaframreikningumSkipulagsstofunnar mun bornum a aldrinum 0-9 ara,b.e. a dagvistaraldri, faekka a nasstu 20 arum u m j2.400, eda lir 16,5% af mannfjolda sva;9isins i12,4%. Pessi aldurshopur mun fara minnkandi straxupp ur 1990. Pvi bendir mannfjoldaprounin til {)essad porf fyrir dagvistarrymi muni minnka er fram Ii5astundir, einkum ef litid er til lengri tima en nastu 20ara. Hins vegar er Ijost ad vi5 rikjandr a9stae8ur ermikil porf fyrir vidbotarrymi, bar sem biolistar dag-vistarstofnana eru nokkud langir, pott pad se a8 visumismunandi eftir sveitarfelogum.

A Skipulagsstofunni hefur porf fyrir dagvistun barnaverid framreiknuS, p.e. a dagheimilum, i leikskolumog a skoladagheimilum, og miSad vi5 pa forsendusem menntamalaraSuneytid notadi i 10 ara aastlunsinni fra arinu 1982 um uppbyggingu dagvistarheim-ila.

Tafia 8.3.1.

FRAMREIKNINGUR BARNAA DAGVISTARALDRI.

LagmarkAlls0-9 ara%

VIDMIDUNAlls0-9 ara%

HamarkAlls0-9 ara%

1984

130.86621.65816.5

130.86621.65816.5

130.866.21.658

16.5

2004

141.96215.01710.6

154.32619.20712.4

167.24024.33714.6

2034

135.86410.351

7.6

162.83415.898

9.8

196.61524.28812.3

Se forsenda menntamalaraQuneytisins 16g9 til grund-vallar (sja toflur 8.3.3 og 8.3.4) barf nu pegar rum- Ilega 10 piisund dagvistarrymi, midad vid fjolda ein- I

Tafia 8.3.2.

FJOLDI BARNA I DAGVISTUN A HOFUDBORGARSV^DINU 1985.

Oagheimili Leikskoli Skoladagheimili Alls

KjalarneshreppurMosfellssveitarhr.ReykjavikSeltjarnarnesKopavogurGardabaerHafnarfjordurAdrir adilar

Alls

032

114717

2020

86410

1894

46

18138

2293137414102275132

3509

00

2460

200

22115

403

18170

3686154636102383657

5806

SVAOISSK1PULAG

Tafia 8.3.3.

FRAMREIKNINGUR BARNA A ALDRINUM 0-5 ARA OG 6-9 ARA.i

ibiiar alls.

0-5%

6-9%

1984

130.866

13.50010.3

8.1586.2

2005

154.326

11.4627.4

7.7455.1

2035

162.834

9.4525.8

6.4464.0

Tafia 8.3.4.

FRAMREIKNINGUR DAGVISTARPARFAR A HOFUBBORGARSV^DINU,SKV. MEDALTALI (C).

1984 2005 2035

Fjoldi 0-9 ara

Port skv. spa

Alls

dh/lsk(0-5 ara)13.50064%

8.640

skdh(6-9 ara)

8.15817%

1.387

10.027

dh/lsk

11.46264%

7.336

skdh

7.74517%

1.317

8.653

dh/lsk

9.45264%

6.049

skdh

6.44617%

1.096

7.145

dh: dagheimiliIsk: ieikskoliskdh: skoladagheimili

Nuv. fjoldi barna (dagvist 5.806Vidb6tarbrof nu 4.221

Forsendur: 64% davistarborf 0-5 ara17% dagvistarborf 6-9 ara

staklinga a h6fu3borgarsva;3inu. Samkvaemt somuforsendu byrfti pvi rymi fyrir 2.800 born fram tilarsins 2005 til vidbotar peim 4.200 rymum sem vant-ar nu pegar. Tolurnar syna a9 miki3 vantar a a3eftirspurn eftir dagvistarrymi ver3i fullnaegt pott ein-staklingum faekki i aldurshopnum 0-9 ara fram til ars-ins 2005.

Ennfremur er mjog liklegt a3 batttaka kvenna iatvinnulifinu muni enn aukast og pa jafnframt eft-irspurn eftir dagvistun. Eins og sest a toflu 8.3.5vinna nim 40% starfandi kvenna halfan vinnudage5a padan af styttri. Ef pessi hopur leitaSi i frekarimaeli eftir fullu starfi, sem ekki er oliklegt, muneftirspurn eftir dagvistun vaxa ad sama skapi. Atridieins og styttur vinnutimi, sveigjanlegur vinnutimiforeldra, lenging skolatima og lengra faedingarorloffyrir baQa foreldra geta hugsanlega haft ahrif i pa atta9 draga lir eftirspurn. Slik ahrif er po torvelt admeta og pau breyta ekki miverandi astandi.

Tafia 8.3.5.

HLUTASTORF KVENNA A HOFUD-BORGARSV^EDINU.

(Vinnumarkadurinn 1984)

Aldur-hopur

0-1415-1920-2425-2930-3435-3940-4445-4950-5455-5960-6465-6970-7475 +

Fjoldi ialdurshop

158105362585657924972443936072952330132492958239621323711

Starfandi V* Vz 3/«

63048365510505043023792310725682755258821091368550225

596186912421009707509348232253283248227186110

311820131293482173156141548848342333013758

163110228648638266655214974673902598625

Vi

151619342243191117261533140015171355104855214132

Allir 66544 39390 7819 8544 7117 15910

47

Samkvaemt logum ber rikinu ad fjarmagna 50% afaastludum byggingarkostnadi vi5 fullbuid dagvistar-husnaedi og sama a vi5 um gamalt hiisnasdi. Mikillmisbrestur er a ad betta framlag skili ser. Rekstrar-kostnadur dagvistarheimila hvflir a sveitarfelogun-um ad odru leyti en bvi a5 rikid greidir svonefndanumframkostnad vegna fatladra barna a dagvistar-heimilum.

8.3.2 Malefni aldradra

Raunverulegur og hlutfallslegur fjoldi aldradra aIsland! fer ort vaxandi, pvi a5 langlifi eykst medpjodinni en frjosemi minnkar. Sveitarfelog hofud-borgarsvaedisins munu ekki fara varhluta af beirribroun.

Malefni aldradra eru einkum rasdd a gnindvelli ald-urshopsins 65 ara og eldri. f>egar athugad er hvernigmannfjoldinn a hofudborgarsvaedinu skiptist eftiraldri kemur Iflcleg broun skyrt f Ijos, basdi hva5varQar heildina og einstok Sveitarfelog (tafla 8.3.6).

Sa framreikningur, sem mi9a5 hefur verid vi5 aSkipulagsstofunni, felur i ser a9 fbuum 65 ara ogeldri fjolgi jafnt og pett til arsins 2005, eda um 5piisund manns. Arleg medaltalsfjolgun er pvi 250manns. A nasstu premur aratugum eftir arid 2005verdur fjolgunin bins vegar mun hradari eda um 660ad medaltali a an, alls um 20 piisund manns. Pad erIjost ad pessi pr6un kallar a mikla uppbyggingufelagslegrar pjonustu a hofudborgarsvasdinu.

Su stefna ad studlad se ad bvi ad aldradir geti buidsem lengst i heimahusum virdist samt vera radandi ahofudborgarsvasdinu.

Log um malefni aldradra hafa verid i gildi sidan1983. Pau kveda a um heilbrigdis- og felagslegabjdnustu oldrudum til handa. Toluvert atak hefur

verid gert i malefnum aldradra medal sveitarfelaga ahofudborgarsvaedinu a allra sidustu arum.

Sveitarfelogin eru odum ad akveda fjolda og sta5-setningu hiisnasdis fyrir aldrada. Naudsynlegt er adleggja aherslu a ad sii uppbygging verdi tengd odrumbjonustupattum, sem aldradir hafa porf fyrir.

Af toflu 8.3.7 ma rada ad toluvert hefur verid byggiaf fbudum fyrir aldrada og ad framkvaamdir standafyrir dyrum.

Tafla 8.3.7.

IBUDIR FYRIR ALDRADAA HOFUDBORGARSV^EDINU

I Sveitarfelog Byggdar f framkv. aaetladar

ReykjavikPjonustuibudir 271feoluibudir med pjonustu 18

Hafnarfjordurverndadar tijonustuibudir 30soluibuSir meSbjonustu 42

Seltjarnarnessoluibudir med bjonustu 16 22

Mosfellssveitbjonustuibudir 6oskilgreint 15-20

Kopavoguroskilgreint 79

II Hagsmunasamtok

Hrafnista, Hafn./Gardab.soluibu6ir med bjonustu 28

Samtok aldradra (R.vfk) 14

Verslunarmannafelag Reykjavikursoluibudir med bjonustu 60

28

66

Alls 443 125 ca 125

Tafla 8.3.6.

ALDRADIR OG SVEITARFELOG.

Aldradir ieinstokumsveitarfelogum

KjosarhreppurKjalarneshreppurMosfellssveitReykjavikSeltjarnarnesKopavogurGardabaarBessastadahreppurHafnarfjordur

Mannfj.31/12 '84

187366

3.62788.5053.657

14.5655.890

70612.982

198465 ara

og eldri

2217

12311.437

22090421330

1.017

Hlutfall

11.84.63.4

12.96.06.23.64.27.8

48

SV/EDISSKIPULAG

8.3.3 Samantekt

Peir tveir malaflokkar, sem fjallad er um i koflum8.3.1 og 8.3.2, hafa fengid serstaka umfjollun vegnamikilvasgis beirra a naestu 20 arum, en onnur felags-leg bjonusta, svo sem aeskulySsmal og bokasafnsmal,er einnig viQfangsefni sem hugsanlega gefur tilefni tilaukinnar samvinnu og samrasmingar a hofuQborgar-svaeQinu.

L6g5 er ahersla a aS viS uppbyggingu dagvistarheim-ila verSi hofS hliSsjon af raunhaefu mati a prounaldurshopa og atvinnupatttoku a hofuSborgar-svaeSinu.

LogS er ahersla a aS uppbygging felagslegrar bjon-astu fyrir aldraSa tryggi peim, sem nun er ittlutV,gotfan aSgang aS heiibrigSisbjonustu, almennings-samgongum, felagsmitSstodvum, verslunum og uti-vistarsvaeSum.

Lagt er til aS athugaS verSi hvort grundvollur sefyrir samvinnu og samraemingu meftal sveitarfelag-arina a sviSi einstakra batta \ felagslegri bjonustu ahofuSborgarsvaeSinu, t.d. i uppbyggingu verndaSra

innustao'a og hjukrunarheimila, pannig a5 pjonust-an verSi skilvirkari og hagkvaemari.

8.4 Loggaesla

A hofudborgarsvasQinu fara fjorir embaettismennme9 logreglustjorn: i Reykjavik logreglustjori, iKopavogi basjarfogeti, i HafnarfirSi baejarfogeti,sem jafnframt er basjarfogeti i GarQabae og a Sel-tjarnarnesi, og i Kjosarsyslu syslumadur. Auk bessfer rannsoknarlogreglustjori me5 rannsokn brota-mala a hofu5borgarsvae9inu.LoggsesluliS er i Reykjavik, a Seltjarnarnesi, i Kopa-vogi og HafnarfirSi, og til alita hefur komid aQ hafaeinnig loggaeslulid i Mosfellssveit.Samkvasmt upplysingum fra Rannsoknarlogreglurikisins tok hiin til me5fer9ar alls 3.903 hegningar-lagabrot arid 1984. Af bessum fjolda eru innbrot ogbjofnaSir um 63%. Skjalafals, fjardrattur og fjarsvikvoru 26% af heildarmalafjolda. Onnur brot sam-kvaemt hegningarlogunum, ran, nauQganir, eigna-spjoll, voru bvi um 11%.Pegar afbrot barna og unglinga eru konnuS verdurnidurstaQan mjog svipuQ. Auogunarbrot eru i mikl-um meirihluta e5a um 94% tilvika arid 1983.L6g9 hafa verid drog ad framtiSaruppbyggingu log-

gaeslu a hofu5borgarsva;5inu a vegum domsmala-raQuneytisins.

^Eskilegt er aft sem fyrst verSi tekin akvordun umframtiSarskipan pessara mala par sem litiff \er5i ahofuSborgarsvaeSiS sem eina heild i tengslum vi5 baSsvaeSisskipulag sem nu er unniQ aS. Ennfremur eraeskilegt aS komiO verSi a frekari samvinnu milliaeskulySsstofnana, skola, felagsmalastofnana og log-reglu a pessu svaetSi.

8.4.1.

LOGG/ESLA.0 Nuverandi logregluvardstod Q Fyrirhugud I6gregluvar6st65

8.5 Brunavarnir

Brunamalastofnun rikisins fer me9 daglegan reksturbrunamala i landinu undir yfirumsjon felagsmala-raduneytisins. Sveitarstjornir og slokkviliQsstjorar,sem eru skipadir af sveitarstjorn, fara med bruna-varnarmal sveitarfelaganna. A hofudborgarsvajSinueru starfandi slokkviliQ f Reykjavik, a Reykjavikur-flugvelli og i Hafnarfirdi.

49

Slokkvilid Reykjavfkur pjonar Kopavogi, Seltjarn-arnesi og Mosfellssveit auk Reykjavfkur. Slokkvilid-15 hefur adsetur a tveimur stodum, vid Oskjuhlfd oga Artunshofda. A Slokkvistod Reykjavfkur eru 7-9bflar og par starfa um 60 manns a fjorskiptumvoktum.

Slokkvilid Hafnarfjardar pjonar Gardabae og Bessa-stadahreppi auk Hafnarfjardar. Pad hefur adsetur aHraununum f Hafnarfirdi. Par eru fjorir slokkvibflarog fjorir menn a hverri vakt. Slokkvilidin f Reykja-vfk og Hafnarfirdi sja einnig um sjukraflutninga.

A Reykjavfkurflugvelli eru fjorir slokkvibflar ogfjorir brunaverdir a vakt f senn.

Kjalarneshreppur hefur nu eignast slokkvibifreid ogfyrirhugad er ad reisa slokkvistod vid Grundarhverfia Kjalarnesi.

Sfdustu atta ar hafa ad medaltali ordid 500 eldsvodarog utkoll slokkvilids a ari a hofudborgarsvasdinu. Abessum arum urdu litkollin hja Slokkvilidi Reykja-vfkur flest arid 1977, alls 502, en faest arid 1983. HjaSlokkvilidi Hafnarfjardar urdu utkollin a bessumsama tima einnig flest arid 1977, alls 128, en fasst arisfdar, 1978, 67.

Slokkvilid Reykjavfkur midar bjonustu sfna vid badad haegt se ad na fra slokkvistod til allra stada innanpettbylis a minna en tfu mfnutum og ad mannvirkj-um a pett byggdum idnadarsvasdum a minna enfimm mfnutum. Samkvcemt pvf naer ahrifasvasdislokkvistodvar 2,5-3 km ut fra stodinni, midad vid 5mfnutna morkin, og 5-6 km midad vid 10 mfmitnamorkin. Ef tekid er tillit til pess ad pettbyli a hofud-borgarsvaedinu mun benjast lit naestu aratugi, munburfa a.m.k. fjorar fullmannadar slokkvistodvar aukbess vidbiinadar sem hafdur er a Reykjavfkurflug-velli.

Lagt er til a5 settar verSi reglur um brunavarnirhofu9borgarsvae5isins i heild, {i.e. um brunvarnar-svaeSi hverrar slokkvistoSvar, tsekjabunaO o.fl. I>eg-ar baer hafa veriS settar verSi athugaS hvar hag-kvaemt se aS velja slokkvistoSvum a svaeSinu staS oghvada bunaffl baer aettu a9 hafa.

8.5.1.

SLOKKVISTODVARA Nuverandi slokkvistod Fyrirhugud slbkkvistofl

600

500

400

300

200

100-

Ar 1977

8.5.2.

UTKOLL A HOFUDBORGARSV^DINU^— Slokkvilifl Reykjavikur ---- Slokkvilio Hafnarfjar6ar

50

SV/ZDISSKIPULAG

8.6 Almannavarnir

Hlutverk almannavarna er a5 skipuleggja og geraradstafanir sem mi5a a5 bvi, eftir bvi sem unnt er, a5almenningur ver9i ekki fyrir h'kams- e9a eignatjoniaf voldum herna9ara9ger3a, natturuhamfara e9a afannarri va, og veita likn og a9sto9 eftir a5 tjon hefurordi5. Samkvasmt logum er verkum skipt milli rikis-valds og sveitarfelaga vi9 urlausn almannavarna, ogfer almannavarnarad me9 umbo9 rikisvaldins abessu svi9i en almannavarnanefndir sveitarfelag-anna med bann patt sem a9 beim snyr.

A hofu9borgarsvas9inu starfa fimm almannavarna-nefndir fyrir 611 sveitarfelogin. Samstarf er um al-mannavarnir milli Bessasta9ahrepps, Gar9abaejar ogHafnarfjar9ar annars vegar og Kjalarneshrepps,Kjosarhrepps og Mosfellshrepps bins vegar. Kopa-vogur, Reykjavik og Seltjarnarnes starfraekja hversina almannavarnanefnd. Allar pessar almanna-varnanefndir hafa gengi9 fra ney9ara£etlunum umvi9brog9 gegn va mi9a9 vi9 rikjandi a9stae9ur.

Almannavarnir h6fu9borgarsvae9isins hafa vegnafolksfjolda og stsr9ar mikla serst69u mi9a9 vi9bygg9ir sem liggja utan ahaettusva39is bess. Al-mannavarnir a svs9inu ver9ur a9 mi9a vi9 eigingetu bar sem mjog takmarka9a a9sto9 er a9 fa utanfra. Auk bess em flottalei9ir og moguleikar hofu9-borgarbua a a9 flytjast brott verulega skert vegnabess a9 a9rar bygg9ir eiga erfitt me9 a9 taka vi9beim. Pvi er nau9syn a mikilli dreifingu flottafolks afbeim sokum. Pessi sta9a kerfst mun markvissariheildarskipulagningar og prounar almannavarna ah6fu9borgarsva9inu en i nokkurri annarri bygg9 alandinu.

Samkvaemt logum um almannavarnir fara logreglu-stjorar me9 stjorn almannavarna hver i sum um-daemi. H6fu9borgarsvas9inu er skipt i fimm logreglu-umdaemi, undir stjorn priggja logreglustjora, ogveldur pa9 bvi a9 alvarlegar stjorn- og skipulags-veilur geta or9i9 i almannavornum svae9isins. Hof-u3borgarsvae9i9 er natengd varnarheild og samraemdheildarstjorn almannavarna a svas9inu bvi mjogbryn.

Bins og bent hefur veri9 a hefur hofu9borgarsvae5-inu e9a einstokum hlutum bess staf&9 ogn af eldgos-um, jar9skjalftum, fl69um og farvi3rum. I grund-vallaratri9um eru til tvasr a9fer9ir til a9 draga urlikum a tjoni i natturuhamforum. Annars vegar adstyra landnotkun og bygg9aproun fra ahaettumestusvae9unum og hins vegar a9 gera paer krofur tilmannvirkja a9 pau standist pa9 alag sem Hkur eru a

a9 natturuhamfarir a svas9inu gastu haft i for me9ser.

Ahasttumat vi9 skipulag bygg9ar, byggingu veitu-kerfa og annarrar brynnar bjonustu hefur litid veri9hugleitt a hofu9borgarsv£e9inu fyrr en nu a seinniarum en Skipulagsstofan hefur hvatt til pess a9 sliktahasttumat ver9i gert fyrir svas9i9.

Lagt er til aS komift verSi a samraemdri heildarstjornalmannavarna a hofudborgarsvaeSinu.

Lagt er til a5 ahaettumat, sem taki til natturut'raeSi-,verkfrasSi- og tryggingarfrasSilegra batta se unniQ itengslum vi3 svaeSisskipulag hofu3borgarsvaB5isins.

8.7 Sorphirda

A undanfornum arum hefur toluvert veri9 rsett umastand sorphir9u a hofu9borgarsva?9inu og hverniga9 henni skuli sta9i9 i framtfQinni. Sorphaugarnir fGufunesi munu vart endast lengur en um fimm ar tilvi9botar. Pa sorphauga nota Kjalarnes, Mosfells-sveit, Reykjavik, Seltjarnarnes og Kopavogur. Sorp-haugar eru i svokollu9u Hamranesi i hrauninu sunn-an Hafnarfjar3ar og pa nota Gar9abaer, Bessasta9a-hreppur og Hafnarfjar9arbaer. Menn hafa haftahyggjur af beim sta9 vegna hugsanlegrar mengunarjar9vatns, sem bo hefur ekki enn or9i9 vart. Ljostma vera a9 Hamranes er ekki framti9arsta5ur fyrirsorphauga, enda er gert ra9 fyrir mikilli bygg9 sunn-an Reykjanesbrautar i framtiQinni.

Aastla9 hefur veri9 a9 90 til 100 biisund tonn af sorpifalli til a hofu9borgarsvae9inu a an hverju. A fyrr-nefndum sorphaugum er sorpi9 ur9a3 me9 jar9veginokkurn veginn jafnodum og pa9 berst. Ur9un ertalin odyrasta a9fer5in til a3 ganga fra sorpi.

Sveitarfelogin a hofu9borgarsvse9inu, a9 und-anskildum Kjosarhreppi, undirbiia nu stofnun felagsum sameiginlega sorpeydingu a hofu9borgarsvae9-inu. Undirbuningsnefnd a9 stofnun bess felags hefurunni9 a9 athugun malsins, s.s. hvar velja astti nyjansta9 til a9 ur9a sorp a, og hver yr9i stofn- ogrekstrarkostna9ur vi9 sorpbrennslu annars vegar ogboggunarst69var fyrir sorp hins vegar. Selalda ilandi Krisuvi'kur hefur veri9 nefnd sem mogulegursta9ur til a9 ur9a a sorp og somulei9is 120 hektaramyrlendi vestan heimrei9ar a9 basnum Saltvik aKjalarnesi. Uppi eru hugmyndir um boggunarst69

51

inni i bettbylinu i tengslum vid sorphauga i Saltvik.Samkvaemt beim yrdi allt sorp flutt i boggum upp iSaltvik og urdad bannig. Med bvi moti er talid a5sorphaugar gaetu litiQ betur ut en nii er. Einnig hefurveriQ ger5 frumathugun a stofn- og rekstrarkostnaSivid sorpbrennslustoS a hofuQborgarsvsSinu asamtrekstri sorphauga i Saltvik fyrir bad efni sem ekki erhasgt ad brenna.

Verkefnisstjorn sorpeydingar a hofudborgarsvaedinuhefur betta mal til medferdar og er gert rad fyrir bviad endanleg skyrsla um malid liggi fljotlega fyrir.

^^^ tSK^ I &PS^^^—wS- SSS^^ags^^Ssg^ssBeswwSssas; • 'S ••'^,:--'¥fj?-. ,

52

SV/EDISSK1PULAG

9. Veitur

I pessum kafla er fjallad um veitur baer er pjonahofudborgarsvaedinu: vatnsveitu, hitaveitu, fraveitu,rafveitu og bodveitu. Ahrifasvsdi einstakra veitna,svo og stjornun beirra, er med ymsu moti, og pjonaveitur Reykjavfkurborgar flestum ibuum svaedisins. Iumbodi borgarstjornar Reykjavikur fer stjornveitustofnana Reykjavikurborgar med mal HitaveituReykjavikur, Rafmagnsveitu Reykjavikur og Vatns-veitu Reykjavikur, en 611 bessi fyrirtaeki bjona sveit-arfelogum i nagrenni Reykjavikur ad meira edaminna leyti. Rafveita Hafnarfjardar naer og yfir hlutaGardabaejar. Dreifing neysluvatns er ad jafnadi ihondum hvers sveitarfelags fyrir sig, en heita-vatnsoflun og dreifing i bettbyli er naer 611 a hendiHitaveitu Reykjavikur. Hitaveita Seltjarnarnesspjonar ibuum bar. Bodveitur (simkerfi) hofudborg-arsvaedisins, eins og landsins alls, eru i hondum Postsog si'ma. Fraveitur eru a5 jafnaSi byggQar og re knaraf einstokum sveitarfelogum og samvinna ekki ser-lega mikil, en nefna ma bo a9 FossvogsrassiS erbyggt og notad af Reykjavikurborg og Kopavogsbassameiginlega.

Ljost er ad hagrceda ma toluvert med samrasminguog samvinnu i veitumalum hofudborgarsvaedisins ogtryggja jafnframt ad ibiiar svasdisins biii vid samakost, a.m.k. ibiiar. bettbylisins. Samvinna og/edasamrekstur gasti m.a. vend a svidi rannsokna virkj-unarsvaeda, mengunarrannsokna, efnisinnkaupaog gjaldskrarmala. Pad er alit stjornar Sambandssveitarfelaga a hofudborgarsvaedinu ad aeskilegt sead reka undir einni stjorn pasr veitur er pjona hofud-borgarsvaedinu, par sem heildarhagsmunir yrduhafdir ad leidarljosi.

Lagt er til aS veitur hofudborgarsvaedisins verSiset tar undir sameiginlega stjorn.

9.1 Vatnsveitur

Fjorar vatnsveitur sja pettbylinu i sjo sydstu sveitar-felogunum a hofudborgarsvasdinu fyrir vatni. Aukbess eru stadbundnar vatnsveitur i Kjalarneshreppiog Kjosarhreppi.

Mosfellshreppur er med eigin vatnsveitu og er vatntekid i Mosfellsdal. Ekki er mikid af godum vatns-bolum i nagrenni vid miverandi bettbyli i Mosfells-hreppi, en hugsanlegt er talid ad fa vatnsbol vidHafravatn, vid Dalland og i Fossvallaklifi (Laekjar-botnum).

Sa moguleiki er og fyrir hendi ad vatnsveita Mos-fellssveitar tengist Vatnsveitu Reykjavikur ef sii sid-arnefnda nytir vatnasvaedi Reynisvatnsheidar vegnabyggdar i landi Korpiilfsstada.

Vatnsveita Reykjavikur ser Seltjarnarnesi og Kopa-vogi fyrir vatni, auk Reykjavikur. A vatnsveitusvasd-inu eru nu 105 pusund manns og hafa vikumedaltolvatnsparfar veitukerfisins vend fra um 910 1/sek.Asetlad hefur verid ad a miverandi veitusvasdi Vatns-veitu Reykjavikur getid biiid um 165 busund manns,begar hofudborgarsvasdid verdur ,,hoflega byggt" ogvatnsborf beirra um 1.300 1/sek. Auk bess er naud-synlegt ad geta sed atvinnurekstri fyrir naegu vatni.

Allt vatn Vatnsveitu Reykjavikur er nu tekid urborholum. Virkjunarsvaedin eru Jadarsvaedid, semnu telst fullvirkjad, og Myllulaskjarsvaedid sem telstfullvirkjad ad sinni. Pessi tvo svaedi, asamt Bull-augnaveitu, anna nu vatnsborfinni.

Vatnstoku lir Gvendarbrunnum var haett 1984 og53

stendur nu yfir endurvirkjun peirra. Pegar pessivirkjun verdur tekin i notkun mun unnt ad haettadaelingu ur Bullaugum og fullnaegja allri vatnsborfmed afkostum daelustodvanna i Heidmork.

Pegar fyrsta afanga Gvendarbrunnavirkjunar er lok-id er aaetlad ad vid medalgrunnvatnsstodu verdi af-kost daelustodva i Heidmork um 1.200 1/sek. og adaudveldlega megi auka bau til ad fullnaegja vatnsborf165 biisund manna byggdar. --._•-, ..

Ef borf er fyrir meira vatn er mogulegt ad aukaafkost kerfisins i a.m.k. 1.600 1/sek. med virkjun isudvesturhluta Heidmerkur.

Adur var minnst a virkjunarmoguleika a af-rennslissvaedi Reynisvatnsheidar, en vatnafraedilegarrannsoknir a bvi svaedi eru skammt a veg komnar.

Vatnsveita Gardabaejar ser einnig Bessastadahreppifyrir vatni. Vatn er fengid ur borholum sunnanVffilsstadavatns, og er afkastageta beirra um 90 I/sek. Talid er ad auka megi afkost bessa svaedis til adanna vatnsborf fbuanna i bessum sveitarfelogumnaestu aratugina.

Vatnsveita HafnarfjarSar saekir vatn a Kaldarsvasdidsunnan HafnarfjarSar og liggur vatnsbolid i um 86 mhasd yfir sjavarmali, me5 sjalfrennsli til baejarins.

TaliS er a5 a bessu svasdi megi virkja nasgilegt vatntil ad anna borfum baejarins a naestu aratugum.

Arid 1982 stadfesti felagsmalaraduneytid sampykktum verndun vatnsbola a hofudborgarsvasdinu og um-hverfis beirra. A uppdrattum sest ad vatnsverndar-svaedin og hugsanleg byggingarsvasdi skarast anokkrum stodum, svo sem vid Bullaugu i vestan-verdri Grafarheidi og austurhluta Selass. Naudsyn-legt er pvi ad taka sampykktina og/eda skipulagid apessum stodum til endurskodunar a skipulagstima-bilinu.

Alverid i Straumsvik saekir vatn i jardvatnsrennslihraunsins sem bad stendur a. Er bar geysimikidvatnsstreymi, og hefur hluti vatnsins einnig veridnotadur i laxeldisstod rett vid alverid. Vatnsmagnid,sem barna er hasgt ad fa, gaeti annad margfaldri porffyrir neysluvatn a hofudborgarsvasdinu. Fra sorp-haugum undir Hamranesi vid Hvaleyrarvatn gstiborist mengun en bad er bo ekki fullrannsakad.

Ad undanfornu hefur verid talsvert rsett um bad adasskilegt se ad stefna ad pvi ad samtengja vatnsveitura hofudborgarsvasdinu, samrsma efnisnotkun f bess-um veitukerfum og rannsaka vatnsoflunarmoguleikaalls pessa svasdis a svipadan hatt og gert hefur verid avatnasvasdi Ellidaanna.

Stjorn Samtaka sveitarfelaga a hofudborgarsvaedinuhefur sambykkt fyrir sitt leyti ad stefnt skuli ad bviad samtengja vatnsveitur sveitarfelaga a bessusvasdi. Einnig hefur beim tilmaelum verid beint tilhlutadeigandi sveitarfelaga ad bau stadfesti pessasambykkt og geri naudsynlegar radstafanir til ad afbessu megi verda.

Stjorn veitustofnana Reykjavikurborgar hefur hafn-ad fyrir sitt leyti ad taka batt i samtengingu allravatnsveitna a hofudborgarsvasdinu eins og mal horfavid mi.

Samtenging og jafnvel sameining vatnsveitna hefuroneitanlega ymsa kosti i for med ser. Fyrst og fremster bad vatnsoflunin og logn adalaeda sem aeskilegt erad luti somu stjorn eda fylgi ad minnsta kostiheildaraastlun. Sameiginleg innkaup efnis og ser-hasfdra taskja og samraeming a efnisvali aettu einnigad jafnadi ad vera til hagsbota.

9.1.1 Samtenging vatnsveitna mun og auka mjog oryggivatnsoflunar a svaedinu, bar sem haegt vsri ad gripatil annarra vatnasvaeda t.d. ef mengunarslys yrdi aeinu beirra.

VATNSVEITUR OG VATNSVERNDARSV^DIr+-) Vinnslusvaedi 'O' Mogulegt vinnslusvasdi

^— Adalaad -.-- Moguleg adalaad

•I i. Fiokkur §• 2. Fiokkur 3. Fiokkur 4. Fiokkur Fyrstu skrefin i samvinnu um vatnsveitur eru edli-54

SV&DISSKIPULAG

lega rannsoknir a vatnsbiiskap svasdisins og jafnvelut fyrir pad. Nu begar hefur vatnasvid Ellidaannaverid allvel rannsakad en onnur svasdi litt eda ekkinema pa e.t.v. Straumsvfkursvaedid. Rann-soknarsvaedid aetti ekki ad midast vi5 mork hofud-borgarsvasdisins heldur astti pad ad na allt sudur tilKrisuvikur og jafnvel austur a Pingvoll.

Par sem vatnsveitur eru eins og onnur veitukerfiskipulagdar til langs tima er pess ekki ad vaenta ad affullri sameiningu geti ordid fyrr en a seinni hlutaskipulagstfmabilsins. Aftur a moti getur samvinnahafist begar i stad og pa med rannsoknum a vatnsbu-skap svaedisins.

Lagt er til a3 verndarsvaeSi vatnsbola a hofuSborgar-svaeSinu verSi tekin til endurskoSunar aS und-angengnum frekari rannsoknum a vatnsbiiskap oggrunnvatnsrennsli svaeSisins.

9.2 Hitaveita

udborgarsvaedinu, auk sundlauga og dreifiveitna iMosfellssveit, a Alftanesi og a Kjalarnesi. Heildar-vatnsnotkun, midud vid 80°C framrennslishita, varum 56 milljonir rummetra arid 1984. A Seltjarnar-nesi ser Hitaveita Seltjarnarness ibuum og atvinnu-starfsemi fyrir heitu vatni.

Erfitt er ad aastla nakvasmlega framtidarborf a heituvatni a hofudborgarsvasdinu, en medfylgjandi linuritsynir hver hamarksaflborf yrdi, ef arleg aukninghusnaedis a bessu svasdi verdur svipud og undanfarnaaratugi, eda 3,5-4%.

Jafnvel pott hiisnasdi aukist ekki i sama maeli ogverid hefur, pa er liklegt ad bad fasrist i voxt ad hitaupp gangstettir og bflastasdi. Her ma einnig benda aad grodurskalum a einkalodum hefur fjolgad mjogog utlit er fyrir ad su broun haldi afram. Nyjaratvinnugreinar gaetu og komid til sem notendur hita-veitu, t.d. fiskeldi.

Af hugsanlegum svasdum bykir Hengilssvaedidnordanvert nu einna alitlegast sem vinnslusva;di iframtfdinni. Er nu unnid ad rannsoknum a bvisvasdi.

Um aramotin 1984-1985 hitadi Hitaveita Reykjavik-ur rumlega 27,3 milljonir rummetra husnaedis a hof-

MW ,

1000 -

900 -

800 •

700 -

600

500 -

400 -

300 •

.200 -

100

0 -13

Afl .

^"x^x-— • Kync

Jar

istod

/•"

Ne

^.^

__...-•""' Afltiorf•••'v( A=-4% p.a.)

sjavellir 1. afangi

Shiti

81 1985 1990 1995 1998

Adveituaed hefur verid frumhonnud fra hugsanlegriNesjavallavirkjun ad geymum Hitaveitu Reykjavfk-ur a Grafarholti og er hiin synd a korti (9.2.1).Einnig er fyrirhugad ad tengiasd verdi logd ad beirriadveituffid sidar fra Reynisvatnsheidi, medframfram,,Ofanbyggdarvegi" og Breidholtsbraut i Hafnar-fjardarasd milli Kopavogs og Gardabasjar. Pessarasdar aettu ad naegja naestu tvo til brja aratugi.

5 km

9.2.2

9.2.1. HITAVEITURHITAVEITA REYKJAVIKUR, D Mi8lunar9eymar Q Vinnslusvaedi

SPA UM AFL OG AFLPORF. (Heimild: Hitaveita Reykjavikur) A Borhola StoHb

55

Fyrirhugud adveituajd.

•

'•' :',?•. ''<"r *t 1

Talid er ad nuverandi vinnslusvasdi HitaveituReykjavikur og Hengilssvasdid nordanvert munifullnsegja heitavatnsborf a hofudborgarsvaedinunasstu halfa old og jafnvel lengur med beirri fjolgunibua, sem mi er gert rad fyrir, en onnur jardhita-svjedi koma bo einnig til greina.

Basdi Alftanes og Krisuvikursvasdid eru jardhita-svaedi sem hugsanlegt er a5 virkja fyrir hofudborgar-svaedid ef borf krefur. Idnadur a sudurhluta hofud-borgarsvasdisins gasti e.t.v. sott bangad odyrari orkuen fra Hengilssvaedinu. Verid getur ad idnadur edaonnur starfsemi hafi afgangsorku i formi kaelivatns,sem gaeti nyst sem vidbot vid hitaveituna, en bad erokannad mal. Afangarodun i nytingu bessara mogu-leika a heitu vatni skiptir einnig mjog miklu mali.

Lagt er til a9 611 jar3hitasvae5i a hofuSborgarsvaeS-inu verSi konnu5 meO heildarhagsmuni ad leidarljosiog athugaflir verSi moguleikar a aS fullnyta ba af-gangsorku sem til fellur.

9.3 Frarennsli

Frarennsli og mengun vegna frarennslis hafa lengi

verid vandamal sem fylgja bettbyli. Pad var ekki fyrren um sidustu aldamot ad fyrsta gotuholrassid varlagt f Reykjavik, og allt fram a bennan dag hefurmengun fra skolpi verid mun meiri en edlilegt ogasskilegt er.

Arid 1967 voru rannsakadir straumar i Fossvogi ogSkerjafirdi og marka basr rannsoknir upphaf meng-unarathugana vid strendur hofudborgarsvasSisins.Peim var svo haldid afram 1970 med maelingumIsotopcentralen i Kaupmannahofn vegna aastlanaum hvar adaliitrasir fra hofudborgarsvaedinu yrdulagdar i framtidinni.

I framhaldi af pessum athugunum og sidari rann-soknum hafa frarennslismal hofudborgarsvaeQisinsverid rasdd. I arslok 1981 lagdi Skipulagsstofan framtillogu um lagmarkskrofur um hreinsun frarennslis ahofudborgarsvasdinu og hreinleika sjavar. Par ergert rad fyrir ad eftirfarandi skilyrdum verdi fullnaegtinnan nasstu tveggja aratuga:

1. Allt frarennsli verdi a.m.k. grofhreinsad (einfb'ldmekanisk hreinsun), bannig ad litlitsmengun hverfiad mestu.

2. Gerla- og syklamengun sjavar vid fjorur, bar semgert er rad fyrir utivist, se ekki meiri en AlbjoSa

9.3.1

FRAVEITUR, ASTAND 1985.— Adalraesi •• 1000 E-Coli/100 ml.

9.3.2.

FRAVEITUR, A^ETLUN 2005— Aoalraesi •• 1000E-Coli/100 ml.

1000-100 E-Coli/ 100 ml. 100-10 E-Coli / 100 ml. 1000-100 E-Coli / 100 ml. 100-10 E-Coli/ 100 ml.

56

SV/EDISSKIPULAG

heilbrigdismalastofnunin (WHO) hefur maelst til.

Stefnt skal a5 bvi sem langtimamarkmidi (meira en20 ar) ad gerla- og syklamengun innfjardarsvaeda,sem almenningur notar til skemmtisiglinga, se ekkimeiri en tilmasli Albjoda heilbrigdismalastofnunar-innar gefa til kynna.

Flest sveitarfelog a hofudborgarsvasdinu hafa misambykkt ofangreind markmid. Aaetlad hefur verida9 stofnkostnadur vi5 ad na bessum markmidum seum 1.200 milljonir krona a verdlagi 1. jamiar 1986.

Tillaga Skipulagsstofunnar er midud vi5 a5 fra-rennsli idnfyrirtaskja verdi hreinsad adur en bvi erveitt i fraveitur sveitarfelaganna.

Ofangreindar krofur eru einungis lagmarkskrofur,og pvi er asskilegt ad halda opnum ymsum mogu-leikum a ad auka baer enn frekar ad skipulagstiman-um loknum.

Par sem vatnaskil og mork sveitarfelaganna a hofud-borgarsvasdinu falla ekki saman nema a nokkrumstodum er naudsynlegt ad hofd se god samvinna umfrarennslismal. Daemi um agaeta samvinnu er Foss-vogsrassi sem Reykjavik og Kopavogur letu gerasameiginlega.

Eftir pvi sem byggd eykst verdur yfirbord landsinslokadra og regnvatn streymir hradar til sjavar. Tilbess ad koma i veg fyrir flod og studla ad pvi ad laekirhaldi sem jofnustu rennsli verdur ad gera tjarnir edauppistodur. Tjarnirnar geta ordid hluti af utivistar-svasdum og til prydi.

Eins og ad ofan greinir er kostnadur mikill vid aduppfylla lagmarkskrofur um hreinsun frarennslis.Pvi er naudsynlegt ad undirbiiningur se vandadur,ad gerdar seu itarlegar rannsoknir og framkvasmdirsamrasmdar. Paer upplysingar, sem einkum parf adhafa handbasrar adur en til framkvaemda kemur,snerta strauma vid strendur og afrennsli einstakravatnasvaeda.

Lagt er til ad lokifi ver5i rannsoknum a s traumumvi3 strendur hofuSborgarsvaedisins svo unnt se aShanna bau mannvirki sem barf til a3 koma i fram-kvaemd tillogu Skipulagsstofu hofuSborgarsvae3isinsum hreinsun frarennslis.

9.4 Rafmagn

Megindreifing raforku um kerfi Landsvirkjunar ahofudborgarsvaedinu fer fram fra adveitustodinni aGeithalsi. Padan ser Landsvirkjun um flutning raf-orku til orkukaupenda sinna a sveedinu.

Helstu linur Landsvirkjunar eru 220 kV tvirasa ha-spennulina fra Geithalsi til alversins i Straumsvik(ISAL-lina) og 132 kV haspennulina fra Geithalsi itengivirki vid Ellidaar. Par fer fram sala til Raf-magnsveitu Reykjavikur, Rafmagnsveitna rikisinsog Aburdarverksmidju rikisins. Orkunotkun hja ein-stokum rafveitum og storidjufyrirtaekjum a hofud-borgarsvasdinu var a arinu 1984 sem her segir: Raf-magnsveita Reykjavikur 488,1 GWh, Rafmagns-veitur rikisins 159,2 GWh, Rafveita Hafnarfjardar46,3 GWh, ISAL 1.358,6 GWh og Aburdarverks-midja rikisins 131,9 GWh. Arid 1985 tok HitaveitaSudurnesja vid dreifingu raforku a Sudurnesjum afRafmagnsveitu rikisins.

Talid er ad a naestu tiu arum muni orkunotkun ahofudborgarsvasdinu aukast svo mikid ad auka burfiflutningsgetu til svaedisins fra virkjunum a Sudur-landi. Verdur bad gert med bvi ad reisa 220 kVhaspennulinu, vasntanlega fra Burfellsvirkjun, i nyjaadveitustod a sudurhluta hofudborgarsvaedisins.

9.4.1.

HASPENNULINUR.

Hispennulinur • Spennistbd

-- Fyrirhugafiar hispennulinur

n Fyrirhugufl spennistoO, A e6a B

57

Pessi nyja adveitustod mun auka rekstraroryggi ahofudborgarsvasdinu talsvert og draga lir ahaettuvegna bilana i adveitustodinni a Geithalsi. Fyrirhug-a5 er ad bessi nyja stod komi vid nuverandi ISAL-linu og vi5 hana mun tengjast rafdreifikerfi RafveituHafnarfjardar, Rafmagnsveitu Reykjavikur og Hita-veitu Sudurnesja. Auk bess munu tengdar badanhaspennulinur fyrir Reykjanes og hugsanlegt stor-idjuver vi5 Straumsvik e9a a Reykjanesi. Fra ad-veitustod a Hnodraholti verdur lagdur jardstrengurad spennistod vi5 Baronsstig og mun pad auka af-hendingaroryggi verulega.

Hvad nordurhluta hofudborgarsvasdisins vardar hef-ur Landsvirkjun engar fyrirastlanir um breytingar ahaspennulinum a bvi svaedi. Hugmyndir hafa boverid uppi um storidjuver i Geldinganesi. Slikt stor-idjuver yrdi ad fa raforku fra aQveitustod vidGeithals eftir haspennulinum um KorpulfsstaQa-land. Einnig getur akvorQun um jardgufuvirkjun aNesjavollum til raforkuframleiSslu i tengslum vi5hitaveituframkvasmdir haft ahrif a linulagnir anorSur- og austurhluta hofuQborgarsvsedisins. Ef afslikri virkjun verQur, ma buast vi9 ad reist yroi 132kV haspennulina fra beirri virkjun ad adveitustodvid Korpu.

Rafmagnsveita Reykjavikur og Hitaveita Sudur-nesja eiga baer haspennulinur sem liggja nii fra ad-veitustod vid Ellidaar gegnum Mjoddina i Breid-holti, sudur i Hafnarfjord og ut a Reykjanes. Gerama rad fyrir ad flutningsgeta pessara lina til peirrasvaeda sem pasr anna se nasg nasstu fimm til tiu arin.Par ed linurnar takmarka byggd a bessu svasdi og eruauk bess til lyta, er asskilegt ad unnid se ad bvi adbaer verdi fluttar eda lagdar i jord begar ad endurnyj-un kemur. Jardstrengir eru margfalt dyrari en ha-spennulinur og eru bvi ekki lagdar nema brynt se.

simstodva verdur ad raeda a bessu svaedi. Par eru nuellefu simstodvar, en aastlad er ad nyja simstoS burfifyrir hverja 6 til 8 biisund nyja fbua. Me9 tilkomustafranna stodva hefur brounin einnig stefnt i ba attad simstodvum fjolgar.

Eins og nu er fyrirhugad ad broun byggdar a hofu5-borgarsvasdinu verdi, er gert rad fyrir ad stofnae9artil vaentanlegra stodva komi adallega fra beim st69v-um sem nu eru i Mula, Breidholti og Hafnarfir9i.

Ad undanfornu hefur verid talsvert raett um hvorthugsanlega muni borf fyrir gagnvirka bodveitu ahofudborgarsvaedinu og hvada moguleikar seu auppbyggingu slfkrar veitu, ef porf og ahugi verfiifyrir hendi, en miklu skiptir ad sveitarfelog a hofu9-borgarsvaedinu standi saman ad motun slfkrarstefnu.

Lagt er til aS sem fyrst verSi kannaft til hlitar hvortgera skuli raS fyrir gagnvirkri boSveitu a hdfu3borg-arsva?5inu. Lagt er til a5 sveitarfelog a hofSuborgar-svaeSinu moti sameiginlega stefnu i bessu mail i sam-vinnu viS Post og sima.

Lagt er til a3 ger5 verSi langtimaaaetlun um aS leggjanif lur haspennulinur a fyrirhuguSum bygg5arsvaeS-um og leggja jardstrengi i peirra staff, svo a9 gerflskipulags og framkvaemdir geti orSift me5 eSlilegumhaetti par sem linurnar eru nu.

9.5 Si mi -bodveita

Ekki eru taldir neinir serstakir vankantar a pvi adveita almenna simapjonustu a hofudborgarsvasdinunaestu aratugi, en Ijost er ad um talsverda fjolgun

58

SVSEDISSKIPULAG

10. Samgongur

10.1 Bilaumferd

Pasr gotur, sem skipta mestu mali fyrir skipulaghofudborgarsvaedisins i heild, eru stofnbrautir ogiengibrautir sem saman mynda bad sem kalla maadalgatnakerfi svaedisins.

Stofnbrautir og sumar tengibrautir, einkum i sveitar-felogum i nagrenni Reykjavikur, og nokkrir minnihattar vegir mynda kerfi bjodvega a svasdinu.

Samkvasmt vegalogum skal Vegagerd rikisins sja umgerd og vidhald bjodvega. P6 er heimilt ad felahlutadeigandi sveitarstjorn a5 ollu e5a nokkru leytiad leggja svokallada ,,bjodvegi i pettbyli" og haldapeim vi5. I vegalogum er einnig kvedid a um, adarlega skuli veita akve5inni fjarhasS til a5 leggjabjodvegi i kaupstoSum og kauptiinum sem hafa 200fbiia eda fleiri. MikiS skortir a a5 framlag rikisinsdugi til ad leggja nyja bjodvegi i bettbyli a hofud-borgarsvaedinu. Sem daemi ma nefna ad framlag tilReykjavfkurborgar arid 1985 var um 30 milljonirkrona, en aastladur kostnadur vid ad leggja nyjabjodvegi i pettbyli i Reykjavik um 90 milljonir.Samanlogd lengd pjodvega i pettbyli a hofudborgar-svasdinu er um 54 km.

Umferdarastand a h6fudborgarsva3dinu er misjafnt.A jodrum bess er bad yfirleitt bokkalegt en versnareftir pvi sem naer dregur midborg Reykjavikur. Vi'daskortir auk bess tilfinnanlega bflastaedi, t.d. i gamlamidbasnum i Reykjavik.

kosti um 9 milljarda krona a ari midad vid verdlag ijanuar 1986.

Gert er rad fyrir ad bflaeign fari ekki upp fyrir 550folksbila a hverja eitt biisund ibua. Ef fram heldursem horfir, mun umferd bifreida aukast verulega asvasdinu fra pvi sem nu er, um leid og bflaeign eykstog fbuum fjolgar. Se midad vid bessar forsendur oggert rad fyrir pvi ad halda obreyttu bjonustustigi,

10.1.1.

A svaedinu eru nu um 430 folksbflar a hverja eitt UMFERDARALAG 1984.biisund ibiia, og lauslega er aaetlad ad rekstur beirra PUSUNDIR BILA A S6LARHRING.

59

verdur ad gera rad fyrir nyjum stofn- og tengibraut-um a svaedum, sem mi er verid ad byggja, og beimsem eftir eiga ad byggjast. A svaedum, sem begar eruf byggd, verdur einnig ad gera rad fyrir ad leggjanyjar gotur og breyta gotum sem fyrir eru med bviad breikka baer eda litbua tveggja hasda gatnamot. Ibvi sambandi skiptir talsverdu mali hversu mikid oghvort meira er byggt af atvinnuhiisnasdi a svasdumsem begar eru i byggd. Pegar ibudabyggd bettist,styttast aksturvegalengdir ad jafnadi en um leideykst umferdin a beim gotum sem fyrir eru.

Folksbilara 1000ibua

600

500

400

1960 70 80 90 00 10 20 30

og Arnarnesveg efri. Tengingar vid Kleppsvik,Leiruvog og Skerjafjord koma vart til greina fyrr en ifjarlasgri framtid, en aeskilegt er ad utiloka ekki pamoguleika (sja mynd 10.1.3).

Storaukin umferd bifreida veldur jafnframt slysa-hasttu sem reyna verdur med ollum radum ad dragaur. Skipulagi nyrra byggdasvaeda skyldi haga bannigad haetta a slysum i umferdinni verdi sem minnst.Petta ma gera t.d. med stigflokkun gatna, sem m.a.er astlad ad koma i veg fyrir akstur gegnum ibuda-

10.1.2.

BIFREIDAEIGN

10.1.3.

ADALGATNAKERFI.~— Stofnbraut --• Fyrirhugud stofnbraut

Tengibraut Fyrirhugud tengibraut

A naestu fimm til tiu arum ma gera rad fyrir bvi adbreyta burfi flestum stofnbrautum og helstu tengi-brautum a svasdinu. Yfirleitt er um bad ad rasda adbreikka gotur a beim koflum bar sem umferdin erogreidust, en einnig er gert rad fyrir ad leggja burfinyjar adalgotur. T.d. er fyrirhugad ad lokid verdi vidad leggja Reykjanesbraut og Arnarnesveg a arinu1986.

Se horft lengra fram i timann, ma gera rad fyrir bviad fleiri nyjar stofnbrautir verdi lagdar og baerstofnbrautir endurbasttar sem fyrir eru. Sem daemium nyjar stofnbrautir, sem geta komid til greina anaestu aratugum, ma nefna Hlfdarfot, Fossvogsbraut

hverfi, og med bvi ad skilja umferd gangandi folksog hjolreidamanna fra bifreidaumferd a stofn- ogtengibrautum. Til ad draga ur gegnakstri er frumskil-yrdi ad stofnbrautirnar seu vel greidfaerar og ekki sehaegt ad aka inn a basr mjog vida. I eldri hverfum erhins vegar erfitt ad basta umferd nema med adgerd-um svo sem hradahindrunum og med bvi ad lokagotum i annan endann. Stundum flyst vandinn ein-ungis til vid slikar adgerdir og adrar ibiidagotur panotadar til ad aka i gegnum hverfin. P\i ber ad skodahverfi i heild ef studla a ad meira oryggi i umferd-inni.

Mikil umferd um stofnbrautir veldur odrum vanda.60

SVADISSKIPULAG

sem se peim a5 gangandi folk og hjolreidamenn eigaerfitt med ad komast yfir paer. Til ad basta ur bvi ernaudsynlegt ad gerd seu undirgong eoa bryr pvert astofnbrautirnar bar sem borf er a. Pannig er hsegt addraga ur bvi a9 stofnbrautir torveldi samskipti folks ihverfum, sem liggja sitt hvorum megin vid basr, oghaegt a9 samnyta margs konar bjonustu.

Lagt er til aS viS uppbyggingu stofn- og tengi-brautakerfis a hofuSborgarsvaeSinu se miSaS viS aShalda a.m.k. sama bjonustustigi og nu er.

Lagt er til aS bau vegstaeSi, sem synd eru a mynd10.1.3, verSi ekki 16g5 undir annao' an bess aS fyrstse gaumgaefilega kannaS hvort beirra muni borf und-ir vegi.

10.2 Almennings-samgongur

I konnun almenningssamgangna a hofudborgarsvasd-inu, sem gerd var arid 1976, kom i Ijos ad af peimferdum, sem folk tok ser a hendur, ymist med einka-bifreidum eda almenningsvognum, voru 13% medalmenningsvognum.

Fjorir adilar sja um rekstur almenningsvagna ahofduborgarsvaedinu: Straetisvagnar Reykjavikur, iReykjavik og a Seltjarnarnesi, Strastisvagnar Kopa-vogs i Kopavogi, Landleidir hf i Hafnarfirdi ogGardabas og Mosfellsleid hf i Mosfellshreppi. I Bess-astada-, Kjalarnes- og Kjosarhreppi er engin al-menningsvagnapjonusta. Undantekning fra pessu er

A hofudborgarsvasdinu er nu ad myndast nyr umferdar-as, sem liggur fra norQaustri til sudvesturs, i sta5 niiver-andi umferdarasda sem liggja austur-vestur. Miklu skiptirad uppbygging pessa umferQarass, sem tengir sveitarfeloga hofuSborgarsvaedinu saman se audveldud eins og kosturer.

10.1.4.

Stilfa-rfl mynd af stofnbrautakerfi hofuSborgarsvaeSisins.

•~^~ Nuverandi stofnbraut •"•— — Moguleg stofnbraut.

61

-•--•-•.

bo tilraun sem gerd var med nokkrar ferdir a dag fBessastadahreppi. Rekstur pessara adila er ekkisamrasmdur, pott um einhverja samvinnu se a5 rasdaf sumum tilvikum.

Pjonusta almenningsvagna vid pa sem biia vestanEllidaar og nordan Fossvogs er allgod. Utan besssvasdis er bjonustan lakari vegna fasrri ferda og hasrraskiptihlutfalls, sem merkir ad par purfa fleiri farpeg-ar ad skipta um vagn a leid sinni, og vegna lelegratengsla pvert a adalleidir til eda fra midborg Reykja-vfkur.

Rekstur almenningsvagna a hofudborgarsvasdinuhefur ordid erfidari med hverju ari. A arunum 1962til 1978 faskkadi farpegum i almenningsvognum umhelming en bflaeign brefaldadist. A bessum arumhefur byggdin einnig banist lit og akstursleidir al-menningsvagna lengst. Fargjold hja beim opinberuadilum, sem reka almenningsvagna, b.e. Strasti-svognum Reykjavikur og Strstisvognum Kopavogs,hafa ekki haekkad ad sama skapi, og bvi hafa rek-strarkostnadur og rekstrarhalli aukist a undanforn-um arum. Arid 1984 var rekstrarkostnadur almenn-ingsvagna a hofudborgarsvasdinu nalasgt 200 milljon-um krona. Par af var rekstrarhalli, ad medtoldumeignabreytingum, u.b.b. 50 milljonir krona.

Gera ma rad fyrir pvi, ad almenningsvagnar verdinotadir naestu aratugi i h'tid breyttri mynd fra bvi semmi er. Pa ma reikna med ad bflaeign a svaedinu eigienn eftir ad aukast og verdi, ad obreyttum fors-endum, allt ad 550 bifreidar a hverja eitt biisundfbua um naestu aldamot. Pa vaknar su spurning hvortalmenningsvagnar geti i framtidinni keppt vid einka-bilinn. Til bess ad svo megi verda kemur einna heisttil greina ad gripa til eftirfarandi radstafana:

a) Ad greida serstaklega gotu almenningsvagna parsem umferdartafir eru mestar, t.d. i gamla midba?n-um f Reykjavik, med sergotum, serakreinum ogforgangi a gatnamotum med umferdarljosum.

b) Ad fjolga hradferdum milli lithverfa og enda-stodva i midbsejum midad vid adrar ferdir en ba erkomid vid a tiltolulega faum stodum a leidinni.

c) Ad samrasma rekstur almenningsvagna a svasdinu.

d) Ad laekka skiptihlutfall.

e) Ad lata vagna koma inn a skiptistod samtimis asem flestum leidum. Dasmi um slikt er skiptistodS.V.K. i midba; Kopavogs.

f) Ad ha;kka gjold fyrir bflastasdi a gomlum byggda-

svasdum um leid og bjonusta almenningsvagna verQ-ur baett.

Vid skipulagningu byggdar parf einnig ad hafa f hugaeftirfarandi atridi i sambandi vid almenningssam-gongur:

a) Pett byggd skapar betri grundvoll fyrir reksturalmenningsvagna en strjal.

b) Stadsetja barf atvinnuhusnsdi, verslanir, bjon-ustumidstodvar og skola f sem bestum tengslum vi5kerfi almenningsvagna, gonguleida og hjolreida-stiga. yCskilegt er ad helstu skiptistodvar almenn-ingsvagna seu f midbsjum.

c) Skipuleggja parf ny fbudahverfi bannig ad leiSiralmenningsvagna i gegnum bau seu sem stystar oggreidastar.

ARLEGURFEROAFJOLDI/IBUA

300

200

100

I'BUAR / BI'L15

1985

10.2.1.

&ROUN ARLEGS FERDAFJOLDA / IBUA MEfl SVR.BORIN SAMAN VID I>ROUN BIFREIDAEIGNAR.

FerSafjoldi a ibiia. —- ibiiar A bil.

Se allt betta haft til hlidsjonar og pvi fylgt eftir, mabaeta bjonustuna verulega an bess ad auka rekstrar-kostnad til muna. Farbegum gasti jafnvel fjolgad,bott bflaeign yrdi meiri. Hins vegar ma gera ra5 fyrirad beim bifreidaeigendum, sem taekju almennings-vagn fram yfir einkabflinn, fjolgi h'tid. Farbegar yr5ubeir sem adur hafa ferdast sem farbegar i einkabflumeda farid ferda sinna gangandi eda a hjoli. Me3bessu maetti tryggja ad rekstrargrundvollur almenn-ingsvagna versnadi ekki til muna, bott bflaeign ykist.og jafnvel mastti gera rad fyrir ad hann batnafiieitthvad.

62

SV/EOISSKIPULAG

Samtok sveitarfelaga a hofudborgarsvasdinu hafalagt aherslu a ad hid fyrsta verdi motud samrasmdframtidarstefna i pjonustu almenningsvagna a hof-udborgarsvasdinu sem hafa mastti til hlidsjonar begarunnid er a3 skipulagningu og uppbyggingu a svaed-inu. Algengt er ad kostnadur fjogurra manna fjol-skyldu a hofudborgarsvaedinu vi5 ad komast a millistada se ordinn allt ad 20 biisund kronur a manudi.Leitad hefur verid til Alpingis eftir fjarstudningi tilad kanna hagkvsemni pess ad samraema rekstur al-menningsfarartaskja a hofudborgarsvaedinu og geralangtimaaaetlun urn almenningssamgongur a bessusvasdi og hefur Albingi ordid vid beirri beidni. Varhafist handa vid bessa konnun a arinu 1985 og er adbvf stefnt ad afangaskyrsla liggi fyrir i oktober 1986.

Lagt er til a3 komiS verSi a samraemdri almennings-vagna{)j6nustu a hofu5borgarsvae5inu undir sam-eiginlegri stjorn.

10.3 Hafnir

A hofudborgarsvasdinu er fjorar storar hafnir:Reykjavikurhofn, Sundahofn, Hafnarfjardarhofn ogStraumsvfkurhofn. Fyrri hafnirnar tvasr eru i eiguReykjavfkurborgar, en hinar i eigu Hafnarfjard-

arbaejar. Auk bessara hafna er visir ad hofn aKarsnesi i Kopavogskaupstad og bryggja er vid Arn-arnesvog.

Gamla hofnin i Reykjavik hefur um langan aldurverid mesta voruhofn landsins. Skortur a landrymihindrar bo mjog vidgang hennar. Fylling utan aGrandagardi mun staekka athafnasvaedid, en badverdur ad ollum likindum tekid undir fiskvinnslu-fyrirtaski og e.t.v. lit- og innflutningsfyrirtaeki. Erfitter og kostnadarsamt ad koma fyrir storum voru-geymslum vegna bess ad landid er dyrt og adkomaerfid. Austurhluti gomlu hafnarinnar er og mun umsinn verda lagdur ad mestu undir voruflutninga.

Bryggjulengd i Sundahofn er adeins u.b.b. bridjung-ur af lengd hafnargarda i gomlu hofninni, en land-svasdi bar er aftur a moti tvofalt staerra en vid gomluhofnina. Sundahofn skiptist i raun i prja hluta, p.e.Vatnagarda, Kleppsvfk og Artiinshofda, en baeta mavid bryggjunni i Gufunesi sem bjonar bo eingonguAburdarverksmidjunni. Uppbygging Reykjavikur-hafnar mun a naestu aratugum verda i Sundahofn,adallega vegna pess landrymis sem hiin hefur yfir adrada en einnig vegna pess ad tengslin vid stofn-brautir hofudborgarsvasdisins eru god.

Hafnarfjardarhofn var lengi eina hofnin a svaedinusem keppti vi5 gomlu hofnina i Reykjavik. VoxturHafnarfjardarhafnar hefur jafnvel verid meiri enReykjavikurhafnar undanfarin ar. Arid 1983 foru

63

um hofnina i Hafnarfirdi u.b.b. 12% af voruflutning-um um hafnir hofudborgarsvaedisins. Vaxtarmogu-leikar Hafnarfjardarhafnar eru allgodir og athafna-svasdi riimt.

10.4 Flugsam-gongur

. V

•'-.••>:.'

Straumsvikurhofn var gerd til ad bjona alverinu iStraumsvik en hefur einnig verid notud til almennravoruflutninga. Vorumagn bad, sem um hofnina fer,hefur verid heldur meira undanfarin ar en bad semfer um Hafnarfjardarhofn. Hofnin er eina storskipa-hofn landsins. Par geta 40 piisund tonna skip meSallt ad 12 m ristu lagst ad bryggju. Audvelt er adstaskka hofnina og i vesturhluta hennar vseri jafnvelhaegt ad koma fyrir skipum med allt ad 18 m ristu.Landrymi er naegilegt og svsedid i grennd gaeti riimadmikinn framleidsluidnad. Auk pess liggur hofninagaetlega vid stofnbrautum hofudborgarsvaedisins.

A Karsnesi og vid Arnarnesvog er einnig mogulegtad gera u.b.b. 10 hektara hofn.

Til vidbotar vid basr hafnir, sem nefndar hafa verid,er landad oliu a fjorum stodum a svasdinu, b.e. iLaugarnesi, Orfirisey, Skerjafirdi og a Hvaleyrar-holti. Oh'an er sii vorutegund sem landad er i mestumagni a hofudborgarsvaedinu. Oft hefur verid umpad raett ad aeskilegt vaeri ad sameina birgdastodvarolmfelaganna og gera serstaka oliuhofn, en ekkerthefur ordid ur framkvasmdum. Naudsynlegt er bo adgera itarlega konnun a hagkvaemni bess ad sameinabirgdastodvar olmfelaganna.

Allt litlit er fyrir bad nu ad stykkjavara verdi fyrst ogfremst flutt med gamum naestu aratugi. Einkum gastugamar a hjolum sott a. Pessi taekni i voruflutningumeykur ut- og uppskipunarhrada og styttir pann timasem skipin liggja f hofn. Pvi ma gera rad fyrir adgeymsluplass undir berum himni verdi eftirsottaraen yfirbyggdar voruskemmur og ad landrymi radimeira um afkastagetu hafna en lengd vidlegukants.Pessi flutningstaskni gasti einnig haft bad f for medser ad voruflutningaskipin staekkudu og pyrftu par afleidandi meira dypi. Pott full porf se a, hafa ekkiverid gerdar serstakar kannanir a framtidarprounvoruflutninga um hafnir a hofudborgarsvaedinu.

Lagt er til a5 gerS verSi allsherjaruttekt a flutning-um um hafnir a h6fuSborgarsvse?5inu og stefna mork-u3 um uppbyggingu einstakra hafna med tilliti tilverkaskiptingar beirra.

Lagt er til aS athugad verSi hvort hagkvaemt se a3byggja serstaka sameiginlega oliuhofn fyrir hofuS-borgarsvae8iS.

A hofudborgarsvasdinu hafa flugsamgongur, og paadallega flugvallarmal, verid til umraedu allt fra bvium 1940. A arunum 1963-1969 voru allmargir staSir inagrenni Reykjavfkur athugadir sem hugsanleg flug-vallarstaedi til frambiidar i stad Reykjavikurflug-vallar i Vatnsmyrinni, og kom ba Alftanes einnaheist til greina. Sfdustu ar hefur byggd verid leyfd aAlftanesi og bar med utilokad ad bar verdi gerdurflugvollur.

Astasdur bess ad ahugi hefur verid a ad flytjaReykjavikurflugvoll hafa fyrst og fremst verid ha-vadamengun og hugsanleg slysahastta. Einnig hefurverid nefnt ad nyta maetti landid undir byggd ogspara par med miklar fjarhasdir i stad uppbyggingarhverfa a jodrum byggdarinnar.

Athuganir a nyju flugvallarstasdi hafa ad mestu snu-ist um tasknilega hlid malsins, b.e. flugskilyrdi.landslag o.b.h. Hin felagslega hlid bessa mals hefurhins vegar ekki verid mikid athugud.

Fjoldifarfiega

250-

200 -

150-

100 -

50 -

60 65 70 75 80 Ar

10.4.1.

FAR&EGAFLUTNINGARUM REYKJAVIKURFLUGVOLL.

Gerd nys flugvallar i stad Reykjavikurflugvallar yr9iafar dyr og eru nefndir 7-8 milljardar krona a ver9-lagi 1986. Petta er mikil fjarfesting og pvi byrfti adlida langur timi adur en ha;gt yrdi ad taka Vatnsmyr-ina til annarra nota.

64

SV/EDISSKIPULAG

I janiiar 1986 sambykkti borgarrad Reykjavikurdeiliskipulag flugvallarsvjedisins. Er par gert radfyrir bvi ad allri beirri starfsemi, sem er a flugvallar-svasdinu, verdi haldid afram, en gert er rad fyrir bviad allt ad 500 biisund farpegar fari a ari hverju umvollinn a naestu aratugum. Vollurinn mun verdamidstod innanlandsflugs og badan verdur flogid tilGraenlands og Faereyja. Landhelgisgaeslunni er aetl-adur stadur a flugvellinum svo og flugskolum semfyrir eru. Einkaflug mun og rumast a flugvellinumum alllanga framtid, en pad sem gasti prengt ad erskortur a landrymi undir flugskyli innan flugvallar-svaedisins. Til lengri tima litid geeti bvi purft ad beinaeinkaflugi fra Reykjavfkurflugvelli og liggur babeinast vid ad gera Sandskeid ad midstod einkaflugs-ins vid hlid sportflugsins (svifflugs) sem bar er fyrir.

Deiliskipulag flugvallarsvaedisins i Vatnsmyrinniliggur nu fyrir. Stefnt er ad pvi ad byggja bar upp papjonustu sem telja verdur naudsynlega.

Mannvirkjagerd a flugvellinum setti bo ad taka midaf bvi ad einhvern tuna getur ordid sskilegt ad flytjamidstod flugsamgangna vid hofudborgarsvasdid aannan stad.

65

77. Umhverfi ogutivist

£

Utivist og tomstundir eru veigamikill og oft og tfdumlandfrekur battur sem taka barf tillit til vid skipu-lagningu byggdar. A hofudborgarsvadinu barf mi a5koma til mots vid barfir nimlega helmings bjodar-innar fyrir utivistarsvasdi og tomstundaidkun, edaum 132 busund manna. Mjog erfitt er ad metahversu mikil borf er fyrir adstodu a bessu svaedi,hvort heldur er um ad raeda landrymi eda fermetra-fjolda hiisnajdis. Sama mali gegnir um fjolda batttak-enda. Upplysingar um astand bessara mala mi erueinnig af skornum skammti a morgum svidum. Best-ar upplysingar hafa fengist um pa sem tengjastfprottum, en ibrottaidkendur a hofudborgarsvasdinuvoru skradir 39 busund arid 1985, eda taeplega 30%allra ibua a svasdinu. Til samanburdar ma geta bess,ad talid er ad petta ar hafi um 35% pjodarinnarstundad fprottir.

Iprottir eru adeins hluti pessa svids, pott stor se, pvfad sfdustu arin hefur ordid mikil aukning f patttokuhins almenna borgara i utivist og tomstundaidju. Paaukningu ma m.a. rekja til bess ad folk a andveldaramed ad komast a milli stada, fritimi bess er meiri enadur og menntun hefur aukist. Vidhorf folks hafaeinnig breyst mjog mikid bar sem aukin ahersla ernu logd a heilbrigt og fjolbreytt liferni.

Telja verdur, ad nsgjanlegt land se fyrir hendi ahofudborgarsvasdinu til ad sinna aukinni eftirspurneftir adstodu til utivistar og tomstundaidju a svasd-inu, a.m.k. nasstu tvo aratugi. Hentugu landi er samtnokkud misskipt milli sveitarfelaganna og pvf ermikilvasgt ad med peim takist god samvinna um pessi

mal. Sem dasmi um samvinnu sveitarfelaga a bessusvidi,sem tekist hefur mjog vel, ma nefna uppbygg-ingu skidasvasdis i Blafjollum.

Lagt er til aS sveitarfelogin a hofuSborgarsvaeSinukomi upp, e5a stuffli aS pvf aS komiS se upp, sam-eiginlegri aSstoSu i akve5num flokkum e9a greinumutivistar og tomstundaiSju a sva?5inu a peim stoSumsem best eru fallnir til utivistar e5a til aS leggja stunda viSkomandi ibrott. Lagt er til a5 peim flokkum e3agreinum, sem flestir stunda, verSi a5 jafnaSi veitturforgangur.

11.1 Utivistarsveedi

efri mork pettbylis a hofudborgarsvasclinuhafa verid midud vid 100 m yfir sjavarmali. Milli 60-70% svcedisins liggja ofan bessara marka, ad mestuosnortid land med fjolskriidugri natttiru sem kjorider til utivistar og natttiruskodunar. Mikill hluti bessa,,efra sva?dis" er fridlystur samkvEemt nattiiruvernd-arlogum. Stasrstir bessara fridlystu svasda eru folk-vangarnir. Nyrsti hluti Reykjanesfolkvangs (330km2) nasr inn a hofudborgarsvaedid sunnanvert ogtengist bar Blafjallafolkvangi (84 km2) og Heidmork(25 km2). A nordurhluta hofudborgarsvaedisins eruBrynjudalur og Botnsdalur stasrstu svjedin a nattiiru-minjaskra.

66

SV&DISSKIPULAG

11.1.1.

SV/EBI ER HAFA VERULEGT UTIVISTARGILDI.

Utan pessara storu utivistarsvasda eru morg smaerrisvaedi eda stadir sem eru vel fallnir til litivistar ogfristundaidkana. Her er m.a. um ad rsda fridlystsvaedi, {jar sem fara ma a skidi, rida lit, leika golf, ogsvaedi til bilaiprotta, skoteefinga, siglinga og gongu-ferda i pettbylinu eda i namunda vid bad, svo semOskjuhlid, Fossvogsdalur, Ellidaardalur, Laugardal-ur, svasdid upp med Hraunsholtslask og Grotta, svoad orfa daemi seu tekin.

Lagt er til aS framtiSarJ)6rf fyrir aSstoOu til uti-f{)r6tta a hofuSborgarsvaetfinu verSi metin i mismun-andi greinum og bad mat lagt til grund vallar, begarlandi er raSstat'afi til bessara mala a og i tengslum viSibuQa- og atvinnusvaeSi.

77.2 Umhverfis-fraedsla

Eftir pvi sem hofuQborgarsvaeQid verdur bettbylla ogpettbyliQ gronara og eldra eykst hasttan a pvi a9unga kyns!69in missi smam saman tengslin vi9 upp-runa sinn, ef svo ma a5 orQi komast, p.e. Iifi9 tillands og sjavar.

Pvi verdur a5 telja asskilegt a9 afmarka pau svasdieda stadi innan hofudborgarsvaedisins sem hafa

akvedid fraedslugildi i pessu sambandi. Ennfremurma nefna stadi eda svasdi sem hafa fjolbreytt um-hverfi eda lifriki. Sum beirra svseda, sem bannigvaeru notud til umhverfisfrasdslu, maetti hugsanlegaeinnig nyta til utivistar.

Lagt er til a8 beir staSir a hofuSborgarsvaeSinu, semhafa serstakt gildi vegna umhverfisfr828slu, verfJiverndaSir.

77.3 Hjolreida-stigar

Reidhjolaeign a hofudborgarsvasdinu hefur aukistmjog sidustu arin, Sem daemi ma nefna ad fram tilarsins 1980 voru ad jafnadi flutt inn 600 reidhjol aari. Sidustu arin hefur innflutningur aftur a motiaukist i um 15 biisund hjol a ari. Vegna bessararmiklu aukningar verdur ad telja naudsynlegt ad logdse meiri ahersla a ad leggja hjolreidastiga a hofud-borgarsvaedinu.

Reykjavikurborg hefur begar latid leggja hjol-reidastig sem naer nokkurn veginn oslitid lir Laugar-dal, um nedsta hluta Ellidaardals og upp iBreidholts- og Seljahverfi, alls um 3-4 km leid.

5km

H.3.1

HUGMYND AD HELSTU HJOLREIDASTIGUM HOF-UDBORGARSV^EDISINS.

67

Pannig msetti einnig leggja hjolrei9astig allt a5 bvi ajafnslettu fra Kvosinni i Reykjavik, sunnan Oskju-hlidar um Fossvogsdal og Ellidaardal. Pessi hjol-reidastigur myndi tengja um bridjung allra ibiia ahofudborgarsvasQinu, en mestu skiptir po ad mark-visst se unnid ad bvi ad leggja samfellt kerfi hjol-reidastiga fyrir allt hofudborgarsvaedid. A Skipulags-stofu hofudborgarsvaedisins hafa verid settar framtillogur ad sliku samfelldu kerfi hjolreidastiga.

Lagt er til aS komiS verSi upp kerfi hjolreiSastigasem tengir sanian sveitarfelog a hofuSborgarsvajSinuog bettbyliS vi9 helstu utivistarsvaeSin.

11.4 Hesta-mennska

Hestamennska hefur ordid ae tidari tomstundaidkuna hofudborgarsvaedinu undanfarin ar. Hrossum hef-ur fjolgad a5 sama skapi. Er nu talid a5 milli 6 og 7biisund hross seu a svasdinu.

manna a svasdinu er einna fullkomnust i Vididal iReykjavik. Til greina gasti komid ad sveitar- oghestamannafelog a hofudborgarsvasdinu samein-udust um a5 byggja bad svasdi afram upp sem mid-stod hestamanna a svasdinu, pott sefingavellir yr5uhafdir a fleiri stodum.

Lagt er til aS tekin verSi upp nakvsem skraninghrossa a hofuSborgarsvaetJinu og skipulag reiSstigasynt a ollum aSalskipulagsuppdrattum.

77.5 Siglingar oghradbatar

Mjog hefur faerst i voxt a9 fbiiar hofudborgar-svasdisins stundi siglingar. Ad minnsta kosti sex sigl-ingaklubbar eru starfandi a svaedinu. Enn er a5sta5ai landi fremur bagborin. A9st69unni ma i raunskipta i prennt eftir tegund bata, b.e. fyrir trillur,hradbata og seglbata. Einnig er hasgt a5 tala um tvo

11.4.1.

HESTHUS.^ Nuverandi hesthus Q Fyrirhugud hesthiis

11.5.1.

SIGLINGAR / HRADBATAR.

0 Nuverandi smabatalasgi

I nassta nagrenni mesta pettbylisins a hofudborgar-svaedinu em skipulogd hesthiisasvasdi. ^iskilegt erad pau verdi tengd sanian med varanlegum reidstig-um og vid adliggjandi kerfi reidstiga. Adstada hesta-

notendahopa i pessu sambandi. Sii skipting tengistaldri og fjarradum peirra sem pessa iprott stunda svoog moguleikum peirra a ad komast a milli stada.

68

SV/EDISSKIPULAG

A5sta5a er fyrir trillur i Reykjavik, Kopavogi ogHafnarfirdi. Fullkomin adstada fyrir sportbata ermjog dyr og pvf verdur a5 telja hugmyndir umfullkomnar smabatahafnir vfda a svasdinu oraunhaef-ar eins og malum er mi hattad.

Vegna pess ad born og unglingar eiga erfitt med a5komast ad beim svaedum, sem nefnd voru, vasri rada5 koma upp einhverri adstodu fyrir pau til siglinga fsem flestum hlutadeigandi sveitarfelogum. Vegnaytri adstasdna veroi po logd serstok ahersla a adbyggja upp adstodu til siglinga i Skerjafirdi, einkumFossvogi og Arnarnesvogi. Vid pessa voga he furpegar verid komid upp pokkalegri adstodu, til dasmistil ad sjosetja bata, og par eru skemmur og skyli. Nuer einnig unnid a9 pvf ad undirbua slfka adstodu vidBakkavor a Seltjarnarnesi.

Lagt er til a5 komiS verSi upp sameiginlegri enfullkominni aflstoSu fyrir sportbata a a.m.k. tveimurstoflum a hofuSborgarsvaeSinu, t.d. i Reykjavik og iHafnarfirSi.

T 1.6 Bifreida- ogvelhjolaifrrottir

Uppi hafa verid hugmyndir um ad koma a laggirnarsameiginlegri adstodu a hofudborgarsva?dinu fyriraksturskeppni og velahjolaakstur. Allmikill ahugier a slfkri midstod og full astasda til ad koma til motsvid paer oskir. Mikill ahugi er einnig a serhasfdriadstodu til velhjolaaksturs, en slfka adstodu er vidah£gt ad litbiia an mikils kostnadar.

Lagt er til aS utbuin verSi einhver aSstaSa fyrirvelhjolaakstur innan beirra sveitarfelaga bar semahugi og aSstaeSur eru fyrir hendi. Einnig er lagt tila3 samvinna verSi um uppbyggingu sameiginlegrarmiOstofSvar akstursibrotta a hofuSborgarsvaeSinu.

11.7 Skotifrrottir

Til tals hefur komid ad asskilegt se ad koma uppsameiginlegri adstodu skot- og skotveidifelaga tilskotidkana, jafnt til sefinga sem keppni. Bent hefurverid a hugsanlega adstodu fyrir pessa starfsemisunnan Hafnarfjardar.

11.8 Skidaifjrottir

Vinsaeldir skidaiprottarinnar hafa aukist mjog sid-ustu arin. Er nu svo komid, ad folk streymir biisund-um saman fra hofudborgarsvasdinu i skidalondinbegar vel vidrar og fasri er gott.

Adstada til skidaidkunar hefur farid storum batn-andi, enda hafa krofur folks i bessum efnum aukist.A svasdinu eru mi um 20 fastar skidalyftur a bremurskfdasvaadum: i Blafjollum, a Hellisheidi (Sleggju-beinsskard, Hamragil og Hveradalir) og i Skalafelli.

^Eskilegt vasri ad auka samvinnu milli bessara skida-svasda, t.d. vardandi upplysingar um vedur, vedurut-lit, faeri, verd i lyftur og um pa adstodu sem er askidasvaadunum. A skidasvaedunum sjalfum er naud-synlegt ad veita upplysingar um hvar lyftur eru,hvada brekkur henta byrjendum og hverjar ekki.Ennfremur er mikid oryggisatridi ad helstu skida-leidir seu vardadar med bar til gerdum stongum semsyna annars vegar leidina og hins vegar hversu erfidnun er.

Adstada til skidaidkunar i bettbyli hofudborgar-svaedisins er hins vegar af skornum skammti. Pegarfasri er gott verdur bo 33 algengara ad sja folk agonguskidum a opnum svasdum, svo sem a Mikla-

Hellisheidi ,

BlSfjoll

11.8.1.

SKIOASV^EDI.69

i!

tuni, i Laugardal, i Fossvogsdal, Artunsbrekku ogvfdar.

Audveldlega mastti hanna hluta gonguleida- ogreidhjolastigakerfisins bannig, ad a akvednum stod-um vseri haegt ad nota pa sem skidagongubrautir aveturna.

Skapa msetti i rikari mseli adstodu fyrir yngri kyn-slodina til a5 renna ser a skidum og snjopotum. Oftog tidum mastti audveldlega koma fyrir smabrekkumeda holum bar sem born gastu rennt ser a snjobotume6a skidum, baedi i gomlum ibudahverfum a hofud-borgarsvasdinu og nyjum. Pessir holar gastu samtimisverid ,,moldarbankar", b.e. tyrfSir geymslustaQirfyrir mold sem innan tfdar, ef ekki nu pegar, verduraf skornum skammti a hofu5borgarsva;5inu.

Lagt er til a<5 komiO' verSi upp merktum, lystumgongubrautum milli hverfa a hofuSborgarsvaedinu,bannig gerSum afi haegt se a5 ganga milli beirraskiSum begar faerS leyfir.

11.9.1.

GOLFVELLIR.0 Nuverandi golfvellir O Fyrirhugaoir golfvellir

>

11.9 Golf 11.10Sund

- •*

A hofu5borgarsvae9inu eru prir golfvellir. Adal-vollurinn er i Grafarholti, 18 holna vollur i umsjonGolfklubbs Reykjavikur. A Hvaleyrarholti i Hafnar-firdi er 12 holna vollur og a Su9urnesi a Seltjarnar-nesi er 9 holna vollur. I Mosfellssveit er lokiS gerd 9holna vallar sem tekinn var i notkun vorid 1986.Ennfremur er nokkur adstaSa til a5 asfa golf a tuninua Korpulfsstodum. Talid er ad um eitt busund mannsstundi nu golf a hofudborgarsvaedinu.

Golfvellir af fullri stasrQ eru landfrekir, t.d. er Graf-arholtsvollurinn milli 40 og 50 hektarar ad staerd.Vegna vedrattu her a landi er asskilegt a3 golfvellirliggi sem lasgst. Pannig er mogulegt a5 nyta palengur, jafnvel allt arid.

Lagt er til a5 nyr golfvollur verSi gerSur a norSur-hluta hofudborgarsvaedlsins. Hefur Ullarnes i Mos-fellssveit verify nefnt i bessu sambandi, og er aeskilegtaff betta mal verSi kannaS frekar.

A hofu9borgarsvae5inu eru nfu sundstadir opnir al-menningi. I Reykjavfk eru alls fjorir sundstaQir, og iMosfellssveit, a Seltjarnarnesi, i Kopavogi, Garda-bas og Hafnarfirdi er einn sundstaSur i hverju bess-ara sveitarfelaga. I famennustu sveitarfelogunum ahofudborgarsvasdinu, Kjalarneshreppi, Kjosar-hreppi og Bessastadahreppi er enginn sundstadurenn sem komid er.

A sidastlidnu ari var adsokn ad sundstodum hofufl-borgarsvasdisins um 1,5 milljonir manna. Pad by5irad hver ibudi a svasdinu fer ad jafnadi i sund einusinni i manudi.

Adur fyrr voru sjobod algeng a hofudborgarsvaed-inu, einkum i Nautholsvfk. Fyrir allmorgum arumvar bessum badstad lokad af HeilbrigdiseftirlitiReykjavikur vegna mengunar sjavar i Skerjafirdi.Ovida a hofudborgarsvasdinu eru adstasdur jafn-akjosanlegar til sjobada og i Nautholsvfk.

-'

70

SV/EDISSKIPULAG

11.10.1.

SUNDSTADIR.

0 Nuverandi sundlaug FyrirhuguS sundlaug

Lagt er til aS sjoboS verSi endurvakin og su starfsemihugsanlega tengd annarri utivist og fristundaidju apessu svaeSi. Einnig er lagt til a5 athugaS verSi hvorttvo e5a fleiri sveitarfelog gaetu sameinast um bygg-ingu og rekstur sundstaSa bar sem a3stae5ur leyfa ogeftirspurn er fyrir hendi.

71

12. LangtfmafDroun

•

Byggdabroun a hofudborgarsvasdinu hefur veriQmjog hrod fra sidustu aldamotum. Pa bjuggu a pessusvaeQi um 8 piisund manns e5a um 10% landsmanna,en nu bua a pessu svas3i um 132 piisund manns e5aum pa5 bil 55% bjodarinnar.

: _*}

-

10

1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020

12.1.1

HLUTUR HOFUDBORGARSV^DISINSFJOLDA LANDSINS.

AF IBUA-

Samfara pessari miklu folksfjolgun og aukinni rymis-porf undir byggingar, adstodu fyrirtaekja og utivist,pandist byggd a hofudborgarsvasdinu mjog ort lit.Pessi byggS bekur mi um 10 sinnum stcerra svaeQi enfyrir 50 arum.

Fra sidustu aldamotum hefur pessi bygg5 tengst aemeira saman. Elsta byggQin er i Reykjavik og Hafn-arfirdi, en um midja oldina tok a5 myndast bettbyli iKopavogi, Gardabas og a Alftanesi. Fyrst i stad vorupessir pettbyliskjarnar nanast svefnbaair, en bin si'5-ari ar hefur atvinnustarfsemi einnig fariQ vaxandi abessum stodum. Pessi proun hefur sidur en svo vendatakalaus. A pessu timabili breyttist Island iirbaendabjddfelagi i bettbylispjoSfelag, og folk a hof-udborgarsvaedinu f>urfti a5 laga sig a9 nyjum at-vinnu- og lifshattum.

Hva9 varQar hlutfall fbiia hofuSborgarsvasQisins aflandsmonnum i heild, ba hefur bad einnig breystmikiQ fra si'Qustu aldamotum. I raun er um ad radatvo tfmabil i pessu sambandi og sjast pau gloggt amynd 12.1.1.

Fyrra timabilid varir um 60 ar eda fra sidustu alda-motum til arsins 1960. Pa breyttist hlutfall hofud-borgarsvaedisins iir 10% i um 50%. Eftir I960 tekursidara timabilid vid og stendur raunar enn. A bessutimabili hefur adurnefnt hlutfall saralitid breyst ogveri5 i kringum 53%. Ef fram heldur sem horfir.

72

SV/EDISSKIPULAG

0 5 km

12.1.2.

NUVERANDI BYGGD

5 km

12.1.3.

BYGGDA&ROUN

• AcEtlud byggd 1985-20053» Onnur moguleg byggingasvae&i

•

mun petta hlutfall hofudborgarsvaedisins af fbuatolulandsins haldast nokkud stodugt, a.m.k. fram tilnasstu aldamota.

Flestoll sveitarfelog a hofudborgarsvsedinu hafa nulokid e5a eju med a lokastigi gerd adalskipulags.Her er um ad rasda byggdaaajtlun til 20 ara fyrirmestan hluta svasdisins, b.e.a.s. ef allar aaetlanir erulagdar saman. Samkvaemt beim er asetladur ibiia-fjoldi a hofuQborgarsvasQinu um naestu aldamot na-lasgt 165 piisund, en nu biia um 132 biisund manns asvasdinu. Pad pydir a5 ibuunum mun fjolga um 33busund manns til bess tima, p.e. um 2.200 manns a9medaltali a ari hverju. Er bad nokkru meiri aukningen verid hefur sidustu ar.

A Skipulagsstofu hofudborgarsvasdisins hefur mann-fjoldi bessa svaedis einnig verid framreiknadur ogsynir su vidmidun mun minni fjolgun, eda um 23busund manns nasstu 20 ar og 31 busund manns eflitid er til naestu 50 ara. Eins og mal standa mi erekkert sem bendir til bess ad mannfjolgun verdimeiri a bessu svsdi og bvf er lagt til ad su vidmidun,sem sambykkt hefur verid af stjorn S.S.H., verdihofd ad leidarljosi vid magnaaetlanir einstakra sveit-arfelaga.

I KJ6SARHREPPI er ekki gert rad fyrir ad bettbylimyndist a nasstu tuttugu arum samkvaemt skipulagi,en helstu byggingarsvsedi a hofudborgarsvaedinumuni verda sem her segir:

KJALARNES: Einhver aframhaldandi uppbyggingmun eiga ser stad vid Bergvik. Ennfremur er fyrir-hugad ad byggja upp idnadarhverfi vid Vesturlands-veg nasrri peim stad par sem aningarstadurinn Esjavar a sinum tima.

MOSFELLSSVEIT: Byggt verdur austur af nuver-andi Teigahverfi i att ad Sudur-Reykjum, sidan ilandi Helgafells og bvi nasst verdur byggt afram iTangahverfi. Nyverid var efnt til samkeppni umskipulag midbasjar i Mosfellssveit. Par er einnig gertrad fyrir nokkurri fbiidabyggd. Lfklegt verdur adtelja ad hluti hennar verdi tekinn i notkun a skipu-lagstimabilinu.

REYKJAVIK: Framtidarbyggingarland i Reykjavikmun verda i Borgarholti vid Grafarvog og hugsan-lega einnig vid Raudavatn. Innan nuverandi byggdarverdur afram byggt a Eidsgranda, Artunsholti og iSelasi auk uppbyggingar i Kringlu. Einnig verdurbyggt upp a Skulagotusvasdinu. Uppbygging a at-

73

;C*

• <

.-i

j

vinnusvaedum f Ellidaarvogi, Artiinshofda og Borg-armyri mun einnig halda afram.

SELTJARNARNES: A Seltjarnarnesi mun helstabyggingarsvaedid verda i Kolbeinsstadamyri og sfdaneitthvad vestur af nuverandi byggd.

KOPAVOGUR: I Kopavogi munu svonefndarSudurhlidar verda teknar undir byggd auk svaeda ilandi Smarahvamms og Fifuhvamms.

: I Gardabas er fyrirhugad ad fram adaldamotum verdi afram byggt i Hofsstadamyri, iHnodraholti og i sudurhli'dum Arnarneshasdar.

BESSASTADAHREPPUR: Bygg5 a Alftanesi munhalda afram a5 aukast umhverfis ba bettbyliskjarnasem bar eru fyrir. Er fyrirhugad ad J>etta ba byggdsem fyrir er og tengja hana sem mest saman.

HAFNARFJORDUR: I Hafnarfirdi mun Setbergs-svasdid byggjast ad fullu og sfdan mun byggd broast iatt ad Asfjalli. Atvinnusvasdi mun verda byggt sunn-an Hvaleyrarholts.

Ljost er, ad a naestu tveimur aratugum mun byggd ahofudborgarsvasdinu fra Mosfellssveit til Hafnar-fjardar renna ad talsverdu leyti saman og myndaeina heild. J>r6un byggdar a bessu sva^di er einnighad tiltolulega akvednum morkum. Pvi skiptir mjogmiklu ad i vaxandi maeli se reynt ad lita a hofudborg-arsvasdid i heild, audvelda pennan samruna ogtryggja ad byggd og bjonustukerfi a bessu svaediverdi sem hagkvaemust fyrir alia ibiia svasdisins.

A kortum, sem fylgja svaedisskipulagi hofudborgar-svaedisins, kemur m.a. fram hvar helstu bygging-arsvasdi munu verda nasstu 20 ar. Pessi svasdi hafaverid afmorkud i storum drattum, staerd peirrareiknud ut og byggingarrymi aaetlad. Med bvi adgera i grofum drattum rad fyrir hvar framtidarbygg-ingarland svasdisins gaeti verid er mogulegt ad atta siga hvernig aeskilegt er ad haga stofnbrautakerfi svaed-isins og almenningssamgongum og hvar naudsynlegter ad taka fra svaedi undir helstu akbrautir, lagnir ogbjonustustofnanir. A bessu korti kemur einnig framhvar helstu atvinnusvaedin munu verda og hvernigbau tengjast baedi samgongukerfinu og naastu ibiida-byggd. Ennfremur ma nefna bastti eins og helstumidhverfi a svaedinu og staerstu utivistarsvaedin.

Til vidbotar bvi landi, sem tekid verdur til byggingarna2stu 20 ar, eru einnig synd byggileg landsvaedi tillengri tima, eda ad beim morkum ad hofudborgar-svaedid verdi ,,hoflega byggt".

Vid skilgreiningu a ,,hoflega byggdu hofuSborgar-svasdi" var gengid lit fra beim svaedum og peirrilandnotkun sem adalskipulagsuppdrattirnir na yfirog syna sem framtidarbyggingarland i sveitarfe-logum a hofudborgarsvasdinu. P6 voru gerdar tvasrmeginundantekningar fra bessu, badar a nordur-hluta hofudborgarsvaedisins. Annars vegar var gertrad fyrir byggd a Alfsnesi i Kjalarneshreppi og hinsvegar ad land a Leirvogstungumelum i Mosfellssveityrdi tekid undir byggd. Pessi akvordun var m.a.tekin vegna hugmynda um brii yfir Kleppsvik, Leiru-vog og Kollafjord.

Ibiiafjoldi obyggdra svasda var aastladur a eftirfar-andi hatt:

1. ST^RD FYRIRHUGADRA IBUDASV^DA:Maelt var flatarmal alls bess lands bar sem fyrirhugaSer ad reisa ibiidahverfi.

2. PETTLEIKI FYRIRHUGADRA IBUDA-SV^EDA: I bessu sambandi var studst vid landnyt-ingu f daemigerdu nyju ibiidahverfi og aaetlad ad 54%af landi bess fari undir ibudalodir. Fjoldi ibiida varakvardadur a bann hatt ad tekid var mid af nuver-andi stefnu sveitarstjorna i skipulagsmalum vid asetl-un pettleika.

3. FERMETRAR IBUDARHUSN^DIS AIBUA:Gert var rad fyrir pvi ad fjoldi fermetra a ibiia yrdinokkud breytilegur eftir hverfum og sveitarfelogum.Leitast var vid ad finna vidmidun sem gaeti gilt pegarhofudborgarsvaedid vaeri ,,hoflega byggt."

A framtidarbyggingarsvaedum var gert rad fyrir 2,8ibuum a fbiid a beim svaedum, er verda byggd umnaestu aldamot, og 3,3 folium a foiid a beim svasdumer byggjast eftir bad til bess tima er hofudborgar-svasdid telst hoflega byggt. A bennan hatt var fjoldifolia a hdfudborgarsvaedinu ,,h6flega byggdu" aastl-adur um 250 biisund manns.

Til sanns vegar ma bo fasra ad hofudborgarsvasdidverdi seint fullbyggt. Til vidbotar beim morkum adhofudborgarsvaedid verdi ,,hoflega byggt" er einnighugsanlegt ad talid verdi aeskilegt ad brjota ennmeira land undir byggd. Einnig er haegt ad byggjamun bettar en vida hefur verid gert, an bess ad badhafi ahrif til hins verra a umhverfid.

74

SVADISSKIPULAG

13. Lokaord

I pvi svaedisskipulagi, sem her er kynnt, er fyrst ogfremst reynt ad marka sameiginlega stefnu i peimmalaflokkum sem svaedisskipulagid nasr til. Pad hef-ur po had pessari vinnu talsvert, ad i morgum mala-flokkum liggur stefna rfkisvaldsins ekki fyrir e5a era.m.k. oljos.

Markmidid med peirri skipulagsgreinargerd og kort-um, sem her eru logd fram, er fyrst og fremst ad gefayfirlit yfir pa stefnu sem morkud hefur verid af stjornSamtaka sveitarfelaga a hofudborgarsvasdinu i fram-tidarbroun bessa svasdis. Einnig er bad markmidmed pessari skipulagsvinnu ad htin studli ad betrinytingu fjarmagns. lands, umhverfis og tfma peirrafjolmorgu einstaklinga, sem her koma vid sogu, enella yrdi. Svasdisskipulagid nasr i grundvallaratridumtil nasstu 20 ara, pott reynt hafi verid ,ad skyggnastlengra i sumum malaflokkum.Med pessum afanga i svaedisskipulagsvinnunni ersvasdisskipulagi hofudborgarsvasdisins samt enganveginn lokid. Edlilegt er t.d. ad ymis mal seu tekintil endurskodunar ad loknum sveitarstjornarkosn-ingum. Adstasdur og bau markmid, sem ad er stefnt,kunna ad breytast og einnig er naudsynlegt adendurskoda svasdisskipulagid i heild med akvednumillibili og skyggnast lengra fram a veginn.Edlilegt er ad sveitarfelog og folk a hofudborgar-svasdinu fylgist vel med peirri skipulagsvinnu, semnu fer fram a vegum Samtaka sveitarfelaga a hofud-borgarsvasdinu, og taki patt f henni ef sa arangur aad nast i pessum efnum sem vonir standa til.

Mikid starf liggur ad baki bessu skipulagi, en nuliggja fyrir a Skipulagsstofu hofudborgarsvaedisinsmargvi'slegar upplysingar, kort og onnur gogn umhofudborgarsvcedid, sem audvelda sameiginlegastcfnumotun.

Her er um mjog fjolpastta og yfirgripsmikla undir-biiningsvinnu ad rasda. Hun gerir pad mi kleift adbera a ymsan hatt saman mismunandi moguleika,sem koma til greina vid framtidarproun hofudborg-arsvaedisins, og veitir akvedna heildarsyn yfir stodumala og hugsanlega framtidarbroun a ymsumsvidum.

Pessi undirbuningsvinna, sofnun upplysinga og rann-soknir hafa leitt i Ijos morg atridi sem naudsynlegt erad taka afstodu til sameiginlega. Morg atridi parf adrannsaka frekar og ymsum malum hefur ekki ennverid unnt ad sinna sem skyldi, pott pau seu engu adsidur mikilvaeg fyrir framtidarproun svaedisins.

Pasr akvardanir, sem taka parf vid svasdisskipulag,fela ohjakvaemilega i ser baedi erfitt og timafrektverk sem verdur ekki unnid i eitt skipti fyrir 611. Herskarast mjog miklir og olfkir hagsmunir og paumarkmid, sem ad er stefnt, eru einnig breytileg. Ahitt er samt ad lita ad hagsmunir allra ibua a bessusvasdi eru folgnir i samrasmdri og hagkvaemri upp-byggingu hofudborgarsvasdisins alls.

Sii bjonusta sem fbiiar hofudborgarsvaedisins hafa attkost a i hverju sveitarfelagi hefur aukist og ordidfjolbreyttari med vaxandi fbuafjolda. Byggd a hof-udborgarsvaedinu fra Hafnarfirdi til Mosfellssveitarer mi hins vegar ad renna saman i eina heild. Fullvistma telja ad a komandi arum muni fbiiar bessa svsdisf vaxandi masli gera krofur um svipada pjonustu ogmoguleika, hvort heldur um er ad raada menntun,atvinnu eda almenningssamgongur.

Mikill munur er a pjonustu og annarri adstodu feinstokum hlutum hofudborgarsvasdisins. SEskilegtverdur po ad telja ad dregid se ur pessum mun eins

75

og kostur er a komandi arum. Til ad na bessumarkmidi er naudsynlegt a5 fjolmargir adilar, riki,sveitarfelog og einstaklingar, samrasmi adgerdirsinar og akvardanir um uppbyggingu pjonustukerfaa pessu svsedi.

Ef verulega dregur ur folksfjolgun a hofudborgar-svasdinu a naestu arum, eins og margt bendir til, erenn meiri astaeda til aukinnar samvinnu um framtid-arbroun bessa svasdis.

Fjolmargir adilar, basdi einstaklingar og opinberir,taka mid af og mota stefnu f kjolfar peirra akvardanasem stjoramalamenn bessa svasdis taka sameiginlegaum framtidarbroun bess. Her gildir einu hvort um erad raeda ba sem skipuleggja gatna- og veitukerfi ogopinber pjonustukerfi eda einstaklinga sem akvedahvar beir aetla ad bua eda velja fyrirtaskjum sinumstad. Allir bessir adilar burfa a samrsemdri stefnu ad .halda.

I svaedisskipulagi hofudborgarsvasdisins er ekki veridad reyna ad spa um framtidarproun bessa svaedis,heldur leida menn saman til ad taka akvardanir umframtid hofudborgarsvasdisins a grundvelli beirrastadreynda sem best eru bekktar hverju sinni. Ofmikil bjartsyni getur her verid jafnskadleg og ofmikil bolsyni. En bad sem mestu kann ad skipta erad veita heildarsyn yfir bau mal, sem her er um adrasda, og ad geta lagad stefnuna ad breyttum adstasd-um begar naudsyn krefur.

76

svæðisskipulag höfudborgarsvæðisins 1985-2005

Documents