svæðisbundin þróun landbúnaðar áhrif landverðs kolfinna...
TRANSCRIPT
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Svæðisbundin þróun landbúnaðar
áhrif landverðs
Kolfinna Jóhannesdóttir
Þjóðarspegill 2007
Áttunda ráðstefna um rannsóknir í
félagsvísindum
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Rannsóknin
Rannsóknin unnin sumar 2007
Ástæður: Eftirspurn eftir landi meðal íbúa úr þéttbýli og stærri
fjárfesta hefur aukist mikið allt frá árinu 2001
Þ.a.l. landverð hefur hækkað mikið
Mest á Suður- og Vesturlandi, í nágrenni við
höfuðborgarsvæðið, samskonar áhrif í nágrenni Akureyrar!!
Miklar breytingar hafa orðið á landnotkun
Áhrif hækkandi landverðs
Kann að takmarka möguleika á notkun lands undir
landbúnað, bændur geta ekki keppt við þá sem kaupa land undir
annað en hefðbundinn landbúnað, mjólkur- og
kindakjötsframleiðsla eiga sameiginlegt að þarfnast mikils lands
Dregur úr nýliðun í bændastétt
Landbúnaður færist af svæðum þar sem landverð hækkar
mest
Veðhæfni jarða hefur aukist
Bændur stækka bú á svæðum þar sem landverð hækkar
mest
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Rannsóknin
• Hefur aukin eftirspurn eftir landi í öðrum tilgangi en
undir hefðbundinn landbúnað og hækkun landverðs í
kjölfarið haft áhrif á breytingar á framleiðslu mjólkur
og kindakjöts á svæðisbundinn hátt?
• Er hugsanlegt að áhrif hækkunar á landverði birtist
með mismunandi hætti eftir því um hvaða búgreinar
er að ræða?
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Afkoma kúabænda og sauðfjárbænda
1998-2005
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
0
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
7.000
8.000
9.000
10.000
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Ver
gar
þát
tate
kju
r í
þú
s. k
róna
á fö
stu
ver
ðla
gi
Ár
Kúabú Sauðfjárbú Gögn Hagþjónustu
Landbúnaðarins
Rannsóknin
Afkoma mjólkurframleiðenda er miklu betri en þeirra
sem eru í sauðfjárrækt og geta þeirra því meiri til að
greiða fyrir land
Tilgátan er að sauðfjárframleiðsla hafi í meira mæli
færst frá svæðum þar sem landverð hefur hækkað
mest en mjólkurframleiðsla síður
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Aðferðir og gögn
Töluleg gögn frá Bændasamtökum Íslands um framleiðslu
mjólkur og kindakjöts árin 1996-2006
Landinu öllu skipt upp í 34 framleiðslusvæði
raðað útfrá höfuðborgarsvæðinu
erfiðleikum bundið af ýmsum sökum
Breytingar á framleiðslu svæða verðstöðugleikatímabilið frá
1996-2001, fyrir þann tíma sem landverð fer að hækka, bornar
saman við breytingar verðhækkunartímabilsins 2001-2006, en á
því tímabili er talið að eftirspurn eftir landi hafi aukist verulega og
landverð hækkað
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Fræðilegar forsendur
Von Thünen (1826) hvernig mismunandi landbúnaður mun staðsetja
sig með tilliti til hagkvæmustu landnýtingar
Búgreinar með betri afkomu sem hafa jafnframt meiri þörf fyrir
nálægð við markaðinn greiða hærra verð fyrir land
Utanaðkomandi áhrif (ný búgrein/korntegund) leiðir til
endurskipulagningar á því hvernig þær búgreinar sem fyrir eru
staðsetja sig
Arthur C. Nelsons (1986) rannsakaði áhrif eftirspurnar eftir landi til
annarra nota en landbúnaðar á landverð og þróun landnotkunar í
nágrenni stórborga
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Viðfangsefnið -
framleiðslubreytingar
Framleiðsla mjólkur og kindakjöts 1996-2006
Breyting á fjölda búa er til fækkunar
mjólkurbúum hefur fækkað úr 1.332 í 787 (40,9%)
sauðfjárbúum hefur fækkað úr 2.791 í 2.092 (25%)
Breyting á heildarmagni framleiðslu er til aukningar
framleiðsla á mjólk aukist úr 101,6 millj lítra í 117,5 millj
(15,6%)
framleiðsla á kindakjöti aukist úr 8.135 tonnum í 8.646 tonn
(6,3%)
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Mjólkur- og sauðfjárbú
þróun meðalstærðar 1996-2006
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
0
50
100
150
200
250
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Vís
itala
19
96
=1
00
Sauðfjárbú Mjólkurbú
Viðfangsefnið –
framleiðslubreytingar
Breytingar á meðalstærð búa fela í sér hvorutveggja
að framleiðsla er að færast á milli búa og svæða og
aukning birtist með mismunandi hætti eftir búum og
svæðum
Framleiðsla í báðum búgreinum hefur færst nokkuð
úr stað á tímabilinu
þó meira í mjólkurframleiðslu en
kindakjötsframleiðslu
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Svæðisbundin staðsetning-
einkenni
Framleiðsla mjólkur og kindakjöts virðist
bundin við ákveðin svæði frekar en önnur
Nokkur munur er þó á staðsetningu milli
búgreinanna
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Svæðisbundin staðsetning framleiðslu
mjólkur og kindakjöts árið 2006
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Brotin lína í hring táknar svæði með hátt hlutfall kindakjötsframleiðslu og heil lína í hring sýnir svæði með hátt hlutfall
mjólkurframleiðslu. Byggt á gögnum Bændasamtaka Íslands.
Helstu einkenni þróunar
Helstu einkenni þróunar á staðsetningu
framleiðslubreytinga í mjólkur- og
kindakjötsframleiðslu 1996-2006 er að framleiðslan
hefur tilhneigingu til að aukast á svæðum þar sem
hún er mikil fyrir og minnka á svæðum þar sem hún
er lítil fyrir
Á þessu eru þó nokkrar undantekningar!!!
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Helstu niðurstöður
Samanburður á breytingum í mjólkurframleiðslu milli tímabilanna
1996-2001 og 2001-2006 sýnir að mjólkurframleiðsla hefur færst
í meira mæli síðara tímabilið inn á þau svæði þar sem landverð
hefur hækkað einna mest, þ.e. á Suður og Vesturlandi. Greina
má samskonar áhrif í nágrenni Akureyrar.
Aukin eftirspurn eftir landi til annarra nota en undir hefðbundinn
landbúnað virðist því ekki hafa þau áhrif að framleiðsla mjólkur
færist fjær höfuðborgarsvæðinu en áður.
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
-1.000 -500 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500
Norðurþ. og Tjörneshr.Skútustaðahr.
Aðaldælahr.Svalb.str. Grýtu. Þing.Akureyri og Eyjafj.sv.
Arnarneshr. og Hörgárb.Akrahreppur
Fjalla- og Dalvíkurb.Skagafjörður
Blönd. Höfð. Skag.Húnavatnshr.
Húnaþing v.Vestfirðir
Reykhólahr.Dalabyggð
SnæfellsnesBorgarb. og Skorrad.
Akranes og Hvalfj.Höfuðborgarsv.
Árborg, Hverag. ÖlfusGrímsnes- og Grafnings.
FlóahreppurBláskógabyggð
HrunamannahreppurSkeiða- og Gnúpverjahr.Rangárþ. ytra og Ásahr.
Rangárþing eystraMýrdalshreppurSkaftárhreppur
HornafjörðurBreiðd.- og Djúpavogshr.
Fljótsd.h. og Fljótsd.hr.Seyðisfj. Fjarðab. Borg.fj.Svalb.hr. Langan. Vopna.
í þúsundum lítra
2001-2006
1996-2001
Breytingar á framleiðslu mjólkur 1996-2001 og 2001-2006. Byggt á gögnum Bændasamtaka Íslands.
Helstu niðurstöður
Samanburður á breytingum í kindakjötsframleiðslu milli tímabilanna 1996-2001
og 2001-2006 sýnir að hluti framleiðsluaukningar í kindakjöti er að færast inn á
svæði fjær höfuðborgarsvæðinu en áður.
Þetta á sérstaklega við um Vesturland en á svæðum þar sem var mikil
framleiðsluaukning fyrra tímabilið er aðeins um litla aukninga að ræða eftir
árið 2001 eða minnkun. Svæði fjær, bæði inn á Vestfjörðum, í
Húnavatnssýslunum og Skagafirði taka hinsvegar við aukinni framleiðslu.
Mest samfelld minnkun kemur fram á Suðurlandi.
Greina má vísbendingar um sambærilega þróun í nágrenni Akureyrar.
Munur milli tímabila gefur ekki með sama hætti til kynna að áhrifa landverðs
gæti þar en þróunin er þó á sama veg, framleiðsla minnkar þar í
nágrenninu.
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
-60 -40 -20 0 20 40 60 80 100
Norðurþ. og Tjörneshr.Skútustaðahr.
Aðaldælahr.Svalb.str. Grýtu. Þing.Akureyri og Eyjafj.sv.
Arnarneshr. og Hörgárb.Akrahreppur
Fjalla- og Dalvíkurb.Skagafjörður
Blönd. Höfð. Skag.Húnavatnshr.
Húnaþing v.Vestfirðir
Reykhólahr.Dalabyggð
SnæfellsnesBorgarb. og Skorrad.
Akranes og Hvalfj.Höfuðborgarsv.
Árborg, Hverag. ÖlfusGrímsnes- og Grafnings.
FlóahreppurBláskógabyggð
HrunamannahreppurSkeiða- og Gnúpverjahr.Rangárþ. ytra og Ásahr.
Rangárþing eystraMýrdalshreppurSkaftárhreppur
HornafjörðurBreiðd.- og Djúpavogshr.
Fljótsd.h. og Fljótsd.hr.Seyðisfj. Fjarðab. Borg.fj.Svalb.hr. Langan. Vopna.
í þúsundum kg
2001-2006
1996-2001
Breytingar á framleiðslu kindakjöts 1996-2001 og 2001-2006. Byggt á gögnum Bændasamtaka Íslands.
Samantekt á niðurstöðum
Athugun á áhrifum hækkandi landverðs síðustu ára bendir til að
kindakjötsframleiðslan hafi hliðrast frá svæðum þar sem landverð hefur hækkað
mest en mjólkurframleiðendur brugðist við með auknum fjárfestingum og frekari
stækkun búa
Hugsanleg skýring á mismunandi áhrifum landverðs á staðsetningu búgreinanna
er mikill munur á afkomu greinanna
Aukin veðhæfni jarða á þeim svæðum þar sem landverð hefur hækkað mest
kann að hafa gert bændum kleift að ráðast í stærri fjárfestingar en áður til að
stækka bú og hagræða í rekstri, búgreinar með betri afkomu eru líklegri til að
bregðast þannig við ....
Mikill munur á þróun í meðalstærð mjólkurbúa fyrir og eftir árið 2001 styður
þessa skoðun, þá skiljast leiðir milli mjólkur- og kindakjötsframleiðslu
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Samantekt á niðurstöðum
• Hafa þarf í huga að:
– staðsetning framleiðslu mjólkur og kindakjöts
ræðst af mörgum öðrum þáttum en landverði, m.a.
gæðum lands
– þróun stærðarhagkvæmni er viðvarandi þróun
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Samantekt á niðurstöðum
Til framtíðar litið kann verð á landi að fara enn meira
hækkandi bæði á svæðum nær og fjær
höfuðborgarsvæðinu
Ræðst einkum af tvennu:
bættum samgöngum milli svæða
útvíkkun á höfuðborgarsvæðinu
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Samantekt á niðurstöðum
Áhrif þess á landbúnað ef mikill munur er eða
myndast á verði og arðsemi landsins sem notað er
undir búrekstur er umhugsunarefni til framtíðar
Mun þrýsta á enn frekari arðsemi í framleiðslu til
að réttlæta megi búrekstur á jörðum þar sem
landverð hefur hækkað mikið
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Samantekt á niðurstöðum
Hugsanlegt er að ef landverð heldur áfram að hækka
mest á svæðum í nágrenni höfuðborgarsvæðisins að
á næstu árum muni mjólkurframleiðsla byggjast upp
fjær en áður og þannig hliðrast til með sama hætti og
kindakjötsframleiðslan og ýta þá
kindakjötsframleiðslunni á undan sér yfir á svæði enn
fjær
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum
Þjóðarspegill 2007: Áttunda ráðstefna um rannsóknir í félagsvísindum