ŚWIAT BEZ TAJEMNICProgram nauczania geografii

III etap edukacji – gimnazjum

Jadwiga Kop, Maria Kucharska, Alina Witek- Nowakowska

Spis treści

Założenia dydaktyczno-wychowawcze programu1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Szczegółowe cele edukacyjne 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Materiał nauczania3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Treści kształcenia – klasa I • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Treści kształcenia – klasa II • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Treści kształcenia – klasa III• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Procedury osiągania szczegółowych celów edukacyjnych4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Założone osiągnięcia ucznia i propozycje metod ich oceny5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

3

1. Założenia dydaktyczno-wychowawcze programu

Program opracowano w oparciu o nową „Podstawę programową kształcenia ogólnego”, w której kładzie się na-cisk przede wszystkim na kształtowanie u uczniów różnych umiejętności, często kosztem jego wiedzy.

Opracowany program nauczania geografii jest zgodny z nową podstawą programową w zakresie:celów kształcenia ogólnego na III etapie edukacji,• ogólnych i szczegółowych celów geograficznego kształcenia, • treści kształcenia.• Cele kształcenia ogólnego zakładają przyswojenie określonych wiadomości, zdobycie umiejętności stosowania

zdobytej wiedzy podczas rozwiązywania problemów oraz kształtowanie postawy odpowiedzialnego funkcjonowania we współczesnym świecie. Realizacja tych celów jest uwarunkowana odpowiednim doborem treści kształcenia.

Program zawiera treści merytoryczne, umożliwiające kształtowanie różnorodnych umiejętności. Poprzez odpo-wiednio ukierunkowane procesy myślowe uczeń zdobywa umiejętności niezbędne w rozwiązywaniu zadań oraz do-strzeganiu problemów współczesnego świata.

Jednym z założeń programu jest wykorzystanie – do prezentacji treści – różnorodnych źródeł wiedzy geograficz-nej. Pozwala to na kształtowanie i doskonalenie wielu umiejętności formalnych, takich jak analiza, synteza, porówny-wanie, wnioskowanie, uogólnianie. Przyzwyczaja także ucznia do samodzielnego zdobywania wiedzy i systematycz-nie wdraża go do idei kształcenia ustawicznego będącej jednym z głównych założeń współczesnej edukacji. Z kolei ukazanie zróżnicowania przyrodniczych, kulturowych i ekonomicznych warunków życia we współczesnym świecie stwarza liczne okazje do oceniania i wartościowania, a tym samym ułatwia kształtowanie postaw ucznia.

Założenia dydaktyczne i wychowawcze programu wynikają z ogólnych i szczegółowych celów geograficznego kształcenia. Głównymi założeniami programu są:

korzystanie z różnorodnych źródeł wiedzy geograficznej, zwłaszcza map różnej treści oraz pomiarów i obserwacji • terenowych,stosowanie nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych,• wyjaśnianie zjawisk i procesów zachodzących w środowisku przyrodniczym i gospodarce człowieka, • wykorzystanie relacji przyczynowo-skutkowych do wyjaśniania zróżnicowania świata,• dynamiczne ujmowanie zagadnień społeczno-ekonomicznych,• stosowanie indukcyjnego i dedukcyjnego toku poznania pozwalającego na dokonywanie uogólnień, formułowa-• nie prawidłowości i wnioskowanie,eksponowanie zagadnień społecznych i aktualnych problemów ogólnoświatowych,• w geografii regionalnej zastosowanie egzemplarycznej teorii doboru treści kształcenia, • podkreślenie roli własnego regionu w gospodarce Polski i znaczenia Polski w skali Europy i świata,• kształtowanie postawy tolerancji dla innych wzorców kulturowych.• Program nauczania zakłada, że treści kształcenia są zapisane w postaci wymagań szczegółowych, zgodnych ze

standardami wiedzy i umiejętności podanymi w nowej podstawie programowej.W programie zakres treści kształcenia jest nieco większy od materiału określonego przez nową podstawę progra-

mową. Treści merytoryczne poszerzono o zagadnienia ułatwiające zrozumienie zróżnicowania świata oraz o wiado-mości szczególnie przydatne w kształtowaniu umiejętności geograficznych, w tym umiejętności potrzebnych w co-dziennym życiu.

4

2. Szczegółowe cele edukacyjne

Nowa „Podstawa programowa kształcenia ogólnego” bardzo precyzyjnie określa ogólne i szczegółowe cele geo-graficznego kształcenia na III etapie edukacji. Dla szkoły gimnazjalnej wyznaczono cztery cele ogólne:

Korzystanie z różnych źródeł wiedzy informacji geograficznej w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania I. informacji geograficznych.Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów.II. Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce.III. Kształtowanie postaw.IV. Każdemu z ogólnych celów geograficznego kształcenia przypisano zestaw wymagań szczegółowych, które obej-

mują odpowiednie treści nauczania i oczekiwane umiejętności uczniów. Program bazuje na „Podstawie programowej kształcenia ogólnego” i zawiera szczegółowe cele edukacyjne przedstawione w tym dokumencie oraz inne, które poszerzają materiał nauczania.

Szczegółowe cele edukacyjne zamieszczone zostały w rozdziale „Materiał nauczania” obok treści kształcenia.

5

3. Materiał nauczania

Nowa „Podstawa programowa kształcenia ogólnego” szczegółowo określa zakres materiału nauczania. Treści kształcenia podane są w niej w postaci ściśle określonych wiadomości i umiejętności, które będą wymagane od ucznia na sprawdzianie zewnętrznym kończącym III etap edukacji. Według nowej podstawy programowej materiał nauczania geografii w gimnazjum obejmuje dziesięć działów tematycznych. Są to:

Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą.1. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa.2. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej.3. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski.4. Ludność Polski.5. Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski.6. Regiony geograficzne Polski.7. Sąsiedzi Polski – zróżnicowanie geograficzne, przemiany.8. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka.9. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka.10. Nowa podstawa programowa pozostawia swobodę podziału materiału nauczania na poszczególne klasy gimna-

zjum oraz nie narzuca obowiązku kolejności realizacji wymienionych treści.W programie przyjęto, że:w klasie I gimnazjum będzie realizowany materiał dotyczący umiejętności korzystania z map oraz zagadnienia • z geografii fizycznej;w klasie II gimnazjum uczniowie poznają wiadomości z geografii Polski;• w klasie III gimnazjum przedmiotem kształcenia jest geografia regionalna Europy i świata.•

6

Treści kszTałcenia – klasa i

Treści kształcenia

szczegółowe cele edukacyjne w zakresie

wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętnościUczeń: Uczeń:

i. Mapa jako źródło wiedzy geograficznej

Czym zajmuje się geografia? Źródła wiedzy geograficznej

wie, czym zajmuje się geografia jako nauka, r

zna różne źródła wiedzy geograficznej. r

potrafi korzystać z różnych źródeł wiedzy geograficznej: r

planów i map, –fotografii i rysunków, –wykresów, diagramów i danych statystycznych, –tekstów źródłowych, –internetu, –ze szczególnym uwzględnieniem planów i map, –

potrafi ocenić wiarygodność i użyteczność różnych źródeł wiedzy geograficznej, r

przeprowadza i wykorzystuje proste obserwacje jako jedno ze źródeł wiedzy geogra- r

ficznej,sporządza wykresy i diagramy na podstawie danych liczbowych. r

Skala mapy. Znaki na mapie wymienia główne elementy mapy, r

zna rodzaje skali. r

posługuje się skalą mapy: r

oblicza odległości w terenie, –oblicza odległości na mapie, –

czyta mapy różnej treści, korzystając z legendy mapy. r

Czytanie rysunku poziomicowego. Mapa hipsometryczna

zna metodę przedstawiania rzeźby terenu za r

pomocą poziomic, podaje różnice pomiędzy mapą poziomicową r

a hipsometryczną.

czyta mapę poziomicową i hipsometryczną, r

odczytuje wysokości bezwzględne, –oblicza wysokości względne, –rozpoznaje przedstawione za pomocą poziomic formy terenu, –

rozpoznaje formy terenu przedstawione na mapie hipsometrycznej. r

Zależność treści mapy od skalii tematu

wymienia wybrane rodzaje map, r

podaje główne metody kartograficzne przed- r

stawiania zjawisk na mapie,zna zależność treści mapy od skali i tematu, r

wie, na czym polega generalizacja mapy. r

wyszukuje na mapie informacje na podany temat, r

wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych r

na mapach,odczytuje informacje przedstawione na mapach za pomocą różnych metod karto- r

graficznych,analizuje i interpretuje treść map: r

ogólnogeograficznych, –tematycznych, –turystycznych. –

7

Posługiwanie się mapami o różnej treści

potrafi dobrać odpowiednią mapę tematyczną w celu uzyskania określonych infor- r

macji geograficznych,określa położenie geograficzne obiektów i obszarów względem siebie na podstawie r

mapy,określa matematyczno-geograficzne położenie punktów i obiektów, na podstawie r

siatki kartograficznej,posługuje się w terenie: planem, mapą topograficzną, mapą turystyczną, mapą sa- r

mochodową, w tym szczególnie:orientuje plan i mapę, –identyfikuje obiekty geograficzne zaznaczone na planie lub mapie z odpowiadają- –cymi im obiektami w terenie,identyfikuje trasę zaznaczoną na planie lub mapie z odpowiadającą jej trasą w te- –renie,

rozpoznaje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na fotografiach, zdjęciach r

lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych,projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map: r

turystycznych, –topograficznych, –samochodowych. –

Lądy i oceany – współczesny obraz powierzchni Ziemi

podaje nazwy lądów i oceanów, r

zna rozmieszczenie lądów i oceanów, r

wymienia nazwy wybranych elementów linii r

brzegowej,zna nazwy wybranych obiektów geograficz- r

nych na lądach: nizin, wyżyn, gór.

charakteryzuje na podstawie map rozmieszczenie lądów i oceanów na Ziemi, r

lokalizuje na mapach (również konturowych) najważniejsze obiekty geograficzne: r

morza wyspy, półwyspy, niziny, wyżyny oraz góry,porównuje cechy położenia poszczególnych kontynentów. r

ii. ruchy ziemi i ich następstwa

Ziemia we Wszechświecie.Kształt i wymiary Ziemi

podaje główne cechy budowy Wszechświata, r

zna najważniejsze cechy ciał niebieskich two- r

rzących Układ Słoneczny,wymienia planety Układu Słonecznego, r

zna heliocentryczną teorię Kopernika, r

opisuje kształt kształtu Ziemi, r

podaje wymiary Ziemi. r

określa, korzystając z rysunków, miejsce Ziemi we Wszechświecie i w Układzie Sło- r

necznym,odróżnia na podstawie wybranych cech: gwiazdę, planetę, księżyc, meteor, kometę. r

Ruch obrotowy Ziemi i jegonastępstwa

zna cechy ruchu obrotowego Ziemi r

posługuje się ze zrozumieniem pojęciem ruch r

obrotowy Ziemi.

podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego Ziemi, r

podaje na podstawie własnych obserwacji przykłady konsekwencji ruchu obrotowe- r

go Ziemi dla środowiska przyrodniczego oraz życia i działalności człowieka,wyjaśnia zjawisko dnia i nocy jako główne następstwo ruchu obrotowego Ziemi. r

8

Siatka geograficzna zna elementy siatki geograficznej, r

wymienia cechy południków i równoleżników. r

potrafi narysować na globusie indukcyjnym południki i równoleżniki, r

wyznacza południk miejscowy. r

Współrzędne geograficzne zna elementy siatki kartograficznej. r określa współrzędne geograficzne wskazanych punktów na globusie na podstawie r

siatki geograficznej,określa współrzędne geograficzne wskazanych punktów na mapie na podstawie r

siatki kartograficznej,odszukuje obiekty geograficzne na mapie i globusie na podstawie podanych współ- r

rzędnych geograficznych.

Czas słoneczny miejscowy posługuje się ze zrozumieniem pojęciem czas r

słoneczny miejscowy,zna zasady obliczania miejscowego czasu sło- r

necznego.

oblicza miejscowy czas słoneczny dla wybranych punktów Ziemi na podstawie róż- r

nicy długości geograficznej i czasu miejscowego wskazanego miejsca,wyjaśnia zależność między miejscowym czasem słonecznym a długością geograficz- r

ną,oblicza długość geograficzną miejsc na podstawie różnicy czasu słonecznego. r

Czas strefowy i urzędowy posługuje się ze zrozumieniem pojęciem czas r

strefowy,podaje zasadę podziału Ziemi na strefy czaso- r

we,zna zasadę zmiany daty po przekroczeniu gra- r

nicy zmiany daty.

określa czas strefowy wskazanego miejsca na podstawie mapy stref czasowych, r

wyjaśnia, dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i granica zmiany daty, r

potrafi określić datę po przekroczeniu granicy zmiany daty, r

uzasadnia konieczność posługiwania się czasem urzędowym. r

Ruch obiegowy Ziemi i jegonastępstwa

podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi, r

podaje najważniejsze geograficzne następstwa r

ruchu obiegowego Ziemi,zna zasady ustalania roku przestępnego. r

wykazuje związek między stałym nachyleniem osi Ziemi do płaszczyzny orbity r

a oświetleniem Ziemi,wykazuje związek długości zwykłego i przestępnego roku kalendarzowego z ruchem r

obiegowym Ziemi,podaje na podstawie własnych obserwacji przykłady konsekwencji ruchu obiegowe- r

go Ziemi dla środowiska przyrodniczego oraz życia i działalności człowieka.

Oświetlenie Ziemi zna nazwy równoleżników, nad którymi Słońce r

góruje w zenicie w pierwszych dniach astrono-micznych pór roku,podaje cechy oświetlenia Ziemi w pierwszych r

dniach astronomicznych pór roku,podaje najważniejsze cechy poszczególnych r

stref oświetlenia Ziemi.

przedstawia oświetlenie Ziemi w pierwszych dniach astronomicznych pór roku za r

pomocą rysunków,wyjaśnia zmiany w oświetleniu Ziemi oraz długości trwania dnia i nocy wraz ze r

zmianą astronomicznych pór roku w różnych szerokościach geograficznych,korzysta z własnych obserwacji do przedstawienia zmiany w oświetleniu Ziemi oraz r

długości dnia i nocy wraz ze zmianą astronomicznych pór roku w umiarkowanych szerokościach geograficznych,potrafi obliczyć wysokość Słońca nad horyzontem w momencie górowania na poda- r

nej szerokości geograficznej w dniach rozpoczęcia astronomicznych pór roku,oblicza szerokość geograficzną punktów na podstawie wysokości Słońca nad hory- r

zontem w momencie górowania w pierwszych dniach astronomicznych pór roku.

9

iii. ziemia jako środowisko życia

Klimat i jego składniki podaje różnice pomiędzy pogodą a klimatem, r

wymienia najważniejsze składniki pogody i kli- r

matu.

przeprowadza pomiary i proste obserwacje meteorologiczne oraz wykorzystuje je r

do interpretacji zjawisk pogodowych i klimatycznych,sporządza wykresy i diagramy klimatyczne na podstawie danych liczbowych, r

odczytuje dane z wykresów i diagramów klimatycznych, r

oblicza na podstawie diagramu klimatycznego lub danych liczbowych: r

średnią temperaturę powietrza, –amplitudę temperatury powietrza, –sumę opadów, –

wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map rozkładu tem- r

peratury powietrza i opadów.

Wpływ szerokości geograficznej oraz ukształtowania powierzchni na klimat

wymienia główne czynniki klimatotwórcze, r

zna zasadę obliczana różnicy temperatury po- r

wietrza wraz ze zmianą wysokości bezwzględ-nej.

wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca nad horyzontem w cza- r

sie górowania a temperaturą powietrza,wyjaśnia wpływ szerokości geograficznej na klimat, r

potrafi obliczyć temperaturę powietrza na wskazanej wysokości bezwzględnej, r

wykazuje wpływ ukształtowania powierzchni terenu na klimat. r

Wpływ morza na klimat podaje cechy klimatu morskiego i kontynen- r

talnego,zna wybrane prądy morskie. r

odczytuje z diagramów klimatycznych, danych liczbowych lub map klimatycznych r

cechy klimatu morskiego i kontynentalnego,przedstawia na podstawie map i wykresów klimatycznych wpływ morza, w tym r

prądów morskich, na klimat,potrafi przedstawić na podstawie schematu monsunowe krążenie powietrza w Azji r

Południowo-Wschodniej.

Wpływ człowieka na klimat opisuje mechanizm efektu cieplarnianego, r

zna przyczyny prowadzące do nasilania się r

efektu cieplarnianego.

objaśnia różnice pomiędzy efektem cieplarnianym, a wzrostem efektu cieplarniane- r

go,podaje przykłady działalności człowieka powodującej zmiany klimatu w skali lokal- r

nej (np. smog, miejska wyspa ciepła) i globalnej (ocieplenie klimatu),podaje przykłady skutków wzrostu efektu cieplarnianego. r

Zróżnicowanie klimatyczne Ziemi.Strefy klimatyczne

zna kryteria wydzielania stref klimatycznych r

i wybranych typów klimatu,podaje najważniejsze cechy stref klimatycz- r

nych,wymienia najważniejsze cechy wybranych r

typów klimatu Ziemi.

porównuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg temperatury r

powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych stacjach meteoro-logicznych położonych w różnych strefach klimatycznych, wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie map stref klimatycznych, r

wykazuje, na podstawie map tematycznych, zależności między strefami oświetlenia r

Ziemi a strefami klimatycznymi, interpretuje mapy klimatyczne. r

Wpływ klimatu na zróżnicowanieroślinności i gleb

podaje nazwy wybranych formacji roślinnych r

występujących na Ziemi,zna kryterium wyróżniania poszczególnych r

formacji roślinnych,

rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie opisu lub fotografii, r

charakteryzuje poziomy glebowe na podstawie rysunków, r

wykazuje zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi na podstawie analizy map tema- r

tycznych,

10

wymienia główne obszary występowania po- r

szczególnych formacji roślinnych strefy gorącej, umiarkowanej i chłodnej,podaje wybrane gatunki roślin i zwierząt cha- r

rakterystyczne dla danych obszarów Ziemi,wymienia główne typy gleb występujące r

w strefie gorącej, umiarkowanej i chłodnej.

wskazuje na podstawie map główne obszary występowania poszczególnych formacji r

roślinnych,wyjaśnia współzależności między roślinnością a glebami w strefach: gorącej, umiar- r

kowanej i chłodnej.

Przyczyny zróżnicowania wódpowierzchniowych Ziemi

podaje nazwy największych rzek na poszcze- r

gólnych kontynentach,zna nazwy i rozmieszczenie wybranych jezior r

świata,lokalizuje na mapach (również konturowych) r

największe rzeki i jeziora świata.

potrafi wyznaczyć na mapie konturowej dział wodny pomiędzy wskazanymi zlewi- r

skami lub dorzeczami,określa na podstawie mapy, do jakich zlewisk należą wskazane rzeki, r

wyjaśnia przyczynę rozmieszczenia obszarów bezodpływowych na kontynentach, r

wykazuje zależność między siecią rzeczną a klimatem na danym obszarze. r

Teoria płyt litosfery. Ruchygórotwórcze

podaje główne cechy płytowej budowy lito- r

sfery,wie, że przyczyną ruchu płyt litosfery są ruchy r

magmy

wyjaśnia przyczyny ruchu płyt litosfery, r

opisuje na podstawie schematu powstanie grzbietów oceanicznych, r

wyjaśnia na podstawie schematu ruchy górotwórcze jako skutek ruchu płyt litosfery. r

Wulkany i trzęsienia ziemi wie, że wybuchy wulkanów i trzęsienia ziemi r

najczęściej zachodzą na granicach płyt litosfery,wskazuje na podstawie mapy obszary częstych r

trzęsień ziemi i wybuchów wulkanów,zna budowę wulkanu. r

rozpoznaje na ilustracjach lub okazach wybrane produkty wybuchu wulkanów, r

wykazuje związki między płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wul- r

kanicznych i trzęsień ziemi.

Przyczyny zróżnicowania skałwystępujących na Ziemi

zna genezę wybranych skał: piaskowca, zle- r

pieńca, węgla kamiennego, wapieni, soli ka-miennej, granitu, bazaltu, gnejsu, marmuru.

opisuje cechy skał na podstawie ich wyglądu, r

rozpoznaje okazy wybranych skał (np. piasek, żwir, glina, less, piaskowiec, zlepie- r

niec, węgiel kamienny, wapień, granit, bazalt, gnejs, marmur), rozpoznaje i nazywa skały występujące w najbliższej okolicy szkoły, r

potrafi zinterpretować prosty profil geologiczny. r

Wietrzenie skał posługuje się ze zrozumieniem pojęciem: wie- r

trzenie,zna rodzaje wietrzenia, r

wie, że kras jest rodzajem wietrzenia chemicz- r

nego.

wyjaśnia różnice między wietrzeniem fizycznym a chemicznym, r

wykazuje na przykładach zależność przebiegu wietrzenia od rodzaju skał i warun- r

ków klimatycznych,ocenia znaczenie procesu wietrzenia w przyrodzie. r

Rzeźbotwórcza działalność rzek posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ero- r

zja wgłębna i boczna, transport, akumulacja,zna rodzaje rzeźbotwórczej działalności rzeki. r

wyjaśnia na podstawie schematów i fotografii oraz własnych obserwacji rzeźbotwór- r

czą działalność rzeki w różnych odcinkach jej biegu,rozpoznaje i opisuje na podstawie rysunków lub fotografii wskazane formy terenu r

powstałe w wyniku rzeźbotwórczej działalności rzeki i wyjaśnia ich genezę,rozpoznaje w terenie i opisuje formy rzeźby powstałe w wyniku rzeźbotwórczej r

działalności rzeki*.

11

Rzeźbotwórcza działalność falmorskich

posługuje się ze zrozumieniem pojęciem abra- r

zja,przedstawia rzeźbotwórczą działalność morza r

w strefie brzegowej.

rozpoznaje i opisuje na podstawie rysunków lub fotografii wskazane formy terenu r

powstałe w wyniku rzeźbotwórczej działalności morza w strefie brzegowej i wyja-śnia ich genezę,rozpoznaje w terenie i opisuje formy rzeźby powstałe w wyniku rzeźbotwórczej r

działalności morza*.

Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich

zna warunki powstawania lodowców górskich. r wykazuje związek występowania lodowców z warunkami klimatycznymi, r

ukazuje rzeźbotwórczą rolę lodowców górskich w modelowaniu rzeźby wysokogór- r

skiej,rozpoznaje i opisuje na podstawie rysunków lub fotografii przykładowe formy tere- r

nu powstałe w wyniku działalności lodowców górskich oraz przedstawia ich genezę,rozpoznaje w terenie i opisuje formy rzeźby powstałe w wyniku rzeźbotwórczej r

działalności lodowców górskich*.

Rola wiatru w modelowaniu rzeźby terenu

posługuje się ze zrozumieniem pojęciami ero- r

zja wiatru, akumulacja,zna rodzaje rzeźbotwórczej działalności wiatru. r

ukazuje rzeźbotwórczą rolę wiatru w modelowaniu rzeźby pustyń, r

rozpoznaje i opisuje na podstawie rysunku lub fotografii wskazane formy terenu r

powstałe w wyniku działalności wiatru oraz przedstawia ich genezę,rozpoznaje w terenie i opisuje formy rzeźby powstałe w wyniku rzeźbotwórczej r

działalności wiatru*.

Współzależności między składnikami środowiska przyrodniczegona przykładzie gór

zna cechy klimatu górskiego, r

podaje piętrowy układ roślinności w górach. r

rozpoznaje i opisuje na podstawie rysunków lub fotografii górską rzeźbę terenu, r

rozpoznaje w terenie i opisuje elementy górskiej rzeźby terenu*, r

przedstawia rolę rzek w modelowaniu górskiej rzeźby terenu, r

wykazuje wpływ wysokości n.p.m. na zmiany klimatu i roślinności, r

wyjaśnia na podstawie rysunku mechanizm powstawania wiatru (fenowego) halne- r

go.

Zróżnicowanie środowiskaprzyrodniczego kontynentów

podaje wybrane wyróżniające cechy środowi- r

ska przyrodniczego poszczególnych kontynen-tów,lokalizuje na mapach (również konturowych) r

wskazane obiekty geograficzne położone na poszczególnych kontynentach.

na podstawie map tematycznych opisuje środowisko przyrodnicze poszczególnych r

kontynentów,wyjaśnia na przykładach przyczyny przestrzennego zróżnicowania warunków środo- r

wiska przyrodniczego na poszczególnych kontynentach.

* Wymienione osiągnięcie może być uzyskane jedynie w zakresie tych form terenu, które występują w okolicy szkoły i będą obserwowane na lekcjach w terenie lub na wycieczkach szkolnych.

12

Treści kszTałcenia – klasa ii

Treści kształcenia

szczegółowe cele edukacyjne w zakresie:

wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętnościUczeń: Uczeń:

i. europa – kontynent, na którym mieszkasz

Środowisko przyrodnicze Europy wymienia główne cechy położenia Europy, r

wymienia typy klimatu występujące w Europie r

i podaje ich główne cechy,charakteryzuje środowisko przyrodnicze głów- r

nych regionów fizyczno-geograficznych konty-nentu.

na podstawie mapy świata porównuje położenie Europy z położeniem pozostałych r

kontynentów,wykazuje wpływ czynników kształtujących klimat na cechy klimatu w różnych czę- r

ściach Europy,określa współzależności między poszczególnymi składnikami środowiska przyrodni- r

czego.

Zróżnicowanie kulturowe i polityczne Europy

podaje przyczyny zróżnicowania kulturowego r

Europy,wymienia główne grupy językowe i religie r

wyznawane w Europie.

wykazuje zróżnicowanie ludności Europy, r

wyjaśnia wpływ religii na życie wyznawców, r

wykazuje wysoki stopień integracji krajów europejskich. r

ii. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski

Położenie, obszar i granice wymienia cechy i konsekwencje położenia r

Polski w Europie i na świecie,podaje wielkość obszaru Polski i przebieg gra- r

nic z jej poszczególnymi sąsiadami.

wykazuje wpływ położenia na środowisko przyrodnicze i gospodarkę Polski, r

określa korzyści wynikające z położenia Polski w Europie, r

wyjaśnia, co oznacza termin granice wewnętrzne UE. r

Przeszłość geologiczna zna podział dziejów Ziemi na ery i okresy, r

podaje najważniejsze wydarzenia z przeszłości r

geologicznej Polski,określa maksymalne zasięgi zlodowaceń i po- r

kazuje je na mapie,wymienia formy rzeźby polodowcowej i opisu- r

je mechanizm ich powstawania,podaje przykłady gospodarczego wykorzysta- r

nia skał, zna miejsca występowania głównych surow- r

ców mineralnych Polski.

opisuje warunki niezbędne do tworzenia się pokładów węgla, r

wyjaśnia zróżnicowanie współczesnej rzeźby Polski wydarzeniami z przeszłości geo- r

logicznej,wykazuje zależność między działalnością lądolodu a cechami rzeźby terenu północ- r

nej i środkowej Polski,rozpoznaje skały występujące w najbliższej okolicy, r

wykazuje zależność występowania surowców mineralnych od budowy geologicznej. r

Krainy geograficzne podaje główne cechy ukształtowania powierzchni, r

wymienia i pokazuje na mapie krainy geogra- r

ficzne.

porównuje wysokości bezwzględne i rzeźbę terenu poszczególnych krain geograficz- r

nych.

13

Warunki klimatyczne podaje główne cechy rozkładu temperatury r

powietrza i opadów na obszarze Polski,opisuje masy powietrza kształtujące pogodę r

w Polsce,wymienia cechy klimatu świadczące o jego r

przejściowości.

wykazuje zależność wysokości temperatur i wielkości opadów w poszczególnych r

obszarach Polski od czynników kształtujących klimat,wykazuje związek typów pogody z masami powietrza, które je kształtują, r

wykazuje wzrost kontynentalizmu klimatu wraz z przesuwaniem się z zachodu na r

wschód Polski.

Zasoby wodne podaje główne cechy sieci rzecznej, r

wymienia główne typy genetyczne mis jezior- r

nych i podaje przykłady jezior poszczególnych typów,podaje cechy położenia i środowiska przyrod- r

niczego Bałtyku,przedstawia znaczenie Morza Bałtyckiego dla r

gospodarki Polski.

wykazuje zależność między rocznymi wahaniami stanów wód w rzekach a rodzajem r

zasilania,wyjaśnia genezę różnych typów jezior, r

wyjaśnia przyczyny małego zasolenia wód Morza Bałtyckiego, r

wyjaśnia przyczyny degradacji wód Bałtyku, r

wykazuje zależność między ustępowaniem lądolodu skandynawskiego a kolejnymi r

etapami rozwoju Morza Bałtyckiego.

Zróżnicowanie gleb opisuje warunki powstawania głównych typów r

gleb,wskazuje na mapie najważniejsze regiony wy- r

stępowania głównych typów gleb.

wyjaśnia przyczyny zróżnicowania gleb w Polsce, r

ocenia przydatność gleb dla gospodarki rolnej. r

iii. Podział administracyjny i ludność Polski

Podział administracyjny opisuje zasady aktualnego podziału admini- r

stracyjnego Polski,wskazuje na mapie poszczególne wojewódz- r

twa i ich stolice,podaje strukturę samorządu terytorialnego. r

porównuje województwa pod względem np.: wielkości, liczby powiatów, liczby r

mieszkańców,wykazuje różnice między zadaniami wojewódzkich, powiatowych i gminnych władz r

samorządowych.

Struktura demograficzna ludności zna liczbę ludności Polski, r

poprawnie posługuje się pojęciami: przyrost r

naturalny, przyrost rzeczywisty,podaje przyczyny występowania wyżu i niżu r

demograficznego,wymienia konsekwencje starzenia się społe- r

czeństwa,podaje główne cechy struktury płci i wieku r

ludności,podaje zmiany w wykształceniu ludności Polski r

w ostatnich latach,opisuje strukturę zatrudnienia ludności, r

podaje przyczyny bezrobocia, r

przedstawia strukturę narodowościową ludno- r

wyjaśnia przyczyny zmian liczby ludności w Polsce, r

wykazuje związek między spadkiem współczynnika przyrostu naturalnego a proce- r

sem starzenia się społeczeństwa,analizuje piramidę wieku: odczytuje z niej główne cechy demograficzne społeczeń- r

stwa oraz wyjaśnia ich przyczyny i skutki,wykazuje związek między strukturą zatrudnienia a poziomem rozwoju gospodarcze- r

go,ocenia strukturę zatrudnienia ludności w Polsce w porównaniu z innymi krajami r

europejskimi,dostrzega społeczne problemy wynikające z bezrobocia i podaje przykłady sposo- r

bów ich rozwiązywania,dostrzega i akceptuje różnice w wyznawanych systemach wartości, r

porównuje strukturę demograficzną ludności Polski z innymi krajami europejskimi r

i wnioskuje na podstawie dokonanych porównań.

14

ści i rozmieszczenie mniejszości narodowych na obszarze Polski,wymienia religie wyznawane przez mieszkań- r

ców Polski.

Migracje ludności prawidłowo posługuje się pojęciami: migracja, r

emigracja, imigracja, drenaż mózgów,podaje rodzaje i główne kierunki migracji ze- r

wnętrznych Polaków,wymienia największe skupiska Polonii na świe- r

cie.

wykazuje wpływ migracji wewnętrznych na rozmieszczenie ludności, r

dostrzega problemy wynikające z emigracji Polaków do innych krajów. r

Rozmieszczenie ludności podaje czynniki przyrodnicze, gospodarcze r

i historyczne decydujące o rozmieszczeniu ludności,opisuje główne cechy rozmieszczenia ludności r

w Polsce.

wyjaśnia na wybranych przykładach przyczyny małej lub dużej gęstości zaludnienia r

obszaru,na podstawie map tematycznych wykazuje związek między gęstością zaludnienia r

a warunkami przyrodniczymi i zagospodarowaniem terenu.

Sieć osadnicza podaje różnice między miastem i wsią, r

podaje główne cechy sieci osadniczej Polski, r

zna typy zespołów miejskich, r

poprawnie posługuje się pojęciem urbanizacja, r

podaje cechy współczesnych procesów urbani- r

zacji w Polsce.

wyjaśnia zróżnicowanie wyglądu polskich wsi, r

ocenia rozmieszczenie i strukturę wielkościową miast w Polsce, r

na mapie rozpoznaje aglomerację i konurbację, r

wykazuje związek między okresem powstania miasta a pełnioną funkcją, r

wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie współczynnika urbanizacji, r

wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju stref podmiejskich. r

V. Gospodarka Polski

Rolnictwo jako dział gospodarki podaje przyrodnicze czynniki rozwoju rolnic- r

twa,wymienia i pokazuje na mapie obszary o naj- r

lepszych warunkach dla rozwoju rolnictwa,omawia pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju r

rolnictwa,podaje główne obszary upraw zbóż, ziemnia- r

ków, roślin przemysłowych, owoców i warzyw,wymienia najważniejsze rejony hodowlane r

bydła i trzody chlewnej,omawia cechy gospodarki rolnej własnego r

regionu.

wnioskuje na podstawie map różnej treści o przydatności obszaru dla gospodarki r

rolnej,wyjaśnia zmiany w strukturze użytkowania ziemi, własności i wielkości gospodarstw, r

uzasadnia rozmieszczenie głównych rejonów upraw i hodowli warunkami przyrod- r

niczymi i ekonomicznymi,wnioskuje na podstawie danych statystycznych o zmianach zachodzących w polskim r

rolnictwie w ostatnich latach.

Problemy współczesnej energetyki podaje tradycyjne i alternatywne źródła ener- r

gii,wymienia i pokazuje na mapie główne rejony r

wydobycia surowców energetycznych,

ocenia strukturę wykorzystania poszczególnych źródeł energii w produkcji energii r

elektrycznej,wyjaśnia lokalizację największych elektrowni, r

wykazuje konieczność zmian w strukturze zużycia źródeł energii, r

15

zna rozmieszczenie największych elektrowni, r

opisuje główne problemy polskiej energetyki. r

ocenia wpływ polskiej energetyki na środowisko przyrodnicze. r

Przemiany polskiego przemysłu opisuje zmiany zachodzące w polskim przemy- r

śle po 1989 r., uwzględniając własny region, i podaje ich przyczyny,podaje gałęzie przemysłu obecnie najszybciej r

rozwijające się,wymienia główne cechy przemysłu wysokich r

technologii,wymienia i pokazuje na mapie okręgi przemy- r

słowe.

wykazuje, że polski przemysł staje się coraz bardziej nowoczesny, r

wyjaśnia lokalizację wybranych gałęzi przemysłu, r

uzasadnia, że przemysł elektromaszynowy, chemiczny i spożywczy ma obecnie naj- r

większe znaczenie w gospodarce kraju,ocenia zmiany w rozmieszczeniu przemysłu. r

Rozwój usług w Polsce przedstawia rodzaje usług i opisuje ich znacze- r

nie w gospodarce kraju i regionu,podaje główne cechy transportu w Polsce, r

wymienia i pokazuje na mapie główne szlaki r

transportowe,podaje przykłady walorów turystycznych Pol- r

ski,wymienia i opisuje obiekty wpisane na Listę r

Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przy-rodniczego Ludzkości.

wyjaśnia przyczyny szybkiego rozwoju usług, r

wykazuje wpływ transportu i łączności na rozwój gospodarczy, r

wyjaśnia zróżnicowanie gęstości sieci kolejowej i drogowej, r

ocenia poziom rozwoju transportu i łączności, r

uzasadnia atrakcyjność turystyczną Polski, r

ocenia zagospodarowanie turystyczne kraju. r

Kształtowanie i ochrona środowiska przyrodniczego

podaje przykłady zmian w środowisku przy- r

rodniczym wywołanych gospodarką człowieka,opisuje stan środowiska przyrodniczego w Pol- r

sce w ostatnich latach,wskazuje na mapie obszary najbardziej zanie- r

czyszczone,wymienia i charakteryzuje formy ochrony r

przyrody.

wykazuje wzrost zmian w środowisku przyrodniczym wraz z rozwojem gospodarki, r

ocenia stopień zniszczenia środowiska w skali kraju i regionu, r

proponuje działania na rzecz ochrony przyrody w najbliższym otoczeniu, r

wyjaśnia założenia zrównoważonego rozwoju. r

Handel zagraniczny poprawnie posługuje się pojęciami: import, r

eksport, ujemny i dodatni bilans handlowy,wymienia główne towary eksportowe i spro- r

wadzane do kraju,podaje najważniejszych partnerów handlo- r

wych Polski.

wykazuje, że dodatni bilans handlowy jest korzystny dla gospodarki kraju, r

wyjaśnia strukturę towarową handlu zagranicznego, r

uzasadnia główne kierunki handlu zagranicznego. r

Polska krajem Unii Europejskiej podaje zadania UE, swobody przepływów r

w ramach Unii i instytucje unijne.ocenia korzyści wynikające z przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. r

16

V. krainy geograficzne

Przegląd krain geograficznych Polski Dla poszczególnych krain geograficznych:podaje wiodące cechy środowiska przyrodni- r

czego,przedstawia dominujące cechy gospodarki, r

wskazuje na mapach najważniejsze obiekty r

przyrodnicze i gospodarcze,opisuje cechy środowiska i gospodarki oraz r

zwyczaje panujące we własnym regionie, wy-korzystując własne obserwacje terenowe.

Na podstawie map tematycznych, na obszarach poszczególnych krain geograficznych:wykazuje współzależności między składnikami środowiska przyrodniczego, r

podaje przykłady wpływu środowiska na główne cechy gospodarki, r

wyjaśnia zróżnicowanie gospodarcze regionów, r

porównuje krainy geograficzne pod względem przyrodniczym i gospodarczym, r

opracowuje trasy wycieczek krajoznawczych, r

przygotowuje prezentacje multimedialne o poszczególnych regionach Polski ze r

szczególnym uwzględnieniem walorów kulturowych,opracowuje trasy wycieczek krajoznawczych po własnym regionie, uwzględniając r

walory przyrodnicze i kulturowe,przygotowuje prezentacje multimedialne promujące własny region, r

wykazuje konieczność ochrony środowiska kulturowego we własnym regionie. r

17

Treści kszTałcenia – klasa iii

Treści kształcenia

szczegółowe cele edukacyjne w zakresie:

wiedzy merytorycznej kształtowanych umiejętnościUczeń: Uczeń:

i. sąsiedzi Polski – zróżnicowanie geograficzne, przemiany

Zróżnicowanie społeczne i gospodarcze Czech i Słowacji

lokalizuje na mapie główne krainy geograficzne i miasta r

obu państw,wymienia walory turystyczne obu państw. r

porównuje środowisko przyrodnicze i gospodarkę Czech i Słowacji na r

podstawie map różnej treści,wykazuje wpływ przystąpienia do UE na rozwój gospodarczy obu krajów, r

podaje przykłady współzależności między środowiskiem przyrodni- r

czym a działalnością gospodarczą.

Różne drogi rozwoju gospodarczego Białorusi i Litwy

przedstawia główne cechy środowiska przyrodniczego r

Białorusi i Litwy,przedstawia cechy rolnictwa omawianych państw. r

podaje przykłady współzależności między środowiskiem przyrodni- r

czym a działalnością gospodarczą,wykazuje na przykładach powiązania gospodarcze między Rosją r

a Białorusią,wykazuje różnice pomiędzy zmianami społecznymi i gospodarczymi r

zachodzącymi na Litwie i na Białorusi.

Przemiany społeczne i gospodarcze Ukrainy

opisuje korzystne warunki przyrodnicze dla rozwoju rolnic- r

twa na Ukrainie,przedstawia konsekwencje awarii w elektrowni atomowej r

w Czarnobylu.

ocenia poziom rozwoju rolnictwa na Ukrainie, r

na podstawie map i danych statystycznych odczytuje cechy przemysłu r

na Ukrainie i ukazuje jego zmiany,wskazuje przyczyny i konsekwencje ujemnego przyrostu naturalnego, r

porównuje na podstawie danych statystycznych osiągnięcia wschodnich r

sąsiadów Polski i ich pozycję osiąganą w międzynarodowych rankingach.

Rosja – zróżnicowanie środowiska, problemy społeczne i gospodarcze

lokalizuje na mapie Rosji główne rzeki, krainy geograficz- r

ne, miasta,opisuje główne cechy środowiska przyrodniczego Rosji, r

wymienia przyczyny spadku liczby ludności Rosji, r

przedstawia zmiany w rolnictwie. r

wskazuje zależności między elementami środowiska przyrodniczego r

Rosji,wykazuje różnice między środowiskiem przyrodniczym europejskiej r

i azjatyckiej części Rosji,wyjaśnia zmiany w zaludnieniu różnych regionów Rosji, r

wykazuje rolę surowców energetycznych w gospodarce Rosji, r

wykazuje różnice w zagospodarowaniu europejskiej i azjatyckiej części r

Rosji.

Niemcy – największą potęgą gospodarczą Europy

lokalizuje na mapie główne regiony geograficzne Niemiec, r

podaje cechy gospodarki NRD i NRF przed połączeniem r

i problemy powstałe w wyniku tego procesu,przedstawia na przykładzie Okręgu Reńsko-Westfalskiego r

zmiany zachodzące w przemyśle w Europie Zachodniej.

wykazuje walory środowiska przyrodniczego i kulturowego dla rozwo- r

ju turystyki,wyjaśnia, dlaczego starzenie się społeczeństwa Niemiec jest proble- r

mem gospodarczym i społecznym,wykazuje rolę Niemiec w Europie. r

18

ii. europa. relacje: przyroda – człowiek – gospodarka

Wpływ środowiska przyrodniczego na zróżnicowanie gospodarki Francji

lokalizuje na mapie główne regiony geograficzne Francji r

i ukazuje ich zróżnicowanie,przedstawia cechy położenia, wielkości, układu przestrzen- r

nego Paryża,wskazuje cechy rolnictwa towarowego. r

wykazuje zależność między warunkami naturalnymi a kierunkami r

i efektywnością rolnictwa w różnych regionach Francji,uzasadnia znaczenie Paryża jako światowej metropolii. r

Wielka Brytania – od imperium kolo-nialnego po kraj usług i nowoczesnego przemysłu

podaje cechy położenia Wielkiej Brytanii, r

lokalizuje na mapie wyspy, krainy geograficzne i regiony r

historyczne Wielkiej Brytanii.

wyjaśnia znaczenie rewolucji przemysłowej i podbojów kolonialnych r

dla rozwoju Wielkiej Brytanii,wykazuje cechy nowoczesnego przemysłu Wielkiej Brytanii. r

Wpływ środowiska przyrodniczego na gospodarkę krajów Europy Północnej

wymienia wspólne cechy krajów Europy Północnej, r

wymienia czynniki wpływające na długowieczność ludno- r

ści w krajach skandynawskich.

wykazuje zależność między położeniem Islandii na granicy płyt lito- r

sfery a występowaniem wulkanów i gejzerów,wykazuje wpływ nadmorskiego położenia na środowisko i gospodarkę r

Norwegii,podaje przykłady racjonalnego wykorzystania zasobów środowiska r

przez kraje Europy Północnej,wykazuje wpływ cech środowiska na rolnictwo i przemysł w Danii. r

Austria – kraj alpejski podaje cechy łańcucha górskiego Alp, r

wymienia walory turystyczne Austrii. r

wykazuje wpływ Alp na rozmieszczenie ludności i gospodarkę. r

Walory turystyczne Europy Południowej wymienia państwa położone w Południowej Europie, r

przedstawia wspólne cechy środowiska przyrodniczego r

krajów basenu Morza Śródziemnego,przedstawia ruch turystyczny w krajach Europy Południo- r

wej.

wykazuje wpływ walorów przyrodniczych i dziedzictwa kultury śród- r

ziemnomorskiej na rozwój turystyki w regionie,prezentuje opracowaną na podstawie map, przewodników i internetu r

trasę wycieczki po wybranym kraju Europy Południowej.

iii. Wybrane kraje i regiony azji

Azja – kontynent kontrastów lokalizuje na mapie główne obiekty geograficzne Azji. r wykazuje na podstawie map tematycznych, że Azja jest kontynentem r

wielkich geograficznych kontrastów.

Warunki przyrodnicze a rozmieszczenie ludności w Chinach.Przemiany społeczne i gospodarcze w Chinach

przedstawia na podstawie map tematycznych warunki r

przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstar-sze azjatyckie cywilizacje,przedstawia znaczenie Chin w światowej gospodarce, r

wymienia problemy społeczne i demograficzne Chin. r

wyjaśnia na podstawie map ukształtowania powierzchni, klimatycz- r

nych, glebowych zróżnicowanie gęstości zaludnienia ludności na ob-szarze Chin,wykazuje znaczenie monsunu dla środowiska i rolnictwa w Chinach, r

wykazuje związek między warunkami naturalnymi a typem rolnictwa r

w Chinach Wschodnich i Zachodnich,wykazuje przemiany ludnościowe i urbanizacyjne w Chinach, r

ocenia radykalną politykę demograficzną wprowadzoną przez chiń- r

skie władze i wymienia jej konsekwencje,wskazuje przyczyny dynamicznego rozwoju przemysłu w Chinach. r

19

Japonia – kraj klęsk żywiołowych i nowo-czesnej gospodarki

opisuje cechy położenia Japonii, r

wymienia cechy miast japońskich, r

opisuje kulturę japońską. r

wykazuje wpływ położenia Japonii na granicy płyt litosfery na wystę- r

powanie wulkanów i trzęsień Ziemi,wyjaśnia przyczyny występowania tajfunów i tsunami, r

wykazuje, że Japonia jest potęgą gospodarczą świata, r

wskazuje przyczyny rozwoju gospodarczego Japonii, r

wskazuje rolę koncernów japońskich w gospodarce światowej. r

Proces globalizacji świata wymienia dziedziny globalizacji. r ilustruje proces globalizacji przykładami z japońskiej gospodarki, r

podaje przykłady globalizacji, r

dokonuje oceny – wymienia korzyści i zagrożenia, które przynosi glo- r

balizacja.

Indie – kontrasty społeczne i gospodarcze charakteryzuje główne krainy geograficzne Indii, r

opisuje zróżnicowanie społeczeństwa Indii, r

przedstawia kontrasty społeczne i gospodarcze w Indiach, r

wymienia cechy rolnictwa Indii i problemy jego rozwoju, r

wymienia tradycyjne i nowoczesne działy przemysłu Indii. r

podaje przykłady wpływu religii na życie codzienne ludności i gospo- r

darkę Indii,podaje przyczyny i konsekwencje rozwoju wielkich miast, r

wykazuje związek między rytmem upraw i „kulturą ryżu” a cechami r

klimatu monsunowego w Indiach i innych krajach Azji Południowo--Wschodniej,wyjaśnia przyczyny gwałtownego rozwoju przemysłu r high-technology w Indiach.

Region Bliskiego Wschodu – świat islamu wymienia kraje muzułmańskie, r

wymienia sposoby sztucznego nawadniania stosowane r

w krajach Bliskiego Wschodu,opisuje konflikty zbrojne zachodzące w regionie. r

wykazuje wpływ religii na życie społeczne i gospodarkę w krajach r

Bliskiego Wschodu,wyjaśnia rolę ropy naftowej w gospodarce krajów Bliskiego Wschodu, r

wskazuje na nowe działy przemysłu i usług, które rozwijają się w kra- r

jach naftowych,wykazuje wpływ klimatu na cechy rolnictwa. r

iV. Wybrane regiony świata. relacje: człowiek – przyroda – gospodarka

Środowisko przyrodnicze Afryki opisuje cechy środowiska przyrodniczego Afryki, r

lokalizuje na mapie główne obiekty geograficzne Afryki. r

wyjaśnia występowanie stref klimatyczno-roślinno-glebowych i ich r

symetryczny układ względem równika.

Afryka na południe od Sahary wymienia kraje położone w strefie Sahelu, r

wymienia problemy demograficzne i gospodarcze krajów r

Afryki położonych na południe od Sahary.

wykazuje na przykładzie strefy Sahelu związek między formami go- r

spodarowania człowieka a zasobami wodnymi,uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania w środowisku cha- r

rakteryzującym się poważnymi niedoborami słodkiej wody,porównuje poziom życia ludności w krajach Afryki na południe od r

Sahelu,określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem r

chorób, np. AIDS, a poziomem życia w krajach na południe od Sahary.

Zróżnicowanie środowiska przyrodnicze-go Ameryki Północnej i Południowej

potrafi zlokalizować na mapie główne obiekty geograficz- r

ne,wykazuje podobieństwa i różnice między środowiskiem przyrodni- r

czym Ameryki Północnej i Południowej.

20

opisuje środowisko przyrodnicze Ameryki Południowej r

i Północnej,podaje przyczyny występowania wulkanów i trzęsień Zie- r

mi na zachodnich wybrzeżach kontynentów.

Państwa andyjskie – piętrowość środowi-ska przyrodniczego i gospodarki

wymienia państwa andyjskie Ameryki Południowej, r

przedstawia strukturę etniczną ludności. r

wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i et- r

nicznego krajów Ameryki Południowej,wykazuje piętrowość środowiska przyrodniczego i gospodarki w kra- r

jach andyjskich.

Społeczne i gospodarcze zróżnicowanie Brazylii

określa cechy rozwoju i problemy wielkich miast w Bra- r

zylii.wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i et- r

nicznego Brazylii,uzasadnia koncentrację ludności i przemysłu na południowym wy- r

brzeżu Brazylii,identyfikuje konflikt interesów między zachowaniem lasów Amazonii r

a jej gospodarczym wykorzystaniem.

Stany Zjednoczone – mocarstwo gospodarcze świata

przedstawia cechy miast amerykańskich, r

przedstawia rolę Stanów Zjednoczonych w światowej go- r

spodarce,prezentuje cechy rolnictwa Stanów Zjednoczonych. r

wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i et- r

nicznego Stanów Zjednoczonych,wykazuje rolę imigrantów w rozwoju Stanów Zjednoczonych w opar- r

ciu o politykę wielonarodowości,wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska przy- r

rodniczego w najważniejszych regionach Stanów Zjednoczonych,wskazuje rolę przemysłu r high-technology w rozwoju gospodarki kraju.

Australia – odmienność świata przyrody i działalności człowieka

wymienia osobliwości przyrodnicze Australii, r

wymienia wkład polskiego badacza P.E. Strzeleckiego r

w poznanie Australii.

wyjaśnia przyczyny występowania reliktowych gatunków zwierząt, r

wyjaśnia przyczyny suchości klimatu, r

dokonuje oceny regionów Australii i wskazuje te, które mają najko- r

rzystniejsze warunki rozwoju gospodarczego,wykazuje cechy rolnictwa ekstensywnego w Australii w oparciu r

o dane statystyczne,wskazuje w oparciu o dane statystyczne cechy gospodarki Australii, r

które odróżniają ją od innych krajów wysoko rozwiniętych.

Życie na biegunie – Arktyka i Antarktyka przedstawia cechy położenia i środowiska przyrodniczego r

Antarktyki i Arktyki.wykazuje wpływ wzrostu efektu cieplarnianego na zmiany wielkości r

i grubości pokrywy lodowej i zagrożenia dla świata roślin i zwierząt,uzasadnia słuszność statusu Antarktydy jako kontynentu pokojowo r

wykorzystywanego przez społeczność międzynarodową.

Problemy współczesnego świata wymienia problemy środowiskowe, społeczne, gospodar- r

cze, polityczne współczesnego świata.wyszukuje w różnych źródłach wiedzy informacji o współczesnych r

problemach ogólnoświatowych,uzasadnia potrzebę współpracy międzynarodowej w celu łagodzenia r

problemów światowych.

21

4. Procedury osiągania szczegółowych celów edukacyjnych

Aby w pełni zrealizować cele kształcenia zakładane w nowej podstawie programowej, nauczyciel musi szczegól-nie zadbać o efektywność kształcenia poprzez odpowiedni dobór metod i środków dydaktycznych.

Geografia jest przedmiotem, w którego ramach można stosować różne metody kształcenia. Odpowiednio do-brane do działu nauczania metody pracy czynią lekcje geografii bardziej atrakcyjnymi, przez co wzrasta aktywność uczniów i tym samym efektywność kształcenia. Nauczanie każdego działu geografii wymaga stosowania specyficz-nych metod kształcenia.

Do nauczania geografii fizycznej przydatne są metody ćwiczeniowe oparte na analizie ilustracji, schematów, kli-matogramów, map różnej treści. Lekcje geografii o klimacie powinny wykorzystywać obserwacje meteorologiczne, dane synoptyczne zgromadzone w internecie. Internet umożliwia też wykorzystanie zdjęć satelitarnych, map lotni-czych i satelitarnych, na których można odszukać obiekty geograficzne, np. formy rzeźby – delta, fiord, atol.

W nauczaniu geografii regionalnej można stosować różne metody, do których należą: metody operatywne (ćwi-czeniowe), szczególnie praca z mapą, nauczanie problemowe, metoda studiów przykładowych, metody aktywizu-jące. Proces dydaktyczny uatrakcyjnią technologie informacyjne, które uczniowie powinni wykorzystywać do samo-dzielnego odszukania materiałów, w tym map i fotografii, o omawianych regionach oraz wykonanie prezentacji komputerowych i realizacji lekcji metodą projektu.

W nauczaniu geografii ludności można wykorzystać metody operatywne oparte na zestawieniach liczbowych, wykresach, mapach oraz tekstach źródłowych, nauczanie problemowe i metody aktywizujące, szczególnie waloryza-cyjne („za i przeciw”, „burza mózgów”, „metaplan”).

Poza wymienionymi metodami zastosować można też gry dydaktyczne, ponieważ: wzbudzają zainteresowanie uczniów, pobudzają ich do intensywnej pracy, bazując na naturalnej rywalizacji między nimi, umożliwiają pozna-wanie rzeczywistości, przybliżają do realnego życia, kształtują umiejętności zarówno formalne, jak i merytoryczne, rozwijają samodzielność myślenia i działania uczniów oraz umiejętność podejmowania decyzji, uczą współdziałania w grupie.

W kształtowaniu postaw można wykorzystać strategię poznawczą, zgodnie z którą uczeń poznaje problemy, a na-stępnie przedstawia je w kategorii własnych ocen, norm moralnych, zasad postępowania. Ważną rolę pełnią te meto-dy, które inspirują uczniów do poszukiwania własnych rozwiązań problemów, zachęcają do twórczego myślenia oraz do wyrażenia swoich poglądów i przedyskutowania ich z kolegami. Należą do nich metody aktywizujące – waloryza-cyjne: „drzewko decyzyjne”, „burza mózgów”, „za i przeciw”, gry symulacyjne, dyskusje dydaktyczne.

Do metod praktycznych, które mogą być wykorzystane na lekcjach i podczas pracy w terenie, należą obserwacje, eksperyment, wywiad.

22

5. Założone osiągnięcia ucznia i propozycje metod ich oceny

Założone osiągnięcia ucznia na III etapie edukacji z zakresu geografii formułuje nowa „Podstawa programowa kształcenia ogólnego”. Dotyczą one wiadomości, umiejętności oraz postaw uczniów kształtowanych na lekcjach geografii.

Zakres wiadomości w wymienionym dokumencie przedstawiono w wymaganiach szczegółowych treści naucza-nia, natomiast zakres kształtowanych umiejętności został sformułowany w wymaganiach ogólnych celów kształcenia oraz w wymaganiach szczegółowych treści nauczania. W celach kształcenia zostały również sformułowane i nazwane postawy, które należy kształtować na III etapie edukacyjnym.

Cel kształcenia:Korzystanie z różnych źródeł wiedzy informacji geograficznej w celu gromadzenia, przetwarzania i pre-I. zentowania informacji geograficznych.

Wymagania, uczeń:dokonuje obserwacji i pomiarów w terenie,• potrafi korzystać z planów, map, fotografii rysunków, wykresów, danych statystycznych oraz tekstów źródłowych • w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych, potrafi korzystać z technologii informacyjno-komunikacyjnej w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania • informacji geograficznych.

Cel kształcenia:Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów.II.

Wymagania, uczeń:posługuje się podstawowym słownictwem geograficznym w toku opisywania oraz wyjaśniania zjawisk i procesów • zachodzących w środowisku geograficznym,identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach • przestrzennych: lokalnej, regionalnej, krajowej i globalnej,rozumie wzajemne relacje przyroda – człowiek,• wyjaśnia zróżnicowanie przestrzenne warunków środowiska przyrodniczego oraz działalności człowieka na Ziemi.•

Cel kształcenia:Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce.III.

Wymagania, uczeń:wykorzystuje wiedzę i umiejętności geograficzne w celu lepszego rozumienia współczesnego świata i swojego • w nim miejsca,stosuje wiadomości i umiejętności geograficzne w życiu codziennym, m.in. w racjonalnym wykorzystaniu zaso-• bów środowiska.

Cel kształcenia:Kształtowanie postaw.IV.

Uczeń rozwija w sobie:ciekawość świata poprzez zainteresowanie własnym regionem, Polską, Europą i światem,• świadomość wartości i poczucie odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze i kulturowe własnego regionu • i Polski,patriotyzm i poczucie tożsamości (lokalnej, regionalnej, narodowej) przy jednoczesnym poszanowaniu innych • narodów i społeczności – ich systemów wartości i sposobów życia.

Istotą nowej „Podstawy programowej kształcenia ogólnego” jest to, że hasła są sformułowane w postaci wy-magań, które jednocześnie są standardami, czyli normami wiedzy i umiejętności ustalonymi i ogłoszonymi przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w przytoczonym dokumencie. Standardy te określają, na co należy zwrócić uwagę podczas oceniania ucznia w ramach wewnętrznego systemu oceniania osiągnięć.

Ocenę osiągnięć ucznia przeprowadza nauczyciel geograf, zgodnie z przyjętym w szkole systemem oceniania, z którego wynika przedmiotowy system oceniania. W przedmiotowym systemie oceniania stosowane są formy: oce-ny diagnozującej (test na „wejściu” – przed rozpoczęciem edukacji na kolejnym etapie), oceny bieżącej i oceny okre-sowej. Celem oceny jest uzyskanie informacji o poziomie wiedzy i stopniu opanowania przez ucznia umiejętności. Ocena postępów w zakresie umiejętności jest bardzo ważna, ponieważ zgodnie z „Podstawą programową kształcenia ogólnego” istotne jest, co uczeń potrafi wykonać.

W sprawdzaniu i ocenianiu osiągnięcia uczniów nauczyciel powinien stosować różnorodne metody, oceniając: wypowiedzi ustne, prace pisemne i działania praktyczne.

23

Ocena wypowiedzi ustnych obejmuje ocenę treści realizowanych na kilku ostatnich lekcjach oraz ocenę treści z większego zakresu materiału nauczania, np. cały dział programowy. Uczniowie powinni być również oceniani za udział w dyskusji – głównie za formułowanie argumentów oraz za ustne prezentacje opracowanego tematu.

Ocena prac pisemnych obejmuje: pisemne sprawdziany, tzw. kartkówki z jednej lub z kilku ostatnich lekcji, sprawdziany testowe oraz inne opracowania pisemne. Ważna jest ocena pisemnych prac domowych, gdyż motywuje to ucznia do systematycznej pracy. Obejmuje ona ocenę np.: zadań z zeszytu ćwiczeń, samodzielnie przygotowanych materiałów na podstawie internetu i innych źródeł wiedzy, projektów tras wycieczek, folderów najbliższej okolicy, prezentacji komputerowych.

Jedną z form oceny prac pisemnych są testy osiągnięć. Testy stanowią ważną formę oceny, ponieważ są bardziej obiektywne niż inne sprawdziany pisemne, z reguły obejmują większy zakres materiału nauczania oraz przygotowują ucznia do formy sprawdzianu, w jakiej przeprowadzony jest egzamin zewnętrzny. Są szczególnie przydatne do oceny diagnozującej. Mimo tego, test osiągnięć nie powinien dominować wśród metod oceny osiągnięć uczniów.

Oceny działań praktycznych ucznia dokonuje nauczyciel podczas zajęć praktycznych realizowanych w klasie, na lekcji w terenie lub na wycieczce. Przedmiotem oceny mogą być np. pomiary szerokości doliny, zebranie okazów skał czy pomiar temperatury powietrza.

Najtrudniejszy do oceny jest stopień realizacji założonych osiągnięć wychowawczych, ponieważ w tym przypadku ocenie podlegają postawy uczniów. Najskuteczniejszą metodą dokonania takiej oceny jest obserwacja ucznia. Przed-miotem oceny powinny być takie postawy, jak stosunek do obowiązków szkolnych, stosunek do innych uczniów i osób dorosłych, w tym do nauczycieli, umiejętność pracy w grupie, tolerancja wobec innych, świadomość odpowie-dzialności za środowisko przyrodnicze i własne postępowanie.

Nauczyciel może dokonywać obserwacji postaw ucznia w różnych sytuacjach dydaktycznych: na lekcji (zwłaszcza podczas dyskusji), w czasie zajęć grupowych, na lekcjach w terenie i wycieczkach szkolnych itp.

Ocena jest ważnym elementem procesu dydaktycznego. Pełni rolę diagnostyczną zarówno dla ucznia, jak i na-uczyciela. Uświadamia ona uczniowi braki w jego wiedzy i umiejętnościach, które powinien uzupełnić. Dla nauczy-ciela ocena służy do określenia stopnia realizacji wymagań edukacyjnych zawartych w nowej „Podstawie programo-wej kształcenia ogólnego”. Umożliwia też ewentualne modyfikowanie działań edukacyjnych nauczyciela.

Redaktorzy: Ryszard Przybył, Aneta Wieczorek

Redaktor techniczny: Elżbieta Czechak

Skład i łamanie: Key Text

Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.Warszawa – Łódź 2009

ISBN 978-83-262-0426-5