İş Yerinde Stres ve İş Yerinde Stres ve Başetme YollarıBaşetme Yolları

Dr. Bora KüçükyazıcıDr. Bora Küçükyazıcıİşyeri Hekimiİşyeri Hekimi

SYK Gümrük Müşavirliği21 Ekim 2016

StresStres: Uyum sağlaması için beden : Uyum sağlaması için beden üzerine uygulanan dışsal isteme üzerine uygulanan dışsal isteme bedenin yanıtıbedenin yanıtı

Eustres: Stresin kişinin Eustres: Stresin kişinin üretkenliğine üretkenliğine hizmethizmet etmesi etmesi

Distres: Stresin bireyi alt etmesiDistres: Stresin bireyi alt etmesi

StresStres

•““Bireyin uyum yeteneğinin dışsal Bireyin uyum yeteneğinin dışsal olaylar tarafından alt edilmesidir.”olaylar tarafından alt edilmesidir.” Dr.Hans Selye, 1930Dr.Hans Selye, 1930

Streste neler olur? Streste neler olur? • Otonom SistemOtonom Sistem

sempatik sistem aktive olursempatik sistem aktive olur------

parasempatik sistem baskılanırparasempatik sistem baskılanır

Streste neler olur? Streste neler olur? • kalp atım hızı artarkalp atım hızı artar• sindirim durursindirim durur• kan basıncı artarkan basıncı artar• nefes alma sık ve yüzeyel olurnefes alma sık ve yüzeyel olur• uyku düzeni bozuluruyku düzeni bozulur• yeme düzeni bozuluryeme düzeni bozulur• irritabiliteirritabilite• sabırsızlıksabırsızlık

Streste Neler Olur? Streste Neler Olur? • huzursuzlukhuzursuzluk• konsantrasyon kaybıkonsantrasyon kaybı• unutkanlıkunutkanlık• saldırgan davranışlarsaldırgan davranışlar• geri çekilmegeri çekilme• özgüven azalmasıözgüven azalması• depresyondepresyon• sigara/alkol/ilaç kullanımısigara/alkol/ilaç kullanımı

Stres- Performans İlişkisiStres- Performans İlişkisiOrganizasyonun Organizasyonun PerformansPerformansDüzeyiDüzeyi

Yüksek……………………………………….Yüksek……………………………………….

DüşükDüşük

DüşükDüşük Stres DüzeyiStres Düzeyi YüksekYüksek

“İş stresi 20.yüzyıl hastalığıdır.” Birleşmiş Milletler, 1992 raporu

“İş stresi dünya çapında epidemi haline geldi.” Dünya Sağlık Örgütü, 1992

BİR HİKAYEBİR HİKAYE

İşyeri Hekimi “stres yönetimi” İşyeri Hekimi “stres yönetimi” konusunda bilgiler paylaşıyordu...konusunda bilgiler paylaşıyordu...

Su dolu bardağı kaldırıp Su dolu bardağı kaldırıp katılımcılara sordukatılımcılara sordu

““Sizce bu su dolu bardağın ağırlığı Sizce bu su dolu bardağın ağırlığı ne kadardır?”ne kadardır?”

Cevaplar 50 gr ile 100 gr arasında Cevaplar 50 gr ile 100 gr arasında değişti.değişti.

Bunun üzerine Dr. Bora şöyle dedi;Bunun üzerine Dr. Bora şöyle dedi;““Gerçek ağırlık farketmez. Fakat Gerçek ağırlık farketmez. Fakat

durum, bardağı elinizde ne kadar durum, bardağı elinizde ne kadar süreyle tuttuğunuza göre değişirsüreyle tuttuğunuza göre değişir

Eğer; Eğer; Bir dakikalığına tutarsam Bir dakikalığına tutarsam problem yok.problem yok.

Bir saatliğine tutarsam sağ Bir saatliğine tutarsam sağ kolumda bir ağrı oluşacaktır. kolumda bir ağrı oluşacaktır.

Eğer bir gün boyunca tutarsam Eğer bir gün boyunca tutarsam ambulans çağırmak zorunda ambulans çağırmak zorunda kalırsınız.kalırsınız.

Aslında ağırlık aynıdır ama ne Aslında ağırlık aynıdır ama ne kadar uzun tutarsanız size kadar uzun tutarsanız size okadar ağır gelir”okadar ağır gelir”

““Eğer sıkıntılarımızı her Eğer sıkıntılarımızı her zaman taşırsak, er yada zaman taşırsak, er yada geç taşıyamaz duruma geç taşıyamaz duruma geliriz, yükler gittikçe geliriz, yükler gittikçe artarak daha ağır gelmeye artarak daha ağır gelmeye başlar.başlar.

Yükümüzü ara sıra bırakmalı, Yükümüzü ara sıra bırakmalı, ekip arkadaşlarımızla ekip arkadaşlarımızla paylaşmalı, dinlenip paylaşmalı, dinlenip tazelendikten sonra tekrar tazelendikten sonra tekrar yolumuza devam etmeliyiz…yolumuza devam etmeliyiz…

İşyerinde Stres Nedenleri•Artan

işyüküçalışma zamanıkontrol kaybı

Stresin Organizasyona Yükü Stresin Organizasyona Yükü • Çalışanlar giderek daha fazla strese bağlı yeti Çalışanlar giderek daha fazla strese bağlı yeti

yitimi bildiriyorlar (yeti yitiminin 1/3’ü stresle yitimi bildiriyorlar (yeti yitiminin 1/3’ü stresle ilintilendiriliyor).ilintilendiriliyor).

• Süreğen stres bildirenlerin sağlık giderleri Süreğen stres bildirenlerin sağlık giderleri sigara içenler ve obezlere göre daha yüksek.sigara içenler ve obezlere göre daha yüksek.

• Süreğen depresyonu olduğunu bildirenlerin Süreğen depresyonu olduğunu bildirenlerin sağlık giderleri diğerlerinden %70 daha fazla.sağlık giderleri diğerlerinden %70 daha fazla.

Stresin Organizasyona Yükü Stresin Organizasyona Yükü

• Psikotrop giderleri KVS ilaçlarından sonra 2. Psikotrop giderleri KVS ilaçlarından sonra 2. sırada. Oranlar giderek yükseliyor.sırada. Oranlar giderek yükseliyor.

• İşyeri güvenliği giderek daha iyi olmasına İşyeri güvenliği giderek daha iyi olmasına karşın iş kazaları giderek artıyor. karşın iş kazaları giderek artıyor.

Kontrol, Başetme ve ÖdülKontrol, Başetme ve Ödül

• Çalışanın stres düzeyi prediktörleri: Çalışanın stres düzeyi prediktörleri: • 1-İşyeri talepleri ve çalışanın işteki kontrolü 1-İşyeri talepleri ve çalışanın işteki kontrolü

ilişkisiilişkisi• 2-İşyeri talepleri ve çalışanın başetme yetisi 2-İşyeri talepleri ve çalışanın başetme yetisi

ilişkisiilişkisi• 3-Çalışanın hedefine ulaşması için gösterdiği çaba 3-Çalışanın hedefine ulaşması için gösterdiği çaba

ile aldığı ödül, kompansasyon ve destek ile aldığı ödül, kompansasyon ve destek arasındaki korelasyonarasındaki korelasyon

İş Talepleri ve İş Kontrolüİş Talepleri ve İş Kontrolü

• İş talebi arttıkçaİş talebi arttıkça• Çalışanın kontrolü azaldıkçaÇalışanın kontrolü azaldıkça

stres ve bedensel, ruhsal stres ve bedensel, ruhsal hastalık oranı artar.hastalık oranı artar.

Amaca Hizmet Etmeyen Davranışları Amaca Hizmet Etmeyen Davranışları Besleyen Organizasyon TipleriBesleyen Organizasyon Tipleri

• NörotikNörotik• KonstrüktifKonstrüktif

Organizasyon Kültür Tiplerine Organizasyon Kültür Tiplerine ÖrneklerÖrnekler

• Nörotik org: Başarısızlık karşısında yönetimin Nörotik org: Başarısızlık karşısında yönetimin tepkisi eleştiri ve suçlama ise çalışan sıradışı tepkisi eleştiri ve suçlama ise çalışan sıradışı herhangi bir şey yapmamayı öğrenir; zamanını herhangi bir şey yapmamayı öğrenir; zamanını kendini savunma ve suçlayacak birilerini kendini savunma ve suçlayacak birilerini aramaya harcar.aramaya harcar.

• Konstrüktif org: Başarısızlık karşısında Konstrüktif org: Başarısızlık karşısında yönetimin tepkisi sorunu çözmede ve yönetimin tepkisi sorunu çözmede ve hatalarından öğrenmesinde çalışana destek olma hatalarından öğrenmesinde çalışana destek olma ise; organizasyon daha yaratıcı ve etkilidir.ise; organizasyon daha yaratıcı ve etkilidir.

Stres Uyarıcı Organizasyon Stres Uyarıcı Organizasyon Kültürü BelirtileriKültürü Belirtileri

Aşağıdaki belirtilerden 3-4 tanesinin varlığı Aşağıdaki belirtilerden 3-4 tanesinin varlığı organizasyonun stres uyarıcı olduğunu organizasyonun stres uyarıcı olduğunu düşündürür:düşündürür:

• Yüksek oranda işe gelmemeYüksek oranda işe gelmeme• Çalışan döngüsünün yüksek olmasıÇalışan döngüsünün yüksek olması• Kısa-uzun süreli sorunlar ve stres nedeniyle işten Kısa-uzun süreli sorunlar ve stres nedeniyle işten

ayrılmaayrılma• Günde 25+ mail ya da sesli mesajla güne başlamaGünde 25+ mail ya da sesli mesajla güne başlama

Stres Uyarıcı Organizasyon Stres Uyarıcı Organizasyon Kültürü BelirtileriKültürü Belirtileri

• Fazla mesai rutindir (uzun saatler/evde Fazla mesai rutindir (uzun saatler/evde çalışma, sık seyahatler)çalışma, sık seyahatler)

• Sık reorganizasyonlarSık reorganizasyonlar• Stratejide sık değişikliklerStratejide sık değişiklikler• Çalışanlar tatile çıkmazlarÇalışanlar tatile çıkmazlar• Şirket politikasıyla ve işlemlerle ilgili kalın Şirket politikasıyla ve işlemlerle ilgili kalın

kılavuzlarkılavuzlar• Sendikaya şikayetlerin çok olmasıSendikaya şikayetlerin çok olması

Stres Uyarıcı Organizasyon Stres Uyarıcı Organizasyon Kültürü BelirtileriKültürü Belirtileri

• Çalışanlar sorulduğunda, organizasyonun Çalışanlar sorulduğunda, organizasyonun amaçlarını ve vizyonunu söyleyemezleramaçlarını ve vizyonunu söyleyemezler

• Eğitim olanakları azdır/yokturEğitim olanakları azdır/yoktur• Herkes hep meşguldür ama iş üretimi azdırHerkes hep meşguldür ama iş üretimi azdır• Çalışanlar işyerinde eğlenmezÇalışanlar işyerinde eğlenmez

Yöneticinin Çalışan Üzerinde Yöneticinin Çalışan Üzerinde Etkisi IEtkisi I

• Yönetim/liderlik şekli çalışanın kişisel güç Yönetim/liderlik şekli çalışanın kişisel güç algısını oldukça etkiler.algısını oldukça etkiler.

• İşten ayrılmada en sık neden olarak İşten ayrılmada en sık neden olarak süpervizörün kötü davranışı bildirilmiş.süpervizörün kötü davranışı bildirilmiş.

• Çalışanların 1/3’ü yöneticisiyle (düşüncelerini Çalışanların 1/3’ü yöneticisiyle (düşüncelerini açıklayamama, destek görmeme, açıklayamama, destek görmeme, ödüllendirilmeme) ilgili yakınma bildirmiş. ödüllendirilmeme) ilgili yakınma bildirmiş.

Yöneticinin Çalışan Üzerinde Yöneticinin Çalışan Üzerinde Etkisi IIEtkisi II

• Destekleyici yöneticiyle çalışanların iş Destekleyici yöneticiyle çalışanların iş doyumu ve katılımı yüksek, iş stresi düşüktür.doyumu ve katılımı yüksek, iş stresi düşüktür.

• Destekleyici yöneticiye sahip çalışanlarda rol Destekleyici yöneticiye sahip çalışanlarda rol netliğinin yüksek olması aşırı iş yüklenmesini netliğinin yüksek olması aşırı iş yüklenmesini dengeliyor.dengeliyor.

• Destekleyici yöneticiyle çalışanların işe Destekleyici yöneticiyle çalışanların işe devamsızlığı ve ilaç harcamaları azdır.devamsızlığı ve ilaç harcamaları azdır.

Amaca Hizmet Amaca Hizmet ETMEYENETMEYEN Davranışları Besleyen YöneticilerDavranışları Besleyen Yöneticiler

• Toksik süpervizörlerToksik süpervizörler: Çalışanlara karşı sert iş : Çalışanlara karşı sert iş ortamı sunanortamı sunan

• Sert süpervizörlerSert süpervizörler: Çalışanları tehdit ve : Çalışanları tehdit ve gözdağı ile kontrol edengözdağı ile kontrol eden

• Tuzak kuran süpervizörlerTuzak kuran süpervizörler: Başkalarına zarar : Başkalarına zarar verme pahasına gizlice iş çevirenverme pahasına gizlice iş çeviren

Üretkenliğin Yeniden KazanımıÜretkenliğin Yeniden Kazanımı

• Stresi azaltma ve stresle azalan Stresi azaltma ve stresle azalan üretkenliğin kazanılmasının tek yolu üretkenliğin kazanılmasının tek yolu çalışanların kişisel gücünü çalışanların kişisel gücünü artırmaktır.artırmaktır.

Stresin Yol Açtığı Üretkenlik Stresin Yol Açtığı Üretkenlik Kaybının OnarımıKaybının Onarımı

• İşverenİşveren– çalışanın kişisel gücünü artırarak çalışanın kişisel gücünü artırarak

sorunlarla başedebilmesini sağlayabilir.sorunlarla başedebilmesini sağlayabilir.

– stresin organizasyondan kaynaklanan stresin organizasyondan kaynaklanan kısmını (organizasyonun kısmını (organizasyonun kültürünü/sistemini) hedefler.kültürünü/sistemini) hedefler.

İşyerinde yöneticiler çalışanların İşyerinde yöneticiler çalışanların stresini azaltmak için neler stresini azaltmak için neler yapabilirler? yapabilirler? • İşe alımlarda pozisyona en uygun kişinin alınmasına İşe alımlarda pozisyona en uygun kişinin alınmasına

dikkat edilmeli. dikkat edilmeli. • Kişilerin yapacakları işler, kişiliklerine uygun olmalı. Kişilerin yapacakları işler, kişiliklerine uygun olmalı.

İşyerinde yöneticiler çalışanların İşyerinde yöneticiler çalışanların stresini azaltmak için neler stresini azaltmak için neler

yapabilirler? yapabilirler? • Performans değerlendirme sistemi uygun olmalı.Performans değerlendirme sistemi uygun olmalı.• Her şey hiyerarşik düzene uygun bir biçimde Her şey hiyerarşik düzene uygun bir biçimde

olmalı. olmalı. • Çalışanlara söz hakkı verilmeli. Çalışanlara söz hakkı verilmeli. • Çalışanlar, maddi ve manevi açıdan tatmin Çalışanlar, maddi ve manevi açıdan tatmin

edilmelidir. edilmelidir.

Yönetimin uygulayabileceği Yönetimin uygulayabileceği stratejilerstratejiler

• Esnek çalışma programıEsnek çalışma programı• Kişisel zaman ayarlamaya olanak tanımaKişisel zaman ayarlamaya olanak tanıma• İş paylaşım düzenlemeleriİş paylaşım düzenlemeleri• Sıkıştırılmış çalışma haftalarıSıkıştırılmış çalışma haftaları• Rekabetçi kazanımlarRekabetçi kazanımlar• İş-yaşam dengesini oluşturmaya destek eğitim İş-yaşam dengesini oluşturmaya destek eğitim

programlarıprogramları

Çalışanla İlgili Eğitim ProgramlarıÇalışanla İlgili Eğitim Programları

• Çalışanlara uygulanan eğitim programlarında Çalışanlara uygulanan eğitim programlarında amaç çalışanın kişisel gücünü artırmaktır.amaç çalışanın kişisel gücünü artırmaktır.

• Eğitim öncesi ve sonrasında somut ölçümlerle Eğitim öncesi ve sonrasında somut ölçümlerle bu etki ölçülmelidir.bu etki ölçülmelidir.

• Hastalık nedeniyle işten ayrılma, işe gelmeme Hastalık nedeniyle işten ayrılma, işe gelmeme ve çalışan döngüsü kolay ulaşılabilen somut ve çalışan döngüsü kolay ulaşılabilen somut ölçümlerdir.ölçümlerdir.

İşyerinde stresi azaltmak için İşyerinde stresi azaltmak için çalışanlar neler yapabilir? Içalışanlar neler yapabilir? I

• Yaşamın bütününde stres nedenlerini yok Yaşamın bütününde stres nedenlerini yok etmek, yaşanan stresin seviyesini azaltır.etmek, yaşanan stresin seviyesini azaltır.

• Altından kalkamayacağı işleri üstlenmeme Altından kalkamayacağı işleri üstlenmeme • Hedefleri belirleyip ve plan yapmaHedefleri belirleyip ve plan yapma• Kısa süreli sık molalar vermeKısa süreli sık molalar verme

İşyerinde stresi azaltmak için İşyerinde stresi azaltmak için çalışanlar neler yapabilir? IIçalışanlar neler yapabilir? II

• Problemlerden kaçınmamaProblemlerden kaçınmama• Eksiklere değil sahip olunanlara odaklanmaEksiklere değil sahip olunanlara odaklanma• İş-ev dengesini gözetme İş-ev dengesini gözetme • İş arkadaşlarına güvenme ve sorumluluk İş arkadaşlarına güvenme ve sorumluluk

paylaşımıpaylaşımı• İlişki sorunlarını iletişimi artırma yoluyla aşmaİlişki sorunlarını iletişimi artırma yoluyla aşma

İşyerinde stresi azaltmak için İşyerinde stresi azaltmak için çalışanlar neler yapabilir? IIIçalışanlar neler yapabilir? III

• Toplantılarda harcanan zamanı azaltma Toplantılarda harcanan zamanı azaltma • İş dışı desteklerden yararlanmaİş dışı desteklerden yararlanma• Gevşeme egzersizleriGevşeme egzersizleri• Sağlıklı Beslenme ve Spor Sağlıklı Beslenme ve Spor

Bir profesyonelden anılar...

TEŞEKKÜRLER

Sağlık ve Sevgiyle,Dr. Bora Küçükyazıcı