symposium 20 jaar stab

COLOFON

RedactieKarin de CroonRamón de KlerkIgor van der WalRuud GroenewegGerard Wuisman

Ontwerp en opmaakRamón de Klerk

FotografieIgor van der WalMaaike Huizer

DrukwerkDrukkerij Zoeterhage

Oplage300

Den Haag, 2016

INHOUDSOPGAVE

Voorwoord welkom .................................................................... 4

20 jaar StAB ................................................................................. 6

Programma .................................................................................. 9

Sprekers ..................................................................................... 10

Sessies en flitsinfo ..................................................................... 12

De praktische kant .................................................................... 16

Onderwerpen StABdeskundigheid ......................................... 20

Onderzoek door RebelGroup ................................................... 24

Interessante Weetjes ................................................................ 39

Ideeënbus .................................................................................. 41

Notities

Deelnemerslijst

Plattegrond

inhoudsopgave_aangepast.indd 3 29-08-16 08:54

54

VOORWOORD

Welkom!

Welkom op ons symposium, waarmee wij vieren dat de StAB 20 jaar bestaat! Een belangrijke mijlpaal waar we trots op zijn en die we niet onop-gemerkt voorbij willen laten gaan. Ons 20-jarig jubileum geeft ons de gelegenheid om terug te blikken op het verleden, stil te staan bij het heden en een doorkijk te geven naar de toekomst. Dit doen wij met de medewerkers en met u als betrokkene.

Op 1 november 1996 werd de formele oprichting van onze stichting een feit, en vanaf die datum ondersteunen wij onder de naam StAB

de rechter door middel van onze adviezen. Hierdoor dragen we bij aan een hoge kwaliteit van de rechtspraak. Daarnaast hebben we ons werkveld verbreed op verschillende vlakken. Zo geven we een volwaardig jurisprudentietijdschrift uit waaraan sinds 2011 het digitale platform Omgevings-recht updates verbonden is, en wordt wekelijks een overzicht van de jurisprudentie op het gebied van het omgevingsrecht verspreid. De StAB draagt daarnaast ook haar kennis over door het geven van cursussen aan de SSR en middels de “Wiki Juridica”, een kennissysteem toegankelijk voor de rechters waarin ontwikkelingen van een groot aantal onderwerpen op het gebied van het omge-vingsrecht worden bijgehouden. Dit alles zonder ons belangrijkste kenmerk uit het oog te verliezen: onze onafhankelijkheid en onpartijdigheid.

De afgelopen twintig jaar zijn er diverse ontwikkelingen geweest die het werk van de StAB een nieuwe dimensie hebben gegeven. Zo heeft bijvoorbeeld de introductie van de Wabo de diversiteit en complexiteit van de vragen die aan de StAB worden voorgelegd, vergroot. Wij ontwikkelen ons vanzelfsprekend mee met de veranderingen in ons werkveld.

54

In 2014 is onder rechters een extern onderzoek gedaan naar het functioneren van de StAB. Daaruit volgde het positieve beeld dat de StAB meerwaarde levert aan de kwaliteit van de recht-spraak en de overtuigingskracht van de uitspraken. In 2015 / 2016 is opnieuw extern onderzoek gedaan, dit keer onder partijen en hun vertegenwoordigers. Uit de resultaten van dat onderzoek, dat in dit symposiumboek is opgenomen, blijkt de meerwaarde die de StAB ook voor hen heeft.

Met een gevarieerd programma laten wij u op dit symposium “20 jaar meerwaarde door verbinding” in een informele setting kennis maken met de werkwijze van onze organisatie, onze kennis en onze kunde. U kunt uw opvattingen, wensen en ideeën over onze organisatie met ons en de andere aanwezigen delen. Mijn hoop en verwachting is dat u allen aan het symposium een heel eigen meerwaarde gaat ontlenen.

Het symposium is tevens het laatste externe optreden van mij als directeur van de StAB. Ingaande 1 oktober ga ik me voorbereiden op een nieuwe levensfase. Het werken op het snijvlak tussen techniek en recht was voor mij erg inspirerend, het werken met professionals steeds uitdagend. Die uitdaging geef ik met volle overtuiging door aan mijn opvolger Sascha Dalen Gilhuijs. Ik wens haar dezelfde constructieve en positieve samenwerking met ons werkveld toe als ik heb mogen ervaren.

Ik wens u, mede namens de medewerkers, een mooi symposium toe.

Gerard WuismanDirecteur StAB

76

20 JAAR STAB, OF IS ER MEER?

De StAB bestaat 20 jaar en dat vieren we. Terecht, want 20 jaar is een prachtige prestatie voor een kleine stichting.Maar zonder borstklopperij durven wij u te melden dat we al een stuk langer verstand van zaken hebben. De StAB heeft in 1996 zijn naam gekregen bij de for-mele oprichting als onafhankelijke stichting. Maar wist u dat de werkzaamheden van de StAB al ruim daarvoor begonnen?

In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw is ons werk namelijk al gestart binnen de departementen van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (Hinderwet) en Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (Wet op de ruimtelijke ordening). Er kon in die tijd beroep tegen een milieuvergunning of bestemmingsplan worden ingesteld bij het hoogste bestuursorgaan in Nederland; de Kroon. De Kroon, feitelijk bestaande uit de Koning en de verantwoordelijke minister, liet zich daarbij adviseren door de Raad van State. De Raad van State gebruikte daarbij de deskundigenberichten van het Bureau Adviseur beroepen Milieubeheer (BABM) en het Bureau van de adviseur ten behoeve van de Raad van State (BARST). Deze beide bureaus waren eind jaren tachtig inmiddels bij het departement van VROM ondergebracht. We hebben nu nog mensen in dienst bij de StAB die destijds al bij deze bureaus werkten!

Naar aanleiding van het zogenaamde “Benthem-arrest” van het Europees Hof uit 1985 is de Kroon teruggetreden en is de Raad van State de hoogste bestuurs-rechter in ons land geworden. Er was vanaf dat moment meer duidelijkheid nodig over de onafhankelijkheid van de deskundigen. Dit heeft een tijd geduurd maar uiteindelijk is in de Wet milieubeheer én de Wet ruimtelijke ordening opgenomen dat de Minister een Stichting op kan richten voor de onafhankelijke advisering aan de bestuursrechter. Dit is de Stichting Advisering Bestuursrecht geworden, de StAB. In 2016 vieren we het heugelijke moment dat de StAB 20 jaar geleden formeel is opgericht en van start is gegaan!

Maar ook hierna gebeurt er nog genoeg. De stichting behoudt haar bestaans-recht door mee te gaan met de tijd. Waar aanvankelijk binnen de organisatie nog heel duidelijk de twee bases - ruimtelijke ordening en milieu – herkenbaar waren, werden deze grenzen steeds vager. In 2007 is volledige integratie een feit: de afdelingen ruimtelijke ordening en milieu zijn verdwenen en hebben plaatsge-maakt voor een platte organisatie met vijf zelfsturende teams van adviseurs met verschillende achtergronden, een driekoppig managementteam en een service-center ter ondersteuning. Hiermee verandert tevens een vrij solistische aanpak van zaken naar werken in projectverband, waar kennis en ervaring vanuit verschillende hoeken elkaar versterken. Daarmee kunnen alle aspecten van een beroepskwestie, hoe com-plex ook, in een samenhangend verhaal worden gepresenteerd, voor de rechter, maar ook voor de partijen die daardoor wellicht meer begrip krijgen voor de uiteindelijke uitspraak. De kennis en ervaringen wordt in ons kennissysteem

76

opgeslagen en voortdurend geactualiseerd. Dit kennissysteem kan door elke adviseur worden geraadpleegd. Een relevant deel van de kennis stelt de StAB ook beschikbaar aan rechtbanken, in de zogenoemde Wiki Juridica. Ook wor-den cursussen aan rechters gegeven. Via het jurisprudentietijdschrift, waarbij uitspraken voorzien worden van een annotatie, delen we ook aan de rest van de geïnteresseerden onze kennis. In 2007 is de Stichting Landelijk Register van Gerechtelijke Deskundigen (LRGD) opgericht, waarin deskundigen worden opgenomen die adequaat kunnen op-treden in de rechtspleging. Al onze adviseurs hebben de noodzakelijke opleiding tot ‘gerechtelijk deskundige’ gevolgd, en zijn in het register ingeschreven.

Hoewel op papier de werkwijze van de StAB niet veel lijkt te zijn veranderd, zijn er over de jaren wel wijzigingen opgetreden. Zo stellen de rechtbanken vaak specifieke vragen aan de StAB, daar waar de raad van State vaak kiest voor een algemene vraagstelling. Ook wordt de StAB tegenwoordig vaker gevraagd een concept aan partijen te leveren, en de reactie van partijen te verwerken alvorens het naar de rechter wordt opgestuurd. Ook kiest een rechter in het kader van definitieve geschilbeslechting er vaker voor om StAB-adviseurs voor de zitting op te roepen. Niet alleen om toelichting te geven maar ook om eventueel ‘mee te denken’ wanneer de rechters het geschil willen oplossen.

Met een flinke aanloop vóór 1996 heeft de StAB zich sinds 1 november 1996 ontwikkeld tot een platte, open organisatie die voortdurend in beweging is en anticipeert op wat er om haar heen gebeurt. Dat belooft wat voor de toekomst!

98

PROGRAMMA

11.30 uur Ontvangst en registratie deelnemers op het StAB-plein. Het StAB-plein is de plek om elkaar te ontmoeten en te netwerken.

12.00 uur Werklunch De lunch dient tot onderlinge kennismaking en gesprek. Er vindt een poll plaats aan de hand van drie stellingen over onderwerpen die in het tweede plenaire programma aan de orde komen.

13.00 uur Plenair deel 1 onder leiding van Anouschka Laheij Katja Crooijmans (RebelGroup), presentatie onderzoek “StAB - Meerwaarde door verbinding”. Rolf Hoving refl ecteert hierop. Afscheid directeur StAB, Gerard Wuisman. Voorstellen nieuwe directeur StAB, Sascha Dalen Gilhuijs.

14.00 uur Sessies ronde 1 StAB-adviseurs delen interactief kennis over een aantal inhoudelijke onderwerpen. In deze sessies wordt inzicht gegeven in de werkwijze van de StAB. Dilemma’s die bij geschillen in het omgevingsrecht voorkomen, worden behandeld.

14.45 uur Pauze op het StAB-plein In de pauze tussen de sessierondes heeft u de gelegenheid om de adviseurs van de StAB over verschillende thema’s vragen te stellen. Heeft u een algemene vraag over het omgevingsrecht of specifi eke vragen over planologische aspecten, landbouw, natuur, geluid, luchtkwaliteit, veiligheid, bodem, afval, water? StAB-adviseurs staan voor u klaar.

15.30 uur Sessies ronde 2 StAB-adviseurs delen interactief kennis over een aantal inhoudelijke onderwerpen. In deze sessies wordt inzicht gegeven in de werkwijze van de StAB en worden dilemma’s behandeld die voorkomen bij geschillen in het omgevingsrecht.

16.15 uur Plenair deel 2 onder leiding van Anouschka Laheij Niels Koeman: De positie van de rechter en partijen onder de nieuwe Omgevingswet in relatie tot de StAB als deskundige. Maarten Verhoeven: De positie van de rechter en partijen onder de nieuwe zaaksbehandeling in relatie tot de StAB als deskundige. Isabelle Larmuseau: Een orgaan als de StAB als deskundige in het omgevingsrecht: een zegen of bedreiging voor de rechter en partijen?

17.00 uur Netwerkborrel

98

PROGRAMMA

11.30 uur Ontvangst en registratie deelnemers op het StAB-plein. Het StAB-plein is de plek om elkaar te ontmoeten en te netwerken.

12.00 uur Werklunch De lunch dient tot onderlinge kennismaking en gesprek. Er vindt een poll plaats aan de hand van drie stellingen over onderwerpen die in het tweede plenaire programma aan de orde komen.

13.00 uur Plenair deel 1 onder leiding van Anouschka Laheij Katja Crooijmans (RebelGroup), presentatie onderzoek “StAB - Meerwaarde door verbinding”. Rolf Hoving refl ecteert hierop. Afscheid directeur StAB, Gerard Wuisman. Voorstellen nieuwe directeur StAB, Sascha Dalen Gilhuijs.

14.00 uur Sessies ronde 1 StAB-adviseurs delen interactief kennis over een aantal inhoudelijke onderwerpen. In deze sessies wordt inzicht gegeven in de werkwijze van de StAB. Dilemma’s die bij geschillen in het omgevingsrecht voorkomen, worden behandeld.

14.45 uur Pauze op het StAB-plein In de pauze tussen de sessierondes heeft u de gelegenheid om de adviseurs van de StAB over verschillende thema’s vragen te stellen. Heeft u een algemene vraag over het omgevingsrecht of specifi eke vragen over planologische aspecten, landbouw, natuur, geluid, luchtkwaliteit, veiligheid, bodem, afval, water? StAB-adviseurs staan voor u klaar.

15.30 uur Sessies ronde 2 StAB-adviseurs delen interactief kennis over een aantal inhoudelijke onderwerpen. In deze sessies wordt inzicht gegeven in de werkwijze van de StAB en worden dilemma’s behandeld die voorkomen bij geschillen in het omgevingsrecht.

16.15 uur Plenair deel 2 onder leiding van Anouschka Laheij Niels Koeman: De positie van de rechter en partijen onder de nieuwe Omgevingswet in relatie tot de StAB als deskundige. Maarten Verhoeven: De positie van de rechter en partijen onder de nieuwe zaaksbehandeling in relatie tot de StAB als deskundige. Isabelle Larmuseau: Een orgaan als de StAB als deskundige in het omgevingsrecht: een zegen of bedreiging voor de rechter en partijen?

17.00 uur Netwerkborrel

1110

Katja Crooijmans

Katja Crooijmans (1985) studeerde criminologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Als criminoloog werkte zij bij het Landelijk Parket en de commis-sie-Samson. Op dit moment is zij consultant bij de RebelGroup te Rotterdam waar ze zich bezighoudt met verschillende sociaal maatschappelijke vraag-stukken. Eerder heeft ze ook meegewerkt aan het evaluatieonderzoek StAB en Toekomstonderzoek StAB in 2013.

Gerard Wuisman

Gerard Wuisman is sinds oktober 2007 directeur van de StAB.Wuisman studeerde notariaat en burgerlijk recht in Leiden. Na zijn stage in het notariaat vanaf 1972, was hij jurist bij de Nationale Investeringsbank, ambte-naar van Staat bij de Raad van State, Raadadviseur in het Kabinet Minister-Pre-sident, secretaris Ministerraad en Directeur Algemene Zaken van Rotterdam.Daarnaast was hij o.a. gemeenteraadslid in Oegstgeest en Voorzitter van de bezwarencommissie van Oegstgeest en Noordwijk. Thans is hij lid van de Re-kenkamercommissie van Leiden en Voorzitter van de Monumenten-commissie van Oegstgeest.

Rolf Hoving

Rolf Hoving (1987) is jurist. Hij werkt sinds 2012 als promovendus en docent strafrecht bij de vakgroep strafrecht en criminologie van de Rijksuniversiteit Groningen. Aan deze zelfde universiteit heeft hij in 2011 de onderzoeksmaster ‘functionaliteit van het recht’ (cum laude) en de master Nederlands recht afge-rond. Hij doet onderzoek naar de deskundige in het strafproces, meer specifi ek naar welke regels kunnen waarborgen dat het deskundigenbewijs bijdraagt aan de kwaliteit van strafvorderlijke beslissingen.

Anouschka Laheij (dagvoorzitter)

Anouschka Laheij (1972) is van huis uit politicoloog en psycholoog en richtte in 2007 Laheij Gesprekleiding Training en Coaching op. Sindsdien treedt zij ook op als dagvoorzitter, moderator en gespreksleider. Zij leidt congressen, dialogen en debatten, voor zowel de profi t als de non-profi t sector. Zij interviewt deelne-mers op een constructief kritische wijze, en weet een paneldiscussie met haar spitsvondigheid en creativiteit tot spannende gebeurtenis te maken voor het publiek. Haar persoonlijke werkstijl is energiek en resultaatgericht, met altijd aandacht voor de mens en het proces.

SPREKERS

1110

Sascha Dalen Gilhuijs

Sascha Dalen Gilhuijs is sinds juni 2010 directeur van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak, de vakvereniging voor rechters en offi cieren van justitie. Zij zal ingaande 1 oktober 2016 de nieuwe directeur van de StAB worden.Dalen Gilhuijs studeerde recht aan de Universiteit van Amsterdam. Zij was van 1994 tot 2010 werkzaam bij de rechtspraak en het Openbaar Ministerie in diverse beleids- en managementsfuncties. Daarnaast is zij bestuurlijk actief in de sport.

Isabelle Larmuseau

Isabelle Larmuseau behaalde met grote onderscheiding het diploma van licentiaat in de rechten aan de Universiteit Gent (1986-1991) en de Univer-sität Osnabrück (1991). Sinds 1991 is zij advocaat in het milieurecht. In 1997 was zij mede-oprichter van het milieuadvocatenkantoor LDR. Sinds 1998 is zij gastprofessor milieurecht aan de Universiteit Gent en vanaf 2015 gastdocent milieurecht en gastdocent omgevingsrecht aan de Katholieke Universiteit Leuven. Zij is initiatiefnemer en voorzitter van de in 2006 opgerichte Vlaamse Vereniging voor Omgevingsrecht (VVOR).

SPREKERS

Niels Koeman

Niels Koeman is sinds januari 2010 staatsraad bij de Afdeling bestuursrecht-spraak van de Raad van State. Koeman studeerde Nederlands recht in Utrecht, waar hij in 1974 promoveerde op de dissertatie ‘Bestemmingsplan en privaat-recht’. Vanaf 1974 was hij advocaat, gespecialiseerd in het milieurecht en het ruimtelijke ordeningsrecht. In 1984 werd hij benoemd tot deeltijd-hoogleraar milieurecht en ruimtelijke ordeningsrecht aan de Universiteit van Amsterdam.Koeman is lid van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli), en is hij onder meer bestuurslid van het Instituut voor Bouwrecht.

Maarten Verhoeven

Maarten Verhoeven (1969) is senior rechter in de rechtbank Oost Brabant en daar voorzitter van de cluster Omgevingsrecht. Verder is hij voorzitter van een landelijke expertgroep Omgevingsrecht van de Raad voor de Rechtspraak. Daarnaast is hij verbonden aan het Kenniscentrum Milieu en Gezondheid van het Gerechtshof ‘s-Hertogenbosch.

DE STAB: HOE WERKT HET DAAR?

OmschrijvingWilt u weten hoe de StAB werkt? In deze sessie gaan Gerard Wuisman en Peter van der Hoogt in op alle aspecten die een rol spelen bij het uitbrengen van een advies. Vanaf de binnenkomst van de adviesopdracht tot aan de laatste kwaliteitscontrole voor verzending. In de sessie staan zij stil bij het horen van partijen, het vergaren van de benodigde kennis en de waarborging van de kwaliteit van de adviezen. Bent u gebruiker van adviezen van de StAB of is uw kwestie onderwerp van advies geweest? Deze presentatie biedt u een kijkje achter de schermen!

Na afloop van deze sessieweet u welke vragen u de StAB kunt stellen en wat er bij komt kijken om ze te beantwoorden.

SprekersGerard Wuisman (directeur)Peter van der Hoogt

LocatiePlenaire zaal

EVENEMENTENGELUID IN DE HUISKAMER

OmschrijvingBezoekt u wel eens een evenement? Geniet u van muziek en optredens in de open lucht? Voor omwonenden kan het soms wat te veel van het goede zijn. Vooral de lage bastonen in hedendaagse popmuziek lijken zich niet alleen in de oren, maar in het hele lijf te willen nestelen. De overlast van-wege de lage tonen laat zich in een vergunning lastig beteugelen. In deze sessie bespreken Berber Koopmans en Ton Verheijke dit type geluid en bekijken ze met u de mogelijkheden om overlast te beperken.

Na afloop van deze sessiebent u op de hoogte van de geluidstechnische aspecten van hedendaagse popmuziek en de regelge-ving rond evenementen. U ontdekt de (juridische) mogelijkheden om overlast te beperken.

SprekersTon VerheijkeBerber Koopmans

LocatieHoutwagen

1312

SESSIES EN FLITSINFO

RUIMTELIJKE ORDENING EN SOORTENBESCHERMING: VRIEND OF VIJAND

OmschrijvingIs het buitengebied alleen bestemd voor agrarisch gebruik? Er wordt ook gewoond en natuur en recreatie krijgen de ruimte. Gaan deze functies samen? Of hebben zij van elkaar te duchten? Het ruimtelijk beleid is vaak gericht op het tegengaan van verstening van het buitengebied. Dat lijkt gunstig voor natuur- en landschapswaarden, maar is dat in de praktijk ook altijd het geval? Aan de hand van een praktijkvoorbeeld krijgt u inzicht in het spanningsveld tussen de doelstellin-gen van ruimtelijk beleid en de bescherming van natuurwaarden. Biedt de nieuwe Wet natuurbescherming handvatten om dat spanningsveld weg te nemen?

Na afloop van deze sessieherkent u de dilemma’s bij het bestemmen van functies in het buitengebied.

SprekersPascal StroekenVictorine Bogaardt

LocatieHet Ketelhuis

GESJOEMEL OP DE WEG

OmschrijvingMet onze van sjoemelsoftware voorziene dieselauto rijden we steeds vaker met 130 km/uur over de snelwegen in ons land. Voelen we ons daar schuldig over? Geven we de autofabrikanten de schuld of schieten regelgeving en toezicht tekort? Kloppen de berekeningen en metingen eigen-lijk wel? Eric Feringa en Igor van der Wal willen u in deze sessie bijpraten over verkeersemissies. Zij laten zien wat de folder belooft en de praktijk aantoont en gaan in op het effect van de vervuilen-de stoffen op gezondheid en natuur.

Na afloop van deze sessieheeft u inzicht in de factoren die de kwaliteit van de lucht bepalen én een mening over sjoemel-software!

SprekersIgor van der WalEric Feringa

LocatieDe Droogcabine

1312


MEER OF MINDER AFVALSTOFFEN

OmschrijvingAfval is steeds vaker een grondstof voor nieuwe toepassingen. Wanneer zijn stoffen afvalstoffen en wanneer zijn het grondstoffen, tweedehandsproducten of bijproducten? Zullen alle afvalstoffen ooit grondstoffen worden? Deze vragen maken het afvalstoffenrecht complex. In deze sessie laten Tjeerd van der Meulen en Peter-Arjen Boers u kennismaken met de relevante factoren bij het bepalen van de aard van een stof. Op interactieve wijze wordt u met de dilemma’s geconfronteerd die daarbij spelen. Kunnen we in de toekomst over grondstoffenrecht gaan spreken?

Na afloop van deze sessiekunt u bepalen of een stof een afvalstof, een grondstof of een bijproduct is en maakt u kennis met het grondstoffenrecht.

SprekersTjeerd van der MeulenPeter-Arjen Boers

LocatiePostwagon 2B

STAP IN DE PLANSCHADE

OmschrijvingIs de planschadeprocedure voor u onbekend terrein? Vraagt u zich af hoe een waardevermindering van een planologische wijziging wordt bepaald? Renate van Marle en Peter Willems presenteren een stappenplan dat u door de planschadeprocedure leidt. Aan de hand van een praktijkvoorbeeld staan zij stil bij de planvergelijking, de omvang van het planologisch nadeel (taxatie), de vergoedbaarheid van de schade en de hoogte van de tegemoetkoming.

Na afloop van deze sessiekent u de stappen die doorlopen moeten worden in de planschadeprocedure. U weet hoe het plano-logisch nadeel wordt bepaald en hoe dat leidt tot de uiteindelijke tegemoetkoming van de schade.

SprekersPeter WillemsRenate van Marle

LocatiePlenaire zaal

1514


SCHADUW - HINDER?

OmschrijvingU wilt licht in huis! Maar wilt u ook de zon in huis? In deze sessie volgen Rieko Schuur en Ruud Groeneweg voor u het zonlicht in een driedimensionale visuele demonstratie. De demonstratie laat zien hoe de beweging van de zon gedurende de seizoenen de schaduwen van gebouwen stuurt. We bekijken de schaduweffecten van nieuwe gebouwen in een bestaande omgeving. Maar wanneer is schaduw zo hinderlijk dat nieuwbouw niet mag worden toegestaan?

Na afloop van deze sessiebent u bekend met de invloed van gebouwen op de zonlichttoetreding in woningen gedurende de seizoenen. U heeft het antwoord op de vraag wanneer schaduw hinderlijk is.

SprekersRieko SchuurRuud Groeneweg

LocatieZandstraalcabine

PAUZEPROGRAMMA: FLITSADVIEZEN EN FLITSINFORMATIE

In de pauze tussen de twee rondes met kennissessies heeft u de gelegenheid om de adviseurs van de StAB te ontmoeten.

Heeft een vraag over een specifiek onderwerp in het omgevingsrecht, geluid, luchtkwaliteit, veiligheid, bodem, afval, cultuurhistorie, bouwkunde, water, of een ander onderwerp? De StAB-adviseurs, herkenbaar aan hun badge, vinden voor u snel de juiste gesprekspartner. Dit is ook het moment om eens buiten een formele zitting om, in contact te komen met een rechter, jurist, advocaat of milieugroepering!

LocatieStABplein

1514


1716

De fysieke omvang van een dossier kan nogal verschillen: Er zijn dossiers niet dikker zijn dan een zaterdagkrant, maar de bode van de Afdeling komt ook wel eens aan met een steekkarretje met acht verhuisdozen.

DE PRAKTISCHE KANT...

Als een verzoek om advies bij de StAB binnenkomt, wat gebeurt er dan eigenlijk?

Fase 1 (1/2 weken)Op het moment dat per bode of post een dossier binnen komt, wordt het als ‘zaak’ door ons Service-Center administratief ingeboekt. Het dossier krijgt doorgaans de naam die er in de briefaanhef aan is gegeven en een nummer. In het computerplatform waar de StAB mee werkt, wordt een webpagina voor de betreffende zaak aangemaakt, waarin een aantal standaarddocumenten zoals de opdracht-brief, het bestreden besluit, de beroepen en het verweerschrift gedigitaliseerd worden opgenomen. Gedurende het gehele proces kunnen documenten, mails, foto’s en andere stukken worden toege-voegd zodat een digitaal dossier ontstaat.

Het dossier verhuist van de administratie naar het bureau van de planner. De planner regelt de verdeling van het werk en bewaakt de voortgang. Ook kijkt de planner globaal waar de zaak inhoudelijk over gaat en koppelt een van de adviseurs als “intaker” aan het dossier. De intaker bepaalt de zaakzwaarte volgens een intakesysteem dat is gebaseerd op het toekennen van punten aan de verschillende elementen van een zaak: de vraagstelling, de beroepen, het aantal inhoudelijke onderwerpen en het aantal (vaak technische) rapporten.

Vanuit de Raad van State is vraagstelling in de regel algemeen “Beschrijf de gevolgen van het plan voor zover nodig voor de behandeling van de beroepen”. De beroepsgronden zijn dan leidend voor het bepalen van de zaakzwaarte. De rechtbanken stellen in de regel meer specifieke vragen, die voornamelijk de zaakzwaarte bepalen.

1716

Na de intake komt de zaak op de lijst “toe te wijzen zaken” te staan. Elke dinsdagochtend bespreken de teams wie beschikt over de (specifieke) kennis en voldoende tijd om het dossier te behandelen. Later op de dag volgt het plannersoverleg, bestaande uit vertegenwoordigers van elk team en de planner. De zaken worden daar definitief verdeeld over de adviseurs. Tegelijk met het aanwijzen van de opsteller(s) van het verslag wordt ook een ‘tweede lezer’ aangewezen, die in fase 3 een belang-rijke taak heeft. Na de toewijzing van de zaken maken de opstellers met de tweede lezers afspraken over de aanpak.

Fase 2 (2 maanden)De inhoudelijke behandeling van de zaak begint met de check door de adviseur of alle relevante stukken in het dossier aanwezig zijn. Ontbrekende stukken worden bij verweerder of eiser opge-vraagd.

De precieze aanpak en opzet van het verslag verschilt per zaak. Terugkerend element in elk verslag is de beschrijving van de feitelijke situatie. Een verslag over een bestemmingsplan wordt daarom in beginsel opgezet per appellant, tenzij de overlap van onderwerpen dusdanig is, dat het verslag beter per onderwerp kan worden beschreven. Verslagen over omgevingsvergunningen voor milieu of afwijken van het bestemmingsplan worden meestal opgezet met een milieuaspect (bijvoorbeeld geluid, geur, bodem) per hoofdstuk.

Het belangrijkste, en voor de adviseurs ook vaak het leukste onderdeel, is het bezoek ter plaatse. Bij het plannen van het lokatiebezoek wordt per partij ongeveer een uur gereserveerd voor het gesprek en het opnemen van de situatie ter plaatse. Bij zeer omvangrijke projecten met veel appellanten (bijvoorbeeld tracé hoogspanningsleiding of aanleg (omstreden) weg) is het, gezien de termijnen, niet mogelijk iedereen te bezoeken. De appellanten worden per brief benaderd waarin is aangege-ven wanneer het plangebied wordt bezocht en dat zij in de gelegenheid worden gesteld hun beroep toe te lichten ten kantore van de StAB in Den Haag.

Bij planschade zaken ontbreekt vaak het (volledige) oude planolo-gische regime. Of blijkt er nog een andere regime van toepassing. Voor het geval er afstanden gemeten moeten worden, vragen we (kopieën) op van de analoge gewaarmerkte kaarten op schaal.De dossiers worden over het algemeen in zwart-wit aangeleverd, terwijl in onderzoekrapporten vaak met tabellen en grafieken in kleur wordt gewerkt. Bij verweerder en/of partijen wordt dan het onderzoeksrapport digitaal en in kleur opgevraagd.

1918

Na het lokatiebezoek wordt de informatie uit het dossier met de informatie en waarnemingen ter plaatse samengepakt, en met de voor de casus benodigde kennis gefiltreerd en beoordeeld. Het resultaat wordt, voorzien van afbeeldingen, luchtfoto’s, grafieken en tabellen, in een deskundigen-bericht met bijlagen verwerkt.

Afhankelijk van de vraagstelling van de rechter wordt het concept van het verslag al dan niet aan partijen gezonden. In het geval dat een concept aan partijen wordt gezonden, brengt de StAB een definitief verslag aan de rechter uit, rekening houdend met de door partijen gemaakte opmerkin-gen op het concept. In het andere geval stuurt de StAB het verslag direct aan de rechter. Deze stelt partijen dan in de gelegenheid daarop te reageren. Steeds vaker wordt vervolgens de StAB gevraagd op de reacties te reageren.

In planschadezaken wordt soms een externe taxateur ingeschakeld voor het uitvoeren van de taxatie als uit de plan-vergelijking blijkt dat sprake is van een planologisch nadeel. De taxateur moet onafhankelijk en ter plaatse bekend zijn. De taxateur dient zijn taxatie verrichten aan de hand van de uitgangspunten in het StAB-verslag. De StAB toetst het taxatierapport op volledigheid en dui-delijkheid alvorens het aan het verslag wordt toegevoegd.

Het lokatiebezoek is een wezenlijk en leuk onderdeel van werk. Het levert veel informatie op over de achtergrond van het geschil en aanvullende relevante feiten op. Bij burgers vinden de meeste gesprekken plaats aan de keukentafel met een kop koffie en koekje. Vaak zijn wij de eersten die echt ter plaatse komen kijken en luisteren. Dat wordt gewaardeerd.

In inrichtingen worden we vaak uitgebreid rondgeleid en ingelicht over de bedrijfsprocessen. Bij “gevaar-lijke” inrichtingen moeten we eerst het veiligheidsfilmpje kijken alvorens we naar binnen mogen.

Derde belanghebbenden zijn niet altijd even enthousiast als we bellen voor een locatiebezoek, maar in de regel mogen we overal komen. In incidentele gevallen wordt ons toegang geweigerd of mogen we niet alles zien.Sommige appellanten of eisers willen graag laten weten waar de pijnpunten zitten en organiseren wandelingen, boottochten en zelfs een keer een rondvlucht in een zweefvliegtuig.

1918

Fase 3 (2 weken)Elk conceptverslag wordt intern door een ‘tweede lezer’ beoordeeld. De tweede lezer is niet bij de inhoudelijke behandeling van de zaak betrokken en kijkt met een ‘frisse’ blik naar het verslag. De tweede lezer toetst of de vraag juist is beantwoord, binnen de grenzen van het geschil is gebleven, het verslag een logische opbouw en structuur heeft en taalkundig juist is.

Het ServiceCenter zorgt voor de verdere afhandeling van de zaak. Het verslag en bijlagen worden uitgeprint en ondertekend. De dossierstukken (ook de 8 verhuisdozen vol) worden meegegeven aan de bode of per post aan de opdrachtgevende rechter verzonden.

De ‘tweede lezer toets’ levert geregeld discussie op met de opsteller(s) van het verslag. In alle gevallen leidt dat tot een beter verslag.

2120

ONDERWERPEN STAB-DESKUNDIGHEID

Binnen de StAB werken we met kennisgroepen. Binnen deze groepen wordt gewaar-borgd dat onze kennis up-to-date is, en worden zaken inhoudelijk besproken. Hieronder vindt u een korte omschrijving van een groot aantal van onze kennisgroepen, om u een beeld te geven wat de StAB aan kennis in huis heeft.

Stedenbouwkundige aspecten Binnen de kennisgroep stedenbouwkundige aspecten komen zowel technische stedenbouwkundige aspecten zoals dagen zonlichttoetreding en windhinder, als vormgevingsaspecten zoals bescherm-de stadsgezichten, beeldbepalende en monumentale panden en welstandstoezicht aan de orde.

Schade en TaxatieOp het gebied van overheidsaansprakelijkheid, zoals planschadezaken, beoordeelt de StAB of sprake is van een planologisch nadeel. De schadebegroting of taxatie wordt beoordeeld, en indien nodig wordt een (her)berekening van de inkomensderving gemaakt of wordt een externe taxateur bege-leid bij een nieuwe taxatie. Tot slot wordt beschouwd of de schade voor vergoeding in aanmerking komt.Ook andere schadezaken, zoals nadeelcompensatie op basis van een verordening of een specifi eke wettelijke grondslag vallen onder deze kennisgroep. De StAB heeft tevens de deskundigheid in huis om taxaties in het kader van de Wet WOZ en grondexploitatie te beoordelen.

Ondergronds Nederland Op het gebied van ontgrondingen worden de eff ecten van een ontgronding beschreven en de technische onderzoeken kritisch beoordeeld in het licht van de beroepen. Bij ingrepen nabij rivieren of estuaria worden zonodig de eff ecten op riviergedrag en morfologie onderzocht en beschreven.Bij mijnbouw (olie, gas, zout en geothermie) is specifi eke kennis aanwezig over bodemdaling en door de winning veroorzaakte aardtrillingen. Ook de meer reguliere aspecten die aan de orde komen bij een winning (zoals natuur of geluidhinder) worden belicht.

LandbouwBij landbouwgerelateerde kwesties ligt de nadruk op de milieugevolgen van intensieve veehouderij-en, zoals geur, ammoniak en gezondheid. De StAB kan adviseren over uiteenlopende landbouwon-derwerpen en de toepassing van agrarische milieuregelgeving. Dit varieert van het beoordelen van spuitzones bij open teelten tot ondersteuning bij technisch complexe aspecten, zoals geurbereke-ningen en vraagstukken over staltechniek inzake intensieve veehouderijen.

VeiligheidVeiligheid speelt zowel een rol bij milieuzaken als bij zaken op het gebied van ruimtelijke ordening. Externe veiligheid gaat over beheersen van risico’s die ontstaan het gebruik, de opslag en het trans-

2120

port van gevaarlijke stoff en, zoals bij spoorwegemplacementen, chemische bedrijven, LPG-tanksta-tions en bedrijven met ammoniak koelinstallaties. Transport van gevaarlijke stoff en vindt plaats over weg, water, spoor en door buisleidingen. Ook kan de StAB adviseren over brandveiligheid en over overige risico-inrichtingen zoals windturbines en luchtvaartterreinen.

AfvalHet kennisdossier Afval gaat onder meer over specifi eke afvalstoff en, met eigen regelgeving en/of beleid, zoals asbest, baggerspecie, bouw- en sloopafval en gevaarlijke afval (EURAL). Daarnaast zijn er verschillende methoden om afval te verwerken. Tot deze verwerkingsmethoden behoren: afvalverbranding, afvalverwerking, composteren en vergisten, nuttige toepassing en verwijdering, waaronder stortplaatsen. Voor al deze facetten helpt de kennisgroep “Afval” bij de beoordeling van verwerkingsmethoden, de acceptatie van afvalstoff en, afvalpreventie en de discussie rond afval-stof-grondstof. Hierbij is het landelijk beleid, neergelegd in het Landelijk Afvalbeheerplan (LAP), het belangrijkste uitgangspunt, naast Europese regelgeving (Kaderrichtlijn Afvalstoff en).”

Bodem en grondwaterIn het kennisdossier “Bodem en grondwater” gaat het over bodembescherming, bodemkwaliteit en bodemsanering, grondwater en warmte koude opslag (WKO).De StAB kan, op grond van de Nederlandse Richtlijn Bodembescherming (NRB), het Besluit bodem-kwaliteit en de Wet bodembescherming, beoordelen of de juiste maatregelen en voorzieningen zijn getroff en, de protocollen worden nageleefd, bodemonderzoeken juist zijn uitgevoerd en de goede bodemsaneringstechnieken worden toegepast. Voor grondwater is de relatie met de bodem van belang (welk beleid en technische beoordeling). Hierbij wordt de wijze van grondwateronttrekking beschouwd en wat beschermd dient te worden.De WKO is een specifi eke vorm van het gebruik van grondwater, voornamelijk bedoeld voor het gebruik van energie. Verkeer en vervoer Bij het onderwerp “Verkeer en vervoer” gaat het over de inrichting van dat deel van de ruimte dat gebruikt wordt voor verplaatsingen (de wegen en het ontwerp daarvan), de gebruikers van die ruimte en de verplaatsing van de weggebruikers (mobiliteit). De kennisgroep “Verkeer en vervoer” houdt zich bezig met het beoordelen van wegontwerp, mobiliteit, verkeersmodellen. Het parkeren en verkeersveiligheid spelen daarbij een grote rol. In het vakjargon wordt verkeer ook met de term “mobiliteit” samengevat. Het gaat om alle soorten verkeersdeelnemers (gemotoriseerd, fi ets, voet-gangers) in relatie tot de diverse vormen van vervoer (particulier, zakelijk en openbaar).

WaterDe StAB heeft de waterdeskundigheid om te adviseren over ruimtelijke- en milieuaspecten die samenhangen met teveel water, te weinig water, vies en schoon water. Hierbij gaat het niet alleen

2322

over het oppervlaktewater in sloten, rivieren en meren, maar ook over grondwater. Daarbij wordt het gebruik van water ten behoeve van verschillende functies als landbouw, natuur, stedelijke leefomgeving of industrie beschouwd. We ontleden modellen, controleren berekeningen en toetsen uitkomsten aan normen. Ook beschrijven we de gevolgen van besluiten en beoordelen maatregelen op hun eff ectiviteit.

Cultuurhistorische aspectenDe StAB kan rapporten over waarderingen van gebouwde monumenten beoordelen en van commentaar voorzien. Hierbij wordt aangegeven in hoeverre een bouwplan passend is in een beschermd stads- of dorpsgezicht. Deze kennis strekt zich ook uit tot cultuurhistorisch waardevolle landschappen. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om de beoordeling van het belang van cultuurhistori-sche landschappen en landschapselementen in het licht van het gevoerde beleid. Ook kan de StAB aangeven of de eventuele bescherming daarvan adequaat is geregeld. Datzelfde geldt ook voor de bescherming van archeologische waarden in bestemmingsplannen. De StAB kan aan de hand van archeologische rapporten het beschermingsniveau beoordelen.

Milieueff ectrapportage Het instrument milieueff ectrapportage heeft tot doel om de eff ecten op de leefomgeving van plannen en besluiten een volwaardige plaats te geven in de besluitvorming. Een milieueff ectrap-port (MER) wordt opgesteld bij de aanleg, uitbreiding of wijziging van onder andere luchthavens, snelwegen, veehouderijen, chemische industrie en grootschalige ingrepen in het landschap. Wettelijk gelden een fors aantal verplichtingen ten aanzien van procedure en inhoud. Omdat er technische defi nities en criteria worden gehanteerd is niet altijd duidelijk wanneer een m.e.r.-plicht of m.e.r.-beoordelingsplicht geldt. Over de vraag onder welke omstandigheden een MER moet worden opgesteld, welke onderdelen in het rapport moeten staan en of een MER voldoende actueel en representatief is, kan de StAB advies uitbrengen.

Geluid en trillingenDe StAB beschikt over de expertise om te adviseren in zeer uiteenlopende kwesties , verdeeld over 4 hoofdonderwerpen: industrielawaai, wegverkeerslawaai, railverkeerslawaai en luchtvaartlawaai. In dit kader kunnen wij onder andere berekeningen en metingen beoordelen, zelf specifi eke situaties doorrekenen, het beoordelingskader toetsen, eenvoudige geluidsmetingen verrichten en maatregelen voorstellen. Ook bieden wij ondersteuning bij vragen over specifi eke kwesties zoals windturbines, horecalawaai, hondengeblaf, evenementengeluid, motorcrossterreinen of laagfre-quent geluid. Ook bij trillingshinder als gevolg van bijvoorbeeld spoorlijnen of zwaar vrachtverkeer kunnen wij adviseren.

EnergieEnergie kan zowel direct als indirect een rol spelen in beroepszaken. De StAB adviseert onder andere in beroepszaken met betrekking tot energiebesparende maatregelen (inclusief terugverdientijd en toepassingen), energieopwekking door centrales en duurzame energieleveranciers zoals windmo-lens en biovergisters, maar ook op het gebied van warmte koude opslag (WKO).

2322

NatuurbeschermingBeschermde natuur en nieuwe ontwikkelingen staan vaak op gespannen voet. Wat zijn de gevolgen voor die beschermde natuur? Hoe worden soorten en gebieden beschermd, wat betekent dit voor agrarische bedrijvigheid, voor wonen bij een natuurgebied, hoeveel stikstof kan een gebied nog verwerken? Kunnen vogels langs een windpark of een hoogspanningslijn vliegen? Zijn er voldoende inspanningen gepleegd om faunaschade te voorkomen?Zomaar een aantal vragen waar de StAB zich mee bezighoudt bij de behandeling van bestemmings-plannen, Nbw-vergunningen en omgevingsvergunningen.

StralingStraling is één van de vormen waarop energie naar de omgeving wordt overgedragen. Een aantal stralingssoorten zoals zichtbaar licht, UV licht, infraroodstraling, magnetrongolven en radiogolven zijn onder normale omstandigheden niet gevaarlijk voor de gezondheid van de mens. Röntgen-straling, alfastraling, bètastraling, gammastraling en neutronenstraling vallen onder de categorie ioniserende straling, maar is in de volksmond beter bekend als ‘radioactieve straling’. Deze stralings-soorten kunnen bij grote blootstelling schadelijk zijn. De StAB kan vergunningen beoordelen van bijvoorbeeld zendmasten, hoogspanningslijnen en lichtmasten bij sportcomplexen tot vergunnin-gen voor kerncentrales en de toepassing van stralingsbronnen zoals bijvoorbeeld in ziekenhuizen.

Planologische aspecten Eisers of appellanten zijn niet overtuigd dat de planologische regeling van een initiatief, bijvoor-beeld een bestemmingsplan, omgevingsvergunning voor afwijken van het bestemmingsplan of in de toekomst een Omgevingsplan, voldoet aan de spelregels van goede ruimtelijke ordening. De planologische adviseurs van de StAB kunnen een belangrijke bijdrage leveren in het ontrafelen van de verschillende, soms tegengestelde belangen en het benoemen de juiste beoordelings- en/of toetsingskaders. De adviseurs onderzoeken of er sprake is van een al dan niet consistent beleid, of de planologische regeling eenduidig is en of normen en grenswaarden uit andere regelgeving nageleefd kunnen worden.

LuchtHet kennisveld Lucht gaat met name over de emissies van luchtverontreinigende stoff en zoals fi jn stof, stikstofoxiden, ammoniak, maar ook over de verspreiding van geur waardoor hinder in de omgeving kan worden ondervonden. Zo onderzoekt StAB bij grote industriële activiteiten, zoals de chemische industrie, afvalverbranding en energiecentrales, of deze inrichtingen de beste beschik-bare technieken (BBT) hebben toegepast. Bij kleinere inrichtingen gaat het naast de toepassing van BBT ook vaak over de uitvoering van de technieken. Bij de verspreiding van geur wordt eveneens onderzocht of de emissie adequaat wordt beperkt, of de berekeningen correct zijn uitgevoerd en wordt nagegaan of de hinderbeoordeling volgens de huidige inzichten is uitgevoerd. Naast de indus-triële activiteiten zijn regelmatig de emissies en immissies door het verkeer onderwerp van beroep, bijvoorbeeld bij de aanleg van een nieuwe weg.

De kennis van de StAB beperkt zich echter niet tot bovenstaande opsomming. Op veel andere, vaak kleinere maar niet minder interessante kennisgebieden, worden cursussen gevolgd en kennis opgedaan. Hierbij valt te denken aan Genetisch gemodifi ceerde organismen (GGO’s) en Grex.

2524

REBELGROUP

MEERWAARDE DOOR VERBINDING

2524

Op zoek naar meerwaarde

Als onafhankelijke en onpartijdige deskun-dige adviseert de StAB (Stichting Advisering Bestuursrechtspraak) de bestuursrechter, en bij gelegenheid ook de straf en civiele rechter, over geschillen op het gebied van het fysieke leefmilieu. De StAB adviseert de rechtspraak op een veelheid aan inhoudelijke terreinen: milieu, ruimtelijke ordening, water, natuur, bouw, plan schade, monumentenwet, en zo meer.

Hiertoe voert de StAB een eigenstandig onderzoek uit vaak bestaande uit een documentenanalyse, locatiebezoek en gesprekken met betrokken partijen, waarna een adviesrapport wordt opgesteld. Bepalend voor de inhoud van het advies van de StAB zijn de door de rechter gestelde onderzoeksvragen. Afhankelijk hiervan informeert de StAB de rechter over de techni-sche aspecten van een zaak dan wel worden de relevante feiten en omstandigheden in kaart gebracht. Het advies geeft de rechter en partijen meer inzicht in de zaak. De relevante informatie is geordend, waar nodig in het juiste perspectief gezet en van deskundig commentaar voorzien.

Eerdere studies naar de StAB hebben laten zien dat de rechtspraak in het algemeen tevreden tot zeer tevreden is met het werk van de StAB: de StAB draagt bij aan de kwaliteit van de recht-spraak. Aangezien het perspectief van de rechter onderwerp was van eerder onderzoek, valt dit perspectief buiten de scope van onderhavig onderzoek. Het gaat dan ook om de beleving die partijen hebben bij het proces dat leidt tot het StAB advies, en niet om de doorwerking van het advies zelf in de rechterlijke uitspraak.

De adviesdiensten van de StAB mogen dan for-meel voorbehouden zijn aan de rechspraak, haar adviezen werken ook door in de maatschappij en hebben daarmee invloed op overheden, burgers en bedrijfsleven. Hoe de adviezen van de StAB precies doorwerken in onze samenle-ving, wat de mate van impact is, en hoe partijen

en belanghebbenden de advisering van de StAB beoordelen, is echternog nooit onderwerp van onderzoek geweest. Deze vragen staan dan ook centraal in de onderhavige inventarisatie van case studies. Meer concreet gaat het om de volgende vraag: Wat is de meerwaarde van de StAB? We zijn op zoek naar meerwaarde waar particulieren, bedrijven en overheden, maar mogelijk ook de maatschappij als geheel baat bij hebben.Maatschappelijke meerwaarde kan direct of indirect ontstaan.

Directe meerwaardeIn de betreffende zaak ontstaat, via de uitspraak van de rechter, mogelijk draagvlak bij partijen. Ook volgt hieruit een betere inpassing van het initiatief in de fysieke leefomgeving. Dit noemen we directe meerwaarde.Ook wanneer partijen o.b.v. een StAB-advies op eigen initiatief samen tot een oplossing komen, zonder tussenkomst van de rechter, kan er sprake zijn van directe meerwaarde van het advies. Indirecte meerwaardeVan een StAB-advies kan een olievlekwerking uitgaan: het advies wordt meegenomen in andere initiatieven in het land, waardoor tussenkomst van de rechter in het vervolg niet (altijd) meer nodig is. Daarmee gaat van het StAB-advies een soort preventieve werking uit voor soortgelijke toekomstige initiatieven.

Wanneer het StAB advies doorwerkt in de uitspraak kan dat tot jurisprudentie leiden waarop het bestuur haar handelen aansluit. Tot slot kan de advisering of de daarop gebaseerde jurisprudentie leiden tot aanpassing van weten regelgeving. LeeswijzerAan de hand van 14 casestudies en ca. 30 diep-teinterviews met betrokkenen (particulieren, overheden, bedrijven) is de vraag naar de meer-waarde van de StAB in de periode maart 2015

2726

t/m maart 2016 onderzocht. Daarbij hebben we alleen afgesloten zaken bestudeerd. Dit betekent automatisch dat sommige zaken inmiddels zijn ingehaald door de actualiteit. Zaken die een juridisch vervolg hebben gekre-gen – bijvoorbeeld omdat er op dit moment een hoger beroep loopt –, vielen buiten de scope van het onderzoek.

De bevindingen en conclusies zijn opgetekend in dit rapport. De casussen zijn daarbij zo goed mogelijk geanonimiseerd. Dat kan in een enkel geval leiden tot een vrij abstracte beschrijving van de casus. Het borgen van de anonimiteit betekent ook dat we in dit rapport niet kunnen verwijzen naar de rechterlijke uitspraken in de door ons onderzochte casussen.

Hieronder beschrijven we de resultaten achter-eenvolgens op drie ‘niveaus’. Ten eerste gaan we in op vier verschijningsvormen van meerwaarde die we zijn tegengekomen. Hierbij maken we veel gebruik van de casuïstiek.

Ten tweede volgt een iets bredere analyse: we plaatsen deze meerwaarde in de context van de dynamiek van de omgeving waarin de StAB opereert. Er zijn immers factoren die het lastig maken om de impact van een StAB advies goed aan te tonen.Ten derde abstraheren naar het niveau van de rechtsstaat.Een methodologische verantwoording hebben we in de bijlage opgenomen.

Duiden van normen

De meest zichtbare en directe impact van het advies van de StAB is, kort gezegd, het formu- leren van een second – of third – opinion en het voor de rechter inzichtelijk maken van de beroepen en beroepsgronden in het dossier. Daarnaast heeft de StAB ook een rol die minder zichtbaar, en wellicht ook in mindere mate primair beoogd, maar zeker niet minder waar- devol is. De StAB draagt namelijk bij aan het operationaliseren, het in de praktijktoepasbaar maken, van nieuwe juridische en beleidsnormen.

Juridische normen en beleidsnormen die de techniek raken, zijn vaak algemeen geformuleerd. Dat moet ook zo zijn om ruimte te bieden voor aanpassing aan actuele ontwikkelingen. Om een fi ctief voorbeeld te gebruiken: Stel dat wetgeving begin jaren 80 had bepaald dat VHS de enige standaard zou zijn voor de opslag van audiovisueel materiaal, dan was dit achteraf gezien geen goede keuze geweest. Indien laat in de jaren 80 de wet was aangepast om Super- VHS tot enige standaard te maken, was dit al snel een veel slechtere keuze gebleken: de CD volgde maar enkele jaren later. En indien begin jaren 90 de Minidisc tot standaard was gemaakt, was dat achteraf gezien een zelfs desastreuze keuze geweest… Kortom, de wetgever doet er goed aan om technologieën slechts op hoofd- lijnen te beschrijven, of beter nog: de gewenste functionaliteit te beschrijven, maar niet de technologie zelf. In de praktijk gaat de wetgever zelfs nog een stuk verder: er wordt veelvuldig geëist om de ‘beste beschikbare techniek’ toe te passen, zonder te specifi ceren wat die techniek precies behelst. Standaarden worden door de sector zelf ontwikkeld.

Het eisen van de toepassing van de ‘beste beschikbare techniek’ heeft het grote voordeel dat een wet langdurig toepasbaar is, ook al is er sprake van technologische vooruitgang. Maar er ontstaat ook een probleem: de vraag wat op

2726

een gegeven moment de ‘beste beschikbare techniek’ is, is voor interpretatie vatbaar. En de interpretatie van partijen is vaak afhankelijk van hun belangen. Een bedrijf zal wellicht een goedkopere techniek willen gebruiken, terwijl een overheid doorgaans voor een techniek zal kiezen die bijvoorbeeld een positievere impact op de leefomgeving heeft. Het is vaak aan de rechter om zo’n confl ict te beslechten door een norm te stellen.

In zo’n geval kan een StAB- advies een grote impact hebben. De StAB duidt bijvoorbeeld wat de ‘beste beschikbare techniek’ op dat moment en in die specifi eke casus is, daarbij uiteraard gebruik makend van bijvoorbeeld de relevante BREFs. Meer algemeen geformuleerd: de StAB maakt nieuwe juridische en beleidsnormen op het snijvlak techniek en recht operationeel. Deze operationalisering wordt onderdeel van de jurisprudentie.

In de onderzochte casussen zijn we een groot aantal voorbeelden hiervan tegengekomen, overigens breder dan alleen de duiding van een ‘beste beschikbare techniek’. Ook in gevallen waarin sprake is van nieuw beleid of nieuwe regelgeving die nog niet getoetst is in de praktijk, en waar nog geen nadere duiding aan is gegeven door jurisprudentie, blijkt de StAB een belangrijke rol te kunnen spelen. Een aantal voorbeelden.

De norm ‘topmonument’In een casus werd een gebouw dat niet als rijksmonument was aangewezen, met sloop bedreigd. Probleem was dat het gebouw is ont-staan in een periode waarvoor een aanwijsstop geldt: gebouwen uit die periode worden niet meer aangewezen als rijksmonument, behalve als het gaat om een topmonument waar strengere voorwaarden aan zijn verbonden. Alle partijen waren het eens over de monumentale status van het gebouw, maar over de topmonu-mentale status liepen de meningen uiteen.

Met als gevolg dat dit confl ict bij de rechter werd neergelegd. De StAB werd ingeschakeld om de vraag te beantwoorden welke criteria van een ‘gewoon monument’ een ‘topmonument’ maken. De StAB heeft hiervoor een afwegings-kader ontwikkeld en toegepast, waarbij met name de samenhang van het gebouw met de omliggende bebouwing doorslaggevend was voor de aanwijzing als ‘topmonument’.

De norm ‘terugverdientijd’In een andere casus wilde een overheidsinstel-ling aan een landelijke winkelketen de toepassing van energiebesparende maatregelen opleggen. Dit kan in het specifi eke geval, indien de terugverdientijd van de te implementeren maatregelen minder dan vijf jaar bedraagt. De vraag waarover onenigheid ontstond, was: hoe bereken je eigenlijk de terugverdientijd van zo’n maatregel? De StAB werd door de rechter ingeschakeld en heeft de variabelen geïnven-tariseerd die bij een dergelijke berekening meegenomen dienen te worden, en heeft de variabelen vervolgens voor de specifi eke casus gewaardeerd om de terugverdientijd te berekenen.

De norm ‘beste beschikbare techniek’Bij het vernieuwen van een vergunning voor een grootindustrieel bedrijf ontstond discussie over toegestane aard en hoeveelheid emissies. De vraag was, kort gezegd, wat de ‘beste beschik-bare techniek’ is voor de beperking van de uit-stoot van emissies. De StAB deed onder andere onderzoek naar de technologieën die internatio-naal bij vergelijkbare bedrijven worden ingezet.

2928

Daarbij hield de StAB rekening met ontwikkelin-gen in de sector. In dit specifi eke geval waren de bestaande BREF’s (documenten waarin de stand van de techniek beschreven staat) verouderd en op korte termijn aan vervanging toe. Op basis daarvan defi nieerde de StAB de toe te passen standaard; uiteindelijk kwam het mede op basis van het StAB- advies tot een schikking.

De norm ‘normaal maatschappelijk risico’Tegenover een appartementengebouw werd een zorginstelling gebouwd, op een plek die eerder al een zorgfunctie had. Een bewoner van het appartementengebouw meende recht te hebben op planschadevergoeding. De vraag die voorlag was of het vervangen van de ene naar de andere soort zorginstelling tot het ‘normaal maatschappelijk risico’ voor omwonenden mag

worden gerekend. De StAB bracht ter beoorde-ling hiervan onder andere de demografi sche ontwikkelingen en de trends in de zorgsector in kaart. Normen rondom geluidsmetingIn een casus bestond onenigheid over het geluid dat uitging van een grootschalig aan te leggen project. Het probleem was dat – zowel bij referentieprojecten als ook bij het aan teleggen project – sprake was van een project in een al niet geluidsarme omgeving. Hoe meet je dan het specifi eke geluid dat van het nieuwe project uitgaat, in relatie tot het al bestaande geluid in de omgeving? De StAB is in deze casus

ingeschakeld om geluidsnormen in een niet geluidsarme omgeving te operationaliseren.

StAB slachtoff er eigen succes?Als onze stelling klopt dat de StAB maatschap-pelijke meerwaarde heeft door bij te dragenaan het operationaliseren van nieuwe juridische en beleidsnormen, dan zou hieruit kunnen volgen dat de StAB slachtoff er kan worden van haar eigen werk: er wordt in één zaak vastge-steld wat bijvoorbeeld (al dan niet op basis van BREF’s) de ‘beste beschikbare techniek’ is, en in volgende zaken ishet werk van de StAB dan niet meer nodig. Maar deze interpretatie is om twee redenen te kort door de bocht. Ten eerste zijn zaken zeer divers, en dient bijvoorbeeld de‘beste beschikbare techniek’ altijd bepaald te worden op basis van de specifi eke context- fac-toren, en ten tweede is technologische ontwik-keling een continu proces. Anders gezegd: over twee jaren kan iets anders de ‘beste beschik-bare techniek’ zijn dan nu. Deze twee factoren vereisen van de StAB dat zij op uiteenlopende gebieden op elk moment bekend is met de beste beschikbare technologische oplossingen.

Goed kunnen (be)oordelen

Zaken waarin de StAB adviseert, gaan bijna al-tijd om ingewikkelde technische vraagstukken. Immers, als het niet technisch en niet ingewik-keld zou zijn, dan zou de rechter de vragen ook zonder de StAB kunnen beantwoorden. Maar de zaken zijn niet alleen voor de rechter ingewik-keld, ook voor de partijen: overheden, burgers en bedrijven.

Structuur in het dossierDe rechter beschikt niet altijd over een dossier dat technisch inhoudelijk gestructureerd is: technische onderwerpen van verschillende orde lopen door elkaar heen en worden door partijen verschillend uitgebreid behandeld.

2928

Indien de StAB wordt ingeschakeld, brengt ze structuur aan: in het rapport worden onderwer-pen geordend en ‘afgepeld’, worden hoofd- en bijzaken duidelijk en wordt uiteengezet over welke onderwerpen partijen het wel en over welke ze het niet eens zijn. Ook wordt in de rapporten duidelijk welke vragen enigszins recht- toe-rechtaan te beantwoorden zijn, en welke vragen meer interpretatieruimte bieden.Overigens heeft deze medaille twee kanten: aan het ordenen gaat een keuzeproces vooraf. En die is per defi nitie subjectief. Partijen hechten er daarom belang aan te weten hoe de StAB tot een bepaalde ordening is gekomen, zeker wanneer punten die voor een partij hoofdzaken zijn, door de StAB niet als zodanig worden benoemd.Onafhankelijk van de inhoudelijke beantwoor-ding van de vraag heeft de StAB hiermee al een directe impact: het voor de rechter duidelijk markeren van de kern van het geschil. Ook par-tijen geven aan – zeker wanneer ze technisch inhoudelijk minder goed ingevoerd zijn – dat een StAB-rapport erg verhelderend kan werken.

Twee adviseurs, twee meningenGezien de complexiteit nemen partijen bijna altijd een technisch adviseur in de hand. Voor partijen leidt het inschakelen van een eigen technisch adviseur tot meer duidelijkheid, maar voor de rechter kan het tegendeel het geval zijn. Partijen zullen alleen technische rapporten aan de rechter voorleggen die hun positie verster-ken. Sterker nog: wie betaalt, bepaalt – niet zelden zijn technische rapporten bij voorbaat al gericht op het verstevigen van de positie van de opdrachtgever. En als uit een rapport blijkt dat de positie van een opdrachtgever geen haalbare kaart is, dan komt het waarschijnlijk niet eens tot een rechtszaak, of wordt het rapport niet voorgelegd aan de rechter.Als beide partijen in een rechtszaak zo hande-len, heeft de rechter dus per defi nitie te maken met minimaal twee deskundigenrapporten die tot tegenovergestelde conclusies komen. De

rechter kan hierbij ook niet afgaan op de repu-tatie van de adviseurs. Niet alleen zou dat een oneigenlijke afweging zijn, zo’n afweging is in de praktijk ook nog eens nauwelijks te maken.In deze situatie heeft het werk van de StAB een zeer directe impact: de StAB schrijft een ‘third opinion’, zonder enige relatie met één van de partijen. In verschillende gesprekken is deze rol van de StAB als ‘onafhankelijke derde’ aan de orde geweest. Partijen beschouwen dit als belangrijke meerwaarde in het proces. De StAB staat op emotionele – afstand van de zaak en kan vanuit haar onpartijdige en onafhankelijke positie een objectief advies geven. In het geval van een milieuzaak gaat het dan vaak om het maken van een heldere afweging tussen aan de ene kant fi nanciële kosten voor milieumaat-regelen, en aan de ene kant milieuwinst en het streven naar maatschappelijk verantwoord ondernemerschap.De rechter kan het StAB- rapport naast de bestaande technische rapporten leggen en waar nodig terugvallen op het neutrale StAB rapport. Eén adviseur, en nu?En als maar één van de partijen een technisch rapport heeft aangeleverd in de loop van een rechtszaak, dan is de positie van de rechter even lastig als bij twee rapporten met tegenstrijdige conclusies. Is er maar één rapport, omdat de adviseur van de tegenpartij tot dezelfde – de positie van zijn klant niet versterkende – conclu-sies komt? Of was de tegenpartij om fi nanciële of andere redenen niet in staat een technisch

3130

rapport op te laten stellen?Hoe dan ook, door het voorliggen van maar één deskundigenrapport ontstaat een onevenwicht tussen de partijen. Een advies van de StAB neemt dit onevenwicht weg door een neutraal rapport over beide posities naast het bestaande rapport op te stellen. Voorwaarde: deskundigheidOm de rechter écht te kunnen helpen bij beoor-delen van het geschil, dienen de onafhankelijkheid en deskundigheid van de StAB buiten kijf te staan. In de onderzochte casussen is geen enkele aanleiding gevonden om de onafhanke-lijkheid ter discussie te stellen.Wel zijn door een enkele gesprekspartner vraag-tekens geplaatst bij de deskundigheid. Daarbij ging het altijd om zeer specifi eke vragen – bij-voorbeeld het berekenen van vissterftepercen-tages bij waterkrachtcentrales of geluidsoverlast door jeugdigen buiten schooltijden.Een (vermeend) gebrek aan deskundigheid bij de StAB kan ertoe leiden dat het StAB advies niet de nodige helderheid in het dossier brengt. Dit kan bijvoorbeeld komen doordat het advies niet wordt geaccepteerd door één van de partijen die pretendeert meer verstand van het onderwerp te hebben, of omdat de StAB niet in staat is om een helder standpunt in te nemen. Het dilemma hierbij is dat de StAB – nu ze steeds meer voor rechtbanken werkt – te maken krijgt met een breder pallet van vragen. Het is voor de StAB – of voor elke andere organisatie – simpelweg niet mogelijk om met hetzelfde aantal mensen meer kennisvelden op hetzelfde kwaliteitsniveau af te dekken. Een kritische massa aan zaken is nodig om de eigen kwaliteit op peil en up to date te houden.Mogelijke manieren om met dit dilemma om te gaan, zijn het maken van scherpe keuzes ten aanzien van het portfolio, een verbreding van de inzet buiten het bestuursrecht en/of het fl exibel inhuren van specifi eke deskundigheid.

Een gelijk spelveld voor iedereen Niet altijd is er sprake van evenwicht tussen partijen. Soms is het één particulier of een kleine groep particulieren die het opnemen tegen bijvoorbeeld een grote gemeente of tegen een groot bedrijf – al dan niet als derde belanghebbende. Als ‘kleine’ partij kunnen ze daarbij enkele nadelen ondervinden. Mogelijk beschikken ze niet over hetzelfde kennisniveau als de ‘grote’ tegenstander. Immers, die beschikt over gespecialiseerd personeel dat zich fulltime kan richten op de onderwerpen die ter discussie staan. Een particulier die ook nog een ‘gewo-ne’ baan heeft, maar ook een klein bedrijf, heeft deze luxe niet. Daarnaast hebben grote organisaties de middelen om externe adviseurs in te schakelen. Ook dat is bij een particulier of een klein bedrijf vaak niet het geval. Tenslotte hebben grote organisaties rechtstreeks toegang tot relevante informatie, aangezien ze vaak zelf verantwoordelijk waren voor het verzamelen van die informatie.

Tegen deze achtergrond zorgt de inschakeling van de StAB voor een gelijk speelveld voor individuen en kleine groepen burgers die het in de rechtszaal opnemen tegen grote overheden en bedrijven. Daarbij is de StAB voor de rechter het onafhankelijke ‘derde paar ogen’ in gevallen waarbij twee partijen telkens een eigen deskun-dige naar voren schuiven.Tijdens het onderzoek zijn we hier een aantal voorbeelden van tegengekomen.

3130

De nieuwkomers en de oude gardeEén casus speelde in een kleinere gemeente waarbij enkele families al sinds jaar en dag zitting hebben in het gemeentebestuur. ‘Besluitvorming vindt hier plaats in de kroeg en op verjaardagen’, aldus één van onze gespreks-partners. Eén van de besluiten van de gemeente stuitte op bezwaar van een aantal nieuwe inwoners. Zij hadden het gevoel tegengewerkt te worden door de gemeente en geen enkel ge-hoor te vinden. De StAB kon, onafhankelijk van allerlei belangen en emoties die speelden, de feiten en argumenten objectief op een rij zetten en plaatsen in het licht van het juridisch kader.

Het persoonlijk confl ictIn een casus veranderde een grotere gemeente het bestemmingsplan, zodat op een locatie de opening van een horecagelegenheid mogelijk werd. Een aanwonende meende recht te hebben op een planschadevergoeding. De gemeente was het hier niet mee eens. Het confl ict kreeg, vanuit het perspectief van de particulier, een bijna persoonlijke dimensie toen bleek dat één medewerker van de gemeente op allerlei manieren probeerde het oorspronkelijke besluit van de gemeente te beschermen, en weinig oog had voor de belangen van de bezwaarmakende particulier. Dit maakte het voor de particulier onmogelijk om gehoord te worden, bijvoorbeeld bij de gemeenteraad. De inzet van de StAB herstelde het (juridisch) evenwicht tussen de partijen.

Het te kleine vakgebiedIn dit derde voorbeeld speelt niet zozeer het di-lemma van ‘David en Goliath, maar was om een andere reden sprake van een ongelijk speelveld. Beide partijen waren in deze casus in principe in staat een adviseur in te schakelen, echter: het ging om een dusdanig specifi eke zaak dat er in Nederland sowieso nauwelijks adviseurs op het vakgebied zijn, en zeker als het gaat om advi-seurs zonder confl icterende belangen. In zo’n zaak kan dan een partij zonder adviseur komen te staan, simpelweg omdat de vijver ervan leeg

is. De inbreng van de StAB borgt in dit geval dat er op zijn minst een onafhankelijk advies wordt opgesteld. Het algemene belang als uitgangspuntEen en ander wil overigens niet zeggen dat er per defi nitie sprake is van een onevenwicht tussen een particulier en bijvoorbeeld een ge-meente. En ook al is er sprake van een onevenwicht, is dat nog niet automatisch negatief. In de meeste gevallen is het zo dat de gemeente weliswaar over een sterke positie beschikt, maar daarbij op basis van de juiste informatie en een goede afweging tot de juiste beslissing komt. Maar in de gevallen waar dit twijfelachtig is, kan de StAB het evenwicht tussen partijen herstellen.

Persoonlijke impact

De meerwaarde van de StAB ligt niet alleen op het brede maatschappelijke gebied. Sterker nog, in heel veel gevallen zal de meerwaarde vooral op individueel niveau spelen.

De StAB op bezoekTijdens het onderzoek gaan medewerkers van de StAB bijna altijd op locatiebezoek bij het ini-tiatief. Dit bezoek heeft tenminste twee doelen: ten eerste gaat het erom dat de StAB zichzelf een beeld wil vormen van de situatie ter plekke. En ten tweede willen de medewerkers met de betrokken partijen spreken en een toelichting

3332

op hun argumenten horen. Dit geldt voor beide partijen in de rechtszaak, onafhankelijk van het feit of het om particulieren gaat, om een bedrijf of om een overheid. Vooral voor particulieren is dit geregeld de eerste keer dat iemand langskomt: een overheidsinstelling neemt vaak besluiten op afstand en de werkdruk van de rechter laat een decente maar zeer zelden toe.Dit leidt bij particulieren soms tot frustratie, zo bleek tijdens de gesprekken. Er ontstaat deindruk – terecht of onterecht – dat men zeker in het gelijk zou worden gesteld, als de andere partij maar eens zou komen kijken, of maar eens goed naar de aangevoerde argumenten zou luisteren. Het feit dat iemand – in deze de StAB – bij hen thuis langskomt en de moeite en tijd neemt om naar hun verhaal te luisteren, levert directe meerwaarde op voor de burger. ‘Eindelijk iemand die me serieus neemt’. Ofwel: iemand die alle argumenten beluistert en grondig op de zaak ingaat. Dit is dikwijls nog belangrijker dan juridisch gelijk halen.Om dit te kunnen bereiken, is verwachtings-management vanuit de StAB cruciaal. Immers, het feit dat de StAB langskomt, kijkt en luistert, betekent nog niet dat de zaak al gewonnen is. De kans is best aanwezig dat de uitkomst van het StAB-advies – en dan vaak ook het oordeel van de rechter – tegenvalt. Met name parti-culieren moeten er daarom goed op worden gewezen dat het feit dat de StAB zich positief opstelt tijdens een gesprek niet als inhoudelijke overeenstemming bestempeld kan worden. Gesprekspartners vinden het dan ook belangrijk

dat de StAB tijdens het gesprek geen verwach-tingen schept over de inhoud van het uiteinde-lijke adviesrapport.

Partijen dichter bij elkaar?Daarnaast is er een onderscheid tussen de persoonlijke impact en de maatschappelijke impact. In een kleine zaak kan impact op één individuele burger heel groot zijn. Dit heeft ook implicaties voor het wellicht beoogde ‘dichter bij elkaar brengen van partijen’. Hierover werd door een partij gesteld dat het streven van een bestuursorgaan altijd is om de zaak buiten de rechter op te lossen. Het feit dat de zaak toch bij de rechter belandt, bekent dat de zaak der- mate complex is en/of dat de relatie tussen de partijen heel moeizaam is. Vaak is daar al een lange geschiedenis van onenigheid aan vooraf gegaan of is de juridische kwestie slechts één van vele punten waar confl ict over bestaat. Het StAB-advies verandert in dat geval weinig aan herstel van de relatie tussen partijen.

Het puzzelstukje StAB In de voorafgaande hoofdstukken hebben we de meerwaarde van de StAB op het niveau van de casuïstiek besproken. In dit hoofdstuk plaatsen we deze bevindingen in een bredere context, en nemen we ook dynamische omgeving mee waarin de StAB opereert. Deze dynamiek kan de impact van het StAB-advies op burgers, bedrijven, overheden en de maatschappij als geheel zowel versterken als afzwakken.Het StAB advies is bijna altijd één van meerdere schakels in een langere keten. Het is daardoor nauwelijks mogelijk om de impact te herleiden naar enkel het StAB advies. Het is wel zo dat een keten niet kan bestaan zonder alle schakels, dus in die zin is het StAB advies wel cruciaal. Alle puzzelstukjes moeten op de goede momenten in elkaar vallen. Hiervoor zijn we enkele voor-beelden tegengekomen.

3332

Duurzaamheid als maatschappelijke trendIn de zaak over energiebesparende maatregelen bij een winkelketen was het StAB advies belang-rijk, en heeft het partijen – de winkelketen en de overheid – ertoe gebracht om samen naar passende maatregelen te zoeken. Maar het mo-mentum in de richting van meer duurzaamheid was er al, enkele winkelketens profi leerden zich bijvoorbeeld al als duurzaam. De StAB heeft hier mogelijke een bestaande trend versneld en/of verbreed.

Technologische ontwikkelingen in het buitenlandBij het identifi ceren van de ‘beste beschikbare techniek’ is de StAB nadrukkelijk niet op zoek naar innovaties die eerder niet getoetst zijn. Het gaat om technologieën die bijvoorbeeld in het buitenland al toegepast worden. De ervaring leert dat succesvolle innovaties zich op een gegeven moment verspreiden. Het StAB

advies was dan wel cruciaal om techniek op dit moment ook in Nederland af te dwingen, maar vroeg of laat was de techniek sowieso geïntroduceerd. Ook hier heeft het StAB advies ertoe geleid dat een ontwikkeling versneld werd, maar was ze niet verantwoordelijk voor de ontwikkeling zelf. Media-aandacht helptIn één casus wisten partijen reeds voordat de rechtszaak speelde media-aandacht te gene-reren. En wel op het moment dat de defi nitie van de ‘beste beschikbare techniek’ sowieso aan vernieuwing toe was. Het StAB advies kwam in die zin op het goede moment, waarbij er sprake was van een interactie tussen rechtszaak en me-

dia-aandacht. Enerzijds gaf de media-aandacht aan één van de partijen nieuwe onderhande- lingsmacht om uiteindelijk tot een schikking te komen, en anderzijds was de rechtszaak nodig als ‘platform’ voor die onderhandelingen.Burgerbeweging ‘redt’ monumentIn één casus werd een burgerbeweging opge-richt om een monumentaal gebouw voorsloop te redden. De rechterlijke uitspraak (gebaseerd op het StAB advies) stelde de burgerbeweging in het gelijk, maar zover was het nooit gekomen zonder oprichting van de burgerbeweging. Aan de andere kant: zonder tussenkomst van de StAB had de burgerbeweging het niet gered.Naast de vraag of er door externe factoren ‘momentum’ is gecreëerd, is de StAB ook in een andere zin ‘slechts’ een schakel in de keten. Voor de uitspraak van een rechter zijn namelijk veel andere factoren van belang, niet alleen het StAB advies. En voor maatschappelijke ontwikkelin-gen zijn wederom veel factoren van belang, niet alleen een uitspraak van de rechter. Wanneer is de impact groot, wanneer niet?

De impact van het werk van de StAB op particulieren is het grootst bij zaken die te maken hebben met het dagelijkse leven van deze personen: bijvoorbeeld met hun huis of hun buren. Dit zijn wel zaken waarin de bredere maatschappelijke impact beperkt is. Een uitspraak van de rechter over een burenruzie in Groningen heeft geen betekenis voor mensen in Limburg. Sterker nog, de uitspraak heeft veelal

op een gegeven moment verspreiden. Het StAB

3534

ook geen betekenis voor mensen die een straat verderop wonen.Dit lijkt een algemene regel te zijn: meer persoonlijke impact gaat samen met minder maatschappelijke impact. Het is wel belangrijk om de causaliteit goed te beschrijven: het is namelijk niet zo dat de maatschappelijke impact kleiner is, ómdat de persoonlijke impact groter is. De redeneerlijn is omgekeerd: zaken die een brede maatschappelijke impact hebben, worden veelal door (semi-) professionele partijen opgepakt, die vertegenwoordigd worden door professionals die meer op afstand (kunnen) staan. De persoonlijke impact op partijen die voor de rechter staan, is daardoor kleiner.

Spin-off van het StAB advies?Daarnaast geldt dat grootste invloed van het StAB advies per casus zichtbaar is, en niet zozeer over de casussen heen. Dat komt doordat veel casussen zeer specifi ek zijn. Overigens is dit goed verklaarbaar: hoe minder specifi ek de zaak is, des te vaker komen rechters soortgelijke zaken tegen, en des te minder hebben ze dus de expertise van de StAB nodig. Dit betekent dat de spin-off van StAB adviezen een natuurlijke beperking kent. Uitzondering zijn de zaken waarin, zoals boven beschreven, de StAB nieuwe technische en beleidsmatige normen operatio-naliseert. Bij enkele andere zaken zien we wel een bredere impact, maar het gaat eerder om anekdotes dan om structurele spin-off . Hieron-der gaan we in op enkele voorbeelden. In één casus hoorden we dat partijen – met name overheden – n.a.v. een StAB advies hun manier van denken, redeneren en handelen aanpassen. In een ander gesprek gaf een partij aan door de StAB kritischer naar het eigen werk te kijken, waarmee het StAB-advies een kwaliteitsverhogend eff ect heeft gehad.In een andere casus geeft een partij aan dat het advies doorwerkt in een bepaalde uitspraak waardoor nieuwe jurisprudentie is gevormd. Deze maakt dat de partij in het vervolg soortge-lijke zaken niet meer aanvecht, omdat men de

kans van slagen bijzonder klein acht.In een planschadecasus heeft de uitspraak – die voor een groot deel gebaseerd was op het StAB-advies – landelijke publiciteit gekregen. Andere gemeenten hebben contact opgenomen met de betreff ende gemeente en hanteren nu de argumentatie van de StAB in planscha-dezaken waarbij het gaat om een ‘normaal maatschappelijk risico’. Meerwaarde: gevonden?

We zijn in de case studies op zoek gegaan naar de meerwaarde van het advies van de StAB. Daarbij hebben we gezocht naar de directe en indirecte meerwaarde. Baat bij deze meer-waarde hebben daarbij particulieren, bedrijven en overheden, maar ook de maatschappij als geheel.De vraag of we meerwaarde gevonden hebben, kunnen we bevestigend beantwoorden. We hebben vier ‘soorten’ van meerwaarde gevon-den.Ten eerste: de StAB operationaliseert normen op het snijvlak van recht en techniek, waarmee ze een belangrijke brugfunctie heeft tussen de wet en de praktijk.Ten tweede: door het geven van een ‘third opinion’ helpt de StAB daarbij de rechter om de tegenstrijdige inbreng van partijen op waarde te kunnen schatten.Ten derde: de StAB voegt onafhankelijke, technisch-inhoudelijke kennis toe aan een

3534

rechtszaak. Hierdoor vergroot ze de kans dat er sprake is van een level playing field tussen partijen. Dat geldt met name als kleine en grote partijen tegenover elkaar staan, met bijvoorbeeld verschillende (financiële) mogelijkheden om advies in te winnen.Ten vierde: de StAB kan partijen ‘dichter bij de rechtsstaat’ brengen, bijvoorbeeld door bij parti-culieren langs te gaan, te kijken en te luisteren.Tegelijkertijd staat het StAB advies niet op zichzelf. Het maakt deel uit van een bredere context: de juridische procedure, de posities van partijen, de emoties en beelden van mensen, en natuurlijk de koude feiten. Het StAB advies wordt afgegeven in deze context, en de impact – en soms ook het gebrek eraan – kan niet los worden gezien van deze context.

De StAB en de rechtsstaat

Uit onze gesprekken krijgen we de indruk dat de StAB in de rechtsstaat een belangrijkeaanvullende functie vervult, naast de grond-wettelijke positie van de onafhankelijke rechtspraak en de basisprincipes van de rechtsstaat. De rol van de StAB is dan juist het versterken van die basisprincipes.Door het inschakelen van de StAB wordt een bijdrage geleverd aan het principe van ‘equa- lity of arms’. De rechter maakt een onafhan-kelijke belangenafweging, maar daarbij is wel belangrijk dat tussen de partijen sprake is van gelijke kansen in het naar voren brengen van hun belangen en argumenten. De StAB als onafhankelijke adviseur kan daarbij voor een evenwicht van proceskansen zorgen. Dit is de procesmatige hoofdfunctie van de StAB.Daarnaast heeft de StAB een inhoudelijke hoofdfunctie, namelijk het adviseren van de rechter. In complexe technische zaken draagt de StAB bij aan de kwaliteit van en draagvlak voor de rechtspraak.

En hoe nu verder?Dit project was niet gericht op het identificeren van aanbevelingen voor de StAB. Toch kwamen

we enkele – toekomstige – uitdagingen voor de StAB tegen; afsluitend gaan we hier kort op in.De StAB wordt in een steeds breder werkge-bied gevraagd te adviseren. Vaak gaat het om specifieke adviesvragen, ingegeven door de actualiteit. Dit wordt nog versterkt door het feit dat veel technologieën waarmee de StAB te maken heeft, steeds kortere innovatiecycli kennen. Dat vraagt van de StAB steeds bredere kennis en expertise, terwijl die kennis en expertise in een steeds kortere tijdspanne geactualiseerd dient te worden. Ook moet de StAB nauw het overheidsbeleid volgen om de invulling van de normen goed te kunnen doen. Dit vergt specialisatie en het maken van keuzes: om hoogwaardig advies te kunnen bieden, is een kritische massa aan zaken nodig. Deze kritieke massa kan mogelijk worden gevuld met zaken op het kennisterrein van de StAB buiten het bestuursrecht.

Tegelijkertijd neemt het kennisniveau van par-tijen toe. Individuen krijgen steeds makkelijker toegang tot specialistische kennis – bijvoor-beeld tot verkeersmodellen –, onder andere door de eenvoudigere toegang tot (nieuwe) media. Het StAB advies komt hierdoor onder een vergrootglas te liggen. De StAB kan niet (meer) zomaar leunen op haar autoriteit als inhoudelijk expert. Transparantie en een deugdelijke onderbouwing van haar werk wordt eens te meer belangrijk. Ook moeten StAB- medewer-kers zich blijvend ontwikkelen op het punt van communicatie met partijen, met name waar het gaat om verwachtingsmanagement.

3736

Dank

Op deze plaats willen wij alle respondenten danken voor hun tijd en openhartigheid. Zonder hun medewerking was dit project niet mogelijk geweest. Onze gesprekspartners zeggen…

“Milieurecht kent altijd een bandbreedte. StAB doet echt een objectieve beoordeling: zet alles af tegen de normen, kijkt ook naar kostene� ectivi-teit. (zo hoog mogelijk milieurendement behalen tegen acceptabele kosten). In al die jaren heb ik de StAB nog nooit kunnen betrappen op vooringeno-menheid, of een pro-milieu standpunt.”

“Meerwaarde van de StAB zit ‘m in feit dat ze alle argumenten van partijen heel uitgebreid en ge-lijkwaardig beoordeeld en afzet tegen de normen. Gestructureerd, objectief.”

“Ondanks het feit dat het StAB-advies voor ons minder goed uitpakte, heb ik het als een prettig proces ervaren, goed werk, kundige mensen.”

“We hebben veel geleerd van het StAB advies en van het hele traject: heel goed leren samenwerken (jurist, toezichthouder, specialist), werken met startbijeenkomsten, werken met convenanten.”

“StAB legt alle informatie naast elkaar en legt er een � lter overheen.”

“Je zit eens met elkaar om tafel, in plaats van

tegenover elkaar in de rechtszaal’. Creëert andere setting, en daarmee ook een ander gesprek.”

“Hoe zwakker het bevoegd gezag is, hoe belang-rijker het StAB-advies”

“Omdat rechters onvoldoende zijn ingevoerd in de technische details van de milieuwetgeving, én omdat die wetgeving een grijs gebied kent, hebben we een StAB nodig.”

Zo hebben we onderzocht

In dit project staan niet de objectieve feiten, maar subjectieve betekenisverlening centraal: welke betekenis verlenen burgers, bedrijven en overheden aan het werk van de StAB. Vanuit die invalshoek is gekozen voor een kwalitatieve onderzoeksmethodiek. Aan de hand van een documentenanalyse (StAB-adviesrapport; uitspraak rechtbanken en Raad van State; google search naar overige informatie over de zaak zoals media-aandacht), locatiebezoek en diepte-interviews met betrokkenen zijn 20 casussen bestudeerd waarin de StAB advies heeft uitgebracht.De StAB heeft een pre-selectie gemaakt van 33 casussen, verdeeld over de vier rechtsgebie- den waarin zij voornamelijk adviseert: Milieu, Ruimtelijke Ordening, Planschade, Overig.Daarbij is gepoogd een zo groot mogelijke variëteit in zaken aan te brengen. Aangezien we inzicht proberen te krijgen in de maatschap-pelijke meerwaarde van de StAB, zijn casussen geselecteerd waarin een zekere impact van de StAB mag worden verwacht. Elf van die zaken zijn door de Begeleidingsgroep geprioriteerd. Van de overige 22 zaken zijn door ons nog 9 zaken geselecteerd om uiteindelijk op een totaal van 20 casussen uit te komen. Primaire criteria om tot deze uiteindelijke selectie te komen zijn a. de maatschappelijke relevantie van de zaak en de mate waarin impact van de StAB verwacht wordt (inhoudelijk criterium) en b. de moge-lijkheid om de juiste respondenten te kunnen

3736

spreken (proces criterium). Secundaire criteria zijn vervolgens geweest een zekere mate van regionale spreiding, grote vs. kleine initiatieven en zaken die veel en weinig media- aandacht hebben getrokken.Op basis van de rechterlijke uitspraak en het StAB-advies zijn vervolgens per casus respon-denten geselecteerd; in ieder geval 1 afgevaar-digde per partij. Respondenten zijn daarop per brief geïnformeerd door de StAB. Daarop-volgend hebben we telefonisch en via email contact gezocht om tot een afspraak te komen. Gezien de aard van het onderwerp hechten we veel waarden aan het voeren van persoonlijke gesprekken. In beginsel zijn de interviews dan ook face-to-face afgenomen. In een enkel geval waarin dat niet gelukt is, is een telefonisch interview afgenomen.Er zijn open gesprekken gevoerd met betrok-kenen, waarin zij de gelegenheid hebben ge-kregen hun belangen, percepties en ervaringen t.a.v. de zaak naar voren te brengen.Er zijn respondenten benaderd in 25 casussen. Uiteindelijk is er gesproken met 32 responden-ten in 14 casussen. Redenen waarom het niet gelukt is alle casussen mee ten nemen in het onderzoek zijn gelegen in het feit dat in een aantal zaken een nog lopende vervolgprocedure speelde, het in een aantal zaken niet gelukt is contact te leggen met betrokken partijen en be-trokkenen in een aantal zaken hebben afgezien van deelname aan het onderzoek.De gesprekken zijn geanonimiseerd en veral-gemeniseerd verwerkt in deze rapportage. Op enkele plaatsen zijn casuïstiek en citaten ter illustratie opgenomen, dit in aanvulling op de generieke bevindingen.Dit is geen wetenschappelijk onderzoek of formele evaluatie in de zin van de Awb. Tegelij- kertijd heeft een verdiepende casestudy van 20 casussen een zekere massa waarmee je algemene uitspraken kunt doen. De onder-zoekersresultaten zijn echter niet zondermeer generaliseerbaar.Wel hebben we gestreefd met de interviews een verzadigingspunt (‘point of saturation’)

te bereiken. Dat betekent zoveel dat er in de laatste 4 interviews, geen nieuwe relevante informatie meer is aangetroff en. Zodoende is het mogelijk een hoge graad van variatiedek-king te bereiken en mag verondersteld worden dat de bevindingen enigszins veralgemeniseerd kunnen worden.Kritische noot: het is lastig gebleken om parti-culieren waarin het StAB-advies in hun nadeel heeft beslist, te betrekken in dit project. Dit heeft de resultaten mogelijk enigszins gekleurd in het voordeel van de StAB. Tegelijkertijd zijn wij van mening dat we een breed palet aan inzichten en perspectieven aan de orde hebben gehad, waarmee de objectiviteit van de onder-zoeksresultaten is geborgd.

COLOFON

AuteursKatja Crooijmans Enno Gerdes

IllustratiesKatja Crooijmans

ContactgegevensRebelGroup Executives BV.Wijnhaven 23, 3011 WG Rotterdam

BegeleidingscommissieVictorine Bogaardt, adviseur StABErik Janse de Jonge, lid Raad van Toezicht StAB Valerie van het Lam, Stibbe

Contactpersonen StABEric Feringa, Peter van der Hoogt, Maaike Huizer, Igor van der Wal, Peter Willems, Gerard Wuisman, John Zigenhorn

Jaar van uitgave2016

3938

3938

Geloven in het onmogelijke: Sinds mensenheugenis zoekt de mens naar de Perpetuum Mobile, een apparaat met een eeuwigdurende beweging. Men wil niet geloven dat door wrijving en lucht-weerstand elke beweging tot stilstand leidt.

Calorische waarde: Maat voor de energie-inhoud van een brandstof. Een m3 aardgas heeft een calorische waarde van ongeveer 8,79 kWh/m3 stroom, één kilo plastic heeft een calorische waarde van 8,06 kWh/m3.

Windkracht 6: Een windturbine levert de meeste energie vanaf windkracht 6.

Huishouden: Het elektriciteitsgebruik per huishouden in Nederland bedraagt gemiddeld 3.400 kWh per jaar.

Motor: Het patent op een verbrandingsmotor die uitgevonden is door Rivaz (1752-1828). Het idee voor de verbrandingsmotor werd in 1673 door Huygens bedacht.

Verbranding: 1 gram vet levert 9 kcal, 1 gram koolhydraten levert 4 kcal, 1 gram eiwit levert 4 kcal en 1 gram alcohol levert 7 kcal.

Duur gemak: De energie uit een wegwerpbatterij (dus niet oplaadbaar) is ongeveer 2000 keer duurder dan stroom die afkomstig is van het openbare lichtnet.

Kookpunt: Water gaat niet sneller koken wanneer men het op hoog vuur plaatst. Het zal echter wel sneller gaan verdampen.

Kernenergie: Uit 1 kilo uranium komt ongeveer 22,8 miljoen kWh warmte vrij. 1 kilo deuterium levert evenveel verbrandingswarmte als 3 miljoen ton steenkool.

Geneeskrachtig afvalwater: jaarlijks belandt via het gezuiverde afvalwater zo’n 11 ton genees- middelen in de rivieren.

Dodelijke schoonheid: Botox bevat een minuscule hoeveelheid van het dodelijkste gif op aarde, botuline.

Wakker geluid: Geluid van 42 dB kan mensen al doen ontwaken.

Stilteplek: Volgens de Arbowet mag het geluidsniveau op de werkplek niet hoger zijn dan 85 dB(A).

Lage frequentie: De meeste mensen horen laagfrequent geluid niet, maar voor een kleine groep is het bijzonder hinderlijk.

Parkeerplaats: Een parkeerplaats heeft officieel een afmeting van 2,5 bij 5 meter; hierop past dus geen Hummer, BMW X5 of Porsche Cayenne.

INTERESSANTE WEETJES

3938

Geloven in het onmogelijke: Sinds mensenheugenis zoekt de mens naar de Perpetuum Mobile, een apparaat met een eeuwigdurende beweging. Men wil niet geloven dat door wrijving en lucht-weerstand elke beweging tot stilstand leidt.

Calorische waarde: Maat voor de energie-inhoud van een brandstof. Een m3 aardgas heeft een calorische waarde van ongeveer 8,79 kWh/m3 stroom, één kilo plastic heeft een calorische waarde van 8,06 kWh/m3.

Windkracht 6: Een windturbine levert de meeste energie vanaf windkracht 6.

Huishouden: Het elektriciteitsgebruik per huishouden in Nederland bedraagt gemiddeld 3.400 kWh per jaar.

Motor: Het patent op een verbrandingsmotor die uitgevonden is door Rivaz (1752-1828). Het idee voor de verbrandingsmotor werd in 1673 door Huygens bedacht.

Verbranding: 1 gram vet levert 9 kcal, 1 gram koolhydraten levert 4 kcal, 1 gram eiwit levert 4 kcal en 1 gram alcohol levert 7 kcal.

Duur gemak: De energie uit een wegwerpbatterij (dus niet oplaadbaar) is ongeveer 2000 keer duurder dan stroom die afkomstig is van het openbare lichtnet.

Kookpunt: Water gaat niet sneller koken wanneer men het op hoog vuur plaatst. Het zal echter wel sneller gaan verdampen.

Kernenergie: Uit 1 kilo uranium komt ongeveer 22,8 miljoen kWh warmte vrij. 1 kilo deuterium levert evenveel verbrandingswarmte als 3 miljoen ton steenkool.

Geneeskrachtig afvalwater: jaarlijks belandt via het gezuiverde afvalwater zo’n 11 ton genees- middelen in de rivieren.

Dodelijke schoonheid: Botox bevat een minuscule hoeveelheid van het dodelijkste gif op aarde, botuline.

Wakker geluid: Geluid van 42 dB kan mensen al doen ontwaken.

Stilteplek: Volgens de Arbowet mag het geluidsniveau op de werkplek niet hoger zijn dan 85 dB(A).

Lage frequentie: De meeste mensen horen laagfrequent geluid niet, maar voor een kleine groep is het bijzonder hinderlijk.

Parkeerplaats: Een parkeerplaats heeft officieel een afmeting van 2,5 bij 5 meter; hierop past dus geen Hummer, BMW X5 of Porsche Cayenne.

INTERESSANTE WEETJES

4140

Geen fijne stof: Langdurige blootstelling aan fijn stof kost een jaar van iemands leven.

Straling: De stralingsbelasting per hoofd van de Nederlandse bevolking bedraagt circa 2,5 mSv/jaar. Ongeveer 21% hiervan is een gevolg van blootstelling aan kunstmatige bronnen in de geneeskunde. De overige 79% is van natuurlijke oorsprong: 12% kosmische straling en 67% terrestrische straling.

Verkeersintensiteit: Een verdubbeling van de verkeersintensiteit op een weg leidt tot 3 dB meer geluidsbelasting. Pas bij een toename van 10 wordt dit door de mens ervaren als “twee keer zoveel geluid”. Dit heeft ermee te maken dat ons gehoor de geluidssterkte niet lineair maar logaritmisch waarneemt.

Piekbelasting: Een piekbelasting van 100 dB(A) gedurende 1 seconde komt overeen met een perma-nente belasting van 67 dB(A) gedurende 30 minuten .

Schaduwhinder: Op grond van de Rarim is er geen sprake van schaduwhinder van windturbines als slagschaduw bij een omwonende minder dan 20 minuten per dag optreedt. Treedt het langer dan 20 minuten per dag op dan mag dat niet vaker zijn dan 17 dagen per jaar.

Menselijk vermogen: Een persoon in rust produceert iets minder dan 100 Watt, bij sportprestatie kan dat oplopen tot meer dan 500 Watt met pieken tot 1.000 Watt.

Zonlicht: Per jaar schijnt 1521 uur de zon. Zonnepanelen wekken ook stroom op zonder direct zon-licht. De lichtintensiteit en de hellingsgraad zijn het meest van belang.

Hoogspanning: In Nederland hangt en ligt 9.000 kilometer aan hoogspanningslijnen (meer dan 110 kV).

Electrovisserij: Electrovisserij is een vorm van visserij waarbij vissen tijdelijk worden verdoofd en boven komen drijven. Deze vorm van visserij wordt toegepast in de beroepsvisserij, maar wordt ook gebruikt door natuurverenigingen om de visstand in een bepaald gebied te onderzoeken.

Geurhinder: Een 98-percentielwaarde geeft de tijdfractie van het jaar aan waarbij een bepaalde geurconcentratie niet mag worden overschreden. Oftewel 2 procent van de tijdfractie van het jaar mag geurhinder optreden, zonder dat sprake is van ontoelaatbare hinder.

Slak: De beschermde zeggekorfslak, die in beroep tegen een bouwplan vaak wordt aangevoerd, is 3 mm groot.

Windrichting: De meest voorkomende windrichting in Nederland is zuidwest. Dit is van belang bij geurcontouren en de verspreiding van stof, maar niet voor geluidsberekeningen.

Vleermuizen: Op bruggen ‘s nachts de wegverlichting uitzetten vergroot de fourageermogelijkheden van over water vliegende vleermuizen.

Overwinteren: In Nederland overwinteren er anderhalve miljoen ganzen, zij eten 500 gram vers gras per dag per gans oftewel een oppervlakte van 300 m2 per gans per jaar.

43

StAB Ideeënbus.............................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................................................................

43

NOTITIEBLOK

43

NOTITIEBLOK

DEELNEMERSLIJST

Akker, van den Koen Boskamp & Willems AdvocatenAncona-Pardoen, d’ Debbie StABAngeren, van Jan Reinier Stibbe B.V.Bakermans Paul VTHBakker Denise StABBakker, de Herman H. de Bakker ExpertisebureauBeen Enno Antea GroupBeerlage Bart Gemeente AmsterdamBekkers Hans Nieuw ScriptBeltau Andrew Pondera ConsultBemer Rein RvT StABBenali Samiha Provincie DrentheBenhadi Rachid Hekkelman Advocaten N.V.Benjamin Agnes Theeuwes Holding BVBenjamins Janny Benjamins Agrarisch MilieuadviesBenz Jutta Regionale Uitvoeringsdienst Noord-Holland NoordBesselink Hans Pels Rijcken & Droogleever FortuijnBlanken Peter Openbaar MinisterieBodden Paul Hekkelman Advocaten N.V.Boer, de Tiede Tiede de Boer Rentmeester/TaxateurBoer, de Elske Ten Have Advies v.o.f.Boer, den Henk Fermera Accountancy en Advies B.V.Boerema Luuk Boerema & Van den Brink B.V.Boers Peter-Arjen StABBogaardt Victorine StABBooden Roel StABBosma Gerben Bosselaar & Strengers AdvocatenBouwer Paula Queens Vorstelijk GenietenBrans Marloes Houthoff BurumaBree, de Frans Buro BlauwBreejen, den Arie Provincie Zuid-Holland / SDUBrink, van den P.J.M. Uw GidsBroeder, den J.J. Raad van StateBroek, van den Jan VNO-NCWBroerse Daphne Norton Rose FulbrightBrouwer Denise Regionale Uitvoeringsdienst Noord-Holand NoordBruggeman Albert SAOZBrus Vincent A3 ProjectenCleton Dorine Cleton & ComCoenrady Cor StABCrooijmans Katja RebelGroupCroon, de Karin StABDalen Gilhuijs Sascha StABBoer, den Henk Fermera Accountancy en Advies B.V.

DEELNEMERSLIJST

Diepenbeek, van Mieke Raad van StateDijk, van Jan Romk Romke OrganisatieadviesbureauDijk, van Sander StABDraaijer J.J. Draaijer Mediation & ConflicthanteringDrupsteen Thijs Raad van StateDuyzer Jan TNOEbbers Jos Wijmenga Makelaars en RentmeestersEdixhoven Paulien Fractie PvdD NHEkdom, van Renske Nuon EnergyErk, van J.H.J. Stichting Adviesbureau Onroerende ZakenEsmeijer Abraham Rechtbank OverijsselEwijk, van Leo Provincie Zuid-HollandFeringa Eric StABFikke Nicole Ministerie van Infrastructuur en MilieuFlapper Paul RijkswaterstaatFlietstra Ynze StABFrantzen Maurice Frantzen AdvocatenFriesen Roel Gemeente Sittard-GeleenFurth Mascha Furth TrainingenGierveld Henk Ministerie van Infrastructuur en MilieuGinneken, van Linda Rechtbank Zeeland-West-BrabantGiskes Francine Algemene RekenkamerGranneman Jan Peutz B.V.Grapperhaus Amma Ngnb AdvocatenGrinten, van der Jan Kennedy Van der LaanGrit Jan StABGroenendijk Eric Groenendijk Renée Waterschap Rijn en IJsselGroeneweg Ruud StABGroenewegen Marc Gemeente EmmenGrootswagers Lilian Stichting Erfgoed Kaatsheuvel (STERK)Haak Michiel Antea GroupHaaksman Eduard Haaksman RentmeestersHaastert-Allertz, van Margot DSM Group Legal AffairsHardeveld, van Wim Raad van State, directie BestuursrechtspraakHave, ten Tineke Ten Have Advies v.o.f.Heijden, van der Hans Van der Heijden RentmeesterpraktijkHelmus Pieter Gemeente HelmondHendricks Arno RijkswaterstaatHeusden, van Aart Ministerie van DefensieHildenbrant Marloes Gemeente RotterdamHodselmans Joyce RijkswaterstaatHoevenaars Gijs Commissie m.e.r.

Holder, ten Veronica Commissie m.e.r.Hoof, van Ton Het Groene Schild Hoogmoed, van Sjoerd Hoogstate Taxateurs en Rentmeesters o.z.Hoogt, van der Peter StABHout, van den Richard Innodec B.V.Hoving Rolf Rijksuniversiteit GroningenHugo Lahaije Provincie LimburgHuizer Maaike StABHulscher A. ZNEB, Expertise en Taxatie B.V.Hulsman Michel Rechtbank OverijsselIersel, van Jan-Willem Van Iersel Juridisch AdviesIssendonck Wim Jacobs Marga LeefmilieuJansens van Gellicum J.A. Kendes Rentmeesters & Adviseurs B.V.Janssen Wil LeefmilieuJurgens Gerdy Raad van StateKaajan Marieke ENVIR AdvocatenKamsteeg Edwin Gemeente AalburgKarnenbeek, van Ed Gemeente WestervoortKats Henk Provincie Zuid-HollandKees René Gemeente Peel en MaasKeijser N.M. Landelijk Register van Gerechtelijke DeskundigenKeinemans Henk Ministerie van Ecomomische ZakenKeller Ben Keller Grondzaken B.V.Kesteren, van Michel DGMRKeurs, ter Bram StABKeus Gijsbert StABKhowja Sober Omgevingsdienst Regio NijmegenKlerk, de Ramon StABKoedoot Jan StABKoeman Niels Raad van StateKoenraad Rens Rechtbank Den Haag en GelderlandKooistra Rixt StABKoopmans Berber StABKrijger Helma Krijger Advies B.V.Kroon Wilbert Kroon & de Keijzer Advocaten Kuijs Sacha Gemeente AmstelveenKuiper Cor Rechtbank Overijssel Kupers Jan Kupers & Niggebrugge B.V.Laeyendecker Annet Advocatenkantoor LaeyendeckerLagerweij-Duits Christa Rechtklus.nlLaheij Anouschka A LaheijLam, van ‘t Valérie Stibbe B.V.

DEELNEMERSLIJST

Lam Tycho Hekkelman Advocaten N.V.Landstra Pieter Unie van WaterschappenLangerveld Simon LD-ConsultLanghout Ted Langhout & WiardaLap Repko Raad van StateLarmuseau Isabelle LDR Advocaten in OmgevingsrechtLeeffers Jan StABLeeuw van Weenen, de Willem DCMR Milieudienst RijnmondLeeuwen, van Hans J.A. DGMR Legierse Jos StABLips Margreet Omgevingsdienst RivierenlandLucas Lex RijkswaterstaatMarle, van Renate StABMeijer, de Alex Gelderse Natuur en MilieufederatieMenken Geert jaap BABM, voorloper StaBMeulen, van der Tjeerd StABMichiels Lex Raad van StateMoltmaker Hans Galatea Of Counsel SolutionsMontfoort, van Leo Adviesbureau Van MontfoortMulder Jan Deloitte Forensic & Dispute Services B.V.Nauta Ingrid Schoemaker Advocaten Nieuwkerk, van Els Nederlands Register Gerechtelijk DeskundigenNijenhuis Jan Nijenhuis & Jansen AdvocatenNijhoff Hans Paul StABNoordhoek Ineke Arcadis Nederland B.V.Norde Coline Geelkerken Linskens Advocaten N.V.Oedaichand Sylvia StABOlivier John Gemeente LeidenOostdam Jorden GroenoordOphem, van H. Trip Advocaten & NotarissenOttens Koert StABPanneman Jennine Havenbedrijf Amsterdam N.V.Peeters Weem André RijkswaterstaatPel Axel DCMR Milieudienst RijnmondPetri-Van Dongen Nelleke StABPieters Steven Provincie OverijsselPol, van de Rianne Hoogheemraadschap van RijnlandPommer Franc Hekkelman Advocaten N.V.Rensing Rene Rensing AdvocatuurRijdt, van de Dirk KuiperCompagnonsRoelofsen Erik Nederlandse Stichting GeluidshinderRooij, de Joost Linssen cs AdvocatenRooij, de Esther StAB

Roosen Jos Vereniging van de Nederlandse Chemische IndustrieRosmulder Katy RijkswaterstaatRotman Sophie Gemeente OirschotSalomons Henk Politie Sambeek, van Tom Adviesbureau Grondzaken Limburg B.V.Samuels Brusse-van der Linden AT LawyersSanden, van de Cees Van de Sanden Advocatuur & MediationScheele Marcel Raad van StateScheffer J.L. Rentmeesterskantoor \’t Schoutenhuis bvSchinkel John StABSchippers Liesbeth Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn advocatenSchipper-Spanninga Hanneke Ministerie van Veiligheid en JustitieSchnitker Ronald Rechtspraktijk SchnitkerScholte Odile StABSchoorl Trudy Schoorl AdvocatuurSchröter Heike Ministerie van Infrastructuur en MilieuSchuur Rieko StABSchuurman Jacco StABSlaghekke Riet Waterschap Rijn en IJsselSlats Remy StABSloots Willem SlootsadviesSluysmans Jacques Radboud UniversiteitSmeets Hans Lengkeek ExpertiseSmit Corrie Corrie Smit Advies Smit-Bertens Rosemarie SSR en SmitBertens TrainersSmithuis Michel Nederlands Register Gerechtelijk DeskundigenSpapens-Reijnders Ingrid R & S Advies B.V.Spoormakers Eva Rechtbank Oost-BrabantSpreuwenberg Pauline Rechtbank OverijsselStappaerts P. Gemeente BladelSteen, van Claudia LeefmilieuSteller Remco Wintershall Noordzee B.V.Stoffels Merijn Gemeente OirschotStorms Eddy DBRCStroeken Pascal StABSueur Chris Buro de BrugTennekes Martin ZZPTheeuwes Leo Lagripro BVThoonen Jolande Thoonen Juridisch AdviesTijssen Wim Gemeente TilburgTilburg, van Wim CROWToonders Marieke Linssen cs AdvocatenTouw Cees Marintec Expertise BV

51

DEELNEMERSLIJST

Tubbing Annemiek Tubbing Milieu-adviesTuenter Tanja Gemeente LelystadUylenburg Rosa Raad van StateVelden, van der Jos AKD N.V.Verbeek Janette Raad van StateVerdonschot Pierre Rechtbank Zeeland-West-BrabantVerheijke Ton StABVerhoeven Maarten Rechtbank Oost-BrabantVerstappen Teun Hekkelman Advocaten N.V.Verweij Gerrit Gemeente AalburgVeth Willem StABVleuten, van der Cor W.J.M. Van der Vleuten Raadgevers B.V.Vliet, van Vincent VMPvanvliet Research | Advice | TrainingVlugt, van der Kees Stichting Het Zeeuwse LandschapVoerman Jan StABVogel-Frishert Marieke Rechtbank AmsterdamVollenbroek Johan MOBWagenmakers Annemarie Commissie m.e.r.Wal, van der Igor StABWalraven Bart-Jan AdvocaatWeemaes Carla StABWeers, van Eric Ministerie van Infrastructuur en MilieuWeij, van der Aede Rechtbank OverijsselWeijer, de Peter Ex-StabWildeboer Luurt CMS AdvocatenWillems Peter StABWillighagen Erik Alcedo B.V.Winkel, te Bertold GloudemansWopereis Marlies Lopende tekstenWouda Auke Vof MamoresWouw, van de Ad Naber taxatiesWuisman Gerard StABWuisman Isidorus KLMWuisman Wieke BCGWuisman Iris Universiteit LeidenWuisman Sleeboom Petra Nvt Zeldenthuis Jan Janze ExpertisebureauZigenhorn John-Paul Gemeente HoornZigenhorn John StABZijlstra Tom Zuijderduijn Marjolein StAB

PLATTEGROND

Houtwagen14.00 Evenementengeluid in de huiskamer15.30 Evenementengeluid in de huiskamer

Wachtkamer 114.00 Stap in de planschade15.30 Stap in de planschade

Postwagon 2B14.00 Meer of minder afvalstoffen15.30 Meer of minder afvalstoffen

De Droogcabine14.00 Gesjoemel op de weg15.30 Gesjoemel op de weg

Zandstraalcabine14.00 Schaduw - hinder?15.30 Schaduw - hinder?

Het Ketelhuis14.00 Ruimtelijke Ordening en Natuurbescherming: Vriend of vijand?15.30 Ruimtelijke Ordening en Natuurbescherming: Vriend of vijand?

Plenaire zaal13.00 Plenair deel 114.00 StAB: Hoe werkt het daar?15.30 StAB: Hoe werkt het daar?16.15 Plenair deel 2

StAB Plein14.45 Pauze17.00 Borrel

HOUTWAGEN POSTWAGON 2B

WERKLUNCH

ENTREE

ZAAL

REGISTRATIE GARDEROBE

IDEEËNBUS

ZANDSTRAALCABINE

PLENAIRE ZAAL

DE DROOGCABINE

HET KETELHUISWACHTKAMER 1TOILETTEN

StABPlein

PE

GERECHTELIJKEOMGEVINGSDESKUNDIGEN

Bezuidenhoutseweg 602594 AW Den Haag Postbus 959282509 CX Den Haag

T 070 3150150F 070 3150195

[email protected]

symposium 20 jaar stab

Documents