„Umiejętne stawianie granic, wykorzystanie metod przydatnych w rozwiązywaniu trudnych sytuacji wychowawczych”

Szkolenie dla rodziców Przedszkola Miejskiego nr 40 w Łodzi

20,27.02.2014r.

Granice wyznaczane dziecku – metafora:

• "Brzegi są szansą rzeki". Gdy zabraknie koryta rzeki stanie się ona rozlewiskiem i zniknie, gdy brzegi są uregulowane, rzeka nabiera wody i płynie wartkim strumieniem, a ludzie nadają jej imię. Dzieci przypominają rzekę, a jej koryta to granice, które staramy się, my - dorośli, nakreślić dziecku.

•Dzieci chcą i potrzebują granic, zasad, aby poczuć się bezpiecznie, mieć jasno wytyczo-ny szlak i drogę, by uczyć się akceptowanych zachowań odkrywając świat. Nakładanie ograniczeń i pilnowanie ich przestrzegania jest zadaniem dorosłych. Dzieci natomiast nieustannie próbują te granice przekraczać (to ich prawo), i jeżeli nie natrafią na tamę, brzeg, popłyną tak jak woda, wszędzie tam, gdzie, tych granic nie znajdą. Dzieci robią wszystko, na co mają ochotę i obserwują reakcje dorosłego. Poprzez sprawdzanie, testowanie, dzieci uczą się, jakie są granice tolerancji, a przy okazji odkrywają, jaka jest ich pozycja w relacjach z innymi: Kto ma kontrolę nad sytuacją?

Rodzaje granic:•Nienaruszony system granic (elastyczny, ze

świadomie ustalonymi przejściami):

▫ Świadome nazywanie związków;▫ Świadome przezywanie bliskości;▫ Satysfakcja z bycia z ludźmi;▫ Poczucie bezpieczeństwa;▫ Respektowanie cudzych granic;▫ Umiejętność mówienia „nie”.

c.d. Rodzaje granic:

•Brak granic:

▫Kłopoty w kontaktach z ludźmi;▫Przyjmowanie roli agresora;▫Naruszanie cudzych granic;▫Poczucie zagrożenia i braku ochrony;▫Brak umiejętności mówienia „nie”.

c.d. Rodzaje granic:

•Uszkodzony system granic:

▫Powodowanie konfliktów;▫Częściowa ochrona;▫Kłopoty z respektowaniem granic innych osób;▫Niepełne poczucie bezpieczeństwa;▫Umiejętność mówienia „nie” czasami.

c.d. Rodzaje granic:

Mury zamiast granic•Najczęściej powstają w wyniku wcześniejszych zranień, złości lub lęku. Czasami przybierają formę słowotoku lub milczenia. Prowadzi do:

▫Poczuci izolacji;▫Braku intymności;▫Samotności;▫Mówienia „nie” w każdej sytuacji.

Granice w relacjach rodzinnych:

W zdrowych rodzinach istnieją rozsądne ograniczenia i czytelna struktura, a granice prywatności są szanowane;

W niezdrowych rodzinach panuje chaos lub skrajna surowość.

Wskazówki do umiejętnego stawiania granic:•Kodeks zasadJest formą umowy z dzieckiem dotyczącą określonych

ram zachowania. Zasady mogą dotyczyć zarówno domu jak i przedszkola.

cd. Kodeks zachowań: Kodeks zachowania może być określony

ustnie, pisemnie lub w postaci rysunkowej. Dzieci w wieku przedszkolnym preferują formę rysunku, np.: plakatu z wybranymi (w zależności od indywidualnych potrzeb) zasadami;

Dziecko może samodzielnie narysować określoną zasadę kodeksu;

Przykładowe kodeksy do wykorzystania: www.chomikuj.pl

cd. Kodeks zachowań – istotne wskazówki:

Warto, aby był ustalony wspólnie z dzieckiem; Powinien być konkretny; Unikamy ustaleń w postaci zaprzeczeń „nie”, np.:

„nie kłamiemy” „mówimy prawdę”; „nie bijemy ” „grzeczne rączki”; „nie krzyczymy” „mówimy cichym tonem”; „nie bałaganimy” „odkładamy rzeczy na miejsce”;

Ustalamy system konsekwencji, w sytuacji nie przestrzegania zasad;

Kodeks umieszczamy w widocznym, znanym dziecku miejscu.

cd. Kodeks zachowań – istotne wskazówki:

• !Dorośli pilnują przestrzegania kodeksu zasad, istotna jest konsekwencja;

• !Kodeks warto połączyć z systemem motywacyjnym, wówczas wzmacniamy oczekiwane zachowanie, wytwarzając nawyk określonego oczekiwanego zachowania u dziecka.

Pomocne do kodeksu zachowań:

Hałasomierz

•Konstrukcja i zasada działania przypomina uliczne światła;

•Warto go skonstruować, szczególnie wtedy, gdy dziecko ma trudność z mówieniem „normalnym” tonem głosu lub jeśli używa krzyku w sytuacji, gdy chce postawić na swoim;

Pomocne do kodeksu zachowań:

Pudełko otwartości

•Warto je zastosować w przypadku, gdy nasze dziecko ma trudności w dzieleniu się tym, co działo się w przedszkolu;

•Wykorzystujemy analogię zamkniętego pudełka, które dopiero jak otworzymy, to dowiemy się, co jest w środku. Można również wykorzystać jajko niespodziankę;

Pomocne do kodeksu zachowań:• Codziennie dziecko po przedszkolu dzieli się

jakąś informacją, zostawiając w wyznaczonym wcześniej pudełku jakiś symbol, np.: kolorową kulkę symbolizującą nastrój w przedszkolu;

• Każda może oznaczać inny nastrój w przedszkolu, np.: czerwony – zły, zielony- dobry, niebieski - smutny

• Warto otwierać je o stałej porze i rozmawiać poprzez użycie pytań otwartych „Jak..” „Co..”

Pomocne do kodeksu zachowań:Pudełko zapomnienia

•Do zastosowania wtedy, gdy dziecko używa słów, których nie akceptujemy np.: daj, teraz, już;

•Ustalamy z dzieckiem, że od dziś nie używamy określonych słów (zawsze można dorzucić nowe, które się pojawią);

•W odniesieniu do słów obraźliwych, warto pisać ich nazwy, poprosić dziecko o namalowanie koloru tego słowa, jako kotwicy mającej znaczenie – do zapomnienia.

Pomocne do kodeksu zachowań:Piłkarskie kartki/odznaki policjanta/naszyjnik

-symbole wzmacniające określone zachowania w przedszkolu z transferem do domu po dniu spędzonym w przedszkolu;

•Istotą jest włączenie zachowania oczekiwanego z przedszkola i wzmocnienie go w domu;•Do zastosowania gdy:

▫ Trudności związane z oczekiwanym zachowaniem w grupie;▫ Niechęć, strach przed pójściem do przedszkola;▫ Niechęć do pracy dydaktycznej w grupie;▫ Lęk separacyjny i trudności adaptacyjne.

System motywacyjny:

•Oparty jest na wskazówkach i ustaleniach zawartych w kodeksie zachowania;

• Jego zadaniem jest wzmocnienie i monitoring określonych pożądanych zachowań w rozliczeniu codziennym, kilkudniowym;

•Ważna jest czytelna struktura, ścisłe kategorie nagradzanych zachowań;

System motywacyjny:

Symbole, najlepiej prosta forma, najlepiej neutralna (kwiatki, medale, kryształy);

System wymienny (określona ilość zdobytych bonusów, określona nagroda, może być jej stopniowana wielkość);

- Bardzo ładnie posprzątany pokój

- Średnio posprzątany pokój

Np.: 4-6 kółek- duża nagroda 3-4 kółka – mała nagroda

System motywacyjny:• System motywacyjny nie musi

być w formie tablicy. Przykładowy system – emblematy kulki. Każdy z kolorów odpowiada wcześniej ustalonemu zachowaniu pożądanemu;

• Dziecko zbiera kulki do określonego poziomu. Po uzbieraniu decyduje o wyborze nagrody;

Duża nagroda

Mała nagroda

System motywacyjny:

•Wysypujemy wówczas wszystkie kulki i rozmawiamy z dzieckiem na temat ich kolorów, których jest najwięcej, których najmniej. Oznacza to zachowania nad którymi warto popracować. Po opróżnieniu pojemnika, dziecko zbiera emblematy od początku.

System motywacyjny:• Istotne jest rozliczanie systemu motywacyjnego. Najlepiej,

aby był to czas pod koniec dnia aktywności dziecka;

• Rozlicza zawsze jedna osoba, bądź rodzice obydwoje, decyzje muszą być jednak jednomyślne;

• Jeśli dyżur oceny będzie pełnił ktoś inny, warto uprzedzić o tym wcześniej z dzieckiem;

• Istotna jest samoocena dziecka, do tego celu rodzic stosuje pytania otwarte: „Na ile kulek/kropek dzisiaj zasługujesz za sprzątanie?” Oczywiście odpowiedź jest weryfikowana przez osobę dorosłą.

System wzmocnień:• To system nagród wymienianych na emblematy

systemu motywacyjnego;

• Ważne, aby nagroda była atrakcyjna dla dziecka;

• Wzmocnieniem pozytywnym, możliwym, do zastosowania w wymianie sytemu motywacyjnego mogą być:▫atrakcyjne spędzanie czasu, atrakcyjna zabawa według

pomysłu dziecka lub rodzica;▫dostęp do atrakcyjnej zabawki.;

System wzmocnień:

•Aby system wzmocnień pozytywnych uczynić atrakcyjniejszym, warto np.: zrobić zdjęcia, rysunki możliwych nagród;

•Wykorzystujemy w nagradzaniu gradację zdobytych emblematów z systemu motywacyjnego, tzn. określony ich poziom (ilość) mała lub średnia nagroda.

System konsekwencji:

Oprócz systemu wzmocnień pozytywnych, warto również opracować system konsekwencji.

Kara ≠Konsekwencja

Kara jest nieprzewidywalna, to znaczy, że za to samo zachowanie dziecko w innym dniu, czasie otrzyma inną karę np.: Dziś za to samo zachowanie dziecko ma zakaz komputera, a jutro za takie samo zachowanie nie pojedzie na wycieczkę.

System konsekwencji:

•Konsekwencja jest zawsze taka sama, ustalona wcześniej i zapowiedziana. Dziecko konsekwencje zna i potrafi ją przewidzieć, wobec powyższego ma możliwość wyboru jak się zachować, ma możliwość dokonanie swoistego bilansu zysków i strat, pozwala to na kształtowanie odpowiedzialności za swoje czyny.

System konsekwencji, wskazówki do stosowania:• Reakcja rodzica powinna być dość szybka

i następować natychmiast po przewinieniu;

• Konsekwencja powinna być doprowadzona do końca co oznacza, że jeśli ustaliliśmy całodzienny zakaz oglądania bajek to nie robimy wyjątku na dobranockę;

• Ważne jest też aby konsekwencja była możliwa do wyciągnięcia przez rodziców oraz dopilnowana co oznacza, że jeśli wychodzimy z domu to możliwe, że dziecko jednak zacznie bajki oglądać;

• Jednomyślność rodziców i pozostawanie na jednym froncie wychowawczym daje najlepsze efekty

Pomocne w systemie konsekwencji:

Określony czas konsekwencjiDo jego wyznaczenia i określenia przydatne mogą być np.: minutnik, klepsydra, zegar.

Konstruktywna rozmowa z dzieckiem:

Metoda FUKO

Metoda FUKO:• Niezwykle pomocna do przeprowadzenia krótkiej, ale

istotnej i konstruktywnej rozmowy z dzieckiem. Kluczem jest bazowanie na faktach i propozycja zmiany z perspektywy rodzica;

• Brak w metodzie subiektywnych ocen, oskarżeń;

• Warto ją wykorzystać do rozmowy po wystąpieniu negatywnego zachowania. Należy jednak pamiętać o wyciszeniu emocji negatywnych, tzn. przeprowadzenie rozmowy po upływie jakiegoś czasu od zdarzenia.

Metoda FUKO, struktura:

Fakty – udokumentowane, wynikające z zaobserwowanego

zachowania dziecka

Uczucia –emocje jakie odczuwa rodzic;

Konsekwencje – skutki jakie niesie zachowanie lub określona

postawa dziecka;

Oczekiwania – kryteria zmiany lub wzmocnienia zachowań

lub postaw, terminy, itd.

Metoda FUKO, struktura i przykład:• Fakty – Dzisiaj rano krzyczałeś, że nie chcesz wyjść do

przedszkola. Poza tym rzuciłeś butem w naszego psa;

• Uczucia – Rozzłościło mnie Twoje zachowanie, zależało nam na czasie. Czułam smutek, że nie przestrzegałeś zasad naszej umowy dotyczącej…;

• Konsekwencje –▫ Spóźniliśmy się do przedszkola, a ja do pracy.▫ Do przedszkola szliśmy w złych humorach.▫ Miałeś 5 minut na przemyślenie zachowania.▫ Pies się schował pod stół.

• Oczekiwania – Następnym razem (jutro) jak będziemy wychodzić do przedszkola po prostu daj buziaka, wstań ubierz się i pogłaszcz psa.

Konstruktywna rozmowa z dzieckiem:

Metoda sześciu kroków T. Gordona

Metoda sześciu kroków T. Gordona:

•Zastosowanie: do rozwiązywania konfliktów;•Wychowanie wg T. Gordona ma odbywać się bez

pokonanych i bez porażek którejkolwiek ze stron. Aby tak się stało preferowany jest kompromis, który powoduje wyższy stopień motywacji ze strony dziecka ponieważ samo brało udział w rozwiązywaniu problemu i samo bierze na siebie odpowiedzialność za wspólnie podjętą decyzję

Metoda sześciu kroków T. Gordona:Krok 1: ROZPOZNAĆ I NAZWAĆ KONFLIKT. Jest to faza decydująca, jeśli chcemy wciągnąć dziecko w rozwiązywanie problemu. Musimy uzyskać uwagę dziecka i zapewnić jego współdziałanie we wspólnym rozwiązaniu. Należy uwzględnić następujące wskazania:

▫ Wybrać właściwy moment na rozmowę;▫ Wyraźnie i precyzyjnie powiedzieć, że powstał konflikt, który

trzeba rozwiązać.

Wskazówki:•Nie okazuj niepewności;•Powiedz, co czujesz, co cię niepokoi;•Decydujące jest, żeby wypowiadać się w pierwszej osobie ,,ja”;•Unikaj oceny.

Metoda sześciu kroków T. Gordona:

Krok 2:ZNALEŹĆ MOŻLIWE ROZWIĄZANIA . Kluczem do tego etapu jest względnie duża liczba możliwych rozwiązań. Można zaproponować:

▫,,Co moglibyśmy z tym zrobić?”▫,,Rozważmy możliwe rozwiązania”, ,,Zastanówmy się

wspólnie”.▫ Wydobyć z dzieci różne rozwiązania, swoje

propozycje dodać później.▫Najważniejsze: nie oceniać żadnego z

zaproponowanych rozwiązań, nie wyrokować, nie wyrażać lekceważenia.

Metoda sześciu kroków T. Gordona:

Krok 3: KRYTYCZNIE OCENIĆ PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ. Na tym etapie dopiero jest usprawiedliwione podjęcie krytycznej oceny zgłoszonych propozycji rozwiązań. Można zaproponować:

▫ ,, A teraz przyjrzyjmy się, które z tych rozwiązań odpowiada nam wszystkim”.

▫ ,,Co myślimy o tych wszystkich możliwościach, które nam wpadły do głowy?”

▫ ,, Czy któreś z nich jest lepsze niż inne?”

Na ogół te rozwiązania, które przez dzieci zostaną ocenione jako nie do przyjęcia- skreśla się ( podając powody, dla których zostają odrzucone).

Metoda sześciu kroków T. Gordona:

Krok 4: ZDECYDOWAĆ SIĘ NA NAJLEPSZE ROZWIĄZANIERozważania dalszych propozycji prowadzić w odniesieniu do uczuć dzieci, które sprawdzamy następującym pytaniem:

▫,, Czy zgadzacie się z następującym rozwiązaniem ?”▫,, Czy to rozwiązanie zadowoli was wszystkich?”▫,, Czy to da się zrobić?”

- Nie traktuj żadnego postanowienia jako ostatecznego, czy niemożliwego do zmodyfikowania.

Metoda sześciu kroków T. Gordona:

Krok 5: WYKONAĆ POWZIETĄ DECYZJĘ. Gdy już decyzja została przyjęta, pozostaje często konieczność dokładnego rozpracowania szczegółów wykonania. Należy zająć się ustaleniem:

▫,, Kto co wykona i do kiedy?”▫,, Kiedy zaczynamy?”▫,,Czego potrzebujemy, żeby to zrobić?”

•Krok 6: PÓŹNIEJSZA OCENA KRYTYCZNA

Ćwiczenie umiejętności:•Grupa dzielona jest na trzy zespoły (dobór losowy);•Zespoły mają za zadanie opracować i zaprezentować

praktyczne zastosowanie określonych metod wspierających wyznaczanie granic:

▫Stworzenie przykładowego kodeksu zasad i systemu motywacyjnego;

▫Przekazanie informacji zwrotnej metodą FUKO, stworzenie przykładowego systemu wzmocnień pozytywnych i konsekwencji;

▫Próba rozwiązania problemu metodą 6 kroków T. Gordona.

Dziękuję za uwagę!

Więcej o prowadzącej – mgr Sylwii Nowak www.septc.pl.tl