4 / 2016 / vol. 5Kosmetologia Estetyczna 365

Nartykuł naukowy dietetyka

Sztuczne i naturalne środki słodząceArtificial and natural sweeteners

| WSTĘP

Substancje słodzące, zwłaszcza cukrowce, po-wszechnie obecne w produktach spożywczych peł-nią wiele ważnych funkcji w produkcji, akceptacji oraz utrwalaniu żywności. W przemyśle żywności wywołują nie tylko odczucie słodkiego smaku, ale także pełnią inne funkcje, m.in.:•działają konserwująco dzięki obniżeniu aktyw-

ności wody (w stężeniu 85% hamują rozwój pleśni, a powyżej 65% drożdży);

•są nośnikiem związków zapachowych oraz sma-kowych;

•nadają teksturę (stwarzanie warunków do żelowa-nia niektórych polisacharydów, lepkość roztworów);

•są dobrą pożywką dla bakterii i drożdży w proce-sie fermentacji;

•hamują procesy denaturacji białek;•działają stabilizująco, gdyż utrudniają dyfuzję

oraz ulatnianie lotnych związków zapachowych, np. mrożone truskawki z cukrem;

•dostarczają organizmowi energii, która jest nie-zbędna do prawidłowego funkcjonowania;

•biorą udział w kształtowaniu smaku, aromatu oraz barwy produktów [1].

Na odczuwanie wrażenia słodkości wpływają różne czynniki: budowa cząsteczki, obecność grup funkcyjnych, a także stopień wiązania z białkowymi komponentami błon komórek receptorowych w ja-mie ustnej [2].

» 366

| AbSTrAcT

The aim of the article was to present selected issues con-

cerning natural and artificial sweeteners. According to

the Regulation of the European Parliament and Council

Regulation European Community (EC) No 1333/2008

sweeteners are substances used to impart a sweet taste

to foods or used in table top sweeteners. The article di-

scusses the functions sweeteners perform in the food

industry. It presents the distinguishing characteristics

of an ideal sweetener, division and law regulations on

sweeteners. It describes properties, application of natu-

ral, synthetic and intense sweeteners.

Key words: sweeteners, intense sweeteners, sweetener,

nutrition

| STreSzczenie

Celem artykułu było przedstawienie wybranych za-gadnień dotyczących naturalnych i sztucznych środ-ków słodzących. Zgodnie z Rozporządzeniem Parla-mentu Europejskiego i Rady Wspólnoty Europejskiej (WE) nr 1333/2008 substancje słodzące to substancje stosowane do nadania środkom spożywczym słod-kiego smaku lub używane w słodzikach stołowych.

W artykule omówiono funkcje, jakie pełnią sub-stancje słodzące w przemyśle żywności. Przedsta-wiono cechy wyróżniające idealny środek słodzący, a także podział i regulacje prawne stosowania środ-ków słodzących. Scharakteryzowano właściwości, zastosowanie naturalnych, sztucznych oraz inten-sywnych środków słodzących.

Słowa kluczowe: substancje słodzące, intensywne środki słodzące, środek słodzący, oświadczenia żywieniowe

Alicja Drzewiecka 1, 2, 3

1. Katedra Towaroznawstwa i Zarządzania Jakością, Akademia Morska w Gdyni ul. Morska 81-87 81-225 Gdynia M: +48 511 936 719 e: aladrzew@wp.pl

2. Polskie Towarzystwo Technologów Żywności, Oddział Gdański ul. Morska 81/87 81-222 Gdynia

3. Naukowe Koło Odpowiedzialności Organizacji, Akademia Morska w Gdyni ul. Morska 81-87 81-225 Gdynia

otrzymano / received

17.03.2016poprawiono / corrected

29.03.2016zaakceptowano / accepted

16.04.2016

4 / 2016 / vol. 5Kosmetologia Estetyczna366

Nartykuł naukowy dietetyka

| SUbSTAncJe SŁODzĄce

Na rynku żywnościowym można spotkać różne środki słodzą-ce, które różnią się miedzy sobą siłą wrażenia słodkości. Inten-sywność słodkiego smaku jest zróżnicowana i zależna od ro-dzaju środka słodzącego, temperatury oraz pH [2, 3].

Słodycz substancji słodzących określa się jako stosunek in-tensywności słodkości jednostki wagowej danej substancji do słodkości sacharozy, której słodkość przyjmuje się za 1 [4, 5].Idealny środek słodzący powinien być: •nietoksyczny,•bezkaloryczny lub niskokaloryczny,•bezbarwny,•bez obcego zapachu,•bez obcych posmaków,• stabilny w wysokich temperaturach i podczas przechowywania,• łatwo rozpuszczalny w wodzie,•ulegający prawidłowej przemianie materii bądź odporny na

trawienie,•odporny na zmiany pH,• tani,•powinien mieć taką samą lub wyższą słodycz niż sacharozy,•nie powinien powodować próchnicy zębów [4].

Substancje słodzące pełnią różne funkcje w żywności. Zgodnie z tym można podzielić je w zależności od różnych kryteriów, m.in. takich jak:•konsystencja: proszki, syropy;•pochodzenie: środki naturalne, syntetyczne;•wartość energetyczna: substancje dostarczające energii, nie-

dostarczające energii;•funkcja technologiczna: półsyntetyczne wypełniacze, środki

słodzące [2, 4].

Substancje słodzące, które nadają produktom spożywczym słodki smak, można podzielić na dwie grupy:•naturalne cukrowce, mono- i dwucukry, tj. fruktoza, glukoza,

syropy cukrowe, sacharoza, laktoza, maltoza;•substancje słodzące będące substancjami dodatkowymi

określonymi symbolem E: – półsyntetyczne substancje słodzące, tzw. wypełniacze

(mniej słodkie od sacharozy): sorbitol E 420, mannitol E 421, izomalt E 953, maltitol E 965, laktitol E 966, ksylitol E 967, erytrytol E 968;

– środki intensywnie słodzące, słodsze od sacharozy od kil-kudziesięciu do kilku tysięcy razy [2, 4, 6, 7, 8, 9].

Z kolei produkty, które zawierają substancje słodzące, dzielimy na następujące grupy:•produkty zawierające naturalnie występujące cukry;•produkty niezawierające cukrów, czyli takie, w których za-

wartość cukru wynosi do 500 mg/100 g/100 ml produktu (do 0,5%);

•produkty o niskiej zawartości cukrów, czyli takie, w któ-rych zawartość cukru dla produktów płynnych wynosi do 2,5 g/100 ml lub 5 g/100 g dla produktów stałych;

•produkty bez dodatku cukru, czyli takie, do których nie wprowadzono cukru podczas produkcji;

•produkty typu light lub o obniżonej wartości energetycznej, czyli produkty żywnościowe, w których została zmniejszo-na wartość energetyczna o przynajmniej 30% w porównaniu z produktem oryginalnym, ze wskazaniem na cechę lub ce-chy, które sprawiają, że dany środek spożywczy ma zmniej-szoną ogólną wartość energii obniżonej [4, 10].

Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady Wspólnoty Europejskiej (WE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności „substancje słodzą-ce to substancje stosowane do nadania środkom spożywczym słodkiego smaku lub stosowane w słodzikach stołowych” [11].

Według tego rozporządzenia, za „dodatki do żywności” nie uważa się monosacharydów, disacharydów, oligosacharydów oraz środków spożywczych zawierających te substancje, zasto-sowanych ze względu na swoje właściwości słodzące.

W rozporządzeniu tym zdefiniowano także różne pojęcia:•żywność bez dodatku cukru – żywność, która nie zawiera

żadnego dodatku monosacharydów lub disacharydów, a tak-że żadnego dodatku środków spożywczych zawierających monosacharydy bądź disacharydy stosowanych ze względu na swoje właściwości słodzące;

•żywność o obniżonej wartości energetycznej – żywność, któ-rej wartość energetyczna została, w porównaniu z żywno-ścią pierwotną bądź z podobnym produktem, obniżona o co najmniej 30%;

• słodziki stołowe – preparaty dozwolonych substancji sło-dzących, które mogą zawierać inne dodatki do żywności lub składniki żywności oraz które są przeznaczone do sprzedaży konsumentowi końcowemu jako substytut cukrów [11].

Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady WE nr 1333/2008, dodatek do żywności może zostać umiesz-czony w wykazie wspólnotowym w załączniku II ze względu na rodzaj pełnionej funkcji jako substancja słodząca tylko w przy-padku, gdy oprócz spełniania jednego lub większej liczby celów określonych w art. 6 ust. 2, spełnia również co najmniej jeden z następujących celów:•zastępuje cukier, o ile umożliwia to przedłużenie okresu

przydatności produktu do spożycia;•zastępuje cukier w żywności o obniżonej wartości energe-

tycznej;•zastępuje cukier w żywności niepowodującej próchnicy zębów;•zastępuje cukier w żywności bez dodatku cukrów; •umożliwia produkcję środków spożywczych, które są prze-

znaczone dla specjalnego żywienia [11].

4 / 2016 / vol. 5Kosmetologia Estetyczna 367

Nartykuł naukowy dietetyka

Substancje słodzące nie mogą być zastosowane w żywności, która jest przeznaczona dla niemowląt i małych dzieci, a także w żywności dietetycznej specjalnego przeznaczenia medycz-nego dla niemowląt i małych dzieci [1, 4, 11].

Substancje dodatkowe do żywności, w tym substancje sło-dzące, przed ich dopuszczeniem do stosowania są poddane wnikliwej ocenie pod względem bezpieczeństwa przez Euro-pejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności EFSA (The Europe-

an Food Safety Authority), który ustala dawki akceptowanego dziennego pobrania ADI (Acceptabe Daily Intake) wyrażone w mg na 1 kg masy ciała.

Zgodnie z Dyrektywą Rady 89/107/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r., substancje dodatkowe do środków spożywczych muszą być poddawane ciągłej obserwacji, a także w razie potrzeby po-nownej ocenie w każdym przypadku, kiedy jest to konieczne w związku ze zmieniającymi się warunkami stosowania, jak również nowymi informacjami naukowymi [12].

Substancje słodzące cieszą się dużym zainteresowaniem. In-teresują się nimi przede wszystkim osoby dotknięte chorobami cywilizacyjnymi, takimi jak: otyłość, nadwaga, cukrzyca, nad-ciśnienie tętnicze, ale także osoby dbające o swój zdrowy styl życia. Ze względu na wzrost nadwagi i otyłości w naszym spo-łeczeństwie, znajomość tych substancji ma znaczenie w obni-żeniu wartości energetycznej produktów spożywczych, co jest ważne w redukcji masy ciała.

W Polsce dostępne są różne środki słodzące. Ich wykaz za-mieszczono w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 22 li-stopada 2010 roku w sprawie dozwolonych substancji dodatko-

wych [13]. Powyższe rozporządzenie określa wykaz substancji dodatkowych, które mogą być wprowadzane do obrotu i sto-sowane w żywności zgodnie z ich funkcjami technologiczny-mi, oraz szczegółowe warunki ich zastosowania, w tym rodzaj środków spożywczych, w których mogą być wykorzystywane, a także ich dopuszczalne maksymalne poziomy.

| SzTUczne i nATUrALne ŚrODKi SŁODzĄce

Sztuczne środki słodzące

Sztuczne środki słodzące stanowią liczną grupę związków che-micznych. Są one syntetycznymi zamiennikami cukru. Odzna-czają się tym, iż już w małych stężeniach wykazują słodki smak, wielokrotnie przewyższają słodycz sacharozy [14]. Związki te nie mają właściwości odżywczych [15]. Charakteryzują się ni-ską kalorycznością, niskim indeksem glikemicznym, wspoma-gają higienę jamy ustnej [16], a także są:•wydajniejsze od cukru,•odporne termicznie w zakresie -30 +260°C, •stabilne w zakresie pH 2,5-8,•obojętne, nie reagują ze składnikami żywności, •szybko wydalane z ustroju [17], •nietoksyczne, •funkcjonalne, • tanie, •dobrze rozpuszczalne [5, 18].

naturalne środki słodzące

Naturalne substancje słodzące są to związki, które wyodręb-niono z surowców roślinnych, np. owoców, korzeni, liści. Są one składnikami żywności. Nie traktuje się ich jako substancji dodatkowych, mimo iż pełnią one funkcję słodzącą w produk-cji żywności [2]. Dodawane są do różnych produktów spożyw-czych, gdzie nadają smak, oddziałują na trwałość, konsystencję, tzw. odczucie „pełności” w ustach [3].

Promowane są jako zdrowsza alternatywa dla cukru bądź innych zamienników cukru. Są zdrowsze od cukru, ale podno-szą kaloryczność diety w podobnym stopniu jak cukier. Z tego względu należy je stosować w umiarkowanych dawkach. Uznane są za bezpieczne, chociaż stosowane w dużych daw-kach mogą szkodzić tak jak nadmiar cukru, sprzyjając nadwa-dze, rozwojowi próchnicy, podniesionemu poziomowi trójglice-rydów we krwi [2, 4, 17, 19].

Spośród naturalnych cukrowców, które nadają wyrobom słodki smak, najczęściej jest używana sacharoza, a następnie fruktoza, glukoza, naturalny miód i inne, np. syropy skrobiowe uzyskane ze skrobi, syropy cukrowe (inwert) [2, 20, 21].

| cHArAKTerYSTYKA inTenSYWnYcH

ŚrODKÓW SŁODzĄcYcH

Środki intensywnie słodzące (high intensive sweeteners) często nazywane są niskokalorycznymi substancjami słodzącymi bądź słodzikami. Należą do substancji dodatkowych, które cie-szą się coraz większym zainteresowaniem wśród konsumen-tów oraz producentów różnych grup żywności [7]. Środki te dzielą się na dwie grupy, tj.: naturalne i syntetyczne [22, 23].

W Polsce dopuszczonych do stosowania jest dziewięć sub-stancji intensywnie słodzących, tj.•syntetyczne: acesulfam K E 950, aspartam E 951, kwas cy-

klaminowy i jego sole wapniowa, sodowa E 952, sacharyna i jej sole wapniowa, sodowa, potasowa E 954, sukraloza E 955, neotam E 961, sól aspartamu i acesulfamu E 962;

•naturalne: taumatyna E 957, neohesperydyna DC E 959 [1, 2, 13, 24, 25].

W krajach Unii Europejskiej zgodnie z Rozporządzeniem Komi-sji (UE) nr 1131/2011 z dnia 11 listopada 2011 r. zostały dopusz-czone do stosowania glikozydy stewiolowe E 960, które stano-wią naturalne intensywne substancje słodzące [26, 27].

Środki intensywnie słodzące muszą spełniać wiele wyma-gań, a przede wszystkim:•nie powinny dostarczać energii lub dostarczać ją w minimal-

nych ilościach;•powinny być łatwe w stosowaniu;•powinny wyróżniać się słodyczą co najmniej taką samą jak

sacharoza; •powinny być stabilne chemicznie;•powinny być bezpieczne dla zdrowia;•powinny być tanie oraz funkcjonalne (ekonomiczna zasada

ich stosowania);

4 / 2016 / vol. 5Kosmetologia Estetyczna368

Nartykuł naukowy dietetyka

•powinny łatwo rozpuszczać się w wodzie;•nie powinny powodować próchnicy zębów, a także wywoły-

wać niekorzystnych efektów ubocznych, np. biegunek, alergii;•nie powinny oddziaływać na zapach i barwę produktu,

a także wykazywać reakcji z innymi składnikami żywności, a przez to pogarszać trwałości wyrobu w trakcie składowa-nia i produkcji;

•powinny być niemetabolizowane w organizmie lub metaboli-zowane normalnymi drogami, jak również wykazywać odpor-ność na procesy trawienia w przewodzie pokarmowym [2, 7].

Środki intensywnie słodzące są głównie wykorzystywane w przemyśle spożywczym do produkcji napojów mlecznych, bezalkoholowych, koncentratów spożywczych, tzw. „stoło-wych” słodzików, a także w produkcji dietetycznych środków spożywczych [2].

Zastąpienie cukrów substancją intensywnie słodzącą bądź ich mieszaniną pozwala na znaczne obniżenie wartości ener-getycznej produktów spożywczych. Dzięki temu mogą być za-stosowane w dietach redukujących masę ciała [7].

Zastosowanie substancji intensywnie słodzących w produk-tach stałych, np. wyrobach cukierniczych, jest ograniczone, gdyż nie mają one właściwości teksturotwórczych, przez co producenci w takim produkcie zwiększają udział tłuszczu, co powoduje wzrost wartości energetycznej [24].

Stosowanie środków intensywnie słodzących w żywności jest dopuszczalne zgodne z wymaganiami, które są określone w odpowiednich przepisach prawnych. Kontrolowany jest ich

ilościowy dodatek, określony jest rodzaj produktu, do którego mogą być dodane oraz informacje, jakie należy umieścić na etykiecie opakowania. Zgodnie z rozporządzeniem Parlamen-tu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 należy umieścić takie dane, jak:•„zawiera substancje słodzące” – gdy w odróżnieniu od trady-

cyjnych środków słodzących – substancje intensywnie sło-dzące mają nadany numer identyfikacyjny E, a ich obecność w produkcie wymaga poinformowania konsumenta;

•„zawiera źródło fenyloalaniny” – w przypadku, gdy aspartam lub sól aspartamu i acesulfamu wchodzi w skład produktu;

•„nadmierne spożycie może mieć efekt przeczyszczający” – w przypadku, gdy poliole wchodzą w skład produktu;•„…słodzik stołowy na bazie…” – w przypadku słodzików stoło-

wych wymienia się nazwę substancji słodzącej wchodzącej w ich skład [7, 11].

Zgodnie z Rozporządzeniem (WE) nr 1924/2006 Parlamen-tu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie

oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności w żywności, w której zastosowano substancje intensywne sło-dzące, np. w odniesieniu do zawartości cukrów lub do wartości energetycznej (tabela 1), producent może umieścić na opakowa-niu oświadczenie żywieniowe lub zdrowotne, które są fakulta-tywne [7, 10].

| PODSUMOWAnie

Substancje słodzące są ważnym składnikiem w diecie człowie-ka. Wykorzystywane są w produkcji żywności jako konser-want, stabilizator, a szczególnie jako substancja nadająca smak, aromat, barwę, teksturę produktom.

Sztuczne środki słodzące stanowią liczną grupę związków chemicznych. Są one syntetycznymi zamiennikami cukru. Wielokrotnie podwyższają słodycz sacharozy, nie posiadają właściwości odżywczych, mają niski indeks glikemiczny [16]. Charakteryzują się różnymi właściwościami, m.in. wspomaga-ją higienę jamy ustnej, są tanie, funkcjonalne, dobrze rozpusz-czalne, a także szybko wydalane z ustroju.

Naturalne substancje słodzące są składnikami żywności. Nie traktuje się ich jako substancji dodatkowych. Promowane są jako zdrowsza alternatywa dla cukru bądź innych zamienni-ków cukru. Należy spożywać je w ograniczonej ilości, ponie-waż sprzyjają nadwadze, rozwojowi próchnicy. Znalazły zasto-sowanie do produktów spożywczych, kosmetycznych i leków.

Produkty, które są słodzone naturalnymi substancjami, po-winny być odpowiednio oznakowane, np. należy umieścić na etykiecie informację „słodzony naturalnie”, a także zawierać oświadczenia żywieniowe, np. „bez dodatku cukrów”.

Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 substancje słodzące nie mogą być zastosowane w żywności, która jest przeznaczona dla niemow-ląt i małych dzieci, a także w żywności dietetycznej specjalnego przeznaczenia medycznego dla niemowląt i małych dzieci.

Tabela 1 Przykłady oświadczeń żywieniowych i warunki ich stosowania

Oświadczenie żywieniowe

Warunki stosowania oświadczenia

Zawartość cukrów

„Niska zawartość cukrów” gdy produkt zawiera nie więcej niż 5 g cukrów na 100 g dla produktów stałych lub 2,5 g cukrów na 100 ml dla produktów płynnych

„Nie zawiera cukrów” gdy produkt zawiera nie więcej niż 0,5 g cukrów na 100 g lub 100 ml

„Bez dodatku cukrów” gdy produkt nie zawiera żadnych dodanych cukrów prostych, dwucukrów ani żadnych innych środków spożywczych zastosowanych ze względu na ich właściwości słodzące

jeżeli cukry występują naturalnie w środku spożywczym, na etykiecie powinna się również znaleźć następująca informacja: „zawiera naturalnie występujące cukry”

Wartość energetyczna

„Niska wartość ener-getyczna”

gdy produkt nie zawiera więcej niż 40 kcal (170 kJ)/100 g dla produktów stałych lub nie więcej niż 20 kcal (80 kJ)/100 ml dla produktów płynnych

w przypadku słodzików stołowych zastosowanie ma limit 4 kcal (17 kJ)/porcję, przy intensywności słodzenia równoważnej 6 g sacharozy (ok. 1 łyżeczki sacharozy)

„Zmniejszona wartość energetyczna”

gdy wartość energetyczna jest zmniejszona o przynajmniej 30%, ze wskazaniem na cechę lub cechy, które sprawiają, że dany środek spożywczy ma zmniejszoną ogólną wartość energetyczną

„Nie ma wartości ener-getycznej”

gdy produkt nie zawiera więcej niż 4 kcal (17 kJ)/100 ml

w przypadku słodzików stołowych ma zastosowanie limit 0,4 kcal (1,7 kJ)/porcję, przy intensywności słodzenia równoważnej 6 g sacharozy (ok. 1 łyżeczki sacharozy)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [10]

N YWOKUAN ŁUKYTRA DIETETYKA

| LITERATURA1. K. Świąder, B. Waszkiewicz-Robak, F. Świderski: Substancje intensywnie słodzące

w żywności, Przemysł Spożywczy, 5, 2011, 32.

2. F. Świderski (Eds.): Żywność wygodna i żywność funkcjonalna, Wyd. Naukowo-Tech-

niczne, Warszawa 2003, 91, 94, 99.

3. H. Jędrzejczyk: Składniki recepturowe napojów bezalkoholowych na rynku polskim,

Przemysł Spożywczy, 2, 1996, 13.

4. K. Miśkiewicz, J. Rosicka-Kaczmarek, E. Nebesny: Substancje słodzące w produktach

spożywczych, Przegląd Piekarski i Cukierniczy, 2, 2012, 58.

5. E. Pijanowski, M. Dłużewski, A. Dłużewska, A. Jarczyk: Ogólna technologia żywności,

Wyd. Naukowo-Techniczne, Warszawa 2004, 467-468.

6. B. Waszkiewicz-Robak: Słodycz pod kontrolą, Przegląd Gastronomiczny, 1, 2002, 10.

7. B. Waszkiewicz-Robak, K. Świąder, F. Świderski:

Właściwości i warunki ich stosowania w żywności, Przemysł Spożywczy, 5, 2007, 22, 25-26.

8. K. Krygier, J. Jasiński: Polski rynek produktów bezcukrowych, Przemysł Spożywczy,

5, 2002,14-15.

9. J. Gawęcki: Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Część 1, Wyd. Naukowe

PWN, Warszawa 2011, 445.

10. Rozporządzenie (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia

2006 r. w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności

(Dz.U. UE. L. 2006 nr 12 poz. 3).

11. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z 16 grudnia 2008

roku w sprawie dodatków do żywności (Dz.U. 2008 nr 354 poz. 16).

12. Dyrektywa Rady 89/107/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zbliżenia ustawo-

dawstw Państw Członkowskich dotyczących dodatków do środków spożywczych do-

puszczonych do użycia w środkach spożywczych przeznaczonych do spożycia przez ludzi

(Dz. Urz. WE L 040 z 11.02.1989).

13. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2010 roku w sprawie dozwolonych

substancji dodatkowych (Dz.U. 2010 nr 232 poz. 1525).

14. H. Gertig: Żywność a zdrowie: podręcznik dla studentów, PZWL, Warszawa 1996, 262.

15. B. Bijok: Surowce i technologia żywności cz. 1, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,

Warszawa 1994, 31.

16. Czym słodzić, aby zachować zdrowie?, http://www.cafeteria.pl/zdrowie/zdrowe-od-

zywianie/czym-nalezy-slodzic-aby-zachowac-zdrowie/ (dostęp z dnia: 27.04.2016).

17. M. Mielcarz: Zamienniki cukru do produkcji wyrobów spożywczych, Przegląd Piekar-

ski i Cukierniczy, 1, 2009, 60.

18. Sztuczne środki słodzące cz. 1, http://www.bodymania.pl/odzywianie/sztuczne-srod-

ki-slodzace-cz-1 (dostęp z dnia: 27.04.2016).

19. Zero kalorii ma słodki smak, dostęp elektroniczny, http://fitness.sport.pl/fitnes-

s/1,107702,9063368,Zero_kalorii_ma_slodki_smak.html (dostęp z dnia: 27.04.2016).

20. J. Chuchlowa: Materiały pomocnicze i dodatki do żywności, Wydawnictwa Szkolne

i Pedagogiczne, Warszawa 1996, 174.

21. A. Koszowska, A. Dittfeld, J. Nowak, A. Brończyk-Puzoń, K. Gwizdek, J. Bucior, B. Zu-

belewicz-Szkodzińska: Cukier – czy warto go zastąpić substancjami słodzącymi?, Nowa

Medycyna, 2014, 1, 36-39.

22. W. Leszczyński: Zamienniki sacharozy, Przegląd Piekarski i Cukierniczy, 6, 2001, 37.

23. W. Kolanowski, B. Waszkiewicz-Robak: Taumatyna – nowa substancja intensywnie

słodząca na polskim rynku, Przemysł Spożywczy, 3, 1998, 8.

24. J. Myszkowska-Ryciak, A. Harton, D. Gajewska: Środki słodzące w profilaktyce i lecze-

niu otyłości, Kosmos-Problemy Nauk Biologicznych, 3-4, 2010, 367, 369-370.

25. K. Świąder, B. Waszkiewicz-Robak, F. Świderski: Substancje intensywnie słodzące – ko-

rzyści i zagrożenia, Probl Hig Epidemiol, 3, 2011, 392.

26. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1131/2011 z dnia 11 listopada 2011 r. zmieniające załącznik

II do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 w odniesieniu

do glikozydów stewiolowych (Dz.U. UE. L. 2011 nr 295 poz. 205).

27. K. Kuźma, J. Gajda-Wyrębek, J. Jarecka, A. Świtka: Glikozydy stewiolowe – nowa sub-

stancja słodząca, Przemysł Spożywczy, 6, 2012, 25.