Jednomandatowe Okręgi Wyborcze w Wielkiej Brytanii i możliwość przeniesienia brytyjskich rozwiazań na polski grunt

Konferencja "Jednomandatowe Okręgi Wyborcze do Sejmu - możliwe rozwiązania i ich skutki"

Warszawa, 5 VIII 2015rTomasz J Kaźmierski, Southampton University, UKpolonus.uk@gmail.com

Anglia i Polska, historyczne podobieństwa początki rządów prawa

• Królowa Elżbieta II w czasie wizyty w Sejmie 26 marca 1996r:– “Przez wieki na dwóch przeciwległych krańcach Europy rozwijały się

podobne systemy konstytucyjne”.

• Świadomość, że władza królewska jest ograniczona:– Konflikt angielskich baronów z królem Janem – Magna Carta 1215r– Zjazd w Cieni, Władysław III Laskonogi, 5 maja 1228r – żadnych

nowych praw w Małopolsce bez zgody rycerstwa– Ustępstwa króla Ludwika Węgierskiego wobec rycerstwa: Przywilej

Koszycki 1374r; podatki uchwalane odtąd tylko za zgoda rycerstwa; • w XIVw. sejmy i sejmiki stały sie nieodzownym elementem

zarządzania panstwem i ziemiami.

• Nietykalność własności i nietykalność osobista:– Władysław II Jagiełło – 1422r – do konfiskaty mienia potrzebny wyrok

sądu – 1425, 1433 – Neminem captivabimus nisi iure victum– Anglia podobne zasady w XVIIw, 1679 – Habeas corpus

Anglia i Polska, historyczne podobieństwaprawa obywatelskie

• Supremacja parlamentu– Polska: 1505r – Nihil novi nisi commune consensu (Nic nowego bez wspólnej

zgody); – Konstytucja bydgoska 1520 – Sejm może zebrać się bez zgody króla.– Anglia: 1688r – Glorious Revolution

• Unia Lubelska 1569r– Likwidacja dziedziczności tronu Wielkiego Księstwa Litewskiego, ostateczne

potwierdzenie odrzucenia doktryny boskich praw do tronu

• Katalog praw obywatelskich– Acta Henriciana, Pacta Conventa – 1573r

• Jan Zborowski do Henryka Walezego w katedrze Notre Dame: “si non iurabis non regnabis” (jesli nie zaprzysiężesz, nie będziesz panował)

– Konfederacja Warszawska – 1573r– Senat Rzeczypospolitej w 1650r w odpowiedzi na żądanie posła moskiewskiego,

by knutami zaćwiczyć na śmierć gdańskiego drukarza: “U nas druk wolny, tak na mocy prawa, jak i zwyczaju narodów”

– Anglia: Bill of Rights – 1689r – Anglia: Act of Toleration – 1689r (wolnosc wyznania, ale nie dla katolikow) – Anglia: Zniesienie Licensing Act (cenzury druku) – 1695r

Anglia i Polska, historyczne podobieństwaugruntowane rządy prawa

• Separacja władz (separation of powers) – Polska 1578 – Trybunał Koronny (sądy oddzielone od administracji

królewskiej)• 1581 – Trybunał Litewski

– Anglia pod koniec XVIIw. : Cabinet (ministrowie) wykonywal decyzje Parlamentu; John Locke “Second Treatease”, 1689, Charles baron de Montesquieu “L’esprit des lois”

• Doktryna rządów prawa:– Miecznik sieradzki, Stefan Zamoyski w debacie sejmowej w

Warszawie w 1652r: u nas “lex regnat non rex ". – Premier William Pitt, 1763, w parlametarnej debacie:

• "Najuboższy człowiek może w swym domu przeciwstawić się całej potędze Korony. Jego chatynka moze byc słabiutka, jej dach może drżeć i mogą ją przewiewać wiatry. Ale choć wtargnąć do niej mogą burze i deszcze, Król Anglii wejść tam nie może; największa jego potęga nie śmie przekroczyć progu najbiedniejszego nawet domostwa".

Anglia i Polska, historyczne podobieństwa rozszerzanie dostępu do praw obywatelskich i wyborczych

• Konstytucja 3 maja 1791r – Prawa wyborcze rozszerzone na miasta; razem ze szlachta

ok. 20% populacji; mieszczanie otrzymali jednak tylko głos doradczy w Sejmie, bez prawa głosowania nad ustawami

• Anglia: Great Reform Bill 1832r – Populacja objęta prawami wyborczymi wzrosła w Anglii

ponad dwukrotnie, z 2% do ok 5%.

Zjednoczone Królestwo i Polska niektóre współczesne różnice

• Art 87 Konstytucji z 1997r : “Źrodłami (…) prawa są (…) rozporządzenia”– sprzeczność z doktryną rządów prawa, która mówi, ze prawo rządzi, nie człowiek

• Jeden z istotnych warunkow koniecznych funkcjonowania rządów prawa nie jest w Polsce spełniony

– sprzeczność z Art 10 Konstytucji: “ustrój RP opiera sie na (..) podziale (…) władzy” oraz z art 10.2 i art 95.1, władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, (co oznacza m.in., że nie sprawuje jej nikt inny)

• Kolejny warunek konieczny nie jest spełniony: brak logicznej spójności prawa– redefinicja samego pojęcia prawa: prawem nazywane jest coś, co prawem nie jest

• Prawo karne III RP wkracza w dziedzinę wypowiedzi- Polska: Wyjaśnienie PKW z 22 lipca 2015r.: zakaz prowadzenia kampanii wyborczej i referendalnej jednocześnie: “ocena (…) będzie należała do (…) organów ścigania”– USA: precedens Johna Petera Zengera 1735r.– Konsekwencje precedensu Zengera

• Abrogacja prawa “nienaturalnego” – przywilejem ławy przysięgłych

• Wypowiedzi nie moga byc ścigane przez prawo karne (za wyjatkiem “breach of the peace”)

• Wypowiedzi w Parlamencie i sądach (privileged speech) nie mogą być sądzone nawet w procesach cywilnych.

Zjednoczone Królestwo i Polskanajważniejsza różnica – prawo wyborcze

• Art 96.2 Konstytucji z 1997r : “Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym”

– Proporcjonalność rozumiana jest w Polsce jako głosowanie na listy partyjne, co wyklucza bezposredniość. Sugeruje to kolejną sprzeczność w systemie ustrojowym III RP.

• Ordynacja wyborcza III RP ogranicza prawo stawania w wyborach (bierne prawo wyborcze) – niemożność swobodnego zgłoszenia swej kandydatury w wyborach do

Sejmu– nienaturalnie wysoka bariera 3000 (2000+1000) podpisów w wyborach do

Senatu,– The Representation of the People Act w UK:

• każdy, kto otrzyma poparcie 10-ciu mieszkańców okręgu i wpłaci £500 zwrotnej kaucji, może zgłosić swa kandydature w wyborach,

Zjednoczone Królestwo i Polskainna ważna różnica – proces wyborczy

Koszt wyborów: UK – przeciętnie £80 000/ mandat.III RP – ok 1mln zł (£150 000)/mandat

Liczba głosów nieważnych:UK 2005 - poniżej 93 tys. głosów (ok. 0.5% oddanych glosow), 2010 i 2015, ok. 0.9%IIIRP 2005- 451tys. głosów (ok. 3.8% oddanych głosów), 2011 – 680tys. głosów (4.52%(

• W UK wynik wyborów określają mieszkańcy okregu, a nie centralna komisja wchodząca w skład administracji państwa. – W każdym z 650 okręgów za przebieg wyborów i ogłoszenie wyników

odpowiedzialna jest jedna osoba, tzw. “Returning Officer” (Komisarz wyborczy).

– Komisarzem wyborczym jest cieszący sie mandatem wyborców funkcjonariusz publiczny, np. szeryf hrabstwa lub mer miasta.

Zjednoczone Królestwo i Polskainna ważna różnica – proces wyborczy

• Liczenie głosów w okręgu odbywa się w jednym miejscu wyznaczonym przez Komisarza (np. Hall Ratusza, lub sala gimnastyczna).– Prawo uczestniczenia w liczeniu mają m.in.:

• Kandydaci wraz z współmałżonkami,• Wyznaczeni przez kandydatów obywatele liczący głosy (counting

agents),• Media oraz inne osoby wpuszczane za zgodą Komisarza Wyborczego,

o ile nie stwierdzi on, że ich obecność zakłóca przebieg liczenia.

• Kandydaci mogą zażądać ponownego liczenia głosów bez podania powodu.

• Kiedy dwóch lub więcej kandydatów otrzymuje tę sama ilość głosów, Komisarz Wyborczy określa zwycięzcę w drodze losowania. Decyduje on o wyborze metody losowania.

Wielka Brytania i Polskainna ważna różnica – proces wyborczy

OBYWATELSKIE WYBORYACE Fundamental principles of vote counting : Transparency, Security, Professionalism, Accuracy, Secrecy, Timeliness, Accountability, Equity

Dla porównania: urna w Konsulacie Polskim w Chicago

Urna w brytyjskim obwodzie wyborczym (polling station)

Wielka Brytania i Polskainna ważna różnica – proces wyborczy

Wielka Brytania i Polskainna ważna różnica – proces wyborczy

Wielka Brytania i Polskainna ważna różnica – proces wyborczy

Wybory parlamentarne 7 maja 2015 - Leeds

General Election 2015 - Leeds countLink do video:

Wybory 2015 – okręg Basingstoke

General Election 2015 Basingstoke count

Link do video:

Wybory 2015 – okręg Argyll and Bute (Szkocja)m.in. Isle of Mull, Islay, Isle of Arran, Oban, Arrochar

General Election 2015 Argyll and Bute countLink do video:

Wybory 2015 – okręg South Thanet

Link do video:

General Election 2015 - Nigel Farage loses in South Thanet

Przedwyborcza selekcja kandydatów w partiach

Selekcji w okręgu dokonuje asocjacja (organizacja) okręgowa– Proces selekcji kandydatów jest zdecentralizowany

Tzw. vetting, czyli prześwietlanie kandydatów wykonywane jest przez centrum partii.

– Asocjacja partii UKiP w Southampton wybrała 9 lipca 2014r. jako kandydatkę do następnych wyborów (maj 2015) Sandrę James, radną w radzie hrabstwa West Sussex, zdobyła 4 miejsce, 5,511 głosów, 11.4%.

Niektóre okręgi - prawybory na wzór amerykański.Asocjacja Konserwatystów w Totnes zaprosziła w 2009r do selekcji wszystkich(!) wyborców – 69tys.; głosowało 16tys+.; nominację uzyskała lekarz domowy dr Sarah Wollaston - 7tys+ głosów. Dr Sarah wygrała wybory w Totnes w 2010r i jest teraz posłanką: http://www.drsarah.org.uk/

Caroline Nokes, MP 26,285 głosów, 54.3%

Przedwyborcza selekcja kandydatów Selekcja Konserwatystów w okręgu Uxbridge and South Ruislip (zachodni

Londyn)– 10 lipca 2014r. MP John Randall (Partia Konserwatywna) ogłosił, że nie będzie ubiegał się o

mandat w następnych wyborach. – Do przedwyborczej selekcji w partii zgłosiło się 62 kandydatów, członków partii, m.in. Boris

Johnson, mer Londynu. Zwycięski kandydat musiał uzyskać poparcie absolutnej większości, 50% lub więcej, liczącej 138 członków okręgowej asocjacji Partii Konserwatywnej.

– W dniach 12-14 sierpnia 2014r asocjacja konserwatystów w Uxbridge dokonała telefonicznego badania opinii mieszkańców okręgu. Oto opublikowane wyniki:

12 września 2014r. ogłoszono nominację Borisa Johnsona.

21

Ordynacje jednomandatowe (JOW)

Stosowane w 62 krajach, w tym w najbogatszych i najsilniejszych państwach świata, :– USA, Wlk Brytanii, Kanadzie, Francji , Australii

Realizują podstawową zasadę demokracji: wyborcy muszą mieć bezpośredni wpływ na skład parlamentu.

Każdy kandydat jest rozliczany przez wyborców indywidualnie. Karl Popper: “wybory mają być dniem sądu”. JOW stwarzają skuteczny mechanizm usuwania skorumpowanych polityków.

22

Najważniejsza cecha systemu JOW z głosowaniem w jednej turze systemem zwykłej większości

Jest to system, gdzie wyborcy mogą w sposób łatwy usunąć każdego posła z parlamentu bez możliwości wywarcia wpływu na ten proces przez funkcjonariuszy partyjnych.

T J Kaźmierski

Francja – V Republika

Charles de Gaulle

– Reforma prawa wyborczego w 1958r:– Charles de Gaulle zgodził się zostać

prezydentem pod warunkiem wzmocnienia uprawnień urzędu i wprowadzenia JOW

– Nastąpiła natychmiastowa poprawa– Gaulliści, Georges Pompidou i de

Gaulle przez 16 lat sprawowali urząd prezydenta i premiera

– Utrzymali stabilne rządy I większość w Zgromadzeniu Narodowym nawet po masowej rewolcie 1968r.

Francja - Dwie rundy

Pierwsza runda Druga runda

– Do zwycięstwa potrzebna bezwzględna większość

– Tydzień po I rundzie– Dopuszczeni kandydaci: co

najmniej 12.5% głosów zarejestrowanych wyborców w I rundzie

– Zwykła większość– Wada: Wiele “układów”

międzypartyjnych pomiędzy rundami -> funkcjonariusze partyjni mają wpływ na wynik

Australia – Alternative Vote (Preferential Vote)

- Głosowanie jest przymusowe- Głos jest nieważny, gdy:

- Nie wszyscy kandydaci otrzymali numer- Użyto nienumerycznych znaków, np. X- Numer jest powtórzony- Intencja wyborcy nie jest jasna

- Średnio 5% głosów nieważnych

Główne wady:1. Donkey voting2. Instrukcje partii dla wyborców jak

numerować kandydatów – “How to vote” cards (funkcjonariusze partyjni mają wpływ na wynik)

Australia – Donkey vote

Instrukcja“how to vote”Wybory uzupełniające w Brisbane 2014r.

Australia – Instrukcja “How to vote”

Australia – instrukcja “How to vote”, Sydney 2013r

Najgroźniejszy konkurent: Tanya Plibersek, LaborWyniki: First Preference: Plibersek 40,579 głosów (46%), O’Connor 26,901 głosów (30.5%)After Preferences: Plibersek 56,994 głosów (64.7%), O’Connor 31,157 głosów (35.3%)

Australia – instrukcje “How to vote”, okręg Goldstein (Melbourne), 2013r

Instrukcja labourzystów “No need to fill this part” w wyborach do Senatu częściowo nieczytelna. Skorzystali Zieloni, których kandydatka Janet Rice zdobyła mandat.

Podobnie jak francuski system dwuturowy, system australijski umożliwia partiom wywarcie pewnego wpływu na wynik