tabel 2. analisis wujud, makna, dan fungsi bahasa kias ... · pdf filepacak baris ing...
TRANSCRIPT
114
Tabel 2. Analisis Wujud, Makna, dan Fungsi Bahasa Kias Personifikasi dalam Antologi Geguritan Layang Panantang karyaSumono Sandy AsmoroNo. Judul
GeguritanGeguritan Hala
-manMakna Fungsi
1. 1LP gendhewa rasa dak penthangsinambi kekitrang ngoncati sepiwengi wis dudu memalalan sepa wis manjing dadi mitra
ora ana sing perlu disingkrihiyen keplasing anggit wis nyawijiing sumilire anginpadhange rembulan bakal nuntunmarang sejatine dalan kasunyatan
tanpa guna bunglon peconcotanmancala putramunggel pang-pang gegayuhanpangimpenku ora bakal gogrogmung amarga kinepungpedhut-pedhut esukawit ing walike peteng sejatiana sejatine padhangcoloking panantangkumring sesuker sewu ngreridhu laku
7 Sinar rembulandapat memberitanda ataupetunjuk
-Menghidupkangambaran
-Konkretisasi
2. TSG wis akeh tembung sing gogrogkelangan tegesnalika srengenge dioyak bocah ngarit
8
115
nganti langit nelangsa kelangan rupa
nanging nganti seprene durung ana ukarasing bisa gawe mareme lemah rengka mangsa ketigaseprana-seprene bocah angon mung bisa ura-uralelagon sepa manut ocehe manuk sritising tansah mabur gawe kalangan njaluk udan
wis akeh tembung sing gogrogkelangan tegesnjelma dadi tembok-tembok prakosambendung sumilire angin sing nyebar kabarngenani tumindak cidra sing kebacut dadicrita sambungnanging angin tetep dadi anginlan terus sumilirnjawil gegodhongan supaya padha obahjalaran urip ora pinurba kuda kalah
Langit tampakgelap/tidak cerah
Angin akan tetapberhembusmenggerakkandedaunan
-Menghidupkangambaran-Menjelaskangambaran
-Menghidupkangambaran
3. GS saumpama anak-anakmu biyennate kok tepungake karo panaskira-kira bae saiki ora kidhungsrawung karo srengengejagongan karo genidolanan karo wawa
saumpama anak-anakmu biyennate kok tepungake karo adhemkira-kira bae saiki ora bingung
11 Mengajarkankeprihatinankepada anak
-Menghidupkangambaran-Menciptakansuasana / kesantertentu
116
kepriye carane kenalan karo udanpaseduluran karo samudramemitran klawan banjir bandhang
saumpama anak-anakmu biyennate kok tepungake karo perihkira-kira bae saiki wis padha ngreticarane salaman karo glathikenalan karo kerisrembugan karo pedhang
nanging emane bocah-bocahsing durung wareg ngrasakake uyah kuwimung kok pameri tembung muktingusung swarga donya jroningangen-angen kang garing
yen saiki anak-anakmu mung bisa ngrentengiimpen impen wengiora keconggah polah, ngongak jagad kasunyatansing mbutuhake ati gumregah tangan kumrembyahsapa sing salah?
-Menghidupkangambaran-Menciptakansuasana / kesantertentu
-Menghidupkangambaran-Menciptakansuasana / kesantertentu
4. LG langit ginarit nalika srengengelali ngedum sunareawit ing ara-arabocah ngarit butuh cahyasupaya bisa nyawang kanthi damangijo suket, ijone pangarep-arep
12 Matahari tidakbersinar, denganpersonifikiasidigambarkanmenggunakan katalali ‘lupa’
-Menghidupkangambaran
117
kang sasuwene iki katon samunsinawung bledug mangsa ketigasing saya mumbruktanpa sinempyok bun-bun esuk
5. CIM wengi sing kabotan impenmung nyawang tanpa kumecapnalika crita ing mripatmusiji mbaka siji dak tata jroning ati
pancen ana rasa perihnalika tangan iki nggrayangtumpukan buku lawassing nate dak nggo nyathet umure rembulansadurunge gogrog, nasang ing pucuk gedhang
nanging kabeh mau luwih prayogatinimbang among nyawang sumiliring anginkesasar jroning rupa ireng ngregemeng peteng
sawetara iku critamu terus dak gawalunga adohbakal dak dandani dadi crita esukcritane jago kluruk
14 Malamdigambarkanhanya menjadisaksi bisu
-Menghidupkangambaran-konkretisasi
6. R rasa perih ikiora bakal dadi tangising atiaku wis nglengganatatu sing kok tinggal ingdhadhaku
20 Menggambarkanorang yang ber-besar hati ataskepedihanhidupnya
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
118
pancen wis imbang karo madusing nate dak cecep sakalathimu
-Menciptakansuasana/ kesantertentu
7. S satemene ana sandhiwarasing nggelar critaendahemane wis mapan ing lembaranedina wingi
satemene ana esem ngujiwatsing bisa gawe sengseme jagademane mung dumunung ing peranganedina wingi
satemene ana cahya padhangpindha sewu lintang alihangawe pangeram-eramemane wis kelakonduking nguni
satemene ana rasa kangenyen pinuju noleh memburimbiyaki lelakon dina kawuriemanesenajan sewu cara wis dak cobasewu buku daksinaumeksa ora ana dalan sing kena diliwatikanggo tumuju dina wingi
23
suatu kebahagia-anyang membuatdunia ikut senang
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan-Konkretisasi
119
8. PL ketiga rendheng tanpa lerenombak gumulung mecah kasepenngidungake langgam panguripansandhuwuring wedhi-wedhi pesisirsing setya nyimpen cangkrimanjaman
pesisir pelangpapan jujugan tumrap kuntul-kuntul manebasing padha kulak pawartasaka telenging samudra
senajan bumi gonjingudan salah mangsakedhep srengenge ndedawa larananging pelang tetep nyimpen critatumrap anak putu sing butuh ngretibedane donga lan mantra
30 -suara ombaksenantiasamengiringiperjalanan hidup
-Menghidupkangambaran-Konkretisasi
9. TM syukur yen mangsa ketigamu wis mungkurdak sawang saka kadohan plataranmuwis dikebaki kembang abang jambu
mitraku, golek kayu cendhana ing pangkonmusing akekudhung sutra biru pranyata bisanyungging birune samudra, maes birune angkasasing dadi papan jujugane tangan kamulyanngrentengi lintang ngranggeh rembulansyukur yen mangsa ketigamu wis mungkur
32
Pejuangan meraihcita-cita
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
120
lemah-lemah cengkar wis katon bawerabun-bun esuk padha mara sanjasaka kadohan aku melu gumuyu renadene winih gurit sing nate gogrog ing atimusaiki uga tuwuh ngrembakamekar tumangkar nyulami tanduran garingsing oyode wis rantas kapangan jaman
10. -PNG Pangangenkungambang ing antarane rasa kangen lan kelanganparandenekledhange ayang-ayangmu pijer kekitrangpuguhangkuh, ngucireng saka sakehing tembung wanuhparibasanwis ajur sikil iki nyasak eri bebondhotaning lelakonparipaksadurung ana sasmita kapan esemmu tumengapanggresahiki muga dadi lantaran tinarbukaning manahpungkasanmuga ana keploking tangan senajan adoh ing pojokinglelakon
34
Bayangan sese-orang yang masihterus muncul
-Menghidupkangambaran-Konkretisasi
11. EW wis dak niyati, arep nurokake atiing wengi ikitanpa guna tetembanganyen tatu isih arang kranjangya mung kari pasrahusada sing isih bisa keconggah
35 Tekad untuk me-redam hati kare-nasedang sakit hati
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan-Konkretisasi
121
mula dyah, saiki aku sumarahkopi sacingkir pawewehmu wingiwis bisa mbeningake atisenajan saiki langit kinepung mendhungaku ora bingungjalaran lintang walukuwis pindhah ing netramu
12. EPG lumantar pucuking wengiaku nggugah sepimudak wanek-wanekake nembang kinanthisenajan swara ikiisih amping-amping ing pojoking tangismung beteke ora kepenginkedhisikan tekane panglongsing bakal mbuntel cakrawalanganggo rupa ireng ngregemeng peteng
mumpung isih ana satleramancahya pepadhang, nimasayo diringkesi atising kebacut ajur ikisapa ngreti ing antarane rasa laraisih ana winih tresnakanggo nggusah sepiing pucuking wengising kebak pepali iki
36
Berusaha tegarwalau dalamkesedihan
Suatu harapanakan adanya cintabaru untukmenghilangkankesepian
-Menghidupkangambaran-Konkretisasi
-Menghidupkangambaran-Konkretisasi
13. WI aku ngreti yen wengi ikikowe nangis ngguguk ing paturon
37
122
nggetuni tangan sing durunggadukngranggeh lintang alihankamangka cahya sing pating krelipkuning sinanglingkuwi wis sawetara suwe kasimpen primpening pojoking angen
aku ngreti wengi ikikowe nangis ngguguk ing paturonluhmu bakal mili mbrengkaliwerdine impen kadaradasihsing sasuwene iki kandheging tembung saumpama
Merenung danmengambilhikmah saat ter-timpa kesedihan
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
14. KM kembar mayang wis mapag tekamu, kadangmapag tekane dina-dina anyaring kono werdining urip bakal kababarawit kupu sajodho wis sumadya tetegarnyasak jembare awang-awangnyebar wangine kembangsawise tetahunan tapa ngramewujud enthung gedhe cobanesaiki wis luwar
saiki wis ketemu sempalane iga wekassing tetahunan ilang gawe was sumelang
kembar mayang wis mapag tekamu, kadang
38 Kembar mayangmenjadi simbolsuatu perubahandalam hidup
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
-Menghidupkan
123
kembaraning karepsangu numpak baitaning bebrayankanggo nyabrang segaraning uripmuga sembada tumapak ing gisiking gegayuhan
gambaran
15. JK mitra, dina iki soroting srengenge mbabar kaendahanawit ing saben pucuk godhong sinunggingwelinge angin sumilirsing wis saguh kinarya pangiringe lakumujroning netepi kewajibane umatngrakit prajanjen endah sangarepe janur kuningrinengga pepaesan kembang lanklapa gadhing sandhuwure gedhang raja
dina iki soroting srengenge mbabar kaendahanlumantar janur kuning rinengga pepaesan kembangmitra, aja sangga runggilelakon kawuri ora perlu digetuniyen antarane biyen lan saiki nyimpen sewu petunganing sadawane dalan iki cangkrimaning urip bakalkabatang
39
Angin terus ber-gerak mengiringiperjalanan hidup
-Menghidupkangambaran
16. GLA lintang alitsaben wengi jerat-jeritswarane nggrantes ngrenda ati pepesnelahi wayah mbaka wayah ngupadi werdining sepimilah tan wenang amilihtundhone amung bisa pasrahnglenggana menawa rahina dudu duweke
40 Kehidupan rakyatkecil yang masihmenderita, penuhdenganpermasalahan
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan-Menimbulkansuasana/ kesantertentu
124
lintang alit, lintang alitkelap-kelip ing kamare langitsapa nganggityen saben kledhange tansah ginupitkodrating urip
lintang alit lintange wengikijenan tanpa rowangnyangking sabentel cangkriman sing durung kabatang
apa isih ana kang ngemu tegesing plataraning langit kang anyep, sepi, nggrantes?sedheng lelakon mbaka lelakon tansah nyeret atimenyang kamuspraning wengi sing jembar tanpa wates iki
Rakyat kecil me-miliki per-masalahan hidupyang belum ter-selesaikan
-Menghidupkangambaran
17. JL angin sing ngampirake lakunglungguhake aku lan koweruntut kaya wayang simpingansangarepe dhalangpindhane ukara banjur dipantha-panthajejer, lesan, lan wasesaneadhuh mitra, aku lan kowejebul nate ngombe banyusing padha segerelungguh ing klasasing padha jembareliwat dalan sing padha lempengesenajan seje mangsane
43 Angin menjadipengiringperjalanan duaorang yang ber-adapada satupandangan hidup
-Menghidupkangambaran-Konkretisasi
125
angin sing nglampirake lakunglungguhake aku lan kowebawa rasa sawetara ngonceki cangkriman ketigasadurunge bebarengan ngeli turut lakune dinasing nggawa werna-werna patembaya
18. MD yen mendhung padha glimpunganpacak baris ing awang-awangtenane kuwi kabeh lupute srengengesing emoh ndandani kawicaksanane“sabda pandhita ratutan kena wola-wali” ngono wangsulane
nalika angina nakokakeyagene dheweke oranggatekakeswara sora sing njalukkawigaten kaekamangka pancen wis suwe lemah rengkamangsa ketiga ngelak tumetese bun-bun tresnananging nyatane nganti seprene sing dirasakakemung panasswara santak ngabarake hawa panaskawicaksanane srengenge malah gawe swasana sayapanasapa pancen critane jagad wis meh tuntas?!
45 Mendung diartikan sebagai rak-yat yang sedanggelisah karenaseorang pemim-pin yang tidak maumemper-baikiperilaku dankebijakannya
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
-Menimbulkanefek keindahan-Konkretisasi
19. JP ombaking segara ngelus gisiking atinyolong gurit kang sumampir ing senar pancingbinuncang nyiram lungka-lungka ketigaawang-awang koncatan lintang
46 Suasa hati yangsedang murungdan membutuh-kan suatu
-Menghidupkangambaran
-Menghidupkan
126
rembulan surem tanpa guwayakepengin lumban ing beninge samudra
angin sumilir nyambung pangrasangudang pitakon kapan kelakonawan lan bengi dadi salembarsapa aruh linambaran godhong suruhkangene suwung cinindra mendhungsaben klebate nyolong jantung ndhedher wuyung
kesegaran
Seseorang yangsedang jatuh cintadan masih terusberharap cintanyaakan tersampaikan
gambaran-Menjelaskangambaran
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
20. KKK kepengin rasane bisa mumbul kaya kapuksinentor anginbisa kekitrang ing awang-awangkumleyang tanpa sangganbisa nyalami godhong-godhong sing nate ngayomibisa nggrayang pang-pang sing nate dianggogandhulanbisa nyimpen impen lungit sundhul langitemane seprana seprene durung ana angin sumilirsing kuwat njebol sikil kang kebacut manceping ara-arabola-bali sing mampir mung wirama banjirgawe ati kentircampur larahan sapirang-pirangnyesegake ambegan
49
Berterimakasihkepada pihak-pihak yang selamaini telah berjasa
Keadaan hidupyang belummengalamiperubahan
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
-Menghidupkangambaran-Konkretisasi
21. PP apa isih anasing wani ngungalake dhadhayen kutha sing nate nglairakesrengenge
50
127
saiki ngutahake abang getih?
layare jagad wis tinarbukaireng lan putih kabeh wis pirsawis wancine singa awulu dombadigiring menyang pagrogolan
dudu jamane nguri-uri tunggakan kemladhihsing padha silih ungkih nyingitake pamrihsupaya kutha sing sambat perihora kakehan ngutahake getihsumbering pangrintih kudu katindhih
Keadaan kota yangtidak makmur
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan-Konkretisasi
22. PNS srengenge sansaya panasing imbang kulon ngobonggodhong-godhong cemaragogrogsore sing isih adoh saka karepebocah angon sing mbutuhkesegere hawakaya nalika angin sumilirnyebar gandane kembang-kembang kacangsaka pategalan
srengenge sansaya panasing imbang kulon ungak-ungak cendhela
eseme abang kebak kamenangansajake durung rumangsa
52
Matahari meng-gambarkan se-orang pemimpinyang tidak mam-pu memberikankemakmuran dantidak merasa sudahwaktunya untukdigantikan olehpemimpin baru
-Menghidupkangambaran-Menciptakansuasana/ kesantertentu
-Menghidupkangambaran-Menjelaskangambaran
-Menghidupkangambaran
128
wis wancine gumanti mangsa -Menimbulkanefek keindahan
23. CA awan iki wis ilang gambaran kerukunantumrap para menjangansing padha-padha playon ing alasndedawa napaskamangka mau nalika ocehing manuking gegrumbulan aweh pratandha tumekaning esukmenjangan-menjangan padha guyon parikenaholobis kuntul baris tan kemba manunggalake rasasakabehing pepalang linumpatanabot entheng sinangga bebarengan
awan iki wis ilang gambaran kerukunaning sela-selaning napas mung kari cumanthel esem sepasajak kapeksakamangka srengenge wis nganther ing ndhuwur benersedhela maneh bakal ngglewang mangulonbanjur nyandi parane?
awan iki wis ilang gambaran kerukunansing isih bisa disawang saka saben kedhep mripatmung rasa kemrungsung ngrangsang gununggolek menang sikut-sikutan karo rowang
53
Suatu kerukunandan persatuan yangcepat ter-pecahkembali
Matahari mem-beri pertandabahwa sudah tidakbanyak waktuyang ter-sisa,seperti siang yangsebentar lagi akanber-ganti malam
-Menghidupkangambaran
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
24. GAA pancen awang-awang mung saderma dadi ajangnalika kuntul-kuntul kumleyangrebut banter nothog puser srengengenalika crita angkasa
54
Keadaan rakyatkecil yang belum
-Menghidupkangambaran
129
durung bisa ngowahi nasibe suket grintingsing pasrah sumarah sandhuwuring lemah padhas
pancen awang-awang mung dadi ajangora wenang nyuraki kuntul-kuntul kumleyangrebut menangwusana candhikala kasimpar sakaplataraning langitsumilire angin mung bisa ngemuli prawan sunthising bingung ngukur dawane jantungjroning omah suwung
berubah menjadilebih baik
Awang-awangdiartikan sebagainegara yang ha-nya menjadi pe-nyelenggara, tidakberhak memberikomen-tarterhadap calonpemimpin yangberebut menang
-Menimbulkanefek keindahan
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
25. NT wengi iki aku wiwit jumangkahnyasak dalan sapecaknapak tilas sikil-sikil tatulakune pandhawa sing kalah main dhadhuperih iki wohing kajujurankang disebratake dening paraculika sing ngaku dhadha satriyaya iki werdhine impen kadaradasihnalika kuncaraning langit koncatankedhep lintang lan esem rembulan
wengi iki aku wiwit jumangkahnapak tilas lakune pandhawakalah main dhadhuiki pendhadharan sejati
55
Gambaran langityang kehilangankeindahannyakarena tidakdihiasi olehbintang danrembulan
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
130
iki pangumbaran sejatitumrap winih-winih kesisihsing negesi werdining perih
26. TG senajan mung sagebyaring thathitkledhange ayang-ayang sing mlumpat sungapaningbengawanninggal tenger rasa geter tandha sapatemonawujud tembange anginkanthi wirama langgam karerantanrerumpakan tangise rembulan blundrah getih
nanging panglonging wengi dudu wateskang njalari dina candhake kelangan tegesangin isih bakal terus sumilrnyalami bocah dolanansing kepengin menehi teges marangsaben clorot sunar rembulansenajan ora wutuh bunder seser merak atikaya pinuju purnamasidhi
57 Pertemuan singkatyang menimbulkankegundahan
-Menghidupkangambaran
27. SGG tembang panantang cengkok palarankasigegperang gagal wis rampungumbul-umbul lan gendera wis dilempitijroning kothak para senapatingetung tuna rugi
blencong sumunar kencar-kencarnyoloki sewu tatu sing isih keri
59
Luka hati yangmasih tertinggal
-Menghidupkangambaran
131
ing pakeliranmunggel impene para panggedhesing nggege mangsatumurune wahyu mahkutharama
lamat-lamat gerongane warangganangangetake swasananggugah sing padha ketungkul mbundheliratu kenci: sawetara iku suluking dhalang aweh sasmitawis wancine ngancik ponang gara-gara
Tanda - tanda pe-rubahan zaman,menyadarkanorang yang te-ngahterlena olehkesibukannya
-Menghidupkangambaran
28. PLj ing pojok lor kulon isih katonwewayangane nyonya susanamamerake rambut pirang dawa sabangkekanyakuwi susuhing akal prambataning nalarnalika sisuta sinaya sarowange diperes kringeteholobis kuntul barisyen ora manut mungsuhe mimis
ing pojok lor wetansapandurat katon gumawangwewangunan kuna nyimpen werna-wernapangrasaduk kalane angin sumilirsisuta sinaya sakancane padha nglilirmung antenging pikir sing ora kentirnalika segara rob, kali panggul banjir
64
132
protelon lojinjenggureng anteng nyimpen sewu wewadiyen dalan sidhatan iki dak lumpatiplayuning ati bakal tumapak ing endi?
Persimpangan ja-lan yang menyim-pan rahasia atasarah dan akibatyang akan di-dapatkan setelahmelewatinya
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan-Menciptakansuasana/ kesantertentu
29. SUJA dudu impen kadaradasihyen esuk iki aku nemu guriting mripatmujalaran tetesing bunora nate aweh tengarayen abure merak sing biyen kedhungsangansaiki bali menyang kurungansinambi ngiwi-iwi mbebeda ati ketigasing seprana-seprene gumlethaking antarane wengi-wengi sepitanpa ana obahing kangensing njalari ati gumregah polahngungak jagad anyar kebak kembang-kembang mekarngretiya ngono dak jarake baekluruke sing jago katesing nawakake obor blarakcoloking laku sapecaknalika wengi durung sumilakah, nanging urip iki nyakra manggilinganaku trima nintingi guritanmusing saiki urip jroning atiku
65
Penawaranbantuan kepadaseseorang yangsedangmendapatkanpermasalahan
-Menghidupkangambaran
133
30. NTK kangenku kaya ketigasing kepengin weruh gebyaring thathitginugah sumiliring angin soresing nyebar kabar jinggalumantar aruming melati rinonce
kangenku marang (aku)sing biyen tanpa leren mecah kasepenlumantar swara ombakkang gumulung atimusing biyen wani kedhungsangan mecaki galengansenajan panase srengengengobong bun-bunansing biyen wani nrajang sepingoyak kelipe konangkang gawe cangkriman ing pategalan
kangenku kaya ketiga sing kepengin weruhgebyaring thathit
66 Rasa rindu yangsulit untuk mencariobatnya
-Menghidupkangambaran-Konkretisasi
31. TPg dak oyak saben obahing kayonmburu susuhing anginparandene durung ana tresna kang katoning antarane pang-pang garing
ana ngendi disingitake ocehing jalaksing biyen nate crita perkara janji ketigarikala ngumandhanging pupuh tembang pangruwatandisenggaki bocah dolanan
72
Janji yang belumditepati
-Menghidupkangambaran
134
sinambi adus sunar rembulan
dak oyak saben obahing kayonmburu susuhing anginmbokmenawa mbarengi tetesing bun-bun ketigaana pupus sing isih gelem trubusgawe segere pangrasa mekare pangganthasing sasuwene iki garingtan sinempyok sumilire angin
32. EJ rembulan sumunar cahya kencanamulas langit biru banyu segaraaku dolanan ing sangisoresinambi ngrapal mantra tembang tresnangenteni purnama pungkasansing nggawa pawarta jingga
75 Menanti kepastianwaktu kisahasmaranya akanterwujud
-Menghidupkangambaran
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
33. TC playuku ngoyak anginnyangking tembang sing ilangcakepanekepalang jati ngarangpapane manuk platuk gawegowokaning kono sing anamung oceh tanpa wiramaparandene disubya-subyatanpa beda temanten anyarsing lagi ngresepiwerdine kembar mayang
77
135
rinengga pepaesan kembangsawetara iku angin soresaya banter playunelan sagatra tembang tanpa cakepanisih gawang-gawangcat katon cat ilangkecelik ing waliking candhikalakinukup gendhinge wong semaya
Waktu terasaberjalan cepatnamun yangdidapatkan hanyakekecewaan akibatpenghianatan janji
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
-Menghidupkangambaran
34. MT ora perlu bingungiki wancine mendhung tumlawungtheyot-theblungtheyot-theblunging blumbang kodhok ngorek gawe liwung
begjane tani utunisih kober nandur pohung lanjagungesuk ngukup kulup lembayungbengine diuran-urani swara walang kadung
iki wancine mendhung tumlawungaja mutung krungu pait getiring tembungsebab ing gedhung-gedhungakeh wong mendem kecubungadhuh bapa, adhuh biyungrambut dawa ora digelungtekaku saderma tetulungrampung gawene malah ditundhung
78
Kehidupan petaniyang rajin, pagimemetik hasillading, malamberistirahatditemani suarabelalang
-Menghidupkangambaran
136
35. AAR katon meneh ayang-ayang rembulaning sanjerone gelas kothongnalika rasa mumet ing sirahdurung ilangwis ora ana maneh sing bisa dilanggakanggo nutugake mendem gayenging surup peteng ikisawetara iku ayang-ayang rembulanterus ngrangsangkepengin dilangga menyang lambesing isih teteh nyuwaraha-na-ca-ra-kaiki mendemkuiki mabukkusing terus jejogedan rinengga gendhing dolananjroning kalangan aslinalika ing adoh kana wong-wong keliing ulegane arus westernisani
80
Seseorang yangmasih memegangbudaya leluhurmemiliki dayatarik bagi orang disekitarnya
-Menghidupkangambaran-Konkretisasi
36. LW1 wengi sing lungkrah nyingitake rasa kangenmarang gumebyare hawa kuthasing nate ngajak playonngoyak angen-angen kumleyangsadawane trotoaring kono gumebyare lampu-lampu dalankaya lagi pasang sawijining cangkrimanyen bengi lan awanora mung perkara peteng utawa padhangsawayah-wayah napas-napas lawas
82 Rasa rindu ter-hadap suasana kotayang pernahmenjadi tempattinggalnya
Sewaktu-waktu,semangat yang
-Menghidupkangambaran-Konkretisasi
-Menghidupkangambaran
137
bisa gumregahpolah ninthingi werdining pangimpening saben-saben mrambat ing sadawane rambutkalamun mrucut mung bisa diwadhahinganggo atine dhewe-dhewe
pernah ada bisabangkit kembali
37. SJK swara jago kluruk miyak watese wengi lan esuking sisih wetan ngegla cahya mbranang padhangpeparing-Esanalika gawe gumregahe ati rengkatetahunan ngliwati dina sepa kebak panggodha
swara jago kluruk mungkasi kamuraneuler-uler serit ngrangsang ijone gegodhonganjroning alas jati kebak wewadimungkasi panalangsane enthung-enthunggumantung kelangan petung
swara jago kluruk mbabarlumakune crita-crita anyarjroning panggung sandhiwara tanpa layar
85 Suara kokok ayamjago menjadipertandaperubahan waktuyang diiringidengan perubahankeadaan, dan ceritabaru yang akandimulai
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
38. MLS sawise ana jago klurukesuknalika pang trembesi ame ocehing manuk
sawise suket-suket teles ketiban bun-bunesuknalika pedhut klawu ngreridhu laku
86
138
ing sawijining esukaku mbukak lawang pangarep-arepngetung munggah mudhune karep
nalika ing cakrukwis ora tinemu wong thenguk-thenguknalika ing sdawane lakuwis ora keprungu swara umukaku mapag laire srengengewangine rambutmu sing ngancaninata dina-dina mburi kebak pangaji
Perjuanganmemperbaikikeadaan, menatahari baru penuhpengharapan,ditemani seseorangyang berarti
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan-Konkretisasi
39. EMP aku lan kowe tetela kalah wicaksanakaro konang ing pategalandheweke luwih tanggap lan bisa maca sasmitacecawis colok kanggo miyak petenging wengising bakal diliwati
90 Manusia dapatmengambilpelajaran hidupdari alam sekitar
-Menghidupkangambaran
40. SR taun anyar sing tanpa swara trompetlan kelipe kembang apising ana mung perban putihmbuntel perihing atising tatu ing mangsa labuh iki
swara sing mrojol ing kupingkumung swarane angin soresing ngabarake pedhote rantesadurunge rodha panjangkagumlindhing tatas nuntasake sesanggeman
91
Kabar burukmengenai suatukegagalan yangdigambarkandengan putusnyarantai
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan-Konkretisasi
139
crita sepi wis wancine ditinggaling bang wetan wis katon cahya sumunartandha yekti crita anyar bakal kababar
41. KR sawangen keluk rokok sing mumbul menek langitnggawa reroncenkusing durung kober dak pulasmawa werna jinggaparandene wis dadi kabarsinebar mbok bakul sinambi waradadi pawarta mirunggan sadawane dalan
sawangen keluk rokok sing mumbul menek langitnyangking crita carangansing panase ngembari srengengegawe garinge oyot-oyot lumutsing nyoba nintingi werdining uriping watu item kebak panganggit
sawangen keluk rokok sing menek langitngronce maewu-ewu crita soresing durung karuwan kapan tancep kayone
94 Kabar yang belumjelas kebenaran-nya, tersebar darimulut ke mulutdan menjadi beritapenting(mirunggan) diberbagai tempat
-Menghidupkangambaran-Menjelaskangambaran
-Menghidupkangambaran-Menjelaskangambaran
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
42. TJ lilalana aku ngonceki tresnasing gumlethak ing sangisore wit cemarasenajan bumi bengkah tangis kutahlan abure manuk podhang kedhungsangan kelanganpencokan nanging apa iya kabeh kudu salin slagadadi singa awulu domba ngendelake landheping suingkekering panguwasa
96
140
ngalor ngidul ngronce tembung lelamisannjaremake tatune jaman?
lilalana kau nintingi tresnasing sumebar sadawane wedhi putih sadawane pesisirsenajan sumilire angin wis ora nyangkinggendhing-gendhing dolanan naging apa iyakabeh kudu tiwikrama wujud denawanggadhang dumadine grahanan ngabangake tatunejaman?lilalana aku nyangkok winih tresnasing thukul ing antarane alang-alang ngrangsangngelak tumetese banyu udansapa ngreti esem ngujiwate kena kanggo nambanitatune jamansing saya suwe katon abang mlerah ngucemakelembaran sejarah
Keteguhan sikap/prinsip hidup
-Menghidupkangambaran-Konkretisasi
43. LK dak kirim layang ketiga werna jinggamarang wangine kuthamumuga bisa kok mangerteni sambate ati nelasing ora bakal teles siniramudan kirimanpancen seprana-seprene pijer dadi lakontutwuri gremete karep sing kala-kala kudu mlakulumawan iline banyu
iki sambat sebut suluk pathet sangasing kebacut ajur katindhes wengise crita
97
Mengikuti katahati yang kadangharus berjalanmelawan arussekitar
-Menghidupkangambaran-Konkretisasi
141
senajan ora duwe karep jaluk kawelasannanging cukup dadi tengarayen dalan sidhatan ikidudu pungkasan kanggo sawijining pangumbaran
44. MM rambutmu teles, atiku kekesnyalami grimis sing mungkasimangsa rendheg taun ikiwis ora ana maneh tresna sing kentiring ulegane banjiraku lan kowengadeg dhewe-dheweing sandhuwure lemah bengkahmung ijone suket sing isih bisa rumaketnyawiji tumetese bun tumrap ati nela
mangsa ketigasedheng rasa kangen wis ilangkabuncang angin, embuh tibaneora karuwan kapan baline
99 Suasanaperpisahan
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
45. ISK swara gamelan wis ngumandhang, dhalang wiwitjanturaning mburi pakeliran ana crita carangankang lagi bae dikarang dening lintang lanrembulan
irama gendhing wis ngancik pathet sanga, dhalangnyandra kasulistyane wara sembadraing mburi pakeliran lintang lan rembulannembang asmaradana
101 Sepasang insanyang kasmaran/jatuh cinta sedangmemulai kisahcintanya
-Menghidupkangambaran-Menimbulkanefek keindahan
-Menghidupkangambaran
142
gunungan kajunjung diobahake munggah mudhuntancep kayoning mburi pakeliran lintang lan rembulanwus ora katoning salembar kertas tilas buntel kacang kangmentas dianggo lungguhan katon ana tulisan:”idhe lungit wis kaanggitcrita anyar bakal kababar”
46. TW esuk iki esemmu pecahkaya kudhup melathi mbabar ganda wangikaya pletheking srengenge sumadya ngedumsunareawit ombak ing pesisir palang wis aweh pralambangyen anggonmu ngangsu kawruh sinambi mesu budiwis tekan titi purnaning gatiocehing kepodhang ing wit-witanmelu manembrama njampangi lakune siswa kinasihkang lulus pendadaran
esuk iki sliramu tumapak ing keneing tapel watesmitra rowang sing sakawit gandhengan tangantiti mangsa iki kudu sewang-sewanganati emoh pisahnanging sikil kudu tetep jumangkahkanggo ngoyak jangkaning sejarahpisah dudu pratandha enteking tresnaiki mung laku murih kelakon sawijining lakon
105 Suasanakegembiraan/bahagia karenalulus ujian
-Menghidupkangambaran-Menjelaskangambaran
-Menghidupkangambaran
143
47. TP angen-angenku ngumbara mencok ing tugu pahlawannyawang papan gogroge kembangpuluhan taun kapungkursing ganda arume isih ngambar nganti sepreneangen-angenku ngumbara mencok ing tugu pahlawansurabaya katon ngegla dalan dalan padhet kendharaaning keneawan lan bengi wis ora ana bedane rame gumeriteangkutan ngusung arak-arakan buruh pabrikkaya lagon lawas semut ireng golek ambeng
saka kadohan dak ungak wengine ketintangatiku nate perih ing kananalika ngrajut bolah sutra werna jingga
angen-angenku ngumbara mencok ing tugu pahlawanmelu dadi seksi yen urip iki patembayatan
107 Kenangan yangmasih membekasdan terjaga sampaisekarang
-Menghidupkangambaran-Konkretisasi
-Menghidupkangambaran
48. ER saiki dheweke enthungnulad kesabarane anginnglalekake ijone gegodhonganjroning napase kebak panggadhangtuwuhing owah-owahan
110 Seseorang yangmenjalani lakuprihatin
-Menghidupkangambaran
144
TERJEMAHAN
Geguritan Terjemahan
1. Layang Panantang
gendhewa rasa dak penthangsinambi kekitrang ngoncati sepiwengi wis dudu memalalan sepa wis manjing dadi mitra
ora ana sing perlu disingkrihiyen keplasing anggit wis nyawijiing sumilire anginpadhange rembulan bakal nuntunmarang sejatine dalan kasunyatan
tanpa guna bunglon pencolotanmancala putramunggel pang-pang gegayuhanpangimpenku ora bakal gogrogmung amarga kinepungpedhut-pedhut esukawit ing walike peteng sejatiana sejatine padhangcoloking panantangkumring sesuker sewu ngreridhu laku
busur rasa ku bentangkansambil mengembara menghindari sepimalam sudah bukan halangandan hampa sudah masuk menjadi teman
tidak ada yang perlu dihindarijika sekilas gagasan sudah menjadi satudengan semilirnya anginterangnya rembulan akan menuntunpada sejatinya jalan kehidupan yang sesungguhnya
tidak ada gunanya bunglon berlompatanberubah wujudmematahkan ranting-ranting harapanimpianku tidak akan runtuhhanya karena terkepungkabut-kabut pagikarena di balik gelap sejatiada sejatinya terangpenantangkupada rintangan seribu mengganggu perjalanan
2. Tembung Sing Gogrog
wis akeh tembung sing gogrogkelangan tegesnalika srengenge dioyak bocah ngaritnganti langit nelangsa kelangan rupa
nanging nganti seprene durung ana ukarasing bisa gawe mareme lemah rengkamangsa ketigaseprana-seprene bocah angon mungbisa ura-uralelagon sepa manut ocehe manuk sritising tansah mabur gawe kalangannjaluk udan
wis akeh tembung sing gogrogkelangan teges
sudah banyak kata yang gugurkehilangan maknaketika matahari dikejar anak merumputsampai langit nelangsa kehilangan warna
tapi sampai sekarang belum ada kalimatyang bisa membuat puasnya tanah retak musimkemarausampai sekarang anak mengembala hanya bisabernyanyinyanyian hampa mengikuti oceh burung sritiyang senantiasa terbang membuat putaranmeminta hujan
sudah banyak kata yang gugurkehilangan makna
145
njelma dadi tembok-tembok prakosambendung sumilire angin sing nyebar kabarngenani tumindak cidra sing kebacut dadicrita sambungnanging angin tetep dadi anginlan terus sumilirnjawil gegodhongan supaya padha obahjalaran urip ora pinurba kuda kalah
menjelma jadi dinding-dinding kuatmembendung semilir angin yang menyebar kabarmengenai kebohongan yang terlanjur menjadicerita sambungtetapi angin tetap menjadi angindan terus semilirmencolek dedaunan supaya pada bergerakkarena hidup tidak ditakdirkan harus kalah
3. Gurit Saumpama
saumpama anak-anakmu biyennate kok tepungake karo panaskira-kira bae saiki ora kidhungsrawung karo srengengejagongan karo genidolanan karo wawa
saumpama anak-anakmu biyennate kok tepungake karo adhemkira-kira bae saiki ora bingungkepriye carane kenalan karo udanpaseduluran karo samudramemitran klawan banjir bandhang
saumpama anak-anakmu biyennate kok tepungake karo perihkira-kira bae saiki wis padha ngreticarane salaman karo glathikenalan karo kerisrembugan karo pedhang
nanging emane bocah-bocahsing durung wareg ngrasakake uyah kuwimung kok pameri tembung muktingusung swarga donya jroningangen-angen kang garing
yen saiki anak-anakmu mung bisangrentengi impen impen wengiora keconggah polah, ngongak jagadkasunyatansing mbutuhake ati gumregah tangankumrembyahsapa sing salah?
seandainya anak-anakmu dulupernah kau kenalkan dengan panasmungkin saja sekarang tidak kakubergaul dengan mataharibercengkerama dengan mataharibermain dengan bara
seandainya anak-anakmu dulupernah kau kenalkan dengan dinginmungkin saja sekarang tidak bindungbagaimana caranya berkenalan dengan hujanbersaudara dengan samudraberteman dengan banjir bandang
seandainya anak-anakmu dulupernah kau kenalkan dengan perihmungkin saja sekarang sudah pada tahucaranya bersalaman dengan belatiberkenalan dengan kerisbermusyawarah dengan pedang
namun sayangnya anak-anakyang belum kenyang merasakan garam ituhanya kau pameri kata saktimembawa surge dunia ke dalamangan-angan yang kering
jika sekarang anak-anakmu hanya bisamerangkai mimpi-mimpi malamtidak sempat bergerak, melongok duniakenyataanyang membutuhkan hati bergerak tanganmengayunsiapa yang salah?
146
4. Langit Ginarit
langit ginarit nalika srengengelali ngedum sunareawit ing ara-arabocah ngarit butuh cahyasupaya bisa nyawang kanthi damangijo suket, ijone pangarep-arepkang sasuwene iki katon samunsinawung bledug mangsa ketigasing saya mumbruktanpa sinempyok bun-bun esuk
langit bergaris ketika mataharilupa membagikan sinarnyakarena di tanah lapanganak merumput butuh cahayaagar bisa melihat secara jelashijau rumput, hijaunya harapanyang selama ini terlihat samartersamarkan debu musim kemarauyang semakin menumpuktanpa bisiram embun-embun pagi
5. Crita Ing Mripatmu
wengi sing kabotan impenmung nyawang tanpa kumecapnalika crita ing mripatmusiji mbaka siji dak tata jroning ati
pancen ana rasa perihnalika tangan iki nggrayangtumpukan buku lawassing nate dak nggo nyathet umure rembulansadurunge gogrog, nasang ing pucuk gedhang
nanging kabeh mau luwih prayogatinimbang among nyawang sumiliring anginkesasar jroning rupa ireng ngregemengpeteng
sawetara iku critamu terus dak gawalunga adohbakal dak dandani dadi crita esukcritane jago kluruk
malam yang keberatan mimpihanya memandang tanpa berucapketika cerita di matamusatu demi satu kutata dalam hati
memang ada rasa perihketika tangan ini merabatumpukan buku lamayang pernah kupakai mencatat umur rembulansebelum gugur, nyangkut di pucuk pisang
namun semua itu lebih baikdaripada hanya melihat semilirnya angintersesat dalam warna hitam gelap
sementara itu ceritamu terus kubawapergi jauhakan kuperbaiki menjadi cerita pagiceritanya jago berkokok
6. Rasa
rasa perih ikiora bakal dadi tangising atiaku wis nglengganatatu sing kok tinggaling dhadhakupancen wis imbang karo madusing nate dak cecep
rasa perih initidak akan menjadi tangisnya hatiaku sudah ikhlas menerimaluka yang kau tinggaldi dadakumemag sudah setara dengan maduyang pernah ku cecap
147
saka lathimu dari bibirmu7. Satemene
satemene ana sandhiwarasing nggelar critaendahemane wis mapan ing lembaranedina wingi
satemene ana esem ngujiwatsing bisa gawe sengseme jagademane mung dumunung ing peranganedina wingi
satemene ana cahya padhangpindha sewu lintang alihangawe pangeram-eramemane wis kelakonduking nguni
satemene ana rasa kangenyen pinuju noleh memburimbiyaki lelakon dina kawuriemanesenajan sewu cara wis dak cobasewu buku daksinaumeksa ora ana dalan sing kena diliwatikanggo tumuju dina wingi
sebenarnya ada sandiwarayang menggelar ceritaindahsayangnya sudah berada di lembarannyahari kemarin
sebenarnya ada senyum tersunggingyang bisa membuat senangnya duniasayangnya hanya berada di bagiannyahari kemarin
sebenarnya ada cahaya terangbagaikan seribu bintang berpindahmembuat terpesonasayangnya sudah terjadidi waktu lalu
sebenarnya ada rasa kangenjika dituju menoleh ke belakangmemilah kejadian hari kemarinsayangnyameski seribu cara sudah ku cobaseribu buku kupelajaritetap tidak ada jalan yang dapat dilewatiuntuk menuju hari kemarin
8. Pelang
ketiga rendheng tanpa lerenombak gumulung mecah kasepenngidungake langgam panguripansandhuwuring wedhi-wedhi pesisirsing setya nyimpen cangkriman jamanpesisir pelangpapan jujugan tumrap kuntul-kuntul manebasing padha kulak pawartasaka telenging samudra
senajan bumi gonjingudan salah mangsakedhep srengenge ndedawa larananging pelang tetep nyimpen critatumrap anak putu sing butuh ngreti
kemarau penghujan tanpa hentiombak bergulung memecah kesepianmelagukan tembang kehidupandi atas pasir-pasir pantaiyang seta menyimpan teka-teki jamanpantai pelangtempat tujuan bagi burung bangau hinggapyang pada mencari kabardari tengah samudera
walaupun bumi bergoyanghujan salah musimkedip metahari memperpanjang laranamun pelang tetap menyimpan ceritabagi anak cucu yang butuh tahu
148
bedane donga lan mantra bedanya do’a dan mantra9. Titi Mangsa
syukur yen mangsa ketigamu wis mungkurdak sawang saka kadohan plataranmuwis dikebaki kembang abang jambu
mitraku, golek kayu cendhana ing pangkonmusing akekudhung sutra biru pranyata bisanyungging birune samudra, maes biruneangkasasing dadi papan jujugane tangan kamulyanngrentengi lintang ngranggeh rembulansyukur yen mangsa ketigamu wis mungkurlemah-lemah cengkar wis katon bawerabun-bun esuk padha mara sanjasaka kadohan aku melu gumuyu renadene winih gurit sing nate gogrog ing atimusaiki uga tuwuh ngrembakamekar tumangkar nyulami tanduran garingsing oyode wis rantas kapangan jaman
syukur jika musim kemaraumu sudah berlalukulihat dari jauh halamanmusudah dipenuhi bunga merah jambu
temanku, mencari kayu cendana di pangkuanmuyang tertutupi sutera biru ternyata bisamewarnai birunya samudera, memulas birunyaangkasayang jadi tempat tujuan utama cita-cita luhurmerangkai bintang meraih rembulansyukur jika musim kemaraumu sudah berlalutanah-tanah tandus sudah kelihatan suburembun-embun pagi pada bermaindari jauh aku ikut tersenyum legadan benih gurit yang pernah gugur di harimusekarang juga tumbuh membesarmekar merajut tanaman keringyang akarnya sudah lapuk termakan zaman
10. Panggresah
pangangenkungambang ing antarane rasa kangenlan kelanganparandene kledhange ayang-ayangmu pijerkekitrang puguhangkuh, ngucireng saka sakehing tembung wanuhparibasanwis ajur sikil iki nyasak eri bebondhotaning lelakonparipaksadurung ana sasmita kapan esemmu tumengapanggresah ikimuga dadi lantaran tinarbukaning manahpungkasanmuga ana keploking tangan senajan adoh ingpojoking lelakon
harapankumengambang di antara rasa kangendan kehilanganwalaupun juga kilasan bayang-bayangmusenantiasa berkelebatan tetapangkuh, mengecewakan dari bayaknya kata umumperibahasasudah hancur kaki menerjang duri tumbuhannakejadian terpaksabelum ada pertanda kapan senyummu membukakegelisahan inisemoga menjadi sebab dibukanya hatiakhirnyasemoga ada tepuk tangan walaupun jauh disudut perjalanan
11. Elegi Wengi
wis dak niyati, arep nurokake atiing wengi ikitanpa guna tetembanganyen tatu isih arang kranjang
sudah kuniati, akan menidurkan hatidi malam initak ada gunanya bernyanyijika luka masih banyak tergores
149
ya mung kari pasrahusada sing isih bisa keconggahmula dyah, saiki aku sumarahkopi sacingkir pawewehmu wingiwis bisa mbeningake atisenajan saiki langit kinepung mendhungaku ora bingungjalaran lintang walukuwis pindhah ing netramu
ya hanya tinggal pasrahobat yang masih bisa dicapaimaka dyah, sekarang aku pasrahsecangkir kopi pemberianmu kemarinsudah bisa menjernihkan hatiwalaupun sekarang langit dikepung mendungaku tidak bingungkarena bintang walukusudah pindah di matamu
12. Elegi Pupus Gadhung
lumantar pucuking wengiaku nggugah sepimudak wanek-wanekake nembang kinanthisenajan swara ikiisih amping-amping ing pojoking tangismung beteke ora kepenginkedhisikan tekane panglongsing bakal mbuntel cakrawalanganggo rupa ireng ngregemeng peteng
mumpung isih ana satleramancahya pepadhang, nimasayo diringkesi atising kebacut ajur ikisapa ngreti ing antarane rasa laraisih ana winih tresnakanggo nggusah sepiing pucuking wengising kebak pepali iki
melalui ujung malamaku membangunkan sepimukuberanikan melagukan kinanthiwalaupun suara inimasih bersembunyi di sudut tangishanya tidak ingindidahului datangnya gelapyang akan membungkus cakrawaladengan warna hitam gelap
mumpung masih ada sekilascahaya penerang, nimasayo ditata hatiyang terlanjur hancur inisiapa tahu di antara rasa sakitmasih ada benih cintauntuk mengusir sepidi ujung malamyang penuh larangan ini
13. Wengi Iki
aku ngreti yen wengi ikikowe nangis ngguguk ing paturonnggetuni tangan sing durung gadukngranggeh lintang alihankamangka cahya sing pating krelipkuning sinanglingkuwi wis sawetara suwe kasimpen primpening pojoking angen
aku ngreti wengi ikikowe nangis ngguguk ing paturonluhmu bakal mili mbrengkali
aku tahu malam inikamu menangis di tempat tidurmenyesali tanah yang belum sampaimeraih bintang alihanpadahal cahaya yang berkelipankuning mengkilapitu sudah beberapa lama tersimpan rapatdi sudut harapan
aku tahu malam inikamu menangis di tempat tidurair matamu akan mengalir membalikkan
150
werdine impen kadaradasihsing sasuwene iki kandheging tembung saumpama
makna mimpi yang harus diwujudkanyang selama ini berhentipada kata seandainya
14. Kembar Mayang
kembar mayang wis mapag tekamu, kadangmapag tekane dina-dina anyaring kono werdining urip bakal kababarawit kupu sajodho wis sumadya tetegarnyasak jembare awang-awangnyebar wangine kembangsawise tetahunan tapa ngramewujud enthung gedhe cobanesaiki wis luwarsaiki wis ketemu sempalane iga wekassing tetahunan ilang gawe was sumelang
kembar mayang wis mapag tekamu, kadangkembaraning karepsangu numpak baitaning bebrayankanggo nyabrang segaraning uripmuga sembada tumapak ing gisikinggegayuhan
kembar mayang sudah menyambut datangmu, saudaramenyambut datangnya hari-hari barudi sana makna hidup akan dijelaskankarena kupu sepasang sudah bersediamenembus luasnya angkasamenyebar wanginya bungasesudah setahun bertapa dari keramaianwujud ulat pisang banyak cobaannyasekarang sudah terbukasekarang sudah bertemu pasangannya rusukyang bertahun-tahun hilang membuat was-was
kembar mayang sudah menyambut datangmu, saudarakembarnya keinginanbekal naik bahtera berkeluargauntuk menyeberang launtan hidupsemoga sesuai menapaki pantaiharapan
15. Janur Kuning
mitra, dina iki soroting srengenge mbabarkaendahanawit ing saben pucuk godhong sinunggingwelinge angin sumilirsing wis saguh kinarya pangiringe lakumujroning netepi kewajibane umatngrakit prajanjen endah sangarepe janur kuningrinengga pepaesan kembang lanklapa gadhing sandhuwure gedhang raja
dina iki soroting srengenge mbabar kaendahanlumantar janur kuning rinengga pepaesankembangmitra, aja sangga runggilelakon kawuri ora perlu digetuniyen antarane biyen lan saiki nyimpen sewupetunganing sadawane dalan iki cangkrimaning uripbakal kabatang
teman, hari ini sinar matahari memancarkankeindahankarena di setiap pucuk daun tersunggingpesannya angin semiliryang pernah menyanggupi sebagai pengiring jalanmudalam melaksanakan kewajiban umatmerangkai janji indah di depan janur kuningindah dihiasi bunga dankelapa gading di ats pisang raja
hari ini sorot matahari menyebar keindahanmelalui janur kuning indah berhiaskanbungateman, jangan curigaperjalanan kemarin tidak perlu disesalijika antara dulu dan sekarang menyimpan seribuperhitungandi sepanjang jalan ini permasalahan hidupakan terjawab
151
16. Gurit Lintang Alit
lintang alitsaben wengi jerat-jeritswarane nggrantes ngrenda ati pepesnelahi wayah mbaka wayah ngupadi werdining sepimilah tan wenang amilihtundhone amung bisa pasrahnglenggana menawa rahina dudu duweke
lintang alit, lintang alitkelap-kelip ing kamare langitsapa nganggityen saben kledhange tansah ginupitkodrating urip
lintang alit lintange wengikijenan tanpa rowangnyangking sabentel cangkriman sing durungkabatang
apa isih ana kang ngemu tegesing plataraning langit kang anyep, sepi,nggrantes?sedheng lelakon mbaka lelakon tansahnyeret atimenyang kamuspraning wengi sing jembar tanpawates iki
bintang kecilsetiap malam menjerit-jeritsuaranya sedih merenda hati yang hampamemilah waktu demi waktu mencari makna sepimemilah tidak berhak memilihakhirnya hanya bisa pasrahbaesabar jika siang bukan miliknya
buntang kecil, bintang kecilberkelip-kelip di kamar langitsiapa menciptajika setiap kemunculannya senantiasa terjepitkodrat hidup
bintang kecil bintangnya malamsendirian tanpa temanmembawa sebungkus permasalahan yang belumterjawab
apa masih ada yang mengandung maknadi halaman langit yang hambar, sepi,menyedihkan?sementara kejadian demi kejadian senantiasamenyeret hatipada kesia-siaan malam yang luas tanpabatas ini
17. Jroning Laku
angin sing ngampirake lakunglungguhake aku lan koweruntut kaya wayang simpingansangarepe dhalangpindhane ukara banjur dipantha-panthajejer, lesan, lan wasesaneadhuh mitra, aku lan kowejebul nate ngombe banyusing padha segerelungguh ing klasasing padha jembareliwat dalan sing padha lempengesenajan seje mangsane
angin yang mempersilahkan mampir perjalananmendudukkan aku dan kamuruntut seperti wayang dijejerkandi depan dalangbagaikan kalimat lalu dipilah-pilahsubjek, predikat, dan objeknyaaduh teman aku dan kamuternyata pernah minum airyang sama segarnyaduduk di tikaryang sama lebarnyalewat jalan yang sama lebarnyawalaupun beda masanya
152
angin sing nglampirake lakunglungguhake aku lan kowebawa rasa sawetara ngonceki cangkrimanketigasadurunge bebarengan ngeli turut lakune dinasing nggawa werna-werna patembaya
angin yang mempersilahkan mampir perjalananmendudukkan aku dan kamumerenung sebentar memaknai permasalahankemarausebelum bersama-sama mengikuti perjalanan hariyang membawa bermacam-macam permasalahan
18. Mendhung
yen mendhung padha glimpunganpacak baris ing awang-awangtenane kuwi kabeh lupute srengengesing emoh ndandani kawicaksanane“sabda pandhita ratu
tan kena wola-wali” ngono wangsulanenalika angina nakokakeyagene dheweke ora nggatekakeswara sora sing njalukkawigaten kaekamangka pancen wis suwe lemah rengkamangsa ketiga ngelak tumetese bun-bun tresnananging nyatane nganti seprene sing dirasakakemung panasswara santak ngabarake hawa panaskawicaksanane srengenge malah gawe swasanasaya panasapa pancen critane jagad wis meh tuntas?!
jika mendung pada gelimpunganberbaris di angkasasebenarnya itu semua salahnya matahariyang tidak mau memperbaiki kebijakannya“apapun yang dikatakan raja/ ratutidak boleh berganti-ganti,” begitu jawabnyaketika angin menanyakankenapa dia tidak memperhatikansuara keras yang mintaperhatian itupadahal memang sudah lama tanah bongkah
musim kemarau haus menetesnya embun-embun cintatapi ternyata sampai sekarang yang dirasakancuma panassuara keras mengabarkan hawa panaskebijakan matahari malah membuat suasanasemakin panasapa memang cerita jagad sudah hamper sesesai?
19. Janturan Parikena
ombaking segara ngelus gisiking atinyolong gurit kang sumampir ing senar pancingbinuncang nyiram lungka-lungka ketigaawang-awang koncatan lintangrembulan surem tanpa guwayakepengin lumban ing beninge samudra
angin sumilir nyambung pangrasangudang pitakon kapan kelakonawan lan bengi dadi salembarsapa aruh linambaran godhong suruhkangene suwung cinindra mendhungsaben klebate nyolong jantung ndhedher wuyung
ombaknya lautan meraba pesisir hatimencuri puisi yang tergantung di senar pancingdientaskan menyiram bongkahan-bongkahan kemarauangkasa kehilangan bintangbulan suram tanpa raut muka yang bercahayaingin berenang di birunya samudra
angin semilir menyambung rasamempertanyakan kapan terwujudsiang dan malam jadi selembarbertegursapa beralaskan daun sirihrindunya kosong dikhianatisetiap kemunculannya mencuri jantung menabur cinta
153
20. Kaya Kapuk Kumleyang
kepengin rasane bisa mumbul kaya kapuksinentor anginbisa kekitrang ing awang-awangkumleyang tanpa sangganbisa nyalami godhong-godhong sing natengayomibisa nggrayang pang-pang sing nate dianggogandhulanbisa nyimpen impen lungit sundhul langit
emane seprana seprene durung ana angin sumilirsing kuwat njebol sikil kang kebacut manceping ara-arabola-bali sing mampir mung wirama banjirgawe ati kentircampur larahan sapirang-pirangnyesegake ambegan
ingin rasanya dapat naik seperti angintertiup angindapat berkelana di angkasamelayang tanpa bebandapat menyalami daun-daun yang pernahmeneduhkandapat menyentuh ranting-ranting yang pernah dipakaibergantungdapat menyimpan impian tinggisayangnya sampai sekarang belum ada angin semiliryang mampu mencabut kaki yang terlanjur tertanamdi tanahberulang kali yang mampir hanya irama banjirmembuat hati hanyutbercampur bandang banyakmenyesakkan napas
21. Pupuh Palaran
apa isih anasing wani ngungalake dhadhayen kutha sing nate nglairakesrengengesaiki ngutahake abang getih?
layare jagad wis tinarbukaireng lan putih kabeh wis pirsawis wancine singa awulu dombadigiring menyang pagrogolan
dudu jamane nguri-uri tunggakan kemladhihsing padha silih ungkih nyingitake pamrihsupaya kutha sing sambat perihora kakehan ngutahake getihsumbering pangrintih kudu katindhih
apa masih adayang berani membusungkan dadajika kota yang pernah melahirkanmataharisekarang menumpahkan merah darah?
layarnya dunia sudah terbukahitam dan putih semua sudah tahussudah saatnya serigala berbulu dombadigiring ke dalam pagar/ kandang
bukan jamannya melestarikan akar kemladhihyang pada berebut mengedepankan pamrihsupaya kota yang mengeluh pamrihtidak terlalu banyak menumpahkan darahsumbernya keluhan harus ditindih
22. Panas
srengenge sansaya panasing imbang kulon ngobonggodhong-godhong cemaragogrogsore sing isih adoh saka karepebocah angon sing mbutuhke
matahari semakin panasdi sebelah barat membakardaun-daun cemaragugursore yang masih jauh dari keinginannyaanak penggembala yang membutuhkan
154
segere hawakaya nalika angin sumilirnyebar gandane kembang-kembang kacangsaka pategalan
srengenge sansaya panasing imbang kulon ungak-ungak cendhela
eseme abang kebak kamenangansajake durung rumangsawis wancine gumanti mangsa
segarnya udaraseperti ketika angin semilirmenyebarkan wanginya bunga-bunga kacangdari ladang
matahari semakin panasdi sebelah barat melongok-longok jendela
senyumnya merah penuh kemenangansepertinya belum merasasudah saatnya berganti masa
23. Cathetan Awan
awan iki wis ilang gambaran kerukunantumrap para menjangansing padha-padha playon ing alasndedawa napaskamangka mau nalika ocehing manuking gegrumbulan aweh pratandha tumekaning esukmenjangan-menjangan padha guyon parikenaholobis kuntul baris tan kemba manunggalake rasasakabehing pepalang linumpatanabot entheng sinangga bebarengan
awan iki wis ilang gambaran kerukunaning sela-selaning napas mung kari cumanthel esemsepasajak kapeksa
kamangka srengenge wis nganther ing ndhuwurbenersedhela maneh bakal ngglewang mangulonbanjur nyandi parane?
awan iki wis ilang gambaran kerukunansing isih bisa disawang saka saben kedhep mripatmung rasa kemrungsung ngrangsang gununggolek menang sikut-sikutan karo rowang
siang ini sudah hilang gambaran kerukunanbagi para menjanganyang sama-sama berlari di hutanmemperpanjang napaspadahal tadi ketika oceh jalakdi gerombolan member pertanda sampai pagimenjangan-menjangan pada bercengkeramaholobis kyuntul baris tidak ragu menyatukan rasasemua hambatan dilompatiberat ringan ditanggung bersama-sama
siang ini sudah hilang gambaran kerukunandi sela-selanya napas hanya tinggal tergantungsenyum hambarmungkin terpaksapadahal matahari sudah berdiri di atas lurussebentar lagi akan bergeser ke baratlalu ke mana tujuannya?
siang ini sudah hilang gambaran kerukunanyang masih bisa dilihat dari tiap kedipan matahanya rasa tergesa-gesa ngrangsang gunungmencari menang beradu siku dengan teman
24. Gurit Awang-awang
pancen awang-awang mung saderma dadi ajangnalika kuntul-kuntul kumleyangrebut banter nothog puser srengengenalika crita angkasadurung bisa ngowahi nasibe suket grintingsing pasrah sumarah sandhuwuring lemah padhas
memang angkasa hanya menjadi tempatketika bangau-bangau melayangberbalapan mengetuk pusat matahariketika cerita angkasabelum bisa merubah nasibnya rumputyang pasrah di atas tanah tandus yang keras
155
pancen awang-awang mung dadi ajangora wenang nyuraki kuntul-kuntul kumleyangrebut menangwusana candhikala kasimpar sakaplataraning langitsumilire angin mung bisa ngemuli prawan sunthising bingung ngukur dawane jantungjroning omah suwung
memang angkasa hanya menjadi tempattidak berhak menyoraki burung bangau melayangberebut menangakhirnya candhikala tersisih darihalaman langitsemilirnya angin hanya bisa menyelimuti perawanyang bingung mengukur panjangnya jantungdalam rumah kosong
25. Napak Tilas
wengi iki aku wiwit jumangkahnyasak dalan sapecaknapak tilas sikil-sikil tatulakune pandhawa sing kalah main dhadhuperih iki wohing kajujurankang disebratake dening paraculika sing ngaku dhadha satriyaya iki werdhine impen kadaradasihnalika kuncaraning langit koncatankedhep lintang lan esem rembulan
wengi iki aku wiwit jumangkahnapak tilas lakune pandhawakalah main dhadhuiki pendhadharan sejatiiki pangumbaran sejatitumrap winih-winih kesisihsing negesi werdining perih
malam ini aku mulai melangkahmenelusuri jalan setapaknapak tilas kaki-kaki lukajalannya pandhawa yang kalah bermain judiperih ini buah kejujuranyang ditorehkan oleh parapembohong ang mengaku satriaya ini maknanya mimpi yang menjadi kenyataanketika keagungan langit kehilangankedip bintang dan senyum rembulan
mala mini aku mulai melangkahmengikuti jalannya pandhawakalah bermain daduini pelepasan sejatiinipembebasan sejatibagi benih-benih tersisihyang mengartikan makna perih
26. Tembang Grahanan
senajan mung sagebyaring thathitkledhange ayang-ayang sing mlumpatsungapaning bengawanninggal tenger rasa geter tandha sapatemonawujud tembange anginkanthi wirama langgam karerantanrerumpakan tangise rembulan blundrah getih
nanging panglonging wengi dudu wateskang njalari dina candhake kelangan tegesangin isih bakal terus sumilrnyalami bocah dolanansing kepengin menehi teges marang
walaupun hanya sekilas kilatkelebatnya bayangan yang melompathulu sungaimeninggalkan tanda rasa gemetar tanda kerukunanberwujud tembangnya angindengan irama langgam karerantamdiibaratkan tangisnya rembulan bercucuran darah
namun tidak sempurnanya malam bukan batasyang menyebabkan hari berikutnya kehilangan maknaangin masih akan terus semilirmenyalami anak bermainyang ingin member arti pada
156
saben clorot sunar rembulansenajan ora wutuh bunder seser merak atikaya pinuju purnamasidhi
setiap perdar sinar rembulanwalaupun tidak utuh bulatseperti menuju bulan purnama
27. Stutmen Gara-gara
tembang panantang cengkok palarankasigegperang gagal wis rampungumbul-umbul lan gendera wis dilempitijroning kothak para senapatingetung tuna rugi
blencong sumunar kencar-kencarnyoloki sewu tatu sing isih keriing pakeliranmunggel impene para panggedhesing nggege mangsatumurune wahyu mahkutharama
lamat-lamat gerongane warangganangangetake swasananggugah sing padha ketungkul mbundheliratu kenci: sawetara iku suluking dhalang aweh sasmitawis wancine ngancik ponang gara-gara
tembang panantang cengkok palaranterhentiperang gagal sudah selesaiumbul-umbul dan bendera sudah dilipatdi dalam kotak para senapatimenghitung untung rugi
blencong bersinar terangmenusuk seribu luka yang masih tertinggaldi pewayanganmematahkan impiannya para pembesaryang terburu masaturunnya pulung mhkota raja
pelan-pelan nyanyiannya warangganamenghangatkan suasanamenyadarkan yang sedang sibuk mengikatkartu ratu kenci: sementara itu suluknya dalang member pertandasudah saatnya menginjak babak gara-gara
28. Protelon Loji
ing pojok lor kulon isih katonwewayangane nyonya susanamamerake rambut pirang dawa sabangkekanyakuwi susuhing akal prambataning nalarnalika sisuta sinaya sarowange diperes kringeteholobis kuntul barisyen ora manut mungsuhe mimis
ing pojok lor wetansapandurat katon gumawangwewangunan kuna nyimpen werna-wernapangrasaduk kalane angin sumilirsisuta sinaya sakancane padha nglilirmung antenging pikir sing ora kentirnalika segara rob, kali panggul banjir
di sudut barat laut masih kelihatanpewayangannya nyonya Susanamemamerkan rambut pirang panjang sepinggangyaitu sarangnya akal merambatnya nalarketika sisuta sinaya dan temannya diperas keringatnyaholobis kuntul barisjika tidak menurut musuhnya mimis
di pojok timur lautsekilas kelihatan jelasbangunan kuna menyimpan bermacam-macamperasaanketika angin semilirsisuta sinaya dan teman-tamannya pada terbangunhanya tenangnya pikiran yang tidak gilakelika laut pasang sungai panggul banjir
157
protelon lojinjenggureng anteng nyimpen sewu wewadiyen dalan sidhatan iki dak lumpatiplayuning ati bakal tumapak ing endi?
pertigaan bentengmengernyitkan dahi diam menyimpan seribu rahasiajika persimpangan jalan ini kulaluilarinya hati akan sampai di mana?
29. Sing Urip Jroning Atiku
dudu impen kadaradasihyen esuk iki aku nemu guriting mripatmujalaran tetesing bunora nate aweh tengarayen abure merak sing biyen kedhungsangansaiki bali menyang kurungansinambi ngiwi-iwi mbebeda ati ketigasing seprana-seprene gumlethaking antarane wengi-wengi sepitanpa ana obahing kangensing njalari ati gumregah polahngungak jagad anyar kebak kembang-kembangmekarngretiya ngono dak jarake baekluruke sing jago katesing nawakake obor blarakcoloking laku sapecaknalika wengi durung sumilakah, nanging urip iki nyakra manggilinganaku trima nintingi guritanmusing saiki urip jroning atiku
bukan mimpi kadaradasihjika pagi ini aku menemukan guritdi matamukarena tetesnya embuntidak pernah memberi pertandajika terbangnya merak yang dulu teratatihsekarang pulang ke kurungansambil menggoda meledek hati kemarauyang selama ini tergeletakdi antaranya malam-malam sepitanpa ada gerak rinduyang menyebabkan hati bangkit bergerakmelongok dunia baru penuh bunga-bungamekartahu begitu ku biarkan sajakokoknya si jago kateyang menawarkan obor daun kelapapenerang jalan setapakketika malam belum terbukaah, namun hidup ini senantiasa berputaraku menerima memilah geguritanmuyang sekarang hidup di dalam hatiku
30. Nintingi Tembung Kangen
kangenku kaya ketigasing kepengin weruh gebyaring thathitginugah sumiliring angin soresing nyebar kabar jinggalumantar aruming melati rinonce
kangenku marang (aku)sing biyen tanpa leren mecah kasepenlumantar swara ombakkang gumulung atimusing biyen wani kedhungsangan mecakigalengansenajan panase srengenge
rinduku seperti kemarauyang ingin melihat gebyarnya kilatdibangunkan oleh semilirnya angin soreyang menyebar kabar jinggamelalui harumnya roncean melati
rinduku kepada (aku)yang dulu pernah tanpa henti memecah sepimelalui suara ombakyang bergulung hatimuyang dulu beranitertatih-tatih menapakipematangwalaupun panasnta matahari
158
ngobong bun-bunansing biyen wani nrajang sepingoyak kelipe konangkang gawe cangkriman ing pategalan
kangenku kaya ketiga sing kepengin weruhgebyaring thathit
membakar ubun-ubunyang dulu berani menerjang sepimengejar kelip konangyang membuat cangkriman di tegal
rinduku seperti kemarau yang ingin melihatgenyarnya kilat
31. Tembang Pangruwatan
dak oyak saben obahing kayonmburu susuhing anginparandene durung ana tresna kang katoning antarane pang-pang garing
ana ngendi disingitake ocehing jalaksing biyen nate crita perkara janji ketigarikala ngumandhanging pupuh tembangpangruwatandisenggaki bocah dolanansinambi adus sunar rembulan
dak oyak saben obahing kayonmburu susuhing anginmbokmenawa mbarengi tetesing bun-bun ketigaana pupus sing isih gelem trubusgawe segere pangrasa mekare pangganthasing sasuwene iki garingtan sinempyok sumilire angin
ku kejar setiap gerakan pepohonanmengejar sarangnya anginwalaupun belum ada cinta yang terlihatdi antara ranting-ranting kering
di mana disembunyikan ocehnya jalakyang dulu pernah bercerita tentang janji kemarauketika berkumandangnya pupuh tembang keselamatandisela oleh anak yang sedang bermainsambil mandi sinar rembulan
ku kejar setiap gerakan pepohonanmengejar sarangnya anginsiapa tahu bersamaan tetes embun-embun kemarauada kumtum yang masih mau tumbuhmembuat segarnya perasaan mekarnya harapanyang selama ini keringtidak terkena semilir angin
32. Epigram Jingga
rembulan sumunar cahya kencanamulas langit biru banyu segaraaku dolanan ing sangisoresinambi ngrapal mantra tembang tresnangenteni purnama pungkasansing nggawa pawarta jingga
rembulan bersinar cahaya emasmewarnai langit biru lautaku bermain di bawahnyasembari membaca mantra lagu cintamenunggu purnama terakhiryang membawa kabar jingga
33. Tanpa Cakepan
playuku ngoyak anginnyangking tembang sing ilangcakepanekepalang jati ngarangpapane manuk platuk gawe
lariku mengejar anginmembawa tembang yang hilangliriknyaterhalang jati meranggastempat burung pelatuk membuat
159
gowokaning kono sing anamung oceh tanpa wiramaparandene disubya-subyatanpa beda temanten anyarsing lagi ngresepiwerdine kembar mayangrinengga pepaesan kembangsawetara iku angin soresaya banter playunelan sagatra tembang tanpa cakepanisih gawang-gawangcat katon cat ilangkecelik ing waliking candhikalakinukup gendhinge wong semaya
lubang (di pohon)di sana yang adahanya oceh tanpa iramawalaupun diramai-ramaikantanpa beda pengantin baruyang sedang meresapimakna kembar mayangberhiaskan bungasementara itu angin soresemakin cepat larinyadan sebaris tembang tanpa lirikmasih samar-samarsebentar terdengar sebentar hilangkecewa di balik senjadiraub oleh irama orang yang berjanji
34. Mendhung Tumlawung
ora perlu bingungiki wancine mendhung tumlawungtheyot-theblungtheyot-theblunging blumbang kodhok ngorek gawe liwung
begjane tani utunisih kober nandur pohung lan jagungesuk ngukup kulup lembayungbengine diuran-urani swara walang kadung
iki wancine mendhung tumlawungaja mutung krungu pait getiring tembungsebab ing gedhung-gedhungakeh wong mendem kecubungadhuh bapa, adhuh biyungrambut dawa ora digelungtekaku saderma tetulungrampung gawene malah ditundhung
tidak perlu bingungini waktunya mendung gelaptheyot-theblungtheyot-theblungdi kubangan kodok benbunyi membuat bingung
untungnya petani yang rajinmasih sempat menanam ketela dan jagungpagi meraup pucuk lembayungmalamnya dihibur suara belalang
ini saatnya mendung gelapjangan berputus asa mendengar pahitnya kata-katakarena di gedung-gedungbanyak orang mabuk kecubugaduh bapak, aduh iburambut panjang tidak disanggulkedatanganku sekedar menolongselesai bekerja malah dituduh
35. Ayang-ayang Rembulan
katon meneh ayang-ayang rembulaning sanjerone gelas kothongnalika rasa mumet ing sirahdurung ilangwis ora ana maneh sing bisa dilanggakanggo nutugake mendem gayeng
terlihat lagi bayangan rembulandi dalam gelas kosongketika rasa pusing di kepalabelum hilangsudah tidak ada lagi yang bisa ditegukuntuk melanjutkan mabuk
160
ing surup peteng ikisawetara iku ayang-ayang rembulanterus ngrangsangkepengin dilangga menyang lambesing isih teteh nyuwaraha-na-ca-ra-kaiki mendemkuiki mabukkusing terus jejogedan rinengga gendhingdolananjroning kalangan aslinalika ing adoh kana wong-wong keliing ulegane arus westernisani
di sore yang gelap inisementara itu bayangan rembulansemakin agresifingin ditenggak ke dalam mulutyang masih bisa menyuarakanha-na-ca-ra-kaini mabukkuini mabukkuyang terus berjoged diiringi iramapermainandi dalam kumpulan asliketika jauh di sana orang-orang terhanyutdi arus westernisasi
36. Langgam Wengi, 1
wengi sing lungkrah nyingitake rasa kangenmarang gumebyare hawa kuthasing nate ngajak playonngoyak angen-angen kumleyangsadawane trotoaring kono gumebyare lampu-lampu dalankaya lagi pasang sawijining cangkrimanyen bengi lan awanora mung perkara peteng utawa padhangsawayah-wayah napas-napas lawasbisa gumregahpolah ninthingi werdining pangimpening saben-saben mrambat ing sadawane rambutkalamun mrucut mung bisa diwadhahinganggo atine dhewe-dhewe
malam yang letih menyiratkan rasa rindupada gebyarnya iklim perkotaanyang pernah mengajak berlarimengejar angan-angan yang melayangsepanjang trotoardi sana gebyarnya lampu-lampu jalanseperti sadang dipasang suatu permasalahanjika malam dan siangtidak hanya masalah gelap atau terangsewaktu-waktu napas-napas lamabisa bangunbergerak memilah makna impianyang merambat sepanjang rambutjika lepas hanya bisa dimasukkandengan hatinya sendiri-sendiri
37. Swara jago Kluruk
swara jago kluruk miyak watese wengi lan esuking sisih wetan ngegla cahya mbranangpadhangpeparing-Esanalika gawe gumregahe ati rengkatetahunan ngliwati dina sepa kebak panggodha
swara jago kluruk mungkasi kamuraneuler-uler serit ngrangsang ijone gegodhonganjroning alas jati kebak wewadimungkasi panalangsane enthung-enthunggumantung kelangan petung
suara kokok ayam jago membelah batas antara malamdan pagidi sebelah timur tampak cahaya terangpemberian-Nyaseketika membangkitkan hati yang rapuhbertahun-tahun melewati hari hampa penuh cobaan
suara kokok ayam jago mengakhiri kemarahannyaulat-ulat yang mengharapkan hijaunya dedaunandalam hutan jati penuh misterimengakhiri penderitaan ulat-ulat pisangmenggantung kehilangan perhitungan
161
swara jago kluruk mbabarlumakune crita-crita anyarjroning panggung sandhiwara tanpa layar
suara kokok ayam jago menerangkanjalannya cerita-cerita barudi dalam panggung sandiwara tanpa layar
38. Mapag laire Srengenge
sawise ana jago klurukesuknalika pang trembesi rame ocehing manuk
sawise suket-suket teles ketiban bun-bunesuknalika pedhut klawu ngreridhu laku
ing sawijining esukaku mbukak lawang pangarep-arepngetung munggah mudhune karep
nalika ing cakrukwis ora tinemu wong thenguk-thenguknalika ing sdawane lakuwis ora keprungu swara umukaku mapag laire srengengewangine rambutmu sing ngancaninata dina-dina mburi kebak pangaji
setelah ada jago berkokokpagiketika ranting trembesi ramai suara burung
setelah rumput-rumput basah kejatuhan embunpagiketika kabut kelabu mengganggu perjalanan
di suatu pagiaku membuka pintu pengharapanmenghitung naik turunnya keinginan
ketika di poskamlingsudah tidak dijumpai orang yang duduk-dudukketika di sepanjang perjalanansudah tidak terdengar suara kesombonganaku menyambut munculnya matahariwanginya rambutmu yang menemanimenata hari-hari selanjutnya yang penuh pengharapan /do’a
39. Epigram Mangsa Panglong
aku lan kowe tetela kalah wicaksanakaro konang ing pategalandheweke luwih tanggap lan bisa maca sasmitacecawis colok kanggo miyak petenging wengising bakal diliwati
aku dan kamu jelas kalah bijaksanadengan konang di tegal-tegaldia lebih peka dan bias membaca pertandamenyiapkan alat untuk menembus gelapnya malamyang akan dilewati
40. Sura
taun anyar sing tanpa swara trompetlan kelipe kembang apising ana mung perban putihmbuntel perihing atising tatu ing mangsa labuh iki
swara sing mrojol ing kupingkumung swarane angin soresing ngabarake pedhote rante
tahun baru yang tanpa suara terompetdan kelipnya kembang apiyang ada hanya perban putihmembungkus perihnya hatiyang luka di musim keempat ini
suara yang masuk di telingakuhanya suaranya angin soreyang mengabarkan putusnya rantai
162
sadurunge rodha panjangkagumlindhing tatas nuntasake sesanggemancrita sepi wis wancine ditinggaling bang wetan wis katon cahya sumunartandha yekti crita anyar bakal kababar
sebelum roda harapanberputar penuh menyelesaikan kesanggupannyacerita sepi sudah saatnya ditinggaldi sebelah timur sudah terlihat cahaya bersinartanda nyata cerita baru akan digelar
41. Keluk Rokok
sawangen keluk rokok sing mumbul menek langitnggawa reroncenkusing durung kober dak pulasmawa werna jinggaparandene wis dadi kabarsinebar mbok bakul sinambi waradadi pawarta mirunggan sadawane dalan
sawangen keluk rokok sing mumbul menek langitnyangking crita carangansing panase ngembari srengengegawe garinge oyot-oyot lumutsing nyoba nintingi werdining uriping watu item kebak panganggit
sawangen keluk rokok sing menek langitngronce maewu-ewu crita soresing durung karuwan kapan tancep kayone
lihatlah asap rokok yang naik memanjat langitmembawa rancangankuyang belum sempat ku warnaidengan warna jinggamalah sudah menjadi kabartersebar oleh penjual ke mana-manamenjadi kabar khusus sepanjang jalan
lihatlah asap rokok yang naik memanjat langitmembawa cerita karanganyang panasnya menyamai mataharimembuat keringnya akar-akar lumutyang mencoba memilah makna hidupdi batu hitam penuh gagasan
lihatlah asap rokok yang memanjat langitmeragkai beribu-ribu cerita soreyang belum tentu kapan berakhirnya
42. Tatuning Jaman
lilalana aku ngonceki tresnasing gumlethak ing sangisore wit cemarasenajan bumi bengkah tangis kutahlan abure manuk podhang kedhungsangankelangan pencokannanging apa iya kabeh kudu salin slagadadi singa awulu domba ngendelake landhepingsuingkekering panguwasangalor ngidul ngronce tembung lelamisannjaremake tatune jaman?
lilalana kau nintingi tresnasing sumebar sadawane wedhi putih sadawanepesisirsenajan sumilire angin wis ora nyangking
relakan aku mengupas cintayang tergeletak di bawah pohon cemarawalaupun bumi bengkah tangis tumpahdan terbangnya burung kepodang tertatih-tatihkehilangan tempat hinggapnamun apa iya semua harus berubah wujud
menjadi singa berbulu domba mengandalkan tajamnyasuingtolak ukur penguasakesana kemari merangkai kata bualanmenyangatkan luka jaman?
relakan aku memilah cintayang tersebar sepanjang pasir putih sepanjangpantaimeskipun semilirnya angin sudah tidak membawa
163
gendhing-gendhing dolanan naging apa iyakabeh kudu tiwikrama wujud denawanggadhang dumadine grahanan ngabangaketatune jaman?lilalana aku nyangkok winih tresnasing thukul ing antarane alang-alangngrangsangngelak tumetese banyu udansapa ngreti esem ngujiwate kena kanggonambanitatune jamansing saya suwe katon abang mlerah ngucemakelembaran sejarah
irama-irama permainan tapi apakahsemua harus berubah wujud menjadi raksasamenanti terjadinya gerhana memerahkanluka zaman?relakan aku mencangkok benih cintayang tumbuh di antara ilalangkelaparan/kehausanhaus tetesannya air hujansiapa tahu senyim yang tersungging dapat untukmenyembuhkanluka zamanyang semakin lama terlihat merah memucatkanlembaran sejarah
43. Layang Ketiga
dak kirim layang ketiga werna jinggamarang wangine kuthamumuga bisa kok mangerteni sambate ati nelasing ora bakal teles siniramudan kirimanpancen seprana-seprene pijer dadi lakontutwuri gremete karep sing kala-kalakudu mlakulumawan iline banyu
iki sambat sebut suluk pathet sangasing kebacut ajur katindhes wengise critasenajan ora duwe karep jaluk kawelasannanging cukup dadi tengarayen dalan sidhatan ikidudu pungkasan kanggo sawijiningpangumbaran
ku kirim surat kemarau warna jinggapada wanginya kotamusemoga bisa kau mengerti keluhnya hati keringyang tidak akan basah disiramhujan kirimanmemang selama ini hanya menjadi lakonmengikuti jalannya keinginan yang kadang-kadangharus berjalanmelawan aliran air
ini keluhan suluk pathet sangayang terlanjur hancur tergilas sadisnya ceritawalaupun tidak memiliki keinginan meminta belasnamun cukup menjadi tandajika persimpangan jalan inibukan akhir untuk suatupengembaraan
44. Monolog maret
rambutmu teles, atiku kekesnyalami grimis sing mungkasimangsa rendheg taun ikiwis ora ana maneh tresna sing kentiring ulegane banjiraku lan kowengadeg dhewe-dheweing sandhuwure lemah bengkahmung ijone suket sing isih bisa rumaketnyawiji tumetese bun tumrap ati nela
rambutmu basah, hatiku dinginmenyalami gerimis yang mengakhirimusim hujan tahun inisudah tidak ada lagi cinta yang giladi genangan banjiraku dan kamuberdiri sendiri-sendiridi atas bongkahan tanahhanya hijau rumput yang masih bisa akrapbersatu dengan menetesnya embun untuk hati yang
164
mangsa ketigasedheng rasa kangen wis ilangkabuncang angin, embuh tibaneora karuwan kapan baline
hampa musim kemarausementara rasa rindu sudah hilangtertiup angin entah jatuhnyatidak pasti kapan pulangnya
45. Ing Samburine Kelir
swara gamelan wis ngumandhang, dhalang wiwitjanturaning mburi pakeliran ana crita carangankang lagi bae dikarang dening lintang lanrembulan
irama gendhing wis ngancik pathet sanga,dhalang nyandra kasulistyane wara sembadraing mburi pakeliran lintang lan rembulannembang asmaradanagunungan kajunjung diobahake munggah mudhuntancep kayoning mburi pakeliran lintang lan rembulanwus ora katoning salembar kertas tilas buntel kacang kangmentas dianggo lungguhan katon ana tulisan:”idhe lungit wis kaanggitcrita anyar bakal kababar”
suara gamelan sudah berkumandang, dalang mulaiberceritadi belakang pewayangan ada cerita karanganyang baru saja dikarang oleh bintang danrembulan
irama gending sudah sampai pathet _embilan,dhalang mengibaratkan kecantikannya sembadradi belakang pewayangan bintang dan rembulanmelagukan tembang asmaradanagunungan diangkat digerakkan naik turuntancap kayondi belakang pekeliran bintang dan rembulansudah tidak kelihatandi selembar kertas bekas membungkus kacang yangbaru saja dipakai duduk terlihat ada tulisan:” ide bagus sudah terciptacerita baru akan tergelar”
46. Tapel Wates
esuk iki esemmu pecahkaya kudhup melathi mbabar ganda wangikaya pletheking srengenge sumadya ngedumsunareawit ombak ing pesisir palang wis awehpralambang
yen anggonmu ngangsu kawruh sinambi mesu budiwis tekan titi purnaning gatiocehing kepodhang ing wit-witanmelu manembrama njampangi lakune siswakinasihkang lulus pendadaran
esuk iki sliramu tumapak ing keneing tapel watesmitra rowang sing sakawit gandhengan tangan
pagi ini senyummu pecahseperti kuncup melati menyebarkan bau wangiseperti munculnya matahari yang siap membagikansinarnyakarena ombak di pantai tandus sudah memberipertandajika olehmu menuntut ilmu sambil mengolah budisudah sampai waktu akhir perjalanansuara kepodang di pepohonanikut menyanyikan lagu mgiringi perjalanan siswakesayanganyang lulus ujian
pagi ini kamu menapak di sinidi perbatasanteman yang sejak bergandeng tangan
165
titi mangsa iki kudu sewang-sewanganati emoh pisahnanging sikil kudu tetep jumangkahkanggo ngoyak jangkaning sejarahpisah dudu pratandha enteking tresnaiki mung laku murih kelakon sawijining lakon
saat ini harus berpisahhati enggan berpisahnamun kaki harus tetap melangkahuntuk mengejar perjalanan sejarahberpisah bukan pertanda habisnya cintaini hanya perjalanan demi tercapai suatu babak
47. Tugu Pahlawan
angen-angenku ngumbara mencok ing tugupahlawannyawang papan gogroge kembangpuluhan taun kapungkursing ganda arume isih ngambar nganti sepreneangen-angenku ngumbara mencok ing tugupahlawansurabaya katon ngegla dalan dalan padhetkendharaaning keneawan lan bengi wis ora ana bedane ramegumeriteangkutan ngusung arak-arakan buruh pabrikkaya lagon lawas semut ireng golek ambeng
saka kadohan dak ungak wengine ketintangatiku nate perih ing kananalika ngrajut bolah sutra werna jinggaangen-angenku ngumbara mencok ing tugupahlawanmelu dadi seksi yen urip iki patembayatan
angan-anganku berkelana hinggap di tugupahlawanmelihat tempat jatuhnya bungapuluhan tahun yang laluyang wanginya masih tercium sampai sekarangangan-anganku berkelana hinggap di tugupahlawanSurabaya terlihat jelas jalan jalan padat kendaraandi sinisiang dan malam sudah tidak ada bedanyaramainyaangkutan membawa arak-arakan buruh pabrikseperti lagu lama semut hitam mencari napas
dari jauh ku-longok malamnya Ketintanghatiku pernah perih di sanaketika merajut benang sutera berwarna jinggaangan-anganku berkelana hinggap di tugupahlawanikut menjadi saksi jika hidup ini bergotong-royong
48. Epigram rasa
saiki dheweke enthungnulad kesabarane anginnglalekake ijone gegodhonganjroning napase kebak panggadhangtuwuhing owah-owahan
sekarang dia ulatmeniru kesabarannya anginmelupakan hijaunya dedaunandi dalam napasnya penuh harapantumbuhnya perubahan