TableofContentsMỤCLỤC

GửinhữngngườibạncủaThụySĩ“ThụySĩ-ĐấtnướccủasựỔnđịnh,SángtạovàThịnhvượng”LờitựatừHaroldJamesLờigiớithiệu

KhởiđầukhiêmtốnNhữngnhântốthànhcôngCấpđộcánhânCấpđộtổchứckinhdoanhCấpđộchínhquyềnTruyềnthốngvàđổimới

1.TấtcảbắtđầutừsữaThươnghiệutoàncầuđầutiênKhipho-máthỗnhợpđượclàmmớiCuộclộtxáccủahạtđậuđắngHìnhtượngcủasô-cô-laVịngọt,tìnhyêuvàcủacảiBímậtcủacỗmáyTừHeinrichđếnHenri–NestléthuởbanđầuPhépmàuchotrẻsơsinhTừ“Siêuthươnghiệu”đến“Đạitẩychay”BắttayvớingườiMỹThươngvụsápnhậpkinhđiểnChiếntranhthúcđẩytoàncầuhóaCàphêuốngliền:thànhcôngtrongtíchtắcMộtNestléhùngmạnhhơnVươnđếnNhậtBảnPhátminhkhôngtồntạivĩnhviễnPhảicósảnphẩmmớivàphảitiếnthậtnhanh!HãyđểtàinăngnởrộThươnghiệutoàncầu:phảibiếtcáchhisinhTăngtrưởngtốiđaKhôngchỉcóNestléĐứaconnhàJacobNợnầnvàtựchủkhôngđicùngnhauTươnglaicótiếpnốiquákhứ?MộttươnglaitiêudùngthịnhvượnghơnMộtThụySĩmớimẻTưtưởngmớiThịtrườngchứngkhoánchỉmuốnthấythànhquả

2.Chếtạođồnghồ?Chínhxáctừnggiây!SựphụchưngnhânđôiLoạnthếxuấtanhhùngNgànhkinhdoanhnguyhiểmThỏathuậnkhókhăncủaBreguetKhóathựctậpxuyênthếkỷcủathợđồnghồThụySĩMộtGenevaantoànBímậtkinhdoanhSángtạotrêntừngmicrômétĐónggópvôgiácủangườiBaLan

NgườiMỹđangđếnTừthủcôngđếncôngnghiệpSựtrỗidậycủađồnghồđeotayPhátminhRolexBiếnướcmơthànhhiệnthựcThoátchếtnhờđồnghồThờikhắcđỉnhcaocủađồnghồđeotayLiênminhvĩđạitrongngànhđồnghồThốngtrịthếgiới–mộtthờigian…TinhthểbáohiệuthảmhọaCuộckhủnghoảngmangtên“thạchanh”NgườiđếntừLi-băngThờikhắccủamộtchếđộcũCứuvớtmộtngànhcôngnghiệpđanghấphối,tạisao?BộđôikỳlạcứusốngngànhđồnghồThụySĩNhữngdấuhiệuhồisinhđầutiênVàđộtnhiên,SwatchrađờiLờichứngtừcơnmêsảngTấtcảnhờmarketing10năm,10triệuchiếcđồnghồSựhồisinhcủađồnghồcổđiểnVàgiờđây,aicũngmuốnmộtchiếcTăngtrưởngởphươngĐôngMộtlầnnữa,ThụySĩlạilàkẻthốngtrịMộtdoanhnghiệpThụySĩtoàndiệnHaithịtrường,mộtngànhcôngnghiệpĐồnghồđeotaysẽtồntại?

3.DulịchThụySĩ:HayngànhkinhdoanhtuyếtvàkhôngkhíTấtcảđềulànúiTừtuyệtvọngđếnuynghiDulịchcầndukháchMốiđedọatrêncuộchànhtrìnhNgườiAnhxuấthiệnđầutiênNhữngđỉnhnúichếtchócMôntrượttuyếtrađờiTốcđộ,sựsợhãivàsânchơihạngsangMộtvélênđỉnhnúiTàinăngvìsựxahoaĐếchếBucherNgườiđànôngtênRitzCáigiácủasựxuấtchúngDulịchtrọngóirađời“Dànhriêngchobạn”Vượtngưỡng1tỉfrancXâysânbayriêngnhưthếnào?Lucerne:ánhsángtừbóngtốiNgườikhoe,kẻnáuMộtThụySĩ“bìnhdân”hơnLờicảnhtỉnhchomộtThụySĩxahoaNhữngđồngđô-lavẫnrấtcầnthiếtChấtlượnghaysốlượng–haycảhai?

4.NhữngthươngnhânthầmlặngLinhhồncủagiớitrunggianTruyềnthốngthượngvõ

“Nhịcậngiang”CácnhàthầuquânsựNhữngkẻxâydựngmạnglướiBảnsắccủatínđồTinLànhBuônbánvìlợinhuận,vàvìChúaThếgiớicủaca-cao,càphêvàvàngnénThờihoàngkimkếtthúcMậudịchtựdođãgiảiphóngThụySĩnhưthếnào?VolkartvàReinhart:haitriềuđạiLiênkếtvớiNhậtBảnTừthươngnhânđếnnhàngoạigiaoĐiềuluậtbịxóabỏTừAn-pơđếnchâuÁDoanhnghiệptôiluyệntừchiếntranhKếhoạchMarshallThậntrọngtốiđaChuyểnhướngcácthịtrườngphilýHaithếkỷcủasợibôngMộtdoanhnhântoàndiệnPháttriểnmộtcôngty60triệuđô-lanhưthếnào?MộtthếgiớichuyểnmìnhĐậptansứcmạnhcủa“ThấtHùng”NghềbuônnhơnhuốcvàsinhlờiNhặtlấytừngđồngMuamộtkhumỏ,tạisaokhông?MâuthuẫnlợiíchphátsinhĐitrướcluậtphápLờiânxácủaTổngthốngSailầmlớnnhấtcủaRichĐượcvàmấtĐếchếXstrataSứcmạnhcủathịtrườngchứngkhoánThờikhắcđốimặtConquáivậtđượckhaisinhNhữnggãkhổnglồbướcratừbóngtốiSựhỗtrợtừcácchuyêngiaNhữngngườilàmracủacảiHồikếtcủađếchếđộcquyềnBỏxatấtcảSứcmạnhtừđịathế

5.Tàikhoảnvôcùng–lợinhuậnvôhạnMộtnúitiềnQuálớnđểchết,quálớnđểgiảicứuCâuhỏivềsựbảomậtCácngânhàngThụySĩrađờinhưthếnào?ĐộclậplànềntảngcủangànhngânhàngThụySĩKhicácchủngânhàngđầutưtrởnênnổitiếngKhủnghoảngtrênthếgiớivàbìnhyêntạiquênhàXungđộttạichâuÂulàtintốtvớiThụySĩChínhsáchtiềntệNgânhàngtrungươngkhôngthểvỡnợBímậtcủasựbảomậtMặttráicủasựtựquyếtKêugọitráchnhiệmcủagiớingânhàng

SựtrỗidậycủacácngânhàngtoàncầuThụySĩSốtiềnmởranềncôngnghiệpThụySĩBướcchâncủakẻngoạiđạoThếgiớiđauthươngcủangànhngânhàngThụySĩGiữlợinhuậnphòngkhitúngquẫnThụySĩcũngcóbongbóngtàisảnSBC:từkẻlótđườngkhuvựcđếnvôđịchquốcgiaCặpbàitrùngkinhđiểnTấncôngBostonvàLondonCáikếtcủamộtdoanhnghiệpSápnhậpđểtồntạiCáigiácủahiệnđạihóaNgoạilựcthayđổiNỗiônhụccủaUBSSaucùng,chínhphủcũngphảiratayNgànhkinhdoanhtrịgiáhàngtỉTiềnđẻratiềnCáigiáchomộtthậpkỷhỗnloạnCácngânhàngThụySĩcóxứngvớimứcphícủahọ?CắtgiảmvìrủiroNơinàotàisảnđượcquảnlý,nơiđócólợinhuậnCâuhỏivềtráchnhiệmcánhânNgânhàngcóphải“nguồntàinguyêntựnhiên”?VàngànhbảohiểmcũngtăngtrưởngGiảiquyếtvấnđềlòngtinNạnnhâncủaxuthế

6.LợinhuậnxoayvòngvàđankếtĐankết–nơikhaisinhphépmàuTừkinhdoanhgiảndịđếnngànhcôngnghiệpquốctếZurichvàBaselBướcsẩychânthờiCáchmạngCôngnghiệpSựxuấthiệncủacơgiớihóaCáccỗmáybịthiêuhủyBướcđộtpháchậmrãiQuymôcôngnghiệp,lợinhuậncôngnghiệpSứcmạnhcủatổchứcCácnhàtưbảncôngnghiệpcầucạnhvàvaymượnSànnhàmáytànnhẫnLuậtlệdựngnênđểphávỡChămchỉkhôngđồngnghĩavớithịnhvượngBênkiasườndốcChỉđầutưlàkhôngđủMộtThụySĩbịquamặtNhữngkẻsốngsótNộiy,trangphụcthểthaovàthờitrangTừdệtmayđếnnềnkinhtếcôngnghiệpThờihoàngkimcủamộtngànhcôngnghiệp

7.Nhữngkỳtíchnhỏbé:PhépmàutừcôngnghệykhoaPhẩmchấtThụySĩđượcdànhchoyhọcPhươngphápchữatrịthủcôngTừthủcôngđếnkhoahọcBernnổilênthànhmộttrungtâmkỹthuậtDòngthácphátminhBộbándẫnthayđổicuộcchơi

GánhtrênvainhữnggãkhổnglồLắngnghecuộccáchmạngkỹthuậtsốHìnhthứccũngquantrọngkhôngkémâmthanhÝtưởngcùngsứcthuyếtphụcTàinăngcủangườithợđồnghồQuytrìnhchữatrịCuộccáchmạngCharnleyBướcđộtphátrongcôngnghệchỉnhhìnhCáigiáchomộtsailầmnhỏHansjörgWyss:cơnlốcmangtinhthầndoanhnhânNhântàithầmlặngngườiNhậtBản21tỉđô-latuyệtvờiKinhdoanhchuyênbiệt,lợinhuậnchínhthốngVìmộtcuộcchiếnkhốcliệtNơicôngnghệ,khoahọcvàkinhdoanhhộitụKẻtừchốinhượngbộ

8.NhữngcỗmáycôngnghiệphùngmạnhCuộccáchmạngnhậpkhẩuĐừngbậntâmđếnbảnquyềnMộtquyếtđịnhđậmchấtkinhdoanhTừkẻsaochépđếnnhàphátminhCôngnghiệpluôncầnnănglượngSaucùng,vẫnphảilàhơinướcNgườiAnhđángraphảibiếtsớmhơnTrísángtạocủaNgàiCharlesBrownMộtCharlesBrownlàchưađủNgườiAnhngẫuhứngvàngườiThụySĩkiênđịnhCâuchuyệntừhaitínhcáchđốilậpBrownBoverikhôngđơnđộcNguồngốccủatoàncầuhóaTừMilanđếnMatxcơva,quaKobevàCairoSựtrỗidậycủalựclượnglaođộngcótổchứcLợivàhạitừtưtưởngtrunglậpNiênsửánvềOerlikon-BührleNhàcungcấpcủatấtcảĐồngfrancbềnvữngvàýnghĩakhôngđổiTinhọc:thờicơbịbỏlỡTiếntrìnhtăngtrưởng,sasútvàgiảicứungoạnmụccủaABBThamvọngcủaBarnevikVếtnứtsaubộmặthàonhoángThịtrườngtíndụngkhôngkhoannhượngTổnthấtkhủngkhiếpThoátkhỏi“thếgiớicủanhữngkẻvôdụng”ĐãđếnlúcbánnhữngchiếcphảnlựccủacôngtyLáthưngàythứSáu:thậtkhónuốt“Nghịlựctốthơnsựtựmãn”BênbờvựcCáccôngtynhỏluônthịnhvượngThứcănnhanhtừnhàbếpThụySĩThangmáySchindlerCáccôngnghệchuyênbiệtNhữngngôitrườngsángtạoDanhsáchcácgiảithưởngNobelĐiềutuyệtvờinhấtvẫnchưaxuấthiện

9.Dượcphẩm:TrithứcđángtiềnThờikhắcsángtạoVẻđẹpcủangànhkinhdoanhdượcphẩmNơicácnhànghiêncứuthốngtrịNgànhxuấtkhẩulớnnhấtThụySĩKhikhoahọcviếtbằngtiếngĐứcThụySĩkếthừamộttruyềnthốngSựtìnhcờđẹpđẽConđườngtắttừthuốcnhuộmđếnthuốcchữabệnhMôhìnhcạnhtranhcủaThụySĩNơiẩnnáutạiNewJerseySựhàophóngcủaRocheBỗngchốc,vitamincótấtcảKhôiphụccơthể,uốncongtâmtríThảmhọaDDTNhưchơibàitrongbóngtốiRo5-0690cóthểthayđổiđờibạnMộtxãhộiđượcgâymêCáibóngcủamộtngôisaokhoahọcVànhữngviênthuốcvẫnlàchưađủBướcđộtphátrongcôngnghệsinhhọcCâuhỏiđầutiên:côngnghệsinhhọccóphảingànhkinhdoanh?ThờiđạimớicủacácngànhkinhdoanhcónềntảngnghiêncứuBấtổntạiRocheLợinhuậntrước,phầnthưởngcóthểđếnsauMuathứtốtnhấttrongcáccôngnghệmớiGenentech:nguồncunglợinhuậnLựchấpdẫncũngcóthểcấpbằngsángchếLiệu“canthiệp”cótốtnhư“khôngcanthiệp”?Kếhoạchtiếpnhiệm:nhượcđiểmcủangườiThụySĩLễcướithếkỷCắtgiảmchiphíkhủngkhiếptrongnghiêncứuMộtsảnphẩmchuyênbiệtthậtsựDượcphẩm:ngànhkinhdoanhcủanhữnggãkhổnglồCơngióquéttrêntoàncầuGiảiphápnàocũngtốtVượtquacácranhgiớiỐmđaudotuổitácThếgiớicủanhữngnhucầuchưathỏamãn

10.VậntảiThụySĩ:BậcthầyvềtínhcơđộngLýdongườiThụySĩsinhrađểdịchchuyểnmọithứKhởiđầutừmộtcâycầugỗNhưngđườngsắtđếntừđâu?CuộcđuanáonhiệtCáigiáthậtsựcủađườngsắtChủnghĩatưbảnchínhlàsựkếtnốiTrướctiên,hãykhơidòngchảyNgànhkinhdoanhxàlansẽkhôngbịnhấnchìmPanalpinavàtràolưu“vốnxãhội”HiệntượngcungứngthuêngoàiDoanhnghiệpkhaisinhtừCuộcchiếnWaterlooDanzas,nạnnhâncủatăngtrưởngvàthayđổiLàmthếnàođểđứngđầuthếgiớiĐúnggiờlàtấtcả

ĐầutưđồngnghĩavớirủiroBắtđầuvớiTrungQuốcHãnghàngkhôngbịmấtphươnghướngSángkiếnvềtiếpviênhàngkhôngNgânhàngkhổnglồtrênkhôngCúsốcphásảnBãibỏquyđịnhvàsựbópméoTạisaolàThụySĩ?

11.Gạch+HồXâydựngmộtđấtnướckhôngbaogiờlàquámuộnĐầutiên,hãyvẽmộtbảnđồNhucầucấpthiếtcủacáckỹsưNgườiđànôngxâyCầuGeorgeWashingtonNghĩvềbê-tôngvàcốtthépTiếngầnđếnsựhoànhảoVậtliệuxâydựngnênthếgiớihiệnđạiXi-măngchủyếulàchínhtrịMốiliênkếtđịnhmệnhNềntảngcủamộttriềuđạiNhữngkhóahọcviệcnguyhiểmThớsợikỳdiệuđãkhôngcònGiảndịvàquyềnlựcĐếchếcủachấtphụgiavàchấtkếtdínhBànhtrướngchậmnhưngchắcMộtsảnphẩmbomtấnChạytheohìnhmẫutăngtrưởngtoàncầuSânnhàcủacácnhàcungcấptầmcỡthếgiớiTuântheonguyêntắctiếtkiệmNgànhkinhdoanhnănglượngđồsộYêucầuvềmộtngànhkỹthuậttoàndiệnCôngthứcThụySĩ:kiêntrì,dàihạnvànhạybén

12.TừsiêumáytínhđếnnhữngconchuộtChờđợimột“triệuphú”CôngnghệđãbỏquangườiThụySĩChếtạomộtchiếcmáytínhtoàndiệnIBMphảichúýTừýtưởngđếnthịtrườnglàmộthànhtrìnhdàiSuýtthànhcáchmạng"Tiếnggầm"củachuộtĐịnhmệnhtrởthành“thiếtbịtrungtâm”KhôngphảiaicũngcóthểthànhcôngCuộclộtxácmangtênKudelskiKhóacửavàkhóatruyềnhìnhkỹthuậtsốTựđộnghóaphòngthínghiệmHànhtrìnhcủabộnhớNềnkinhtếmới:bùngnổ,tanvỡvàhồiphụcPhầnmềmvànhữngbímậtCácdoanhnghiệpkhổnglồđangởnơiđâu?Tươnglaibênkiabiêngiới

13.Ngànhkinhdoanhcáiđẹp:NghệthuậtvàkiếntrúcCânbằng,thốngnhất–vàkinhdoanhNướcÝvàbướctôiluyệnNhucầutrongngànhkiếntrúcThờikhắcgiảiphóng

Basel,thànhphốđượckhaisángTạonênnhữngbộsưutậpkinhđiểnNơigặpgỡcủanghệsĩvànhàbuônẢnhhưởngcủaLeCorbusierCơnthịnhnộkhaisinhthànhphốmớiNgườiThụySĩhungtợnThụySĩvàtrườngBauhausThểloạiđặcbiệtcủachủnghĩahiệnđạiNghềbuônkhéttiếngLànsóngmớicủanghệthuậtđươngđạiTrườngpháicáchmạngMôitrườngchàođóncácnhàbuônKiếntrúcvàchiếntranhkhônghòanhậpThếhệtruyềnnhâncủaCorbusierLýtrívàcảmxúcCânđốigiữatrậttựvàtựdoKhôngcònlàđiềuxaxỉXácxuấtsángtạocốtyếu

14.VìsaocáctậpđoànđaquốcgiayêuthíchThụySĩThỏinamchâmchấtxámThuếquantrọngđếnmứcnào?TránhxadanhsáchđenLuôncócáchkhácrẻhơnChínhgiữachâuÂuTậndụnghaithếkỷpháttriểncơsởhạtầngHiệuứngGoogleNhữngnéthấpdẫncủaZurichKhôngphảimộtcôngtyThụySĩtiêubiểuPhíasausựkỳquáiCócảảothuậtgiachuyênnghiệpNgânhàngnhântàiCuộcchiếnthuhútvàduytrìnguồnđầutưTiếpcậngầnhơnvớikháchhàngẤnĐộcậpbếnBaselLego–kẻthuacuộcKhôngcógiáthấptạiThụySĩCáccôngtygắnkếtvớinhauMộtphongcáchThụySĩmới

15.Lờikết:HướngđếnThụySĩCâuchuyệnthànhcôngsẽcòntiếptục?SwissInc.cóthậtsựbềnvững?HướngđếnThụySĩ?LờichúcủamộtngườiThụySĩPhụlụcDanhmụcthamkhảo

TổngquanChương1:TấtcảbắtđầutừsữaChương2:Chếtạođồnghồ?Chínhxáctừnggiây!Chương3:DulịchThụySĩ:HayngànhkinhdoanhtuyếtvàkhôngkhíChương4:NhữngthươngnhânthầmlặngChương5:Tàikhoảnvôcùng–lợinhuậnvôhạnChương6:LợinhuậnxoayvòngvàđankếtChương7:Nhữngkỳtíchnhỏbé:PhépmàutừcôngnghệykhoaChương8:Nhữngcỗmáycôngnghiệphùngmạnh

Chương9:Dượcphẩm:TrithứcđángtiềnChương10:VậntảiThụySĩ:BậcthầyvềcơđộngChương11:Gạch+HồChương12:TừsiêumáytínhđếnnhữngconchuộtChương13:Ngànhkinhdoanhcáiđẹp:Nghệthuậtvàkiếntrúc

Lờicảmơn

MỤCLỤCGửinhữngngườibạncủaThụySĩ“ThụySĩ-ĐấtnướccủasựỔnđịnh,SángtạovàThịnhvượng”LờitựaLờigiớithiệu1.Tấtcảbắtđầutừsữa2.Chếtạođồnghồ?Chínhxáctừnggiây!3.DulịchThụySĩ:Hayngànhkinhdoanhtuyếtvàkhôngkhí4.Nhữngthươngnhânthầmlặng5.Tàikhoảnvôcùng–lợinhuậnvôhạn6.Lợinhuậnxoayvòngvàđankết7.Nhữngkỳtíchnhỏbé:Phépmàutừcôngnghệykhoa8.Nhữngcỗmáycôngnghiệphùngmạnh9.Dượcphẩm:Trithứcđángtiền10.VậntảiThụySĩ:Bậcthầyvềtínhcơđộng11.Gạch+Hồ12.Từsiêumáytínhđếnnhữngconchuột13.Ngànhkinhdoanhcáiđẹp:Nghệthuậtvàkiếntrúc14.VìsaocáctậpđoànđaquốcgiayêuthíchThụySĩ15.Lờikết:HướngđếnThụySĩPhụlụcDanhmụcthamkhảoLờicảmơn

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach

N

GửinhữngngườibạncủaThụySĩNgàiAndrejMotyl,

ĐạisứThụySĩtạiViệtNamăm2012,GDPcủaThụySĩđạthơn600tỉđô-laMỹ,tươngđươngvớithunhậpbìnhquân

đầungườihàngnămlàtrên75nghìnđô-la.Trongkhiđó,tạiMỹ,thunhậpbìnhquânđầungườilà50nghìnđô-la;tạiPhápvàĐức,consố

nàykhoảng43nghìnđô-la,còntạiAnhQuốclà41nghìnđô-la.ĐấtnướcThụySĩđãkiếntạonênthànhtíchphithườngnàyvớinguồntàinguyênítỏi(ngoạitrừtàinguyênnướcvàthắngcảnhtuyệtmỹphụcvụdulịch),thậmchíquốcgianàycònkhôngcóbiển.Vậy,chúngtaphảilýgiảirasaovềthànhquảphithườngnàytrênphươngdiệnthịnhvượngvàsángtạo?(ThụySĩcótỷlệbằngsángchế,tỷlệsốngườiđoạtgiảiNobeltrênđầungườicaonhấtthếgiới,đượcxếphạnglàquốcgiacạnhtranhnhấtthếgiới,vàhệthốnggiáodụccũngthuộcloạitốtnhấtthếgiới).CuốnsáchdomộtcựuphóngviêntờTheEconomist,ngườiđãlàmviệcrấtnghiêmtúcvàcó

hệthốngchấpbút,đãgiảiđápphầnnàochocâuhỏinày.“SwissMade”củaR.JamesBreidingdườngnhưchỉlàmộtcuốnsáchtrànngậpcáccâu

chuyệnthànhcông–vàcảthấtbại–củanhữngcôngtyhoặccủanhữnglĩnhvựckinhtếkhácnhautạiThụySĩ.Songnhữngđộcgiảtâmhuyếtsẽnhậnrađâychínhlàmộtcuốnbáchkhoatoànthưsốngmãivớithờigian,chứađựngnhữngbàihọchàngtrămnămkinhnghiệmđãđượckiểmchứngtrongtưduyvàhànhđộngthựctếcủangườiThụySĩ,từcácchínhkhách,nhàquảnlý,cácdoanhnhânchođếnnhữngcôngdânbìnhthường.Nhữngbàihọcđượcđúcrútnàyđãtácđộngsâusắcđếnkiếntrúcluậtpháp,hànhchính,giáodụcvàcơsởhạtầngcủađấtnước,trởthànhnềntảngchomộtsânchơicôngbằngcủamọicôngdânvàdoanhnhân,từđóthúcđẩyđãingộhiềntàivàsángtạo.Chínhviệcchophépmọicôngdân,vùngmiền,cáchìnhtháichínhtrịđadạng,chủsửdụng

laođộng,ngườilaođộngthamgiavàoquátrìnhraquyếtđịnhđãbiếnThụySĩthànhnơitrúẩncủasựỔnđịnh,SángtạovàThịnhvượng.NgoàiraquátrìnhhộinhậpliêntụccủacácdântộctừkhắpnơitrênthếgiớiđãđemlạinguồnđộnglựcgiúpThụySĩkhôngngừngtựđổimới,trongkhivẫngiữnguyênnhữngnguyêntắcbấtbiếnnhưlốitưduyvàhànhđộngcẩntrọng,haytháiđộbảovệthiểusốvàtôntrọngsuynghĩcủathiểusố.TuyphầnlớnthànhtựucủaThụySĩđềuphảiđánhđổibằngrấtnhiềumồhôicôngsức,

nhưngrõràngThụySĩcũngcólợithếkhilàtrungtâmvềđịalývàvănhóanằmgiữacácquốcgialánggiềngthiêntàixuấtchúng.Thựctế,Italia,Áo(100nămtrướcđâycònlàmộtđếchếhùngmạnh),ĐứcvàPhápkhônggiaothoatheocáchmạnhmẽvàđầysángtạoởbấtcứnơinàokhácngoàiđấtnướcnhỏbé,lànơitụhộitrítuệởgiữahọ.Chínhvìvậy,ThụySĩcómộtsốlợithếsosánhvềtựnhiên/địalý,nhưngrõràng,chínhXãhộidựatrênTrithứcvàMôitrườngKinhdoanhTốtnhấtmớilàlídochủyếulàmnêncâuchuyệnthànhcôngchưatừngkểvềđấtnướcThụySĩ.Trongmắttôi,tácphẩmnàyđíchthựclàmột‘vịquânsưvàngườicổvũ’tuyệtvờichogiới

doanhnhânViệtNam.NóđồngthờilàcẩmnangdànhchoNhữngNgườiRaQuyếtSáchtrongChínhphủ,từcấptrungương,tỉnhthànhchođếnxãphường,cũngnhưtrongQuốchộivềđiềukiệnkhungởcấpnhànướctốtnhấtcóthểchohoạtđộngkinhdoanh.Tôihyvọnghọsẽtìmthấynhiềuđiềuhữuíchtrongcuốnsáchnày.Cuốicùng,cuốnsáchchínhlànguồncảmhứngquýgiáchosinhviêncácngànhKinhtế,Pháp

luật,KhoahọcChínhtrị,cũngnhưKỹthuậtCôngnghệ,KiếntrúcvàDulịch.Nestlé,CôngtythựcphẩmlớnnhấtthếgiớiđãđượcgâydựngnênbởiHenriNestlé,ngườiđãbắtđầusựnghiệpnăm1839chỉvớivịtríphụtáchomộtdượcsĩ.Phầncònlạichínhlàlịchsử.

C

“ThụySĩ-ĐấtnướccủasựỔnđịnh,SángtạovàThịnhvượng”

TiếnsĩLêĐăngDoanh,nguyênViệntrưởng

ViệnQuảnlýKinhtếTrungươnguốnsáchnốitiếngcủaR.JamesBreidingđượcxuấtbảnbằngtiếngViệtlàmộtđónggóplớn

chosựhiểubiếtcủađộcgiảViệtNamvềthànhcôngthầnkỳcủađấtnướcThụySĩ.TạisaomộtnướcbénhỏởgiữalòngchâuÂu,khôngcóbiển,nghèonànvềtàinguyênthiênnhiên,ítđấtvànhiềunúilạicóthểtrởthànhmộtnướcgiàucónhấthànhtinh?Tạisaođấtnướcnày,từmộttrongnhữngnướcnôngnghiệpnghèokhổlạicóthểvươnmìnhtrởthànhmộtđấtnướccótrìnhđộpháttriểnvàvănminhrấtcao,đạtđượcvàduytrìthànhcôngcuộcsốnghạnhphúcchongườidântrongmộtthếgiớicạnhtranhgaygắtnhưhiệnnay?TạisaoThụySĩcóthểđạtđượcnhữngsảnphẩmcóchấtlượngcaonhấtthếgiớitừđồnghồđếnmáymóc,từdượcphẩmđếnsô-cô-lahayNestlé,từdịchvụdulịchđếnngânhàngvàtàichính...đồngthờibiếnchúngtrởthànhthươnghiệucủađấtnướcnày?CuốnsáchcủaJamesBreidingđemlạichođộcgiảsựgiảithíchđầylôicuốnvàdễhiểuvềsự

thầnkỳđó.Breidingđãgiớithiệuchitiếtvềquátrìnhpháttriển,cácnhântốthúcđẩy,cácsảnphẩmtiêubiểugắnvớinhữngcáitênđãtrởthànhthươnghiệunổitiếngkhắpthếgiới.Tôicảmthấyvôcùngthíchthútrướcnhữngnguyênnhânmàcuốnsáchnàymanglạivềviệc

ThụySĩđãthuhútnhântàibịbạcđãiởnhữngnơikhácđể“nhàonặn”nêncácdoanhnhânthànhđạtởnơiđâynhưNestléhayBreitlingnhưthếnào.Cáclĩnhvựcnhưkhảnăngthuhútnhântài,cáctrườngđạihọcchấtlượngcaovàmộtchếđộthuếkhóakhuyếnkhíchcôngdânkhởinghiệplàsốíttrongvôvànnhữngbàihọctrongcuốnsáchmàcánhântôicảmthấyrấthữuíchđốivớingườiViệtNam.HyvọngcuốnsáchnàysẽđếntayđượcnhiềuđộcgiảViệtNamđểtừđó,nhữngbàihọccủa

đấtnướcThụySĩđượctruyềnbá,đượchọchỏinhằmgópphầnxâydựngđấtnướcViệtNamngàymộtgiàumạnh.TôiđánhgiácaoýtưởngxuấtbảncuốnsáchnàytạiViệtNamcủangàiĐạiSứThụySĩAndrej

MotylvàcoiđâylàmộtđónggópquýgiávàosựhợptácvàtìnhhữunghịgiữahainướcViệtNamvàThụySĩ!

C

LờitựatừHaroldJames

Trongtácphẩmphithườngvàchóisángnày,JamesBreidingđãkhẳngđịnh,“ThụySĩlàmộtcâuchuyệnthànhcông.”ThờiTrungcổ,ThụySĩchỉlàmộtcộngđồnghẻolánhđượcbaobọcgiữacácdãynúi,vớingành“xuấtkhẩu”duynhấtlànhữngbinhlínhđánhthuêtrongquânđộithuộccácquốcgiakhác,vớinhữnggiađìnhnghèokhóthườnggửigắmconcáihọvàolàmnôbộctrongnhữnggiatộcgiàucótạiĐứcvànhiềunơikhác.Nhưngquathờigian,ThụySĩngàynayđãlàmộtdântộcthịnhvượngvàtrùphú,đồngthờicũnggiỏichèochốnghơnhẳnnhữngngườilánggiềngtrongcácđợtkhủnghoảngkinhtế.Họchịuthiệthạiítnhấttrongsuốtđợtkhủnghoảngthậpniên1970cũngnhưtrongnăm2007vừaqua,vớitỷlệthấtnghiệpchỉbằngmộtnửabìnhquântoànchâuÂu.uốnsáchnàytậptrungchủyếuvàonhữngphẩmchấtdoanhnhân–haynguyênnhânkhiến

ThụySĩnổitiếngvềcácphátminh,ýtưởngvàsảnphẩmcủahọ.Nhữngdoanhnhântạiđâycóthểrấtthựcdụng,nhưngkhôngvìthếmàhọbịxemlàkẻíchkỷgiữacộngđồng.Tráilại,chúngtôitinrằngchínhócsángtạovàphátkiếntừcộngđồngsẽmanglạinhiềulợiíchsâuxahơn,đặcbiệtđốivớinhữngaiđanglàmchủdoanhnghiệp.ĐộcgiảchắchẳnvẫncònnhớlờichâmbiếmnổitiếngcủaOrsonWellesvềđấtnướcThụySĩ

trongbộphimTheThirdMan(NgườiThứBa):Trong30nămdướithờicaitrịcủagiatộcBorgia,nướcÝđãtrảiquabaocuộcchiếntranh,nỗikhiếpsợchođếnnhữngvụánmạngvàthanhtrừngđẫmmáu–nhưngvẫnsảnsinhraMichaelangelo,LeonardodeVincivàthờikỳPhụcHưng.CònngườiThụySĩ,họđãsốngtrongnhunglụacủatìnhyêuvànềndânchủtrongsuốt500năm,nhưnghọđãđemlạiđượcnhữnggì?Mộtchiếcđồnghồcúccuư?Nhiềungườisẽlậptứcnghĩngayđếncácngânhàngvàsô-cô-la.Nhưnghọđềuđãnhầm.

ThụySĩkhôngđượcbiếtđếnnhưmộtsảnphẩmriênglẻ,màlàmộtchuỗinhữngphátkiếnđượcxâukếtlạivớinhau.Trọngtâmcủacuốnsáchnàysẽnóivềcácngànhnghềsángtạođadạng,phongphúcủađất

nướcThụySĩ:nhưngànhmaymặc,dulịch,thựcphẩm,kỹthuậtcôngnghệ,côngnghệykhoa,hóachấtvàdượcphẩm,giaothươngvàbảohiểm,cũngnhưcáclĩnhvựcnổitrộinhưngânhàng,kiếntrúc,xâydựngvàsảnxuấtđồnghồ.Địathếcũngđóngvaitròkhôngnhỏtrongđiềukiệnkinhdoanh.Rấtnhiềuvùngmiềntại

ThụySĩvẫncònrấthoangsơ,hẻolánh,vớinhữngphongtụctậpquán,thểchếxãhộivàtôngiáoriêng;chúngliênkếtvớinhauthànhmộtdãycácthunglũngbiệtlậpliêntiếpgiữamộtvùngđồinúimênhmông.Nhữngchiếccầuvàcácđườnghầmlàphươngtiệngiaothôngduynhất.Từđó,cácvùngkinhtếđadạngđãhìnhthành,vớinhữngsảnphẩmphongphúcùnghìnhthứcgiaothươngđặcthùgiữanhiềuđịaphương.Đócũnglànguyênnhânkhiếnhệthốngkinh

tếràngbuộcmậtthiếtcủaLiênbangThụySĩtrởthànhhìnhmẫutiêubiểunhấtchocôngcuộctoàncầuhóa.CácsảnphẩmđặctrưngcủaThụySĩthườngđượccungcấptheohìnhthức“trọngói”truyền

thống.Ngànhkinhdoanhkháchsạnvàdulịchcủahọcũngphụthuộcvàohệthốnghạtầnggiaothông,ngânhàng,bảohiểmvàthươngmại.Chúngtacóthểgọichungphẩmchấtđặctrưngnàylà“bảnsắcThụySĩ”.Sựhàophóngcũnglàmộtphẩmchấtnổibật.Trongsốnhữngtượngđàilừngdanh,nhữngvĩ

nhânđãlàmnêncácthươnghiệutoàncầutạiThụySĩvànhiềuquốcgiakhác,cókhôngítngườiđãtừngđàothoáttừcáccuộcđànápchínhtrịhaytừnglànạnnhâncủađóinghèo.ĐiểnhìnhnhưHeinrich(saulấytênlàHenri)NestlétừngsinhratạiFrankfurtamMainvàJuliusMaggixuấtthântrongmộtgiađìnhnhậpcưngườiÝ.CáctínđồtinlànhngườiPháp,chađẻcủangànhsảnxuấtđồnghồ,cũngđãchạytrốnkhỏicuộcđànáptôngiáodovuaLouisXIVkhởixướng;AriostoJonescũngrờiBostonđếnSchaffhausenlàmđồnghồ.NorbertdePatek,mộtquýtộcngườiBaLancũngđàothoátsaucuộckhởinghĩathấtbạinăm1830,vàsảnxuấtđồnghồtạiGenevatrướckhicùngAdrienPhilippe–mộtngườiPháp–phátminhrađộngcơtựlêndâycót.TừUxbridge,mộtquậngầnLondon,CharlesBrownđãhợptáccùngđồngsựngườiĐức,WalterBoverisánglậpnêncôngtykỹthuậtBrownBoveri;trongkhiEmilBürhlexâydựngnênnhàmáyvũkhíOerlikonkhổnglồtừmiềnTâyNamnướcĐức.CesareSeronongườiÝcũngsánglậpnêncôngtydượcphẩmlớnthứbatạiThụySĩ.Vàsaucùng,TadeuszReichstein,ngườiđãphátminhravitaminCtổnghợpchoHoffmann-LaRoche,cũnglàmộtcôngdânBaLantừngtheohọctrườngBáchkhoaLiênbangtạiZurich.Bảntínhhàosảngđốivớingườingoạiquốccũngđemlạikhôngítthànhtựutheochiều

ngượclại.CésarRitz,conúttrongmộtgiađìnhcó13ngườicontạimộtnôngtrangThụySĩ,đãtrởthànhôngchủcủahệthốngkháchsạnnổitiếngnhấtLondonvàParis.Charles-EdouardJeanneret-Gristừngtheohọclàmđồnghồtạiquênhà,nhưnglạinổitiếngtoànthếgiớidướicáitên“kiếntrúcsưLeCorbusier”.MộtkỹsưngườiThụySĩ,OthmarAmmann,đãbắchaichiếccầuGeorgeWashingtonnốigiữaNewYorkvàNewJersey,vàVerrazanonốiĐảoStatenvớiBrooklyn.NhữngthếmạnhcủađấtnướcThụySĩtừlâuđãgắnliềnvớithànhcôngvượttrộitừvôsố

cácdoanhnghiệpgiađình.Bấtchấpnhữngrắcrốiphổbiến(nhưđấuđátrongquátrìnhkếnhiệm,haylãngphíquyềnthừakếvàotaynhữngkẻbấttài),chủnghĩatưbảnthếtộcvẫnđemlạimộttầmnhìnbềnvững,vànhắmđếnlợiíchlâudàitừcácthươnghiệuvàsảnphẩm.Từđó,nhữngmặthàngtốtnhấtvàlâuđờinhấtcủaThụySĩvẫntiếptụcduytrìđượcdanhtiếngvàuytíncủachúng,dùquyềnsởhữucácdoanhnghiệpđãquatayrấtnhiềungười.CuốnsáchcũngphântíchthẳngthắnvềnhữngvấnđềcòntồntạiởThụySĩ,vốnthường

xuyênbộclộtạicáctậpđoànlớn.CảSwissairvàUBSđềuđãtiếnhànhnhữngchiếnlượcquáthamvọngtrongcuộcđuatrởthànhthươnghiệuthốngtrịtoàncầu.Khôngnhữngthế,cáctậpđoàncũngdungtúngchosựvôtráchnhiệmtừcấpquảnlý,vàcóthểdễdàngsavàolốitưduynôngcạn,hờihợt,hoặctậptrungvàonhữngkếtquảtàichínhtrướcmắtthayvìnhắmđếnsựổnđịnhlâudài.Thấtbạicũnglàthựctrạngphổbiếntrongthànhphầnkinhtếquốcdoanhcũngnhưcôngtác

hoạchđịnhchínhsách.ChínhsựyếukémtừchínhsáchcủachínhphủđãkhiếnchonhữngvấnđềvàsaiphạmcốhữutrongnềnkinhtếThụySĩngàycàngtrởnêntrầmtrọngtrongsuốt70nămqua:nhưvấnđềgiaothiệpthờichiếnđầykhókhănvớiĐứcQuốcxã;hayquátrìnhđàmphánvềnhữngthỏahiệpgiaodịchtiềntệvớithứgọilà“nhữngtàikhoảnvôthừanhận”từcácnạnnhânngườiDoTháisaunạndiệtchủngkhủngkhiếp,chođếncácchếđộcaitrịtạiBaLanvàHungary;haymộtlầnnữalặplạitrongviệckiểmsoátcáctàikhoảnđóngbăngtrongthờigiandàisuốtthậpniên1990.Mộttrongnhữngvấnđềnổicộmnhấttrongthờiđạitoàncầuhóahiệnnay,chínhlàđấtnước

vàxãhộiThụySĩsẽkhắcphụchệlụytừnhữngcuộckhủnghoảngtrênnhưthếnào.Hiển

nhiên,nhữngquốcgianhỏbévớitinhthầnđoànkếtchặtchẽhơnsẽcólợithếtốthơn.Điểnhình,trongcuộcĐạiSuythoáigiữathậpniên1930,trongbốicảnhxâuxéquyềnlựcchínhtrịđầycăngthẳng,cácnghiệpđoànvàcôngnhânThụySĩđãchungtaytìmkiếmgiảiphápnhằmgiảiquyếtnhữngvấnđềphátsinhtrongngànhcôngnghệkỹthuật.Diệntíchnhỏbécũnggiớihạnphầnnàophạmvicanthiệpcủachínhphủtrongnhữngvấn

đềđòihỏihọphảihoạchđịnhcácbiệnpháppháttriểnkinhtếdàihạn.Triểnkhaimộtgóikíchthíchtăngtrưởngđốivớikhuvựckinhtếquốcdoanhhầunhưlàlựachọnbấtkhảthitrướcnhữngcơnsóngkhủnghoảngnốitiếpnhautrongngànhsảnxuấtđồnghồ.Trongthờiđiểmsuyyếuchungcủanềnkinhtếgiữathậpniên1970,ThụySĩdườngnhưđãbỏlỡcơhộităngtrưởngtrongphânkhúcđồnghồthạchanh,khiếnchocứmỗi3côngnhânlạicó2ngườichịucảnhthấtnghiệp.Chínhsách“đổtiềnvàothứbỏđi”tươngtự,donhiềuquốcgiatiếnhànhgầnđâynhằmcảithiệndoanhsốcủacácmặthàngô-tô,cũnghóavônghĩa:doviệckhuyếnkhíchngườidânThụySĩtiếptụcmuabánđồnghồchỉlàhìnhthứctrìhoãnđàsuythoáiđãquárõràng.Dovậy,sựhồisinhcủahọchỉcònphụthuộcvàotinhthầndoanhnhân;nhưthươnghiệu“Swatch”giárẻnhưngthanhlịchcủaErnstThomke(doanhnhângốcLi-băng)vàNicolasHayekđãgópphầnmanglạimộtkiểudángthiếtkếmớivàtrởthànhxuhướngthờitrangtrongngànhsảnxuấtđồnghồ.Thếnhưng,điềunàykhôngcónghĩamọiphạmvihànhđộngcủachínhphủđềutỏravôhiệu.

Nhữnglợiíchchungđốivớicộngđồng–nhưgiácảổnđịnh,quyềnsởhữutàisảnđượcbảovệvàcủngcố–đềugópphầndựngnênmộtláchắnbềnvữngtrướcmọiquyếtđịnhcủagiớikinhdoanh.Trongbốicảnhđó,dùtiếptụcduytrìchínhsáchkinhtếmởcửa,ThụySĩvẫntrởthànhmộttấmgươngđểcácquốcgiakhácnoitheokhiđươngđầuvớinhữngtháchthứctrongthờiđạitoàncầuhóa.Chúngtacóthểsosánhnhữngnỗlựctrongngànhkỹthuậtcôngnghiệp(cùngvớinhữngđónggópsángtạotừcộngđồng)tạiThụySĩvớihìnhảnhmộtchiếccầukếtnốigiữatàinăngthiênphúvàtinhthầnconngườigiữamộtcộngđồngđangpháttriểnmạnhmẽ.HaroldJamessinhtrưởngtạiAnhQuốc.ÔngtừngnhậnGiảithưởngEllenMacArthurngành

LịchsửKinhtếtạiCambridge.ÔngbắtđầugiảngdạytạiĐạihọcPrincetonvàonăm1986,vàhiệnđanglàGiáosưchuyênngànhKinhtếQuốctếtạikhoaWoodrowWilsonthuộctrườngnày.

P

LờigiớithiệuTrongcuốnsáchnổitiếngTheCompetitiveAdvantageofNations(tạmdịch:LợithếCạnhtranhQuốcgia)xuấtbảnnăm1990,giáosưHarvardMichaelPorterđãkhẳngđịnhrằng,“vớinguồnnhâncônggiárẻdưthừa,bảnchấtsựcạnhtranhtạihầuhếtcácngànhkinhtếsẽchuyểndịchsanghoạtđộngsángtạovàđồnghóakiếnthức.Từđó,lợithếcạnhtranhcủamộtquốcgiasẽphụthuộcvàokhảnăngphátkiếnvàgiatăngnăngsuất,dựatrênnhữngyếutốlịchsửvàbảnsắcđặctrưngcủahọ.”orterkhôngđềcậpđếnThụySĩnhưmộthìnhmẫutrongnghiêncứutổngthểcủaông,

nhưngônghoàntoàncócơsởđểlàmthế.Thựctế,tầmquantrọngcủasứcmạnhcạnhtranhquốcgiatừlâuđãthểhiệntạiThụySĩtrướckhimôitrườngkinhtếtoàncầuhìnhthành.TừđầuthếkỷXIX,tạiquốcgianhỏbénày,sựnổilêncủamộtsốcôngtycạnhtranhmangtầmvóctoàncầutrongcácngànhsảnxuấtcôngnghiệpđãkhiếnkhôngítngườingạcnhiên.SwissMadesẽmôtảvàcốgắnglýgiảinguyênnhânkhiếncácdoanhnghiệpThụySĩnàylọtvàodanhsáchcáctậpđoànhàngđầuthếgiớivềmaymặc,chếtạomáy,hóachấtvàvôsốlĩnhvựckhácngaytừnhữngngàyđầucủacuộccáchmạngcôngnghiệp.Cuốnsáchcũngđưaranhữngbằngchứngchothấythànhcôngđó,vốnđượcduytrìvàkhôngngừngmởrộngtrongthờiđạingàynay,chínhlàthànhquảtolớntừgiátrịvănhóa,thểchếvàlịchsửcủađấtnướcnày.TiếptheolànhữngcâuhỏivềkhảnăngduytrìvịthếcủaThụySĩtrongmôitrườngtoàncầuhóacôngnghiệpđầysónggióvàliêntụcthayđổi.Vànếuhọthànhcông,liệunhữngnhàtưbảncôngnghiệpvàhoạchđịnhchínhsáchtạicácnướckháccóthểrútranhữngbàihọcnàotừ“đườnglốiThụySĩ”?Khôngmộtđấtnướcnàokhácvớidiệntíchnhỏbénhưthếlạiđạtđượcmứcthunhậpbình

quânvượttrội,trongkhivẫnđảmbảomanglạinhữnglợiíchcôngbằngvàhợplý.Khôngmộtquốcgialánggiềngnàovớicùngdiệntíchlãnhthổ,hoặctươngđươngcóthểnắmgiữvịtrídẫnđầutrongnhiềungànhcôngnghiệpnhưthế,màkhôngphảigánhchịusứcéptừlànsóngtoàncầuhóa.Khôngmộtquốcgiapháttriểnnàocóthểcấtbỏgánhnặngtrênvaithếhệtươnglaitừnhữngkhoảnnợkhổnglồhayảotưởngkíchthíchtăngtrưởngđanglớndầntrongcộngđồng,phátsinhtừchiphíansinhxãhộivàchămsócsứckhỏe.Vàtạitấtcảmọiquốcgiakhác,tiếngnóicủamỗicôngdâncũngkhôngthểtạođượcsứcmạnhvàtiếngvanglớnnhưtạiThụySĩ.

KhởiđầukhiêmtốnJeanPierreRoth,nguyênchủtịchNgânhàngQuốcgiaThụySĩ,từngkhẳngđịnhrằngThụySĩ

cóđượcthànhcôngnhưhômnaychínhlàvìhọđãtừnglàmộtđấtnướcnghèođóivànhỏbé.Thựctế,ngaycảmộtquákhứnhưvậycũngkhônghứahẹnthànhcôngsẽđếnvớihọ.ThụySĩlàquốcgianghèotàinguyênkhoángsản,vàphầnlớndiệntíchđấttrồngđềukémmàumỡ,thậmchíkhôngthểcanhtác.Chỉcónướclànguồntàinguyêndồidào:họcóthểsửdụngnướcdễdàngtrongsinhhoạtvàsảnxuấtcôngnghiệp,táitạoquabăngđáhaytuyết,vàpháttriểnthànhmộtnguồnnănglượngsạch.TuycóvịtríđịalýnằmgiữatrungtâmchâuÂu,nhưngchínhđịathếnúinontrùngđiệpđãkhôngngừngngăncáchquốcgianàyvớiphầncònlạicủachâulục,cảvềgiaothônglẫngiaotiếp.ThụySĩcũngkhôngtiếpgiápvớicácđạidươnglớncủathếgiới–mộtbấtlợikhôngnhỏkhisosánhvớicácquốcgialánggiềngtrongkỷnguyênmới,

vốnđượcxemlàcửangõđểtạodựngđượcvịthếtrêntoàncầu,thiếtlậpquyềnthốngtrịvàkhaitháclợiíchtừcácthuộcđịa.Tuynhiên,chínhhànhlanggiaothôngxuyênsuốtdãyAn-pơđãđemlạichoThụySĩmộtvịThếchiếnlượctrongmạnglướigiaothươngnốiliềntừBắcÂuxuốngNamÂu,tuyđiềunàycũngkhiếnhọtrởthànhmụctiêuthôntínhdothamvọngtừcáccườngquốctolớnvàhùngmạnhxungquanh.Từngônngữ,vănhóachođếnthểchếchínhtrịvàtínngưỡngcủaThụySĩđềurấtđadạngvà

hỗntạp.Đặcđiểmnàyđãphầnnàocảntrởmụctiêuhòabìnhvàthốngnhấtđấtnước–nhưtạiLiênbangNamTưcũ.Sựphânhóalạicàngtrởnêntrầmtrọngtrướcsựđổbộcủalànsóngnhậpcưngaytừnhữngngàyđầucủathờikỳcậnđại.GầnmộtphầnbadânsốThụySĩhiệnnaylàdânnhậpcưhoặcthếhệsaucủahọ.Trongquákhứ,khôngítngườitrongsốhọđãdunhậpvàoThụySĩnhưthànhphầntịnạnchínhtrị,nhằmlợidụngđườnglốichínhtrịtrunglậpcủaquốcgianày.Trongnhữngnămgầnđây,lànsóngnhậpcưcònphảnánhnhucầucủađấtnướcvềnguồnlaođộng.TuyThụySĩđãtìmracáchchungsốngtronghòabìnhtrướcsựđốkỵcủanhiềunước,nhưng

họcũngphảinỗlựcsuốthaithếkỷmớicóthểtựcáchlykhỏinhữngmốixungđộtcủathếgiới,nhằmbảotoànđộclập,tựdovàvunđắpnênnềnmóngchomộttươnglaicôngnghiệprựcrỡ.Sựtrỗidậylàđiềukhônghềđịnhtrước.Khôngmột“âmmưuhoànhảo”nào,khôngsứmệnh

vănhóa,khônghệtưtưởngThụySĩvàkhôngmộtchiếnlượctoànvẹnnào,dùnằmtrongtaymộtchínhphủhùngmạnhcóthểviếtnêncôngthứcthànhcôngchocảmộtquốcgia.ThụySĩchưatừngthiếtlậpthểchếtậpquyền,vàcũngchưatừnglàmộtquốcgiađóngvaitròlãnhđạo–nhưnướcNgaXô-viếttrướckia,khiPeterĐạiĐếkhôngngầnngạithắpsángngọnđènhiệnđạihóatrongcáclĩnhvựcđangthụtlùi.Nhữngdựánđượcchínhphủbảotrợ,vốnlànhântốthànhcôngchonềnkinhtếtạinhiềuquốcgia,đãvàđangvấpphảivôvànkhókhăntạiThụySĩ.JarquesHerzog,kiếntrúcsưđoạtgiảiPritzkervàlàđồngsánglậpcủaHerzog&deMeuron–mộtcôngtykiếntrúccótrụsởtạiBasel,đãthừanhậnthànhcôngcủaThụySĩxuấtphátmộtphầnchínhtừsựthiếutầmnhìn:“Tầmnhìntạonêncácranhgiớivàđòihỏinhữngđườnglối,vốnkhônghềphùhợpvớitriếtlýkinhdoanhcủangườiThụySĩ.”Tháiđộhoàinghiđốivớisựcanthiệpcủachínhphủtronghoạtđộngpháttriểncôngnghiệp

đãđemlạikếtquảđángmongđợi.LiệubộkếhoạchđầutưcủachínhphủThụySĩcóthểtiênđoánngànhsảnxuấtđồnghồcủahọsẽđượcnhữngchiếcđồnghồnhựacứuvớt,haynhữngloncàphênhôm(Nespresso)sẽđemlạithànhcôngvangdộitrêntoàncầu?

NhữngnhântốthànhcôngThànhcôngtrongkinhdoanhvàsảnxuấtcôngnghiệpkhôngbắtnguồntừconsốkhông.

Chúngthừahưởngnhữnglợithếtừthểchếchínhtrịvàvănhóa,vốnbaogồmrấtnhiềuyếutốkhácnhau.Khôngyếutốđơnlẻnàocóthểhứahẹnmộtthànhcôngtrọnvẹn,vàhầuhếtchúngđềuxuấthiệntạikhánhiềuquốcgia.Tuynhiên,chỉcóởThụySĩ,chúngmớikếthợpmộtcáchnhuầnnhuyễnvàmanglạithànhquảmỹmãnnhất,thểhiệnthôngquanhiềuhìnhtháikhácnhau,vàgiúpchúngtanhậnratácđộngcủachúngtạibacấpđộ:cánhân,tổchứckinhdoanhvàcơquanchínhtrị(haychínhquyền).

CấpđộcánhânMộttrongcácthànhphầnkinhtếquantrọngnhấttạibấtcứthểchếxãhộinào–tuythường

bịhiểunhầmlànhữngcánhânquyềnlựctrongthànhphầnđó–chínhlàcácdoanhnghiệptưnhân.Họlàngườixâydựngnêncácnhàmáy,tuyểndụngnhâncông,pháttriểngiaothương,vàcuốicùnglàtạoracủacảivậtchấtchoxãhội.Mụctiêu,sựtranhđấuvànhữngthànhtựucủahọchínhlàtrọngtâmcủacuốnsáchnày.Nhưbaongườikhác,cácdoanhnhâncóthểkhácnhauvềloạihìnhvàtầmvóc,nhưnghọđềuchiasẻnhữnggiátrịchung.Sựtăngtrưởngcủahọlàthànhquảtừnỗlựccảithiệnchấtlượngcuộcsống.Tuynhiên,tháchthứcvàthayđổinhữngđườnglốixưacũlàđiềukhônghềdễdàng:vìthựctrạngphổbiếncốhữuluônrấtbảothủvà

cứngnhắctrướcmọisựthayđổi.Chỉcómộtsốítngười,vớinhữngphẩmchấtđặcbiệtmớicóthểkhắcchếvàthắplênngọnlửasoiđườngtrướcmọithànhkiến.Sựtiếnbộluônghidấunhữnglầnthửvàsai,dođó,conngườiphảicókhảnăngphớtlờthấtbại.Họphảimạnhdạndấnthânvàorủirotrướcmắtvàquaylưngtrướcđámđôngđangkhôngngừngchỉtrích.Trênhết,ngườidoanhnhânphảibiếtrõphầnthưởngkhivượtquamọichướngngạivàbằngmọicáchchinhphụcmụctiêu.Đườnglốicủahọcũngvôcùngđadạng.Trongcuốnsáchnày,bạnsẽtìmthấynhữngdoanh

nhânlàtấmgươngtiêubiểuchosựliềulĩnhkhaithácnhữngtiềmnăngcôngnghệmới,nhằmtạonênnhữngsảnphẩmhoàntoànmới–nhưthuốcanthầnValiumcủaRochehaycàphêuốngliềncủaNestlé.Mộtsốlạimanglạihơithởmớichocácdòngsảnphẩmcũ,nhưchuỗikháchsạncủaCésarRitz,đồnghồSwatchcủaSMH,máytrợthínhcủaPhonakhaycàphêNespresso.Nhữngngườikháclạimạohiểmđầutưvàocácnguồncunghayđầuramớinhằmtiêuthụsảnphẩmcủahọ,nhưHolcim–mộttậpđoànsảnxuấtxi-măng–hayDKSH–mộtcôngtymậudịch.Trongmộtsốvídụkhác,cácdoanhnghiệpThụySĩchỉđưaraphátkiếnvàđểngườikháchoànthànhphầncònlại,nhưdựánđầutưkhônngoancủaRochevàoGenentechhayNestléđầutưvàoL’Oréal.Bấtkểtheophươngthứcnào,chínhnhữngđộngtháikếthợpvàliêntụclặplạicủacácdoanhnhântrongthờigiandài,xuyênsuốtvôsốlĩnhvựckinhtếđãbồiđắpnênnềnmóngvữngchắcchomộtThụySĩphồnvinhhômnay.Nghịchlýthay,rấtnhiềudoanhnhânnổibậttạiThụySĩlạikhônghềmangquốctịchThụySĩ.

Hầuhếtthànhcôngtạiquốcgianàyđềuđếntừcáccôngdânnhậpcư.Khôngcóhọ,nềncôngnghiệpThụySĩchắcchắnsẽkhôngcóngàyhômnay.HenriNestlélàmộtnạndânchínhtrịngườiĐức.NhàBrown(chứkhôngphải“Braun”)trongtậpđoànBrownBoverivốnlàcôngdânAnhQuốc.NicolasHayekcủaSwatchxuấtthântừLi-băng.ZinoDavidofflàmộtngườiNgagốcDoThái.LeoSternbach,chađẻcủathuốcValiumvàlàvịcứutinhcủaRochecũngtừngđàothoátkhỏiBaLan.PietroBertarelli,mộtcôngdânÝ,đãthuthậpmẫunướctiểutừnhàvệsinhcủacácnữtuđểchiếtxuấtrahoóc-mônhỗtrợsinhsảndànhchonữgiới.Quahaithếhệ,cháunộiErnestocủaôngđãđượcvinhdanhlàngườigiàunhấtThụySĩ;ngườiđãgiànhhaichiếnthắngAlinghivàocácnăm2003và2007tronggiảivôđịchthuyềnbuồmMỹdanhtiếng.MẹcủatayvợtlừngdanhRogerFederercũnglàngườiNamPhi.ThànhcôngcủacáccôngdânnhậpcưThụySĩmộtphầnđếntừmôitrườngkinhdoanh,và

mộtphầnnhờtàitrícủachínhhọ.Dobảnthânlàmộtquốcgianhỏbévàbiệtlập,ThụySĩbuộcphảinỗlựctìmhiểuvàmởrộngvòngtayđốivớicôngdânđếntừnhữngnềnvănhóakhác.Tuynhiên,điềunàykhôngcónghĩamọithànhphầnnhậpcưđềuđượcchàođón.Nhưtạinhiềuquốcgiakhác,họsẽvẫnnằmtrongdiệnhoàinghiđếnkhichứngtỏđượcgiátrịcủamình.Nhưnghọsẽluôntìmthấycơhộitạiđây.Vềphầnmình,cộngđồngdânnhậpcưcũngcóđộnglựccốnghiếnchoquốcgiađãnuôidưỡnghọ.Tạiquênhà,họsẽdễdànghòanhậpvớicộngđồng,vàcócuộcsốngsungtúchơngấpbộinếuthíchnghitốtvớicộngđồngnày.Nhưngkhilàmộtngườinhậpcư,họsẽkhôngchấpnhậntrởthànhgánhnặngcủagiađình,hayphảinhờcậyngườinuôidưỡng,bảotrợkhinhậphọc,thamgiađoànhộihaytựđứngrakinhdoanh.Họphảitựđấutranhchosựtồntạicủamìnhvàchỉnhậnđượcsựtôntrọngkhiđạtđếnthànhcông.Họkhôngthểcanhcánhvềquákhứ;họphảitậptrungchotươnglai.Bêncạnhđó,chỉcóthànhcôngvàthịnhvượngtrênthươngtrườngmớiđemlạichohọđịavịtrongxãhội,cùngvớimộtcuộcsốngtốtđẹp,vàkhẳngđịnhquyếtđịnhsángsuốtcủahọkhirờiquênhà.Tuyvậy,khôngthểnóiThụySĩlàmiềnđấthứachongườinhậpcư.Nhữngnhàtưtưởnglớn

nhưEinstein,Erasmus,Lenin,Rousseau,BakuninvàTrotskyđềucóthờigiansinhsốngtạiThụySĩ,nhưngtưtưởngvàtàinăngcủahọkhiđóvẫnchưađượcxemtrọng.

ThànhphầndânsốThụySĩcóxuấtthânnhậpcư(2008) CôngdânThụySĩkhôngcóxuấtthânnhậpcư 4.362.000CôngdânThụySĩcóxuấtthânnhậpcư 651.000NgườinướcngoàicóquyềncôngdântạiThụySĩ 1.352.618

NgườinướcngoàikhácsinhsốngtạiThụySĩ:tịnạn/quyềncôngdânngắnhạn122.121Tổngdânsố 6.487.739

Ghichú:Sốliệukhôngbaogồmcáccôngdântừ0đến14tuổiNguồn:CụcThốngkê-VănphòngChínhphủThụySĩ

CólẽđiềubấtngờhơncảchínhlàsốlượngnhữngdoanhnhânvàdoanhnghiệpThụySĩđãgâyđượctiếngvangtừbênkiabiêngiới.Ritzlàngườiđầutiêntruyềnbángànhkinhdoanhquảntrịkháchsạnvàtạonênchuẩnmựcvềsựxahoavớinhữngdẫnchứngtrongsuốtcuộcđờiông,vàtươngxứngvớicáitêncủaông.LouisChevroletlàngườiđồngsánglậpnênCôngtyXehơiChevrolet.PeterVoserlàCEOcủaRoyalDutch,tậpđoànnănglượnglớnnhấtthếgiới;JosefAckermannđãdẫndắtNgânhàngDeutschethoátkhỏicuộckhủnghoảngtàichínhđầuthếkỷXXI,màkhôngcầntrợcấpcủachínhphủhayhuyđộngvốntừbênngoài.JorgePauloLehmannlàmộttrongnhữngngườicóảnhhưởngnhấttạiBrazil,đồngthờicũnglàcổđônglớnnhấtcủaAnheuser-BuschInbev.Dòngchảychấtxámvànănglựckinhdoanhhaichiềubaogồmnhữngphẩmchấtthànhcông

nàyđãhìnhthànhvàsẽtiếptụcdậysóng,tiếptụcđóngvaitròtolớntrongtiềmlựccôngnghiệpphithườngcủađấtnướcThụySĩ.KhoảngmộtphầnbadânsốThụySĩcóxuấtthânlàngườinướcngoài–trongkhi700nghìncôngdân–tươngđương10%dânsốThụySĩcũngđangsinhsốngvàlàmviệctạicácnướckhác.

CấpđộtổchứckinhdoanhNgườiThụySĩcóphẩmchấtđạođứcrấtcaotrongkinhdoanh.Đâykhôngphảilàtốchấtđặc

thùcủariênghọ,nhưngchắcchắnlàmộtnhântốđemlạithànhcôngchonềnkinhtế.KhácthườnghơncảchínhlàchấtlượngchuyênmônvượttrộicủanhâncôngThụySĩtrongthànhphầnlaođộng.Cóthểlýgiảirằng:hệthốnggiáodụctạiđâytừlâuđãđặttrọngtâmvàocôngtácđàotạohướngnghiệp(hayđàotạotậpsự)songsongvớigiáodụcđạihọc.Nhữngcôngdâncónềntảnghướngnghiệptốt,dùvớingànhnghềkhiêmtốnđếnđâu,đềuđượcnểtrọng,vàtừđóýthứcđượcphẩmgiátừchínhbảnthânvàhànhđộngcủahọ.Trênhết,cácgiáoviêncũnghưởnglươngrấtcaovàđượctrọngvọnghếtmựctrongxãhộiThụySĩ,dođó,họcsinhvàsinhviêntạiđâyluônđượccácnhàgiáocónănglựctậntâmgiảngdạyvàkhuyếnkhíchhọchỏi–trọngtráchtừngđượcJohannPestalozzi,nhàcảicáchgiáodụcngườiThụySĩgọilà“nghềnghiệpcủaChúa”.Tấtcảnhữngtriếtlýnàyđềuđượctuyêntruyềntrongtầnglớptrunglưurộnglớnvàcóhọcthứccao,gópphầnhạnchếquanniệm“kẻthắngsẽcótấtcả”vốnnảysinhtừgiớibánbuôntạithịtrườngtựdo.Sựtôntrọngdànhchongườilaođộngcũnglàmộtnhântốgiúphóagiảicácxungđộttrong

nềnkinhtếThụySĩ.Sựtăngtrưởngtrongnăngsuất,khảnăngphánđoánvàtínnhiệmchínhlàthànhquảtừcácmốiquanhệgiaothươngđượccủngcốtrongcácdoanhnghiệpThụySĩtrênthịtrườngquốctế,đemlạilợiíchchocácchủdoanhnghiệplẫnngườilaođộng.Quátrìnhquốctếhóatừsớmtrongnhiềulĩnhvựcvàngànhnghề–vốnphátsinhtừthị

trườngquốcdoanhnhỏbétạiThụySĩ–đãbuộccácdoanhnghiệpphảithíchnghivớinguồnnhânlựcvàcácnềnvănhóatừngoàinước,đồngthờinétránhnhữngbấtcậpliênquanđếnmạnglướithuộcđịa.Họchỏingônngữmới,hànhxửkhiêmtốnvàâmthầmhòanhậpvớicácquốcgiakháclànhiệmvụcácdoanhnhânThụySĩphảicốgắngrènluyệnvàpháthuy.PhẩmchấtnàycũngđónggópkhôngnhỏtrongnhữngthươngvụmualạitậpđoànnướcngoàicủacácdoanhnghiệpThụySĩ.CáccôngtyThụySĩđã(vàđang)kếthợpthànhcôngvănhóadoanhnghiệpcủacôngtyhọvàvănhóacủacácdoanhnghiệpnướcngoàihọvừathôntính–vàtíchlũynênsứcmạnhcạnhtranhmớichochínhbảnthânhọ.Hiểnnhiên,sốlượng,độphongphúvàquymôcủanhữngthươngvụsápnhậpvàmualạiđềuvôcùngchoángngợp.ABBchínhlàkếtquảtừviệcsápnhậpAsea(mộtcôngtyThụyĐiển)vớiBrownBovari;NovartislàđứaconchungcủaCiba-GeigyvàSandoz,vàSyngentacũnglàthànhquảkếthợptừphânngànhhóachấtnôngsảncủaNovartisvớiAstraZeneca(mộtcôngtyliêndoanhThụyĐiển–AnhQuốc).PhầnlớnlợinhuậncủaRochekhôngđếntừhoạtđộngkinhdoanhcủaRoche,màchínhtừ

thươngvụmualạiGenentechvàBoehringerMannheim.Hầuhếtnhững“thươnghiệutỉđô”củaNestlé(vớidoanhthuhàngnămtừ1tỉđô-latrởlên)nhưCarnation,Friskies,Gerber,KitKat,PerriervàPurinacũngđềuđượcmualại.YvesPaternot,cựuCEOcủaAdia(naylàAdecco,tậpđoàndịchvụtạmthờilớnnhấtthếgiới

sauthươngvụsápnhậpvớiEcco–mộtcôngtycủaPháp),tinrằngnhữngcôngtymẹcủaThụySĩluônđượcưuáihơn,vìhọchophépcácdoanhnghiệpđượcmualạigiữnguyênquyềntựchủvàđượcphépquyếtđịnhvậnmệnhcủamình–nhưmộtcáchthểhiệnbảnsắcvănhóachínhtrịquốcgia.ĐườnglốitrunglậpcủaThụySĩgiữacácphecánhquyềnlựchùngmạnhcũngphầnnàotạođiềukiệngiúpcáctậpđoànThụySĩgiànhđượcchútlợithếtrongcáccuộcchiếnthâutómdoanhnghiệp.CôngtymụctiêuđaphầnthàchấpnhậnrơivàotaymộtdoanhnghiệpThụySĩtrunglập,hơnlàchịusựchiphốicủanhữngtậpđoànlớnđếntừMỹ,ĐứchayTrungQuốc.

Doanhthu10%doanhnghiệphàngđầu(tạiThụySĩvàHoaKỳ)Nguồn:ThụySĩtrước1996:tổnghợptừDell,PikettyvàSaez(2005);ThunhậpvàcủacảitậptrungtạiThụySĩ

trongthếkỷXX.ThụySĩsau1996:CụcThốngkê-VănphòngChínhphủ

ThụySĩHoaKỳ:SựBấtbìnhđẳngtrongThunhậpvàCủacải,cập

nhậtđếnnăm2008(tháng5năm2010):http://elsa.berkeley.edu/-saez/

CấpđộchínhquyềnSựbìnhđẳnggiữachínhphủvàthành

phầnkinhtếtưnhânđãtạonênsựkhácbiệtcănbảngiữaThụySĩvớihầuhếtcácquốcgiakhác.NềnkinhtếThụySĩluônđặttrọngtâmvàochiếnlượcthốngtrịvàbànhtrướng,trongkhichínhphủchỉđóngvaitrògiámsátbêntrong.ThụySĩluônchiếmtỷlệcaonhấttrongdanhsách500côngtylớnnhấtthếgiớidotạpchíFortunebìnhchọn,vàcótỷlệlớngấpđôisovớiHàLan,đốithủgầnnhấtcủahọ.Đólàchưakểhọchưatừngkhaichiếnhaysởhữumộtthuộcđịanào.CơcấuchínhquyềntạiThụySĩluôntuântheobanguyêntắcchủchốt:hoàinghicáctập

đoànlớn(“càngnhỏcàngtốt”);tíchcựctrợcấp(chiphíquảnlývàthuếsuấtđềuđượccắtgiảmđếnmứcthấpnhất);vàtôntrọngquyềntựdocủacôngdân.ChínhphủThụySĩluônđứngvềphíathiểusố–phảnánhtinhthầncủa“khếướcxãhội”đã

đượcxáclậptừlâu;theođó,chínhphủsẽđảmbảoanninh,trậttựvàcônglýtrêntoànlãnhthổ,nhằmđổilấysựủnghộcủaquầnchúng.GeorgKrayer,nguyênchủtịchHiệphộiNgânhàngTưnhânThụySĩ,tinrằngngườidânThụySĩkhônghềmuốnchịusựquảnthúccủabấtkỳai:NgườiThụySĩlànhữngnôngdânnghèođếnmộtkhuchợđểtìmmuamột“bảnkhếướcxãhội”,nhưcáchhọcốtrảgiáchomộtmớbắpcải.Họchỉchấpnhậnmứcđộquảnthúcnhỏnhấtvàtừbỏítquyềntựdonhất.Yếutốquantrọngthứhaichínhlàkếtcấuliênbang.CáctiểubangtạiThụySĩđượctrao

quyềntựtrịlớnhơnhẳncáctiểubangHoaKỳvàcácđịaphươngtạiCanada.Vàngaytạitừngtiểubang,cáckhuđôthịcũngcóquyềntựtrịriêng.Quyềnraquyếtsáchcũngđượcthihànhtừcấphànhchínhnhỏnhất.Chiphícôngđượcquyếtđịnhhầuhếtởcấptiểubangvàtrongcáccộngđồngnhỏ,đồngthờichínhsáchthuếcũngđượcthiếtlậptạitừngđịaphươngthôngquabiểuquyết.Đườnglốinàythểhiệnrõnhấtởchínhsáchthuếvàcơchếhànhchínhmangtínhphânquyềncao.NgườiThụySĩtinrằngkếtcấunàysẽgiúpmỗicấpbậchànhchínhtrongchínhphủcókhảnăngtựkiểmsoátvàtuânthủluậtlệ.NếuthuếsuấtlạiZurichquácao,doanh

nghiệpcóthểtìmđếnZughaySchwyz.Nếumộtnhàcầmquyềntrongsởquyhoạchkhôngmuốnthôngquaquyếtđịnhxâydựngnhàmáy,họcóthểtìmkiếmcơhộitạimộtđịaphươngkhác.Yếutốthứbalàýthứcchủquyềncủamỗicánhân.Điềunàyđãđượcthểhiệnmộtcáchhùng

hồntrongcáccuộctrưngcầudânýđượctổchứcthườngxuyên,vàtrựctiếpphảnánhtinhthầndânchủcủaquốcgianày.Cáccuộctrưngcầudânýcóthểdiễnradướinhiềuhìnhthức,vớitầnsuấtdàyđặcđếnkinhngạcvàbaogồmvôsốvấnđề–từphùphiếmnhấtchođếnhệtrọngnhất,điểnhìnhnhưlấyýkiếnvềthờigianlàmviệc,hoạtđộngnghiêncứugenditruyền,cácvấnđềđịaphậntôngiáovàliênminhchâuÂu.Điểmnhấnlớnnhấttrongcáccuộctrưngcầudânýchínhlàchúngkhôngnhằmđưaranhữngkếtquảấntượng,màchỉnhằmkhẳngđịnhsứcmạnhcủasốđôngkhiêmtốn.Chẳnghạn,nhữngđềxuấtvềkéodàithờigiannghỉlễ,giảmgiờlàm,giảmđộtuổilaođộngđượcnhậnlươnghaygiảmthuếsuấtvẫncóthểbịsốđôngphủquyết.Đôikhiđềxuấtcũngsẽđượcthôngqua,nhưngchỉđếnkhikếtthúclầntrưngcầuýkiếnthứbahoặcthứtư–chẳnghạnnhưviệcchophépphụnữđượcquyềnbỏphiếu.Dùvậy,phầnđôngvẫnchorằngphươngthứcnàysẽgiúpxoadịutháiđộcựcđoan,tạođiềukiệnkiểmchứngvềtínhhợppháp,vàtạocơsởthuậnlợiđểquátrìnhtáithiếtđượcxúctiếntừngbướcmột.Hiểnnhiên,quátrìnhvậnhànhcủachínhphủsẽchậmlại,nhưngnhiềungườitinrằngđâykhônghẳnlàđiềuxấu,đặcbiệtđốivớinhữngdoanhnghiệpđangtìmkiếmsựổnđịnhvàdựđoánnhữngchuyểnbiếncủathươngtrường.

TỷlệtươngquangiữacáccôngtythuộcnhómFortune500 Thụy

Sĩ Đức Pháp Mỹ NhậtSốcôngtythuộcnhómFortune500Toàncầu 15 39 40 140 68Dânsốquốcgia 7,5

triệu82triệu

62,5triệu

306,6triệu

127,6triệu

SốcôngtythuộcnhómFortune500Toàncầutrên1triệucôngdân 1,98 0,48 0,64 0,46 0,53

Dữliệu:năm2009.Nguồn:CNNmoney.com,FortuneGlobal500,Euromonitor

Thànhquảchungtừbayếutốtrênchínhlàmộtxãhộibềnvữngđượcbồiđắpngaytừnềnmóng.JonathanSteinberg,mộtsửgiakinhtếvàgiáosưtạiĐạihọcPennsylvania,đãsosánhhệthốngchínhtrịThụySĩnhư“mộtconlậtđậtluônbiếtcáchbậtdậyngaykhibịxôngã.”

Thuếsuấtbiênthựctế(baogồmansinhxãhội)

ThụySĩ 16%HoaKỳ 24%NhậtBản26%Đức 35%Pháp 35%

Nguồn:KPMG

Tuysứcảnhhưởngkhôngcònđượcnhư100nămtrước,nhưngđườnglốitrunglậpcủaThụySĩvẫngiữmộtvaitròquantrọngtrongcôngcuộcpháttriểnđấtnước.NhữngcuộcxungđộtvũtrangnổrakhắpchâuÂutronghàngthếkỷđãmanglạithờicơgiúpcácthươnggiavànhàsảnxuấtThụySĩthuhútchấtxámtừlànsóngdânnhậpcưbịđàyđọađếnđấtnướccủahọ,tiêubiểunhưcáctínđồTinLànhvàngườiDoThái.Tuynhiên,thànhquảlớnnhấttừđườnglốitrunglậpchínhlànềnkinhtếThụySĩvẫntồntạibềnbỉvàkhôngbịchiếntranhtànphá.ĐiềunàycũnggópphầnmanglạilợithếkhôngnhỏchocácnhàsảnxuấtThụySĩ–nhữngnhàcungứngluôngiànhđượcnhiềusựtínnhiệmhơn,docácđốithủcủahọphảiliêntụcđốimặtvớisựthiếuhụtvàgiánđoạnbấtchợtvìchiếntranh.Mặtkhác,dotỷlệlạmphátcaolàhệlụytấtyếucủachiếntranh,ThụySĩlạimộtlầnnữađượcxemlà“conlợnđất”,nơitậptrungcủacảicủavô

sốquốcgiamongmuốnbảotoàntàisảncủahọ.Năm1894,1“lia”(lira)Ýcóthểđổiđược1francThụySĩ,nhưngđếnnăm2002–saukhinướcÝtrảiquahaicuộcThếchiến–1francThụySĩnayđãtươngđươnghơn1.000“lia”,vàđólàngaytrướckhiđồng“lia”đượcthaybằngđồngeuro.Năm1970,1đô-laMỹđổiđược4francThụySĩ,nhưnghiệnnaychỉcòn0,9franc,đồngnghĩanóđãmất75%giátrị.

Lờihứavềđồngtiềnbắtđầu(từkhihệthốngBrettonWoodssụpđổđếnnay)

TỷgiáhốiđoáiđồngfrancThụySĩsovớingoạitệcácquốcgiakhác(từtháng1/1973đếntháng7/2012)

%thayđổi

%thayđổihàngnăm

HoaKỳ 282% 3.5%VươngquốcAnh 477% 4.6%Đức(DM-markĐức/euro) 90% 1.7%Ý(ITL-liraÝ/euro) 927% 6.2%NaUy 250% 3.3%Brazil 224x

1012% 107,4%

Mexico 354x103% 23,3%

NamPhi 3.628% 9,7%Indonesia 7.431% 11,7%NhàđầutưnàoquyếtđịnhnắmgiữtàisảncủahọtheođơnvịđồngfrancThụySĩ-tínhtừthờiđiểmhệthốngBrettonWoodssụpđổnăm1972-sẽthulợi(hoặcthấtthoát)theodanhmụcthốngkênày.Kếtquảtrêncũngphảnánhquyluậttươngquantừchính

sáchdongânhàngtrungươngtạicácquốcgiabanhành.Nguồn:NgânhàngQuốcgiaThụySĩ,cácchỉsốWDItừNgânhàngThếgiớivàtínhtoáncủariêngtácgiả.

Trớtrêuthay,"khảnăngbảomật"danhtiếngcủangânhàngThụySĩlạikhởinguồntừcácquychếnhằmbảovệcáctínđồTinLànhvàngườiDoTháitịnạntạiđây–nhữngngườinhậpcưvớicủacảibênmình,vàthườngxuyênphảiđốimặtvớinguycơbịngượcđãivàtướcđoạt.Mộtsốngườikhácđãvénbứcmànbảomật(haybảohộ)vàkhẳngđịnhđólàcáchhợpthứchóanhữngthươngvụnhạycảm,cũngnhưnhằmcấtgiấucủacảicủachínhphủ.Ngàynay,khảnăngbảomậtnàyđangkhôngngừngbịđedọavàkhôngcònđượcgiớitàiphiệtquốctếxemtrọng,song,tháiđộtôntrọngquyềnriêngtưtạiThụySĩcũnggópphầnkhôngnhỏgiúpquốcgianàytrởthànhtrungtâmgiaothươngtoàncầuvềnguyênliệuthô,vàđượcxemlànơisinhsốnglýtưởngdànhchotầnglớpthượnglưu.ThụySĩcóthểtrunglập,nhưngkhônghềủnghộchủnghĩahòabình.Họsởhữumộttrong

nhữnglựclượngdânquânlớnnhấtthếgiới.Tuychưabaogiờthểhiệntháiđộthùđịch,nhưngQuânđộiThụySĩvẫncótầmảnhhưởngkhôngnhỏđốivớinềnvănhóacủađấtnước;đóngvaitrònhưnguyênkhíquốcgia,nơidựngxâycácmốiquanhệvàlàlòđàotạonêncácgiámđốctậpđoàn.Nhờchấphànhnghiêmtúcnghĩavụquânsự,cácnamthanhniêntạiđâyluônđượctraudồithêmngônngữtừnhiềuđịaphươngvànhiềutầnglớpxãhội,nhằmthắtchặtthêmtìnhhữunghị,đoànkếtgiữacácdântộctrongnước.Quátrìnhphụcvụtrongxãhộicũngmanglạiảnhhưởngtheokiểunhàbinh;vàtạiThụySĩ–khôngnhưnhữngquốcgiakhác,cáccấpsĩquanđềuđượcđàotạotươngđươngvớinhữngcấpbậckháctrongquânđội.FritzGerber,nguyênChủtịchHãngBảohiểmRochevàZurich,đồngthờilàđạitáquânđộiThụySĩ,khẳngđịnhrằng:trongquândoanhThụySĩ,mộtluậtsưhaybácsĩđôikhiphảibáocáovớimộtthợsửaốngnước.Chođếnngàynay,quânhàmsĩquanvẫnlà“niềmkhaokhát”củanhữngaimongmuốnnắmquyềnchiphốikẻkháctrongcuộcsốngđờithường.Dođó,nhờđượcrènluyệntrongquânngũ,nhữngsĩquanưutúcủađấtnướccóthểkếtnốivớinhauthànhcácmạnglướiquanhệbềnchặt,vàchủyếudựatrêntàinăngvàphẩmchất,chứkhôngphảixuấtthâncủamỗingười.Mọingườilàmquenvớinhau,đóngtrạicùngnhautrênnhữngmỏmnúilạnhgiámỗikhiđượcđiềuđộng.Họchiasẻcùngnếpnghĩ,vàhànhđộngtheocùngmộthướngkhicầnraquyếtđịnhhaynắmquyềnđiềuphối–chínhnhữngkinhnghiệmlãnhđạotrongquânngũ,trongkinhdoanhvàtrongsinhhoạtđờithườngsẽgiúphọbổsungchonhau.(1)

TruyềnthốngvàđổimớiTạiThụySĩ,luôncónhữngsứcmạnhgắnkếtvữngchắcđứngsaunềntảngcôngnghiệp

khổnglồvàthểchếchínhtrịổnđịnh.Mộtsốđãbiếnđổihoàntoànkhácsovớitrướcđây–nhưlànsóngnhậpcưhiệnnaykhôngcònlànhữngnạndânchínhtrị,màlànhữngngườiđangtìmkiếmchomìnhmộtsựnghiệpvẻvang;bêncạnhđó,cáckhóađàotạotrongquânngũcũngkhôngcònphùhợpvàtươngxứngvớicácgiámđốctậpđoàntoàncầu.Vàtấtnhiên,chúngtacũngkhôngthểquênnhữngthànhtựutừcáctậpđoànđãbiếnđổikhônlườngnhưthếnào–chúngcóthểđếntừmộtphátkiếnvĩđại,từmộtphươngthứcphụcvụđúngđốitượng,đúngnơivàđúnglúc,từmộtcơhộingànnămcómột,haytừnănglựcvàthamvọngthốngtrịkẻkhác.Cácphươngthứchìnhthànhdoanhnghiệpcũngkhôngngừngbiếnchuyển.Vàocuốithểkỷ

XVIIIvàđầuthếkỷXIX,đólànhữngdoanhnghiệpvớinguồnlựcdồidàochuyênkhaiphá,pháttriểnvàkhaithácnhữngsảnphẩmmớivàthịtrườngmới.Khicácphươngthứcchếtạomáymócvàsảnxuấttrởnênquáđắtđỏ,mọingườisẽcầnthêmvốnvàdẫnđếnsựrađờicủacácdịchvụtàichính,cácngânhànghaycổđôngdanhdự.Quyềnlựcbắtđầuchuyểndịchtừcácchủdoanhnghiệp,lựclượnglaođộngsanggiớitàiphiệt.Tàisảnthừakếnhanhchóngđượcquyếtđịnh,vàcácgiatộclớndầntrởthànhnhữngtriềuđại.Nhữngkẻthừakếbắtđầutựcáchlykhỏihoạtđộngkinhdoanh,tìmcáchthâutómcổtứchoặcphungphívậnmaycủamình.Quyềnquảnlýdầnchỉcònlàhìnhthức,cònquyềnsởhữuthựcsựlạibịchegiấu.Conlắcquyềnlựcđãchuyểnhướngtừnhữngcổđôngnhúnnhường,nôngcạnsangnhữngkẻđượcủythácvànhữngtayquảnlýcũngnôngcạnkhôngkém.Đểmôtảchínhxácsựphấtlêncủavôsốhìnhtháicơcấudoanhnghiệptrênđàtiếnhóasuốt

hơnhaithếkỷqua,tấtnhiên,chúngtaphảigọiđólà“sựđơngiảnhóatháiquá”.Bêncạnhđó,nhữnghìnhtháicơcấutruyềnthốngvẫnkhôngngừngxuấthiện:DanielBorelcủaLogitech,AndyRihscủaPhonakvàHansjörgWysscủaSynthesđềulànhữngdoanhnhânnổitiếng,nhữngtruyềnnhâncủacáctượngđàitiênphongnhưWalterBoveri,JohannRodolfGeigyhayErnstSchmidheiny.CáccôngtynhưHolcim,SchindlervàSikavẫnnằmtrongquyềnchiphốicủanhữngthànhviêngiatộcluôncamkếttậntâmpháttriển“côngtycủahọ”.LàhậuduệcủanhữngngườisánglậpnênRochevẫnnắmquyềnkiểmsoátđasốphiếu;tuychỉsởhữu10%vốnđiềulệ,nhưnghọđềulàcácthếhệđãtựtáchmìnhkhỏinghiệpkinhdoanh.Tàisảncủahọđượcđịnhgiákhoảng13,5tỉfrancThụySĩ,vàchophéphọsốngsungtúcvớicổtứcđượcchitrảhàngnăm.BradyDougan,CEOngườiMỹcủaCreditSuisse,đãthuvề71triệufranctiềnthưởngtrongnăm2010,trongkhicáccổđông(phầnlớncổphầntạitậpđoànnàykhôngthuộcvềngườiThụySĩ)vẫnchưađượcchứngkiếnthànhquảnàotừvốnđầutưcủahọsauhơnmộtthậpkỷ.AlexKrauer,nguyênchủtịchNovartis,cólầnđãkhẳngđịnhrằng:phầntrămlợinhuậnđượcchiachocấpquảnlývàcổđôngsẽchothấyquyềnlựcthậtsựthuộcvềai.Mớiđây,ThụySĩđãđóntiếpkhánhiềucôngtyvớitriểnvọngrựcrỡ.DowChemical,mộttập

đoàncótrụsởchâuÂuđặttạiZurich,đãthuvềdoanhthutrungbìnhhàngnăm54tỉđô-la–consốcaohơntổngGDPtại30quốcgia,vàxấpxỉngânsáchquốcgiaThụySĩ.Google,côngtymớiđâyđãquyếtđịnhxâydựngtrungtâmcôngnghệkỹthuậtngoàiHoaKỳlớnnhấtcủahọtạiZurich,thậmchícònchưaxuấthiệnkhiDowđặtchânđếnquốcgianày.DoanhthutừcáctậpđoànđaquốcgiagốcThụySĩhiệnnayđãchiếmđến10%GDP–tỷtrọngtươngđươngvớingànhngânhàng,nhưngcótốcđộtăngtrưởngvượttrội.Khôngnhữngthế,ThụySĩcònphảiứngphóvớitácđộngtừhoạtđộngbànhtrướngquymô

vàphạmvikinhdoanhcủacáctậpđoànđaquốcgia,cũngnhưnhucầuvềsảnphẩmtrongnướccủangườidân.Cáctậpđoànđangđạtđếntỷtrọngkhótinkhisosánhvớicáctiểubanghọđặttrụsở,mộthệquảmàngayđếnnhữngnhàsánglậpcũngkhôngthểlườngtrước.DoanhthuhànhnămcủaNestléchiếmgầngấpđôingânsáchhàngnămcủatoànLiênbangThụySĩ.CEOtạiBrazilcủahọthậmchícònthamgianhiềuhộinghịcấpcaovớiThủtướngBrazilhơnĐạisứThụySĩ.VàcácthịtrườngtíndụngcũngchorằngNestléphảithựchiệnnghĩavụtàichínhnhiềuhơncảchínhphủHoaKỳvàCộnghòaLiênbangĐức.

Chúngtôihyvọngmộtsốtómtắtkểtrênsẽnhưlàmónkhaivị,vàgiúpbạncảmthấyngonmiệngkhithưởngthứcnhữngcâuchuyệnvềcáccôngtyvàngànhcôngnghiệpxuyênsuốt14chươngtiếptheo,đồngthờigợilênmộtsốýkiếntổngquanvềthànhcôngcủađấtnướcThụySĩ.Vàhãylưuý:chúngtôichỉtậptrungvàocácdoanhnghiệplớnvàngànhnghềphổbiến.Điềunàyđồngnghĩachúngtôibấtđắcdĩphảibỏquamộtsốcôngtynhỏnhưngđóngvaitròquantrọng.Cácdoanhnghiệpvừavànhỏđãlàmnên70%nềnkinhtếThụySĩ,vàkhôngítcáitêntrongsốđóđãvượtxatầmvóccủachínhhọ.Loạimựcbảo-mậtvàchống-sao-chépdoSICPApháttriểnhiệnđãđượcsửdụngtronghầuhếtcáctàiliệugiaodịchtạicácngânhàngtrungươngtrênthếgiới.75%khảnăngmónpastakếtiếpcủabạnsẽxuấtxưởngtừhệthốngchếbiếncủaTậpđoànBühlertạiUzwil.EgonZehnder,mộtcôngtykhởinghiệpvàonăm1964,gầnđâyđãtrởthànhcôngtytuyểndụnggiámđốclớnnhấtthếgiới;từthếhệtrước,họđãlàmộttrongnhữngkiếntrúcsưchuyêncungcấpnguồnnhânlựcvànhântàichocácbanđiềuhànhvàhộiđồngquảntrịtrênkhắpthếgiới.CóaihayrằngFrankehiệnđangcungcấpmọithiếtbịnhàbếpchoMcDonald’s?HayLaboratoriesLaPrairie,hãngsảnphẩmchămsócdachốnglãohóađãgâysónggiótrêntoàncầutrongsuốtthậpniênvừaqua?HayDoodle,mộtchươngtrìnhphầnmềmtiệníchgiúpngườisửdụngtổchứccáccuộchọpvớihàngtrămngườithamdự,lạithuộcvềmộtcôngtyThụySĩ?Vàđóchỉmớilàbềnổicủatảngbăng.Saucùng,nhữngphântíchvàquanđiểmcủachúngtôisẽđượctổngkếttrongchươngcuối

cuốnsáchnày.

1.TấtcảbắtđầutừsữaTạiThụySĩ,nơihầuhếthoamàuđượctrồngtrênđỉnhAn-pơvàtỉnhJura,nghềchănnuôigiasúcvốnđãlàngànhnôngnghiệpthenchốttừthờiTrungcổ;vàsữa,tấtnhiên,cũnglàsảnphẩmchính.NgànhcôngnghiệpthựcphẩmtạiThụySĩbắtđầuvớiquytrìnhsảnxuấtsữa.Banđầu,họchỉmuốncungcấpbơvàpho-mátđếncáckhuchợđịaphương,vìchúngcóthểbảoquảnlâuvàbaogồmđầyđủlượngca-locầnthiết,đặcbiệttrongnhữngmùađôngdàilạnhgiá.Nhưngchẳngmấychốc,họđãnhậnrarằngkinhnghiệmvàkỹthuậtcóthểbiếnsữathànhsảnphẩmđượctiêuthụbênngoàiranhgiớiquốcgiavàcácvùnglãnhthổ.Cácnhàsảnxuấtcũngýthứcđượcrằng:dohươngvịcủapho-mátsẽcàngngonhơnkhiđểlâu,nênquytrìnhchếbiếnpho-máttừsữanhấtđịnhsẽcảithiệnchấtlượngcủasữa,vàtránhchosữabịhưhỏng.Từđó,chínhnhữngcôngnghệđượcThụySĩpháttriểnnhằmthoátkhỏisựcôlậpđãbiếnthànhchìakhóagiúphọthốngtrịthịtrườngthếgiới.

ThươnghiệutoàncầuđầutiênNăm1687,mộttiểubangtạiBernđãbắtđầuxúctiếnviệckinh

doanhpho-mátnhưmộthìnhthứcthúcđẩyhoạtđộnggiaothươngtạiđịaphương.Kểtừđó,đãcónhiềunhómsảnxuấttạicácvùngmiềnnhưGruyère(xuấtxứcủaloạipho-mátGruyère),thunglũngEmmental,BerneseOrbelandvàmộttiểubangthuộcAppenzellgópphầnquảngbánhãnhiệupho-mátThụySĩkhắpthếgiới.Tuynhiên,từđầuthếkỷXVIIItrởđi,cácngânhàngvàngànhcôngnghiệpdệtmayđãchiphốiphầnlớnhoạtđộngkinhdoanhsảnphẩmsữa,chỉvìhọlànhữngdoanhnghiệpduynhấthộiđủtiềmlựctàichínhvàsởhữumạnglướigiaothươngrộnglớnnhằmduytrìngànhsảnxuấtnàyvềlâudài.Sauthậpniên1750,cácmặthàngxuấtkhẩuđãgiatăngđộtbiến.ChođếnđầuthếkỷXIX,pho-mátThụySĩđãcómặttạihầuhếtcácnướcchâuÂu,thậmchícòntấncôngthịtrườngBắcMỹvàHoaKỳ;lúcnày,“Emmental”đãnổilênthànhthươnghiệutoàncầuđầutiêncủaThụySĩ.Đócũnglàlầnđầutiênmặthàngpho-mátđượcphânbiệtvềcảbaobìlẫnhươngvị.Trongpho-mátEmmentalcónhữnghốcnhỏ–nhữnglỗnàyđượctạonêndocácbongbóngkhíCO2bịnénkhôngđều,vàdầndầnđãtrởthànhdấuhiệunhậnbiếtcủa“pho-mátThụySĩ”.Thờiđiểmnày,tàisảntrítuệvẫnchưađượcbảohộdochưaxuấthiệncácđạoluậtbằng

sángchếquốctế,vàđặcbiệtdocáccôngthứcchỉđượclưutruyềntrongcáchộgiađình.Chẳngmấychốc,nhữngnhàsảnxuấtsảnphẩmtừsữatạicácquốcgiakhácđãnhậnrarằng:họcóthểlàmranhữngbánhpho-máttươngtựvàđặttênlà“Emmental”hay“Appenzeller”nhằmănbớtphânkhúccủamặthàngThụySĩtạithịtrườngnộiđịa.NgườiThụySĩđãnhậnvềmộtbài

họcxươngmáutừkinhnghiệmnày:conđườngvươntớixâydựnggiátrịgiatăngchocácsảnphẩmpho-mátcủahọkhôngthểbịsaochépdễdàngnhưthế.Hiệnnay,đãcóhơn450mặthàngpho-mátThụySĩkhácnhauđượcbàybánngoàithịtrường,vàtấtcảđềuđượcxácđịnhnhờbaobì,hươngvị,vẻbềngoài,xuấtxứvàphươngthứcsảnxuấtcủatừngsảnphẩm.

Khipho-máthỗnhợpđượclàmmớiPho-máthỗnhợptừngđánhmấtchỗđứngdokhôngđápứngđượcthịhiếucủangườidùng;

nhưngkhiđượcWalterGerber,mộtdoanhnhânvùngEmmentalphátminh,loạipho-mátnàyđãcómộtbướcnhảyvọttrongngànhsảnphẩmsữa,donócóthểđượcphânphốiđếnnhữngđịaphươngnóngbứcvàxaxôi,màvẫngiữnguyênhươngvị.Năm1912,RobertBurri,việntrưởngViệnNghiêncứuSảnphẩmSữavàVikhuẩnhọcQuốcgia,đãtìmraloạinatrixitratcócôngdụngbảoquảnthựcphẩm,vàGerbercùngđồngsựFritzStettlercủaôngđãnhậnrarằng:đâychínhlàcâutrảlờichopho-máthưthối.Gerberđãđặthàngmộtsốloạihóachất,thửnghiệm;vàvàongày18tháng7năm1913,ôngđãphátminhrapho-máthỗnhợp.Loạipho-mátnàyđượcphânchiavàtrộnchungvớinướccùngmuốinhũhóa;hỗnhợpnàysauđósẽđượcnungđếnnóngchảy,rótvàokhuônđúcvàđượclàmmátđếnkhirắntrởlại.(1)

Phomát“HoaAn-pơ”doGerbersảnxuấtnăm1911Pho-mátGerberkäsengàycàngtrởnênnổibậttrênthịtrường,vànhanhchóngthuhútsự

chúýcủađốithủ.Năm1918,Gerberđãbán25%CổphầnchoHiệphộiTrungươngCácNhàSảnxuấtSữaThụySĩ,vàthêm25%tiếptheocũngđượcbánchoNestlévàonăm1927.Ngàynay,Emmi–nhàmáychếbiếnsữalớnnhấtThụySĩ–chínhlàchủsởhữuthươnghiệupho-mátGerberkäse;họđãmởrộngthịtrườngtrêntoànthếgiới,đồngthờimualạiRoth,mộtcôngtysảnxuấtpho-mátHoaKỳvàonăm2009.

CuộclộtxáccủahạtđậuđắngSô-cô-la,khácvớipho-mát,cóxuấtxứtừrấtxaThụySĩ.Năm1504,ChristopherColumbus

đãtrởvềsauchuyếnhảitrìnhvĩđạiđếnTânThếGiới,vàmangvềmộtmónănkhácthường–hạtca-cao.Loạicâytrồngkhácthườngnàycùngvớisô-cô-lachếbiếntừchúngkhônghềgiốngbấtkỳloạithựcphẩmnàotạichâuÂu.MóngiảikhátthôngdụngchếbiếntừloạiđậunàykhôngđượcngườiTâyBanNhaưachuộng,vìnóquáđắng.Chỉđếnnăm1528,khiHernandoCortezgiớithiệumộtloạithứcuốngngọttừchínhloạiđậunày,hạtca-caomớibắtđầuđượcbiếtđến.ThứthựcvậtngoạilaivàkhácthườngđếntừNamMỹsaucùngcũngbắtgặpđịnhmệnhcủanótạichâuÂu,vàbấtngờtrởthànhhươngvịđượcthèmmuốnnhấttạiThụySĩ–song,kịchhaykhôngchỉdừnglạiởđó.

Mộtáp-phíchquảngcáosữatrẻemcủaNestlénăm1929NgườiAztecvàMayacổđạiđãkhámpháratinhchấttừcâyca-cao,vàtinrằngchúngsẽđem

lạichoconngườisứcmạnhvàsựsángsuốt.Thếnhưng,tạichâuÂu,sô-cô-lavẫnbịgiamcầmtạiTâyBanNha;mãichođếnnăm1615,khicongáivuaPhilipIIIkếthônvớivuaLouisXIII,sô-cô-lamớiđượcramắttạiPháp.NóđãtrởthànhmốtthờithượngđốivớitầnglớpquýtộctạiParis,vàsauđólanđếntaigiớiquýtộctrênkhắpchâuÂu,baogồmcảThụySĩ–quốcgiacóđặcquyềnvàmốiquanhệmậtthiếtvớiPháp,dosởhữuđộingũlínhđánhthuêvàchiasẻcùngtínngưỡng.Thỏisô-cô-larắnđầutiêndườngnhưkhôngcóvịsữa.RấtcóthểDanielPeter,mộtngười

ThụySĩ,chínhlàngườiđầutiêntạorasô-cô-lasữavàothậpniên1870;nhưngcôngtyJordan&TimacustạiDresdenlạikhẳngđịnhhọđãphátminhrasảnphẩmnàytừtrước.Tuytêntuổingườiphátminhvẫnđangtrongvòngnghivấn,nhưngkhôngthểchốicãiđượcrằngsô-cô-lasữachỉthậtsựlộtxáckhingườiThụySĩđặtlênđóbiểutượngcácngọnnúihùngvĩcủahọ,vớinhữngcănnhàgỗvàdòngsữangọtngàotừnúiAn-pơ,khiếnkháchhàngkhôngthểcưỡnglại.Nhưmọiphátkiếnvĩđạikháctronglịchsử,thànhcôngnàycũngxướngtênrấtnhiềuvĩ

nhân.Họđềuxứngđángđượctônvinhnhưnhữngnhàtiênphong.Năm1819,mộtthanhniêntrẻngườiThụySĩ,François-LouisCaillerđãxâydựngnhàmáysảnxuấtsô-cô-lasữađầutiêntạiVevey.Khôngítngườiđãtiếpbướcthànhcôngcủaanh;trongđó,phảikểđếnbanhânvật:PhilippeSuchard,DanielPetervàRodolpheLindt.

Hìnhtượngcủasô-cô-laPhilippeSuchardđượcvinhdanhlàngườiđãsángtạonênhìnhtượngsô-cô-laThụySĩ.Ông

bắtđầusựnghiệpnhưmộtthợlàmmứttậpsựtạicửahàngbánhkẹo(confiserie)củaanhtraitạiBern;vàđếnnăm1815,ôngmởmộtcửahiệuriêngtạithịtrấnNeuchâtel.Mộtnămsau,ôngchuyểnđếnmộtnhàmáycũgầnSerrièresvàxâydựngnênnhàmáysô-cô-lariêng.Sảnphẩmcủaôngvẫnlàmộthỗnhợpđenđặc,thôrápvàkhôngchứasữa,nhưngmụctiêucủaônglàbiếnnóthànhmộtthựcphẩmgiàudinhdưỡngvàvừatúitiền.KhicáctuyếnđườngsắtđượcxâydựngtạiSerrièresnăm1860,việckinhdoanhcủaôngđãcóbướcđộtphá.Donhucầumởrộngđếncácquốcgiakhác,nhàmáysô-cô-laSuchardngoàiThụySĩđầutiênđãcómặttạiLörrach,mộttỉnhnhỏcủaĐứcnằmngaysátbiêngiớiThụySĩ.

BứctranhduynhấtvẽPhilippeSuchard(1797-1884)thờitrẻ,khiôngđanglàmviệctạicửatiệmbánhkẹocủangườianhFrédéric(góctrái)thuộcquậnMarktgasse,Bern;gócphảilàngườichịcủahọ,RosalieSuchardSuchardđãkhẳngđịnhlợithếcủađấtnướcôngtrongngànhsảnxuấtsô-cô-lasữa:ThụySĩ

cónguồnsữadồidàonênsẽđảmbảonguồnnguyênliệuvớigiáthànhthấp.Tuynhiên,họvẫnphảiđốimặtvớisứcépcạnhtranhdữdộiđếntừcácdoanhnghiệpHàLanvàAnhQuốc.Thờiđiểmđó,từCadbury,Rowntree,Hershey,VanHoutenchođếnthươnghiệulâuđờiQuackerđềulànhữngđốithủsừngsỏcủasô-cô-laThụySĩ(QuackerlàmộtnhánhtôngiáotheochủnghĩahòabìnhtươngtựnhưnhữngtínđồTinLành,xuấtthântừcácdidânngườiThụySĩ,ngườiĐứcvàngườiPháp;họcùngdunhậpđếnPennsylvaniavàogiữathếkỷXVII.)Suchardkhôngđểcácđốithủkhiếnôngchùnbước;ngượclại,ôngkinhdoanhngàymộtphát

đạtnhờchủđộngchuyểncơsởsảnxuấtđếngiữa“bầysưtử”–thịtrườngcủađốiphương.SauThếchiếnI,khicácmặthàngxuấtkhẩuđangvấpphảibứctườngthuếnhậpkhẩukhắtkhevàchínhsáchthắtchặttiềntệ,côngtySuchardđãquyếtđịnhxâydựngthêmcácnhàmáytạiHoaKỳ,AnhQuốc,Argentina,ThụyĐiểnvàNamPhi.ĐâychínhlàkhuynhhướngphổbiếntạicáccôngtyThụySĩ:khivấpphảicácchínhsáchbảohộ,họsẽthiếtlậpcơsởsảnxuấtquốcnộitạinướcngoàivàtạođàchochiếnlượctoàncầuhóa,trướckhiđườnglốinàytrởthànhxuthếtrongtươnglai.

Vịngọt,tìnhyêuvàcủacảiMộttượngđàiquantrọngkháctrongngànhsảnxuấtsô-cô-laThụySĩchínhlàDanielPeter,

ngườiđãphátminhrasô-cô-lasữavàonăm1875.Sựnghiệpbanđầucủaôngkhônghềliênquanđếnngànhchếbiếnđồngọt.ChaônglàmộtngườibánthịttạiMoudon,mộthạtnhỏthuộcVaud;khiđó,PeterchỉlàmộtkẻhọcviệctrongngànhbuônbántạpphẩmvàlàmviệctạimộtnhàmáysảnxuấtnếntạiVevey.Chínhtìnhyêuđãđưaôngđếnvớisô-cô-la:năm1860,ôngkếthônvớicôcongáilớncủaFrançois-LouisCailler,mộtnhàsảnxuấtsô-cô-latrongvùng.Khônglâusauđó,ôngđãhoànthànhkhóatậpsựtạimộtnhàmáysô-cô-laởLyon,lấyhọcủachavợvàsánglậpnêncôngtyPeter-CailleretCompagnie.(CôngtyPeter-Cailler)

Bứcảnhđượcchụpnăm1915;trongảnhlànhàmáysô-cô-laPeter-CaillerđượcAlexanderCailler(1866-1956,cháunộicủangườisánglập)xâydựngtạiFribourgvàonăm1898Côngtykinhdoanhkháchậtvậttrongvàinămđầu,nhưngnhờđó,Peterđãcódịpthử

nghiệmvớisô-cô-lasữavàthànhcôngvàonăm1875,khichorađờimẻsô-cô-lasữađầutiêndướidạngbột.Phảiđến13nămsau,ôngmớilàmramộtthỏisô-cô-lasữathậtsự,vàtungrathịtrườngvớitêngọi“GalaPeter”.Tiếpđó,ôngđãđàotrúngmỏvàngkhiquyếtđịnhramắtsảnphẩmtạithịtrườngAnhQuốc,dướitên“Sô-cô-lasữachínhhiệuPeter’s”.Saucùng,ôngđãsápnhậpcôngtyvớichavợvàonăm1911.Nhậnracôngtymớinàysẽlàmộttânbinhđánggờmtrênthịtrườngsảnphẩmsữađangtăngtrưởngvượtbậc,Nestléđãmualại39%cổphần

củaPeter-Cailler,vàtiếntớithâutómtoànbộcôngtynàyvàonăm1929.Peter-CaillerchínhlàbướcđệmđểNestléthửsứctrongngànhsảnxuấtsô-cô-la,quyếtđịnhđãđemlạichohọ11,26tỉđô-ladoanhthumỗinămtạihơn60quốcgiatínhđếnthờiđiểmnày.Ngọncờtiênphongthứbatrongngànhcôngnghiệpsô-cô-laThụySĩlàRodolpheLindt.Ông

đãphátminhraloạisô-cô-lasánhmịnđầutiênnhờmộtchiếcmáynungcuộnvớitêngọi“ốcxàcừ”.Cỗmáynàysẽchoramộtloạisô-cô-lamềmvàtanngaytrongmiệng,thayvìloạisô-cô-lacứngvàgiònrụmthườngthấytrướcđây.CâuchuyệnbắtđầuvàomộtđêmthứSáu,khichàngtraiLindt24tuổiquêntắtchiếcmáytrộnchạybằnghơinướcvàđểchạysuốthaingàycuốituần.SángthứHaisauđó,anhđãquaylạixưởngvàtìmthấymộthỗnhợplỏngsánh,vàkhôngcầnphảinénchúngmộtcáchchậtvậtvàokhuônđúcnữa.Đâylàmộttrongnhữngvídụđiểnhìnhnhấtkhivậnmaybấtngờxuấthiện,vàđưangànhcôngnghiệpthựcphẩmThụySĩlênmộttầmcaomới.

BímậtcủacỗmáySaukhitìnhcờcóđượcphátminhquantrọngnày,Lindt,vớimáukinhdoanhbẩmsinh,đã

khônkhéochegiấubímậtvềloạisô-cô-lamớitrongsuốt20năm.Ôngđãbánsô-cô-lachoJeanTobler,mộthãngbánhkẹotạiBernvàchấpnhậnhưởnglợinhuậntheodoanhsốhònggiữphươngphápsảnxuấtchoriêngmình.Lindtđãvắtkiệtlợiíchtừthỏathuậnbánbuônnày,đếnmứcToblerquyếtđịnhmởmộtnhàmáyriêngvàchiasẻkháchhàngvớiLindt.Saukhitừchốimọiđềnghịsápnhậpvàđầutưmạohiểm,côngviệckinhdoanhcủaLindtdầnđivàobếtắc,vàôngđãquyếtđịnhbáncôngtycủamìnhchoChocolatSprünglivớigiá1,5triệufrancThụySĩvàonăm1899.Đâychínhlàkhởinguồncủacôngtysô-cô-lalớnnhấtThụySĩ,doanhnghiệpvẫngiữđượcquyềntựchủđếnngàynay–Lindt&Sprüngli–với8nhàmáysảnxuấtphủkhắpchâuÂuvàHoaKỳ,vàphânphốisảnphẩmđếnhơn100quốcgia.Vềsau,côngtynàylạiđượcchiatáchmộtlầnnữatrênsànchứngkhoán,vớiTomasvàMilanPrenosil–haithànhviêngiatộcSprüngli–nắmtoànquyềnsởhữuvàđiềuhành.Ngànhsảnxuấtsô-cô-latạiThụySĩđãbiếnnhữngthànhcôngtrongnướcthànhlợithếcạnh

tranhvềgiácả,chấtlượngcũngnhưđổimớitrongsảnxuất,dùhọcóchủđíchhaykhông.Tuynhiên,mãiđếnsaunày,họmớithậtsựtạonênbướcđộtphánhờlànsóngkháchdulịchtrênkhắpthếgiớiđổvềThụySĩvàocuốithếkỷXIX,khiquốcgianàytrởthànhđiểmđếnlýtưởngcủagiớithượnglưutoàncầu.Vàhiểnnhiên,kháchdulịchđãhoàntoànbịsô-cô-laThụySĩmêhoặc,vàdanhtiếngcủasảnphẩmnàylạicànglanrộngkhihọvềđếnquênhà;đếnnăm1990,1/3sảnlượngxuấtkhẩusô-cô-lathếgiớithuộcvềThụySĩ,vàbiếnngànhsảnxuấtsô-cô-lathànhlĩnhvựcthuhútnhiềunhâncôngvàgiaolưuthươngmạinhấttừngoàinước.

TừHeinrichđếnHenri–NestléthuởbanđầuTuyNestléđượcbiếtđếnnhưlàtậpđoànlớnnhấtvànổitiếngnhấttạiThụySĩvềsảnphẩm

sữa,thếnhưngxuấtphátđiểmcủadoanhnghiệpnàykhôngphảitrongngànhsảnxuấtsô-cô-la,vàcũngkhôngđếntừThụySĩ.Nhữngnhânvậttrọngyếunhấttrongngànhcôngnghiệpnàyhầuhếtlàngườinhậpcư,hoặcdântịnạn,nhữngngườiđãbỏlạitấtcảphíasauvàkhôngcòngìđểmất.Đasốhọphảisốngbênlềxãhộivìxuấtthânhènkém,tưtưởngkhácbiệtvàkhôngđượcgiớicầmquyềnsởtạichấpnhận.Chỉkhithànhđạt,họmớiđượcxãhộitôntrọngvàthừanhận.HeinrichNestlélàmộtvídụtiêubiểu.ÔngsinhratạiFrankfurt,mộtthànhphốĐứcvàonăm1814,vàchuyểnđếnThụySĩtừnhữngnămđầuthếkỷXIXnhằmlánhnạnkhủngbốchínhtrị.Năm1839,chàngtraitrẻNestlébắtđầulàmphụtáchodượcsĩMarcNicolliertạiVevey.

NicollierlàngườicóảnhhưởngrấtlớnđếnNestlé,khiếnôngsauđóđãquyếtđịnhđổitênsangtiếngPháp,HenriNestlévànhanhchóngbộclộtốchấthamhọchỏi,vốnlàcơsởchonhữngphátkiếnvĩđạisaunày.DướisựdẫndắtcủaNicollier,Nestléđãsớmtìmracácphươngphápgiúpngànhthựcnghiệmhóahọclộtxácđếnchóngmặttrongsuốtnhữngnăm

vềsau.NicollierkhôngnhữngđãrèngiũacáctốchấtcủaNestlétrongngànhhóaphẩm,màcòngiúpônghòanhậpvớicộngđồngdâncưtạiVevey,cũngnhưhỗtrợôngthànhlậpmộtcôngtyriêng.NhờtậndụngcáccơsởvàtrangthiếtbịtừNicollier,Nestléđãcódịpthửsứcvớivôsốhợp

chấthóahọc,baogồmcácmẫutinhdầu,dungdịchrượu,giấmvàphânbónquanhữngkiếnthứcôngtiếpthutừngườithầycủamình.Ôngđãđiđếnýtưởngphátminhramộtloạinướckhoángcóvịchanh,vớimộtđườngốngnướctinhkhiếtlắpsẵn.NestlécũngchínhlàmộttrongnhữngthươnghiệuđầutiêntạiThụySĩramắtnướcgiảikhátđóngchaiđếnvớingườitiêudùng.Vớitốchấtthiênphú,Nestléđãnhảyvọttừvịtríphụtásangchứcdanhquảnlýnhàmáydochínhôngsởhữu,trướckhiđónsinhnhậtlầnthứ30.Khôngdừnglạiởđó,kẻnhậpcưhamhọchỏinàycònbiếtcáchbiếnnhữngphátkiếnrựcrỡ

thànhthànhtựutrongkinhdoanh.Năm1849,Nestléxâydựngmộtphòngthínghiệmhóahọc,vàtậptrungpháttriểncácsảnphẩmôngtinrằngsẽđánhđúngthịhiếungườitiêudùng.DânsốThụySĩđanggiatăng;vàdocáchộgiađìnhluônchitiêutừ50%đến80%chothựcphẩm,ôngđãquyếtđịnhtậptrungvàongànhkinhdoanhthựcphẩm.

PhépmàuchotrẻsơsinhHenriNestlékhámphárarằngnhâncôngtrongcácnhàmáyđaphầnchỉbaogồmnhững

ngườithểtrạngyếuớt,hayđauốmvàcócảphụnữ.Cộngvớithờigianlàmviệcdài,mứclươngthấp,chếđộdinhdưỡngthiếuthốnvàmôitrườngthiếuvệsinh,tỷlệtrẻemvàtrẻsơsinhtửvongtạiđâyđãđạtmứcbáođộng.Khôngnhữngthế,mộtsốphụnữdùmuốnlàmviệctạicácnhàmáycũngkhôngthểthỏaýnguyện,dohọcònphảichoconbú;trongkhinhữngngườikhácđànhcắnrăngđếnnhàmáydùbiếtsẽkhôngđủsữanuôicon.Họcầnmộtsảnphẩmthaythếthuậntiệnhơnsữamẹ,vàchínhđiềuđóđãthôithúcNestlétìmcáchbảoquảnsữanhằmcungcấpdinhdưỡngchotrẻsơsinhmộtcáchantoàn.Phépmàuđãđếnvàonăm1867:saukhiphântíchthànhphầnsữamẹ,Nestléđãsảnxuất

thànhcôngmộtloạibộthòatantừhỗnhợpsữavàvụnbánhbíchquy,vớihàmlượngdinhdưỡngcaovàphùhợpvớisứckhỏecủatrẻsơsinh.Doloạisữabộtnàycóthểdùngngaysaukhiđunsôitrongnướcchừngvàiphút,nóđãtrởthànhmộtgiảiphápthuậntiệnvàthiếtyếuđốivớinhữngngườimẹluônbậnrộnvớicôngviệc.Saucácthửnghiệmthànhcông,Nestléđãxâydựngnhàmáysảnxuấtđầutiênngaytrongnămđó.Doanhsốbanđầuquảthựcđãvượtquámongđợi,với1,6triệuhộpsảnphẩmmớiđượctiêuthụchỉtrongbảynăm.Tiếnglànhđồnxa,khôngchỉthịtrườngThụySĩ,màcảTâyÂu,HoaKỳ,cácnướcMỹLatin,Nga,ÚcvàẤnĐộcũngưachuộngsữaNestlé.Nestléđãphátminhra“thựcphẩmsơsinh”,vàbiếnnóthànhthươnghiệuđầutiêncủacôngtymangtầmvóctoàncầu.Tấtnhiên,tiếngtămluônđicùngvớiuytín;vàNestléphảiđứngtrướcsứcéplàmnênmộtsảnphẩmtốthơnnhiềunhằmđáplạilòngtincủangườitiêudùng,chứkhôngchỉnhândanhtìnhmẫutử.

Từ“Siêuthươnghiệu”đến“Đạitẩychay”Nestlékhôngthểtưởngtượngđượcrằng,thứsảnphẩmhọphátminhnhằmcảithiệnhàm

lượngdinhdưỡngvàtăngcườngsứcsống,chỉsaumộtthếkỷ,lạichínhlànguyênnhânkhiếncácmặthàngNestlébịtẩychayvàtrởthànhcơnácmộngtrongmắtcôngchúng.Năm1977,cácnhàhoạtđộngxãhộiđãrêuraomộtkhẩuhiệumànhiềuthếhệsaucũngkhôngthểquên:“Nestlégiếttrẻsơsinh”,nhằmcáobuộccácchiếndịchquảngbáthựcphẩmsơsinhcủaNestléđãlôikéocácbàmẹtạinhữngnướcđangpháttriển,khiếnhọlạmdụngsảnphẩmsữaNestlémọilúccóthể,dùantoànhaykhông.Cácthịtrườngnghèokhónàybaogồmmộtsốlượnglớnngườithấthọc,cũngnhưcácbàmẹkhôngthểđọcvàtuântheohướngdẫnsửdụngtrênbaobì;dovậy,họcóthểphasữabộtvớinguồnnướcônhiễmhoặcvôtìnhsửdụngquáíthàmlượngtheocôngthứcđểchămsócchoconcáicủahọ.Theocácthôngsốướctính,Nestléđãthiệthạikhoảng40triệuđô-ladoảnhhưởngtừlànsóngtẩychayđầuthậpniên1980.Khi

nhắclạibiếncốnày,CEOcủaNestlé,PeterBrabeckđãphátbiểu:“Nestlélàmộttrongnhữngtậpđoàndânchủđượcủnghộnhiềunhấttrênthếgiới,vớihàngtỉkháchhàngsửdụngsảnphẩmcủachúngtôimỗingày,vàlựachọnchúngchogiađìnhhọ.”Song,nhiềungườivẫnnghingạirằngNestlésẽkhólòngkhỏalấpkhoảngtrốngtínnhiệmtrongcôngchúngsautháchthứctrên.Từnhữngngàyđầu,HenriNestléđãđặtmụctiêumangthựcphẩmdinhdưỡngtrẻemđến

mọinhà,vàkhôngtiếccôngsứcthuyếtphụccácbácsĩvàcácbàmẹtinvàolợiíchcủachúng.Song,tuynhiệthuyếtvànhữngdựđịnhtốtđẹptrongônglàvôhạn,nhưngnguồnlựctàichínhcủaôngthìkhông.Năm1873,donhucầumởrộngcơsởsảnxuất,Nestléđãtrễhạnphânphốimộtsốđơnhàng.Ởtuổi61,nhiệthuyếtcủaNestlésaucùngcũngcạnkiệt,vàôngbắtđầutínhđếnchuyệnnghỉhưu.JulesMonnerat,mộtcựunghịviênđịaphươngsốngtạiVevey,từlâuđãđểmắtđếndoanhnghiệpnày;vàđếnnăm1874,Nestléđãchấpnhậnlờiđềnghịmualạitrịgiá1triệufrancThụySĩcủaMonnerat,baogồmcôngtyvà30nhâncông.Vềsau,MonneratđãpháttriểnNestléthànhtậpđoàntrịgiá200tỉfranc,vớisốlượngnhâncônglênđến280nghìnngười.

BắttayvớingườiMỹNhữngôngchủmớiđãnhanhchóngđầutưgấpđôicơsởsảnxuấtvàtậptrungvàocácsản

phẩmmới.Mộttrongsốđólàsữađặc,mộtphátminhcủangườiMỹtừnggâytiếngvanglớntrênthịtrường.Mỉamaithay,cơhộilạiđếntừchínhmộtngườiMỹsinhsốngtạiThụySĩ.KhicònphụcvụtạimộtcôngtytưvấnHoaKỳđóngtạiZurich,CharlesPageđãtâmniệm

rằng:vớinguồncungcấpsữadồidàovàđịathếtrungtâmtạithịtrườngchâuÂu,ThụySĩlànơilýtưởngnhấtđểxâydựngmộtnhàmáysảnxuấtsữađặc.GailBordenđãphátminhvàsảnxuấtlonsữađặcđầutiêntạiHoaKỳtừ10nămtrước,vàPagedựđịnhsẽsảnxuấtvàcungcấp“SữaBorden”tạithịtrườngchâuÂutheomộtthỏathuậncấpphép.CùngvớingườianhtraiGeorge,PageđãthànhlậpCôngtySữađặcAnglo-SwisstạiCham(Zug),trungtâmcủangànhsảnxuấtsữaThụySĩ.TêncôngtycũngphầnnàolàmđẹplònggiớithươngnhânAnh,nhữngkháchhàngPagehyvọngsẽtiêuthụphầnlớnsảnlượngsữađặccủaông.Anglo-Swisspháttriểnngàymộtthịnhvượng,vàđếnnăm1877,vớiniềmtinsẵncócôngtynàyđãquyếtđịnhlấnsânsangdòngsảnphẩmpho-mátvàsữadànhchotrẻsơsinh.Nestlécũngnhanhchóngđáptrảbằngcáchxâydựngnhàmáysữađặccủariênghọ,vàcuộcchiếngiácảbắtđầunổra.Năm1905,thếcạnhtranhkhốcliệtgiữaNestlévàCôngtySữađặcAnglo-Swisssaucùngcũngkếtthúc,vớithươngvụsápnhậphaidoanhnghiệpthànhCôngtySữaNestlé&Anglo-Swiss.Georgeđãphảnđốithươngvụnày;nhưngsaukhiôngquađời,ngườivợgóavàcontraiôngđãlêntiếngchấpnhận.CôngtymớiđivàohoạtđộngvớihaivănphòngđăngkýtạiChamvàVevey.Họcũngtiếnhànhxâydựng7nhàmáytạiThụySĩ,6tạiAnhQuốcvà3tạiNaUy,và1nhàmáylầnlượttạiMỹ,ĐứcvàTâyBanNha.Từđó,nềnmóngchomộttậpđoàntoàncầuđãđượcthiếtlập.

ThươngvụsápnhậpkinhđiểnTuyAnglo-Swissngàycànglớnmạnhvàphátđạt,nhưngNestlévẫnmuốntìmcáchbảotoàn

trụsởtạiVeveyvàbảnsắccủahọdướicáitênNetslé.Vềsau,khiCharlesquađời,contraiôngđãbắtđầuquantâmđếnthịtrườngMỹnhiềuhơnchâuÂu.Nhưngmốidâyliênkếtkhôngchỉdừnglạiởđó:StevenHoch,hậuduệcủagiatộcPagevàchủtịchQuỹBảotrợMỹ–ThụySĩ,đãbướcchânvàobangiámđốccấpcaocủaNestlé.BướctăngtrưởngđầutiêncủaNestléthậtsựcóhệthống:dothịtrườngsữavẫncònmớimẻ

vàđangpháttriểnnhanhchóng,côngtyđãquyếtđịnhnươngtheođàtăngtrưởngđó.NhờsápnhậpvớiAnglo-Swiss,NestléđãsớmnắmbắtnhucầusảnphẩmsữađanglêntrướcvàtrongThếchiếnI.NhằmđốiphóvớimứcthuếnhậpkhẩutăngcaotạiÚc–thịtrườngxuấtkhẩulớnthứhaicủaNestlé–côngtyđãquyếtđịnhmởnhàmáytạiđâyvàonăm1907.

ChiếntranhthúcđẩytoàncầuhóaThếnhưng,lànsóngtăngtrưởngkếtiếplạiđếntừđịathếtrungtâmcủaThụySĩgiữacác

quốcgiađanglâmvàovòngxoáychiếntranh,trongkhiđấtnướcnàyvẫnnỗlựcđểkhôngbịcuốnvàoxungđột.ĐasốcácnhàmáycủaNestléđềuđặttạichâuÂukhiThếchiếnInổra.Chođếnnăm1916,cácnhàmáycủaNestléchỉcungcấphầuhếtsảnphẩmsữacủahọchocácthànhphốlâncậnnhằmđápứngnhucầuthiếuhụttrongnước.Nhữngchướngngạitronggiaothươngvậnchuyểncũnglàmbộităngchiphíhoạtđộngsảnxuất;khôngnhữngthế,nhữnghạnchếvềcơsởsảnxuấttạicácnướcthamchiếncũnggópphầnđẩyNestlévàotìnhthếkhókhăncùngcực.Đểđốiphóvớinhữngtháchthứctrên,Nestléđãquyếtđịnhmởrộnghoạtđộngtạicácquốcgiaítbịchiếntranhảnhhưởngvàbắtđầumualạicácnhàmáycũ,đặcbiệtlàtạiHoaKỳ–nơiliênkếtnhiềuđốitáckinhdoanhcủahọ.Đếnnăm1921,Nestléđãcótrongtay80nhàmáyvàmởrộngquymôsảnxuấtgấpbalần

năm1914–thờiđiểmcácđốithủchínhcủahọphảichịusứcépkhủngkhiếptừcuộcThếchiếnkhốcliệtnhất.Tuynhiên,saubướcđộtpháthờihậuchiến,hệlụytừáplựccạnhtranhvàcácchínhsáchbảohộđãkhiếncôngtychịutổnthấtlớnvàonăm1921,buộchọphảitiếnhànhtáicơcấutriệtđểvàtựhuyđộngvốn.Chínhvìlýdonày,NestléđãbảotoànđượcvịthếvữngvàngcủahọkhicơnbãoĐạiKhủnghoảngậptới,đặcbiệtkhisosánhvớicácđốithủđangtúngquẫnxungquanh.(CólẽphẩmchấtnổibậtnhấtcủacáccôngtyThụySĩchínhlàtinhthần“tựlựctựcường”,quyếtkhôngđểnhữngkhoảnvayngânhàngquyếtđịnhkhảnăngtăngtrưởngtrongtươnglai.)Khôngnhữngthế,khốitàisảnkhổnglồnàycòntiếptụcđượcduytrìvànhậnthêmvốnđầutưtừbênngoàibiêngiớiThụySĩ,tạicácthịtrườngtriểnvọngnhất.Nestléđãvươnmìnhthànhmộtgãkhổnglồthậtsự,vàngayđếncuộcĐạiKhủnghoảngcũng

khôngthểngăncảnbướctiếncủahọ.CôngtytrựcthuộccủahọtạiHoaKỳcũngthoátkhỏisựsụpđổcủasànchứngkhoánvàcơnsóngsuythoáikinhtếnăm1929.Tuylợinhuậnđãsụtgiảm13%sovớicùngkỳvàonăm1930,Nestlévẫnkhôngphảiđốimặtvớinguycơtàichínhnào.Trênthựctế,ngoạitrừnăm1921,côngtychưabaogiờthualỗtrongbấtkỳnămtàichínhnào,kểtừkhihọsápnhậpvớiAnglo-Swiss.Thànhquảchủyếuđếntừchínhsáchquảnlýkhônngoan,tuybảnchấtngànhkinhdoanhthựcphẩmvốnđãkhálinhhoạttrongchukỳdaođộngcủanềnkinhtếtựdo.Ngườitiêudùngcóthểbỏquanhữngchiếcđồnghồxaxỉvàcácgiảipháptàichínhđắtđỏ,nhưnghọkhôngthểngừngchitiêuchoviệcănuốnghàngngày.

Càphêuốngliền:thànhcôngtrongtíchtắcNăm1938,Nestléđãchoramắtsảnphẩm“khôngsữa”đầutiêncủahọ:Nescafé.Thứcàphê

uốngliềnmangtínhcáchmạngnàychínhlàthànhquảcủa8nămdàinghiêncứu,bắtđầutừthờiđiểmđạidiệncủaViệnCàphêBrazilđềnghịNestlésảnxuất“càphêđónghộp”nhằmgiúpBraziltiêuthụsảnlượngcàphêkhổnglồtừquốcgianày.SảnphẩmcủaNestléđượcbàybánchủyếudướidạngbộthòatanthayvìcàphêxayđónghộp,vàchophépngườidùngtùyýquyếtđịnhlượngcàphêhọmuốnthưởngthức.NescaféđãlậptứcgâytiếngvangngaysaukhiramắttạithịtrườngMỹnăm1939,nơisảnphẩmnàyđặcbiệtđượcưachuộng.Hiệnnay,Nescafévẫntiếptụcgiữvữngngôiđầutrênbảngxếphạngcácthươnghiệuđượcngườitiêudùngưathíchnhất;vàvớinhiềungười,Nescaféđãtrởthànhbiểutượngcủacàphêuốngliền.Tuynhiên,ThếchiếnIIđãgiángmộtđònmạnhvàoNestlé.Năm1939,lợinhuậnthuvềcủa

họđãtụtdốckhôngphanhxuốngmức6triệuđô-la,sovới20triệucùngkỳnămtrước.NhưtrongcuộcThếchiếntrướcđó,côngtyđãmắckẹtvớinguồnthựcphẩmthiếuthốnvàkhôngtậptrungđủnguồncungnguyênvậtliệu.Đốimặtvớisứcpháhoạitànkhốccủachiếntranh,côngtyđãquyếtđịnhphânnhánhcáctrụsởvàchuyểnmộtphầnđộingũquảnlýđiềuhànhđếnvănphòngtạiStamford,Connecticut,nơihọcóthểtheodõicácthịtrườngxatốthơn.VănphòngtạiStamfordcũngchínhlànơinươngnáucủaNestlé,phòngkhiThụySĩrơivàotayĐứcQuốcxã.Tuynhiên,chiếntranhmộtlầnnữađãmởracơhộichomộtThụySĩtrunglập.Cácmặthàng

ĐứcliêntụcbịtẩychaytạiAnhvàPháp,trongkhicácnhàmáyNestlétạiđâyvẫnđượcgiữnguyênvẹn.KhiMỹquyếtđịnhthamchiếnvàonăm1941,cácthùngsữađặcvàsữabộtmanghươngvịNescaféđãtrởthànhthứnhuyếuphẩmkhôngthểthiếucủaquânđộiMỹ.DoanhthucủaNestléđãtăngvọttừ100triệuđô-latrướcchiếntranhlên225triệuđô-lacuốinăm1945,vớidoanhsốtiêuthụkhủngkhiếptạithịtrườngBắcMỹ–nơihọthuvềtừ14triệuđến60triệuđô-la.

MộtNestléhùngmạnhhơnCuốiThếchiếnII,vớicáctrụsởthiếtlậptạivôsốquốcgia,Nestlébắtđầutheođuổiđường

lốităngtrưởngmới.Dođặttrọngtâmvàomụctiêupháttriểnbềnvững,côngtyluônnuôidưỡngthamvọngmualạicácsảnphẩmmớitừnhiềuđịaphươngvàvùngmiền.Điểnhình,họđãthâutómhãngsảnxuấtgiavịMaggitạichâuÂu;thựcphẩmđônglạnhFindustạiScandinavia–dẫnđếnsựrađờicủanhãnhiệucàphêsấyđông“Taster’sChoice”saunày;Libby,mộthãngnướctráicâytạiMỹ;vàStouffer’s,nơiNestléđặtbướcchânđầutiênvàongànhkinhdoanhkháchsạnnhàhàngvàchoramắtnhữngmónănnhẹđônglạnhítca-lo.Mộttrongnhữngphátkiếnnổibậtnhấtvàmanglạilợinhuậncaonhấttừthếhệtrướccủa

Nestlé,mộtlầnnữa,lạichínhlàvídụđiểnhìnhchovậnmaybấtngờ,hơnlàmộtkếhoạchđượctrùbịkỹcàng.Vàogiữathậpniên1980,NestlénhậnranhucầuđốivớiNescaféđangdầnsuyyếu,vàhọcầnphảiđầutưvàomộtsảnphẩmkhácnhằmvựcdậythànhcôngcủathươnghiệuchínhhãng.Cơhộiđãmởravàonăm1985,khiNestlémualạiHillsBrothers,mộtxínghiệprangcàphêHoaKỳ;hainămsau,họtiếptụcthâutómDallmayr,mộtcôngtyủcàphêtạiMunich.Trongsuốtthờigiantáiđịnhvịnày,cácnhànghiêncứutạiVeveyvẫncònnhớrõthứcôngnghệhọđãmangvềtừHộitrườngTưởngniệmBattelle,nơicàphêrangđượcgóikíntrongcácbaothiếc,vàđượcsửdụnghàngloạtchocácmáyphacàphêespresso(càphêđen)đặcbiệt.

VươnđếnNhậtBảnBảnthânCEOcủaNestlé,ArthurFürer,banđầucũngkhôngmuốndấnsâuvàodựántrên,do

longạicácsảnphẩmmớisẽđốichọivớiNescafé,vàquyếtđịnhngưngchiếnlượcbànhtrướngvàonăm1978.Vàothờiđiểmđó,EricFavre,mộtnhàkhoahọcthựcphẩmtạiNestlé,đãquyếtđịnhthựchiệnthamvọngmộtmình.Năm1984,anhđãchuduđếnNhậtBản,vàthuyếtphụcgiámđốctrụsởNestlétạiđâytiếnhànhkhảosátthịtrườngđốivớisảnphẩmmớingaytạiđấtnướcĐôngÁnày.Khảosátthànhcông,và“Nespresso”đãrađời.CôngtyNespresso–doNestlésởhữutoànbộcổphần–đãđượcthànhlậptạiVeveyvàonăm1986,vàsảnphẩmnàycũngramắtthịtrườngNhậtBảnmộtnămsauđó(cùngthờiđiểmJean-PaulGaillardnhậmchứcCEONespesso).MườinămđầutiênlàkhoảngthờigiankhókhănđốivớiNespresso,dođasốthànhviênban

điềuhànhcấpcaotạiNestlékhôngtintưởngvàủnghộhọ.Banđầu,kháchhàngtiềmnăngcủahọlàcácvănphòngvàdoanhnghiệpnhỏ,nhưngdườngnhưkhôngaimuốnbỏtiềnvàomộthệthốngcàphêđóngbaomới.Cáccửahàngtừchốibánsảnphẩm,còncácnhàsảnxuấtcũngkhôngmuốnđầutưvàomáymócmớivìlongạirủiro.Quyếtkhôngnaonúng,Favre,ngườichịutráchnhiệmchínhvềhoạtđộngkinhdoanhsaunày,đãquyếtđịnhđặthàng1000chiếcmáyvàchàobánđếncácdoanhnghiệptưnhân.Ôngđãthiếtlậpmộthệthốngbánhàngtrựctiếp,giúpkháchhàngcóthểđặthàngcàphêquathưtín,điệnthoạivàcảinternet–tấtcảđềuđingượclạiphươngthứctruyềnthốngcủaNestlé.Tiếptheođó,vàonăm1989,Gaillardđãmởrakháiniệm“Câulạcbộ”đốivớithươnghiệuNespresso.

PhátminhkhôngtồntạivĩnhviễnNỗlựccủahọđãđemlạikếtquả.Năm1995,Nespressođãănmừngnhữngđồnglợinhuận

đầutiên,vàkểtừđó,tỷlệtăngtrưởnghàngnămcủahọluônđạttừ30%đến40%.Đếnnăm

2004,Nespressođãsởhữu33gianhàngvà17côngtycontại35quốcgia,cùngvới1,6triệuthànhviênCâulạcbộ.Đếnnăm2009,với4.500nhâncôngtạihơn50quốcgiavàtàitửGeorgeClooneythamgiachiếndịchquảngcáo,cơsởmớicủahọđãmangvềdoanhthuhơn2tỉfrancThụySĩ.NhờNespresso,ThụySĩgiờđâycònxuấtkhẩucàphênhiềuhơnpho-mátvàsô-cô-la.Vấnđềcònlạichínhlàkhảnăngduytrìthịphần,trongbốicảnhcạnhtranhgaygắtvớiSaraLeevàCôngtyCàphêEthical(mộtcôngtykhácđếntừThụySĩ);đólàcáchãngchuyênsảnxuấtcàphêđóngbaotươngthíchvớimáyphaNespresso–đặcbiệtkhibằngsángchếcủacôngtysẽhếthạnbảohộvàonăm2012.Nespressođãđạtdoanhthu3tỉđô-lavàlợinhuậnbiêncaonhấttrongsố6.000thươnghiệu

củaNestlé,nhờmôhìnhkinhdoanhmangtínhliênkếtcao,giúpkháchhàngtiếpcậnvớithươnghiệudễdànghơnvàmanglạidoanhsốlặplạivượttrội.

Phảicósảnphẩmmớivàphảitiếnthậtnhanh!Tuynhiên,bấtchấpnhữngdựánthànhcôngnhưNespresso,báocáophátminhcủaNestlé

cuốithếkỷXXvẫnkhiếntấtcảthấtvọng.Năm1981,khiHelmutMaucherđượcbổnhiệmlàmgiámđốcđiềuhành,nhiềucổđôngvàcácnhàphântíchthịtrườngđãdấylênmốilongạivềkhảnăngduytrìmứctăngtrưởngổnđịnhcủaNestlé,vớiquymôhoạtđộngcủamộttậpđoànhàngđầuthếgiới.Vídụ,tỷlệtăngtrưởng10%sẽđòihỏimứcdoanhthumới5tỉđô-la,lớnhơndoanhsốcủabấtkỳthươnghiệunàongoàiNescafé.Theotínhtoán,consốnàychỉlàmụctiêuhãohuyền.

HelmutMaucherđãđạtđếnđỉnhcaosựnghiệpsaukhitrởthànhgiámđốcđiềuhànhtạiNestlénăm1981.ÔngđãtiếnhànhmộtchiếndịchthâutómmạnhmẽvàđầythamvọngTriếtlýquảnlýphânquyềntriệtđểcủaNestlécóthểđemlạirấtnhiềulợithế,nhưngđồng

thờicũngdungtúngchocácgiámđốccơsởtạiđịaphương,vàkhiếnchonănglựcsángtạotừmộtphầntổchứckhólònglanrộngđếncáccơsởkhác.BộphậnR&D(nghiêncứuvàpháttriển)cũngkhôngcònbiếtđếnnhữngpháthiệnmangtínhđộtphávàbấtchấpnguồnđầutưđángkể.Maucherđãđềramộtkếhoạchnhằmtrấnannhữngkẻhoàinghi.Ôngđãtừngthamgiakhóa

thựctậptạimộtnhàmáyNestléởĐức,nơichaôngtừngcôngtác.Chínhkhởiđầukhiêmtốn,lốitưduythựctếvàhiểubiếtsâusắcvềmọikhíacạnhcủangànhkinhdoanhnàyđãgiúpôngvươnđếnnấcthangcaonhấttrongbộmáyđiềuhànhcủaNestlé.Tuynhiên,dophảisinhsốngvàlàmviệctrongbánkính300dặmtừquênhà,ôngvẫnkhôngphảimộtứngcửviênlýtưởngcóthểdẫndắtNestlétronggiaiđoạntoàncầuhóavàbiếnđộngkhônlườngsắptới.

HãyđểtàinăngnởrộHầuhếtcácnhàlãnhđạothườngcốgắngtậptrungquyềnlực,nhưngMaucherlạihànhđộng

ngượclại.Ôngđãtựgiảmquyềnchiphốibằngcáchtraoquyềnchocácđơnvịhoạtđộng,đồngthờicắtgiảmsốlượngcánbộdưthừatạicáctrụsở–nhữngngườithườngcanthiệpvàocôngviệccủađộingũnhânviêntrựctiếptiếpxúcvớikháchhàngvàthịtrường.Quanđiểmchorằng“cáctrụsởnênthiênvềphụcvụhơnchỉđạo”đãtìmđượcđiểmchungvớiquycáchhoạtđộngcủachínhquyềnThụySĩ,nơichophépngườidânnắmgiữquyềntựdocánhân.Tiếptheođó,Maucherđãđềrachủtrươngthâutómtậptrungvàocácdòngsảnphẩmmới

vàthâmnhậpvàocácthịtrườngmới.Theoquanđiểmđổimớicủaông:thờicơchỉđếnkhikháchhàngtiếpxúcvớisảnphẩm–tấtnhiêntạithịtrườngđịaphương–vàNestléđãtrởnênquábềthếvàcứngnhắcđểcóthểkỳvọngvàonhữngbướctăngtrưởngmớitừcácdựánđầutưR&Dcủachínhhọ.Phươngchâmcủaôngchínhlà:“Tôithàmuađứtmộtphátminhđượckiểmchứngtạiđịaphương,cònhơnđầutưvàothànhquảkhiêmtốnvàsuydiễntừgiớikhoahọc.”Mauchercũngkhôngngầnngạimởrộngthêmquymôhoạtđộngcủatậpđoàn.Năm1985,

NestléđãmualạiCarnation–mộtcôngtychuyênsảnxuấtsữavàthựcphẩmdànhchothúnuôi–vớigiá3tỉđô-la,vàđánhdấumộttrongnhữngthươngvụmualạilớnnhấttronglịchsửngànhkinhdoanhthựcphẩm.Năm1988,côngtylạibỏra2,55tỉbảng(tươngđương4,4tỉđô-la)đểsởhữuRowntreeMackintosh–hãngsảnxuấtsô-cô-lahàngđầuAnhQuốc,vàbiếnthươngvụnàythànhcuộcthâutómlớnnhấtAnhQuốctừngđượcthựchiệnbởimộttậpđoànnướcngoài.Cùngnămđó,NestlécũngmualạiBuitoni,hãngsảnxuấtmìpastavàbánhkẹogốcÝ.Mauchercũngchẳngquantâmđếntốcđộbànhtrướng.Chỉtrongnăm1991,Nestléđãtiến

hànhđến31thươngvụmualại,đồngthờimởthêmmộtnhàmáytạiTrungQuốc.Năm1992,côngtytiếptụclấnsânsanglĩnhvựcsảnxuấtnướckhoáng,saukhiđầutưvàoVittelvàmualạiPerriervớigiá2,3tỉđô-lasaumộtcuộctranhchấpđìnhđám.DướitriềuđạiMaucher,Nestlécũngthâutómthêmvôsốdoanhnghiệpthuộcmọilĩnhvựcvàngànhnghềkhácnhau,nhưBuitoniPerugina,SpillersPetFood,Alpo,FriskiesvàHerta.

Thươnghiệutoàncầu:phảibiếtcáchhisinhNhữngthươngvụmualạiồạt,dùmạnhmẽđếnđâu,cũngchỉcóthểmanglạihiệuquảnếu

Nestléchấpnhậnthayđổicơcấucổphầncủahọ.Năm1988,côngtyđãquyếtđịnhchấmdứtchínhsáchràngbuộc–vốnđượcthiếtlậptừnăm1959–từngchophépcáccôngdânThụySĩnắmgiữđến2/3tổngsốvốncổphần,vàchốibỏquyềnsởhữucủanhữngngườinắmgiữcổphiếuchứngkhoánvàonăm1993.Từđộngtháitrên,mộtcổphiếusẽđồngnghĩavớimộtphiếubầutạiNestlé.RetoDomeniconi,giámđốctàichínhdanhtiếngtạiNestlévàlànhânvậtquantrọngthứhaisauMaucher,đãgọicơcấucổphầntrướcđâylà“chiếcáobótàichính”–doNestlékhôngthểpháthànhcổphiếumới,trongkhicácnhàđầutưnướcngoàicủahọbịđốixửnhư“côngdânhạnghai”,vàchỉbiếthyvọngsẽđượcthuhồivốnmàkhôngphảithôngquabiểuquyết.NestléđãtựgiảithoátmìnhkhỏimốiquanhệdễdãivớicácngânhàngvàcổđôngThụySĩ,đồngthờichínhthứcbướcchânvàothịtrườngvốntoàncầuđầycạnhtranh.Hiệnnay,tìnhthếđãhoàntoànđảongược:nhữngcổđôngngườinướcngoàimớithậtsựnắmgiữvậnmệnhcủaNestlé,với63,5%vốncổphầntrongtay.Nestlécũngtừngnếmmùithấtbạitrongmộtsốthươngvụmualại.HọđãtừbỏFindus,vì

mặthàngnàyvấpphảisựphảnđốiquyếtliệttừcácbộphậnkháctrongtậpđoàn.Bêncạnhđó,quyếtđịnhthửsứccủaNestlétrongngànhkinhdoanhrượusaukhimualạiWineWorldEstates–mộttậpđoànsảnxuấtrượuvangtạiBắcCalifornia–cũngđượcxemlàmộtsailầm,khiWineWorldEstatesbịraobánvàonăm1995.Tuynhiên,nhữngthiệthạikểtrênthậtsựkhôngcóảnhhưởnggìđángkể,cũngnhưkhôngthểsosánhvớithànhquảtừnhữngváncượclớnnhấtcủatậpđoànnày,vốnđãmangvềchohọnhữngbướctăngtrưởngvôcùngấntượng.

Nướckhoáng,sảnphẩmchămsócthúnuôivàkemđálànhữngmặthàngthậmchíchưatừngxuấthiệntrướcthậpniên1990;nhưngchỉ20nămsau(năm2010),cùngmộtsốthươngvụmualại,doanhthucủaNestlétrongcáclĩnhvựctrênđãlênđến28,7tỉfrancThụySĩ(với9,1tỉfranctừnướcđóngchai,13,1tỉfranctừsảnphẩmchothúnuôi,và6,5tỉfranctừkemđá).Khiđượchỏivềnguyênnhânlựachọnnhữngsảnphẩmnày,Maucherđãkhiêmtốntrảlời:“Nhưbaongườikhác,tôichỉchămđọcbáovàlắngnghebáocáotừcácgiámđốctrụsởquốcgia;nhờvậy,tôiluônbiếtrõthếgiớiđanghướngvềđâu.”Năm1997,PeterBrabeckđượcbổnhiệmlàmtổnggiámđốc(CEO),vàtiếpquảnhoạtđộng

quảnlýkinhdoanhthườngngàytừMaucher.BrabeckđãtựkhẳngđịnhnănglựccủaôngquanhữngthànhquảtừchiếnlượcmởrộnghoạtđộngcủaNestlétạicácnướcNamMỹ;vàđượcMaucherthừanhậnlàngườikếnhiệmkhiếnôngưngýnhất.BrabeckđãpháttriểnNestlétheođịnhhướngcủangườitiềnnhiệm,vàtiếptụcthựchiệncácthươngvụmualạihoànhtrángvàgiátrị.

TăngtrưởngtốiđaNăm2002,Nestléđãđầutư10,3tỉđô-lanhằmmualạiRalstonPurina.Thươngvụnàyđã

biếnNestlétrởthànhtậpđoàncổphầnhàngđầuthếgiớitronglĩnhvựcthứcănvậtnuôiđangkhôngngừngtăngtrưởng.Trongnămkếtiếp,côngtyđãchithêm2,8tỉđô-lanhằmtrởthànhcổđônglớnnhấtcủahãngkemDreyer’sGrandIceCream.Tuynhiên,tốcđộmualạicủaNestléđãchậmlạitrướcthềmthiênniênkỷmớidotậpđoànnàyquyếtđịnhquaylạiđịnhhướngpháttriểnbềnvững.Córấtnhiềunguyênnhândẫnđếnthựctrạngnày:nhưngàycàngítquốcgiavàsảnphẩmmớilọtvàomắtxanhcủaNestlé;hayhầuhếtcácthươnghiệutriểnvọngnhấtđãvềtayNestléhoặccácđốithủcủahọ;hayđangtồntạinhữngràngbuộckhiếnuytíncủahọsụtgiảm.Kểtừđó,BrabeckbắtđầuchuyểnsanghợpnhấthoạtđộngkinhdoanhcủaNestlénhằmcải

thiệnhiệusuất.Côngtácquảnlýcácnhàmáy,vốntrướcđâyđượcphânchiatạinhiềuquốcgia,nayđãđượcbàngiaochocáctrụsởtạitừngkhuvực.Bêncạnhđó,nhữngsảnphẩmtươngđồngcũngđượctậptrungthànhcácđơnvịkinhdoanhchiếnlược,nhằmgiacốmốiliênkếtmậtthiếttrongmôhìnhtoàncầucủaNestlé.Nestléđãtrảiqua“thờiđạihoàngkim”(“belleépoque”)dướitriềuđạicủaMauchervà

Brabeck.KểtừkhiMauchernhậmchứcCEOđầuthậpniên1980,tổngdoanhthuthườngniêncủatậpđoànđãbứtphátừ24.479triệufrancThụySĩ(1980)lênđến109.722triệufrancThụySĩ(2010),đồngthờiđảmbảomứctăngtrưởng4,96%hàngnămsovớitỷlệtăngtrưởngdânsố1,4%củathếgiới(mộtconsốkhảquantrongngànhkinhdoanhthựcphẩm).Chiếnlượcmởrộngquymôcũngđicùngđịnhhướngcảithiệnhiệusuấttừcốtlõi–khitỷlệlợinhuậngộpcậnbiêntronggiaiđoạnnàyđãtăngtừ3,49%(bìnhquântừ1955–1980)đến7,17%(bìnhquântừ1980–2010).KhiMauchernhậmchứcCEO,Nestléchỉmớiđạt2/3quymôcủaUnilever;nhưnghiệntại,họđãpháttriểngấpđôiUnilevervàgấp4lầnDanone.QuymôhoạtđộngvàtiềmnănglợinhuậnđãđảmbảochoNestlélợithếcạnhtranhtolớntrongcácmảngthenchốtnhưthumua,nghiêncứuvàquảngcáo.Bêncạnhđó,cáccổđôngcũngcólýdođểănmừng:họđãnhậnvềsốcổtứctrịgiá171.342francThụySĩ(theovốnhóathịtrườngtừ1980đếnnay)trongsuốtgiaiđoạntrên.

CácthươnghiệutỉđôcủaNestlé(baogồmcácthươnghiệucódoanhthuthườngniêntrên1tỉđô-la)VìsaoNestlélạitiếnhànhnhiềuthươngvụmualạithànhcôngvàtăngtrưởnglợinhuận

nhiềuđếnthế,trongkhitheokhôngítchuyêngiaquảnlývàđầutư,hầuhếtcácdựánM&Ađềugâythiệthạinặngnềchocáccổđông?Đólàbằngchứngchothấycáctậpđoànthườngtrảgiáquácaotrongcácthươngvụmualại,dophụthuộcvàotầmnhìnchiếnlượclạcquantháiquá,hoặctinvàonhữngmốiràngbuộckhóhiểu.Mặtkhác,tàinăngcủaconngườicũngkhôngphảithứhànghóacóthểvơvét:nhântàirồisẽrađi,vàmangtheohọ–khôngítthìnhiều–nhữngnhântốtừngđưadoanhnghiệpđếnthànhcông.

Nestlé:Cácthươngvụmualại,hợptácvàsápnhậpnổibật(1905-2010) ChâuÂu BắcMỹ ChâuÁ Khuvựckhác1905CôngtySữađặcAnglo-Swiss(ThụySĩ) 1929PCKChocolateSuisses 1947Alimentana(ThụySĩ) 1960Crosse&Blackwell(Anh) 1961Locatelli(Ý;bánnăm1998) 1962FindusInternational(ThụyĐiển;bánnăm1999)

1969SociétéGénéraledesEauxMinéralesdesVittel(Pháp)

1970 Libby,McNeil&Libby(Mỹ)

1971UrsinaFranck(ThụySĩ) 1973 StoufferCorp(Mỹ) 1974L’Oreal(Pháp);BlaueQuellen(Đức)

1977 AlconLaboratories(Mỹ;bánnăm2010)

1978Chambourcy(Pháp) 1979 Beech-NutCorp(Mỹ) 1985 Carnation(Mỹ) 1988BuitoniPerugina(Ý),Rowntree(Anh) 1989 GeneralMills(Mỹ)

1990 CôngtyCoca-cola(Mỹ);thươnghiệuCurtis:BabyRuth,Butterfinger(Mỹ)

1992Perrier(Pháp),Cokoládovny(Cộnghòa

Séc)1993Finitalgel(Ý),SanBernado(Ý) DeerPark(Mỹ) 1994Goplana(BaLan) Alpo(Mỹ) 1995 Ortega(Mỹ)

1996

Rossiya(Nga),MinérablesLibanaises(Li-băng),Osem(Israel)

1997S.Pellegrino(Ý)

FullerFoodsThượngHải(TrungQuốc),TrangtrạiSữaNestlé(HồngKông,TQ),LongAn(ViệtNam)

1998SpillersPetFood(Anh) BordenBrands:Klim(Mỹ)

1999 Häagen-Dazs(Mỹ) 2000 PowerBar(Mỹ) 2001 RalstonPurina(Mỹ)

2002

Schöller(Đức),SportingSportlernahrung(Đức),AquaCool(Anh/Pháp),EdenVale(Anh),Sporting(Đức),LaboratoiresInnéov(Pháp)

ChefAmerica(Mỹ),SparklingSpring(Mỹ),DreyerGrandIceCreamInc.(Mỹ)

SaintSpring(Nga)

2003PhânngànhkemMövenpick(ThụySĩ)

DairiesPartnersAmericas(MỹLatin,kýkếtnăm2002),Clearwater(Nga)

2004Valijäätelö(PhầnLan)

2005DeltaIceCream(HyLạp),WargerTiegkühlprodukte(Đức)

Musashi(Úc)

2006 JennyCraig(Mỹ),CôngtyJoseph’sGourmetPastavàSauces(Mỹ)

UncleToby’s(Úc)

2007TrungtâmYtếDinhdưỡngNovartis(ThụySĩ),SourcesMinéralesHenniez(ThụySĩ),PierreMarcolini(Bỉ)

CácthươnghiệuEskimoPie,ChipwickIceCream(Mỹ),Gerber(thươnghiệudinhdưỡngtrẻsơsinhNovartistạiMỹ)

NhàmáyBánhkẹoRuzskaya,RKF(Nga)

2010 HãngpizzađônglạnhKraftFoods(Mỹ,Canada)

Nguồn:NestléS.A.

Thờihoàngkim(belleépoque)củaNestlé(1980-2010) 1980 2010 Tỷlệtăngtrưởngbìnhquânhàngnăm

(%)Doanhthu(triệufrancThụySĩ) 21.639109.7224,96Lợinhuậnbiên(%) 2,79 31,20 Lợinhuậnròng(triệufrancThụySĩ) 683 34.233 13,46Vốnhóathịtrường(triệufrancThụySĩ) 6.974 178.31611,02Dânsố(triệungười) 6,34 7,87 1,40

Nguồn:CụcThốngkê-VănphòngChínhphủThụySĩNestléđãduytrìđượcchuỗikỷlụcmualạithànhcôngấntượngnhờtránhđượccáchạnchế

phổbiến.HansJörgRudloff,chủtịchchinhánhBarclaysCapitaltạiThụySĩvàlàcựugiámđốccấpcaotạiCreditSuisse,chobiết:“NgườiThụySĩđãđạtđượcthànhcôngtrongcácthươngvụmualạivìhọkhôngbaogiờtrảgiáquácao,vàcũngkhôngquantâmđếnnhữngràngbuộcvốnkhôngtồntại.Họchỉmuốnthấythànhquảhữuhìnhvàkhảthi,chứkhôngphảinhữngkếhoạchhoànhtráng.”Mauchertinrằngôngchỉmualạiconngườichứkhôngphảicáccôngty:“Nhữngcôngtynày

hoạtđộngthànhcôngvìhọsởhữumộtbanđiềuhànhnộiđịaxuấtsắc,vàchúngtôiluônnỗlựchếtsứcnhằmgiữchânhọ.Chúngtôithôngquacácmụctiêu,nhưnglạiđểhọtựxoaysởvớichúng.”Vớiphongtháitựtingấpbội,Mauchercònchấpnhậnđểnhữngcôngtyôngvừamualạiphụ

tráchngànhkinhdoanhtươngứngcủaNestlétạitừngquốcgia:“Họamhiểuhơnchúngtôi;nênnếukhôngthểkhuấtphụchọ,tốtnhấtchúngtôinênbắttayvớihọ.”

Chođếnnăm1992,Nestlécóhailoạicổphiếu:gồmcổphiếuđăngkývàcổphiếudocáccổđôngkhôngcóquyềnbầuchọnnắmgiữ(Genussscheine).ChỉcócôngdânThụySĩmớicó

quyềnmuacổphiếuđăngký,nhằmtránhtìnhtrạngNestlébịcácdoanhnghiệpnướcngoàithâutóm.Docáctổchứcnướcngoàikhôngthểđầutưvàoloạicổphiếutrên,chúngđãđược

bánvớimứcchiếtkhấukhálớnsovớicổphiếukhôngđăngký,vàđẩygiágiaodịchcủaGenussscheinetăngcaogấpbội.Tuynhiên,khiNestlécầnhuyđộngvốnchochiếnlượcmualại,tậpđoànbuộcphảipháthànhcổphiếuđơnvị(mộtcổphiếu=mộtphiếubầu).Giátrịcổ

phiếuđăngkýlậptứctăngvọt,vàkhoảngcáchchiếtkhấucũngđượcbùđắp.

Tuynhiên,songsongvớitốcđộbànhtrướngmạnhmẽ,Nestlévẫnchứngtỏhọđủkhảnăngđemlạinhữngphátkiếnmớiấntượng.Bạncóthểchứngkiếnđiềuđótừnhữngsảnphẩmhọđãthâutóm.KitKat–sảnphẩmkýkếtvớiRowntreetạithịtrườngMỹ–hiệnnayđãtrởthànhthươnghiệutoàncầuvàđượcbàybándướivôsốhìnhthức;mộtthànhtựumàbảnthânRowntree,vớinguồnlựcbảnthân,khôngthểtựmìnhđạtđược.Bêncạnhcácthươngvụmualạithànhcông,Nestlécònlườngtrướcnhữngphânkhúcnàocó

triểnvọngtăngtrưởngcao,nhưnướckhoáng,sảnphẩmdànhchothúnuôivàsảnphẩmdinhdưỡngtrẻem.Thươnghiệunhậnbiếtlàyếutốvôcùngquantrọngđốivớicáclĩnhvựctrên,vàNestléđãhộiđủkhảnăngxâydựngnhữngthươnghiệuthôngdụngvàuytín.Cácnghiêncứuđãchứngminhthươnghiệuluôncókhảnăngphụchồirấtấntượng.Đólàvì

“thươnghiệu”chínhlàcáchviếttắtcủa“lờicamkết”,vàtheothờigian,nhữnglờicamkếtsẽđemlạilòngtrungthành.Ngườitiêudùngsẵnsàngtrảgiácaohơnđểđổilấylờicamkết,vàcáccôngtysẽthuvềlợinhuậnbiêncaohơn.Với29thươnghiệumanglạidoanhthuhơn1tỉđô-la,Nestléhầunhưđãxâychắcvịthếcủahọtrênthịtrường.

Nestlé:Tốcđộtăngtrưởngtheogiátrịdoanhthutrênmộtsốhạngmụcsảnphẩmnổibật(2009-2010)

Hạngmục %tăngtrưởngĐồuống 6,6Sảnphẩmtừsữa 5,8Thựcphẩm 5,5

Sảnphẩmchămsócthúnuôi 6,3Bánhkẹo 5,2Nướctinhkhiết 8,2Kem 5,4Sữabộttrẻem 9,1Thựcphẩmchotrẻsơsinh 5,6Sảnphẩmhỗtrợkiểmsoátcânnặng5,6

Nguồn:ThốngkêtăngtrưởngcáchạngmụctoàncầucủaEuromonitor,2009-2010.

KhôngchỉcóNestléThậtsailầmkhichorằnggãkhổnglồvùngVeveylàtậpđoànthựcphẩmcótầmảnhhưởng

quantrọngduynhấttạiThụySĩ,nếuchỉđánhgiátrênchuỗithànhcôngtừcácthươngvụmualạikhôngngừngsuốt60nămquacủahọ.Điềuđókhôngđúng.Knorr,mộtthươnghiệuhùngmạnhkhác,cũngnổitiếngkhắpthếgiớivềcácloạisúpvàgiavịđónggói.CarlHeinrichKnorrđãthànhlậpdoanhnghiệpnàytạiHeilbronn,mộttỉnhmiềnTâyNamnướcĐứcvàonăm1838.Năm1885,nhờnắmbắtnhucầutolớnvềsúpđónggóisẵn(ởdạngbộtvàlỏng)–mộtloạisảnphẩmmớilạ–contraicủaCarlđãquyếtđịnhthànhlậptrungtâmgiaodịchxuấtkhẩu.Tuynhiên,khôngmãichờđếnnăm1949côngtynàymớichoramắtgóisúpđầutiêntrênthếgiới–vớihươngvịmìgànổitiếngtoàncầusaunày.Súpcóthểđượcchếbiếntrongthờigianngắnvàphùhợpvớitràolưusửdụngcácmónăn

dùngngay–mộtxuhướngphátsinhtừcácsảnphẩmítdanhtiếnghơncủaKnorr,nhưhỗnhợpthảomộcvàgiavị,khoaitâynghiềnănliềnvà“Súpănnhanh”(“QuickSoup”)đượcđónggóitrongcáccốcnhựa.Từnăm1958,KnorrthuộcquyềnsởhữucủaBestfoods,mộtcôngtyHoaKỳ,vàtiếptụcđượcUnilevermualạivàonăm2000.Hiệnnay,KnorrlàthươnghiệulớnnhấtcủaUnileverxéttheodoanhsố,mộtphầnnhờchiếnlượcquảngbáthươnghiệumạnhmẽtừngđượccácôngchủThụySĩquantâmtừsớm;UnileverđãchuyểnrấtnhiềusảnphẩmdướitênthươnghiệuLiptonsangdòngsảnphẩmKnorr.

MaxMorgenthaler(1910-1980),chađẻcủaNescafé EricFavre,ngườipháttriểnNespresso

MộtnhàsảnxuấtvớiphânkhúckhácbiệtkhácchínhlàHero,doanhnghiệpsởhữucáctuýpmứtkimloạiđanghiệndiệntạivôsốphòngnghỉkháchsạntrênkhắpthếgiới.Hơn320triệutuýpmứttrênđangliêntụcxuấtxưởngtừcácnhàmáycủahọmỗinăm.Buổiđầu,GustavHenckellvàGustavZeilerđãthànhlậpmộtcôngtychếbiếnhoaquảvàonăm1886.Sauđó,Zeilerquađờinăm1890khiCarlRothgianhậpcôngty.Đếnnăm1910,haichữcáiđầutiêntrongtênhọcủaHenckellvàRothđãđượcghéplại,vàthươnghiệu“Hero”rađời.Năm1995,ArendOetker,mộtdoanhnhânthựcphẩmngườiĐức,đãnắmquyềnđạicổđôngtạiHero;vàđếnnăm2003,toànbộtậpđoànnàyđãchínhthứcthuộcvềgiatộcOetker.Ovomaltine,mộtthươnghiệuthànhcôngkháccóxuấtxứtừThụySĩ,cũngnổidanhkhắp

toàncầudướicáitên“Ovaltine”.Ngàynay,OvaltinechỉlàmộthạngmụcđầutưcủaAssociatedBritishFoods,nhưngloạithứcuốngphasữanàytừnglàphátminhcủaGeorgWanger,mộtdượcsĩxứBern,vàđượccontraiông,Albertgiớithiệulầnđầutiênvàonăm1904.Đầuthậpniên1920,Ovaltinelàmộttrongnhữngthươnghiệuđầutiêntàitrợsảnphẩmchocácsựkiệnthểthao,vàxuấthiệntrong20kỳThếVậnhộiOlympicsliêntiếp.

ĐứaconnhàJacobMộttrongnhữngdoanhnhânxuấtchúngnhấtvàthànhcôngnhấttừngkhuynhđảongành

côngnghiệpthựcphẩmtạiThụySĩtừthếhệtrước,mộtlầnnữa,vẫnlàmộtngườinhậpcư–nhưngvớixuấtthânkhônghềkhiêmtốn.KlausJacobslàthànhviênmộtgiađìnhmangdòngdõiquýtộc,vàđặcbiệtnổitiếngvềcàphê.Tuyvậy,ôngkhôngmuốnsốngmãitrongnhunglụanhưbaokẻthừakếgiàucókhác.Jacobsđãhăngháibắttayvàomởrộngcơnghiệpcủagiatộc,đếnmứccảNestlécũngphảibănkhoăn:vìsaogãdoanhnhântrẻtàinăngvàđầynhiệthuyếtnàylạiđượctrọngvọngđếnnhưvậy?Năm1972,Jacobskếthừacơnghiệpcủachaôngvàtrởthànhgiámđốcđiềuhành.Ôngđã

xúctiếnsápnhậpcôngtyJacobs–mộtthươnghiệuhùngmạnhtrênthịtrườngcàphêchâuÂu–vớiSuchard–thươnghiệudanhtiếngtrênthịtrườngsô-cô-la,đểxâydựngnênmộtdoanhnghiệphàngđầutrongngànhsảnxuấtcàphê–sô-cô-latạichâulục.Jacobscũnglàngườithừakếduynhấtlựachọnnghiệpkinhdoanh,vàôngkhôngchấpnhậnlàmtấtcảmọiviệchòngthỏamãnlợiíchcủanhữngngườianhemlườibiếngvàvôdụngtrongdònghọ.VớisựhỗtrợcủaUBS–ôngđãlênkếhoạchthâutómhếtcổphầnvàgiànhquyềnsởhữutoànbộcơnghiệpnhàJacobs.

JuliusMaggi(1848-1912) MộttấmápphíchquảngcáosúpthịtđậucủaMaggitừnăm1932

Jacobscònđượcbiếtđếnvớikhảnăngthuhútnhữngnhântàixuấtchúng,đồngthờitạocơhộigiúphọtạodấuấntrongthờigianngắnvàviếtnênmộttrongnhữngcâuchuyệnkinhdoanhthànhcôngnhấttrongmộtthịtrườngtrìtrệ.Jacobskhôngchủtrươngtróibuộcnhânviên,màcònsẵnsàngbanchohọphầnthưởngxứngđáng.AndreasSchweitzer,cựugiámđốcJacobstừngthamgiabanđiềuhànhTổchứcChủtịchTrẻChâuÂuđãnhậnxét:“NhântàisẽbắtđầuthờikỳtậpsựtrongngànhkinhdoanhthựcphẩmtạiProctor&Gamble;sauđó,họsẽđếnJacobstìmkiếmsựthịnhvượngvàgâydựngdanhtiếngtạiNestlé.”Trongsốnhữngnhântàixuấtchúngđó,phảikểđếnFrançoisSteeg,mộtngườiPhápnăngnổ

đãmạnhdạnđảmtráchcơsởquốctếđầutiêntạiPháp,vàbiếnJacobsSuchardthànhthươnghiệusốmộttạithịtrườngcàphêPháp,thôngquamộtchuỗicácthươngvụmualạivàquảngbásángsuốt.CốgắngthuyếtphụcngườitiêudùngPhápkỹtínhchấpnhhươngvịcàphêĐứclànhiệmvụkhônghềđơngiản,nhưngtrongbốicảnhcảchâuÂuđanghợpnhất,Jacobsđãnhanhchóngvươnlênvịtrídẫnđầu.GünterBoltelàbạnhọccủaJacobsvàđãtừngcóthờigianthâncậnvớichaông.Boltesauđó

KlausJacobs,nhânvậtđứngsausựrađờicủaJacobsSuchard–mộtdoanhnhânluôncốnghiếnhếtmìnhnhậmchứcgiámđốctàichính,vàđóngvaitròđốitrọngtrướcnhữngquyếtđịnhcóphầnmơ

mộngvàkhólườngcủaJacobs.Boltelàbiểutượngcủasựvữngvàng,chắcchắn,vớiđôichútkhôkhanvàtráingượchoàntoànvớilýtưởngđầythamvọng–sovớiphẩmchấtđiềmđạmvốncócủangườiThụySĩ–vàđôilúcbướngbỉnhcủaJacobs.CharlesGebhard,mộtcôngdânThụySĩnghiêmtúc(theolờiAndreasJacobs)với“chỉsốcảmxúccao”,cũnggiúpđỡJacobskhôngíttrongviệcxoadịumốiquanhệvớicácdoanhnghiệpThụySĩthủcựu,baogồmnhữngcôngdânmiềnBắcnướcĐứcxuấtthântừdòngdõiquýtộc,cócủaăncủađểvàthườngxuyênxungkhắcvớingườiThụySĩphóngkhoáng.GebhardtrởthànhphóchủtịchtạiJacobsHolding,vàcũnglàchấtxúctáctrong2kếhoạchhợpnhấtChocolaterieCallebautvớiCacaoBarry(thànhBarryCallebaut)vàAdiavớiEcco(thànhAdecco)năm1996.

TừkhisápnhậpvàoQuỹJacobs,BarryCallebautđãtrởthànhnhàsảnxuấtsô-cô-lalớnnhấtthếgiới.

NợnầnvàtựchủkhôngđicùngnhauJacobsđãtạonênbướcđộtphátrongđườnglốiđàmphánvàđịnhhướngxâydựngdoanh

nghiệpmãiđếncuốithậpniên1980,khinềnkinhtếtrượtdốc,vàJacobsSuchardnhậnrahọđangphảiđấutranhhòngthanhtoánmọikhoảnnợvàthỏamãncácyêucầuchitiêuđầythamvọng.NgânhàngLiênhiệpThụySĩ(UnionBankofSwitzerland–UBS)cũngthừanhậnhọđangmắcnợgấpđôi,dođãchấpnhậnkhoảnvaynhằmgiúpJacobsmuađứtcơnghiệpcủaanhemông,cộngthêmsốnợtừchínhcôngtynày.JacobsđãtiếnhànhnhiềucuộctraođổinhằmmởramộtcơhộiđầutưmạohiểmcùngPhilip

Morris–mộttrongnhữngdoanhnghiệphàngtiêudùnglớnnhấtthếgiớithờibấygiờ.Cuốicùng,ôngđãquyếtđịnhbáncôngtychoPhilipMorris,vàJacobsSuchardchínhthứcđượcsápnhậpvàoKraftGeneralFoodsnăm1990.Hiệnnay,trụsởtạichâuÂucủatậpđoànnàyvẫnđặttạiZurich.

JacobsđãcốnghiếnhếtmìnhchoJacobsSuchard,nhưngkhônghoàntoàntrêntưcáchmộtdoanhnhân.ÔngđãcốgắngkéodàisựtồntạicủamộtsốngànhhàngthấtbạitạiJacobsSuchard–côngtysaunàyđãđượcđổitênthànhBarryCallebaut.BarryCallebautlànhàsảnxuấtsô-cô-languyênchấtlớnnhấtthếgiớidướitriềuđạicủaAndreasJacobs–contraiKlausJacobs,ngườiđảmđươngcơnghiệpkinhdoanhcủagiađình.AndreasSchmid,thuộccấpcũcủaKlausJacobs,cũngđượcbổnhiệmvàovịtríCEOvàchủtịchtrongsuốtquátrìnhchuyểngiaocủatậpđoàn.KhiJacobsbắtđầuvớiBarryCallebaut,côngtynàyđãsảnxuấtkhoảng50nghìntấnsô-cô-lacôngnghiệpchocáchãngbánhngọt,kemtươivàsô-cô-lathỏitừnhiềunhãnhiệutưnhân.Hiệnnay,côngtyđãtăngcôngsuấtlên1,3triệutấn,vớinguồncungchủyếutừhơn100nghìntrangtrạitạicácquốcgianhưBờBiểnNgàvàIndonesia.Quymôcủahọcũnglớngấpbalầncácđốithủtheosát,điểnhìnhnhưArcherDanielsvàCargill.JacobscũngtrởthànhcổđônglớnnhấtcủaAdecco,vàđóngvaitròquyếtđịnhtrongquátrìnhđịnhhìnhcôngtynàysauthươngvụsápnhậpAdiavàEcconăm1996.AdeccohiệnđãvượtquaManpowerlẫnRandstadvàtrởthànhcôngtycungứngnhânsựtạmthờilớnnhấtthếgiới.PatrickDeMaeseneire,CEOcủaAdecco,cũnglàhọctròcủaJacobs:ôngtừnggiữchứcCEOtạiBarryCallebaut.JacobsđãsánglậpraQuỹJacobsvàonăm2001vàquyêngóp2,3tỉfrancThụySĩtừtàisản

củaôngchosựnghiệppháttriểnthếhệtrẻ.Cụthể,QuỹJacobsđãđónggóp200triệuFrancchoĐạihọcJacobstạiBremennăm2006.Ngày11thángChínnăm2008,JacobsquađờivàtraotráchnhiệmđiềuhànhQuỹJacobschohaingườicontrai,AndreasvàChristian;vềsau,họtiếptụcchàođónsựthamgiacủabangườiemcònlại,Lavinia,NicolasvàPhilippe.Trongsuốtcuộcđờivàsựnghiệpvẻvangcủaông,Jacobsđãxâydựngthànhcôngmộtcông

tydẫnđầuthịtrường,trêncảbalĩnhvựcsảnxuất.

Tươnglaicótiếpnốiquákhứ?NhữngtrangsửxướngtêncáccôngtyhàngđầuThụySĩtrongngànhcôngnghiệpthựcphẩm

đãđượclồngghéptrongsuốtchươngnày,vànêubậtnhữngthếmạnhcủadoanhnghiệpThụySĩtrongthờiđạingàynay.Thứnhất,mộtsốdoanhnhântiêubiểulànhữngngườicóxuấtthânkhiêmtốn,dùhọlàngườiThụySĩchínhgốchaydânnhậpcư(thườnglàkhảnăngthứ2).Họsởhữusựquyếtđoán,khảnăngthiênbẩmvàtàikhéoléođểxâydựngnêncơnghiệpcủachínhmình,dùkếtquảrasao.Chỉtrongnháymắt,họcóthểtriểnkhaicácđịnhhướngmới,thíchứngvớisựthayđổicủathịtrường,thâutómcáctậpđoànnướcngoài,mởrộngkinhdoanhngoàibiêngiớivàbántháochochínhcácđốithủnộiđịahoăcnướcngoài.Cólẽphẩmchấtnổibậtnhấtởhọchínhlàtinhthần“khôngbiếtsợhãi”khiquyếtđịnhbànhtrướngkhắpthếgiới;dùtronghầuhếttrườnghợp,họphảiđốimặtvớimộtchướngngạihiểnnhiêntừbanđầu–đólàthịtrườngThụySĩnhỏbé.Thứhai,mộtsốíttậpđoànhàngđầutạiThụySĩ,đặcbiệtlàNestlé,đãtrởthànhnhữngđạidiệntiêubiểunhấtchongànhkinhdoanhthựcphẩmtoàncầu,vàtrảiquavôsốcơhộicũngnhưkhókhăndànhriêngchocácônglớnchinhphụcđượcvịthếnày.Trêncơsởđó,thànhquảhọthuvềbaogiờcũngkhiếntấtcảphảingỡngàng,dùvẫnvấpphảimộtsốthấtbạitạmthờivànhữngtìnhhuốngkhókhănđặcthù.Tuynhiên,trọngtâmcủacuốnsáchvẫnhướngvềbíquyếtgiúpcácdoanhnghiệpkhổnglồ

ThụySĩ,điểnhìnhnhưNestlé,nắmgiữtươnglaicủachínhhọkhitìnhthếkhôngcònthuậnlợinhưtrước.Đàpháttriểnchóngmặttrongngànhcôngnghiệpthựcphẩm–haycơhộiquýgiáđểNestlé

vàcáctậpđoànthựcphẩmThụySĩkhaithácthànhcông–làhệquảtừnhiềuyếutố,baogồmdânsốtăngtrưởngmạnhmẽ,độtuổitrungbìnhkéodài,lànsóngđôthịhóavàthunhậpbìnhquânkhôngngừngtăngcao.Dânsốthếgiớiđãtăngtừ1,6tỉngười(năm1900)lên6,8tỉ,vàdựkiếnsẽđạt9tỉngườivàonăm2050.Mứcsốngtrungbìnhcũngđãnhânđôi,vàthunhậpsauthuếcũngtănggấpbộisovớithếkỷtrước.Hơn70%ngườidântạicácquốcgiapháttriểntậptrungtạicácthànhphốlớn,vàhìnhthànhthóiquenmuasắmthựcphẩmthayvìtựsảnxuấttạicácnôngtrangnhưnhữngnăm1900.

ThànhphầndâncưđôthịlinhđộngnàyngàycàngphụthuộcnhiềuhơnvàocáccôngtyvớithươnghiệuuytínnhưNestlévàLindt.Vàniềmtinnàycũngtiếptụcđượclưugiữquacácthếhệ.Kếtquả,ngườitiêudùngthườngcókhuynhhướngmualạicácsảnphẩmhọtừngdùngqualúcnhỏkhiđãtrưởngthành.Niềmtinnàycũngdựngnênràocảnđốivớinhữngđốithủđangtìmcáchthuyếtphụckháchhàngmớilựachọncácsảnphẩmmới.

MộttươnglaitiêudùngthịnhvượnghơnXuthếpháttriểnmạnhmẽnàyvẫnđangkhôngngừngtiếnxa,đặcbiệttạicácquốcgiađang

pháttriển–nơitậptrungphầnlớndânsốthếgiới.Nestlé,vớikinhnghiệmthâmnhậpcácthịtrườngnướcngoàivàkiêntrìthuhoạchthànhquả,xemnhưđãchắcchântạicáckhuvựcnày.(2)Vàhọđãđiđúnghướng.Từnăm1990đến2005,Nestléđãxâydựng21nhàmáychỉriêngtạiTrungQuốctrongnỗlựcchiphối1,3tỉngườitiêudùng.ẤnĐộcũngcódânsố1,16tỉngười,vớiđộtuổitrungbìnhdưới30,nhưngchỉcó6trong29thươnghiệu“tỉđô”củaNestléđượcphânphốitạiđây.Trongkhiđó,vẫnkhôngcódấuhiệunàochothấytốcđộhợpnhấttrongngànhcôngnghiệp

thựcphẩmtoàncầusẽchữnglại;vàtrênthựctế,kếtcấuđangcònkhárờirạcnàyđãtạođiềukiệnchocáctậpđoànhùngmạnhđượctổchứctốttiếptụcpháttriển.NgayđếnNestlé,nhàsảnxuấtlớnnhấtthếgiới,cũngchỉsởhữuchưađến3%thịphầntoàncầu(theocáckếtquảthốngkê).20doanhnghiệpthựcphẩmvàđồuốnglớnnhấtthếgiớiđangtranhgiànhnhau20%thịphần.Trongkhiđó,tạilĩnhvựcdượcphẩm,chỉmườitậpđoànhàngđầuđãkhốngchếđếnmộtnửathịtrườngthếgiới.

MộtThụySĩmớimẻNestléđãkhôngcònhưởnglợitừcácmốiquanhệmậtthiếtvớicácngânhàngThụySĩvà

mộtsốtổchứctàichínhđặcbiệttừnggiúphọthâutómhàngloạtcôngtysauThếchiếnII(nghịchlýthay,côngtycònpháttriểnmạnhmẽhơntừthậpniên1990,khicáclợithếtrênđãphainhạt).Nhưnhiềudoanhnghiệpkhác,Nestlétừngsởhữumộtlợithếtolớnvềcácgiảiphápkếtoándựphòng,chophéphọchegiấusựchênhlệchgiữagiátrịcácthươngvụvàgiátrịthựccủakhốitàisảnđượcmualại(đôikhicònbaogồmdanhtiếng).Điềunàysẽdựngnênmộtảotưởngrằngvốnsởhữucủatậpđoànđãtăngthêmđángkểsaumỗiquyếtđịnhmualại.Khôngnhữngthế,sovớicácđồngminh,Nestléđãquyếtđịnhđúngkhilàmmớivàcủngcố

bộmáyquảnlýcấpcaovàxemtrọnghơnkỹnăngtừcácchuyêngiatrongsố278nghìnnhânviêncủahọtại86quốcgia.TừphụthuộcchủyếuvàođịnhkiếnvàquanđiểmcủangườiThụySĩ,Nestlégiờđâyđãlộtxácthànhmộttậpđoànđaquốcgiathựcthụtrênmọikhíacạnh,dùtrụsởchínhcủahọvẫnđặttạiVevey.RủirophổbiếnnhấtđốivớiNestlécólẽchỉđếntừnhữngbiếncốvàthấtbạikhônglường

trước.Tuytừlâuđãđượcbiếtđếnnhưmộttậpđoàn“cổphần”,nhưngchođến20nămvềtrước,Nestlétrênthựctếvẫnlàmộtdoanhnghiệptậpquyền,vớimột“ôngchủ”tâmhuyếtngườiThụySĩ.Hiệnnay,họđãlàmộtdoanhnghiệpđượccácgiámđốccóchuyênmônquảnlý,vànhậnủytháctừcáccổđôngđộclậpgiấutên,nhữngngườimàmứcđộcamkếtcủahọchỉtínhtrêntừngtháng,chứchưanóiđếntừngthếhệ.Mọichuyệnsẽổnnếumọithứthuậnlợi,nhưngnếutìnhhìnhxấuđi,cáccổđôngvớilợiíchtàichínhngắnhạnsẽsẵnsàngtừbỏkhoảnđầutưđãlênmốccủahọ.

TưtưởngmớiMộttrongnhữngcuộcchiếnquyếtliệtnhấttrongngànhbánlẻthựcphẩmvàithậpniên

trướcđãdiễnragiữacácsảnphẩmmangthươnghiệulớnvàcácsảnphẩmdochínhsiêuthị

sảnxuất,nhằmtranhgiànhcácgianhàngbắtmắtnhấttrongsiêuthị.Nestléđãthamgiavàomặttrậnkhốcliệttrêntừquốcgianàyđếnquốcgiakhác,vớisựquyếtđoánvàlòngkiêntrìvìmộttươnglaihứahẹn.

SosánhlợinhuậnvàrủirogiữaNestlévớicáctậpđoàncùngngành(từ30/06/1993đến30/06/2010)(*)

PeterBrabeckmớiđâyđãnóivềluồngtưtưởngmớitrongngànhkinhdoanhthựcphẩm.Ôngnhậnxét:xuyênsuốtchiềudàilịchsử,thếgiớiđãkhôngítlầnphảihứngchịunạnđói;dovậy,ngànhthựcphẩmluônphảitậptrungmangđếnngườitiêudùnghàmlượngca-locaonhấtsovớigiáthành.Môhìnhnàyvẫncònxalạtạicácnướcđangpháttriển,nhưnglạiđangbãohòatạiphươngTây.Thunhậpsauthuếgiatăngđồngnghĩacáchộgiađìnhchỉtiêutốnkhoảng13%thunhậpcủahọvàonhucầuthựcphẩm,sovớitỷlệgấpđôitừthếhệtrước.Nhưngnhưthếvẫnlàquánhiều.Gầnđây,LiênHợpQuốcđãkhuyếncáorằng:sốlượngngườidưthừadinhdưỡng(haythừaăn)hiệnđãvượtquásốlượngngườisuydinhdưỡng.Cứ5ngườiMỹlạicó3ngườithừacân,và1ngườitrongsốđóbịbéophì.BệnhbéophìtạiphươngTâyhiệnnayđangđượcdựđoánsẽcònlanrộngvớiquymômột

bệnhdịch,dùcácbiếnthểcủanóđangthuhẹpdầnmứcđộkhókhănđangchènépcáchệthốngchămsócsứckhỏe.Thóiquenănuốngvôtộivạcũngdẫnđếnvôsốbiếnchứngcóhạivàphátsinhnhiềuchiphí,nhưsuythận,tănghuyếtáp,tiểuđườngvàsuynhượccơthể.Cácnghiêncứuđãchothấycóđến80%casuytim,70%cađộtquỵvà90%catiểuđường–3trên10chứngbệnhnguyhiểmnhấtdẫnđếntửvong–đềuliênquanđếnchếđộănuống.Nestléđãlấnsânsanglĩnhvựcytếtừvàinămtrước,điểnhình

nhưthươngvụmualạiphânngànhytếdinhdưỡngcủaNovertis–nhàsảnxuấtchuyênvềthựcphẩmytế–vàonăm2006.Năm2010,họđãthànhlậpViệnNghiêncứuSứckhỏeNestlé,mộttổchứcchuyêntâmpháttriểncácphươngphápđiềutrịdinhdưỡngnhằmđốiphóvớicácvấnđềsứckhỏe.ThángNămnăm2011,NestléđãchấpthuậnmualạiPrometheusLaboratoriesInc.,mộtcôngtyHoaKỳchuyênchẩnđoáncáctriệuchứngrốiloạntiêuhóa.Haithángsau,họlạitiếptụcthâutómcổphầnVitalFoods,nơisảnxuấtcácsảnphẩmtừtráikiwiđểtrịchứngtáobón.MụctiêucủaNestlélàpháttriểnmộtngànhkinhdoanhkếthợpgiữachămsócsứckhỏevàsảnxuấtthựcphẩm.Tuynhiên,nhưmọikếhoạchchuyểnhướng"mới"khác,họkhôngthểvạchrõhướngđichochiếnlượctrên,mộtphầncũngdokhókhănđangngàymộtchồngchất.Nestlékhôngphảilàđấuthủduynhấttrongngànhthựcphẩmcóthamvọngchuyểnhướng

sangytếdinhdưỡng.Cáchãngdượcdanhtiếngcũnglầnlượtgópmặttạiđấutrườngnày,khicácbệnhnhânsửdụngthuốccủahọđangítdần.

ThịtrườngchứngkhoánchỉmuốnthấythànhquảChúngtakhôngthểđoántrướcliệuNestlécóquyếtđịnhđúngkhithamgiavàolĩnhvựcytế

dinhdưỡnghaykhông.Tuytậpđoànnàyvôdùngnổidanhvìsựkiêntrìcủahọ,nhưngthịtrườngchứngkhoánthìkhông.Mặtkhác,họcũngđangsởhữukhánhiềulợithếtấtyếutrongtrậnchiếnnày.Thomas,cựugiámđốctạiNovartisvàhiệnlàgiámđốchoạtđộngtạiSwissRe,chobiếtNovertistừngphảivậtlộnvớivấnđềtiềnnongtrongngànhytếdinhdưỡng.Tuynhiên,ôngtinrằngsẽtốthơnnếudoanhnghiệpnàychuyểnđổihìnhthứckinhdoanhthànhmộtcôngtyhàngtiêudùngvớikhảnăngquảngbámạnhmẽ,thayvìmộtcôngtydượcchỉtậptrungvàocácloạithuốcchữabệnh.Tómlại,cáctậpđoànthựcphẩmThụySĩluônnhắmđếnnhữnggìtốtnhấtcóthể.Cóvôvàn

cơhộivàtháchthứctrênthịtrườngthựcphẩmtoàncầu.CáccôngtyThụySĩđãkhôngcòn

đượcthừahưởngnhữnglợithếmangtínhquyếtđịnhtừchínhđấtnướccủahọ.Nhưnghọlạimangbênmìnhdisảntừthứniềmtinđượcgâydựngdođãhoànthànhlờicamkếtvớihàngtỉngườitiêudùngthuộcmọithếhệ.SứcmạnhtừniềmtinnàyđãgiúpNestlétrởthànhcôngtysinhlờinhiềunhấtnăm2010,trongtổngsố500côngtyhàngđầuthếgiớidoFTxếphạng.Lợinhuậnròngcủahọđãđạtngưỡng36,6tỉđô-la,xếptrêncảExxon,Microsoft,ApplevàGeneralElectric.Trongcuộcchiếntoàncầukhốcliệtcủagiớitưbản,Nestléđãchiếnthắngmộtcáchthuyếtphục.NgườiThụySĩđãmởramộtchặngđườngdàitừpho-mátvàsữa;vàtuyviễncảnhtrướcmắt

họkhôngcònmơmộngvàđầyhứngkhởinhưmộttrămnămtrước,chúngtavẫnkhólòngchứngkiếnmộttrườnghợpnàokhácđạtđếntầmvóccủahọ.

CáctậpđoànthựcphẩmThụySĩhàngđầu(thốngkênăm2011) 1950 1970 1980 2000 2011Nestlé(1866) Doanhthu(triệufrancTS) 1.877 10.205 46.369 61.422 83.642Tổngnhânviên 43.310 91.170 199.020 225.540 327.537TổngnhânviêntạiThụySĩKhôngrõKhôngrõ~6.900 ~6.900 ~9,000EmmiAG(1907) Doanhthu(triệufrancTS) KhôngrõKhôngrõ358 1.150 2.620Tổngnhânviên KhôngrõKhôngrõ780 1.330 3.530TổngnhânviêntạiThụySĩKhôngrõKhôngrõKhôngrõKhôngrõ3.070Lindt+Spruengli(1845) Doanhthu(triệufrancTS) 25 225 975 1.537 2.825Tổngnhânviên ~1.000 1.000 3.880 5.870 7.410TổngnhânviêntạiThụySĩKhôngrõKhôngrõ1.300 870 980

Bảngtrênchỉcungcấpcácsốliệuhiệnhữu(vàghichú“khôngrõ”ởdữliệucònthiếu).Sốliệuđượclàmtrònlênhoặcxuống.

Nguồn:TạpchíFortune

N

2.Chếtạođồnghồ?Chínhxáctừnggiây!

Năm1984,NicolasHayekđãthamvấnPeterGross,mộtchủngânhàng:“Tôinênđầutưvàolĩnhvựcnào?”;và“ngànhsảnxuấtđồnghồ”chínhlàcâutrảlờicủaGross.Lịchsửđãchứngminhphánquyếtnàylàhoàntoànchínhxác.Nhưngvềsau,doanhnghiệpcủaHayekđãtrảiqua10nămthấtthutrênthịtrườngtoàncầuvàtổnthấtđến2/3nhânlực,đồngthờiđangchaođảotrênbờvựcphásản.

gànhchếtạođồnghồtạiThụySĩlàđạidiệntiêubiểucholĩnhvựckỹnghệchuyênmôncaotạichâuÂu.Vớitầmnhìncụthể,nguồnnănglượngvàlaođộnggiárẻ,cùngvớiquyềntựdotrítuệ,cácthợchếtạođồnghồtreotườngvàđồnghồđeotayđãpháttriểncơnghiệphưngthịnhđếnmứchọhầunhưquyếtđịnhvàthốngtrịtoànbộthịtrườngđồnghồcơtrêntoàncầutrongsuốthaithếkỷ–từchiphísảnxuấtthấp,chứcnănghoànthiện,thiếtkếtinhxảochođếngiácảbìnhdân.ĐếngiữathếkỷXX,dấuhiệunhậnbiếtđốivớimộtchiếcđồnghồchấtlượngchínhlàdòngchữ“sảnxuấttạiThụySĩ”trênmặtkính.Tuynhiên,nhữngthếmạnhđặctrưngkểtrênbấtngờcuốicùngđãbiếnthànhđiểmyếu.Đến

cuốithếkỷXX,nguồnnhânlựctạiThụySĩđãtrởnênquárẻmạt,vàtrongbốicảnhngànhchếtạođồnghồthếgiớibắtđầuchuyểnsangchiếnlượctựđộnghóavàcôngnghệmớidựatrêncácdaođộngđiệntừtrongđáthạchanh,ngườiThụySĩđãđánhrơivậnmaycủamình.NhưngquantrọngnhấtchínhlàcáccôngtyThụySĩđãkhôngýthứcđượcluậtchơiđãthayđổi.Côngnghệmớiđãănkhớpvớinhữngchiếcđồnghồtrongtừngbánhrăng,khiếnchúngkhôngchỉhoạtđộngchínhxáchơn,màcòngópphầnhạthấpgiáthànhvàchiphísảnxuất.

SựphụchưngnhânđôiTuynhiên,câuchuyệnđãbấtngờrẽsanghướngmới.NgànhchếtạođồnghồThụySĩgần

nhưđãsụpđổ–nhưnglạibấtngờphụchồingaythờikhắcsinhtử.Nhờcôngthếhệlãnhđạomớivớitầmnhìnsâurộng,cácthợchếtạođồnghồThụySĩkhôngnhữngđãgiànhlạithịtrườnggiárẻvàchấtlượngtrọngđiểm,màcònmởramộtthịtrườngmới,nhằmtônvinhnhữngchiếcđồnghồcựckỳsangtrọng,vớithiếtkếtinhxảotheophongcáchtruyềnthống.SociétédeMicroélectroniqueetd’Horlogerie(SMH)–saunàyđượcđổitênthànhSwatch–

đãđượcđịnhgiá328triệufrancThụySĩkhihiệpđoànnàyđượcHayekvàStephanSchmidheiny,mộttỉphúcôngnghiệpngườiThụySĩ,dẫndắt,vàthuvềnguồnlợikhổnglồsaukhitậpđoàntrảiquagiaiđoạntáithiếtkéodàisuốthainăm.Hiệnnay,giátrịthịtrườngcủaSwatchđãđạt22tỉfrancThụySĩ,gấp70lầnvốnđầutưbanđầuvàtươngđươngvớitỷlệtăngtrưởnghàngnăm17,66%.TậpđoànSwatchhiệnđãđạtdoanhthu6,44tỉfrancThụySĩ(năm2010),vàlàchủnhâncủanhiềuthươnghiệuđồnghồnhưBreguet,Blancpain,CalvinKlein,Omega,Longines,RadovàTissot.Grossđãnhậnxétchínhxác:thamgiavàongànhsảnxuấtđồnghồtạiThụySĩlàquyếtđịnh

đầutưđúngđắn.

LoạnthếxuấtanhhùngĐồnghồ,hơntấtcảnhữngmặthàngnàokháctừngđượcsảnxuất,luôngắnliềnvớitêntuổi

ngườichếtạo.CâuchuyệnđằngsauchiếcđồnghồThụySĩlàcâuchuyệnvềnhữngconngườiđãkếthợpsựthànhthạo,khảnăngsángtạođộtphávàcáckỹnăngkinhdoanhthànhmộtnềncôngnghiệpthựcthụ,vàluônsẵnsàngđươngđầuvớithựctrạnghỗnloạntừthểchếchínhtrị–xãhội,vốncóthểkhuấtphụcbấtkỳdoanhnghiệpnào.Quảthực,nếucácthợthủcônglànhnghềkhôngbuộcphảitrốnchạysangThụySĩ–đaphầntừPháphoặccáckhuvựcxungđộttrênkhắpchâuÂu–ngànhsảnxuấtđồnghồtạiThụySĩchắcchắnsẽkhôngtồntại.Năm1747,Abraham-LouisBreguet,ngườiđượcxemlànhânvậtquantrọngnhấttronglịch

sửngànhchếtạođồnghồ,đãchàođờitạiNeuchâtel.Năm15tuổi,ôngđượcngườichadượng,JosephTattet,gửiđếnVersaillesđểhọclàmđồnghồ.Saukhikếtthúckhóahọcviệc,ôngđãlưulạiParisvàmởcácphânxưởngBreguettrênđườngdel‘Horloge.Trongkhicácđồngmôncủaôngtậptrungsảnxuấtnhữngchiếcđồnghồbấmgiờchínhxáchơndùngkhiđibiển,Breguetđãkhámpháramộtthịtrườnghoàntoànmới–đólàcáckháchhàngthuộcgiớiquýtộchaythậmchíxuấtthântừtầnglớphoànggia,nhữngngườithườngđặthàngôngnhữngchiếcđồnghồvớikiểudángvàchứcnăngmới–nhưlịchngàythánghaychuôngbáogiờ.Khácvớicácđốithủ,ôngrấtchútrọngvàovẻngoàicủatừngchiếcđồnghồ–phẩmchấtsaunàyđãtrởthànhthươnghiệucủariêngông,dùvớiđồnghồquảlắchayđồnghồbỏtúi.Breguetkhôngbaogiờtiếtlộbíquyếtphíasaunhữngsảnphẩmcủaông,vàphủlênmộtmànsươnghuyềnbíxungquanhchúng.Mộtđồngmôncủaôngđãtỏrõsựthánphục:“MangtheomộtchiếcđồnghồchínhhiệuBreguetsẽkhiếnbạncócảmgiácđangsởhữumộtbộócthiêntàitrongtúi.”

NgànhkinhdoanhnguyhiểmTuynhiên,đếnthờicáchmạngtưsảnPháp,nhữngmốiliênhệmậtthiếtvớigiớiquýtộcvô

tìnhđãtrởthànhmốihọa.Trongmộtthờigiandài,BreguetbướngbỉnhvẫntiếptụccungcấpđồnghồchothếlựccủavuaLouisXVI.Ngaycảbảnántửdànhchovịvuanàycũngkhôngkhiếnviệckinhdoanhchậmlại–ôngtiếptụcmangđếnchohoànghậuMarieAntoinettemộtchiếcđồnghồđểbàxemgiờtrongngụctối,trướckhibướclênmáychém.Cuốicùng,ngayđếnBreguetcũngrơivàovòngnguyhiểm,khithếlựcJacobindoRobespierredẫnđầutiếnhànhmộtcuộcđạikhủngbốtrênkhắpnướcPháp,vàhệthốngluậtphápcũngsụpđổtoànbộkhinhữngchiếcmáychémđượckéolêsuốtngàyđêm.Thờiđiểmđó,ThụySĩkhôngchỉlàmiềnđấthứađốivớinhữnggãtrọcphú,màcòncảnhữngnạndânchínhtrị,điểnhìnhnhưbộtrưởngtàichínhJacquesNeckervàngườicongáinổitiếngcủaông,PhunhândeStaël.ThángTámnăm1793,BreguetbấtđắcdĩphảibỏtrốnvềquêhươngThụySĩvớicontraivàcondâu.Mộtnămsauđó,quânđộiThụySĩđãchiếnđấunhằmbảovệmạngsốngcủavuaLouisXVIcùnghoàngtộc,vàchịucảnhthảmsátvìnghiệpchướngcủahọ.ThậmchíngaytạiGeneva–thànhphốcáchxabiêngiớimàquânPhápluônthèmmuốn,

Breguetcũngkhôngcảmthấyantoàn.Mộtngườibạnvàcũnglàđồngsựcủaông,Descombaz,đãkhuyênôngtrởvềNeuchâtelthayvìlưulạithủđôcủatínđồCalvin,nơiôngbịquâncáchmạngxemlàphảnđồ.DokhôngtìmđượccôngviệctạiNeuchâtel,BreguetđãchuyểnđếnLeLocle,nơisaunàytrởthànhtrungtâmcủangànhchếtạođồnghồThụySĩ;tạiđây,ôngđãdựngmộtphânxưởngnhỏ,vàtiếptụccungcấpđồnghồchohoànggiaAnhQuốcvàNga.VớichỉnửatánhâncôngngườiThụySĩ,BreguetkhônglàmđượcgìnhiềutạiLeLocle,

nhưngôngđãkhôngđểhainămlưulạccủamìnhbịuổngphí.Trongkhoảngthờigiannày,ôngđãvạchracáckếhoạchliênquanđếnmộtsốphátminhquantrọngnhấttrongngànhchếtạođồnghồcơ,vốnluônphảichịuphéptrướctrọnglực–thứquyềnnăngtựnhiênkhiếnđồnghồmấtdầnsựchínhxác.TrongđócómộtthiếtbịđượcgọilàTourbillion(Xoáynước).

ThỏathuậnkhókhăncủaBreguet

Năm1795,BreguetđãcảmthấykháantâmđểquayvềParis.TạiVersailles,bạoloạncáchmạngđãtrảlạitươnglaichongànhchếtạođồnghồ,vàBreguetđãđượcchàođónhếtsứcnồngnhiệt.Mọingườiđềutinrằng,vớisựtrợgiúpcủaông,cơnghiệpcủahọsẽđượcvựcdậy–bởisaucùng,bộbinhvàhảiquânvẫncầnxemgiờhàngngày.Breguettấtnhiêncũngnhìnthấycơhộikhôiphụcvậnmay,nhưngônglạiquyếtđòihỏimộtthỏathuậnđầykhókhăn.Ôngsẵnsàngchấpnhậnlờiđềnghị,vớiđiềukiệnđượchoànlạicôngviệckinhdoanhcũvàđượcbồithườngchonhữngtổnthấttrướckia.Khôngnhữngthế,ôngcònbảolãnhchocácnhânviênđượcmiễnnghĩavụquânsự,đểcóthểgâydựnglạicơnghiệpcàngnhanhcàngtốt.ThờihoàngkimtrongsựnghiệpcủaBreguetđãbắtđầutừđó,vàôngcũngxúctiếnchếtạo

cácloạiđồnghồgắnliềnvớinhữngphátminhônghằngấpủtrongnhữngngàythánglưulạc.Trongcáccuộctriểnlãmquốctếtừnăm1798đến1819,ôngđãgiớithiệuthànhquảcủamìnhvớicôngchúng,vànhậnđượcsựtándươngnồngnhiệt.Ôngđãrađitronghạnhphúcvàthịnhvượngvàonăm1823,khiđã77tuổivàđanggiữchứcgiámkhảotạimộthộichợtriểnlãmdanhtiếngthếgiới.

TượngbánthânAbraham-LouisBreguet(1747–1823)tạinghĩatrangPèreLachaise,ParisThếhệsaucủaBreguettiếptụcgánhváccơnghiệpcủagiatộcchođếnnăm1870,khicháu

nộicủaông,Louis-ClémentBreguet,báncôngtychotrưởngnhómthợđồnghồcủahọ–mộtngườiAnhtênEdwardBrown.GiatộcBrowntiếptụcđiềuhànhphânxưởngBreguettạiParischođếnnăm1970,khiChaumetmualạicôngtynày.BreguetsauđólạiđượcchuyểnvềThụySĩ,doBrownkhôngtìmđượcnhiềuthợđồnghồlànhnghềtạiParis.TạiLeBrassus,côngtyđượctáithiếtlạidướiquyềnchỉđạokỹthuậtcủaDavidRoth–mộtthợđồnghồchuyênvềnhữngchitiết(haychứcnăng)tỉmỉ,phứctạpbêntrongđồnghồđeotay.Năm1974,Investcorp–mộtcôngtytưnhângốcBahrain–tiếptụcmualạiBreguet,vàđầutưmạnhmẽvàothươnghiệunày.Đếnnăm1999,TậpđoànSwatchmớichínhthứcmualạiBreguettừInvestcorp.Hiệnnay,Breguetvẫnnằmtrongsốcácthươnghiệuđộcquyềnmàkhôngphảiaicũngcóthểsởhữu,vànhữngsảnphẩmmangphongcáchcổđiểncủaBreguetvẫntiếptụcthốngtrịcácsànđấugiá.Năm2010,Breguetđạtdoanhthuthuần675triệufrancThụySĩ,tươngđương12%doanhsốcủaSwatch,cùngtỷlệlợinhuậncaohơngấpbội.

KhóathựctậpxuyênthếkỷcủathợđồnghồThụySĩTầmquantrọngtrongsựnghiệpcủaBreguetkhôngchỉthểhiệnởnhữngphátminhđộtphá

vàchấtlượngcaodànhchogiớiquýtộc,màcònbởivìôngđãtạonêndấuấntrongngànhchếtạođồnghồThụySĩ–mộtquốcgianhỏbénổidanhkhắpthếgiớivềnhữngýtưởngvàtàinăngđặcbiệt.(1)Mặtkhác,dùsinhratạiquốcgiacótruyềnthốngvềsảnxuấtđồnghồ,Breguetvànhiềudoanhnghiệpkhácvẫncảmthấycầnphảihọchỏithêmkỹthuậttừnướcngoài.

MộtphiênbảntáitạochiếcđồnghồbỏtúiBreguettừngtraotặnghoànghậuMarieAntoinetteCũngnhưBreguet,ngànhchếtạođồnghồtạiThụySĩcũngcóbướckhởiđầukhiêmtốn.Các

thợđồnghồđãxuấthiệntạiThụySĩtừthếkỷXIV,khichiếcđồnghồcơđầutiênđượcphátminh;tuynhiên,họlạithườngphôdiễnkhảnăngcủamìnhtrongcácngànhchếtạotruyềnthống,nhưrènđúchaylàmsúng.Thuởbanđầu,cácthợthủcôngtạoranhữngchiếcđồnghồcókíchthướcrấtlớn,vốnthườngchỉsửdụngchothápchuôngnhàthờhaytreotrêncáccổngthành.NổibậtnhấttrongsốđólàLiechti,mộtgiatộclàmđồnghồđếntừWinterthurn,với12thếhệtrongnghềtừnăm1514đến1857(nhữngchiếcđồnghồthápcanhcủahọvẫncógiátrịchođếnngàynay).Khikỹthuậtđượccảitiến,nhữngchiếcđồnghồnhỏhơnbắtđầuxuấthiện.TrướckhicácloạiđồnghồsắtkiểuGô-tíchđượctranghoàngtrongdinhthựcácgiađìnhgiàucóvàquyềnlực,nhữngngườithợđónggỗvàthợmộcđãphổbiếnhàngloạtcácphiênbảnđồnghồkhácnhauđượclàmtừgỗ.MãiđếncuốithếkỷXVI,ThụySĩvẫnchỉlàmộttrongnhiềuquốcgiasởhữungànhsảnxuất

đồnghồ.Tuynhiên,lànsóngchốngđạoTinLànhdấylêntạiPhápđãthayđổitấtcả.NhữngtínđồTinLànhđàothoáttừPhápđãtìmrachốnnươngthântạiThụySĩ,vàmangtheohọnhữngbíquyếtgiảkimvàchếtạođồnghồcókhảnăngthayđổibộmặtcácngànhnghềnàytạiThụySĩ.Lànsóngnhậpcưtrênbắtđầudiễnratừtháng8năm1572,khi20nghìntínđồTinLànhbịhànhquyếttạiParistrongsựkiệnđượcgọilà“CuộcThanhtrừngNgàylễThánhBartholomew”.CuộctịnạnchínhtrịthứhaitừPháplạilàhậucủatừBộluậtFontainebleaubanhànhthángMườinăm1685,nhằmphếbỏquyềntựdotôngiáođượcquyđịnhtrongBộluậtNantes(1598),đồngthờitướcđimọiquyềnlợicủacáctínđồTinLành.

MộtGenevaantoànĐâyquảthựclàvậnmayhiếmcóđốivớinềnkinhtếcôngnghiệpnontrẻtạiThụySĩ.Cáctín

đồTinLànhđãtôiluyệntronghọrấtnhiềuphẩmchấtgiátrị.Họsẵnsànglàmviệcvấtvảhòngcảithiệnchấtlượngcuộcsống.Họlànhữngthợthủcônglànhnghềvàtậntâmvớicôngviệccủamình.HọrấtchămđọcKinhThánhvàrútranhiềuýkiếnphêphán,mộtphẩmchấtđượcxemlàtrọngtộitạiNhàthờThiênChúagiáoLaMã–thếlựcthốngtrịtưduyvàlòngtincủangườidânchâuÂusuốthơnmộtnghìnnăm;khôngnhữngthế,họcònlàmộttậpthểđoànkết,vớimạnglướiquanhệphứctạpvàrộngkhắpkếtnốiđếnnhữngtrungtâmthươngmạitrọngyếu,điểnhìnhnhưGlasgow,London,NaplesvàParis.KhôngítgãkhổnglồThụySĩtrongcácngànhsảnxuấtđồnghồ,maymặcvàdượcphẩmhiệnnayphảimangơnchữkýcủavuaHenriIVởcuốiChỉdụNantesnăm1598.RấtnhiềunạndânbịngượcđãikểtrênđãtìmđượcsựbìnhyêntạiGeneva;khiấy,địaphận

củacộngđồngTinlànhnàyvẫnchưathuộcvềThụySĩ,màchỉlàđồngminhcủaZurichvàBern.ThànhphốtrànngậpnhữngngườitheohọcthuyếtCalvin;doảnhhưởngcủatưtưởngtôngiáo,nhữngngườiluyệnvàngkhôngđượcphépchếtạotrangsức;dođó,rấtnhiềungườitrongsốhọđãchuyểnsangnghềlàmđồnghồ,vìđốivớicácmônđệCalvin,chúngmanglạigiátrịchânchính.Tuynhiên,chínhnguồncungquámứctừcácxưởnglàmđồnghồđãbuộchọtựđặtracácgiớihạn.Năm1610,đạoluậtđầutiêndànhchogiớichếtạođồnghồđãđượcbanhànhtạiGeneva;vàchínhnhữngquyđịnhkhắtkhenàyđãkhiếnkhôngítngườiphảirờithành

phốvàthửvậnmaytạinơikhác.Nghềlàmđồnghồbắtđầulanđếncácthịtrấn.NhiềuthợthủcôngđãchọnNeuchâtellàmđiểmdừngchân;nhữngngườikháclạixâydựngcơnghiệptạinhữngvùnghẻolánhnhưValléedeJouxvàValdeTravers.Cácthợđồnghồnhậpcưvàthếhệsaucủahọkhôngchỉlànhữngngườithợ–họcònlàcác

doanhnhân.Khitìmkiếmnhâncông,họthườnglựachọncácgiađìnhnôngdânđangphảivậtlộnvớicuộcsốngtrêndãynúicaoJura,vàhầunhưkhôngthểrakhỏinhàkhimùađôngđến.Vớinguồnlaođộnghăngháisẵnsàngchấpnhậnmứclươngthấpnày,cácthợđồnghồbắtđầulắpghépnênmộtdâychuyềnsảnxuấthàngloạtđượcphâncấprõràng.Mỗinhâncôngsẽthuthậpnguyênvậtliệutừmùathu,tiếnhànhnhữngcôngđoạntỉmỉtrongsuốtmùađôngdàilạnhgiá,vàphânphốithànhphẩmngượcvềcáccửahànglắpráplinhkiệndướithunglũngkhixuânvề.

BímậtkinhdoanhCácchủdoanhnghiệpchỉchophépnhâncônglắprápcácbộphậncủamộtchiếcđồnghồ

hoànchỉnh,nhằmđềphònghọnắmbắthếtkếtcấucủatoànbộcỗmáy.Tuynhiên,nhữngngườichủvẫnkhôngthểngăncảncácthợlàmđồnghồcótàiđượcthuêtrongmùađônghọchỏimánhkhóecủahọ.DanielJeanRichardtừLaSagneđượcxemlàngườiđầutiêncóthểđứngrakinhdoanhđộclập.Chuyệnkểrằng,saukhihoànthànhkhóahọcviệctạimộtlòrèn,mộtvịkháchlữhànhđãngỏýnhờchàngthanhniên18tuổinàysửagiúpôngmộtchiếcđồnghồbỏtúi.Vốnhaytòmò,chàngtraiđãtháotungchiếcđồnghồvàvẽlạichínhxáccácchitiếtbêntrong;khôngnhữngthế,anhcòngiữlạimộtbảnsaocủanó.Cộngvớihiểubiếtcósẵn,JeanRichardđãbắtđầuchếtạochiếcđồnghồđầutiên.TạimộtthịtrấnởLaLocle,JeanRichardđãmởmộtnhàmáynhỏ–nơitậphợphầuhếtcác

côngđoạntrongquátrìnhsảnxuất,vàchophépnhâncôngcủaanhqualạithườngxuyên,thayvìchỉlàmviệctạinhàvàomùađông.Nhiềungườiđãtừbỏcôngviệcđồngángđểchuyểnsanglàmđồnghồ.JeanRichardquyếttâmxâydựngmộtquytrìnhsảnxuấthợplý,vàđãphátminhranhữngcỗmáyđầutiênnhằmchếtáccácbộphận.Nhàmáynàyđãtrởthànhhìnhmẫuđốivớicácthếhệthợlàmđồnghồtiếptheo,điểnhìnhnhưIsaacvàJacobBrandt,nhữngngườiđãđưanghềlàmđồnghồđếnLaChaux-de-Fondsvàonăm1705,saukhihọchỏibíquyếtkinhdoanhtừJeanRichard.

DanielJeanRichard(1665-1741);bứcchândungtừmộthọasĩvôdanhCuốithếkỷXVIII,LaChaux-de-Fondsđãtrởthànhtrungtâmcủanghềchếtạođồnghồ,

nhưngvẫnlàmộtngôilàngnhỏthiếuvắngmộtngànhcôngnghiệpthậtsự(năm1750,vùngLeLoclekếcậncó3.211dâncư,sovớichỉ2.363tạiLaChaux-de-Fonds).Năm1793,mộtđámcháylớnđãtànpháLaChaux-de-Fondsvàgầnnhưkếtliễunghềlàmđồnghồnontrẻtạinơinày.Nhữngthợlàmđồnghồđịaphương,ngoàikhảnăngchuyênmônthủcông,khônghềsởhữuchútnăngkhiếukinhdoanhnào,vàcũngkhôngcókhảnăngmởrộngranhữngvùngmiềnkháctrênkhắpThụySĩ.Họxốclạitinhthần,vàLaChaux-de-Fondslạimộtlầnnữanổilênnhưmộttrungtâmhứahẹncủangànhsảnxuấtđồnghồ,vớilựclượnglaođộngdồidàovànhữngnhàmáykiểumẫu–lầnnày,chúngđãđượcdựnglênmộtcáchvữngchắctạinhiềunơitrong

vùng.Cóthểnói,đámcháychínhlàlựcđẩycầnthiếtchonghềlàmđồnghồtạiđây,vàbuộcthịtrấnphảitáithiếtlạinhằmđápứngcácnhucầucủahọ.

CậncảnhmộtchiếcđồnghồdoJeanRichardchếtạo

SángtạotrêntừngmicrômétJean-MarcVacheroncũnglàmộtnhàtiênphongkháctrongngành,vớimộtphânxưởng

đượcthànhlậptạiGenevavàonăm1755.VacheronConstantintừnglàdoanhnghiệpsảnxuấtđồnghồlâuđờinhất,vàvôcùngnổitiếngvớinhữngsảnphẩmxaxỉcủahọ.“Constantin”xuấtpháttừFrançoisConstantin,ngườiđãgianhậpngànhnàynhưmộtnhàquảnlýthươngmạivàonăm1819.Tuynhiên,cólẽnhânvậtquantrọngnhấttừngđónggópchonghànhkinhdoanhnàychínhlàGeorge-AugusteLeschot,ngườigianhậpvàonăm1839.Leschotlàmộtnhàphátminhđãđểlạidấuấntrongtoànbộngànhchếtạođồnghồ.Ôngđãsángchếramộtcỗmáysảnxuấtđộcđáo,nhằmhỗtrợviệcchếtáccácbộphậncóđộchínhxáccaovớisaisốcựcnhỏ.Ôngcũngphátminhramộtchiếcmáyvẽdùngđiện,giúpthunhỏcácbảnvẽhọatiếtvàintrênmặthộpđồnghồ;khôngnhữngthế,ôngcònsửdụnghệsốmicrômét(tươngđương1phầntriệumét)làmđơnvịđolườngtiêuchuẩntrongcôngty.Cuộcchinhphụccácthướcđochínhxácđãtrởthànhmộtgiaiđoạnquantrọngtronglịchsử

pháttriểncủangànhchếtạođồnghồtạiThụySĩ.MộtnhàphátminhkháccũngcóđónggóptrongcuộccáchmạngđolườnglàLeCoultre.Ôngđãphátminhramillionomètre,mộtthiếtbịlầnđầutiênchophépconngườiđođạcbềdàycácbộphậnchínhxácđếntừng1phầnnghìnmilimét,haymộtmicrômét;kểtừđó,ôngđãđượcnhìnnhậnnhưmộtnhàphátminhnổitiếng,ngườisởhữunhiềubằngsángchếhơnbấtkỳai.Trongkhiđó,thànhcôngcủaJaeger-LeCoultrelạiphầnnàodựatrênsựhợptácgiữaLeCoultrevàEdmondJaegertạiParis,nhưngcũngphảikểđếnphátminhmangtên“Atmos”–mộtcỗmáyđồnghồthunănglượngtừsựthayđổinhiệtđộmôitrườngvàkhôngbaogiờcầnlêndây.Song,phátminhlừngdanhnhấtcủaJaeger-LeCoultrechođếnngàynaycólẽlàchiếcđồnghồđeotay“Reverso”.

ĐónggópvôgiácủangườiBaLanPhápkhôngphảinơiduynhấtsảnsinhracácýtưởngvànhântàingoàibiêngiớiThụySĩ.

Năm1839,haingườiBaLannhậpcư,NorbertdePatekvàFrançoisCzapek,đãcậpbếnGenevavàmởmộtphânxưởngchuyênsảnxuấtvàbuônbánđồnghồ.Năm1884,mộtngườiPhápkhác,JeanArienPhilippeđãgianhậpcôngtynày,khiCzapekrútluitrongcùngnămđó.Từđó,PatekPhilippeđãnổilênnhưmộthãngđồnghồdanhtiếngnhấttạiThụySĩvềcácsảnphẩmxaxỉ.Nhờđổimớicácchứcnăngsongsongvớiduytrìcácgiátrịthiếtkếtruyềnthống,côngtyđãmởramộtthịtrườngriêngquytụnhữngnhàsưutầmgiàucó,đặcbiệttạiMỹ.CácdoanhnhâncôngnghiệpthànhcôngvàtrẻtuổichỉưachuộngsảnphẩmđượcPatekPhilippelàmriêngchohọ;vàđếntậnngàynay,khôngnhưcáchãngkhác,nhữngchiếcđồnghồcủacôngtynàyvẫntiếptụclêngiátheothờigian.Khẩuhiệuquảngcáoăntiềncủacôngtynàygầnđâychínhlà:"BạnkhôngbaogiờlàmchủmộtchiếcPatekPhilippe,bạnchỉđangđểdànhnóchothếhệsau".Kỷlụcvềmứcgiácaonhấtđượctrảchomộtchiếcđồnghồđeotay(haybấtkỳchiếcđồnghồnàokhác)đãthuộcvềchiếc“HeurusUniverselles”bằngvàngtrắng(platin–phiênbản1415)kểtừnăm1939.NóđãđượcbánchoAntiquorumvàonăm2002vớigiá6,6triệufrancThụySĩ(tươngđương4triệuđô-lathờiđó),vàchođếnnayvẫnchưabịquamặt.Tuynhiên,Omegacólẽlàcáitênđượcbiếtđếnnhiềunhấttrongngànhsảnxuấtđồnghồ

ThụySĩ.KhithànhlậpđạilýphânphốiđồnghồtạiLaChaux-de-Fondsnăm1848,LouisBrandtchỉmới23tuổi.Haingườicontraicủaông,Louis-PaulvàCésarđãchuyểncơnghiệpđếnBielvàbiếncôngtynàythànhhãngsảnxuấtđồnghồlớnnhấtThụySĩ.Năm1894,dòngsảnphẩmthànhcông“Omega”đãđượcramắt,vàcuốicùngđượcchọnlàmtêncôngty.Omegađãtạodựngdanhtiếngvàothờihoàngkimcủacácsựkiệnthểthao;tuynhiên,mãiđếnnăm1969,côngtynàymớithậtsựghiđiểmtrongmắtcôngchúngvàcảlịchsửhàngtrămnămcủangànhđồnghồ,khihaiphihànhgiaNeilArmstrongvàEdwin“Buzz”Aldrinđặtbướcchânđầutiênlênmặttrăng,vàcảhaiđềumangtrêntaychiếcOmegaSpeedmaster.Đếnhômnay,họvẫnlàcôngtyduynhấttừngsởhữumộtsảnphẩmxuấthiệntrênmặttrăng–bấtchấpquyềnsởhữucôngtynàyđãthayđổi,doOmegađãtrởthànhmộtphầncủaTậpđoànSwatchvàonăm1982;đồngthời,bíquyếtsảnxuấtSpeedmastercũngđượcgiữnguyên.Vềsau,OmegađãtrởthànhbảobốicủađếchếSwatch,khimanglại34%doanhthuvà46%tổnglợinhuậnchotậpđoànnày.

NgườiMỹđangđếnCạnhtranhtrênthịtrườngquốctếluônkhiếnngànhđồnghồtạiThụySĩphảiđốimặtvới

thửthách,nhưngcũngđồngthờikhuyếnkhíchhọsảnsinhthêmnhiềuphátkiếnvềthiếtkếvàquytrìnhsảnxuất.CácnhàsảnxuấtThụySĩđãchứngkiếnbảnthânhọtụthậusovớiđốithủkhôngchỉmộtlần.Nhưngdùchuyệngìxảyra,họvẫnbiếtcáchkếthợpkhảnăngvaymượn,ýtưởngvaymượnvàcácphátminhchínhgốcđểđoạtlạivịtrídẫnđầu.Dấuấnđậmnétnhấttronggiaiđoạncạnhtranhvàbiếnđổikhốcliệtnàyđãxuấthiệnvào

cuốithếkỷXIX,khicácnhàsảnxuấtThụySĩvấpphảitháchthứctừcácbíquyếtsảnxuấtmớiđếntừMỹ.NgườiThụySĩđãkhôngnhậnracácđốithủngườiMỹđãbỏxahọđếnthếnào,mãiđếnnăm1876,khimộtsốnhàsảnxuấtđồnghồthamdựHộichợTriểnlãmQuốctếtạiPhiladelphia,vàpháthiệncôngnghiệpchếtạođồnghồtạiMỹđãpháttriểnđếnmứcđedọa(ítnhấtlàđốivớingườiThụySĩ).JacquesDavid,ngườikhởixướnggiaiđoạnpháttriểncôngnghệtạiLonginesđãnhậnđượcthôngđiệptừMỹ,nơiôngđạidiệnchongànhcôngnghiệpđồnghồThụySĩthamdựHộichợ,vàđếnthămcácnhàmáysảnxuấtcủađốiphươngsauđó.ÔngnhậnracácđốithủnhưWalthamtừBostonhayElgintừChicagođãhệthốnghóaquytrìnhsảnxuấthiệuquảđếnmứccácbộphậncủahọcóthểdùngthaythếchonhau.Khôngnhữngthế,nhữngchiếcđồnghồbỏtúitạiMỹcònvôcùngchínhxác,đượcthiếtkếtinhxảo,đẹpđẽvàcógiáthànhphảichănghơnhẳnsảnphẩmThụySĩ.DavidnhậnrangườiThụySĩphảithamgiacuộcđuamộtcáchtíchcựchơn.Sauhộichợ

Philadelphia,ôngđãviếtmộtbáocáokhẳngđịnhngànhkinhdoanhđồnghồnộiđịachỉcóthểđứngvữngtrướcsựcạnhtranhtừthịtrườngnướcngoàinếuhọcóthểsảnxuấtcáclinhkiệnvớisốlượnglớncùngsaisốcựcnhỏ,vàcóthểlắpráptrongbấtkỳchiếcđồnghồnào,thayvìchỉđượcchếtácriêngchomỗichiếcmộtlần.TronghaikỳtriểnlãmtạiParis(năm1878)vàMelbourne(1880),ngườiThụySĩvẫnchỉlà

nhữngkẻbámđuổi;nhưngđếnHộichợTriểnlãmnăm1893tạiChicago,họđãquaylạivịtríđầubảng.HọkhôngchỉtáilậpphươngphápsảnxuấtcủangườiMỹ(ngườiThụySĩđãtiếpthuhệthốngđolườngvàcácchitiếtbắtvíttiêuchuẩn),mànhữngchiếcđồnghồcủahọhiệnnaycònlànhữngsảnphẩmquyếnrũnhất.Thậmchí,nhữngchuẩnmựckhắtkhetrênvẫnđangkhôngngừngđượchoànthiện:chođếnngàynay,đườngkínhcủamặtđồnghồvẫnđượcđotheoligne,mộthệsốđặcbiệt(1ligne=2,255milimét).

TừthủcôngđếncôngnghiệpNguycơcạnhtranhcũngxuấthiệntạiThụySĩtrênmộtphươngdiệnkhác,docácdoanh

nhânHoaKỳluônthèmkháttậndụngnguồnnhâncônggiárẻtạiThụySĩ,hòngcungcấpchongànhsảnxuấtmangquymôcôngnghiệptạithịtrườngMỹ.TrongđóphảikểđếnFlorentineAriostoJones,nhàsánglậpCôngtyĐồnghồQuốctế(InternationalWatchCompany),vốn

đượcbiếtđếndướitênIWC.

HeinrichMoser(1805–1874),đồngsánglậpIWCthậpniên1860Banđầu,JonesđãchúýđếncáctrungtâmsảnxuấtđồnghồlâuđờitạiJura,nhưngrồiôngđã

pháthiệnrarằng:dotậpquánvùngmiền,cácthợđồnghồtạiđâykhôngmuốndínhdángđếnhoạtđộngcôngnghiệphóa.ÔngđãchuyểnhướngsangSchaffhausentrênThượngnguồnsôngRhine,nơichàngthanhniênHeinrichMoservừaxâydựngmộttrạmthủyđiệnđộcđáovàonăm1851.MosermuốnbiếnSchaffhausenthànhmộtthànhphốcôngnghiệp,vàcốgắnglôikéocácdoanhnghiệpcónhucầusửdụngnănglượngnướcvàđiện–nhữngdoanhnghiệptươngtựnhưIWCkhihọthànhlậpvàonăm1868.Tuynhiên,bảnthânJonescũngkhôngthuđượcthànhcôngtrongngànhsảnxuấtđồnghồtại

ThụySĩ.NgaykhicácnhàsảnxuấtđồnghồHoaKỳýthứcđượcđòncôngkíchtừngoạiquốc,họđãkêugọichínhphủliênbanghỗtrợvàbanhànhchínhsáchthuếtrừngphạtđốivớiđồnghồvàlinhkiệnđồnghồnhậpkhẩu.Dođốimặtvớinguycơphásản,JonesbuộcphảiquayvềMỹ.Sauđó,nhàmáycủaôngđãthuộcquyềnsởhữucủamộttrongnhữnggiatộckinhdoanhtạiSchaffhausen,nhàRauschenbach.Trongsuốt100nămkểtừđó,côngtyđãquatayvôsốchủnhân,baogồmcảJeager-LeCoultrevàLange&Söhne–côngtynàyđãđượcbánchoTậpđoànRichemont,mộttrongnhữngtậpđoànchuyênsảnxuấtđồnghồcaocấplớnnhấtthếgiới,vàonăm2000.Tuynhiên,tấtcảnhữngthayđổitrênđềukhôngthểphủnhậnthànhcôngvangdộicủaIWCvớitưcáchmộthãngđồnghồcaocấp,mộtthươnghiệuthànhcôngmớiđâyđãnhậnđượcsựdìudắtcủaGünterBlülein–mộtkỹsưnổitiếngtừngthamgiaxâydựngIWC,Jeager-LeCoultrevàLange&Söhne(xuấtxứtừĐôngĐức)thànhcácthươnghiệuđồnghồcaocấphàngđầuthếgiới,trướckhiôngquađờinăm2001.

Bướcchuyểnmìnhcủađồnghồđeotaylàđạidiệnchocácgiátrịvềsựchínhxác,uytínvàtàinghệthủcôngđếntừThụySĩ.Hơn400chitiếtđộngcóthểgóigọntrongmộtchiếcđồnghồ,vớikíchthướcchỉbằngmộtđồngxu

SựtrỗidậycủađồnghồđeotayKhithếkỷXIXkếtthúc,ThụySĩđãtrởthànhmộttrongnhữngnềncôngnghiệpsảnxuất

đồnghồquantrọngnhấtthếgiớinhưngvẫnchưađứngđầu.Lànsóngthayđổiđãđếntronghaithậpniênđầutiêncủathếkỷmới.KhôngchỉnhờnhucầukhổnglồphátsinhtrongThếchiếnI,màcònbởicácnhàchếtạoThụySĩđãxúctiếnvàdồnhếtkhảnăngsángtạoramộtloạisảnphẩmmới–đồnghồđeotay–vàphânphốichúngvớisốlượnglớn;cácdoanhnghiệpThụySĩsaucùngđãtrởthànhthếlựcthốngtrịthếgiớitrongngànhchếtạođồnghồ.

KhônggìminhchứngchoxuthếsảnxuấtđạitràcácthươnghiệuđồnghồđeotaychấtlượngcaotốthơncâuchuyệnvềchiếcđồnghồnổitiếngbậcnhấtThụySĩ–Rolex.DoanhthuthườngniêncủaRolexhiệnhayđãvượt5tỉđô-la,vàInterbrand,mộthãngtưvấnthươnghiệu,gầnđâyđãđánhgiánhãnhiệunàyđứngthứtưtrongsốcácthươnghiệuđồnghồcaocấpdanhtiếngnhấtthếgiới.Thếnhưng,chínhngườiđànôngđãsánglậpvàđiềuhànhdoanhnghiệpvàsauđãtrởthànhmộttrongcáchãngđồnghồgiátrịnhấtThụySĩ,lạikhôngphảimộtngườiThụySĩ,càngkhôngphảilàthợlàmđồnghồ.Năm1905,mộtdoanhnhânngườiĐứcvàmộtnhàđầutưAnhQuốcđãsánglậpnênWilsdorf

&Davis,mộthãngkinhdoanhđồnghồtạiLondon.HansWilsdorflàngườirấtnhạybénvớithờitrang,vàôngnhậnrakiểuáogi-lêdànhchonamgiớiđãlỗithời.Từđó,ôngcũngdựđoánkỷnguyêncủađồnghồbỏtúisẽsớmchấmdứt.

PhátminhRolexĐiềunàyđồngnghĩaWilsdorf&Davisphảitìmkiếmnhữngchiếcđồnghồcỡnhỏcóthểđeo

trêncổtay.HọđãchọnnhàcungứngHermannAegler,ngườithừakếmộtdoanhnghiệpđồnghồchuyêntậptrungpháttriểnđồnghồcỡnhỏtrongsuốt25năm.TạiAegler,Wilsdorfđãtìmthấymộtđơnvịcungcấpcácsảnphẩmcóđườngkínhchỉ25milimét–nhỏhơn10milimétsovớimặtđồnghồbỏtúithôngdụng.NhưngWilsdorfcũngmạohiểmkhôngítkhicốgắngduytrìnguồncungtừAegler–thôngquamộthợpđồngcungcấp500nghìnđô-lacógiátrịgấp5lầncôngtycủaWilsdorf.ĐócũnglàlúcWilsdorfquyếtđịnhđặttênchosảnphẩmmới–“Rolex”–vàchínhthứcđăngkývàonăm1908.Đâycũnglàmộtnướccờmạohiểmkhôngkém:chođếnthờiđiểmđó,cáchãngđồnghồhàngđầuchỉsửdụngtênhọcủangườisánglậplàmtênthươnghiệu.Banđầu,Aeglervẫntiếptụccungcấpnguồnhàngđếnnhiềuhãngsảnxuất,nhưGruentạiHoaKỳ.ĐểtróibuộcAeglerhơnnữavớiRolex,cácthỏathuậnchiasẻcổphầnđãđượckýkếtgiữaWilsdorf&DavisvàAegler,vàcácdoanhnhânLondonnghiễmnhiêntrởthànhnhàphânphốiđộcquyềncủaAeglertạicácthịtrườngthuộcVươngquốcAnh.

BiếnướcmơthànhhiệnthựcĐểhiệnthựchóagiấcmơthaythếđồnghồbỏtúibằngđồnghồđeotay,Wilsdorfvẫncòn

mộtsốvấnđềcầngiảiquyết.Chiếcđồnghồtrêncổtayphảithíchnghivớinhiềuchuyểnđộngvàhứngchịunhiềulựcchấnđộnghơnchiếcđồnghồđểtrongtúiáogi-lê.(ThậmchíngayđếnnhữngchiếcđồnghồđeotayđượckiểmđịnhvềmứcchuyểnđộngtrungbìnhtạiBreguetcũngsailệchđếnhaigiờmỗingày,dochịunhiềutácđộngvàxoaychuyểntrênmọigócđộ.)Thiếtkếmáytrởnênnhỏhơn,dođóđộchínhxáccũngsụtgiảm.Cuốicùng,mộtchiếcđồnghồtrêncổtaysẽchịunhiềutácđộnghơntừmôitrường,nhưgióbụivànước,sovớimộtsảnphẩmtươngtựđượcsưởiấmtrongtúiáogi-lê.Chiếcđồnghồđeotayđầutiên–đượchoànghậuxứNapleschứngnhậnsángchếnăm1810–đãtốncủaBreguetgầnhainămđểhoànthành.Wilsdorfkhôngphảimộtthợlàmđồnghồ–ônglàmộtdoanhnhân–nhưngvớikỳvọngrõràng,mạnglướiquanhệvớiđúngđốitượng,ýchísắtđávàtrựcgiácnhạybénvớithịtrường,ôngđãlàmnênlịchsửcủamộtsảnphẩmvốnvẫnđượcxemlàthươnghiệuđỉnhcaođếntậnngàynay.Năm1910,Wilsdorfđãđủtựtinđểđemchiếcđồnghồđeotayđầutiênđếnkiểmđịnhtại

BureauxOfficielsCommunauxpourl’ObservationdesMontres(VănphòngCụcThẩmđịnhĐồnghồ)tạiGeneva.Cácchuyêngianệcổđãvôcùngngỡngàng,vìchođếnthờiđiểmđó,hộiđồngchỉmớithẩmđịnhcácloạiđồnghồbỏtúivàđồnghồbấmgiờđibiển.Mặcdùvậy,sauhaituầnkiểmđịnh,chiếcđồnghồnhỏcũngnhậnđượcChứngnhậnĐồnghồbấmgiờ.RolextiếptụcgiànhđượcchứngnhậntươngtựtạiPhòngThínghiệmVậtlýQuốcgiaVươngquốcAnhtạiLondonvàonăm1914,sau45ngàyđánhgiá.Tuynhiên,bướcđộtphálớnnhấtđốivớiđồnghồđeotaykhôngphảilàphátminhmangtínhcôngnghệ,màlàsựthayđổinhucầuthịtrườngdoảnhhưởngcủachiếntranh.

ThoátchếtnhờđồnghồThếChiếnI(1914–1918)đãchứngkiếnsựxuấthiệnlầnđầutiêncủaxetăngvàmáybay

chiếnđấu.Cáckhẩutrọngpháođượcchếtạongàycànglớnvàchínhxác,vàcáckhẩusúngmáycũngdầntrởnênphổbiến.Trênmặttrận,chiếcđồnghồđeotaycũngtrởthànhvậtbấtlythâncủacácbinhsĩ.Tuycácloạiđồnghồcỡnhỏđãđượcsảnxuấtđạitràtừnăm1850,nhưnghầunhưchỉcócácytábệnhviệnthườngxuyênsửdụngchúngnhằmkiểmtramạchđậpcủabệnhnhân,vàđượcxemlàvậtdụngdànhcho“pháiđẹp”trênthịtrường.Nhưngbấtngờthay,binhsĩtrongcácchiếnhàovàcácphicôngchiếnđấulạicócáchnghĩkhác.Nguyênnhânchínhlà:đồnghồđeotaycóthểcứutínhmạngcủahọ.Cùngvớiradio,mộtphátminhkhác,đồnghồđeotayđượcxemlàthiếtbịtốiquantrọngnhằmđiềuđộngquânđộitrênkhoảngcáchxa.Bêncạnhđó,nguycơkẻthùxâmnhậpcũngđượctínhtoánbằngcáchquansátchiếckimgiâydichuyểntừthờiđiểmánhsángphátratừhọngpháođếnkhicótiếngnổ.Khichiếntranhkếtthúc,chiếcđồnghồđeotayđãtrởthànhbiểutượngcủabảnlĩnhđànông,vàsảnphẩmnàylạiđượcthiếtkếngàycàngmạnhmẽhơnquanhiềuthậpkỷ.Tuynhiên,chủtrươngbảovệnềncôngnghiệpnộiđịađãxuấthiệncùngvớichiếntranh,và

làmbiếnđổihoàntoàntìnhtrạngxuấtkhẩuđồnghồThụySĩ.MứcthuếnhậpkhẩutăngcaođốivớiđồnghồThụySĩápdụngtạiAnhQuốcđãbuộcWilsdorfchuyểngiaohệthốngxuấtkhẩuchocơsởsảnxuấtcủaAeglertạiBiel,ThụySĩvàonăm1915,vàtậptrungvàocácthịtrườngtrênlụcđịachâuÂu.Sauchiếntranh,ôngđóngcửavănphòngtạiLondonvàchuyểncôngtyđếnGeneva,nơiôngđánhgiálàđịađiểmthíchhợpđểpháttriểncácloạiđồnghồkiểucáchvàtinhxảo.Việcchiatáchhoạtđộngkinhdoanhthànhhaicơsởđộclậptrênvẫntiếptụctrongsuốtthờigiandài–mãiđếnnăm2004,khiRolexGenevamualạiRolexBiel.Thậmchíđếnngàynay,hoạtđộngsảnxuấtvẫndiễnratạiBiel,trongkhicôngđoạnthiếtkếmẫumãvàlắpđặtlinhkiệnvẫnthuộcvềGeneva.

ThờikhắcđỉnhcaocủađồnghồđeotayNhờgiànhđượcChứngnhậnĐồnghồbấmgiờ,Rolexđãchứngtỏrằngđồnghồđeotaycũng

vậnhànhchínhxácnhưđồnghồbỏtúi.Tuynhiên,Wilsdorfcònmuốntiếnxahơn.Cáckỹsưcủaôngđãthiếtkếthànhcôngmộtlớpvỏbảovệhoàntoànchốngbụivàchốngnước.Thiếtkếnàyđượccấpbằngsángchếnăm1926,vớitêngọi“ConHàu”(“Oyster”).MọingườivẫntruyềnnhaurằngWilsdorfđãnảyratêngọinàysaukhiđặthàngmộtthùnghàusống,nhưngkhôngthểtáchvỏchúngra.NgườikháclạichorằngđólàkếtquảtừviệcchiếcRolexrấtkhókhépchặtlớpvỏngoàigầnnútlêndây:trôngrấtgiốngmộtconhàuđangngậmviênngọc.Nhưngdùtêngọiđóbắtnguồntừđâu,thìđócũnglàmộtlựachọnxuấtsắc,vìđãkếthợpđượcsựvữngchắctronghìnhtượngmộtvậtphẩmcógiátrịtolớn.Ôngđãquảngbánóvớimôhìnhmộtchiếccửasổtrôngramộtthủycunglớn,nơingườixemcóthểquansátnhữngchiếckimchuyểnđộngvớiđàncábơixungquanh.Năm1927,khiônghaytinmộtngườithợđánhmáymấtviệctênMercesdesGleitzedựđịnhtrởthànhngườiphụnữđầutiênbơiquakênhđàoAnh,ôngđãtặngcômộtchiếcRolexOyster.KhiGleizecậpbếnDoversau15giờbơi,đồnghồcủacôvẫnchỉgiờchínhxác.ĐólàmộtthắnglợihoànmỹđốivớiWilsdorf.ÔngđãmuatoànbộtrangnhấtcủatờDailyMailLondonđểcangợichiếncônghiểnháchcủaGleitze,vàtấtnhiêncảchiếcđồnghồcủacônữa.Mặcdùvậy,Wilsdorfvẫnchưathỏamãn.Ônglonhữngchiếcđồnghồrồisẽbịtrầyxước,

đồngnghĩachúngcóthểthấmbụivànướcdễdàng.Trongkhiđồnghồbỏtúicóchứcnănglêndâytựđộng,thìđồnghồđeotaylạikhôngđángtincậyvàchắcchắnđếnthế.Khiđó,AeglertạiBielđãđưaragiảipháp.EmileBorer,mộtnhàthiếtkế,đãlắpđộngcơvớimộtbánhđàlệchtâm,nhằmtruyềnnănglượngtừchuyểnđộngcủađồnghồtrêncổtayđếnbộphậnlêndây.Độngcơnàyđượccấpbằngvàonăm1933,vàđượcgọitênlà“Vĩnhcửu”(“Perpetual”),dovềlýthuyết,chiếcđồnghồcóthểhoạtđộngliêntụckhôngngừng–vớiđiềukiệnngườiđeokhôngđượctháonóra.

CáchãngđồnghồThụySĩuytínNhàsảnxuất

Nămthànhlập

Nhãnhiệuđạidiện

Sảnlượngướctính(nghìnchiếc/năm)

Giákhởiđiểmướctính(FrancThụySĩ)

Uytín(1=caonhất)

PatekPhilippe 1839 Nautilus 40 15.000 1AudemarsPiquet 1875 RoyalOak 27 20.000 1

Bregueta 1775 Classique 42 15.000 1VacheronConstantinb

1755 Patrimony 18 13.000 2

Rolex 1905 ChronographDaytona 700 6.000 2

Blancpaina 1735 1735 16,5 10.000 3

Cartierb 1847 Tank 350 5.000 3Jaeger-LeCoultreb

1833 Reverso 65 6.000 3

ParmigianiFleurierc

1996 Kalpa 5 8.000 3

Piagetb 1874 Altiplano 20 14.000 3

TagHeuerd 1860 Monaco 700 2.500 3Breitling 1884 Navitimer 2.000 3.000 4

Bulgarid 1894 BulgariBulgari 38 6.500 4

Chopard 1860 Quattro 75 5.000 4IWCb 1868 DaVinci 70 7.000 4

Omegaa 1848 Speedmaster1.000 5.000 4Baume&Mercierb

1830 Hampton 200 1.000 5

Ebele 1911 1911 45 1.500 5Longinesa 1832 DolceVita 130 1.200 5MauriceLacroixf

1975 Masterpiece 100 650 5

Radoa 1962 Diastar (chưarõ) 1.500 5

Tissota 1854 T-Touch 2.000 850 6

Swatcha 1982 Jelly 15.000 60 7aThuộcTậpđoànSwatch.

bThuộcRichemont.

cThuộcQuỹSandoz.

dThuộcLVMH.

eThuộcMGILuxuryGroup.

fThuộcDescoSchulthess

Nguồn:khảosátcủatácgiả/TimDeffs

NhàsánglậpRolex,HansWilsdorf(1881–1960)ĐólàmộtphầnchiếnlượccủaWilsdorfnhằmgắnliềnnhãnhiệuRolexvớinhữngmỹtừthen

chốt:“chínhxác,chốngnước,tựđộng”–nhằmkhẳngđịnhRolexlàlựachọncủadânchuyênnghiệp,dùchúnglàđồnghồbấmgiờdànhchophicôngchiếnđấuvàcáctayđua,hayđồnghồhoạtđộng24/7dànhchonhânviênhàngkhông.Năm1960,côngtyđãbốtríđểđồnghồcủahọđượcgắntrênthânchiếctàungầmTrieste,doJacquesPiccard,mộtnhàkhoahọcThụySĩ,điềukhiểnđểlặnxuốngđộsâukỷlụchơn10nghìnmét(33nghìnfeet)tạiVựcMarianas.Chiếcđồnghồđãsốngsótquaáplựcnướckhủngkhiếpnơiđây.Thựctế,têngọi“ConHàu”cóthểdùngđểmôtảtoànbộcôngtyRolex,vìhọlàdoanhnghiệp

kíntiếngnhấttrongngành.ĐiềunàyđặcbiệtđúngvớinhàmáycủahọtạiBiel,nơichếtạocácchitiếtmáycủamỗichiếcRolex.KhôngcógìbấtngờkhiRolexchưabaogiờsảnxuấtmộtchiếcđồnghồtrongsuốt.

Năm1927,MercedesGleitzeđãbơiquaKênhđàoAnhtrong15giờ,vớimộtchiếcđồnghồRolextrêncổtay

LiênminhvĩđạitrongngànhđồnghồThànhcôngcủangànhsảnxuấtđồnghồThụySĩtrênphươngdiệncôngnghệvàquảngbá

luôngợinênmộthìnhảnhtráingượcvớinhữngvụkhủnghoảngkinhtếvàrốiloạnchínhtrị.Đôikhi,nhữngvấnnạnnàycòntháchthứccảnhữnghãngđồnghồhùngmạnhnhất;nhưngđaphần,chúngluônđóngvaitròquantrọngtrongviệcđịnhhình,thậmchílàcứucánhcủangànhsảnxuấtnày.

RogerFedererluôngắnmìnhvớibiểutượngchínhxác,tinhtếcủaRolexĐiểnhình,khiPhốWallsụpđổnăm1929,cácnhàxuấtkhẩuđồnghồThụySĩđãrấtlolắng.

Nhằmđốiphólạibiếncốđượccholàcuộckhủnghoảngkinhtếtồitệnhấtthếkỷ,ngànhsản

xuấtđồnghồđãđượctáithiếtlạitoànbộ.Mộttổngcôngtycổphần,ASUAG(AllemeineSchweizerUhrenindustrieAG)đãđượcthànhlậpnhằmnhậnhỗtrợtừchínhphủvàcácngânhàng,vớimụctiêuhệthốnghóahoạtđộngsảnxuấtvàkiểmsoátgiácả.TrongsốnhữngnhãnhiệunằmdướisựchechởcủaASUAG,cósựhiệndiệncủaLonginesvà

Rado,cũngnhưmộtcôngtycổphầnnhỏ,Ebauches,nơitậptrungnhiềuhãngđồnghồkhácnhau,baogồmcảETA(nhàsảnxuấtđồnghồthànhphẩmEternavàlinhkiệnETA).Đồngthời,cáchãngđồnghồgốcPháptạiThụySĩcũngthànhlậpcôngtycổphầncủariênghọ,SociétéSuissedel’IndustrieHorlogère(SSIH),nơichorađờicácnhãnhiệuOmega,TissotvàRayville-Blancpain.Bêncạnhđó,còncóHamilton,mộtcôngtycủaMỹ.Kếtquả,giáthànhvàđầurasảnphẩmđãnằmtrongtầmkiểmsoátcủacácliênminh,hoạt

độngtheoquyđịnhtừcácthỏathuậnđiềuchỉnhgiácảvàmộthệthốngquyphạmmangtênQuychếĐồnghồ(WatchStatute).Mỗichiếcđồnghồđượcsảnxuấtphảithuộcmộtphânkhúcgiácả,đồngthời,mọihoạtđộngxuấtkhẩubộphậnvàlinhkiệnđềubịnghiêmcấm.Banđầu,quyđịnhnàyđãtỏrarấtcóhiệulực:năm1937,ngànhcôngnghiệpđồnghồThụySĩlạithulờimộtlầnnữa(mộtphầncũngdođồngfrancThụySĩmấtgiá30%vàothángChínnăm1936).QuychếĐồnghồđượcđiềuchỉnhhailần,vàkhôngxảyrasaisótnàochođếnnăm1971.CáctậpđoànđỡđầuASUAGvàSSIHtiếptụcđượcduytrìchođếnnăm1983,khichúngchínhthứcđượctáicơcấuvàsápnhậpdoảnhhưởngcủacuộckhủnghoảngđáthạchanh.Nhưngtrướckhitấtcảnhữngđiềuđóxảyra,ngànhcôngnghiệpđồnghồThụySĩđãkịpcómộtbướcnhảyvọtđếnkhótin.

Thốngtrịthếgiới–mộtthờigian…Đếncuốithậpniên1930,nềncôngnghiệpThụySĩđãpháttriểnkhámạnhmẽ,vàsẵnsàng

trụclợitừcácđốithủyếuớttrêntoàncầudosứctànphácủaThếchiếnII.ThụySĩđãcungcấpđồnghồđeotayvàđồnghồbấmgiờchotấtcảcácbênthamchiến.Thànhcôngnổibậtnhấtphảikểđếnloạiđồnghồdễxemgiờdànhchophicôngchiếnđấu,vốnđượctrangbịlớpbảovệtừtính,nhằmđảmbảotínhchínhxáccủachúngkhôngbịảnhhưởngdolựctừtrườngcựcmạnhtrênmáybay.Cùngthờiđiểm,cácđốithủtạiquốcgiakhác,đặcbiệtlàĐức,cũngtậptrungsảnxuấtcáchộpcôngtắctínhgiờlắptrênbomvàlựuđạn(vàdànhtrangbịriêngchoviệcđánhbom).Sauchiếntranh,nhucầuvềđồnghồThụySĩtrênthịtrườnglớnlạitiếptụcgiatăng.Năm1949,toànbộsốnợcủaASUAGđãđượcthanhtoán;đếnnăm1950,ThụySĩđãthốnglĩnhthịtrườngtoàncầu,vàchiếmmộtnửadoanhsốđồnghồtrênkhắpthếgiới.Hoạtđộngsảnxuấtthờihậuchiếncũngchứngkiếnchukỳphátminhdựatrêncáccôngnghệ

mới.Đơncử,bộbạcđạnchốngmasátcỡsiêunhỏđầutiêndànhchochitiếtmáyđồnghồđãđượcEternagiớithiệuvàonăm1948,vàkểtừđó,hạnđăngkýđốivớibằngsángchếđãđượcápdụngchomọiphátminh.Tuynhiên,bướcngoặtcôngnghệchỉxảyđếnkhibộbándẫnđượcphátminhvàonăm1950,vàmởrakhảnăng–ítnhấtcũngtrênlýthuyết–thunhỏcáclinhkiệnđiệntửdướikíchthướcmộtchiếcđồnghồđeotay.Chỉsaubanăm,MaxHetzel,mộtnhânviênnhàmáyBielcủaBulova,mộtcôngtyđồnghồHoaKỳ,đãsángchếrachiếcđồnghồđiệntửđầutiên,vớimộtchạcbahồichuyểntíhondaođộngmỗikhicódòngđiệnxoaychiềuchạyquatừlõidâyđồng.Nhữngdaođộngcựcnhỏnàysẽtruyềnnănglượngcơhọcvàođộngcơtruyềnthống.Tiếpđó,chiếcBulovaAccurtronđãramắtvàonăm1960,vớimặtđồnghồtrongsuốtnhằmchứngminhthànhquảtrên.Nhưmọingànhcôngnghiệpkhácvàothờiđiểmđó,cáchãngđồnghồcũngbắtđầuýthức

đượctiềmnăngvôhạntừnhữngphátkiếnbắtnguồntừlinhkiệnđiệntửnóichung,cũngnhưhoạtđộngthiếtkếvàsảnxuấtthôngquamáytínhnóiriêng.Ngànhchếtạođồnghồkhiđóvẫnlàtrungtâmcủacácbộtruyềnđộngcơhọc,vớicáclinhkiệnđượclắprápthủcôngtheophươngpháptruyềnthống.Tuynhiên,thếtrọngtâmnàyđãbắtđầudịchchuyển,trongkhingườiThụySĩvẫnchưasẵnsàng.

TinhthểbáohiệuthảmhọaTấtcảbắtnguồntừmộtcôngnghệmớivớivẻngoàivôhại,dựatrênkhảnăngdaođộngđiện

từcủatinhthểthạchanhtheomộttầnsốnhấtđịnhkhicódòngđiệnchạyqua.Năm1962,TrungtâmĐồnghồĐiệntử(CentreElectroniqueHorloger–CEH)đãđượcthànhlậptạiNeuchâtelnhằmpháttriểnlinhkiệnthạchanhdànhchođồnghồđeotay.Khôngítcôngty–baogồmASUAG,Omega,Tissot,IWC,Jaeger-LeCoultre,MidovàRolex–đãthamgiavàodựánnày,nhằmchuẩnbịsẵncácchitiếtmáythạchanhkhithịtrườngyêucầu.5nămsau,họđãthuđượcthànhquả:đólàlinhkiệnthạchanh“Beta21”.Cũngtrongnăm1967,hãngSeikoNhậtBảnđãchoramắtbộphậntruyềnđộngbằngthạchanhrắn,vàLonginescũngtiếpbướchọvới“Ultraquartz”vàonăm1969–mộtthànhquảpháttriểnđộclập;tạiMỹ,Hamiltoncũngtiếtlộphátminh“Pulsar”,chiếcđồnghồđeotaythạchanhđầutiêncómànhìnhhiểnthịkỹthuậtsố.Tấtnhiên,bạnphảinhấnnútđểxemthờigian,vàlượngđiệntíchdùngđểhiểnthịmànhìnhlàkhôngđếmxuể(theotiêuchuẩnhiệnnay);đồngthời,giáthànhcũngởmứctươngxứng.Năm1972,đếnlượtGirad-PerregauxgiớithiệuchiếcđồnghồvớibộtruyềnđộngthạchanhGP350đượcsảnxuấtnộibộ.Hiểnnhiên,côngnghệthạchanhmớiđãmởramộttiềmnăngtolớn,bấtchấpgiáthànhcao

ngấtngưởngcủanhữngtiếngđồnghồsửdụngbộtruyềnđộngthạchanh.NgườiThụySĩđãnhanhchóngdẫnđầutrongtràolưupháttriểnđồnghồthạchanh,vàdườngnhưhọlạiquyếtđịnhsángsuốtkhitiếnlênthốngtrịmộtphânkhúcmớimẻvàthúvịtrênthịtrường.Tuynhiên,điềuđóđãkhôngxảyra.Địnhmệnhđãkhônglựachọnđồnghồthạchanhvàophânkhúcgiácao;màngượclại,chínhcuộccáchmạnglàmdậysóngthịtrườngsauđóđãđedọasựtồntạicủatoànbộngànhsảnxuấtđồnghồThụySĩ.

Cuộckhủnghoảngmangtên“thạchanh”Cuộckhủnghoảngmangtên“thạchanh”đãbắtđầunhennhómtừnăm1973.Cácnhàsản

xuấtThụySĩlúcnàyđangdẫnđầuvềcôngnghệ,nhưnghọlạikhônglườngtrướccúlaodốcbấtngờvềgiáthànhcủacácloạiđồnghồđiệntử.Quanhiềuthậpkỷ,ngườitiêudùngđãđặtragiảthiếtrằng:độchínhxáccủamộtchiếcđồnghồsẽphảnánhquagiácảcủanó.Điềuđóđồngnghĩanhữngchiếcđồnghồthạchanhchínhxáchơnnhấtđịnhcũngsẽđắttiềnhơnđồnghồcơthôngthường,vàchắcchắnchúngchỉđượcsảnxuấtvớisốlượngnhỏ.CácnhàsảnxuấtThụySĩgiờđâyđãthừasứcsảnxuấtđồnghồcơgiárẻvớisốlượnglớn,nhưnghọcũngnhanhchóngnhậnracácđốithủNhậtBảnđangsảnxuấtngàycàngnhiềudòngđồnghồthạchanhvớigiáthànhrẻhơnrấtnhiều,vàsẽsớmtiễnđưathịtrườngđồnghồcơvềvớiquákhứ.NhucầuđốivớiđồnghồThụySĩsụtgiảmnhanhchóng.Chỉtrongvòng10năm(hayđến

năm1983),hơn60nghìnnhâncôngtrêntổngsố90nghìnngườiđãmấtviệclàm,vàhầunhưđãxóasổnguồnlựcxuấtkhẩuquantrọngnhấtcủaThụySĩ,cũngnhưlòngkiêuhãnhcủahọ.NgườiThụySĩđãnỗlựcphảncôngtrongtuyệtvọng,nhưngdothiếuvắngmộtchiếnlượccụthểhòngkhácbiệthóathươnghiệuđồnghồThụySĩsovớiđốithủ,nhữngcốgắngcủahọcũngchỉnhưmuốibỏbiển.Điểnhình,vàothángMộtnăm1979,ETAđãchoramắtloạiđồnghồthạchanhmỏngnhấttrênthịtrường,“Delirium4”,vớiđộdàychưađến1milimét.Nhưngsảnphẩmnàylạiquáđắtđỏvàthiếuthựctế:trêncổtay,nócóthểbịbẻcongdướiáplựcnhỏnhấtvàlậptứcngừnghoạtđộng.Nhằmđốiphóvớitháchthứctừmộtbíquyếtchếtạo“phiThụySĩ”ưuviệt,ngườiThụySĩđãvôtìnhnémmìnhvàomộtdòngsảnphẩmkénthịtrường.Năm1980,toànbộbảnchấtcủacuộckhủnghoảngsaucùngcũngđượcphơibày,khiSSIH

khôngcònkhảnăngtrảlươngvàphụcấpthườngniêntrongthángMườihai.Họbuộcphảihạmìnhnàixinmộtkhoảnvaytừngânhàng,vàcácngânhàngđãnhậnrađâylàthờiđiểmcầnkếthợpmộtkếhoạchgiảicứu.HọyêucầuhộiđồngquảntrịSSIHphảitriệutậpmộtcôngtycốvấnđộclậpnhằmđánhgiátìnhhìnhkinhdoanhvàcứuvãnnhữnggìcònsótlại.Cuốicùng,họđãlựachọnHayekEngineering,mộtcôngtydoNicolasHayeklàmchủ;saunày,chínhHayeklàngườiđãxungphongđứngraphụtráchvàdốchếttâmsứcvàodựán.

NgườiđếntừLi-băngHayeklàmộttượngđàitrongngànhchếtạođồnghồtạiThụySĩ.VịdoanhnhânngườiLi-

băngđãnhanhchónggiànhđượcsựngưỡngmộtừcácngânhàngvànhàsảnxuấtđồnghồ,vìôngđãđặtlênbànđàmphánkhôngchỉcácýtưởng,màcònchínhđồngvốncủaông.Ôngcũngnắmtrongtaycácnhàđầutưluôntintưởngvàophánquyếtcủaông,rằngdựánnhấtđịnhsẽtồntại.Thựctế,trongsuốtmộtthậpkỷ,cácngânhàngđãđểmặccácbáocáothualỗtấncôngdồndập,vàtuyệtvọngđếnmứcvớingaylấychiếcphaoânhuệtừHayek.TìnhthếởSSIHđãphảnánhchínhxáccuộckhủnghoảng.Mùaxuânnăm1981,cácchủnợ–

baogồm30ngânhàngvà20quốcgiakhác–đãnhanhchóngbịthuyếtphụcrằnghọcầnphảiđồnglòngtừbỏphầnlớnsốnợ,vàbiếnsốtàisảnsởhữucònlạithànhmộtnguồnvốncổphầnmới.Bấtchấpnhữngýkiếnphảnđốiquyếtliệt,cuộchọpcổđôngđầysónggióvàothángSáuđãbiểuquyếtthôngquađềxuấttáicơcấu–mộtphầncũngvìlựachọncònlạisẽkhiếnSSIHvàngọncờđầuOmegacủahọlaothẳngxuốngvực.Kếtquả,toànbộbangiámđốccấpcaođềuđượcthaymới.

ThờikhắccủamộtchếđộcũTấtnhiên,mộtcuộckhủnghoảngtươngtựcũngnhấnchìmmộtônglớncổphầnkhác–

ASUAG.Mùathunăm1981,chủtịchhộiđồngquảntrị,PierreRenggli,đãbuộcphảichấpnhậnkếhoạchtáicơcấu.Thếnhưng,khoảnvaycủaliênminhnàynhằmđápứngnhucầutiềnmặtvẫnkhôngthểvãnhồiđượctìnhhình,vàbuộcHayekEngineeringphảiramặtmộtlầnnữa.Trongsuốtnăm1982,cácgiámđốctừ6ngânhàngtíndụngtrọngyếuthuộcASUAGvàSSIHđãgặpgỡnhauliêntụcnhằmkiểmsoátcácvấnđềnợnần,cungcấpnguồntiềnmặtthiếtyếuvàđềracácbiệnpháphòngcứuvãnnhữngkhốitàisảncótínhchấtsốngcònđốivớisựtồntạicủahọ.Bấtchấptrướckiatừnglàđốithủ,WalterFrehnertừTậpđoànNgânhàngThụySĩ(SBC)vàPeterGrosstừNgânhàngLiênhiệpThụySĩ(USB)đãphốihợpthànhmộtđộingũăný,vàđặtmụctiêugiảiquyếtnhanhchóngcácvấnđềtồnđọngphứctạp.Khimọichuyệndầnsángtỏrằngcácngânhàngcóthểsớmtrởthànhcổđôngchínhcủahaitậpđoànđồnghồ,FrehnervàGrossđãtổchứcmộtcuộchọp“kín”tạiInterlackentronghaingày15–16thángMộtnăm1983vớiHayek;bachuyêngiađồnghồhàngđầucùngmộtsốtrợlýđãthảoluậnvềmộtsốlựachọnchiếnlượcthenchốt.TrongkhiHayekđãchuẩnbịsẵnmột“kếhoạchđỉnhcaotrongngành”,thìcácđạidiệncủaSBCvàUBSlạitrìnhbàyvềbaphươngánnhằmsápnhậpASUAGvớiSSIHcùngmộtsốđiềukiệnpháplýcầnthiết.Kếtquảcuộchọpđãrõ:haitậpđoànphảiđượcsápnhậpvàtáicơcấuvềtàichính.ĐócũngchínhlàkhởiđầucủacôngcuộctáithiếtlớnnhấttrongngànhcôngnghiệpđồnghồThụySĩ.NgànhchếtạođồnghồtạiThụySĩlàmôhìnhthunhỏcủaĐếchếLaMã.SSIHvàASUAGđã

vươncánhtayđếncácđịaphươngtậptrungngườiPhápvàĐứctrênđấtThụySĩ,nơimỗicôngdânđềucựckỳtrungthànhvớingônngữ,tôngiáovàtruyềnthốngcủahọ.Cáccôngtytạiđâyđượcphânthànhhaimảngsảnxuấtvàthươnghiệurõràng,vàtuântheocáccấutrúcluậtlệvàtổchứckhácnhau,trêncơsởhợpnhấtcácdoanhnghiệpgia-đình-trịnhưRado,OmegavàLonginesquanhiềuthếhệ.Cácgiámđốccấpcao,nhưRengglivàGross,thườngxuấtthântừcácthứhạngcaonhấttronglựclượngdânquânưutúcủaThụySĩ,trongkhicácquảnlýđiềuhànhtạinhàmáycũngbắtđầuvớingànhbuônbánđồnghồhoặcnổilêntừcộngđồngtạiđịaphương.Đókhôngphảilàsựkếthợpcủalòngtin,tìnhthânáivàtinhthầnđoànkết.Ngượclại,đólàmộtchếđộcaitrịthậtsựvớinhữngâmmưuchegiấuphíasau,trongkhingườibệnhbịbỏmặcđếnchết.

Cứuvớtmộtngànhcôngnghiệpđanghấphối,tạisao?Quaylạivớicâuchuyện,Hayekbuộcphảiđềramộtchiếnlượctầmcỡmanglạicơhộithành

công,thếnhưngôngvànhữngngườicònlại(cácngânhàng)đangphảichịucảnhthualỗ.NghiêncứucủaHayekchothấymộtthươngvụsápnhậpvàtáicơcấutriệtđểsẽgiúpxâydựng

nênmộtchínhsáchtiếtkiệmbềnvững,nhưngsẽkhôngđảmbảophụchồikhảnăngcủamộtngànhkinhdoanhđangmấtdầnthịtrườngvàkháchhàng.Dođó,họsẽkhólòngthuyếtphụccácngânhàngbịtổnthươngchấpnhậnhuyđộngnguồnvốnmới.NgaytạiSBC,nơiđềxướngkếhoạchgiảicứu,banđiềuhànhvẫnđangdùngdằngchưaquyết.Frehner,mộtquanchứccủangânhàngđạidiệncholĩnhvựcđồnghồ,saucùngđãphảiramặtcầucứu.Ôngvannàicảhộiđồng:“Nếucácvịtinrằngngànhcôngnghiệpnày,nơiquytụmọitốchấtđặctrưngcủađấtnướcvàconngườiThụySĩ–baogồmsựchínhxác,lòngtinvàgiátrị–khôngthểchốnglạilànsóngcạnhtranhtừNhậtBản,chúngtôisẽlậptứctừbỏmọidâychuyềnsảnxuất,cácđầumáyđộngcơvàmọisảnphẩmydược.”Đólàmộtnướccờtáobạo.Nếuthấtbại,Frehnersẽmấtviệcvàgánhchịunỗihổthẹnvìđã

khôngthểgiảicứungànhcôngnghiệpđángtựhàonhấtcủaThụySĩ.Thựctế,thànhquảcủaôngchắcchắnphảiđượccôngnhận,vìôngđãcanđảmnhậntrọngtráchCEOcủaSBC,khởixướngmộtkếhoạchpháttriểnphithườngvàthuyếtphụcđượcUBSđồngýsápnhập.Nhưngđólàcâuchuyệncủamộtchươngkhác.Đồngthời,lòngcanđảmcủaFrehnercũngkhôngđượcvậnmaytiếpsứcnhưHayekvàcácđốitácđầutưcủaông–mộtsựthậtvẫnđangtrongvòngnghivấn.“Tôikhôngmạohiểmvớitiềnbạcvìtôikhôngcómộtxudínhtúi,nhưngviệcgiảicứuASUAGvàSSIHđãtiêutốnthờigianrảnhcủatôicùng30%thờigiandànhchocôngviệctrongsuốtmộtnămqua.Tôiđãmạohiểmchínhcôngviệccủamìnhvìhàngnghìnnhânviênvànhâncôngtrongngànhnày,vốnlàbiểutượngchotinhthầncủangườiThụySĩ,”ôngchiasẻ.Cuốicùng,hơn100ngânhàngcùngcácchủnợkhácđãbịthuyếtphụcchungtayvìsựnghiệp

giảicứungànhcôngnghiệpđồnghồThụySĩ.Cácngânhàngđãhuyđộngđượckhoảng860triệufrancThụySĩ,saukhitrừđimọikhoảnnợ,cổphiếumới,cáckhảnvayphátsinhvàcácdòngchảytíndụngmới.Tuynhiên,việctáithiếtmộtngànhcôngnghiệpđòihỏirấtnhiềuthờigian.Mãiđếncuốinăm1983,đềxuấtsápnhậpmớichínhthứcmớiđượcthôngqua,vớiErnstlàtântổnggiámđốccủaASUAG-SSIH.Tấtcảcáccôngtyconkhiđóđềuchịutổnthất,vàHayekđãkýkếtmộtthỏathuậnvớicácngânhàng,vớiphươngánmualại51%cổphầncủatậpđoànmớidướitênSMH(SociétédeMicroélectroniqueetd’Horlogerie)vàonăm1985.

BộđôikỳlạcứusốngngànhđồnghồThụySĩĐâycũngchínhlàthờiđiểmHayekgieohạtmầmđầutiênchovậnmệnhphithườngcủaông.

ÔngđãđàmphánvớiSBCvàUBS,haingânhànghàngđầuđạidiệncholiênminhtíndụngvềviệcmualạivốncốphầncủahọ.Sauđó,ôngđãtiếpxúcvớiStephanSchmidheiny,ngườitừngcôngtácvớiôngdướivaitròcốvấnsángtạotrêncáclĩnhvựckháctrongđếchếcôngnghiệpcủaông.SchmidheinylàcontraicủamộttrongnhữngnhàtàiphiệtcôngnghiệplừnglẫynhấtThụySĩ,MaxSchmidheiny,đồngthờicũnglàngườithừakếkhoảnđầutưkhổnglồvàocáccôngtynhưHolcim,Eternit,BrownBoveri(hiệnlàABB)vàUBS.Ôngcũngnổitiếnglàngườicólốitưduyriêng,nhưngvẫntôntrọngsâusắcthànhtựucủangườiThụySĩ–mộtsựkếthợphiếmcó.Schmidheinycódángdấpmộtkiếntrúcsưtàinănghơnmộtnhàquảnlýkiểumẫu,vìsẵnsàngchophépngườikhácvấybẩnngóntaycủahọvàbướcraánhđènsânkhấu.ChínhđiềunàyđãkhiếnHayek–ngườiluônkhaokhátđứngdướiánhđèn–kếthợpvớiSchmidheinythànhmộtbộđôikỳlạ,nhưngchắcchắn.SchmidheinylàngườiđầutiênphảnđốiquyếtliệtviệcđầutưồạtvàongànhđồnghồThụy

Sĩ;vìtrêncươngvịmộtthànhviênhộiđồngquảntrịUBS,tấtcảnhữnggìôngnhậnthấylàvôsốnhữngkhoảnxóabỏkhôngngừngchấtchồngtạicácngânhàngtừthậpkỷtrước.Tuynhiên,ôngtinởHayek,vàcảmthấybảnthâncótráchnhiệmgópsứctrongsựnghiệpgiảicứumộttrongnhữngngànhkinhtếquantrọngnhấtcủaThụySĩ.Ôngđãđồngýđónggópvàokhoảnđầutư20triệufrancThụySĩcủaHayekvàgiúpHayekthànhlậpmộtliênminhnhằmhuyđộngthêm120triệufranc.Tuynhiên,tìmkiếmnhữngnhàđầutưchấpnhậnmộtngànhcôngnghiệpđanghấphối,chấpnhậnmộttậpđoànđangthấtthoáthàngđốngtiềnvànằmdướiquyềnlãnhđạocủamộttayngườiLi-băngkhôngcóchútkinhnghiệmnàotrongngànhđồnghồ,quảthựclàmộtnhiệmvụnangiải,ngaycảđốivớimộtngườinhưSchmidheiny.Song,họ

đãtìmthấymộtsốngườitintưởng,baogồmFranzWassmer–mộtdoanhnghiệpxi-măng;tuynhiên,chừngấyvẫnchưađủthỏamãncácngânhàng,nêncảHayekvàSchmidheinyđềuđồngýtăngkhoảnđầutưcủahọtừ20triệufranclên40triệufrancThụySĩ.Trongnướccờtáobạonhấtcủamình,HayekđãđồngýcùngSchmidheinynắmgiữ51%cổphầncủaWATHolding,côngtysaunàyđãtrởthànhcổđônglớnnhấtcủaSMH.Schmidheinyđãđồngýchuyểngiaolạiquyềnkiểmsoáthoạtđộng,quyềnraquyếtsáchvàmọitráchnhiệmkhácchoHayek.Kểtừđó,HayekđãchiphốiSMHvớichỉ13%cổphầnthựctếvàtoànquyềntạoraphépmàucủachínhông.

NhữngdấuhiệuhồisinhđầutiênSaukhinắmtoànquyềnkiểmsoátvàsởhữu,Hayekđãnhắmđếnquyềnchiphốitạicấp

hoạtđộng,vàmột“bộđôikỳlạ”mớiđãhìnhthànhvàtiếptụcsựnghiệpgiảicứu.Năm1985,ErnstThomkeđãlãnhtráchnhiệmloạibỏOmega,nguồngốctổnthấtlớnnhấtcủatậpđoàn.Nhưngnhữnggìxảyratiếptheolạinhưmộtliềuthầndượcđốivớithươnghiệunày,nơitậptrungvôsốphânkhúcđồnghồriênglẻ,từbìnhdânnhấtđếnxaxỉnhất.Thomkekhôngchỉcảitạocácmẫumãđếntậngốc,màcòncắtgiảmtrựctiếpởchínhsáchlươngthưởng,đặcbiệtđốivớibanquảnlýcấpcao.ĐiềunàyđãlàmdấylêncáccuộcbiểutìnhtrênđườngphốBiel,vàThomkeđãtrởthànhconquáivậttrongmắtcácnghiệpđoàn.Nhưngsau18tháng,Omegamộtlầnnữađãhồisinh.HayekvàThomkeđãkhiếnnhữngkẻchỉtríchhọphảicâmlặng,vàchứngminhrằngkếhoạchtáithiếtđãthànhcông.

“NgàiSwatch”,NicolasG.Hayek(1928–2010)MộtphầntrongthànhcôngmạohiểmcủaHayekvàThomkeđếntừđộnglựccủariênghọ.

HayeklàmộttínđồnhậpcưkhoatrươngcủaGiáohộiChínhthốngHyLạpthoátlytừLi-băngdonạnbònrútởHungary.KhônglờinàocóthểdiễntảsựkhácbiệtgiữaxuấtthâncủaôngvớilýlịchcủamộttổnggiámđốcThụySĩkiểumẫu,mộtngườiđượcrèngiũanghiêmkhắctrongquânđộichínhquốc.ThomkelàmộtngườiThụySĩxaxứởGrenchen.Hayekpháthuykhảnăngtưvấncủaôngtốtnhấttrongcáccuộcđàmphánvớinhữngtriếtlýmơhồ.Trongkhiđó,ThomketừnglàmộtthợmáyhọcviệcởxưởngđồnghồETA–nhàsảnxuấtlinhkiệnhàngđầu–vàhiểurõtừnglinhkiệnđồnghồnhưlòngbàntay.Conđườngsựnghiệpcủaôngcũngkhônghềđơngiản:saukhihoànthànhkhóathựctậpdànhriêngchonhữngsinhviêncótốchấtvàhứngthútrongnghiệpkinhdoanh,ôngđãtheohọcngànhvậtlývàydượctạiETH(EidgenössicheTechnischeHochschule),Zurichvàlấyđượcchứngchỉbácsĩykhoa.Cảhaingườiđànôngđềukhôngquantâmđếncấpbậcphânquyềnhaytướcvịkiểunhàbinh.Thomkecũngtrangbịchomìnhýthứcgiảiquyếtvấnđề,tínhônhòa,thiênhướngquảnlývàkhảnăngđàmphánvớicáccôngtylớn(mộtthếmạnhmàHayekcònthiếu).NhưcáchSchmidheinyhoàntoàntintưởngHayek,HayekcũngtraolạisânkhấuchoThomke.Mốiquanhệbổsunggiữahọđãchorađờimộtê-kípmạnhmẽ–Hayekcótầmnhìn,Thomkecóđôitay;tuynhiên,điềunàykhôngđồngnghĩachúngsẽtồntạivĩnhviễn.

Vàđộtnhiên,SwatchrađờiGiữathựctrạnghỗnloạncủacuộckhủnghoảng,mộtsảnphẩmmớiđãrađời,vàđượcxem

nhưbướcđầucủacôngcuộchồisinhnềncôngnghiệpđồnghồ.ThứsảnphẩmkhiếnthếgiớirungchuyểnvàvựcdậyngànhcôngnghiệpđồnghồThụySĩnày,cótênlàSwatch.CórấtnhiềuphiênbảnkhácnhauvềmànramắtđầutiêncủaSwatch,cũngnhưngườitrực

tiếpđứngsausựrađờicủanó.Trongsốđó,giaithoạiđượctruyềntainhiềunhấttạiThụySĩvàtoànbộgiớisảnxuấtđồnghồchínhlà:“HayekđãphátminhraSwatch.”Điềuđókhôngđúng.Thựcchất,“thànhcônglàđứaconcủarấtnhiềungười”.Khôngcógìphảinghingờrằng,

Hayekchínhlànhânvậtđảmtráchkhâucuốicùngvàquantrọngnhấtcủatoànbộdựán.Nhưngnhữnggìthuthậpđượcquacáccuộcphỏngvấnvớicựuthànhviênbanđiềuhành,cáccổđôngvànhữngngườitrựctiếpthamgiadựán,lạivẽnêncâuchuyệnhoàntoànkhácvớicuốnkýlụcvềlịchsửhìnhthànhTậpđoànSwatchhiệnnay.Mộtphầncủasựxuyêntạcnàychínhlàhệquảtừtháiđộthiếuminhbạch.QuátrìnhpháttriểncủaSwatchđượcbaophủtrongmànsươngbímật,vàchỉcóhaingườiduynhấtngoàiETAthậtsựnắmrõvềtoànbộdựán–đólàHansSommervàPierreRenggli.Thomke,ngườitiềnnhiệmcủaHayektạiSwatchtrongbốnnăm,đãphảihứngchịuvôsốlời

phànnàntừkháchhàngtạiHoaKỳvàThụySĩcuốithậpniên1970,dođồnghồcủaôngquádàyvàquáđắt;dođó,chúngđãnhanhchóngđánhmấtthịphầnvàotaynhữngđốithủmỏnghơnvàbìnhdânhơntừNhậtBản,điểnhìnhnhưSeikovàCitizen.GerryGrinberg,CEOcủaConcordvàlàkháchhànglớnnhấtcủacácbộtruyềnđộngThụySĩ,đãđedọasẽchuyểnsangsửdụngnguồncungứngtừNhậtBản,nếuôngvàThomkekhôngtìmđượctiếngnóichung.Thomkeđãkhởixướngmộtcuộcthiđuatrongnộibộ,vớimụctiêugiảmnhanhđộdàyvàgiáthànhđồnghồsovớisảnphẩmNhật.ĐềxuấtkhảthinhấtđãthuộcvềMauriceGrimm,ngườimangđếnmộtcôngnghệvaymượntừsángchếcũ,chophépbộtruyềnđộngđượclắpđặttrựctiếpvàovỏđồnghồ,đồngthờiloạibỏlớpbảovệkhôngcầnthiết.

LờichứngtừcơnmêsảngThángMộtnăm1979–chỉ6thángsaukhitriểnkhaidựán–“CơnMêSảng”,mộtchiếcđồng

hồđiệntửhoàntoànmớivớiđộdày1,98milimétđãxuấthiệntrênthịtrườngdướibanhãnhiệukhácnhau:Concord,EternavàLongines.Nắmgiữkỷlụcvềchiếcđồnghồmỏngnhấtthếgiớilànguồnđộnglựcquantrọngthôithúctoànngànhgiànhlạivịthếdẫnđầuvềcôngnghệ,nhưngvẫnchưagiảiquyếtđượccácvấnđềthenchốtnhưkhôngngừngđánhmấtthịphầnvàsụtgiảmdoanhsốtạimộtsốdònghàng.Chínhvìthế,RenggliđãđềnghịThomkenghiêncứuvềcáckhảnăngsảnxuấtđồnghồvớichiphíthấpvàtỷlệlợinhuậncaodựatrêncôngnghệápdụngtrongdựán“CơnMêSảng”dànhchonhãnhàngCertinađangsasút.TrongcuộchọpbímậtvềpháttriểnsảnphẩmdiễnravàothángBanăm1980,Thomkevà

độingũquảnlýcủaôngđãthốngnhấtcácthôngsốkỹthuậtchosảnphẩmmới.ĐólàkhởiđầucủachiếcđồnghồSwatch.Khidựánđượctiếnhành,cáckỹsưbảothủđãtỏrakhôngtintưởng;nhưngsauđó,haikỹsưtrẻtàinăng,JacquesMüllervàElmarMockđãđứngrađảmnhậnphầnkhókhănnhất.KhônglâusauthươngvụsápnhậpASUAG,Thomkeđãđềnghịmộtkhoảnvay3triệufrancThụySĩdànhchochiếndịchmarketingkhảosáttạithịtrườngMỹ(docôngtycóquáítvốnhuyđộng).Banđiềuhànhđãcânnhắcýtưởngkhótinvềmộtchiếcđồnghồnhựa,nhưmột“thửnghiệm”tầmxa.Nhưngrồihọđãđồngýphêchuẩn“đềxuấtphithường”này,vàchothấycôngtyđanglâmvàotìnhcảnhngặtnghèođếnnhườngnào.

SwatchđãđivàoSáchKỷlụcGuinessnăm1984vớichiếcđồnghồkhổnglồ(cao160m[530feet]vànặng13tấn)đượctranghoàngtrêntrụsởCommerzbanktạiFrankfurt,nướcĐứcNăm1982,nhữngchiếcđồnghồSwatchđầutiênđãmởđầuchomộtdâychuyềnsảnxuất

robothóahoàntoànmớitạiGrenchen.Vấnđềduynhấtchínhlà:khôngmộtai–ítnhấtlàngườiMỹvàngườiNhật–muốnmuachúng.Cùngthờiđiểmđó,cáckhảosáttạichâuÂulạichokếtquảkhảquanhơn,nênmộtquyếtđịnhđãđượcđưaranhằmgiớithiệuSwatchtạiĐứcvàThụySĩvàođầunăm1983.ThiếtkếcũngđượccảithiệnchophùhợpvớibộsưutậpchâuÂu,vàđồnghồSwatchlậptứchúthàngđếnmứccungkhôngtheokịpcầu;trongkhiđó,tìnhhìnhdoanhthutạiMỹvàNhậtBảnvẫnrấtảmđạm.

TấtcảnhờmarketingBướcđộtphákhôngngờtạithịtrườngMỹđãxuấthiệncùngvớicuộchọpgiữaMarvin

Traub,ngườiđứngđầuBloomingdale’s–mộttrungtâmmuasắmtạiNewYorkvàMaxImgrüth,quảnlýcủaSwatch.TraubđềxuấtrằngSwatchnênđượcđịnhvịnhưmộtxuhướngthờigianhaymộtbiểutượngvề“phongcáchsống”,chứkhôngchỉlàmộtchiếcđồnghồ;đồngthờitoànbộbộsưutập,baogồmtủtrưngbày,cũngnênđượcthayđổi6thángmộtlần.Cùngvớiquanđiểmchorằngđồnghồnêntrởthànhbiểutượngxuyênsuốtcácthếhệ,chứkhôngchỉmộttràolưunhấtthời,ýtưởngnàyđãkhiếnngườiThụySĩkhôngkhỏiphânvân.

NgườihùngthầmlặngcủaSwatch,JeanRobert,ngườiđứngsaucácthiếtkếnổitiếngcủaSwatchvàgiúplộtxáctoànbộngànhcôngnghiệpđồnghồđangchếtmòntạiThụySĩ,nhờtậptrungvàophongcáchthờitrangchứkhôngchỉđểxemgiờThomkeđãtiếnhànhtheogợiýcủaTraubvàgặpgỡbạnông,BalthasarMeier,ôngchủcủa

Fogal–mộtnhàbánlẻdanhtiếngchuyênvềtấtliềnquầndànhchophụnữ.MeierđãgợiýThomkenêncộngtácvớimộtnhàthiếtkếđộclậptàinăng,JeanRobert.RobertxuấtthântừLaChaux-de-Fonds–mộttrongnhữngcộinguồncủangànhcôngnghiệpđồnghồThụySĩ.LýdokhiếnThomkeđồngýgặpgỡRobertchínhvìanhđãbiếnFogaltừmộtnhàcungcấpquầnáolótphụnữthôngthườngthànhhãngthiếtkếcácsảnphẩmnộiyphụnữhếtsứctinhtếvàgợicảm.NhữngchiếcáonịtbósátcủaFogallàtậphợpcủaphongcáchthiếtkếvànhữngmàusắckhácthường;chúngđãtạonênmộtcơnsốtthựcsự,vìphụnữluônsẵnsàngtrảgiácaochonhữngbộtrangphụcđầyphongcáchkhoáctrênmìnhma-nơ-canhtrưngbàyngoàicửahiệu.CuộcgặpđầutiêngiữaThomkevàRobertkhôngmấykhảquan.ThomkechorằngSwatchchỉcầncảithiệnvềmàusắc,nhưngsaucùng,RobertđãthuyếtphụcđượcôngrằngSwatchcần

phảiđượcthayđổitoàndiệntừcáchthiếtkế,đónghộpvàcáchgiớithiệuđếntừngphânkhúckháchhàng.Cácloạiđồnghồkhácnhaucũngcầnđượcthiếtkếriêngnhằmhấpdẫncácphânkhúccổđiển,thểthao,thờitrangvàđộcđáo.VớisựủnghộcủaImgrüthvàThomke,Robertđãlàmviệcvớimẫuthiếtkếcủatừngmặtsố,từngchiếcdâyđeo,từnghộpsảnphẩmvàtừngphươngthứctrưngbàytrongcửahiệu.MốiquanhệgiữaRobertvàImgrüthđãđemlạithànhquảtolớn;cùngnhau,họđãtạonên350mẫuthiếtkếtrongvòng5năm,vàtiêuthụhơn100triệuchiếcđồnghồ.

10năm,10triệuchiếcđồnghồCóthểkhẳngđịnhmộtđiều:SwatchđãgửimộtnụhônđếnngànhcôngnghiệpđồnghồThụy

Sĩđangtànlụinhanhchóng.Tháng10năm1982,SwatchđãtiếnhànhkhảosáttạithịtrườngTexas;chỉmộtnămsau,họđãramắttoànchâuÂuvàlậptứclanđếnBắcMỹ.Năm1985,10triệuchiếcđồnghồđãxuấtxưởng,vàđếnnăm1988,consốnàylà50triệu.Vàothờikỳđỉnhcao,nhữngtínđồcủaSwatchsẵnsàngxếphànghànggiờliền,hoặcngủquađêmvìbiếttrướcmộtmẫuthiếtkếmớisắpđượclênkệ.Năm1992,khiSwatchcánmốc100triệuchiếc,Hayekđãđượcmệnhdanhlà“NgàiSwatch”.Doanhsốvẫnkhôngngừnggiatăng:đếnnăm1996,tổngdoanhsốtíchlũyđãđạthơn200triệuchiếc.HayekluônxuấthiệntrướccôngchúngvớibahoặcbốnchiếcđồnghồSwatchtrênmỗicánhtay,vàmởratriếtlývềtầmquantrọngcủayếutốcảmxúctrongthiếtkếsảnphẩmtiêudùng.

MộtsốmẫuđồnghồSwatchbánchạytrongthậpniên1980:“RuffledFeathers”(“LôngXù”),“Tonga”,“StCatherinePoint”và“CoralGables”Năm1991,Swatchgiớithiệumộtthiếtkếmới.Họđãramắtmộtmẫuđồnghồcơtựlêndây

mangthươnghiệuSwatch,vớimặtsautrongsuốtchophépngườidùngquansátrõcáchvậnhànhcủanhữngbánhrăng–đâyquảthựclàmộtýtưởngphithường,đếnmứcnhữngnhãnhiệucaocấpvàxaxỉhơncũngphảisaochéplại.Trongbốicảnhnhữngnhàsưutầmđồnghồtrẻbắtđầunhậnratìnhyêucủahọđốivớicácchitiếtcơhọc,cóthểkhẳngđịnh,nhữngngàythángđẹpđẽcủađồnghồcơvẫnchưakếtthúc.VàyếutốphithườngnhấttrongsảnphẩmSwatch–ítnhấtcũngtheoquanđiểmcủachínhcôngty–làcôngnghệnhựaplasticphứctạpvàđắtgiáđếnmứckhôngđốithủnàocóthểsaochépđược(đặcbiệtlàgiớichếtạođồnghồNhậtBản).Điềuđóđãđánhdấumộtbướcthayđổiquantrọngtrênthịtrườngmàkhôngítngườiđãdự

đoántrướcgiữacuộccáchmạngthạchanh.Kỷnguyêncủađồnghồcơ,hóara,vẫnchưakếtthúc.Khôngnhữngthế,thậpniên1980đãchứngkiếnnhữngngàyđầutrongquátrìnhhồisinhcủanhữngchiếcđồnghồcơcaocấptrênthịtrườngtrongsuốthàngchụcnăm,mãiđếntậnngàynay.

SựhồisinhcủađồnghồcổđiểnBanđầu,cơnkhủnghoảngthạchanhđãkhiếnnhữngchiếcđồnghồcơxuấtchúngnhấtphải

xuốnggiá,vàmộtsốnhàsưutầmđồnghồbiếtnhìnxađãtậndụngthờicơnày.Tuynhiên,nhucầuvềđồnghồtinhxảođãsớmhồisinh,cùngvớisựgiatăngnhữngcuốnsáchvàbàibáoviếtvềchủđềnàyđượcphổbiếnkhắpchâuÂuvàHoaKỳ.NhàđấugiáAntiquorum,đượcthànhlậpnăm1974tạiGeneva,đãtrởthànhtrungtâmgiaodịchcủanhữngchiếcđồnghồmanggiátrịlịchsử.Trongsuốtnhữngnăm1980,ngàycàngcónhiềutượngđàitừngbịlãngquênlầnlượthồisinh,trongđóphảikểđếnBlancpainvàA.Lange&Söhne.TrongtrườnghợpBlancpain,nguyêngiámđốctạiOmega,Jean-ClaudeBivervàđồngsựcủaông,JacquesPiguet,đãmualạibảnquyềnthươnghiệunàytừSSIHnăm1981,vớichỉ16.000francThụySĩ.Từlànsónghâmmộnhỏnhưngkhôngngừngdângcaonày,cóthểđoánchắcrằngthịhiếu

đốivớinhữngchiếcđồnghồcỡlớnvàthiếtkếvụngvề–theocáchcàngphứctạpcàngtốt–sẽlanđếnmộtphânkhúcthịtrườngquantrọnghơn:cácdoanhnhânmớigiàucóvàthamvọng.Nhữngchiếcđồnghồnàylàbiểutượnglýtưởngnhất–điềuhiểnnhiênvànằmtrongdựđoán–chovịthếcủađẳngcấpđànôngAlpha.Khôngphảingẫunhiênmàtừhaithậpkỷtrước,nhữngmẫuquảngcáođồnghồcaocấpđãxuấthiệnnhannhảntrênchuyênmụcxahoa“Tiêutiềnnhưthếnào”củatờFinancialTimes.

Vàgiờđây,aicũngmuốnmộtchiếcKhônglâusau,nhữngđạigiakỳcựunhấttronggiớisảnxuấtđồnghồvàcácmặthàngxaxỉ

đãthamgiavàotràolưumới.Năm1999,HayekđãmualạiBreguet,vàbiếnhãngnàythànhthươnghiệusangtrọngnhấttrongdanhmụccủaTậpđoànSwatch.Mộtnămsau,Swatchtiếptụcchi50triệufrancThụySĩchoBlancpain,đồngthờichiếmgọnGlashütteOrigin.Trongcùngnămđó,Louis-Vuiton-Moët-Hennessy(LVMH),mộtthươnghiệutậpđoànxaxỉ,đãlấnsânsanglĩnhvựcđồnghồtạiLaChaux-de-Fonds,vàtiếnhànhthâutómTAGHeuer,EbelcùngChristianDior.(Tiếpđó,Zenith,ChaumetvàHublotcũngchịuchungsốphận.)Năm2000,đốithủcủaLVMH,Richemont,cũngmualạiA.Lange&Söhne,IWCvàJaeger-LeCoultre;thờiđiểmđó,cácnhãnhiệunàyđangnằmtrongtayVodafone,dokếtquảtừthươngvụsápnhậpcôngtytruyềnthôngnàyvớiMannesman.NgoàiRolexvàPatekPhilippe,hầuhếtnhữngcáitênnổitiếnghiệnnayđềunằmtrongtay

batậpđoànđồnghồcaocấplớnnhấtthếgiới–Swatch,RichemontvàLVMH–trongđó,đãcóhaitậpđoànđặttrụsởtạiThụySĩ.TrongkhiTậpđoànSwatchchỉtậptrungsảnxuấtđồnghồvàtrangsức,thìdanhmụccủaRichemontcònbaogồmtrangphụcvàphụkiệnthờitrangcaocấp;cònđốivớiLVMH,đồnghồđãnằmngoàivòngchiến.Nhưngchínhchiếnlượchợpnhấttừcáctậpđoànkhổnglồnàyđãkhẳngđịnhsứcmạnhcủamarketingtrongsứmệnhchắpcánhchonhữngthươnghiệuđồnghồlớn.Chỉmộtsốíthãngcònduytrìphươngthứckinhdoanhđộclậptheokiểugia-đình-trị.TiêubiểutrongsốđólàPatekPhilippe(giatộcStern),Chopard(giatộcScheufele),Breitling(giatộcSchneider),AudemarsPiguetvàEterna(PorscheDesign),Girad-Perragaux(giatộcMacaluso),Mondain(giatộcBernheim)vàOris,RaymondWeilcùngUlysseNardin(thuộcvềthếhệsaucùngcủaRolfSchnyder).

TăngtrưởngởphươngĐôngKhônggìphảinghingờvềmụctiêucủacácđấuthủtrên.Dânsốthếgiớiđãtănggấpđôikể

từnăm1970lên6,8tỉngười,vàdựkiếnsẽđạtmốc9tỉtrong40nămtới.TrungtâmcủađàtăngtrưởngnàytậptrunghầuhếtởchâuPhi,châuÁvàMỹLatin.Cácthịtrườngmớinổihiệnđãchiếmđến44%doanhthucủaSwatch,và37%doanhthucủaRichemont;đồngthời,tốcđộtăngtrưởngdoanhsốtạicácthịtrườngnàycũngcaogấp3lầncácnướcpháttriển.Hãylấymộtvídụđiểnhình:RolexHồngKônghiệnđangxếpthứhaitrongdanhsáchcácnhàcungcấpdịchvụgiảitrílớnnhấtchâuÁ,vàlàlựachọnthuhútcủacácđạigia,vớiCasinoWynntạiMacaođượckèmtheotrongthỏathuậnxâydựngcủahọ.TờTheEconomistchobiếtTrungQuốcnhiềukhảnăngsẽtrởthànhthịtrườnghànghóalớnthứhaithếgiớivàonăm2015–chỉxếpsauMỹ.TrungQuốcđanglàquốcgiatiêuthụxehơinhiềunhấttrênthếgiới,đồngthờitạocơhộichothịtrườngđồnghồcaocấptiếpbước–đólàđiềuhiểnnhiêntạimộtquốcgianơi

cácthanhniêntrẻsẵnsàngláichiếcBMWmớicoóngđếnchỗlàm(dùbiếtsẽmấtgấpbốnlầnthờigiansovớisửdụngphươngtiệncôngcộng)chỉđểkhoemẽvớibạnbè,khôngquênđặttrêntaimộtdâyđeoApplenốivớichiếcđiệnthoạirẻtiềntrongtúi,vàravẻnhưđangsởhữumộtchiếciPhone.ĐólàbằngchứngchothấyngườiTrungQuốcluôncầnnhữngsảnphẩmnhằmphôtrươngsựthànhđạtvàgiàucócủahọ,vàtràolưunàyvẫnđangkhôngngừnglanrộng.Ngàynay,ngànhcôngnghiệpđồnghồThụySĩđangsởhữukhoảng40nghìnnhâncông,so

với90nghìnvàothờihoàngkimthậpniên1960,ngaytrướckhidiễnracơnkhủnghoảngthạchanh.Breguetgầnđâyđãbỏra80triệuđô-lanhằmnhânđôikhốilượngsảnxuất,trongkhiOmegacònđầutưnhiềuhơngấpbội.Swatchđangtiếnhànhtuyểndụngthêm1.500nhâncôngtạiThụySĩ.Universo,nhàsảnxuấtriêngcủatậpđoànnàychuyênvềkimđồnghồ,đồngthờilàmộtdoanhnghiệptiềmnănghàngđầutrongngành,cũngđãbổsungthêm180nhânviêntrongnăm2010,nhưngvẫnchưađápứngđượcnhucầusảnxuất.

Mộtlầnnữa,ThụySĩlạilàkẻthốngtrịSảnlượngxuấtkhẩuđồnghồThụySĩhiệnđãđạttổnggiátrị18triệufrancThụySĩ,vàbiến

đồnghồthànhdòngsảnphẩmxuấtkhẩuquantrọngthứbacủaquốcgianày,saudượcphẩmvàmáymóc.Tuynhiên,consốnàykhôngthểnóihếtsựkhácbiệtgiữangànhcôngnghiệpđồnghồtạiThụySĩvàcácquốcgiakhác.Năm2008,ThụySĩchỉxuấtkhẩumộtlượngkhôngđángkể26triệuchiếcđồnghồthànhphẩm.Trongcùngnămđó,TrungQuốclạixuấtkhẩuđến550triệuchiếc.Tuynhiên,giáthànhtrungbìnhcủađồnghồTrungQuốcchỉởmức2francThụySĩ;riêngconsốnàyđốivớiđồnghồThụySĩlà600franc.Ởdòngsảnphẩmcaocấp,ThụySĩchỉxuấtkhẩu4,3triệuchiếc,nhưnglạichiếmđến70%tổnggiátrịxuấtkhẩu.Đồngthời,95%đồnghồcaocấp–đượcđịnhgiátừ1.000franctrởlên–đềuđượcsảnxuấttạiThụySĩ.CáchãngđồnghồThụySĩđãtrảiquamộtchặngđườngdàitừmộtnhómcácxưởngsảnxuất

vôdanh,thuêngoàithànhcáccánhàsảnxuấtthuengoàivôdanhđếncácthươnghiệubánlẻdanhtiếng.Nhờchiếnlượctậptrungđầutưcẩntrọngvàthuhoạchthànhquảtừcácthươnghiệuđộcquyềntrongsuốtnhiềunăm,họđãchiphốiđượcxuhướng;hayítnhất,đãkiểmsoátđượccáckênhphânphốiđếnkháchhàng.Chẳnghạn,Jaeger-LeCoultređãsảnxuấtkhoảng55nghìnchiếcđồnghồtinhxảo,vàhiệnđãcó35cửahàngbánlẻtrênkhắpthểgiớichỉphânphốiđồnghồcủaJaeger-LeCoultre(baogồm15cửahàngchínhhãngvàcáccửahàngnhượngquyềncònlại).ChỉriêngtạiThượngHải,ngườitiêudùngcóthểlựachọnmộttrongbacửahàngcủahọ.TậpđoànSwatchcũngđangphânphốimộtphầnlớndoanhsốtạicácđạilýđồnghồlớn,đồngnghĩahọphảiđầutưthêmvềđịađiểm,khovậnvàconngười.Thếnhưng,xuthếbắtnguồntừcácthươnghiệuthờitrangtinhtếnhằmgiớithiệucáckênhphânphốicủariênghọđangđeđọađếngiớikinhdoanhđồnghồThụySĩ.Bulgari,RalphLauren,Zegnacùngnhiềuhãngkhácđangnhắmđếnđồnghồnhưmộtđònbẩysinhlờihòngnângcaogiátrịthươnghiệu.(RalphLaurenđãđạtđượcthỏathuậncấpphépvớiRichemontvàonăm2009.)Tuynhiên,vẫncònquásớmđểđánhgiávềkhảnăngthâutómnguồnkháchhàngđồnghồThụySĩtruyềnthốngcủacácthươnghiệulâuđờinày.

MộtdoanhnghiệpThụySĩtoàndiệnTrongkhiđó,cáchãngđồnghồThụySĩvẫnđangnắmgiữlợithếtừchiếnlượchợpnhấttheo

chiềudọctrongkhâusảnxuấtcuốicùng,bằngcáchtựchếtạocácbộtruyềnđộngcơhọcthayvìmualạichúng.Biểuđồphíadướisẽđốichiếugiữatỷtrọngsảnxuấtbộtruyềnđộngnộibộvớitỷtrọngmuangoài.

Haithịtrường,mộtngànhcôngnghiệpThànhcôngcủangànhcôngnghiệpđồnghồThụySĩhiệnnayđếntừhaiyếutốchính:

KhảnăngnắmgiữthịtrườnglớncủacácnhàsảnxuấtđồnghồThụySĩquaxuhướngthờitrang–mộtchiếnlượcpháttriểntấtyếukhicôngdụng“chínhxácvềthờigian”củamộtchiếcđồnghồhiệnđãkhôngcònđượcxemtrọng–dokháchhàngluônxemđólàđiềuhiểnnhiên.Nhucầutăngtrưởngvượttrộiđốivớicácdòngđồnghồcơcaocấp.

SốlượngnguồncungbộtruyềnđộngcơtạicáchãngđồnghồhàngđầuHaiyếutốtrênđãđạidiệnchothếmạnhlẫnkhuyếtđiểmcủanền

côngnghiệpThụySĩ.Trênthịtrườngđạichúng,doanhthutạonêntừphongcáchvốncósẽkhólòngtránhkhỏicáclỗhổngtạođiềukiệnchođốiphươngkhaithác;nhưngtạithịtrườngcaocấp,cáckỹnăngchuyênmônđãđượckhẳngđịnh,khiếncáctânbinhkhólòngthâmnhập.Trongnhữngnămgầnđây,mộtsốlượnglớncácnhàsảnxuấttạiNhậtBảnvàcácquốcgiachâuÁkhácđãchứngtỏhọngàycàngnắmbắttốthơncácphânkhúcthờitrangcủathịtrườngtoàncầu.Dođó,vịthếdẫnđầucủaSwatchtạiphânkhúcđồnghồthờitranghạngtrungsẽkhólòngđượcđảmbảo.Mặtkhác,việcngànhcôngnghiệpđồnghồThụySĩphụthuộcquánhiềuvàothịtrườngcao

cấptronggiátrịxuấtkhẩucủahọ,sẽđẩydòngsảnphẩmnàyvàotìnhthếhếtsứcnhạycảmnếubiếnđộngkinhtếxảyra.TậpđoànSwatchđangbộclộnhiềusơhởdophụthuộcnhiềunhấtvàođồngfrancThụySĩ–82%doanhthucủahọxuấtpháttừnướcngoài,trongkhixấpxỉ80%chiphílạitậptrungtạiThụySĩ.

Đồnghồđeotaysẽtồntại?Nhiềucâuhỏichấtvấnchuyênsâuđangđượcđặtrachokhảnăngtồntạilâudàicủaloạisản

phẩmthenchốtđượccảngànhđồnghồThụySĩkỳvọng.Vàothậpniên1790,khiBreguetcònđangpháttriểnmộtcôngnghệgiúpthayđổicảngànhchếtạođồnghồ,thìýtưởngconngườicóthểđeomộtcỗmáybáohiệuthờigiantrêncổtayvẫnchưađượcbiếtđến.Đâycóthểlàmộtlờicảnhbáo–rằngchúngsẽbịlãngquênmộtlầnnữa.KenRobinson,mộtchuyêngiangườiAnhtronglĩnhvựcgiáodụcthếhệtrẻ,gầnđâyđãpháthiệncórấtítthanhniêndưới25tuổiđeođồnghồ;ôngchobiết:“Tạisaotaphảiluônmangtheomộtmónđồđiệntửchỉcóduynhấtmộtchứcnăng?”.TuyviễncảnhđốivớiđồnghồThụySĩcaocấpđangtrởnênrựcrỡ,vớikhoảnlợitứckhổnglồthuđượctừnhiềuđộtuổitạinhiềuquốcgiađôngdânnhưẤnĐộ,Indonesia,BrazilvàThổNhĩKỳ,nhưngchúngtavẫnkhôngthểbiếtđượcsẽcóbaonhiềunềnkinhtếtrongsốnàylựachọnxemthờigiantheomộtcáchhoàntoànkhác.Tuynhiên,nhântốcốtyếunhấtdẫnđếnthựctrạngtrênchắcchắnlàngườitiêudùngsản

phẩmnamgiới.Đồnghồlàmặthàngđứngđầutrongdanhsáchxaxỉnày–thậmchívượttrêncảxehơithểthao–vàcóđến80%doanhsốtiêuthụđếntừnamgiới.Điềunàycólẽkhôngcầnđưalênmặtbáo–vìngànhsảnxuấtđồnghồtruyềnthốngvốnđãdànhriêngchonamgiới–nhưngvẫnảnhhưởngkhôngnhỏđếnngànhcôngnghiệpđồnghồThụySĩ:namgiớilàđốitượngkháchhàngcaocấptạicácnướcchâuÁpháttriểnnhanhchóng.NgànhcôngnghiệpđồnghồThụySĩdườngnhưđanglặplạichukỳpháttriểnhồithậpniên

1970trướckhidiễnracuộckhủnghoảngthạchanh:mỗinăm,họsảnxuấtngàycàngítđồnghồhơn,nhưnggiáthànhtrungbìnhvẫngiatăng.Từxuthếtrên,cóthểnhậnthấychỉcómộtsốítđồnghồđắttiềnđượcsảnxuất,vàngànhcôngnghiệpđồnghồsẽsớmquaylạiđiểmkhởiđầu,vớinhữngthiêntàichiphốithờigianxuấtchúngnhấtchỉsảnxuấtriêngchonhữngđạigiagiàucónhấttrênthếgiới.CólẽnàoxuthếtăngtrưởnglợinhuậnhômnaylạichínhlàmầmmốngchocuộckhủnghoảngkếtiếptrongđếchếđồnghồThụySĩ?

CáctậpđoànđồnghồThụySĩhàngđầu(thốngkênăm2011) 195019701980 2000 2011

Richemont(1988) Doanhthu(triệufrancTS) - - 2.176 4.708 8.270Tổngnhânviên - - Khôngrõ10.39022.600TổngnhânviêntạiThụySĩ- - Khôngrõ2.360 6.880TậpđoànSwatch(1983) Doanhthu(triệufrancTS) - - 2.173 4.263 6.764Tổngnhânviên - - 14.520 19.75026.777TổngnhânviêntạiThụySĩ- - 8.830 11.03013.954

Bảngtrênchỉcungcấpcácsốliệuhiệnhữu.Sốliệuđượclàmtrònlênhoặcxuống.Nguồn:TạpchíFortune

T

3.DulịchThụySĩ:Hayngànhkinhdoanhtuyếtvàkhôngkhí

Trênnhiềuphươngdiện,ThụySĩkhôngphảiquốcgiađượcưuáinhấtđểthànhcôngvềkinhtế.Họsởhữunguồntàinguyêntựnhiênrấtítỏi:khôngdầumỏ;khôngthanđá;khôngkimloạiquý;vàkhôngkimcương.Phầnlớndiệntíchđấtđaikhôngphùhợpđểcanhtác,vànhiềuvùngmiềnkhắpđấtnướcluôncótuyếtphủkéodàihàngthángliềntrongnăm.Tạiđây,tàisảnquýgiánhấtchínhlànguồnlựcconngười,vìthiênnhiênrấtítkhiđưataygiúpđỡhọ.uynhiên,tạiquốcgiabịthiênnhiênhắthủinày,vẫncómộtngoại

lệ:ThụySĩcóthắngcảnh–đúnghơnlàrấtnhiềuthắngcảnhđẹp.Cảnhvậtnơiđâytrướchếtsẽlàngọnlửanhómlêntinhthầnphiêulưu,vàsauđólàsựtòmòcủacưdânđếntừtấtcảcácvùngmiềntrênthếgiới;vàđiềukhiếnhọkỳvọnghơntấtthảy,chínhlàcảmxúcvàvẻđẹpcủaphongcảnhnúinonhùngvĩnơiđây.SựxuấthiệncủangànhdulịchThụySĩlàmộthiệntượngmanghơihướnghiệnđại.Dulịch

cầndukhách,vàngànhdulịchthôngthườngchỉcóthểtồntạitrongcácxãhộicôngnghiệphóa,nơiconngườicónhiềuthờigianrỗi,thunhậpkhấmkhávàngaodutrênnhữngphươngtiệngiaothôngthuậnlợi.Song,tạiThụySĩvẫncònmộtyêucầukhác:dukháchphảisẵnsàngkhámphágiátrịtừphẩmchấtphithườngcủangườiThụySĩcùngnhữngđiềukiệnthiênphúcủaquốcgianày.Vìnếusosánhvớilịchsửnềnvănminhconngười,mộtthịtrườngdulịchcólẽsẽkhôngthểxuấthiệntạiđây.Tuynhiên,tronghaithếkỷgầnđây,đãcónhữngthayđổiđángkểvềkinhtếvàvănhóa–khởinguồnvớimộtphươngTâypháttriểnvàlankhắptoàncầu–khiếnluậtchơicũngthayđổitheo,vàtạonênnhữngkhảnăngmàthếhệtrướckhôngthểngờđến.Mộtmaymắnkhácchínhlà:ngoàithắngcảnhrựcrỡ,ThụySĩcònsởhữunguồnnướctựnhiêncungcấpchotoànkhuvựcTâyÂu–đủdùngcho350triệudân,vàkhôngítngườitrongsốnàyđãtrởnênthịnhvượng.Trongkỷnguyênhiệnđại,ThụySĩkhôngcònphảiphụthuộchoàntoànvàocácngànhhàng

xuấtkhẩunhưđồnghồhaycôngcụtàichính.Mọingườisẽsẵnsàngchitiềnchỉđểngắmnhìnđấtnướccủahọ.

TấtcảđềulànúiDãyAn-pơchínhlàbiểutượngtựnhiêncủaThụySĩ.Hìnhthểcủadãynúinàyđãhìnhthành

từcuốithờiĐạiTrungsinhkhichâuPhidầntáchrakhỏichâuÂuvào250triệunămtrước.CácđỉnhnúinhưMatterhorn,JungfrauvàEigerđãbịđẩylên,cùngvớimộthàngdàicácrặngnúinhỏhơnnhưngkhárõnét,đồngthờidựnglênmộtranhgiớitựnhiênvàvănhóakhắcnghiệt.Chínhranhgiớinàyđãphânđôigiữabắcvànam,giữakhíhậuấmvàlạnh,vàgiữahainềnvănhóa–ngônngữLatinvàAnh-Đức.ĐâycũnglàđườngbiêngiớichiatáchhainềnvănminhcổđạivàTrungcổchâuÂu,vàtiếptụcngăncáchcácgiátrịtruyềnthốngvàhiệnđạitạichâulụcnày.Thếnhưng,dãyAn-pơThụySĩkhôngphảilúcnàocũngtạonênsứchút.Trongkhicácngành

tàichính,thủcôngvàvănhóachínhtrịtạiThụySĩthườngcónguồngốcsâuxatừcácquốcgia

khác,thìchínhđiểmđếnThụySĩlạinổilênnhưmộthiệntượngmới.Ngàynay,ThụySĩvớinhữngngọnnúisừngsữngđangthuhúthàngtriệudukhách;nhưngcáchđâynhiềuthếkỷ,chínhcảnhvậthùngvĩnàylạikhiếnkhôngítcưdânthànhthịxalánh,khóchịu.Thứnhất,dãyAn-pơthậtsựlàmộtchướngngạicầnphảivượtqua,hoặctránhxa,vàchắc

chắnkhôngphảimộtđiểmđếnlýtưởng.CuộcviễnchinhđếnLaMãnăm200trướcCôngnguyêncủatướngHannibal,vớinhữngđoàntượngbinhsanbằngcácrặngnúiAn-pơ,chođếnnayvẫnlàmộttrongnhữngchiếntíchhuyhoàngnhấttronglịchsửquânsự.Trongsuynghĩcủangườicổđại,thậtkhácthườngkhicóaiđólạimuốnmạohiểmtínhmạngtạimộtvùngđấtkhắcnghiệtnhưthế.VàothờiđiểmJ.M.W.TurnertiếpnhậnsựmệnhvượtdãyAn-pơnăm1812,nhiềuthayđổiquantrọngđãdiễnra.CùngvớisựkiệncáchmạngRô-mantrongvănhóachâuÂucuốithếkỷXVIII,câuchuyệnvềnhữngthắngcảnhtrùngđiệpnhưdãyAn-pơ,vốntừnghằnsâunỗikhiếphãitrongtâmtrígiớiquýtộc,đãbắtđầunhậnđượcsựngưỡngvọng.

TừtuyệtvọngđếnuynghiSựthayđổiđódiễnrarấttìnhcờ.Năm1693,JohnDennis,mộtngườiAnh,đãxuấtbảnmột

tácphẩmvềsứmệnhchinhphụcđỉnhAn-pơ–mộtcuộchànhtrìnhquanhữngmiềnđấtđượcôngmôtảlà“gieorắcnỗikhiếpsợ,vàđôikhiđếntuyệtvọng.”Đólàphảnứngtựnhiêncủaconngườitrướcnhữngmỏmđátrơtrọi,nhữngsườndốccaođếnchóngmặtvànhữnglãnhnguyênquanhnămtuyếtphủvốnlàbiểutượngcủadãynúinày.Đólàkỷnguyênkhiconngườikhaokhátmởtoangcánhcửahiểubiếtvàchuẩnbịhànhtrangđếnnhữngquốcgianúinontrùngđiệp,vốntừngkhiếnnềnvănminhnảnlòngvớinhữngsườnnúiuynghivàthácnướctrắngxóa.Tuynhiên,đếncuốithếkỷXVIII,cáchmạngvănhóavẫnchỉlàmộtngọnlửangấmngầm.

NhữngnhàvănvàhọasĩmangtâmtưởngRô-mantruyềnthốngluôncangợinhữngthứhọcholà“uynghi”,vàmộtđấtnướcnúinonđếnhoangvuđãdầntrởthànhkhởinguồncủatinhthầnđó.KhôngphảingẫunhiênmàphầnlớncácnhàcáchmạngvănhóatrongthờikỳnàyđềuxuấtthântừThụySĩ.Byron,ShelleyvàMaryGodwin,tácgiảcủaFrankenstein,đềutừngxuấthiệntạiGenevavàonăm1816;trongkhicáchọasĩnhưCasparDavidFriedrichvàTurnerđãtừngchudukhắpThụySĩtừđầuthậpniên1800.CácnghệsĩvàgiớitríthứcđãtạonênnhữngnềntảngvănhóagiúpđịathếcủaThụySĩdầntrởthànhmộtnhântốquantrọngtrongtrítưởngtượngcủangườichâuÂu.KhôngphảingẫunhiênmàSherlockHolmeschiếnđấuđếnchếtvớikẻthùtruyềnkiếpMoriatytrênđỉnhthácReichenbachtạiBerneseOberland:dãyAn-pơThụySĩcũngchínhlàkhungnềnlýtưởngchobứchọadanhtiếngvàothếkỷXIX,khắchoạthắnglợikhảihoàncủacáithiệntrướccáiác.

DulịchcầndukháchTuynhiên,đểdulịchtrởthànhmộtngànhcôngnghiệp,nềnkinhtếphảicónhữngthayđổi

nhấtđịnh.VàothờiTrungcổ,hầuhếtdânchúngchâuÂuđềutrảiquacuộcsốngkhôngcónhiềubiếnđộng,gắnliềnvớinhữngvùngđấtmangâmhưởngcủavănhóanôngnghiệp.Vớitấtcả,tưtưởngvềquyềntựdocánhântấtyếuhầunhưkhôngtồntại–cuộcsốngchỉlàbứctranhkhắchọacôngviệcvàthútiêukhiểnmangtínhcộngđồng,xoayquanhnhữnglễhộitôngiáotruyềnthống.PhầnlớnnhữngnétđặctrưngnàyđềuđượcgiữnguyênchođếnthếkỷXVIII,khinhữngcuộccáchmạngnôngnghiệpvàcôngnghiệpnốitiếpnhauđãthayđổihoàntoànhìnhtháicuộcsống.Cácthịtrấnvàthànhthịđãthaythếlàngxãnôngthôn,vàconngườibắtđầunhìnnhậncôngviệcvàthútiêukhiểnquanhữnglăngkínhkhác;từđó,mộtthịtrườngrộnglớnvềdulịchvàgiảitríđãtrỗidậy.ĐầuthếkỷXIX,hoạtđộngdulịchởchâuÂuvẫnđượcxemlàhìnhthứcphiêulưuđầyhiểmnguy.ĐếngiữathếkỷXIX,xuhướngnàymớinhanhchónglanrộng,vàđượctổchứcmộtcáchthuậnlợivàquycủhơn.Saucùng,ngànhdulịchhiệnđạiđãrađời.

NapoleonvượtdãyAn-pơ-Jacques-LouisDavidvẽnăm1800ThụySĩlàquốcgiađầutiênđượcthừahưởngnhữnglợiíchtừsựbùngnổnhucầudulịch.Họ

cóthểthỏamãnnhữngyêucầukhácbiệt,mớilạvàđầycảmhứngtừphíadukhách,đồngthờiđảmbảorằngdukháchsẽđượcnghỉngơitrongkháchsạnấmáp,trênchiếcgiườngêmái,vàđượcthưởngthứcnhữngmónănngonvớigiácảphảichăng.Dùvậy,đápứngtấtcảnhữngkỳvọngtrênvẫnlàtháchthứcđốivớingànhdulịchThụySĩngàynay.

MốiđedọatrêncuộchànhtrìnhThuởbanđầu,ThụySĩchưaphảilàmộtđiểmđến,màchỉnằmtrênconđườnghướngđến

BắcÂucủacácnhàxâydựngđếchế.KhiĐếchếLaMãvươncácxúctucủamìnhđếncácvùngđấtthuộcĐức,PhápvàAnhQuốcngàynay,cácthànhphốThụySĩnhưZurich,Basel,GenevavàStGallenchínhlànhữngđiểmdừngchântrêncuộchànhtrìnhkếtnốinhữngcánhđồngmàumỡcủanướcÝvớimiềnBắchoangsơ.Thờiđó,việcđilạicòngặpnhiềukhókhăn,vàhiếmaidámmạohiểmghéquamộtchướngngạitrêncuộchànhtrìnhchỉđểtìmkiếmniềmvui.TậpquánnàyvẫngiữnguyênchođếnthờiTrungcổ,khiconngườichudukhắpnơichỉvìhọbuộcphảilàmthế.Tuyvẫncómộtsốngoạilệ,nhưngkhôngtrườnghợpnàotrongsốđóphảnánhđúngbảnchấtcủangànhdulịchhiệnđại:nhưmộtsốsuốinướckhoángchữabệnhđượckhaithácvàothờiTrungcổ;nhữngcơsởhọctập(nhưĐạihọcBasel)thuhúthọcgiảnướcngoàivìlòngkhaokhátmởmangkiếnthức;haynhữngnhàkháchtrênđườngnúiAn-pơnhưStGotthardvàSimplonđượcdànhlàmnơitrúchânchocáclữkhách.Thựctế,vàothờiTrungcổ,ngườiThụySĩluônnổitiếngvềnhữngđạoquânhơnlònghiếukháchcủahọ.NgườiLaMãnểphụchọnhưnhữngđấusĩhungtợn:năm80sauCôngnguyên,Tacitusđãviếtrằng:trongnềnvănhóanày,“vứtbỏtấmkhiênlàhànhđộngtộiác”.ChođếnthờikỳCáchmạngCôngnghiệp,sứcmạnhquânsựcủaThụySĩvẫnlàmộtmónhàngxuấtkhẩugiátrị,vàcácđộilínhđánhthuêThụySĩluônđượccácvươngquốcvàquânchủtrênkhắpchâuÂusăntìmtrongsuốtthờiTrungcổ.Đếntậnhômnay,cácđộicậnvệThụySĩvẫnđangngàyđêmbảovệTòathánhVatican.

NgườiAnhxuấthiệnđầutiênNhữngquýtộcngườiAnhưamạohiểmchínhlànhữngdukháchđầutiêncanđảmđặtchân

đếnThụySĩtừthậpniên1790,nhưmộthệquảcủacácchínhsáchpháttriểnchínhtrị.SaucuộcchiếnWaterloo,nhânsốcủahọtạiđâyngàycàngđông,mộtphầncũngnhờcáclãnhđạotràolưuRo-mannhưLãnhchúaByron.NhữngdoanhnhândulịchngườiThụySĩđãgâyấntượngnhờbàytỏlònghiếukháchvớingườiAnh,manglạikhôngkhí“AnhQuốc”tạicáckháchsạncủahọvànỗlựctraudồitiếngAnh.(1)MộttrongnhữngđiểmđếnưathíchcủacácdukháchthámhiểmnàychínhlàmộtđịaphươngởtrungtâmThụySĩbaoquanhLucerne,vớihaingọnnúiPilatusvàRiginổitiếng.Thờiđiểmđó,ThụySĩluônđượcxemlàmộtđiểmđếnkhácthường,vớisựkếthợpđầylýthúgiữacảnhsắcthiênnhiênđángkinhngạcvàmộtnềnvănhóakỳlạđếnkhótin;nhờthế,họkhôngngừngthuhútcácdukháchtòmòvàgiàucó–nhữngngườiluônkhaokháttrảinghiệmnhiềuđiềumớimẻ.

ThomasCook,mộtnhàthámhiểmngườiAnhđãgiớithiệucuốnsách“ChuyếnđiđầutiênđếnThụySĩ”vàonăm1863,vànhữngngườiThụySĩquyếtđoánđãdầnnhậnradulịchlàmộtngànhkinhdoanhbéobởvàbềnvững.Cookđãquảngbáchonhữngchuyếnđicủaôngnhưnhững“hànhtrìnhhọchỏi”và“nhữngcuộcphiêulưuítrủiro”.Thựctế,nhữngcuộchànhtrìnhđókhôngthậtsựantoàn:chuyếnđiđầutiênđãảnhhưởngkhánhiềuđếntìnhtrạngsứckhỏecủadukhách,khiếnkhôngítngườiphảibỏdởgiữachừngvìlosợhoặckiệtsức.Tuynhiên,đấtnướcnàyvẫnthuhútđượcnhữngnhàduhànhcanđảm;vàngaytừbanđầu,nhữnggiachủtạiđâyđãbùđắpchosựthiếuthốncơsởvậtchấtbằngkhảnăngứngbiếntàitìnhcùnglòngtựtinvôhạn.Hầuhếtcácgiachủđềulànhữngnôngdânchọnthêmdulịchlàmkếsinhnhai,nhưcáchhọhọcthêmnghềlàmđồnghồhaymayvá(hay“làmviệcbênngoài”).Dolàmviệcvìthunhậpcủabảnthân–vàkhôngcógìđểmất–họkháchẳnnhữngnôngnôtạicácnướcchâuÂukhác,nhữngngườikhôngdámmơđếnmộtcuộcsốngtốtđẹphơn.Tìnhtrạngnàyđãlàmtăngthêmnguồncunglaođộng,donôngnghiệpvàdulịchđềulànhữngngànhnghềlàmtheomùavụvàbổsungchonhau,đồngthờigiúptiếtkiệmthêmchiphí.Đếnnăm1914(hoặcsauđó),rấtnhiềuhộgiađìnhtạiThụySĩđãphốihợpcáchoạtđộngtheobangànhkinhtếthenchốt:chănnuôigiasúc,thủcôngvàdulịch.Sựkếthợpgiữalốisốngtruyềnthốngvàlinhhoạt(hiệnđại)nàychínhlàphẩmchấtcốtyếucủanhữngnhàtiênphongThụySĩtừthếkỷXIX.

NhữngđỉnhnúichếtchócĐiềukiệnmôitrườngkhắcnghiệttrêndãyAn-pơcũngcósứclôicuốnriêng.Năm1786,

JacquesBalmatvàMichelPaccardđãleođếnđỉnhMontBlanc(kỷlụcleonúiđầutiênthờibấygiờ);năm1811,haianhemJohannRudolfvàHieronymusMeyerđãtrởthànhnhữngngườiđầutiênchinhphụcngọnJungfrau;vàđếnnăm1847,đãcónhữngngườiđầutiênthửsứcvớiđỉnhDufourspitze.3nămsau,mộtnhàvẽđịađồ28tuổiđếntừChur,JohannCoaz,cùngvớihaiphụtácủaanh–anhemJohnvàLorenzRagutTscharner–đãleođếnngọnPizBerninalầnđầutiên.MatterhornlàngọnnúicuốicùngcủadãyAn-pơđượcchinhphụcvàonăm1865,domộtnhómleonúidẫnđầubởinhàthámhiểmEdwardWhymper,tronglầnthửsứcthứ10củaôngvớiđỉnhnúinày.Nhữngkỳtíchcủagiớileonúicũnggắnliềnvớikhôngítbikịch.Bốnngườitrongđoàncủa

Whymperđãchếttrênđườngxuốngnúi,vàngọnMatterhornvẫnđượcmệnhdanhlàđỉnhnúichếtchócnhấtcủadãyAn-pơ.Từnăm1865đến1995,đãcó500nhàleonúitạiAn-pơbỏmạng,vàmọingườivẫntruyềntainhaucâunói“chỉcónhữngtayleonúilõiđờivànhữngtayleonúiliềulĩnh;nhưngkhôngcótayleonúinàovừalõiđờivừaliềulĩnh”.SườnĐôngcủangọnEigerđãđượcđặtbiệtdanh“MordWand”theotiếngĐức,cónghĩalà“bứctườngsátnhân”(“murderwall”).Bấtchấp–hoặcchínhvì–nhữnghiểmhọanày,dãyAn-pơvẫnkhôngmấtđisứchútđốivớidukháchưamạohiểm,kểtừkhihoạtđộngleonúicótổchứcrađờitừthếkỷXIX.WinstonChurchillvàAchilleRatti–ngườisaunàylàGiáohàngPiusXI–làhaitrongsốnhữngnhânvậtnổitiếngtừngchinhphụcngọnMonteRosa.NhậtBảncũngđónggópkhôngíttrongtràolưuleonúinày;vàchínhnhờchiếntíchhiểnháchcủaHoàngtửChichibuvàothậpniên1920(haychuyếnchinhphụcthứhaicủahoàngthânNhậtBảnnàytạimộtsốngọnnúiThụySĩ,baogồmcảngọnMatterhorn),màmốibanggiaogiữaThụySĩvàNhậtBảnlạicàngđượcthắtchặt.Kểtừđó,dãynúiđãtrởthànhmụctiêuđểcácnhàleonúingườiNhậtchinhphục,kéotheodòngkháchdulịchkhôngngừngđổvềZermatt.

NgọnMatterhornđãtrởthànhbiểutượngthuhútkháchnướcngoàicủaThụySĩ.TấmápphíchtrênđượcEmil

Cardinauxhoànthànhnăm1908,vàcũngchínhlàmẫuquảngcáođầutiêntrongngànhdulịch CâulạcbộAn-pưAnhQuốcbênngoàiKháchsạnMonteRosatạiZermatt,năm1864.LòngquyếttâmcủanhữngnhàleonúilậpdịngườiAnh

đãbiếnAn-pơthànhđịađiểmdulịchsớmnhấttạiThụySĩ

MôntrượttuyếtrađờiTuynhiên,mônleonúivẫnkhôngphảilàđộnglựcchínhchongànhdịchvụdulịchpháttriển

quanhnămcủaThụySĩ.Màđóchínhlàmôntrượttuyết–hayđúnghơnlàmộtnhánhcủamôntrượttuyếtđượcgiớiquýtộcAnhkhởixướngtừthậpniên1860.

VáncượchuyềnthoạicủaJohannesBadruttđãkhởinguồnchongànhdulịchmùađôngvàbiếnStMoritzthànhđiểmđếntuyệtvờinhấtthếgiớiđốivớinhữngdukháchsànhđiệuTrướctrượttuyết,mọingườiđãbiếtđếnxetrượtbăng.Chođếnnăm1864,ngọnStMoritz

vẫnchỉnổitiếngvềnhữngkhunghỉdưỡngmùahè.Song,tấtcảđãthayđổi(mộtcáchđángngờ)vớiváncượccủamộtchủkháchsạn,JohannesBadrutt,chủnhâncủaKháchsạnStMoritzKulmhạngsangvàbốnvịdukháchnghỉhèngườiAnh:nếuhọghéthămStMoritzvàomùađôngvàkhônghàilòngvớithờitiếtởđây,Badruttsẽchịumọichiphíănở.Cácvịkháchđãquaylạivàvùimìnhtrongtuyết.Trongsuốtthờigiannghỉngơitạiđây,họđãlấynhữngchiếcmâmbạctừphòngăn,buộcthànhxetrượttuyếtrồilaoxuốngcondốcngaytrướckháchsạnKulm,vàmởđầuchocuộcđuaxetrượtCrestadanhtiếng.

Tốcđộ,sựsợhãivàsânchơihạngsangThờiđiểmđó,mùađôngvàthờitiếttạiStMoritzthậthuyhoàng;tấtnhiên,nhữngvịkhách

mãnnguyệnđãtrởvềAnhvàthuậtlạicâuchuyệnkhótintrên.MộtStMoritztrướckiađãbiếnmất,vàtrởthànhsânchơimùađôngdànhchonhữngdukháchgiàucó,diêmdúavàlậpdị–cuộcđuaCrestavẫncònrấtnhiềuđiềuphảilàmvớithànhcôngnày,vìkhônggìhấpdẫnnhữngdukháchsànhđiệuhơnhơithởcủatốcđộvàsựnguyhiểmtrongsuốtcuộcchơi.CáctayđuaCrestasẽlaoxuốngtrênmộtchiếcxetrượt(loạidùngđểđua),vàchỉcáchlớpbăngcứng5cmtrênsuốtquãngđườngtừStMoritzđếnCelerina.Mộtchiếcxetrượtkhôngcóđộngcơ,vàcũngkhôngcóthắng.Trongkhiđó,quãngđườngrơisẽtươngđươngchiềucaocủamộttòanhà50tầng,với10bờdốcđượcbốtríkhéoléo,chophépngườichơitrảinghiệmlựcrơigấp4lầntrọnglựcthôngthường(chỉriênglựcrơikéodàitrongkhôngtrungtừlúclaoxuốngđếnkhibắtđầulạiđãtươngđương3lầntrọnglựcthôngthường).Phươngtiệnbảohộduy

nhấtlàmộtchiếcmũbảohiểmvàvàimiếngđệmmỏngmanh,cũkỹnơiđầugốivàkhuỷutayđượcthiếtkếtừthếkỷtrước.Chínhsựkếthợpgiữaphongcách,truyềnthốngvàtốcđộchóngmặtđãlýgiảinguyênnhân

khiếnCrestatrởthànhsânchơimùađôngcủanhữngnhânvậtnổitiếngvàgiàucótronghơn150nămqua,baogồmErrolFlynn,JohnF.KennedyvàGianniAgnelli.Thếnhưng,StMoritzkhôngchỉthỏamãnvớicuộcđuaCresta–thịtrấnnàycònlànơikhaisinhvàquảngbánhiềumônthểthaomới,từtrậnbiđátrênbăngđầutiênlạichâuÂulụcđịa(năm1880),giảivôđịchtrượtbăngđầutiêntạichâuÂu(năm1882),chođếntrậnkhúccôncầu(hockey)đầutiêntrênđấtThụySĩ(năm1888).ThếVậnhộiOlympicsMùađôngnăm1928tạiStMoritz,nơitrượttuyếtlầnđầutiênđượccôngnhậnlàmônthiđấutạiOlympics,đãtrởthànhnơihộitụcủatấtcảnhữngmônthểthaomùađôngdanhtiếng;tuyphảiđếnsauThếchiếnII,mùađôngmớitrởthànhmùadulịchchủđạotạiStMoritz,vànhữngkhudulịchtrượttuyếtnhưGstaad,Zermatt,StMoritzvàDavosmớitrởthànhthươnghiệu.ĐólàmộtxuthếmàStMoritzlàkẻthụhưởngmaymắnnhất–vàkhunghỉdưỡngnàyđãpháttriểnthịnhvượngđếnmứcnhiềudukháchvẫnnóivuirằng:ThụySĩlà“mộtquốcgianhỏbé,ấmápbaoquanhngọnStMoritz”.

CácdukháchngườiAnhđãtrượtxuốngtừkháchsạnKulmlầnđầutiêntrênnhữngchiếcmâmbạc,vàvẽnênlộtrìnhngàynayđượcbiếtđếnnhưVòngđuaCresta.“Quảcầulông”(“Shuttlecock”)làkhúcquanhnguyhiểmnhấttừngtháchthứcbaotayđuathiêntàitrênlộtrìnhnày,vàsẽkhôngdungthứchobấtcứsailầmnàoVàothếkỷXIX,giảitrítrênnúiđãtrởthànhmộtngànhkinhdoanhđòihỏinhiềuchiphí,

côngsứcvàtiềmẩnkhôngítrủiro.Đểpháttriểnchúngthànhmộthoạtđộngthểthaophổbiếntrongmùađông,cầncómộtbướcđộtpháthậtsự.Nhưngkhôngphảichờđếnkhicáckỹsưtìmracáchgiúpdukháchlênxuốngnúiantoàn,dulịchmiềnnúimớitrởthànhmộtngànhkinhdoanh.

MộtvélênđỉnhnúiNăm1805,conđườngnhựađầutiênđãđượcxâydựngtrênĐèoSimplon,vàbiếnnóthành

ngọnđèođầutiêntrênđỉnhAn-pơcóthểvượtquabằngxengựa.Đếnnăm1823,nhữngchiếcxengựachuyểnphátđãqualạinhộnnhịptrêncácconđèoSanBernardiovàSplügen.Từnăm1838,haithànhphốBaselvàBernđãđượckếtnốivớichuyếnxevậnchuyểnthưthườngnhật,“Eilwagen”,vàtrởnênnổitiếngvớinhữngdukháchđổvềBerneseOberland.Năm1842,chiếcxethưtínđầutiênđãvượtđỉnhĐèoStGotthard,vàsauđóđúng30năm,mộtđườnghầmkéodài9dặmđãđượckhởicôngtạiđây,báohiệusựkếtthúccủakỷnguyênxengựachuyểnphát.Đườnghầmnày–vàcũnglàđườnghầmdàinhấtthếgiớisaunày–đãchínhthứcthôngquanvàongày1thángSáunăm1882,chỉ35nămsaukhichuyếntàuhỏađầutiênđượckhánhthànhgiữaBadenvàZurich.

ÁpphíchquảngcáođoàntrượttuyếttạiJungfraunăm1925.QuátrìnhpháttriểncủaThụySĩnhằmmangmáymóchiệnđạilênđỉnhnúiđãkhiếnngànhdulịchmùađôngtrởnênthuhútvàítrủirohơnđốivớinhữngdukháchgiàucóBướcđộtpháquantrọngtrongcôngnghệđãxuấthiệncùngvớisựrađờicủamộtgiảipháp

giúptàuhỏachinhphụcđượcnhữngsườndốcsâunhấtThụySĩ.Năm1871,NiklausRiggenbach,mộtkỹsưngườiThụySĩ,đãtiếnhànhxâydựngmộttuyếnđườngsắtgồmthanh-và-bánh-răngtạichâuÂu:tuyếnVitznau-Rigi-BahntrênđỉnhMountRigi.CôngnghệnàyđãtừngđượcsửdụngtrongTuyếnđườngsắtNúiWashingtontạiHoaKỳ.Tàuhỏacóthểvượtquacácsườndốcvìchúngđượctrangbịnhữngbánhrăngkhớpvớiđườngrayvàtựkhóachặtkhibịtrượt.TuyếnđườngsắttừVitznauđếnRigiStaffelhohekéodài5km,vàđãvượtquađộcao1.115mvớigócnghiênglênđến25độ.Năm1888,tuyếnđườngsắtBrünignốigiữaAlpnachstadvàBrienzđãtiếpbướcRigi,vànối

liềnvùngtrungtâmThụySĩvớiBerneseOberland.Chỉtrongthờigianngắn,hệthốngđườngsắttạiđâyđãđượcxâydựnghoànchỉnhvàtồntạiđếnngàynay,baogồmcảtuyếnđườngdốcnhấtthếgiớitạiPilatus.Năm1896,mộtdựánnhằmtônvinhkỹthuậtxâydựngcủangườiThụySĩ–tuyếnđườngsắttừKleineScheideggđếnrặngJungfrau–đãđượckhởicông.Dựánnàyđãhoànthànhvàonăm1912,đánhdấusựrađờicủanhàgacaonhấtthếgiớiJungfraujoch,vốnchỉthấphơnđỉnhnúihùngvĩmộtchút.

TàinăngvìsựxahoaNăm1895,HaimùaởThụySĩ,mộtcuốncẩmnangdulịchđãđượcxuấtbảntạiAnhQuốc,

nhằmcangợivẻđẹpcủamùađôngtrênđỉnhAn-pơ.SứcthuhútcủanóchínhlàdấuhiệuchothấyThụySĩđãkhẳngđịnhđượcvaitròtiênphongtrongngànhdulịch.Cáckháchsạn–vớimộtsốchưađượcthẩmđịnhchấtlượng–mọclênnhưnấmsaumưa.Năm1912,đãcó211.000chiếcgiườngngủkháchsạntạiđây;vàconsốnàychỉtănglên274.000sau100năm.Đúngnhưkỳvọngđốivớimộtcộngđồngnôngthôn,hầuhếtcáckháchsạnnàyđềuđượccácgiađìnhxâydựng,điềuhànhvàtruyềnlạitừthếhệnàysangthếhệkhác;chúngkhôngnằmtrongtayngườigiỏinhất,nhưngchắcchắnlàngườithâncậnnhất.Đôikhiđólàlợithế,đôikhilạikhông.Nhưngchínhnétvănhóahiếukháchnày,dùtốthayxấu,cũngđãkhẳngđịnhphẩmchấtcủaconngườiThụySĩ.BảnchấtngườiThụySĩrấtkhiêmnhường,nhưnghọcũngcóthừamáukinhdoanh.Thật

nghịchlýkhimộtquốcgianổitiếngvớiđiềukiệnsốngkhắcnghiệt,thiếuthốnlạilàchủnhâncủanhữngkháchsạnnổitiếngxahoanhất,điểnhìnhnhưBeauRivagetạiLausanne,DoldertạiZurichvàPalacetạiStMoritz.Hầuhếtnhữngkháchsạnlộnglẫykểtrênđềuđượcnhững

ngườiconbiếtnhìnxatrôngrộngcủacácchủquántrọxâydựngtừcuốithếkỷXIXvàđầuthếkỷXX–họlànhữngdoanhnhânxuấtthântừgiađìnhcógốckinhdoanh,nhưngđãchấpnhậndấnbướcsâuhơncácthếhệtrước.ĐếncuốithếkỷXIX,đãcómộtsựbùngnổmạnhmẽvềsốlượngcáckháchsạnmọclêntạibờ

bắcHồGeneva.Năm1835,Montreuxchỉsởhữuhainhàkháchđơnsơ;nhưngđếntrướcthềmthếkỷmới,vùngđấtnàyđãcóthểtựhàovới74kháchsạnvàhơn5.000giườngnghỉ.TạiLucerne,mộtlốiđiđườngbệvenhồcũngđượcxâydựngtừnăm1833đến1854,vàsớmtrởthànhnơitậptrungcáckháchsạnhuyhoàngnhất:nhưTivoli,Schweizerhof,NationalvàPalace.XuthếpháttriểntươngtựcũngdiễnratạiVierwaldstätterseevàLugano,khimộtvùngđấtvenhồkháctrởthànhcáinôicủavôsốkháchsạn.

ĐếchếBucherThụySĩlàmộtquốcgianhỏbé,vàsựkhógầnđãkhắcsâumộtcáchtựnhiênvàobảntính

ngườidânnơiđây.ĐặcđiểmnàycũngphảnánhtrongnhữngthươngnhânxuấtkhẩumangđậmchấtThụySĩ–nhữngngườiđãtựcáchlykhỏithếgiớirộnglớnnhằmtìmkiếmnhữngchântrờimới.Dovậy,cácchủkháchsạnngườiThụySĩcũngbắtđầunuôithamvọngthoátkhỏisựtùtúngcủabiêngiớiđấtnướcvàmởrộngcơnghiệpcủahọđếncácquốcgiakhác.TrongsốnhữngdoanhnhânvĩđạinhấtcủathếkỷXIX,cóthểkểđếnFranzJosefBuchertừObwalden(mộttrongnhữngtiểubanglâuđờinhấtthuộcLiênbangThụySĩ).Cùngvớingườiđồngsự,RobertDurrer,ôngđãmởramộtđếchếkháchsạntrảidàitừquênhàSarnenđếnnướcÝlánggiềng,vàvươnxađếnbiêngiớiAiCập.Saucùng,đếchếnàyđãsởhữu10kháchsạnhạngsang,vàhầuhếtchúngđềuđượcđặttên“Palace”(“Cungđiện”).Bucherlàmộtdoanhnhânthựcthụ;ônghiểurõmìnhcầnphảiđầutưtrênquymôlớn,khôngchỉởcáckháchsạnmàcòncảcơsởhạtầngphíasauchúng.Chínhvìlýdonày,khipháttriểnnhữngkhunhàởvàkhunghỉdưỡngsứckhỏetạicaonguyênBürgenstockphíatrênVierwaldstättersee,ôngđãlắpđặtthêmmộtconđường,mộttuyếnđườngsắtvàCáptreoHammetschwand–hệthốngtháptreokhônggiànđỡcaonhấtchâuÂu.

Pilatusbahn-mởcửanăm1889-hiệnvẫnlàtuyếnđườngsắthànhkháchdốcnhấtthếgiớiBucherlàngườitiênphong,nhưngôngđãsớmtìmđượcbạnđồnghành–mộtdoanhnhân

đãsángtạorahìnhmẫuchodịchvụhạngsangcaocấpnhất:CésarRitz.

NgườiđànôngtênRitz“Ônglàchủkháchsạncủanhữngônghoàngvàlàônghoàngcủanhữngchủkháchsạn,”đólà

nguyênvăncâunóivẫnđượcđồnđạilàcủaVuaEdwardVIInướcAnhdànhchoRitz.Làngườitrẻnhấttrongsố13ngườicontrongmộtgiađìnhnôngdânlàngValaistạiNiederwald,sựnghiệptrongngànhkháchsạncủaRitzđãkhởiđầutheocáchkhôngthểtệhơn:ôngbịsathảikhỏikhóahọcviệcbồibàntạiKháchsạnCouronneetPoste,thànhphốBrignăm1865.Song,ôngđãkhôngnảnchívàbắtđầulại.Chỉtrongvòng7năm,ôngđãvươnđếnvịtrícấpcaotrongkháchsạnHôtelSplendidedanhtiếngtạiParis.Tiếpđó,ôngtiếptụcchuyểnsangđiềuhànhcáckháchsạnhàngđầutạiLucernevàMonaco,vàrồikhaitrươngmộtkháchsạnriêngcùngvớiđầubếpvĩđạingườiPháp,AugustEscoffier,tạimộtkhunghỉdưỡnghạngsangvùngBaden-Baden,nướcĐức.

CésarRitz(1850-1918).TêntuổicủaôngluôngắnliềnvớinhữngphòngkháchsạnhạngsangtrênkhắpthếgiớiHaingườiđànôngđãnhanhchóngđượcRichardd’OylyCartemờivềđiềuhànhkháchsạn

SavoytạiLondon,vàhọđãlậptứcbiếnnơinàythànhđiểmđếnthờithượngnhấttrongthànhphố.Năm1898,RitzđãkhaitrươngkháchsạnđầutiêndướitêncủaôngtạiPlaceVendôme,Paris;vàkểtừđó,khônggìcóthểngăncảnông.“Ritz”đãtrởthànhbiểutượngchomứcsốngcao,vànhữngkháchsạntâmđắcnhấtcủaôngnhưRitztạiLondonđãtrởthànhtuyệttácmẫumựcđểcácchủkháchsạnhướngđến.Ritzsởhữumộtbảnnăngnhạybénđốivớinhucầutừcáckháchhàngcủaông:ôngcóthểnhậnracácyêucầuvàđiểmyếuđặcbiệttừnhữngvịkháchnổitiếng,vàkhiếnhọngạcnhiênvềtrínhớcủaôngđốivớinhữngđòihỏitừcánhânhọ;từđóxâydựngnênlòngtrungthànhvôgiávàlâudài.Ritzlàngườibiếtnhìnxatrôngrộng,làngườicầutoànvàcựckỳnghiệncôngviệc.Bấtcứkhinàovàbấtcứnơiđâuđượctinvềmộtkháchsạnđangmấtdoanhthu,mọingườiđềuphảivờiđếntênông.Vàđểxứngvớidanhtiếngcủamình,ôngđãgiảicứuthànhcôngkháchsạnNationaltạiLucerne–mộttrongsốnhiềukháchsạnsasútkhác.

CáigiácủasựxuấtchúngVàothờiđiểmchuyểngiaocủathếkỷmới,Ritzđangđiềuhànhcùnglúc10kháchsạnvànhà

hàngcaocấp.ÔngnhưconthoingangdọckhắpchâuÂu,vàluônđòihỏisựhoànmỹtạibấtcứđâuôngđặtchânđến.Chỉkhiđếntuổi52,hậuquảtừthóiquennghiệncôngviệcmớibấtchợtbộcphát,vàkhiếnôngsuysụpcảvềsứckhỏelẫntinhthần.Ôngđãbuộcphảitừbỏsựnghiệpvàlẽsốngcủamình,vàkhôngbaogiờcóthểhồiphục;ôngquađời16nămsauđó.

KháchsạnRitztạiLondonngàynayHiệnnay,đãcó78kháchsạnRitztọalạctại23quốcgiatrênkhắpthếgiới,từchâuÂuđến

châuMỹ,từchâuÁđếnTrungĐông,vàthươnghiệunàyvẫntiếptụclàbiểutượngchonhữngchuẩnmựccaocấpnhấttronggiớikháchsạnhạngsang.Ritzđãtạonênmộtcuộccáchmạngtrongngànhcôngnghiệpkháchsạnvàđặtratoànbộnhữngchuẩnmựcchưatừngcótrướcđây.Đểhoànthànhmụctiêutrên,ôngđãcónhữngcốnghiếnthiếtthực,giúpThụySĩkhẳngđịnhdanhtiếngnhưcáinôicủangànhkinhdoanhkháchsạn,vàtạocơsởxâydựngnêntrườngcaođẳngchuyênngànhkinhdoanhkháchsạnđầutiêntạiLausannenăm1893.TrườngEcoleHôtelièredeLausanne(EHL)tiếptụcnổidanhtrêntoànthếgiới,vànhữngchủkháchsạnxuấtthântừđâyđềulàcácdoanhnhânthànhcôngkhibướcchânranướcngoài.CùngvớiKhoaQuảntrịKháchsạnCornelltạiNewYorkxaxôi,EHLđãđượccôngnhậnlàhọcviệngiáodụctốtnhấtdànhchonhữngaiđammêkhởinghiệptronglĩnhvựckháchsạn,vàđãcóhơn25

nghìngiámđốckháchsạntừngtheohọctạiđây.Cóthểnói,rấtnhiềukháchsạnvàchuỗikháchsạnlớntrênkhắpthếgiớiđangnằmdướiquyềnđiềuhànhcủangườiThụySĩ.

NhữngcựusinhviêndanhtiếngcủatrườngEcoleHôtelièredeLausanne(EHL) PeterBorer(tốtnghiệpnăm1975) Giámđốchoạtđộng(COO),PeninsulaHotelsFrançoisDussart(tốtnghiệpnăm1990) Giámđốcđiềuhành,Beau-RivagePalace,LausanneRolandFasel(tốtnghiệpnăm1984)

TổnggiámđốckiêmgiámđốckhuvựcAnhQuốc,TheDorchester

AndreasMattmüller(tốtnghiệpnăm1979)

PhóchủtịchcấpcaokhuvựcTrungĐôngvàchâuÁ,MövenpickHotelsandResorts

ThomasMeier(tốtnghiệpnăm1995) PhóchủtịchHoạtđộng,RafflesHotelsandResortsPhilippeMosimann(tốtnghiệpnăm2000) Giámđốcđiềuhành,Mosimann’s,LondonKurtWatchveitl(tốtnghiệpnăm1961) Cựugiámđốcđiềuhành,MandarinOriental,BangkokRetoWittwer(tốtnghiệpnăm1970) ChủtịchkiêmCEO,KempinskiHotelsandResorts

DulịchtrọngóirađờiTuynhiên,Ritzkhôngphảitrườnghợpthànhcôngduynhất.Mộtvídụtiêubiểukhácvề

thànhcôngcủangườiThụySĩtrongviệckếthợpcácchuyênmôntrongngànhdulịchvớiphátkiếnvềhậucầnchínhlàAlfredKuoni–mộtdoanhnhânsinhnăm1874.Khônglâusaukhithếkỷmớibắtđầu,Kuoni–lấycảmhứngtừnhữnggìôngchứngkiếntrongngànhkinhdoanhdulịchcóhệthốngtạiAnhQuốc–đãthànhlậpmộtcôngtyhướngdẫndulịchnhỏởZurich,chuyêncungcấpcácchuyếndungoạntrưatrongkhuvựclâncận.CùngvớihaicôngtykhácởZurich–Meiss&CovàmộtchinhánhcủaThomasCook,ôngchínhlàngườitiênphongvềýtưởngmarketingtoàndiệnđốivớingànhdulịchThụySĩ–vànổitiếngđếnhômnaynhư“nhữngkỳnghỉtrọngói”.Kuonibắtđầuvớiquymônhỏ.Ônghoạtđộngtrongcùngcơsởvớimộtdoanhnghiệpvận

tảidocácanhôngđiềuhành(họkhônghứngthúvớilĩnhvựcmớinhưngvẫnchophépôngtiếnhành).Kuoniđãquảngbá“chuyếndulịchtheonhómtạiCôngviênDoldervớigiáchỉ1francThụySĩmỗingười”nhưlựachọnhấpdẫnnhất.Điểmđếnnàythựctếchỉcáchvănphòngôngvàibướcchân.Xahơnmộtchútlà“tuyếnđườngsắtkỳdiệu”lênđỉnhUetlibergthấpthoángcuốithànhphố.Khônglâusau,Kuoniđãgầnnhưkhánhkiệt.Trongnămđầutiênhoạtđộng,ôngchỉthuvề

2.500francThụySĩtiềndịchvụ,baogồmcảvậnchuyểnhànhlý,vàdoanhthutrongnămthứhaichỉđạt6.300franc.Song,mọithứđãthayđổiđếnchóngmặtkhiôngquảngcáodịchvụnàyranướcngoài,vìnhữngchuyếndulịchtrọngóiphứchợp,đầyđammêlạichínhlàmỏvàngbênkiabiêngiới.Điểnhình,đãcónhữngnhómdukháchdichuyểnbằngtàuhỏatừLyon,Marseille,Nice,MonteCarlo,GenoavàMilanđếnxemtậnmắtmộtcuộcđấubòtạiNîmes’.ĐiểmsángtrongchươngtrìnhthưởnglãmcủaKuoninăm1909là“cuộcthámhiểmthácnướclớnsôngNile”,mộttourdulịchtrịgiáđến2.750francThụySĩ,tươngđươngthunhậpcủamộtcôngnhânbìnhthườngtronghainăm.

“Dànhriêngchobạn”Kuoniđãthậntrọngxâydựngmộtcôngtydulịchdànhchogiớithượnglưu,mộtdoanh

nghiệpsẽtrởthànhđiểmđếnđầutiênchocácdukháchgiàucóluônxemtrọngtháiđộphục

vụcánhân.Trongbrochuregiớithiệu,ôngđãhứahẹnvề“cơsởvậtchấttiệnnghidànhchocácchuyếndulịchthoảimái,antoànvàphảichăng.”Đâycólẽlàmộtthôngđiệpchínhxác,vìcácdukháchnướcngoàithờiđólànhữngngườiđủkhảnăngđápứngmọichiphí.SựbùngnổcủaThếchiếnI(1914–1918)gầnnhưđãchônvùiKuonilầnthứhai,nhưngông

đãgượngdậyđượcvàtíchcựcmởrộngkinhdoanhhơnnữa,vớinhữngvănphòngdulịchphủkhắpThụySĩ.KuoninhậnraThụySĩkhôngphảinguồncungcấpdukháchtiềmnăngtrongtươnglai,vàngaytrướckhiThếchiếnIIdiễnra,ôngđãthànhlậpchinhánhnướcngoàiđầutiêntạiNice.Kuonimấtnăm1943,nhưngngaykhichiếntranhkếtthúc,côngtycủaôngđãbắtđầubiếnthamvọngcủangườisánglậpthànhsựthật.Năm1948,thêmnhiềuchinhánhkhácđượcmởtạiPhápvàÝ,vàtrongcuộctìmkiếmnhữngđiểmđếnlýtưởng,côngtyđãsangđếnchâuPhi,nơixuấtphátcủachuyếnbaydịchvụ“chínhhãng”Kuoniđầutiênnăm1957.KuonitiếptụcmởrộngsangViễnĐôngvớimộtchinhánhNhậtBảnnăm1963.Hainămsau,họđãthâmnhậpthịtrườngAnhQuốcsaukhimualạiChallis&Benson,nơicungcấpcáctourKuoniTraveltừnăm1970.

Vượtngưỡng1tỉfrancSaukhigianhậpthịtrườngchứngkhoánThụySĩnăm1972,Kuoniđãtậphợpđượcnguồn

vốnđầutưnhằmthỏamãnthamvọngbànhtrướng.CácchinhánhlầnlượtđượcthànhlậptạiĐức,TâyBanNhavàHyLạp,đồngthờinhiềucôngtylữhànhkháccũngđượcmualại.Cácsảnphẩmmớicũngđượchọramắt,nhưtourvòngquanhthếgiớiđầutiênhaycácchuyếnbaytrênchuyêncơtừConcord.Tạicáckhunghỉdưỡngnổitiếngnhất,Kuoniđãmualạinhiềuchuỗikháchsạnhạngsang;vàtạiThụySĩ,thươnghiệugiárẻHelveticđãrađờivàtrởthànhcáitêngắnliềnvớinhữngkỳnghỉđắtgiá.Năm1981,doanhthucủaKuonilầnđầutiênđãvượtngưỡng1tỉfrancThụySĩ.Gãkhổnglồdulịchnàybắtđầuchuyểnsangcuộcchơimuasắm,vàkhẳngđịnhvịthếcủaKuonitạiPháp,BắcÂu(Scandinavia)vàHàLan,đồngthờitiếntớichinhphụcthịtrườngẤnĐộ.Thựctế,đếnnăm2000,KuoniđãtrởthànhtậpđoànlữhànhlớnnhấtẤnĐộ,vàvẫngiữnguyênvịthếđóđếnngàynay.VớimỗiđồngfrancthunhậpcủaKuonihiệnnay,lạicó75centimesđếntừnướcngoài,và

cácthịtrườngtiềmnăngnhấtcủahọlạiđếntừbênkiatráiđất–baogồmẤnĐộvàTrungQuốc.TrụsởchínhcủaKuonicóthểởThụySĩ,nhưnghoạtđộngcủahọlạimangtầmvócquốctế,với9.000nhânviênvàdoanhthukhoảng4tỉfrancThụySĩ.Thamvọngcủahọlàtrởthànhtậpđoànlữhànhđứngđầuthếgiớivềchấtlượng.

Kuonilànhàtiênphongtronglĩnhvựclữhànhcóhệthống.ĐộingũnhânviênchuyênnghiệpvàđangônngữcủahọluôncómặttạimỗiđiểmđếnvàgiúpdukháchtậnhưởngtrọnvẹnniềmvuitừnhữngkỳnghỉTuynhiên,KuonivẫnchưaphảitậpđoànlữhànhlớnnhấtThụySĩ:danhhiệuđóthuộcvề

mộtcôngty–cũnggiốngnhưKuoni–từngcómộtkhởiđầukhiêmtốn.Vàothậpniên1920,vùngTicino(nóitiếngÝ)bắtđầuthuhútdukhách,vàmộtcậubéngườiđịaphương,AntonioMantegazzađãnhậnrađâylàcơhộikinhdoanhbéobở.Năm1928,cậuđãvaytiềnmuamộtchiếcthuyềnvàdùngnóđểđưacácdukháchthamquanthắngcảnhvùngHồLugano,vàdànhtặnghọnhữngcâuchuyệncủangườiđịaphương.Từđó,GlobusViaggiđãrađời.

Xâysânbayriêngnhưthếnào?Mantegazzađãmuathêmnhiềuchiếcthuyền,vàtiếpđólànhữngchiếcmô-tô,mộtdịchvụ

ta-xivàthậmchímộtđộixekhách.ĐếncuốiThếchiếnII,độixenàyđãlênđến33chiếc,vàlàđộcquyềncủaTicino.CũngnhưKuoni,Globusđãsớmnhậnranhiềucơhộikinhdoanhtrênthếgiớihơnthịtrườngtrongnước;trướcđókhálâu,côngtyđãmởmộttuyếnxekháchcao

cấptừSicilyđếnMũiBắccủaNaUy,hayphiênbảnhiệnđạicủatourvòngquanhchâuÂu(GrandTour).Đếncuốithậpniên1950,tuyGlobusvẫnlàmộtcôngtygiađìnhtrịtạiTicino,họđãmạnhtaythâmnhậpthịtrườngMỹ.Vàinămsau,họđãramắtthànhcôngthươnghiệudulịchgiárẻCosmos,cũngnhưMonarch,hãnghàngkhônglữhànhcủariênghọ.Năm2003,Globusđãmởthêmhaithươnghiệumới:AvalonWaterways,mộtcôngtytàuthủysửdụngnhữngchiếcduthuyềnnhỏnhưngđắttiền;vàMonograms,chuyênvềnhữngtourđườngthủyhạngsangđượcthiếtkếriêng.Vớihơn5.000nhânviêncùng32thươnghiệutrênkhắpthếgiớivàdoanhthuvàokhoảng6tỉfrancThụySĩ,GlobushiệnđanglàcôngtylữhànhlớnnhấtThụySĩ–vàcũnglàmộttrongsốítcácthươnghiệunổitiếngthếgiới.Tuynhiên,cũngnhưKuoni,GlobuslàsảnphẩmsinhratừphẩmchấtcũngnhưhạnchếcủađấtnướcThụySĩ.Chínhquymôkhiêmtốncủathịtrườngtrongnướcđãthúcđẩycácthươnghiệunàyvươnratrườngquốctế–cáccôngtyThụySĩluôncầnquốctếhóađểtồntại.

Lucerne:ánhsángtừbóngtốiThậtkhôngcôngbằngkhichorằng:sứchútcủađấtnướcThụySĩchỉgiớihạntrongnhữnggì

thiênnhiênbantặngchohọ.Đâylàđấtnướcđượccácnạndânchínhtrị–baogồmcảcácnhàsángtạonghệthuật–lựachọnlàmđiểmđếnquanhiềuthếkỷ,từLordByronchođếnVladimirNabokov,vàtiếptụcthuhútthêmnhiềutríthứctiếpbướchọ.Cácngàyhộinghệthuật,âmnhạcvàvănhọctạiThụySĩhiệnnaylànơitậptrungkhôngítdukháchtrongvàngoàinước.NổitiếngnhấttrongsốđólàLễhộiLucerne(LucerneFestival).Lễhộinàybắtnguồntừ

nhữngngàyhỗnloạnthángTámnăm1938,khiArturoToscanini,mộtnhạctrưởnghuyềnthoại,tậptrungcácnhạccôngvàdànhátmúatạikhuônviênmộtdinhthựngoàibờHồLucerne,vàthuhúttấtcảnhữngaixembuổibiểudiễnnàylàngọnlửaphảnđốiChếđộPhátxítĐứcvàÁo.NhiềunhạccôngđãtừchốibiểudiễntạicáclễhộiSalzburgvàBayreuthnhằmthểhiệntìnhđoànkếtvớicácđồngnghiệpngườiDoThái,nhữngngườisẽkhôngbaogiờcònđượcbiểudiễntạicáctụđiểmtrên;nhưnghọlạisẵnsàngnhậnlờichơitạiLucerne.Cũngnhưtrướckia,Lucernevẫnthườngxuyênchàođóncácnhântàithahươngdocácnguyênnhânchínhtrị.Cólẽđiềunghịchlýduynhấtchínhlàdinhthựnày–nơi10cuộcbiểudiễnđầutiênđượctổchức–lạitừngthuộcvềRichardWagner,mộtngườibàiDoThái.Hoặccólẽđâychínhlàmộtthôngđiệpgửiđếntoànthếgiới:rằnghệtưtưởngPhátxítsẽkhôngthểtồntại.

LễhộiLucerneđượctổchứclầnđầutiênnhằmvinhdanhcácnhạccôngngườiDoThái,nhữngngườisẽkhôngbaogiờđượcbiểudiễntạicáclãnhthổdoquânQuốcxãchiếmđóng,vàkhuyếnkhíchhọchơibêncạnhcácnhạccôngĐứccótưtưởngtrunglập.Kếtquả,Lucerneđãđượcbiếtđếnnhưmộtđịađiểmnơithínhgiảcóthểthưởngthứcphầntrìnhdiễntừnhữngnhạccôngxuấtsắcnhất.Hộitrườngthínhphòng-doJeanNouvelthiếtkế-manglạimộtgócnhìnthơmộngtrôngraHồLucerne,vàđượcxemlàmộttrongnhữngsânkhấucóâmthanhtốtnhấtthếgiới.ThomasHeldtừngchủtrìviệchuyđộng57triệufrancThụySĩquyêngóptừngườidânđịaphươngnhằmủnghộhộitrườngnày,vàđãvượtquakhôngítràocảnđểđượchọchấpnhận.Saunày,Heldđãsánglậpnên“AvenirSuisse”-nhómchuyêngiacốvấnhàngđầutạiThụySĩNgàynay,cóhơn120nghìnlượtdukháchghéthămLucernemỗinămđểthưởngthứclễhội

cùngcácchươngtrìnhphongphú,baogồmmộtđêmhộiđặcbiệtquytụcácnhạccôngpiano,cácdànnhạcsô-lôtrẻ,cùngmộtquỹtừthiệndoDànGiaohưởngLiênhoanLucernevàDànnhạcDâyLiênhoanLucernesánglập.ÂmthanhtuyệtvờicùngvẻđẹpkiếntrúccủahộitrườngTrungtâmHộinghịVănhóaLucerne(LucerneCultureandCongressCentre)–dokiếntrúcsưngườiPhápJeanNouvelthiếtkế–cũnggópphầnbiếnthànhphốnàythànhtrungtâmvănhóaquốctếkểtừkhiđượchoànthànhvàonăm2000.Lễhộiđãthuhútvôsốnhạccông,dàngiaohưởngvànhạchưởngquytụtạithànhphốbênhồthơmộngnày–dùdiễnratrênmảnhđấtThụySĩthầmlặngvàkhiêmtốn–vàmangđếnmộtphầntrìnhdiễnâmnhạcđỉnhcao,nhưngkhôngphalẫnnhữngtiếngreohòhỗnloạnnhưtạicáclễhộihàngđầukhác.

Ngườikhoe,kẻnáuVớiphânkhúcnhắmvào“Nhữngngườiđẹpđẽvàquantrọng”,StMoritzsànhđiệuđãkhẳng

địnhvùngđấtnàylàđiểmđếnchonhữngaimuốnđượcchiêmngưỡng;trongkhiđó,Gstaadlạitựbiếnmìnhthànhnơiẩnnáuđầyphongcáchvàđắtđỏdànhchocácyếunhânkíntiếng.DavosđãkhiếncảthếgiớiphảichúýkhiđăngcaiDiễnđànKinhtếThếgiới(WEF)thườngniênđầutiênnăm1971.ThànhphốnhỏtrêndãyAn-pơnàyđãgắnliềnvớiWEF,nơitậptrungcácdoanhnhântoàncầucùngcácnhàlãnhđạochínhtrị,giớitríthứcvàcánhphóngviênđếnhọpbànvềcáctháchthứcnổicộmnhấtmàthếgiớiđangphảiđốimặt.HộinghịnàythườngdiễnravàothángMộthàngnăm.WEF,mộttổchứcphilợinhuậngốcThụySĩ,đãđượcKlausSchwab–mộtnhàkinhtếngười

ĐứckiêmgiáosưkinhdoanhtạiGeneva–sánglậpnhưmộtDiễndànQuảntrịtạichâuÂu.SchwabsẽmờimộtsốnhàkinhtếvàkhoahọcgiachínhtrịnổibậttừchâuÂuvàHoaKỳgặpgỡnhautạiDavosvàothángMộthàngnăm,vàthảoluậnvềcácvấnđềquantrọngquanh“lòsưởi”.Sựkiệnđãdiễnrathêmnhiềulầnvàkéodàinhiềunămsauđó;đếnnăm1987,nóđãđượcđổitênthànhDiễnđànKinhtếThếgiớinhằmkhẳngđịnhphạmvithảoluậnrộnglớnhơn,đồngthờihướngđếngiảiquyếtcácxungđộtquốctế.Quyếtđịnhnàyđãđượchưởngứngnhiệtliệt,vàdiễnđànđãtrởthànhsânkhấunơicáclãnhđạochínhtrịcóthểtrìnhbàyvềnhữngkhácbiệtgiữahọvàgiảiquyếtchúngmộtcáchtriệtđể;đồngthời,nócũngmộtlầnnữakhẳngđịnhvaitròtrunglậpcủaThụySĩ–mộtquốcgianơicáchệtưtưởngđốilậpcóthểgặpnhauvàtiếnhànhđàmphán.Điểnhình,năm1988,HyLạpvàThổNhĩKỳđãcùngkývàoTuyênbốDavosnhằmngăncảnchiếntranhnổragiữahaiquốcgiatrên.WEFcũnglànơiBillClintonnóivề“chủnghĩatưbảnsángtạo”,vànhấnmạnhtầmquantrọngcủaviệcgiảiquyếttìnhtrạngbấtbìnhđẳngtrêntoàncầutrướckhinhắmđếnlợinhuận.

FrederikdeKlerk(thứhaitừtráisang),NelsonMandela(thứhaitừphảisang)vàKlausSchwab(ngoàicùngbênphải)tạiDiễnđànKinhtếThếgiớiDavosnăm1992.Vàithángsausựkiệnnày,ngườidatrắngtạiNamPhiđãbiểuquyếtbắtđầuxóabỏchếđộcaitrịcủagiớidatrắngthiểusố

MộtThụySĩ“bìnhdân”hơnTưtưởngtrunglậpkhôngthểcứungànhdịchvụdulịchThụySĩthoátkhỏimóngvuốtcủa

ThếchiếnII,nhưngđãgiúpquốcgianàyhồiphụcmộtcáchthầnkỳkhicácchếđộcaitrịtạiđâykếtthúc.Vàngànhdịchvụnàylạitiếptụcmởrộngtrênkhắpcácvùngmiềnđấtnước.Chẳnghạn,Ticino–mộtvùngnóitiếngÝ–đãbắtđầuthuhútđượccácdukháchđầutiên;vàAscona,LuganocùngLocarnocũngbắtđầuthuhútnhữngngườidânmiềnBắcmuốntậnhưởngkhíhậuĐịaTrungHảiấmápcùngnhữngthắngcảnhbênhồkhiếnhọgợinhớđếnvẻđẹpcủanướcÝ.Trongkhiđó,ngànhkinhdoanhthểthaomùađôngcũngmởrộngtrênquymôchưatừngcó,đồngthờithuhútmộtthịtrườnglớnnhờcôngnghệcảitiếntrongmôntrượttuyếtđổdốc,cùngchiphílữhànhgiảmđángkể.Trongkhingànhdulịchlữhànhngàycàngdễtiếpcậnvàphảichănghơn,thìcácchuỗikhách

sạnhạngsangcũngnhậnrasựxuấthiệncủacáchãngkháchsạngiárẻvớichấtlượngđadạng.Từđịnhhướngphụcvụcácdukháchgiàucóbanđầu,ngànhdịchvụdulịchđãmởrộngsangthịtrườngđạichúng,đặcbiệtsaukhiThếchiếnIIkếtthúc.Từnăm1950đến1970,sốlượngcáclượtkháchnghỉquađêmtạikháchsạnđãtănggấpđôi,từ19triệulên36triệulượt.Đếnthậpniên1980,consốnàyđãxấpxỉtừ31triệuđến37triệu;tuynhiên,sốlượngcáclượtkháchtươngtựtại“kháchsạnbìnhdân”(nhưbiệtthựnhỏ,khunghỉmát,khucắmtrại,nhà

nghỉdànhchonhómvànhàtrọthanhniên)cũngkhôngngừnggiatăng.Năm1955,cáckháchsạncònchiếmtừ80đến90%cáclượtkháchquađêm;nhưngđếnnăm1998,consốnàyđãtụtxuốngdưới50%.VàtuynhữngchuyếnbayđườngdàiđangkhôngngừngtạođiềukiệnchocưdântừcácchâulụckhácghéthămThụySĩ,nhưngnhữngchuyếnxecònlàmđượcnhiềuhơnthế.Năm1950,lầnđầutiênđãcóhơn1triệuphươngtiệngiaothôngtừnướcngoàicậpbếnThụySĩ.

LờicảnhtỉnhchomộtThụySĩxahoaNhữngđộnglựctrêntuyđãgópphầnmởrộngquymôcủangànhdịchvụdulịch,nhưng

đồngthờicũnglàmốiđedọađốivớithươnghiệuThụySĩ.Thựctếcạnhtranhđangngàycànggaygắt,nhưngngaytừthuởbanđầu,ThụySĩđãnổilênnhưmộtđiểmđến“chođiquáítvàđòihỏiquánhiều”.Thịphầncủaquốcgianàytrongthịtrườngdulịchthếgiớiđãgiảmtừ8%(trongthậpniên1950)xuống2%(thậpniên1990),trongkhiquymôtoànthịtrườnglạikhôngngừngtăngtrưởng(chủyếudochiphílữhànhđãgiảmbớt–xembiểuđồdưới).SựsasúttrongngànhdulịchThụySĩkhôngchỉlàhậuquảtừcáccuộcsuythoáidiễnratạicácnướccôngnghiệp,màcònbởitỷgiágiaodịchquácaocủađồngfrancThụySĩ;ngoàira,còncónhữngtháchthứcvềcơcấu,nhưkhảnăngphốihợpyếukémgiữacácnhàcungcấpdịchvụ,tìnhtrạngbấttươngxứnggiữagiácảvàchấtlượng,haysựthiếuvắngnhữngdịchvụmangtínhsángtạo.ThángMườinăm1997,mộtđạoluậtliênbangvềcảithiệnhoạtđộngsángtạovàphốihợptrongngànhdulịchđãchorađờidựánInnoTour,mộtkếhoạchđổimớitoàndiệncơcấuhoạtđộnghiệntạicủangànhdulịchThụySĩ.

Nhữngđồngđô-lavẫnrấtcầnthiếtDulịchlàngànhdịchvụđemlại34tỉđô-lamỗinăm,vàđónggóp

khoảng3%GDPThụySĩ.Tổngcộng,cácdukháchnướcngoàiđãđemlại18tỉfrancThụySĩ,vàgiúpngànhdịchvụnàythuvềlợitứcđềuđặnchonềnkinhtếnướcnày.Dulịchcũngđóngvaitròquantrọngkhôngkémđốivớicácdoanhnghiệp.Vớihơn150nghìnnhâncôngtoànthờigian,ngànhdulịchđãđónggóp4%việclàmtrêncảnước;trongđó,cáckhunghỉdưỡngtrênnúiđãchiếm30%.Lợiíchtừdulịchcũngkhôngngừngbộităngvàthúcđẩycáclĩnhvựckhácpháttriển,nhưthươngmại,giaothông,ngânhàng,bảohiểmvàcáctrungtâmvănhóa.

CáctậpđoàndulịchThụySĩhàngđầu(thốngkênăm2011) 1950 1970 1980 2000 2011KuoniReisenAG(1906) Doanhthu(triệufrancTS) 2 255 2.196 4.113 5.111Tổngnhânviên Khôngrõ1.350 3.100 7.670 11.048TổngnhânviêntạiThụySĩ Khôngrõ1.080 1.600 1.730 1.350HotelPlanHolding(1935) Doanhthu(triệufrancTS) 12 194 1.036 2.181 1.828Tổngnhânviên KhôngrõKhôngrõKhôngrõ3.800 2.450TổngnhânviêntạiThụySĩ KhôngrõKhôngrõKhôngrõ1.470 1.380MövenpickHotel+Tresofts(1948) Doanhthu(triệufrancTS) Khôngrõ98 250 456 802Tổngnhânviên Khôngrõ3.190 10.870 6.930 12.200TổngnhânviêntạiThụySĩ KhôngrõKhôngrõKhôngrõKhôngrõKhôngrõ

Sốliệuđãđượclàmtròn.Nguồn:TạpchíFortune

ViệccưdântạicácquốcgiamớinổiđangngàycànggiầucóhơnlàmộttinvuiđốivớidulịchThụySĩ.NgườiThụySĩsởhữumộtkỹnăngvănhóađángkinhngạc,vàcóthểthíchnghingaylậptứckhicácthịtrườngmớiphátsinh.CácdukháchtừTrungQuốc,NgavàẤnĐộđangtăng

trưởngcảvềsốlượnglẫntầnsuấtdulịch,vàdầnthaythếcácthếhệdukháchtrướcđâytừAnh,MỹvàNhậtBản.Họcũnggópphầnthắtchặtmốiquanhệcộngsinhgiữadịchvụdulịchvớicácngânhàngtưnhân–nhữngngườigiàucómuốnđếnthămđấtnướcnơihọtíchtrữtiềncủa.Dulịchcũnglàmộtyếutốảnhhưởngđếnlựachọnxâydựngcơsởcủacáctổchứcquốctế,nhưNgânhàngThanhtoánQuốctếtạiBasel.Luxembourgcũngsởhữumộtngânhàngtưvàlàđịađiểmgiaodịchthuậntiệnđốivớicácngânhàngtrungương,nhưngdokhôngcómộtngànhdulịchđúngnghĩa,tiềmnăngtăngtrưởngcủahọđãbịgiớihạn.(2)

Chấtlượnghaysốlượng–haycảhai?LiệungànhdịchvụdulịchThụySĩcócầnđếnmộtcuộccáchmạngtrongphươngthứckinh

doanh?Khôngaihoàinghivềđiềunàytrongthậpniênvừaqua–khácvớinhữngnămđầuthếkỷXX–doquátrìnhthayđổichậmchạptrongngànhnàytạiThụySĩsovớicácđốithủ–nhữngquốcgiađangchuyểnmìnhnhanhchóngvàtíchcựcđầutư.NgườiThụySĩvẫnsẽcốgắngpháttriểnngànhdulịchhếtmứccóthể.Nhưngtrongkhiquốcgianàyđangnỗlựcduytrìcơsởhạtầngnhằmthíchnghivớithịtrườngdulịchđạichúng,thìlợiíchchủyếusẽđếntừkhíacạnhviệclàm.Vềmặtlợinhuận,phânkhúccạnhtranhnhấtcủaThụySĩ–nếuhọýthứcđượcđiềuđó–làphânkhúchạngsang.Nhữnghoạtđộnghiệntạichothấycácdoanhnghiệpdulịchhàngđầucũngchiasẻcùngquanđiểmnày.Mớiđây,UrsE.Schwarzenbachđãđầutư500triệufrancThụySĩnhằmnângcấpKháchsạn

DoldernổitiếngởZurich–mộtcáigiáquáđắt(tươngđương11.000franctrênmỗim2).Samith,mộtnhàđầutưAiCập,cũngbỏvàoAndermatthơn1tỉfranc.MụcđíchcủaônglàtạocơhộichocáckháchhàngtỉphúTrungĐôngsởhữu“mộtphầnnhỏcủanướcThụySĩ”,với6kháchsạn,490cănhộ,30khunhànghỉvàmộtsângolf18lỗ(đượckhởicôngtừnăm2009)tạimộtkhunghỉdưỡngtrượttuyếtyêntĩnhvàmộtcăncứhuấnluyệnquânsựcũ.MộtvấnđềkhácđòihỏingườiThụySĩphảigiảiquyếttriệtđểchínhlàmâuthuẫngiữa

ngànhdulịchhạngsangvớidulịchtheophânkhúcmớivàdulịchđạichúng.Sựtồntạisongsonggiữacácphânkhúcnàychođếnnayvẫnkhátốtđẹp,nhưngsẽsớmnảysinhxungđộtkhithịtrườngngàymộtthuhẹpdần.Nếumâuthuẫngiatăng,khôngítngườisẽhoàinghivềmộtbướcchuyểnđổicầnthiếtđốivớidulịchThụySĩ.Bêncạnhđó,còncóýkiếnchorằngsựkếthợpkỳdiệugiữabầukhôngkhí,ánhsángvàkhí

hậuđặctrưngtạiThụySĩlàthứtàisảnquýgiákhôngthểtìmthấytạibấtcứđâu.JohannGottfriedEbel,mộtnhàvănxuấtthântừBaLan,đãđềcậptrongquyểnHướngdẫndulịchThụySĩmộtcáchthuậnlợivàthoảimáinhất(xuấtbảnnăm1793):“Khôngmộtquốcgianào,vàkhôngmộtmiềnđấtnàotrênthếgiớicóthểđạtđếnsựphithườngvàhứngkhởinhưtạiThụySĩ.”CólẽlờitánthưởngcủacácdukháchngườiÝkhiđếnStMoritzsẽlàlờikếtphùhợpnhấtchoquốcgiadulịchnày:“ilpiùnelluno”–tấtcảtrongmột.

Q

4.NhữngthươngnhânthầmlặngĐịathếcôlậplànétđặctrưngcủalãnhthổThụySĩ,vàcũnglàkhởinguồnchonhữnggiátrịvănhóachínhtrịtruyềnthốngcùngtưtưởngtrunglậpcủaquốcgianày.Song,sựcôlậpvềđịalýcũngkhôngthểngăncảnquátrìnhtraođổigiaolưugiữaconngườivàgiữacácngànhthươngmạivớinhau,cũngnhưkhảnăngvànhucầuvươnratoàncầucủangườiThụySĩtrêncáclĩnhvựckinhtếlẫnchínhtrị,vớitầmquantrọngvượtxadángdấpđồsộcủanhữngngọnnúi.ChúngtacóthểnóigìvềvịthếdẫnđầuvượttrộicủacáccôngtyvàdoanhnhângốcThụySĩtrêntrườngquốctế?

uảthực,cólẽchínhcátínhkhácbiệtcủangườiThụySĩđãgiúpngànhthươngmạicũngnhưcácthươngnhâncủaquốcgianàyvươnđếntậncùngTráiĐất,vàbiếnThụySĩthànhtrungtâmbuônbánhànghóađứngđầuthếgiớihiệnnay.Đượcbiếtđếnnhưmộtquốcgianghèotàinguyênvàthiếukhảnăngsảnxuấtnộiđịa,ThụySĩbuộcphảinắmbắtcơhộiđếntừcácnguồnlựchàophóngtrênkhắpthếgiới.Vàvớitưcáchmộtnềnkinhtếcởimở,ổnđịnhvàthậntrọng,ThụySĩcũngmởravôsốcơhộidànhchocácthươngnhânsởhữucácnguồnlựctrên.Truyềnthuyếtkểrằng,ThụySĩtừnglàmộtvùngđấtchịusựkiểmsoátcủamộtcộngđồngngườimiềnnúithôlỗ,nhữngngườichỉbiếtđếnlợiíchcủabảnthân–vàcũngnhưbaotruyềnthuyếtnổitiếngkhác,câuchuyệntrêncũngphảnánhmộtphầnsựthật.Tuynhiên,đâycũnglàquêhươngcủacácdoanhnghiệpvàcánhâncócátínhphongphú(dùhọthườnggiấugiếmsuynghĩcủamình),nhữngngườitừhơn100nămtrướcđãchiếmlĩnhthịtrườngthươngmạithếgiớivềcácsảnphẩmcàphê,ca-cao,kimloạivàkhoángsản,dầumỏ,khíđốtvàthanđá.ĐócũngcóthểlàquênhàcủanhữngtínđồCalvinlầmlìnhưngvôcùngsángsuốt,songđồngthờicũnglàcáinôikhaisinhramộtnhómcácthươngnhângiảohoạtvàxuấtchúng,màđiđầulànhàbuônlừngdanhnhấtmọithờiđại(hoặckhéttiếngnhất,tùytheocáchnghĩcủabạn)–MarcRich.

LinhhồncủagiớitrunggianBuônbánlàngànhkinhdoanhxemtrọngsựbímật;đơncử,chúngtasẽkhólòngtiếpcận

đượcsốliệuhoạtđộngtừcáccôngtytrunggianhùngmạnhnhấttronghệthốnggiaothươngtoàncầu.Tuynhiên,cóthểkhẳngđịnhrằngcáccôngtyThụySĩđãđạtđượcthànhcôngvangdộikhinắmgiữmộttỷtrọngkháchênhlệch–nếukhôngmuốnnóilàápđảo–trongtổnglợinhuậnhànghóathươngmạithếgiới.DânsốThụySĩchỉchiếmmộtphầnrấtnhỏ–khoảngmộtphầnnghìn–trongtổngdânsốthếgiới,nhưngquyềnlựccủahọtronglĩnhvựcgiaothươnghànghóalạigầnnhưthốngtrịtấtcả.Ítnhất1/3sảnlượngdầumỏgiaodịchtrênthếgiới(theoướctínhcủamộtngânhànglớn

tạiPháp),đềuphảithôngquacácdoanhnghiệptạiGenevanhưGunvor,VitolvàMercuria.Gầnmột1/3sảnlượngcácmặthàngngũcốc,hạtdầuvàđườngcátgiaodịchtrênthếgiớicũngnằmtrongtaycáccôngtycótrụsởtạiGeneva;trongkhiđó,mộtthànhphốnhỏtạiZug–quêhươngcủaGlencore–cũnglàtrungtâmgiaodịchkhoángsảnthôcủathếgiới.Glencorelàmộttrongnhữngnhàcungcấplớnnhấtthếgiớivềkimloạiđồng,nhômvàkẽm,đồngthờicũng

chiếmlĩnhtừ20%đến60%sảnlượnggiaodịchquốctếcủacácmặthàngkimloạicôngnghiệpthiếtyếunày;vàkểtừthươngvụsápnhậpnăm2012vớingườichịemXstrata,Glencoređãtrởthànhcôngtykhaithácmỏlớnnhấtthếgiới.Bêncạnhđó,1/6sảnlượngvảibôngthếgiớiphảithôngquacácgiaodịchtạiWinterthur;cùngvớiZug,WinterthurcũnglànơikhaisinhcácdoanhnghiệpnhưVolcafeGroupvàBernhardRothfosIntercafé–nhữngtậpđoàncótầmảnhhưởngkhôngnhỏtrongngànhkinhdoanhcàphêthếgiới.Tấtcảnhữngvídụtrênđãnhắcnhởchúngtarằng:truyềnthốngbảovệsựkhácbiệtvềgiá

cảvàthóiquenhànhđộngđộclậpcủangườiThụySĩchínhlàphẩmchấttựnhiênlàmnênlinhhồncủagiớitrunggian.Song,cácdoanhnghiệptrunggianđộclậpcũnghoạtđộngtheonhiềuhìnhthức.

TruyềnthốngthượngvõBinhlínhlàmặthànggiaothươngxuấtkhẩuđầutiênvàđắtgiánhấtcủaThụySĩ.Trongsố

nhữngcôngdânThụySĩtiênphongtrongngànhkinhdoanhngoàinước,phảikểđếnnhữngquânnhântrẻtìnhnguyệnphụcvụnhưmộtđộilínhđánhthuêdướingọncờcủanhữngquốcgiakhác.Họđượcmệnhdanhlànhữngchiếnbinhkhôngkhoannhượng,đượcrèngiũaquahàngtrămtrậnchiến,vàbiếnsứcmạnhcơbắpcủangườiThụySĩthànhthứhànghóavôgiá.BinhlínhThụySĩluônlàlựclượngđượcthèmmuốnnhấttrongmắtnhữngvịquânchủkhaokhátquyềnlực,nhưMetternichhayNapoleon,từchâuÂuđếnIndonesiaxaxôi.Bêncạnhsứcchiếnđấucantrường,cácđộilínhđánhthuêThụySĩcònđượcngưỡngmộvìlòngtrungthànhvàkhảnăngthíchnghi.Họchủđộnghọchỏingônngữvàtậpquánbảnđịa,hànhxửmộtcáchthầmlặngvàkhiêmtốn,đồngthờiluônnỗlựchòanhậpvớicộngđồngđịaphương.Mộtsốcònkếthônvớiphụnữbảnđịa,vànổilênthànhnhữngthếlựcquânsựgắnkếtmậtthiếtvớicáclãnhchúa,quânvươnghayhoàngđế.Mốidâygắnkếtnàycũngchínhlàchìakhóamởraquanhệgiaothươngvềsau.Tinhthầnchiếnđấungoancườngcủahọđãgâytiếngvangtừrấtsớm–từtrướckhiđất

nướcThụySĩcótêntrênbảnđồ–vàmốiliênkếtgiữahoạtđộnggiaothươngvàquânsựngoàinướccũngđồngthờiđượccủngcố.Tấtnhiên,chínhkhảnăngtổchứcbuônbánhànghóavàquânnhutrênnhữngchặngđườngxalàcơsởchonhữngchiếndịchquânsựthànhcông,vớikhôngítdẫnchứngtừthờicổđại:thậmchítrongsuốtthờikỳcaitrịcủaĐếchếLaMã,Helvetia(têngọisaunày)đãtrởthànhmộttrungtâmthươngmạiquantrọng.NhưngphảiđếnthếkỷXI,hoạtđộnggiaothươngtrênlãnhthổchâuÂumớibắtđầukhởisắc,

dodânsốngàymộttăngtrưởngvàcácthànhphố,thànhthịkhôngngừngmọclên.CácvùngđấtthuộcThụySĩhiệnnayđãthulợikhôngíttừxuthếnày–dùchỉmộtcáchthụđộng.TrướcthếkỷXIII,hiếmcóngườiThụySĩnàotheonghiệpbuônbán.Lànhữngđầumốibánlẻ,họchỉđơnthuầntíchtrữhànghóadocácthươngnhânnướcngoàichuyểnsang,vàchỉtậptrungtạimộtsốítthànhphốnhưBasel,GenevavàZurich,đồngthờiduytrìmạnglướigiaothươngvốnđãmởrộngphạmvisangnhữngvùngđấtlâncận.NhiềungườivẫnchorằngkhảnăngkinhdoanhthiênphúcủangườiThụySĩchỉbộclộkhiLiênbangThụySĩrađời–vớitruyềnthốngdânchủ,độclậpvàluậtphápriêng;nhưngđókhôngphảisựthật.Ngượclại,trongbốicảnhđó,quyềnlựcchínhtrịtạiThụySĩđãđượccủngcốthôngquamốiràngbuộcmậtthiếtgiữacácthànhbangthịnhvượngvàluônđềcaotinhthầntựchủ,nhưBasel,Geneva,StGallenhayZurich.Dokhôngsởhữuđấtđaimàumỡ,chếđộphongkiếnvàthểchếxãhộitạiThụySĩcũngkhôngxuấthiện.Cácphườnghộilàđơnvịtổchứcxãhộiphổbiếnnhất,vàquyềngianhập(thôngquaquytrìnhtuyểnchọnkhắtkhe)cùnggiácả(tronghoạtđộnggiaothươngcókiểmsoát)cũngđượcquyđịnhchặtchẽ.

“Nhịcậngiang”Baselđãnhanhchóngtrởthànhtrungtâmthươngmạiquantrọngnhất,dosởhữumộtvịtrí

địalýđángghentỵ.ThànhphốnàynằmgiữahaikhuvựcnóitiếngPhápvàtiếngĐứctạichâu

Âu,nêncưdântạiđâycóthểbuônbánthuậnlợivớicảhaingônngữ.SôngRhinevốnlàtuyếngiaothônghuyếtmạchtạitrungtâmchâuÂutrongsuốtchiềudàilịchsử,vàBaselđãnắmgiữvậnmayđángkinhngạckhiconsôngnàyhướngdòngchảyvềphíaBắc,tớinhữngtrungtâmcôngnghiệpquantrọngnhấtkhuvựcnhưStrasbourg,Düsseldoff,EssenvàRotterdam.Tầmquantrọngcủasôngngòitrongkhảnănglưuthông,vậnchuyểnquảthựckhôngthểxemthường.Sôngngòilàláphổicủacácnhómcộngđồngcôngnghiệp;chúngquyếtđịnhbảnchất,địnhhướngvàtốcđộsốngcòntronghoạtđộngthươngmại.Trongsốcáchệthốngsôngngòilớnphụcvụhoạtđộnggiaothương,nhưGanges,Mississippi,VolgavàDươngTử,chỉriêngsôngRhinelàchảyvềphíaBắc,vàBaselchínhlàthànhphốnằmsátdòngchảychiếnlượcnày.ĐâychínhlàbếncảngthậtsựmàngườiThụySĩvẫnhằngkhaokhát.Hànghóađượcchấtdễdànglênxàlan,vànhanhchóngcậpbếnvôsốđiểmdừngxuyênsuốtdòngchảy1.200câysốcủasôngRhine.Cầucảngcũngđóngvaitròchiếnlượckhôngkémphầnquantrọng;dođó,khiMittlereBrüke(CầuGiữa)đượcxâycấttạiBaselnăm1225,thànhphốđãtrởthànhđầumốigiaothươngquantrọngcủacácloạihànghóavậnchuyểnbằngsứcngườihaysứcngựa.NhữngtuyếnđườngnhộnnhịpnàyvềsauđãtrởthànhnơixâydựngnhữngtuyếnđườngsắtkếtnốikhắpchâuÂu.Baselpháttriểnngàymộtthịnhvượng,vàđãnhanhchóngtrởthànhthànhphốgiàucónhấtThụySĩ,sánhngangvớinhữngđôthịphồnhoakháctạichâuÂu.SovớiBasel,Zurichxuấtphátsauvàpháttriểnchậmhơn,vàchỉgiànhđượclợithếquan

trọnglâudàivàocuốithếkỷXIX,khiAlfredEscher,ngườisánglậpCreditSuisse,đãthuyếtphụccácchínhkháchđồngminhcủaôngtạiStGallen,WinterthurvàBernnhằmxâydựngmộttuyếnđườngsắtkếtnốicácthànhthịhạnghaithờiđó,đồngthờilôikéovàlàmchệchhướngdòngchảythươngmạitừBasel.Vàonhữngngàyđầu,Zurichđóngvaitròcựckỳquantrọngđốivớingànhbuônbántơlụa.Năm1218,ngaytrướckhiLiênbangThụySĩđượcthànhlập–cùngvớiHamburg,thànhphốnàyđãđượcthừanhậnlàmộtthànhbangtựdothuộcĐếquốcLaMãThầnthánh.Cùngvớichínhsáchmiễnthuếquốcgia,danhhiệunàyđãgiúpZurichpháttriểnkhảnăngsảnxuấttơlụavàhàngmaymặcmộtcáchổnđịnh,đồngthờilưuthônghànghóavượtxaphạmvicácvùnglâncận.Năm1250,trangphụctơlụađãđượcxuấtkhẩutừZurichđếnmiềnNamnướcĐứcvàLorraine,đếnmiềnNamnướcPhápvàAnhQuốc,vàđếnViên,Prague,HungarycũngnhưBaLan.Tuynhiên,khiZurichgianhậpLiênbangThụySĩvàonăm1351,thànhquảkinhdoanhtơlụatạiđâyđãsasútthảmhại:thànhphốđãđánhmấtthịphầnvàotaygiớiquýtộcxuấtthântừcáccôngquốcvàlãnhthổxungquanh–nhữngkẻluônnghingờlậptrườngdânchủcủangườiThụySĩ.MãiđếnkhiUlrichZwinglimangquyếtđịnhCảicáchđếnZurichvàothậpniên1520,tìnhthếmớithayđổi.CùngvớiGeneva,thànhphốnàyđãtrởthànhnơiẩnnáucholànsóngtínđồTinLànhbịđànáp,nhữngngườiđãvựcdậyngànhkinhdoanhtơlụavàcốnghiếnkhôngíttrongcôngcuộcpháttriểnngànhsảnxuấthàngmaymặc.

CácnhàthầuquânsựVàkhithươngmạihồisinh,bảnsắccủanhữngngườilínhđánhthuê–vốnluôngắnliềnvới

cácmốiquanhệthươngmại–lạitiếptụcđượcbộclộ.Theoướctính,từthếkỷXIVđếngiữathếkỷXIX,đãcógần2triệuthanhniênThụySĩphụcvụtrongquânđộicủacácquốcgiachâuÂu,vàthậmchítrongcácđộiquânthựcdâncủacáccườngquốcnhưAnh,PhápvàHàLan.Nghèođóikhôngphảilàđộnglựcduynhấtkhiếnhọtìnhnguyệngianhậpcácquândoanhnướcngoài.Chínhnhữngquyluậtkhắtkhedocácphươnghộithànhthịđặtrađãgiớihạncơhộiđổiđờivàpháttriểncủanhữngthanhniênnày,vàbuộchọđầuquânsangcácquốcgiakhác.Chỉcócontrưởnglàngườithừakếcácnôngtrại,nênnhữngngườianhemcònlạibuộcphảimưusinhtạinơikhác.XuthếnàyđãđạtđếnđỉnhđiểmvàothếkỷXVIII,khicóđến350nghìnlínhđánhthuêThụySĩphụcvụtạinướcngoài–trongkhidânsốquốcgianàychỉđạt1,7triệungười.ĐếnthếkỷXVII,“ngànhxuấtkhẩu”nàyđãbịchiphốibởi“cácđộilínhđánhthuêđộclập”–

haycácnhàthầuquânsự,nhữngngườikinhdoanhbằngcáchraobáncảmộtđộiquân.Nhiềungườitrongsốhọđãlợidụngmốiquanhệcủamìnhhòngdựngnênnhữngđếchếkinhdoanh

đánggờm.Đơncử,vàothếkỷXVII,KasparJodokvonStockalperđãraobáncácđộilínhđánhthuêThụySĩtừcăncứtạiBrignhằmphụcvụchoquânđộiPháp.NhưngStockalperkhôngchỉdừnglạiởđó.Vớitưcáchchủnhânhoặccổđôngtạimộttákhumỏ,mộtthươngnhânkhoángsản,mộtkẻchovayvàmộtkẻnắmgiữmạnglướigiaothôngvàkinhdoanhmuốiđộcquyền,ôngđãmởrachomìnhmộttươnglairựcrỡ.CâuchuyệnvềStockalperđãtiếtlộnguyênnhânkhiếnnghềthầuquânsựluônnằmtrong

taytầnglớpcaitrịtạicáctiểubang:họlànhữngkẻduynhấthộiđủtầmảnhhưởngchínhtrịnhằmhiệnthựchóathamvọngcủamình.Thứhai,nhucầukinhtếnộiđịachỉnhằmthỏamãnsốđôngdânchúng,chứkhôngphảibinhlính.Điểnhìnhchomâuthuẫntrên,thànhbangZurichlẽrakhôngnêngửicảmộttrungđoànđếnPhápvàonăm1752,dùbiếtrõhọđangthiếuhụtnguồnlaođộngdànhchosảnxuất.Tuynhiên,thịtrườnglínhđánhthuêđãdầntrởnêncạnkiệt,khôngchỉdoquânphísụtgiảm

sovớimứclươngngàycàngcaotrongngànhcôngnghiệpmaymặc,màcòndochínhsáchtòngquâncưỡngbáchđượcthihànhtạinhiềunướcchâuÂu.Saucùng,vàonăm1859,mộtđạoluậtđãđượcthôngquanhằmnghiêmcấmmọihoạtđộngchiêumộbinhlínhđánhthuê,vàhoạtđộngthươngmạinàyđãđiđếnhồikết.

NhữngkẻxâydựngmạnglướiTuynhiên,truyềnthốngkinhdoanhcủangườiThụySĩkhôngchỉbắtnguồntừnhữngđội

quânđánhthuê.Đãcómộtsựbùngphátđồngthờitronglĩnhvựcthươngmạithôngthường,bắtnguồnkhôngchỉtừnhữngthươngnhângiàucó,màcòncảnhữngngườicóxuấtthânhènkémhaychudukhắpthếgiới,vàxâydựngnênmạnglướiquanhệgiaothươngrộnglớn.ThụySĩluônlàtrungtâmcủamộttrongnhữnglànsóngnhậpcưhaichiềuđôngđảonhấtthế

giới–gồmnhữngngườiThụySĩlàmviệctạinướcngoàivàngườinướcngoàilàmviệctạiThụySĩ.Ngườinhậpcưluônlàhạtnhânquantrọngcủaquátrìnhcôngnghiệphóa,vìhọluôntâmniệmrằng:chỉcónấcthangđịavịcaonhấttrongxãhộimớilàminhchứngchosựthànhđạt,vàsẽchẳngcóaitìnhnguyệndangtaygiúpđỡbạn.Cơhộiđốivớingườinhậpcưlàvôkể,nhưngtháchthứccũngnhiềukhôngkém:khảnăngtồntạiduynhấtcủahọlàlàmnênnhữngthànhtựukhiếnkẻkhácnểphục.Họkhôngbậntâmvềquákhứ,màchỉhướngđếntươnglai.ĐâychínhlàdòngchảysongphươngvềnănglựckinhdoanhtừnglàmnênnhữngtốchấtkhácbiệttrongquátrìnhđịnhhìnhnềncôngnghiệpThụySĩtrongnhữngngàyđầu,vàtiếptụcduytrìđếnhômnay.

BảnsắccủatínđồTinLànhLànsóngnhậpcưquantrọngđầutiênvàmạnhmẽnhấtđãbùngpháttừCuộcThanhtrừng

NgàyLễthánhBartholomewnăm1572tạiParis.SốlượngcáctínđồTinLànhlẩntrốnđãlênđếnhàngđoànngười–đặcbiệttạiThụySĩ,HàLan,AnhQuốcvàPhổ–vàmangcùnghọlươngtâmnghềnghiệpmạnhmẽ,trìnhđộthủcôngxuấtsắc,cáckỹnăngchuyênbiệtcùnglòngnhiệthuyếtvôbờ.NhữngngườiưutúnhấttrongsốhọlạixuấtthântừcácbếncảngtạiPháp,nênđãcóthừakinhnghiệmtrongkinhdoanh.Họchấpnhậnsốngbênlềxãhội,nhưngkhôngchốibỏnguồngốccủachínhmình.Thươngmạilàconđườngđilênduynhấtđốivớihọtrongxãhội,vàchỉđòihỏinhững“đồngvốn”nhỏbé–baogồmnhữngmốiquanhệhữuíchvàtinhthầnkỷluậttrongcôngviệc.Bấtcứnơinàođặtchânđến,họđềunỗlựcvươnlên.E.I.duPont,JohnRockefellervàHenryDavidThoreaulànhữnghậuduệtiêubiểucủacáctínđồTinLành–nhưWarrenBuffet.TạiThụySĩ,họlàmộttrongnhữngngườisánglậpnênngànhngânhàngtưnhânvàngànhcôngnghiệpđồnghồtạiGeneva,cũngnhưngànhkinhdoanhdượcphẩmtạiBasel(sẽđượcbànriêngtrongcácchươngsau).NhữngcáitênnhưBreguethayHentschđềucónguồngốctừgiáopháiTinLành.SaukhiChiếntranhNapoleonkếtthúcvàonăm1815,lànsóngdicưmạnhmẽtừThụySĩđã

lankhắpthếgiớivàmởranhữngmạnglướiquanhệgiaothươngrộnglớn.Sựbùngphátdân

sốtạiThụySĩsauthậpniên1770đãlàmsuygiảmchấtlượngsốngtạibảnquốc,dẫnđếnnạnđóidiễnratriềnmiên.Chỉtronghainăm1816và1817,gần0,5%dânsốThụySĩđãrờiTổquốcvàhướngđếnHoaKỳ–nơitậptrunghơn1/3lượngdidânThụySĩnửacuốithếkỷXIXvàtrởthànhquêhươngmớicủahọ.Các“thànhphốThụySĩ”nhưNewBernvàNewGlarusđãđượcthànhlậptạiđây,gồmcảmộtthịtrấncótầmảnhhưởngquantrọngnhất,Helveticamới–thànhlậptạiCaliforniatừnăm1839đến1840.CáckhukiềudânThụySĩtươngtựcũngmọclêntạinhiềuquốcgia,vàtrởthànhmiềnđấthứachonhữngdoanhnhânkhaokhátmạohiểmkhibuônbánởnướcngoài.

Buônbánvìlợinhuận,vàvìChúaNhưngđốivớingườiThụySĩ,đểgiànhđượcmiếngbánhlớntrongcuộcbànhtrướngvĩđại

củanềnthươngnghiệpthếgiớidiễnravàothếkỷXIX,họsẽcầnnhiềuhơnnhữngcánhânđộclập.TrongmộtthếgiớinằmdướisựthốngtrịcủaĐếquốcAnhđanghồisinhnhờquyềnkiểmsoáthệthốnggiaothươngđườngbiển,họphảitậphợpthànhnhữngtổchứchòngnângcaosứcảnhhưởng.TrongsốcácdoanhnghiệpgốcThụySĩhàngđầutronghệthốngthươngmạiđaquốcgia,phảikểđếnPháiđoànBasel(BaselMission).HộiGiáohữuPháiđoànPhúcâm(EvangelicalMissionSociety)đãđượcthànhlậptạiBaselvớisứmệnhphụngsựChúavàtầnglớpkhágiảtrongthànhphố.Mụctiêucủahọlàtruyềngiáođếnnhữngkẻngoạiđạo,nhưngđồngthờicũng“truyềnbávănminhquacáchoạtđộngtừthiện”.Độnglựccủahọxuấtpháttừlòngnhânđạovớimộtkếhoạchhếtsứcthựctế:sứmệnhnàysẽgópphầnxóabỏchếđộnôlệ–mộtvấnđềgâynhiềutranhcãitạiphươngTâythờiđiểmđó–theođịnhhướngkinhdoanhthươngmại.TuyAnhQuốcđãrasắclệnhcấmbuônbánnôlệtừnăm1807,nhưnghoạtđộngnàychỉthậtsựchấmdứttạiđâyvàonăm1833;vàtrongthờiđiểmđó,cảchếđộnôlệvàhoạtđộngbuônbánnôlệđãvượtkhỏitầmkiểmsoátcủanướcAnh.NhiềubộlạcTâyPhicũngtrựctiếpliênquanđếnnguồncungnôlệ,vàthôngqua“sứmệnhcôngnghiệp”nóitrên,nhữngcôngdânBasellươngthiệnsẽthaythếnghềbuônbánnôlệbằngmộtcơsởhạtầngkinhtếmới.Dovậy,họđãgửicácthợmộc,thợrèn,thợđóngxengựavànôngdânsangchâuPhivớimụcđíchtruyềngiáovàhuấnluyệnngườidânbảnđịa.

Thếgiớicủaca-cao,càphêvàvàngnénNhữngnhàtruyềngiáođầutiênđãcậpbếnGoldCoast(BờBiểnVàng)–thuộcGhanangày

nay–vàonăm1828,vớimụcđíchthànhlậpcácdoanhnghiệpbuônbángiavị,ngàvoivàgỗquý.Kểtừnăm1855,họđãmởrộngkinhdoanhthànhcáccửahàng,nhậpkhẩuhànghóatừAnh,Đứcvàxuấtkhẩumộtsảnlượngnhỏcàphê.Quathờigian,hoạtđộngkinhdoanhđãmởrộngkhôngchỉởchâuPhi,màcònlansangNamẤntừnăm1834.Mộtsốthươngnhânmạohiểmđãtựquyếtđịnhvậnmệnhtạicácquốcgianày:năm1839,PháiđoànBaselđãvậnchuyểnkiệnhàngca-caođầutiêntừGoldCoastđếnchâuÂu;đếnthếkỷXX,thuộcđịathuộcGhanahiệnnayđãtrởthànhtrungtâmsảnxuấtca-caolớnnhấtthếgiới.PháiđoànBaselđãgiúpcácchủđồnđiền,cácthươngnhânvàtrưởnglàngchâuPhitrởnên

thịnhvượngvàgiàucó.Họcũngtrợgiúpkhôngítchongànhcôngnghiệpsô-cô-laThụySĩ,vốnđangtrảiquathờihoàngkimkhiđó.Trongnhiềunăm,GoldCoastvẫnluônlànguồncungcấpnguyênliệusốngchocácnhàmáysô-cô-laThụySĩ.Năm1917,pháiđoànthươngmạinày–vốnđãquytụđượckhoảng6.500ngườitrênkhắp

thếgiới–đãtáchkhỏiPháiđoànPhúcâm,vàđượctổchứclạithànhCôngtyThươngmạiBasel(BaselTradingCompany),hayBHG,tuyhoạtđộnggiaothươngchínhcủahọhầuhếtchỉthôngquamộtcôngtyconmangtên“CôngtyThươngmạiLiênhiệp”(UnionTradingCompany).

Palme,chiếcthuyềnbuồmđầutiêncủaPháiđoànBaselvậnchuyểnhànghóatừchâuPhi

ThờihoàngkimkếtthúcBGHđãpháttriểnthànhmộttrongnhữngcôngtythươngmạiquantrọngnhấtcủaThụySĩ

trongthếkỷXX.Họkinhdoanhtheođườnglốithựcdâncổđiển–baogồmvậnchuyểnthànhphẩmtừchâuÂu–chủyếulàhàngtiêudùngvàthựcphẩm–vàthulạicácmặthàngnôngsảnnhưdầucọ,bông,vàca-cao.Nhưngđếncuốithậpniên1960,BHGđãlâmvàokhókhăntàichínhdotiếntrìnhphithựcdânhóatrêntoànthếgiới;quátrìnhsụpđổcủacáchoạtđộngkinhtếtuydiễnrakháchậm,nhưngchắcchắn,vìcácnướcTâyPhiđềumongmuốngiànhlạiđộclập.Trongmộtkhoảngthờigian,cáccôngty–saukhibuộcphảisápnhập–chỉtậptrungvào

hoạtđộngbánlẻtạiThụySĩ;vàđếncuốithậpniên1990,tậpđoànhợpnhấtnàyđãsởhữukhoảng8nghìnnhânviênvàđạtdoanhthu2,8tỉfrancThụySĩ.Nhưnghiệnnay,BHGchủyếuchỉphụtráchđiềuhànhvàcungcấpdịchvụđếncácđơnvịkháctạiWelinvest–côngtyđãthâutómhọvàonăm2000.Trangwebcủatậpđoànđãkhẳngđịnh:“Bộmáynhânsựhiệntạibaogồm7nhânviênhànhchính,cùng5giámsáttoànthờigianvà7giámsátbánthờigian.”ĐólàtấtcảnhữnggìcònlạicủamộtcôngtytừnglàngọncờđầutrongngànhthươngnghiệpThụySĩ.

MậudịchtựdođãgiảiphóngThụySĩnhưthếnào?ÍtlâusaukhicácpháiviêncủaBaselđếnchâuPhicùngvới“sứmệnhcôngnghiệp”,mộtsố

thanhniênđếntừWinterthurvàZurich,vớikhaokhátthámhiểmphíabênkiađạidương,cũngnảyraýtưởnglậpnênmạnglướigiaothươnggiữacácvùngđấtxaxôi.Đólàkỷnguyêncủacơhộivàvậnmệnh:quahàngthếkỷ,nhữngquốcgianổitiếngvềnhữngchuyếnhảitrìnhvànhữngcuộckhaiphá–nhưBồĐàoNha,TâyBanNha,HàLan,PhápvàAnhQuốc–đãchiphốiphầnlớnhệthốngmậudịchthếgiớinhờcáchạmđộiriêngcủahọ.Song,đếnnăm1849,AnhQuốc–đấtnướcdẫnđầuvềsứcmạnhthươngnghiệp–đãbãibỏĐạoluậtHànghảidoOliverCromwellbanhànhnăm1651,từngchophépnướcAnhtíchtrữhànghóanhậpkhẩungoàichâuÂutrênnhữngcontàulớn.AnhQuốcgầnđâycũngđãthôngquamậudịchtựdo,vàmởranhiềucơhộigiaothươnghoàntoànmới,đặcbiệtđốivớinhữngnướckhônggiápbiển.CácthươngnhânThụySĩcũnglậptứcnhậnrakhảnăngthulờitạicácthịtrườngmởcửanày.

MộtphầnhoạtđộngbuônbáncàphêcủaanhemnhàVolkarttạiẤnĐộcuốithếkỷXIX.Volkart,đượcthànhlậpnăm1851,làmộttrongsốítcáccôngtypháttriểnrựcrỡdướicáibóngđộcquyềncủaCôngtyĐôngẤntạiẤnĐộTrongsốnhữngthươngnhânkhaokhátkhaiphávậnhộimới,phảikểđếnhaicôngdân

Winterthur:SalomonVolkartvàngườiemtraicủaông,JohannGeorg.Tuymới20tuổi,nhưngJohannđãcókinhnghiệmlàmviệctạiVolkartBrothers–thànhlậpnăm1851tạiẤnĐộ–vàtiếptụcđiềuhànhvănphòngBombaychođếnkhiquađời10nămsauđó.SalomonchọnởlạiThụySĩ,nhưngcùngvớinhau,họđãmởrộnghoạtđộnggiaothươngtừlụcđịaẤnĐộđếnColombo(SriLankahiệnnay),Cochin(nằmtrênbờbiểnMalabar,hiệnnaylàbangKerala

thuộcẤnĐộ)vàKarachi(thuộcPakistan).Banđầu,côngtychỉtậptrungnhậpkhẩubôngtừẤnĐộ,nguồnnguyênliệuthôquantrọngđốivớingànhcôngnghiệpmaymặcphíaĐôngThụySĩ.Vềsau,họđãbổsungthêmcácsảnphẩmvùngnhiệtđới,nhưdầuthựcvật,thuốcnhuộmtựnhiên,caosu,trà,càphêvàgiavị.TạiBombay,côngtycũngbắtđầukinhdoanhgiấy,xàphòngvàdiêmhộp;từđó,họtiếptụcmởrộngsangcácmặthàngđồnghồ,dệtmayvàmáymóctừThụySĩ.Volkartkinhdoanhrấtphátđạt,vàđãxúctiếnmởthêmcácchinhánhtạiLondon,ThượngHải,Osaka,Bremen,NewYork,SingaporevàBrazil.

VolkartvàReinhart:haitriềuđạiSaukhihaianhemVolkartquađời,chàngtraitrẻTheodorReinhartđãgianhậpcôngty;và

cùngvớiGeorg,contraiSalomon,anhđãtrởthànhbiểutượnglãnhđạocủadoanhnghiệpnày.Tuynhiên,mốiquanhệgiữahaingườibắtđầurạnnứt,vàđếnnăm1908,Volkartđãrútluikhỏicôngty.Năm1912,đúng60nămsaukhithànhlập,quyềnsởhữucôngtynàyđãthuộcvềgiatộcReinhart.HọđãthoátkhỏimóngvuốtcủaThếchiếnI,bấtchấpquanhệbanggiaongàycàngxấuđigiữaThụySĩvàẤnĐộ.KhoảngthờigiangiữahaicuộcThếchiếncũngchínhlàgiaiđoạnthànhcôngnhấttronglịchsửcôngtynày.Quátrìnhtáithiếttạicácquốcgianhằmkhắcphụchậuquảchiếntranhđãlàmbùngphátnhucầuvềvậtliệuthôvàhànghóamọichủngloại.TrongsuốtThếchiếnII,côngtyđãtậptrungcungcấpchoThụySĩhànghóanhậpkhẩucùngcácmặthàngtiêudùngthiếtyếu,đồngthờixâydựngmốiquanhệgiaothươngvớicácliênbangtrunglậptạichâuÂu.Cuốithậpniên1940,họđãmởthêmcácchinhánhtạiBắcPhivàNamPhi,vàđẩymạnhbuônbántraođổicácmặthàngnhưbông,càphêvàca-cao.Vàonămkỷniệm100nămthànhlập,1951,côngtyđãsởhữukhoảng6nghìnnhâncôngtrêntoànthếgiới.CảhaigiatộcVolkartvàReinhartđềuđểlạidấuấnvănhóatừvùngWinterthur.Điểnhình,

QuỹVolkartđãđượcthànhlậpnăm1951vàtrởthànhquỹbảotrợchoBảotàngNhiếpảnhWinterthur.Bêncạnhđó,nhữngbộsưutậphộihọakháccũngđượctrưngbàyđểcôngchúngthưởnglãmtạiBảotàngOskarReinhartvàtừBộsưutậpOskarReinhart.Năm1985,AndreasReinhartđãmualạicổphầntừcácthànhviêncònlạitronggiatộc,nắmtoànquyềnđiềuhànhcôngtyvàtriểnkhaichínhsáchđadạnghóathậntrọngtronglĩnhvựctàichính.(1)Năm1989,mảngkinhdoanhcàphêđãđượcnhượnglạichoTậpđoànErb,vàhoạtđộngdướitênthươnghiệuVolcafe.Năm2004,VolcafetiếptụcđượcbánchoE.D.&F.Man,AnhQuốc-mộttrongnhữngdoanhnghiệpthươngmạihànghóalớnnhấtthếgiới.

LiênkếtvớiNhậtBảnHọkhôngphảilàtậpđoànnổitiếngnhấtthếgiới,nhưngchắcchắnlàdoanhnghiệpthương

mạilớnnhấtthếgiới;DKSH–đượcghéptừchữđầutiêncủaDiethem,Keller,SibervàHegner,bốnnhàsánglậpcủagãkhổnglồThụySĩnàyvàogiữathếkỷXIX–đãnắmbắtđượccơhộitìnhcờvàtolớnnăm1854,khiHoaKỳkhẳngđịnhrằngsựphồnvinhcủathếgiớisẽphụthuộcvàoquyếtđịnhmởcửacủađếquốcNhậtBản.CasparBrennwald,vịthưkýtrẻđượcủynhiệmtừThụySĩ,ngườicócôngpháthiệnratiềm

năngkinhtếcủađấtnướcĐôngÁnày,đãcómặttạiNhậtBảntừnăm1863.Khitrởvềquênhà,Brennwaldđãthuyếtphụcnhàsảnxuấttơlụa23tuổi,HermannSiber,cùnganhthànhlậpmộtcôngtythươngmạitạiYokohama.Sauđó,Siber&Brennwaldđãrađờivàonăm1865.CôngtychuyêncungcấpsảnphẩmcôngnghiệpThụySĩđếnngườidânNhậtBản,vàchuyểnđimộtsảnlượnglớnnguyênliệutơtằmnhằmphụcvụngànhcôngnghiệpdệtmaytạichínhquốc.Năm1900,ngườicháutraiRobertHegnercủaSiberđãgianhậpcôngty–HegnertừnglàmnghềquaytơtạiBergamovàLyon;vàkhihọmởrộnghoạtđộngsangthịtrườngTrungQuốc,têncôngtyđãđượcđổithànhSiber,Hegner&Co.MộtnhàsánglậpkhácđứngsauthànhcôngcủaDKSHcũngđãbắtđầusựnghiệptại

Philipines.Ởtuổi20,EduardAntonKellerđãchuduđếnquầnđảonàyvànhậnviệctạimộtdoanhnghiệpthươngmạiManila.Côngtynàychuyênnhậpkhẩuhànghóatừnhiềunướcchâu

Âu:nhưhàngmaymặctừThụySĩ,biavàthuốclátừÁo,thủytinhtừĐức,đồgỗtừTâyBanNhavàgiấyviếttừBỉ.Kellerđãtrởthànhđồngsựcủacôngtynày,đồngthờitiếntớimualạihoàntoànvàonăm1897vàđổitênthànhE.A.Keller&Co.ThànhviênthứnămcủahộiđồngsánglậpDKSHbắtđầusựnghiệptạiđảoquốcSingapore

thuộcAnh.WilhelmHeinrichDiethelmđãdicưđếnđâytừmộttiểubangvùngThurgaunăm1871,khiôngmới23tuổi,vàtìmđượcvịtrítrongmộtcôngtythươngmạiHàLan.Trướcđóôngđãlàđồngsự,vàtừngthànhlậpcôngtyriêngW.H.Diethelm&CotạiZurichvớivaitròđạilýchínhthứccủadoanhnghiệpHàLannàytạiSingapore.ĐốivớiDiethelm–mộtdoanhnhântrẻngườiThụySĩtừnglậpnghiệptạiẤnĐộvàViễnĐông–sựkiệnmởcửaKênhđàoSueznăm1869thậtsựlàmộtbướcđộtphálớntronggiaothôngthươngmại.Vềsau,DiethelmđãmởthêmchinhánhtạiBangkok,đồngthờimualạinhiềucôngtyởHồngKôngvàTrungQuốcđạilục.

TừthươngnhânđếnnhàngoạigiaoVàobuổiđầucủathếkỷXX,Zurichđãtrởthànhngôinhàchungcủabađạigiathươngnghiệp

quốctế:SiberHegner&Co,W.H.Diethelm&CovàE.A.Keller&Co.Hoạtđộnggiaothươngtạiđâyđãđượccảithiệngấpbội,dođạidiệncủabacôngtynàyhiếmkhitừchốicáctráchnhiệmngoạigiaobấtđắcdĩ.CuốithếkỷXIXvàđầuthếkỷXX,quymônhỏbévàcơcấutổchứcphânquyềncủaZurichđãkhôngthểhuyđộngthêmkinhphíchohoạtđộngngoạigiaotạithànhphốThụySĩnàyvớicácquốcgiakhác–dođó,cáccôngtythươngmạiđãtìnhnguyệngánhvácvaitròtrên.MộtdoanhnghiệpThụySĩthườnghoạtđộngdướinhữngluậtlệbấtthànhvănvànhữngthỏa

thuậnngầmkhôngthànhlời;trongtrườnghợpnày,điềuluậtbấtthànhvănhìnhthànhgiữabacôngtyđãngănhọkhôngxâmphạmthịtrườngcủanhau.Đâychínhlàmộtbướcngoặtlớnbắtđầutừnhữngnămtrướcđó,nhằmgiúphọthíchứngvớimôitrườngđangthayđổinhanhchóng.

MẫudấuđăngkýcôngtytrướcđâycủaSiberHegner&CotạichâuÁ.Côngtynàyđãtiênphongtronghoạt

độngthươngmạigiữaThụySĩvàNhậtBảntừcuốithếkỷXIX MẫudấuđăngkýcôngtytrướcđâycủaE.A.Keller&CotạichâuÁ.KellerlàkẻsốngsótduynhấttrongsốcáccôngtythươngmạiThụySĩtừnghoạtđộngtạiViễnĐông

ĐiềuluậtbịxóabỏMùaxuânnăm1997,khởiđầutừTháiLan,cácquốcgiaĐôngNamÁđãchứngkiếnsựnổ

tunghàngloạtcủacácbongbóngtàichính–vốnđượcthổiphồngdokhốilượngtíndụngkhổnglồcùngtốcđộtăngtrưởngphimãcủagiábấtđộngsảnvàgiátrịcácdoanhnghiệp.Rấtnhiềucườngquốctừngđượcmệnhdanhlà“nhữngconhổchâuÁ”đãkhôngthểgánhnổisốnợkhủngkhiếpmangmệnhgiáđồngđô-la,vàrơivàocuộcsuythoáitrầmtrọngnhưngkhôngkémphầnbấtngờ.Cuộckhủnghoảngnàycũngkhiếndoanhthuvàlợinhuậncủacáctậpđoànthươngmạibịthuhẹpđángkể.NạnnhânđầutiênchínhlàSiberHegner;thậmchítrướcđó,docầnnguồnvốnmớichokế

hoạchthayđổiquyềnsởhữu,ErnstMüller-Möhl,mộtdoanhnhânkiêmchuyêngiatàichính,đãlấyđi30%cổphầntừcôngtynày.Vềphầnmình,ôngđãbổnhiệmCEOmới,JörgWolle,

ngườibắtđầutiếnhànhxâydựngcôngtythànhmột“nhàcungcấpgiảipháp”chuyênnghiệpđốivớinhữngdoanhnghiệpmongmuốntiếnsâuvàothịtrườngchâuÁ.Cùngnămđó,khiSiberHegnerchuyểnsangđịnhhướngpháttriểnmới,haicôngtyDiethelm

vàKellercũngsápnhậpthànhDiethelmKellerHoldings.Côngtyhợpnhấtvừarađờinàycũngtìmkiếmmộtđịnhhướngchiếnlượcmới,vàcuốicùngđãquyếtđịnhđàmphánvớiJörgWollenhằmtiếnhànhhợpnhấthoạtđộngthươngmạitạichâuÁcủaDiethelmKellervớiSiberHegner.Tiếpđó,nhiềucôngtyđãlầnlượtđượcmualại,đặcbiệtlàCosaLiebermann,mộthãng

thươngnghiệpThụySĩtậptrungkinhdoanhhànghóaởViễnĐông,cùngcácphânnhánhchâuÁcủamộtcôngtyThụySĩkhác,Desco.Năm2008,DKSHđãhợpnhấtlạicáchãngthươngmạiThụySĩchủchốt,khẳngđịnhvịthếhàngđầutronglĩnhvựccungcấpdịchvụvàtiếntớimởrộngthịtrườngkhắpchâuÁ.

TừAn-pơđếnchâuÁCũngnhưDKSH,TậpđoànZuelligcũnglàmộtdoanhnghiệpvôdanhtừngbắtrễởchâuÁ;

nhưngkhácvớiDKSH,cáctrụsởcủahọlạiđặttạiHồngKôngthayvìZurich.TậpđoànZuelliglàmộthìnhmẫutiêubiểuvềchủnghĩaquốctếcủangườiThụySĩ,vớiđịnhhướngtậptrungvàothịtrườngchâuÁ,nhưngđồngthờivẫnduytrìmốiliênhệmậtthiếtvớiThụySĩquanhiềuthếhệ.MộttrongnhữngthếlựclớnnhấtchiphốihoạtđộngcủahọtạichâuÁ,giatộcsánglập,cũngxuấtthântừThụySĩ;họcócácvănphòngtạiRapperswil,vàCEOhiệntại,WilliamMeaney,cũnggianhậptậpđoàntừHãngHàngkhôngQuốcgiaThụySĩ,nơiôngtừngđảmnhiệmchứcvụgiámđốcthươngmại.TậpđoànthươngmạiZuelligđãcógần100nămtuổi,nhưchỉthậtsựcấtcánhtừsauThế

chiếnII.Thựctế,F.E.ZuelligInc.đãđượcsánglậptừnăm1922,nhưnggốcrễcủacôngtynàyđãhìnhthànhtừmộtthậpkỷtrước,khiFrederickEduardZuelliggianhậpLutz&Co,mộtcôngtythươngmạiđặttrụsởtạiManila.Bốnnămsau,ZuelligđãtrởthànhđồngsựtrongdoanhnghiệpnàyvàđổitênthànhLutz&Zuellig;sáunămsau,ôngđãthâutómtoànbộcôngtytrên.Ngàynay,tậpđoànZuelligchỉtậptrungchủyếuvàohoạtđộngkinhdoanhvàphânphốicácsảnphẩmytếtạichâuÁ;tuynhiên,F.E.Zuelligđãthamgiatronglĩnhvựcdượcphẩmtừcuốithậpniên1930–saumộtthậpkỷchỉtậptrungvàohàngdệtmay.Cùngthờiđiểmđó,F.E.ZuelligcũngthànhlậpmộtchinhánhmớitạiSingapore.

MộtkhohàngcungứnghiệnđạicủaDKSHtạiBangkok.Côngtynày-doAdrianKellerlàmchủtịch-đãcôngbốniêmyếtvàonăm2012,vàđượcđịnhgiákhoảng3,2tỉđô-la

DoanhnghiệptôiluyệntừchiếntranhThậpniên1940đãđánhdấugiaiđoạnkhókhănnhấtcủacôngty.Năm1943,Zuelligđãqua

đờisaumộtcơnđộtquỵtạiNewYork.Trongkhiđó,bangườiconcủaôngvẫnđangmắckẹttạiquầnđảoPhilipines(thuộcNhậtBản)giữaThếchiếnII,cònmẹcủahọvẫnởThụySĩ.StephenZuellig,khiđómới26tuổi,cùngngườiemtraiGilbertđãphảiđứngrachèochốngcôngty.StephensinhtrưởngtạiManila,nhưngtừngđượcgửiđếnThụySĩhọctập–dođó,anhchỉmớiquayvềPhilippinesđượchainămkhinhậnramìnhđangngồitrênngaivàngF.E.ZuelligcùngGilbert(ngườicũngvừaquayvềPhilippinesđược5năm).Khaokháttrởthànhmộtgiáosư,StephenđãlấybằngtiếnsĩkinhtếtạiĐạihọcZurichnăm1941,nhưngdobấtngờphảigánhváccơnghiệpgiađình,anhđãtừbỏtươnglaitrongngànhgiáodục.

Khôngchỉnonnớtvàthiếukinhnghiệm,StephenvàGilbertcònphảiđốimặtvớivôsốnguycơtrongcuộcsốngtừthựcdânNhậtBản,vàsauđólàbinhlínhMỹnhămnhetrụcxuấthọ.Trêntấtcả,chiếntranhlàmộttrảinghiệmvôcùngđauđớnđốivớicảgiađình.Thờihậuchiến,côngtyđãbịpháhủyhoàntoàn,vàhaianhemchẳngcònlạigìngoàimộtthẻtàikhoảnkếthừatừchahọđểxâydựnglạicơnghiệp–mặcdùvậy,tầmquantrọngcủadisảnnàycũngkhôngthểxemthường,vìchahọđãgâydựngđượcdanhtiếng,uytínvàvôsốmốiquanhệtốtđẹpkhicòntạithế,đặcbiệttạichâuÂuvàHoaKỳ.Saucùng,cácdoanhnghiệptạiPhilippinesđãtrởvềtayanhemZuelligkhihọtiếnhànhtáithiết,vàF.E.Zuelligvẫntiếptụcpháttriển.

KếhoạchMarshallThờihậuchiếnđãđánhdấunhữngcảnhbáodànhchohoạtđộngthươngnghiệptừngtồntại

trướcchiếntranh,vàStephencũngkhôngphảimộtkẻưamạohiểmnhưchacủaông.Tuynhiên,ôngvẫnphảiđặtcượcvàomộtsốcanhbạc:tấtcảcácquốcgiađềubịchiếntranhtànphá,vàmộtsốhànghóacònlạichínhlàcơsởđểcôngtyphụchồi.Banđầu,Zuelligđãbuônbántấtcảnhữnggìhọcótrongtay,vàđóngvaitrònhưmộtđầumốiquantrọngkếtnốicácthươngnhânngườiMỹ–nhữngkháchhànghàophóngtrongKếhoạchMarshall.KếhoạchMarshallquảthựclàmónquàtrờiban,vìnhờđó,ZuelligđãpháttriểnmốiquanhệvớiHoaKỳvàcácquốcgiađangkhanhiếmhànghóa.Philippinessaucùngcũngbanhànhcácđạoluậtkiểmsoáthoạtđộnggiaodịchvànhập

khẩu,vàhaianhemđãquyếtđịnhchuyểnđếnTháiLanvàMalaysianhằmmởrộngkinhdoanh.Họcũngtừbỏmộtsốngànhkinhdoanhítlờivàtậptrungvàodượcphẩm,thiếtbịytếvàbảohiểm,cũngnhưngànhsảnxuấtthựcphẩm–vốnlàbướckhởiđầuchotậpđoànGoldCoinvàonăm1953.Họđãduytrìđượclợithếcạnhtranhvớicácđốithủnhờhoạtđộngtrênquymôlớn–đặcbiệttrongcáclĩnhvựcnhưdượcphẩm,khiquymôchínhlàràocảnđốivớicáctânbinhmuốngianhập.Tậpđoànnàycũngtiếnhànhmộtsốthươngvụmualạiquantrọngvàothậpniên1980,vàtiếptụctrongsuốtthậpkỷsauđó.TuyStephenZuelligđãkhẳngđịnhrằngcôngtyđã“chịuơnquátrìnhtăngtrưởngvượtbậctạikhuvựcnày”,nhưngchúngtacũngkhôngthểphủnhậnmộtsốquyếtđịnhđúngđắntừông:hiệnnay,TậpđoànZuelligđanglànhàcungcấpdịchvụytếhàngđầutạichâuÁ,đồngthờicũngdẫnđầutrongcácngànhkinhdoanhnôngsản.

ThậntrọngtốiđaVớidanhtiếngtạicácquốcgianơiTậpđoànZuelligđanghoạtđộng,Stephenhiệnđanglà

mộtlãotướnguyênbácvàtinhđờiởđộtuổi90,vàvẫntiếptụclèoláicontàuZuelligdùkhôngtrựctiếpđiềuhành.LàđạidiệncaotuổinhấttronggiatộcZuellig,ôngcũngđảmnhiệmchứcdanhtổnglãnhsựPhilippinestạiMonacovàlàmộtthànhviêntrongHộiđồngCốvấnQuốctếcủatổngthốngPhilippines.ÔngcũnglàngườiđồngsởhữubộsưutậpMeiyingtan(cùngvớiconcháucủangườiemtraiGilbert),mộttrongnhữngbộsưutậpgốmsứTrungQuốclớnnhấtvớitổnggiátrịlênđến1tỉđô-la.Khiôngchàođời,tấtcảvẫnđangcònđổvềchâuÁtrênnhữngcontàuhơinướcvàgiaotiếpbằngđiệntín–nóicáchkhác,ôngchínhlànhânchứngsốngchonhữngphátminhnhưdulịchhàngkhông,điệnthoạidiđộnghayinternet.Vềphầnmình,ôngđãthayđổitoànbộngànhphânphốidượcphẩmvàdụngcụytếtạichâuÁTháiBìnhDương.Nhưngvớitấtcảnhữngthànhtựutrên,tươnglaicủatậpđoànZuelligvẫnnằmtrongvòngbí

mật.Thựctế,tạimộtquốcgianơimọithươngnhânđềutônthờsựriêngtư,Zuelligchínhlàkẻdèdặtnhất:MariusBorn,biêntậpviêncủaEco,mộtchươngtrìnhtruyềnhìnhkinhtếhàngđầuThụySĩđượcphátsónghàngtuầntrênkênhSF1(đượcxemnhưBBCcủaThụySĩ),đãthừanhậnôngchưatừngngheđếntêntậpđoànnày.Làmthếnào12tỉđô-ladoanhthu,hơn10nghìnnhânviêntại19quốcgiavàcácvănphòngchỉcáchZurich20phútđixe–thànhquảkinhdoanhcủagầnmộtthếkỷ–lạicóthểmấthúttrướcmắtmọingườinhưthế?

ChuyểnhướngcácthịtrườngphilýNhữnggiaithoạisúctíchvềcáctậpđoànthươngmạiThụySĩtừthếkỷXIXđếnđầuthếkỷXX

đãminhchứngrõnétchotinhthầnmạohiểmvàphẩmchấtkiêntrìvốnđãtrởthànhbảnsắccủaquốcgianày.Nhưngsongsongvớichúnglànhữngbướcpháttriểnấntượngthờicậnđạitronghoạtđộngthươngmạihànghóaquốctế,lĩnhvựcđãgiúpThụySĩnắmgiữvaitròđộctôn.Làmộtnềnkinhtếcôngnghiệpmớinổi,họđòihỏirấtnhiềunguyênliệuthô,vàthươngmạihànghóachínhlàmộtđịnhhướngchiếnlượcquantrọng.Đâylàngànhthươngmạiđượcđịnhhìnhvớinhữngđốitácdanhnghĩa,vàchỉcóthểtiếnhànhvớinhữngdoanhnghiệptrunggianđộclậpvàđángtincậy,vớisựkhéoléovàđôichútdèdặttrongquanhệ.NhữngphẩmchấtnàyđềucótrongmãgencủangườiThụySĩ.Làmthếnàomộtquốcgianhỏbécóthểđóngvaitròquantrọngđếnnhưthếtrongngành

thươngmạihànghóa?Thựctế,nhữngthươngnhântiênphongngườiThụySĩđềukhởiđầuvớihànghóathươngmại,ngoạitrừhaitrườnghợpngoạilệ–vàkhôngcôngtynàotrongsốnàycóthểđặtchânvàongànhthươngmạihànghóahiệnđại.CơnghiệpcủaAndré&Cie,đượcthànhlậpnăm1877vàlàmộttrong“5ChịEm”thuộchệthốnggiaothươngngũcốcquốctế,đãđiđếnhồikếtvàonăm2001.Mộttrongcácnguyênnhânchínhlàkếhoạchtiếpnhiệmkémcỏi,mộttrongnhữngkhuyếtđiểmcốhữucủacáccôngtygiađìnhtrị,dohọkhôngthểtìmramộtngườikếvịđủtàiđức(mộtphầncũngbởisánglậpmộtcôngtydùsaovẫnhứngthúhơnquảnlýnó).ThấtbạicủaAndrécũnggópphầnlàmsángtỏnhữngrủirotiềmẩntrongngànhthươngmạihànghóa:chẳnghạnnhưgiácả,đặcbiệtđốivớingũcốc,cóthểbiếnđộngbấtổnvàkhólườngdoảnhhưởngcủahạnhánhaylũlụt.Điểnhình,giábắpngôđãgiảm65%từthángBảynăm2008đếnthángBảynăm2010,nhưngchỉmấtmộtnămđểtăngvọtlên200%(thángBảynăm2011).MaynardKeynesđãkếtluậnmộtcáchchínhxáckhichorằng:“thịtrườngcóthểvậnđộngphilýhơntấtcảnhữnggìtôivàbạncóthểhìnhdung”.MộttrongnhữngdoanhnghiệpthươngmạiđãđạtđếnvịthếthốngtrịtoàncầuchínhlàTập

đoàncàphêVolkart–vốnlàcôngtyVolcafeHoldingthànhlậptạiZugđượcE.D.&F.MancủaAnhmualạinăm2004,thôngquaTậpđoànErbcủaWinterthur.VolcafeđãkhôngcònlàmộtthươnghiệuThụySĩ,nhưngcôngtynàyđãhìnhthànhvàpháttriểntrongtayngườiThụySĩ,với13%thịphầncàphêtrêntoànthếgiới–chỉđứngsauTậpđoànNeumanntạiHamburg.

HaithếkỷcủasợibôngVídụđiểnhìnhtiếptheovềmộtThụySĩthànhcôngtrongthươngmạisẽđưachúngtaquay

vềthếkỷXVIII.Năm1788,KasparGeilingervàChristophBlumđãthànhlậpmộtcôngtybuônbánsợibông,Geilinger&Blum,tạiWinterthur.Thờiđiểmđó,ThụySĩđanglàquốcgianhậpkhẩubônglớnnhấttạilụcđịachâuÂu,vớithếmạnhtuyệtđốitrongngànhcôngnghiệpmaymặc.Năm1823,conrểcủamộttronghainhàsánglậpnày,JohannCasparReinhartđãtrởthànhđồngsựcủacôngty,vàquyếtđịnhhướngtrọngtâmkinhdoanhvàohoạtđộngđạilýtừHoaKỳđếnAiCập.Ngàynay,PaulReinhartAGlàcôngtychiếmlĩnh6%thịtrườngsợibôngthếgiới,đồngthời

cũnglàcôngtykinhdoanhsợibôngđứngthứsáutoàncầu.Tuynhiên,trụsởcủahọtạiWinterthurvàcácchinhánhnướcngoàichỉsởhữukhôngquá125nhâncông(khôngbaogồmcácđạilývàchinhánhcổphầnthuộccáccôngtykhác),chuyênthuthậpsợibôngtừTâyPhi,TrungÁ,Brazil,HoaKỳvàvậnchuyểnchủyếuđếnchâuÁvàThổNhĩKỳ.Từmộtquốcgiatiêuthụtrựctiếp,vịthếcủaThụySĩđãgiảmsút.Ngoàira,phảikểđếnnhàmáyBühlertạiSennhofgầnWinterthur–“guồng”quaysợichủyếucủaPaulReinhart.

MộtdoanhnhântoàndiệnTuynhiên,nhữngđấuthủhùngmạnhnhấttronglĩnhvựcthươngmạihànghóalạikhông

đếntừThụySĩ,vàchỉlưulạiđâytrongvàithậpniên.Đểlýgiảiđiềunày,chúngtakhôngthểbỏ

quacâuchuyệnvềmộtngườiđànông,mộttrongnhữngdoanhnhânThụySĩthànhcôngrựcrỡnhấtmọithời:MarcRich.Richvẫnđượcmệnhdanhlàkiếntrúcsưcủangànhthươngmạihànghóahiệnđại,vàđãgiúpThụySĩtrởthànhmộttrongnhữngđầumốigiaothươnghàngđầuthếgiớivềdầumỏ,kimloạivàkhoángsản.TênkhaisinhcủaRichlàMarcellDavidReich;ôngchàođờitrongmộtgiađìnhDoTháitạiBỉ

vàonăm1934.Năm1940,khiquânđộicủaHitlertrànđến,giađìnhôngđãtrốnthoátkhỏinạndiệtchủngdoĐứcQuốcxãkhởixướngvàchuduđếnMỹ.Năm1947,họđãgiànhđượcquyềncôngdântạiMỹvàđổihọthànhRich.TạithànhphốNewYorkthuộcQueens,chacủaRichbắtđầukinhdoanhnữtrang,phụtùngmô-tô,thuốclávàbaosợiđay.Richkhởiđầusựnghiệpvàonăm1954nhưmộtthợhọcviệctạiPhilippBrothers,mộtcông

tybuônbánkimloại.Ônglưulạiđâyđến20năm,chođếnkhirađisaumộttrậncãivãvớiôngchủ,vàcùngvớiPincusGreenthànhlậpnêncôngtybuônbánhànghóariêng–MarcRich&Co–tạiZug,ThụySĩ.TưtưởngtrunglậpcủangườiThụySĩvẫnlàlợithếquyếtđịnhgiữacạmbẫychínhtrịmangtên“thươngmạihànghóaquốctế”.Tuynhiên,lýdoôngchọnZugmộtphầnchỉdongẫunhiên–vìđâylànơiPhilippBrothersquyếtđịnhđặtcáctrụsởcủahọtạichâuÂu.Song,nhờquyếtđịnhtìnhcờđó,Zugđãhoàntoànlộtxácthànhthiênđườngbuônbánhànghóacủatoànthếgiới–dùmộtsốthànhphốThụySĩkháccũngápdụngthuếsuấtthấpvàcóđịathếtrungtâm.Tuynhiên,lợithếcủaZuglàthờigiandichuyểnchỉmất30phúttừZurich;dođó,cáccôngty“gốcZug”cóthểtậndụngnguồnlaođộngdântrícaotừcảhaithànhphố.

Pháttriểnmộtcôngty60triệuđô-lanhưthếnào?Richđãsởhữumónquàtừkhảnăngnhìnxatrôngrộngmàkẻkháckhôngsaochépđược.

Ôngđãgâydựngnênmộtcôngtyđạtdoanhthu30tỉđô-la,hoạtđộngtại128quốcgiavàcóquanhệmậtthiếtvớivănphòngchínhphủcácnước.TuyGlencoređãcốgắngthoátrakhỏicáibóngcủaMarcRich,nhưngtậpđoànnàythựcchấtvẫnchỉlàmộtđứaconcủaông.Họcũngtiếnhànhcáchoạtđộngkinhdoanhtươngtự,vớinhữngphươngthứctươngtựdướitaymộtbanlãnhđạođượclựachọn.NgaytrướckhisápnhậpvớiXstrata,Glencoređãsởhữudoanhthuthườngniên144,9tỉđô-lavàđạtgiátrịthịtrườngtrên30tỉđô-la,gấp60lầnkhoảntiềnhộiđồngquảntrịđãbỏranhằmmualạitậpđoànnàytừMarcRichđầuthậpniên1990.Richđãđiềuhànhvàpháttriểnđếchếthươngmạihànghóanàynhưthếnào?Ôngđãlàmtốt

hơn,hoặckháchơncácđốithủkhácrasao?GlencorevàXstratađãnổilênnhưthếnào,vàđịnhhướngcủahọkhácbiệtrasaosovớimụctiêubanđầucủaMarcRich?GlencorevàXstratacótầmảnhhưởngnhưthếnàotrênthịtrườngthươngmạihànghóa,vàliệuhọcóthểduytrìvịthếđộctôn?NgànhkinhdoanhhànghóacótầmquantrọngrasaođốivớinềnkinhtếThụySĩ,vàvaitrònàyliệusẽtiếptục?Tấtcảnhữngcâuhỏitrênsẽđượcgiảiđáptrongphầncuốicủachươngnày.

MộtthếgiớichuyểnmìnhRichđãsởhữulợithếquyếtđịnhtạimộttrongnhữnghệthốngtáiphânphốicủacảiquan

trọngnhấtcủatoànnhânloại.SauThếchiếnII,cơcấutổchứccủanềncôngnghiệpsảnxuấtđãthayđổitừngbướcnhanhchóngtừcácđơnvịsảnxuấtnhỏchuyênvềnguyênliệucơbản–đặcbiệtlàthép–gầncácthịtrườngvànguồnnguyênliệuthô(nhưquặngsắtvàthanđá)chuyênphụcvụchothịtrườngnộiđịa,thànhcáctậpđoànxuyênlụcđịađồsộđượcnuôidưỡngnhờnhữngđoàntàuvậnchuyểnquặngsắtvàthanđátừcáckhumỏdồidàonhấtthếgiới,bấtchấpmọikhoảngcáchđịalý.Thànhphẩmtừnhữngtậpđoànkhổnglồnày–baogồmvậtliệucôngnghiệpnhưthépcuộn,théptấm,xàgồvàthanhdầm–cũngđượcphânphốiđếnkhắpcácthịtrườngtoàncầu,vàkhiếncácđốithủnộiđịakhôngcònchỗđứng.Cácmặthàngkimloạikhácsửdụngtrongsảnxuấtcũngbịcuốntheoxuhướngthayđổi

mangtínhcơcấunày,đặcbiệtlàđồngvàkẽm.Quathờigian,thayđổiđãdiễnravớitấtcảnhữngmặthàngsảnxuấtquantrọng;điểnhìnhnhưxehơi:trướcđâychúngđượcsảnxuất

gầncácthịtrườngtrọngđiểm,nhưnghiệnnayđãđượcvậnchuyểnđikhắpthếgiới.Ngayđếnthựcphẩmcũngchưađượctoàncầuhóakhoảngđầuthậpniên1900:thờiđiểmnày,chỉcómộtsốnhàsảnxuấtlớnxuấtkhẩucácloạingũcốccơbản,nhưÚc,Canada,HoaKỳvàArgentina,nhưnglạikèmtheorấtnhiềuhìnhthứcbảohộ,nhưchínhsáchưutiênthuộcđịa.Nhưnghiệnnay,luôncómộtkhốilượnglưuthôngkhổnglồcácmặthàngnhưhạtdầu,tráicây,raucủ,hoavàhảisảndiễnratrêntoàncầu.Tấtcảnhữngthayđổitrênđãđòihỏisựthamgiacủacácdoanhnghiệptrunggiannhằmđiềuphốigiácảvàthiếtlậpcácthỏathuậntrênsảnlượngkhótinnày.TrongđócóRich.Vàôngđãnhậnramìnhcóthểchiếmtrọnlòngtrungthànhcủakháchhàng,nhữngngườiluônchứngkiếntậnmắtsựnhẫnnạicủaôngđốivớicáclệnhcấmvậnvàbiệnphápchếtài.

Đậptansứcmạnhcủa“ThấtHùng”Năm1973,trongtácphẩmđoạtgiảiPulitzer–Dầumỏ,tiềnbạcvàquyềnlực(ThePrize:The

EpicQuestofOil,MoneyandPower),DanielYerginđãkhẳngđịnhphầnlớntrữlượngdầumỏcủathểgiớiđangnằmtrongquyềnchiphốicủanhóm“thấthùng”–gồm7côngtydầumỏhàngđầu–vớiBP,Exxon,ShellvàTexacolàcácđạidiệntiêubiểu.Nhưnghiệnnay,cáccôngtynàychỉkiểmsoátchưađến10%nguồncungcấpdầumỏ,vàđànhcamchịubấtlựctrướcnhữngcườngquốcdầumỏkhổnglồnhưcácnướcTrungĐông,châuPhi,NgavàVenezuela.Xuthếtươngtựcũngdiễnrađốivớicácnguồntàinguyêntựnhiênkhácnhưkimloạicôngnghiệp.Cácquốcgiasởhữunhữngnguồntrữlượngnàythườnglàcácnướcnghèo,vớilợitứcítỏitừchínhsáchthuế.Họnổilêntừcácnướcthuộcđịatừngchịuáchcaitrịvàđứngtrướcáplựcchứngminhquyềnđộclậpcủachínhmình.Richđãnhậnthấythờicơ,vàthuyếtphụcchínhphủcácquốcgianàyrằng:họkhôngcầnđàmphánvớicáccôngtytrongnhóm“thấthùng”nữa.Richcóthểđứngralàmđạidiệnvớinguồnkháchhàngriêng,đồngthờiphávỡthếđộctôncủacáccôngtylớn–bằngcáchmạngvềcácnướcđangpháttriểnnhiềulợinhuậnhơnvàgiảmbớtđộphụthuộccủahọvàocácnhàsảnxuấtdầumỏ.Đâylàmộtkếhoạchchuyểnhướnglưuthôngcủacảicóýnghĩatolớn,vớivôsốcơhộimởrachocácbêntrunggian.VàRichđãtậnmắtchứngkiếnđiềuđó.Khôngchỉquansát,ôngcònthôithúcnódiễnra.Chiếnlượccủaôngrấtrõràng.Ôngđãcủngcốmốiquanhệvớicácnhàlãnhđạokinhtếvà

chínhtrịtạicácquốcgiacónguồntàinguyênthiênphú,nhưngbịcáckênhphânphốihànghóatruyềnthốnggiớihạndođềphòngnguycơlũngđoạn.Ôngcảmgiácđượcrằngkhiđộrủirolênđếncựchạn,ôngsẽcócơhộimualạivớigiáthấphơnrấtnhiềusovớiđốithủtạicácquốcgiaantoànhơn.Nộichiến,thiêntaivàđịchhọavốnlànỗikhiếpsợđốivớinhiềungười,nhưngđốivớiRich,chúnglàcơhộikinhdoanhvôgiá.Vàothậpniên1970,ôngđãđảmbảođượccáchợpđồngcungứngdàihạnvớikhảnăngsinhlờicao,từthểchếcaitrịbấpbênhtạinướcnhưAngola,Cuba,Iran,JamaicavàNigeria.“Họmuốntiền,còntôimuốnhànghóa,”Richchobiết.Ôngđãnhậnranhucầuvàbiếncôngtycủamìnhthànhmộtđạidiệntrunggianuytíngiữacácdoanhnghiệpthôngthường–họlànhữngcôngty,đạilý,chínhphủkhôngcóýđịnhhợptáccùngnhau,haythậmchíkhôngnhậnrasựtồntạicủanhau.TrongsốnhữngđốitượngđàmpháncủaRich,cóLiênbangXôViết,TrungQuốc,Cuba,Angola,Burundi,ĐứcvuaIranvànhàlãnhđạocáchmạngAyatollahKhomeini(saukhiĐứcvuaIranbịhạbệvàonăm1979).Nhằmchứngminhkhảnăngkinhdoanhvàxâydựngquanhệxuấtchúng,RichđãquyếtphụcđượcIrancungcấpdầumỏchoIsraelquamộtkênhlưuthôngbímậthồithậpniên1970.

NghềbuônnhơnhuốcvàsinhlờiCácmốiquanhệmậtthiếtcũnglàđiềukiệnthuậnlợichonhữngvụmuachuộcvàđútlót–

tuychưathểchứngminhnhưngcókhảnăngrấtcao.GeoffJones,mộtgiáosưtạiTrườngKinhdoanhHavard,đãkhẳngđịnh:“luôntồntạithamnhũngkhichínhphủsởhữuthứquyềnlựclớnhơnnhữnggìmứclươngcủahọthểhiện.”CácngânhàngtưnhânThụySĩđãphủlênbứcmànhòngchegiấu,vàcungcấpmộtkênhlưuthôngchocáckhoảnchinày.Vềviệcđútlót,DanielAmmanđãthuậtlạinhưsautrongtậptiểusửvềMarcRich–ÔngvuaDầumỏ(trang

177-178):Tuykhôngđichitiếtvềnhững(haybấtkỳ)vụđútlótnào,nhưngRichcũngkhôngphủnhậnđãthaotúngchúngtrongquákhứ.“Nhữngkhoảnlolótchỉnhằmđảmbảokhảnănghợptácgiữahaibênkhicóbênthứbađềnghịvớicùngmứcgiá,”Richthừanhận.“Đâykhôngphảicáigiáđểgâybấtlợiđếnchínhquyềnhaythuyếtphụchọngãgiáchínhđấtnướccủamình.”Cũngphảinóithêmrằng,đútlót(hayhốilộ)làhiệntượngphổbiếntrongthờiđạiđóvàlà

điềukiệncầnthiếttronghợptáclàmăn.ViệclolótcácnhânviênchínhphủnướcngoàicũngđượchợpthứchóatạiHoaKỳtrướckhiĐạoluậtchốngThamnhũngtạiNướcngoàiđượcthôngquavàonăm1977.TạiThụySĩ,hoạtđộngnàycũngđượccoilàhợpphápchođếnnăm2000.Vàdothươngmạihànghóalàlĩnhvựckinhdoanhcầnbảomậtnhấttrongnềncôngnghiệp

ThụySĩ,chúngtakhôngthểhìnhdungđượcquymôcủacáchthứclolótnày.

NhặtlấytừngđồngChínhgiaiđoạnbùngphátgiácảgiữahaithậpniên1980và1990–thờiđiểmchứngkiếnsự

trỗidậycủacác“thươnggia”–đãtạođiềukiệnchocácquỹmạohiểmcôngnghiệprađời.MarcRich&Cohầunhưđãtrởthànhmộtnhàmáychuyênsảnxuấtracáctỉphú.Mỗithươngkháchđềuđăngkýmộtmặthàngkimloạivàsởhữumộttàikhoảngiaodịch,nênmỗingườiđềutrởthànhmộtnguồnlợinhuận.Họcóthểantâmvềcácmặthàngthumuanhưkimloạikẽmvàduytrìđượcmộtnguồnkháchhàngthườngxuyên.Tuynhiên,khithịtrườngtrởnênthiếuthốn,họcóthểtìmthêmnhiềukháchhàngcónhucầuhoặccóthểtrữhàng–doýthứcđượcnhucầuhànghóađangtăngcaovàcóthểbánvớigiácaohơn.Trongkhiđó,phươngchâmcủaMarcRich&Colạivôcùngđơngiản.KhitôihỏiRichđiềugìkhiếnôngcảmthấy“phấnchấn”,ôngđãtrảlờingắngọn:“Tôithíchlàmratiền.”Richvôcùnghàophóngvớinhữngthươnggiathànhcôngluôn“biếtcáchlàmratiền”,nhưngchẳnghềbậntâmđếnnhữngkẻmấttiền.Mộtsốthươnggia,nhưMannyWeiss,đãtrảiquanhiềuthăngtrầmtrongsựnghiệp.Họđượctônvinhnhưanhhùngkhilàmrahàngtriệuđô-la,nhưnglạichịucảnhbẽbàngkhiđánhmấtchúng.Richđóngvaitrònhưnhạctrưởngcủadànnhạc–phụtráchgiámsátnhómthươngkhách

củaôngvàđềphòngnhữngmốinguytiềmẩn.Khitôihỏiôngrủiroxuấtpháttừđâu,ôngđãtrảlời:“Đólàkhichúngtôinhậnđượccơhộinhưngkhôngphảitrảgiá.”Phươngthứccáchlydoanhnghiệpkhỏicácnhântàinàyđượcgọilà“thươngmạiđộcquyền.”Nócũngchínhlàhìnhmẫulàmnêncácquỹmạohiểmcôngnghiệpngàynay.CommoditiesCorporation,mộtđồngminhcủaMarcRich,đãgiảitánmộtsốlượnglớncácthươnggianhưLouisBacon,BruceKovnervàPaulTudorJones,nhữngngườinằmtronghàngngũcácnhàquảnlýquỹmạohiểmthànhcôngnhấtthếgiới.Quathờigian,doanhnghiệpcủaMarcRichngàycàngphátđạt,vàđãbổsungthêmmộtsố

dịchvụphụthuộctronghoạtđộngmôigiớicủaông.Cácloạihìnhdịchvụnhưtàichính,bảohiểm,tuyênngônkháchhàng,vậnchuyểnvàlưutrữtạmthờitạicácbếncảngquantrọngnhấtthếgiớiđãkhiếnuytíncủaôngngàycàngtăngtrongmắtkháchhàng,vàthuđượcnhiềugiátrịhơntừmỗihợpđồng.Hiệnnay,Glencore,tậpđoàncótiềnthânlàMarcRich&Cođãsởhữu170tàuhàng,vớicôngsuấtlưutrữtốithiểu60nghìntấnvà75cônghàngtạicácbếncảngtrênkhắpthếgiới.ThụySĩđãmangđếnmộtmôitrườnglýtưởngchohìnhthứcthươngmạihànghóa“trọn

gói”này.Họsởhữuhệthốngpháplýđơngiảnnhưnghiệuquả,khôngkhuyếnkhíchkiệntụngvôíchvà,hiểnnhiên,đángtincậyhơnhẳnchínhsáchtạicácnướcđangpháttriển.Vớichỉmộtsốítyêucầuvềtínhcôngkhai,quốcgianàycũngmanglạikhảnăngbảomậtcầnthiếtđốivớicáccánhânvàcôngtytưnhân,giúphọchegiấulợinhuậndễdànghơn–vàtránhthuhútcácđốithủ.Thuếsuấttạiđâytươngđốithấp,vàcácngânhàngThụySĩcũngkhôngđòihỏiquánhiềuchiphítronghuyđộngvốnvàhỗtrợtàichính–chìakhóađảmbảochocáchợpđồng

lớn.ThụySĩcũngnổitiếngtừlâuvềkhảnăngxuấtchúngtrongvậnchuyểnhànghóa:3trongsốcáccôngtyvậnchuyểnhàngđầuthếgiớiđềuđặttrụsởtạiThụySĩ,baogồmDanzas,Kuehne+NagelvàPanalpina(xemchương10).

Muamộtkhumỏ,tạisaokhông?BướctiếnquantrọngtiếptheotronghànhtrìnhxâydựngđếchếcủaMarcRichchínhlàviệc

ôngquyếtđịnhmualạiquyềnsởhữucáckhumỏ,từđóđảmbảođượcnguồncungcấp–vàthếđộcquyềntrênthịtrường–đồngthờiđảmbảocáchợpđồnggiaodịchlặplại.ĐâycũnglàchínhsáchGlencoređặttrọngtâmtheođuổisaukhiRichrútlui.Nhưngtạithờiđiểmđầuthậpniên1990,MarcRich&Cochỉlàmộtcôngtytưnhân;vàdù

cácthànhviênhộiđồngcủahọrấtgiàucó,nhưngmualạiquyềnsởhữucáckhumỏvẫnlàlựachọnquásứcđốivớihọ.Đểgiảiquyếtvấnđềtrên,năm1993,vớisựtrợgiúpcủaUBS,RichđãmualạiquyềnkiểmsoátSudelektra,mộtcôngtyđăngkýtạiThụySĩ.Sudelektralàcôngtythànhlậpnăm1926,vốnnổitiếngvớisứmệnhcungcấpnguồnđiệnđếnchâuMỹLatin;song,Richđãthayđổihoàntoàncáchthứchoạtđộngcủacôngtynày,vàsửdụngnhưmộtphươngtiệnnhằmthâutómcáckhumỏ.Saunày,ôngđãđổitêncôngtythànhXstrata.Ýđịnhcủaônglàlợidụngmộtcôngtyđượcđịnhgiánhằmthuhútcácquỹđầutưtừcôngchúngvàmualạiquyềnsởhữucáckhumỏ,đồngthờicơcấulạicáchợpđồngnhằmđemvềlợitứcchocácđồngsựcủaMarcRich&Co.Mỗikhicáckhumỏđượcmualại,XstratasẽnhượnglạiquyềnkhaithácthịtrườngđộcquyềnchoMarcRich&Co–cổđôngcủahọ–nhằmphânphốinguyênliệuvànhậnhoahồngdàihạntừhợpđồng.Đâycũnglàmôhìnhhấpdẫnđốivớingânhàng,vìphígiaodịchsẽgiúpgiảmthiểurủirotừcácdịchvụtíndụnggượngépvớiMarcRich&Co.

MâuthuẫnlợiíchphátsinhChiếnlượcnàyđãlàmnảysinhcácxungđộtvềlợiíchchođếnthươngvụsápnhậpnăm

2012.Điểnhình,khiGlencorecốgắngbánsốtàisảnthựcchấtlàcổphầnsởhữuXstratachoValevàonăm2008–mộtcôngtytàinguyênBrazil,thỏathuậnnàyđãkhôngđượcchấpnhận,chủyếudohọkhôngthểchứngminhviệctáchbiệtquyềnkhaithácthịtrườngcủaGlencorekhỏiquyềnsởhữuXstrata.Đếnnăm1992,MarcRich&Cođãtrởthànhdoanhnghiệpthươngmạihànghóalớnnhấtthế

giới.Song,nhữngkhốicủacảikhổnglồluônlàmụctiêuchúý,vàMarcRichcũngkhôngngoạilệ.Khôngcógìngạcnhiênkhingườiđànôngtừngngangdọckhắpcácchiếntrườngnayđãtự

biếnmìnhthànhmụctiêu.Đầuthậpniên1980,mộtủyviênquậnđầythamvọng(ngườisaunàyđãtrởthànhthịtrưởngNewYork),RudolphGiuliani,đãtiếnhànhmộtchiếndịchchốnglạiRich,vàbuộctộiôngđãviphạmcácquyđịnhvềgiácảvàbuônbánvớikẻthù–kẻthùđóchínhlàAyatollahKhomeini,ngườiđãchoquântấncôngtòađạisứMỹtạiTehranvàbắtngườidânMỹlàmcontin.Ôngcũngbịbuộctộitrốnthuế,vìđãlợidụngkẽhởcủahệthốngthuếHoaKỳ,vốnquyđịnhnghĩavụđóngthuếcủabấtkỳcôngdânMỹnàodùhọlàmviệctrongnướchayngoàinước.Theocáobuộc,Richsẽđứngtrướcnguycơphảingồitù325năm.Vàithángsau,ôngbuộcphảitrảmộtkhoảntiền50nghìnđô-lamỗingày,dotừchốicungcấpcáctàiliệuđượcyêucầu.

CácmỏvàngtạinướcÚc.QuyếtđịnhmualạicáckhumỏcủaMarcRich&Cođãdẫnđếnsựra

đờicủaXstrataPlc

ĐitrướcluậtphápNăm1983,RichđãbỏtrốnđếnThụySĩvàchínhthứctrởthànhtùnhântạiquốcgianày,vì

chínhquyềnMỹquyếttruynãôngtrênkhắpthếgiới.TuytênRichđãxuấthiệntrongdanhsáchtruynãcủaFBI,nhưngThụySĩvẫnkhôngdẫnđộông,vìnhữnghànhvicủaRichkhôngbịxemlàphạmpháptạiThụySĩ.Lịchsửđãchứngkiếnrấtnhiềutrườnghợpcácdoanhnhânchớpthờicơvàgiànhđượccơ

hộikinhdoanhhiếmcóngaysauhàngngũcủaquânthù.Quảthực,phầnthưởngchonhữngquyếtđịnhmạohiểmnàylàvôcùngtolớn.Rieter,mộtdoanhnghiệpThụySĩhoạtđộngtrongngànhdệtmay,đãpháhỏngâmmưutẩychayhànghóaAnhQuốccủaNapoleonbằngcáchbuônlậubôngtừMỹđếnNgaquaBắcBăngDương,nơichúngđượcphânphốiđếnOdessa,IstanbulvàtrởvềWinterthur.NgànhcôngnghiệpdượcphẩmThụySĩcũngrađờitừviệcsaochépbấthợpphápbảnquyềncôngnghệtừPháp,nhưcáchngànhdượcphẩmẤnĐộvàTrungQuốcđãthựchiệngầnđây.Rothschild,cáitênđượcnểtrọngnhấttrongngànhngânhàngcũngđãpháthuyvậnmaycủahọtừviệccốýtiếtlộsaithôngtintạithịtrườngLondon–rằngCôngtướcWellingtonđãthấttrậntạiWaterloo–đểcóthểmualạicổphiếuvớigiáthấp;nhờđó,họđãkịpthuvềnguồnlợitứckhổnglồtrướctintứcđếnvàongàyhômsau,rằngchínhNapoleonmớilàkẻthuacuộc.

LờiânxácủaTổngthốngSong,vụkiệnRichđãkhôngkếtthúcvớicảnhtùtội,vànăm2001,TổngthốngClintonđãcó

lờiânxágâytranhcãidànhchoông,trướckhikếtthúcnhiệmkỳ.Nhưngđỉnhcaocủavụbêbốichínhlàsựchỉtríchgaygắtcủadưluậndànhchoông,khiếnviệckinhdoanhcủacôngtyôngcũngbịảnhhưởngtiêucực.WillyStrothotte,mộttrongnhữngtướnglĩnhtâmphúccủaRich,đãđáptrảrằnghọcóthểsửdụngcáckênhthôngtinđạichúngnhằmphảnpháolạicácbàibáotiêucực.RichvàStrothottelàđạidiệnchohaitrườngpháihoàntoànkhácbiệt:RichlàmộtthươngnhânDoTháitừtrongmáu,làngườithíchtậnhưởngcuộcsốngvàcóđôichútlãngtử.Trongkhiđó,StrothottelạilàmộtcâysồiĐứcchínhcống,mộtngườichuyênđíchthângiảiquyếtcácvấnđềtrongkinhdoanh.Thựcchất,Richlàngườikhárụtrè;ôngchỉmuốntựmìnhliếmvếtthương,vàhoàntoànbác

lạinhữngđềxuấtcủaStrothottenhằmđốiphóvớicôngluận.Sauđó,StrothotteđãcómộtbàiphátbiểutạiĐạihọcZurich,vàgiảithíchnhữngcôngkíchtừdưluậnsẽcóảnhhưởngbấtlợirasaođốivớihoạtđộngcủaMarcRich&Co;ngayhômsau,ôngđãbịsathảidotìmcáchhấtcẳngRich.RichđãbiếnvănphòngcủaStrothottethành“trạmchờ”nhưmộtcáchbiểudươngquyềnlựcvàtìmcáchxóabỏkýứcvềStrothottetrongtâmtrímọingười.

SailầmlớnnhấtcủaRichNhưngchỉítlâusau,Richđãmắcmộtsailầmnghiêmtrọng.Năm1992,ôngđãtổnthất172

triệuđô-latrongnỗlựcbấtthànhnhằmvơvétthịtrườngkẽm.MarcRich&Co,nayđãngậptrongsựchốngđốivàcácâmmưungầm,saucùngcũngtanrã.StrothotteđãthuyếtphụcAlecHackel,mộttrongnhữngđồngsựlâunămcủaRich,rằngôngnênnhanhchóngbáncổphần,khicôngtyvẫncònđượcgiátrongnămđó.Hackelđãưngthuận,vàRichcũngthế.Richđãbán51%cổphần,tươngđươngvớiquyềnquảnlýcôngtylấy480triệuđô-la(vàsaunàythuthêm120triệuđô-lakhicôngtytáiđịnhgiá).Đốivớimộtngườiđượcsuytônnhưthươnggiaxuấtchúngnhấtthếhệcủaông,đâykhôngphảithươngvụsángsuốtnhất.18nămsau,Glencore–côngtyđượcđổitênsaukhichuyểnquyềnsởhữu–đãđạtgiátrịgấp100lần.StrothottecũngquaylạinhậmchứcCEO,vàtừđó,họcắtđứtmọiquanhệvớiRich.

MarcRich,kiếntrúcsưcủamộttrongnhữngcôngtythươngmạihànghóahàngđầuthếgiới,tiền

thâncủaXstratavàGlencore IvanGlasenberg,CEOcủaGlencorevàlàmônsinhcủaMarcRich;ôngcũnglàbiểutượngtrongvănhóakinhdoanhquyếtliệtcủaGlencoreIvanGlasenberg,CEOhiệntạicủaGlencore,cũnglàmộtmônsinhđượcRichđỡđầu,vàđã

quyếtđịnhgianhậpcôngtyngaytừghếnhàtrườngvìbiếtđâylàdoanhnghiệpthươngmạihànghóalớnnhấtthếgiới.ChaônglàmộtngườiDoTháidicưđếnLithuanianhằmthoátnạndiệtchủngtạiNamPhi,dođó,ôngvớiRichcũngcónétchung.RichđãnhậnratiềmnăngcủaGlasenberg,vàgiúpchàngthanhnhiênpháthuynănglựccủamình.GlasenbergđãđiềuhànhhoạtđộngcôngtytạiHồngKôngvàBắcKinh,trướckhitrởvềZugthànhlậpcôngtythanđávàpháttriểnthànhđơnvịcóquymôlớnnhấtvàthulợinhiềunhất.Bảnthânlàmộtquánquânmônđibộđườngdài,Glasenbergcótinhthầntranhđấurấtcaovàkhônghềnươngtayvớinhữngkẻôngxemlànguxuẩn–ônglàvídụđiểnhìnhchomộtthươnggiatrungthành,giỏihòanhậpvàđầykhaokhátvớixuấtthânkhiêmtốn–tiêubiểuchonhữngconngườimangđẳngcấpMarcRichvàGlencore.

ĐượcvàmấtThươngmạihànghóaluônlàngànhkinhdoanhbấtổnvàkhólường.Cácthươngnhâncứlần

lượtxuấthiệnvàlầnlượtbiếnmất;trongkhithịtrườngcứtăngtrưởngrồilạibấtngờsụpđổ.Bảnnăngđãthúcđẩyconngườilaovàothịtrườngkhigiátăngvìlosợsẽmấtquyềnlợi.Đólàkhisựtựtinchiphốimọihànhđộng,khiếncácthươngnhânbắtđầuđứng“bênlề”vàmualạiquyềnsửdụngtiềnbạccủakẻkhác–hànhvinàycứtíchlũydần,tạothànhcácbongbóngvàsaucùngnổtung.Rốtcuộc,nghĩađịacủangànhthươngmạichỉkhắctênnhữngkẻđãtíchtrữhàngnúitiềnbạc,vàđánhmấtchúngmộtcáchnhanhchóng.Trongsuốtthếkỷvừaqua,giáhànghóađãsuygiảmnhằmbắtkịpvớichỉsốlạmphátthực

tế.Rốtcuộc,đólàngànhkinhdoanhkhôngbaogiờthuhútđượcnhữngbộócxuấtchúngnhất,vìphầnthưởngdànhchohọquánghèonàn.GlasenbergvàStrothotteđềuhiểurõnhữngthóiđồngbóngcủathịtrườnghànghóavàlànhữngngườiđầutiênchứngkiếnsailầmkhủngkhiếptừváncượcmangtên“kimloạikẽm”.Nhưnhữngconnghiệnvừatỉnhrượu,họđãquyếtkhôngchạmcốcthêmmộtlầnnàonữa,vàchỉtậptrungvàonhữngthươngvụmôigiớiđơngiản,ítlợinhuậnvớikhốilượnglớn,nơingườibánthậtsựcầnđếnngườimuatrướckhithỏathuậnđượcđặtra.TiêuchíđảmbảocàngnhiềusảnlượngcàngtốtđãtrởthànhnhiệmvụsốngcòncủaXstrata.

ĐếchếXstrataNgườigánhváctráchnhiệmnàylàMickDavis,mộtgiámđốckiênquyết,khôngkhoan

nhượngvớitônchỉ“khiếnmọithứdiễnra.”Davistừnggiámsátthươngvụsápnhậptrịgiá28tỉđô-lagiữaBrokenHillProprietarycủaÚc(BHP)vớiđốithủBilliton–thươngvụsápnhậplớnnhấtvàthànhcôngnhấttrongngành.Glasenberg,bạnhọccũcủaDavis,đãthuyếtphụcôngnhậmchứcCEOtạiXstrata.DavistừngđượcđàotạolàmkếtoántạiCảngquặngElisabeth,NamPhi,nênôngđãkháthànhthạocôngviệctạicáccôngtykhaithácmỏ.DướisựlãnhđạocủaDavis,Xstratađãtiếnhàngxâydựngmộtđếchế,thôngquamualạivàhợpnhấtcáccôngtymỏtrênkhắpthếgiới.Chỉtrongthậpniênvừaqua,Xstratađãpháttriểndoanhthuthườngniêncaogấp50lầnnhờthànhquảcủachiếnlượcmualạiquyếtliệt,baogồmcácmỏkẽmtạiArgentina,BoliviavàPeru;cácmỏđồngtạiCongo,ZambiavàPhilippines;mỏchìtạiÝvàKazakhstan;vàcácmỏthantạiNamPhivàColombia.TrêncươngvịchủtịchGlencorevàXstrata,StrothotteluônphảitấmtắcmỗikhiDavisbắt

thêmmộtsợidâyvàocánhcungcủaXstrata,vìônghiểurõGlencoređãgiànhđượclợithếđộcquyềnkhibuônbáncácmặthàngkhoángsảnvớilợinhuậnhấpdẫntừtấtcảcáckhumỏ–chẳngkhácnàohọđangbắtcátừtrongrọ.Doanhthukhổnglồ30,5tỉđô-lacủaXstratacũngđượcchuyểnsangGlencoremỗikhilợinhuậnđạtkịchtrần.Thựctế,Xstratađãđónggópgần30%trongtổnglợinhuậncủaGlencorenăm2011,vàlàmộtbộphậnkhôngthểtáchrờicủadoanhnghiệpmôigiớinày.Thếnhưng,khithànhlậpXstrata,Rich,StrothottevàGlasenberglạikhôngýthứcđượcrằng

thếgiớiđangtrảiquathờikỳtăngtrưởngcaonhấtvàlâudàinhấttừtrướcđếnnayvềgiácảhànghóa.ĐiềunàyđồngnghĩakhôngchỉcácđồngsựcủaMarcRich,màcảnhữngnhàđầutưthông

thườngtừngcungcấpvốntriểnkhaihoạtđộngchoXstratacũngkhônglườngtrướcđượcsựbùngnổbấtngờnày.VàothờiđiểmDavisgianhậpnăm2001,Xstratachỉđượcđịnhgiá1tỉđô-la,vàcôngtynàyđãmấthúttrướccáibóngcủanhữnggãkhổnglồcùngngànhnhưAnh-Mỹ,BHPvàRioTinto.Hiệnnay,giátrịcủaXstratađãđạtmức36tỉbảng–tươngđươngvớimứctăngtrưởngkhủngkhiếp4.000%–vàđượcxemlàmộttrongnhữngtậpđoànkhiếnđồngminhtrongngànhcủahọcảmthấyesợvànểphụcnhất.

SứcmạnhcủathịtrườngchứngkhoánNhờchiếnlượcbànhtrướngquyếtliệtvàgiatănggiácảhànghóacủaDavis,Xstratađãtrở

nênhùngmạnhvượtquásựmongđợicủaGlencore–vàthậmchícònđượcđịnhgiácaohơnbảnthânGlencore.Hếtlầnnàyđếnlầnkhác,XstrataluônchứngminhhọnhạybénvàlinhhoạthơnhẳnnhữngđốithủùlìnhưAngloAmericanhayRioTinto.DaviscũngsởhữumộtlợithếmàStrothottekhôngcó–đóchínhlàthịtrườngchứngkhoán,nơiôngcóthểhuyđộngnguồntiềnmặtnhằmthỏamãnthúmuasắmcủamình.Kểtừđó,quymôvàsứcmạnhcủaXstratadườngnhưđãquamặtGlencore.DaviscũnggiànhđượcnhiềusựủnghộtạiLondon,nơiôngchiasẻđềuđặncáckhoảnlợitứcmộtcáchcôngkhaivàminhbạch,trongkhicáclãnhđạocủaGlencorechỉkhưkhưnắmgiữlợinhuậnsaubứcbìnhphongXstrata–mộtbứcmànbảomậtđiểnhìnhcủangườiThụySĩ.Nhữngmốixungđộtsâusắccũngbắtđầunảysinh,doGlencore

đangchốnglạiquyếtđịnhcủaXstratanhằmmualạiquyềnsởhữucáckhumỏchoriênghọ.Bêncạnh34,5%củaXstrata,Glencorecũngnắmgiữ9%củaRusal–nhàkhaithácmỏnhômlớnnhấtthếgiới,70%củaMinaraResources,74%củaKatangaMiningvà44%CenturyAluminum.TấtcảđềuchốnglạiXstrata–vàđóchỉmớilànhữngcôngtyđượcniêmyết.GlencorecũngnắmgiữquyềnsởhữucủavôsốcôngtytừchâuMỹ,châuÁ,TrungĐông,châuPhichođếnchâuMỹLatin.

ThờikhắcđốimặtCăngthẳngđãlênđếnđỉnhđiểmvàonăm2008,khiGlencoretìmcáchcânđốicáckhoảnvay

củahọquaviệcbánlạicổphầnhọnắmgiữtừXstratachoVale.Nhưngcácbênđãkhôngthểthốngnhấtvềquyếtđịnhnày.GlencorevẫnkiênquyếtbảovệquyềnkhaithácthịtrườngđộcquyềntừcáckhumỏcủaXstrata,mụctiêu(raisond’être)banđầukhithànhlậpXstrata,vàphivụđãđổvỡ.Sauđó,cơnkhủnghoảngtàichínhđãậpđếnvàphơibàynguồnvốnyếuớtcủaGlencore.

ThángMườihainăm2008,Standard&Poor’sđãhạxếphạngtíndụngcủaGlencorexuốngmứcBBB–xếphạngthấpnhấtcủahọ(ngangvới“mớđồngnát”)–vàđưaralờicảnhbáođốivớicácchủnợ,đặcbiệtkhilợinhuậnlaodốc40%trongnăm2009.CáigiáGlencorebuộcphảibỏranhằmcứuvãnnguồnlựctàichínhcầnthiếtđãtrởnênquácao,vàcácbáocáophântíchđầutưtậptrungvàođợtpháthànhcổphiếulầnđầu(IPO)củaGlencoređãchỉrarằng:tậpđoànnàycóthểđãtổnthất42,5triệuđô-lamỗingàytrongnămtrướcđódoảnhhưởngcủagiácảhànghóadaođộnghàngngày,thôngquacácchỉsốđolường“giátrịtrongrủiro”.ConsốnàyđãvượtquachỉsốrủiromàGoldmanSachsphảiđốimặt.Hiểnnhiên,Glencoređangphảichịusứcépkhủngkhiếptừcácngânhàngvànhàsởhữutráiphiếu,đồngthờibuộcphảicổphầnhóavàtìmkiếmmột“nguồnvốnlâudài”.

ConquáivậtđượckhaisinhCổphầnhóacũngđồngnghĩanhữngbímậtđượcchôngiấutronghoạtđộngkinhdoanhcủa

côngtynàysaucùngsẽbịvạchtrần.Điểnhình,nhữngtàiliệucôngkhaiđikèmvớiquyếtđịnhIPOcủaGlencoređãtốcáodãtâmchiphốithịtrườngtrongnhiềungànhhàngkhácnhau,vàthươngvụsápnhậpgiữaGlencorevàXstratathựcchấtchỉnhằmhợpnhấtđếchếdoMarcRichgâydựng.Tậpđoànhợpnhấtnàyđãtrởthành“conquáivật”thaotúngcácthịtrườngchưađượckiểmsoát,vớitổnggiátrịvốnhóathịtrườnglênđến88tỉđô-latạithờiđiểmnhucầuhànghóathếgiớihoàntoànlấnátnguồncung.Nhờthế,GlencorevàXstratađãđượcxemlànhữngônglớncóphạmvikinhdoanhvànguồndựtrữhànghóahấpdẫnnhấttrongngành.Vàthựctếtrênđãbáotrướctươnglaicủahọ.Tậpđoànhợpnhấtnàyđãnắmgiữngôivịsốmộtvềcácmặthàngthanđá,kẽmvàchì,vớithịphầnlầnlượtlà11,12và8%trênthịtrườngthếgiới;đồngthời,họcũngsởhữumộttrữlượngđồngvàni-kenkhổnglồ.Đâycũnglàtậpđoànduynhấtđượchợpnhấttheochiềudọctừhoạtđộngkhaithácđếnmôigiới.Tấtcảđãkhởiđầukhimộtngườiđànôngquyếtđịnhmởmộtcửa

hàngtạiZugvàcãivãvớiôngchủcủaPhilippBrothers,mộtcôngtyvớivănphòngchâuÂuthiếtlậptạiđây.Trongsuốtsựnghiệpvĩđạicủaông,côngchúngvàcácthịtrườngđãchỉtríchMarcRichlàkẻlừađảo,làtaychơi,làtêntrốnthuếvàlàmộtkẻbỏtrốn.Ngàynay,GlencorevàXstratađãbắttayđểtrởthànhthếlựchùngmạnhnhấttrongngànhthươngmạihànghóa,khicácnguồntàinguyênngàycàngđóngvaitròquantrọngcảvềkinhtếlẫnchínhtrị.Dùnhiềungườivẫnxemđâylàmộthìnhmẫunhậpnhằngvàkhóhiểu,nhưngkhôngthểphủnhậnđâychínhlàthànhtựutolớncủamộtnạndânlưuvong,mộtnhàmôigiớitừngkhởinghiệpvớihaibàntaytrắng.Sauhaithếhệ(hoặcsớmhơn),ngườiThụySĩnhấtđịnhsẽtônvinhônglàmộttrongnhữngdoanhnhânkiệtxuấtnhấtmọithờiđại.

NhữnggãkhổnglồbướcratừbóngtốiNgoàihaigãkhổnglồGlencorevàXstrata,nhiềudoanhnghiệpthươngmạihànghóacũng

quyếtđịnhđặt“sàohuyệt”củahọtạiZug,baogồmStemcoreEurope–mộtđơnvịtrongtậpđoànbuônbánthéplớnnhấtthếgiới(Stemcore,xuấtthântừAnh)–vàPetroplusHolding,mộthãnglọcdầuthànhlậptạiHàLannăm1993.Ngoàira,phảikểđếnnhữngcáitênnhưRosUkrEnergo,hãngbuônbánkhíđốttựnhiêncóquanhệmậtthiếtvớitậpđoànNga

Gazprom,vàUmcor,mộtcôngtythươngmạikíntiếnghoạtđộngtrongngànhkhaitháckimloại,vớitrụsởđặttạiZurich.SauZug,Genevalàđầumốilớnthứhaivềthươngmạihànghóa.Đâycũngchínhlàquê

hươngcủaVitol,hãngkinhdoanhdầumỏlớnnhấtthếgiới(vàcũnglàcôngtythươngmạihànghóahùngmạnhnhất),vớidoanhthuđượccholà143tỉđô-lanăm2009.Tuykhákíntiếng,nhưngcôngtynàyhiệnđangvậnchuyển4triệuthùngdầuthôvàcácsảnphẩmtừdầumỏmỗingàyđếncácthịtrườngtrêntoàncầu,vớidoanhsốnhỉnhhơncảGlencore.Tuyvậy,trụsởcủaVitoltạiGenevachỉbaogồm100nhânviên,vàtổngsốnhânviêntrêntoàncầucũngchỉđạt800người.CôngtynàycũngsởhữumộtvănphòngđạidiệnkháctạiRotterdam(docácdoanhnhânHàLanthànhlậpnăm1966).Ngoàira,họcònđiềuhànhnhữngtrụsởhoạtđộngquantrọngtạiHoustonSingaporevàLondon.Ngoàira,hãngmôigiớihànghóađứngthứ3ThụySĩ,TậpđoànGunvor,cũngđặttrụsởtạiGeneva;lànhàphânphốidầuthôlớnthứtưthếgiới,nguồndầumỏcủahọchủyếuđếntừnướcNga.MộtdoanhnghiệpGenevakháccũnghoạtđộngtrongngànhdầumỏlàMercuria.Bêncạnhđó,CargillInternational,chinhánhtạiGenevacủatậpđoànnôngsảnkhổnglồCargill(xuấtthântừMinneapolis),cũnghoạtđộngnhưmộttrungtâmgiaovậntoàncầuvềcácmặthàngngũcốc,dầuăn,đường,cũngnhưdầuthô,thanđávàđiệnlực;đâycũnglàcôngtycódoanhthuđứngthứ8tạiThụySĩ.

SựhỗtrợtừcácchuyêngiaTạibấtcứđâunơicáccôngtyhoạtđộngtoàncầulựachọnđặttrụsở,tađềucóthểnhậnra

nhữngdoanhnghiệpchuyênmônâmthầmhỗtrợhọ.SGS(SociétéGénéraledeSurveillance)cólẽlàtrườnghợpthúvịnhấttrongsốnày;đâylàcôngtytiêubiểucủaThụySĩchuyênvềkiểmđịnhvàchứngnhậnchấtlượnghànghóa–mộttổchứcnơisựtựchủ,uytínvàchấtlượngđượcđặtlênhàngđầu.SGShiệnđanglàcôngtykiểmđịnhvàchứngnhậnchấtlượngđộclậpđứngđầuthếgiới,xếptrêncảIntertekTestingServicescủaAnhvàBureauVeritascủaPháp.CôngtynàyđượcHenriGoldstückngườiLatviavàJohannHainzéngườiBohemiathànhlậptạiRouennăm1878,vớitêngọiGoldstück-Hainzé&Cie.Banđầu,họchỉcungcấpdịchvụkiểmđịnhchocácthươngláingũcốctạichâuÂu,nhưnghoạtđộngcủahọvềsauđãmởrộngtrêntoàncầu.TrongThếchiếnI,dobịpháthiệngiaodịchvớinướcĐức,côngtyđãbịcấmcửatạiPháp.Năm1915,trụsởchínhcôngtyđãđượcchuyểnvềGenevathuộcThụySĩtrunglập–nhưcáchMarcRichđãtiếnhànhgần7thậpkỷsauđó.Ngày23thángChínnăm1919,SociétéGénéraledeSurveillancechínhthứcđượcthànhlập.Trongsuốtmộtthếkỷvừaqua,côngtyđãphânnhánhhoạtđộngkiểmđịnhtrênnhiều

chủngloạisảnphẩmnhưhàngsảnxuất,hóachất,dầumỏvàkhíđốttựnhiên;vàđếnnăm1981,họđãgianhậpthịtrườngchứngkhoán.Hiệnnay,SGSđangtiếnhànhcáchoạtđộngkiểmđịnhsốlượngvàchấtlượngtrênnhiềuloạihànghóa,cácnhàmáyđầutư,hàngtiêudùngvànôngsản;đồngthờikhẳngđịnhsựphùhợptrongtiêuchícủahọvớicáctiêuchuẩntoànngành,cácquyđịnhchínhsáchcùngcáchiệpướcthươngmại.QuytrìnhcôngnghiệpvàcáctiêuchíantoàncũngnằmtrongdanhmụcchứngnhậncủaSGS.Sựtăngtrưởngcủadoanhnghiệpnàycũngdựatrênhoạtđộngkiểmđịnhtronglĩnhvựccôngnghệmôitrường.ĐơncửtạiTrungQuốc,SGShiệnđangtiếnhànhxâydựngmộtcơsởkiểmđịnhcáccánhquạttrongđộngcơnănglượnggió.Tuysởhữukhoảng65nghìnnhânviêntại90quốcgia,côngtynàyvẫnlàmộtdoanhnghiệpThụySĩchínhcống,vàđồngthờilànhàtuyểndụnglớnnhấttạiGeneva.

NhữngngườilàmracủacảiNgànhthươngmạitiêudùnghiệnđangđónggópkhoảng3%trongtổngGDPcủaThụySĩ,

chiếmtỷtrọngvượttrêncảngànhdịchvụdulịch.Cácthôngtintiếtlộtừhệthốnggiaothươngđãchỉrarằng:doanhthutạoratạiThụySĩnăm2010đãvượtngưỡng1.000tỉđô-la,haygầngấpđôiGDPThụySĩtrongnămđó.ĐâycũnglàmộttrongnhữngphânkhúctăngtrưởngcaonhấttrongnềnkinhtếnướcnàyvàlànguồnthuếquantrọngđốivớichínhphủThụySĩ.

MarcRich&Co,GlencorevàXstratalànhữngcáitênnằmtrongdanhsáchcácdoanhnghiệptạoracủacảilớnnhấttạiThụySĩcũngnhưtoànthếgiớitrongvàithậpniêntrởlạiđây.Tổnggiátrịtàisảndogiatộc3côngtynàytạora,theomộtsốtínhtoán,đãvượttrêntổnggiátrịtàisảnhìnhthànhtừcácngànhkinhdoanhhấpdẫnhơndocáccôngtynhưAmgen,AmazonvàeBaynắmgiữ.Cácthươnggiacótêntuổigắnliềnvớikhốicủacảikhổnglồtrêncũngnằmtrongdanhsách

nhữngcánhânđóngthuếnhiềunhấtThụySĩ.MarcRichlàmộttrongnhữngngườigiàunhấtthếgiới;cổphầncủaIvanGlasenbergtạiGlencoređãđạtxấpxỉ10tỉfrancThụySĩ;cổphầncủaWillyStrothottetừthờiđiểmIPOcũngđạt6tỉfranc(đượcbiếtôngđãbántoànbộsốcổphầnnày);vàGlencorecũngđượcmệnhdanhlà“nhàmáytriệuphú”đốivới485thànhviênhộiđồngquảntrịtậpđoànnày.Khốitàisảnkhổnglồnàyđãvượtquákhảnăngnắmgiữtrựctiếpcủacácsiêuđạigiakể

trên.Nhờđó,ngànhthươngmạihànghóaThụySĩđãtựkhẳngđịnhvàduytrìdanhhiệu“chòmsao”giữathịtrườngthếgiới(thuậtngữdoMichaelPorter,giáosưtạiTrườngKinhdoanhHarvardkhaisinh).

HồikếtcủađếchếđộcquyềnTrongmộtthếgiớivôluậtlệ(tàinguyênxuấthiệntạicácquốc

giavớikhảnăngkiểmsoátlỏnglẻo;trongkhicạnhtranhlạidiễnratrêntoàncầu),Glencoređãphấtlênvớidanhhiệugần-như-độc-quyềncủahọ.Nhưngphảichăngáplựcchínhtrịsẽdầntrởnênkhólường,khiGlencoređangchiphốimộtthịphầnkhổnglồcácmặthàngkhoángsảnđangkhôngngừngkhanhiếm?Chođếnnay,Glencoređãvươnmìnhkhắpthếgiớivớitưcáchmộtdoanhnghiệpthànhviên,

songdườngnhưnhữngnhânvậttừnglàmmưalàmgiótạiđâynayđềuđãvềhưuhoặcrútlui,vàđểlạichocáccổđôngtruyềnthống–haycácnhânviên–mộtcơcấuquảntrịkếthừavốnchỉphùhợpvớihoạtđộngđiềuhànhdoanhnghiệp,chứkhôngphảitạoracủacải.ThươngmạitoàncầuluônlàlĩnhvựckinhtếnơicácdoanhnghiệpThụySĩcânnhắcmột

cáchthậntrọng.Tầmquantrọngcủangànhthươngmạilàcựckỳtolớn,nhưngdiệnmạocủanólạirấtnhỏbé.Mộtnguyênnhândẫnđếnthựctrạngtrênlàcácthôngsốmậudịchđượctiếtlộrấtítỏi.Điểnhình,ThụySĩchỉnhậpkhẩu1%sảnlượngcàphênoncủathếgiới,trongkhitừ60%đến70%hoạtđộnggiaothươngcủangànhhàngnàytrêntoàncầuđềunằmtrongtaycáccôngtyThụySĩ.ĐócũnglàtìnhtrạngchungtạicácdoanhnghiệpThụySĩchưaniêmyếttrênthịtrườngchứngkhoán,vàcũngkhôngcôngbốmộtsốliệuthựctếnào.

BỏxatấtcảDướibứcmànbảomậttạiThụySĩ,Glencorecùngcáccôngtythươngmạikhác–nhưcác

ngânhàngtưnhânThụySĩ–đãvượtxacáccôngtycùngngànhnhờnhữnghoạtđộngmàđốithủkhôngthểbắtkịp.Làmộtcôngtycổphầnhóa,vớicácchuyêngiaphântích,cáckýgiảvàbloggersoixétxungquanh,quyềntựdocủaGlencorecũngbịgiớihạn,vàảnhhưởngkhôngítđếnlợinhuậncủatậpđoànnày.NhưngnếuGlencorequyếtđịnhniêmyếtvàgianhậpthịtrườngcổphầnhóamộtcáchthànhcông,nhiềukhảnăngcáccôngtythươngmạikhácsẽtrútbỏdầnlớpáochoàngtànghìnhcủahọ.ĐiềukhócóthểthayđổichínhlàvịthếtrungtâmbềnvữngcủaThụySĩtronghệthống

thươngmạitoàncầu,dùđâylànơicácmặthàngthậtsựgầnnhưchẳngbaogiờxuấthiện.PhươngthứcgiaothươngnóitrêntạiThụySĩcũngchẳngkhiếnaicảmthấybấtngờ,vìquốcgianàytừlâuđãmangđếnnhữngđiềukiệnpháttriểnvôcùngthuậnlợitronglĩnhvựcthươngmạiquốctế:nhưhạnmứctíndụngcạnhtranhgắnliềnvớicácngânhàngThụySĩ;đơnvịtiềntệcựckỳổnđịnh;vàkhôngxuấthiệnquánhiềuràngbuộctronggiaodịch.TheoKPMG,một

côngtydịchvụtàichínhchuyênnghiệp,thuếsuấtnhậpkhẩuápdụngchocáccôngtythươngmạihànghóatạiThụySĩchỉởmức8%,vàcácdịchvụtàichínhcũngchỉphảichịumứcthuế1%.Bêncạnhđó,chỉsốthuếgiátrịgiatăng(VAT)tạiđâycũngđứnghàngthấpnhấtchâuÂu(8%).TheotờFinancialTimes,ThụySĩđãvượtquaLondonđểtrở

thànhđầumốithươngmạiquantrọngnhấtthếgiớivềcácmặthàngnănglượngthiếtyếu,điểnhìnhnhưdầumỏ:với35%sảnlượngdầuthôthếgiớivàcácsảnphẩmliênquan,cùng75%sảnlượngdầumỏxuấtkhẩutừNgalưuthôngquaThụySĩ.Đâycũnglàtrungtâmgiaothươnglớnnhấtthếgiớivềhạtdầu,ngũcốc,càphê(50%thịphầntoàncầu)vàđườngcát(50%thịphầntoàncầu).Đồngthời,quốcgianàycũngđứngđầuthếgiớivềbuônbánkimloạiquý,với10%sảnlượngthéptoàncầulưuthôngquaThụySĩ.

CáctậpđoànthươngmạiThụySĩhàngđầu(thốngkênăm2011) 1950197019802000 2011Xstrata(1990) Doanhthu(triệufrancTS) - - 16 598 31.676Tổngnhânviên - - 4 4.000 39.643TổngnhânviêntạiThụySĩ- - 4 15 25Glencore(1994) Doanhthu(triệufrancTS) - - - - 174.060Tổngnhânviên - - - - 61.000TổngnhânviêntạiThụySĩ- - - - 680DKSH(2002) Doanhthu(triệufrancTS) - - - 4.700 7.340Tổngnhânviên - - - 13.30024.324TổngnhânviêntạiThụySĩ- - - 100 120Bảngtrênchỉcungcấpcácsốliệuhiệnhữu.Cácsốliệuđượclàmtròn.CáccôngtytiềnthâncủaDKSHđượcđánhgiátừgiữathếkỷXIX.NhiềucôngtythươngmạihànghóagiữvaitròđộctôntạiThụySĩ(nhưGlencore)khôngcungcấpbấtkỳsốliệunàovề

doanhthuhaysốlượngnhânviên.Nguồn:TạpchíFortune

SứcmạnhtừđịathếNhữngconsốấntượngtrênkhôngchỉlàthànhquảtừcácbiệnphápkíchthíchtàichính

trongthươngmạiThụySĩ,màcònnhờđịathếlýtưởngcủaquốcgianày–nằmgiữahaimúigiờÂu,Á–cùngtrụsởcủahaitrongbadoanhnghiệpkiểmđịnhhàngđầuthếgiớitọalạctạiđây.ThụySĩcũnglàquêhươngcủanhiềucôngtyvậnchuyểnđaquốcgiahàngđầu:22%khốilượngvậnchuyểnđườngbộđềuthôngquaThụySĩ.Bêncạnhđó,chấtlượngsốngcao(vớicáctrườngđạihọchàngđầu,hệthốngytếưuviệt,tỷlệtộiphạmthấpvàcácquyđịnhkhắtkhevềbảovệmôitrường)cũnggiúpđấtnướcnàythuhútvàgiữchânnhântài.Thànhquảhọnhậnđượclàmộtmôitrườngsốngđavănhóa,với22%dânsốlàngườinướcngoài–mộtđặcânđốivớingànhthươngmại.Thựctế,vẫncònnhiềuýkiếnchorằngthươngmại–trêntấtthảycáclĩnhvựckinhdoanh

khác–mớithểhiệnchínhxácbảnsắcquốctếhóacủadoanhnghiệpThụySĩ.ĐốivớingườiThụySĩ,thươngmạikhôngchỉlàmộtngànhkinhdoanh,màcònlànguồncungcấpnhânlựcvàcáckhoảnthuế.Nócũngphảnánhmộtphầntâmtưvàtinhthầncủaquốcgianày.

CáccộtmốcquantrọngTrước1800

1788 KasparGellingervàChristophBlumthànhlậpGeillinger&BlumtạiWinterthur,tiềnthâncủaPaulReinhartsaunày

1800-1899

1815 EvangelischeMissionsgesellschaftthànhlậptạiBasel,làtiềnthâncủaBaselHandelsgesellschaft(BHG)vàCôngtyThươngmạiLiênhiệp(UTC)

1828 CácpháiviêntừBaselcậpbếnGoalCoast(BờBiểnVàng-thuộcGhanangàynay)1851 SalomonvàJohannGeorgVolkartthànhlậpVolkartBrotherstạiWinterthurvà

Bombay1864 HiệpướcNhậtBản-ThụySĩ.CasparBrennwaldchuduđếnNhậtBản1865 CasparBrennwaldvàHermannSiberthànhlậpSiber&Brennwald1878 EduardAntonKellerthànhlậpE.A.Keller&CotạiManila1887 WilhelmHeinrichDiethelmthànhlậpW.H.Diethelm&Co1900-1999 1912 VolkartBrotherschuyểngiaoquyềnsởhữuchogiatộcReinhart1917 BaselHandelsgesellschaft(BHG)thànhlập1921 B.WilhelmPreiswerkthànhlậpCôngtyThươngmạiLiênhiệp(UTC)1926 Sudelektrathànhlập1974 MarcRichthànhlậpMarcRich&CotạiZug1994 Glencorerađời1999 SudelektrađổitênthànhXstrataTừ2000 2002 DKSHrađời2012 GlencorevàXstratasápnhập(dựkiến)2012 DKSHcổphầnhóavớitrịgiá3tỉfrancThụySĩ

H

5.Tàikhoảnvôcùng–lợinhuậnvôhạnVoltaretừngcómộtcâunóinổitiếng,“NếubạnthấymộtchủngânhàngngườiThụySĩnhảykhỏicửasổ,hãynhảytheoanhta,vìchẳngcònđồnglờinàonữađâu.”Quảthực,cácngânhàngThụySĩhoạtđộngcựckỳphátđạt,chủyếuvìhọđangkiểmsoáthơn1/4tổngsốtàisảncánhân(ướctínhhơn7,7nghìntỉđô-la)bênngoàicácchínhquốc(haysởhữungoàinước).Nhờthế,ngànhdịchvụtàichính(baogồmngânhàng,đầutưthaythếvàbảohiểm)đãtrởthànhmộttrongnhữnglĩnhvựcquantrọngnhấttrongnềnkinhtếThụySĩ,vớimứcđónggóp11%GDP–sovớitừ4–6%tạiPháp,Đức,HoaKỳvà9%tạiAnhQuốc.ThụySĩhiệncóhơn320ngânhàngđanghoạtđộng,consốcaohơnhẳntạinhiềuquốcgiarộnglớn.ĐiểnhìnhnhưCanada,đấtnướcvớidânsốgấp4lầnThụySĩchỉcó100ngânhàng,vàhầuhếtđềulàngânhàngnhỏlẻ.(1)

ầuhếtcácngânhàngThụySĩđềuíttêntuổivàítđiềutiếng.Sốlượnglớncáchiệphộitíndụngnhỏcùngcácngânhàngthếchấpđượcchínhphủtrợgiá(cácngânhàngtiểubang)đềuđangtựvậnhànhvàbôitrơnhoạtđộngkinhtếthôngquacáckhoảnthanhtoán,cáckhoảnvaythậntrọngdànhchodoanhnghiệpvàcánhântạiđịaphương,đồngthờiđóngvaitrònhưnhữngđơnvịtrunggiantrênthịtrườngvốn.NhântốmanglạithànhcôngphithườngchongànhngânhàngThụySĩchínhlàcácdoanhnghiệpngânhàngtưnhân.Nhưnghọlạichẳngphảimộtngânhàngthậtsự,màlà–nhưcácnhàtiênphongThụySĩgốcPhápthườnggọi–gestiondefortune,haynhàquảnlýtàisản?Hiệnnay,cácngânhàngThụySĩđangquảnlýkhốitàisảnlênđến5,5nghìntỉfrancThụySĩvàmanglạidoanhthuxấpxỉ60tỉfranc,tươngđươngvớitổnglợinhuậntừbốnđạigiagiàucóbậcnhấtnhấtHoaKỳ:gồmExxonMobil,Microsoft,Wal-MartStoresvàProctor&Gamble.

MộtnúitiềnTầmquantrọngcủangànhngânhàngtưnhântạiThụySĩđãvượtxavaitròquảnlýquỹ

thôngthường.CácdòngvốnkhổnglồchảyvàotaynhữngnhàquảnlýtàisảnThụySĩđãchophépmộtsốítngânhàngThụySĩtăngtrưởngvàpháttriểntheoxuhướngcụthể.Nhưrấtnhiềubảnsaocôngnghiệpcủahọ,cácchủngânhàngThụySĩđãnhậnratừnhiềuthậpkỷtrướcrằng,họđangsởhữucáclợithếvànguồnlựcđểthoátkhỏithịtrườngnộiđịanhỏbévàđếnvớithếgiớirộnglớnbênngoài.Hoặccũngcóthểvìhọkhôngcònsựlựachọnnàokhác.KểtừThếchiếnII,khốitàisảncầnquảnlýđãtrởnênquálớnđốivớisứcchứacủaThụySĩ.Tuycácconsốcụthểkhôngđượccôngbốdoyêucầubảomậttàikhoảnthờiđiểmđó,song,theonguồntinđángtincậy:năm1945,cácngânhàngThụySĩđãlưugiữvàquảnlýkhoảng19,8tỉfrancThụySĩtừcáckháchhànggiàucó.Hiệnnay,consố5,5nghìntỉfrancđãgấp11lầntổng

giátrịGDPcủaThụySĩ.ĐâychínhlàcơsởđểCreditSuisse,NgânhàngLiênhiệpThụySĩ(UBS)vàTậpđoànNgân

hàngThụySĩ(SBC)nổilênnhưnhữngngânhàngtoàncầukhổnglồtừnửacuốithếkỷXX.(2)CảbathếlựctrênđềuchọnxuấtphátđiểmtừsauThếchiếnIInhưcácngânhàngthươngmạivớimạnglướichinhánhtrongnước.Cảbađềubắtđầuvớicáchoạtđộngquảnlýtàisảnvà–cólẽnhờquymôtươngđốivàuytíncaotrongmắtcácdukháchnướcngoàitạiThụySĩ–họđãthâutómhầuhếtkhốitàisảncầnquảnlýdầnđổvềquốcgianày.LịchsửcậnđạicủangànhngânhàngThụySĩđãtốnkhôngítgiấymựchòngthuậtlạinhững

cuộctranhgiànhgiữabađạigiatrên(naychỉcònhai)–cùngmộtsốngânhàngtưnhânchuyênbiệtlớnnhấtThụySĩ–trongnỗlựctìmcáchtấncôngthịtrườngtàichínhtoàncầu.Tháchthứcđốivớihọkhôngchỉbaogồmtiếpthucácphươngthứchoạtđộngphứctạp,bêncạnhtuânthủcácquyđịnhvàđiềulệquốctếđòihỏitiêuchívềminhbạchcaohơnhọtừngtrảinghiệm,chủyếunguyêntắcbảomậtcủangànhngânhàng.Nhiềuvụsaiphạmnghiêmtrọngđãxảyra,trongđóphảikểđếnkhoảnthấtthoát2,3tỉđô-lacủaUBSnăm2011,dohậuquảtừviệckiểmsoátthiếuchặtchẽcácdoanhnghiệpthươngmại.ChỉcólợinhuậnphithườngtừhoạtđộngquảnlýtàisảnvànguồnvốndồidàotừThụySĩmớingănđượcsaiphạmnàytrởthànhthảmhọatàichính.Ngàynay,cácngânhànglớndườngnhưđangbámtrụvớidanhtiếngtoàncầucủahọ,thayvìtỏratuyệtvọngtrongmôitrườnghỗnloạn.Nóicáchkhác,họđangnỗlựcduytrìsứchúttolớnđốivớicáckháchhàngnướcngoàiđangtìmkiếmmộtbếnđỗantoànchokhốitàisảnkhổnglồ;tuynhiên,ngànhdịchvụnàyđangtrởnêncạnhtranhhơn,vàviệccácngânhànggianhậpvàothếgiớiđầutư-ngânhàngđầyphứctạpvàcạnhtranhkhốcliệtcũngđemlạinhữnghệquảkhônlường.

Quálớnđểchết,quálớnđểgiảicứuĐã–vàđang–córấtnhiềubướcđiềuchỉnhđầytháchthứccầnđượctiếnhànhtạiquênhà.

Khôngnhưcácngànhnghềkhác,ngànhngânhàngtạiThụySĩkhôngchỉlàmộtnguồncungcấpviệclàm,lợinhuậnvàthuếsuấtthôngthường.Nócònđóngvaitròhuyếtmạchtronghệthốngkinhtếquốcgia,kiểmsoátlưulượnggiaodịchsốngcòngiữangườimuavớikẻbánvàgiữakháchhàngvớinhàsảnxuất,thôngquagiaodịchtàichính,vaymượn,thếchấp,giaodịchtiềntệcùngnhiềudịchvụkhác.Khôngnhữngthế,nócònlàmộthệthốngnơicácchínhsáchtiềntệđượcthihành.Tómlại,tráchnhiệmtừngànhdịchvụtàichính,cùngnguycơkhitráchnhiệmđókhôngđượcđảmbảo,đềuđóngvaitròhếtsứchệtrọng.Rủirosẽtănggấpbội,nhưtrongtrườnghợpcủaThụySĩvàmộtsốquốcgiakhác,nếungànhdịchvụtàichínhchiếmtỷtrọnglớntrongnềnkinhtế.Tạiđỉnhđiểmcủacuộckhủnghoảngtàichínhgầnđâynhất,tổngsốtàisảncủahaingânhàngThụySĩlớnnhấtcóliênquanđãlênđến4nghìntỉfrancThụySĩ.Chỉmộtsaiphạmtừ5%giátrịtàisảntrêncũnggâyrathiệthạilênđến200tỉfranc,tươngđươngmộtnửaGDPThụySĩ.Thiệthạinàysẽkhôngchỉquétsạchnguồnvốnchủsởhữukhiêmtốncủacácngânhàngtrên–vốnchỉbằng1/40tổnggiátrịtàisảnhọquảnlý–màcònkhiếnhọphásảnhoàntoàn.ĐâychínhxáclànhữnggìxảyđếnvớiUBStrongcuộckhủnghoảngtàichính2007-2008.

Nhiềukhốitàisảncủahọhóaralạikhôngđạtgiátrịnhưdựkiến,vàngânhàngnàyđãbuộcphảitừbỏ45tỉfrancThụySĩ.Điềunàykhiếntổngvốnsởhữucủahọbịthiệthạiđếnmứcphảiđốimặtvớinguycơphásản;nhưngvìtầmquantrọngsốngcòncủaUBSđốivớihệthốngtàichínhvàkinhtếđấtnước,NgânhàngQuốcgiaThụySĩkhôngcònlựachọnnàokhácngoàiviệcgiảicứuhọ.Nhữngphivụgiảicứucácngânhànglớndướibàntaycủachínhphủcũngdiễnratạinhiềuquốcgiakhác–nhưNgânhàngLloydsvàNgânhàngHoànggiaXcốt-lentạiVươngquốcAnhhayCitibanktạiHoaKỳ–vàtrởthànhmốidằnvặttriềnmiêntrongtâmtrícácnhàkinhtếhọcvàcácnhàhoạchđịnhchínhsách.MervynKing,ThốngđốcNgânhàngAnhQuốc,đãcómộtphátbiểuđểđờivàonăm2009:“Nếumộtsốngânhàngđượcxemlàquálớnđểchết,thìcólẽchúngthậtsựquálớn.”Nóicáchkhác,nếucácngânhànglớntrởnênquáhệtrọngđốivớinềnkinhtếvàhệthốngtàichính,chúngsẽkhôngđượcphépphásản,vànguyên

tắckinhđiểntưởngchừngrấtkhônngoantừcácgiámđốcngânhàngluôntinvàosứcmạnhthịtrường,sẽtrởnênvôhiệu.Từđó,sẽnảysinhmộtcâuhỏikhiếnkhôngítnhàhànhpháphiệnnayphảiđauđầu:nếusứcmạnhthịtrườngkhôngthểbảovệhệthốngtàichính,thìđiềugìcóthể?

CâuhỏivềsựbảomậtCâuhỏithứhai,vốnlàvấnđềđặcbiệtnhứcnhốiđốivớingườiThụySĩ,chínhlàtínhbảo

mật.Đốivớinhiềungười,nguyêntắcbảomậttrongngànhngânhàngluônđượcxemlàcáchkinhdoanhmờámnhằmchegiấumộtsốlượnglớntàikhoảnphiphápthuộcnhiềulĩnhvực:từnhữngkhoảnthamnhũngcủacácnhàđộctàithamlam,cáckhoảnchiếmđoạttàisảncánhânvàcộngđồngtrongThếchiến,haynhữngkhoảntrốnthuếtừcáccôngdânvàtậpđoàngiàucótrênkhắpthếgiới.ChínhphủThụySĩđãlườngtrướccảnhtượngnày,vàgầnđâyđãyêucầucácngânhàngđóngbăngtạmthờitàisảnthuộcvềMuammarGaddaficùngcáccựulãnhđạochínhtrịtạichâuPhivàTrungĐông.Hiệnnay,bứctườngbảomậtcủangànhngânhàngđãrỉsétđếnmứckhôngcònlàmộtlợi

thếkhácbiệtcủagiớingânhàngThụySĩ.HiệphộicácNgânhàngThụySĩđãcủngcốchínhsách“biếtkháchhànglàai”banhànhtừnăm1978,khẳngđịnhrằng:dùsốlượngtàikhoảnnhiềuđếnđâu,họcũngphảibiếtrõailàngườinắmgiữcủacảithậtsự.Năm2004,chínhsáchnàyđãtrởthànhyêucầupháplýcủachínhphủ.Năm2009,chínhphủThụySĩđãxóabỏranhgiớigiữa“gianlậnthuế”và“trốnthuế”đốivớicácchủtàikhoảnngườinướcngoài(trốnthuếtrướcđâykhôngđượcxemlàhànhviphạmpháp,dođókhôngnằmtrongphạmviquyđịnhcủacáchiệpướchợptácvớichínhphủnướcngoài).Tuynhiên,tínhbảomậtvẫnlàtruyềnthốngcủangườiThụySĩ.Đếntậnngàynay,vẫncórấtítngườibiếtvềmộtcôngtynổitiếngnhưngbảomậtcựccaotạiThụySĩRolex.Ngoàira,từthếhệtrước,đãcómộtcâuchuyệnvuirằngconsốduynhấtcóthểtìmthấytrongbáocáotàichínhcủaRochlà…sốnăm.Song,GeorgKrayer,nguyênchủtịchHiệphộicácNgânhàngThụySĩ,tinrằngtruyềnthốngbảomậtnàysẽkhôngthểtồntạitrongthờiđạitênlửacủangànhtruyềnthông.“VớikhảnăngxâmnhậpngàycàngtinhvicủaInternet,thứriêngtưduynhấtchúngtacóthểbảovệlànhữnggìnằmtrongtúiáovàtrongsuynghĩ,”ôngchobiết.Tuynhiên,tàntíchcủasựriêngtưvẫntiếptụctồntại:nhữngthỏathuậnmớinhấtđãchophépkháchhàngcủacácngânhàngThụySĩcótrụsởngoàichínhquốctừchốitiếtlộtênthậtchochínhphủngoạiquốc,vớiđiềukiệnhọphảiđóngđủthuếthunhập.(3)

Dotấtcảnhữngtranhcãitrênvềtươnglaicủamộtngànhdịchvụsốngcòn,nhiệmvụtìmkiếmgiảiphápphảithôngquahiểubiếtvềquákhứcủangànhngânhàng.Trongchươngnày,chúngtasẽtìmhiểuvềxuấtphátđiểmcủangànhngânhàngThụySĩ,vàcácyếutốlàmnênquymôcùnglợinhuậnkhổnglồcủanó–cũngnhưphạmvinhữngnguồnlợinhuậnnàyđượcthuvềthôngquacácphươngthứcđángnghi.Sauđó,chúngtasẽđánhgiákhảnăngthíchnghicủangườiThụySĩđốivớinhữngthayđổitolớntừngkhiếnngànhngânhàngthếgiớichaođảotrongvàithậpniênvừaqua,cũngnhưcácyếutốtiềmnăngtrongtươnglai.

CácngânhàngThụySĩrađờinhưthếnào?DonắmgiữđịathếtrungtâmtạichâuÂu,ThụySĩlàconđườnggiaothươnghuyếtmạchtừ

thờiLaMãcổđạichođếnthờiTrungcổ.Ýtưởngdùngtiềnlàmratiền(hay“lợitức”)quathờigianmàkhôngcầnlaođộngđãtừngbịlênánlàbángbổđứctin,dựatrênđiềurănvềtộichovaynặnglãitrongKinhThánh(banđầudùngđểchỉmọikhoảnlợitức,thayvìchỉnhữngkhoảnvaycắtcổ–theochủýcủaNhàthờThiênChúagiáo).MãiđếnthờiPhụcHưng,cácthươngnhânlensợitạiFlorencemớixóabỏđiềuluậtvềvaymượn,bằngcáchbánhànghóavớimộtmứcchiếtkhấu,vàgọikhoảnchênhlệchtừmứcgiánàylà“lãisuất”.Năm1387,mộtlinhmụctạiGeneva,AdhemarFabri,đãchophépcácngânhàngtrongthànhbangnàychovaylấylãi“tronggiớihạnhợplý”.

Vìcácnguyênnhântrên,vànhờmốiquanhệtốtvớiLyon,vaitrògiaodịchcủaGenevangàycàngtăngvàtrởthànhmộtđiểmđếnnổitiếngcủacáchộichợthươngmạichâuÂu.Cácnguồnquỹđượcchuyểnđến,tiềnbạcđượctraotay,giaodịchcùngcáckhoảnvaycũngtiếnhànhthuậnlợi;vàkhicácthươngnhântíchlũyđượckhakhátiềncủa,họsẽtrởthànhcácngânhàng.HoạtđộngtàichínhlâuđờinàythậmchíđãkhiếnCalvinthừanhậnngânhànglàmộtngànhthươngmại.Quantrọnghơn,QuychếTângiáobanhànhlầnđầutiêncũngđãhợpthứchóahoạtđộngtíchlũytàisản–vìthựcchất,đâylàbiểuhiệncủasựcầncùvàhoànthànhsứmệnhcủamỗingười.Trướcđây,mọingườilàmviệcchỉđểsốngquangày,vànếutĩchlũyđượckhoảndưnàyđếncuốiđời,họsẽlạiquyêngópchoNhàthờThiênChúagiáo;dođó,hầunhưcórấtítđộnglựckhuyếnkhíchmọingườitíchlũytàisản,vàcácngânhàngcũngtrởnênkhôngcầnthiết.NhưngđếnthếkỷXVIII,nhờsựtăngtrưởngmạnhmẽtrongngànhthươngmạidệtmayvàđồnghồ,cùngquyếtđịnhtáiphânphốithunhậpcủacácđộiquânđánhthuêtrêncácmặttrậnchâuÂu–cũngnhưlãisuấttiếtkiệmcao–hoạtđộngtíchlũyvốnđãdiễnrakhắpThụySĩ.Donhậnthấyquáítcơhộiđầutưtrongnước,nhữngnhàđầutưThụySĩtiênphongđãtìmkiếmchúngởnướcngoài(khôngnhưhầuhếtcácquốcgiakhác,ngườiThụySĩkháthànhkiếnvớicáckhoảnđầutư).Cácghichépđãghinhậnrằng:nhiềutiểubangThụySĩđãđầutưkhálớnvàotráiphiếuchínhphủtạiÁo,AnhQuốcvàPháp,cùngcácđồnđiềntạiẤnĐộ.

ĐộclậplànềntảngcủangànhngânhàngThụySĩGiốngnhưGeneva,vịthếcònlạitronghệthốngkinhtếxãhộiThụySĩcũngđượcxácđịnh

trướchếtthôngquacácđầumốigiaothương,điểnhìnhnhưBasel,StGallen,BernvàZurich.Mỗithànhphốkểtrênđềupháttriểnthànhcácngànhkinhtế“thànhbang”,vớihệthốngkinhtếxãhộiriêngbiệtvàđặcthù,baogồmcảngànhngânhàng.HaroldJames,sửgiakinhtếhàngđầutạiĐạihọcPrinceton,chorằngThụySĩlàquốcgiaduytrìđượchệthốngkinhtế“thànhbang”nguyênvẹnnhấttrêntoànchâuÂu,vìhọsởhữumộttruyềnthốngđộclậpkiênquyết,đồngthờirấtkhiêncưỡngkhibịkéovàovòngxoáyràngbuộccủagiớiquýtộc,nhàthờvàcácthểchếcộnghòa–vốndiễnratạinhiềunướcchâuÂu.ChínhđứctínhkiêncườngcủangườiThụySĩgiữacácthếlựccátcứkhắpchâuÂu,đãgiúpngànhngânhàngcủaquốcgianàyđặtnềnmóngchomộttươnglaithịnhvượng.Nhằmlẩntrốncácvụthanhtrừngtôngiáo,nhiềutínđồTinLànhđãrờinướcPhápvàothập

niên1550vàđịnhcưsaubứctườngbảohộvàtrunglậpcủanhiềuthànhbangThụySĩ.HọkhôngnhữngmangđếnThụySĩnhữngbíquyếtchếtạođồnghồđẳngcấp,màcònchủđộngthànhlậpcáccôngtyhóachấtvàcácngânhàng.CáctínđồTinLànhlànhữngcộngđồngnhậpcưlýtưởng:vớikỹnăngthànhthạo,bảntínhcầncù,thậntrọngvàlòngtrungthànhhếtmực–khôngnhữngthế,họcònsởhữumạnglướiquanhệrộnglớn(nhiềungườitrongsốhọcònđọcviếtthànhthạo,vàtựtíchlũychomìnhmộtlợithếcạnhtranhtolớn).Họchínhlànhữngthươngnhânđóngvaitròquantrọngnhấtvàothờiđiểmcáchãngthươngnghiệpnghiễmnhiênthamgiavàongànhngânhàng.CácngânhàngtạiGenevanhưPicter(1805),LombardOdierDarierHentsch(1796),Mirabaud(1819)vàBordier(1844)đềurađờitừlànsóngnhậpcưcủatínđồTânGiáo.CácngânhàngThụySĩđãhỗtrợtàichínhchoCôngtyWestIndiesHàLan,NgânhàngAnh

Quốc,HãngSảnxuấtGươngsoiHoànggia(hayStGobain,côngtycôngnghiệpđầutiêntạichâuÂu)cùngnhiềudoanhnghiệpđầutưmạohiểmkhác.Chínhdanhtiếngvềchữtín,độtincậyvàsựnhạybéntrongkinhdoanhđãbiếncácchủngânhàngThụySĩthànhnhữngcáitênluônđượctheođuổi,vớivaitròcốvấnchocácbộtrưởngvàquânchủ–thậmchí,mộtsốcònđượcbổnhiệmlàmbộtrưởngchínhthức.SaucuộcđàmphánmualạiLouisiana,AlbertGallatinđãtrởthànhBộtrưởngNgânkhốHoaKỳtạinhiệmlâunhất;vàJacquesNeckercũngtrởthànhBộtrưởngTàichínhPhápdướithờiVuaLouisXVI.

Khicácchủngânhàngđầutưtrởnênnổitiếng

Quanhiềuthếkỷ,BernđãluônđượcthừanhậnlàthànhbanggiàucónhấtcủavùngđấtThụySĩngàynay.NhữnggiatộcnắmquyềnchínhtrịtạiđâykhôngchỉlàthếlựcthốngtrịhầuhếtđấtđaiThụySĩ,màcònlànhữngngườikhaisánglĩnhvựchiệnnayđượcgọilàngànhngânhàngđầutưquốctế.Mộttrongnhữngcáitênquantrọngbậcnhất,Marcuard–đượcthànhlậpnăm1745–đãpháthànhtráiphiếuđếnvôsốthếlựcchínhtrị,tiêubiểunhưĐếquốcÁo(MariaTheresa),cácthànhbangHàLan,mộtsốvươngquốcthuộcĐức,cácquânvươngAnhvàĐanMạch,đồngthờinắmgiữmộthệthốngcácđạilýtrảidàitừStPetersburgđếnValparaiso.NguồngốccủangânhàngnàyđếntừsựgiàucócủathànhBern–mảnhđấtmàumỡđểcáckhoảnvaypháttriển.SaukhiBernthấtthủtrướcNapoleonnăm1798,tầmảnhhưởngquốctếcủaMarcuardcũnggiảmsút,vàhầuhếtcáchoạtđộngcủahọđềulầnlượtbịdòngtộcmớinổiRothschildthâutóm.CreditSuisseđãmualạiMarcuardnăm1918,vàchophépngânhàngkhổnglồnàythâmnhậpvàotiểubangBern.ChinhánhtạiPhápcủangânhàngnày–dướitênAndreyvàMarcuard–cũngnổitiếngvớivaitròcốvấntàichínhchocáctổngtrấn(Pasha)tạiAiCập.Baselcũnglàmộtđầumốigiaothươngquantrọng,vớiđịathếnằmbênbờsôngRhinevà

nốigiữaAlsacevớiBarden-Württembergngàynay–nhữngtrungtâmcôngnghiệpquantrọngthờihiệnđại.CũngnhưGeneva,cáctínđồTinLànhngườiPhápcũnglànhântốlàmnênngànhthươngmạivàcôngnghiệptạiBasel.Baselnổitiếnglànơinươngnáudànhchocácnạndânchínhtrị,vàcũngnổitiếngvềtháiđộbấtphụcvàchốngđốingấmngầm,vốnlàchấtxúctácchonhữngcuộctranhluậnchínhtrịvềcácchủđềnónghổi.ẤnbảntạiThụySĩvềcáccôngtrìnhcủaErasmusđãtrởthànhđiểmsángchophongtràoCảicách(ErasmustừngsốngtạiBasel,vàcáccôngtrìnhcủaôngđãđượcxuấtbảntạiđâyđếnkhiôngmất).RobertDarnton,giámđốcthưviệnđạihọcHarvardvàlàngườitiênphongchotràolưuxuấtbảncáctácphẩmlịchsử,tinrằngcùngvớiAmsterdam,BaselvàGenevalàhaitrongnhữngtrungtâmxuấtbản“ngầm”quantrọngnhấtthếgiới.(4)Đếnnăm1840,đãcó16ngânhàngtưnhântạiBaselhỗtrợngànhthươngmạipháttriển.Mộtsốvẫncòntồntạiđếnngàynay,nhưDreyfus,LaRochevàSarasin.StGallencũngpháttriểnrựcrỡgiữathếkỷXVIIvàXVIIInhờnềnmóngtrongngànhđanlanh

vàsợibông.VịThếchiếnlượccủaStGallengiữahaituyếngiaothươnghuyếtmạchbắc-namvàđông-tâyđãthuhútcáccôngtyvậnchuyểnđặttrụsởgầnthànhphốnày.Năm1741,CasparZyliđãrờibỏdoanhnghiệpcủachaôngđểtựthànhlậpmộtcôngtyvậnchuyểntạiStGallen.Ngoàidịchvụvậnchuyển,côngtycủaông–saunàyđượcbiếtđếnnhưngânhàngtưnhânWegelin&Co–cũngcungcấpcáckhoảnvayvàdịchvụkếtoántiềntệ.Đólànguyênnhânvìsaonăm1741đượcxemlàthờiđiểmthànhlậpWegelin&Co.Hoạtđộngngânhàngđãpháttriểnrựcrỡnhờxuthếtăngtrưởngtrongcácngànhkinhdoanhtơlụavàhàngthêutạiđịaphương.Vàmãiđếnđầunăm2012,khimộttaihọaậpđến(sẽđượcđềcậpchitiếthơntrongchương6),Wegelin&CotạiStGallenvẫnlàngânhàng“caotuổi”nhất.Ngoàira,Rahn&Bodmer–đượcthànhlậpnăm1750tạiZurich–cũngphátđạttheocáchtươngtựnhờdoanhthuvàlợinhuậncủangànhthươngmạihàngdệtmay.

KhủnghoảngtrênthếgiớivàbìnhyêntạiquênhàTiếntrìnhpháttriểnlâudàiđòihỏimộtsựthayđổitrongnhữngthôngtụcvaymượncủa

cộngđồng.QuanniệmvềbảnlĩnhđànôngcủangườiThụySĩchínhlàsốngcómụctiêuvàđểlạiđườngluihòngchốngđỡkhikhókhănậpđến–mộtchânlýsốngcủangườimiềnnúi.Vìthế,cácdoanhnhânThụySĩluôncảmthấytựhổthẹnkhiphảiphụthuộcvàocáckhoảnvaybênngoàivàkhôngthểtựchucấptàichínhchobảnthân.Họcũngkhôngcầnsởhữuquánhiềutàisản:nềncôngnghiệpThụySĩ–nhưtạicácquốcgiachâuÂukhác–cũngkhởiđầuvớinhữngthợthủcôngvànôngdânsởhữumộtchiếcmáybiếtquayvàđansợi,đượcvậnhànhbằngtayhaybằngsứcnước,tốnítchiphívàcóthểmualạikhisẵntiền.Đasốhọđềulànhữngnôngdânlựachọnthủcôngnhưnghềtaytráitrongnhữngthángmùađôngdaidẳng,lạnhgiávàdầntrởnêntựlập.Nhâncôngvàtrangthiếtbịcũngđượcsắmsửathêmkhilợinhuậnđạttươngđối.VớisựtấncôngmạnhmẽcủacuộcCáchmạngCôngnghiệp,máymócngàycàngtrở

nêntinhvi,đắtđỏvàđạtcôngsuấtcaohơnnhờcónguồnđiệncungcấp.Dođó,lợithếcạnhtranhcủahọvềnguồnlaođộngthủcôngcàngtrởnênhấpdẫn.Hệquảtrựctiếpchínhlàquátrìnhtíchlũycủacảitrởnênnhanhchóng,vàcácdoanhnghiệpThụySĩcũngcóthểmiễncưỡngvaymượndễdànghơn.NềncôngnghiệpThụySĩbắtđầubùngnổtừnửasauthếkỷXIX(vớiNestlé,MaggivàBrownBoveri&Cielầnlượtđượcthànhlậpvàocácnăm1867,1870và1891).Vớinguồnvốncósẵntừnhữngcôngdântiếtkiệmtằntiện,cùngvớixuthếtăngtrưởngnhưýtừcácdoanhnghiệpgiađìnhtrị,cácngânhàngđãtrởthànhnhữngđầumốitrunggianvôcùngquantrọng.

XungđộttạichâuÂulàtintốtvớiThụySĩTuynhiên,thànhcôngvượttrộicủacácngânhàngThụySĩlạiliênquanmậtthiếtvớisựsuy

tàntạinơikhác,thayvìsựtăngtrưởngkinhtếtạichínhquốc.XungđộtchínhtrịtạichâuÂuvẫnkhôngngừngphátsinhtừcuốithờiTrungcổchođếnThếchiếnII.GiớiquýtộcchâuÂuthamchiếnbuộcphảiinthêmtiềnnhằmthỏamãncácchiếndịchđầythamvọngcủahọ.Từđó,củacảiđãbịđedọatừcảhaiphía:mấtmáttàisảnnếulàkẻthuatrậnvàđốidiệnvớisiêulạmphátnếulàkẻchiếnthắng.KenRogoff,giáosưĐạihọcHarvard,vàCarmenReinhart,giáosưĐạihọcMaryland,đãgiảithíchtrongtácphẩmcủahọ–Thờithếđãkhác:8thếkỷcủatròchơitàichínhđiênrồ–rằngnhữngthấtbạivềkinhtế,chínhtrịđãdiễnravớisốlượngvàcườngđộkhủngkhiếptrongsuốtchiềudàilịchsử.Từnăm1800đến1945đãchứngkiến127trườnghợpvỡnợ,vàđócũnglàcaođiểmkéodàitrongsuốtsáunăm;vàkhibốicảnhchínhtrịtạichâuÂuđivàoổnđịnhsaunăm1945,xuhướngnàyđãbiếntướngtheomộtcấpđộkhác.Đãcó168trườnghợpvỡtrợxảyrangoàichâuÂutừnăm1946,vàlầnnào,tàisảncũngtìmđượcnơinươngnáutronghệthốngngânhàngThụySĩ.NguồntiềnmặtđổvềcáckétsắtcủaThụySĩcũnggiốngnhưnhữngvòngđaipháttriểntrongmộtthâncây,vớicácvòngkếtiếpluôntăngtrưởngvềchuvisaumỗimùa.Dođó,ngànhngânhàngThụySĩlàmộthiệntượngđingượcchukỳ:khirắcrốiphátsinh

ngoàinước,họsẽđượclợi.Biểuđồsauđâychothấyrằng:từgiữanăm1900đến2004,phầnlớncácquốcgiatrênthếgiớiđãtrảiquanhiềucuộcvỡnợ,nhiềugiaiđoạnlạmphátquámức,hoặccảhai.HãyhìnhdungvềmộtdoanhnhânngườiĐứcsốngtronggiaiđoạn1880–1955:ôngđãchào

đờisauhơnmộtthậpniêntừsựsụpđổcủaNapoleonIII,tồntạiquahaicuộcThếchiến(cùngChiếntranhLạnh)vàcảnhđổnátvìlạmphátkéotheosựsuytàncủachínhphủCộnghòaWeimar.MộtsốngườihẳnsẽđinhninhrằngôngchỉmuốnlưugiữtàisảncủamìnhtạimộtnơiantoànvàổnđịnhnhưThụySĩ.Sựkhônngoanvàổnđịnhchínhlàhaiyếutốtrongkếtcấuhợpphápcủacácngânhàngtư

nhân.Cụthể,theoluậtdoanhnghiệp,mụctiêuchínhcủatậpđoànlàhạnchếtráchnhiệmtàichínhcủacáccổđông.Thếnhưng,cácngânhàngtưnhântạiThụySĩ–nhưtạinhiềunơikhác–lạiđượctổchứcthànhcáccôngtythànhviên,nơi"ngườiđồngsự"(hayassociéstrongtiếngPháp)phảiđốimặtvớitráchnhiệmvôhạn–đồngnghĩa,họphảihuyđộngtoànbộtàisảncánhânnhằmđápứngnghĩavụngânhàng,nếucầnthiết.Điềuluậtnàyđãgiónglênmộthồichuôngcảnhbáo:năm1900,cóđến700ngânhàngđăngkýhìnhthứcgiaodịchhợppháp;nhưngchỉcó14ngânhàngduytrìđượchìnhthứcnày,baogồmHottinger&Cie,LaRoche&Co,LombardOdierDarierHentsch&Cie,Mirabaud&Cie,Pictet,Rahn&BodmervàWegelin&Co.Lớnnhấttrongsố14ngânhàngtưnhântrênlàPictet,với40%tổngtàisảnđượctậpđoàn

ngânhàngnàynắmgiữ.Từthậpniên1960,Pictet,vớiđịnhhướngkếthợpcácgiátrịtruyềnthốngcùngđườnglốiđổimới,đãnhậnranhữngxuthếtrênthịtrườngnhằmmởrộnghoạtđộngcủahọ:đólàsựnổilêncủanhữngtổchứcđầutưnhưcôngtybảohiểm,quỹtrợcấpvàquỹtươnghỗ;haynhucầugiatăngvềdịchvụchămsóctàichínhtoàncầu;vànhucầuvềmộtgiảipháptàichínhtoàndiệndànhchonhữngcánhân“cómáumặt”(haythànhviêngiatộc).Họcũngnhậnravaitròquantrọngcủacácnhàquảnlýtàichínhđộclậptrênkhắpthếgiớivà

hợptácvới500cánhântrongsốnày.Ngânhàngnàyđãmởramộtgiaiđoạn

mớitrênphươngdiệncácquỹtươnghỗthôngquaviệcđầutưvàocácthịtrườngmớinổivàocuốithậpniên1980,thànhlậpmộtquỹcôngnghệsinhhọcnăm1994vàsánglậpquỹđầutưđầutiêntrênthếgiớitrongngànhcôngnghiệpthủynăngnăm2000.Từgiữathậpniên1990đếnnay,tổngkhốitàisảndướisựquảnlývàtrôngnomcủaPictetđãtănggấp5lầnlênconsố330tỉfrancThụySĩ.Họcũngcósựtăngtrưởngvượtbậctươngxứngvềsốlượngnhânviênqua3thậpniên–từ300ngườilên3.000người.Mặcdùvậy,ngânhàngnàyvẫntránhđượcnhữngvụbêbốitừngậpđếnvớicácngânhàngđầutưvàquảnlýquỹkhác.CólẽđâychínhlàthànhquảtừtinhthầncủanhữngngườitheochủnghĩaCalvinvàcácgiátrịgiađình.CácđồngsựcủaPictetcũngtâmniệmrằng:họchỉlựachọnnhữngđồngsựkếtiếpnàocóthể

cùnghọthamgiakỳnghỉcùnggiađình.Tỷlệthôiviệccủanhânviêncũngđạtmứcthấp,chophépngânhàngtiếnhànhtrẻhóađộingũquảnlývàhàngngũđồngsựmàkhônggặptrởngạinào.TạiGeneva,họđượcmệnhdanhlànhữngôngchủđượcyêumếnnhất.Thựctế,cácđồngsựtạiđâyđềutựnguyệngánhváctráchnhiệmvôhạn,nênsựcamkếtđốivớitươnglaicủangânhànghiểnnhiêncũnggiúphọkhôngphảibậntâmvềcácrủiro,nhưtạicácngânhànglớndocổđôngsởhữutrongthờigiangầnđây;tạiđây,khônghềtồntạinhữngthươngnhânlừađảohaynhữngdanhmụcđầutưphungphínào.Cólẽ,phươngchâmcủadânleonúiđãứngnghiệm:“Mỗingườiđềuhiểurằngnếuhọtrượtchân,sẽcóngườikháckéohọlênkhỏivựcthẳm.”

ChínhsáchtiềntệSựnổilêncủa“điểmbánđộcđáo”trongngànhtàichínhtoàncầutạiThụySĩ–nơiđược

mệnhdanhlàhònđátàichínhvữngchắctrongmộtthếgiớiđảolộn–khônghềdiễnramộtcáchnhanhchónghoặctheodựtính.NhưKrayerđãkhẳngđịnh,ngườiThụySĩkhôngbaogiờmuốnnằmtrongtầmkiểmsoátcủamộtthếlựctậpquyền,haymộtngânhàngtrungương,vàcảmthấyhạnhphúcvớicơchếthànhbangcủamình.NgườidântạiBaselkhôngbaogiờsosánhhọvớicáccôngdântạiZurich,BernhayGeneva,vàngượclại.Mặcdùđượcbaoquanhbởinhữngngườilánggiềnghùngmạnhvàvôcùnghiếuchiến,họvẫnnhậnrabảnthâncóthểđứngvữngnhờhợpnhấtcácmụctiêuphòngbị.ĐángtựhàonhấtphảikểđếnGeneva;thànhphốnàysẽkhôngthểduytrìđượcquyềntựchủnếukhôngcóhiệpướckýkếtvớicácthànhbangkhác,đặcbiệtlàBern.Nhờvậy,lịchsửcủaGenevatừnăm1500đến1800nghiễmnhiênđãtrởthànhmộtphầncủalịchsửThụySĩ.Giốngnhưcácnôngdânchọnmuabắpcảitạicáckhuchợ,nhữngthànhbangnàycũnglựachọn“khếướcxãhội”vớimứcgiátốithiểu,vàđổilại,họsẽtừbỏchútquyềntựdovàtráchnhiệmcánhânvìlợiíchtolớnnhất.Thuậtngữ“tínnhiệmbảnthân”–khitráchnhiệmđượcchuyểnvềmẫusốchungthấpnhấtvàlợiíchcaonhất–đã,vàsẽluônlàphẩmchấtđặctrưngcủaCộnghòaThụySĩ.KhôngnhưnhữngquốcgialánggiềngchuyênquyềnnhưPháp,ĐứcvàAnhQuốc,ThụySĩlàmộtxãhội“đilên”vềmọiphươngdiện.

NhữngđồngsựtạiPictethànhđộngnhưnhữngôngchủthậtsự-đúngvớibảnchấtcủahọ-vàđãlàmnênmộtkỷlụcđángghentỵvớikhảnăngquảnlýquỹkhônngoan,đồngthờitránhxabêbốicùngnhữngsaiphạmnghiêm

trọngTuynhiên,vẫncómộtngoạilệhiếmhoikhácmangtínhphânquyềnbêncạnhsựbảohộ:đó

chínhlàtiềntệ.KhiThụySĩđượcthànhlậpnhưmộtthểchếcộnghòavàonăm1848,đãcó319loạitiềnđồngđượcnhiềungânhàngpháthànhcùnglúc.Kếtquả,HiếnphápLiênbangThụySĩ(banhànhnăm1848)đãgiaolạitráchnhiệmđúctiềnchochínhphủliênbang;vàđếnnăm1850,đồngfrancThụySĩlầnđầutiênđượcramắt,kéotheophươngthứcđolườngtiềntệtừPhápvàsửdụngtiêuchuẩnquyđổitươngđươngcủanướcPhápđốivớikimloạibạc.(5)Tiềngiấysaunàyđãthaythếdầntiềnđồngvìsựthiếunhấtquántrongđolườngtiềnđồngcũngnhưxuhướngtăngtrưởngtrongkhốilượnggiaodịch.Tuynhiên,biệnphápnàyvẫnchưakhắcphụcđượcvấnđề,vìngânhàngcóthểtựpháthànhtiềngiấyriêngnhằmđạidiệnchođơnvịtiềntệ,vàkhảnăngtồntạicủađơnvịnàysẽphụthuộcvàođộtincậycủangânhàngpháthành.Nhằmgiảiquyếttriệtđểtháchthứctrên,NgânhàngQuốcgiaThụySĩ(SNB)đãđượcthànhlậpvàonăm1907.ĐâylàmộtbướcnhảyvọtquantrọngtừmộtThụySĩchỉ-tin-vào-chính-mìnhvàchốibỏquyềnlực,đếnmộtThụySĩmới,tậpquyềnvànontrẻhơn.Nhưngtấtcảchỉnhằmphụcvụmộtyêucầuthiếtyếu:tạithờiđiểmđó,đãcóhơn200loạitiềntệkhácnhauđượcpháthànhthôngquahìnhthứctiềngiấy,vàdo35ngânhàngtiểubangvàtưnhâncóthểtựintiền,khốilượngtiềngiấyđãbùngphátvượtxakhốilượngtiềnđồngtrướcđây,vớitỷlệ2,4/1(243triệufrancThụySĩsovới100triệufranc).

NgânhàngtrungươngkhôngthểvỡnợKhôngcógìbấtngờkhicácngânhàngpháthànhtiềntệtrướcthờiđiểmSNBthànhlậpđã

lầnlượtvỡnợ,vàSNBcũngchỉcóduynhấtmộtkỳhoánđổiđộtngộtcủađồngfranc(trongThếchiếnI).Đâycólẽlàcáchthứctônvinhnhữngbổnphậncủamộttổchức(Abmachungeneinhalten)đãđemlạilợiíchtolớnchođấtnướcThụySĩ–hơnbấtkỳtổchứcnàokháctrêntoànthếgiới.NguyênnhânchắcchắnkhôngphảivìSNBchưađượctôiluyệnquathửthách,vìhọđãchốngchọivớilệnhcấmvậntừOPECnăm1973khigiádầumỏtăng70%trongmộtngàyvàđồngđô-lahoàntoànsụpđổ,haybêbốiChiassonăm1977,(6)vàcuộchỗnloạnkéodàitrênthịtrườngtoàncầutừnăm2008.FritzLeutwiler,nguyênchủtịchcủaSNBđãphátbiểukhiđượcphóngviênhỏivềcảmgiác

củaôngtrướctìnhhìnhkhókhăndokhủnghoảngđồngđô-lanăm1979:“LàmchủtịchcủaSNBvàtrởnêngiàucólàhaitháicựchoàntoànkhácbiệt.”Cũngvớigiọngđiệuhàihướcvàkhiêmtốntrên,ôngnóithêmrằng“mộttrongnhữngđiềutuyệtvờinhấtkhilàmviệcởSNBlàmọingườichịutrảlờiđiệnthoạicủatôi.”TiếpnốihộinghịBrettonvàquyếtđịnhtừbỏtỷgiáhốiđoáicốđịnh,đồngfrancThụySĩđã

tănggiátrịgấpđôisovớiđồngđô-laMỹkhithịtrườngchứngkhoánHoaKỳgiảmgiáphânnửatronggiaiđoạn1973-1978–giúpnhiềungườinướcngoàinắmgiữđồngfrancThụySĩdễdàngđượclợigấp4lần.Kếtquả,lãisuấttừnhữngnhàđầutưnướcngoàisởhữuđồngfrancThụySĩđãtăngtrưởngnhanhchóng,khiếntrongvàithậpniênvừaqua,SNBđãkhôngítlầnphảiấnđịnhlãisuấtâmnhằmkìmhãmdòngtiềnđầuvào(trongcácnăm1971và1977-1979).Đếnnăm2011,họbuộcphảicầuviệnđếncáccôngcụnhằmhạgiátrịdòngtiềngửi.Nhưngdotiềntệđãtrởthànhmộtphươngthứcquantrọngtrongtíchlũytàisản,dòngtiềnvẫnliêntụcđổvề.BiểuđồdướiđâysẽsosánhgiátrịcủađồngfrancThụySĩvớicácđơnvịtiềntệnổibậttheothờigian.Đồngđô-laMỹđãlaodốc80%sovớiđồngfrancThụySĩtừnăm1895,đồngthờibảngAnhvà

đơnvịtiềntệĐức(Mark,Euro)cũnglaodốclầnlượt80%và55%từnăm1861.Nguồn:HistorischeStatistikderSchweiz(1996)unterderLeitungvonHansjörg

Siegenthaler,Hrsg.VonHeinerRitzmannundBlickenstorfer

Bímậtcủasựbảomật

NhữngđứatrẻchơivớinhữngcọctiềnmặttạiĐức.Năm1923,NgânhàngQuốcgiaThụySĩđãđạtkỷlụcthếgiớivềthờigianduytrìgiátrịtiềntệlâunhất-mộttrongcácyếutốhấpdẫnngườigiàutrênthếgiớitìmđếncácngânhàngThụySĩChínhsáchbảomậttrongngànhngânhàngThụySĩđãbắtnguồntừmộtnguyêntắcthiện

chí–vàđúngvớimongđợicủangườiThụySĩ–nhằmbảovệsựriêngtưkhỏisứcépcủanhànước.ThụySĩđãtrởthànhbiểutượngvềlòngnhânđạokhitìnhnguyệnđemlạinơitrúẩnchonhữngnạndânchínhtrịbuộcphảitrốnchạykhỏichínhquốc,dolosợsẽrơivàotaygiớicầmquyền.MộtnguyênnhânđiểnhìnhdolànsóngnhậpcưcáctínđồTinhLànhchínhlàquyếtđịnhthủtiêuBộluậtNantes,vốnđượcxemlàbảnántửdànhchohọ.NicolasHayek,bảnthâncũnglàngườinhậpcư–đãkhẳngđịnh“giátrịtuyệtvờicủađấtnướcThụySĩchínhlàđemlạichongườidântịnạnmộttổấmvậtchấtvàtàichính.”Cáchtốtnhấtđểthựchiệnđiềuđólàthôngquahànhđộngtựquyết.CácngânhàngtưnhânThụySĩnhưPictet,MirabaudvàRahn&Bodmerchỉtreotênhọtrướccửavănphòngthayvìtênđầyđủ,vàkháchhàngcũngcóthểsửdụngnhữnglốiđikhácphíasaunếumuốn.HansBaer,mộtlãnhchúadanhtiếngđứngsauthànhcôngcủangànhngânhàngtưnhânThụySĩthờihậuThếchiếnII,đãthuậtlạitrongtựtruyệncủaông:“Kháchhàngcóthểtựgiớithiệubảnthânbằngcáchmangvàomộtchaicô-nhắc.'TêntôilàHennessy,tôikhôngmuốnnóinhiều.Đâylà300nghìnđô-la.'Tấtnhiên,chúngtôisẽđónnhậnsốtiềnmộtcáchnồngnhiệt,vàcảmơnhọvìđãtintưởngngânhàngcủachúngtôi.”

Lờihứavềđồngtiềnbắtđầu(từkhihệthốngBrettonWoodssụpđổđếnnay)

TỷgiáhốiđoáiđồngfrancThụySĩsovớingoạitệcácquốcgiakhác(từtháng1/1973đếntháng7/2012)

%thayđổi

%thayđổihàngnăm

HoaKỳ 282% 3.5%VươngquốcAnh 477% 4.6%Đức(DM-markĐức/euro) 90% 1.7%Ý(ITL-liraÝ/euro) 927% 6.2%NaUy 250% 3.3%Brazil 224x

1012% 107,4%

Mexico 354x103% 23,3%

NamPhi 3.628% 9,7%Indonesia 7.431% 11,7%NhàđầutưnàoquyếtđịnhnắmgiữtàisảncủahọtheođơnvịđồngfrancThụySĩ-tínhtừthờiđiểmhệthốngBrettonWoodssụpđổnăm1972-sẽthulợi(hoặcthấtthoát)theodanhmụcthốngkênày.Kếtquảtrêncũngphảnánhquyluậttươngquantừchính

sáchdongânhàngtrungươngtạicácquốcgiabanhành.Nguồn:NgânhàngQuốcgiaThụySĩ,cácchỉsốWDItừNgânhàngThếgiớivàtínhtoáncủariêngtácgiả

NgăntiềngửiantoàntạimộtngânhàngThụySĩChủtrươngtựquyếtcũngđãngấmsâuvàovănhóaThụySĩđếnmứckhôngcầnquyđịnh

chínhthứcởcấpliênbang,chođếnnăm1934.Ngày26thángMườinăm1932,cảnhsátPhápđãbắtgiữphóchủtịchcủaBaslerHandelsbank(thuộcquyềnsởhữucủanhữnggiatộcquyềnlựcnhấtBasel–nhưGeigy,Iselin,LaRoche,Koechlin,Staehelin),vàcáobuộcngânhàngnàyđãgiúpđỡcácquýtộcPháptrốnthuế.Cảnhsátcũngcôngbốmộtdanhsáchbaogồm2.000cáitênkháchhàngPhápvớitổngtàisảnsởhữutạingânhàngtươngđương10tỉfrancThụySĩhiệnnay.Vịphóchủtịchbịtốngvàotù,tàisảncủangânhàngcũngbịsungcôngvàgâynênmộtcơndưchấnlớnđốivớiquốcgiaThụySĩ.SựkiệnnàyđãdấylênmộtlànsóngcáckháchhàngnướcngoàiđổxôrúttàisảnkhỏicácngânhàngThụySĩ.Ngày8thángMườimộtnăm1934,quốchộiThụySĩsaucùngđãthôngquaĐiềuluậtLiênbangđốivớicácNgânhàngvàNgânhàngTiếtkiệm–Điềuluật47–nhằmhợpthứchóanguyêntắcbảomậttrongngànhngânhàng.DotrốnthuếchỉlàtộinhẹtrongphápluậtThụySĩ,nênthôngtintàikhoảncủakháchhàngsẽđượcbảomậttheoĐiềuluật47,vớiđiềukiệnhọbáocáothunhậpđầyđủ.Bêncạnhđó,giớicầmquyềnThụySĩcũngtôntrọngcáchiệpướchợptácchốngtộiphạmnhằmvinvàocácchínhphủnướcngoàitrongcácvụgianlậnthuế,nhưnglạikhôngchủđộnghợptáctrongtrườnghợptrốnthuế.Đơncử,cáccôngdânnướcngoàisốngtạiThụySĩsẽkhôngbịdẫnđộnếucóhànhvitrốnthuếtạiquênhà.Vídụsốngkinhđiểnnhấtvềtínhhiệulựccủachínhsáchnàychínhlàtrườnghợpthươnggiahànghóadanhtiếng,MarcRich.

MặttráicủasựtựquyếtThậtkhócóthểhìnhdungcóbaonhiêuthânchủcủangànhngânhàngtưnhânThụySĩlợi

dụngđặcânriêngtưchonhữnglýdophipháp,vàdẫnđếnthứgọilà“nhữngvụđánhbắt”củacáccơquanthuếvụnướcngoài.Baerđãkhiếntấtcảsửngsốtvớilờitựthútrongcuốntựtruyệncủaông:rằngông“cũngkhônghiểurõsựkhácbiệtgiữatránhthuếvàtrốnthuế.”Tuynhiên,chắcchắnđãcómộtsốlượnglớncácthânchủnướcngoàidanhtiếngtìmcách

khoétsâunhữngquyđịnhtạiThụySĩ,vượtquágiớihạnvàlợidụngchúnghòngchegiấunhữngkhoảnlợitứcmờám.NhờcấtgiấutàisảntạicácngânhàngThụySĩ,màgiatộcMarcostạiPhilippines,CựuvươngIran,MobututạiZaire,DuvaliertạiHaitivànhàMontesinotạiPeruđãgâyáplựclênchínhquyềnThụySĩnhằmthắtchặthệthốngcủahọ.ChỉriêngMarcosđãchegiấuítnhất621triệuđô-latạiThụySĩ.Trongkhicônglýcònchưaxuấthiện,thìmộtphánquyếtcủatòaánliênbanglạiLausannenăm1997đãyêucầucácngânhàngtrảlạitàisảnchoPhilippines,vàtừđóquyđịnh“nhữngmốiquanhệkháchhàngliênquanđếnchínhkhách”sẽđượctiếnhànhtheophươngthứcriêng.ThángHainăm2011,luậtBồithườngTàisảnTráiphép(cònđượcbiếtdướitênLexDuvalier)đãchínhthứccóhiệulực,vàchophépnhữngkhốitàisảnđóngbăngđượchoàntrảdễdàngvềchínhquốc,đặcbiệt“trongcáctrườnghợpyêucầuvềmộtđộngtháihỗtrợsongphươngkhôngthànhcôngtạithànhbangcóyêucầudothấtbạicủatòaántạiđịaphươngnày”.(7)

KêugọitráchnhiệmcủagiớingânhàngĐầuthậpniên1990,cácngânhàngThụySĩcònchịusựtruyxétcủaquốctếchomộtquyết

địnhtồitệhơn–đượcxemnhưmộtđộngtháitrảdầncácnguồnquỹđượclưugiữtạiđâytừthậpniên1930chonhữngngườivốnlànạnnhânTinLành.Cácngânhàngchorằngcầncómộtsựdànxếpnhằmbênhvựcchohậuduệcủanhữngnạnnhântừhaithậpkỷtrước,vàđãquámuộnđểhọnhậnramộtlànsóngđòihỏimớidấylêntừnhữngngườiđứngphíasauBứcMànSắt.SựphẫnnộđãlênđếnđỉnhđiểmvàHộinghịDoTháiThếgiớiđãphátđộngmộtchiếndịch,nhằmđâmđơnkiệncácngânhàngThụySĩvềtộibiểnthủhơn1tỉđô-la.Cácngânhàng

saucùngđãđầuhàngvàchấpnhậnhòagiảivàonăm1998,khiUBSvàCreditSuisseđồngýchitrả1,25tỉđô-la.Đếnnăm2008,1tỉđô-lađãđượchoàntrảdùchỉcó4.600chủtàikhoảnnhậnđủtiền.Phầnlớnkhoảnbồithườngnàyđãđượctraochocáctầnglớpnạndânkhác,baogồmgiaicấplaođộngbịbóclột.(8)

Kểtừđó,ngàycàngcónhiềuvụlợidụngtínhbảomậtcủangânhàngThụySĩxảyra,vàbiếnphẩmchấtnàythànhđiểmyếusốngcòn.Ngaysauhàngloạtvụ“đưađường”từgiớingânhàngThụySĩ,thángHainăm2009,cơquangiámsátthịtrườngtàichínhThụySĩ,FINMA,đãbàngiaolạidanhsách4.450kháchhàngMỹcótàikhoảntạiUBSchoCơquanThuếvụHoaKỳ(UBScũngchấpnhậnđóngmộtkhoảnphạt780triệuđô-lachochínhphủHoaKỳvàngừngnhậntiềngửitừcácthânchủMỹsốngtạinướcngoài).GiớicầmquyềnThụySĩđãhànhđộngđúnglúckhinhậnragiớicầmquyềnMỹđangchuẩnbịmộthànhđộnghợpphápnhằmtiêudiệtngânhàngThụySĩtrên.Mặcdùtoàánliênbangsauđóđãlênánquyếtđịnhnàylàbấthợppháp,nhưngtấtcảđãquámuộn.BứctườngbảomậttưởngchừngnhưkhôngthểlaychuyểncủangànhngânhàngThụySĩlạibịpháthủngmộtlầnnữa,vàdanhtiếngcủahọcũngchịuảnhhưởngnặngnề.Vàđâycũngkhôngphảitrườnghợpduynhấtkhiếnnguyêntắcbảomậtbịnghingờ.Năm2007,cơquanthuếvụĐứcđãmualạimộtsốđĩaCDdomộtnguồntintạiLiechtensteincungcấp–ngườiđãsaochéplạidữliệuvềcácvụtrốnthuếcủacôngdânĐứcđangcấtgiấutàisảncủahọtạimột“thiênđườngthuế”trênđỉnhAn-pơ.WikiLeakscủaJulianAssangecũngnhậnđượckhánhiềusựquantâmkhitiếtlộmộtthôngtin–thuthậpđượctừmộtnhânviênbấtmãnbịsathải–vềcáctàikhoảndoNgânhàngJuliusBaersởhữutrênquầnđảoCayman.Năm2011,ThụySĩđãkýkếtmộtthỏathuậnvớiĐứcnhằmtáchriêngnhữngkhoảnthuếcầnthiếttừcáctàikhoảnmangquốctịchĐứctạingânhàngThụySĩ,vàtraotrảchonướcĐức.Tiếpđó,nhiềuthỏathuậntươngtựcũngđượctiếnhànhvớicácquốcgiakhác.Đầunăm2012,Wegelin&CođãchínhthứcphásảndophảiđốimặtvớinguycơcáobuộctừChínhphủHoaKỳ.WegelinlàmộttrongsốítcácngânhàngThụySĩtìmcáchlôikéonhữngthânchủcũngườiMỹcủaUBS.(9)

SựtrỗidậycủacácngânhàngtoàncầuThụySĩQuátrìnhcôngnghiệphóa,cáccôngtytăngtrưởng,tínhbảomậtcủangânhàngcùngmột

đơnvịtiềntệbềnvữngđãkếthợpthànhđàtăngtrưởngcủangànhngânhàngvàtạocơsởchosựrađờicủacácthếlựcngânhànghùngmạnhtạiThụySĩ.CơcấutựchủtạicácthànhbangThụySĩđãrỉsétđángkểtừthờiCáchmạngCôngnghiệp:kỷnguyêncủanhữngtuyếnđườngsắtvàxuthếsảnxuấthàngloạtđãkếttinhvàchuyểngiaoquyềnlựctừcácthànhthịngoạiviđếntaycáctrungtâmcôngnghiệplớn.Nhiềungânhànglớncũngpháthuytầmảnhhưởngtrêncảnước,nhưCreditSuisse,NgânhàngLiênhiệpThụySĩ(UBS)vàTậpđoànNgânhàngThụySĩ(SBC).AlfredEscherlàngườisánglậpCreditSuisse,vàcólẽcũnglàdoanhnhântiênphongđóng

vaitròquantrọngnhấttronglịchsửkinhdoanhThụySĩ.Từkhicòntrẻ,EscherđãđắmmìnhvàothứđượcGottfriedKeller–mộttácgiảsáchđươngthờixuấtthântừZurich–môtảlà“nhữngvănphòngbềthếvàrộnglớn”.Ôngsẵnsàngdànhcảđêmtrongvănphòngcủamình,baoquanhlàhàngnúigiấytờ.Năm1855,ôngđãkiệtsứcdoáplựccôngviệcvàquyếtđịnhrútluikhỏichínhquyềntiểubang.NhưngEschervẫnchưaphảiphếnhân:ôngđãmạohiểmđầutưvàomộtdoanhnghiệp–mànayđãtrởthànhthếlựckinhdoanhđángsợnhấttrongnềnkinhtế–vàđảmnhậnchứcvịchủtịchCôngtyĐườngsắtĐôngBắcThụySĩ(Nordostbahn)trongthờibuổiđườngsắtlàlựcđẩytăngtrưởngchủyếucủatoànbộnềnkinhtếchâuÂu.EscherđãnhậnrađiềuđóvàcảnhbáoHộiđồngQuốcgiaThụySĩrằng:nếunhữngtuyếnđườngsắtchâuÂubăngngangThụySĩ,thìquốcgianày“trongtươnglaisẽphảnánhmộtbứctranhbuồnvềmộtcộngđồngẩndật”.Tuynhiên,họvẫnkhônghuyđộngđủvốnđểxâydựngmộtmạnglướiđườngsắt,nênEscherđãthànhlậpHiệphộiTíndụngThụySĩ(SwissCreditInstitution–SchweizerischeKreditanstalthaySKA)tạiZurichvàtrởthànhmột“độngcơhơinướcchuyênchovay.”(Hiệnnay,SKAđãnổitiếngtoànthếgiớidướicáitênCreditSuisse.)

SốtiềnmởranềncôngnghiệpThụySĩ

TiếnsĩAlfredSchaefer(1905-1986)đãtrởthànhchủtịchNgânhàngLiênhiệpThụySĩvàonăm1941vàbiếntổchứcnàythànhngânhàngThụySĩhùngmạnhnhấtchỉsauhaithậpniênSaunămkinhdoanhđầutiên,cổphiếucủaNordostbahnđãchiếm1/4danhmụcđầutưcủa

CreditSuisse–mộtkhảnăngrủirotậptrungkhálớn.Đồngthời,ngânhàngcũnglênkếhoạch“thànhlậpvàđiềuhànhcáccôngtycôngnghiệphoặccôngtytrêndanhnghĩacủahọ,thâutómcổphầncủacáccôngtyđangtồntạihoặcmớithànhlập,vàthamgiamộtphần,hoặctoànbộ,vàohoạtđộngquảntrị.”Quảthực,ngânhàngnontrẻnàychínhlàdoanhnghiệpđầutưmạohiểmđầutiêntạiThụySĩvàcósứcảnhhưởngrấtlớn.Năm1857,CreditSuisse,vớiEscherlàmtổnggiámđốc,đãthànhlậpHiệphộiTáiBảohiểmvàTrợcấpThụySĩ(đượcbiếtđếnvớitênSwissLife)vàthànhlậpCôngtyTáiBảohiểmThụySĩvàonăm1863(đượcbiếtđếnvớitênSwissRe).HọcũngsởhữucổphầntạicáccôngtycôngnghiệptrọngyếunhưGeorgFischer,EscherWyss,BrownBoveri&CievàCôngtySữađặcAnglo-Swiss(saunàyđượcsápnhậpvớiNestlé).Nhậnthứcđượcthịtrườngtiềmnăngtrongngànhcôngnghiệpthựcphẩm,ngânhàngcủaEscherđãtăngvốnvaychoMaggivàhãngsô-cô-laSprüngli.Trênhếtthảy,EscherchínhlàkiếntrúcsưcủamộtThụySĩhiệnđạivàđậmchấtkinhdoanh.BảnsaocủaEschertạiNgânhàngLiênhiệpThụySĩchínhlàAlfredSchaefer,ngườiđãramắt

sânkhấusauEschermộtthếkỷ.SựtrỗidậycủamộtngânhàngsaunàyđượcbiếtđếnvớicáitênSchweizerischeBankgesellschaft–hayNgânhàngLiênhiệpThụySĩ(UBS)–chođếnkhitrởthànhngânhànglớnnhấtThụySĩđãkhởinguồntừnăm1941,khiSchaeferđượcbổnhiệmvàobanđiềuhành.Làmộtchiếnlượcgiakhônngoan,SchaefercólẽchínhlàbiểutượngquyềnlựcnhấttrongthờihoàngkimcủagiớingânhàngThụySĩ.Dướitriềuđạicủaông(từnăm1953–1976),tổngtàisảncủaUBSđãtănggấp100lầnvàsốlượngnhânviêncũngbùngpháttừ500lên12nghìnngười.Cácchinhánhmớiđượcthànhlậptheotừngtháng,vàcó20ngânhàngđãvềtayhọtừnăm1945đến1960ThànhcôngnàymộtphầncũngnhờkỷluậtkhắtkheđượcSchaeferápdụngchotoànngânhàng,vốnlàhệquảtừnhữngngàythángphụcvụcủaôngtrongquânngũ(từcấptrungúyđếnđạitá)cùngkýứcvềthờikỳĐạiSuyThoáinhữngnăm1930.Trongsuốtthờikỳsuythoái,ngânhàngđãbuộcphảicắtgiảmvốncổphầntừ100triệufrancThụySĩxuốngcòn40triệufranc;vàtấtnhiên,Schaeferluônđảmbảotừngxuđượcsửdụnghợplý.Xìgàbịcấmtrongcáccuộchọp,chỉcórượuvangnhẹthaythế;vàthựcđơnbữatrưatrongcácbuổihọpcấpcaocũngkhôngbaogiờvượtquá4francmỗingười.BảnthânSchaefercũngcónétquyếnrũvàcátínhriêng:khiônggặpBộtrưởngTưphápHoaKỳ,tướngRobertKennedytạiWashington,ôngđãrấtbấtngờkhichứngkiếnKennedyđặtchânlênbàn.Tuynhiên,ôngđãcócơhộiđáptrảchỉítlâusaukhingânhàngnàyđượctriệutập,doHoaKỳquyếtđịnhtruycứunhữngthỏathuậncủahọvớiĐệTamĐếchếĐứcQuốcxãtrongThếchiếnII.Schaefercómốiquanhệrấtmậtthiếtvớinhữngnhânvậtquantrọngnhấttrongthờiđạicủaông,baogồmMarcusWallenbergtạiThụyĐiển,HermannAbstừNgânhàngTâyĐứcvàgiatộckỳcựuBoschtạiĐức;đồngthời,ôngcũngcókhảnăngnhậnbiếtnhântàivàthuyếtphụchọgiúpôngđạtđếnthànhcông.

BướcchâncủakẻngoạiđạoTượngđàithứbacủangànhngânhàngThụySĩthờihậuchiếnlàRainerGut.Đóchỉlàcon

traicủagiámđốcNgânhàngTiểubangZug,ônghầunhưlàmộtkẻngoạiđạo.Ôngtheođạo

ThiênChúa(khicònhọctiểuhọc,trườngôngđãphânrõcáclớpCôngGiáovàTinLành),vàxuấtthântừZug,chứkhôngphảiZurich.Khôngnhữngthế,ôngcũngđặttêntheonướcMỹkhigianhậpchinhánhHoaKỳcủaCreditSuisse,vàtrởthànhđồngsựtrẻtuổinhấttạiLazard,mộtngânhàngđầutưdanhtiếng.Năm1973,CreditSuisseđãmờiôngtrởvềgiữchứcgiámđốcđiềuhành,vớinhiệmvụthúcđẩychiếnlượcmởrộngkinhdoanhtrênthịtrườngchứngkhoán.CreditSuisseđãđánhrơivậnmaytrongvụbêbốiChiasso,khiếntoànbộdànlãnhđạocũbịsathải,vàvôtìnhmởđườngchomộttânbinhvôdanh.GutđãtiếpthukinhnghiệmthựctếtừnhữnggìôngtrảiquaởNewYorkvàLondon,khicácngânhàngnhanhchóngthayđổiphươngthứcvaymượntruyềnthốngsangkiểukinhdoanhănchiatừcácthịtrườngvốn.ÔngtinrằngngườiThụySĩđã“lỡthờicơ”.LàtổchứcđiđầutronghoạtđộngpháthànhtráiphiếudướimệnhgiáfrancThụySĩ,năm1974,CreditSuisseđãbắttayvớiWhiteWeld,mộtcôngtychứngkhoánMỹ.ĐâycũngchínhlàcánhcửamởraPhốWallđốivớigiớingânhàng.Khoảnđầutưmạohiểmcủahọ,CreditSuisseWhiteWeld,cũngđượcchuyểnsangAnhQuốc,vànhanhchóngchiếmlĩnhvịtríđầubảngtrênthịtrườngtráiphiếuchâuÂudướisựlãnhđạocủaHans-JörgRudloff.

ThếgiớiđauthươngcủangànhngânhàngThụySĩNăm1978,CreditSuisseđãmualại25%cổphầncủaFirstBoston,mộtngânhàngđầutư;

năm1988,họtiếptụctăngvốncổphầnvàđổitênthànhCreditSuisseFirstBoston.Thếnhưng,vớiđiềmbáovềnhữngtháchthứcmàngànhngânhàngThụySĩphảigánhchịuởMỹvàLondon,năm1990,CreditSuissenhậnrahọchínhlàcổđônglớnnhấtsaukhitríchra2tỉfrancThụySĩhònggiảicứucáckhoảnđầutư.Đólàdấuhiệu–nếucó–chothấytrongthếgiớikhốcliệtvàkhólườngcủacácthịtrườngvốnkhổnglồvàhàophóng,dònglợinhuậndồidàovàổnđịnhtừngđổvềcácngânhàngThụySĩnayđãsắpcạnkiệt.Thậmchíđếnngàynay,chỉcómộtsốítngânhàngnướcngoàithậtsựthànhcônglâudàitrongngànhkinhdoanhngânhàngđầutưtạiMỹ,vớinỗlựcđángkểtrongsuốtnhiềunăm–baogồmcácngânhàngAnh,NhậtBảnvàĐức.Khôngmaychocácngânhànglớn,môitrườngkinhdoanhcủangànhngânhàngtạiThụySĩ

cũnggặpnhiềukhókhăntrongthậpniên1980.Chođếnthờiđiểmđó,mộthệthốngliênminhvớichínhsáchgiácốđịnhvàdồidàođãtheođúnglộtrình,bảovệcácthếlựchiệnthờivàngăncảncácđốithủthuhútkháchhàngvànhântài.Khimộtkháchhànglọtvàotầmngắm,chẳnghạnnhưkháchhàngcủaUBS,sẽrấttồitệnếukẻkhácpháthiệnbạnđangrìnhrập;dođó,sựcạnhtranhvềgiácảvàdịchvụhầunhưkhôngtồntại.Sựnghiệpcủanhânviêncũngđượcđịnhhướnglâudàitrongsuốtcuộcđời,nênsẽrấtnhụcnhãnếubạnđểứngviênmụctiêugianhậpcôngtyđốithủ.Cơhộithăngtiếncũngdựatrênthâmniên,cácmốiquanhệgiađìnhvàmứcđộliênquanđếnmạnglướiquanhệchínhtrịvàquânsự,chứkhôngphảinănglựcbảnthân.Banđiềuhànhcấpcaođượctrảlươnggấp10đến15lầnmứclươngcủacấpquảnlýthấpnhất–chẳnghạnnhưPeterWuffli,nguyênCEOcủaUBS,cóthểgiatănglợinhuậnbằngcáchngồichungbànvớibanđiềuhànhbênngoài,nhưngđồngthờilạitiếnhànhcácthươngvụbêntrong(vốnkhôngbịxemlàphạmpháphaytráiđạođức).Chỉcómộtsốítgiámđốcsởhữubằngđạihọc,trongkhinguyêntắclãnhđạovẫntheokiểunhàbinh,vớicấpbậcphânchiakhắtkhevànhữngquyếtđịnhkémminhbạchcủadànlãnhđạophíatrên.Nhữngthànhviênmangcấpbậcthấphiểnnhiênphảimòmẫmtrongbóngtối–vàthậmchínếuhọýthứcđượcđiềugìđangdiễnra,thìnhữnglờichỉtríchhayphêphántừ“cấpdưới”vẫnbịngăncấm.ĐâychínhxáclànhữnggìdiễnraởUBSdướithờiSchaefer,Holzach,SennvàStuder–theolờiHans-JörgRudloff(chủtịchNgânhàngBarclaystạiThụySĩ)–khihầuhếtcácthànhviêntrongbanđiềuhànhcấpcaoUBSđềuđượclựachọntừcùngmộtbanbệvùngĐôngBắcThụySĩ.

GiữlợinhuậnphòngkhitúngquẫnNhưhầuhếtcáccôngtyThụySĩkhác,cácngânhàngcũngnỗlựchếtsứchòngchegiấulợi

nhuậnbằngcáchlậpranhững“quỹdựtrữbímật”.Đểdànhcủacảiphòngkhikhókhănchính

làthóiquenănsâutrongtiềmthứccủangườiThụySĩtựchủvàkhônngoan.Tuynhiên,họvẫncầnđôichútminhbạch,đếnmộtsốítngườihiểuđượccôngtyđangđốimặtvớikhókhănlớnđếnthếnào.Vàquảthực,chẳngmấyaithậtsựquantâm–cổphầncủacáccôngtyThụySĩthôngthườngvẫnnằmtrongtaycácgiatộcvàtổchứcgiàucó,vớimụctiêuchínhlàgiảmthuếtốithiểu,chứkhôngphảitănggiátrịtốiđachocổđông.Thựctrạngnàyđãđượcphơibàyvàothậpniên1980.Cáccôngtytừngđượcchủsởhữutrực

tiếpđiềuhànhđãchuyểnsangphươngthứcủythácvàsởhữuẩndanh,khiếnmâuthuẫnnảysinhgiữabanquảntrịvàcấpquảnlý.Đồngthời,củacảicũngđượcchuyểndầntừcáccánhânsangcáctổchức(nhưcácquỹtrợcấp,quỹtươnghỗvàcôngtybảohiểm);bêncạnhđó,việcchuyểngiaoquyềnlựcvàgiatăngnănglựcchuyênmôntrongquảnlýcũngmởđườngchogiớiđầutưtheochủnghĩahànhđộng.Tuynhiên,thayđổilớnnhấtlạiđếntừnỗlựckhángcựáplựccạnhtranhtừnướcngoài,haylànsóngbãibỏluậtlệđãlantừAnhQuốcsangThụySĩ.Bêncạnhviệcchấpnhậncáctiêuchuẩnthanhtoánquốctếvàhoạtđộngminhbạchhơn,cáckháchhàngcũngđòihỏicaohơn.CácngânhàngThụySĩsaucùngđãtỉnhmộngtrướcmộtthựctrạngmới,khilầnđầutiênhọbịsosánhvớicácđồngnghiệpcùngngành.Chấtlượngvàđàtăngtrưởnglợinhuậnđãthaythếsựbìnhổncủakhốitàisảnvàtrởthànhyếutốthenchốtkhiđolườngthànhcôngcủadoanhnghiệp;đồngthời,hoạtđộngtàichínhdoanhnghiệpcũngchuyểntừnhữngmốiquanhệtíndụnglâudàisangcácthịtrườngvốngiaodịch,vớiđộbiếnthiêngiácảđượccậpnhậtliêntụctrênBloomberg.

ThụySĩcũngcóbongbóngtàisảnNhữngthayđổichuaxótcũngdiễnratrongnềnkinhtếThụySĩ.Sựrađờicủacáckhoảntrợ

cấphưutríbắtbuộctạiThụySĩtừnăm1985banđầuđãtạonênđàtăngtrưởngbềnvữngtrongngànhngânhàng.Trongthậpniên1980,lĩnhvựctàichínhtạiThụySĩđãđạtmứctăngtrưởngbìnhquânhàngnăm6,8%,vàtổngtàisảnsởhữutừcácngânhàngcũngtăngvọttừ489tỉfrancThụySĩ(năm1980)lên1.082tỉfranc(năm1990).Đếnnăm1991,toànThụySĩđãcó592ngânhàng,cùng4.264chinhánhvà120nghìnnhânviên,đónggóp10%GDPquốcgia.Tuynhiên,vớidòngtiềnmặtliêntụcđổvềchínhquốc,thịtrườngtàisảnThụySĩthựcchấtđãđượcđịnhgiácaohơnthựctếvàtăngtrưởngphimãvàocuốithậpniên1980–đếnkhibongbóngnổtung.Trongnhữngnămsauđó,cácngânhàngbuộcphảitừbỏkhoảnthualỗtàisảnlênđến50tỉfrancThụySĩ.Tàisảnbịcuốnbayđãkéotheosựsụpđổcủacácliênminhngânhàng,domốiràngbuộcquáchặtchẽ.2/3sốngânhàngđịaphươngđãbuộcphảigiảithể,vàrấtnhiềungânhàngnhỏkháccũnggấprúttìmnơitrúẩndướitánôcủanhữngtổchứclớn.Đầuthậpniên1980,ThụySĩcó5ngânhànglớn–baogồmSBC,UBS,CreditSuisse,BankLeuvàVolksbank;nhưngđếnđầuthếkỷXXI,chỉcòn2ngânhàngtồntại:gồmUBS(sápnhậptừSBCvàUBS)vàCreditSuisse.Nhữngkẻduynhấtgiànhthắnglợitrênthịtrườngkinhdoanhnộiđịachínhlànhữngcôngtyliêndoanhtíndụngvớicơcấuhợptácvàđịnhhướngbảothủ–điểnhìnhnhưRaiffeisen–vàmộtsốngânhàngtiểubangđượcchínhphủchechắn.Vớitinhthầncởimởtrongthờiđạitoàncầu,banđiềuhànhcóthểđượclựachọntừnhững

cánhânngoàitổchức;banđầu,họđượchiểulànhữngchủngânhànggiàukinhnghiệmtrậnmạctừAnhQuốchoặcHoaKỳ,haycácchuyênviêntưvấn–chẳnghạntừMcKinsey–vớiítkinhnghiệmthựctếtrongngànhngânhàng,nhưngcóthểbổsungbằngkiếnthứctừcáckhóaMBAtạiHarvard.Phươngthứcthuê-và-sa-thảimớimẻđãthaythếchủtrươnglựachọnthànhviênbanđiềuhànhdựatrênđịavịxãhội,mốiquanhệ,lòngtrungthànhvàtinhthầnhợptác.Trongsốcácthànhviêncủalựclượnglãnhđạomới,cóthểkểđếnLukasMühlemann,nguyênchủtịchMcKinseyđầytàinăngtạiThụySĩ,ngườiđãtrởthànhCEOcủahãngbảohiểmSwissRe,vàsauđólàCreditSuisse;vàPeterWuffli,giámđốcngànhngânhàngcủaMcKinseyThụySĩ,ngườiđãgianhậpSBCtừnăm1994.(10)

SBC:từkẻlótđườngkhuvựcđếnvôđịchquốcgiaSBClàmộtthếlựckhácthườngtrongtiếntrìnhhiệnđạihóangànhngânhàngtổnghợptại

ThụySĩ.HọvốnlàmộttổchứcnằmdướisựđiềuhànhcủacáccôngdânBaselưutú,vàcũnglàthànhviêncóquymônhỏnhấttrongbangânhànghàngđầu,khiCEOWalterFrehnertriểnkhaimộtkếhoạchtáobạovàođầuthậpniên1990–mangtên“Vision2000”.Thờiđiểmđó,SBCđanghoạtđộngnhưmộtchínhphủThụySĩthunhỏ.CEOchỉphụtráchnhữnghoạtđộngcơbảnhàngngày,nêndườngnhưchẳngcóainhiệttìnhvớiviệclênkếhoạch.Nếubanquảnlýkhôngthôngquacácđịnhhướngmới,họsẽtạmngưnghoạtđộngvàchờchỉthịcủaCEO.Dođó,SBCchínhlàthếlựcyếunhấttrongsốbangânhàng,vàhầunhưkhôngđủsứccạnhtranhvớiUBSvàCreditSuisse.FrehnerđãnghiêncứurấtkỹhoạtđộngkinhdoanhcủaSBCvàđưarakếtluận:“Chúngtôikhôngphảikẻdẫnđầutrongbấtkỳlĩnhvựckinhdoanhcốtlõinào.Phátbiểuhaynhấtcủachúngtôitrongcáccuộchọplà'tôicũngthế'.Thậmchí,chúngtôicònkhôngthậtsựhiểurõdòngtiềnđếnvàđirasao.”Đâychínhlàthờiđiểmđánhdấumộtcuộclộtxácphithường,từmộttrongnhữngngânhàng

imắngvàyếuớtnhấtthànhmộtthếlựcnhạybénvàhùngmạnhnhất.SBCđãtậndụngđịathếcủahọvàtổchứckinhdoanhmộtcáchhợplý,đồngthờiđặttráchnhiệmvềnhữngkhoảnlời-lỗlênvaicácnhàlãnhđạodoanhnghiệp.Cácmụctiêuđượcthiếtlậpcụthểvàhệthốngbáocáocũngđượcđiềuchỉnhnhằmđolườngvàtheokịptiếnđộpháttriển.SBCcũngvạchranhữngquyếtđịnh“xâyhoặcmua”nhằmkhuyếnkhíchtinhthầnlãnhđạo,vàthaythếnhữngcâuđáptrả“tôicũngthế”trướckiatrongcáclĩnhvựckinhdoanhcốtlõi.Đểhoànthànhkếhoạchđầythamvọngtrên,SBCđãchọnrahaidiễnviênđểramắtthảmđỏcủangànhngânhàngThụySĩ:MarcelOspelvàPeterWuffli.

CặpbàitrùngkinhđiểnOspellàmộtchủngânhàngtàinăngvàđầysứchútđếntừBasel–ngườiđãvươnlêntừng

nấcthangtrongSBCvàchủđộngtíchlũykinhnghiệmquốctếtạiMerrillLynch.ÔnglàtâmphúctincẩnnhấtcủaFrehner,vớitráchnhiệmvựcdậyvịthếcạnhtranhyếukémcủaSBC.Trongkhiđó,WuffliđãtừngđiềuhànhmảngdịchvụngânhàngtạiMcKinseyZurichvàtrởthànhđốitrọngcủaOspelvớilýtrívữngchắcvàphongtháibìnhthản.OspelđãquyếtđịnhhợptácvớimộtdoanhnghiệpdịchvụtàichínhtạiChicago,O’Connor&Associates.CácđồngsựtạiO’Connorthựcchấtkhôngphảicácchủngânhàng,màchỉlànhữngnhàtoánhọcvàkỹsưápdụngthànhthạocáccôngcụtàichínhtrênthịtrườngchứngkhoán.Côngcụtàichính,dướihìnhthứcnhữngbảnhợpđồngmuabántươnglai,từlâuđãđượcápdụngtrênthịtrườnghànghóavàtiềntệvớimụcđíchngăntrở,nhưngchưabaogiờđượcpháttriểnthànhcáccôngcụtạođònbẩy(hoặcrủiro)trongcổphiếu,tráiphiếuvàcácloạichứngkhoánkhác.Cácconsốướctínhmớiđâynhấtđãchỉrarằng:cáccôngcụtàichínhđãcó7lầntrởthànhbiệnphápvốnhóathịtrườngchocáckhoảnđầutưưuđãi,đồngnghĩacácchủngânhàngđãcắncùngmộtquảtáođếnbảylần.OspelđãtraocơhộiđếncácvănphòngO’ConnortạiChicagovàchuyểnđếnđâytrongvài

nămnhằmtạoảnhhưởngvớicôngchúngvàdoanhnghiệp.ÔngtinrằngO’ConnorchínhlàbộcôngcụcầnthiếtđốivớiSBC.Đổilại,cácđồngsựtạiO’ConnorcũngvôcùngkhaokhátquymôvàsựvữngchắccủakhốitàisảntạiSBC.Ấntượngvớibanđiềuhànhtạiđây,FrehnervàOspelđãquyếtđịnhmualạitoànbộdoanhnghiệp,baogồmcảđộingũđiềuhành–đồngnghĩanhữngnhânvậtcốtcántạiO’ConnornhưDavidSolo,EdMountvàAndySicilianođềucóthểgánhvácnhữngtráchnhiệmquantrọngtạiSBC.Vềsau,khiSBCvàUBSsápnhập,độingũđiềuhànhcủaO’ConnorcũngnắmgiữcácvịtríquảnlýhàngđầutạiUBS.Các“chủngânhàngkhỏekhoắn”vàtrẻtrungtạiO’Connor,đúngvớibảnchất,chẳngbiếtchútgìvềphâncấpquyềnlực,đãmangtoànbộthứvănhóavôdanhcủahọđếnđạisảnhtránglệcủacácngânhàngThụySĩ.“Mộtchàngtrai23tuổicóthểcôngkhaiphảnđốimộtlãotướng52tuổitrướcmặt10đồngsự–mộtchuyệncóthểsẽchẳngbaogiờxảyraởBasel,”Wufflichobiết.Cólẽ,côngcụtàichínhlàlĩnhvựckinhdoanhmàngườiThụySĩcóquáítcơhộicạnhtranh,vàkhólòngthấuhiểuđượcchúng.ĐâycũnglàvídụquantrọngđầutiênchothấymộtngânhàngngoàiThụySĩcóthểpháthuytốtkhảnăngvàcơsởhạtầngtừnguồnnhânlựcThụySĩnhưthếnào;cũngnhưcáchthứccácchuyêngianướcngoàiđượctuyểnmộnhằmđảmđươngnhữngtráchnhiệmquantrọng–

mộtkhuynhhướngvẫntiếpdiễnđếnhômnay.

TấncôngBostonvàLondonNăm1995,OspelđãchophépSBCmualạicôngtyquảnlýtàisảnBrinsonPartnetstại

Chicago,vàWufflisẽchuyểnsanghoạtđộngquảnlýquỹcủatổchức.NhưngquyếtđịnhtáobạotiếptheochínhlàbiếnSBCthànhngânhàngThụySĩđầutiênthâutómmộttổchứclâuđờitạiThànhphốLondon–S.G.Warburg,mộtngânhàngthươngmại.Warburg,ngườikhổnglồtrênthịtrườngvốnLondon,lúcnàyđangphảivậtlộnvớilợinhuậntừhoạtđộngtàichínhcủatậpđoàn.KhiNicholasLeesonkhiếnBaringssụpđổ,chiphíhuyđộngvốnđãleothangnhanhchóngtạitấtcảcácngânhàngthươngmạiđộclập.Ngayđếnnhữngtậpđoàntoàncầukhổnglồthuộchàng“đạigia”nhưMerrillLynchvàGoldmanSachscũngtranhthủbònrútnhântàivàkháchhàngtừthủđônướcAnh.(11)ThươngvụmualạiWarburgđãbổsungchoSBCkhảnăngtốiquantrọngtrongcânđốinguồndoanhthu,khảnăngnghiêncứuvàtàichínhdoanhnghiệp,đồngthờigiúphọlậptứcgâydựngđượcvịthếvữngvàngtạiLondon,thịtrườngvốnquốctếquantrọngnhất.(12)CùngvớiO’Connor,WarburgđãmangđếnSBCmộtđộingũnhântàiđủkhảnăngquốctếhóavănhóadoanhnghiệpvàgiacốhoạtđộngngânhàngcủahọ.

CáikếtcủamộtdoanhnghiệpSBCgiờđâyđãđượcnhiềungườicangợilàngôisaođanglêngiữavôsốngânhàngThụySĩ

danhtiếng.Song,sựthăngtiếncủaSBCkhôngthểquamắtcácđốithủcủahọ.Năm1986,UBSđãmualạiPhilips&Drew,mộtdoanhnghiệpmôigiớivàquảnlýquỹcóthâmniêntạiLondon;song,ngânhàngchínhgốcThụySĩnàylạikhôngđặthếttâmsứcvàomộtthịtrườngtàichínhquốctếđangpháttriểnnhanhchóng,vàkhônglâusauđãbịcuốnvàovòngxoáythayđổiđó.NhântốlàmnênsựthayđổichínhlàchuyênviênmôigiớithiêntàingườiZurich,MartinEbner;từthậpniên1980,EbnerđãnhậnracơhộitừmộtthếlựcđộclậpmớiđangnổilêngiữathịtrườngZurichđangsayngủ.Từđó,Ebnerđãthànhlậpmộtcôngtymôigiớiriêng,BZBank,vàphávỡthếcânbằngcủaliênminhgiácảbằngcáchcungcấpnhữngthươngvụgiaodịchquymôlớnchocáctổchứchùngmạnh,vớimứchoahồngthươnglượng.Chỉcáchđóítlâu,ôngđãthamgiahoạtđộngquảnlýquỹ–vớisựchốnglưngcủaChristophBlocher,mộtnhàcôngnghiệpvàmộtchínhkhách,cùngKurtSchiltknecht,nguyêngiámđốcngânhàngtrungương–vàgâyáplựcđếncácgiámđốcdoanhnghiệpThụySĩnhằmcảithiệnhiệusuấtchocáccổđông.TầmảnhhưởngcủaEbnerchínhlàbướcđàquantrọngchothươngvụsápnhậpgiữaUBSvàSBC.CácquỹtàichínhcủaEbnerđãtrởthànhcổđônglớncủaUBS,vàchínhEbnerđãkhẳngđịnhrằngngânhàngnàynêngiảitánđơnvịđầutưvàtậptrungvàolĩnhvựcngânhàngtưnhân.ÝtưởngnàykhôngnhậnđượcsựđồngthuậntừcácgiámđốcnệcổvàdửngdưngcủaUBS,nhưngnỗlựckhángcựcủahọđãkếtthúctrongtuyệtvọngvàogiữathậpniên1990.(13)Đầunăm1996,RainerGuttừCreditSuisseđãnhậnthấynhượcđiểmcủaUBSvàtiếpcậnNicholasSenn–chủtịchUBSthờiđiểmđó–vàngỏývềmộtthươngvụsápnhập.(14)Tấtnhiên,Sennđãtừchốithẳngthừng.Tuykhôngnắmđượcthôngtintrên,nhưngdocảmgiácđượcnguycơsẽbịbỏxa,năm1995,

FrehnertừSBCđãtiếpcậnSennnhằmxácđịnhliệuSBCcóthểtrởthànhđốitácsápnhậpphùhợpcủaUBShaykhông.UBSvàSBCvốncónhiềunétvănhóatươngđồng,vàđãtừnghợptácthànhcôngtrongnhữngvấnđềtáicấutrúctàichínhnangiải–tươngtựnhưtrườnghợpngànhcôngnghiệpđồnghồ.CảhaiđềucảmthấyhọđangchịusứcéptừmộtCreditSuissehiếuchiếnhơnhẳntrongquákhứ,vàGutcũngđãhộiđủuydanhđểtrởthànhmộtbáchủ,chứkhôngchỉmộtnhàlãnhđạo.ThếnhưngtronglúcSenncònđangthiênvềquyếtđịnhsápnhậpvớiSBC,ôngđãtừchứcsớmvìkhôngthểchịuđựngcảnhcắtgiảmnhânsựnhằmduytrìsựthốngnhấtgiữahaitổchức–tinchắcsẽbắtđầungaysauquyếtđịnhrútluicủaông.

Sápnhậpđểtồntại

Trongsựkiệntrên,UBSđãchặnbướctiếncủaCreditSuissebằngcáchròrỉthôngtinchobáochívềýđịnhcủaGut,nhưnghóararắcrốilạiphátsinhchínhtừkhảnăngquảnlýkémcỏicủadoanhnghiệpgiảipháptàichínhvừahợpnhấtnày.MathisCabiallavetta,CEOmới,đãgặpgỡOspelcủaSBCtrongbuổihộiđàmvàchorằnghọnênnhìnlạithươngvụsápnhậpdướimộtgócđộkhác:thươngvụđãkếtthúcvớilợithếcổđông60-40nghiêngvềphíaUBS,vàlợithế60-40tươngtựvềquyềnđiềuhànhdànhchoSBC;saucùng,tênngânhàngmớisẽlàUBS.Tuynhiên,rắcrốivẫnchưabuôngthaUBS.Mùathunăm1998,ngânhànghợpnhấtnàyđãphảiđốidiệnvớikhoảnthualỗlênđếnhàngtỉ,khiLongTermCapitalManagement(LTCM),mộtquỹmạohiểmHoaKỳ,sụpđổ;đâylàhậuquảtừcácvấnđềcòntồnđọngtrongnhiệmkỳtrướcđâycủaCabiallavetta,khiôngcònphụtráchmảngcôngcụtàichínhtạiUBS.Cabiallavettađãbuộcphảitừchức,vàtạocơhộichoOspelquétsạchtàndưcủaphecánhUBStronghộiđồngquảntrị,đồngthờimởđườngchocácđồngminhO’ConnorvàSBC.Sauđó,AlexKrauerđãtrởthànhchủtịchmới.(15)

Kểtừđó,chỉcònđúnghaingânhàngchiasẻvịtríđầubảngtrongngànhngânhàngThụySĩ–UBSvàCreditSuisse,nhưngmụctiêumàcảhaicùngnhắmđếnchínhlàđấutrườngthếgiới,nơiluôntồntạinhữngđốithủhùngmạnhhơnvàkhônngoanhơn–thựctế,họđãnếmtrảikhôngítthươngđauđểnhậnrađiềunày.Trongkhiđó,cácdoanhnghiệphưởnglợitừnỗlựctranhđấucủahọlạitrởnênngàycàngphứctạp.Đơncử,báocáothườngniêncủaUBSnăm1980chỉgồm15trangvàmộtsốchúthíchdễhiểu.Nhưngđếnnăm2011,tàiliệunàyđãdàyđến430trang;vàthaychocácchúthíchdễhiểulànhữngconsốrốirắm,vớiphầnlớnlànhữngdanhmụcthuchi“ngoàiluồng”cùngnhữngđoạnchúgiảithuậtngữtuyphổbiếnnhưngvôcùngkhóhiểu,chẳnghạnnhư“VAR”(giátrịrủiro–valueatrisk).

CáigiácủahiệnđạihóaSaukhibịUBScựtuyệt,GutđãrúiluikhỏiCreditSuissevàgiúpMühlemanntrởthànhtân

tổnggiámđốccủangânhàngtăngtrưởngnhanhnày.(16)CựutưvấnviênMcKinseyđãtừnggiữchứcCEOtạiCôngtyTáiBảohiểmThụySĩtừnăm1994đến1996,vàđãtáicơcấuthànhcôngSwissRe.MühlemanncũngmongmuốnbiếnđổiTậpđoànCreditSuissethànhmộtđốithủsừngsỏtrênthịtrườngtoàncầu.MộttrongnhữngđộngtháiđầutiêncủaôngnhằmthểhiệntinhthầncantrườngcủangườiZurich,chínhlàtừbỏcáitênSchweizerischeKreditanstalt,vàkhiếnngânhàngnàynổitiếngkhắpthếgiớivớixưnghiệu“CreditSuisse”.Ôngkhẳngđịnhrằngtênthươnghiệumớisẽbaoquáthếtphạmvidịchvụtàichínhcủacôngtyvàđảmbảovịtrídẫnđầutronglĩnhvựcđầutưngânhàng.Mớiđây,CreditSuisseđãmởrộngvịthếtrêncácthịtrườngmớinổivàtronglànsóngcác“nềnkinhtếmới”.ThôngquađộingũđiềuhànhtạiCalifornia,họđãnắmbắtđượcthờiđiểmsinhlờicaonhấtkhithịtrường–thuộccáclĩnhvựccôngnghệvàInternetpháttriểnnhưvũbão–mởcửavàđượctiếpquản.Tấtcảnhữngchiếnlượckinhdoanhtrênđềuđemlạithànhcôngtạmthời,nhưngrốtcuộclạikémhiệuquả.Khônggiốngnhưngànhngânhàngtưnhân,ngànhngânhàngđầutưluônvậnđộngtheochukỳ,vàlợinhuậncóthểbiếnthànhthualỗkhikinhtếthayđổi.Đốivớimộtchiếnlược“bancassurance”–kếthợpgiữangânhàng(bank)vàbảohiểm(insurance)–khảnănghợpnhấtlàđiềuviểnvôngvàcácyếutốvănhóacũnghoàntoànkhácnhau.Khithịtrườngchứngkhoánsụpđổtronggiaiđoạn2001-2002vàkhiếntàisảncủamọihãngbảohiểmđứngtrướcnguycơbịxâmnhập,côngtyBảohiểmWinterthur(vốnđượcCreditSuissemualạinăm1997)từmộtkhốitàisảnđãtrởthànhmộtmónnợ,vàsuýtnữađãnhấnchìmtoànbộtậpđoàn.Năm2002,MühlemannđãtừchứctổnggiámđốcdothấtbạitrongthươngvụmuahớngânhàngđầutưHoaKỳ–Donaldson,Lufkin&Jenrette–vớimứcgiátrần20tỉđô-la.

SàngiaodịchUBStạiStamford,Connecticut,HoaKỳ

NgoạilựcthayđổiWalterKielholzlàngườikếnhiệmMühlemanntạiSwissRevàcũnglàđạidiệnchotrụsở

Zurich,nhưngnhiệmvụđiềuhànhcôngtyhàngngàylạithuộcvềOswaldGrübel,ngườinướcngoàiđầutiêntừngquảnlýmộtngânhàngThụySĩ.ĐốivớitoànbộngànhngânhàngThụySĩ,Grübelchỉlàkẻngoạiđạo.ÔngxuấtthânlàtrẻmồcôitạiĐôngĐứcvàđãdànhhầuhếtsựnghiệptrongngànhngânhàngtạiLondonvàNewYork.Ôngamtườnghếtthảymọikhíacạnhtrongngànhkinhdoanhngânhàngvàsởhữumộtphongcáchđiềuhànhthẳngthắn,vớiquanđiểm:“Thịtrườnglêngiátrong30nămkhôngcónghĩalàcácngânhàngđượcquảnlýtốt–chínhthờicơtốtđãbaochechonhữngsailầmcủahọ,vàchưabaogiờbuộchọđưaraquyếtđịnhkhókhăn.”TráchnhiệmcủaGrübellàvựcdậyCreditSuissevàphụchồiuytíncủangânhàngtrênthịtrường.Saugiaiđoạntáicơcấutậpđoàn,vaitròtổnggiámđốcđãđượcchuyểnsangBradyDougan,

mộtchủngânhàngđầutư.BấtchấpquốctịchMỹcủamình,DouganđãđiềuhànhcôngtytheophongcáchđậmchấtThụySĩ–vớisựthậntrọngvàbềnbỉ–vàsaucùng,ôngđãthànhcông,dùphảichịunhiềuđiềutiếngvềmứclươngcaocủabảnthân.DướithờiDougan,CreditSuisseđãvượtquacuộckhủnghoảng2007-2009màkhôngcầntrợcấpliênbang,mộtphầncũngnhờnguồnquỹbổsungtừdoanhthutạiWinterthur;tuynhiên,thànhquảlớnnhấtphảithuộcvềkhảnăngquảnlýrủirosiêuviệtcủacôngty(tuycóýkiếnchorằngviệcCreditSuissetừchốicứutrợđãkhiếnchínhphủThụySĩbỏmặcUBS,dolosợnguycơxảyđếnvớitoànhệthống).CreditSuissethậtsựđãlàmtốthơnUBS,đặcbiệtvớithànhtíchbắtkịpđốithủtronghoạtđộngvốnhóathịtrường,dùmảngngânhàngtưnhâncủahọchỉbằngmộtnửađốiphương.Tuynhiên,cũnggiốngnhưUBS,họphảitìmkiếmthêmnhàđầutưnướcngoàiđểhuyđộngvốn,vànhậnranhữngnhàđầutưsốtsắngnhấtthườngtậptrungtạichâuÁvàTrungĐông.TậpđoànĐầutưSingapoređãchiviệnchoUBS11tỉfrancThụySĩđểđổilấy8%cổphần,vànóivuirằngUBSgiờđâyđãlàtênviếttắtcủa“NgânhàngLiênhiệpSingapore”(UnionBankofSingapore).Trongkhiđó,CreditSuissecũngđượcbơmthêmvốntừOlayanGroup,mộtcổđônglâunămvàquỹtàisảnquốcgiatạiQatar.

NỗiônhụccủaUBSNhưngchínhUBS,gãkhổnglồkhônngoanbậcnhấttrongngànhngânhàngThụySĩ,lạichịu

thiệthạinặngnềnhấtsaucuộckhủnghoảngtàichínhLehman,đồngthờiphảihứngchịunỗinhụcnhãngaytrướccôngluận.Giaiđoạnbùngnổtàichínhtừnăm2003đến2008đãđềcaonhững“nhântài”–haygiớitrunggianvàphântíchtàichính–chuyểntừlĩnhvựcquảnlýtàisảntạicácngânhàngsangcácquỹmạohiểm,nơicóthểđemlạinguồnlợinhuậnkhổnglồchocácchủdoanhnghiệpvàmanglạichohọmứclươngxứngđáng.Vìthế,vàonăm2005,trưởngchinhánhNgânhàngĐầutưUBStạiMỹ,JohnCostas,đãchihàngtỉfranctừngânhàngnhằmthànhlậpmộtquỹmạohiểmdoUBSđứngtên–DillionReadCapitalManagement–vàđãvôtìnhđưangânhànglớnnhấtThụySĩngấpnghébờvực.Quỹmạohiểmmớinàychủyếuchỉgâydựngthanhthếvớinhữngkhoảnthếchấpdướichuẩnđượcđưalênsànchứngkhoán–vàmột“biệtđộiB”tạiUBScũngsaochépchiếnlượctưởngnhưthànhcôngcủaCostasvàocácthươngvụmuasắmđồsộcủahọ.Khi“màndiễn”kếtthúcvàonăm2007,UBSlàmộttrongnhữngngânhàngnắmgiữnhiềukhoảnvaydướichuẩnnhấtvớisựănkhớpkhácao.Khilâmvàocuộckhủnghoảngnợdướichuẩn,tổngtàisảncủaUBSđãđạt2nghìntỉđô-la,đồngnghĩađãđược

“bẩylên”gấp40lần.Nhờsởhữumứctínnhiệmhoànhảo,UBSchỉphảichịuphívayvốnrấtthấp.Conđườngđiđếnlợinhuậncủangânhàngnàyrấtđơngiản:họcóthểvaynhữngkhoảntiềnlớnvớichiphíthấpvàtáiđầutưvàocáckhoảnthếchấpdướichuẩnvớimứcchênhlệchcơbản.Mứcchênhlệchnàysẽtrởthànhnguồnlợinhuậnkhổnglồkhinhânlên40lần,vàthutiềnvềdễdàngnhưnhữngtấmvékhuyếnmãi–đếnkhinàonhữngkhoảnđầutưnàycònđạtmứctínnhiệmAAA.UBSthậtsựđãtrởthànhmột“quỹmạohiểm”mangtínhdâychuyền,chuyênlợidụngkhảnănghuyđộngvốndễdàngvàíttốnkémthayvìhìnhảnhmộtngânhàngthậntrọngvàkhônngoantrướckia.Phátbiểusaukhichínhthứcsụpđổ,Frehner–chánnảnvìphảichứngkiếntấtcảthànhtựuvàquyềnlựcônggâydựngchoUBStanthànhmâykhói–chobiết:“Tôiđãbámtrụtrongthịtrườngmộtthờigiandài,vàhiểurằngkhimọithứxấuđi,dòngtiềnsẽcạnkiệt,vàhạnmứctínnhiệmcũngtrởnênvônghĩa.”KinhnghiệmcủaUBStrongcuộckhủnghoảngtàichínhgầnđâynhấtđãgợinhớlạimộtcách

sốngđộngthờikhắcsinhtửcủahọsausựsụpđổcủaLTCM.TrongtácphẩmKhicácthiêntàivấpngã,RogerLowensteinđãvísailầmcủaLTCMvớimộtchiếnlượctàichínhvônghĩa,chẳngkhácnào“nhặtnhạnhtừngđồngni-kenngaytrướcmũiđoàntàuhơinước”.

Saucùng,chínhphủcũngphảiratayCuốinăm2007,UBSbuộcphảivannàichínhphủThụySĩchophéphọtiếptụckinhdoanh.

Saunhiềuquyếtđịnhgiảmtrừgiátrịvàhuyđộngvốn,Ospelđãbuộcphảitừchứcvàomùaxuânnăm2008;chínhphủliênbangThụySĩcùngngânhàngtrungươngđãgiảicứungânhàngnàybằngnhữngbiệnphápxácđáng.Ngày16thángMườinăm2008,NgânhàngQuốcgiaThụySĩđãthànhlậpStabFund,một“ngânhàngxấusố”vớimụctiêuđặcbiệtlàđẩyđitấtcảnhữngkhoảnđầutưdướichuẩncòntồnđọngcủaUBS–vớitổngtrịgiá60tỉđô-la.Trênthựctế,38,7tỉđô-lagiảicứucủachínhphủđãđếntayngânhàngđaukhổnày,và20tỉcònlạisẽđượctrảhếttrướcmùathunăm2010.(ĐếnthángBảynăm2011,mứctíndụngcủaStabFundSNBđãđạt8tỉfrancThụySĩ.)Đầunăm2009,LiênđoànThụySĩcuốicùngđãcóthểchấmdứthoàntoànmọibiệnpháphỗ

trợ;1,2tỉfrancThụySĩthuvềchínhlàthànhquảtừ6tỉfrancđầutưbanđầucủahọ.Sovớinhữngkhoảnđầutưđượccácchínhphủnướckhácbỏra,nỗlựccứutrợcủaThụySĩchỉởmứcvừaphải,vàcũngkhôngbuộcngânhàngThụySĩnàophảibántháo.Thựctế,việcThụySĩrataykhắcphụcthảmhọacủaUBS–vừaphânbiệtgiữangânhàng“xấu”vàngânhàng“tốt”,vừadọnsạchnhữngkhoảnthualỗ–đãđượccangợilàmộthànhđộngmẫumực.NhiềungânhàngkháctạichâuÂukhibịảnhhưởngdokhủnghoảngchỉômchặttàisảnvànétránhthualỗbằngcáchniêmyếttàisảncủahọtrênthịtrường–hậuquảtừviệcthắtchặtchínhsáchvayvốndùđãgiảmlãisuất–mộtdấuhiệutiêubiểuchoquátrìnhphụchồiđầythấtvọngcủanềnkinhtế.

UBSđãsuýtsụpđổtrongcuộckhủnghoảngtàichínhnăm2008,vàchỉcóthểsốngsótnhờviệntrợtừchínhphủThụySĩSaukhiđượccứusống,UBSđãkêugọiGrübelhoãnquyếtđịnhnghỉhưu,quaylạinắmquyền

vàlèoláicontàurệurã.VịgiámđốcngânhàngkỳcựungườiĐức,ngườiđượcnểsợhơncảsùngbái,đãhoàntoànlộtxácUBS.GrübelchấpnhậnquayvềvàothángHainăm2009vàđãbiếnkhoảnlỗ21tỉfrancThụySĩnăm2008thànhkhoảnlời7,5tỉfrancvàonăm2010.Thếnhưng,thànhcôngnàykhôngtồntạiđượclâu,vìngânhàngđãtổnthấtthêm2tỉfrancvàonăm2011dorơivàoâmmưucủamộtthươngnhânlừađảo.Grübelquyếtđịnhtừchức.

Ngànhkinhdoanhtrịgiáhàngtỉ

BấtchấpkhủnghoảngtàichínhvàsựxóimònnguyêntắcbảomậtcủangànhngânhàngThụySĩ,mộtbộphậndoanhnhânvẫntiếptụcgâydựngvàpháttriểncácdoanhnghiệptàichínhthànhcôngấntượngtạiquốcgianày;vàmộtsốngânhàngnướcngoàivẫntiếptụcduytrìđượccácvănphòngtạiđây–nhưminhchứngchosứchấpdẫnkhôngđổicủaThụySĩtrongmắtgiớitàichínhgiàucó.Khởinghiệptừnăm1992,Rainer-MarcFrey,vớicôngtytàichínhRMFcủaông,đãsánglập

mộtquỹkinhdoanhriêngbằngcáchchuyênbiệthóa“quỹcủacácquỹ”dànhchocáctổchứcdoanhnghiệptrênkhắpthếgiới.Mườinămsau,ôngđãbáncôngtytrênchoManGroupcủaAnhQuốcvớigiá1,3tỉfrancThụySĩvàđầutưvàohoạtđộngcủacáccôngtykhác–trongđócóHorizon1,mộtcôngtyđầutư.Nhờcóông,mộtthịtrấnnhỏvùngPfäffikonthuộctiểubangSchwyzđãtrởthànhmộttrongnhữngtrungtâmnổitiếngtoàncầuvềquỹmạohiểm.Trongkhiđó,tạimộtthịtrấnthuộcZug,AlfredGantner,UrsWietlisbachvàMarcelErniđãbắtđầuxâydựngTậpđoànPartnerstừnăm1996,vàtậptrungđầutưtiềngửicủakháchhàngvàocácquỹsởhữucánhân.Côngtynàyhiệnđangđượcđịnhgiávàokhoảng4tỉfrancThụySĩvàđượcxemlàđầutàutronglĩnhvựccủahọ.Cùngmộtsốcôngtykhác,họđãbiếnZugthànhtrungtâmhàngđầuthếgiớivềlĩnhvựcđầutưvốnsởhữucánhân.Ngoàira,RetoRinggercũngthànhlậpSustainableAssetManagement(SAM)tạiZurichvàonăm1995,vàtừmộtnhàtiênphongtrởthànhlãnhtụtronglĩnhvựcđầutưbềnvững.TạivùngGeneva,nơikhaisinhcácdoanhnghiệpquảnlýtàisản(gestiondefortune),

BermardSabrier,mộtdoanhnhântàinăngkhác,cũnglậpnênUnigestion,mộtcôngtychuyênvềquỹmạohiểmvàquỹsởhữucánhân.JoachimGotchalkcũngthànhlậpGottex,mộttậpđoànquảnlýquỹhàngđầukháctạiLausanne.

TiềnđẻratiềnNăm1995,JeanPierreCuoni,nguyêngiámđốcmảngngânhàngtưnhâncủaCitibankhoạt

độngtạiThụySĩ,đãsánglậpEFGtạiZurichvànhanhchóngniêmyếttrênthịtrườngchứngkhoán.Họnhanhchóngmởrộnglĩnhvựcngânhàngtưnhântrênkhắpthếgiớivàhiệnhayđãsởhữu2.400nhânviêntại30quốcgia.Trướcđây,CuonicùngcácđồngsựtừngphụtráchquảnlýtàisảntạiCitibankdomộtsựtìnhcờ,khingànhkinhdoanhthươngmạibắtđầukhôhạndoảnhhưởngcủathỏathuậnBrettonWoods.Thờiđiểmđó,CitibankđangđóngvaitròlànơitậptrungđồngfrancThụySĩđốivớicáccôngtyMỹhoạtđộngtạichâuÂu.NgườivaycũngđượchưởnglợiíchtừlãisuấtthấptừcáckhoảnvaytrênđồngfrancThụySĩ,vàdotỷgiáhốiđoáiluôncốđịnh,họkhôngphảilovềrủirotronggiaodịchtiềntệ.NhưngkhitiềntệbắtđầutrôinổidohệthốngBrettonWoodssụpđổ,mảngkinhdoanhchuyênbiệtnàycủaCitibankGenevađãđiđếnhồikết,vàCuonicùngê-kípcủaôngcũngmấtviệc.Tuynhiên,CuoniđãthuyếtphụcCitibankviệntrợchonhữngcánhânđóngvaitròcaohơntronghệthốngcủaCitibank–đặtbiệttạiTrungĐông–vàmởramộtngànhkinhdoanhtoàncầunơikhốitàisảnđượckiểmsoáttạiThụySĩlênđến140tỉđô-la.ĐâylàtinkhôngtệđốivớimộtngườimongmuốntìmcôngviệcchobảnthânvàcácđồngsựThụySĩcủaôngtạiGenevanăm1972.NgànhquảnlýtàisảncũngpháttriểnmạnhmẽtạikhuvựcTicinonóitiếngÝ.Cókhoảng15

nghìnngườilàmviệctrongngànhngânhàngvàủytháctàisảntạitiểubangnày,vànắmtrongtaykhoảng400tỉfrancThụySĩ–vớimộtphầnkhôngnhỏbắtnguồntừnướcÝ.ĐâylàngànhkinhdoanhmangtínhsốngcòntạiTicino,với17%đónggópchoGDPtiểubang,caohơncảtỷtrọngbìnhquâncủatoànThụySĩ.Nhữngdịchvụtàichínhchuyênbiệtkểtrênđãđạtmứctăngtrưởngđángghinhận.Từnăm

1995đến2006,sốnhânviênchốngđỡchongànhtàichínhThụySĩđãtănghơn50%–tươngđương63nghìnngười;consốnàyđãbắtkịplựclượnglaođộngtrongngànhbảohiểm,đồngthờilàmhaohụt8%tổngnhânsựtrongngànhngânhàng.TrongsốcácngânhàngnướcngoàicótrụsởtạiThụySĩ,nổibậtnhấtlàcáctậpđoàngia-

đình-trịnhưHSBC,Citigroup,BarclaysvàCoutts–tuythànhviêncuốicùngtrongsốnàyđãtừ

bỏcuộcchơi.Couttslàdanhxưngchỉdànhchonhữnggiatộcgiàucó,baogồmcảhoànggiaAnhQuốc.NguyênnhânchínhkhiếncácngânhàngnàychuduđếnThụySĩlàđểgestiondefortune(quảnlýtàisản)theophongcáchThụySĩ.Tạinhiềuthờiđiểmkhácnhau,họđãtăngthêmtínhcạnhtranhchothịtrườngThụySĩvàtạoáplựclênquỹlươngcủacácchủngânhàngnhờchínhsách“câutrộm”nhântài.ĐãcónhiềutrườnghợpmộtngânhàngnướcngoàimualạimộtngânhàngThụySĩ,nhưkhiNgânhàngPháttriểnThươngmạicủaEdmundSafrađượcbánchoAmericanExpressnăm1983.Trongsốnày,HSBClàcáitênnổitrộinhất,vớitổngkhốitàisảnquảnlýđứngthứ3ThụySĩ–chỉsauUBSvàCreditSuisse;tuynhiên,nhiềungânhàngnướcngoàicũngbắtđầuđánhgiálạithươnghiệuThụySĩkhibứctườngbảomậttạiđâyxuấthiệnnhiềulỗhổng.

CáigiáchomộtthậpkỷhỗnloạnThếmạnhcốtlõicủangànhngânhàngThụySĩtừlâuđãlàlĩnhvựcquảnlýtàisản.Quanhiều

thậpniên,cácchủngânhàngThụySĩđãcóthểđảmbảochocácthânchủgiàucómứcđộổnđịnhcựccaovềchínhtrị,mộtđồngtiềnhùngmạnh,chỉsốlạmphátthấp,lãisuấtthấp,cùngmộtthiênđườngcáchxanhữngchủtrươngđiênrồvàhoangphícủachínhphủtạinhiềuquốcgia.Chođếnhômnay,nhữngnhânvậtgiàucónàyvẫnkhôngcảmthấytỵhiềmvớicácngânhàngThụySĩvềlợinhuậnkhổnglồtừcáchoạtđộngcủahọ;họcũngkhôngphànnànvềnhữngnỗlựcvụngvềcủacácngânhànglớnnhấtThụySĩhònglợidụngsốlợinhuậntrênđểgianhậphàngngũcácngânhàngthốngtrịtoàncầu.CảUBSvàCreditSuiseevẫnchưacóthànhtựuđángkểnàongoàibiêngiớiquốcgia.Đơncử,lợinhuậntrướcthuếtíchlũycủaUBStrongbảynămquađãchothấyngânhàngđầutưnàythualỗ40tỉfrancThụySĩ,trongkhimảngquảnlýtàisảntrongnướccủahọchỉthuvề50tỉfranc.Thậtnguyhiểmkhichorằnghọđãvượtquamọigiaolộhoặcđangchuẩnbịchonhữngbướcthayđổiquantrọng.Mớiđây,nhàkinhtếhọcRudigerDornbuschđãnhậnxét:“Thựctrạngtrênsẽkéodàihơnbạnnghĩ,vàmọithứsẽdiễnranhanhchónghơnmứcđộhìnhdungcủabạn.”Tuykhôngcónhiềubằngchứngchothấysựthiệthạivềdanhtiếng,nhưngchiếndịchcứu

trợtừchínhphủThụySĩnăm2008cũngđãkhiếnhìnhảnhkhônngoanvàbềnvữngcủaUBSbịsứtmẻ,vànhiềudấuhiệucũngkhẳngđịnhhậuquảtừvụlừađảonăm2011sẽkhiếnkhôngítkháchhànggiàucóphậtlòng.NhữngcúsẩychânnàyđãxảyđếnvàothờiđiểmcácngânhàngThụySĩđangđánhgiálạimôhìnhkinhdoanhkhinhữnglợithếlịchsửlầnlượtbịphaimờ.Nguycơchínhtrịngoàinướcđãđượckiểmsoát,nêncácngânhàngThụySĩkhôngthểtiếptụcphụthuộcvàodòngchảytiềnmặtdocácnguyênnhânchínhtrị.VàtuyđồngfrancThụySĩvẫnlàbiểutượngvềsựbềnvữngtrongdanhmụctiềntệ,nhưngmọingườicóthểmuachúngtạinhiềunơikhác–đồngnghĩahọkhôngnhấtthiếtphảicómộttàikhoảnngânhàngtạiThụySĩ.(17)Trongkhiđó,nhiềuchínhphủđangphảiđốimặtvớinhữngkhoảnnợkhổnglồvàchỉbiếttrôngchờvàonguồnthutừthuếsuất,nêncácngânhàngThụySĩcũngkhôngcòngiữđược“tháiđộbàngquan”(laissez-faire)đốivớihànhvitrốnthuế.Ngoàira,côngnghệcũngsẽgiúpcácchínhphủphátgiácnhữngkẻviphạmthuếdễdànghơn.

CácngânhàngThụySĩcóxứngvớimứcphícủahọ?MinhbạchhơnđồngnghĩahiệuquảhoạtđộngvàphídịchvụcủacácngânhàngThụySĩcó

thểdễdàngđặtlênbàncânsovớicácđốithủcủahọ.CácngânhàngThụySĩtừngbỏxađốithủvớimứcphí1,2%đến2%ápdụngtrêntàisảncủakháchhàng,nhưnghọsẽphảiđốidiệnvớikhókhăngấpbộikhicácngânhàngkháctínhphíthấphơntừ50%đến80%.Trongmôitrườnglợinhuậnthấp–vớimứclãisuấtthựcđángbuồn–kháchhàngsẽkhôngmuốnmạohiểmvàsẽsuyxétkỹlưỡngvềcáigiáhọphảitrả.Nguồnkháchhàngmớisẽcàngkhótiếpcậnhơn,nênchiphímualạicũngtăngcao.Vớidoanhthutăngtrưởngchậmchạp,cácngânhàngcóthểsẽphảicắtgiảmchiphítriệtđể.Tuynhiên,nhờcáccuộckhủnghoảngnợxảyratạinhiềuquốcgiacôngnghiệphóa,đặcbiệt

làchâuÂu,giátrịbềnvữngcủacácngânhàngThụySĩvẫnđượcđềcaotrongnhữngnămvừa

qua.Nhưvậy,rắcrốingoàithếgiớilạimộtlầnnữatrởthànhbệphóngchongườiThụySĩ.Trongkhiđó,vềmảngngânhàngđầutư,thậtkhóđểcóthểnhậnthấysựhiệndiệnnổibật

củacácngânhàngThụySĩhàngđầu.Năm2008,cuộckhủnghoảngtàichínhđãvạchtrầnnguycơrủirocaongấttrongmảngngânhàngđầutư,vớisứcảnhhưởngghêgớmđếnkhảnăngthulợinhuận;khôngnhữngthế,vụlừađảonăm2011tạiUBSlạimộtlầnnữakhẳngđịnhyếutốrủirotrongngànhkinhdoanhnày.NgânhàngQuốcgiaThụySĩcũngyêucầucácngânhàngdựtrữthêmnguồnvốnđứngsauhoạtđộngđầutư,đồngnghĩasẽlàmgiảmtỷlệlợinhuậncủahọ.Vàđếnmùathunăm2011,quốchộiThụySĩđãthôngquamộtquyđịnhmớinhằmxửlýcáctrườnghợp“quá-lớn-để-chết”,vàbắtbuộchaingânhànglớnnhấtphảidựtrữthêmnguồnvốncầnthiết.

CắtgiảmvìrủiroCáccổđôngcònkhiếnáplựcnàytrởnênbiđáthơn.Họkhôngnhậnđượcgìnhiềutừhoạt

độngđầutưcủacácngânhàng.PaulAchleitner,chủtịchDeutscheBankvàlàcựuCEOAllianz,gầnđâyđãphátbiểu:“Trongquákhứ,vàtronghầuhếtcáctrườnghợp,mảngđầutưcủacácngânhàngluônđemlạilợinhuậnhấpdẫnchonhânviên,nhưnglạikhôngthỏamãnđượccáccổđông.”NgànhkinhdoanhnàyquảthựckhônghềnhấtquánvớicácgiátrịcốtlõicủangườiThụySĩ,đặcbiệtlàsựkhônngoanvàđứckhiêmnhường.Dolợinhuậntừhoạtđộngquảnlýtàisảntạiquênhàgiảmsútvàáplựccạnhtranhgiữacác

ngânhàngđầutưngàycàngnặngnềhơn,cácbanlãnhđạoquyếtđịnhsẽđánhgiálạilĩnhvựcnàocóthểduytrìlợinhuậnổnđịnhvớinguồnvốnkhanhiếm.Họnhậnrarằngmảngkinhdoanhcốtlõinhằmphụcvụquảnlýtàisảnkháchhàngsẽtiềmẩnítnguycơhơn,trongđóbaogồmcácngànhkinhdoanhvốnchủsởhữu,cùngmộtsốlĩnhvựckhácđòihỏiítvốnvàítrủirohơn,nhưdịchvụcốvấntàichính,sápnhậphaymualại.Tấtcảnhữngyếutốtrênđềuhướngđếnvaitròquantrọngcủangànhngânhàngtrongnền

kinhtếThụySĩ–vốnkhônghoàntoànlàmộtviễncảnhtiêucựcđốivớiquốcgianày.NhưStephanSchmidheinyđãdựđoán,nềnkinhtếsẽcânbằnghơnnếuđónggópcủangànhngânhàngrútgọncònmộtnửatrongthếhệkếtiếp.Schmidheinykhônghềđơnđộc.JuergHaller,ngườiđượcxemlà“trụcộtcuốicùng”tạiUBS,(18)cũngtinrằngngànhngânhàngtưnhânđãđạtđượcsựphồnvinhtháiquátừthếhệtrước–mộtkiểubongbóngtàichínhtươngtựnhưsựbùngnổcáccôngty“dot-com”:cùngbảnchất,nhưngchỉkhácthờiđại–vàrằngngànhnàysẽtiếptụcpháttriểntốt,nhưngvớiquymônhỏhơnvàmứclợinhuậnthấphơn.

Nơinàotàisảnđượcquảnlý,nơiđócólợinhuậnTàisảntoàncầutrongtaycácngânhàngtưnhândựkiếnsẽtăngtrưởngnhanhchóng,và

chúngcũngcầnđượcchămnomtạinhiềunơikhác.Tuyđàtăngtrưởngvàtỷlệlợinhuậnđãđượcrútngắn,nhưngbảnchấtngànhngânhàngtưnhânvẫnlàmộtbếnđỗtốt;bêncạnhđó,cáccôngtyThụySĩcũngsởhữunhiềukinhnghiệmthựctế,khảnăngngônngữvượttrộivàlốitưduytoàncầu.Ngànhngânhàngtưnhâncũngđòihỏiítvốnđầutưdotàisảncủakháchhàngđượcgiámhộ

kháchặtchẽ(nằmngoàibảngcânđốitàisản).PeterWuffli,cựuCEOtạiUBS,đãnhậnxétrằngngànhngânhàngtưnhânthườngđemlại“tỷlệlợinhuậntrênvốnsởhữucaonhấtvàổnđịnhnhất–khoảng30%–tronggiớikinhdoanhngânhàng,baogồmcácđạilý,hiệphội,doanhnghiệpquảnlýtàisảnvàgiớiđầutưngânhàng”.Hiệnnay,mộttrongnhữngvấnđềđượctranhcãinhiềunhấtchínhlà“liệucácngânhànglớntạiThụySĩcónêntậptrunghoàntoànvàongànhngânhàngtưnhânvàtừbỏmảngngânhàngđầutưđầycạnhtranhvàrủirohaykhông”.UBSvàCreditSuisseđãtranhluậnrằngchínhmôhìnhngânhàngtổnghợpđãchophéphọ

cungcấpđếnkháchhàngnhiềulợiíchtolớntrongcácthịtrườnggiaodịch,tíndụng,giámhộvàđầutưtàisản–đốilậphẳnvớinhữngngânhàngchuyênbiệtnhưPictet,vốnkhôngthể

cạnhtranhvớihọ.Họcũngtinrằngmạnglướiquanhệvớicácdoanhnhâncótầmảnhhưởngthenchốtvàcáccôngtycôngnghiệpsẽmởranhữngcơhộimàchỉcócácngânhànglớnhợpnhấtmớicóthểpháthuyđược.Tuyquanđiểmtrênnghekháthuyếtphục,nhưngvẫnchỉlàsáorỗngnếunhìnlạinhữngthấtbạigầnđâycủahọ.Vấnđềđốivớingànhngânhàngtổnghợpchínhlànóquáphứctạpvàđòihỏimỗithànhviêntronghệthốngphảihỗtrợlẫnnhau.Chỉmộtsốítngânhàng,nhưGoldmanSachshayJ.P.Morgan,dườngnhưcóthểkhắcsâuvănhóavềtinhthầnđồngđộivàlòngtựhàotrongđộingũnhânviên,khởiđầungaytừkhâutuyểndụng.Tuynhiên,vănhóađầutưngânhàngtạiUBSvàCreditSuissetừlâuđãbộclộbảnchấtcạnhtranhkhốcliệtthườngthấyởgiớitàichínhPhốWall,vớiphươngchâm“giếtđược,ănđược.”

CâuhỏivềtráchnhiệmcánhânTrongmọihoàncảnh,ngànhngânhàngtổnghợpluônkiênquyếtphảilàmrõmốixungđột

gắnliềnvớivaitròképcủacácngânhàng–vừalàtổchứctìmkiếmlợinhuận,vừalàbộphậnquantrọngtronghệthốnghuyếtmạchcủanềnkinhtế.ChúngtavẫnchưathểnắmrõphạmvimàngườiThụySĩchophépcácngânhàngcủahọtriểnkhaihoạtđộngđầutư,đặcbiệttrongtrườnghợphọđedọađếnbiểutượngtàichínhổnđịnhcủađấtnước.Tuynhiên,bêncạnhcâuhỏivềnguồnvốn,GiorgioBehr,giáosưtạiĐạihọcStGallen,còn

nhậnthấyrằngcấpquảnlýnênchịutráchnhiệmsongsongvềnhữngsaiphạmxảyđếnvớitàisảncánhâncủahọ,nhằmphảnánhđúngbảnchấtcủacácngânhàngtưnhânvàphẩmchấtcủadoanhnghiệp.Behrtinrằngđiềunàysẽmanglạinhiềulợiíchhơnngoàiviệcbổsungthêmcácyêucầucấpvốnnhằmloạibỏtriệtđểvấnđềtrunggian–nhữngvấnđềđặcbiệtnangiảitrongngànhngânhàngđầutư,nơicácđếchếdễdàngđượcdựngnênhoặcbịsanbằngtừchínhthóiquensửdụngtàisảnkháchhàngmộtcáchdễdãi.Nhiềudoanhnhân,trongđócóBehr,vẫnchưathểhiểurõvìsaohọphảiminhbạchngaycảkhicólờilẫnkhithualỗ;mặcdùngânhàngluônkiếmđượclợinhuậnkhigặpthờivàluônđượcngườiđóngthuếgiảicứukhikhókhăn.Behrkhôngphảingườiduynhấttrongsốnhữnghọcgiảngânhàngtìmcáchgâydựngnên

nhữngngânhànglớnvừaantoàn,vừahiệuquả;nhưngsaubanămkểtừcuộckhủnghoảngtàichínhgầnnhất,vẫnchưacómộtgiảiphápnàođượctấtcảtánđồng.Cólẽ,ýtưởngđơngiảnvàhiểnnhiênnhấtchínhlàyêucầucácngânhàngsiếtchặtnguồnvốnchủsởhữu–nóicáchkhác,họnênhạnchếsửdụngđònbẩy.NgânhàngQuốcgiaThụySĩchínhlàvídụtiêubiểunhấttừngápdụngbiệnphápnày,vàcũnglàngânhàngsởhữucácchỉsốvốncaonhấtthếgiới.Thếnhưng,giảipháptrênthựcsựquátốnkém,vànhấtđịnhsẽcótácđộngkhôngnhỏđếnkhảnăngsinhlờicủacácngânhàng.MộtýkiếnkhácgầnđâyđãđượctriểnkhaitạimộttậpđoànnghiêncứuAnhQuốc,chínhlà

bắtbuộccácngânhàngtổnghợptáchriênghaimảngthươngmạivàđầutư.Theođó,lĩnhvựcngânhàngthươngmại–vốnmangtínhsốngcòn–sẽđượccáchlykhỏicácnguycơtừlĩnhvựcngânhàngđầutưkhólường.Mộtđềxuấtkháccũngyêucầucácngânhàngtuânthủđúngcáctiêuchí,hoặcsẽbịđìnhchỉhoạtđộng–nhưđốivớigiớibácsĩhayluậtsư.Tuynhiên,khônggiốngvớicácngànhnghềchuyênmôntrên:nếungânhàngthấtbại,thìthậtkhócóthểquytráchnhiệmlêncánhânhaytậpthể;vàcũngkhôngthểkhẳngđịnhviệcđìnhchỉsẽhạnchếđượccáchànhđộngliềulĩnh.Cácýkiếnkháclạixemxétxungquanhviệccảithiệnnănglựccủabangiámđốc,việndẫnrằnghầuhếtcácthấtbạiđềudobanlãnhđạochưađượctruirènquathửthách,dẫnđếncáchtưduylạcquantháiquáhayhoangtưởngtựđại.

Ngânhàngcóphải“nguồntàinguyêntựnhiên”?ĐốivớitrườnghợpThụySĩ,mộtquanđiểmmangtínhxâydựngkháccũngphátsinhtừý

kiếnchorằngngànhngânhànglàmộttrongsốítcác“nguồntàinguyêntựnhiên”quýgiácủaquốcgianày,tươngtựnhưdầumỏtạinhiềunướckhác.Nhưngtrênhết,ngànhngânhàng

ThụySĩ–khôngnhưcácngànhcôngnghiệpkháctạiThụySĩ,ngoạitrừngànhdulịch–cóthểpháttriểnvìnómang“bảnsắcThụySĩ”.(19)NếukhôngcónhữngđộngtháimẫumựctừNgânhàngQuốcgiaThụySĩ,hàngthếkỷphấnđấucủamộtThụySĩtrunglập,nhữngrủiroxảyđếnvớichínhphủnướcngoài,cùngvớithànhtựutừnhữngconngườiluônkiêntrìnỗlựcbấtchấpđồnglươngcòmcõinhưEscher,Schaefer,HolzachhayLeutwiler,thìngànhkinhdoanhnàynhấtđịnhkhôngthểtăngtrưởnglợinhuậnmộtcáchvượttrộinhưhômnay.Mặtkhác,ThụySĩcóthểxemNaUynhưmộttấmgương:QuỹTrợCấpChínhphủNaUy,mộttrongcácnguồnquỹtàisảnquốcgialớnnhấtthếgiới,đãđầutưlợinhuậntừnguồncungdầumỏvàkhíđốtcủađấtnước,vàdànhdụmchúngđếnkhicácnguồntàinguyênnàybắtđầucạnkiệt.ThụySĩcũngcóthểthựchiệnđiềutươngtự:nhưthuthập“nguồntàinguyêntựnhiên”đặcbiệttừlợinhuậncủangânhàngvàsửdụngnhưmộtnguồndựtrữcholầntới,khicácnhàquảnlýsăn-tiền-thưởngtiếptục“nhặtnhạnhtừngđồngni-kenngaytrướcmũiđoàntàuhơinước”;hoặchọcóthể“dànhdụmphòngkhikhókhăn”theonhiềucáchkhác,nhưtậndụngnguồnkháchhàngvôhạnmàđấtnướccùngngànhngânhàngcủahọđãkéovề.

CáctổchứctàichínhThụySĩhàngđầu(thốngkênăm2011) 1950 1970 1980 2000 2011UBS(1998) Doanhthu(triệufrancThụySĩ)5.058 58.318 424.568 1.087.1231.366.000Tổngnhânviên 6.330 17.900 43.180 71.080 64.820TổngnhânviêntạiThụySĩ 2.820 9.710 37.000 30.100 28.100CreditSuisse(1856) Doanhthu(triệufrancThụySĩ)2.265 28.032 125.767 987.433 1.229.000Tổngnhânviên 2.390 6.540 16.100 80.540 49.700TổngnhânviêntạiThụySĩ 2.290 6.410 14.700 28.240 20.900SwissRe(1863) Tổngphíbảohiểm 568 2.151 4.777 26.057 28.803Tổngnhânviên 410 820 Khôngrõ9.590 10.788TổngnhânviêntạiThụySĩ KhôngrõKhôngrõ1.320 2.840 3.490Zurich(1872) Tổngphíbảohiểm 298 1.860 12.417 57.288 50.200Tổngnhânviên KhôngrõKhôngrõ33.980 65.000 52.648TổngnhânviêntạiThụySĩ KhôngrõKhôngrõKhôngrõ8.000 7.600

Nguồn:TạpchíFortune

VàngànhbảohiểmcũngtăngtrưởngThụySĩlàtrungtâmdẫnđầuvềlĩnhvựckinhdoanhbảohiểmtrêntoàncầu.SwissRelà

doanhnghiệptáibảohiểmlớnthứhaithếgiớichỉsauMunichRecủaĐức,trongkhiZurichFinancialServicesđượcxếpvàotop5cáchãngbảohiểmtứcthờiđứngđầuthếgiới.Tuysởhữumộtlịchsửphithườngvềnhữngcâuchuyệnthànhcôngcũngnhưkhảnăngphụchồisaumỗilầnvấpngã,nhưngngànhbảohiểmThụySĩvẫnlàkẻ“sinhsauđẻmuộn”,vàtrongsuốtthờigiandàivẫnchỉlàmảnhchắpvátừcáchãngbảohiểmkhiêmtốnđịaphương–chođếnmộtđêmthángNămnăm1861.ĐólàđêmmộtngọnlửađãbùngpháttừmộttòanhàlớnởGlarus,vàsauđólankhắpthịtrấn

côngnghiệpnhộnnhịpvùngĐôngThụySĩnày.Chẳngmấychốc,ngọnlửađãnhấnchìmtoànbộthịtrấn,vàngaytạiBasel,mộtthànhphốcáchđó95dặm,mọingườicũngcóthểnhìnthấyánhsángthiêuđốtcủanó.Chỉsaumộtđêm,2/3thịtrấnđãbịthiêurụihoàntoàn,3.000ngườirơivàocảnhmàntrờichiếuđấtvàtổngthiệthạisaunàyđượcướctínhlênđến10triệufrancThụySĩ.ThảmhọanàyđãkhẳngđịnhThụySĩrấtcầnmộtngànhdịchvụbảohiểmcóthểứngphóvớinhữngrủirothảmkhốc–vàhọcầnnóngaylậptức.Bảohiểmđóngvaitròthựcsựquantrọng,vìthảmhọatuyhiếmkhixảyra,nhưngthườngrấtkhólường,vàhậuquảtừchúngthìkhôngđểđođếmđược.

GiảiquyếtvấnđềlòngtinAlfredEscher,nhàsánglậpCreditSuissevàlàmộttrongcáckiếntrúcsưcủanềnkinhtế

ThụySĩthếkỷXIX,đãquyếtđịnhthamgiasứmệnh.Eschercũnglànhàtâmlýhọcxuấtchúng,vàđãlậptứcnhậnravấnđềvềlòngtin.VớiCreditSuisseđóngvaitròlàmộthãng“táibảohiểm”,ôngđãbơmvốnkhởiđiểmchomộtcôngtyvôdanh:HiệphộiBảohiểmNhânthọvàTrợcấpThụySĩ–saunàyđượcbiếtđếnnhưSwissLife.NhiềucôngtybảohiểmquantrọngcũngđượcsánglậpsautrậnhỏahoạnGlarus,baogồmCôngtyBảohiểmHànghảiThụySĩtạiZurichvàTậpđoànBảohiểmTainạntạiWinterthur,cũngnhưmộtcôngtysaunàyđượcbiếtđếnnhưSwissRe.Vềsau,cáccôngtytạiZurichvàWinterthurđãtrởthànhhaitậpđoànđạilýbảohiểmquantrọngnhấtThụySĩ.ThụySĩcũnglàquốcgiachâuÂuđầutiênbanhànhcácđiềuluậtriêngđốivớingànhbảo

hiểmvàthànhlậpmộtcơquanchấphànhvàonăm1886.Cácquyđịnhvàhoạtđộngtronglĩnhvựcbảohiểmkhákhắtkhe,kéotheomứcphícaovàkhuyếnkhíchhìnhthànhcácliênminh,vốnlàyếutốgiúpngànhdịchvụnàyphấtlênmãiđếnthậpniên1990.MọithứbắtđầuthayđổisaukhinhữngnămthángkhóilửakếtthúccùngThếchiếnII,vàdấy

lênmộtlànsóngyêucầuthanhtoánbảohiểmkhiếnngànhdịchvụnàyphảitáithiếtlạitoànbộ.CácvụròrỉhóachấtđộchạitạiSeveso(năm1976)vàBhopal(năm1984),haithảmhọaphóngxạChernobylvàSchweizerhallenăm1986vàvụtràndầuExxonValdeznăm1989đãdẫnđếnmộtchuỗicácvụtiếmquyềnvàthànhlậpcôngtymớitưởngnhưvôtậntrongtừngngócngáchcủathịtrườngbảohiểmthếgiới.ChúngcũnggiúpcáchãngbảohiểmtrựctiếptrútbỏgánhnặngrủirokhólườngmàhọkhôngthểđápứngchocáchãngtáibảohiểmnhưSwissRe.CáchãngbảohiểmThụySĩbắtđầuquốctếhóasâusắchơnvàpháttriểnmộthệthốngthủtụcmớimẻ,phứctạpvềgiảiquyếtrủiro.SwissRe–thànhlậpnăm1863–nayđãcónguồnlaođộngtrên10nghìnngườitại20quốcgia,cùngcácchuyêngiacốvấntrongnhiềudanhmụcrủirolớn,baogồmmưabão,độngđấtvàtràndầu.CácnhàquansátkinhtếcũngtinvàokhảnăngđolườngrủirocủagiớibảohiểmThụySĩnhưmộtyếutốđảmbảochothànhcônglâudàicủahọ.ChínhnănglựcbấtthànhvănnàyđãgiúpZurichtrởthànhcôngtybảohiểmtainạnvàtráchnhiệmlớnnhấtthếgiớivàonăm1928(theogiớithạotinbảohiểmtạiAnhQuốc)vàgiúpSwissRe–saukhithâutómLloydscủaLondon–trởthànhhãngtáibảohiểmlớnthứhaithếgiớitrongnửacuốithếkỷXX.

NạnnhâncủaxuthếTuynhiên,cáccôngtybảohiểmThụySĩ,baogồmSwissReđãbịbắtkịpdoxuthếhợpnhất

hìnhthànhtừkháiniệm“bancassurance”(mộtngànhdịchvụkếthợpgiữangânhàng[bank]vàbảohiểm[insurance])từthậpniên1980đến1990.Điểnhình,WinterthurđãtrởthànhmộtphầncủaCreditSuisse,trongkhiZurichphảichốngđỡvớivôsốâmmưumualại.Xuthếnàycũngphátđộngcuộcđuavềquymôvàlợinhuận,khicáchãngbảohiểmtìmcáchthànhlậpnhữngcôngtycungcấpđầyđủmọihìnhthứcdịchvụtàichínhmàhọcóthểhìnhdung,vàkếtthúcvớimộtmớhỗntạpcácngànhkinhdoanhkhôngtươngthích–vừatốnkém,vừanhiềurủiro.Córấtnhiềukẽhởtrongquanđiểmnày.Vànhucầukháchhàngcũngnhưvănhóadoanh

nghiệpsẽphảnhồilạichúngtheonhiềucáchkhácnhau.Lợinhuậncủatừngngànhcũngkhátáchbiệt.Trongmộtthờigiandài,việcthiếtlậpcácliênminhđãchegiấusựthậtrằngcáchãngbảohiểmchỉthuđượctỷlệlợinhuậnítỏitrênkhốitàisảncủahọ,nhưngrồitấtcảđãbịphơibàydoáplựccạnhtranhtăngcao,cũngnhưcuộckhủnghoảngthịtrườngchứngkhoánkéotheosựsụpđổcủacáccôngty“dot-com”năm2001.Song,cáccôngtybảohiểmThụySĩvẫntrụvững.Song,điềuấntượnglàngànhdịchvụnàyvẫngiữđượcquymôlớnnhưtrước:ngànhbảo

hiểmThụySĩđãtiếptụcmởrộngsựhiệndiệncủahọtạicácthịtrườngnướcngoàitrọngđiểm,vàgần70%lợinhuậntừtổngphíbảohiểm176tỉfrancThụySĩnăm2008đềuxuấtphát

từnướcngoài.Toànngànhcũngđónggóp5%vàoGDPquốcgia,vàtrởthànhlĩnhvựchoạtđộnglớnthứ6trongnềnkinhtếThụySĩ.Mộtsốtrườnghợpquảnlýkémvàxungđộttàichínhcábiệtcũngkhôngthểthayđổisựthậtrằng:thươnghiệuThụySĩvềtínnhiệmtàichínhvẫnđượcgiớidoanhnghiệpđềcao,vìlòngtinlàyếutốrấtquantrọng.

N

6.LợinhuậnxoayvòngvàđankếtHorgenkhôngphảilàcáitêngầnđâyxuấthiệntrongcácdanhsáchtrungtâmcôngnghiệptoàncầu.Ngàynay,đóchỉlàmộtvùngngoạiôbìnhyên,tronglànhngoàiZurich,mộtnhánhsôngnhỏhiềnhòanơicácvịlãnhđạolươngcaolựachọnđểsinhsống–và,theolờimộtvănphòngdulịchđịaphương,đây“chỉlànơimọingườitìmkiếmsựbìnhanvàyêntĩnh.”Thếnhưng,hơn100nămtrước,địađiểmnàychínhlànơixâydựngnênmộttrongnhữngnhàmáyphátđiệnlớnnhấtThụySĩ,vàlànơitậptrungnguồnlựccôngnghiệptrongsuốtnhiềuthậpkỷ,đếnmứcchínhphủHoaKỳbuộcphảiduytrìmộtlãnhsựđặcbiệttạiđây.

hữngthuậnlợivềđịathếvàchiphítừngbiếnThụySĩthànhtrungtâmcủangànhcôngnghiệpdệtmaythếgiớinayđãbiếnmất,vàphươngthứcsảnxuấthàngloạtcũnglanđếnnhiềuquốcgia,nơicácdoanhnhâncóthểduytrìmứclươngthấpvàtậndụngcôngnghệcósẵn.Nhưng“cáikhólócáikhôn”:ngàynay,mộtthếhệmớitrongngànhkinhdoanhmaymặclạiđangtrỗidậytạiThụySĩ,vàtiếptụcthànhcôngtrongphânkhúcchuyênbiệtvớigiátrịđượcgiatăng,cùngthươnghiệuhạngsanggắnliềnvớicácsảnphẩmmaymặc.CâuchuyệnvềngànhdệtmayThụySĩhìnhthànhtừmộtsốyếutốthenchốt,vốncókhả

năngquyếtđịnhthànhcôngvàthấtbạicủaThụySĩtrongnhiềulĩnhvực.TrongđóphảikểđếnnguồnnhântàiđổvềtừcácquốcgiakémkhoandungvềchínhtrịvàtôngiáoxungquanhThụySĩ,nguồnthủynăngdồidàovànguồnlaođộnggiárẻtrongnhiềukhâusảnxuấtquantrọng,khảnăngthíchnghivớicôngnghệsángtạotừnướcngoàicùngvớiyếutốgiánđoạnmànhữngcôngnghệmớinàyđemlại,cũngnhưlợinhuậnvànguycơtừcácchínhsáchbảohộvàmậudịchtựdo(đềutừngtrởthànhtràolưutạiThụySĩtronggiaiđoạnbùngnổcủangànhsảnxuấthàngmaymặc).

Đankết–nơikhaisinhphépmàu

SựtrangnhãvàtinhtếtrongtrangphụcdệtkimcủaFogalđãđủsứcquyếnrũhòngbùđắpchochiphísảnxuấttươngđốicaotạiThụySĩTuynhiên,ngànhdệtmaycòncómộtvịtrítronglịchsửcủanềncôngnghiệpThụySĩ.Đây

chínhlàlĩnhvựcđặtnềnmóngchobướcchuyểnmìnhcủaquốcgianày.NếukhônghiểurõcâuchuyệnvềlịchsửngànhdệtmayThụySĩ,bạnsẽkhôngnắmbắtđượcthứphépmàukinhtếxuấtpháttừđây.Ngànhcôngnghiệpnàykhởiđầuvớicáctiếntrìnhquaysợi,đansợivàthêudệtthủcông–nhữngcôngviệcchủyếudànhchomạnglướicáccôngnhânthuêngoài.Côngnghệtựđộngápdụngchocáckhâusảnxuấttrênđãbiếnlaođộngthủcôngthànhsảnxuấtcôngnghiệp,đồngthờimanglạicơhộibứtpháchongànhcôngnghiệpmáymóc,vốnsẽsớmtrởthànhđầutàucủathếgiới.ĐiểnhìnhnhưEscherWyss,mộtdoanhnghiệpquaysợi,đãlộtxácthànhmộtnhàmáysảnxuấthàngdệtmayđầuthếkỷXIX.Cùngthờiđiểmđó,giatộcRietercũngchuyểntừđầutưvàocácdoanhnghiệpquaysợisangchếtạocáckhungdệtlớn;vàtrướcnăm1830,côngtyđãxâydựngthànhcôngxưởngđúccủariênghọ,đồngthờibắtđầuđadạnghóacáclĩnhvựcmáymócngoàingành.Vàithậpniênsau,Saurercũngchuyểntừchếtạocácloạimáythêutruyềnthốngtừnglàdòngsảnphẩmhàngđầucủahọ,sangchếtạocácphươngtiệnthươngmại.Thờiđiểmđó,xuhướngpháttriểnthànhchuỗihệthốnglàkhôngthểtránhkhỏi,nhưngđiềuđólạikhôngdiễnraởnhiềuquốcgiakhác,nơingànhsảnxuấtdệtmayđóngvaitròhếtsứcquantrọng.

TừkinhdoanhgiảndịđếnngànhcôngnghiệpquốctếNguồngốccủangànhsảnxuấthàngmaymặcThụySĩxuấtpháttừthờiTrungcổ.Tạicác

quốcgiachâuÂutrungđại,nhữngngườithợđanlenvàvảilanhluônxuấthiệntrênmọinẻođườngtạicácthịtrấnvàthànhthịlớn.Phươngphápsảnxuấttrangphụctừnhữngvậtliệutrêncũngkhôngquácầukỳ,chỉcầnđảmbảonguồnlaođộngthànhthạovànhucầunộiđịaổnđịnh.Nhưngkhônglâusauđó,mộtchấtliệumớiđãxuấthiệntrênthịtrường–nhântốkhiếnngànhkinhdoanhmaymặcgiảndịlộtxácthànhmộtngànhcôngnghiệpthậtsự,đồngthờitạocơsởcholànsóngsảnxuấthàngloạtđầutiêntrongnềncôngnghiệpThụySĩ.SợibôngđãđượcramắttạiÝvàmiềnNamnướcĐứctừthếkỷXV,nhưngvẫnchưađược

chấpnhậnnhưchấtliệuthaythếvảilanhvàlentruyềnthống.BướcđộtphácủavảibôngchỉthậtsựxảyđếnvàođầuthếkỷXVIII,khicáctínđồTinLànhtịnạntạiThụySĩmangđếnZurichcácmẫuđanmút-xơ-lin,vàchophépmặthànggiaothươngmớinàynhanhchónglanđếncáctiểubanglâncậnvàmiềnBắcThụySĩ.Năm1721tạiStGallen,PeterBion,mộttínđồTinLànhnhậpcưđãtrởthànhngườiđầutiênquayvàdệtsợibông,đồngthờiđặtnềnmóngchongànhsảnxuấthàngdệtmaytạiđịaphươngnày.TạiZurich,nơisởhữungànhsảnxuấtvàgiaothươngtơlụatruyềnthốngtừthếkỷXIII,các

tínđồTinLànhkhôngphảicộngđồngnhậpcưđầutiêntìmđếnđâyẩnnáu.ThànhphốTânGiáonàyđãsớmvềtaycácgiatộcđếntừTicinovàmiềnBắcnướcÝ,dobịngượcđãivìngâythơtinvàotươnglaitốtđẹpmàcôngcuộcCảicáchsẽmanglại.Đâycũnglàcáchngànhsản

xuấttơlụathôdunhậpvàocácvùngmiềnnóitiếngĐứccủaThụySĩvàothếkỷXVI–mặcdùbảnthânnhữngngườinhậpcưcũngkháedèkhigiaodịchcácsảnphẩmcủahọ.Mãiđếnnăm1565,giớicầmquyềntạiZurichmớixóabỏchínhsáchbảohộcủacácphươnghộivàchophépEvangelistaZaninotrồngcâydâutằm,cũngnhưvậnhànhnhàmáydệtlụađầutiênbênbờsôngLimmat.

ZurichvàBaselTuynhiên,xưởngdệtlụađầutiêntạiZurichthựcchấtchỉlàmộtdoanhnghiệptiềncông

nghiệp.Dướithểchếcũ(acientrégime),ngànhthươngmạitơlụa,cũngnhưnhiềungànhkinhdoanhkháctrướcthờiliênbangThụySĩ,luônbịkiểmsoátgắtgao.Điểnhình,cácquyđịnhbanhànhnăm1717đãnêurõtơlụachỉcóthểdệtthànhthànhphẩmtheođơnđặthàngcủacácthươngnhânZurich.ThànhphốnàyđãbảovệlợithếcủahọmộtcáchíchkỷvàbuộcthànhbanglánggiềngWinterthurphảiđóngcửacácnhàmáydệtlụa.BêncạnhZurich,Baselcũngđượcxemlàtrungtâmcủangànhsảnxuấttơlụa.Tạiđây,các

yếutốdẫnđếnthànhcôngcũnglàcácdoanhnghiệp,nguồnlựctàichínhdồidàovànguồnlaođộng“thuêngoài”sẵncó.ĐếncuốithếkỷXVIII,cảngànhthươngmạitơlụavàsợibôngđềudựavàohệthốnglaođộngthuêngoài,docácdoanhnhântạiZurichvàBasel–cũngnhưStGallensauđó–đãtuyểndụngmộtsốlượnglớnnhâncônglàmviệctạigia.Vàothờihoàngkimcủahọ,nhữngôngchủtơlụatạiZurichđãsởhữuđếnhơn1.500khungdệttheohợpđồngvớithànhphốvàcộngđồngxungquanh.Ngànhsảnxuấtsợibôngcũngđemlạiviệclàmvàthunhậpchohầuhếtdâncư.Trongnăm1770,ngànhcôngnghiệpnàyđãsởhữulựclượnglaođộnglênđếnhơn100nghìnngười,tậptrungchủyếuởZurich,AargauvàmiềnĐôngThụySĩ.

BướcsẩychânthờiCáchmạngCôngnghiệpTuynhiên,vịthếdẫnđầucủaThụySĩ–vượttrêncácđốithủnhưAnhQuốccuốithếkỷXVIII

–lạiđượcdựngxâytrênnềnmóngthôsơ.Cácôngchủtơlụađãquênđểmắtđếnnhữngbướcpháttriểntrongcôngnghệ–kỹthuật,vàđãrấtsửngsốtkhibiếtnhữngkhungdệtđầutiênđãxuấthiệntạiAnhQuốc.Bấtchợt,ngườiThụySĩpháthiệnhọđangphảiđốimặtvớinhữngđốithủcónăngsuấtcaohơn.Chẳngmấychốc,trangphụcxuấtxứtừAnhQuốcđãdẫnđầuvềgiácảcũngnhưchấtlượng;vàtrongcuộcđuagiànhthịphầnvốnưuáichonhữngngànhcôngnghiệpmớinổi,ngườiThụySĩđãbịhấtvăngvềvạchxuấtphát.Bướclùikinhtếnàycòncộnghưởngvớilànsóngchínhtrịloâudiễnrakhắpđấtnước.KhiđộiquâncáchmạngPháphànhquânđếnThụySĩnăm1798,hệthốngquyềnlựccốhữuđãtanrã.Nhàcầmquyềnbuộcphảithoáivị,vàcácphườnghộicũngmấtđisứcmạnhcủahọ.Chỉđếnkhicuộccáchmạngtưsảnnăm1830thànhcông,giớidoanhnhân,thươngnhânvàcácnhàcôngnghiệpThụySĩmớibắtđầukhẳngđịnhlạibảnthân,khimậudịchvàthươngmạitựdotrởthànhtưtưởngthiêngliêng,vàcũnglàquyềncơbảnđượcquyđịnhtrongHiếnphápLiênbangThụySĩ,banhànhnăm1848.

SựxuấthiệncủacơgiớihóaVàonhữngnămđầuthếkỷXIX–khiChiếntranhNapoleonbịquétsạchtrêntoànchâuÂu–

nhiềucơhộikinhdoanhkhôngtưởngđãxuấthiệnchođếntậnngàynay.Nhiềudoanhnhânsángsuốtđãnhậnrahệthốngsảnxuấtcũđãđiđếnhồikết,vàlànsóngcơgiớihóasẽsớmtìmđượcchỗđứng.VàkhinhàmáyquaysợicơgiớihóađầutiênđượcxâydựngtrongmộttuviệnthànhStGallen,CáchmạngCôngnghiệpcuốicùngđãcậpbếnThụySĩ.44cỗmáyquaysợitạiWinterthurđượcvậnhànhbằngsứcnướcthôngquamộthệthống

truyềnlựcphứctạp,vànhàmáynàyđãđượcmệnhdanhlàphépmàucủacôngnghệ.Hiểnnhiên,nhữngthànhtựutừphươngphápquaysợitruyềnthốngđãbịquétsạch.Támnghìnnhâncôngtạigia,baogồmnamgiớivàphụnữ,đãmấtđinguồnsống;cảnhcơcựcvàsợhãixuấthiệnđầyrẫy.Song,nhàmáynàylạichínhlàcộtmốctronglịchsửnềnkinhtếThụySĩ,và

kéotheonhiềunhàmáykhácmọclênkhắpnơi.Nguồnlaođộngchiphíthấp,sôngsuốivớidòngchảydồidàođảmbảonguồnthủynăngvôtận,vàHệthốngLụcđịachâuÂucũnggópphầnhạnchếhànghóaAnhQuốc–tấtcảnhữngyếutốtrênđãlàmsuygiảmđángkểsứccạnhtranhcủacáchãngdệtmayAnhQuốc.Đếnnăm1830,khoảng400nghìntrụcquaysợibôngvàhơn1.000khungdệtđãđượctriểnkhaitạiThụySĩ–thậmchímộtsốcònđượcxuấtsangAnhquacáctuyếnđườngvòng(nhằmtránhlệnhcấmnhậpkhẩumáydệttạiAnhkéodàiđếnnăm1843);đồngthời,cácdoanhnghiệpđịaphươngcũngchếtạothêmcácbảnsaomáymóc.HiệntượngtừngđượcHansMartinGubler,mộtsửgia,môtảlà“quátrìnhtậptrungquantrọngnhấtvàcóýnghĩatrọngđạitrongnềncôngnghiệp”đãdiễnratrênnhữngngọnđồiphíaĐôngZurich.Khoảngnăm1815,nămghidấuthấtbạicuốicùngcủaNapoleon,xuthếtrênđãbùngnổtạicácthịtrấnvùngWetzikonvàUster.Mườinămsau,đãcómườinhàmáyquaysợivànhàmáydệtnằmbêndòngAabachtrảidài6dặm.

CáccỗmáybịthiêuhủyCôngnghiệphóađãđemlạiđàtăngtrưởngnhanhchóngvàcảsựhỗnloạntrongxãhội.

Thựctế,trêncácngọnđồiZurich,nơicôngviệctạigiavốnrấtphổbiến,tiếntrìnhcôngnghiệphóađãchônvùikhôngítgiađình.Đốilậpvớimànramắthìnhthứcsảnxuấtcơgiớihóamớimẻlàlànsóngphảnđốitạinhiềugiáoxứ:chỉtrongbuổisángngày22thángMườimộtnăm1832,thịtrấnOberusterđãxuấthiệnmộtđámđôngkhoảng300ngườivâykínbênngoàinhàmáyquaysợiKorrodi&Pfister.Côngnhântìmchỗtrốn,gạchđábaytứtung,vàcáckhungcửasổbịnémvỡtantành.Rơmvàcủikhôđượcgomlạiquanhtòanhàvàbùngcháy,nhấnchìmnhàmáydệtcơkhítrongbiểnlửa.Nhàcầmquyềnđãvôcùngsửngsốt,vàlựclượngtrịancũngphảimấtkhálâuđểcanthiệp.

Sau“VụcháyUster”,khôngcònnhàmáydệtcơkhínàođượcxâydựngtạiđịaphươngnàytrongsuốt15năm–song,nhữngngườithợdệtkhốnkhổvẫnkhôngthểthayđổiđượchoàncảnh,vàcácchủnhàmáycũngquyếtkhôngđểcuộcbạođộngnàylaychuyển.Tiếntrìnhcôngnghiệphóatiếptụcđượcmởrộng,vàđếnnăm1866,ngànhsảnxuấtsợibôngđãsởhữu1,6triệuguồngquayvà15nghìnkhungdệt.ThụySĩngàynaykhôngchỉlànhàsảnxuấtlớnnhấtchâuÂu,màcònlàmộtđấuthủquốctếtầmcỡ–từdâychuyềnsảnxuấtvảibôngthôchođếnhệthốngkinhdoanhthànhphẩm.

BướcđộtpháchậmrãiNgànhkinhdoanhtơlụacũngtăngtrưởngkhôngkém–từnăm1824đến1842,sốlượngcác

hãngsảnxuấtchỉriêngtạimộttiểubangZurichđãtăngtừ17lên68,trongkhingànhthươngnghiệptơlụatạiBaselcũngchiếmđến20%lợinhuậncủathànhphốvàtiểubanglâncậntrongnăm1847.ĐếngiữathếkỷXIX,ThụySĩđãtrởthànhquốcgiasảnxuấttơlụahàngđầuthếgiới.Thếnhưng,đỉnhcaocủathờiđạicôngnghiệphóađãkhiếnmọithứtrởnênkhókhănđốivớicácnhàsảnxuấttơlụa,cũngnhưcácđốithủcủahọtrongngànhsợibông.Sợitơhóaralạiquámỏngmanhđốivớicácchitiếtthôrápvàchuyểnđộngcọccạchtrongcácdòngmáythờikỳđầu.Năm1824,nhàmáyquaytơcơkhíđầutiêntạichâuÂuđãđượcxâydựngtạiBasel,nhưngmãiđếnnăm1860,EmilZürrer,mộtnhàphátminhngườiZurich,mớinhậpkhẩu4khungdệtcơkhítừAnhQuốc,kếthợpchúngvớiquytrìnhquaysợivàvậnhànhthànhcông.Nhưngthậmchísaubướcđộtphánày,quátrìnhcơkhíhóavẫntiếntriểnkhádèdặt.Đếnnăm1881,chỉcó1/10khungdệtsửdụngtrongngànhsảnxuấttơlụatạiZurichđượccơkhíhóa,vàhệthốngnhâncôngthuêngoàiđãtồntạiđếncuốithếkỷXIX.Tráilại,mộtngànhthủcôngtruyềnthốngnhỏbélạisớmđượclợivàpháttriểnmạnhmẽ

nhờlànsóngcôngnghiệphóa–đóchínhlàngànhthêu.Lịchsửcủangànhnàygắnliềnvớisựpháttriểncủacácloạimáythêu,dùcónhiềubằngchứngchothấycácthợthêuđãxuấthiệntạiStGallentừtrướcnăm1800.Khoảngnăm1830,nhữngcỗmáythêutayđầutiêndomộtngườiĐức–JoshuaHeilmann–phátminhđãđượcvậnhànhtạiStGallen,vàmangđếnthànhcôngvangdội.ThắnglợihoànmỹnhấtcủacỗmáynàyphầnlớnđềunhờcôngSaurertạiArbon,

nhưngđỉnhcaocủachínhsáchmậudịchtựdovàtầmảnhhưởngcủaxuthếthờitrangcũnggópphầnquantrọngkhôngkém.Đốivớigiớithượnglưuvàhoàngtộc,nhữngtrangphụcthêuluônđượcxemlàhợpthời.Nhucầuvềđăng-tentạiStGallentăngvọt,vàhoạtđộngsảnxuấtcũngnhanhchóngmởrộngđểđápứng–đếnnăm1880,chỉriêngsảnlượngxuấtkhẩuđếnHoaKỳcũngđạtdoanhthuhàngnăm21triệufrancThụySĩ,vàchođếnnaycảnhquancủaStGallenvẫnlàthànhquảtừlợinhuậncủangànhcôngnghiệpthêu,vớinhữngtòanhàArtNouveau(NghệthuậtĐươngđại)vàneo-Renaissance(PhụcHưnghiệnđại)tránglệ.NgànhcôngnghiệpthêutạiStGallenvẫngiữuythếtrênthịtrườngthếgiới,bấtchấpáplựctừgiácảtăngcao.

Mộtsảnphẩmthêu“Hautecouture”(“phụctrangcaocấp”)doForsterRohnersảnxuất.CôngtynàyvẫntiếptụcpháttriểnmạnhmẽtrongtaygiatộcRohnersauhơn100nămhoạtđộng

Quymôcôngnghiệp,lợinhuậncôngnghiệpNhờngànhsảnxuấthàngdệtmaycôngnghiệpbùngnổcuốithếkỷXIXvàđầuthếkỷXX,các

doanhnghiệpđãtiếnhànhkhaitháclợithếtừquymôsảnxuất:họbắtđầuquốctếhóavàtổchứccáchiệphộithươngmại,cũngnhưhìnhthànhcácliênminhsảnxuất.Điểnhình,EmilStehli-Hirt,mộtthươngnhântơlụangườiZurich,đãchuduđếnLyon,London,ParisvàNewYorknhằmkếtnốivớinhữngthươnggiatơlụatạiđây,đồngthờitạonềnmóngchokếhoạchmởrộngngoàithịtrườngquốctế.Đếnnăm1920,Stehli&CođãtriểnkhaihainhàmáydệtlụatạiBắcMỹ,với1.800khungdệtvàbadâychuyềnnhânđôi.ÔngcũngmởthêmchinhánhtạicácnướclánggiềngchâuÂu:gồmmộtxưởngquaytơtạiGermignaga,nướcÝvàmộtnhàmáydệtkháctạiErzingen,nướcĐức.ÔngđầutưthêmcáchãngtơlụakhácngoàibiêngiớiThụySĩ,nhưSchwarzenbach,StünzivàSieber&Wehrli.Thờiđiểmđó,ngànhcôngnghiệpnàyđãtăngtrưởngmạnhmẽtạiThụySĩ.ĐếncuốithếkỷXIX,chỉriêngtạithịtrấnHorgen–đượcmệnhdanhlà“TiểuLyon”–đãcó10doanhnghiệptơlụahoạtđộngvới1.000ngânviên.Trongkhiđó,tạiZurich,cácdoanhnghiệphàngđầutrongngànhcôngnghiệptơlụacũng

đangdựđịnhkếthợpcáclợiíchcủahọ.ĐộngcơchochủtrươngnàychínhlàsựkiệnthànhlậpLiênbangThụySĩnăm1848,đánhdấutiếntrìnhcáchmạnghóatriệtđểnềnkinhtếquốcgia.Trênnhiềuphươngdiện,chínhphủliênbanghiệnnaymớilàthếlựccótiếngnóiquyếtđịnh,chứkhôngphảicácthànhthịvàtiểubang.Đơnvịtiềntệcũngđượcchuẩnhóavàhoạtđộnggiaothươnghànghóađãđượctrảtựdo.NhữngđiềuchỉcótrongtrítưởngtượngcủangườiThụySĩvàinămtrướcnayđãtrởthànhhiệnthực–ThụySĩnayđãtrởthànhmộtnềnkinhtếthốngnhất.

SứcmạnhcủatổchứcNhằmhỗtrợđịnhhìnhkhuvựckinhtếcònnontrẻnàyvàđạidiệnchoquyềnlợicông

nghiệpquốcgia,năm1854,mộtnhómcácdoanhnhânđãbắttaynhauthànhlậpHiệphộiCôngnghiệpTơlụaTiểubangZurich.Từđó,khôngmộtngànhcôngnghiệpnàokháctạiThụySĩcóthểtậphợpcáclợiíchvànhanhchóngtạoảnhhưởngtrênchínhtrườngnhưHiệphộinày.Tuynhiên,ngaytừbanđầu,tổchứcdanhtiếngnàycũngkhôngquênsớmthốngnhấtcácchứcnăngbêntrong.Họđãthànhlậpmộtủybanphânxửnhằmphánxétnhữnglờicáobuộcđốivớicácđốitáckinhdoanhcungcấptơkhôngđủtiêuchuẩnhoặcnhuộmvải,lensaimàu;đồngthời,họcũngphụtráchhuấnluyệnvàpháttriểnđộingũnhânviên–mộtđịnhhướnghoàntoànmớivàothờiđiểmđó.Năm1881,họquyếtđịnhthànhlậpTrườngDệtTơlụatạiZurich.

Cùngthờiđiểmđó,cácxưởngquaysợibôngcũngnhậnrahọkhôngchỉlàđốithủ,màcònchiasẻnhữnglợiíchchungđốivớicácôngchủtơlụa.Nguyênnhânkhiếncácnhàsảnxuấtngồilạivớinhauchínhlànỗibấtmãnchungđốivớinhàcungứng,nhữngkẻdùngnhiềucáchgiandốihòngtăngtrọnglượngcáckiệnhàngsợibông,nhưđổthêmcát,hayđónggóicảnhữngthớsợichấtlượngkémhơnthỏathuậnbaongoàicáckiệnhàng.Đếnnăm1874,kháchhàngcủacácnhàcungứngnàyđãquyếtđịnhphảnkháng.Họđãđồngthuậnvềcácquychuẩntronghoạtđộngmuabánnguyênliệuthôvàbuộcphíacungứngphảichấphànhnghiêmtúccácnghĩavụ;từđó,liênminhchínhthứcđầutiêntạiThụySĩđãrađời.Từthànhcôngcủathỏathuậnđầutiên,cáccôngtyđãbướcsangmộtgiaiđoạnmới,vàthànhlậpnênLiênhiệpCácHãngQuaysợiThụySĩ;tổchứcnàycũngchínhlàthànhviênsánglậpHiệphộiThươngmạivàCôngnghiệpThụySĩnăm1879(hayVorort),mộtliênminhđãtrởthànhthếlựcchínhtrịhàngđầuThụySĩquanhiềuthậpkỷ(năm2003,hiệphộinàyđượcđổitênthànhEconomiesuisse).

CácnhàtưbảncôngnghiệpcầucạnhvàvaymượnSựbùngnổtrongngànhcôngnghiệpdệtmaybắtnguồnchínhtừnhữngcánhânđãchuẩnbị

tinhthầnvàchấpnhậnrủiro–vàđóchắcchắnkhôngphảiphẩmchấtphổbiếncủanềnthươngmạiThụySĩđậmchấtbảothủ,nơitừcácphườnghộithànhthịchođếncưdânnôngthônđềucóánhmắtdèchừngđốivới“cáimới”.Chỉcómộttầnglớpnhỏthậtsựnhìnthấycơhộiđếntừcôngcuộccôngnghiệphóa.Đãcónhữngthươngnhânsởhữuphầnlớncácmốiquanhệgiaothươngcủahọbênngoàiranhgiớiđịaphương,cũngnhưcácdoanhnhânthuêngoàithườngnhạycảmvớinhịpđậpcủanềnkinhtế,hơnlàquantâmđếncáccôngnhânlàmviệctạigiavàcácthợthủcông.Xâydựngvàđiềuhànhcácnhàmáyvàcôngxưởnghỗtrợtấtnhiênsẽđòihỏinhiềuvốnhơnmởmộttiệmthủcônghaycôngtythươngmại,vàcácnhàtưbảncôngnghiệptiênphongđôikhiphảivétđếnđồngxucuốicùngchodựáncủahọ.

Năm1860,haianhemCasparvàJohannesHoneggerđãxâydựngmộttrongnhữngnhàmáydệtmayđầutiên(hìnhchụpnăm1913),tạiWald,gầnHinwill-ngoạiôZurich.NhàmáyđãnhanhchóngtrởthànhnguồncungứngquantrọngchongànhcôngnghiệphàngmaymặcđangpháttriểnmạnhmẽtạimiềnBắcnướcÝ,vàHinwillđãđượcmệnhdanhlà“ManchestercủaThụySĩ”Chẳnghạn,FritzStreiff-Mettler,nhàsánglậpmộtnhàmáyquaysợithànhcôngtạiAathal

năm1901,chỉcóđúng30nghìnfrancThụySĩtrongngânhàngkhiôngquyếtđịnhđứngrasảnxuất.Ôngkhôngmuốnlãngphícơhộivàomộtnhàmáykhôngphảiđểbán,vớinhữngkhunhàphụvàđấtđaixungquanh–vànhấtlàvớicáigiátrêntrời1,3triệufranc.Streiff-Mettlerđãvaymượntừvợvàgiađìnhvợ,cùngvớinhữngkhoảnbảođảm,cầmcốvàthếchấptrongtay,ôngđãxoaysởmuavềmộtnhàmáyvàbắtđầukinhdoanh–dẫuđangmắcnợchồngchất.MộtdoanhnhânmạohiểmnổitiếngkháclàHeinrichKunz,ngườiđượcmệnhdanh“ÔngVuaquaysợi”.Chaông,mộtdoanhnhânnhỏlẻ,đãđảmbảochoconmìnhmộtnềntảnggiáodụctốtvàđăngkýchoôngkhóađàotạohướngnghiệptạimộtxưởngquaysợivùngAlsace.Khitrởvềquênhà,KunzđãthànhlậpmộtxưởngquaysợinhỏtạimộtnhàmáychothuêvùngWetzikon,vàchuyểnđếntòanhàriêngtạiUsternăm1816,nơiôngbỏra20nghìnguldenchochiphíxâydựng(tươngđương42nghìnfrancThụySĩ).Ôngcùngchamìnhđãđiềuhànhdoanhnghiệpnàypháttriểnnhưvũbão.KhiKunz“cha”quađờivàonăm1825,ôngđãđểlại250nghìngulden(530nghìnfranc)đểconmìnhmởrộnghoạtđộngdoanhnghiệpđếnquymôchưatừngthấyhiệnnay.Từngbướcmột,Kunz“con”đãthànhlậpvàmualạithêmnhiềucôngtymới.ĐếngiữathếkỷXIX,ôngđãtrảirộngđếchếcủamìnhtừLinthalthuộcGlarusđếnWindischthuộcAagrau,vàsởhữu8dâychuyềnsảnxuấtkhácnhauvới150nghìnguồngquay.Khiôngmất–Kunzkhôngcócon–giátrịcơnghiệpcủaôngđãđạtđếnconsốkhủngkhiếp,tương

đươngvới18triệufrancThụySĩthờiđó.“ÔngVuaquaysợi”đãtựmìnhlàmnênthànhtựu,khôngchỉnhờthừahưởngnềngiáodụctốtvàđiềukiệntàichínhthuậnlợingaytừbanđầu,màcònvìôngthậtsựcómáukinhdoanhvàsởhữulòngnhiệtthànhkhôngmệtmỏi.

SànnhàmáytànnhẫnTuynhiên,nhưtạibấtcứđâutrêntoànchâuÂu,ngànhquaysợiThụySĩcũngcónhữngmặt

trái.NhữngôngchủnhàmáynhưKunzluôncaitrịvớinắmđấmthép.Tạicáccôngxưởngcủaông,câukhẩuhiệuchínhlà“làmviệcđếnkhigụcngã”.Phươngchâmnàyápdụngchocảtrẻem–vàdẫnđếnnhữnghậuquảvôcùngtồitệ–theobáocáotừmộtthanhtragiáodụcnăm1836.Tronglớphọc,vịthanhtranàyđã“pháthiệnranhữngđứatrẻtừ6đến9tuổingủgụcngaytrênbànhọc,vìchúngđãbuộcphảilàmviệctạinhàmáytừnửađêmđến6giờsánghômsau.”Tuynhiên,trongnhữngngàyđầucủacôngcuộccôngnghiệphóa,phongcách“quảnlýnhân

viên”củaKunzchínhlàthựctrạngchung.Trongcôngthứckinhtế,“ngườilaođộng”chỉlàmộtđạilượngnhỏ.Cácchủnhàmáyđốixửvớinhâncôngcủahọcũnggiốngnhưmộtquânvươngphongkiếnđốixửvớinôngnô.Điềukiệnsốngcủacôngnhânvìthếmàtrởnênvôcùngkhắcnghiệt.“Ngườilaođộngchúngtađãbịtướcđoạtthờigiansống,”KarlMarxđãkhẳngđịnhnhưthếtrongcôngtrìnhvĩđạicủaông:TưBản(DesKapital).TạiAnh,vàthậmchítạiĐức,tìnhtrạngcăngthẳngtrongxãhộicòngâynênnhữngxungđộtgaygắtgấpbội.RiêngtạiThụySĩ,nhưthườnglệ,cácsựkiệnlạiítgâychúýhơn.Quảthực,cómộtlànsóngchốngđốitrongxãhộiđốivớiđiềukiệnlàmviệctrongngànhcôngnghiệp–ngoạitrừvụbạođộngởUster–nhưngchúngkhôngleothangthànhbạolực,mặcdùnhómchốngđốitỏrarấtkiênquyết,vớicáctầnglớptríthứcnhưbácsĩhaylinhmụcđứngrakêugọicảicáchtronghoạtđộngcôngnghiệp.

Luậtlệdựngnênđểphávỡ

NgườimẫuđangmangmộtchiếcváylàmtừvảisợiJakobSchläpferTheothờigian,giớicầmquyềnngàycàngnhậnthứcđượccảicáchlàyêucầuthiếtyếu.

ChínhphủThụySĩđãcóđộngtháitiênphongvàonăm1837,vớimộtsắclệnhđượcbanhànhnhằmbảovệquyềnlợicủatrẻemtrongđộtuổiđếntrường.Banđầu,triểnvọngthànhcôngkháítỏi–nhữngôngchủnhưKunzđãkhôngtiếclờimiệtthịsắclệnhnày.ChỉđếnkhichínhphủquyếtđịnhtrừngphạtKunzvàcácnhàtưbảncôngnghiệpkhác–dùmứcphạt8francThụySĩthậtsựchảbõbèngì–họmớimởramộtbướcngoặttrọngđại.Lầnđầutiên,liênbangđãchứngminhvớigiớitưbảncôngnghiệprằng:dùquyềnuyđếnđâu,họcũngphảitrảgiánếuchốibỏtráchnhiệmđốivớixãhội.TạinhiềuđịaphươngkháctrênđấtThụySĩ,tưcáchđạođứccủanhữngôngtrùmdệtmay

cũngthuhútngàycàngnhiềulờichỉtrích.TạitiểubangGlarus,nơiquátrìnhcôngnghiệphóa

xuấthiệnsớmnhất,mộtbácsĩtênFridolinSchulerđãcùngnhiềungườikháccôngkhaitốgiácnhữngvụlạmdụngvàngượcđãi.Năm1856,nhómnàyđãthuyếtphụcthànhcôngchínhquyềnđịaphươngđìnhchỉhoạtđộngcủacácnhàmáynhậntrẻemlaođộngdưới12tuổi.Năm1864,GlarusđãtrởthànhthànhviênđầutiêntrongliênbangđềxuấtĐiềuluậtNhàmáy,vớichủtrươngbãibỏlaođộngtrẻem,giớihạnthờigianlàmviệccủangườitrưởngthànhvàápdụngcáctiêuchuẩnantoàntrongmôitrườnglàmviệc.Chỉsau4năm,ĐiềuluậtNhàmáyđãđượcbanhànhhiệulựctạivùngBasel.CácnỗlựctươngtựcũngđượctiếnhànhtạimiềnĐôngThụySĩvàAagrau;đồngthời,côngluậnvẫntiếptụckêugọiquychuẩnhóacácquyđịnhtrênđốivớitoànlãnhthổThụySĩ.

Đếnnăm1877,QuốchộiLiênbangđãthôngquaĐiềuluậtNhàmáyđầutiênápdụngtrêntoànliênbang,trongđógiớihạnthờigianlàmviệctrongngànhcôngnghiệpcòn11giờ/ngày,đồngthờinghiêmcấmsửdụnglaođộngdưới14tuổi.

ChămchỉkhôngđồngnghĩavớithịnhvượngNhữngquyđịnhtrêntừchínhphủđãngănchặnđượcsựquátrớntrongngànhdệtmayvà

cácngànhcôngnghiệpkhác,thếnhưnggiấcmơvềmộtcuộcsốngdễdàngcủangườilaođộngvẫnchưathểtrởthànhsựthật.Nhưmộtquyluật,thunhậpcủamộtngườiđànôngcógiađìnhchỉđủtrangtrảitừ50%đến70%chiphísinhhoạt–vídụ,tạiBasel-Landnăm1875,mộtthợdệtruy-bănglụachỉkiếmđượckhoảng900francThụySĩmộtnăm;đồngnghĩavợconhọcũngphảinailưnglàmviệc.Song,trong25nămcuốicủathếkỷXIX,“nhữngđặcân”mớiđãdầntrởthànhmộtphầncủahệthốnglươngbổng,vàđemlạisựcảithiệnđượcmọingườitrôngđợi.Cácchủnhàmáyđãcungcấpthêmcáckhunhàởvớigiáthuêthấp,cộngvớicáckhoảntrợcấpvàthựcphẩm,vàđôikhicòntrangbịcả“khudưỡngbệnh”dànhchonhânviên.TạicácvùngcôngnghiệphóasớmnhấtThụySĩ,nhữngkhunhàtrọ–hayKosthäusen,vốnlàtiềnthâncủacácdựánnhàởnhânviênsaunày–vẫncòntồntạiđếnngàynaynhưmộtbiểutượngsốngcủakỷnguyêncôngnghiệp.Thếnhưng,sựhàophóngtừcácôngchủchẳngquachỉlàmiếngmồicâunhằmràngbuộc

nhânviêncủahọvớicôngtycàngchặtchẽcàngtốt–nhucầunàyngàycàngtrởnêncấpthiết,dođếncuốithếkỷXIX,nhữngngànhcôngnghiệpmớivớikhảnăngbùngphátnhanhchóng(đặcbiệtlàngànhsảnxuấtđồnghồ,khaitháckimloạihaykỹthuậtchếtạomáy)đãcạnhtranhgaygắtvớingànhdệtmayvềnguồnlaođộng.Vềsau,côngnhânđãbắtđầuchuyểnsanglàmviệctạicácnhàmáykháccáchxacáckhucôngnghiệppháttriểntạiThụySĩ,vànguồnlaođộngnướcngoàicũngbắtđầuxuấthiện.Vớiđốitượngnày,cácdoanhnghiệpkhôngchỉmanglạichohọviệclàm,màcòncảmộtngôinhàmới.ĐếncuốithếkỷXIX,đãcóítnhất80nghìnnhâncônglàmviệctrongngànhcôngnghiệphàng

maymặcThụySĩ,vàtănglên100nghìnngườitrongnăm1910.NgànhsảnxuấtphụctrangcũngbùngphátnhanhchóngtrongthếkỷXX,vớitổngsố43nghìnnhâncôngđầuthậpniên1950.Tuynhiên,nhữngconsốnàydườngnhưchỉphảnánhbềnổi,vìđếncuốithếkỷXX,ThụySĩđãchứngkiếnmộtsựtụtdốchiếmthấytrongngànhdệtmay,khilựclượnglaođộnglúcnàychỉđạt10nghìnngười,vàconđườngsốngsótduynhấtchínhlàdứtkhoátlựachọnphânkhúchạngsang.

BênkiasườndốcNgẫmlại,tacóthểnhậnthấyđàsuygiảmđãbắtnguồnngaytừgiaiđoạnđầu.Từnăm1888

đến1911,sảnlượngxuấtkhẩusợithủytinhvàvảisợiThụySĩđãgiảmsút30%,chủyếudoảnhhưởngtừchínhsáchbảohộthươngmạitoàncầu.Ngànhcôngnghiệpdệtmaylúcnàyvẫnpháttriểntốttạiquênhà,vàlựclượnglaođộngtrongngànhvẫntiếptụcgiatăngdonhucầunộiđịavàthuếbảohộnhậpkhẩucaođốivớihàngdệtmaynướcngoài–nhắcđếnbảohộ,ThụySĩchắcchắnsẽkhôngxếpsaucácquốcgianhỏbékhác.Thịtrườngbịphongtỏakhắpnơi;5nămtrướckhidiễnraThếchiếnI,hoạtđộnggiaothươnghàngmaymặcquốctếđã

giảmsútđến50%khốilượng.Tuynhiêntrongcùngthờiđiểmđó,doanhsốtiêuthụsảnphẩmtừvảibônglạitănggần1/3.VàonửađầuthếkỷXX,kỷnguyênthốngtrịcủachiếntranhvàkhủnghoảng,chínhsáchbảo

hộchốnglạihàngnhậpkhẩunướcngoàivẫnđượcthếgiớixemlàliềuthuốcduynhấtgiúpnềnkinhtếtồntại,vàranhgiớinàyngàycàngkhóxuyênthủng.Tuyđầuthậpniên1920,ThụySĩvẫncóthểtiêuthụgầnmộtnửasảnlượnghàngmaymặctạithịtrườngnướcngoài,nhưngđếnnăm1950,tỷtrọngxuấtkhẩunàyđãgiảmcòn20%.Ngànhcôngnghiệpnàyđãđánhmấtvịthếđộctôntronghoạtđộngngoạithương,vàcũngnhanhchóngđánhrơivaitròquantrọngtrongthịtrườngnộiđịa.Năm1888,khoảng18%lựclượnglaođộnglàmviệctrongcácnhàmáycóthểtựnuôisốngbảnthântrongngànhdệtmay;nhưngđếnnăm1929,tỷlệnàyđãgiảmcòn7%,vàtiếptụcchạmmức4%trongnăm1952.Trọngtâmtăngtrưởngvàpháttriểncôngnghiệpgiờđâyđãđượcdànhchohaingànhcôngnghiệpmớimẻ,tiềmnăngdongànhdệtmaykhaisinhtrướckia:đóchínhlàngànhkỹthuậtchếtạomáy(bắtnguồntừquytrìnhsảnxuấtmáymóctrongcácnhàmáy)vàngànhdượcphẩm(bắtnguồntừquátrìnhsảnxuấtthuốcnhuộm).Giaiđoạnchuyểntiếpnàyđãhìnhthànhâmỉtrongsuốtthờigiandài.ĐâycũngchínhlànguyênnhâncủanhữngmốiliênhệbềnchặtđượccủngcốgiữangànhdệtmayvớicáccôngtychếtạomáytrongthếkỷXIX;vàhứahẹnsẽtrởthànhmộtxuthếbềnvữngvàthànhcôngkéodàiđếncuốithếkỷXX.

ChỉđầutưlàkhôngđủNhữngbướccảitiếnvềcôngnghệmáymócphụcvụngànhdệtmaycũngđượctiếnhành

thôngquanhữngmốiliênhệmậtthiếttrên,giúpmanglạinăngsuấtcaohơn,vàchophépcácchủnhàmáythaythếcáccôngnhânnamtốnkémbằngcôngnhânnữvớimứclươngthấphơn,hoặccắtgiảmcảhaicùnglúc.Đồngthời,hoạtđộngsảnxuấtcũngđòihỏinguồnvốnlớnhơnvànguồnnănglượngdồidàohơn.Chỉtrongvòng60nămkểtừnăm1890,tổngcôngsuấttrungbìnhtạimỗinhàmáyđãtăngvọttừ200lên800mãlực–đồngthời,lựclượnglaođộngtrongngànhquaysợicũnggiảmcòn30%,tươngđương13.500người.ĐếncuốithếkỷXX,tháchthứctronghoạtđộngtáiđầutưvàocácquytrìnhthếhệmớivới

năngsuấtcaohơnlạimộtlầnnữaxuấthiện.Chiphíhuyđộngvốncaođồngnghĩanhiềucôngxưởngquaysợiquymônhỏsẽbuộcphảiraobánhoặcđiđếnphásản.Trongkhiđó,cáccôngtylớnlạithíchnghidễdànghơnvớisựthayđổinày;họquyếtđịnhđầutưvàocácnhàmáymớivàmởrộngsảnxuất.Đasốcácdoanhnghiệpvẫntồntại,nhưnggiờđâyhọđềuđặtniềmtinvàomộtcôngthứcchung:táitrangbịmáymóckỹthuật,tănggiasảnxuấtvàgiảmđơngiáchiphí.

MộtThụySĩbịquamặtNhưngtấtcảnhữngnỗlựctrênvẫnchưađemlạilợithếđángkểnào.Cácđốithủcạnhtranh

ngoàinướcvẫnkhôngngừngtăngtrưởngvàcảithiệnsảnxuấtvớichiphícựcthấp,đặcbiệttạinhữngnềnkinhtếmớinổinơicácngànhcôngnghiệpnontrẻtươngthíchphùhợpvớicácdòngmáycũnhưngtiệnlợiđếntừThụySĩvàcácquốcgiachâuÂukhác,thậtmỉamaivìnhưthếlàquáđủđốivớihọ.Nhờthế,nguồnvốncủahọđãđượcbảotoàn,trongkhichiphílaođộnglạithấphơnThụySĩrấtnhiều;điểnhìnhnhưPakistan,nơichiphílaođộngbìnhquânchỉbằng1/5tạiThụySĩ.Đồngthời,cácquyđịnhlàmviệcnơiđâycũngrấtlỏnglẻo,vàchophépdoanhnghiệpthuộccácnềnkinhtếmớinổivậnhànhmáymóctrongthờigianlâuhơn.Chẳnghạn,tạicácnhàmáyĐàiLoan,họcóthểhoạtđộngvớithờilượng8.500giờmộtnăm,tươngđương23,3giờmỗingày;trongkhitạiThụySĩ,vớicácđiềuluậtkhắtkhevềantoànlaođộngvàthờigianlàmviệc,consốnàysẽthấphơnđến40%.ĐốivớicácxưởngquaysợivàxưởngdệtThụySĩ,lờicảnhtỉnhđãđếnquámuộn.Từnăm

1980đến1990,đàgiảmsúttrongdoanhthuxuấthiệntuychậmnhưngchắcchắn,vàsauđóđãbắtđầutrượtdốckhôngphanh.Năm2000,khốilượngsảnxuấttừcácxưởngquaysợivà

xưởngdệtđãgiảmsút75%sovới10nămvềtrước;vàhiệnnayngànhdệtmaychỉcònđónggópchưađến2%lựclượnglaođộngtrongnềncôngnghiệpThụySĩ.Nóingắngọn,nhữngnămthánghàngmaymặcđượcsảnxuấthàngloạttạiThụySĩđãkếtthúc.

LễnhậmchứcTổngthốngHoaKỳnăm2008.BộtrangphụccủaĐệNhấtPhunhânMichelleObamađượclàmtừvảisợiForsterRohner

NhữngkẻsốngsótTuynhiên,dùhoạtđộngsảnxuấthàngloạtđangchếtmòn,nhưngsốphậncủacácdoanh

nghiệpđánhvàophânkhúchạngsangvẫnchưađếnhồikết.Ngượclại,nhiềucôngtyvẫnđangkinhdoanhphátđạt,khôngchỉnhờnhucầutăngtrưởngvượttrộtvềcácmặthàngxaxỉ,màcònnhờràocảndànhchonhữngđốithủmớimuốncạnhtranhcùnghọ.Nhiềuđốithủthànhcôngnhấttrongcácphânkhúcnàyđãtừnglànhữngdoanhnghiệphàngdệtmayđượcthànhlậpnhưcácthươnghiệuthờitrangcaocấphoặcchủđộngtấncôngcácngõngáchđặctrưngtrongngànhcôngnghiệpnày.FabricFrontlinelàmộtvídụ,nhàsảnxuấttơlụađếntừZurichnàycũnglànơicungcấpcácchuyêngiathiếtkếdanhtiếngnhưVivienneWestwood.MảnhđấtmàumỡgiúpcácthươnghiệuthờitrangpháttriểnchínhlàngànhthêutạiSt

Gallen,vốntừlâuđãgắnbómậtthiếtvớithếgiớiyphục.VảirenStGallencũnglàthứchấtliệuthiếtyếuđốivớicácthiếtkếsángtạođắttiềntừcáchãngthờitranghàngđầutạiParisvàRome–nhưArmani,Dior,Prada,UngarohayGivenchyđềulàkháchhàngquenthuộccủacáccôngtyStGallen.Chẳngmấychốc,mộtsốdoanhnghiệptạiđâyđãtựbiếnmìnhthànhcácnhàsángtạothờitrang–nhưBischoffTextile,ChristianFischbacher,ForsterRohner,JakobShläpfer,UnionhayFiltex.TạibuổilễnhậmchứccủaTổngthốngMỹBarrackObamavàothángMộtnăm2009,phunhânMichelleđãmặcmộtchiếcváyđượclàmtừvảisợiForsterRohner.Tuynhiên,côngtythờitrangtrứdanhnhấtcólẽchínhlàAkris.ĐượcAliceKriemler-Schochthànhlậpnăm1922,côngtynàyhiệnnayđangthuộcquyềnđiềuhànhcủahaingườicháutraicủabà,AlbertvàPeterKriemler,vàlàhãngchuyênsắmsửatrangphụcchonhữngngườinổitiếngvànhânvậtquantrọngtrênkhắpthếgiới–nhưnguyênngoạitrưởngMỹCondoleezzaRicevàCharleneWittstock–tronglễđínhhôncủabàvớiHoàngtửCôngquốcMonaco,Albert.

Nộiy,trangphụcthểthaovàthờitrang

ChiphísảnxuấtcaođãkhiếncáchãngdệtmayThụySĩđitheohướngchuyênbiệttrongthịtrường.LantalTextiles,tiềnthânlàLangenthal,chuyêncungcấpvảisợibềnchắc,antoànchocáchãnghàngkhôngthươngmạiTrongmảngtrangphụcnộiy,“Calida”làthươnghiệuđượcthànhlậpnăm1941bởiMax

KellenbergvàHansJoachimPalmers,hậuduệcuốicùngcủamộtgiatộcquyềnquýtrongngànhsảnxuấthàngdệtmaytạiÁo.CôngtynàyđượcbánchoSursee–mộthãngtrangphụcdệtkim–năm1946,vàđổitênthànhCalida.TuyCalidathậtsựđãtrảiquanhiềugiaiđoạnthăngtrầm,đãvậtlộnsuốtbốnnămròngvớinhữngkhoảnlỗkhổnglồvàođầuthếkỷmới,nhưnghọvẫncóđượcbướcchuyểnmìnhvàonăm2003,đồngthờimualạiAubade,mộthãngtrangphụclóttừPhápnăm2005.Tậpđoànnàyđãtáiđịnhvịthànhcônghaithươnghiệutrên,vàhiệnnayđãsởhữu1.300nhâncôngtrênkhắpthếgiới.ThụySĩngàynaycũnglàquênhàcủamộthãngtrangphụcnộiyhùngmạnhhơn:mộtcôngtyđượcthànhlậpnăm1886tạitỉnhBaden-WürttembergthuộcnướcĐức,vàtừnăm1902,hãngnàyđãđượctoànthếgiớibiếtđếnvớithươnghiệuTriumph,vớitrụsởđặttạithịtrấnBadZurzach,ThụySĩ.NhữngcôngtydẫnđầuvềthươnghiệukháccũngtừngxuấtthântrongngànhmaymặccóthểkểđếnnhưMammut–hiệnnaylànhàcungcấptrangphụcvàdụngcụthểthaohàngđầuthếgiới;StrellsoncủaThụySĩ–mộthãngmayáokhoácZurichtừngmộtthờilậnđận,nhưnghiệnnayđangtiêuthụquầnáothờitrangcaocấptrên42quốcgia;vàFogal–từngkhởiđầunhưmộtcửahàngdệtkimtạiZurichnăm1923,nhưngquanhiềuthậpkỷđãvươnmìnhthànhthươnghiệuthờitrangđượcquốctếnểtrọng.Ngoàira,vẫncònmộtsốdoanhnghiệpdệtmaychínhgốcđãcónhữngbướcchuyểnđổi

thànhcông–điểnhìnhnhưLangenthal,vốnlàmộthãngdệtvảisợinguyênliệu.Năm1950,banđiềuhànhcấpcaotạiđâyđãnhậnradoanhthutừcáclớpvảibọcmềmmại,thôngthoángdànhchoghếbànhvàghếsô-phasẽkhôngthểtiếptụctăngtrưởng.WillyBaumann,ngườikếnhiệmthànhviênsánglậpLangenthalnăm1886,đãquyếtđịnhchuyểnsanghướngkinhdoanhvảisợichịulửachấtlượngcaodànhchoxebuýt,tàuhỏavàđặcbiệtlàmáybay.Năm1954,côngtyđãkýkếthợpđồngvớikháchhàngđầutiên–KLM,hãnghàngkhôngquốcgiaHàLan.Hiệnnay,côngtynàyđãđổitênthànhLantalTextiles;vàkhôngchỉpháttriểnthànhmộtcôngtyhùngmạnh(với400nhânviênvàdoanhthu86triệufrancThụySĩ),họcònsởhữudanhsáchkháchhàngbaogồm300hãnghàngkhôngdanhtiếngthếgiới,cũngnhưcáchãngsảnxuấtmáybayvàghếngồihàngđầu,đồngthờikhẳngđịnhvịtrísốmộttrongngànhvảisợicôngnghệcao.Địnhhướngtậptrungvàocácloạivảisợichuyênmônhóacaolàchiếnlượcsốngcònđã

đượcnhiềucôngtyhàngmaymặcápdụngthànhcông.SefarGroupchínhlàmộtvídụ.TậpđoànnàycónguồngốctừmộttrongcácgiađìnhsảnxuấtvảilụalâuđờitạiZurich–Bodmers–nhữngngườiđãlậpnghiệptạithànhphốnàytừthếkỷXVIsaukhidicưtừPiedmont.Hiệnnay,Sefarđangsảnxuấtcácmặthàngvảisợichuyênmônhóacaosửdụngtrongcôngnghệinlụavàcôngnghệlọc,cũngnhưcácngànhcôngnghệâmhọc,điệntử,chếbiếnthựcphẩm,ykhoa,dượcphẩmvànhiềulĩnhvựckhác.Vớilựclượngnhâncông2.100người,doanhthuthườngniêncủaSefartrongnăm2010đãđạt360triệufrancThụySĩ.

TừdệtmayđếnnềnkinhtếcôngnghiệpSốphậncủangànhcôngnghiệpdệtmayThụySĩcũngkhôngkhácmấysovớinhữnggìdiễn

ratạicácnềnkinhtếcôngnghiệppháttriểnkhác.Trongthờiđạimới,đâythậtsựlàmộtngànhcôngnghiệpnềntảng,tạocơsởchocáclĩnhvựckinhdoanhcóvốnlớnvàkỹthuậtcaotiếptụcpháttriểnđếnngàynay.Chúngkháchẳncácbíquyếttrongngànhkỹthuậtchếtạomáy,vốncóthểpháttriểnnhanhchóngvàmạnhmẽdùkhôngcầnsựvậnhànhtừcácthợquaysợivàthợdệt–nhữngngườicầnlàmquenvớimáymóccóhiệusuấtcaohơnnhằmđốiphóvớicácđốithủnướcngoàitrongmộtthịtrườngcạnhtranhgaygắt.ChúngcũngkhônggiốngngànhdượcphẩmThụySĩ,vốnvẫncóthểtăngtrưởngmạnhmẽdùkhôngxuấthiệnnhucầuvềcácquytrìnhxửlýhàngmaymặccùngcácloạithuốcnhuộmtổnghợp,từnglàbướcđàgiúpcáchãngcungcấpquytrìnhvàhóachấtđộtphánhanhchóng.Kỹthuậttáitạomàusắctổnghợpđãkéotheonhucầuhiểubiếtchuyênsâutronglĩnhvựchóachất,chẳnghạnnhưcáchthứcphântáchcácthànhphầntrongthuốcnhuộmđểcóđượcgammàuvàmậtđộưngý.Đâycũnglànguồngốchìnhthànhnêncácsảnphẩmthươngmạiứngdụngkhác,nhưchấtdẻo(plastics),dượcphẩmvàhóachấtcôngnghiệp.

ThờihoàngkimcủamộtngànhcôngnghiệpTrênhết,hàngmaymặclànhântốthúcđẩygiaothương.Làvídụđiểnhìnhvềquátrìnhtập

trungtàisảncôngnghiệpvàtíchlũymạnglướigiaothươngquốctế,cácchủdoanhnghiệphàngdệtmaytừthờiPhụcHưngđãkếthợpvaitròhoạchđịnhtàichínhvớithúcđẩybuônbán,traođổitrongmọichủngloạihànghóa–trongđócóhàngdệtmay.Thếnhưng,vaitròcốtyếutrongcôngcuộcxâydựngnềnkinhtếhiệnđạivẫnkhôngphải

chiếcvéđảmbảochosựsốngcòn.Chủtrươngtiếtkiệmtronghoạtđộngsảnxuấthàngmaymặchàngloạtđãkhiếncácnhàsảnxuấttìmkiếmnhữngnềntảngpháttriểncàngíttốnkémcàngtốt–trongkhichiphítươngquantạiThụySĩvềcảnguồnlaođộnglẫnquyđịnhkinhdoanhđềukhôngthểxemlàthấp.ĐốivớimộtThụySĩtrongquákhứ,nhưmọinềnkinhtếpháttriểncaokhác,việcthiếuvắnghệthốngsảnxuấthàngloạttấtyếuđãdẫnđếncácsảnphẩmkémgiátrịbổsung.Nhưnghiệnnay,chúngđãđượcthaythếbằngcácdoanhnghiệpgiatănggiátrị,nơichiếnlượctậptrungvốn,tốcđộtáiđầutưnhanhchóngvàđịnhhướngpháttriểnthươnghiệucaocấpnhấtđịnhsẽmangđếnlợinhuận.Khônggìphảinghingờrằngnhữngdoanhnghiệptrênchắcchắnsẽđạtđếnsựthịnhvượng.

CáccộtmốcquantrọngTrước1800

1565 GiớicầmquyềnThụySĩchophépEvangelistaZaninotrồngcâydâutằmvàvậnhànhmộtnhàmáydệtlụa,sauđóđượcanhemWerdmüllermualại

1721 TạiStGallen,PeterBionlầnđầutiênđãquaycâybôngthànhvảisợithươngmại~1770

ThụySĩlàquốcgiasảnxuấtvảibôngđứngđầuchâuÂu,vớihơn100nghìnnhâncônglàmviệctrongngànhnày

1800-1899 1802 NhàmáyquaysợiHard,nhàmáyđầutiêntạiThụySĩ,đivàohoạtđộngtạiWinterthur1830 Saukhingànhsảnxuấttơlụaramắt,HeinrichBodmer,PierreAntoineDufourđãbắt

đầuramắtvílụatạiThal,tiềnthâncủaSafarGroupngàynay1831 VụhỏahoạnUster:cáccôngnhântạigiatừZurichOberlandđãphónghỏamộtnhà

máyquaysợi1847 CasparHoneggermởmộtnhàmáysảnxuấtmáydệttạiRüti(thuộcZurich)1859 HeinrichKunz,“ÔngVuaquaysợi”,hìnhmẫuđiểnhìnhcủamộtôngchủnhàmáy,qua

đời1862 KasparTannerkhởinghiệpkinhdoanhdâythừngtạiDintikon,tiềnthâncủaMammut

ngàynay.1866 RudolphSchoellerhỗtrợthànhlậpmộtnhàmáyquaysợilenxetạiSchaffhausendưới

têncủaông1874 Cácchủnhàmáyquaysợihàngđầuthốngnhấtvềcácđiềukhoảntiêuchuẩntrong

hoạtđộngmuabánsợibôngthô-liênminhđầutiênhìnhthànhtạiThụySĩ.1886 Langenthal,xưởngdệtvảisợinguyênliệuđượcthànhlập,tiềnthâncủaLantal

Textileshiệnnay1900-1999 1922 AkristhànhlậptạiStGallen1923 LeonFogalmởcửahàngdệtkimđầutiêntạiLimmatquai,Zurich1941 Thươnghiệu“Calida”rađời1984 Thươnghiệu“Strallson”rađờiTừ2000 2009 PhilippeGaydoulmualạichuỗithươnghiệuthờitrangFogal

CáctậpđoàndệtmayThụySĩhàngđầu(thốngkênăm2011)

1950 1970 1980 20002011SefarGroup(1830) Doanhthu(triệufrancTS) KhôngrõKhôngrõ177 295 350Tổngnhânviên KhôngrõKhôngrõ1.150 1.5002.100TổngnhânviêntạiThụySĩKhôngrõKhôngrõ900 800 830Calida(1941) Doanhthu(triệufrancTS) KhôngrõKhôngrõKhôngrõ200 213Tổngnhânviên KhôngrõKhôngrõKhôngrõ1.3301.340TổngnhânviêntạiThụySĩKhôngrõKhôngrõKhôngrõ520 390LantalTextiles(1886) Doanhthu(triệufrancTS) 2 7 20 121 86Tổngnhânviên 40 115 200 450 400TổngnhânviêntạiThụySĩ40 115 180 320 340Bảngtrêncungcấpdoanhsốvàtổngsốnhânviên(toàncầuvàtạiThụySĩ)củacáccôngtysảnxuấthàngdệtmayvàtrangphụcchínhtạiThụySĩtrong60nămqua,vớicácsốliệuhiệnhữu(nếukhôngcósốliệusẽđánhdấu“khôngrõ”).Sốnămphíasaumỗi

côngtythểhiệnthờigianthànhlập(hoặcnămthànhlậpcủacôngtytiềnthân);doanhthuđượctínhtheođơnvị“triệufrancThụySĩ”.Sốliệuđượclàmtrònlênhoặcxuống,vàcóthểchênhlệchquacácnăm.Mộtsốdoanhnghiệpquantrọngkhác,như

Akris,FischbachervàMammutkhôngcungcấpbấtkỳsốliệunào.Nguồn:TạpchíFortune

H

7.Nhữngkỳtíchnhỏbé:Phépmàutừcôngnghệykhoa

NhữngdoanhnghiệpkhổnglồtạiThụySĩthườnglàcáccôngtydễnhậnbiết–nhưNestlé,RochehayCreditSuisse–vàcũnglànhữngcáitênnổitiếngtrêntoànthếgiới.MộtsốthươnghiệutậpđoànlớnlạiThụySĩnhưRitz,mộtchuỗikháchsạn,còncónghĩatươngđồngvới“sựưuviệt”trongmộtngônngữkhác.Tuynhiên,vẫncònnhiềulĩnhvựcnơicáccôngtybềthếhàngđầuthếgiớipháttriểnvàthịnhvượngtrongthầmlặngnhưngkhôngmộtaibiếtđến,thậmchíngaycảngườidânThụySĩ.Côngnghệykhoachínhlàmộtvídụtiêubiểu.MộtsốngườisẽnhậnranhữngcáitênnhưSonovahaySynthes,nhưngđóchỉlàcácdoanhnghiệpđãchiếmlĩnhvịtríđộctôntronglĩnhvựccủahọ.

iệnnay,đangcókhoảng740nhàsảnxuấtcôngnghệykhoatạiThụySĩ,vànếutínhcảcáchoạtđộngliênquannhưphòngthínghiệmnhakhoa,cácđạilývàtrungtâmmarketing,sốlượngcáccôngtysẽlênđến3.700.HọcómặtkhắpnơitrênlãnhthổThụySĩ,đặcbiệttạicáctiểubangthuộcBern,SolothurnhayTicino,cùngmộtsốvùngngoạiôZurich.Phầnlớncáccôngtynàyđềucóquymônhỏvàhoạtđộngtrongcácthịtrườngchuyênbiệt,hoặccungcấpcácthiếtbị,bộphậnchuyênmôn.Mộtsốkháclạibắtđầuvớiphânkhúcriêng,nhưnglạipháttriểnvôcùngnhanhchóng:cácdoanhnghiệpnhưSonova,TecanhaySchneiderđãchứngtỏmộtđếchếcóthểsinhratrongchiếcga-ravàvươnmìnhthànhmộtđốithủmạnhmẽtrênthươngtrường.

PhẩmchấtThụySĩđượcdànhchoyhọcTuylịchsửcủangànhcôngnghiệpnàyđãbắtđầutừthếkỷXIX,nhưngbướctăngtrưởngthật

sựchỉmớidiễnratrongvàithậpniêngầnđây,khicôngnghệcaongàycàngđóngvaitròchủđạotronghoạtđộngyhọc.TrongBáocáoNgànhCôngnghệYkhoaThụySĩnăm2010,mứctăngtrưởngdựkiếntoànngànhđãđạt10%trongnăm2010và12%trongnăm2011,vàsẽđónggóptươngđương2%GDPquốcgia.Năm2010,toànngànhđãsởhữu49nghìnlaođộngtạiThụySĩ–tươngđương1,4%lựclượnglaođộngcảnước.Đâycũnglàmộtlĩnhvựckinhdoanhcótiềmnăngtolớnđếnbấttươngxứng:nềnkinhtếThụySĩchỉchiếmtỷtrọng3%quymôtoànLiênminhchâuÂu,nhưngcứvớimỗi10nhânviênhoạtđộngtrongngànhcôngnghệykhoa,thìlạicó1ngườilàmviệctạiThụySĩ.Mộtphầnnguyênnhâncủasựvượttrộinàychínhlàlịchsửhìnhthànhtrướccủacáckỹ

thuậtyhọctạiThụySĩcókhảnăngthíchnghivớicôngnghệykhoa–mộttrườnghợptươngtựnhưngànhcôngnghiệpđồnghồ,vớitầmquantrọngcủakhảnăngvậnhànhchínhxácvàthaotáctrongphạmvisiêunhỏ.Vìthế,vàothậpniên1950,khimộtnhómcácnhàphẫuthuậtchỉnhhìnhThụySĩtìmkiếmnhàcungcấpcáccấutrúcmôcấynhằmhỗtrợchữatrịgãyxươngkhôngcầnđếnkhuônthạchcao,họđãlựachọnReinhardStraumann–mộtkỹsưvànhà

nghiêncứucôngnghệđồnghồtạiWaldenburg–vàkhởiđầuchomộtngànhkinhdoanhnontrẻ,đồngthờibiếncôngtycủaStraumannthànhnhàcungcấphàngđầuvềthiếtbịchỉnhhình.Ngoàira,cònvôvànyếutốliênquanđứngsauđàtăngtrưởngvàthànhcôngvượttrộicủa

ngànhkinhdoanhcôngnghệykhoa.MộttrongsốđóchínhlàphẩmchấthợptáccủangườiThụySĩ,đặcbiệttrongmộtđộingũbaogồmcácnhàkhoahọcthuầntúy,khoahọcứngdụng,cáckỹsưcùngcácdoanhnhâncólốitưduykhoahọc.MộtyếutốkhácchínhlàvịthếđộctônmàcáccôngtydượcphẩmThụySĩđãchiếmlĩnhtừnhữngnămđầuthếkỷXX,giúpmanglạiđàtăngtrưởngvàcơhộiđầutưtrongcácngànhhỗtrợnhưcôngnghệykhoavàốngdẫntựnhiên(cáccôngtydượcphẩmcũngsởhữuriêngcácdoanhnghiệpcôngnghệykhoa,trongđólớnnhấtlàtrungtâmchẩnđoáncủaRoche).Nhưngtrênhết,câuchuyệnvềngànhcôngnghệykhoalàcâuchuyệntừrấtnhiềucánhân

xuấtchúng–baogồmcácnhànghiêncứu,nhàkhoahọcvàdoanhnhân(đôikhicảbacátínhtrêncũngcóthểkếthợptrongmộtconngười)–họlànhữngngườihộiđủtầmnhìnvàđộnglựcnhằmbiếncácphátminhcủariênghọ,hoặccủađồngsựthànhlợinhuậnthuvềchodoanhnghiệp.

PhươngphápchữatrịthủcôngQuátrìnhtăngtrưởngcủacôngnghệykhoalàmộtcâuchuyệnthờihiệnđại–nhưnglạicó

nguồngốcxaxưa.Mộttrongnhữngbướcngoặttrọngđạitronglịchsửngànhyhọcđãxuấthiệntừgầnmộtnghìnnămtrước,saukhiHộiđồngToursvàNhàthờThiênChúagiáorasắclệnhnghiêmcấmgiớitănglữtiếnhànhbấtkỳhìnhthứcphẫuthuậtnào(năm1163).Kểtừđó,hìnhthứcchữatrịvềthểchấtđãchínhthứctáchbiệtvớichữatrịvềtinhthần,vàyhọccùngphẫuthuậtđãtrởthànhlĩnhvựccủathợthủcông.Điềunàyđồngnghĩacácnhàphẫuthuậtcũngcầnđếncácxưởngsảnxuấtcôngcụykhoa,vìnhiệmvụcủahọgiờđâycũngtrởthànhcôngviệccủathợthủcông,đặcbiệttạimộtquốcgiasảnsinhranhiềuthợthủcônglànhnghềnhưThụySĩ.Đặcđiểmnàyvẫncòntồntạiđếnngàynay.NhữngbướcchânthươngmạihóađầutiêntrongngànhcôngnghệykhoaThụySĩđãxuất

hiệncáchđâyítnhất4thếkỷ,khicácnhàphẫuthuậtbắtđầukếthợpvớithợlàmdaokéotrongsảnxuấtcáccôngcụphẫuthuật.MộttrongsốđólàWilhelmFabry,mộtbácsĩphẫuthuậthànhnghềtạiBernvàVaud,vàcũnglàngườisángchếracôngcụdùngtrongphẫuthuậtkhốiumắtcủamộttrongcácbệnhnhân(năm1595).Ôngđãđóngkhuôndụngcụtrongchìđểđịnhhìnhphùhợpvớihộpsọvàgiaochomộtthợlàmkéorènchắclại.Mộtnhàtiênphongkhác,AndréVenel,cũngxuấtthântừVaud;ôngđãtheohọcphẫuthuậtvàykhoatạiMontpellier,hoànthiệnkiếnthứctạiParisvà,saukhichuduđếnThụySĩvànhiềunướckhác,ôngđãkhaitrươngmộtphòngphẫuthuậtchỉnhhìnhvàonăm1780tạithịtrấnVaudois,Orbe.BệnhnhâncủaVenellànhữngđứatrẻbịvẹocộtsốnghaychânvòngkiềng,vìphươngphápđiềutrịcủaôngcósửdụngcáckhungđỡvàthanhnắnlắpngoàiốngquyển.

TừthủcôngđếnkhoahọcTừsựkiệntrên,VenelđãhọchỏiđượckỹnăngcầnthiếttừcácthợthủcôngngườiPháp,

nhưngvốnkiếnthứcvaymượnấyhóaracòncóíchtheomộthướngkhác–nhưchúngtacóthểthấytrongvídụvềmộtngườiThụySĩkhác,Joseph-Frédéric-BenoîtCharrière,ngườiđãdicưđếnPhápnăm1820vàtheohọcmộtthợdaokéobậcthầy,đểsauđóthànhlậpnênmộtdoanhnghiệpchuyênvềdụngcụphẫuthuậtvàthínghiệm.Charrièresởhữumộttàinănghiếmcó,giúpôngcảithiệnhiệuquảtừcáccôngcụcósẵnvàphátminhthêmnhiềucôngcụmới,đồngthờiphânbiệtchúnghoàntoànsovớinhữngthiếtbịkhácvềcấutrúcmáymóctinhvicùngchấtlượngvậtliệuhiếmthấy.Chỉtronghaithậpnhiên,danhhiệu“MaisonCharrière”đãtrởthànhtấmgươngtronggiớichuyênmôn,chođếntậnkhiôngquađời.CácphátminhcủaCharrièređãgâytiếngvangkhắpthếgiới(tênôngcũngđượcvinhdựđặtchođơnvịđolườngđườngkínhcủaquethôngtiếtniệu).

TheodoreKocher,ngườitiênphongtrongcôngnghệsáttrùngvàlàmắtxíchliênkếtgiữangànhgiảiphẫuvàkhử

trùng.ÔngđoạtgiảiNobelyhọcnăm1909 KẹpđộngmạchdoTheodorephátminhnăm1914CũngtrongthếkỷXIX,nhiềucuộccáchmạngcôngnghiệpvàcôngnghệđãbắtđầuthúcđẩy

côngnghệykhoatừmộthoạtđộngthủcôngtrởthànhmộtngànhkhoahọc.TrungtâmcủahoạtđộngnàychínhlàBern,nơivịbácsĩnhậngiảiNobel,TheodoreKochergiànhhọcvịgiáosưphẫuthuật;vàđếnnăm1872,ôngđãđượcbổnhiệmvàovịtrígiámđốckhoaphẫuthuậttạibệnhviệnInsel.TrongsốcáccôngcụykhoadoKocherphátminh,nổibậtnhấtlàmộtchiếckẹpđộngmạchmangtênông–mộtgọngkìmcóthểbắtkhóa,vớihaithanhhàmbắtchéocórăngcưaởđoạncuối.Đểsảnxuấtcáccôngcụtrên,Kocherphảihợptácvớicáckỹthuậtgiathiêntài.Từnăm1882,quyềnsảnxuấtkẹpKocherđãthuộcvềGeorgGottlobKlöpfer,mộtnhàsảnxuấtngườiBern;sauđósảnphẩmnàytiếptụcđượcchuyểngiaochoMauriceSchaerertừnăm1895,đồngthờiramắtthịtrườngvớisốlượnglớncùngkhẩuhiệu“tiếpbướcKocher”(“nachKocher”).

BernnổilênthànhmộttrungtâmkỹthuậtQuymôsảnphẩmcủaSchaererđãdấylêntràolưuchuyểnđổitừcácphânxưởngthủcông

thànhhoạtđộngphẫuthuậtchuyênmôn.KhiấnbảnthứnămcủacôngtrìnhxuấtchúngdoKochernghiêncứuvềhoạtđộnggiảiphẫuđượcpháthànhnăm1907,côngtySchaerer–hiệnnayđãmởthêmcácchinhánhtạiLausannevàBrussels–đãliệtkêtoànbộcáccôngcụdoKocherphátminhtrongthôngtinkỹthuậtcủahọ.Trongcôngcuộctìmkiếmcácphátkiếnkếthừa,côngtynàyđãhậuthuẫnchotrợlýcủaKochervàngườikếnhiệmsaunày,FritzdeQuervaintrongcôngtrìnhpháttriểnbànphẫuthuậtcảitiếnvàtrìnhbàyphátminhnàytạihộinghịcôngnghệphẫuthuậtquốctếđầutiêntạiBrussels.DeQuervaincũngthuyếtphụcSchaererchếtạothiếtbịkhửtrùngchocácbệnhviện,vàbiếnđềxuấtnàythànhmảngsảnxuấtquantrọngthứhaicủacôngty.CôngtynàyvẫnhoạtđộngđếnngàynaydướitênSchaererMedical,vàlànhàsảnxuấthàngđầuvềbànphẫuthuậtcũngnhưcáccôngcụthínghiệmchuyênkhoakhác,vớisảnphẩmđượcxuấtkhẩuđến90quốcgia.TrongnhữngnămđầuthếkỷXX,nhờtiếngtămcủaKocher,Bernđãtrởthànhthủphủcủa

ngànhcôngnghệykhoa.MộttượngđàikháccũngnổilêntrongthờikỳnàylàHermannSahli,mộtgiáosưnộikhoa,vàcũnglàgiámđốctrungtâmytếcủabệnhviênInseltừnăm1888đến1929.Sahliđãpháttriểnmộtdụngcụphithườnggiúpphântíchnhịpđậpcủatimvàđoáplựcmáu.Ôngcũngcảitiếnmáyđo“haemometer”,mộtdụngcụđượcC.Hotz,côngtyykhoatạiBern,chếtạonăm1886giúpphântíchnồngđộhê-mô-glo-bintrongmáu.Đếnnăm1930,đãcókhoảng40nghìnmáyđohaemometerdoSahlipháttriểnđượcsửdụngkhắpthếgiới;vàđếnnăm1960,thậtkhócóthểhìnhdungmộtphươngthứcđiềutrịphổbiếnnàocóthểtiếnhànhmàthiếuvắngchúng.

DòngthácphátminhBerncũngđượcxemlàtuyếnđầucủangànhnhãnkhoa.ErnstPflüger,giáosưkiêmgiámđốc

khoamắttạibệnhviệnInsel(mộtlầnnữa!)từnăm1876đến1903,đãtậndụngmốiquanhệvớingườianhrể–ngườiđồngsởhữumộtphânxưởngcơkhíthuộcHermann&Pfister–nhằmthuyếtphụccôngtynàychếtạomộtdụngcụgiúpkiểmtrathịlực.Năm1889,mộtcựuthựctậpsinhtừBüchi–côngtysảnxuấtkínhmắt–cũnggianhậpHermann&Pfister.TênônglàAlfredStreit,mộtnhàphátminhthiêntàiđãthuhútsựchúýcủaquốctếtừnăm1906đốivớimộtthiếtbịđothịlựcdùngđiệnđượccảitiến,giúpđolườngđộconggiácmạcvàlựckhúcxạ.Đếnnăm1913,Hermann&Pfisterđãtiêuthụkhoảng1.000sảnphẩmnày–vàchođếnngàynay,nóvẫnđượcxemlàhìnhmẫucủamộtcôngcụykhoaphứctạp.SauThếchiếnI,khichínhthứcvềtayWilhelmHaag–conrểcủaStreit,côngtynàyđãcungcấpđếnthịtrườngthêmnhiềuphátminhvàđổitênthànhHaag-Streit.MộtcôngnghệykhoakhácđượcHaagxemtrọng–bêncạnhnhiềuphátminhdanhtiếng–chínhlàkínhhiểnvikheđèn,mộtthiếtbịđolườngphạmviquansátvàápkếmắt,thiếtbịgiúpxácđịnháplựcnộitạitrongmắt.Nhữngvídụtrênđãchứngminhlĩnhvựccôngnghệykhoađãpháttriểnmạnhmẽthếnào

trongcácthậpniênđầucủathếkỷXX,nhờnănglựcchuyênmônnângcaotrongyhọc,mứcđộtinhvitrongvậtliệuchếtạocùngkỹthuậtsảnxuấtbắtnguồntừthờiCáchmạngCôngnghiệp–vốnđãsớmthoátthaithànhcuộccáchmạngcôngnghệ.CómộtsốyếutốdẫnđếnnhữngthànhtựupháttriểntrêntạiThụySĩ.Thứnhất,đólànhữngbộócluôntìmtòihọchỏicủamộtsốítnhânvậtđượctínnhiệm–nhưKocher,ngườiđạidiệnchotầnglớpkỹthuậtgiagiàuchuyênmôncuốithếkỷXIX,nhữngngườikhôngngầnngạithửsứcvớinhữngvấnđềkỹthuậtphátsinhtừquátrìnhpháttriểncủangànhyhọchiệnđạinóichung(vàngànhphẫuthuậtnóiriêng)–quảthực,họluôntâmniệmrằnggiảiphápkỹthuậtnhấtđịnhsẽxuấthiện.Thứhai,ngườiThụySĩvốncósởtrườngvềkỹthuậtmáymóc,đặcbiệtnếuchúngliênquanđếncácthiếtbịcókíchthướcrấtnhỏ,đòihỏisựchínhxáccaovàtậptrungvàochitiết.Thứba,luôncómộtýchíquyếtđoánkhôngđổivàtinhthầndoanhnhânmãnhliệttoátratừcácnhàphátminhgiàukinhnghiệm,nhữngngườitrựctiếpbiếnýtưởngthànhsảnphẩm.Tuynhiên,chínhtinhthầnsángtạonàylạikhôngthểtrởthànhnềnmóngchonhữngcôngtylớn;kếtcấuthịtrườngvẫncònquárờirạc,cònsảnphẩmlạiquánặngtínhchuyênmôn.Cảquytrìnhpháttriểnvàquymôthịtrườngđềuphảivượtquangưỡngcửakhókhănnày,trướckhitrởthànhmôitrườngnuôidưỡngcáctậpđoànbềthế.PhảiđếnsauThếchiếnII,cảđiềukiệnkểtrênmớiđượcthỏamãnhoàntoàn,dochấtlượngsốngnângcaođãgiúpgiatăngtỷtrọngcủasảnphẩmsứckhỏetrongtổngsảnlượngquốcgia(GNP);đồngthời,nhữngbướcpháttriểnmớitrongcáclĩnhvựcvậtliệuchếtạovàkỹthuậtthunhỏđãmởracơhộikinhdoanhtrênmộtcấpđộmới.MộtcôngtyZurichđãtậndụngthànhcôngcơhộinàyvàtrởthànhmộttrongnhữngdoanh

nghiệpsảnxuấthàngđầuthếgiớivềthiếtbịtrợthính.MộtngườiThụySĩ,mộtngườiBỉvàmộtngườiPháptạiZurichđãthànhlậpAGfürElektroakustikvàothậpniên1940dướihìnhthứcmộtcôngtythànhviên.Cácthiếtbịtrợthínhđầutiêncủahọđượcramắtdướicáitên“Turicum”(têncũcủaZurichthờiĐếchếLaMã).Quảthực,nhữngthiếtbịnàyrấtcótínhcạnhtranh,nhưngcôngtyvẫnkhôngthểsớmcấtcánh.Elektroakustikkhôngphảinhàsảnxuấtthiếtbịtrợthínhduynhất–cuốithậpniên1950,đãcókhoảngnửatáthươnghiệusảnphẩmnàycómặttạiThụySĩ;vàtạiĐứchayĐanMạch,consốnàycòncaohơngấpđôi;bêncạnhđó,HoaKỳcũngcóđếnhơn20thươnghiệu.Vàtấtcảnhữngcôngtytrên–baogồmcảElektroakustik–đềuphảiđốimặtvớimộtvấnđềkỹthuậtcơbản:kíchthướcvàkhốilượngcủavankhuếchâmchạypin–bộphậnngườisửdụngphảiđeotrêncổhoặcbỏvàotúiáongực.

BộbándẫnthayđổicuộcchơiBướcđộtpháđãxuấthiệnvàođầuthậpniên1950vớiviệcphátminhrabộtruyềnthanh

bándẫn.Elektroakustikkhôngchỉnhậnthấybộbándẫncóthểthaythếvankhuếchâm,màchúngcònnhỏvànhẹđếnmứcnguồnđiệnnăngcóthểtruyềnvàobộkhungcủađôigọngkính.

Trongýtưởngtiếptheo,thayvìlắptrựctiếpbộloavàochiếckính,chúngcóthểđượckhớpvàocácchitiếtrunggiúptruyềntảiâmthanhkhuếchđạitốthơnthôngquaxươngtai.Ýtưởngngherấthay,nhưngbướctiếnhànhthìkhôngnhưthế.Thiếtbịđặt-sau-taitrônghệtnhưmộtquảchuốikhổnglồ,vàcáchệthốngtháorờicũngkhôngphùhợpđểsảnxuấthàngloạt.Mộtvấnđềkhácchínhlàcácbộphậnchấtdẻo(nhựaplastic)thườngxuyênbịnứtvỡ.Đầuthậpniên1960,cácgiámđốcđãquyếtđịnhrằnghọkhôngthểngồiyênmãi;họđãchọncáchchấmdứtsảnxuấtvàđâmđơnkiệncácnhàcungcấp.Thếrồi,nhữnggìcònlạicủacôngtynàychỉlàmộtcửahàngnhỏ.CổphiếuElektroakustikđượcbiếukhôngchoErnstRihs,côngtyđượcbanđiềuhànhkiếnnghịtiếptụctheođuổivụkiệnvàbántháoElektroakustiksauđó.Song,Rihsvẫnđặtlòngtinvàosảnphẩmnày–dùniềmtựhàocủaôngđãbịtổnthương.Ôngkhôngchỉmuốnchứngminhvớithếgiớirằngýtưởngvềcácgọngđeotrênmáytrợthínhlàsángkiếntuyệtvời,màElektroakustikcònđủkhảnăngsảnxuấtthiếtbịnày.Rihsđãmualạitoànbộvốncổphần,vàthậtmaymắn,BedaDiethelmđãquyếtđịnhgõcửavănphòngông.Diethelmtừnggiữvịtrícấpcaovớivaitròthiếtkếmáytrợthínhvàkỹthuậtviêntạicôngty

đốithủcủaRihs,Bommer,nhưngôngđãcãivãvớicấptrênvàtáchrathànhlậpmộtcôngtythiếtbịtrợthínhriêng,đồngthờitiếnhànhpháttriểnnhiềuloạithiếtbịmớitronghainămtiếptheo.Dothiếutiềnđiềuhànhcôngty,ôngđãgọichoRihskhihaytindoanhnghiệpnàycóýđịnhbántháosốcổphiếucònlạitrongcáclĩnhvựccầnthanhlý.Thỏathuậngiữahaibênđãthốngnhấtnhanhchóng:RihsthuyếtphụcDiethelmkhôngnêntựsảnxuất,màhãytậndụngnhữngbộphậncósẵnđểsángtạonênmộtthiếtkếgọngđeomớichomáytrợthính.DiethelmlàmviệcmiệtmàivàhoannghênhcảAndy,contraiErnstRihs,thamgiavàodựánnày.Thiếtkếmớicủagọngđeomáytrợthínhđãđượcđặttênlà“Visation”.Tuy“nhàmáy”sảnxuấtchẳngkhácgìmộtcănhộcấp-haiphíatrênRạpchiếuphimthànhphốPiccadillyZurich,nhưngnhưthếcũngđủchứngminhrằng:vớicácbộphậnnhựaphùhợp,họhoàntoàncóthểsảnxuấtnhữngchiếcmáytrợthínhvớichứcnănghoànhảođượckếthợpvớikínhmắt–chiếncôngnàycũnggiúpcôngtygiànhthắnglợitrướccácnhàcungcấpbộphậnnhựatrướckia.

GánhtrênvainhữnggãkhổnglồVisationđãmởđườngchomộtthiếtbịtrợthínhsau-taikhácvớicôngnghệchuyểnmạch

tíchhợp,Phonet.CácthiếtbịđiệntửtrongPhonetcóthểđiềuchỉnhbộphậnkhuếchâmdựatrêncườngđộcủatínhiệuđến–mộtphátkiếnphithườngvàothờiđiểmđó.Trướckhicóphátminhtrên,âmthanhchỉđượclắpđặtvớimộtcườngđộcốđịnh,vàkhiếnâmlượngđếntaingườinghetrởnênquánhỏkhihoạtđộngngoàitrời,vàquálớnkhilàmviệctrongphòng.Chứcnăngđiềuchỉnhâmlượngnàyđãtrởnênnổitiếng,vàgiúpviệckinhdoanhnhanhchóngphátđạt.CôngtybắtđầuxuấtkhẩuđếnthịtrườngĐức,Pháp,MỹvàcảNhậtBản.Đầuthậpniên1970,côngtyđãđạtđếnbướcđộtphámớigiúphọgianhậpvàođộingũcáctậpđoànhàngđầu–thậmchíđủsứccạnhtranhvớinhữngônglớnnhưSiemenshayPhilips;bướcđộtpháđóchínhlàSuperfront,mộtsảnphẩmdànhriêngchocáctrẻemkhiếmthínhbẩmsinh.Nhằmtạođiềukiệnchonhữngtrẻemnàyđượcđếnlớpbìnhthường,lờigiảngcủagiáoviênsẽđượctruyềntừradiođếnmộtđầuthuFM,vàchuyểnthànhâmthanhthôngquamộtsợicápnốivớimáytrợthính.Superfrontlậptứccháyhàng,vàcôngtyđãquyếtđịnhđổitênthànhPhonak–dotinrằngthiếtkếcủaElektroakustiktrướcđâyđãlỗithời.

Lắngnghecuộccáchmạngkỹthuậtsố

MáytrợthínhPhonak.Tínhchínhxácđặcthùtrongngànhkỹthuậtchếtạokíchthướcthunhỏbắtnguồntừngànhcôngnghiệpđồnghồđãlansangcáclĩnhvựckhác,điểnhìnhnhưthiếtbịtrợthínhViệcphátminhracôngnghệphátâmkỹthuậtsốđãbiếnđổihoàntoànngànhkinhdoanh

thiếtbịykhoa,vàchophépcácthiếtbịđượcthiếtkếphùhợphơnvớitìnhtrạngkhiếmkhuyếtthínhgiáccủamỗingườidùng,thôngquamộtdảiâmthanhđatần.Chẳnghạn,ngườigiàthườnggặpkhókhănkhilắngngheâmthanhtầnsốcao,vàthiếtbịtrợthínhmớinàycóthểlậptrìnhnhằmtăngcườngriêngcáctầnsốđó.Banđầu,Phonakchưathểthốnglĩnhthịtrường,nhưnghọđãsớmvượtquacácđốithủvớinhữngsảnphẩmnhưmáytrợthínhkỹthuậtsốhỗtrợlậptrìnhgiúpngườisửdụngtùyýđiềuchỉnhcáccấpđộtăngthếkhácnhautrongcácmôitrườngkhácnhau.Đâylàphátkiếnquantrọngdànhchonhữngngườicaotuổiluônphảilọcâmthanhtừmôitrườnghỗntạp,nhưtạicácbuổitiệchayquánbar.Mộtcôngtrìnhpháttriểntiềmnăngkháclàcácmôcấy,vốnđượccôngtyđầutưhẳnmộtcơsởchuyêndụngtạiLausanne.Cùngvớinhữngthànhtựutrên,nhiềubướcthayđổicũngdiễnratrongngànhsảnxuấtkích

thướcthunhỏ,vớilờikêugọicủaPhonakdànhchocôngnghệchuyênmôntừngànhcôngnghiệpđồnghồThụySĩ,điểnhìnhnhưthunhỏcácmô-tơDC.Nhiềungườicóvẻkháedèkhiđeocácthiếtbịtrợthính,dođó,khảnăngchekínchúngsautaiđãtrởthànhlợithếquyếtđịnhtrênthịtrường.TheoướctínhcủaPhonak,cókhoảng20%dânsốmắchộichứngsuygiảmthínhgiácnhưngvẫnchưathểchữakhỏi,dohọkhôngýthứcđượcnóhoặckhôngthừanhậnnó.

HộiđồngquảntrịPhonakAGnăm1995Đếnđầuthậpniên1990,Phonakđãsẵnsàngthamgiathịtrường

chứngkhoánnhằmtạonguồnlựctàichínhchođàtăngtrưởngxahơnvàgiảiquyếtvấnđềkếnhiệmđangphátsinh.QuyếtđịnhkếnhiệmtạiPhonakquảthựckhônghềdễdàng,khicósựthamgiacủacảbagiatộcvớicácđạidiệnđầyuyquyền:baogồmAndyRihs,Han-UeliRihs(anhtraiông)vàBedaDiethelm.SựkiệnIPOnăm1994làmộtthànhcônglớn;nhưnglịchsửcủacôngtylạikhôngthểnốitiếpthànhquảđó.VịCEOđầutiênđượclựachọntừngoàidoanhnghiệpPeterPfluger,hoàntoànkhôngphùhợpvớivănhóacởimởcủacôngty–vốnlàbảnsắccủaPhonaktrongsuốtnhữngnămqua.Kếtquả,tuyhoạtđộngcủacôngtykhôngđếnnỗitệ,nhưngquátrìnhpháttriểnsảnxuấtlạikhôngđápứngđượckỳvọng,vànhiềunhântàiđãrađi.Saucùng,Phonakcũngtìmramộtứngviêncóthểpháthuykhảnăngtrongmôitrườngthưtháicủatậpđoàn,ValentinoChapero,(1)ngườitừngđiềuhànhphânmảngthiếtbịtrợthínhtạiSiemens.

DướitriềuđạiChapero,côngtylạitiếptụcpháttriểnrựcrỡ,đồngthờiramắtcácdòngsảnphẩmđộtphávàxúctiếnxâydựngcácnhàmáysảnxuấttạiTrungQuốcvàViệtNam.

HìnhthứccũngquantrọngkhôngkémâmthanhHiệnnay,côngtynàyđãđượccácchủsởhữuđổitênthànhSonova(năm2007)vàtrởthành

nhàsảnxuấthệthốngtrợthínhlớnnhấtthếgiớivớithịphầntoàncầutrên25%,cùngdoanhthu1,62tỉfrancThụySĩtronggiaiđoạn2011-2012.DoanhthucủaSonovađãđạtxấpxỉ20triệufrancThụySĩnăm1800,vàsởhữutỷlệtăngtrưởngấntượng20,5%hàngnămtrongnăm2010.Cùngthờiđiểmđó,tỷlệgiatăngdânsốthếgiới(đạidiệnchonguồnkháchhàngtiềmnăng)cũngđạtxấpxỉ1,4%.Phonakcũngvượttrêncáctậpđoàncùngngành(nhưSiemenshayOticon)trongmộtsốlĩnhvực.Mộttrongsốđólàcôngnghệ“dịchchuyển”,hệthốngdànhchonhữngđốitượngmấthoàntoànkhảnăngthínhgiácởmộtbêntai:thiếtbịtrợthínhsẽbắttầnsốâmthanhtừtainàyvàtruyềnsanghệthốngtrợthínhcủabêntaicònlại.Khicácđốithủcủahọtìmcáchbắtkịpthôngquasửdụngdâyđeo,thìPhonakđãpháttriểnthànhcôngcôngnghệdịchchuyểnkhôngdâyduynhấttrênthịtrường.Bêncạnhđó,Phonakcònlàdoanhnghiệpdẫnđầuvềthiếtbịtrợthínhchốngnước–vớimộtmẫusảnphẩmcóthểgắntrựctiếptrongtaisuốtbatháng.Hiệnnay,danhmụcpháttriểncủaPhonakbaogồmcáchệthốngtrợthínhvàgiảiphápmôcấy,cũngnhưthiếtbịtruyềnthôngkhôngdây,cáccôngnghệtruyềnthanh(radio)vàgiảiphápbảovệthínhgiácchuyênnghiệp.Tuynhữngthayđổivềnhânkhẩucùngmôitrườngsốngngàycàng“ồnào”đãgiatăngtỷlệdânsốmắchộichứngkhiếmthính,nhưngvẫnkhôngthểkhuấtphụchoàntoànnhữngthànhkiếnđãănsâutrongnghĩ;dođó,hìnhthứcvàcảmxúctoátlêntừmỗichiếcmáytrợthínhđãtrởthànhcácyếutốquantrọngnhằmhoànthiệncôngnghệ.KếthợphainhântốthenchốttrênđãtrởthànhchiếnlượctrọngtâmcủaSonova.LấyTậpđoànSwatchlàmtấmgương,Phonakđãđadạnghóacácthiếtbịtrợthínhtừmàusắcđếnvậtliệu(chẳnghạnnhưcrôm)nhằmdấylêncảmnhậnvềthờitrang.Đếnhômnay,mụctiêuquantrọngnhấtcủamộtchiếcmáytrợthínhchínhlà“trởnênvôhình”.Phonakđãthayđổicuộcchơi.Hiệnnay,Sonovađangsởhữuhơn8.000nhânviêntrêntoànthếgiới,nhưngvẫnlàmộtđại

diệnThụySĩtiêubiểu:phầnlớnhoạtđộngR&D(nghiêncứuvàpháttriển)vàmarketingcủahọđềudiễnralạiThụySĩ;đồngthời,họcũngđónggópmộtphầnquantrọngtrongtổngsảnlượngtiêuthụcảnước.

ÝtưởngcùngsứcthuyếtphụcCâuchuyệnvềSonovakhôngphảilàtrườnghợpcábiệttronglịchsửvềcácdoanhnghiệp

côngnghệtronglĩnhvựcnày–họthườngbắtđầuvớiýtưởngtừmộtcánhân,trảiquavôvànnỗlựcthuyếtphục,nhưngkhôngđạtđượcthànhtựugìđángkể.Tuynhiên,vẫncònmộtkhíacạnhkháclàmtốnkhôngítgiấymựctronglịchsửcácdoanhnghiệpThụySĩ,đóchínhlàtầmquantrọngcủasựphốihợp.Tronglĩnhvựcchỉnhhình,vốnxoayquanhcáctácnhân,triệuchứng,cáchphòngngừavàđiềutrịnhữngthươngtậtbẩmsinhhaymắcphảivềxươngkhớphoặccơbắp,mộtsốcôngtyThụySĩđãlàmnênlịchsử,vàkhôngítnhữngthànhtựutrongsốnàyđãtrảiquamộtchuỗicácquyếtđịnhhợptácquantrọng.CâuchuyệnvềsựgianhậpcủacáccôngtycôngnghệThụySĩtronglĩnhvựccôngnghệchỉnh

hìnhđãbắtđầutừcuốithậpniên1950,khimộtnhómcácbácsĩphẫuthuậtvàchỉnhhìnhbịthuyếtphụcrằng:thayvìđiềutrịcácchỗgãybằngkhuônthạchcaoParisvàvảibuộc,nhữngđoạnxươnggãycóthểđượcgắnmôcấy.Năm1958,họđãthànhlậpmộtnhómnghiêncứukhôngchínhthứctạiDavos,đượcbiếtđếnvớitênAO(ArbeitsgemeinschafffürOsteosynthesefragen),mộtkiểuhiệphộicácnhàkhoahọcvàphẫuthuậtgiachuyênvềlĩnhvựcchỉnhhình.AOđãtạonêndấuấntrongngànhcôngnghệchỉnhhìnhThụySĩ.Banchấphànhcủahọđượcquytụtừhơn170phẫuthuậtgiathươngtíchhàngđầutừkhắpnơitrênthếgiới.CácnhàphẫuthuậttừkhắpmọimiềnđãđổvềDavosnhằmthamgiacáccuộctranhluậnvềnhữngbướcpháttriểnmớitrongcáclĩnhvựccôngcụphẫuthuậtvàcấyghépmô.AOvẫn

đanglànơicungcấpcácchỉdẫnvàkiếnthứctiêntiếnchogiớiphẫuthuật,đồngthờilàbiểutượnguytínvềcácthànhtựuliênquanđếncôngnghệmôcấymới.

Tàinăngcủangườithợđồnghồ

MauriceEdmondMüller,nhàtiênphongngườiThụySĩvềđổimớicôngnghệchỉnhhìnhThờiđiểmđó,MauriceMüllerđangtìmkiếmmộtcôngtyđủkhảnăngvàsẵnsàngsảnxuất

mộtbộcôngcụphụcvụtrongngànhphẫuthuậtchỉnhhình,khiôngtìnhcờbiếtđếnmộtcôngtykỹthuậtcôngnghệ,RoMa,tạiBettlachnăm1958.RobertMathys,vịchủtịchcôngty37tuổi,đãnhanhchóngnhậnraôngđangđứngtrướccơhộikhaitháckiếnthứcuyênbáccủaMüllertrongsảnxuấtcácloạimôcấyvàcôngcụykhoatừthépkhônggỉ.Bêncạnhđó,AOcũngtrìnhbàynhữngcâuhỏivềvậtliệuchếtạotạimộtviệnnghiêncứuđượcReinhardStraumannthànhlậpnăm1954.CôngtycủaStraumannchuyênvềhợpkimchốngănmòn;vàcùngvớiMathys,ôngđãtrởthànhnhàcungcấpthứhaivềdụngcụphẫuthuật.

ChânrăngthaythếđầutiêndoMüllersảnxuấtnăm1966Straumannđãbắtđầunghiêncứupháttriểncácloạihợpkimmớidùngtrongngànhcông

nghiệpđồnghồtừnăm1920.CácloạihợpkimnàyvềsauđãxuấthiệntrongnhữngchiếcđồnghồdanhtiếngdoRolexvàIWCsảnxuất,vàđóngvaitròhếtsứcquantrọngtrongquátrìnhpháttriểncácdòngsảnphẩmmới.Straumannsauđóđãnghiêncứuthêmhàngloạtứngdụngkhác,baogồmviệcsảnxuấtcácloạihợpkimsửdụngtrongthiếtbịcủabộmônnhảykhôngtrung.Mãiđếnnăm1960,contraiông,FritzStraumann,mớibắtđầuđưahợpkimvàovàocáccấutrúccốđịnhxươngkhớpbêntrong.Sauđó,ôngđãsảnxuấtthànhcôngloạimôcấynha

khoađầutiênvàonăm1974,sảnphẩmđãvượtquakhâukiểmđịnhchứcnăngtạiĐạihọcBern.Trướckhiquađờinăm1990,ôngđãkịplộtxáchoàntoàncôngtydochaônggâydựnggần40nămvềtrước.Thờiđiểmđó,giatộcStraumannđãquyếtđịnhbánlạicôngtykhimộtdoanhnghiệpkháccóýđịnhthâutómtoànbộ.

QuytrìnhchữatrịTuynhiên,dokhôngchấpnhậntừbỏhoạtđộngpháttriểnmôcấynhakhoatuykhiêmtốn

nhưngđầyhứahẹncủacôngty,ThomasStraumann(contraiFritzStraumann)đãthuyếtphụcbanquảntrịmualạiphânmảngnàylầnthứhai.CôngtymớiđượcthànhlậpvàvẫngiữnguyêntênStraumann.DướibàntaycủamộtStraumanntrẻtuổi,mộtthanhniêntrongđộtuổi20,côngtyđãmộtlầnnữađặttrọngtâmtrởthànhnhàsảnxuấtchuyênvềhệthốngmôcấynhakhoa.Straumanncũngđặtmụctiêugiảiquyếtvấnđềphứctạpnhấttrongcôngnghệphẫuthuậtmôcấynhakhoahiệnthời:đóchínhlàthờigianđiềutrịdàicùnggiaiđoạnhồiphụccầnthiếtđểkhungxươngkếthợpvớimôcấy.Đốivớihệthốngcủađốithủ,quátrìnhnàyđòihỏiđến24tháng.Tuynhiên,giữathậpniên1990,Straumannđãrútngắngiaiđoạnhồiphụcnàyxuốngcòn12tháng.Vàđếnnăm1997,côngtyđãđạtđếnbướcđộtphámớivớisựkiệnramắthệthốngmôcấySLA.SLA–viếttắttừ“cátphun(sandblasted),hạtlớn(largegrits)vàkhắca-xít(acid-etched)”–đãrútngắnquátrìnhtươngthíchchỉcòntừ6đến8tuần,vàđưaStraumanntrởlạitốpđầutronglĩnhvựccôngnghệmôcấynhakhoathờiđó.VớitrụsởđặttạiBasel,côngtyđãtrảiquamộttiếntrìnhmởrộnglâudài.Trongmộtphần

củanỗlựctrên,côngtyđãquyếtđịnhcổphầnhóavàonăm1998,vàniêmyếtcổphiếutrênthịtrườngchứngkhoánThụySĩ.Đầuthậpniên2000,Straumannđãpháthiệnramộtthịtrườngtiềmnăngmới:đólàcácchấtliệusinhhọcđượcsửdụngnhằmtáitạocácmôtếbàocứnghoặcmềmbịtổnthươngdocácbệnhvềrăngmiệnghoặccáctácnhânkhác.Táitạocấutrúchỗtrợxươnglàmộtbộphậnquantrọngvàquyếtđịnhthànhcôngtrongtiếntrìnhchữatrịthôngquacácmôcấy.

BảnvẽmộtmôcấychânrăngcủaStraumann.Hiệnnay,Straumannđangduytrìlợinhuậncậnbiên80%–bấtchấplàngióngượctừquỹ

lươngcaovàdòngtiềntệmạnh–đồngthờigiữvữngtỷlệlợinhuậntrênvốnsởhữuhơn20%.Từkhicôngtycổphầnhóanăm1998,họđãchinhphụcmứctăngtrưởngdoanhthuấntượng17%.(DoanhthucủaStraumannđãđạt110triệufrancThụySĩnăm1998và738triệufrancnăm2010).Nhữngconsốvượttrộitrêntrongngànhcôngnghệykhoachỉcóthểlàthànhquảcủahoạtđộngsángtạokiệtxuất.Viễncảnhcủathịtrườngmôcấynhakhoathậtquáphithường.Mặtkhác,quátrìnhlãohóa

dânsốtạicácquốcgiapháttriểncònđảmbảomộtđộnglựctăngtrưởngđángkể.(2)Khôngnhữngthế,nhữngthịtrườngmớinhưBrazil,ẤnĐộvàTrungQuốccũngđangbắtđầuquantâmđếnsứckhỏerăngmiệng,vàtấtnhiên,họthừakhảnăngđápứngsảnphẩmcủa

Straumann.

ThomasStraumann.CôngtyStraumannhiệnđangdẫnđầuvềlĩnhvựcmôcấynhakhoamớivớilợinhuậncựccao,minhchứngrằngkhảnăngkinhdoanhthiênphúvẫncóthểhồisinh,dùchỉnhờthừakếmộtdoanhnghiệp

CuộccáchmạngCharnleyCùngthờiđiểmcôngtyStraumannlầnđầutiêngianhậpngànhcôngnghệykhoa,mộtphát

minhkháctronglĩnhvựccôngcụchỉnhhìnhcũngđãxuấthiện:đólàcácthiếtbịthaythếhôngdonhàphẫuthuậtngườiAnhJohnCharnleypháttriển;ôngcũngchínhlàngườichếtạocácbộphậnkhớpgiảlàmtừthépkhônggỉvàpolyethylene.Năm1959,ôngcũnggiớithiệuứngdụngchấttrámxươngtrongkỹthuậtcốđịnhkhớpthaythếhông–cộtmốcgiúpôngđượctấnphonghầutước.Năm1962,MauriceMüllercùngmộtđồngsựtạibệnhviệnStGallen,BerhardWeber,đãthamgiadướivaitròphẫuthuậtgiakháchmờicủaCharnley,vàrấttâmđắcvớikỹthuậtgiảiphẫucủaông.Vềsau,họđãthựchànhnhữnggìtiếpthuđượcvàpháttriểnnhữngcôngcụykhoađượchệthốnghóa.Mathyskhiđóvẫnlàmộtnhàsảnxuất,nhưngvớiquymôkhánhỏ.Trongquátrìnhtìmkiếmmộtđồngsựhợptácmới,WebervàMüllerđãliênhệvớiSulzer,mộtcôngtykỹthuậtcơkhílớntạiWinterthur,vàthànhquảtừcảnhómđãramắtvớitêngọi“khớphôngSulzer”.

BướcđộtphátrongcôngnghệchỉnhhìnhMüllerkhôngchỉlàmộtphẫuthuậtgiatàinăng,màcònlàmộtdoanhnhânxuấtchúng.Năm

1965,ôngđãsánglậpnênQuỹProteknhằmtạođộnglựcpháttriểncácthiếtbịthaythếhông;vàhainămsau,ôngđãthànhlậpcôngtyProteknhằmquảngbácànghiệuquảcàngtốtcácloạimôcấytừSulzervàMathys.Trongkhiđó,đồngsựWebercủaônglạichọnconđườngriêngvàthànhlậpAlloProtạiChamnăm1968(mộttiểubangthuộcZug),côngtysaunàyđãđóngvaitròthiếtyếutrongtiếntrìnhsángchếkhớpnhântạokhôngchấttrám,vớithântrụclàmtừhợpkimtitangiúpgiảmnguycơsốcphảnvệ.Bướcđộtphátiênphongnàyđãminhchứngchotốcđộpháttriểnchóngmặttronglĩnhvực

chỉnhhìnhgiữahaithậpniên1960và1970.Năm1970,côngnghệykhoađãđượcdànhhẳnmộtphânmảngđộclậptạiSulzer,vàProtekcũngtrởnênthịnhvượngđếnmứcđủkhảnăngđónggópchoQuỹMauriceE.Müller,vớivaitròhuấnluyện,nghiêncứuvàcungcấptàiliệuthamkhảochokhoaphẫuthuậtchỉnhhìnhtạiĐạihọcBern.Trongkhiđó,MathysvàStraumann,nhữngdoanhnghiệpđãthốngnhấtvềphânkhúcđịalýthịtrườngtừđầuthậpniên1960,vẫnthăngtiếnvớithànhcôngvangdội.Họđãmởrộnghoạtđộngtrêntoàncầu,vàtựđịnhvịnhưcácnhàcungcấphàngđầuthếgiớivềmôcấychỉnhhình.Cùngthờiđiểmđó,Sulzercũngvạchrakếhoạchcủngcốvịthếtrongngành,mộtchiếnlược

lẽrađãthànhcôngnếucôngtynàykhôngvấpphảimộtthấtbạitrongsảnxuất,khiếnhọphảitrảgiábằngmộtthảmhọathươngmại.

Cáigiáchomộtsailầmnhỏ

Năm1988,SulzerđãmualạiAlloPro,vàtiếptụcthâutómPhonekcùngmộttậpđoànHoaKỳ,Intermedics,trongnămtiếptheo;vàsaumộtthậpkỷ,họlạitiếptụcbànhtrướngkhimualạiSpine-TechcủaMỹ,mộtcôngtychuyênvềgiảiphẫuchỉnhhìnhcộtsống.Năm1999,tạimộtnhàmáyTexas(nơisaunàylàSulzerMedica),chấtthảitừdầubôitrơntrongquytrìnhsảnxuấtđãvấybẩnbềmặtxốpcủacácmôcấy,vàkhiếnkhớpxươngkhôngthểliềnlạiquanhcácmôcấynàytrongvôsốcaphẫuthuật.CôngtySulzer,vốnđượcniêmyếttrênsànchứngkhoánnăm1997,đãchìmngậptrongnhữngvụkiệntụngtiêutốnđếnhàngtỉđô-la.Nhằmcứuvãnthiệthạivềtàichính,Sulzerđãviệnđếnmộtbiệnpháphòagiảivớicácnguyênđơnvàchấpnhậnbồithường780triệuđô-la.Nhưnghọđãkhôngthểgượngdậysauvụbêbốinày,vàđãđểZimmer–mộtcôngtychỉnhhìnhhàngđầutạiMỹ–mualạimộtnămsauđóvớigiá3,2tỉđô-la.ThấtbạicủaSulzerlàmộttríchđoạncayđắngtrongcâuchuyệnthànhcôngcủangànhcông

nghệchỉnhhìnhThụySĩ;song,nhiềucôngtykhácvẫntiếptụctăngtrưởngmạnhmẽ.TạiStraumann,saukhibanquảntrịmualạiphânmảngxươngkhớpnhântạo–vàlậpnênStratecMedical–cácmảngkinhdoanhcònlạivẫntậptrungpháttriểnmôcấynhakhoacũngnhưbiệnpháptáitạocácmôởmiệng.Hiệnnay,côngtyđãđạtdoanhthu740triệufrancThụySĩvàsởhữu1.500nhâncông.Họvẫnnắmgiữvịthếđộctôntrênthịtrường,với20%thịphầnmôcấynhakhoa–xếptrêncảcáccôngtynhưBiomet,NobelBiocarehayZimmer.

HansjörgWyss:cơnlốcmangtinhthầndoanhnhânVềphầnmình,Mathysvẫntiếptụcduytrìphânkhoachỉnhhình,cũngnhưđổitênthành

MathysMedizinaltechnikvàonăm1996vàbắtđầuquảngbásảnphẩmcủahọdướitênthươnghiệuMathysOrthopaedics.Năm2002,họđãmualạiKeramed,mộtcôngtyĐức,vàtrởthànhmộttrongsốcácnhàsảnxuấtdụngcụchỉnhhìnhhiếmhoitựchếtạochấttrám.Tuynhiên,khônglâusauđó,họđãphảinépdướiđôicánhcủaHansjörgWyss,mộtnhàquảnlývớitốchấtkinhdoanh,ngườiđãbắtđầusựnghiệpbằngquyếtđịnhgiảicứuvàmualạichinhánhtạiMỹcủaStraumann,SynthesUSA.

HanjörgWyssđãgópphầnhợpnhấtvàmởrộnglĩnhvựcchỉnhhìnhtạiThụySĩ,vàtrởthànhmộtthànhviênkỳcựutronghàngngũcácdoanhnhânthànhcôngvàgiàucónhấtThụySĩ.Ôngcũnglàmộttrongnhữngnhàtừthiệnhàophóngnhấtquốcgianày,vàđượcvinhdanhlà“nhàhảotâmcủamọithời”tạiĐạihọcHarvardWyssđãchứngminhônglàmộttrongnhữngdoanhnhânthànhcôngnhấtThụySĩtừthếhệ

trước.Ôngcóxuấtthânkhákhiêmtốn,vàtừnglớnlêntrongmộtcănhộbéxíu,khôngnướcnóng,khôngtủlạnhphíatrênmộttiệmbánhtạiBern.ChaôngchuyênbuônbánmáymóchỗtrợykhoachoPitneyBowes,vàbảnthânHansjörgcũngnhậnphụtráchchuyênmụcthểthaotrêntờNeueZürcherZeitungkhicònlàsinhviên,nhằmtựtrangtrảichokhóakỹsưtạiETH.LàmộttrongnhữngngườiThụySĩđầutiêntốtnghiệpTrườngKinhdoanhHarvard(năm1965),ôngđãgianhậpChryslervàđảmnhiệmvaitròkỹsưnhàmáytạiPakistan,ThổNhĩKỳvàPhilippines.BấtmãnvớisựthiếutậntâmcủaChryslertrongcáchoạtđộngkinhdoanhngoàithịtrườngMỹ,WyssđãchuyểnđếnMonsanto,nơiôngkhônghềbấtngờvềcơchếquanliêucủamộttậpđoànlớn.Tìnhcờ,WyssđãngồingaycạnhôngchủcủaMathystrênchuyếnbaydàivềThụySĩ.Vàkhimáybayhạcánh,WyssđãđồngýtìmcáchvựcdậyhoạtđộngkinhdoanhtrìtrệcủaMathystạithịtrườngMỹ;đổilại,ôngsẽtrởthànhcổđôngcôngty.WyssnhậnthấyHoaKỳlàmộtthịtrườnglớnđangpháttriểnmạnhmẽ,vàtuynhàsảnxuất

ThụySĩđangsởhữucácsảnphẩmtốt,nhưnghọđãápdụngsaiphươngphápquảngbá.PhầncònlạitrongsựnghiệpcủaWysslàgiaithoạivềcôngcuộcchinhphụcthịtrườngMỹvànỗlực

hợpnhấtlĩnhvựcchỉnhhìnhtạiThụySĩ,đồngthờinuốtchửngtừngđốithủmột–trongkhivẫngiữvữngvịthếmộtcổđônguyquyền.(3)

NhântàithầmlặngngườiNhậtBảnTuyWyssđãbàngiaohầuhếthoạtđộngchocácthuộccấp–nhữngngườiđượcôngnhậnxét

rằng:“tuykhôngphảitàinăngsángchói,nhưnglànhữngnhânviêncókhảnăngvàđángtincậy”;song,vẫnkhôngcóýtưởngnàođượcchuyểnsangthiếtkếhaysảnxuấtmàkhôngthôngquaông.Thờiđiểmđó,trongcôngtyđãxuấthiệnmộtngườihùngthầmlặng:KeiAbe–mộtgiáosưngườiNhậtBản,vịchuyêngiađãchorađờinhiềumẫuthiếtkếphithườngtronggầnbathậpniên.Abeđãtừnglàmviệctrongnhiềungànhnghềkhácnhau,từngghéthămítnhất2.000nhàmáytrênkhắpthếgiới,vàgiớithiệunhiềutưtưởngmới–nhưkháiniệm“tứcthời”(“justintime”)trongsảnxuất–đếnnhiềungười.MộttrongsốđólàToyota,nơiôngchorađờihệthốngsảnxuấtKanban(“tứcthời”).TheolờiWyss,AbeđãhỗtrợSynthesbằngcách“thúcđẩysựthayđổithườngxuyêntrongsảnxuất,mangđếnnhữngýtưởngvàkháiniệmmáymócmới,đồngthờiđảmbảochúngtôiluôngiữvữngvịtríđầubảngvềcôngnghệmớivàtỷlệlợinhuậnbiêntốtnhấttrongngànhsảnxuấtthiếtbị.”Vềchiếnlượctoàndiện,Wysscũngnhấnmạnhrằng“đốithủnghĩrằngchúngtôiđãphát

điên,nhưngđólàđiềuđãgiúp[côngty]giànhđượcvịtrídẫnđầuvàmanglạichochúngtôithêm10%lợinhuậnbiên.”Nhằmthâutómkháchhàng,WyssđãchiêumộcácphẫuthuậtgiatừHoaKỳvànhiềunơikhácđếntrụsởAOtạiDavosvàtạođiềukiệngiúphọkếthợpcáckỹthuậtgiảiphẫutiêntiếnnhấtvớisảnphẩmtạiSynthes.Vàđốivớinhữngnhàgiảiphẫudanhtiếngnhấtthếgiới,mộttuầnmùahètạiDavosđãtrởthànhmộtkỳnghỉđángmongđợi,táchbiệtkhỏiáplựchàngngàytừnhữngnơinhưMadison,Wisconsin.Chiếnlượctrênđãđemlạithànhquả:tỷlệtăngtrưởngdoanhthutrungbìnhtạiSynthestừnăm1980đãduytrìởmức21%mộtnăm(baogồmcảcácthươngvụmualạiStratecMedicalnăm1999vàMathysMedizinaltechniknăm2004).

21tỉđô-latuyệtvờiNăm2011,WyssđãbánlạiSyntheschoJohnson&Johnsonvớigiá21,3tỉđô-la–vớimột

nửacổphầnnắmgiữ,ôngsẽthulợiítnhất10tỉđô-lanếuthươngvụđượcỦybanThươngmạiLiênbangHoaKỳthôngqua.(4)Đâylàtinkhôngtệđốivớimộtdoanhnhânlớnlêntừcăngáccủamộttiệmbánh,phảiđilạitrênchiếcxegoòngOpelcũkỹ,vàphảinghỉlạicùngchịgáitrongmộtcănhộhaiphòngngủkhighéthămZurich.Đólàdấuhiệuchothấysứcsốngbềnbỉcủangànhkinhdoanhthiếtbịchỉnhhình:vừatích

cựctạođiềukiệnchonhữnggãkhổnglồnhưSynthesmởrộnghoạtđộng,vừadànhđủsânchơichocáctânbinhmớinổicódịpthửsức.Nhữngvídụđiểnhìnhtrongvòng20nămvừaquađãxướngtênPlusEndoprothetikvàIntraplant,haidoanhnghiệpsaucùngđãhợpnhấtvớiPrecisionImplantsdướicáitênPlusOrthopaedics;vềsau,họđãtrởthànhnhàsảnxuấtkhớpthaythếlớnnhấtchâuÂu,trướckhivềtaySmith&Nephew,mộtcôngtycôngnghệykhoaAnhQuốcvàonăm2007.MộtcâuchuyệnthànhcôngkháctrongngànhchẩnđoánykhoalàTecan,nơichuyênchếtạocáccôngcụphụcvụđolường,phântíchcũngnhưdụngcụthínghiệmtựđộngtrongcáclĩnhvựcnhưcôngnghệthuốcsinhhọc,phápyvàchẩnđoánsứckhỏe.Saumộtkhởiđầuchậtvật,hiệnnayhọđãtrởthànhdoanhnghiệphàngđầuthếgiớitronglĩnhvựcdụngcụthínghiệm.Năm2010,Tecanđãsởhữu12.800nhânviêntrêntoàncầu,vớidoanhthuđạt370,6triệufrancThụySĩ.

Kinhdoanhchuyênbiệt,lợinhuậnchínhthốngWillyMichelđãgâydựngnênhaidoanhnghiệpdẫnđầutrongvòng20nămtrởlạiđâytrong

haiphânngànhchuyênbiệtvàpháttriểnnhanhchóngcủacôngnghệykhoa:Đầutiênlà

Ypsomed–chuyênvềhệthốngtựtiêmvàhiệnnayđãđạtdoanhthutrên270triệufrancThụySĩ.TiếptheolàDisetronic,chuyênvềhệthốngtruyềnvàđượcRochemualạinăm2003.Điềunàykhiếnchúngtagợinhớlạirằngnhữngtậpđoànlớncũngphảichiasứctrongngành

côngnghệykhoa.PhânngànhchẩnđoáncủaRochehiệnđãdẫnđầuthếgiớivềchẩnđoántrongốngnghiệm(phântíchmẫumáuvàmẫunướctiểuđểpháthiệntriệuchứngvàtìnhtrạngbệnhlý).NếuRocheDiagnostics(ngànhChẩnđoáncủaRoche)làmộtcôngtyđộclập,họnhấtđịnhsẽkhiếntấtcảcáccôngtycôngnghệykhoakháctạiThụySĩbịlumờhoàntoàn.Năm2009,doanhthucủahọđượcướctínhđãvượtngưỡng10tỉđô-la.Điềunàyđồngnghĩahọhiệnđangnắm1/4thịphầntronglĩnhvựcchẩnđoántrongốngnghiệm,vớitổngdoanhthuướctính40tỉđô-la.PhânngànhnàycủaRochecũngsởhữu26nghìnnhânviêntrêntoàncầu.

VìmộtcuộcchiếnkhốcliệtHiệnnay,ngànhcôngnghệykhoađangđạttổnggiátrịdoanhthuthườngniên336tỉđô-la

trêntoànthếgiới.(5)Chỉriênglýdonàycũngkhiếnngànhcôngnghệnàytrởthànhđiểmđếnthuhútnhữngtậpđoànđaquốcgiahùngmạnhnhấtluônliêntụctìmkiếmcơhộibànhtrướngvàđadạnghóa.Tuynhiên,vẫncònnhiềuyếutốhấpdẫnkhác,nhưtốcđộthayđổicôngnghệnhanhchóng,íttácđộngtừcácchínhsáchbảohộ,côngviệckhiếnnhânviênthỏamãnvàmộtthịtrườngđượcđảmbảodànhchocácsảnphẩmmớixuấtsắc.Trongmộtmôitrườngtoàndiệnnhưthế,mộtngườicóthểhyvọngrằngtấtcảcáctậpđoànsẽbịquétsạch,ngoạitrừcácdoanhnghiệpThụySĩ–nhữngnhàtiênphongtrongvôsốlĩnhvựccôngnghệykhoatronghơnhaithếkỷgầnnhất.Nhưchúngtađãthấy,cáccôngtyThụySĩvẫnlànhữngđấuthủhùngmạnhnhất,vàkhôngcóbấtkỳdấuhiệunàochothấyhọsẽsuytàn.Mặtkhác,nhữngnhàsảnxuấtThụySĩvẫnlàthếlựcthốnglĩnhthịtrườngthếgiớivềmôcấy,thiếtbịtrợthính,côngcụchẩnđoán,dụngcụthínghiệmvàcáchệthốngphẫuthuậtnộisoi.Nhưđãđềcập,Sonovalàcôngtydẫnđầuthếgiớivềthiếtbịtrợthính,trongkhiStraumannlàquánquânthếgiớivềmôcấynhakhoa.Synthestừlâucũngthốngtrịtoàncầuvềmôcấythươngtổn(vớidoanhthuchiếm2/3thịphần);nếukếthợpvớingànhsảnphẩmxươngsốngytế,Synthessẽlàbáchủtrongtoànbộngànhcôngnghệykhoatoàncầu(vìkhôngtìmthấyđốithủtươngxứng–nhưngđólàdohọtựkhẳngđịnh).Hiểnnhiên,ngườiThụySĩđãthểhiệnrấtnhiềuphẩmchấtcầnthiếttrongcáclĩnhvựccông

nghệykhoa:nhưsựtậntâmđốivớichấtlượng,khátkhaođầutưvàkhảnăngthíchứngnhanhchóngvớinhữngthayđổixuấthiệntrongmôitrườnghoạtđộng.Tuynhiên,nhữngquốcgiakháccũngsởhữunhữngtốchấtnày.ĐiềuđặctrưngnhấttrongvănhóacôngnghiệpThụySĩchínhlàkinhnghiệmlâuđờitrongtiếntrìnhpháttriểnvàsảnxuấtcácthiếtbịđòihỏiđộchínhxáccao(nhưđồnghồ)vàkhảnăngthaotácvớikíchthướcthunhỏ.NhiềungườicũngsẽnhậnranhữngphẩmchấtnàytạiNhậtBản,nhưngNhậtBảnlạikhôngphảimộtđốithủtầmcỡtrongngànhcôngnghệykhoa.

ThiếtbịkiểmsoátốngchấtlỏngtựđộngdoTecanGroupAGsảnxuất

Nơicôngnghệ,khoahọcvàkinhdoanhhộitụCólẽyếutốmangtínhquyếtđịnhnhấtđốivớingườiThụySĩchínhlàtưduyquốctế.Như

chúngtađãchứngkiến,mộttrongnhữngnhântốthenchốttrongtiếntrìnhpháttriểncông

nghệykhoa–dùđólàthiếtbịchỉnhhình,trợthínhhaychẩnđoán–làtìmkiếmcácnhàkhoahọc,cáckỹsưvàchuyêngiaytếvàphốihợphọvớinhau.TừkỷnguyêncủaAOchođếnngàynay,vớinhữnghọcviệndanhtiếnglâuđờinhưETHvàEPEL,ngườiThụySĩđãhộiđủkhảnăngvàsẵnsàngthuhútchấtxámcủathếgiới.Tươngtự,vớitầmvócnhưhiệntại–hayvịthếdẫnđầuvềkinhdoanhvàcôngnghệtrong

cáclĩnhvựctăngtrưởngnhanh–ngườiThụySĩsẽhoàntoànmởlòngchàođónnhữngcôngtynướcngoài,bìnhthảnchứngkiếncáccôngtyThụySĩbịnướcngoàimualại,thuhútnhântàitừngoàinướccũngnhưxuấtkhẩunhântàitrongnước.Đólàtoànbộtiếntrìnhtăngtrưởngvàpháttriển,vàkhôngaihoàinghivềđiềuđó.Vìsaohọlạichấpnhậnlàmthế?–câutrảlờichínhlàlợiíchđượccủngcốmỗingày.Từgiữathậpniên1990,tỷlệxuấtkhẩutrongngànhcôngnghệykhoaThụySĩđãtăngtrưởngnhanhhơnmứcbìnhquânquốcgia–tươngđương90%.Hiệnnay,ngànhcôngnghệnàyđangchiếmtỷtrọng5%tổngsảnlượngxuấtkhẩuhữuhìnhcủaThụySĩ,và3,2%tổngdoanhthuxuấtkhẩusảnphẩmvàdịchvụ.Dođó,chỉtrongvàithậpniên,ngànhcôngnghệnàyđãâmthầmtíchlũyđượcthếmạnhkinhtếngangtầmcácngànhdượcphẩmvàcôngnghiệpthựcphẩm.Côngnghệykhoacũnglàlĩnhvựcđảmbảolợithếchocácquốcgianhỏbé.Sựgắnkếtmật

thiếtgiữacácdoanhnhânvàchuyêngiacôngnghệykhoalàthếmạnhkhôngthểchốicãitronghoạtđộnghậucần.Toànbộđấtnướcđangvậnhànhnhưmộtcụmcôngnghiệp.Cácsảnphẩmtronglĩnhvựcnàycũngcókíchthướckhánhỏ,vớiquymôsảnxuấtkhiêmtốntạinhữngđơnvịvừatầm–hay“quymôThụySĩ”.Điềunàycũngphảnánhtìnhtrạngchungtrongbốicảnhxãhội:mỗidoanhnghiệpThụySĩbiếtrằnghọkhôngchỉđangchămlochocơnghiệpbảnthân,màcòncóbổnphậnduytrìtinhthầnđoànkếttrongxãhội.

KẻtừchốinhượngbộSchneiderlàmộtvídụđiểnhình.Côngtynhỏnàyđãthươngmạihóathànhtựucủamộtbác

sĩtimmạchngườiĐức,RolandGrüntzig.Grüntziglàngườiđãphátminhraốngthôngmạchmáuđầutiên,dụngcụchophépnớirộngđộngmạchvànhbịthuhẹp,từđógiúpngườibệnhthưgiãntrongsuốtcaphẫuthuậtnhờthuốcgâymê.HugoSchneider,mộtdoanhnhânThụySĩ,đãbắtđầuchếtạocácốngthôngnàytạimộtga-ravùngngoạiôZurich(Witikon).Sauđó,ôngđãchuyểngiaoquyềnđiềuhànhcôngtySchneider-MedintagchomộtngườiÁotênHelianeCanepa.Canepađãvậnhànhcôngtytừnăm1980vớichỉvỏnvẹn5nhânviên.Khithịtrườngốngthôngmạchbùngnổ,Medintagđãphátđạtđếnmứclọtvàomắtxanhcủacácchuyêngiamôigiớimualạitrêntoàncầu.Năm1984,Pfizer,mộtgãkhổnglồdượcphẩmHoaKỳ,đãmualạicôngtynàyvớigiá40triệufrancThụySĩ.SảnphẩmốngthôngmạchđãhúthàngđếnmứckhiếnCanepaquyếtđịnhtáixâydựngmộtvănphòngvàmộtnhàmáyphứchợptạiBülach,địađiểmcáchZurich20câysố.Năm1988,CanepacũngđồngthờiđiềuhànhngườichịemcủacôngtyMỹnày.Kểtừđó,côngtyđãthuvềhàngtrămtriệufrancThụySĩ,vàthườngxuyênđạtlợinhuậnkỷlục100triệufranc.Trong10nămđầu,mọiviệcvẫntiếntriểntốt;nhưngđếnnăm1998,Pfizerđãquyếttâmtậptrungvàongànhdượcphẩmcốtlõivàbánlạicáccôngtyconkhác,trongđócóSchneider-Medintag.HọđãkhướctừđềnghịmualạicủaCanepavàbáncôngtychoBostonScientificvớigiá3triệufrancThụySĩ;năm1999,BostonScientificđãchuyểntấtcảdâychuyềnsảnxuấtđếnAi-lenvàđóngcửanhàmáyBülach,khiếnhơn550ngườithấtnghiệp.

CáctậpđoàncôngnghệykhoaThụySĩhàngđầu(thốngkênăm2011)

195019701980 20002011Synthes(1975) Doanhthu(triệufrancTS) - - Khôngrõ790 3.900Tổngnhânviên - - Khôngrõ3.00010.700TổngnhânviêntạiThụySĩ- - Khôngrõ1.0002.800Sonana(1947)

Doanhthu(triệufrancTS) <1 ~1 51 460 1.548Tổngnhânviên 20 30 320 2.9307.856TổngnhânviêntạiThụySĩ20 30 250 730 1.030NobelBiocare(1981) Doanhthu(triệufrancTS) - - ~120 375 569Tổngnhânviên - - Khôngrõ1.1702.472TổngnhânviêntạiThụySĩ- - Khôngrõ~10 ~100Bảngtrêncungcấpdoanhsốvàtổngsốnhânviên(toàncầuvàtạiThụySĩ)củacáccôngtycôngnghệykhoanổibậttạiThụySĩ.Sốliệukhônghiệnhữusẽđượcđánhdấu“khôngrõ”.Sốnămphíasaumỗicôngtythểhiệnthờigianthànhlập(hoặcnămthànhlậpcủacôngtytiềnthân).Sốliệuđượclàmtrònlênhoặcxuống.SonovađượcthànhlậpdướitêngọiAGfürElektroakustik,và

StraumannthànhlậpdướitêngọiForschungsinstitut.Dr.Ing.R.StraumannvàYpsomedxuấtthântừDisetronic_thànhlậpnăm1984.

Nguồn:TạpchíFortuneTruyềnthôngThụySĩđãhếtlờichỉtríchquyếtđịnhnhẹdạnàycủaPfizer,vàCanepađãphải

gõcửatừngcôngtynhằmthuyếtphụcaiđócóhứngthúvớimộtcôngtrìnhđẹpcùngmộtđộingũnhânlựctàinăngvànhiệthuyết.BàđãtìmthấymộtcôngtytạiBerlin,Biotronik,mộtnhàsảnxuấtcácthiếtbịđiệntửvimạchgiúptheodõisứckhỏebệnhnhântạinhà,vàmởramộtchươngmớitrongngànhcôngnghệykhoaThụySĩ.

CáccộtmốcquantrọngTrước1800 1780 Jean-AndréVenelthànhlậptrungtâmchỉnhhìnhđầutiêntạiOrbe1800-1899

1820 Joseph-Frédéric-BenoitCharrièrredicưđếnParis,nơiôngthànhlậpMaisonCharrièrre

1872 TheodoreKocherđượcbổnhiệmlàmgiámđốckhoaphẫuthuậttạiBệnhviệnInsel,thànhphốBern

1900-1999 1902 Máyđo“haemometer”củaHermannSahlitrởthànhchuẩnmựctrênthếgiới1946 RobertMathysthànhlậpcôngtymộtthànhviênRoMa(Mathyssaunày)1947 AGfürElektroakustikthànhlậptạiZurich,tiềnthâncủaPhonak/Sonova1954 ReinhardStraumannthànhlậpviệnnghiêncứucùngtên,tiềnthâncủaTậpđoàn

Straumann

1958MauriceE.MüllervàđồngsựthànhlậpAO(ArbeitsgemeinschafffürOsteosynthesefragen),nơipháttriểnthiếtbịthaythếhôngcủaMathysAG,SyntheseInc,SulzerMedizinaltechnik

1970 CôngnghệykhoatrởthànhmộtphânmảngriêngtạiSulzer,vàlàtiềnthâncủaSulzerMedica(1989)

1975 ChinhánhHoaKỳcủaStraumannđượcHansjörgWyssvựcdậyvớitêngọiSynthesUSA

1980 Tecanthànhlập1981 Nobelpharmathànhlập,saunàyđổitênthànhNobelBiocare1984 DisetronicthànhlậptạiBurgdorf1990 TậpđoànStraumannchorađờiStratecMedicalvàcôngtymôcấyStraumann1998 SaukhimualạiBoehringerMannheim,RocheDiagnosticsđượcthànhlậpnhưmột

phânnhánhriêngcủaTậpđoànRocheTừ2000 2003 YpsomedđượcthànhlậpnhưcôngtyconcủaDisetronic2011 WyssbánSyntheschoJohnson&Johnson

C

8.NhữngcỗmáycôngnghiệphùngmạnhMộtkỷnguyênmớiđãmởratạichâuÂuvàothếkỷXVIII–mộtkỷnguyênchứngkiếnnguồnlaođộng,nguồnvốntàisản,cácthịtrườngvàcôngnghệkếthợpvớinhaumộtcáchmãnhliệtvàlâudài,nhằmbiếnđổiđặcđiểmlaođộngcủanhânloạitừtíchlũycủacảinôngnghiệpsangnềncôngnghiệpđôthịhóacótổchức.Nhiềuyếutốđãgópmặttrongcôngcuộccôngnghiệphóa,vốnlàmộtchuỗimốiquanhệnhânquả.Dâncưlầnlượtđổvềcácthànhphố,cácloạihìnhnănglượngmớihìnhthành,cáchìnhthứcgiaothôngmớiđượcmởrộng,vàkhốitàisảntíchlũyngàycàngtươngxứngvớimụcđíchđầutư.Đóchínhlàcỗmáytiêubiểuchomộtkỷnguyênmới,vàbiếncáckỳvọngtrênthànhsựthật.ácquốcgiachâuÂukháccũngđãbắtđầupháttriểncáccỗmáy

tạođộnglựcchonhữngthayđổicôngnghiệphóatrongnhữngnămđầuthếkỷXVIII;vềphầnThụySĩ,họkhôngđónggópđượcgìnhiềuvềkỹnăngcũngnhưphátminhtrongkỷnguyêncủamáymóc.Tuynhiên,họđãchủđịnhsẵnsẽnhanhchóngbắtkịpđàthayđổi;vàkhiđãđạtđượcthànhcôngđầutiên,họsẽgiữvữngvịtrídẫnđầutrongnhữnggiaiđoạntiếptheocủacuộcCáchmạngCôngnghiệp–vịtríhọvẫnliêntụcthâutómtrongnhiềulĩnhvựcchuyênmôn.CâuchuyệnvềngànhcôngnghệmáymóccủaThụySĩ,chínhlàcâuchuyệnvềmộtquátrình

đấutranh,giànhthắnglợivànỗlựcthíchnghi.

CuộccáchmạngnhậpkhẩuNăm1760,khiủyviênhộiđồngthànhphốZurich,JohannCasparHirzel,tuyênbốrằng:

“Chúngtakhôngthểtựhàovềbấtkỳphátminhnào,ngoàisựsaochépkhônngoanvớimứcgiáphảichănghơn,”ôngđãđánhthẳngvàonhịpđậpcủacuộccáchmạngcôngnghiệptạiThụySĩtừnhữnggiaiđoạnđầutiên.ĐólàcuộccáchmạngkhởinguồntừxuthếnươngtheonhữngthànhtựucôngnghiệptiếnbộchủyếuđếntừnướcAnh–thôngquahìnhthứcsaochépthayvìtựphátminh.CharlesBrownđãmangvềcácbảnthiếtkếđộngcơhơinướctừJamesWattkhiôngcậpbếnWinterthur–vớimụcđíchhợptáccùngSulzer;Sandoz(Novartishiệnnay)cũngđãtìmcáchthoátkhỏichínhsáchbảohộtàisảntrítuệcủachínhphủPháphòngnuôidưỡngngànhcôngnghiệpdượcphẩmThụySĩmớithànhhình.Thựctế,trongsuốtchiềudàilịchsử,ngườiThụySĩvốnchẳngmặnmàgìvớiquanđiểmbảovệýtưởngvàphátminhcôngnghiệp–chủyếudohọthiếuvắngnhữngnhântốquyếtđịnhgiúplàmnênbướcchuyểnđổitrongnềncôngnghiệp.Tuynhiên,mộtkhiThụySĩđãcóthểbiếnnhữngkẻsaochépthànhnhàphátminh–điềuhọ

đãnhanhchóngđạtđượcmộtcáchấntượng–thì“bảohộtàisảntrítuệ”lạitrởthànhmộtlợithế,chứkhôngcònlàtrởngại.KhicácnhàphátminhThụySĩbắtđầugiữvịtrídẫnđầutrongnhữngngànhcôngnghiệpkỹthuậtcao–nhưkỹthuậtchếtạomáy–họđãtăngcườngđăngký

bằngsángchếchosảnphẩmcủamìnhtrêntoàncầu.Chỉkhiđó,họmớibắtđầuđưacácphátminhvềlạiquêhương.Cuốicùng,vàonăm1887,sauphongtràochốngđốitừchínhquốc,cửtriThụySĩđãbỏphiếuủnghộluậtbảnquyềnsángchế(dùphảiđếnnăm1907,bộluậtnàymớiđượcápdụngchongànhhóachất,cònngànhdệtmayphảichờđếnnăm1957).Họđãquyếtđịnhvôcùngchínhxác,vìkểtừđó,ThụySĩluôncầnbảohộbảnquyền.DongàycàngkhócạnhtranhvớicácbíquyếtsảnxuấthàngloạtđếntừMỹvàđượccáccườngquốcchâuÂuápdụng,ThụySĩbuộcphảitìmcáchkhaisinhranhữngsảnphẩmưuviệthơnnhờkhảnăngsángtạo.ChiếnlượcnàyvẫncònđượcduytrìtạiThụySĩchođếnngàynay.Tuynhiên–nhưchúngtasẽthấy–đólàmột“cuộcchiếntươngthích”khôngđiểmdừng,vìnhữnglợithếkểtrênchỉlàtạmthời;nóicáchkhác,đốithủsẽluônnhanhchóngbắtkịp,vàcácgiảipháptiếtkiệmhơnsẽkhôngngừngphátsinh.ThànhcônglâudàicủangườiThụySĩphảidựatrênnhữngthànhquảliêntụctrongmộtcuộcchiếnkhônghồikết.

ĐừngbậntâmđếnbảnquyềnNgànhcôngnghiệphàngdệtmaytừngđượcxemlàchảolửatrongquátrìnhpháttriểncông

nghiệptạiThụySĩ.HàngdệtmaylàngànhcôngnghiệpđãkhaisinhravôsốtiếnbộcôngnghệtừcuốithếkỷXVIII.NgườiThụySĩđãđảmbảovềnănglựcsảnxuất,tạocơsởchomộtmạnglướithịtrườngquốctếrộnglớnvàdanhtiếngtrongngànhsảnxuấttơlụavàcácmặthàngthêu.Thếnhưng,trongnhữngthậpkỷđầutiêncủacuộcCáchmạngCôngnghiệp,hầuhếtcácphátminhđượcứngdụngtrongkinhdoanhnóiriêngvàngànhcôngnghiệpmáymócnóichung,lạixuấtpháttừAnhQuốc;Năm1738,LewisPaulđãphátminhramáyquaysợitạiBirmingham.Trongnăm1760,JamesHargreavesđãtạora“máyquaysợiđồngloạt”;vàđếnnăm1769,RichardArkwrightđãcảitiếnphátminhnày.NhiềunhàphátminhkỹthuậtchếtạocũngcómặttạiThụySĩ,nhưLeonhardEuler,mộtnhàtoánhọc,chađẻcủalýthuyếtđộngcơtua-binđượcsửdụngrộngrãitrongthếkỷXXnhằmphântíchcácloạiđộngcơthủylực.(1)Lýthuyếtlàmộtmặt,nhưngchínhngườiAnhlạilàngườivậnhànhnhữngloạimáymócđóvàđemvềlợinhuậnkhổnglồ.VàcũnggiốngnhưngườiNhậtBảngiữathếkỷXXhayngườiTrungQuốcvàithậpniênsauđó,ngườiThụySĩđãtìmcáchsaochépcáccỗmáy“ngoạinhập”màchẳnghềbậntâmaisởhữubằngsángchế.Nhờphươngthứcnày,chỉtrongvàithậpniênngắnngủi,họđãvươnlêndẫnđầucuộcđuapháttriểncôngnghệthiếtbịdệtmay.KỷnguyêncủamáymócThụySĩđãkhởiđầukhicácnhàsảnxuấthàngmaymặcquyếtđịnh

chếtạocácloạimáyquaysợivàmáydệtnhằmphụcvụnhucầubảnthân.Sauđó,nhờpháthiệnracóthểlàmtốthơnnhàcungcấp,họhiểurằngbánlạichúngsẽcònđemlạinguồnlợinhuậncaohơn.Trongsốnhữngdoanhnhântrên,phảikểđếnHansCasparEscher,contraimộtthươnggiatơlựa,vàlàngườiđãcùngvớiSalomonvonWyss,mộtchủngânhàng,thànhlậpmộtcôngtyquaysợivàonăm1805,vàlấytênEscherWyss.ThânlàmộtsĩquantrongquânđộiThụySĩ,EscherđãcódịpghéthămCôngtyQuaysợiStGallen,nơinhữngcỗmáyquaysợiđầutiêntạiThụySĩdongườiAnhchếtạođượcđivàovậnhànhtừnăm1800.DođãtheohọcmộttrườngkỹthuậtcơkhíhàngđầutạiAnhQuốc,Escherđãkháquenthuộcvớinhữngcôngnghệmớinhất.ÔngđãhỏimượnmộtchiếcmáytừcôngtyStGallen,vàcùngvớimộtkỹthuậtviênđếntừSaxonysaochépnóchoriêngmình(ôngcũngthuthậpnhiềukiếnthứcvềphươngphápđiềuchếkimloạiquanhữngchuyếnthựctếtạinướcPháp).Ôngđãápdụngnhữngkiếnthứctrêntạinhàmáyriêng,đồngthờicũnglàcôngxưởngquaysợicủaôngtừnăm1810,với5.232guồngquayhoạtđộnghếtcôngsuất.

MộtquyếtđịnhđậmchấtkinhdoanhĐểvậnhànhcáccỗmáy,ôngchỉcần1/3độingũnhâncông12người.Đứngtrướctìnhtrạng

trên,Escherđãramộtquyếtđịnhkinhdoanhvớitầmnhìnsâusắc:thayvìsathảicáclaođộngdưthừa,ôngđãyêucầuhọchếtạocáccỗmáyquaysợivớimụcđíchbánlạichonhữngnhàsảnxuấthàngdệtmaykhác.Nhờquyếtđịnhtáobạotrên,nhữngđốithủđángsợnhấtbỗngchốcđãtrởthànhnhữngkháchhàngđắtgiánhất.Trongnămkếtiếp,cậucontraiAlbert

Eschercủaôngđãxâydựngmộtnhàmáychếtạomáyquaysợivànhanhchóngxúctiếnxuấtkhẩuchúng.GiatộcRietertạiWinterthurcũngtheođuổicùngđịnhhướngnày.Đượcthànhlậpnăm1795

nhưmộtcôngtythươngmại,đếnnăm1810,côngtyRieterđãmualạiquyềnsởhữucủamộtsốdoanhnghiệpquaysợi.Nhằmgiúphọhoànchỉnhcácthiếtbị,HeinrichRieter,contrainhàsánglập,đãxâydựngcácphânxưởngchếtạomáy,vànhanhchóngpháttriểnthànhnhàmáychuyênchếtạomáymóc.Năm1826,ôngbắtđầusángchếkhungdệtriêng,đồngthờipháttriểncácloạimáymócnhờkếthợpnhữnggìdothámđượctạiAnhQuốcvớiquátrìnhcảitiếncủabảnthân.Vàđếnnăm1829,ôngđãxâydựngnênmộtcôngtrìnhđóngvaitròtiênquyếttrongngànhcôngnghiệpchếtạomáy:mộtxưởngđúcsắtcủariêngông.ThếhệsaucủanhàRietercũngnhậnranhucầuvềmáymócngoàiphạmvingànhcôngnghiệphàngdệtmayvàbắtđầuđadạnghóa.Từcáckhungdệtvàmáythêumởđầudanhmụcsảnphẩm,họđãbổsungcácbộtruyềnlực,vàsauđólàmáyphátđiện,tua-binrồiđộngcơ.QuyếtđịnhđadạnghóacủaRieterđãchứngminhrằng:đâylàkỷnguyênnơikiếnthứcchếtạosảnphẩmcònquantrọnghơnkhảnăngphânphốihaymạnglướiquanhệvớikháchhàng.

TừkẻsaochépđếnnhàphátminhRieterkhôngphảingườiduynhấtnhậnramộtxưởngđúcsắtlàcơsởchothànhcôngcủa

ngànhkỹthuậtchếtạomáy.TuyThụySĩlàquốcgianghèotàinguyên,nhưnghọlạisởhữuquặngsắtvớitrữlượngtríchxuấtvừaphải,vàsẵnsàngđưavàokhaitháctừthếkỷXVIII.CáclòluyệnkimvàlòrèncũngbắtđầuxuấthiệntừthậpniênđầutiêncủathếkỷXIX.TạiSchaffhausen,JohannConradFicherđãcốgắngtạoragangthéptừmộtphânxưởngluyệnđồng–vàđượcbiếtđếnnhưngườiđầutiênthànhcôngngoàinướcAnh.FischerđãghéthămAnhQuốcvôsốlần,vàsaucùng,ôngđãthuhoạchđượcmẻganghoànhảođầutiênvàonăm1845.CasparHoneggercũnglàmộtnhàtiênphongphithườngtronglĩnhvựcnày.Chàođờinăm

1804,ônglàngườiconthứ5ốmyếucủamộtgiađìnhtiểuchủ,vàcũnglàđứatrẻhàohứnglàmviệctạinhàmáyquaysợicủachamình.Năm15tuổi,ôngđãđượcthănglàmđốccông,vàtrởthànhquảnlýkỹthuậtkhimới17tuổi.Khilầnđầutiênchứngkiếncáckhungdệtnhậpkhẩu,ôngđãlậptứcnhậnracáclỗhổngkỹthuậttừchúngvàdựđịnhsẽchếtạomộtphiênbảncảitiến.Dokhôngđượcđàotạovềkỹthuật,ôngđãthử-và-saihếtlầnnàyđếnlầnkhác,vàchoramắtkhungdệtHoneggervàonăm1842–đượcxemlàphiênbảnxuấtsắcnhấtthờiđó.Từnăm1848đến1867,côngtycủaHoneggerđãchoxuấtxưởng30nghìnkhungdệt,vàđếnthậpniên1850,họđãchínhthứchấtcẳngcácmặthàngAnhQuốc.Chỉtrongbađếnbốnthậpniên,từnhữngkẻsaochépngườiThụySĩđãtrởthànhnhữngnhàphátminhsởhữucácbằngsángchếmáymóctuyệtvờinhấtthếgiới.

CôngnghiệpluôncầnnănglượngĐộngcơhơinướclàmộtphátminhkỹthuậtnềntảng,làbiểutượngcơkhíđãcáchmạnghóa

cácnềnkinhtếlầnthứhai–chỉtrongvòngnửathếkỷsaukhimáyquaysợiramắt.Khôngcóhơinước,sẽchẳngcóchuyếntàuhỏanàovậnchuyểncácnguyênliệuthôthiếtyếu,đồngthờicũngchẳngcóloạithiếtbịmáymócnàođủnănglượngthaythếsứclaođộngtaychântrongsảnxuất.Tuynhiên,hơinướcđãđếnThụySĩkhámuộn,dođâylàmộtquốcgiathiếuhẳnnguồnnguyênliệusốngcòn–thanđá–làmnênnănglượnghơinước.Việcthiếunguyênliệuthanđá(cùngtrữlượngquặngsắtkhiêmtốn)đãhạnchếkhảnăngpháttriểncácxưởngđúc;donhiệtlượngcaotỏaratừnănglượnghaophíchínhlàđiềukiệnđểnungchảykimloạivàhợpkim,nhằmtạorathépkhốiphụcvụtrongngànhcôngnghiệpnặng.NhữngnhàcôngnghiệptiênphongngườiThụySĩđãbuộcphảitìmkiếmcácnguồnnhiên

liệuthaythế,vàvôtìnhgiúpquốcgianàytránhđượchaihìnhphạtkhủngkhiếpdànhchogiớitưbảncôngnghiệp:đólàlựclượnglaođộngcótổchứcvàônhiễmmôitrường.

Nơinàocónúi,nơiđócónguồnnước;vàThụySĩcócảhai.DãyAn-pơđãdựtrữnguồnnướcvàkhởinguồnchonhữngdòngchảymãnhliệttừvôsốmạchnướcđổxuốngtừcácđỉnhnúicaonhất.Hầunhưkhắpmọinơi,từdòngAabachtạiZurichOberlandđếnThácRhinegầnNeuhausen,haysôngRhônetạiGeneva,cácchủnhàmáyđềucóthểkhaithácnguồnthủylựcvôhạnnày.Banđầu,họchỉtìmcáchcảithiệnhiệusuấtcủachúng.Điểnhìnhnhưnăm1834,EscherWyssđãchếtạomộtbánhxenướcvớicácbánhrăngtruyềnlựcgiúpkhuếchđạinăngsuất.Đâychínhlàkhởinguồncủatua-bincôngsuấtnước,vốnđượcxemlàmảngchuyênmôncủacôngtynàytrongnhiềuthậpkỷ.Khôngnhữngthế,khoảng56%độngcơmáymóchiệnnaycủaThụySĩđềuchạybằngsứcnước–chiếmtỷtrọngcaonhấtthếgiới.

Saucùng,vẫnphảilàhơinướcThếnhưng,cácbánhxenướcvẫnkhôngcungcấpđủnănglượngchocácnhàmáyđangmọc

lênngàycàngnhiều,nênEscherđãquyếtđịnhpháttriểnđộngcơhơinước–vớisựgiúpsứccủacáckỹsưAnhtrongthờigianđầu.Côngtyđãtiếnxađếnmứclắpđặtcácbộnănglượngtrênnhữngcontàusắtđượchọsảnxuấtsongsong.Nhữngcontàulớnnàycũngtrangbịkhátoàndiện,từđộngcơchođếnváchngănbuồnglái.Banđầu,chúngđượcchếtạonhằmsửdụngtrêncáchồlớntạiThụySĩ,nhưngngànhkinhdoanhnàyđãsớmtrởthànhmộtphânngànhchuyênmônhóanổidanhkhắpthếgiới,vàcạnhtranhtrựctiếpvớinhữnghãngtàulớntạiHamburg,Rotterdam,GlasgowhayOslo–mặcdùhiệnnay,ditíchduynhấtcònlạivềthànhtựucủaEscherWysstronglĩnhvựcnàylàmộtnhàháttạiZurichmangtên“Schiffbau”(“hãngtàu”).

MộtcontàunhỏđượcchếtạotrongphânxưởngcủaSulzerEscherWysstạiWinterthurnăm1892

Tua-binnướcKaplantừmộtnhàmáySulzertạiBirsfelden.Chiếctua-binnàynặngđến320tấnHơinướclàphátminhlàmthayđổicuộcchơi,vàJohannJakobSulzerđãnhậnratầmquan

trọngcủađộngcơhơinướckhiôngghéthămAnhQuốclầnđầutiênnăm1849.Sulzer,mộtthànhviêngiatộctạiWinterthurluônhàohứngvớimáymóckimloại,đãđượcchaônggửiđếnPhápvàĐứccùngngườiemtrai,Salomon,đểhọchỏicáccôngnghệluyệngangtừkimloại.KhiđếnAnhQuốc,ôngđãchiêumộmộtkỹsưcótầmảnhhưởngvôcùngtolớnđốivớinềncôngnghiệpThụySĩ:CharlesBrown.BrownsinhtrưởngtạiWoolwichbênbờSôngThames,trungtâmcủanhữngbếntàu

London,vàđượchuấnluyệnchếtạođộngcơhơinướctrongsáunăm.KhicậpbếnWinterthurởđộtuổi24,ôngđãmangtheonhữngbảnthiếtkếđộngcơhơinướclấycắpđượctừôngchủngườiAnh.Vốnchẳnghềbậntâmvớivấnđềbảnquyền,ôngđãlậptứcmởrộngcácphânxưởng,lòrènvàcácxưởngnồihơicủaSulzerthànhmộtnhàmáyđộngcơhoànchỉnh.Năm1854,côngtyđãchếtạothànhcôngđộngcơhơinướcbamãlựcđầutiên;vàtạiTriểnlãmQuốctếParisnăm1867,mộtphátminhchấnđộngkháccủaBrowncũngđượcgiớithiệu–đóchínhlàđộngcơhơinướcgắnvan.Mộtlầnnữa,ngườiThụySĩđãtựbiếnmìnhthànhnhữngnhàkhaisáng.Thànhtựunàykhôngnhữngđãgiànhgiảinhất,màcònđưadanhtiếngSulzerBrothersratrườngquốctế;vàtrong20nămphụcvụcủaBrowntạicôngtyngày,sốlượng

nhânviênđãtănggấp20lần–từ50đến1.000người.

NgườiAnhđángraphảibiếtsớmhơnTuynhiên,độngcơhơinướcvẫnkhôngphảiphátminhduynhấtdẫnđầutoànbộngànhkỹ

thuậtchếtạomáytạiThụySĩ–thựcchất,mọisựthậtđềunằmsauđàtăngtrưởngấntượngcủacôngtySaurer,mộtdoanhnghiệpgắnliềnvậnmệnhcủamìnhvớiđộngcơchạytay.FranzSaurerlàcontraicủamộtnôngdân;năm1853,ôngđãmởxưởngđúccủariêngmìnhkhiđangkinhdoanhđồgỗtrangtrítrongvườnvàphòngngủ.Nhưngđếnnăm1861,ôngđãkếthônvớimộtgóaphụ–ngườitrướcđâylàvợcủamộtdoanhnhânchuyênsảnxuấtkhungdệtvàcácbộphậndùngtrongmáythêutạiArbon.CácxưởngthêutạiStGallenđãnỗlựctrongthờigiandàinhằmthaythếnguồnlaođộngthủcôngbằngdâychuyềnsảnxuấtcôngnghiệp,dùkhôngthànhcông.Đóhầunhưlàmộtnhiệmvụbấtkhảthi–chođếnkhiFranzSaurergửicontraiAdolphcủaôngđếncôngtyWren&HopkinsontạiManchesternăm1866,nơiôngcóthểquansáttrựctiếphoạtđộngchếtạocácloạimáythêuchạybằngtay.Khitrởvềxưởngđúccủacha,Adolphđãthựchànhnhữngýtưởngôngđúckếtđược.Banăm

sau,cỗmáyđầutiênđãramắttừphânxưởngArbon.Đếnnăm1870,côngty–khiđóthuộcquyềnđiềuhànhcủaFranzSaurervàhaingườicontrai,AdolphvàAnton–đãchoxuấtxưởng99chiếcmáythêuchạytay.Banămsau,277chiếcmáytươngtựđãđượctiêuthụ,với1/3đượcxuấtkhẩusangnướcngoài.SaukhiFranzmất,Adolphđãgánhváccơnghiệpvàtiếptụcđưacôngtyđếnnhữngthànhtựucôngnghệmới:năm1889,họđãgiànhhuychươngvàngtrongTriểnlãmQuốctếtạiParis;vàđếntriểnlãmtiếptheonăm1900,SaurerđãđượctraogiảiGrandPrixchochiếcmáyđangấpđôicôngsuấtchạybằngđộngcơhơinước.KhiAdolphquađờinăm1920,côngtytạiArbonđãsởhữu3.000nhâncông,đồngthờigiànhvịtrídẫnđầutronglĩnhvựcmáymócdệtmayvàchếtạophươngtiệntrongnhiềuthậpkỷ.

TrísángtạocủaNgàiCharlesBrownTheoNikolaiKondratiev,nhàkinhtếhọchàngđầungườiNga,cácphátminhnềntảngluôn

mởđầuchonhữngchukỳkinhtếlâudài.Mộttrongnhữngphátminhtiêubiểuđólàđộngcơhơinước;và,nhưchúngtađãthấy,cáckỹsưngườiThụySĩđãchinhphụcvịtríhàngđầuthếgiớitronglĩnhvựcnàychỉtrongvàichụcnămngắnngủi.Tuynhiên,trongphátminhquantrọngtiếptheo–điệnkhíhóa–họlạichínhlàđấngkhaisinhngaytừthuởđầu.Đểlàmđượcđiềuđó,mộtlầnnữangườiThụySĩphảinhờcậyđếnthiêntàiCharlesBrown.Chođếnnăm1871,BrownđãxâydựngSulzerthànhmộtnhàsảnxuấtmácmóchiệnđại

đứngđầuthếgiới.Sauđó,ôngđãquyếtđịnhsángtạomộtphátminhmới,vàđểSulzertựđiềuhànhNhàmáyĐầuTàuhỏavàĐộngcơThụySĩ.CôngtynàyđãpháttriểnnênđoàntàuđầutiênsửdụngbánhxeănkhớptronghànhtrìnhtừVitznauđếnRigi,vàvượtquasườnnúidốcđứngvớiđộcao6.000feet(khoảng1.828m).(2)Năm1884,BrownlạichuyểnvềOerlikon,mộtnhàsảnxuấtdụngcụmáymócgầnZurich.Thànhlậpnăm1863,banđầucôngtynàychỉgiacôngsắtvụn,sauđótiếnhànhchếtạocácloạimáygiacôngđồgỗ.VớisựgópmặtcủaBrown,Oerlikonđãchuyểntrọngtâmsangsảnxuấtvàphânphốinguồn

nănglượngđiện–vốnlàcơsởchocácphátminhkhoahọctiênphong.TuyWernervonSiemens,mộtkỹsưngườiĐức,đãphátminhranamchâmđiệntừvàonăm1867,nhưngôngvẫnkhôngthểgiảiquyếtvấnđềduytrìdòngđiệncaothếquacáckhoảngcáchxa.TạiOerlikon,Brownđãthànhlậpriêngmộtphânnhánhnhằmkhắcphụcvấnđềnày.VàtuyBrownđãrờiOerlikonnhằmđảmnhiệmmộtcôngviệckháctạiquênhàchỉsauvàitháng,nhưngôngđãđểlạimộtnhântàithaythếxứngtầm–CharlesE.L.Brown,ngườicontrai21tuổicủaông.

MộtCharlesBrownlàchưađủChàngthanhniênBrownđãnhanhchóngthăngtiếnthànhquảnlýphânkhutạiOerlikon,do

chỉtrongnămthứhaiphụcvụtạiđây,anhđãkhắcphụcthànhcôngvấnđềnóitrênvàhạgụcSiemens.Năm1886,anhđãlắpdâycáptừmộttrạmthủyđiệnnhỏtrênkhúcsôngvùngKriegstettenđếnSolothurn,vớiđộdàikhoảng5dặm.Mụctiêucủaanhlàvậnhànhmộtmáytiệnvớihiệusuấtkhoảng65%.“Nếunóhoạtđộng,tôisẽthànhcông,”Brownviếtchomộtđồngsựkinhdoanh;vìchođếnthờiđiểmđó,vẫnchưacóaitiếngầnhơnđếnchiếntíchnày.Trongsựkiệntrên–haykỳtíchcủathếgiớicôngnghiệp–Brownđãđạtđếnhiệusuất75%.

Khôngnhữngthế,anhđãthànhcôngvớidòngđiệnmộtchiềuvốnrấtkhótruyềnđiện.Nhằmgiảmbớtđiệnnănghaophí,Brownđãchuyểnsangsửdụngdòngđiệnxoaychiều,tạoramộtdòngđiện50vôntrongmáyphátđiệnchoanhtựthiếtkế,vàtăngđiệnthếlên15.000vônkhitruyềntải.Tạiđầukiacủasợicáp,anhcũnghạhiệuđiệnthếxuống50vôn.AnhđãtrìnhbàyhệthốngnàyởTriểnlãmĐiệnnăngđầutiêntạiFrankfurtnăm1891.Trướcđó,anhđãkéomộtđoạncápcaothếvớilộtrình100dặm,từmộttrạmthủyđiệntạiLauffentrênsôngNeckarđếnFrankfurt.Tạiđây,trướcvôsốquankhách,anhđãthắpsáng1.000bóngđèncùnglúcvàtạonênmộtdòngtháclấplánh,mộtthácnướcnhântạovẫnđượcnhiềungườithuậtlạinhưcộinguồncủadòngđiện.Trongphútchốc,chàngkỹsưtrẻtuổiđãnổidanhkhắpthếgiới.

NgườiAnhngẫuhứngvàngườiThụySĩkiênđịnhLúcnày,khikhảnăngtruyềntảinănglượngtrênnhữngkhoảngcáchxađãđượcchứngminh,

tháchthứccònlạilàtínhkhảthicủachúngtrongthươngmại.Browncóthểlàmộtthiêntàivềmáymóc,nhưngônglạichẳngmặnmàvớinghiệpbuônbán.ĐồngsựkinhdoanhcủaôngtrongsựnghiệpchếtạomáychínhlàWalterBoveri,mộtngườiĐứcđãgianhậpOerlikontừnăm1885nhằmhọchỏikinhnghiệmdướivaitròmộtkỹsư.ContraicủaBoverisaunàyđãviếtrằng:“Brownlàsựkếthợpcủaluồngsinhkhí,lòngtựcaovàchủnghĩalãngmạntrongcùngmộtconngười.Bấtchấptrítuệxuấtchúng,ôngluônthểhiệnnhữngtốchấtmạnhmẽcủamộthiệpsĩDonQuixotetronghànhđộng.”TrongkhiBrownđangmảimêvớinhữngcôngnghệđộtphá(haykhiêuchiếnvớicốixaygió),thìBoverilạitíchcựcthuhútkháchhàng,huyđộngvốnvàtậptrungquảnlýnhânsự.

CổphiếuđầutiêncủaBrown,Boveri&Cie(năm1900).NhucầuhuyđộngvốnvớisốlượnglớnnhằmphụcvụsảnxuấtvàmởrộnghoạtđộngđãbuộccôngtygiađìnhtrịnàytìmđếncácngânhàngvàcổđôngCảBrownlẫnBoveriđềuđãquámệtmỏivớivaitròkẻlàmcôngvàcùngmơvềmộtdoanh

nghiệpđộclập,nơidunghòakỹnăngchếtạocủaBrownvớikhảnăngkinhdoanhnhạybéncủaBoveri.Tiếcthay,chẳngcóaichấpnhậnchohaichàngdoanhnhântrẻtuổi(Brownchỉmới24,cònBoveri26)vaysốtiền500nghìnfrancThụySĩhọcần–tươngđương10triệufranchiệnnay.Mãiđếnnăm1890,họmớivượtquađượckhókhănnày,khiBoverigặpgỡConradBaumann,mộtthươngnhântơlụatạiZurich,vàkếthônvớicongáiông,Victoire.Với

vốnkhởiđiểmtừngườichavợ,BoveriđãđủkhảnăngthànhlậpcôngtyBrownBoveritạimộtthịtrấnsuốinướcnóngvùngBaden.Chỉ5nămsaukhithànhlập,côngtyđãđemlại1.000việclàmthiếtyếuchongườidânBaden(thịtrấnđãbịảnhhưởngnặngnềvềkinhtếkhituyếnđườngsắtdựkiếnnốitừWinterthurđếnGeneva,vớimộttrạmdừngtạiBaden,chínhthứcbịbãibỏ).(3)

CâuchuyệntừhaitínhcáchđốilậpThànhcôngcủaBrownBoverilàthànhquảtừsựkếthợpgiữatàiphátminhcủamộtngười

vàkhiếukinhdoanhcủangườicònlại.Nhưngtínhkhícủahaingườilạikhônghềhợpnhau.Brownthựcsựlàmộtkẻlậpdị;ôngtừngkhiếnngườidânBadenchưnghửngvớinhữngtròbiểudiễntrênchiếcxeđạpmộtbánhgiữasântrường,hayxuấthiệntrongđêmhộivớitrangphụccủamộtvũnữchemạng.Năm1911,ởtuổi48,ôngđãtranhcãinảylửavớingườiđồngsựvềvấnđềkiểmsoátchiphí,vàtừchứcchủtịchcôngty.Saukhichudukhắpthếgiới,ôngđãchínhthứcthoáiluitrongniềmhạnhphúctạiTicino,chođếnkhiquađờinăm1924.Tráilại,Boveriđãdànhhếttâmhuyếtxâydựngcôngtythànhmộtbiểutượngquốctế,vàgópphầncungcấpđiệnnăngđếntoànthếgiới.Boverichưabaogiờthỏamãnvớinănglựcthươngmạicủacôngty,vàtráingượchoàntoànvớingườiđồngsự,ôngluônphảisốngtrongloâuvàcayđắng,trướckhiquađờisauBrownsáutháng.BrownBoverilàdoanhnghiệpsángtạovĩđạicuốicùngtrongkỷnguyênđiệnkhíhóacủa

ngànhkỹthuậtchếtạoThụySĩ.Nhưngvẫncònvôsốtrườnghợpđiểnhìnhkhácvềsựthịnhvượng,nhờquátrìnhbùngphátmạnhmẽcủanănglượngđiệnnhưmộtphátminhcôngnghệdongườiThụySĩkhaisáng.MộttrongsốđólàMotor-Columbus.TiếpbướcnhữngthànhtựutiếnbộcủaBrownBoveri,ThụySĩđãđưaánhsángđiệnđếnmọithànhphố,mọinẻođườngtrênkhắpđấtnước;tuynhiên,xâydựnghạtầngđiệnlựclạilàcôngcuộcđòihỏinguồnvốnkhổnglồ,trongkhiThụySĩvẫnlàmộtquốcgianghèokhó.Giảiphápđãđếncùngvớimộtloạihìnhdoanhnghiệpmới:khôngphảicôngtycôngnghiệp,cũngkhôngphảingânhàng,màlàsựkếthợpgiữacảhai.MotorAG(saunàyđượcsápnhậpthànhMotor-Columbus)cũngthamgiavàoquátrìnhhuyđộngtàichính,xâydựngvàduytrìhoạtđộngcủacácnhàmáyđiện.WalterBoverilúcnàylàchủtịchhộiđồngquảntrị,vàbấtkỳnhàmáyđiệnmớinàođượcMotor-Columbusxâydựngvàđiềuhành,đềusửdụngtrangthiếtbịtừBrownBoveri.

BrownBoverikhôngđơnđộcThờiđiểmđó,nhiềudoanhnghiệpkỹthuậtcôngnghệkháccũngbắtđầubướcvàothờikỳ

thịnhvượng.ĐầuthếkỷXIX,BucherIndustries–ngàynaylàthươnghiệutoàncầuvềchếtạomáymócvàphươngtiện–đãchorađờitạimộtlòrèntrongngôilàngnhỏvùngMurzeln.Hiệnnay,họđangsởhữu7.200nhâncông,vàcó90%laođộnghoạtđộngngoàiThụySĩvớidoanhthu2,1tỉfranc.Bêncạnhđó,cuốithếkỷXIX,JosephBobstcũngthànhlậpmộtdoanhnghiệpchuyênsảnxuấtphụtùngchongànhcôngnghiệpinấn.ĐóchínhlàtiềnthâncủaTậpđoànBobst,nhàcungcấptoàncầuvềthiếtbịdịchvụtronglĩnhvựcsảnxuấtbìagấpcác-tôngvàgiấylótsàn,với5.500nhâncôngvàdoanhthuthườngniên1tỉfrancThụySĩ.Mộtdoanhnghiệptỉ-franckháctạiThụySĩlàTậpđoànAmmann,côngtyđãtrảiqua5thếhệsảnxuất–kinhdoanhmáymóc,hệthốngvàdịchvụtrongcôngnghiệpđiềuchếnhựađườngvàxâydựngcầuđường.

NguồngốccủatoàncầuhóaVớithịtrườngthếgiớingàycàngcạnhtranhgaygắt,nửasauthếkỷXIXđãchứngkiếnnhu

cầugiảmvềnhữngphátminhgâychấnđộng,nhưnglạităngthêmđốivớicáckỹthuậtviênamtườngvềsảnphẩm,cũngnhưcácnhàquảnlýnhạybénvớithịtrườngquốctế.CáccôngtyThụySĩbắtđầumởrộnghoạtđộngngoàilãnhthổquốcgia,mộtphầncũngdotácđộngcủatìnhhìnhchínhtrịkinhtếnửacuốithếkỷXIX.Điểnhình,saukhithấtbạivềtayTânĐếquốc

Đứcvàonăm1871,Phápđãtiếnhànhcủngcốhàngràothuếquan.Trongsuốtcuộckhủnghoảngkéotheosựsụpđổcủathịtrườngchứngkhoánnăm1873,nhiềuquốcgiakháccũnghànhđộngtươngtựvàtăngdầnthuếnhậpkhẩutrongtìnhthếcạnhtranhgaygắt.Cáchứngphóduynhấttừcácdoanhnghiệpsảnxuấtlàhoạtđộngtạinướcngoài.Mỉamaithay,chínhcácchínhsáchbảohộđãgiúpcácnhàsảnxuấtnộiđịaThụySĩđặtnhữngbướcchânđầutiêntạithịtrườngnướcngoài,vàcómộtkhởiđầunhưmơtrongcôngcuộctoàncầuhóa.Năm1840,AlbertEscher,nhàsảnxuấtmáyquaysợilỗilạc,đãviếtthưchochaôngtừ

ViennavàbàytỏmốilongạivềsựbãohòachựcchờtrongngànhmáymóctạiThụySĩ.Tuykhởiđầukháchậmchạp,nhưngcáccôngtyđãbắtđầuthànhlậpcácchinhánhtrêntoànthếgiới,đồngthờitíchcựchuyđộngvốnchohoạtđộngkinhdoanhngàycàngphứctạp,vàbảovệcácngànhkinhdoanhquốctếthôngquachứngnhậnbằngsángchếchocácphátminh.

TừMilanđếnMatxcơva,quaKobevàCairoCùngnămEscherđưaralờicảnhbáo,EscherWysscũngbắtđầuthâutómthịtrườngtạicác

quốcgialánggiềng.Nhằmxâydựngvàquảngbámáymóctạiđịaphương,côngtygốcThụySĩnàyđãthànhlậpmộtcôngtycontạiLeesdorf(nướcÁo)gầnVienna,vàmộtcôngtykháctạiRavensburg,nướcĐức.GeorgFischercũngđãthànhlậphaixưởngthéptạiÁo,vàđểtránhnéthuếnhậpkhẩutừĐức,ôngđãmởthêmmộtnhàmáychinhánhtạimộtthịtrấnthuộcSingen–nằmsátbiêngiớiThụySĩtạiBaden-Württemberg.Năm1881,SulzercũngthànhlậpmộtcôngtycontạiLudwigshafenbênbờsôngRhine,vàchếtạonêncácđộngcơhơinướchàngđầuthếgiới.HọcũngsởhữucácvănphòngkinhdoanhtrảidàitừMilan,Matxcơva,Cairo,đếnKobe,NhậtBản.TừkếtquảhợptácvớimộtcôngdânĐức,RudolfDiesel,độngcơdieselđầutiêncủaSulzerđãramắtvàonăm1898.Vốnđượclắpđặttrêncáctàuhàngtrongthờigianđầu,phátminhnàyđãnhanhchóngtrởthànhđiểmnóngxuấtkhẩu:chỉsauvàinăm,cứmỗihaitàuhàng,lạicómộttàusửdụngđộngcơcủaSulzer.Cùngthờiđiểmđó,WalterBovericũngđãbiếnBrownBoverithànhmộtbiểutượngquốctế.Năm1900,côngtycủaôngđãbắtđầuhoạtđộngtạiMannheimvới400nhâncông,vàchinhánhnướcngoàinàyđãsớmquamặtcôngtymẹtạiBaden.ThậmchíngaytrướcThếchiếnI,SulzercũngkịpmởthêmcáccôngtycontạiParis,Milan,OslovàVienna.

SựtrỗidậycủalựclượnglaođộngcótổchứcÁplựcxãhộitừthịtrườngquốctếcũnggópphầnđịnhhìnhnềncôngnghiệpThụySĩ;đồng

thời,nguồnlaođộngvàgiớitưbảncũngbắtđầuđứngvềhaichiếntuyến.Năm1888,cáccôngnhânđãthànhlậpHiệphộiCôngnhânNhàmáyThụySĩ,vàsauđógianhậpLiênđoànLaođộngThươngmạiThụySĩ.CuộcđìnhcôngđầutiêntạiBoveriđãdiễnravàonăm1899,vàkểtừnăm1905,phongtràonàyđãlanranhiềudoanhnghiệpkhác.TrongsuốtThếchiếnI–thảmhọakhiếnnạnđóithậmchíđãxuấthiệntạimộtThụySĩtrunglập–cuộcđấutranhđãngàycàngtrởnêngaygắt,vớiđỉnhđiểmlàcuộcTổngĐìnhCôngnăm1918.Lựclượnglaođộngsaucùngđãgiànhthắnglợivới8giờlàmviệcmộtngàyvà48giờmột

tuần.NhưngđàsuythoáikinhtếdiễnrasauThếchiếnIđãkhiếnphongtràolaođộnggiảmsứcnóng.Năm1920,hiệpđoàncôngnhânnhàmáy,vớisựthamgiacủacáccôngnhântrongngànhcôngnghiệpđồnghồ,đãhaohụtmộtnửathànhviên.Vàtuycáchiệpđoànđãchiếnthắngtrongcuộctrưngcầudânýnăm1924,vàngănchặnđượcquyếtđịnhbanhànhchínhsách“tuầnlàmviệc54giờ”nhưmột“ngoạilệbổsung”,nhưngsauđó,bíthưcủacáchiệpđoàn,KonradIlg,đãlêntiếngphảnđốicáccuộcđìnhcông,vàthừanhậnrằngcácđòihỏicủahọquákhóđểthỏamãn–vìcácđốithủnướcngoàicóthểsẵnsàngtrảchonhữngkẻnhượngbộthấphơn40%lươngsovớicôngnhânThụySĩ.ThamvọngcủaĐứcQuốcxãđãgópphầnxoadịutìnhtrạngcăngthẳng,vìcácgiaicấpđối

địchđãbấtchợtnhậnrarằnghọđangđứngtrêncùngmộtconthuyềntrongcuộcchiếnsốngcòn.Mốiliênkếtxãhộimớihìnhthànhnàyđãtựchứngtỏsứcmạnhthôngquabảnthỏahiệp

kinhđiểncủangườiThụySĩ–“HiệpướcHòabình”côngnghiệpnăm1937.Ilgvàchủtịchliênđoànchủdoanhnghiệp,ErnstDübi,cùngvớicácđạidiệnthuộcbahiệpđoànlaođộngkhác,đãkýkếtmộtthỏahiệp“vớimụctiêunỗlựcduytrìhòabìnhtrongnềncôngnghiệp,vìlợiíchcủamọicánhânđanggìngiữvàkhôngngừngpháttriểnngànhcôngnghiệpkimkhívàchếtạomáytạiThụySĩ.”Hiệpướcnàyđãdấylênýtưởngvềmộtgiaokếtcôngnghiệpvàkhuyếnkhíchmộtmôitrườnggiaotiếplýtưởng,nơimọivấnđềđềuđượcgiảiquyếttrêntinhthànhhợptácdướicácđiềukhoảncủabộluậtdânsự,vàkhôngcầnđếnsựcanthiệpcủanhànướcliênbang.

LợivàhạitừtưtưởngtrunglậpThếChiếnII,trênmộtvàiphươngdiện,chínhlàmónquàkinhtếdànhchoThụySĩ,vàcho

phépquốcgianàyhưởnglợitừcácchínhsáchràngbuộcthươngmạigiữamộtchâuÂubịchiarẽ.Dotránhđượcmóngvuốtcủachiếntranh,cáccôngtyThụySĩđãnổilênthànhnhữngnhàcungcấpuytín.Khôngnhữngthế,họcònlànhữngtaybuônxuấtsắc,vớilợinhuậnthuđượcchínhtừnguồncunggiánđoạncủađốithủhoặcnhữngkháchhàngkhôngmuốndùnghànghóacủakẻthù.Chiếntranhcũngmởđầucholànsóngdunhậpnhântàivàcủacải,tuykhôngphảicôngtyThụySĩnàocũnghưởnglợitừviệcnày:cácnhàhóahọcchạynạntàinăngngườiDoTháituyđượcRochechàođón,nhưngSandoz,CibavàGeigy(Novartissaunày)lạitừchốihọvìlosợbịtrảđũa.MộttronghaikhámphámanglạilợinhuậncaonhấttronglịchsửhoạtđộngcủaRochechínhlàthuốcValiumvàVitaminC–cảhaiđềulàphátminhcủanhữngnạndânDoTháinhậpcưtạiThụySĩvàbuộcphảilàmviệclưuvong.Nhưngvềlâudài,chiếntranhvàcáchứngphócủangườiThụySĩđốivớicácthửtháchvàcơ

hộiđãchothấyrằngvếthoendanhtiếngvẫnsẽtiếptụckhiếnhọphảicắnrứtlươngtâm,vàmởramộtlịchsửlâudàivềcácnỗlựcnhânđạo.“NgườiThụySĩlàmviệcchoquânPhátxít6ngàytrongtuần,vàcầunguyệnchochiếnthắngcủaquânĐồngminhvàoChủnhật”,đólàlờibìnhluậnngắngọncủamộtcôngdânnướcngoài,nhưngđãtoátlênđượcquanđiểmcủacácnướcĐồngminhvềvaitròcủangànhkỹthuậtcôngnghệThụySĩtrongnhữngnămthángấy.ĐâylàmộtnhậnxétcôngbằngđốivớikhôngítcôngtyThụySĩ,trongđócómộtsốbịlênánvìvẫntiếptụcchủđộnggiaodịchvớiquânQuốcXãngaytạinướcĐức,dùhoàntoànýthứcđượcđiềuđangdiễnra.(4)

NiênsửánvềOerlikon-BührleKhôngcôngtynàolàmhoenốphẩmchấttrunglậpvànhânđạocủađấtnướcThụySĩnhiều

nhưOerlikon-Bührle.Đầunăm1924,mộtngườiĐứctênEmilBührleđãghéthămnhàmáychếtạocôngcụ-máymócđangsuyyếucủaOerlikon,vớitưcáchpháiviêntừMaschinenfabrikMagdeburg,mộtcôngtykỹthuậtchếtạogốcĐức.Sauđó,MagdeburgđãmualạiOerlikon,vàBührlelạitiếptụchànhđộng.HắnđãbổsungvàoOerlikontàisảncủamộtcôngtybịthanhlý,Seebach,nơitừngsảnxuấtsúngbộbinhchoReichswehr,mộtđộiquânnhỏcủaĐứctừngphụcvụtheotinhthầnHiệpướcVersailles,vàgópphầnchấmdứtThếchiếnI.Năm1929,vớisựgiúpđỡcủangườichavợlàchủngânhàng,BührleđãmualạiphầnlớnquyềnsởhữucủaOerlikon,vàthâutómtoànbộdoanhnghiệpnàyvàonăm1937.Thờigianđầu,hắnđãthuđượckhakhálợinhuậntừchiếntranh,thôngquabuônbánsúngđạntừThụySĩtrunglậpđếncácquốcgiathamchiến.Tuynhiên,vàonăm1940,HộiđồngLiênbangThụySĩđãrasắclệnhyêucầuBührlechỉđược

cungcấpsúngWehrmacht(kếtquả,ngườiAnhđãtựsảnxuất35nghìnkhẩusúngOerlikon,cònvớingườiMỹlà146nghìn,màkhôngphảimấtmộtxutiềnbảnquyềnnào).Sauchiếntranh,doanhthucủaOerlikonchỉbằng10%sovớitrướcThếchiến.Nhưngrồi,côngtynàylạitiếptụccungcấpvũkhíchocảhaibêntrongChiếntranhLạnh,trongthờikỳphithựcdânhóa,cũngnhưtrướcsựnổidậycủacácquốcgiaTrungĐôngvàchâuPhi.Năm1970,contraicủaBührle,Dieter,đãbịxétxửtrướctòaánliênbangvìtộibuônbánvũkhítráiphépđếnnhiềuquốcgia–baogồmNamPhivàNigeria,vàtộigiảmạo“chứngnhậnngườisửdụng”.Hắnđã

phảichịumộtántreo,mộtkhoảnbồithườngvàbanămthửthách.

NhàcungcấpcủatấtcảThờihậuchiếnđãchứngkiếnđàtăngtrưởngấntượngtrongphânkhúcthịtrườngđạichúng

củangànhkỹthuậtcôngnghệThụySĩ;song,sảnxuấttrongthịtrườngđạichúngchưabaogiờlàthếmạnhcủangườiThụySĩ.Mặtkhác,vaitròcungcấpcủacáccôngtyThụySĩngàycàngtrởnênquantrọng,đặcbiệttrongngànhcôngnghiệpxehơi,trongkhicácdoanhnghiệpThụySĩkỳcựunhưBrownBoveri,SulzervàEscherWysscũngđónggópkhôngíttrongcôngcuộctáithiếtmộtchâuÂubịchiếntranhtànphá,vớinhữngcôngnghệmớiđượcthửnghiệmvàchiếmđượclòngtincậy.Kếtquả,sảnlượngxuấtkhẩutrongngànhkỹthuậtchếtạođãbùngnổvớitỷtrọngvượttrội

trongthậpniên1960;trongđó,mứctăngtrưởnghàngnămlà16%,vàđếncuốithậpkỷtrên,ngànhkỹthuậtchếtạođãđónggóp1/3sảnlượngxuấtkhẩutạiThụySĩ.Toànngànhđãtrởthànhnềntảngpháttriểncủatoànbộnềnkinhtếđấtnước;vànếutínhriêngdoanhsốxuấtkhẩu,ngànhkỹthuậtđãđãvượttrênngànhhóachấtvàngànhsảnxuấtđồnghồcộnglại.Vớinguồnnhâncông500nghìnngười–chiếm1/6lựclượnglaođộngThụySĩ–đâyquảthựclàngànhsửdụnglaođộnglớnnhấtcảnước.Máymócđượcxemlàlĩnhvựckinhdoanhchỉmangđến“thịnhvượnghoặcđóikém”.Các

đơnhàngsẽđổdồnvềkhichukỳkinhtếđilên,đồngnghĩacácnhàsảnxuấtsẽgiatăngcôngsuấtnhằmđápứngđủchonhucầutăngcao.Nhưngsauđó,cácđơnhàngsẽlậptứctụtdốckhichukỳđảochiều;lúcnày,cáccôngtysẽđuanhaucắtgiảmchiphí,vàđóthườnglàcáchmauchóngnhấtnhằmứngphóvớikếtcấuvữngchắccủanăngsuấtcôngnghiệpdưthừa.

Đồngfrancbềnvữngvàýnghĩakhôngđổi

Tua-binhơinướccủaBrownBoveri(năm1977).Tua-binnàycóđườngkính7mvàlàsảnphẩmlớnnhấtthếgiớithờiđiểmđóThậpniên1960cũnglàthờiđiểmcạnhtranhgaygắttạithịtrườngnướcngoài,vàcũnglà

cộtmốcthayđổitrongbảnchấtngànhkỹthuậtcôngnghệ,nhưngkhôngvìlợiíchcủaThụySĩ.CáccôngtyThụySĩđềuhiểurõnhucầuhợpnhất;năm1961,SulzerđãmualạiSLMWinterthur,vànăm1969làcôngtykỹthuậtchếtạomáyBurckhardttạiBasel.Cuốicùng,SulzerđãthâutómcảEscherWyss.Năm1967,BrownBovericũngmualạiOerlikon(côngtytừngthuộcsởhữucủaCharlesvàcontrai)vànăm1969làcôngtyGenevacủaSécheron.CácphươngánhợpnhấtnàycóthểgiúptăngsứcmạnhchongànhkỹthuậtchếtạoThụySĩ,nhưngcáctháchthứccơbảnvẫncầnđượcgiảiquyết.GiátrịđilênkhôngngừngcủađồngfrancThụySĩvẫntiếptụcảnhhưởngxấuđếnkhảnănglợinhuận,đặcbiệtsaukhihệthốngBrettonWoodsvềtỷgiáhốiđoáicốđịnhsụpđổnăm1971,khiếntỷgiáđồngfrancsauđótăngtrưởngphimã.Tuynhiên,vấnđềlớnnhấtchínhlàhọđãđánhmấtvịthếdẫnđầutrongcôngnghệvề

tayngườiNhật,vàsauđólàngườiMỹ.NgườiNhậtBảncũngđãmởracuộccáchmạngvềquytrìnhcôngnghiệp,thôngquangànhtựđộnghóa,tiếntrìnhcảitiếnkhôngngừngvàcáckỹthuậtsảnxuấttinhgọn,giúphọkếthợpđượccácyếutốsảnxuấthàngloạt,chiphíthấpvàchấtlượngcao.NgườiThụySĩ,vớichiphívàmôhìnhchấtlượngcao,phảirấtvấtvảmớitheokịp.Dođó,cuộckhủnghoảngkinhtếgiaiđoạn1975-1976đãảnhhưởngđếnThụySĩnặngnề

hơnbấtkỳquốcgiaOECDnàokhác.ThụySĩđãtổnthất300nghìnviệclàm–tươngđương10%lựclượnglaođộng–khôngchỉtrongngànhxâydựng,màcảngànhkỹthuật.Thấtbạitrongviệccảithiệnkhảnăngcạnhtranhtrongnhữngnămkinhdoanhthuậnlợiđãảnhhưởngngượclạiđếnquênhà.Đếncuốithậpniên1960,ngànhcôngnghiệpThụySĩvẫnchỉtiếptụcthuhútnguồnlaođộngchiphíthấpvàmởrộngcácnhàmáysảnxuấtcũkỹ,thayvìthaythếchúng;hậuquả,năngsuấtcủahọđãtăngtrưởngchậmhơnhẳncácquốcgiakhác.

Tinhọc:thờicơbịbỏlỡDohậuquảtừkhảnăngcạnhtranhthấptrongsảnxuấtnộiđịa,ngànhkỹthuậtcôngnghệ

ThụySĩđãngừngnhậpkhẩulaođộng;thayvàođó,họđãmangcôngviệctừThụySĩđếncácquốcgiakhác,cũngnhưmualạicáccôngtyđốithủthôngquaviệcmởrộngcáccôngtycontạinướcngoài.Tuynhiên,phươngánnàyvẫnchưachạmđếnvấnđềcốtlõi:đólàcáckỹsưThụySĩđangmấtdầnlợithếdẫnđầuvềcôngnghệcủahọ,đồngthờikhôngnắmbắtkịpcáccơhộitừcuộccáchmạngtinhọctrongtựđộnghóathiếtkếvàcácquytrìnhsảnxuất.Tronglĩnhvựcmáymócdệtmay,thấtbạinàyđãcộnghưởngvớinhữngthayđổitrongnềncôngnghiệptoàncầu,vàdẫnđếnsựsụpđổhiểnnhiên.Tuycuốithậpniên1970,ThụySĩvẫnlànhàsảnxuấtmáymócđứngthứhaithếgiớisauTâyĐức(vàđứngđầutrongcácloạimáydệt),nhưngđếnđầuthậpniên1980,doanhthuđãứđọngvàThụySĩbắtđầuđánhmấtthịphần.Hoạtđộngsảnxuấtcũngbịkéodầnsangcácquốcgiamớinổi,nơicácnhàsảnxuấtưadùngmáymóccũvànguồnlaođộnglươngthấpnhằmđảmbảolợithếcạnhtranh.MộtsốcôngtyThụySĩđãhếtsứcnỗlựcnhằmgiatăngthịphần–điểnhìnhnhưSulzer,côngtyđãmualạiRüti,nhàsảnxuấtmáymócdệtmayhàngđầuthếgiới,nhưngdoanhthucủahọvẫnkhôngcódấuhiệukhảquan.Đếnnăm2001,côngtygốcWinterthurnàyđãchấpnhậnthấtbạivàbánlạiphânngànhmáymócdệtmaychomộtdoanhnghiệpÝ.

Tiếntrìnhtăngtrưởng,sasútvàgiảicứungoạnmụccủaABBTrongkhiđó,BrownBoveri,ngọncờđầutrongngànhcôngnghiệpmáymócThụySĩ,cũng

đangtrảiquatìnhtrạnghếtsứcéole.Côngtysởhữudanhtiếnghoànhảo,nhưngrồiđãtrởnêntựmãnvàkhôngthểkhaitháclợiíchtừcácphátminhcủachínhhọ,nhưcôngnghệtinhthểlỏng.Đốivớicôngtynày,họđãcómộtgiảipháptriệtđểkhiếncảthếgiớiphảichúý:năm1988,BrownBoveriđãsápnhậpvớiAseaGroupThụyĐiểnvàhợpthànhABBtrongcuộccạnhtranhvớiGereralElectricvàSiemenstrêncácthịtrườngtoàncầu.ĐócũnglàthươngvụsápnhậpxuyênbiêngiớilớnnhấtlịchsửchâuÂu,vàhìnhthànhnênmộttrongnhữngnhàsảnxuấthàngđầuthếgiớivềthiếtbịđiệncôngnghiệpnặng,vớitổngdoanhthu15tỉfrancThụySĩvà160nghìnnhâncôngtrên140quốcgia.(5)CảThụySĩlẫnThụyĐiểnđềunằmngoàiLiênminhChâuÂu,vàrấtlosợlànsónghợpnhấtsẽvạchtrầnhọnhưnhữngkẻngoàicuộcnhỏbé.Aseavốnnổitiếngvớiđườnglốimarketingtáobạo,cònBrownBoverilạiđượcnểphụcnhờnănglựcnghiêncứu.ĐâycũnglàkỷnguyêncủaJackWelch,CEOlừngdanhđếntừGeneralElectric,ngườiđãbiếnđổibốicảnhtrongngànhkỹthuậtcôngnghệbằngcáchpháttriểnsongsongcácdịchvụtàichínhkhổnglồ–vớimộtngânhàngdanhtiếngdoGElàmchủ–nhằmtậnhưởngdoanhthutiềnmặttừcácsảnphẩmđầutư.

Buổikýkếthợpđồngsápnhậpnăm1988giữaAllmännaSvenskaElektriskaAktiebolaget(Asea)ThụyĐiểnvàBrownBoveri&Cie(BBC),đểhợpthànhcôngtyABB(AseaBrownBoveri)

ThamvọngcủaBarnevikABBđãbổnhiệmmộttânCEOtrứdanh,PercyBarnevik.VàdườngnhưvịgiámđốcThụy

Điểnvớitầmnhìnxanày–BarneviktừngpháttriểncôngtyrobotAsea–đãthừahưởngmộtdoanhnghiệpđangtrảiquađàtăngtrưởngkhábiquantừhệthống.Ôngđãtáithiếtlạihệthốngtổchứcnhằmtạonênbướcchuyểngiaovàđưaranhữngquyếtđịnhđángtincậy.TiếngAnhtrởthànhngônngữchínhthứccủatậpđoàn,vàcôngtycũngtạochomìnhmộtvịthếkinhdoanhmới.Quantrọnghơn,BarnevikđãthayđổicáchthứcABBđolườnghiệuquảvàkhíchlệbộmáyquảnlý.Khoảng5.000trungtâmlợinhuậnđộclậpđãđượcthiếtlậpvớitráchnhiệmphânbổtừcấpthấpnhất.Mỗitrungtâmbaogồm50nhânviên,vàngườiđứngđầusẽđóngvaitròtươngđươngmộtchủdoanhnghiệp,vớitoànbộvaitròhoạchđịnhkếhoạchvàthỏamãnmụctiêu.Trụsởchínhcũngđượcgiảmxuốngcòn150người,vớinhiệmvụđánhtiếngvềcôngtytạicáctrườngviệnquảntrị.Barneviklàngườicựckỳthamvọng.Vớimụctiêuđạtlợinhuậnbiên10%và25%tỷlệlợi

nhuậntrênvốnsởhữu,ôngđãtrựctiếpthamgiavàochiếnlượcbànhtrướngquyếtliệtthôngquacácthươngvụmualại,vàhoànthành240thỏathuậntrongnhiệmkỳCEOcủamình.Trongsuốtthậpniên1990,ABBlàmộttrongtrongnhữngcôngtyđượcnểphụcnhấtthế

giới.BarnevikcũngtrởthànhngôisaotạiDiễnđànKinhtếThếgiớivàxuấthiệntrêntrangbìacủavôsốtạpchíkinhdoanh.Năm1995,ôngđãđượctraoGiảithưởngCEOUytínnhấtchâuÂu.Tronggiaiđoạnnày,doanhthucủaABBđãtăngtừ17,5tỉfrancThụySĩlên33,8tỉfranc,đồngthờigiácổphiếucũngtănggấp5lần.Đầunăm1998,mọithứđốivớiABBdườngnhưkhôngthểtốthơn;vàchỉmộtsốítngười–nếucó–biếtrằng:họvẫnchưanhậnrađiềugìsắpậpđến.

VếtnứtsaubộmặthàonhoángBấtchấpmọilờitándương,ABBvẫnlàmộtdoanhnghiệptậptrungvốnvớilợinhuậnbiên

kháthấp.Năm1997,lợinhuậntrênvốnđầutưcủahọchỉchưađến2%,vàlợinhuậnhoạtđộngcậnbiênchỉchiếmkhoảng3,6%doanhthu.ThứABBsởhữulàmộtđònbẩy.Khốitàisản33tỉfranccủahọthựcchấtrấtphậpphồng,vàchỉcó6tỉtrongsốđólàvốnchủsởhữu.ThúmuasắmcủaBarnevikđãphảikìmlạivìgánhnặngnợnần.Khôngnhữngthế,hầuhếtcáckếhoạchtàichínhcủahọchỉphụcvụtrongngắnhạn,đồngthờiphụthuộcvàothịtrườngtíndụngbánbuônvàhạnmứctíndụngtậpđoàn.Lúcnày,GöranLindahlđãkếnhiệmvịtríCEOcủaBarnevikvàđưaramộtquyếtđịnhthảm

khốc:từbỏngànhsảnxuấtnănglượngcủaABB,mộttrongnhữngnguồnthutiềnmặtđángtincậynhấtcủahọ.Khikinhtếthếgiớisuythoáivàonăm1999,cácchỉthịmớicũngdầnvắngbóng,vàABBbắtđầulúnsâuvàothualỗtronghoạtđộngcùngcácvấnđềvềnguồntiềnmặt.Bêncạnhnguồncầugiảmsút,ABBvẫntiếptụcsảnxuấttạicácquốcgiachiphícaonhưĐứchayÝ,vàngượclại,tiêuthụsảnphẩmởnhữngnướccónguồnlaođộnggiárẻ.Tệhơn,côngtycònđốimặtvớikhảnăngphảiđếnMỹhầutòa,docáobuộcđốivớiCombustionLeonhardEulerEngineering,mộttrongnhữngcôngtyđượcBarnevikmualại.Khôngnhữngthế,doanhnghiệpphânquyềnvàtổchứcthoángnày,vốntừngrấttựhàovềchiếnlượcbànhtrướng,đãkhôngkịpứngphóvớiđàsuythoáixảyđếnbấtngờ.

Cũngtrongthờiđiểmnày,StephanSchmidheinyđãbáncổphầntạiABBchoMartinEbner,mộtđạidiệncổđôngtừngtấncôngNgânhàngLiênhiệpThụySĩvàođầuthậpniên1990.Ebnerđãtăngvốncổphầnnên11%,vàchẳngmấychốcđãcắtvụnbangiámđốctạiABB,nhưcáchôngtừnglàmvớiUBS.

ThịtrườngtíndụngkhôngkhoannhượngĐếnnăm2002,cácthịtrườngtíndụngthậtsựđãmấthếtlòngtin.ThángTưnămđó,ABB

tiếtlộrằnglợinhuậnhàngquýđãgiảmsút30%sovớicùngkỳnămtrước.Nhữngcáobuộcliênquanđếnchấta-mi-ăngđãlênđến111nghìnvụvàotháng6năm2002,trongkhiABBđãbuộcphảibồitrường812triệufrancThụySĩtừthậpkỷtrước.Đâythậtsựlà“hốđen”đốivớihọ.Trongkhiđó,cácthịtrườngvẫnkhôngcódấuhiệusasúthaybấtổn.ĐiềunàydẫnđếnchiphívốncủaABBphảinhậnđòntrừngphạttạicácthịtrườngmở–từchưađến2,5%vàothángMột,đến40%chỉsau10thángsauđó.NhữngnỗlựccủaLindahlnhằmtậptrungvàohaihoạtđộngchínhtạiABB–baogồmcác

côngnghệtựđộnghóacôngnghiệpvàhoạtđộngtruyềntải,phânphốiđiệnnăng–đãtỏravôích;vàngườikếnhiệmông,JörganCentermancũngchứngkiếnnhữngnỗlựcnhằmbiếnABBthànhcôngty“tậptrungvàokháchhàng”điđếnngõcụt.(6)Danhtiếngcủacôngtylạitiếptụcbịhủyhoạinghiêmtrọng,khiEbner,thànhviênmớigianhậpbanquảntrịsauđó,đãkếttộiBarnevik,rồichủtịchvàLindahlnhậntrợcấpvàcáckhoảnhưutrísớmmàkhôngthôngtinchobangiámđốc.ABB,mộtcôngtychỉvàinămtrướccònđượcmệnhdanhlàtấmgươngsápnhậpvănhóamẫumực,từngkếthợpthànhcôngcácgiátrịvàsứcmạnhcủahaiđấtnướcThụyĐiển,ThụySĩ,đãnhanhchóngđiđếnbờvựcphásản;vàgiácổphiếucủahọcũngsụpđổhoàntoàn.(7)

TổnthấtkhủngkhiếpGiaiđoạnnàycũngchứngkiếnJürgenDormannvàPeterVoserlênnắmquyền.Dormann,

mộtngườiĐức,đãgâydựngdanhtiếngnhờthươngvụsápnhậpthànhcôngHoechstvàRhonePoulencđểhợpthànhAventis(saunàytiếptụcđượcsápnhậpvớiSanofi).Trongkhiđó,Voser,CFO(giámđốctàichính)tạiShell,lạilàngườiThụySĩchínhgốcđếntừBaden,nơichaôngtừnglàmviệcchoBrownBoveri.DormannđãtrởthànhthànhviênbanquảntrịABBvàđượcbổnhiệmlàmtânchủtịchnăm2001,khiBarnevikbuộcphảirađi.DormannvàVoserhiểurằngsựtồntạicủaABBhoàntoànphụthuộcvàotốcđộhồiphục

niềmtincủahọ.Voser,CEOcủaShellhiệnnay,đãthừanhậnrằng“ABBđangđốimặtvớivấnđềchiếnlượcnghiêmtrọng”khiônggianhậpvàonăm2002.TrongsuốthaitriềuđạicủaBarnevikvàLindahl,họđãbánđinhữngngànhkinhdoanhmanglạidòngtiềnmặthấpdẫnnhất,nhưsảnxuấtnănglượnghayvậnchuyển.Sauđó,họlạicốgắngsaochépmôhìnhcủaGECapitalvàtiếntớihợpnhấtmảngtàichínhsauquytrìnhthumuasảnphẩm.Chiếnlượcnàyđòihỏinguồntàichínhdồidàotrongthịtrườngbánbuôn,vànhanhchóngbộclộsựbấtcậpkhiđếncáckỳhạnthanhtoán.Cácnhàmáyđiệncóthểnớirộngthờigianthanhtoán,nhưngngânhàngchỉyêucầuhọchấphànhnghĩavụtrảnợquamộtthôngbáongắngọn.HệthốngtổchứccủaABBđãbịtanrã,vớihơn6.000trungtâmkinhdoanhkhôngthểpháttriểnthànhcôngtyđộclậptạiđịaphương.TheocáchnóicủaVoser,“Cáccôngtyđãtựđánhgiáhọquácao,vớicơcấubấtthườngvànhữngquyếtđịnhchỉdựatrêncácmốiquanhệmậtthiết…Tậpđoànchúngtôicóthểtrảidàihàngdặm,nhưngchỉsâuđúng1inch.”BjornEdlund,trưởngbộphậntruyềnthông,đãcómộtphátbiểuchínhxáchơngiữacuộckhủnghoảngchấtliệua-mi-ăngnăm2002:“Chúngtôikhôngcótínhkếtdính,vàhoàntoànchẳngbiếtphảilàmgì.”

Thoátkhỏi“thếgiớicủanhữngkẻvôdụng”Dormannđãtiếnhànhtìmkiếmvàtáiphânbổcácnhânviêngiàunănglựcnhấtvàkhuyến

khíchhọtậntâmvớinhiệmvụ.NhântàicũngđượcđưavềtừmọicấpbậctrongABB.Dormanncũnggiảmsốlượngthànhviênhộiđồngđiềuhànhtừ11ngườixuống5người.ÔngđãbàngiaohoạtđộngtạicácphânngànhcốtlõichoDineshPaliwalvàPeterSmits;đíchthânVosersẽtheodõiquátrìnhphụchồihạnmứctíndụngvàđàmphámvớicổđông.GarySteel,mộtcôngdânxứScot,cũngđượcgiaoquyềnphụtráchbộphậnnhânsựđanghỗnloạn.(8)Trênhết,Dormannsẽlàngườilèoláicontàu,vạchralộtrìnhvàtậptrunggiámsátgiaiđoạnthihànhtứcthời.TheolờiSteel,Dormann“cókhảnăngphithườnggiúpônglọcranhữngnhiệmvụquantrọngvàkhảthinhấttrongmớhỗnđộncáchoạtđộngxôbồvàvônghĩa.”CâubìnhluậnđángnhớnhấtcủaDormannchínhlà:“Điềugìcầngiảiquyết,vàailàngườinắmquyền?”Dormannkhôngphảibaogiờcũngđúng.Ônghàihướcthuậtlại:

“Tôiluôncóđúng70%quyếtđịnhchínhxácvềnhânsự.Đốivới30%sailầmcònlại,tôiluônchịutráchnhiệmvềphánquyếtthiếusótcủamình,vàthựchiệncácbiệnphápnhằmthaythếhọmộtcáchcôngbằngngaykhitôinhậnravấnđề.”Vềtổngthể,quytrìnhnàykháhiệuquả.“Thậtngạcnhiênkhithấymọingườigắnkếtnhanhchóngrasaokhibiếtsựtồntạicủahọđangbịđedọa,”ôngchobiết.

JürgenDormannđượcbiếtđếnvớichiếncônggiảicứuABBkhỏinguycơphásảnvàgiámsátquátrìnhchuyểnmìnhthànhcôngcủatậpđoànnày.Cácbảnghinhớtheotrìnhtựhàngtuầnvềtiếntrìnhhồi

phụccủacôngtyđãtrởthànhnguồncảmhứngkhiếnđộingũnhânviêntiếptụcnỗlực PeterVoser,CFOcộccằncủaABB,ngườiđãgiànhlạiniềmtintừcácchủnợvàcổđông.Mộtbuổitốinọ,trướcnguycơphásản,ôngđãnémchìakhóavănphònglênmặtbànvànóivớicácngânhàngphụthuộcrằng:tốtnhấthọnênrờikhỏicôngtyngaysángmainếukhôngchấpnhận

đàmphánlạivềcáckhoảnnợ.Cácchủngânhàngđãdodự,vàABBđãtáisinh.Saunày,VoserđãtrởthànhCEOtạiShell

ĐãđếnlúcbánnhữngchiếcphảnlựccủacôngtyVoserchobiết:“Dormannrấtgiỏigâyấntượngtronghànhđộng.Ôngcóthểnhanhchóngbỏ

quabữatốivớibanđiềuhành;bánsạchnhữngchiếcphảnlựccủacôngty;vàđểngườikhácbắtgặpkhiđangsửdụngphươngtiệncôngcộnghoặctaxi,thayvìnhữngchiếclimousinecótàixếnhưnhữngngườitiềnnhiệm.”TrongcuộchọpđầutiêncủaDormanntạiConnecticut,50nhàquảnlýđứngđầucôngtyđã

lênkếhoạchthựchiệncácbàithuyếttrìnhPowerPointtừ8giờsáng,vớimụcđíchphổbiếnchoDormannvềtìnhhìnhdoanhnghiệp.Dormannđãlậptứcngắtlờihọ,chobiếtôngđãxemquahếtcácbàithuyếttrình,vàyêucầubanquảnlýtậndụngthờigiantốthơnnhằmtìmcáchtiếtkiệm50triệuđô-lachiphí.Ôngđãđềnghịhọhoãncuộchọpvàgặplạinhausau.Dứtlời,DormannungdungsangphòngkhácngồixemFinancialTimesvàFAZ.Vàđến3giờchiều,họđãcóbiệnpháptiếtkiệm50triệuđô-lachiphí.Khimộtquảnlýphànnànrằnghọsẽkhôngthểcắtgiảmhơnđượcnữavì“Zurichsẽkhôngchophép,”Dormannđãtrảlời,“TôikhôngbiếtaitrongdanhbạcủaABBcótên‘Zurich’.Hãytìmrahắnlàaivàlàmviệcngayvớihắn.”

LáthưngàythứSáu:thậtkhónuốtTrongvòng18tháng,Dormannđãxửlýxongvụkhủnghoảnga-mi-ăngvàrútvốnđầutưtừ

nhữngngànhkinhdoanhkhôngchínhthốngnhưnănglượngvàdượcphẩm.Trongkhiđó,Voserđãtíchgópđược4tỉđô-latừmộtchuỗicáchoạtđộngtàichínhtừngcắtnátbảncânđối

tàisảnvàhạnmứctíndụngcủaABB.(9)

MộtsốyếutốkháccũngcóảnhhưởngkhôngítđếnquátrìnhchuyểnđổihiệuquảcủaABB:“Cácquyếtđịnhđượcđưararấtdứtkhoátvànhanhchóng;chúngtôichỉlàmviệcvớimộtsốítngườicóthểtintưởng;họnóiít,làmnhiều,vàtấtcảnhữnggìchúngtôicầnlàhọphải‘rắnmặt’khitrìnhbàycácquyếtđịnhkhiếnngườikhácphậtlòng,vàtiếnhànhthậtnhanhchóng,”Dormannhồitưởng.Từnhânviên,kháchhàng,cổđông,nhàcungứnghaydưluận,Dormannđềugiảithíchthẳng

thắnvớihọvềmọivấnđề.Mỗituầntrongsuốtgiaiđoạnkhủnghoảngkéodài15tháng,ôngđềucôngbốmộtbảntómtắttrựctiếpvàđithẳngvàovấnđề,vềnhữngtháchthức,khókhănABBđanggặpphảivàtiếnđộkhắcphục.Khimởra“nhữngbứcthưngàythứSáu”này,mọingườisẽnhậnthấymộtvănphongsúctích,bộctrựcnhưngvôcùnghồnhậu,vớinộidungchỉtậptrungvàoviễncảnhtươnglaithayvìquákhứ,vànhấnmạnhtráchnhiệmthayvìnhữnglờiđổlỗi.Mụctiêucủaônglàđưacôngtytrởlạitốpđầu,vớitấtcảnhữnghạnchếđãthôngsuốtnhờđứckhiêmnhườngvàtínhthựctế.

“Nghịlựctốthơnsựtựmãn”Tấtcảđềuxấuhổ,ngượngngùng,vàtựhỏi:“saochuyệnnàylạicóthểxảyđếnvớichúngta?”

Họcóthừanghịlực,nhưngđềulàthứnghịlựctiêucực.TheolờiEdlund:“Dormanntinrằngnghịlựcdùsaovẫntốthơnsựtựmãn;nócóthểbiếnđộngcơtiêucựcthànhhànhđộngtíchcực,nhưnhữngchiếctua-bincaoápAC-DCđồsộvànổitiếngcủaABB.”Nhữngbứcthưđãđemlạikếtquả,vàkéotheocảsựnểphục.Steeltừngbiếtđếnmộtquảnlý

nhàmáytạiBắcCarolina,ngườiđãphânloạicácbứcthưtrong30tuầnđầutiênvàdánngangchúngbêncạnhchiếcmáyphacàphêtrênsànnhàmáy,nhưmộtbảngthôngbáođểtấtcảcôngnhâncóthểngồiđọc.TừBắcCarolinađếnSãoPaulo,Osaka,MannheimvàZurich,tấtcảnhânviênđềuxemmìnhlàmộtphầntrongcâuchuyệncủaDormann.

BênbờvựcTrongkhiđó,Vosercũngcónhữngvấnđềriêng.TrướcthờiBarnevik,đãtồntạimộtthứ

lòngtrungthànhgiữahaingànhngânhàngvàcôngnghiệpThụySĩ;nhưnghiệnnay,cảABBvàcácngânhàngđềuđangtheođuổinhữngđịnhhướngriêng.Voserđãthuậtlạivềkhoảnhkhắcđentốinhấttrongsựnghiệpcủaông,khiABBchỉcòncáchbờvựcphásảnđúng6giờđồnghồvàonăm2002;lúcnàylà5giờchiềutạiThụySĩ,vàchođến5giờchiềutạiNewYork,ABBphảiđạtđượcmộtthỏathuậnvềvụkiệna-mi-ăng.10giờtốiZurich–chỉmộtgiờtrướckhiABBcôngbốtinphásảntrướcdưluận–haithànhviêntrongnhómủyviênđặctráchvụviệca-mi-ăngđãchobiếthọkhôngchấpnhậnthỏathuận.Voserđãđứngbậtdậyvànémxâuchìakhóavănphònglênmặtbàn,bướckhỏiphònghọpvàquátlênvớicácluậtsưrằnghọmớilànhữngkẻsẽphảirờiABBvàosánghômsau.Saucùng,họđãphảinhượngbộ,vìnhậnthứcđượcviễncảnhkhủngkhiếpcủanguycơphásản.Khimặttrờilên,ABBđãloạibỏđượctấtcảnhữngvướngmắcmậpmờtừ“hốđen”pháplýnày,thôngquanhữngđiềukiệnthuậnlợi.Voserđãcóthểquaylạiđàmphánvớicácngânhàngtrongmộttưthếchắcchắnhơn.Năm2007,Dormannquyếtđịnhnghỉhưu.VosertrướcđócũngđượcShellmờivềtừnăm

2004vànhậmchứcCEOnăm2009.Năm2010,lợinhuậncủaABBđãgiảmcòn2,56tỉđô-la.Năm2011,giácổphiếuABBlà16,47francThụySĩ(giảm1,40franc)vàcáckhoảnnợcũngđượcthanhtoán–giúphạnmứccủahọ(doMoody’sđánhgiá)quaytrởlạimứcA2vôchừng.ABBsaucùngđãđượcgiảicứutrongcuộcthaymáuquantrọngnhấtlịchsửThụySĩ,tínhtừ

giaiđoạntáithiếttrongngànhcôngnghiệpđồnghồhồithậpniên1970.

Cáccôngtynhỏluônthịnhvượng

NếucâuchuyệnvềnhữnggãkhổnglồtrongngànhkỹthuậtcôngnghệThụySĩđôikhivẫnxuấthiệnnhữngcuộcsuythoáivàhồisinhtrongcácthậpkỷgầnđây,thìphầncònlạichínhlànhữngcâuchuyệnthànhcôngvềcáccôngtyvừavànhỏtừngthốngtrịnhữngngànhkinhdoanhchuyênbiệt.NổibậttrongsốđólàcâuchuyệnvềkỹsưcôngnghệWalterReist,ngườitừnăm1955đãbắtđầupháttriểnmộthệthốngbăngchuyềntrongngànhinấnbáochíThụySĩ.Ferag,côngtydoôngthànhlậpnăm1957tạiHinwil(gầnZurich)đãvươnlênthốngtrịngànhsảnxuấtnày.Ngàynay,hầuhếtcáctờbáovàtạpchítrêntoànthếgiớiđềuđượcxuấtbảntừcácthiếtbịcủaFerag.Vàkhingànhinấnđixuống,Reistđãlậptứctìmcáchứngdụngcôngnghệbăngchuyềncủaôngtrongnhiềungànhnghềcôngnghiệpkhác.Trongkhiđó,BühlertừUzwillạithốngtrịnguồncungcácloạimáychếbiếnbộtmì,cũng

nhưsảnxuấtmìpasta.Côngtynàyhiệnđanghoạtđộngtrên140quốcgia,tạoviệclàmchogần8.000nhâncôngvàđạtdoanhthu2tỉfrancThụySĩ.SulzertừWinterthurcũngđượcWärtsiläPhầnLanmualại,vàtiếptụcsángchếvàsảnxuấtcácđộngcơdieselđượclắpđặttrênhầuhếtnhữngcontàuchởhànglớnnhấtthếgiới.Mẫusảnphẩmtiếptheocủahọđãđượcmệnhdanhlàđộngcơkiểupit-tônglớnnhấtthếgiới,vớichiềucao13,5m(44feet)vàchiềudài27,3m(90feet),cùngtrọngtải2.300tấnđốivớiphiênbản14xy-lanhlớnnhất(tươngđươngvớicôngsuất109nghìnmãlực,hay80,08MW).Trongcáckỳtíchtrên,lúamìkhôngđượctrồngởđâukhácgầnUzwil,StGallen,vàmựcnước

thấpnhấttạiWinterthurchỉsâuđến2m.NhưngđiềuđócũngkhôngthểngăncảncáccôngtyThụySĩsảnxuấtcácloạimáychếbiếnngũcốcthànhthựcphẩmtiêudùng,đặcbiệtlàpasta,nhằmphụcvụchohàngtỉngười;haycácsảnphẩmgiúpnhữngcontàulớnnhấtthếgiớichudukhắpđạidương.

ThứcănnhanhtừnhàbếpThụySĩ

Một“cậubéSchindler”năm1920,khicácthangmáycòncầnđếnngườiđiềukhiểnTrởlạinăm1911,khiWilliPiepervàcontraicông,Michaelđãcùngthànhlậpcôngtyống

nướcFranke,vàtừnăm1946đãchuyểnsangxâydựngcáccănbếpnổitiếngtoàncầu,đếnmứcđượcMcDonald’slựachọnđểtrangbịchocácchinhánhcủahọtrênkhắpthếgiới.Năm1989,PeterSpuhler,vớikhôngmộtxudínhtúi,đãmualạiStadler,mộthãngchếtạophươngtiệnđườngsắttạiThurgau,vàkểtừđóđãthuvềhàngtỉfranctừcôngnghệsảnxuấtcácđầumáytàuhỏatrọnglượngthấp.VàbímậtchấnđộngnhấtchínhlàThụySĩkhôngchỉcómột,màđếnhaihãngsảnxuấtmáyphacàphênổitiếng:Thermoplan,xuấtthântừmộttiểubangvùngLucerne,chuyêncungcấpthiếtbịchoStarbucks;vàEugster/FrismagtừRomanshorn(bênhồConstance)chuyênchếtạocácloạimáyđượcbàybánrộngrãikhắpthếgiớidướivôsốthươnghiệukhácnhau.Nhưchúngtađãtìmhiểutrongphầntrướccủachươngnày,cáccôngtychếtạomáymóc

ThụySĩđãđitiênphongtrongcôngcuộcthaythếsứcngựabằngsứctay,vàthậmchíbiếnthủynăngthànhđiệnnăng.Trongsốđó,mộtcôngtymáymócthànhcôngbậcnhấtđãtrởthànhdoanhnghiệpdẫnđầuthếgiớivề“dịchchuyểnconngười”.Hiệnnay,cáitên“Schindler”cóthểđượctìmthấytạicácthangmáyvàthangcuốntrênkhắpthếgiới.Đượcthànhlậpnhư

mộtcôngtygiađìnhcủaRobertSchindlernăm1874tạivùngLucernenúinonhùngvĩ,côngtynàyđãcóbướcđộtphávàonăm1977dướibàntaythếhệthứtư,AlbertN.Schindler,cùnghaiđồngsựLucBonnardvàAlfredSpörri(hiệnnayđãnghỉhưu).Ngàynay,Schindlervẫnđang“vậnchuyển”khoảngmộttỉngườimỗingàytrêntoàncầu.

Schindlerđãphátminhra“hệthốnghiệutriệuđíchđến”chophéphànhkháchxuấthiệntạiđiểmđếnđượcchọndễdàngthôngquamộtlộtrìnhtốiưuCũngnhưcáccôngtyThụySĩkhác,Schindlerđượckhaisinhnhưmộtchúcánhỏtrongchiếc

aolớn.ChủtịchAlfredSchindlertừngnói:“Loàicátuếsẽtrởnênkhácbiệt,nổibậtvànhạybénnếuchúngtồntạithànhcông.”Chỉcónhữngaikhôngngừngđặtranhữngcộtmốcchochínhbảnthânmớicóthểtồntại.Vớimộtthịtrườngnộiđịanhỏbé,chiếnlượcbànhtrướngvềđịalýtấtnhiênlànhântốcốtlõichothànhcôngcủaSchindler.ChinhánhngoàiThụySĩđầutiêncủahọđãđượcthànhlậptạiBerlinnăm1906;tiếpđólàmộtnhàmáytạiStPetersburgnăm1913;đồngthời,hoạtđộngkinhdoanhcũngmởrộngsangBrazilnăm1937vàHồngKôngnăm1976.Năm1980,SchindlerđãtiếnhànhdựánliêndoanhđầutiêntạiCộnghòaNhândânTrungHoa.Hiệnnay,côngtyđãsởhữu44nghìnnhâncôngtạihơn100quốcgia,đồngthờilànhàsảnxuấttoàncầuvềthiếtbịthangmáy–chỉđứngthứhaisauOtis,doanhnghiệpdẫnđầugốcHoaKỳ.Cuốinăm2011,Schindlerđãđạtdoanhthu13,3tỉfranctrênthịtrườngchứngkhoánThụySĩ–consốgấp60lầnnăm1980,tươngđươngvớimứctăngtrưởngthườngniên14%.Đãtừngxuấthiệnmộtcâuchuyệnvuivềcáitên“Otis”;họbảorằngđólàviếttắtcủacụmtừ:“RắcrốicủachúngtachínhlàSchindler–OurTroubleIsSchindler”.

SchindlerkýkếtthỏathuậnliêndoanhđầutiêntạinướcngoàivớichínhphủTrungQuốcnăm1980.Hiệnnay,TrungQuốcđanglàmộttrongcácthịtrườngtrọngđiểmcủacôngty,vàSchindlercũnglàthươnghiệudẫnđầutạiquốcgianày

ThangmáySchindlerHànhtrìnhthànhcôngcủaSchindlertrêntoàncầuđãtrảiquabốngiaiđoạn:

1. Giaiđoạnsauthànhlậpđượcđánhdấubằngnỗibănkhoăn:liệucôngtynontrẻnàycóbiếtcáchtậndụnghếtnănglựccủahọhaykhông?Vàothờiđiểmđó,họđãtiếnhànhđadạnghóatrongnhiềulĩnhvực,baogồmxegoòngđườngsắt,côngcụmáymóc,kétsắtngânhàngvàrobotsảnxuấttrongnhàmáy.

2. Nhằmmởrộngngànhkinhdoanhcốtlõivàduytrìmứctăngtrưởngổnđịnh,Schindlercủathậpniên1980đãtừbỏ15phânngànhsinhlờinhưngkhôngchínhthống,mộtchiếnlượcđòihỏilòngcanđảmthậtsựtrongkinhdoanh.Nhữngkhoảnđầutưđượcrútlạinàyđãgiúpđơngiảnhóacấutrúccủadoanhnghiệp,vàchophéphọtậptrungvàothịtrườngthangmáy,thangcuốnvàbăngchuyềnbộcốtlõi.

3. Vàothậpniên1990,mụctiêukếtiếpcủaSchindlerlàmởrộngphạmvihoạtđộngtạicácthịtrườngđangtăngtrưởngngoàibacộttrụquantrọng:châuÁ,

châuÂuvàchâuMỹ.Từđó,họđãtiếnhànhmualạihơn60côngty,trongđóbaogồmcôngtythangmáyWestinghouse(Mỹ),Haushahn(Đức),Atlas(Brazil),TậpđoànThangmáySaudi(ẢRậpSaudi)vàAndinoElevators(Colombia).Chiếnlượcbànhtrướngnàykhôngchỉchophépcôngtycânbằnghaixuthếlênxuốngtrongchukỳkinhtế,màcòngiúphọcủngcốmốiquanhệmậtthiếtvớikháchhànghòngnhanhchóngmởrộnghoạtđộngtrêntoàncầu.

4. Cuốicùng,vàonhữngnămđầucủathiênniênkỷmới,TậpđoànSchindlerđãtrởthànhnơikếttụtinhhoacủacáccôngty,vớimộtsốđượcpháttriểntừbanđầuvàmộtsốđượcmualại,nhưngchưahoàntoànhợpnhất.Cáclợithếtừquymôđồsộcủahọchínhlàthànhquảcủachiếnlượcđadạnghóasảnphẩmvàquytrìnhsảnxuấttạicáccôngtythànhviên.Tuynhiên,ngaycảcácthếmạnhtruyềnthống(nhưkhảnăngcảitiếnnhanhchóngcácsảnphẩmnộitại)lẫncácphátminhđộtphávẫnkhôngđủđảmbảosứccạnhtranhtoàncầuchoSchindler.Mộtlầnnữa,nhucầutinhgiảmkếtcấuphứctạpcủatậpđoànlạixuấthiện–lầnnàylàvớingànhkinhdoanhcốtlõi.Nhưvậy,thôngquaviệcthểnghiệmcâuchâmngônxưacũrằng:“mộtthểchếhỗntạp,vềcơbản,làkhôngthểcảitiến,”toànbộtậpđoànđãbuộcphải“táithiếttriệtđể”vàphụcsinhmộtlầnnữa.

NhữngđộngtháigầnđâycủaSchindlerđãthểhiệnrõtínhduylýkhôngnhânnhượngtrongdanhmụcsảnphẩmtoàncầucủacôngty,cũngnhưkhảnăngtiếpthunhữngquytrìnhđượcquychuẩnhóa“từgiácảđếntiềnmặt”.Quymôđồsộcũngchophéphọkhaitháclợithếgắnkếtvàkhảnăngtiếtkiệmchiphí.Schindlerluônápdụngchínhxácbốnnguyênlýcốtlõi:nhữngnguyêntắcvàngtrongcânđối

tàisảnnhằmđảmbảomứctăngtrưởngtrongtầmkiểmsoát;quátrìnhđầutưliêntụcvàonguồnnhânlực,tạocơsởchoanninhvàchấtlượng;tháiđộkiêntrìvàbềnbỉnhằmđảmbảochiếnlượcđãthốngnhấtđượcthựcthithuậnlợi;cùngnhữnggiátrịnhấtquánvàphẩmchấtđạođứcgiúpđemlạimộtnềntảngổnđịnh,lâudàitronghoạtđộngkinhdoanh.Thếnhưng,ánhhàoquangcủathànhcôngvàchìakhóachosựtồnvongcủahọvẫnluônlà

khảnăngsángtạo.Schindlerđãramắtvôsốthànhtựukỹthuậtđộtphávàcôngnghệchấnđộng,nhưthangmáykhôngphòngđiềukhiển–nhằmgiảmbớtdiệntíchphòngmáytrênđỉnhcáctòanhà,tiếtkiệmđộcaovàkhônggian;haydâykéokhôngchấtthépvàhệthống“hiệutriệu”đíchđến–mộtchứcnăngtínhtoánliêntụckhảnăngvậnchuyểntốiưunhấttừmộtnhómcácthangmáyđặtsátnhau,nhằmđảmbảolộtrìnhngắnnhấtchotấtcảngườidùng.Hiệnnay,Schindlercũngnhậnthấyhọđãđịnhvịtốtchoquátrìnhtăngtrưởng,thôngquavị

thếthịtrườngvàviễncảnhtừthịtrườngchung.Tuổithọcủacácthangmáynayđãđượckéodàihơn40năm,vàgiảithíchvìsaongànhkinhdoanhdịchvụsuyyếunàyvẫntiếptụctăngtrưởng.Quátrìnhđôthịhóavàpháttriểncơsởhạtầngvẫnliêntụcdiễnratrênkhắpthếgiới.Bêncạnhcácxuthếtoàncầutrongthờigiangầnđây,khốilượngđơnhàngcũngtăngtrưởngmạnhmẽ,đặcbiệttạikhuvựcchâuÁ–TháiBìnhDương.ĐơncửtạiTrungQuốc,côngtyđãcungcấphơn350thangcuốntốitânchohệthốngđườngsắtquốcgia,nốitừTrườngXuâncựcBắcTrungQuốcđếnQuảngChâutạicựcNam.

Schindlerlànhàsảnxuấtthangcuốnlớnnhấtthếgiới,vàđãđịnhvịtốtnhằmhưởnglợitừquátrìnhđôthịhóanhanhchóngtạicácnướcđangpháttriển.HệthốngthangcuốnngoạnmụcnàyđượcbốtrítạikhuLloyds,toànhà

LondonTừcáckhuphứchợpcôngnghiệp,sânbaychođếncáctrungtâmmuasắm–danhsáchtrên

vẫncònrấtdài,vànổibậttrongsốđólàtoànhàvănphòngZulligtạiMakti,Philippines(xemthêmchương4).Nhưngdùđólàmộtdựánhoànhtránghaychỉmộtchiếcthangmáyriênglẻdànhchochínhquốc,Schindlervẫntinrằng:đốivớimộtxãhộiđangpháttriểnnhanh,đangdầngiàđivàtăngcườngtậptrungvềcácthànhphốlớn,nhucầusẽtiếptụctăngcaođốivớicáchệthốnglưuthôngantoàntrongđôthị–vốnđemlạihiệuquảvượttrội,íthaophícôngnăng,sửdụngcácloạinănglượngsạchnhấtvàtiếtkiệmkhôngítthờigiandichuyểntrênnhữngquãngđườngxa.

CáccôngnghệchuyênbiệtThịtrườngđạichúngtrongngànhkỹthuậtcôngnghệđãnhanhchóngvềtaycáccôngtyÂu

MỹtronggiaiđoạnchuyểngiaogiữahaithếkỷXIX,XX.Nhữngtậpđoànlớncòntrụlạithườnglàcácdoanhnghiệptậptrungvốncao,hoặcđãthànhdanhtrêncácthịtrườngcôngnghệcaovớiđặcđiểmphânbiệtriêng.Mỉamaithay,xuthếnàylạivôcùngphùhợpvớinhữngthếmạnhcủaThụySĩtrongngànhcôngnghiệpkỹthuật.Nhờđịnhhướngtậptrungvàocáccôngnghệvàsảnphẩmchuyênbiệt,cáccôngtyThụySĩđãhoàntoàntránhkhỏiđòntấncôngkhốcliệtcủanhữngcôngtyđếntừTrungQuốcvàcácquốcgiacôngnghiệphóakhác.Saucùng,ThụySĩvẫnbảotoànđượcvịthếcùngsứcsốngcủanềntảngsảnxuất,trongkhicácdoanhnghiệpphươngTâykhácphảirấtchậtvậtmớigiànhlạiđượcsứcsángtạotrongcáclĩnhvựcđangphảiđốiđầuvớivôsốphươngánthuêngoài.AndyGrove,nguyênCEOcủaIntel,gầnđâyđãkhẳngđịnhrằng“nhữngbíquyếtbịkhoánhẳnchocácquốcgiakhácsẽkhôngbaotrởvềvớichínhquốc”.Groveđãdẫnmộtvídụtrongngànhpinnănglượng,lĩnhvựcmàHoaKỳtừngchiếmdoanhsốsảnxuấtđến85%trongnguồncungcủathếgiới;nhưnghiệnnay,họđãngừngsảnxuấttoànbộ–đólàkhicácdòngpinli-tidầntrởthànhnguồnnănglượnglưutrữvàchuyểnhóaquantrọngđốivớivôsốmặthàngcôngnghệ:từnhữngchiếciPad,xehơichođếndaocạorâudùngđiện.Nhưchúngtađãchứngkiến,ngườiThụySĩđãtừngnàixin,vaymượn,đánhcắpvàtiếntới

tựphátminhtrongsuốtchiềudàilịchsửpháttriển,nhằmgiànhlấyvịthếdẫnđầutronglĩnhvựcmáymóc(vànhiềulĩnhvựckhác).Dođó,họđươngnhiênsẽgiữchặtcácquânbài“nghiêncứuvàpháttriển”củamình,vàđóngkínchiếcrươngbíquyết.

NhữngngôitrườngsángtạoĐâylàviễncảnhhoàntoànkhảthi,nếuxétđếnhệthốngđàotạomangtínhđịnhhướng,

chuyênnghiệpvàxuấtchúngcủaquốcgianày,vớiđạidiệnlànhữngngôitrườngcaođẳngvàđạihọckỹthuậttạiZurichhayLausanne.Chúngđangliêntụckhaisinhnênnhữngdoanhnghiệpmangtầmvóctoàncầu–dùtạicácnềnkinhtếmớinổihaypháttriển–vớihìnhthứcđàotạodànhriêngchonhiệmvụduytrìsựưuviệttrongngànhkỹthuậtcôngnghệ.ABBtiếtlộrằngcácnhàmáycủahọtạiThụySĩvẫnđanglàmranhữngsảnphẩmcólợinhuậnbiêncaonhấtsovớihàngtrămnhàmáykháctrênkhắpthếgiới.JoeHogan,vịtânCEOthựctếvàđầysứchútcủaABB,đãphátbiểu:“Hầuhếtcácphátminhthườngrađờingaytrênsàncôngxưởngchứkhôngphảicáclớphọc,vàmộtthựctậpviêntạiThụySĩsẽcótrìnhđộcaogấpbalầnbảnsaocủaanhtatạicácquốcgiakhác.Khôngnhữngthế,khảnăngbiếnlòngnhiệthuyếtthànhchấtlượngtrongcôngviệcdườngnhưđãcósẵntrongmáucủahọ.”TruyềnthốngđàotạotronglĩnhvựckỹthuậttạiThụySĩđãbắtnguồntừrấtlâu.Đólàkhi

ngôitrườngPolytechikumđượcthànhlậpnăm1855tạiZurich,vàchínhthứcđượcđổitênthànhĐạihọcKỹthuậtQuốcgiavàonăm1911(hayETHZurich).Trêntấtcảnhữnghọcviệnkhác,ngôitrườngnàyđãtruyềnbádanhtiếngvềkhoahọcvàkỹthuậtcôngnghệThụySĩđếnkhắpthếgiới.(MộtcơsởquantrọngkhácchínhlàEcoleSpécialedeLausanne,mộttrungtâmchuyênđàotạoriêngcáckỹsưtừnăm1853,vàchínhthứcđượchợpnhấtvàoĐạihọcLausannevớitưcáchkhoakỹthuậtcôngnghệcủatrường.)Ngoàira,EcolePolytechnique

FédéraledeLausanne(EPFL),dướiquyềnlãnhđạocủaPatrickAebischer,cũnglàmột“ngôisaođanglên”giữacáctrườngđạihọccôngnghệlừngdanhthếgiới,xéttrêntầmảnhhưởngtrướccôngchúngcùngthànhtíchquyêngópxuấtsắccủariêngngàihiệutrưởng.

DanhsáchcácgiảithưởngNobelSựkiệnthànhlậptrường“Poly”đãđượcminhchứnglàmốcsontronglịchsửThụySĩ.Ngay

từbanđầu,trườngđạihọcnàyđãtựthíchnghivớicácnhucầutrongnềncôngnghiệp,đồngthờithểhiệntriếtlýhoạtđộngthựctếđếnmứcthựcdụng,songsongvớiđảmbảochấtlượngđàotạotốtnhất–mộtphẩmchấtsaunàyđãtrởthànhthươnghiệuquốctếcủaThụySĩ.Ngaytừkhithànhlập,ngôitrườngđãkhôngchỉthuhúttàinăngtrongnước,màcònlàniềmaoướcđốivớicácnghiêncứusinhnướcngoài.Cáckỹsưnướcngoàitrẻtuổiđãhếtlờicangợitiêuchuẩnđàotạovượttrộicủakhoakỹthuậtcôngnghệ,vàkhôngngừngquảngbádanhtiếngchongànhcôngnghiệpnàytrongnhữngnămđầu.Trongsố21vĩnhânđoạtgiảiNobeltrườngđạihọcnàyđãkhaisinh,hầuhếthọđềulànhữngkỹsưngườinướcngoài–nhưWilhelmRöntgen,ngườitìmratiaX,chođếnAlbertEisntein,WolfgangPauli,VladimirPrelog,RichardErnstvàKurtWütrich.NhữngthànhtựukhoahọcđộtphácủahọđãgópphầnkhẳngđịnhdanhtiếngchonềntảngkhoahọcvàkỹthuậtcôngnghệThụySĩ.HơnmộtnửasinhviênthuộcchuyênkhoanàytạiETHvàEPFLđềulàngườinướcngoài.

CácvĩnhânThụySĩđoạtgiảiNobelTheodoreKocher Yhọc 1909AlfredWerner Hóahọc1913CharlesEdouardGuillaumeVậtlý 1920AlbertEinstein* Vậtlý 1921PaulKarrer Hóahọc1937LeopoldRuzicka* Hóahọc1939PaulHermannMüller Yhọc 1948WalterRudolfHess Yhọc 1949TadeusReichstein Yhọc 1950FelixBloch Vậtlý 1952DanielBovet Yhọc 1957VladimirPrelog* Hóahọc1975WernerArber Yhọc 1978GeorgesJ.F.Köhler* Yhọc 1984HeinrichRohner Vậtlý 1986KarlAlexanderMüller Vậtlý 1987RichardR.Ernst Hóahọc1991EdmondH.Fischer* Yhọc 1992RolfM.Zinkernagel Yhọc 1996KurtWüthrich Hóahọc2002

ĐiềutuyệtvờinhấtvẫnchưaxuấthiệnThếnhưng,sởhữumộtnềntảngđàotạotốtcùngcácphẩmchấtchuyênmônchấtlượngcao

vẫnchưađủđểduytrìcảmộtngànhcôngnghiệp–màcòncầnđếncácdoanhnghiệpkinhdoanhthànhcôngtrênnhữngnềntảngthếmạnhđótạiThụySĩ.Vàcácdấuhiệuđãdầnxuấthiệnsauhàngthậpkỷsuythoái,đánhdấusựtrỗidậycủacácdoanhnghiệpvừavànhỏ,cùngsứcmạnhvôhạncủanhữnggãkhổnglồcòntrụlại,vốnđangnhắmđếnmộtgiaiđoạntăngtrưởngmớitronglĩnhvựckỹthuậtcôngnghệ.Nhậnthứcđượcxuthếđangxuấthiệntạicácquốcgiađangpháttriển,sốlượnglaođộngđổvềngànhcôngnghiệpkỹthuậtcũngkhông

ngừngtăngcaotrongnhữngnămgầnđây:sauđiểmtrũngnăm2002,khisốlượngnhâncônglầnđầutiêngiảmdưới300nghìnngườitrongnhiềuthậpkỷ,tổngsốlượngviệclàmđãtiếptụcgiatăng,vàchạmmức340nghìnđầucôngviệcnăm2008.NguồnnhântàitạiThụySĩcóthểlàcôngdânbảnđịahoặcdânnhậpcư,nhưngkháchhàng

củahọđaphầnlàngườinướcngoài.JohannSchneider-Ammann,nguyênchủtịchhiệphộicácchủdoanhnghiệpkỹthuậtchếtạo,vàhiệnđanglàBộtrưởngPhụtráchcácvấnđềKinhtế,đãnhậnxét:“NgànhcôngnghiệpchếtạoThụySĩ,vớitỷtrọngxuấtkhẩulênđến80%,nhấtđịnhsẽkhôngngừngtậptrungvàonhucầucủakháchhàngnhằmđemlạigiảiphápchocácvấnđềtoàncầuhiệnnay.”Với85%dânsốthếgiớiđangsốngtạicácquốcgiachậmpháttriểntrướcthềmcôngnghiệphóa,Ammanntinrằng“kỷnguyênkhôiphụcvàmởrộngvẫncònởphíatrước”.

CáctậpđoànkỹthuậtcôngnghệThụySĩhàngđầu(thốngkênăm2011)

1950 1970 1980 2000 2011ABB(1891) Doanhthu(triệufrancTS) KhôngrõKhôngrõ26.668 39.044 37.990Tổngnhânviên KhôngrõKhôngrõ215.150160.820133.600TổngnhânviêntạiThụySĩKhôngrõKhôngrõ~4.300 ~5.400 ~7.000Schindler(1874) Doanhthu(triệufrancTS) Khôngrõ778 3.680 8.530 7.854Tổngnhânviên Khôngrõ20.900 31.990 43.330 43.685TổngnhânviêntạiThụySĩKhôngrõ~6.600 6.270 5.400 4.160Sulzer(1834) Doanhthu(triệufrancTS) 25 930 6.228 5.736 3.578Tổngnhânviên Khôngrõ35.040 33.520 22.100 17.002TổngnhânviêntạiThụySĩ~7.000 20.160 15.830 6.210 1.130GeorgFischer(1802) Doanhthu(triệufrancTS) 21 1.040 2.538 3.930 3.638Tổngnhânviên ~7.500 ~20.00015.230 14.660 13.606TổngnhânviêntạiThụySĩ3.770 10.200 5.380 3.200 2.620Rieter(1795) Doanhthu(triệufrancTS) Khôngrõ221 1.780 2.931 1.001Tổngnhânviên Khôngrõ~3.000 10.470 12.230 4.695TổngnhânviêntạiThụySĩKhôngrõ~3.000 3.520 2.050 1.650Bảngtrêncungcấpdoanhsốvàtổngsốnhânviên(toàncầuvàtạiThụySĩ)củacáccôngtykỹthuậtcôngnghệnổibậttạiThụySĩ

trong60nămtrởlạiđây.Sốliệukhônghiệnhữusẽđượcđánhdấu“khôngrõ”.Sốnămphíasaumỗicôngtythểhiệnthờigianthànhlập(hoặcnămthànhlậpcủacôngtytiềnthân).Sốliệuđượclàmtrònlênhoặcxuống,mộtsốđượcướctính,vàcóthể

chênhlệchquacácnăm.TrongtrườnghợpABB,doanhthutừđô-laMỹđãđượcđổithànhfrancThụySĩtheotỷgiáhiệnhành.ĐốivớiSulzer,sốliệuvềtổngnhânviênnộiđịanăm1950chỉápdụngchocácnhânviêntạiGebüderSulzerAG.Doanhthunăm

1970củaRietercũngchỉápdụngchoRieterAG,khôngbaogồmcáccôngtycon.Nguồn:TạpchíFortune

CáccộtmốcquantrọngTrước1800

1795 JohannJacobRieterthànhlậpmộtcôngtybuônbánvảibôngvàthựcphẩmnhậpkhẩu,tiềnthâncủacôngtykỹthuậtchếtạoRieterngàynay

1800-1899 1805 HansEschervàSalomonvonWyssthànhlậpEscher,Wyss&Cie1807 HeinrichBucher-WeissmualạimộtlòrèntạiNiederweninger,tiềnthâncủaBucher

Industries

1810 LudwigvonRollxâydựnglòluyệnkimđầutiên1834 JohannvàSalomonSulzermởmộtxưởngsắttạiWinterthur1842 CasparHoneggersángchếrakhungdệtHonegger1853 FranzSaurermởmộtxưởngđúctạiStGeorgen1853 SchweizerischeWaggon-FabrikthànhlậptạiSchaffhausen,tiềnthâncủaSIG

(SchweizerischeIndustrie-Gesellschaft)1855 PolytechnikumthànhlậptạiZurich,sauđóđổitênthànhETHZurich-ĐạihọcKỹ

thuậtQuốcgia1871 SchweizerischeLokomotiv-undMaschinenfabrik(SLM)thànhlậptạiWinterthur1874 Schindlerthànhlập1890 TạiLausanne,JosephBobstmởmộtcôngtychuyênsảnxuấtphụtùnginấn,tiềnthân

củaTậpđoànBobst1891 CharlesE.BrownvàWalterBoverithànhlậpBrownBoveri&Cie(BBC)1896 RichardTheilervàAlderychGyr-WickartthànhlậpElektrotechnischesInstitut

Theiler&Co,tiềnthâncủaLandis&Gir1900-1999 1918 TổngĐìnhCôngtạiThụySĩ1937 “HiệpướcHòabình”trongngànhkỹthuậtcôngnghệ1937 EmilBührlemualạinhàmáycôngcụmáymóccủaOerlikon,thànhlậpOerlikon-

Bührle,mộthãngsảnxuấtvũkhí1957 WalterReistthànhlậpFerag,chuyênsảnxuấtmáyin1961 SulzermualạiSLM,khởixướnglànsónghợpnhấttrongngànhkỹthuậtcôngnghệ

ThụySĩ1988 BBCvàAseaThụyĐiểnsápnhậpthànhABBTừ2000 2009 TậpđoànAlpiqthànhlậptừthươngvụsápnhậpAtelvàEOS

D

9.Dượcphẩm:Trithứcđángtiền

KhinhắcđếnCáchmạngCôngnghiệp,chúngtathườngnghĩvềquátrìnhpháttriểnnhữngcỗmáycùngcácloạihìnhnănglượngnhằmbổsunghoặcthaythếsứclaođộngchântay,vàđemlạiđàtăngtrưởngvềnăngsuấtcũngnhưsảnlượngcủacácmặthàngthiếtyếu.NhưngđếncuốithếkỷXIX,mộtcuộccáchmạnghoàntoànkhácđãhìnhthànhmộtdòngchảymới,vớiđạidiệnlàcácnhàkhoahọcchếtạonênnhữngsảnphẩmhoàntoànmớitrongphòngthínghiệmcủahọ.Trongmộtsốtrườnghợp,nhữngsảnphẩmnày–nhưthuốcnhuộm,phânbón,thuốctrừsâu,thuốcchữabệnh,mỹphẩmvàchấtdẻo–đãđóngvaitrònhưthứthuốctiêngiúpgiảiquyếtcácvấnđềcòntồnđọngtronglịchsửcôngnghệ;mặtkhác,chúngcònlàphươngánthaythếtiếtkiệmvàtốiưuđốivớicácloạihóachấtvàthuốcmenhiệnhữu;khôngnhữngthế,chúngcònlàcâutrảlờichonhữngnhucầuchưaainghĩđến.Tựutrung,chúngsẽsớmmởranhữngthờivậnchỉcótrongtrítưởngtượngcủacácnhàkhoahọcvànhữngaiđứngsauhọ.

othóiquenhiếukỳcốhữutronglịchsửkinhtế,cuộccáchmạngnàyđãdiễnrađầutiêntạiĐứcvàThụySĩ.TrongnửacuốithếkỷXIX,ĐếquốcAnhvàPháp–vớicấpđộthấphơn–đãthốngtrịhầuhếtcácvùngbiển;nênđốivớinhữngquốcgiakhác,baogồmĐứcvàThụySĩ,chiphívàđộtincậycủanhữngmặthàngthiếtyếunhưđồgỗ,dầumỏ,kimloạivànhiênliệuđãbịphânhóakhủngkhiếpdotínhthấtthườngcủathịtrườngvàảnhhưởngcủachiếntranh.Saucùng,họbuộcphảitìmkiếmcácsảnphẩmthaythế,vàđặcbiệtlàcácnguồntàinguyênthaythế.

ThờikhắcsángtạoThậtkhóđểnóichínhxáckhinàovàtạiđâungànhcôngnghiệpnàyđượchìnhthành.Nhưng

chắcchắn,ngànhcôngnghiệphóachấthiệnđạiđãrađờitạiEasternăm1856,trênmộtcăngáccũkỹvùngcựcĐôngLondon.Tạiđây,mộtsinhviênngànhhóa,WilliamPerkinđãtìnhcờkhámphára“mauveine”,loạithuốcnhuộma-ni-lintổnghợpđầutiên.Mỉamaithay,chínhngườiAnhlạichẳngmấymặnmàvớiýtưởngvềmộtloạithuốcnhuộm

nhântạo,vìhọđãsởhữuvôsốnguồnthuốcnhuộmtựnhiêntừcácthuộcđịa.NhưngđốivớiThụySĩvàcácquốcgiachâuÂukhácđangtíchcựcpháttriểnngànhcôngnghiệphàngdệtmay,đâythựcsựlàmónquàtrờiban.VàkhivừaxuấthiệntạicácphòngthínghiệmThụySĩ,

mauveineđãnhanhchóngđượcchuyểnhóathànhvôsốứngdụnghữuíchtrongcôngnghiệpvàdượcphẩm.

VẻđẹpcủangànhkinhdoanhdượcphẩmKhôngnhữngthế,khámpháquantrọngnàycònnhấnmạnhbaphẩmchấttuyệtvờicủa

nhữngsảnphẩmđangtiếptụcnổilêntừcuộccáchmạnghóaphẩm.Thứnhất,nhữngsảnphẩmnàyluôntạoranhucầuđốivớibảnthânchúng,thayvìchỉđơngiảnthaythếmộtsảnphẩmtiềnthân.ĐiểnhìnhnhưValium,nókhôngnhữngkhôngđóngvaitròdựbịchosảnphẩmnàokhác,mànghiễmnhiêntrởthànhloạithuốc“bomtấn”đầutiên,đồngthờilàsảnphẩmthànhcôngnhấttrongthếhệcủanó,vớihơn1tỉđô-ladoanhthuxuyênsuốthaithậpkỷđổvềRoche–tậpđoànsởhữucácphòngthínghiệmkhaisinhraValium.Thứhai,quátrìnhpháttriểncủachúnghệtnhưmộtbàitoántổhợp.Hầuhếtcáckhámphá

đềumởracánhcửadẫnđếnnhữngkhảnăngphithườnghơn,vàvớimỗilượtsảnxuấtlặplại,vôsốcơhộisẽtiếptụcđượcmởravànhânrộng.KhiDmitriMendeleev,mộtnhàhóahọcngườiNga,ramắtbảngtuầnhoàncácnguyêntốnăm1869,cuộccáchmạngtrithứcnàyđãmanglạiýnghĩangangtầmvớinhữngkhámphávĩđạicủaMagellanvàColumbustừvàithếkỷtrước.Cácnguyêntốhóahọctrênkhắpthếgiớiđềuđãđượcchỉtên;vàcuộcđuađãkhởitranhgiữacácnhàkhoahọcđầyhoàibãovàtàinăngbậcnhất,nhằmtìmhiểuvềmốitươngquanlẫnnhaugiữacácnguyêntố,cũngnhưkhuynhhướngkếthợpđểhìnhthànhnênnhữnghợpchấthữuíchđốivớiconngười,bấtkểlàphẩmmàu,nướchoa,mỹphẩmhaycácloạithuốcmới.Nếuthiếuđibảngtuầnhoàncácnguyêntố,thìnhữngnguồnnướchiếmtừngkhơidậytrítòmòcủanhữngnhàthámhiểmchínhthốngvàđemlạinềntảnggiúpdựđoánchínhxáctínhchấtcủacácnguyêntốquantrọng,cólẽđếnnayvẫnchưađượckhámphá.

NơicácnhànghiêncứuthốngtrịThứba,cácnhàkhoahọcđãtrởthànhchúatrời,dẫuchohọlànhữngtàinăngkhácthường.

WilliamRutter,mộtnhàsinhhóangườiMỹvàlàthànhviêncủaHọcViệnKhoahọcQuốcgia,từngnói:“Mộtnhàhóahọccóthểdànhcảđờiđểthếgiớichứngminhhọsai,vàchỉchờđợiđúngmộtngàyđểchứngminhgiảthiếtcủahọlàchínhxác.”Nhữngkhámphámớimẻvàgiátrịthườngchỉxuấthiệnvớimộtthayđổinhỏtrongphươngphápứngdụng,hoặcnhờquátrìnhquansátđúngđắncácphảnứngphụvốnkhôngquantrọngnhưngphùhợp.GergBinnig,ngườiđoạtgiảiNobelvậtlýnăm1986,cũnggiảithíchtheocáchtươngtựvềhànhtrìnhbấtđịnhvàgiankhổcủaôngkhiphátminhkínhhiểnvixuyênhầmquét:“CũnggiốngnhưcáchColumbuscăngbuồmtừchâuÂuđếnchâuMỹ.Khibăngquađạidươngrộnglớn,ôngkhônghềbiếtmìnhđanghướngđếnđâuhayđãgầnmụctiêuđếnmứcnào.Vìvậy,ngườilàmkhoahọcphảibiếtdựavàotrựcgiác,niềmtin,sựkiêntrìvàvậnmaycủahọ.Tôinhớkhiđólà3giờsángvàchỉcònmìnhtôitrongphòngthínghiệm,đangcốgắngthửnghiệmtấtcảcácphươngán.Tronglúckhônglựachọnnàomanglạikếtquả,thìbỗngnhiênmộtnguyêntửmớixuấthiệnngaytrênđầuốngnghiệm,vàngaylậptứctôibiếtmìnhvừatạoramộtphảnứngphântáchnguyêntử.Tôikhôngbiếtmìnhnêncườihaynênkhóc.Đólàgiâyphútquantrọngnhấttrongsựnghiệpkhoahọccủatôi,thậmchícònýnghĩahơnkhinhậncuộcgọitừhộiđồngtraogiảiNobel.”Cácnhàkhoahọcvànhữngkhámphácủahọ,haynhữngthànhtựuđãđượcứngdụngrộng

rãivàocáclĩnhvựcđiệntửvàkhoahọcmáytínhtrongthờiđạicủachúngta,đãmởraphạmvicáccơhộikinhdoanhchưatừngcótrướcđây,khuếchđạikhảnăngsinhlờivượtxatrítưởngtượngcủabấtkỳai,đồngthờiđemlạiýnghĩavàgiátrịmớichokháiniệm“tàisảntrítuệ.”(1)

NgànhxuấtkhẩulớnnhấtThụySĩNgaytừbanđầu,ngườiThụySĩđãnằmtrongsốnhữngđốitượnghưởnglợinhiềunhấttừ

cuộccáchmạngnóitrên.Hiệnnay,tổngdoanhthucủaNovartisvàRochehợplạiđãđạtgiátrị226tỉfrancThụySĩ,trongkhiNestlé,tậpđoànđắtgiánhấtThụySĩ,cũngđạtmứcdoanhthu161tỉfranc,vàhoạtđộngkinhdoanhcủahọvẫnđangtăngtrưởngmạnhmẽ.SảnlượngxuấtkhẩucácmặthànghóachấtvàdượcphẩmcủaThụySĩcũngđạtgiátrị76tỉ

francnăm2010vàlàngànhxuấtkhẩugiátrịnhất,vớitổngdoanhthugấpđôingànhcôngnghiệpđồnghồvàmáymóc.Tổnggiátrịđầutưchohoạtđộngnghiêncứutronglĩnhvựcnàycũngcaohơncảbangànhkiacộnglại.Hiểnnhiên,bảngxếphạngnhữngnhânvậtgiàucóbậcnhấtThụySĩcũngquytụnhữngcái

têncókhốitàisảnxuấtpháttừlĩnhvựcnày,baogồmBertarelli,Blocher,Hoffmann,OerivàSandoz.Nhữnghoạtđộngcủahọcũngkhiếnkhôngítngườiphảinhướnmày:điểnhìnhnhưAlingi,chiếcthuyềnbuồmdoErnestoBertarellitàitrợvàđiềukhiểnđãgiànhchiếnthắngtrongGiảiVôđịchThuyềnbuồmMỹnăm2003.Đâycũnglàlầnđầutiênchứcvôđịchnàythuộcvềmộtquốcgiakhônggiápbiển.

KhikhoahọcviếtbằngtiếngĐứcNhiềungườihẳnđãquênrằng,tronggiaiđoạncuốithếkỷXIXvàđầuthếkỷXX,nướcĐức

chínhlàtrungtâmtoàncầuvềngànhhóahọc,vàtiếngĐứccũngchínhlàngônngữchung(linguafranca)đượcsửdụngtronglĩnhvựcnày.ChođếnThếchiếnII,cácđầusáchgiáokhoavềhóahọcvẫnnghiễmnhiênđượcxuấtbảnbằngtiếngĐức.NhiềucôngtydượcphẩmquantrọngnhấttạiAnhQuốcvàHoaKỳcũngcónguồngốcxuấtpháttừnềntảngkhoahọccủangườiĐức,nhưMerck,Bayer,ScheringPlough,PfizerhaySmithKlineBeecham.NhiềuthuậtngữykhoatrongtiếngNhậtcũngđượcchuyểndịchtừtiếngĐức,phảnánhthờikỳchúngđượcdunhậpvàoquốcgianày.Phầnlớnhoạtđộngkhoahọclàquátrìnhtheođuổivàmởmanggiaolưukiếnthức.Mặcdù

ngườiThụySĩcóxuhướngtỏrakínđáo,nhưnghọvẫnkháquenthuộcvớitràolưuhợptácquốctếvàhầuhếtđềunóiđượcnhiềungônngữ.CácnhàkhoahọcThụySĩcũngtrởthànhnhữngđồngsựđượcchàođóntrongcácsựkiệncôngbốkhámphámới.Ngượclại,họcũngtậndụngđịathếthuậnlợivàmôitrườngtronglànhcủađấtnướcThụySĩnhằmlôikéođồngnghiệptừcácquốcgialánggiềng.

Sosánhtàisảncáctậpđoàn Giátrịthịtrường(tỉfrancTS)%tỷtrọngNestlé 161,77 24,6Novartis 128,09 19,5Roche 98,43 15,0UBS 38,11 5,8ABB 35,30 5,4Zurich 26,14 4,0CSGroup 25,37 3,9Richemont 23,33 3,6Syngenta 22,27 3,4Transocean15,61 2,4

Nguồn:ThịtrườngChứngkhoánThụySĩ

ThụySĩkếthừamộttruyềnthốngKhicuộccáchmạngkhoahọctăngtốc,ETHvàĐạihọcZurichđãđượcxemlànhữnghọc

việnsởhữucáckhoangànhưutúnhất,vàchiếmvịthếtiênphongtrongngànhhóahọccổđiểntrongsốcácquốcgiavàlãnhthổnóitiếngĐứctrênthếgiới–vịthếđượchọgiữvữngđếnkhitrọngtâmcủangànhhóahọcchuyểntừcáchợpchấtsangsinhhọcphântửvàcôngnghệsinhhọcvàocuốithậpniên1970.

Bêncạnhđó,ytếcũnglàlĩnhvựccótruyềnthốnglâuđờitạiThụySĩ.TừthờiLaMãcổđại,quốcgianàyđãđượcxemlàxứsởcủanhữngliệuphápchữabệnhtựnhiên–mộtvùngđấtnổitiếngvớisựthuầnkhiếtvàđángtincậy,vớicáctrungtâmspavàkhuđiềudưỡngluônđượccácdukháchchâuÂugiàucótìmđếnkhihọcầnhồiphụcsứckhỏevàsinhlực.ChínhParacelsus,mộtngườiThụySĩ,đãtìmracáchứngdụngcáchóachấtvàkhoángchấttrongyhọctừthếkỷXV;phươngphápnàyđãđượcmệnhdanhlà:“SựPhụcHưngcủayhọc”.LáquốckỳThụySĩcũngđượcđảomàuvàtrởthànhnguồncảmhứngcủaHộiChữThậpĐỏQuốctế,mộtbiểutượngtoàncầucủahoạtđộngcanthiệpytếchuyênnghiệp.

SựtìnhcờđẹpđẽCũngnhưrấtnhiềuphátminhnổitiếngkhác,việckhámphárathuốcnhuộmchỉlàmộtsự

tìnhcờ.Khiấy,Perkinđangcốgắngtổnghợpthuốckíninh–phươngthuốcduynhấtgiúpđiềutrịbệnhsốtrét,vốnchỉcóthểchiếtxuấttừmộtloạivỏcâyNamPhivớichiphírấtcao.Thếnhưng,ôngđãtìnhcờmởraconđườngđưa“mauveine”đếnvớithếgiới.Thờigianđầu,Perkinđãbộithunhờsảnphẩmnày,domauveineđãchoramộtloạithuốcnhuộmnhanhmàutímsẫm,từngđượcđánhgiárấtcaotrongmàusắccủavảivóc.Từđó,ôngđãtiếptụckhámpháthêmnhiềuloạithuốcnhuộmtổnghợp,nhưngcảngườiAnhlẫnngườiPhápđềubỏquanhữngcơhộitiềmtàngtừcáckhámphámớinày.Trongsựkiệntrên,vaitròpháttriểncácloạithuốcnhuộmnhântạobảnđịathànhcácloạidượcphẩmtoàncầuchỉthuộcvềnhữngainhậnthứcđượctiềmnăngcôngnghiệptừchúng,vàđượctoànquyềnđiềuchếchúngmàkhôngphảibậntâmvềcácgiớihạnbảnquyềnhaynhữngquyđịnhvềmôitrường:nóicáchkhác,đóchínhlàngườiĐứcvàngườiThụySĩ.Thuốcnhuộmđãsớmđượcminhchứnglànguồngốccủangànhsảnxuấtthuốcchữabệnh

cùngnhiềuứngdụnghữuíchkhác,hệtnhưcócácliênkếthóahọckếtnốigiữahailĩnhvựctrên.Thuốcnhuộma-ni-lincũngđượcxemlàtiềnthâncủanhiềuloạithuốcchữabệnh,baogồmphépđiềutrịkhángkhuẩnvàchốngungthư(mộttiếntrìnhpháttriểntrớtrêu,vìthuốcnhuộma-ni-lintừngđượcpháthiệnlàchấtgâyungthư).

ConđườngtắttừthuốcnhuộmđếnthuốcchữabệnhCũngtronggiaiđoạnnày,batrongsốbốncôngtyhóachấtvàdượcphẩmhùngmạnhvùng

Baselđãđượcthànhlập.CôngtyđầutiênlàGeigy,vớinhàsánglậpJohannJacobMüller-Pack,ngườiđãcộngtáccùngJ.R.Geigy–mộtthươngnhânkinhdoanhhóachất,thuốcnhuộmvàthuốcchữabệnhvùngBasel–vàthànhlậpmộtxưởngchếbiếngỗnhuộmtạiđâyvàonăm1857.Hainămsau,AlexanderClavercũngtriểnkhaisảnxuất“fuchsine”,mộtloạithuốcnhuộmmàuđỏtíatạinhàmáynhuộmtơlụavùngBaselcủaông.Năm1873,Clavelđãbáncôngtynàychomộtdoanhnghiệpmới,Bindschedler&Busch,vàtrongvòng10nămđãpháttriểnthànhGesellschaftfürChemischeIndustrieBasel(Ciba).Vàtronghainămkếtiếp,Kern&Sandoz,mộthãngsảnxuấtthuốcnhuộmkháccũngđượcthànhlập.ĐếncuốithếkỷXIX,ngànhdượcphẩmđãchínhthứctrởthànhmộtngànhkinhdoanhsinh

lợicao.F.Hoffmann-LaRoche&Co–đượcthànhlậptạiBaselnăm1896–đãtrởthànhcôngtyđầutiênkhởinghiệpkinhdoanhtrongngànhdượcphẩm,thôngquacungcấploạithuốchoSirolintừnăm1898.CôngtyCibađãnhanhchóngtiếpbước,vàtungraAntipyrine(thuốchạsốtdoHoechstgiữbằngsángchế);cùngthờiđiểmđó,Durand&HuguenincũngpháttriểnSalol,mộtloạithuốckhángviêm,vàcũnglàdượcphẩmgiảmđauđầutiêncủacôngtygốcBaselnày.Trongthậpniên1890,Sandozcũngbắtđầusảnxuấtcáchợpchấtphụcvụtrongngànhdược.Vớivaitròmộtnhàthầuphụ,họđãsảnxuấtAntipyrinenhằmđápứngnhucầukhổnglồcủathếgiớitrongcácđạidịchcúm;nhưngđồngthời,họcũngsaochépnhiềuloạisảnphẩmchưacấpbằngsángchế.Nhằmhạnchếcácrủirotăngcaotrongngànhvàbảovệnguồntàichínhhỗtrợpháttriểnsảnxuất,cáccôngtygia-đình-trịđãlầnlượtđượcchuyểnđổithànhcáccôngtycổphầnhữuhạn.Năm1884,Bindschedler&BuschđãchínhthứcđổitênthànhCiba;Sandozcũngcổphầnhóavàonăm1895,vàGeigytiếpbướchọnăm1901.

Ngẫmlại,giaiđoạnnàydấylêncảmgiácvềmộtcơnsốtvàng,vớivôsốcôngtyhóachấtvàdượcphẩmcốgắngvượtmặtđốiphươngvàtìmkiếmlợinhuậntừnhữngcáchcôngbằngđếngiantrá.Điểnhình,đãxuấthiệnvôsốlờituyênbốhùnghồnvềcáctácdụngchữatrịđặcbiệthoặcphươngphápmọctóc,vàthậtkhóđểngườitiêudùngnhậnbiếttuyênbốnàolàxácthực,làxuyêntạchaylừaphỉnhthẳngthừng.Chínhtínhchấtmớimẻcủangànhkhoahọcnóichungvàcáchợpchấthóahọcnóiriêng,cũngnhưviệcthiếuvắngnhữngtiêuchuẩnquyđịnhhayhoạtđộnggiámsátđãhợpthànhmộtmôitrườngkinhdoanhđầyhoàinghivàthiếulòngtin.

MộtphòngthínghiệmdượcphẩmcủaCibatạiBaselnăm1914RobertBindschedlerđãphávỡhợpđồngvớiHoechsttrongviệckiểmsoátdoanhthucủa

Antipyrine–hànhđộngkhiếnôngbịkếttộilừađảonăm1900vàquađờitrongtùmộtnămsauđó.Müller-Packcũngbịxửphạttrongmộtvụbêbối,vàbuộcphảichitrảcáckhoảnphụcấpcùngcáchìnhthứcbồithườngkhácchomộtgiađìnhđãpháthiệncáctriệuchứngngộđộctạimộtkhuvựcgầnnhàmáyCiba.Trongmộtvụviệckhác,thànhphốBaselđãbuộccôngtynàygánhtrọnchiphítrongviệclắpđặtcáchệthốngngănchặnchấtthảiđộchạiròrỉxuốngsôngRhine.NhưmộtquyluậttấtyếutronglịchsửnềncôngnghiệpThụySĩ,phảiđếnkhitìnhtrạnghỗn

loạnxảyrangoàibiêngiớiđấtnước,cáccôngtymớibắtđầukhámphánênnhữngcơhộiquốctếhóa,vàmởrangànhkinhdoanhmới:“biếnhóachấtthànhdượcphẩm.”KhiquânĐồngMinhphongtỏanướcĐứcvàođầuThếchiếnI,ThụySĩđãcócơhộilấpđầycáckhoảngtrốngtrênthịtrườngvàthuậnlợitănggiáthànhsảnphẩmtrongcảhailĩnhvựcthuốcnhuộmvàdượcphẩm.Chiếntranhđãlàmphátsinhnhucầukhổnglồvềthuốcsáttrùng,thuốcgiảmđau,thuốcanthầnvàthuốchạsốt.SảnlượngxuấtkhẩuhóachấttạiThụySĩđãtănggấp7lầntừnăm1913đến1920.DoanhthucủaSandozcũngtăngvọttừ6triệufrancThụySĩnăm1914lên37triệufrancnăm1917.

MôhìnhcạnhtranhcủaThụySĩHòabìnhlậplạivàonăm1918đãgiúpcácđốithủcủaThụySĩhồiphụcsứcmạnhcạnhtranh

nhưdựkiến,vàbacôngtylớnnhất–baogồmCiba,GeigyvàSandoz–đãứngphóbằngcáchthànhlậpnênBaslerIG,mộtliênminhnhanhchóngthốngtrịthịtrườngsauđó.Tuybacôngtytrênvẫnhoàntoànđộclậpvềpháplý,nhưnghọđãtriểnkhaimộtdựánđầutưhợptácchặtchẽcùngmộttiếntrìnhmởrộngkếthợpvớihoạtđộngmuasắmchung,cácthỏathuậnvềgiácả,vàthậmchíbaogồmchínhsáchchiasẻlợinhuậndựatrênmộtcôngthứckhắtkheđịnhtrước.HaimụctiêuchủchốtchínhlàduytrìgiáthànhvàtựbảovệkhỏisứcépcạnhtranhhùnghậutừnướcĐức;dẫuchokhingànhcôngnghiệpnhuộmtạichâuÂunhậnthứcđượchọđangphảichịusứcéplớntừcácđốithủHoaKỳ,mộtliênminhtamphângồmcácnướcĐức,

PhápvàThụySĩđãhìnhthànhvàgắnkếtvớinhautừnăm1929đến1939.Pháttriểnsảnxuấtđãchậmlạiđếngiữathậpniên1930.Cáccơsởhóachấtmớihoạtđộng

hiệuquảchỉchiếmsốlượngít;ngànhcôngnghiệpdượcphẩmdựatrênnềntảngnghiêncứucũnghầunhưkhôngthểtồntại,đặcbiệtngoàinướcĐức,vàhầuhếtcácloạithuốcchữabệnhcósẵnđềuquánguyênsơđốivớicácbácsĩ,dượcsĩvàbệnhnhânngàynay.TheolờiJamesLeFanu,mộtphóngviênytế:“Mộtbácsĩvừađượccấpbằngkhibắtđầuhànhnghềtrongthậpniên1930chỉcókhoảngmộttáphươngthuốcdùngđiềutrịvôsốbệnhlýkhácnhaumàôngphảiđốidiệnhàngngày…30nămsau,khivịbácsĩđóđếntuổinghỉhưu,mộttáphươngthuốctrướckiađãtănglênconsố2.000.”(2)

Tiếpnốixuthếphổbiến,cácnhàsảnxuấtThụySĩđãbắtđầutấncôngthịtrườngquốctếthôngquacáckênhkinhdoanhvàcơsởmarketingcủahọtạinướcngoài;nhưngsaunhữngnăm1920,việcgiatăngchínhsáchbảohộtạinhiềuquốcgiađãmởđườngchosựrađờicáchoạtđộngsảnxuấttạinướcngoài.TrướcThếchiếnI,nướcNgaSahoàngvẫnlàthịtrườnglớnnhấtcủaRoche.Nhưngsauthậpniên1920,chínhsáchbảohộtăngcườngtạinhiềunướcđãđedọađếnhoạtđộngxuấtkhẩuvàthúcđẩyviệcthànhlậpcáccơsởhoạtđộngtạinướcngoài.RochegầnnhưđãsụpđổsaukhibấtngờđánhmấtthịtrườngNga.MộttrườnghợpkháctạiCiba:tỷtrọngcácsảnphẩmxuấtxưởngtạinướcngoàitrongtổngsảnlượngthuốcnhuộmđãtăngtừ16%năm1914lên70%năm1932.Năm1925,PhòngThươngmạiBaselđãcôngbốbáocáo:ngànhcôngnghiệphóachấtBasellầnđầutiênđãbốtríhơnmộtnửalựclượnglaođộngcủahọtạinướcngoài.Trongkhiđó,tỷtrọngcủangànhdượcphẩmtronghoạtđộngcủacáccôngtycũnggiatăngđángkể(ngoạitrừGeigy–côngtynàyvẫnchưathamgialĩnhvựcdượcphẩmmãiđếnnăm1940).

NơiẩnnáutạiNewJerseyNgànhkinhdoanhthuốcnhuộmvàdượcphẩmđãphânhóamộtcáchchậmrãinhưngrõnét,

vớisứcmạnhngàycàngđượccảithiệntrênthịtrườngquốctế.Đếnnăm1939,trongsố16.500nhâncônglàmviệctrongcáccôngtydượcphẩmThụySĩ,chỉcó1/3phụcvụtạichínhquốc.CôngtyquốctếhóarõnétnhấttrongsốđóchínhlàRoche.Năm1940,họthậmchíđãdờitrụsởhoạtđộngsangNutleybênkiaĐạiTâyDương,mộtvùngngoạiôNewJerseycáchManhattanvàidặm,nơihìnhảnhcủadoanhnghiệpBaseltạiđâyđượcxemlàvídụđiểnhìnhchomộtThụySĩđangcốthoátkhỏimóngvuốtcủaĐứcQuốcxã.Tổnggiámđốctậpđoàn,EmilC.Barell–BarellcóvợlàngườiDoThái–đãđưagiađìnhđếnMỹsinhsống,dùtừkhiThụySĩđứngtrướcnguycơbịquânđộiQuốcxãxâmlược,hànhđộngnàyđãbịngườidânBasellênánlàhènnhátvàchủbại.QuyếtđịnhnàycũngbắtnguồntừtháiđộcảmthôngcủaRocheđốivớicộngđồngngườiDo

háibịđànáptạiĐứcvànhiềuquốcgiakhác.RocheđãchiêumộmộtsốlượnglớnnhântàingườiĐứcgốcDoTháivàbốtríhọlàmviệctạiNewJersey,nơihọcóthểphụtráchcácdựánnghiêncứutronghòabìnhvàanninh.Trongkhiđó,Ciba,GeigyvàSandozlạihạnchếthuênhânviênngườiDoTháivìsợquânĐứctrảđũa.

SựhàophóngcủaRocheCảtrướcvàđặcbiệtsauThếchiếnII,cáccôngtyhàngđầuđãtậptrungvàmởrộngđầutư

vàohoạtđộngnghiêncứudượcphẩm,dùítkhibậntâmđếnứngdụngthựctiễncủachúng.Đặcbiệt,sựhàophóngcủaRochetrongviệccấpvốnchocáccôngtrìnhnghiêncứucơbảnđãtrởthànhhuyềnthoại.Tuynhiên,nhờthànhtựukhámphávàpháttriểnmộtsốítdòngsảnphẩmthànhcông,tấtcảcáccôngtyhóachấtvàdượcphẩmThụySĩhùngmạnhđãliêntụcđộtphádoanhthuthờihậuThếchiếnII.MộttrongnhữngthànhtựuchóilọinhấtđãxuấthiệnkhiRochexúctiếnsảnxuấtvitamin,

vốnbắtnguồntừkhámphácủaTadeusReichstein,mộtngườiBaLangốcDoTháiđãdicưvàoThụySĩcùnggiađìnhnăm1905.ReichsteinđãtrởthànhtrợgiảngtạiETHZurich;thờiđiểm

đó,ôngđanglàmviệctrongmộtphòngthínghiệmdướitầnghầmvớitrangthiếtbịthôsơnhất;vànhờsựtrợgiúpcủacácsinhviên,ôngđãtổnghợpthànhcôngvitaminC.Năm1933,ôngđãđăngkýbằngsángchếchocôngtrìnhnày,vàbánlạibảnquyềnchoRoche.Banđầu,trưởngbộphậnnghiêncứuMarkusGuggenheimđãphảnhồikhálạnhnhạt,nhưngRocheđãdầnnhậnramốitươngquanvềyhọctrongloạihợpchấtnày,cũngnhưcáclựachọnvềphongcáchsốngđicùngvớinó.

Bỗngchốc,vitamincótấtcảTrongngànhcôngnghiệpdượcphẩm,tínhphổbiếncủavitaminCđãsớmtrởthànhvídụ

tiêubiểuchomộtbíquyếtkhácthườngđãgiúpmởrathịtrườngmớichomộtsảnphẩmvẫntồntạiđếnngàynay.RocheđãhợptácvớiNestlévàchoramắtloạisô-cô-la“giàuvitamin”trênthịtrường,cũngnhưmộtloạisữanhũtươngmangtênNestrovit.Nóđượcquảngbánhưmộtloạithứcuốnggiúptăngcườngsứckhỏe,vàrấtđượctrẻem(cùngcácbàmẹ)ưachuộng.Nhờthế,RocheđãcóthểsửdụngvitaminCnhằmmởramộtthịtrườngmớivớicácsảnphẩmphòngbệnh.HọcũngpháttriểnthêmvôsốứngdụngmớichovitaminC–mộtthờigian,nócònđượcquảngbálàphươngthuốckỳdiệuđốivớibệnhungthư.Hàngnăm,ngànhcôngnghiệpdượcphẩmthếgiớivẫnđangsảnxuấtkhoảng110nghìntấnvitaminCtổnghợp(hayaxitascorbic).Rochecũngthulợitừtầmquantrọngđượccácnhàdinhdưỡngđánhgiácaoởvitamin(tạimộtsốquốcgia,bánhmìtrắngcũngđượcbổsungvitamin–thựctế,bánhmìtrắngsẽkhôngđượctiêuthụtạiAnhQuốcnếukhôngchứavitamin).RocheđãtiếptụcchiếmlĩnhvịthếdẫnđầutrênthịtrườngtoàncầuvềcácloạivitamintổnghợpnhưvitaminA,B1,B2vàK1.Quanhiềuthậpkỷ,vitaminCđãtrởthànhconchủbàicủatậpđoànRoche,mãiđếnkhidoanhthutụtdốcvàothậpniên1990–khivụviệclàmgiábấthợpphápbịphanhphuitạichâuÂuvàHoaKỳ,khiếncôngtybịtuyênphạtbồithường3,2tỉfrancThụySĩ;đúnglúcnày,nguồncunggiárẻtừTrungQuốcđãcướpđimộtmảnglớntrênthịtrườngcungcấpvitamin.Năm2002,RocheđãbánlạimảngkinhdoanhvitamincùngmộtsốhóachấtkhácchoDSM–mộttậpđoànkhoahọcđờisốngtạiHàLan.

Khôiphụccơthể,uốncongtâmtríMộtkhámphákháctrongngànhdượcphẩmThụySĩcũnggâyảnhhướnglớnđếnxãhội–dù

theomộtcáchhoàntoànkhác:đólàchấtmatúygâyảogiáchayLSD(lysergicaciddiethylamide).Vàothậpniên1930,AlbertHoffmann,mộtnhàhóahọc,đãhợptácvớiSandoznhằmtổnghợpmộtphầncácchấtdẫnxuấttừalkaloidtrongnấmcựa.Ôngđangtìmkiếmmộtkíchthíchtốgiúphỗtrợhôhấpvàtuầnhoànmáu.Sandozđãtừngthànhcôngvớialkaloid,khimộthợpchấtpháttriểntừergotaminegiúpngănngừachứngxuấthuyếttrongsinhnởcũngđượcpháthiệnlàliệupháphiệuquảtrongđiềutrịchứngđautiềnđình.Khithửnghiệmhiệuứngcủaphátminhmớinhưmộtchấtkíchthíchtuầnhoàn,Hoffmannđãtrảiquachứngảogiáctừngdiễnrakhảphổbiếntronggiaiđoạnbiếnđổixãhộigiữathậpniên1950và1960.NhữngphảnứngnàyđãđượcTimothyLeary,mộtnhàtâmlývàtácgiảngườiMỹ,khámphávàcảitiến,vàgópphầncổvũchotràolưuphảnvănhóathậpniên1960.Vềphươngdiệnkhoahọc,LSDcũnggiúpmởracáclĩnhvựcnghiêncứumớimẻvềchấtdẫntruyềnthầnkinhtrongnãobộ,vàhiệnnayđượcxemlàmộttrongnhữngứngdụngnềntảngcủangànhdượctâmthần.

PaulMüller,ngườikhámpháraDDTkhinghiêncứutạiGeigy(Novartis).LoạIthuốctrừsâunày

banđầuđãđượcxemlàkỳtích CôngthứcphântửcủaDDTMộttácnhânhóahọckháctừnglàmnênlịchsử(vàcũngkhákhéttiếng)làthuốcdiệtcôn

trùng,từngphổbiếnvớitênviếttắtDDT–dichlorodiphenyltrichloroethane.PaulHermannMüller,mộtthànhviêntrongnhómnghiêncứucủaJ.R.Geigy,đãtìnhcờpháthiệnratácdụngtrừsâucủaDDTnăm1939,vànhậngiảiNobelchocôngtrìnhcủamìnhnăm1948.(Ôngđãpháttriểnmộthóachấtdùnglàmthuốcnhuộmtrắng,vàđểlạimộtíttrongvănphòngkhinghỉhè.Khitrởvề,ôngrapháthiệnthấyxácruồichếttrongvănphòng.(3))DDTđãramắtthịtrườngtừnăm1942dướicácnhãnhiệuGesarolvàNeocid,vàđượcsửdụngchomọimụcđích:từbảovệkhoaitâythuhoạchchođếntrừrận.DDTlàthứhóachấtmangtínhđộtphágiúpcảithiệnchấtlượngmùavụ.Nhiềunhàkhoahọckháccũngcôngbốkhôngítcôngtrìnhvềthuốctrừsâu,nhưngphátkiếncủaMüllervẫnlàđộcnhất,vìDDTlàthuốctrừsâuđầutiêncótácdụngquatiếpxúcthayvìhấpthụ.Độctốcủanócũngpháttácnhanhchóng,lâudàivàhiệuquảđốivớinhiềuloạicôntrùngkhácnhau.Mùihóachấtkháyếuvàgiáthànhcũngthấp.Dođó,sảnlượngtiêuthụloạihóachấtnày–baogồmcảthịtrườngMỹvàĐứcQuốcxã–đãlênđếnhàngtấntrongThếchiếnII.

ThảmhọaDDTThờihậuchiến,DDTkhôngchỉlàmộtloạithuốctrừsâu–màcònlàmộtcôngcụtrongchính

sáchpháttriểntoàncầu.LiênHợpQuốcđãnhậnrasứcmạnhxoaychuyểncủaDDTvàtriểnkhaisửdụnghóachấtnàytrongchiếndịchtoàncầunhằmdậptắtdịchsốtrét.(4)DDTcònđạidiệnchothànhcôngvềmặttàichínhcủaGeigy–từnăm1950đến1970,doanhthucủaGeigyđãtănggấp20lầnnhờDDT,trongkhidoanhthucủaCibachỉtănggấp7lần,vàcủaSandozcũngchỉgấp10lầntrongcùnggiaiđoạn.Nhưngđếnnăm1962,tấtcảđãđộtngộtthayđổi,khitrongtácphẩmănkháchMùaXuânImLặngcủamình,RachelCarsonđãkếttộiDDTlàthủphạmchínhgâyrasựsuygiảmsốlượngcácloàisinhvậthoangdãvùngnôngthôn.Đángkểnhất,DDTđãlàmsuyyếulớpvỏtrứngcủanhiềuloàichim,vàđặtquầnthểcủachúngvàotìnhtrạngbịđedọa.Chỉtrongvàinămngắnngủi,DDTđãtrởthànhbiểutượngcủacácloạihóanôngđedọađếnđờisốnghoangdãvàtoànthểmôitrường.Năm1972,chấtnàyđãbịcấmtạiMỹ,cũngnhưtạinhiềuquốcgiakhácsauđó.(5)

Nhưchơibàitrongbóngtối

GeigyđãngưngsảnxuấtDDTtừcuốithậpniên1960,nhưngsauđóđãtiếptụcchinhphụcthànhcônglớnhơnvớithuốcdiệtcỏAtrazine,sảnphẩmđượcsửdụngtrênkhắpvànhđaicâylươngthựcHoaKỳtừcuốithậpniên1960đếnthậpniên1970.Nghịchlýthay,trongbàithuyếttrìnhnhậngiảiNobelngày11thángMườiHainăm1948,

đíchthânMüllerđãcảnhbáotrướcvềnhữngbướccảitiếnnày:“Hiệnnay,chúngtađềubiếtcáchợpchấtvàcôngthứccơbảnnhấtđịnhsẽkíchthíchcáchoạtđộngsinhlýnhấtđịnh.Nhưngbấtchấpnhữngkếtquảtrên,chúngtavẫnkhôngthểphánđoánchínhxáchoạtđộngsinhlýnàosẽxảyravớiđiềukiệnthểchấtchotrước,ítnhấtlàởmứcđộđủtincậy.Nóicáchkhác,mốiliênhệgiữađiềukiệnthểchấtvàtácđộngtừthuốcđếnnayvẫnchưathểlýgiải.”NhữngthayđổilớnlaotươngtựvềmặtxãhộicũngbắtnguồntừmộtkhámphádoLeo

Sternbachthựchiện.Sinhnăm1908,Sternbach,mộtngườiDoTháiBaLan,đãthoátkhỏilưỡiháicủachếđộQuốcxãnhờsựtrợgiúpcủaRoche.Năm1941,ôngđãtheochânôngchủcủaRoche,EmilBarellđếnMỹvàgópcôngxâydựngmộtcôngtrìnhnghiêncứutạiđây.Năm1954,Hoffman–LaRocheđãvấpphảikhókhăntàichínhtạiquênhàvàthamgiacuộcđuacùngWallacePharmaceuticalstạiMỹnhằmpháttriểnmộtloạithuốcanthần.Trướcđó,WallaceđãchoramắtviênthuốcMiltown,vớitácdụnglàmdịucơnkíchđộng;vàSternbachbuộcphảitìmramộtloạihợpchấttươngxứng,hoặctốthơn,vàđủkhácbiệtnhằmbắtkịpWallace.KhicònlàsinhviêntạiĐạihọcKrakow,Sternbachđãtiếnhànhnghiêncứuvềmộtnhómcác

hợpchấtcótêngọibenzodiazepine(haythuốcanthầnnhẹ)vànghĩvềcácloạithuốcnhuộmcóthểtổnghợptừchúng;nhưngôngcũngngờrằngchúngsẽtươngtácvớihệthầnkinhtrungương.Ôngđãkhơilạicáckiếnthứctừtrườnglớpvàthửnghiệmkhoảng40hợpchấttrongvònghainăm,nhưngrồitínhdượclýcủachúngđãtrởnêntrơì.Rocheđãyêucầuôngngưnglàmrốimọithứvàtậptrungpháttriểnthuốckhángsinh.

Ro5-0690cóthểthayđổiđờibạnNhưngđếnnăm1956,nhữngnămthángkiêntrìvàtỉmẩncủaôngđãtìmthấyvậnmay,và

Sternbachđãcóđượchợpchấtchoriêngmình,dùnóchẳngliênquangìđếnthuốcnhuộmhaythuốckhángsinh.Nhưngnhờtiếptụcmàymò,ôngđãxửlýhợpchấtnàyvớimethylaminevàchorađờimộtchấtbộttrắngnhưphalê,vàgọiđólàRo5-0690.Khinhữngconchuộtthínghiệmđượctiêmcácbiếnthểkhácnhaucủaloạihợpchấtmới,

mộttrongsốcácsinhviênthựctậpđãkếtluậnrằngchấtnàycótácdụnggâymê.Khichấtbộtđượcthửnghiệmmộtcáchcóhệthốnglênloàichuột,chúngđãkhôngcòncốchạylênmặtdốcđứngđểxinphầnthưởng,hayrơixuốngtrongchoángváng,màchỉchạyvòngquanhmộtcáchvuisướngvàtỉnhtáoởđáychuồng,nhưthểcuộcchiếnsinhtồnkhôngcòntồntại.Khichấtnàytiếptụcđượcthửnghiệmlênconngườivàcácđộngvậtkhác,chómèođãlậptứcthưgiãnsaumộtliềutiêm,cònnhữngngườilớntuổihaylolắngthìtrởnênthưthái,vàkhôngxuấthiệnmộtphảnứngphụnào.

LeoSternbachđãphátminhraValium,loạithuốc“bomtấn”đầutiêntrongngànhcôngnghiệpdượcphẩm.

CôngthứcphântửcủaDiazepam(Valium)

LoạithuốcmớiđượcđặttênlàLibrium,vàđãđượcthôngquasửdụngvàonăm1960.Banămsau,mộtphiênbảnmới,vớicôngdụngmạnhhơnkhoảngvàilần,đãđượcSternbachtiếptụcpháttriểnvàgọitênlàValium.Nóđãtrởnênphổbiếnmộtcáchđángngạcnhiên.Từnăm1969đến1982,ValiumlàloạithuốcđượckêtoanhiềunhấtnướcMỹ,vớiđỉnhđiểmlà2,3tỉviênđượcbánravàonăm1978.Valiumcũngđượcxemlàloạithuốc“bomtấn”đầutiêntronglịchsử,vớidoanhsốthườngniênvượtmức1tỉfrancThụySĩ.

MộtxãhộiđượcgâymêValiumđãcáchmạnghóathịtrườngdượcphẩmtâmthầnvàtrởthànhmộtbiểutượngđược

sùngbái.LoạithuốcnàycũngtrởthànhbấttửtrongmộtcakhúccủanhómRollingStones,“Mother’sLittleHelper”.ElizabethTaylortiếtlộrằngbàđãuốngvốcthuốccủamìnhcùngvớiJackDaniel,vàElvisPresleycũngnghiệnsửdụngchúngthườngxuyên.SternbachđãnhanhchóngbảovệValiumtrướcnhữngmốiquanngạivềthóiquenlạmdụngthuốc.“Hãysuynghĩ”,ôngnói,“vềnhữngvụtựvẫnđượcngănchặnvànhữngcuộchônnhânđượccứuvãn.”ValiumđãtrởthànhchiếcmáyintiềncủaRochetrongmộtkhoảngthờigian.Nhưngsau

cùng,nóvẫnphảichịuchungsốphậnvớiDDT,khiđượcminhchứngcókhảnănggâynghiệncaohơntrongvụtìnhnghiđầutiên.NhữngkhámphátrênđãbiếnHoffmann-LaRochethànhgãkhổnglồtrongngànhcông

nghiệpdượcphẩm,vàSternbach,hiểnnhiên,chínhlànhàkhoahọcchinhphụcnhiềuthànhtựunhấttrongthờiđạicủaông.Khiquyếtđịnhnghỉhưunăm1973,bằngsángchếthứ5trongtổngsố230phátkiếncủaRocheđãđượcđăngkýdướitênông.Ôngchỉnhậnduynhất1đô-lachomỗilầnchuyểngiaobảnquyềnsángchế,vànhiềulầnnhậngiảithưởng10nghìnđô-lacủacôngtychonhữngphátminhsinhlời,chođếnkhiRochequyếtđịnhrằngôngđãgiànhđủchiếnthắng.Thếnhưng,độnglựccủamộtnhàkhoahọcchínhlàthànhquả,chứkhôngphảitiềnbạc.Hơnthếnữa,RochecũngđãhaotốnnhiềuchiphívàcôngsứcnhằmbảovệôngvàvợôngtrướcthếlựcQuốcxãtạiNewJersey;vàđốivớiông,ânhuệnàylàvôgiá.(6)

Cáibóngcủamộtngôisaokhoahọc

LéonGivaudan(1875-1936),nhàsánglậpGivaudanSA.GivaudanvàFirmenichđềulànhữngcôngtyThụySĩthốngtrịngànhsảnxuấtnướchoavàhươngliệutoàncầu,chuyêncungcấpmùihươngchonướchoa,chấtgiặttẩy,kemđánhrăng,nướcgiảikhátcùnghàngtrămmặthàngtiêudùngkhácĐầuthậpniên1970,nhờcácsảnphẩmnhưvitaminC,DDTvàValium,“hóachất-dược

phẩm”đãtrởthànhngànhcôngnghiệpquantrọngnhấttạiThụySĩ.Tuynhiên,mộtthayđổiquantrọngđãxuấthiệntrongtháiđộcủacộngđồngđốivớitiếnbộkhoahọcvànhữngcôngnghệmangtínhtiênphong,nhưnănglượngvàhóachấtnguyêntử,doảnhhưởngtiêucựctừhoạtđộngcủaconngườiđốivớimôitrườngngàycàngrõrànghơn.HồichuôngcảnhbáođãgiónglênsautainạnròrỉchấtdioxinđộchạitừnhàmáyICSEMAtạiSeveso,gầnMilan–mộtcơsởdoRochesởhữu,vàmộtvụròrỉthuốctrừsâuvàthủyngânkháctạinhàmáy

SchweizerhallecủaSandozgầnBasel.Thậmchítrướcnhữngvụviệctrên,ngànhcôngnghiệpnàyđãđượccảnhbáorằnghọđang

phảiđốimặtvớinhiềutháchthứcmớiphíatrước,vàýthứcđượcchínhbảnthânhọlànguycơlanrộngrủiro.Năm1970,CibavàGeigyđãgâychấnđộngdưluậnkhituyênbốhọđãchínhthứcsápnhập.Haicôngtynàyđãnhậnratoànngànhđangphảiđốimặtvớinhữngtháchthứccamgovềnghiêncứutừcácquyđịnhmớitronglĩnhvựchóasinh,sinhhọcphântửvàmiễndịchhọc.“LễcướiBasel”đãsớmchứngtỏđâylàmộtnướcđiđúngđắn,docuộcsuythoáiđầutiênsauchiếntranh–kéotheokhủnghoảngdầumỏnăm1974-1975–đãảnhhưởngkhôngquánghiêmtrọngđếnngànhhóachất-dượcphẩmThụySĩnhưtạicácquốcgiakhác,vàgiúptoànngànhlắngdịunhưhiệnnay,vớikhảnăngđadạnghóarộngkhắpvềphạmviđịalývàcáclĩnhvực.Cuộcsuythoáiđãảnhhườngnghiêmtrọngđếnngườitiêudùngcôngnghiệpvàcácnhàcungcấpthuốcnhuộm,nguyênliệuhóahọc,chấtdẻovàphụgia,trongkhicáccôngtysảnxuấtdượcphẩmvàhóanônghầuhếtđềucóthểchèochốngkhỏicơnbão.

AlbertoMorillas,ôngtrùmnướchoaFirmenich,ngườiđãsángtạoramùihươngđặctrưngchocácthươnghiệudanhtiếngnhưArmani,Bulgari,CalvinKlein,CartiervàGucci.Thiếtbịtrongtayôngchophépnướchoatoátlênđượcmùihươngkếthợptừvôsốhươngliệukhácnhau

VànhữngviênthuốcvẫnlàchưađủChìmđắmtrongtiềnbạcvàlongạivềsựbềnvữngcủanhữngkhámphátrongtươnglai,các

côngtydượcphẩmThụySĩđãlaovàocôngcuộcđadạnghóa.DướisựlãnhđạocủaAdolfJam,mộtphùthủytàichínhvớitưtưởngbànhtrướng,RocheđãtiếnhànhđầutưmộtsốlượnglớnlợinhuậntừLibriumvàValiumvàocáclĩnhvựckinhdoanhmới.Năm1963,họđãmualạiGivaudan,mộtnhàsảnxuấtnướchoavàhươngliệu;vàđếnnăm1968,Rochetiếptụclấnsânsangkinhdoanhthiếtbịphântíchvàchẩnđoán.NếuRocheDiagnostics(phânngànhChẩnđoáncủaRoche)làmộtcôngtyđộclập,nónhấtđịnhsẽlàcôngtycôngnghệykhoalớnnhấtThụySĩ.Sandozthậmchícònmạohiểmhơn.HọđãmởrộngsanglĩnhvựcthựcphẩmsaukhimualạiWandervàonăm1967,vàRolandCrispbreadcùngLäkerolvàonăm1978;trướcđó,họcũngmualạichuỗicâulạcbộthểhìnhJohnValentinevàonăm1977;vàbắtđầutừnăm1985,họđãchuyểnsanglĩnhvựchóachấtphụcvụtrongngànhcôngnghiệpxâydựng,quathươngvụmualạiMasterBuilderstạiMỹvàNhật,cũngnhưTậpđoànMeynadiertạiThụySĩ.Sandozcũngcóđộngtháiquyếtliệttrongngànhkinhdoanhthuốcchữabệnh,nhờýthức

đượcngànhnàyđãtrởnênbãohòavàkémnăngsuất.MarcMoretđãgianhậpcôngtytừnăm1968,nhưngchỉlà“ngườingoài”đốivớiBaselvàngànhcôngnghiệpdượcphẩm.ÔngđếntừkhuvựcnóitiếngPhápcủaThụySĩ,đượcđàotạotạiNestlé,vàcódángdấpmộtnhàkinhtếhơnmộtkhoahọcgia.Từnăm1981,vớitưcáchchủtịchhộiđồngquảntrị,ôngđãtrìnhbàymộtchươngtrìnhcắtgiảmchiphínghiêmngặt,tốngkhứ900đầucôngviệc,vàthayđổihầunhưtoànbộbanquảntrịcấpcao.MộtngườitừnglàmviệccùngMoretvàquansátcácphươngphápcủaôngđãnhậnxét:

“Moretđãphávỡđiềucấmkỵvàchứngminhrằnghọcókhảnăngcắtgiảmchiphícũngnhưtăngcườnghiệusuất.Trongkhoảngthờigiannày,ngànhcôngnghiệpdượcphẩmđãtrởnênkhátrìtrệ.Bữatrưatạicôngsởthườngkéodàitừgiữatrưađến3giờrưỡichiều,vàngậptrongrượuvangvớixìgà.Moretđãthẳngtayloạibỏtấtcả;ôngchấpnhậntrởthànhkẻkhóưa,vàchấpnhậnđểgiớichứccấpcaotạiBaselkhaitrừhoàntoàn.”Nhưngkếhoạchkiểmsoátchiphítriệtđểcủaông,tuyđãkhiếnkhôngítngườiphậtlòngkhiđó,đãvunđắpnềntảngcho

tươnglaithịnhvượngcủacôngty.Tuynhiên,khôngphảichiếnlượccắtgiảmchiphí,màchínhmộtcôngnghệmớimẻvà

nhanhchóngtrỗidậyđãtạolênlànsóngthayđổitrongngànhcôngnghiệpdượcphẩmThụySĩ.

BướcđộtphátrongcôngnghệsinhhọcBướcđộtpháđầutiêntronglịchsửcôngnghệsinhhọcchínhlàviệcchiếtxuấtpenicillintừ

cácloạivikhuẩnnấmnăm1943;vàkểtừthậpniên1950,vitamin,aminoaxitvàcácloạienzymecũngđượcsảnxuấttronglộtrìnhpháttriểncôngnghệsinhhọc.Năm1953,FrancisCrickngườiAnhvàJamesWatsonngườiMỹđãgiảimãthànhcôngcấutrúcphântửditruyền(DNA),vàsựkiệnnàyđãtrởthànhcộtmốctrênhànhtrìnhdẫnđếntươnglaimớicủangànhsinhvậthọc.Tuynhiên,ítaibiếtrằngmộtnhàhóahọcthiêntàingườixứBern,RudolfSigner,cũngđónggópmộtphầncốtyếutrongkhámphánày.Năm1938,15nămtrướckhicấutrúcxoắnđôicủaDNAđượcxácđịnh,Signerđãđokích

thướcvàmôtảvềDNA,đồngthờipháttriểnmộtquytrìnhnhằmchiếtxuấtphântửnàyởdạngnguyênchất.Tronggiớikhoahọc,nóđượcxemlà“lộctrờitừxứBern”.TrongchuyếnghéthămAnhQuốcnăm1950,Signerđãdành15gram“lộctrời”làmquàtặngMauriceWilkins,ngườiđãcùngCrickvàWatsonnhậngiảiNobelsinhlýhọc(hayyhọc)năm1962nhờthànhtựugiảimãcấutrúcDNA.NhờcóđượclượngDNAvớiđộthuầnnhấtcao,WilkinsđãcùngngườiđồngsựRosalindFranklinchếtạonêncáctấmchụpdànhchotiaX–khôngcóchúng,CrickvàWatsonhẳnđãkhôngthểpháthiệnramôhìnhphântửxoắn.ViệcxácđịnhcấutrúcDNAđãthúcđẩycácnghiêncứutáchmãditruyềntừthậpniên1960,vàmởrathờiđạicủacôngnghệditruyềntừthậpniên1970.

Câuhỏiđầutiên:côngnghệsinhhọccóphảingànhkinhdoanh?Nhữngbướcpháttriểnnềntảngtronglĩnhvựcsinhvậthọchiệnđạiđãgâyxônxaotrong

giớitríthứctạicáctrườngđạihọc,vàtạođiềukiệnchovănhóanghiêncứumớipháttriển.Cácnhàsinhvậtphântửđãthâmnhậpvàocáclĩnhvựcyhọckhácnhau,trongđócómiễndịchhọc.Banđầu,cáccôngtydượcphẩmvẫnchưađánhgiácaotiềmnăngkinhtếtừnhữngcơhộimới–tuyhọđãýthứcđượctầmquantrọngcủachúngvềmặtkhoahọc.Tuynhiên,năm1971,tậpđoànRochecùngtruyềnthốnghàophóngcủahọtrongviệctàitrợchohoạtđộngnghiêncứucơbản,đãquyếtđịnhhỗtrợtàichínhchoViệnMiễndịchhọctạiBasel,doNielsKaiJerne,mộtnhânvậtđoạtgiảiNobelđiềuhànhcùngbanhàkhoahọcđoạtgiảikhác.Mộtthànhviêntrongsốhọ,GeorgesKöhlerđãkhámpháracáchsảnxuấtkhángthểđơndòngtừgiữathậpniên1970.Rocheđãđánhgiáthấpgiátrịthươngmạicủacôngnghệnày,vàquyếtđịnhkhôngđăngkýbảnquyềnsángchếlẫntêntuổinhómnghiêncứuthamgia,vàđểlạitiềmnăngứngdụng,vốncótầmquantrọngrấtlớntrongchữatrịvàchẩnđoán,chonhữngnghiêncứuxahơn.ViệckhánhiềukhámphátừHọcviệnBaselkhôngthểtrởthànhcácsảnphẩmthươngmạimớiquảthựccóthểthôngcảmđược,nếuxétđếnvănhóanghiêncứuhiệnthời:cácnhànghiêncứucôngnghiệptronglĩnhvựchóahọc“cổđiển”rấthiếmkhitraođổivớinhữngcácnhàsinhvậthọc“mới”,nhữngngườixuấtthântừmôitrườnggiáodụcbàibản;vàngànhcôngnghiệpdượcphẩmtạiBaseltrướchếtphảithayđổilốitưduy,trướckhitiếnhànhkhaithácbấtkỳtiềmnăngcôngnghệsinhhọcnào.

ThờiđạimớicủacácngànhkinhdoanhcónềntảngnghiêncứuMộtngoạilệphithườngtrongxuhướngtưduyhạnhẹpnàychínhlàviệckhámpháracác

thuộctínhkhótincủamộtloạipep-tithiếm,“cyclosporinA”,domộtnhómcácnhànghiêncứutạiSandozthựchiện.Côngtrìnhnàyđãbắtđầutừnăm1970,khiHansPeterFreymangvềcácmẫuđấttrồngtrongkỳnghỉtạimiềnBắcNaUy.Saukhitrởvề,Freyđãgiaolạimẫuđấtchocácđồngsựđánhgiá.Trướcđó,Sandozđãgiớithiệumộtcôngnghệkiểmtratoàndiệncáchợpchấttựnhiênnhưmộtphầncủachươngtrìnhkhámpháthuốcchữabệnh.Hầuhếtnhữngthànhtựuđộtphávĩđạitrongyhọctínhđếnsựkiệntrênchỉxuấtpháttừhoạtđộngmôphỏngtựnhiên:trướckhiđượctổnghợp,kýninhvàaspirincũngchỉđượcbàochếtừvỏcây.NhưngkểtừkhiAlexanderFlemingkhámpháraPenicilliiumnhưmộttácnhânkhángkhuẩnmạnhmẽnhưngâmthầm,mộtcuộcđuađãphátđộngtronggiớiyhọcnhằmtìmracáchợpchấtvớitínhnăngchữatrịhiệuquảnhất.

GiáosưCharlesWeissmann,ngườimởđườngchonhữnggiátrịltsthuyếttrongngànhsinhhọcởcấpđộphântử.ÔngcũnglàngườiđồngsánglậpBiogen,mộthãngsảnxuấtinterferontừkỹthuậtditruyền,vàlàcôngcụgiúp

Rochechiếmlĩnhvaitròtiênphongtrongngànhcôngnghệsinhhọc CấutrúcphântửcủaAlpha-Interferon.CácmẫuđấtFreymangvềtừNaUyđãtrảiquagần50cuộckiểmtrakhácnhautrongkhuthí

nghiệmcủaSandoz.Trongđó,HartmannStaehelinvàJean-FrançoisBorelđãcónhữngđónggópquantrọng,khipháthiệntừmộttrongcácmẫuđấtmộtthànhphầnhoạttính,haycyclosporinA,cótácdụngứcchếhoạtđộngcủahệmiễndịch.thờiđiểmđó,ứcchếmiễndịchlàmộtchủđềnónghổi.ThángMườiHainăm1967,bácsĩChristiaanBarnardđãkhiếncảthếgiớiphảichúýkhithựchiệncaghéptimngườiđầutiêntạiCapeTown.Tuynhiên,bệnhnhânđãchếtchỉ18ngàysaucuộcphẫuthuật,dokhôngchốngchọiđượcchứngviêmphổiphátsinhtừloạithuốcđượcsửdụngnhằmngănchặnsựkhángcựtựnhiêncủahệmiễndịchtrướcnguycơnhiễmtrùng.Vìnhữngtháchthứctrên,banquảntrịSandozsuýtnữađãloạibỏtấtcảnhữnggìxuấtpháttừphòngthínghiệmcủahọ.Năm1973,họđãtuyênbốrằngkhảnăngrủirocaovàchiphíđầutưquálớnnhằmpháttriểncyclosporinAđãvượtquátiềmnăngkinhtếcủacôngnghệcấyghépbộphậncơthểngười.NhữngtiếnbộtrongthửnghiệmlâmsàngchỉtrởnênrõràngkhicácbướckiểmtratiềnlâmsàngkhácđãchothấycyclosporinAcòncókhảnăngđiềutrịchứngviêmkhớpdạngthấp.Năm1976,BorelvàStaehelinđãcóphầntrìnhbàyđầutiênvềloạithuốcnàytạicáchộinghị

khoahọc.MộtbàiphátbiểutừBorel–tạiHiệphộiMiễndịchhọcAnhQuốcthángNămnăm1976–đãlậptứckhuấyđộngsựquantâmtừcácnhàgiảiphẫucấyghéptạiĐạihọcCambridgecùngmộtnhómngườiAnhkháctừLondon.Cácthửnghiệmlâmsàngđãđemlạithànhcông,vàcyclosporinA,đượcbiếtđếnquanhãnhiệuSandimmune,đãđượcCụcQuảnlý

ThựcphẩmvàDượcphẩmHoaKỳthôngquavàonăm1983.Ngaykhimộtlĩnhvực“bấtkhảthi”trongyhọc–haycấyghépbộphậncơthể–trởnênphổ

biến,đãcóhàngchụcnghìnmạngsốngđượccứuchữatừcáccaphẫuthuậttrênkhắpthếgiới.DoanhthucủaSandimmunecũngtăngtheosốlượngcáccaphẫuthuật,vàđạtđếnđỉnhđiểm2tỉđô-lavàonăm2000,trướckhibệnhnhânbắtđầuvắngdầntrêncácthịtrườngtrọngđiểm.Hiệnnay,tuổithọcủacácbộphậncấyghépđãđượcđobằngthậpkỷ.BêncạnhđộingũcủaSandoz,nhânvậttrungtâmtrongcâuchuyệnnàychínhlàCharles

Weissmann,mộtnhàvậtlýhọcvàhóahọcngườiHungarysinhtrưởngtạiThụySĩ,vàcũnglàngườiđứngđầuViệnSinhhọcPhântửtạiĐạihọcZurichtừnăm1967.Vềsau,ôngđãpháttriểnquytrìnhnghịchđảocấutrúcditruyền,trongđócácmãgencủacơthểsinhvậtsẽđượcđiềuchỉnhmộtcáchtỉmỉ,vànhờvậycóthểkếtluậnvềchứcnăngditruyềncủachúng.Năm1979,ôngvàcácđồngsựđãtrởthànhnhữngnhànghiêncứuđầutiênthànhcôngtrongviệc“lậptrình”vikhuẩn,bằngcáchbiếnđổichitiếtvậtchấtditruyềnvàkhiếnchúngtạorainterferon–mộtloạitácnhânhoạttínhđượcbiếtđếnvớichứcnăngkhángcựthenchốtđốivớisựlâynhiễmcủavi-rút,vàcũngchỉđượchìnhthànhtừthếbàocủađộngvậtcóvú.Nhờcôngtrìnhtrên,Weissmannđãdầncắtbớtchiphísảnxuấtmộtloạihợpchấttrướckiaôngkhôngthểđápứngnổi.Năm1978,ôngđãcùngsánglậpnênmộtcôngtycótrụsởtạiGeneva,Biogen(naylàBiogenIdec),vàbộithulợinhuậntừkhámphácủamình.6NhữngnhàkhoahọcnhưWeissmannlàhìnhmẫuđiểnhìnhchothếhệcácnhànghiêncứusinhvậthọcmới,nhữngtàinăngđãđónggópkiếnthứcchosựrađờicủacácngànhkinhdoanhmới.Tuynhiên,Biogenchỉlàmộtngoạilệ,chứkhôngphảiquyluật.PhầnlớnngườiThụySĩđều

khámiễncưỡngtrongviệctiếpthutiếnbộcôngnghệsinhhọctạicáctrườngđạihọchaycáccôngtydanhtiếngnhất,dođãquáthỏamãnvớivinhquangcủahọtronglĩnhvựchóahọccổđiển.Weissmanchiasẻ:“Cuốinhữngnăm1970,tôiđãcốgắngkhơidậysựquantâmtừcáccôngtydượcphẩmđốivớicôngnghệkỹthuậtditruyềnsắpxuấthiện,nhưngtấtcảđềuvôích.KhithànhlậpBiogen,nguồntàitrợduynhấtchúngtôitìmđượctạiThụySĩlàtừJuergGeigy(thànhviêngiatộcGeigy),vàtôitinđóchínhlàtiềntúicủaông.”

BấtổntạiRocheKỷnguyêntựmãnđãkhởiđầutạiRochevớihaikhámpháValiumvàvitaminC.Cácnhà

nghiêncứucủacôngtynàyđãtiêmnhiễmtâmlý“siêusao”,khịtmũitrướctrướcbấtkỳpháthiệnnàokhôngđủkhảnănggiậtgiảiNobel,vàcũngkhôngtạothêmđượcgiátrịthươngmạinàotừcácphòngthínghiệm.Tệhơn,nhữngbệnhnhântừngsửdụngValiumcủahọ,nhữngconngỗngvàng,đãbắtđầungưngthuốc.Thậtkhótinkhicôngtynhậnrahọđãngấpnghébờvựcphásảnvàonăm1978,vàcàngkhótinhơnnữa,khihọđượcmộtgiámđốccôngtybảohiểm,kiêmmộtnhàsoạnnhạccổđiểnvàmộtkỹsưtàichínhhếtsứckhônngoan,cứuvớt.Thờiđiểmđó,PaulSacher–mộtnhàsoạnnhạc,mộtnhạctrưởngthínhphòng,vàlànhàbảo

trợdanhtiếngthếgiớitronglĩnhvựcnghệthuật–đãchínhthứctrởthànhngườilãnhđạogiatộcHoffmann-LaRoche,chủnhâncủaRoche.Trongkhiđó,FritzGerberlàchủtịchkiêmCEOtạiZurichInsurance,vàđãđượccangợihếtmựckhiratayvựcdậytậpđoànđiêutànnày;ôngcũnglàmộtđạitáphụcvụtrongquânđộiThụySĩ.Cảhaiđềukhôngamhiểuvềhóahọc,dượcphẩmhaynghiêncứukhoahọc.NhưngSacherđãchấpnhậnliềulĩnh.ÔngvàGerberđãhẹngặpnhautạiKháchsạnBaurauLac,Zurich.Gerberxuấthiệntheođúngphongtháinhàbinh,vớiquânphụcchỉnhtề,vànhanhchóngquyếtđịnhgianhậpcôngty.Gerberlàmộtnhàquảnlýcộccằn,luônnóithẳng,sốngthẳngtheođúngchấtThụySĩ.Ông

rấtghétcấpbậcvàvaivế.“Quyếtđịnhtươnglailàviệckhókhăn,”ôngnói.“Điềuđóđồngnghĩachúngtôiluônphảilắngnghebấtkỳaicóýkiếnđónggóp,dùcấpbậchọrasao.Dođó,tôitinvàocáchquảnlýtừdướilên.Nhưngnếubạncầnmộtlãnhđạo,thìnhấtđịnhsẽcómộtlãnhđạo.”

Lợinhuậntrước,phầnthưởngcóthểđếnsauGerberkhônghềấntượngvớicácnhànghiêncứuđoạt-giảicủaRoche,vàngaykhivừagia

nhập,ôngđãbuộchọtìmkiếmbấtcứthứgìcóthể“bánđược”.Saucùng,ôngđãtìmramộtloạikhángsinhvớicôngdụngkéodàisuốtmộtngàychỉtrongmộtliềutiêm,sovớimứchiệudụngtámgiờđồnghồthôngthường.Đâyđíchthựclàđặcânđốivớicáchộlýbệnhviệnthườngxuyênbịquấyrầyvàbệnhnhânđaunhức,vànhanhchóngtrởthànhloạithuốcbánchạynhấtcủaRoche,đánhdấuthờiđiểmchínmuồinhằmpháttriểnmộtchiếnlượcmớivàtìmnguồntàitrợ.GerberđãtìnhcờđọcmộtbàiphỏngvấnvềCharlesWeissmann,trưởngBộphậnMiễndịch

họccủaĐạihọcZurich,đồngthờilàđồngsánglậpBiogen,vàcảmgiácđượcmộtđiềuphithườngsắpdiễnratronglĩnhvựccôngnghệsinhhọc.ÔngđãgọichoWeissmannngaytuầntiếptheovàmờiôngnàydùngbữatrưa.Cuốibuổigặpgỡ,GerberđãngỏlờimờiWeissmannđảmnhiệmvaitròđiềuhànhbộphậnnghiêncứutạiRoche,vớitầmnhìnbiếncôngtynàythànhdoanhnghiệpdẫnđầutronglĩnhvựccôngnghệsinhhọc.Tuyhứngthú,nhưngWeissmannđãbuộcphảitừchối.VớicươngvịđồngsánglậptạiBiogen,ôngcảmthấykhádaydứtvàkhôngthểnhậnlờilàmviệcchocôngtyđốithủ.Đểgiảiquyếtđiềunày,GerberđãđềnghịvớiôngmộtchântrongbangiámđốcRoche,vàđặtnềnmóngchomốiquanhệbằnghữuvàhợptáclâudàivềsau.

FritzGerberđãgâychúýnhờthànhtíchdẫndắtcảZurichInsurancelẫnRocherđiđếnthànhcôngngoạnmục.Gerberkhôngamhiểunhiềuvềngànhcôngnghiệpdượcphẩm,nhưnghầuhếtlợinhuậnhiệnnaycủaRocheđềuxuấtpháttừcácthươngvụmualạidoôngkhởixướngMộtnhânvậtkhácGerberđã“săn”đượcchoRochechínhlàHenriMeier,mộtchủngânhàng

từngkinhquanhiềutổchứcvàngânhàngđầutưquốctế.MeierđãnhanhchóngtrởthànhhuyềnthoạitronggiớikinhdoanhThụySĩnhờchiếncôngphụchồinguồnvốnchocôngty.Đếnthậpniên1980,tậpđoànRocheđãtrởthànhnhàđầutưnăngnổtrênthịtrườngchứngkhoánThụySĩ,vàthườngxuyênthulợitừchínhtiềnbạccủahọnhiềuhơntừthuốcchữabệnh.(7)Gerberhiểurõđâylàmộtchiếnlượcmạohiểm,vàôngchobiếtkhiđóđãcảnhbáovớiPaulSacherrằnghọnênđađạnghóacáchạngmụccổphiếucủamình.

Muathứtốtnhấttrongcáccôngnghệmới

RobertSwanson,nhàsánglậpvàcựuCEOtạiGenentech.Rocheđãthâutóm60%cổphầncủa

Genentechvàonăm1990vớigiá2tỉđô-la,và40%cònlạivàonăm2009với47tỉđô-la.VớiValiumhếthạnbảohộbảnquyềnvàmộtsốítthànhquảtừcácphòngthínghiệmcủahọ,Rochengàycàngmấtphươnghướng.NhờquyếtđịnhmualạisángsuốtGenentechvàcácdoanhnghiệpkháccủaGerber,RocheđãmộtlầnnữatrởthànhcôngtydượcphẩmthànhcôngnhấtthếgiớiVớinguồnquỹdựtrữcủaRocheđượcphụchồi,Gerberđãxúctiếnmộtkếhoạchmuasắm

ấntượng.Ngẫmlại,ôngđãgiànhđượcnhiềucôngtyvớinhữngmứcgiávôcùnghấpdẫn.Weissmannsaunàyđãnhậnxét:“Tuyôngấytừnglàmộtluậtsưvàđếntừngànhbảohiểm,nhưngtừkhigianhậpRochevớivịtríCEO,ôngấyđãthểhiệntrựcgiácphithườngvềnhữngcôngnghệmớisắpxuấthiện,vàthậtsựđãcứusốngcảcôngtykhimualạiGenentech,cácbảnquyềnsángchếPCRtừCetusvàphânngànhchẩnđoáncủaBoehringer,bấtchấplờikhuyênngăntừcácthànhviêncònlạitronghộiđồng.”ChiếncônghiểnháchnhấtcủaGerberchínhlàquyếtđịnhmualại60%cổphầncủa

Genentechvàonăm1990;đâylàmộtcôngtynghiêncứuđếntừSanFranciscotừngliêntiếpgiànhnhiềuthànhcôngđộtphátrongkhoahọctừnăm1976,dùbanđầucókháítthànhquảtrongthươngmại.CácnhàkhoahọclậpdịsởhữuGenentechđãquyếtđịnhcổphầnhóacôngtyvàonăm1980,vàgiácổphiếupháthànhđãtăngvọttừ35đô-lalên88đô-lachỉchưađến1giờ.Tuynhiên,họđãsasútthảmhạichỉtrongvàinămsauđó,vàbấtchấpthànhcôngtừnhữngsảnphẩmbánchạy,giátrịthịtrườngcủaGenentechđãtụtdốckhôngphanhkhithịtrườngchứngkhoánsụpđổvàonăm1987.Tấtcảđềudựđoánđượchồikếtcủabongbóngcôngnghệsinhhọc,nhưngchỉcóGerberbiếtnắmbắtcơhộitừnó.ÔngđãchứngkiếncácnhànghiêncứucủaRochetạichâuÂuvàHoaKỳsavàolốitưduykhuônsáo,vàôngmuốntặngchohọmộtcúhíchmangtên“cạnhtranhnộibộ”.BêncạnhđólàthứcảmgiáctiêucựcđanglanrộngtrongRoche,khinhiềungườichorằngcómộtkhuynhhướngthùđịchđốivớihoạtđộngnghiêncứuđanghìnhthànhtrongdưluậnchâuÂu.ĐiềunàycàngthểhiệnrõhơntạiThụySĩ,khixuấthiệnmộtsốcuộctrưngcầudânýnhắmđếncáclĩnhvựchóachấtvàdượcphẩm.(8)

Genentech:nguồncunglợinhuậnGenentechđãpháttriểnthànhcônginsulinởngười,cácloạiinterferon,hoóc-môntăng

trưởngởngười,TPAvàgầnđâynhấtlàAvastin.Dokhôngmuốnlàmhaomònvănhóanghiêncứucủadoanhnghiệpvừamualại,cácgiámđốctạiBaselđãkhá“lỏngtay”đốivớiGenentech,vàxemđónhưmộtkhoảnđầutưtàichính.Vàkhoảnđầutưnàyđãđemlạilợiíchkhôngtưởng.Chỉtrongmộtbướcthâutóm,Rocheđãmangvềmộtđộiquâncácnhântàisánggiánhấtcùngmộtnguồncungsảnphẩmhứahẹnnhất.Ngàynay,hầuhếtdoanhthucủaRochetrongngànhkinhdoanhdượcphẩmđềuđếntừnhữngloạithuốckhởinguồntừGenentech.MộtphánquyếtsángsuốtkhácchínhlàthươngvụmualạiPCRtừCetus,mộtdoanhnghiệp

gặpkhókhăntàichínhvàonăm1991.PCR(kỹthuậttáitạođoạnDNA–polymerasechainreaction)làcôngnghệchophépdữliệubắtnguồntừcácthànhphầnnhỏcủaphântửDNAđượcphónglớnnhằmxácđịnhchúngdễdànghơn.Nhờđộchínhxáccao,PCRđãđóngvaitròthenchốttrongviệcpháthiệncáccănbệnhnhưHIVhayviêmgantừcấpđộditruyền.NócũngđượcsửdụngtrongxétnghiệmphápynhằmpháthiệncácmẫuDNA(9)từmảnhvụnditruyền.

LựchấpdẫncũngcóthểcấpbằngsángchếKhingànhchẩnđoánnắmbắtđượctầmquantrọngcủacôngnghệmớinày,Rocheđãđược

vínhưmộttrạmthuphícầuđườngthờiTrungcổ–chuyênđánhthuếnhữngngườisửdụngcôngnghệhệtnhưcáclữkháchbăngquaĐèoGotthard.Rốtcuộc,RocheđãquyếtđịnhmualạiBoehringerMannheimvàonăm1997vớigiá11tỉđô-la.Boehringerchấpthuậnthươngvụnàyphầnlớnbởihọcũngnhậnratầmquantrọngcủacôngnghệmới.FritzStaehler,trưởngbộphậnchẩnđoántạiBoehringerđãchâmbiếmvớivẻsửngsốtrằng:“cấpbằngsángchếchoPCRtrongngànhsinhhọcphântửcũngsánhngangvớicấpbằngsángchếcholựchấpdẫntronglĩnhvựcvậtlý”.Câuchuyệntrênđãnhấnmạnhtầmquantrọngcủaviệctăngcường

kiểmsoáttàisảntrítuệ,khôngchỉđốivớitoànbộquytrìnhhaymộtsảnphẩmriênglẻ,màcònvìđònbẩysốngcòncókhảnăngthúcđẩyhoặccảntrởcácquytrìnhvàvôsốsảnphẩmkhác.Mớiđây,Rocheđãmualại40%cổphầncònlạicủaGenentechvới47tỉđô-la,gấp33giátrị

từthươngvụthâutómđầutiênnăm1990.Đểhuyđộngvốnchothươngvụnày,côngtyđãtăngcườngvaynợdàihạnvàtiêutốn45tỉfrancThụySĩtrongvốnchủsởhữu,tươngđươngvớitoànbộlợinhuậngiữlạicủahọtíchlũytừnămthànhlập1896.

Liệu“canthiệp”cótốtnhư“khôngcanthiệp”?NhiềunhàquansáttrongngànhđãkháquanngạivềkhảnăngGenentechsẽtiếptụcgặthái

nhữngthànhtựuđộtphákhiđãtrởthànhmộtđơnvịhợpnhấtcủaRoche,nhưvớiphươngthứcquảnlý“khôngcanthiệp”trướckia.WilliamRutter,nhàsánglậpChironvàlàthànhviênthuộcHọcviệnKhoahọcQuốcgiadanhtiếng(ôngcũnglàngườipháthiệnrabệnhviêmganC),đãcảnhbáorằng:“độtphátrongkhoahọcthườngkhônghòahợpvớicáckiểubanbệ,hoạtđộngkiểmsoátdoanhnghiệphaychínhsáchcắtgiảmchiphí.”Cólẽ,chỉcóthờigianmớicóthểtrảlời.Rutter,ngườitừnglàcựuthànhviênhộiđồngquảntrịNovartis,tinrằngnhiệmkỳcủa

GerbertạiRochekhôngchỉnổibật,màcònkhóđoán:“Gerberlàgãkhổnglồtrongngànhnày,vàthậtđángngạcnhiênkhichỉcómộtsốítngườinhậnrađiềuđó,dùhọđanghoạtđộngtạiThụySĩ.”Rocheđãđượcđịnhgiá6,3tỉfrancThụySĩkhiGerbervàWeissmangianhậpvàonăm1978.

VàđếnkhiGerbertừchứcchủtịch,giátrịcủacôngtyđãđạt110tỉfranc.Nhữngcổđôngđãtheobướchọtrongsuốthànhtrìnhnayđãcóthểmỉmcườivới17lầnlợinhuậnđầutư.

Kếhoạchtiếpnhiệm:nhượcđiểmcủangườiThụySĩThiếusótduynhấttrongtoànbộsựnghiệpxuấtchúngcủaGerberchínhlàkhôngthểđào

tạonênđộingũkếnhiệmđủnănglực.Rochehiệnnayvẫnđanggiữnguyêntầmvóctừnăm1998,khiFranzHumertiếpquảnchiếcghếCEOcủaGerber.Trongkhiđó,RolfHüppi,ngườikếnhiệmGerbertạiZurichInsurance,đãkếtthúctrongthấtbạidobànhtrướngquáđộvớinhữngthươngvụmualạisailầm.Gerberđãtừngđượcđềnghịviếtsáchcẩmnangquảnlý,nhưngôngđãtừchối:“Tôithậtsự

khôngbiếtgiảithíchvớingườikháccáchlàmđiềuđórasao.”Khoahọcvànghệthuậtvốnđượcxemlàhaitháicựcđốilậpnhau:mộtnươngtựavàolýlẽ,

vàmộtchìmđắmtrongcảmxúc.Xéttheovẻngoài,Gerbercóphongtháimộtnghệthuậtgiahơnmộtnhàkhoahọc.Ciba-GeigyđãchọnmộtconđườngkhácvớiRoche,khitránhxanhữngthươngvụmualạivà

cốgắngtáiđịnhhướngnềntảngnghiêncứunộibộcủahọtrongngànhcôngnghệsinhhọc.Năm1983,họđãchiêumộAlexMatter,mộtnhàvậtlýgốcBasel,nhằmtậptrungnghiêncứuvềbệnhungthư.LàcontraicủamộtnhàhóahọctạiSandoz,MatterđãtừnglàmviệcchoRochevàmộthãngthuốccủaMỹ,Schering-Plough,trướckhiquayvềBasel.Ôngđãthiếtlậpmộtkênhcungcấptừcácsảnphẩmtừliệupháphoóc-mônchođếnmộtnhómcáchợpchấtvớitêngọi“bisphosphonate”.Trongđó,cómộtchươngtrìnhnghiêncứukhảrủirotậptrungvàocáckinazaprotein,một

họenzymebíhiểm.Kinazađãgiànhđượcsựquantâmđặcbiệtvìcácbiếnthểkhiếmkhuyếtcủachúngsẽphátđộngquátrìnhđàothảiđặctínhsinhsôicủatếbàoungthư.Tuynhiên,vàothờiđiểmđó,sốlượngkinazaproteinđượcbiếtđếnchỉđếmtrênđầungóntay,vàviễncảnhvềcácphươngthuốcchốngungthưmàMatternhắmđếnchỉgóigọntrongcácbằngchứnghiếmhoi.MộtchuỗicáchợpchấtđầyhứahẹndonhómnghiêncứucủaMatterkhámpháđã

khôngvượtquađượccácthửnghiệmtiềnlâmsàng,vàbanquảnlýbộphậnnghiêncứucủaCiba-Geigyđãbắtđầumấtkiênnhẫn.Sau7nămròngvớihàngtrămhợpchấtvôhiệu,cácnhàkhoahọcđãtiếnhànhtổnghợpmộtloạichấtmangkýhiệuSTI-571,đượcxemlàcótácdụngđốivớibệnhbạchcầutủymãntính(CML–chronicmyeloidleukemia),mộtbiếnthểáctínhcủacáctếbàomáutrắng.Song,CMLchỉtấncôngkhoảng10nghìnngườitạiMỹvàchâuÂumỗinăm.Vìvậy,cácgiámđốcmarketingđãđặtcâuhỏivềtiềmnăngthươngmại,dodoanhthuhàngnămướctínhchỉđạttốiđakhoảngvàitrămtriệuđô-la.Năm1996,khicácnhàchứctráchchốngđộcquyềnxemxétlạithươngvụsápnhậpcònbỏ

ngỏgiữaCiba-GeigyvàSandoz,Mattertinrằngđâychínhlàcơhộicuốicùngđểchứngminhchogiảthuyếtkinazacủaông,vàSTI-571đãđượctiếnhànhkiểmnghiệmlâmsàng.KhiquyếtđịnhsápnhậpcóhiệulựcvàcôngtymớiNovartisrađờinhằmtổchứclạinguồnvốnpháttriển,STI-571đãđứngtrướcnguycơtrởthànhvậthisinh.PaulHerrling,nguyêntrưởngbộphậnnghiêncứudượcphẩmtạiNovartisđãnóivuirằng:đónggóplớnnhấtcủaôngđốivớithànhcôngcủaSTI-571chínhlàkhôngkhaitửnó.GiaiđoạnđầucủatiếntrìnhkiểmnghiệmlâmsàngbắtđầuvàothángSáunăm1998,vàđã

lậptứcthànhcông.Tiếnglànhđồnxa,ngàycàngcónhiềubệnhnhân“tươnglai”tranhnhauthamgiathửnghiệm,khiếnNovartisđứngtrướcáplựctăngcườngsảnxuất,vànhàcầmquyềncũngbuộcphảiđẩynhanhtiếnđộphêchuẩncholoạithuốcmới–vớinhãnhiệuGleevectạithịtrườngMỹvàGlivectạicácquốcgiakhác.GleevecđãđượcCụcQuảnlýThựcphẩmvàDượcphẩmHoaKỳchứngnhậnvàothángNămnăm2001,vớitiếntrìnhxétduyệtnhanhnhấtlịchsửcơquannày,vàđãđượccangợilà“viênđạnthầnkỳ”đánhbaybệnhungthưtrêntrangbìatạpchíTime.KhôngnhữngđãxóatanmốilongạitừcácchuyêngiathịtrườngtạiCiba-Geigy,màloạithuốcnàycònđượcchứngnhậnlàphươngphápđiềutrịmườiloạiungthưkhácnhau,vớidoanhthutoàncầulênđến4,2tỉđô-lanăm2010.

Nguồn:MedTRACK,mergermarket,thôngcácbáochícáccôngty,BàithuyếttrìnhcủaGS:“CácXuThếNổiBậtTrongNgànhCôngNghiệpDượcPhẩm”,ngày22thángSáunăm2011

LễcướithếkỷNăm1996,thươngvụsápnhậpCiba-GeigyvàSandozvàkhaisinhNovartis(cuộcsápnhập

lớnnhấttronglịchsửkinhdoanhthếgiới,vàlàmộttrongcáclànsónghợpnhấttácđộngđếnngànhcôngnghiệpdượcphẩmtoàncầu)đãkhiếntấtcảphảisửngsốt.XướngngônviênkhiđọctuyênbốnàytrênđàiphátthanhThụySĩđãphảinhấnmạnhbàitườngthuậtcủaôngkhôngphảilàtròlừabịp.Điềukhôngkémphầnbấtngờchínhlàdanhtínhngườiđượclựachọnlàmtổnggiámđốccủacôngtyhợpnhất:DanielVasella.Làmộtnhàvậtlýquađàotạobàibản,VasellađãtừngquảnlýphânngànhdượcphẩmtạiSandoz,nhưngcóchưađến10nămkinhnghiệmthựctếtrongngànhnày.Vasella,ngườibỗngchốctrởthànhsiêusaotrongngànhcôngnghiệpdượcphẩmtoàncầu

chỉtrongmộtthậpkỷ,đãtừngnhiễmbệnhlaovàbệnhviêmmàngnãokhicònbé;năm10tuổi,ôngcũngchứngkiếnngườichịquađờivìbệnhungthư.Nhữngtrảinghiệmcayđắngtrênđãthôithúcôngtheohọcngànhykhoa,vàtrởthànhcôngdântrưởngtạiĐạihọcBernởđộtuổihaimươi.Nhưngôngcũngcóniềmđammêvớikinhdoanh,vàquyếtđịnhtừbỏnghiệpnghiêncứuđểchuyểnđếnSandoznăm1988.

DanielVasellađãđượccảthếgiớicôngnhậnlàmộttrongnhữnggiámđốcxuấtsắcnhấttrongngànhcôngnghiệpdượcphẩmVasellađãkếthônvớicháugáicủaMarcMoret–ngườisaunàytrởthànhchủtịchSandoz,và

MoretdườngnhưđãnhậnthấyởVasellamộttốchấtnamnhithựcthụđằngsautráitimnhiệthuyết.Đếnnăm1994,VasellađãlàtrưởngphânngànhdượcphẩmđanglêncủaSandoz,vàđủtưcáchứngcửvàovịtrídanhgiánhấttạiNovertis.Chỉtrongvàitháng,ôngđãtiếnhànhtáithiếttriệtđểcôngty,vàngoạibỏmộtsốmảngkinhdoanhđồsộ.PhânngànhhóachấtcôngnghiệpcủaNovartisđãđượctáchhẳnthànhCibaSpeciality

Chemicalsnăm1997,vàtiếptụcđượcmộttậpđoànkhổnglồĐức,BASF,mualạinăm2009.Năm2000,NovartiscũnggạtbỏlĩnhvựchóanôngvàsápnhậpvớimộtđơnvịtươngtựtạiAstraZenecađểlậpnênSyngenta,vàsaunàyđãpháttriểnthànhtậpđoànhóanônglớnthứhaithếgiới–chỉxếpsauMonsanto–vàcũnglàcôngtytiênphongtronglĩnhvựcbảovệcâytrồngbằngcôngnghệsinhhọc.Ngaytrướcthươngvụsápnhậplịchsử,SandozcũngđãloạibỏđơnvịsảnxuấthóachấtcôngnghiệpquymôlớnvàthànhlậpnênClariant,mộtcôngtyđộclậptrênthịtrườngchứngkhoánvớigiátrị6,6tỉfrancThụySĩ.

CắtgiảmchiphíkhủngkhiếptrongnghiêncứuĐộnglựcchosựrađờicủaNovartischínhlàquátrìnhtoàncầuhóađốivớibốicảnhcạnh

tranhtronglĩnhvựcdượcphẩmvànguycơrủirogiatăngđángkểtrongchiphínghiêncứu.Mộtloạithuốcmớiphảimấttừ10đến15nămpháttriển,vàcóthểtiêutốnđến1tỷfrancThụySĩhoặchơn–vàkhôngcógìđảmbảohọsẽđượcchứngkiếnthànhquảtừnó.Cứmỗi10sảnphẩmykhoađượcchứngnhậnchấtlượng,thìchỉcó2sảnphẩmthậtsựsinhlời.Cácnhàđầutưcũngnhậnthứcrõđiềunày;đólànguyênnhânvìsaokhitintứcvềthươngvụsápnhậpđượccôngbốsángngày7thángBanăm1996,giácổphiếucủahaicôngtyđãtăngđến25%chỉtrongvàigiờ.Quátrìnhhợpthứchóavàcắtgiảmchiphíkéotheothươngvụnàyđãdẫnđếnsốlượngnhânviênbịtinhgiảmnghiêmtrọng.Chỉvàinămsauđó,đãcó10nghìnngườimấtviệclàmtrongtổngsố130nghìnnhâncôngcủahaitậpđoànnàytrêntoàncầu.Trongđó,cóđến3.500ngườilàmviệctạiBasel.

SyngentađangdẫnđầuvềkỹthuậttốiưuhóachấtlượngsảnphẩmnôngnghiệpnhờsửdụngcôngnghệsinhhọcSong,nhữngaitrụlạivớiNovartisđãtìmđượcđộngcơphấnđấu.Vớicácloạithuốcnhư

SandimmunevàGleevec,côngtyđãchiếmtrọnsânkhấutrungtâmtrongngànhkinhdoanhdượcphẩmtoàncầu;vàVasella,ngườiđãkiêmnhiệmthêmchứcvịchủtịchbêncạnhvaitròCEOnăm1999,cũngtrởthànhdiễnviênchính.ÔngđãđổtiềnvàohoạtđộngR&D(nghiêncứu

vàpháttriển),bênhvựcchoGleevectrướctoàncôngtyvàthậmchícònviếtmộtcuốnsáchvềloạithuốcnàyvàonăm2003,vớinhanđềMagicBullet.Mộtnămsau,ôngđãcótêntrongdanhsách“100NgườicóẢnhhưởngNhấtThếgiới”dotạpchíTimebìnhchọn.ĐộcgiảcủatờFinancialTimescũngbìnhchọnônglànhàlãnhđạodoanhnghiệpcóảnhhưởngnhấttrong25nămtrởlạiđây,vàtêntuổiôngđãngậptrongnhữnglờitándương.ÔngcũngbiếntrụsởNovartistạiBaselthành“BảotàngcủaNhữngKiếntrúcsưVĩđại”.TácdụngphụcủathươngvụsápnhậpvàtáisinhtrongngànhdượcphẩmBaselchínhlàsự

rađờicủaquánhiềudoanhnghiệpnhỏ.Nhữngcôngtykhởinghiệpbiếtcáchnuôidưỡnghoàibãođãpháttriểnthànhcácdoanhnghiệpđượctoànngànhbiếtđến–nếukhôngtínhđếntoànbộcộngđồng–vàchiếmlĩnhcácphânngànhkhoahọcchuyênbiệt,hoặccungcấpcácdịchvụhỗtrợmangtínhchuyênmônhóacao.MộttrongsốđólàGenedata,côngtyđượcthànhlậpnăm1997với100nhàkhoahọcchuyên

môncaohoạtđộngtạisáukhuvựctrênkhắpchâuÂu,HoaKỳvàNhậtBản,đồngthờicũnglàcôngtytiênphongtrongcôngnghệthôngtinsinhhọc,cáchệthốngpháttriểnphầnmềmquảnlývàsởhữumộtsốlượnglớncácdữliệunghiêncứu.Tuynhiên,trongtấtcảcáccôngtymớithànhlập,chỉcómộtcôngtytạodựngđượcvịthếthuộcsởhữucủamộtcặpvợchồng;MartinevàJean-PaulClozelđãphụcvụtrongcácphòngthínghiệmnghiêncứutạiBaselcủaRochetrongsuốt12năm,trướckhithànhlậpActelionvàonăm1997.Saubốnnămgiankhổ,họđãtạođượcbướcđộtphávàonăm2001,khiTracleer,mộtloạithuốcuốngtrongđiềutrịchứngtănghuyếtápphổiđãđượcchứngnhậntạiMỹ,vàtiếptụcđượcEUthôngquamộtnămsauđó.VợchồngClozelđãrờibỏRochekhihailoạidượcliệuđiềuchếdohọpháttriểnkhôngđượcnghiêmtúctheođuổi.Actelionhiệnnayđangsởhữu2.300nhâncôngtrên25quốcgia,vàđãđạtdoanhthu1,93tỉfrancThụySĩnăm2010.Đólàmộttrongnhữngcâuchuyệnthànhcôngtuyệtvờinhấttrongbốicảnhngànhcôngnghệsinhhọcđangtăngtrưởngmạnhmẽvànhanhchóng.Ngoàira,vẫncònmộtcôngtydượcphẩmkháckhôngthểbỏqua(vốnxuấtxứtừThụySĩ

nhưnghiệnđangthuộcĐức):Seronotừnglàdoanhnghiệpdượcphẩmlớnthứ3ThụySĩtrướckhiđượcMerckcủaĐứcmualại,vàcâuchuyệncủahọquảthựcrấtkhácthường.

Mộtsảnphẩmchuyênbiệtthậtsự

FabioBertarelliđãmualạimộtcôngtyhóachấtthụtinhởngười,đượcbiếtđếnvớitênSerono-côngtychaôngđãgópphầnpháttriểnthôngquaviệcthuthậpmẫunướctiểutừcácnữtunhằmchiếtxuấthoóc-mônsinhsảnCuốithếkỷXIX,CesareSerono,mộtbácsĩkiêmgiáosưđạihọc,đãthànhlậpIstituto

FarmacologicoSerono(ViệnDượcphẩmSerono)tạiTurin.Năm1906,ôngđãchuyểntrụsởchínhđếnRome,nơiôngbuônbánthuốcchữabệnhvàthuốcbổchiếtxuấttừcácnguyênliệutựnhiên.Vàothờiđiểmđó,PietroBertarelliđãgianhậpcôngtyvàphấnđấulênchứctổnggiámđốc.Dướisựđiềuhànhcủaông,trongthậpniên1950,Seronođãtiếnhànhchiếtxuấthoóc-mônsinhsảntừnướctiểucủanữgiới.Từnăm1962trởđi,cácloạihoóc-mônnàyđã

đượcsửdụngnhằmkiểmsoátquátrìnhrụngtrứngvớimụcđíchphụcvụtrongcôngnghệthụtinhnhântạotựnhiêngầnđây.Nướctiểucủanữgiớisẽchứahàmlượnghoóc-môntốiđasauthờikỳmãnkinh,domứcđộlãohóacủabuồngtrứngđãngăncảnhoóc-mônhìnhthành,vàcơthểđãthíchứngbằngcáchsảnsinhthậtnhiềuhoóc-mônsinhsản.Chúngđãđượctáchkhỏinướctiểu,nhưngvớimứcđộđậmđặckháthấp,Bertarelliđãphảitiếnhànhthêmmộtbướctrùbị–đóchínhlàthuthậphàngtriệulítnướctiểucủaphụnữlớntuổimỗinăm.Tuviệnnữlànơihoànhảođểthựchiệnviệcnày,vàcácnữtusĩchínhlànguồncungcấpchínhđốivớiloạinguyênliệuthôđặcbiệtnày.Đếnthậpniên1970,Fabio,contraiBertarelliđãmualạimộtdoanhnghiệptạiRomevàhợpnhấtvớicôngtygiađình,saukhiTòathánhVaticanraobáncổphầndoanhnghiệptrên.Năm1977,ôngđãchuyểntrụsởvềGeneva;vàtrongthậpniên1980,ôngđãtìmraphươngphápthaythếnướctiểuphụnữ:đólàứngdụngcôngnghệditruyềnvàosảnxuấthoóc-mônsinhsản.

ContraicủaFabio,ErnestoBertarellilàmộttrongnhữngngườigiàucónhấtthếgiới.ÔngđãgiànhchiếnthắngGiảiVôđịchThuyềnbuồmMỹdướimàuáoThụySĩnăm2003;đâycũnglàlầnđầutiêndanhhiệunàythuộcvềmộtquốcgiakhônggiápbiểnNăm1996,thếhệthứ3tronggiatộcBertarelliđãtiếptụckếthừacơnghiệp,khiErnesto,

contraiFabiotrởthànhCEOcôngtyvàmởramộthànhtrìnhpháttriểnxahơn,đếnkhichấpthuậnđểMerckmualạivàonăm2007–thươngvụđãbiếnErnestothànhmộttrongnhữngngườigiàucónhấtthếgiới.Trụsởcủađơnvịkinhdoanhdượcphẩmtrựcthuộctậpđoànnày–nayđãđổitênthành

Merck-Serono–vẫntọalạctạiGeneva.Tạiđây,đơnvịnàyđãtrởthànhhạtnhâncủamộtnhómcáccôngtydượcphẩmcónềntảngnghiêncứutọalạcquanhHồGeneva,vàhưởnglợitừuythếcủaHọcviệnKỹthuậtLiênbang(EPFL)Lausannegầnđó.Merck-Seronolàvídụtiêubiểuchomộttậpđoànquốctế(cónguồngốctừĐứcvàÝ)đãtậndụnglợithếcủaThụySĩnhưmộtđiềukiệnlýtưởngnhằmpháttriểnngànhdượcphẩm–baogồmchínhsáchbảohộbằngsángchế,môitrườngkhuyếnkhíchsángtạovàđổimới,hệthốngchămsócytếtươngđốiđầyđủvàcácchínhsáchtạođiềukiệnchohoạtđộngnghiêncứulâudài,baogồmtoànbộchiphínghiêncứuvàsảnxuất.Merck-Seronođãchihơn1tỉeuromỗinămchohoạtđộngnghiêncứutronglĩnhvựcungthư,cácbệnhlýgâyhạichomôthầnkinhvàcácbệnhnhiễmtrùngtấncôngtrựctiếphệmiễndịch.

Dượcphẩm:ngànhkinhdoanhcủanhữnggãkhổnglồPhảimấtđếnhaithếkỷ,ngànhhóachấtvàdượcphẩmmớithoátkhỏicáibóngcủangành

côngnghiệphàngdệtmay,vàtrởthànhmộtcộngđồngbaogồmcácdoanhnghiệpvớinhữngquychuẩnriêngtạimộttrongnhữngngànhcôngnghiệpquantrọngnhấtthếgiới.Năm2009,10côngtyhóachấtvàdượcphẩmhàngđầuThụySĩđãsởhữuhơn310nghìnnhâncôngtrênkhắpthếgiớivàđạttổnggiátrịxuấtkhẩugần150tỉfrancThụySĩ.Haitrongsốnămcôngtyhàngđầuthếgiới–NovartisvàRoche–đềucóxuấtxứtừThụySĩ(bacôngtycònlạilàPfizercủaMỹ,Sanofi-AventiscủaPhápvàGlaxoSmithKlinecủaAnhQuốc).TheomộtnghiêncứucủaJ.P.Morgan,trongsố9phươngthuốccókhảnăngtrởthành“bomtấn”trongnăm2014,sẽcó3sảnphẩmđếntừRochevà1đếntừNovartis.Bêncạnhđó,NovartisvàRochecũngđứngđầudanhsáchcáccôngtyđạtdoanhthucaonhấtvềdượcliệuđiềuchếkểtừnăm2005–đócũnglàthờikỳchiphínghiêncứuvàpháttriểndượcphẩmngàycàngtrởnênđắtđỏhơn,phứctạphơnvàđượcquyđịnhchặtchẽhơn.Từđó,cóthểkếtluậnrằngRochevàNovartisđãtốnítthờigianhơncáccôngtykháctrongquátrìnhbiếncáckhámpháthànhsảnphẩmcógiátrị

trênthịtrường.MộttrongnhữnglợithếlớnnhấtcủaThụySĩtrongngànhcôngnghiệpnàychínhlàsựliên

kếtvàgắnbógiữacáccôngtykhởinghiệp,cáctậpđoànlớnvàcáctrườngđạihọchàngđầu,cũngnhưmộtnhómcáctrụsởnghiêncứutronglĩnhvựccôngnghệysinh,giúptạonênmộtmảnhđấtmàumỡvớitiềmnănglớndànhchocácdoanhnghiệpmớisắpthànhlập.Song,vaitròdẫndắtvẫnthuộcvềhaigãkhổnglồtrongngành:NovartisvàRoche.

CơngióquéttrêntoàncầuNovartis–thậttìnhcờ,côngtynàylạisởhữuxấpxỉ1/3quyềnbỏphiếucủaRoche–hiện

đangsởhữu124nghìnnhâncôngtrên140quốcgiavàđạtdoanhthutíchlũy59tỉfrancThụySĩnăm2011.TừđầuthếkỷXXI,côngtynàyđãhoạtđộngnhấtquántronglĩnhvựcgiaothoagiữakhoahọcvàcácnhucầuytếcấpthiếtnhấttạinhiềukhuvựckhácnhautrênthếgiới.Côngtycũngchuyểnsangkinhdoanhcácsảnphẩmditruyềnsớmhơnnhiềudoanhnghiệpkhác;vànhờcácthươngvụmualạiHexalvàEonLabsnăm2005,Sandoz–têncũcủacôngtynayđượcđặtchophânngànhditruyềncủaNovartis–hiệnđãxếpthứ2trênthịtrườngsảnphẩmditruyềnchỉsautậpđoànTevacủaIsrael.VớithươngvụmualạiAlcon–nhàsảnxuấtcácsảnphẩmvềmắtlớnnhấtthếgiới–đượccôngbốnăm2010,Novartisvẫntiếptụctheođuổichiếnlượcđadạnghóa.Vớimỗifrancdoanhthu,lạicó17xuđượcdànhchohoạtđộngR&D–nayđãđượcthiếtlậpthànhmạnglướitoàncầu.Năm2002,NovartisđãchuyểntrụsởnghiêncứuvềCambridge,Massachusettes;vàtừnăm2009,côngtyđãtiếnhànhxâydựngtrungtâmR&DdượcphẩmlớnnhấtTrungQuốctạiThượngHải.NovartiscũngthànhlậpViệnNovartischuyênvềcácbệnhNhiệtđới(NITD)tạiSingapore,vớitrọngtâmnghiêncứubệnhsốtxuấthuyếtvàlaokhángthuốc.

KhuônviêntrụsởNovartistạiBasel.Trongsốcáckiếntrúcsưhàngđầuthiếtkếnêncôngtrìnhnày,cósựgópmặtcủaDiener&Diener,PeterMärkli,KazuyoSejima,AdolfKrischanitz,FrankO.Gehry,TadaoAndo,DavidChipperfield,Herzog&deMeuronvàVittorioMagnagoLampugnaniRoche,với80nghìnnhâncôngvàdoanhthugần50tỉfrancThụySĩ,cũngđạtmứctăng

trưởngtrêntrungbình,đặcbiệttronglĩnhvựcdượcphẩm.ThànhcôngnàyphầnlớnlàkếtquảtừcácphươngthuốcđiềutrịungthưnhưAvastinvàvắc-xinchốngcảmcúmTamiflu,từnglàloạithuốcđượctoànthếgiớisửdụngvàonăm2009,dolosợđạidịchcúmlợnsẽbùngpháttrêntoàncầu.

GiảiphápnàocũngtốtNgànhcôngnghiệpdượcphẩmThụySĩđãpháttriểnthịnhvượngtrongmộtthờigiandài

trongbốicảnhthịtrườngtoàncầuđầycạnhtranh.RochevàNovartisđãchuyểnhướngcáctìnhhuốngthayđổitốthơnhẳncáccôngtycùngngànhtừthếhệtrước,trongkhivẫntheođuổicácđịnhhướnghoàntoànkhácnhau.Cảhaiđềuđãquyếtđịnhchínhxác.Rochetậptrungvàosựcáchtânvàthậtsựđãtrởthànhcôngtycôngnghệsinhhọclớnnhấtthếgiới.Họcũngnỗlựctìmcáchkếthợpđiềutrịvàvớichẩnđoánnhằmcảithiệnhoạtđộngcungcấpgiảiphápytế.Trongkhiđó,NovartislạitheođuổimộtchiếnlượcđadạnghóatươngtựnhưJohnson&

Johnson,vớivôsốngànhkinhdoanhphongphúkhácnhautừditruyềnhọcđếnnhãnkhoa.Cảhaichiếnlượctrênđềuđemlạithànhquảnhưmongđợi.

TamifluđượcsảnxuấttrongcácphòngthínghiệmcủaRochetạiBasel.Rocheđãcungcấpcácloạivắc-xingiúpkhángcựlạiđạidịch“cúmgiacầm”Nhưnghiệnnayđãxuấthiệnthêmnhiềutháchthứcmới,trongđócómộtsốbắtnguồntừ

sứcsángtạoởmứcđộnhấtđịnh.Tuổithọtrungbìnhcủaconngườigiờđâyđãkéodàigấpđôisovớitừhaiđếnbathếhệtrước,vàphầnlớnlàthànhquảtừnhữngtiếnbộvượtbậctrongyhọc.Tuyvẫncómộtsốtranhcãivềvấnđềtuổithọ,nhưngđasốđềuthừanhậnrằngnhữngtiếnbộtrênkhôngthậtsựkéodàikhảnăngsống;màchỉgiúpconngườitậnhưởngcuộcsốngđếnđộtuổigiớihạndễdànghơn.Bảnthânsựthậtnàycũngbộclộnhiềuquanđiểmmâuthuẫntotát.Liệuchúngtacóthậtsựmuốnsốngđếntậnnăm95tuổi?Vàaisẽchitrảchođiềuđó?Song,đãcómộtsốbằngchứngchothấytuổithọcóthểkéodài.

VượtquacácranhgiớiRanhgiớicủasựđổimới,cũngnhưranhgiớituổitác,khôngphảilàvôhạn.Đàtăngtrưởng

doanhthutrongngànhdượcphẩmđangdầnsuyyếu,vớitỷlệtăngtrưởnghàngnămđượcdựbáosẽgiảmcòn5%–chưađếnmộtnửatỷlệtăngtrưởngtrongthậpniên1990,vàchỉbằng1/4mứctăngtrưởngbìnhquânhàngnămtừThếchiếnII.Tuynhiên,khámphávềloạithuốcbomtấntiếptheovẫnlàthướcđoquantrọngduynhất

chosựthànhcông–dùđốivớicácnhàkhoahọchaycáccôngtynơihọphụcvụ.Nhưngmụctiêunàyđangtrởnênngàycàngtốnkémvàkhókhăn.SốlượngcácloạithuốcđượcchứngnhậntừCụcQuảnlýThựcphẩmvàDượcphẩm(FDA)–cơquankiểmsoátdượcphẩmliênbangcủaHoaKỳ–đãgiảmđitrôngthấy,vàchiphítrungbìnhđểsảnxuấtthànhcôngmộtloạithuốctheoquytrìnhcũnglênđến1,3tỉđô-la.Khoảngthờigiantừlúckhámpháramộtloạithuốcđếnkhicácsảnphẩmgiảhiệuđầutiênxuấthiệncũngrútngắntừvàinămxuốngcònvàitháng.Vìthế,khôngcógìngạcnhiênkhicóchưađến1/10sốlượngthuốcmớibùđắpđượcchiphípháttriển.Trongkhiđó,chiphíquảngcáođãtăngvọtngaykhiđượcchophép.TạiMỹ,PfizerđãquamặtProctor&Gamblevàtrởthànhhãngđăngquảngcáotruyềnhìnhlớnnhấtcảnước,vớichiphíphátsóng1,1nghìntỉđô-lanăm2009.FDAcũngđangtăngcườngkiểmtraviệcpháttánbằngsángchếgiảmạo,vàngănchặnhoạtđộnglàmgiảthuốcchữabệnhtừđốithủ(haysảnphẩm“nhái”)nhằmtrụclợitừlựclượngbánhàngvượttrộicủacáccôngtyviphạm.DavidKessler,nguyêngiámđốcFDA,đãnhấnmạnhvềtrườnghợpcủaNovartisvàRoche:“CáccôngtyThụySĩrấtnghiêmtúctrongvấnđềkhoahọcvàđổimới,vàluônchuẩnbịchuđáokhiđăngkýchứngnhậncácloạithuốcđicùngvớicáclợiíchchữatrịcóthật,nhằmtránhnguycơbịlàmgiả.”

ỐmđaudotuổitácNgàycàngcónhiềucuộcbàncãivềyếutốcấuthành“lợiích”thậtsự.Tuổitáccàngcao,

chúngtacàngdễmắcphảinhiềuloạibệnhlý–tuykhôngđedọatrựctiếpđếnsựsống,nhưng

cũnggâycảmgiáckhóchịu.Trọngtâmcủahoạtđộngnghiêncứuhiệnnaychínhlàtìmcáchlàmdịucácbệnhlýdotuổitác,nhưchứngviêmkhớp,bệnhbéophì,bệnhtrầmcảm,hộichứngmấttrínhớvàphảnứngtìnhdụcgiảmsút.Vềcơbản,khoahọcchủyếulàkhảnăngdựđoán;songmỉamaithay,khôngcógìtréongoe

hơnmốiquanhệgiữaviệcđầutưvàocácngànhkhoahọchứahẹnvàđịnhhướngtốt,vớiviệcdựđoánthànhquảsaucùngtừchúng.Quaviệcxemxétcácbằngchứngtậphợpvàtíchlũytrongthờigiandài,cóthểthấyhoạtđộngnghiêncứudượcphẩmcũnghệtnhưmộttròxổsố,nơicácnhàđầutưlãngphíhầuhếttiềncủavàthờigiancủahọ.Thậmchícácthànhtựucũngtiềmẩnnhiềurủiro.TheolờitậpđoànRoche,thuốcchữaung

thưAvastincủahọchỉmất2,5tỉđô-lachiphípháttriển,nhưngđãmanglạidoanhthuhàngnămlênđến9tỉđô-la.Nhưngnếuliệuphápungthưnàytiêutốnđếnhơn100nghìnđô-lamỗinămchỉđểgiúpngườibệnhsốngthêm6tháng,nhiềucâuhỏimớisẽnảysinhkhôngphảivìkhảnănghiệudụng,màvìgiáthànhcủanó.Tậpđoànkhổnglồnàysẽkhôngtránhkhỏigiằngxélươngtâm,nếucácbệnhnhânvôphươngcứuchữacủahọphảichịuthêmgánhnặngnợnần,chỉvìmuốngiànhlấychúthyvọngtừthứliệuphápkéodàicảđời.

Thùngchứavisinhvớidungtích20nghìnlíttạiLonzaBiologics,thịtrấnPortsmouth,NewHampshire,HoaKỳ.Lonzalànhàsảnxuấthàngđầuthếgiớivềcácthànhphầndượcphẩmhoạttínhvàsảnphẩmnốitiếpsinhhọc(biosimilar)trongngànhcôngnghiệpdượcphẩm

ThếgiớicủanhữngnhucầuchưathỏamãnChiphíchămsócsứckhỏetạiMỹđãgiatăng300%kểtừnăm1980.Trongkhikhảnăngđáp

ứngchiphínàytừthunhậpthựctếđãgiảmsút11%trongbốicảnhđượcxemlà“sựthấtbạicủathịtrường”.(10)Do75%ngânsáchchămsócytếsuốtđờicủamộtngườichỉđượcsửdụngtrong5nămcuốicuộcđờihọ,nênáplựctừchiphítăngcaođãtrởthànhvấnđềmangtầmvĩmô.Tuynhiên,cáchệthốngthanhtoánmàngườibệnhsửdụngvẫncònđangvậtlộnnhằmhoànthiệnvaitròcủachúng–dođó,cácngànhcungcấphệthốngytếbuộcphảilườngtrướcáplựclớnhơntừlợinhuậnbiên.Trongkhiđó,cácquốcgiađangpháttriển–nơitậptrung85%dânsốthếgiới–vẫnchưatriểnkhaiđượccáchệthốngbảohiểmchămsócsứckhỏe,chứchưanóiđếnnhữngnhucầutươngtự.Nóicáchkhác,nhucầuthịtrườngvẫnđangchờđượcthỏamãn,nhưngkhảnăngthanhtoánsẽlàvấnđềlớn.

CáctậpđoàndượcphẩmvàhóachấtThụySĩhàngđầu(thốngkênăm2011)

1950 1970 1980 2000 2011Roche(1896) Doanhthu(triệufrancTS) 281 3.833 9.670 28.672 42.531Tổngnhânviên 4.450 30.250 52.690 64.760 80.129TổngnhânviêntạiThụySĩ 1.380 5.650 10.880 8.660 9.880Novartis(1996) Doanhthu(triệufrancTS) 13.628 9.701 32.070 35.805 51.828Tổngnhânviên Khôngrõ98.850 146.780 67.650 123.686TổngnhânviêntạiThụySĩ 15.010 26.580 28.880 8.100 12.000

Syngenta(2000) Doanhthu(triệuđô-laMỹ)- - - 6.846 13.268Tổngnhânviên - - - ~23.00026.333TổngnhânviêntạiThụySĩ - - - 2.630 2.880Clariant(1995) Doanhthu(triệufrancTS) - - - 10.583 7.370Tổngnhânviên - - - 31.550 22.149TổngnhânviêntạiThụySĩ - - - 1.460 1.420Lonza(1897) Doanhthu(triệufrancTS) 16 252 1.212 1.730 2.692Tổngnhânviên Khôngrõ3.160 4.370 5.990 9.641TổngnhânviêntạiThụySĩ KhôngrõKhôngrõKhôngrõKhôngrõ3.090Firmenich(1895) Doanhthu(triệufrancTS) KhôngrõKhôngrõ895 1.801 2.661Tổngnhânviên KhôngrõKhôngrõKhôngrõ4.140 5.810TổngnhânviêntạiThụySĩ KhôngrõKhôngrõKhôngrõ1.270 1.710

Bảngtrêncungcấpdoanhsốvàtổngsốnhânviên(toàncầuvàtạiThụySĩ)củacáccôngtyhóachấtvàdượcphẩmnổibậttạiThụySĩtrong60nămtrởlạiđây.(Sốliệukhônghiệnhữusẽđượcđánhdấu“khôngrõ”).Sốnămphíasaumỗicôngtythểhiệnthờigianthànhlập(hoặcnămthànhlậpcủacôngtytiềnthân).Sốliệuđượclàmtrònlênhoặcxuống,vàtrongmộtsốtrường

hợpsẽbiểuthịtrướchoặcsaumộtnăm.ĐốivớiNovartis,sốliệucácnăm1950,1970và1990đượccộngdồntừcáccôngtyCiba,Geigy(hayCiba-Geigy)vàSandoz.SốliệucủaGivaudankhôngđượcthểhiện,vìRocheđãsởhữucôngtynàytừnăm2000

Nguồn:TạpchíFortune

DanielVasellatừNovartistinrằngngànhchămsócsứckhỏesẽcầnphânhóanhằmthíchứngvớicácđộnglựcthayđổinóitrên.Mặtkhác,cáccôngtycũngphảicókhảnăngcungcấpcácgiảiphápvớisốlượngnhiềuvàgiáthànhthấptừcácsảnphẩmdựatrêncôngnghệvaymượnvàlỗithời.Bêncạnhđó,cácphátminhcũngcầntậptrungvàonhữngloạithuốcmanglạibướcđộtpháthậtsự,vàchiphínghiêncứucũngcầntinhgiảmnhằmđốidiệnvớithựctrạngmớitừhìnhthứcthanhtoáncưỡngbách.Trongkhiđó,SeverinSchwantừRochevẫntinrằngcáccôngtynêntheosátmôhìnhđịnhhướngnghiêncứutậptrungvàocáclĩnhvựcchưakhaithác,nhưchuyênngànhungthưhaysinhhọcthầnkinh,cùngvớichiếnlượchợpnhấtchẩnđoánvàđiềutrịtrongcáclĩnhvựccònthiếuthốnvàtạodựnglợithếcạnhtranh.

CáccộtmốcquantrọngTrước1800 1758 JohannRudolfGeigymởmộthiệuthuốctạiBasel1778 Clais&Ziegler,nhàmáyhóachấtđầutiêncủaThụySĩthànhlậptạiWinterthur1800-1899

1859 AlexanderClavelbắtđầusảnxuấtthuốcnhuộmdạngkeotạiBasel,nơiCiba(ChemischeIndustrie,Basle)thànhlập

1886 Kern&Sandozthànhlập,tiềnthâncủaSandozsaunày1895 LéonGivaudanthànhlậpmộtcôngtynướchoatạiVernier,saunàytrởthành

GivaudanPhilippeChuitvàkhaisinhFirmenichtạiGeneva1896 F.Hoffmann-LaRoche&CothànhlậptạiBasel1900-1999 1918 Ciba,GeigyvàSandozhợpthànhliênminhBaselIG1933 Sandoz,Ciba,RochevàWanderthànhlậpmộthiệphộicôngnghiệp,Interpharma1936 Holzverzuckenrungsthànhlập,chuyênsảnxuấtchấtcồntừxácgỗđịaphươngtại

Domat,bênbờsôngEms;saunàytrởthànhEmsChemie1940 RochechuyểntrụsởhoạtđộngđếnNutley,NewJersey1960 Librium(vàValiumnăm1963)tạođàtăngtrưởngkhủngkhiếpchoRoche

1967 SandozmualạiWander,xứBern1970 CibavàGeigysápnhậpthànhCiba-Geigy1976 TainạnròrỉchấtđộcdioxintừmộtnhàmáyRochetạiSeveso,gầnMilan1977 Ares-SeronochuyểntrụsởđếnGenevavàtrởthànhcôngtylớnthứ3trongngành

dượcphẩmThụySĩ,trướckhivềtayMercknăm20071986 TrậnhỏahoạnkhủngkhiếptạinhàmáySandozvùngSchweizerhalle1990 Rochemualại60%cổphầnGenentechtạiSanFransiscovàthâutómtoànbộcôngty

vàonăm20091995 Sandozchuyểngiaođơnvịsảnxuấthóachấtcôngnghiệpquymôlớnchocôngtymới

Clariant,vàđượcniêmyếttrênthịtrườngchứngkhoán1996 Ciba-GeigyvàSandozsápnhậpthànhNovartis1997 Jean-PaulvàMartineClozelthànhlậpActelionTừ2000

2000 CácphânngànhhóanôngcủaNovartisvàAstraZenecađượcsápnhậpthànhSyngenta

2002 NovartiscôngbốdựánthiếtkếkhuônviêntrụsởNovartisvàRocheđềuphátđạthơnhẳncáccôngtycùngngành.Nhưngdòngnướckhông

cònnhanhchóngdângcaovànângđỡmọiconthuyềnnhưtrước.Vàkhitriềurút,chúngtasẽbiếtliệucáccôngtynàysẽgiànhđượcthànhquả,hayphảichịutrừngphạttừnhữngthựctếtànkhốccủathịtrường.

10.VậntảiThụySĩ:Bậcthầyvềtínhcơđộng

ChâuÂucổđạilàvùngđấttậptrungởphíaNamThụySĩ,nơihiệnnaylànướcÝ,cácquầnđảoĐịaTrungHảivàHyLạp.NhưngchâuÂuthờiTrungcổlạipháttriểnvềphíaBắc,thuộccácnướcĐức,Pháp,cácQuốcgiaVùngtrũngvàVươngquốcAnhngàynay.Quahàngthếkỷ,ThụySĩthậtsựđãtrởthành“cổngthành”nốigiữahaithếgiới–nhưngđólàcánhcổngmàcácđoànthươngnhânvàquânđộiđềucóthểbướcqua.NơiđâyđãthườngxuyêndiễnrahoạtđộnggiaothươnghànghóanhộnnhịpgiữacáctrungtâmkinhtếlớntạiBắcÂuvàNamÂu–tuyhànghóaphảiđượcvậnchuyểnmộtcáchkhókhănquanhữngconđèohiểmtrởtrêndãyAn-pơ.Thậmchícácthunglũngmiềnnúihẻolánhcũngquâysátnhữngconđườnghướngđếncácngọnđèo,trởthànhtiếpđiểmgiaothươngđốivớivớilữkháchvàhànghóađếntừcácquốcgiaxaxôi,vàtíchlũynênnguồnthunhậpquantrọngtừđó,đồngthờigópphầnhìnhthànhnênnềnđộclậpcủacáctiểubangThụySĩđầutiên.ĐịathếcủaThụySĩ,vốnđượcxemlàhànhlangchiếnlượckếtnốicáctrungtâmthươngmạiquantrọngnhấtchâuÂu,đãchứngtỏvaitròthenchốtđốivớisựphồnvinhcủađấtnước.

LýdongườiThụySĩsinhrađểdịchchuyểnmọithứHans-JörgRudloff,chủtịchngườiThụySĩcủaBarclaysCapital,từng

nóirằngngườiThụySĩđãđượctrờibanchohaitặngphẩmđặcbiệt:đólàkỹthuậtchếtạochínhxácvàhệthốngcungứngphứctạp.Dovậy,khôngcógìngạcnhiênkhiThụySĩlàquênhàcủabatrongsốcáctậpđoànvậntảihàngđầuthếgiới.Điềuđángkinhngạcchínhlàkhôngcómốiliênhệlịchsửnàogiữanhữngđoànngựathồthờixaxưa,sựcantrườngcủangườiThụySĩthờiTrungcổtrongcácchiếndịchquânsựvàcáctậpđoànvậnchuyểncungứngkhổnglồngàynay.TuycáitênPanalpinavẫnđểlạiâmhưởngvềvaitròlịchsửcủađấtnướcThụySĩnhưmộttrạmquácảnh,nhưngnguyênnhânkhiếncáctậpđoàncungứngtoàncầungàynayquyếtđịnhđặttrụsởtạiThụySĩlạimangtínhcậnđạihơnrấtnhiều:đólàtốcđộcôngnghiệphóachóngmặtđãlộtxácnềnkinhtếThụySĩtừthếkỷXIX.ThụySĩđãtrảiquathờikỳbùngnổđầyấntượngtrongtiếntrìnhpháttriểncơsởhạtầng,đặcbiệtlàngànhđườngsắt,bêncạnhcáctuyếngiaothôngđườngbộvàđườngthủy,chủyếunhờđộnglựcđẩytừcácnhucầugiao

thươngquốctế.Tronggiaiđoạnsaucủatiếntrìnhpháttriển,chínhquymôkhiêmtốncủathịtrườngnộiđịađãbiếncáccôngtychuyênchởmangtầmvócđịaphươngtrởthànhcácdoanhnghiệpquốctế,rồiđếntậpđoàntoàncầu.Vậntảicungứnglàngànhthươngmạipháttriểntheochukỳ,vàchínhngườiThụySĩcũngđã

trảiquavôsốthăngtrầmvàthấtbạitrênhànhtrìnhnày.Thếnhưng,nhữngkẻsốngsótnayđãtrởthànhnhữngcáitêncóảnhhưởngtrêntoàncầu,vànằmtronghàngngũcáccôngtyvậnchuyểnxuấtsắcnhấtthếgiới.

KhởiđầutừmộtcâycầugỗConđườngquangọnđèoStGotthardlà“conđườnghiểmtrởnhấttôitừngtrảiquatrong

mọinẻohànhtrình,”mộtlinhmụcthếkỷXIIIđãviếtnhưthếvềchuyếnhànhtrìnhtrêntuyếnđườngBắc-NamcủadãyAn-pơ.CólẽôngmuốnnhắcđếnHẻmnúiSchöllenen,vốnđượcxemlà“khôngthểvượtqua”mãichođếnđầuthếkỷXIII,khinhữngthanhgỗtạmbợđượcbắcnganghaibênsườnnúi;vàđượcmệnhdanhlà“CâyCầucủaQuỷDữ”.Tuythườngxuyênbịcuốntrôitrongnhữngdòngnướclũ,nhưngdođịathếtrungtâmvàđặcbiệtlàkhoảngcáchduynhấtcầnchinhphụcgiữanhữngrặngnúiAn-pơ,câycầuđãđượcdựnglạihếtlầnnàyđếnlầnkhác.ĐếnthếkỷXVI,nóđãđượcthaythếbằngmộtcâycầuđá,nhằmgiacốmốigiaothônghuyếtmạchcủaThụySĩvàcủatuyếngiaothươngBắc-Namnóichung.TạichâuÂuthờiTrungcổ,vậntảichínhlànguồncungthenchốtđốivớithunhậptạinhiều

địaphương,vàcũngtậptrungtấtcảnhữngtàisảnđánggiámàgiớicầmquyềnđịaphươngcóthểbònrút.CáctrạmthuphíđãmanglạinguồnlợinhuậnquantrọngđốivớicáctiểubangmớithànhlậpcủaLiênhiệpThụySĩxaxưa–đồngthờilànguồntàichínhduytrìchủquyềncủakhốiliênminhhìnhthànhvàonăm1291.TuyếngiaothôngđườngdàinốigiữahaisườnnúicũnggiúpkếtnốicácthànhbangThụySĩvớihệthốnggiaothươngquốctế,dokhôngthểthaythếbằngnhữngtuyếnđườngđồngbằng–haycảngbiển–bởiquábấttiệnvàtốnkém.Quahàngthếkỷ,luồnggiaothươnghànghóagiữaBắcÂuvàNamÂuđãlệthuộcchủyếuvàonhữngngọnđèotrêndãyAn-pơ–nơiđaphầndocáctiểubangThụySĩchiếmhữu.Nhờthế,từthếkỷXIIIđếnbuổibìnhminhcủacuộcCáchmạngCôngnghiệp,ĐèoStGotthardkhôngchỉlàbiểutượngcủa“conđườnglớn”huyềnthoại,màcònlàmộttrongnhữngtàinguyênthiênnhiênhiếmhoicủađấtnướcThụySĩ.Ngựa,la,lừavàthậmchígiasúccũngđượctậndụngđểchuyênchởhànghóa;từthếkỷXIV,

nhữngđoànngựathồchínhlàphươngtiệnthươngmạicủangànhvậntải.Chínhquyềnđịaphương,thườnglàcácgiáoxứvàthànhthị,sẽchịutráchnhiệmduytrìnhữngtuyếnđườngmòn.Cácđoànngựathồcũngđượcnôngdânbốtrítrêncácquãngđườngriênglẻnhưmộtnghềtaytrái;vàtrongmộtsốtrườnghợp,quyềnnắmgiữcácđoànchuyênchởnàycũngtrởthànhmónhàngtraođổi.ChođếnthểkỷXIX,cácđoàngiasúcvẫnnắmgiữvaitròkinhtếquantrọng.Vềsau,đãcóhaiyếutốlàmthayđổibảnchấtcủangànhkinhdoanhvậntải.Thứnhất,hoạtđộngđilạivàgiaothươngđãđượcgiảiphóng–hiếnphápnăm1848đãchuyểngiaonhiệmvụgiámsátcáctuyếngiaothôngvàcầuđườngquantrọngtrêncảnướcchochínhphủliênbang,vàxóabỏtấtcảcáchìnhthứcthuphítrướckia.Thứhai,việcxâydựngcáctuyếnđườngsắtnốiliềnhaitriềnnúiAn-pơđãcáchmạnghóavaitròcủaThụySĩnhưmộthànhlangvậnchuyểnhuyếtmạch.

Nhưngđườngsắtđếntừđâu?ThậtbấtngờkhibiếtrằngThụySĩđãtừngtụtlạikháxasovớiphầncònlạicủachâuÂu

trongviệcxâydựngcáctuyếnđườngsắt–đặcbiệtkhihệthốngđườngsắtThụySĩhiệnnayluônkhiếncảthếgiớiphảighentỵ.Nhưngkhihọhoànthànhchúng,tốcđộthayđổiđãdiễnravôcùngsôinổi.TừgiaiđoạnđầucủaCáchmạngCôngnghiệpgiữathếkỷXVIII,quátrìnhmởrộngnhanh

chóngđãdiễnratạicáckênhđàovàtuyếnquốclộtạiAnhQuốc.ĐếnđầuthếkỷXIX,chúngđã

đượctiếpnốibởinhữngtuyếnđườngsắt–mộtcuộccáchmạngghidấuphátminhcủaRobertStephensonnăm1829:đầumáyhơinước“TênLửa”.TạicácquốcgialánggiềngThụySĩnhưPháp,ĐứcvàÁo,mạnglướiđườngsắtrộngkhắpđãđượcthiếtlậptừthậpniên1830.MãiđếnnửacuốithếkỷXIX,ThụySĩmớitrởthànhmụctiêucủacácdựántrọngđiểm.

TuyếnđườngsắtđầutiênđãcậpbếnThụySĩtừmộtnướclánggiềngvàonăm1844,khimộtđoạnhànhtrìnhkéodài1,5dặmcủatuyếnAlsacekhởihànhtừPhápbăngngangbiêngiớiBasel.SauBasel,đếnlượtZurichghitênvàocôngcuộcmởrộngmạnglướiđườngsắt,nhờnỗlựclớnlaocủaAlfredEscher–mộtchínhkhách,mộtdoanhnhântiênphong,vàlànhàsánglậpdanhtiếngcủaCreditSuissevàSwissLifengàynay.TuyếnđườngsắtđầutiênnằmtrọntronglãnhthổThụySĩđãđượckhánhthànhvàonăm1847,vớihànhtrìnhnốiliềnZurichvàBaden–dùtrongsuốt7nămtiếptheo,đoạnđườngnày(12dặm)vẫnchỉlàtuyếngiaothôngcôlập,dokhôngbaogồmđiểmđếnnàokhác.

CuộcđuanáonhiệtThờikỳvàngsoncủangànhxâydựngđãbùngnổvàonăm1855.Mốcsoncủasựkiệnnày

chínhlàđạoluậtđượcchínhphủliênbangthôngquatrướcđó(năm1852),nhằmchuyểngiaocôngtácxâydựngvàđiềuhànhcáctuyếnđườngsắtchocácdoanhnghiệptưnhân,đồngthờibàngiaocáctuyếnđườngnôngthônchocấptiểubang.ChínhphủThụySĩnontrẻtấtnhiênkhôngđủnguồnvốnđểtựthângánhváckhoảnđầutưtrên,vàcácdoanhnghiệptưnhâncũngkhôngcầnđượcyêucầuđếnlầnthứhai.Nhờnguồnvốnchủyếuhuyđộngtừnướcngoài,họđãlầnlượtthiếtlậpcáctuyếnđườngvớitốcđộchóngmặt.Đếnnăm1880,1.500dặmđườngđãhoànthành–tươngđươngmộtnửahệthốngđườngsắthiệntại.Chỉtrongvòng30năm,ThụySĩđãkhôngchỉbắtkịpnhữngngườilánggiềngchâuÂu,màcònquamặttấtcả;vàđếnnăm1890,họđãsởhữuhệthốngđườngsắtdàyđặcnhấtchâulục.Đếnnay,đoạnhànhtrìnhấntượngnhấtcủahệthốngnày–vàđượccảthếgiớingưỡngmộ–

vẫnlàtuyếnđườngsắttạiStGotthard,côngtrìnhđãđượcHộiđồngLiênbangthôngquanăm1869sauhàngthậpkỷxungđộtchínhtrị.CácyếutốquyếtđịnhtrongviệclựachọnStGotthardchínhlàsựkiệnthốngnhấtchếđộquânchủtạiÝvàsựrađờicủaLiênbangBắcĐức.CảhaiquốcgianàyđềumuốntạomốiliênkếtgiữacáccụmcôngnghiệpvùngRhinelandvớimiềnBắcnướcÝ,vàsẵnsàngchịumọichiphíxâydựng.

CáigiáthậtsựcủađườngsắtCácphươngánxâydựngtừcảphíaBắclẫnphíaNamđềuvấpphảikhókhănchồngchất,

nhưngtrọngtâmchínhlà9dặmđườnghầmnốigiữaGöschenenvàAirolo.Nhờphátminhracáctoathan,mộtdoanhnhânđếntừGeneva,LouisFavre,đãxungphongđảmtráchnhiệmvụhoànthànhdựánnàytrongvòng8năm.Favređãquađờivìlàmviệcquásứckhiđangnỗlựctheosáttiếnđộquáthamvọngcủamình,vàtuyếnđườngđiquaStGotthardsaucùngđãhoànthànhvàonăm1882(hainămsauđó).Tuynhiên,tạiquênhàThụySĩvàtrênkhắpthếgiới,dựánnàyđãđượccangợilà“thànhtựucủathếkỷ”,vàđôilúccònđượcsosánhvớicôngtrìnhkhaithôngKênhđàoSueznăm1869.Phảiđếnhơn100nămsau,mộtcôngtrìnhkhácngangtầmmớiđượchoànthànhcùngvớiTuyếnđườngsắtbắcngangAn-pơmới,khihaiđiểmđầucủaĐườnghầmGotthardtrảidài34dặm(hầmđườngsắtdàinhấtthếgiới)chínhthứcđượcnốiliềnvàonăm2010.Tuynhiên,đàtăngtrưởngđiênrồcủagiaothôngđườngsắtcũngcómặttrái.Nhiềucôngty

đãđượcthànhlậpvớitốcđộchóngmặt,vàđếnnăm1861,4/5cáccôngtyđườngsắtThụySĩđềugặpkhókhănvềtàichính.CácvấnđềphốihợptrongviệcvậnhànhnhiềutuyếnđườngsắttưnhânkhácnhauđãbộclộrõtrongChiếntranhPháp–Phổnăm1870-1871;kếtquả,mộtĐạoluậtĐườngsắtđãđượcbanhànhnăm1872nhằmthuyếtphụccáccôngtyđườngsắtchấpnhậnnhượngbộ,đồngthờithôngquacácđiềuluậtcơsởnhằmtạođiềukiệnchochínhphủmualại5côngtyđườngsắtlớnnhất.Năm0989,từsựkiệnnày,côngtyĐườngsắtLiênbang

ThụySĩ(SBB)đãrađờivàonăm1902,vàchođếnnaychínhphủThụySĩvẫnlàcổđônglớnnhấttrongngànhđườngsắtquốcgia.TuySBBđãđượcchuyểnđổithànhcôngtycổphầnhữuhạnnăm1999,nhưng100%cổphầntạiđâyvẫnthuộcvềnhànước.

ChủnghĩatưbảnchínhlàsựkếtnốiCáctuyếnđườngsắttrảidàihàngnghìndặmtạiThụySĩtrongnửasauthếkỷXIXvàkếtnối

mọivùngmiềntrênđấtnướcđãmộtthờibịchiatách.Nhờquymôvàđộphứctạpchưatừngcótrướcđây,cáctuyếnđườngsắtđãthuhútquyềnlựcvàhoạtđộngcôngnghiệpvềcácthànhphốbênsôngnhưBasel,Geneva,vàStGallen,chođếnZurich,WinterthurvàBern,giúpmởracấpđộvàtầnsuấtthươngmạikhônggìsánhbằng,thôngquadònglưuthôngcácnguyênliệuthô,hànghóavàcảconngười.Thànhtựunàyđãtạocơsởchomộthệthốngmớicủachủnghĩatưbảnhiệnđạitồntạichođếnngàynay.NềnkinhtếnôngnghiệpđầuthếkỷXIXtạiThụySĩtươngđốiđơngiản.Cácdoanhnghiệp

tronghầuhếtcáclĩnhvựctrêncảnướcđềuhoạtđộngkhácụcbộ,độclậpvàthườnglànhữngcôngtygia-đình-trị,baogồmcácnôngtrại,cửahàng,tiệmthủcông,cáccôngtysảnxuấtnhỏvànhiềungànhnghềđịaphươngkhácnhưsảnxuấthàngmaymặc.SựrađờicủacáctuyếnđườngsắtgiữathếkỷXIXđãthôithúcsựrađờicủacácdoanhnghiệplớnhiệnđại,đồngthờiphávỡhìnhthứckinhdoanhtồntạitừtrướcđó.Doquymôvàmứcđộphứctạptuyệtđốitrongphươngthứchoạtđộngkinhdoanh,đâycũnglàchínhlàbàikiểmtranănglựcđầutiêndànhchonướcCộnghòaThụySĩmới,vớimụctiêuđảmđươngvàđiềuphốitráchnhiệmtừcáctiểubangvàcộngđồngchưathuầnphục,vốndĩđãluônnghingờthểchếquyềnlựctậptrungdướibấtkỳhìnhthứcnào,đặcbiệtnếuthểchếđóbiếnđổiquálinhhoạt.Mứcđộđadạngvàphạmvicủacácnhiệmvụ,từkhảosátvàthiếtkếkỹthuậtchođếnhoạch

địnhvàkêkhaisổsách,đòihỏiphảihìnhthànhmộttổchứcvớiquymôchưatừngcótrướcđây.Cáchệthốngnhằmhỗtrợngànhcôngnghiệpmới–baogồmhoạtđộngquảntrị,tàichính,phântíchkinhdoanhvàcungứnghậucần–đãgiúpđịnhhìnhnêncơsởhạtầng,tinhthầnlàmviệcnhómvàkhảnăngtậptrungvớimứcđộchitiết,hiệuquảvàchínhxácvượttrội,đồngthờitrởthànhphẩmchấtcủakhôngítdoanhnghiệpThụySĩ.HệthốngđườngsắtlàmộttrongnhữngbiểutượngđượcnểphụctạiThụySĩ,vàcũnglàưutiênhàngđầutrongquátrìnhphânbổcácnguồnvốnpháttriểncôngtrìnhcôngcộng.

Trướctiên,hãykhơidòngchảyMạnglướiđườngsắtđượcmởrộngnhanhchóngđãgiúpngànhcôngnghiệpThụySĩphân

phốicácsảnphẩmcủahọđếnthịtrườngthếgiớichóngvánhhơnrấtnhiều.Nhưngchỉđườngsắtlàchưađủ.HoạtđộngvậnchuyểnđườngthủytrênsôngRhinecũngđóngvaitròthenchốt,vàcóítnhấtmộtcôngtykhởinghiệptừkinhdoanhvậntảisôngRhineđãtrởthànhtổchứccungứngvớihoạtđộngtrênkhắptoàncầuhiệnnay.

MộtbếncảngtrênsôngRhinetạiKleinhüningen,Basel-đượcxemlàcảngbiểnmàngườiThụySĩhằngaoướcBanđầu,vậnchuyểnđườngthủychỉđóngvaitròkhákhiêmtốntạiBasel,mặcdùhiệnnay

thànhphốnàychínhlàthủphủcủahoạtđộngđườngthủytrênsôngRhine.DòngchảymạnhvànhiềuphânnhánhcủathượngnguồnsôngRhinegiữahaithànhphốBaselvàWormsđồngnghĩavàothờiđạicủasứcgióvàsứcngựa,hànghóachỉcóthểlưuthôngtheomộthướng–xuôidòng.Tuynhiênnăm1817,hoạtđộngcảithiệndòngnướcđãđượctriểnkhaitạibộphậnnàycủaconsông.Đólàmộtdựánđồsộvớithờigianhoànthànhlênđến60năm;tuyvậyđến

năm1838,Baselđãcóthểvậnchuyểnhànghóa–tuycònkháchậm–đếnvàđitừStrasbourg.TuyếnđườngsắtAlsace–đãđivàohoạtđộngtừnăm1844–tuybanđầuchỉnhậnchuyên

chởhànghóatừcácxàlanlưuthôngchậmtrênsôngRhine,nhưngtốcđộcôngnghiệphóatrongthờiđiểmchuyểngiaogiữahaithếkỷđãkhiếnngànhđườngsắtphảihoạtđộnghếtcôngsuất.Từđó,HợptácxãXàlanThụySĩđãđượcthànhlập,vớisựhậuthuẫnchủyếucủacáccôngtycổphầnkhíđốtvàđiệnlực–nhữngdoanhnghiệpđangtìmcáchđảmbảonguồncungcấpthanđávớisốlượnglớn.CùngvớiviệcmởrộngcácvũngtàuđậutrênsôngRhine,tầmquantrọngcủavậnchuyểnđườngthủyngàycàngđượckhẳngđịnh.Vàbấtchấptháchthứcđếntừngànhđườngsắt,hoạtđộngvậnchuyểntrênsôngRhinevẫndiễnrakhácạnhtranhởnhữngmặthàngtrọngtảilớnnhưhóachất,ngũcốc,sỏimịn,cátvàngvàgỗxâydựng.

NgànhkinhdoanhxàlansẽkhôngbịnhấnchìmTronggiaiđoạngiữahaicuộcchiếntranh,ngànhđườngsắtđãtungracácmứcgiácướcvận

chuyểnhấpdẫn,vàhợptácxãxàlancũngđáptrảbằngcáchmởrộnghoạtđộngkinhdoanhsangvậnchuyểnbằngtàuthủy.Năm1938,họđãmualạimộtcôngtygiaonhậnvậntảicóthâmniênhoạtđộngtạiBasel,HansImObersteg,đổitênthànhCôngtyVậntảiĐườngthủyThụySĩ,vàđầutưvàocáctàuchởhànglớnchạybằngđộngcơ,vớikhảnăngđiềukhiểntiệnlợihơnhẳncácbúidâychãocủaxàlantrướckia.SuốtThếchiếnII,CôngtyVậntảiĐườngthủyThụySĩđãmởthêmcácvănphòngtạiLondon

vàNewYork,đồngthờibướcchânsanghoạtđộnghànghải.Khichiếntranhkếtthúc,SR(tênquốctếcủaCôngtyVậntảiĐườngthủyThụySĩ)đãmởrộnghoạtđộngsangvậntảihàngkhông.HoạtđộngkinhdoanhvậntảisôngRhinegiờđâyđãsasút,nhưngcácchuyếntàuvậntảiquốctếlạibắtđầubùngnổ.Năm1954,banquảntrịcôngtyđãtậphợptấtcảtàisảnvàlợitứctrongngànhgiaonhậnvậntảidướimộtthươnghiệuchung–Alpina.Đếnnăm1960,tậpđoànnàyđãđổitênthànhPanalpina.Thờigianđầu,Panalpinachỉđơnthuầnlàmộttổchứchợpdoanhcủacáccôngtyhoạtđộng

độclập,vàhiếmcóđặcđiểmgìchungngoàiquyềnsởhữu.Điểnhình,năm1954,mộtchinhánhcủahọđãđượcthànhlậptạiNigeriavàtrởthànhcôngtygiaonhậnvậntảihàngđầutạiquốcgiađôngdânnhấtchâuPhi.Sựkiệnnàyđãđemlạimộtkhởiđầuthuậnlợikhikỷnguyêncủadầumỏbùngnổvàođầuthậpniên1970–thờiđiểmChiếntranhBriafakếtthúc,vàPanalpinađãnhanhchóngtrởthànhhãngvậntảihàngđầuđốivớicácgiànkhoandầu.

Panalpinavàtràolưu“vốnxãhội”Tuynhiên,chiếnlượcmởrộngtạiTâyÂulạikhôngdễdàngnhưthế.Thànhcônghaythấtbại

phụthuộcchủyếuvàocácmốiquanhệvànănglựccủatừnggiámđốcchinhánh–baogồmmộtsốphẩmchấtchuyênmônvàtinhthầndámnghĩdámlàm;nhưngquantrọngnhất,họkhôngphảilàkiểungườiluônsẵnsànghợptácvớiđồngnghiệpnhưđịnhsẵn.WalterSchneiderngườiÁolàmộtdoanhnhânđãđạtđượcthànhcôngnổibậtkhitheođuổiđịnhhướngcủariêngmình.Năm1967,ôngđãmuốnsápnhậpchinhánhPanalpinatạiÁovớiđốithủsừngsỏnhất,TậpđoànSüdland,nhằmchiếmlĩnhvịthếdẫnđầutronglĩnhvựcchuyênchởhànghóatạiÁo.KhibanquảntrịPanalpinabácbỏđềxuấtđầyrủironày,Schneidervẫnquyếttâmthựchiện,vớisựgiúpđỡvàtàitrợtừErnstGöhner,mộtdoanhnhânThụySĩ,ngườiđãđầutưkinhdoanhtrongngànhgiaonhậnvậntảiquốctếtừnăm1960.ĐâychínhlàbướckhởiđầuchomốiquanhệlâudàigiữaGöhnervàPanalpina.Göhnerlà

ngườiủnghộrấtnhiệttìnhđốivớikháiniệm“vốnxãhội”,thôngquaviệcxâydựngcáckhunhàởchứcnănglinhhoạttạiThụySĩ–đãcómộtthờigiancôngtyErnstGöhnerđạidiệncho1/6hoạtđộngxâydựngtạiThụySĩ.NhưngchínhkhoảnđầutưvàoPanalpinacủaôngđãgiúpcôngtynàytrởthànhmộttậpđoànquốctế,vàđượcElektrowattmualạiphầnlớnvàonăm1971.Doanhthu170triệufrancThụySĩcủahọđãtạocơsởchoviệcthànhlậpQuỹErnstGöhnervớimụcđíchtừthiện,vàđếnđầuthậpniên1970,quỹnàyđãtrởthànhcổđôngduy

nhấtcủaPanalpina.

HiệntượngcungứngthuêngoàiChođếngiữathậpniên1970,trọngtâmcủahoạtđộngchuyênchởtạiPanalpinavẫnchỉtập

trungởkhuvựcchâuÂutruyềnthốngvàphíabênkiaĐạiTâyDương.Tuynhiên,đàsuythoáikéotheocuộckhủnghoảngdầumỏnăm1974đãbuộchọphảimởthêmcácthịtrườngmớitạicácnướcOPECvàcácquốcgiađangpháttriển,rồiđếncácnướcchâuMỹ,ĐôngNamÁvàTrungQuốc.Mạnglướinàysaucùngđãtrởthànhnềntảngchongành“cungứngthuêngoài”,vàpháttriểnthànhcôngthứcthànhcôngtrongthậpniên1990.Đơncử,hìnhthứcdịchvụnàyđãthuhútcáctậpđoànđiệntử–nhữngdoanhnghiệpchuyênlắprápmáytínhxáchtaycủahọtại4nhàmáykhácnhau,thuthậpcácbộphậntừhơn15quốcgia,sauđóphânphốithànhphẩmđến600đạilýtrênthếgiới.Panalpinađãpháttriểncácchươngtrìnhphứctạptronghoạtđộngcungứngnhằmphụcvụchoquytrìnhsảnxuấtvàphânphốiđanglênnày.Họđãthựchiệnthànhcôngnhờlịchtrìnhchặtchẽtrongphươngphápsảnxuất“tứcthời”(“just-in-time”),giúpcácnhàsảnxuấttiếtkiệmhầuhếtnguồnvốntừhoạtđộnglưukho.Nhiềutậpđoànlớncũngbắtđầuthuêngoàimảngcungứngcủahọ;chẳnghạn,BMWđãchuyểngiaochoPanalpinanhiệmvụcungcấpcácbộphậnthaythếđượcsảnxuấttạiSingapoređếncácnhàmáylắprápvàmạnglướiđạilýtạiTrungQuốc;ngoàira,VolkswagencũnggiaophóchocôngtynàycôngtácxâydựnghệthốngcungứngvậnchuyểnnốigiữaMexicovàchâuÂu,nhằmphụcvụhoạtđộnglắprápxeBettlethếhệmớitạiMexico.CáchợpđồngkểtrênđãđemlạichoPanalpinanguồnlợinhuậndồidàovàliêntục,đồng

thờigiúpcôngtynàyxuấthiệntrênsànchứngkhoánThụySĩvàonăm2005.Thànhcôngtàichínhcủacôngtycũngcómộtphầnđónggópcủacơsởhạtầngtinhgọn;phầnlớnsốtiềnđầutưcủahọđãđượcdànhchonhiệmvụpháttriểnnguồnnhânlực,thịtrườngvàcôngnghệthôngtin,thayvìmuasắmồạtcácđộixetải,tàuthủyvàphicơ.Tuynhiên,Panalpinađãvấpphảimộtthấtbạicayđắngvàonăm2007,khiSởTưphápHoaKỳcáobuộchọđãviphạmluậtchốngthamnhũngtrongquátrìnhliênkếtvớicôngtytrọngđiểmtạiNigeria.Panalpinathừanhậnhọđãbỏramộtkhoảngọilà“chiphítăngtốc”khinhậpkhẩucácgiànkhoandầukhívàxóasạchchúngnhờcácthủtụctạiNigeria;vàđếnnăm2008,côngtyđãtừbỏhoàntoànthịtrườngNigeria.

MộtmáybaychuyênchởcủaPanalpina

DoanhnghiệpkhaisinhtừCuộcchiếnWaterlooBaselcũngsảnsinhramộtcôngtycungứnghậucầnkháchoạtđộngtrênquymôtoàncầu,

Danzas,dùthươnghiệunàyđếnnayđãbiếnmất.SựrađờicủacôngtyvậntảihànghóanàyđãbắtđầuvớithấtbạicủaNapoleontạiWaterloonăm1815,khimộttrungúygiảingũngườiPháp,LouisDanzas,trởvềquênhàStLouis(gầnBasel)từchiếntrường;ôngđãgianhậpcôngtyvậnchuyểncủaMichell’Evêque,vàl’Evêqueđãlậptứcmờichàngtrẻ27tuổilàmđồngsự.CôngtyDanzas,l’Evêque&Minetkinhdoanhngàycàngphátđạt;vàkhicontraiDanzas,EmileJuleslênnắmquyềnđiềuhành,ôngđãquyếtđịnhdờicôngtyvềBasel.Saunày,ôngđãxâydựngnênmộtmạnglướichinhánhtạiThụySĩ,khởiđầuvớiZurichnăm1872.DanzasđãbàngiaoquyềnđiềuhànhchotrưởngđạilýLaurentWerzingernăm1878,nhưng

côngtyvẫntrântrọngvàgiữnguyêntênôngtrongthươnghiệu;họcũngnhanhchónggiànhđượchợpđồngphụtráchmảnggiaothôngbưuchínhquốctếcủacôngtyBưuđiện,Điệnthoại

vàĐiệnbáoThụySĩ,vớicamkếtchuyểnpháttoànbộđếnLondontrongvòng24giờ.GiatộcWerzingernổitiếngkhônkhéođãchèochốngcôngtyvượtquagiaiđoạnkhókhăncủaThếchiếnImộtcáchmỹmãn,vàthậmchícònđemlạisựphồnvinhtrongthờikỳhòabìnhtạmthời,nhờtuyếngiaothôngvậntảitàuthủyquacácbếncảngphíaBắcnướcĐức,cũngnhưhoạtđộngvậnchuyểnhànghóatạiÝ;vàtrongThếchiếnII,họđãgiúpcôngtytiếptụctồntạinhờlựachọnBồĐàoNhatrunglậplàmcơsở.CônglớnhiểnnhiênđãthuộcvềgiámđốcchinhánhtạiLisbon,HansHatt,ngườisaunàyđãtrởthànhtổnggiámđốc.Hattvàsaunàylàcontraiôngđãthiếtlậpnênmộtmạnglướicáccôngtycontrêntoàncầutừthậpniên1950:vớinhữngvănphòngmởtạiNewYorkvàchâuMỹLatin.Từnăm1979,chiếnlượcquốctếhóavẫntiếptụcdiễnradướiquyềnđiềuhànhcủaDavidLinder,ngườiđãthâutómtậpđoànGentranscotừAnhQuốcnăm1980,đồngthờixâydựnghoặcmualạicáccôngtytạiÚc,Bỉ,HàLan,Áo,Hungary,NhậtBảnvàĐàiLoan.Đếnnăm1989,Danzasđãcómặttại36quốcgiavà41tiểubangcủaHoaKỳ.

Danzas,nạnnhâncủatăngtrưởngvàthayđổiĐầuthậpniên1990,cũngnhưnhiềucôngtytừngthựchiệnchiếnlượcmualại,Danzasđã

phảidừngbướcvàtiếnhànhphânloạicácthươngvụthâutómcủahọ.Cáchoạtđộngtáicơcấuđãđượctriểnkhai,vàtrọngtâmpháttriểncũngchuyểntừchâuÂusangBắcMỹvàĐôngÁ.Thếnhưng,thậpniên1990cũnglàgiaiđoạncamgođốivớicáccôngtycungứngchâuÂu,doviệcbãibỏquyđịnhtừLiênminhchâuÂuvềcơbảnđãthayđổihệthốngvậntải.Tuynăm1990,NhậtbáoPhốWalltừngdựđoánDanzassẽtrởthànhmộttrongcácdoanhnghiệpcungứngsốngsóttạiThụySĩ,nhưngchínhhệthốngtổchứcrờirạc(với100côngtynhỏcùngphươngthứcquảnlýtậpquyềnbịquátải)đãkhiếntậpđoànnàybộclộnhượcđiểm,vàdoanhthucũngnhanhchóngtụtdốcthảmhại.Nhiềunỗlựctáithiếtđãdiễnra,nhưngđàtăngtrưởnghầunhưđãbịvắtkiệt.ThángMườihainăm1998,DeutschePost,nhàcungcấpdịchvụbưuchínhviễnthôngquốc

doanhtạiĐức,đãchínhthứcgửiđilờiđềnghịmualạitrịgiá1,5tỉfrancThụySĩ.VàDanzaskhôngcònlựachọnnàokhácngoàiviệcchấpnhận.Tạithờiđiểmđó,lựclượnglaođộngtạiDanzasđãlênđến16nghìnngười,vớidoanhthu

thườngniên7tỉfrancThụySĩ.Ngaysaukhidoanhnghiệpnàytiếptụctăngtrưởng,DeutschePostđãmuathêmnhiềucôngtycungứngkháctạiThụyĐiển,HàLanvàHoaKỳ.Nhưngđếnnăm2006,tấtcảcácthươnghiệutronglĩnhvựccungứngcủaDeutschePost–baogồmDHL,DeutschePostEuroExpressvàDanzas–đềuđượchợpnhấtdướimộtdanhxưngduynhất:DHL;vàsaugầnhaithếkỷhìnhthànhvàpháttriển,cáitênDanzascuốicùngđãbiếnmất.

LàmthếnàođểđứngđầuthếgiớiTrongkhiDanzaskếtthúcsốphậntrongtayngườiĐức,thìmộtcôngtycungứnghùngmạnh

kháclạichọnchomìnhmộthànhtrìnhhoàntoànđốilập.Kuehne+Nagel,mộttậpđoànxuấtxứtừnướcĐức,đãsởhữu55nghìnnhâncôngtạihơn100quốcgiacùngtổngdoanhthuhơn17tỉfrancThụySĩnăm2009.CùngvớiABB,đâylàmộttronghaitậpđoànThụySĩxuấthiệntrongbảngxếphạng25côngtyxuấtsắcnhấtthếgiớicủaA.T.Kearney.GãkhổnglồtrongngànhcungứngnàyđãkhaisinhtạiBremennăm1890,vớihainhàsánglậpAugustKuehnevàFriedrichNagel.Kuehne,contraicủamộtkiểmlâm,đãchàođờivàonăm1855.Ôngđãtrảiquacuộcsuy

thoáikinhthếgiữathậpniên1870saukhihoàntấtkhóahọcviệc,vàbắtđầusựnghiệpvớitưcáchmộtnhânviêngiaovậntạiFr.Naumann,mộtcôngtyvậnchuyểnhànghóatạiBremen.ÔngđãnhanhchóngthăngtiếnthànhđồngsựtạicôngtynàyvàđínhhônvớicongáicủaNaumann;nhưngcôgáiđãquađờitrướclễcưới,vàKuehnevềsaucũngbấthòavớiNaumann.Năm1890,ôngquyếtđịnhrờibỏcôngtycủaNaumannvàthànhlậpmộtdoanhnghiệpriêngcùngFriedrichNagel,mộtnhânviênvậnchuyểntạiFr.Naumann,đồngthờilàđồngsựcủa

ông.Vốnkhởiđiểmcủahọvétsạchcũngchỉđược30nghìnmark,đủđểđăngmộtmụcquảngcáotrêntờBremenNachrichten–mộttờbáođịaphương–ngày1thángBảynăm1890vớinộidung:“mộtđạilývậnchuyểnvàmôigiớicótênKuehne&Nagelđãthànhlậptạiđây,Bremenhaven”.

ĐúnggiờlàtấtcảBanđầu,trụsởcôngtyđượcđặttạicácbếncảngBiểnBắcnướcĐức,vàchinhánhđầutiên

cũngđượcthànhlậptạiHamburgnăm1903.Bíquyếtmangýnghĩathenchốtcủađạilývậnchuyểnnàychínhlàtậptrungcácđơnhàngủytháctừmộtvàikháchhàngnhằmtậndụngtốiđacôngsuấtvậntảiđếncùngđịađiểm,nhờđócắtgiảmđượcđángkểchiphí.Tuynhiên,rủirochínhlàcáctoatàuhỏacóthểcậpbếnvớithờilượngngắnhơnmộtnửa.Kuehne+Nagelđãduytrìlịchtrìnhđúnggiờ,dùđôilúcđồngnghĩahọphảigánhchịuchiphíphátsinh;nhưngnhờđó,họđãgiànhđượclòngtintừkháchhàng.Côngviệckinhdoanhvẫntiếntriểntốttrongnửathếkỷ,tuymỗicuộcThếchiếnđềuđểlại

hậuquảnặngnềchongànhthươngmạihànghải.SauThếchiếnII,côngtyđãphânhóasanglĩnhvựcvậnchuyểnhàngkhôngnhằmnươngtheođàtăngtrưởngbùngnổvànắmbắtchukỳ.Vàinămsau,Kuehne+NagelđãmởrộngsangCanada,TrungĐôngvàcácquốcgiaLiênminhBenelux;năm1959,mộtcôngtychịem,Klaus-MichaelKuehne,đãthànhlậptạiThụySĩ,thịtrườngphụcvụlâunămcủahọ,vàkhaisinhnênKuehne+NagelInternationalvàonăm1975.Nhưngthậmchítrướcthờiđiểmtrên,côngtycũngđãquábậnrộnchotiếntrìnhlộtxáctừmộtdoanhnghiệpgiaonhậnvậntảigốcĐứctruyềnthống,thànhmộtnhàcungcấpdịchvụcungứnghợpnhất,đồngthờilàmộttrongcáctậpđoànnăngnổnhấtthếgiới.

CảnhchấthàngtrướctổngkhoKuehne+NageltạibếncảngBremennăm1938.Bíquyếtthànhcôngcủahọchínhlàtổnghợptấtcảđơnhàngnhằmtậndụngtốiđacôngsuấtvậnchuyển

Đầutưđồngnghĩavớirủiro

MichaelKuehnecủaKuehne+NagelCôngtynàyđãliêntụcđánhdấucáccộtmốcmới.Đơncử,vàonăm1965,họđãtrởthành

hãnggiaonhậnvậntảiđầutiêncàiđặthệthốngxửlýdữliệuđiệntử(EDP–electronicdataprocessing).Năm1995,họtiếptụcpháttriểnmộthệthốngphầnmềmtíchhợpnhằmtheodõicácchuyếnvậnchuyểntrêntoànthếgiới.Vàchỉmớibanămtrước,kháchhàngcủaKuehne+Nagelđãcóthểtheodõicácchuyếngiaonhậncủahọthôngquainternettheothờigianthựctế.Chẳnghạn,LeviStrausscóthểbiếtchínhxácđịađiểmnhữngchiếcquầnjeanscủaôngđượcsảnxuấttừTrungQuốcchođếnLondon;đâylàbướctiếngiúpcôngtygiảmđángkểlượnghàngtồnkhovàchiphíđầutưvàovốnlưuđộng.Song,vẫnphảithừanhậnrằngđàpháttriểnkhôngngừngcủaKuehne+Nagelcũngvấpphảimộtsốrủiro.Khoảnđầutưmạohiểmcủahọvàongànhkinhdoanhtàuthủyđầynguycơđầuthậpniên1970đãtiêutốngần50triệuđô-laMỹ.Năm1981,thờiđiểmcôngtynàythunhậnkhoảng8.500nhâncông,Kuehneđãbuộc

phảibántháo50%cổphầnchoLonrho,mộtcôngtyhợpdoanhAnhQuốc.Tuynhiên,ôngvẫnđượcbổnhiệmlàmtổnggiámđốcvàphụcvụbêncạnhchủtịchLonrho,RolandRowland“Bénhỏ”,ngườisaunàyđãtrởtượngđàikinhdoanhđượccảnướcAnhngưỡngmộ.Vớivaitròmới,KuehneđãgiúpcôngtychuẩnbịsẵnsàngchothịtrườngkhuvựcCộngđồngchâuÂu,vàgiànhchobảnthândanhhiệu“QuýngàichâuÂu”vàonăm1988.Đếnnăm1992,ôngđãmualạithànhcôngtoànbộcổphầndoLonrhonắmgiữ.

BắtđầuvớiTrungQuốcNhưmộtphầncủachiếnlượcbànhtrướngliêntục,tậpđoànđãtiếnhànhkếhoạchthôntính

trênkhắpthếgiới,đồngthờicũngmualạiFerroviaspedtạiThụySĩ.NhưngcólẽđiềuquantrọngnhấtchínhlàKuehne+Nagelđãtrởthànhcôngtycungứngquốctếđầutiênđượcphépthànhlậpmộtcôngtycon100%vốnThụySĩtạiThượngHải(năm2004);vàmộtnămsau,giấyphépnàyđãđượcmởrộngtrêntoànTrungQuốcđạilục.Năm2011,KarlGernandtđãkếnhiệmchứcvịchủtịchhộiđồngquảntrịcủaKuehne,khicôngtyđãtrởthànhmộttrong“baônglớn”thốngtrịhầuhếtcáclĩnhvựcthuộcngànhkinhdoanhcungứngtoàncầu,đồngthờicũngdẫnđầuthếgiớivềvậnchuyểnhànghải.CùngvớiDeutschePostDHLvàDBSchenker,Kuehne+Nagelđãđượcxếpvàonhómba

côngtyhàngđầuthếgiớivớiquymôbànhtrướnglớnnhấtvàdanhmụcdịchvụđadạngnhất.TổchứcCôngnghệThôngtinToàncầucủahọđãquytụ1.000chuyêngiaITvà830đồngsựkinhdoanhthamgia,vớingânsáchhoạtđộnglênđến250triệufrancThụySĩ.(Dunglượngdữliệudotổchứcnàynắmgiữthậtđángkinhngạc:với260triệutàiliệulưutrữtừtổngkhotàiliệucùng3terabyte(TB)thôngtintừtổngkhodữliệu.)Kuehne+Nagelcũnglàcôngtyđứngđầuthếgiớivềthịphầnhoạtđộng(dựatrêndoanh

thu)năm2009(xembiểuđồdưới).Theodữliệucôngbốcủacôngty,mứctăngtưởngtronglưulượngvậnchuyểncontainercũngtănggấpđôitrong10nămtrởlạiđây(xembiểuđồdưới).

HãnghàngkhôngbịmấtphươnghướngPanalpina,DanzasvàKuehne+Nagelđãchứngminhmộtquốc

gianhỏbécũngcóthểtrởthànhngôinhàlýtưởngdànhchocáccôngtycungứnghậucầnhoạtđộngtrênkhắpnămchâu.Nhưngbảnthâncáccôngtynàylạitựxemhọlàcácdoanhnghiệpquốctế,chứkhôngphảidoanhnghiệpgốcThụySĩ.ĐiềunàyhoàntoànkhôngđúngđốivớihãnghàngkhôngquốcgiaSwissair.“BảnsắcThụySĩ”chínhlàphẩmchấtthenchốttrongcươnglĩnhhoạtđộngcủahọ,vàlòngtựtôncủađấtnướcThụySĩcũngbịtổnhạinghiêmtrọngkhihãnghàngkhôngnàysụpđổnăm2001.Mốidâyliênkếtgiữangànhcungứnghànghóavớingànhhàng

khôngchínhlàthựctrạngtừquymônhỏbécủathịtrườngnộiđịa,luônkhiếncáccôngtyphảinhìnxahơnngaytừthờiđiểmbanđầu.Máybayđượcthiếtkếnhằmrútngắncácquãngđườngxaxôi,trongkhitạiThụySĩlạikhôngcómộtkhoảngcách“xaxôi”nàođángkể.Bêncạnhđó,trongbốicảnhngànhdulịchhàngkhôngđangtrởthànhlĩnhvựckinhdoanhphổbiếntrênthịtrường,diệntíchnhỏbécủaThụySĩđãbiếnSwissairtrởthànhmộtcôngty"xuấtkhẩu"ngaytừgiaiđoạnđầu,vớitrụsởchínhđặttạiThụySĩ.Cũngnhưcáchãnghàngkhôngkháctạicácquốcgiacôngnghiệphóa,khởinguồncủa

Swissaircũngđượcđánhdấubằngnhữngchiếntíchchóilọitừcácdoanhnhânưamạohiểmvàcácphicônglãngmạn.Họnổilêntrongsuốtthậpniên1920,vàsaucùngđãtậphợpthànhcácđộingũvàonăm1931dướisựhậuthuẫncủachínhphủđểlậpnênSwissair,với13phicơvà64nhânviênđầutiên,trongđóbaogồm10phicông.

SángkiếnvềtiếpviênhàngkhôngTrongnămhoạtđộngđầutiên,SwissairđãmuavềhaichuyêncơtốcđộcaoOriontừ

Lockheed,HoaKỳ,vàchiếmlĩnhvịthếdẫnđầutronghoạtđộnghàngkhôngchâuÂu.Ítlâusau,mộtphátkiếnkháctừMỹđãtraochoSwissairlợithếcạnhtranhmới–đólànữchiêuđãiviênNellyDiener;vớivaitrò“tiếpviêntrênkhông”,côđãthỏamãnmongướccủacáchànhkháchvàlàmrạngdanhhãnghàngkhôngnày.Tuynhiên,ngànhhàngkhôngthươngmạitạichâuÂuhầunhưvẫnchônchântạichỗtrongsuốtThếchiếnII.Quátrìnhphụchồiđấtnướcsauchiếntranhdiễnrakháchậm,vàcuộckhủnghoảngđồng

bảngAnhnăm1949–đánhdấubằngsựkiệnđơnvịtiềntệcủaAnhQuốcsuygiảm1/3giátrị–đãgiúpSwissairnhậnramôhìnhhoạtđộngbaogồmcácchuyếnbayngắnquanhchâuÂucủahọđangbịđedọa.Hãnghàngkhôngnàycầnthêmnhữnglộtrìnhdài,vàcũngcầnchínhphủhỗtrợ.Chínhphủliênbangđãbỏra15triệufrancThụySĩnhằmđưavềhaimáybaydândụngđườngdàiDC-6BvàchophépSwissairthuêlại;đổilại,côngtynàyphảigiảmbớt30%giátrịcổphiếudanhnghĩa.Đồngthời,banquảntrịcấpcaomớicũngđượcbổnhiệm.Kểtừđó,đãxuấthiệnhaingườiđànôngcótầmảnhhưởngthenchốttrongngànhhàngkhông:WalterBerchtold,mộtcựuphóngviênvàRudolfHeberlein,mộtnhàtưbảncôngnghiệphàngmaymặc.Họđãlậpnênmộtđộingũchuyênnghiệpđầysứcsống,bỏlạiphíasaunỗibấtanthờihậuchiếnvàmởrahaithậpniêntăngtrưởngbềnvữngvàsôinổi.

CácnữtiếpviênhàngkhôngcủaSwissairđượctuyểnchọnrấtcẩnthậnvềkhảnăngđạidiệnchoSwissairnóiriêngvàThụySĩnóichung

NgânhàngkhổnglồtrênkhôngSwissairđãpháttriểnthànhmộttrongcáchãnghàngkhônghàngđầuchâuÂu,vàcũnglà

mộttrongcáchãngđầutiênmangvềnhiềuloạimáybaymới.Côngtyđãhuyđộngchiphíđầutưlớnbằngcáchtăngcườngvaymượn,nhưngvớimộtchínhsáchkhấuhaokhắtkhe.Trongvòng10năm,cácmáybaysẽđượckhấutrừđếngiátrịcònlạisaucùng;nhưngnhờchếđộbảodưỡngtốtvàthaythếcácbộphậnthườngxuyên,giátrịthựctếcủachúngvẫnởmứccao,vàđôikhicònđượcđịnhgiácaohơnkhichúngđượcđembánsovớithờiđiểmmuavề.Vớinhữngnghịchlýbíhiểmnày,Swissairđãđảmbảonhucầuhuyđộngvốnkhổnglồnhằmphụcvụkinhdoanhluônnằmtrongtầmkiểmsoát,vàthườngđượcnhắcđếnvớibiệtdanh“ngânhàngtrênkhông”.

MộtápphíchcủaSwissairnăm1947.Côngtynàyđãđượcmệnhdanhlà“đạisứkhôngtrung”củaThụySĩ,vàlàniềmtựhàotolớncủađấtnước.SựsụpđổcủaSwissairnăm2002cũnglànỗihổthẹnchungcủaThụySĩ;song,hãnghàngkhôngnàyđangphấnđấutrởlạinhưmộtbộphậncủamạnglướiLufthansaDịchvụchấtlượngcaoxuấthiệnsauThếchiếnIIđãpháttriểnmạnhmẽhơntronggiaiđoạn

kinhtếbùngnổ.Khidulịchhàngkhôngngàycàngđượcquychuẩnhóa,Swissaircũngtrởnênkhácbiệthơn.Nhưvớingànhcôngnghiệpđồnghồvàkỹthuậtcôngnghệ,Swissaircũngđượckỳvọngcaonhờtiếngtămvềsựchínhxác,độtincậyvàsựminhbạch,vàtừthậpniên1960đến1970,họđãtrởthànhmộttrongcáchãnghàngkhôngtốtnhấtvànổitiếngnhấtthếgiới.Quathờigian,cáclộtrìnhbaymớitiếptụcđượcramắt;doanhthutiếptụcgiatăng(doanhthuđãtănggấpbốnlầntừnăm1957đến1967)vàsốlượngnhânviêncũngthế(từ7nghìnngườinăm1960lênxấpxỉ15nghìnngườinăm1980).Tuynhiên,dulịchhàngkhônglàngànhkinhdoanhdễthayđổi.Năm1973,dướiquyềnđiều

hànhcủaCEOArminBaltensweiler,SwissairphảiđốimặtvớinhữngtháchthứcđếntừkhủnghoảngdầumỏvàcáccuộcchiếngiácảkéotheoviệcgiảiphóngcáctuyếnbaynộiđịaHoaKỳ.Hiểnnhiên,Swissaircầngiữquỹlươngcao,vàđểtiếptụctồntại,họbuộcphảilầnlượtcắtgiảmnhữngchiphíkhác.TháchthứclớnnhấtđãđếncùngnhữngthayđổivềpháplýtạichâuÂu.Cuốithậpniên1980,khiCộngđồngchâuÂuđãquyếtđịnhbãibỏquyđịnhvềvậntảihàngkhôngtạicácquốcgiathànhviên,ThụySĩđãkhôngnằmtrongthịtrườngđượcgiảiphóngnày(thángMườihainăm1992,cửtriThụySĩđãbỏphiếukhôngủnghộviệcgianhậpKhuvựcKinhtếchungchâuÂu).SwissairđãcốgắngmởrộngranhgiớithịtrườngbằngcáchhợptácvớiDelta,mộthãnghàngkhôngHoaKỳvàHệthốngHàngkhôngScandinavia(SAS),vàgầnnhưđãlậpnênmộtliênminhbốn-tay(hayDựánAlcazar)khibổsungthêmKLM,hãnghàngkhôngHàLanvàAUAtừÁo.Tuynhiên,tiếntrìnhđàmphámđãsụpđổdonhữngđòihỏitháiquátừSwissair–dophecánh“cácnhàkinhtếáiquốc”tácđộnglêndưluận–vàcôngtyđãbỏlỡcơhộidựnglênmộttấmláchắntrướcsựcôngkíchtừbốicảnhcạnhtranhtoàncầu.

CúsốcphásảnNếuviệchợptáckhôngkhảthi,Swissairsẽcốgắngmualạithêmnhiềudoanhnghiệpkhác.

CôngtyđãđổtiềnvàocổphầncủamộtchuỗicáchãnghàngkhôngtrênkhắpchâuÂu,nhưngdochúngkhôngphảilàcáccôngtyđượcđảmbảovàSwissaircũngchưatựnémmìnhvàocảnhthualỗ,chiếnlượcthâutómnàychỉđồngnghĩacôngtyđangphungphítiềnbạc.Tệhơnnữa,năm1998,mộttainạnthảmkhốcđãxảyrakhichiếcmáybayMD-11củaSwissair(khởihànhtừNewYorkđếnGeneva)laoxuốngĐạiTâyDươnggầncảngHalifax,NovaScotia,khiến229hànhkháchcùngtoànbộphihànhđoàntửnạn.Khôngnhữngthế,saucácvụtấncôngkhủngbốtạiNewYorkvàWashingtonngày11thángChínnăm2001,ngànhdulịchhàngkhôngđãchịuảnhhưởngkhủngkhiếp,vàsốphậncủaSwissaircũngđiđếnhồikết.ThángMườinămđó,sauhơn70nămthànhcôngrựcrỡ,họđãchấmdứtmọihoạtđộng.

SwissairphásảnđãkhiếndưluậnThụySĩhếtsứcbànghoàng,vàdấylênnhữngcâuhỏitotátvềphươngphápquảnlývàđiềuhànhdoanhnghiệpưuviệtcủangườiThụySĩ,vốnđượcmệnhdanhlà“Filz”(“vảinỉ–felt”trongtiếngĐức,chấtliệulàmtừvảisợivàlendệtchungvớinhau).ĐâylàbiệtdanhbiểutrưngchomốiquanhệmậtthiếtgiữacácnhàtưbảncôngnghiệpvàcácngânhàngThụySĩ,từngcùngnhautrảiquachếđộrènluyệntrongquânngũvàtiếptụcgắnbókhicùnggianhậphộiđồngquảntrị.BanquảntrịcủaSwissairlàtinhhoacủacộngđồngchínhtrị,côngnghiệpvàtàichínhThụySĩ.Lợithếcủahọlàcáckênhgiaotiếptruyềnthôngngắnnhưngđángtincậy,nơimỗinhiệmvụlàmộtsựràngbuộc.Trongkhiđó,nhượcđiểmchínhlà“tưduysốđông”vànhữngmâuthuẫncốhữuvềlợiíchxuấtpháttừcácmốiquanhệphụthuộcphứctạp.KhikhủnghoảngtạiSwissairlênđếnđỉnhđiểm,nhiềungườiđãchorằngbangiámđốcđãkhôngcốnghiếnhếtmìnhvìlợiíchlớnnhấtcủacôngty,vàtấtcảđãquámuộn.

BãibỏquyđịnhvàsựbópméoCórấtnhiềutácnhântrongcơcấudẫnđếnthấtbạicủaSwissair.Mộttrongsốđólàviệcbãi

bỏcácquyđịnhtrongkhôngphậnchâuÂu,dẫnđếnhệlụylàcuộcchiếncạnhtranhkhốcliệtgiữacáchãnghàngkhônglắmtiềnnhưeasyJethayRyanair,cộngvớicácchínhsáchbópméoquyluậtcạnhtranhdosựhậuthuẫncủacácchínhphủđốivới“cáchãnghàngkhôngquốcgia”.CáchãnghàngkhônglâuđờinhưSwissairluônphảigánhchịunhiềuchiphícơcấuhơncáchãngnontrẻ.Cácsânbaycũngmọclênkhôngngừng,dẫnđếntìnhtrạngtranhgiànhnhữngvịtrícấtcánhvàhạcánhphổbiếnnhất.SwissairhoàntoànkhôngcólợithếtrongcuộcchiếnmặccảnàyvớicácthủđôlớncủachâuÂu.MộtthướcđokhácđốivớinhữngthửtháchmàSwissairphảiđốimặtcũngcótrongbáocáocủaMcKinsey,ướctínhrằngngànhdịchvụhàngkhôngnhìnchungđãthualỗtừnăm1980đến2000.Tronggiaiđoạnnày,đãcó43hãnghàngkhôngđệđơnxinbảohộphásản(xemchương11)chỉriêngtạiHoaKỳ.Bấtchấptấtcảnhữngkhókhăntrên,ngànhhàngkhôngquốctếThụySĩvẫncònlốithoát.

NhữngtàndưcủaSwissairđãđượcmộthiệphộicácnhàđầutưcộngđồngvàtưnhânmualại.Nhiềubộphậncủatậpđoànnàyđãđượcraobán,vàbảnthânhoạtđộngkinhdoanhhàngkhôngcũngđượcgiớihạnvàsápnhậpvớiCrossair,mộtđốithủcũ–đặcbiệttrongcácchuyếnbaynộiđịa–từngtrởthànhcôngtyconcủaSwissair.Mộthãnghàngkhôngmớitên“Swiss”đãthaythếvịtrícủaSwissairtrướcđây,vàsaubanămđãđượcLufthansamualạivới339triệufrancThụySĩ.HãnghàngkhôngkhổnglồtừĐứcđãlậptứchợpnhấtcôngtyconmới,nhưngvẫnchophépSwissgiữnguyênthươnghiệu,banđiềuhànhvàvănphòngtrụsởriêngtạiThụySĩ.Đếnnăm2006,họđãcólợinhuậntrởlại,vànhanhchóngtrởthànhviênđáquýtàichínhtrênvươngmiệncủaLufthansa.Năm2008,Swissđãđónggóp40%trongngànhkinhdoanhlữhànhcủaLufthansa,vàđếnnăm2009,họvẫnđạtlợinhuận93triệueuro,trongkhitoànbộngànhkinhdoanhhàngkhôngcủaLufthansathualỗ107triệueuro.

TạisaolàThụySĩ?ThụySĩđãtừng,vàtrongphạmvinàođó,vẫnđanglàmộthànhlangnốigiữaphươngBắcvà

phươngNam;nhưnghiệnnay,quốcgianàyđãđóngvaitròhơnthếrấtnhiều.Từnhữngkhởiđầukhiêmtốn–vàcảnhữngtháchthứcghêgớm–ngườiThụySĩđãtạonênmộtbộphậnưuviệtvàthiếtyếutrongbộmáyvậntải.MạnglướiđườngsắtcủaThụySĩcótổngđộdài3.000dặm,tươngđươngvới192dặmtrênmỗi1.000dặmvuônglãnhthổ,khiếnchúngtrởthànhmạnglướiđườngsắtdàyđặcnhấtchâuÂu.Tươngtự,thànhcôngcủaLufthansacùngvới“đứaconnuôi”SwisscũngchothấyhọhoàntoàncóthểđiềuhànhmộthãnghàngkhôngsinhlờingoàibiêngiớiThụySĩ.Tuynhiên,mộtlầnnữa,thànhcôngthậtsựkhôngphảilànhữnggìngườiThụySĩđạtđượcở

quênhà,màphảichinhphụcngoàithếgiớirộnglớn.Panalpina,DanzasvàKuehne+Nagellàbagãkhổnglồtrongngànhkinhdoanhvậntải,vớiquymôcạnhtranhtừđườngbộ,đườngsắt,đườngthủychođếnđườnghàngkhông–nhữngđạilộrộnglớnkếtnốivớithếgiới.Bêncạnh

vậnchuyểnhànghóa,họcũngđóngvaitròthiếtyếutrongquảnlýhàngtồnkhonhưmộtphầnmởrộngtronghoạtđộngkinhdoanhcủakháchhàng.ThụySĩcũngsởhữunhữngcôngtyvậntảicóquymônhỏhơnvàítdanhtiếnghơnthốngtrị

cáclĩnhvựcchuyênbiệt.Thànhlậpvàonăm1945,MATTransporttạiBasellàdoanhnghiệpthốngtrịtrongngànhvậntảivàlưutrữcácmặthànggiátrịnhưtácphẩmnghệthuật,trangsức,tiềnmặtvàphimảnh.KhiBảotàngNghệthuậtMetropolitantạiNewYorkhayBảotàngTateAnhQuốcquyếtđịnhủnghộmộtphầnbộsưutậpcủahọđếncácbảotàngtrênkhắpthếgiới,vấnđềquantrọngnhấtcầncânnhắcchínhlàbảovệvàgiữgìnchúngrasao;MATTransportgầnđâycũngđượcJ.P.Morganthuêquảnlýcáccơsởdựtrữvàngkhốitrongbốicảnhnhucầutiêuthụvàngđanglêncaotronggiớiđầutư.Glencore,tậpđoànthươngmạihànghóalớnnhấtthếgiớicũngđangdầntrởthànhmộtcông

tycungứng.Bêncạnhhoạtđộngbuônbándầumỏ,kimloạikẽm,thanđácùngvôsốmặthàngnguyênliệukhác,Glencorecònsởhữuhoặcchothuêcáchạmđộiriêng,cũngnhưgiámsátcácmốihàng,dịchvụbảohiểmhoặckhovậnquốctếdànhchokháchhàngcủahọ.

CáchànhlangthươngmạiĐiểmđầu Điểmcuối Khốilượnggiaothương

quốctế(%)(2015)Tỷlệtăngtrưởngképhàngnăm(%)(2010-2015)

ChâuÁ ChâuÁ 27,3 8ChâuÁ ChâuÂu 12,7 6,8ChâuÁ BắcMỹ(trừ

Mexico) 11,6 7,1ChâuÂu ChâuÁ 7,8 6,6BắcMỹ ChâuÁ 7,2 8,3ChâuÂu BắcMỹ 2,5 3,8ChâuÁ ChâuMỹLatin

(gồmMexico) 2,4 7,2ChâuÂu ChâuPhi 2,0 4,3ChâuMỹLatin BắcMỹ 2,0 4,3BắcMỹ ChâuÂu 1,9 4,9ChâuMỹLatin ChâuÂu 1,7 3,6

BắcMỹ ChâuMỹLatin(gồmMexico) 1,7 4,8

ChâuÂu TrungĐông 1,6 5,2ChâuMỹLatin ChâuMỹLatin 1 3,9ChâuMỹLatin ChâuÁ 1 6,4ChâuÂu ChâuMỹLatin 0,9 4Tổngcộng 85,3 6,8

Nguồn:CácbáocáocôngtyvàướctínhcủaKuehne+NagelViễncảnhcủangànhvậntảidườngnhưrấtkhảquan.Mậudịchquốctếlàmộttrongnhững

lợiíchlớnnhấtđếntừcôngcuộctoàncầuhóa,giúpmởrộngkhốilượngchuyênchởvàthuhẹpđángkểchiphívậntải.Khôngnhữngthế,cácchínhsáchbảohộtrênthếgiớicũngdầnđượcnớilỏng,dẫnđếnlợiíchtừhoạtđộngsảnxuấttạichínhquốcvàvậnchuyểnhànghóaranướcngoàicũngđượccảithiện.(Thuếsuấtthươngmạinhậpkhẩuđãgiảmtừ28%xuống14%đốivớicácquốcgiangoàiOECDtừnăm1985,vàgiảmtừ8%xuống3%đốivớicácquốcgiaOECD.)

CáctậpđoànvậntảiThụySĩhàngđầu(thốngkênăm2011)

1950 1970 1980 2000 2011Küehne+Nagel(1890) Doanhthu(triệufrancTS) KhôngrõKhôngrõKhôngrõ8.274 19.596Tổngnhânviên KhôngrõKhôngrõKhôngrõ13.770 63.110TổngnhânviêntạiThụySĩKhôngrõKhôngrõKhôngrõ280 470Panalpina(1935) Doanhthu(triệufrancTS) KhôngrõKhôngrõ~3.000 5.373 6.499Tổngnhânviên KhôngrõKhôngrõ9.060 11.590 15.051TổngnhânviêntạiThụySĩKhôngrõKhôngrõKhôngrõKhôngrõ740

Bảngtrênchỉcungcấpsốliệuhiệnhữu(sốliệukhônghiệnhữusẽđượcđánhdấu“khôngrõ”).Sốliệuđượclàmtrònlênhoặcxuống

Nguồn:TạpchíFortune

Nguồn:OECD,Globalisierung:diezweiteWelle;WasdieSchweizerwartet,tácgiả:StefanFlueckigervàMartinaSchwabPanalpina,Danzas,Kuehne+Nagel,GlencorevàMattđặttrụsởtạiBasel,ZugvàZurich,

nhưnghọcũngdễdàngthiếtlậpcácvănphònghộisởtạiLondon,NewJerseyhoặcSingapore.HọcómặttạiđâyvìHans-JörgRudloffđãnhậnxétchínhxác:NgườiThụySĩlàmcungứngrấtgiỏi.

CáccộtmốcquantrọngTrước1800

1230 “CâyCầucủaQuỷDữ”bằnggỗđượcxâybắcnganghẻmnúiSchöllenen,biếnĐèoStGotthardthànhmộttuyếngiaothôngquantrọng

Thậpniên1750

BernxâydựngđườngsáxuyênkhắpThụySĩTuyếnxengựađầutiênxuấthiệntrêndãyAn-pơ

1800-1899 1847 TuyếnđườngsắtnộibộThụySĩđầutiênđượckhánhthành,nốitừZurichđếnBaden1852 HộiđồngLiênbangtriểnkhaimạnglướiđườngsắtphụcvụhoạtđộngthươngmại1870 ChiếntranhPháp-Phổ,trụsởcủaDanzas,l’Evêque&MinetđượcdờitừPhápvề

Basel1882 KhánhthànhhầmđườngsắtStGotthard1890 TạiBremen,nướcĐức,AugustKuehnevàFriedrichNaglethànhlậpKuehne+Nagel1900-1999 1902 CôngtyĐườngsắtLiênbangThụySĩrađời1904 HiệphộiHoatiêuThượngnguồnSôngRhinethànhlậptạiBasel,tiềnthâncủa

Panalpina1919 Mittelholzer&CoAerialPhotographPublishingandPassengerFlights,côngtyhàng

khôngđầutiêntạiThụySĩthànhlập;sápnhậpvớiđốithủAdAstranăm19201925 Balair,mộtcôngtyhàngkhôngkhác,thànhlậptạiBasel1931 BalairvàAdAstrasápnhậpthànhSwissair1975 AlfredKuehnethànhlậpKuehne+NagelInternationaltạimộttiểubangthuộc

Schwyz

1999 DeutschePost,côngtydịchvụbưuchínhĐức,mualạiDanzasTừ2000 2001 Swissairphásản2002 SwissthànhlậptừtàndưcủaSwissair;vềtayLufthansanăm20052006 ThươnghiệuDanzasbiếnmất2010 HaimũikhoanlớngặpnhauvàhoànthànhmạchkhoanĐườnghầmStGotthardmới2017 Khánhthànhđườnghầmgiaothôngmới

H

11.Gạch+HồTháchthứcđốivớiThụySĩluônlàsự“ngoàilề”.Vềmặtchínhtrị,họđứngngaybênlềchâuÂu:mộtquốcgiachâuÂukhôngmuốnbịkéovàonhữngtoantínhvàmâuthuẫnchâulụctừnăm1515.Vềđịalý,ThụySĩlàquốcgianằmgiữatrungtâmchâuÂu,songđịahìnhtrắctrởvớinhiềuthunglũngvànúinontrùngđiệpcủaThụySĩluônlàtháchthứcđốivớinhữngaimuốnbăngngangquốcgianày.Vềlịchsử,hoạtđộngthươngnghiệpvàlữhànhxuyênkhắpThụySĩthườngdựatrênnhucầucấpthiếthơnlàđiềukiệnthuậnlợi.Nhưngnhucầuchínhlànguồngốccủaphátkiến.NhữngràocảnvôcùngkhắcnghiệtmàthiênnhiênđãđặtrađốivớimụctiêulưuthôngthôngsuốtkhắplãnhthổThụySĩđãthôithúcngườiThụySĩmởramộtvõđàitàinăngdànhchocáckỹsưvànhàphátminhtrongngànhxâydựng.Khicácquốcgiakhácnghĩđếnđườngbộvàđườngsắt,thìngườiThụySĩlạinghĩđếnđườnghầmvànhữngchiếccầu.MạnglướiđườngsắtcủaThụySĩ(vớitổngchiềudàilênđến3.000dặm)đãbăngqua8nghìnchiếccầuvà740đườnghầmlớnnhỏ,vớitổngchiềudài286dặm.Mạnglướiđườngbộtạiđâycũngtrảidài44.366dặm,với1.097dặmđườngcaotốcvà124dặmđườnghầm.

oạtđộngxâydựngđượctậptrungchuyênsâuđãbiếncơsởhạtầngcủaThụySĩhiệnđạithànhmảnhđấtmàumỡdànhchohaicôngtyhùngmạnh,vàgiúphọchiếmlĩnhvịthếdẫnđầuthếgiớitronglĩnhvựcvậtliệuxâydựng:HolcimvàSika.Tuymảnghoạtđộngxâydựngtrọngyếu–đóngvàitròthiếtkếvàvunđắpnênmạnglướigiaothôngxuấtchúngnày–chỉtậptrunghầuhếtvàothịtrườngnộiđịaThụySĩvàítkhiđượcthếgiớibiếtđến,nhưngvẫncókhôngítngườinhậpcưtạiThụySĩđãđểlạidấuấncủahọtrênđườngchântrờicủanhữngthànhphốlớntrêntoàncầu,đặcbiệtlàchâuMỹ.NewYork,BostonvàSanFranciscosẽkhôngcóđượcdángvẻnhưngàyhômnaynếuthiếuđitầmnhìncủacáckỹsưđượcThụySĩnuôidưỡng.

XâydựngmộtđấtnướckhôngbaogiờlàquámuộnTuycôngcuộccôngnghiệphóađãbắtđầutừsớmtạiThụySĩ,nhưngcácdựáncơsởhạtầng

quantrọngnhưđườngsắt,đườngthủyvàđườngbộtrọngđiểmlạiđượctriểnkhaichậmhơnhầuhếtcácnướcchâuÂukhác.Song,vẫncómộtngoạilệquantrọng:Đólàmộtdựánnổibậttrongngànhkỹthuậtthủynăng–hệthốngkênhđàotrênSôngLinthnốigiữacáchồZurichvà

Walen,đượcthiếtkếnhằmngănlũquétvàpháttriểnđấtnôngnghiệp,vàđượcthicôngchủyếutừnăm1807đến1816.DựánnàyđãchiếmchỗđứngquantrọngtronglịchsửThụySĩ;khoảng50nămtrướckhiLiênbangThụySĩhiệnđạiđượcthànhlập,cácnguồnvốnđãđượchuyđộngtừkhắpđấtnướcnhằmtàitrợchomộtdựánkỹthuậtthủynăngvìlợiíchcủamộtđịaphương.KhicôngtrìnhsôngLinthđượctiếnhành,nóđãgợinhớlạicáckếhoạchtrướcđâytừngđượcmộtkỹsưngườixứBern,AndreasLanzphácthảonăm1783,gópphầnchuyểnhướngdòngnướcSôngLinthđếnHồWalenvàhướngdòngchảyđếntậnHồZurich.Ngàynay,dựánLinthvẫnđượcxemlàchiếnthắngvangdộicủakhoahọccôngnghệtrướcsứcmạnhthiênnhiên.

Đầutiên,hãyvẽmộtbảnđồNgaykhihoạtđộngxâydựngtạiThụySĩđượcđầutưnghiêmchỉnh,nóđãbứtphámạnhmẽ.

Xuthếnàyđãbắtđầuvớihoạtđộngxâydựngđườngsắt,vớiđỉnhđiểmlàsựkiệnkhánhthànhhầmđườngsắt9dặmStGotthard.Kếhoạchđàođườnghầmnày–từcảhaiphía–đãkhôngthểthựchiệnnếunếuthiếuđikỹthuậtđođịahìnhcựckỳchínhxác.Nhữngnỗlựcxâydựngbảnđồđođịahìnhquymôlớnđầutiênđãdiễnravàođầuthếkỷ

XVIIItạiPháp,khinhàthiênvănhọc,JasquesCassinivànhữngngườikếnhiệmôngtiếnhànhmộtkhảosátvềlượnggiáctrêntoànbộlãnhthổđấtnước.CácdựánvẽbảnđồchuyênsâutiếptheocũngđượcthựchiệnvàonửacuốithếkỷXVIIItạiAnhQuốc,ĐanMạch,PhổvàSaxony.NgànhnghiêncứubảnđồcủanướcPhápđãđượcchọnlàmtiêuchuẩnchođếnkhimộtquychuẩnmớithaythếnhờcôngmộtkỹsưvẽbảnđồgốcGeneva,Guillaume-HenriDufour,ngườisaunàylàmộtđạitướngquânđội.DựánkhảosátđịahìnhThụySĩđãbắtđầuvàonăm1822,vàcũnglàdựánkhoahọcduynhấttrêntoànThụySĩđượctriểnkhaitrướckhinhànướcliênbangrađờinăm1848.Dufour,vớivaitròsĩquanphụtráchhậucần,đãđảmtráchdựánnàytừnăm1832,vàthôithúctấtcảtiếnlênmộtcáchmạnhmẽ,dùngânsáchdonghịviện(quốchộiliênbang)cungcấpbaogiờcũngthiếuthốn.Nhómđovẽđịahìnhdướiquyềnôngđãxemxéttỉmỉtừngthunglũngvàđotỷlệtừngđỉnh

núichótvótcủadãyAn-pơ,dướiconmắthoàinghicủasốđôngdânchúng.Năm1845,mảnhđầutiêncủatấmbảnđồtỷlệ1:100.000–baoquáttoànbộvùngGeneva–đãđượccôngbố,vàngaylậptứcthuhútsựchúýtừdưluận.Tấtcảkhôngchỉkinhngạcvềđộchínhxácvàtỉmỉđếntừngchitiết,màcònbởiphongcáchtrongkỹthuậtvẽđồán.DufourđãlựachọnmộtkỹthuậtíttêntuổiđểđạidiệnchophươngphápvẽđịahìnhgaigóccủangườiThụySĩ,thôngquaphươngthứcđánhbóngnhằmthểhiệnlớpđịahìnhđượcnguồnsángvôhìnhphíaĐôngBắcchiếurọi,giúpbảnvẽđạtchấtlượngbachiều,vàgiúpbảnđồtrởnêndễđọchơn.ĐốivớiDufour,đâykhôngchỉlàmộtdựánkhoahọcvàtínhtoánđơnthuần,màcònlàmộtcôngtrìnhnghệthuật.Nhờápdụngcáchthểhiệnđồngnhấtchotạohìnhđịathế,ôngđãsanbằngsựkhácbiệtvềtôngiáo,chínhtrịvàkinhtế,đồngthờiđónggópmộtphầnquantrọngtrongviệckhắchọadiệnmạocủamộtquốcgianontrẻ.Khinhữngmảnhbảnđồcònlạiđượccôngbố,cảnhómđãngậpchìmtrongcácgiảithưởngquốctế.TầmquantrọngcủanhữngtấmbảnđồđốivớingườiThụySĩ,vớitưcáchmộtdântộcthốngnhất,đãthểhiệnrõtrongbuổitrìnhdiễnhoànhtrángtạiTriểnlãmQuốcgiaThụySĩnăm1883tổchứctạiZurich.Từkhởiđầutrên,vẽbảnđồđãtrởthànhdựánthuộcvềngườidânvàmangtínhdânchủ,đồngthờidễdànghứngchịusựsoixéttừmọingườidânThụySĩ.Ngàynay,tạitoànhàQuốchộiLiênbangvừađượckhôiphụccủathànhphốBern,mộtbảnsaocủatấmbảnđồDufourintrênnhữngphiếnđồngnguyênchấtvẫnđượctreomộtcáchtrangtrọngtạikhuvựctiềnsảnhdànhchokháchthamquan.

NhucầucấpthiếtcủacáckỹsưTừtrướckhiZurichPolytechnikum(naylàĐạihọcKỹthuậtQuốcgiahayETH,đượcvínhư

MITcủaThụySĩ)đượcthànhlậpnăm1855,nhiềukỹsưđầyhoàibãođãquyếtđịnhduhọctạinướcngoàiđểmởmangkiếnthức.Dovậy,khimạnglướiđườngsắtđượcmởrộngvớitốcđộchóngmặtvàothậpniên1850,cáckỹsưchuyênmôncaođãchínhthứcdicưđếnThụySĩtừ

nhiềuquốcgiakhácnhau.TrongđóphảikểđếnhaicôngdânAnhQuốc,HenrySwinburnevàRobertStephenson,nhữngngườiđượcHộiđồngLiênbangủynhiệmviệcphácthảobảnvẽdựkiếncủahệthốngđườngsắtThụySĩvàonăm1850.GiáosưđầutiêncủacácbộmônkỹthuậtchếtạotạiETH,CarlCulmann(ngườiĐức),cũnglàmộtngườinướcngoài;ôngđãphátminhramộtphươngphápthựctếvàhiệuquảnhằmtínhtoántrọngtảivàáplực,vàgọiđólà“tĩnhhọcđồhọa”.Phươngphápnàyvậndụngmộtcáchtrìnhbàygiúpcáckỹsưcóthểgiaotiếpvớinhaumộtcáchđơngiảnvàthốngnhất.Nókhôngchỉlànhữngthiếtkếkhôcứngtrongkhốicấutrúcbằngsắt,màcòntạocơsởchokỹthuậtvẽđồán“sángtạo”.NócònchophépcáckỹsưThụySĩcảitiếnlýthuyếttruyềnthốngdựatrênphântíchvàcácmônkhoahọctựnhiên,bằngcáchthêmvàocảmxúcthẩmmỹđốivớisựtrangnhãcủacáccấutrúccầuđường.TrongsốcácsinhviêntạiETHđầuthếkỷmới,OthmarHermannAmmannđãnổilênnhư

mộtcánhânxuấtchúng.AmmannchínhlàkỹsưxâydựngđầutiênđượcphongtặngHuânchươngKhoahọcQuốcgiaHoaKỳ.Nóivềgiảithưởngnày,Ammannchiasẻ:“Conđườngthànhcôngluônrộngmởvớinhữngaikhôngngạilàmviệccầnmẫn,canđảmvàkiêntrì.”Cầncù,canđảmvàkiêntrìcũnglànhữngphẩmchấtcủachàngtraiThụySĩxuấtthântừSchaffhausen,vàtốtnghiệpngànhkỹsưcôngchánhtạiETHnăm1902.Năm1904,ôngđãchuduđếnMỹvớidựđịnhlưulạiđâyhainăm–vàsốngđếnhếtphầnđờicònlại.NhữngcâycầucủaôngđếnnayvẫnnổibậttrênđườngchântrờiNewYorkvànhiềuthànhphốlớnkhác.

NgườiđànôngxâyCầuGeorgeWashingtonAmmannlựachọnHoaKỳvìcácdựáncơsởhạtầngtrọngđiểmđượctriểnkhaitạiđâyvào

đầuthếkỷXX.Banđầu,chủýcủaôngchỉlàtíchlũykinhnghiệmtrongkỹthuậtxâydựngnhữngchiếccầucónhịplớn.Tuynhiên,dướiquyềnGustavLindenthal,mộtkỹsưgốcÁo,ôngđãđượctạocơhộiđónggóptrongnhiềucôngtrìnhlớnvànổitiếngnhanhchóng.TrongcôngtrìnhxâydựngCầuHell’sGate1.017feet(tươngđương310m)bắcngangSôngĐôngNewYork,ôngđãgiữvaitròphókỹsưtrưởngcủaLindenthal.VàinămsauThếchiếnI,dựánxâycầuquaSôngHudson–nốigiữaManhattanvàNewJerseyđãthuhútnhiềukỹsưNewYork,trongđócóAmmann.Ammanncóquanđiểmhoàntoànkhácvớiôngchủvàthầyhọccủaôngkhiđó,Lindenthal,ngườiđãđềxuấtmộtchiếccầutreohaitầnghùngvĩvớimộtđầucầutrênĐường57,nơitậptrung20tuyếnxengựavà12tuyếnđườngsắt.Trongkhiđó,AmmannlạitrìnhbàymộtkếhoạchcáchxahơnvềhướngBắc,vớimộtđầucầucuốiĐường179,nơicácngânhàngbênsôngnằmgầnnhau.Cóthểnói,kếhoạchcủaAmmannmangnhiềuthamvọnghơnhẳn:nhịpcầugiữavớiđộdài3.475feet(1.060m)thậmchícòngấpđôichiềudàicủabấtkỳchiếccầutreonàotừngđượcxâydựngthờiđó(CầuBrooklynkhánhthànhnăm1883cũngchỉcónhịpgiữadài1.549feet[472m]).

CầuGeorgeWashingtontạiNewYork,doOthmarH.Ammannxâydựngvàkhánhthànhngày24thángMườinăm1931Saumộtcuộctranhcãikịchliệt,Ammannđãchiếmưuthế,dokếhoạchcủaôngmangtính

thựctếhơnvà,quantrọngnhất,cóthểđượctàitrợngaylậptức.AmmannđãtáchkhỏiLindenthalvớiítnhiềuđiềutiếng;nhưngđếnnăm1925,ôngđãđượcbổnhiệmlàmkỹsưxâycầutạiQuậnCảngNewYorkvàNewJersey,vàchỉhainămsau,ôngđãđặtviêngạchnềnđầutiênchocầuHudson.Chiếccầunày,đượchoànthànhnăm1931vàđổitênthànhcầuGeorgeWashington,đãđánhdấubướcđộtphácủangàikỹsư53tuổi,vàlưulạidanhtiếngcủaông

nhưngườixâycầuquantrọngnhấtcủathếkỷXX.ÔngcũnggiữchứckỹsưcốvấntrongcôngtrìnhxâydựngCầuCổngVàng(GoldenGate),vàtạiquậncảngNewYorkvàNewJersey,ôngđãdựngnêntấtcảnhữngchiếccầunốiNewYorkvớicácvùnglâncận.Saukhichínhthứcgiảinghệnăm1939,ôngvẫntiếptụclàmviệc;vàởđộtuổi“cổlaihi”,sựnghiệpcủaôngđãđượctônvinhcùngvớicôngtrìnhcầuVerrazanoNarrowsnốigiữacácphânkhuNewYorkcủaBrooklynvàđảoStaten.Vớinhịpgiữa4.264feet(1.300m),chiếccầukhánhthànhnăm1964nàyđãtrởthànhchiếccầutreodàinhấtthếgiới.

Nghĩvềbê-tôngvàcốtthépTráivớiAmmann,mộtsinhviênETHcùngthời,RobertMaillart,vẫnlưulạiThụySĩ.Khiông

tốtnghiệpnăm1894,bê-tôngcốtthépchỉmớiđượccấpbằngsángchếhainămtrướcđó.MộtkỹsưxâydựngngườiPháp,FrançoisHennebique,đãpháttriểnmộthệthốngmangtínhcáchmạngkếthợpgiữađộbềnkéocủathépvàtínhchịulựccủabê-tông;vàđếnnăm1894,Hennebiqueđãdựngnênchiếccầubê-tôngcốtthépđầutiêntrênthếgiớitạiEscholzmatt,mộttiểubangthuộcLucerne.ĐốivớichàngtraitrẻMaillart,thứvậtliêumớimẻvàhữudụngnày,vớikhảnăngđúcthànhbấtcứhìnhdạngnào,chínhlàmộtpháthiệntolớn–vàôngđãrấtmaymắnkhibắtđầusựnghiệptạithờiđiểmbê-tôngcốtthépbắtđầuđượcbàybán,nhưngchưakỹsưcôngchánhnàokhámpháracácđặctínhcủanó.Maillartđãnảysinhmộtthứcảmgiáckhôngthểnhầmlẫnvềvậtliệunàyvàbiếncácthiếtkếcầuthànhnhữngbảnphácthảonghệthuật;ôngđãcốnghiếncảsựnghiệpđểtạonênnhữngvòmcầumảnhnhấtcóthể.Nhữngcâycầucủaôngkhôngcầnbắcnhịpdàimênhmông,nhưnglạithểhiệnmộtnéttinhtếchưatừngcó,cộngvớikhảnăngtậndụnghiệuquảnguồnvậtliệu.Côngtrìnhquantrọngđầutiêncủaông–CầuStauffacherbắcngangsôngSihltạiZurich–đượcxâydựngnăm1899vẫnđượcphủbằnggạch.NhưngđếnchiếccầutiếptheotạiZuoz,ôngđãđểlộkhốibê-tôngvớiđúngbảnchấtthôrápcủanó.Vớimộtcôngtyxâydựngriêngchuyênvềbê-tông,sựnghiệpkinhdoanhcủaMaillartcũnggặtháiđượcthànhtựu;vàôngđãmởrộnghoạtđộngtạiĐức,TâyBanNhavàNga.MọithứđãthayđổikhiôngvàgiađìnhbịbắttạiNgatrongcuộcbạođộngdoThếchiếnInăm1914.Hainămsau,vợôngquađời,côngtycủaôngtạiThụySĩsụpđổ,vàtấtcảcácdựáncủaôngtạiNgađãbịCáchmạngThángMườinăm1917quétsạch.

TiếngầnđếnsựhoànhảoKhiMaillarttrởvềThụySĩnăm1919vàổnđịnhtạiGeneva,ôngphảibắtđầulạivớihaibàn

taytrắng.Kểtừđó,ôngđãsốngmộtcuộcđờiẩndật,khổhạnh,đắmmìnhvàokỹthuậtcôngtrìnhvàdốclòngcảitiếnnhữngchiếccầubê-tôngcủaông.Năm1930,CầuSalginatobelcủaMaillartđãkhánhthànhtạithànhphốSchiersvùngGrisons.Vớimộtnhịpcầumỏngkiểumắtcáodàigần300feet(91,4m),nóđãminhchứngchothắnglợitừchấtlượngthẩmmỹcủabê-tông.Chiếccầuđãđượcđónnhậnnồngnhiệttừcácchuyêngiatrênkhắpthếgiới,vàđếnnăm1991,nóđãtrởthànhchiếccầubê-tôngđầutiênđượcHiệphộiKỹsưCôngchánhHoaKỳđềcửlàBướcngoặttrongNgànhKỹthuậtDândụngQuốctế.Trong10nămcuốiđời,Maillartđãtiếngầnđếnsựhoànhảovớinhữngchiếccầudoôngxâydựng.Ôngđãkếthợpgiátrịthẩmmỹvớichiphíthicôngthấp,vàtạonênmộtphẩmchấtđượcgọilà“phongcáchThụySĩ”:baogồmsựkinhtế,khiêmnhườngvàhàihòavớicảnhsắc.

ChristianMenn,kỹsưcôngchánhhàngđầugiữathếkỷXXChristianMenn–sinhnăm1927tạimộttiểubangthuộcBern–đãtiếpbướcMaillart.Năm

1957,ôngđãbắtđầusựnghiệptrongngànhkỹthuậtdândụngtạiChurvàtiếptụcđếnnăm1971,khitrởthànhgiáosưbộmônkỹthuậtkếtcấutạiETHZurich,vớitrọngtâmthiênvềthiếtkếcầuđường.Năm1991,ôngđãrờiETHvàtiếptụcsựnghiệpvớivaitròkỹsưcốvấn.Mộttrongcácdựánđángchúýcủaôngkểtừkhi“giảinghệ”tạiETHlàCầuSunniberggầnKlosters,đượchoànthànhnăm1998.ChiếccầudoMennthiếtkếđãgiànhGiảithưởngKếtcấuNổibậtdoHiệphộiCầuđườngvàKỹthuậtKếtcấuQuốctếtraotặngnăm2001.MenncũnglàngườipháttriểnýtưởngchocầuZakimBunkerHillMemorial(TưởngnhớZakimBunkerHill)tạiBoston–chiếccầucáptreorộngnhấtthếgiới,vàlàbiểutượngcủathànhphốBoston.

VậtliệuxâydựngnênthếgiớihiệnđạiBê-tôngcũnglànềntảngkinhtếchoTậpđoànHolcimtạiThụySĩ–trướcđâyđượcbiếtđến

vớitênHolderbank,vàlàdoanhnghiệphàngđầuthếgiớivềsảnxuấtxi-măng,bộphậnquantrọngnhấttrongngànhvậtliệuxâydựng.Tạimộtquốcgianghèotàinguyênkhoángsản,Holcimđãkhaithácmộtnguồntàinguyêntựnhiêncósẵnvàvôcùngdồidào:đávôi.HầuhếtcácdãyđồivùngJura,vớivịthếvắtngangmiềnBắcThụySĩvàtạothànhhìnhcánhcungtừGenevađếnSchaffhausen,đềutạonêntừloạiđánày.Đávôikhiđượctrộnvớiđấtsétvànungnóngtrongnhữnglòvôilớnvớinhiệtđộcựccao(khoảng1.450độC)sẽtạothànhxi-măng.MộtngôilàngnhỏtạiHolderbank,tiểubangthuộcAargrau,đãđemlạiđịathếlýtưởngđểsảnxuấtxi-măng.NgôilàngnàynằmdướitriềnnúiphíaNamJuravàđượckếtnốivớihệthốngđườngsắttừnăm1858.CuốithếkỷXIX,cáccơsởsảnxuấtxi-măngđãmọclênkhắpThụySĩ,nhưngchỉcóAargauischePortlandcementfabriktạiHolderbankmớiđượcthếgiớichúý.Côngtynàyđượcthànhlậpnăm1913,đúngvàothờiđiểmkhókhăntrongngànhsảnxuấtxi-măng,vớicuộcchiếngiácảvàcạnhtranhquốctếđangậpvàoThụySĩ.Tuynhiên,sauThếchiếnI,mộtdoanhnghiệpxi-măngHolderbanktốitânđãlộtxácvàtăngtrưởngnhanhchóng,nhờmộtchuỗicácthươngvụmualạivàsápnhậpcùngmộtbanlãnhđạovôcùnghănghái.

CầuGanterdoChristianMennxâydựngvàhoànthànhnăm1980.ChiếccầunằmvềphíanamthịtrấnBriggvớichiềudài678m.NhữngtrởngạighêgớmtừđịahìnhcủaThụySĩđãthôithúccáckỹsưnướcnàyvươnlêndẫnđầutrongchuyênmôncủahọCólẽthờikhắcquyếtđịnhnhấtđốivớitươnglaicủacôngtynàychínhlànăm1914–chỉ

mộtnămsaukhinhàmáyđivàohoạtđộng–khinhàđồngsánglậpkiêmchủtịchmộtcôngtyđượcHolderbankmualại,ErnstSchmidheiny,gianhậphộiđồngquảntrị.

Xi-măngchủyếulàchínhtrịSchmidheinyxuấtthântừmộtgiađìnhtưbảncôngnghiệptrongnghềđúcgạch,nhưngông

đãsớmnhậnrabê-tôngchínhlàmốiđedọađốivớingànhsảnxuấtgạchxây.Quảthực,thịtrườngxi-măngtăngtrưởngkháđềuđặn;nhưngcũngnhưtoànbộngànhthươngmạixâydựng,nóquámongmanhtrướcnhữngcuộckhủnghoảngkinhtế.Xâydựngcáccơsởsảnxuấtxi-măngđòihỏivốnđầuvàokhácao,vànhữnglònungđắtđỏcũngcầnđượcsửdụnghếtcôngsuất.(1)Lợinhuậncóthểkháấntượngkhinănglựcsảnxuấtkhanhiếm,nhưngchúngsẽmờigọicácđốithủmởrộngnguồncung,vàrồilợinhuậnsẽtụtdốcnhanhchóngkhihoạtđộngkinhtếgiảmsút.Dođó,khảnăngtồntạilâudàiđóngvaitròrấtquantrọng.Tăngtrưởnglànhiệmvụrấtkhókhăntạinhữngthịtrườnglâunăm,ngoạitrừthôngquahợptácliêndoanh,nắmgiữquyềnsởhữuthiểusốvàthâutómđốithủ;vàkếtquả,ngànhsảnxuấtxi-măngtoàncầuđãtậptrungtrongtaymộtsốítthếlựchùngmạnh.Cácmốiquanhệcánhâncũngđóngvaitròrấtquantrọng,vìxâydựnglàngànhkinhdoanhcụcbộvềcảnguồncunglẫnnguồncầu.

Cácdựánxâydựngcũngthườnglàhệquảtừnhữngquyếtđịnhcụcbộ,vàcôngđoạnvậnchuyểnxi-măng,vậtliệutổnghợp,gạchxâyvàcácloạivậtliệuxâydựngkháccũngkháđắtsovớigiátrịthực.Đểtrởthànhdoanhnghiệptoàncầu,mộtcôngtyvậtliệuxâydựngphảilậpnênmộtliênminhbaogồmnhiềuhoạtđộngtạiđịaphương.KhôngaikhaitháctìnhthếnàymộtcáchtíchcựcnhưSchmidheiny.Từnăm1921,ôngđãđảmnhiệmchứcvịchủtịchhộiđồngquảntrịHolderbank,vàtheođuổimộtchínhsáchchủđộngnhằmthâutómcổphần,đồngthờimualạicáccôngtyvậtliệuxâydựngtạiBỉ,Đức,Pháp,HàLanvàÁo.MốitươngquangiữakinhdoanhvàsởhữutạiThụySĩđãtiếnđếngiaiđoạnnângcao,vàôngđãđốimặtvớimộtthịtrườngnộiđịahầunhưnằmtrongtầmkiểmsoátcủaE.G.Portland,mộtcôngtythànhlậpnăm1910.

VuaFuadIcủaAiCập(nhìnngiêng)gặpgỡnhàcôngnghiệptiênphongThụySĩErnstSchmidheiny(thứhaitừtráisang)tạiTourah-LeCaire,CairothángTưnăm1933

MốiliênkếtđịnhmệnhNăm1920,SchmidheinyđãthâutómcổphầntạimộtcôngtyThụySĩkhác,Eternit-Werke.

Eternitlàloạivậtliệutổnghợplàmtừxi-măngvàsợia-mi-ăng,vớicácthớsợiđóngvaitrònhưchấtgiacốchiphíthấpvàcảitiếnsứccăngcủavậtliệu.Eternitcũngkhángcựkhátốtảnhhưởngtừthờitiết,dođócótuổithọrấtcao.Schmidheinyđãđánhgiáhợpchấtnàylàvậtliệuthaythếưuviệtvàtiếtkiệmhơnxi-măngtrongnhiềuứngdụng.(Tấtnhiên,thờiđiểmđóvẫnchưaaibiếtvềtáchạinguyhiểmcủaa-mi-ăng.)SchmidheinyđãdựđịnhmởrộngvàquốctếhóahoạtđộngkinhdoanhEternit.DohoạtđộngsảnxuấttạichâuÂuchỉgiớihạntạicácnhàmáyvàđãđượcnhàphátminhvậtliệu(mộtngườiÁotênLudwigHatschek)cấpphép,Schmidheinyđãnhanhchóngthốngtrịthịtrườngquacácthươngvụmualạivàthâutómcổphần.Cuốithậpniên1920,Holderbankđãcócáckhoảnđầutưquốctếđầutiênkhinhữngcơsởxi-mănghiệnđạiđượcthànhlậptạiphíaNamCairo,vàkéotheomộtthươngvụthâutómkháctạiLi-băngnăm1929.NhữngconđậptrêndãyAn-pơvàmạnglướiđườngcaotốcxâydựngtrongsuốtthếkỷXXđã

tiêuthụmộtkhốilượngbê-tôngkhổnglồ(chỉriêngconđậpGrandeDixencecao935feet[285m]đãdùngđến6triệum3).NhưngnhucầuđãchữnglạitrongthờikỳĐạiSuyThoái,vàkhiSchmidheinytửnạntrongmộttainạnmáybaytạisamạcSinainăm1935,cáccontraicủaôngđãtiếpquảnmộtcôngtybênbờvựcphásản.ErnstSchmidheiny(Con)cùngngườiemtrai,Max,đãổnđịnhcôngviệc,củngcốhoạtđộngkinhdoanhvàtiếptụctheođuổichiếnlượctậptrungbànhtrướngbanđầu.ThờikỳtăngtrưởngbùngnổtrongngànhxâydựngsauThếchiếnIIđãđemlạichohọđàbứtphángoạnmục;vàđếnthậpniên1950,doanhthucủaHolderbanktạithịtrườngThụySĩđãtrởthànhmộtbộphậnthunhỏcủangànhkinhdoanhnày.

NềntảngcủamộttriềuđạiGiatộcSchmidheinygiờđâyđãnắmgiữvịtríthốnglĩnhtronglĩnhvựcvậtliệuxâydựng.

ErnestvàMaxquyếtđịnhcùngnhauquảnlýHolderbankvàEternit,tuyErnstkháthiênvềxi-măngcònMaxtậptrungvàohợpchấta-mi-ăng;trongkhiđó,ngườiemhọPetervẫntiếptụcđiềuhànhmảngkinhdoanhgạchxâycủagiađình(cáclògạchtạiZurichđãtrởthànhnhàsảnxuấtlớnnhấtThụySĩ,vàđócũnglànơikhaisinhnênConzzeta,mộtcôngtycổphầnThụySĩvớiphạmvihoạtđộngquốctếrộngkhắp,vớicáclĩnhvựctừnhàmáy,máymóc,vậtliệutạo

bọt,chấtliệuphủchođếnbấtđộngsản,vàthậmchílàdụngcụthểthao–thôngquaviệcsởhữuMammut).

ThomasSchmidheiny,cổđônglớnnhấtcủaHolcimvàlàcontraicủaMaxSchmidheiny.TrongnhiệmkỳCEOcủaông,HolcimđãbànhtrướngmạnhmẽtạichâuÁvàhiệnđanglàhãngsảnxuấtxi-mănglớnnhấtthếgiới.HolcimđượcxemlàhìnhtượngtiêubiểucủaThụySĩ,vớixuấtthânkhiêmtốn,vớisựtínnhiệm,đườnglốihoạchđịnhlâudàivàlòngtrungthànhtừnhânviênNétđặctrưngtrongtriềuđạicủaSchmidheiny,bêncạnhtinhthầndoanhnhântậntụy,chính

làbổnphậnđốivớicộngđồng.ĐốivớiSchmidheiny,thịnhvượngđồngnghĩavớitráchnhiệm.Điểnhình,trongThếchiếnI,ErnstđãgiữchứcvụChánhVănphòngBồithườngQuốcgia,vớimứcđềnbùhàngngày30francThụySĩ,vàchịutráchnhiệmđàmphánvớicácthếlựclớnnhằmđảmbảoThụySĩluônđượccungcấpđủcácnguyênliệuthôthiếtyếu.Năm1936,JacobIIđãchèochốngEscherWyss,mộttậpđoànkỹthuậtcôngnghệtạiZurich,rakhỏicuộckhủnghoảngđangđedọahủydiệthọ.VàMaxcũngthamgiavàochínhtrường–banđầuchỉlàmộtchântronghộiđồngthànhphốtạiBalgach,sauđólàhộiđồngtiểubangStGallen;vàcuốicùng,từnăm1959đến1963,ôngđãlàthànhviêntrongHộiđồngQuốcgia(vịtríôngđãthừanhậnlàrấtbuồnchán).ThomasSchmidheiny,contraiMax,hiệnđanglàchủtịchQuỹErnstSchmidheiny,đượcthànhlậpnhằmtạoýthứcvềtầmquantrọngcủatinhthầndoanhnhânvàhoạtđộngkinhtếtronggiớitrẻThụySĩ.

NhữngkhóahọcviệcnguyhiểmTronggiaiđoạntăngtrưởng,Holderbankđãkhôngngừngtìmkiếmnhữngđịađiểmgầncác

nguồnnguyênliệuthô,nguồnđiệnvàcáctuyếngiaothông.Năm1937,mộtnhàmáyđãđượcxâydựngtạiNamPhi;đếnnăm1950,họđãquyếtđịnhtiếnsangBắcMỹ,khicáccơsởsảnxuấtxi-măngkhổnglồđượcxâydựnggầnThànhphốQuebec,cùngvớicácnhàmáylớnlạiHoaKỳ.TiếptheođólàmạnglướicáccơsởmởrộngtạiBrazil,Colombia,VenezuelavàcácquốcgiaTrungMỹ.Đếngiữathậpniên1970,mộtkếhoạchquycủnhằmchuyểngiaoquyềnđiềuhànhđếnthếhệthứtưđãdiễnradướisựthuxếpcủaMaxSchmidheiny.Theotruyềnthốnggiađình,haingườiconThomasvàStephancủaôngđãhọchỏicôngviệckinhdoanhvậtliệuxâydựngtừbướcthấpnhất.ThomasđãlàmviệcnhưmộtđốccôngphâncatạiHolderbankPeru,vàsauđólàquảnlýnhàmáytạiMexico.Trongkhiđó,StephanlạitiếpnhậnmộtkhóahọcviệctạiEternitBrazil,chuyênvậnchuyểncácbaobốvậtliệunguyhiểmdùvẫnýthứcđượcnguycơtừchúng.Năm1975,Thomasđãđượcbổnhiệmlàmthànhviênhộiđồngquảntrịcôngtymẹ,vàdầnvươnlênnắmquyềnđiềuhànhtoàntậpđoàn.Trongcùngnămđó,StephancũngnắmquyềnđiềuhànhEternit,vàgianhậphộiđồngquảntrịnăm1976vớitưcáchchủtịchTậpđoànEternit.

Nhàmáyxi-măngHolcimđượckhánhthànhnăm2010tạiSteGenevieve,bangMissouri,HoaKỳSaukhiBứcMànSắtđượcdỡbỏ,ThomasSchmidheinyđãlậptứcdẫndắtHolderbanktấn

côngmạnhmẽvàoĐôngÂu,đồngthờiđẩymạnhthâmnhậpvàothịtrườngĐôngÁ–điểnhìnhnhưviệcxâydựngmộtnhàmáytạiViệtNamnăm1993.Saucuộckhủnghoảngtàichínhcuốithậpniên1990,kếhoạchmởrộngtạicácthịtrườngmớinổilạitiếptụcđượcthựchiện.ChẳnghạnnhưẤnĐộ,nơithịtrườngtrọngđiểmcủahọkhaimởnăm2005vàđãtrởthànhmộttrụcộtquantrọngcủacôngty–Holcim(Holderbankđổitênnăm2001)hiệnđãlànhàsảnxuấtlớnthứhaitạiẤnĐộ.HolcimtừngcóhoạtđộngkhôngđángkểtạichâuÁkhiSchmidheinyđứngratiếpquản.Nhưngđếnnăm2009,dướisựlãnhđạocủathếhệmới,khuvựcchâuÁ–TháiBìnhDươngđãvươnlênnắmgiữ30%tổngdoanhthutậpđoàn,tiếnsátchâuÂuvàtươngđươngBắcMỹlẫnNamMỹcộnglại.

Nguồn:ThuyếttrìnhĐầutưtạiHolcimthángBảynăm2011(BáocáoNgànhXi-măngToàncầu,CụcThốngkêHoaKỳ,Datastream,ướctínhcủaHolcim)

ThớsợikỳdiệuđãkhôngcònNhưngkhiStephanSchmidheinytiếpquảnEternit,ôngđãsớmnhậnramìnhvừanhậnmột

cốcrượuđộc.Chấtđộcnàychínhlà“thớsợikỳdiệu”danhtiếngmộtthời,a-mi-ăng,vàcũnglàtácnhângâyracănbệnhphổichếtngười,bệnhphổia-mi-ăng.TạiHoaKỳ,cáchoạtđộngtốtụngpháplýđãsẵnsàngchốnglạingànhcôngnghiệpa-mi-ăngtừđầuthậpniên1970.BanđầuSchmidheinyđãhyvọngrằng:nếuxửlývấnđềa-mi-ăngmộtcáchêmthấm,ôngcóthểtránhtừbỏchúnghoàntoàn.Ôngcũngtiếnhànhcácnghiêncứuchuyênsâunhằmtìmkiếmsảnphẩmthaythế,nhưngquátrìnhthayđổithậtsựquákhókhăn.Docácthớsợia-mi-ăngđãđượcsửdụngrộngkhắptrongtấtcảsảnphẩmcủaEternit,đồngnghĩanếunóđượcthaythế,họphảitìmramộtcôngthứcphùhợpvớitừngloạisảnphẩm.Vìlýdonày,đầuthậpniên1980,SchmidheinyđãquyếtđịnhrờibỏEternitvĩnhviễn.ÔngđãlầnlượtbántháotoànbộcácnhàmáyvàcổphầncủaEternit;vàđếnnăm1989,ngườianhtraiThomascủaôngđãtiếpquảnquyềnđiềuhànhnhàmáynguyêngốctạiNiederurnen.Mộtnămsau,a-mi-ăngbịcấmtạiThụySĩ.

GiảndịvàquyềnlựcStephansauđóđãchuyểnhướnghoạtđộngsangcáckhoảnđầutưcôngnghiệpvàtàichính

vớithànhcôngđángkể,đếnmứcvươngtriềuSchmidheinyđãvươnđếnđỉnhcaotronghàngngũcáctậpđoàncôngnghiệpưutúnhấtThụySĩtrong25nămcuốithếkỷXX.Đếnthậpniên1980,từngthànhviêntrongnhómbangânhàngtrọngyếucủaThụySĩsaunày(gồmCreditSuisse,TậpđoànNgânhàngThụySĩvàNgânhàngLiênhiệpThụySĩ)đãbổnhiệmmộtthànhviêntronggiatộcnàyvàohộiđồngquảntrị.Stephanđãđóngvaitròquyếtđịnhvàmangtính

xâydựngtạimộttrongcáchoạtđộngtáicơcấuquantrọngnhấtThụySĩtrongthậpniên1980,baogồmsứmệnhgiảicứungànhcôngnghiệpđồnghồvàthươngvụsápnhậpAseavớiBrownBoveri(xemchương2và8).Thomasđãrútluikhỏichứcchủtịchbanđiềuhànhvàhộiđồngquảntrịlầnlượtvàocác

năm2001và2003;MarkusAkermanntrởthànhtânCEOnăm2002,vàRolfSoironcũngnhậmchứctânchủtịchvàonăm2003.Holcimvẫntrungthànhvớingànhkinhdoanhcốtlõi;vàtừthậpniên1990,họđãtrởthànhnhàsảnxuấtxi-mănglớnnhấtthếgiới,vớicáccôngtyconvàcổphầnthiểusốtrảikhắpnămchâu.Năm2009,với80nghìnnhâncôngtại2nghìncơsởhoạtđộng,họđãđạtdoanhthu21,1tỉfrancThụySĩvàlợinhuậntrướcthuế2,8tỉfranc.Tuynhiên,trụsởchínhcủacôngty–tạiJonatrướcđây(nơicôngtymẹvẫncòntọalạc)vàZurichngàynay–vẫnchỉlàmộttòanhàvănphòngđơngiảnvàkhiêmnhường,đượccôngtychủyếuchothuêthayvìsởhữu.

ĐếchếcủachấtphụgiavàchấtkếtdínhNăm1910,chỉvàinămtrướckhiErnstSchmidheinyramắtHolderbank,mộtdoanhnhân

xuấtthântừvùngVorarlbergnướcÁo,KasparWinklerđãthửvậnmaytạimộtthịtrườngvậtliệuxâydựnghoàntoànkhácbiệt.Năm1889,WinklerđãchuyểnđếnZurich,vàtrongbốicảnhthànhphốnàyđangpháttriểnvớitốcđộbùngnổ,ôngđãnhanhchóngtìmđượccôngviệcthợnề.Trongnỗlựcđầutiênhòngxâydựngdoanhnghiệpriêng–chuẩnbịsẵncáckhốiđágranitetạicácmỏđáTicinonhằmphụcvụcáccôngtyxâydựngtạiZurich–ôngđãthấtbại.Trongthờigiantìmkiếmlĩnhvựckinhdoanhmới,ôngđãthửquacáchóachấtphụgiacóthểtrộnlẫnvớixi-măngvàbê-tôngnhằmthayđổicácđặctínhcủachúngmộtcáchcụthể.Năm1910,cùngvớimộtđồngsựlànhàhóahọc,ôngđãthànhlậpnênKasparWinkler&CotạiZurich.Côngtyđãpháttriểnmộtloạisảnphẩmvớitêngọi“Sika-1”,mộtdungdịchxilicatvàcanxiclorua;khiđượctrộnthêmhồ,chấtnàysẽgắnchặtvớigạchxâyvàtránhhútẩm.

NhàsánglậpSika,KasparWinkler(1872–1951) Sikađãpháttriểnmộtloạihồchốngthấmnướcvàonăm1910,vậtliệuđóngvaitròthiếtyếutrongquátrìnhxâydựngnhiềuconhầmđườngbộvàđườngsắtxuyênkhắpdãyAn-pơtrongnửađầuthếkỷXXDoanhthubanđầukhánghèonàn,nhưngbướcđộtpháđãđếnvàonăm1918cùngvớiquy

trìnhđiệnkhíhóatuyếnđườngsắtStGotthardnốiliềnLucernevớiChiassodobaogồmcôngđoạnchốngthấmnướcxuyênsuốtcácconhầmxâydựngtrêntuyếnđườngnàytừ30nămtrước.Cótổngcộng67conhầmtrongsốđó,vớitổngdiệntíchmặttronglênđến635nghìnfeetvuông,đồngnghĩaKasparWinkler&Cođãphảicungcấpđến350tấn“Sika-3”và“Sika-4”,vớitổnggiátrị450nghìnfrancThụySĩ(tươngđương4triệufranchiệnnay).

BànhtrướngchậmnhưngchắcVớithànhcôngmớitrongtay,Winklerđãlậptứcnghĩđếnviệcmởrộnghoạtđộngranước

ngoài.Mộtlầnnữa,kếtquảbanđầuthậtđángthấtvọng:ôngkhôngthểbángiấyphépchosảnphẩmcủamình,vàcôngtyconđầutiênthànhlậpnăm1921tạimộtthịtrấnmiềnNamnướcĐức,thuộcDurmersheimchỉđemlạidoanhthunhỏgiọt(hệquảdonềnkinhtếĐứctrảiquathờikỳsuythoáirồisiêulạmphátsauThếchiếnI).Song,đếnnăm1925,ôngđãchiêumộđượcmộtkỹsưxâydựngcóthâmniênkinhdoanhvàmởrộnghoạtđộngthànhcôngnhờđầutưvàocáccôngtytạiLondon,MilanvàParis.Saunày,khiconrểông,FritzSchenker,gianhậpcôngty,tiếnđộbànhtrướngđãtăngtốcvớicácchinhánhđượcthànhlậptạiTâyBanNha,BaLan,TiệpKhắc,NhậtBảnvàBrazil.BảnthâncôngtycontạiLondoncũngthànhlậpcáccôngtyconthứcấptạiCanada,Úc,ẤnĐộvàcácnướcthuộcđịachâuPhi.Năm1930,WinklervàSchenker

đãtậphợptoànbộhoạtđộngquốctếcủahọdướimộtmáinhàchung,SikaHoldings,vớitrụsởchínhtạiGlarus.Tênsảnphẩmnayđãtrởthànhtêncôngty,dùthờiđiểmđócókhánhiềusảnphẩmhóachấtđượcpháttriểnnhưchấtbịtkínhaychấtphụgiadànhchobê-tông.ĐốivớiTậpđoànSika,ThếchiếnIIđãtrởthànhnguồnđơnhàngdồidào.Tiêubiểu,việcxây

dựngboong-kedànhchocáccôngsựphòngthủtrêndãyAn-pơThụySĩđãmởranhucầuvềcácvậtliệuchốngthấmnướcvàcácchấthóalỏngbê-tôngvớikhốilượngkhổnglồ;trongkhiđó,cáccôngtycontạinướcngoàivẫnkhôngngừngsảnxuấtphụcvụbảnquốccủahọ,vàtrởthànhSứcmạnhTrụcộtcủaquânĐồngMinh.Saukhikếtthúcnhữngnămthángthùđịch,SikalạihưởnglợitừgiaiđoạnbùngnổkinhtếchâuÂu,vàlậpramộtchuỗicáccôngtycontạinướcngoài.Song,họlạimắtkẹtvớicácsảnphẩm“đangthửnghiệm”vàđầutưkhákhiêmtốnvàohoạtđộngnghiêncứuvàpháttriểnthờigianđầu.Mọithứngàycàngtrởnênrõràng,rằngchiếnlượcphânhóarủirovềmặtđịalývẫnkhôngđủđểcôngtythíchứngvớicáchóachấtchuyênbiệt;họcầnphảiliêntụcmởrộngvềphạmvisảnphẩm.Cuốithậpniên1950,Sikađãđặttrọngtâmvàocáchoạtđộngnghiêncứu;vàđếnnăm1962,họđãmởrộngsảnxuấtcácchấtnhựanhântạo.Côngtygiờđâyđãtựbiếnđổithànhmộtdoanhnghiệphóachấtđíchthực,thayvìchỉđơngiảntrộnlẫnvôsốcácsảnphẩmmuasẵn.

MộtsảnphẩmbomtấnBấtchấpviệchăngháimởrộnghoạtđộngngoàinước,Sikavẫnlàmộtdoanhnghiệpvớiquy

môtrungbình.Năm1960,nhândịpkỷniệm50nămthànhlập,doanhthucủatoànbộtậpđoànđãđạtngưỡng50triệufrancThụySĩ.Cùngnămđó,RomualdBurkard,conrểcủaSchenker,đãđảmnhậnvaitròđiềuhànhhoạtđộngcủaTậpđoànSika.Ôngđãthúcđẩyđàtăngtrưởngbằngcáchđadạnghóacácdòngsảnphẩm,vàtrênhếtlàđóngvaitròchốnglưngsaucácsảnphẩmnhựakếtdính,cũngnhưSikaflex,mộtloạichấtbịtkínđơnthànhphầnđượcphátminhtrongnộibộnăm1968,từngkhiếnthịtrườngthếgiớichaođảosuốtthậpniên1970.ĐóthậtsựlàthànhquảlớncủaBurkard:từnăm1970đến1975,Sikađãtrảiquatìnhthếhếtsứccamgodoảnhhưởngcủakhủnghoảngdầumỏ,vàchỉcóthànhcôngcủaSikaflex–vớivaitròmộtchấtkếtdínhđanăng–mớiđảmbảochochiếnlượcbànhtrướngcủaSikatrongngànhcôngnghiệpxehơi(thôngquathươngvụmualạimộtmộtcôngtyStuttgart,LechlerChemie,năm1982).Nhờđó,họcóthểgiảmbớtsựphụthuộcvàongànhcôngnghiệpxâydựngbiếnđộngtheochukỳ.Sikangàynaysaucùngđãtrởthànhmộtdoanhnghiệptoàncầu(năm1989,doanhthucủa

họđãvượtngưỡng1tỉfrancThụySĩ)vàđiềuchỉnhcơcấuđiềuhànhcủahọmộtcáchphùhợp.Tuy54%cổphầnSikavẫnnằmtrongtayBurkardvàgiatộcSchenker,nhưnghọđãbàngiaohoàntoàntráchnhiệmđiềuhànhcôngty;vàkểtừgiữathậpniên1990,Sikađãtăngtrưởngkhôngngừng.

ChạytheohìnhmẫutăngtrưởngtoàncầuCũngnhưHolcim,Sikađãtăngtốctiếntrìnhpháttriểnthôngquamộtchuỗicácliênkết

thươngmạitạinhiềuquốcgiakhácnhau.Từnăm2000đếnnăm2010,Sikađãhoànthànhhơn40thươngvụmualạicáccôngtyvừavànhỏ.Côngtyhiệnnayđanghoạtđộngtại74quốcgiatrêntoànthếgiới,vàsởhữu120cơsởsảnxuất.Côngtynàycũnggópmặttrongthờikỳtăngtrưởngngoạnmụccủacácquốcgiamớinổi.

Doanhthutừcácquốcgianàyđãtăngtừ101triệufrancThụySĩnăm1980lên1.566tỉfrancnăm2010.Khoảng20nghìntỉđô-lasẽđượcchitạiriêngthịtrườngTrungQuốcchođếnnăm2030trongcácdựáncơsởhạtầngcầnđếnphươngphápxửlýbê-tôngcủaSika.Trongthờigiantới,chỉcó30%lượngbê-tôngtrênđượcxửlý,nênvẫncònđómộtnhucầutiềmnăngtolớn.Khôngnhữngthế,kỹthuậttrữnướccũngdầnđượcquantâmnhiềuhơn,vàSikachínhlàdoanhnghiệphàngđầuthếgiớivềcôngnghệchốngthấmnướcdànhchohồchứanhântạo,đậpngănnước,ốngnướcvàthiếtbịxửlýchấtthải.

Năm2010,saukhichuyểntrụsởđếnBaar,mộttiểubangthuộcZug,côngtyđãsởhữu13.500nhâncông,đồngthờiđạtdoanhthu4,4tỉfrancThụySĩvàlợinhuậnròng226triệufranc.

SânnhàcủacácnhàcungcấptầmcỡthếgiớiTrongthếkỷXX,nhờcônglớncủalựclượngkỹsưcôngchánhđầytàinăngvàhaitậpđoàn

vậtliệukhổnglồ,HolcimvàSika,ngànhcôngnghiệpxâydựngThụySĩđãvươnđếnquymôtoàncầu.NhưngThụySĩcònlàsânnhàcủacáccôngtynhỏmangtầmcỡquốctếtrongmộtsốlĩnhvựcchuyênbiệt.MộttrongsốnàylàOmya,mộtcôngtycótrụsởtạiOftringen,chuyênsảnxuấtcácloạikhoángsảncôngnghiệptừcanxicacbonatdànhchovậtliệugiacốvàchấtnhuộmmàusơn.Côngtynàycótiềnthânlàmộtnhàmáyđánhbóngkimloạithànhlậpnăm1884tạiGottfriedPlüss,Oftringen,nhưnghiệnnayđãsởhữu5nghìnnhâncôngtạihơn100địađiểmsảnxuấtthuộc50quốcgiakhácnhau,vớidoanhthunăm2009vàokhoảng3,7tỉfrancThụySĩ.Tronglĩnhvựcphụkiệnvệsinh,GeberitđãtạođượctiếngtămtrêntrườngquốctếvàpháttriểnvượtxathờiđiểmthànhlậpvàothếkỷXIX,khiCasparMelchiorAlbertGebertthànhlậpmộtdoanhnghiệpốngnướctạiRapperswilnăm1874.Hiệnnay,côngtynàyđãhoạtđộngtại41quốcgia,với5.600nhâncôngcùngdoanhthu2,2tỉfrancThụySĩ.VídụthứbalàForboHolding,mộtnhàsảnxuấtcótrụsởtạiBaarchuyênvềlớplótsànvàchấtkếtdính;họcũngthamgiapháttriểncôngnghệtruyềntảinănglượngvàcácbăngchuyềntảitrọngnhỏ.Côngtynàyđãđượcthànhlậpnăm1928vớibanhàsảnxuấtvảibốtrảisàn–đếntừcácnướcĐức,ThụySĩvàThụyĐiển–vớithươnghiệuContinentaleLinoleumUnion(LiênhiệpVảitrảisànChâulục).Vềsau,nhiềuhoạtđộngpháttriểnvàhợpnhấtđãdiễnrathôngquachiếnlượcmualại,vàcôngtyđãđượcđổitênthànhForbonăm1974.Năm2009,họđãsởhữu6nghìnnhâncôngtại35quốcgia,vớidoanhthuxấpxỉ1,8tỉfrancThụySĩ.KhôngcôngtyThụySĩnàocóhoạtđộngcốtlõitrongngànhxâydựngthamgiavàocuộc

chiếnmangtầmquốctế.DoanhnghiệpxâydựnglớnnhấtThụySĩ,Implenia,vớitiềnthânlàcáccôngtythuộcBatigroupthànhlậpnăm1886,đãsápnhậpvớiConradZschokke(thànhlậpnăm1872)đểlậpnênImplenia.Nhưngkểcảsauthươngvụhợpnhất,côngtynàyvẫncótầmvócquánhỏbésovớicáctậpđoànxâydựngquốctếđồsộ,vàchỉtậptrungchủyếuvàothịtrườngnộiđịa.Tuynhiên,ngànhcôngnghiệpxâydựngvẫnđóngvaitròquantrọngđốivớinềnkinhtếThụySĩ.Năm2009,lĩnhvựcnàyđãthuhútgần80nghìnlaođộng–tươngđươngvớilượngnhâncôngtoàncầucủaHolcim.Ngoàiracòn9.700doanhnghiệpkỹthuậtdândụnghoạtđộngtạiThụySĩ,vớitổngsốlượnglaođộnglênđến55.700người.Mộtphầntrongsốnàyđanglàmviệctạinướcngoài,vàđemlạitổnglợinhuậnvàokhoảng9tỉfrancThụySĩ.NgànhcôngnghiệpxâydựngThụySĩcũnglàngànhtuyểndụngchủyếucáccôngnhânngườinướcngoài.

TuântheonguyêntắctiếtkiệmGiaiđoạntừthậpniên1920đếnthậpniên1930là“kỷnguyênanhhùngca”củangànhkỹ

thuậtdândụng.ĐặcbiệttạiThụySĩ,nơivôsốchiếccầucầnđượcdựnglên,cáckỹsưcôngchánhđãpháttriểnnênmộtphongcáchđượcnhiềukiếntrúcsưhàngđầuhiệnnaynồngnhiệtđónnhận.Họcựckỳxemtrọngsựphốihợphàihòagiữahìnhthái,chứcnăngvàthiếtkế–cóthểsánhngangvớiphongcáchkiếntrúcGô-tíchthờiTrungcổ.KhiLeCorbusier,mộtkiếntrúcsưgốcThụySĩ,ghéthămNewYork,ôngđãhếtlờitándươngCầuGeorgeWashingtoncủaAmmann;vàtrongbảntuyênngônHướngĐếnNghệThuậtKiếnTrúcnăm1923,ôngđãviết:“Ngườikỹsư,vốnđượccácnguyêntắcdẫndắtvàcácphéptínhchiphối,đãđặtchúngtavàosựhòahợpxoayquanhnguyênlýcủavũtrụ.Họđãđạtđếnsựhàihòa.”NhữngconđậpthủyđiệnuynghitọalạctrêncácthunglũngAn-pơhẻolánhcũnggiànhđượckhôngítsựngưỡngmộ,vàngườiThụySĩcóthểyêntâmvềnguồnđiệnnăngtựcungtựcấp.Conđậpđãtrởthànhbiểutượngcủamộtquốcgiahiệnđạivàđượckhaisáng.ĐậpGrimsel(hoànthànhnăm1932)cùngmộtconđậpkháctạiValdeDix,mộttiểubangthuộcValais(hoànthànhnăm1935)là

nhữngdựánđồsộđòihỏikhảnănghoạchđịnh,cungứngvàthicôngvớitrìnhđộcao.Tuynhiên,thờihoàngkimcủangànhxâydựngđậpnướcchỉđếnsauThếchiếnII.Từnăm1950đến1970,đãcógầnhaitáconđậpthủyđiện,vớichiềucaotrên330feet(tươngđương100m),đượcxâydựng–trongđócóGrandeDixence,conđậpcaonhấtthếgiớihoànthànhnăm1965.ChínhsáchnănglượngtạiThụySĩhiệnnayđangnhắmđếnsựđộclập,vàhaicôngtycóđóng

gópquantrọngtrongngànhcôngsuấtnănglượngThụySĩchínhlàElektrowatt(thànhlậpnăm1895vớitêngọiElektrobank),vàmộtliêndoanhgiữaAEGBerlin(TổngCôngtyĐiệnlực),CreditSuisse(vớitêngốcSchweizerischeKreditanstaltthờiđó)vàMotor-Columbus(saunàycũngtrởthànhmộtcôngtytàichínhvàocuốithếkỷXIX).

NgànhkinhdoanhnănglượngđồsộChiếntranh,khủnghoảngkinhtếvàchínhsáchthắtchặttàichínhđãbuộcElektrobankliên

tụctựlộtxác.Bộphậnkỹthuậttừngđượclậpnênnhưmộtngànhphụvàonăm1920,đãtrởthànhđơnvịkỹthuậtdândụngđủlôngcánhnăm1941,vàbắtđầulênkếhoạchxâydựngcácnhàmáyđiệndựtrữ-cungcấplớn,baogồmcácdựántạiMauvoisin,Mattmark,Albula-LandwasservàGöschenalp.Năm1965,đơnvịnàyđãđượctáchhẳnthànhElektrowatt,vàpháttriểnthànhcôngtylớnnhấtThụySĩdànhchocáckỹsưcôngchánh.ElektrowattđãthiếtkếvàxâydựngcácnhàmáyđiệntạiThụySĩvàtrêntoànthếgiới,trong

sốđóbaogồmĐậpAtatürk(triểnkhaihoạtđộngnăm1992)vàĐậpKarakaya(triểnkhainăm1987),cảhaiđềuthuộcThổNhĩKỳ.Tuynhiên,đếncuốithậpniên1950,việchoạchđịnhxâydựngcácnhàmáyđiệntạiThụySĩđãquathờikỳđỉnhcao,dođó–khôngchỉlầnđầu–cáccôngtybuộcphảitìmkiếmmộtđịnhhướngmới.ĐốivớiElektrowatt,kinhnghiệmtrongviệcxâydựngcáckhoangápsuấtthủylựcnayđãđượcápdụngtrongxâydựnghầmđườnggiaothông.Trongkhiđó,Motor-Columbuslạitậptrungtốiđavàocácnhàmáynănglượngnguyêntử,baogồmmộtnhàmáydựkiếnxâytạiKaiseraugst–mộtdựánsaukhibịkéodàivìcácmâuthuẫnchínhtrịđãbuộcphảihủybỏvàonăm1988(Motor-ColumbussaucùngđãđượcTậpđoànAlpiqmualại).HoạtđộngphongphúcủacáckỹsưThụySĩcũnglàhệquảtừquyếtđịnhđượcdoQuốchội

LiênbangThụySĩbanhànhnăm1960,nhằmxâydựngmộtmạnglướiđườngcaotốcquốcgia,vớichiềudài1.143dặm.ĐâycũnglàdựánkỹthuậtdândụnglớnnhấttạiThụySĩtừsauThếchiếnII–dùvàothờiđiểmđó,khôngaidámnghĩrằngcôngtrìnhnàysẽchưathểhoàntấtsau50nămtriểnkhai.Cũngnhưtrongngànhxâydựngđườngsắt,ThụySĩthậtsựđãđểcácquốcgiakhácbỏxa.TạiMỹ,ÝvàĐức,cáctuyếnđườngcaotốcđãđivàosửdụngđượcnhiềuthậpkỷ.CòntạiThụySĩ,việcthicôngvẫngặpnhiềukhókhăn(nhưđốivớicáctuyếnđườngsắttrướckia)dobảnchất“phânô”củathểchếchínhtrị,vớiquyềntựtrịrộngkhắpcủacáctiểubangvàthànhphố;saucùng,dựánmạnglướiđườngcaotốcThụySĩđãđượctriểnkhaibìnhđẳngtrêntoànquốc,vớitráchnhiệmthuộcvềtừngđịaphương.

YêucầuvềmộtngànhkỹthuậttoàndiệnCơcấunềntảngcủacáchoạtđộngkỹthuậtdândụngđãthayđổiđángkểtrongcácthậpkỷ

vừaqua,dotácđộngđốivớimôitrườngcùngnhiềuảnhhưởngkhácbắtđầuđượcxemxéttrongmỗigiaiđoạn.CáckỹsưThụySĩđãgâydựngđượcdanhtiếngvềphươngphápquảnlýtinhtếnhấtvàtoàndiệnnhấttrongcácdựánlớn.VídụtiêubiểunhấtchínhlàTuyếnĐườngsắtbắcngangAn-pơmới,hayNEAT[NewAlpineTransveral](còncótêngọikháclàTuyếnĐườngsắtMớiquadãyAn-pơ–[NewRailLinkthroughtheAlps–NRLA]).Dựánkhởinguồntừthậpniên1940nàyđượcthiếtkếnhằmchophépcácchuyếntàuhỏađixuyênquachânnúiAn-pơtạiThụySĩvớitốcđộcao,vàkhôngtriềndốchaykhúcquanhnàocóthểkhiếnđoàntàuchậmlại.ÝtưởngtuyếnđườngsắtđãtrởthànhphátkiếnvềphươngtiệnvậntảihấpdẫnnhấtđốivớicáchãngvậnchuyểnchâuÂu,vàgiảmbớtáplựctrênnhữngtuyếnđườngbộtrọngyếu.Dựánnàylàthửtháchlớnvềmặtkỹthuậtvàtàichính,đòihỏinhữngconhầmxuyênsuốtdãy

An-pơ;dođó,nóđãđượctạmhoãn.Nhưngnhucầuđãtrởnênbứcthiếtvàothậpniên1980,khilưulượnggiaothôngxetảibịtắcnghẽntrêncácthunglũngcaongấtcủadãyAn-pơ.Nhằmđốiphóvớiáplựctừcôngchúng,nhàcầmquyềnThụySĩđãragiớihạnvềkhốilượnglưuthôngvàtảitrọngcủacácđoànxetảibăngngangdãyAn-pơ;tuynhiên,họđãvấpphảisựphẫnnộtừnhữngngườilánggiềng.ĐứcvàÝđãrấttứcgiậntrướccácchínhsáchhạnchế,trongkhiPhápvàÁolạiphànnànrằngcáchãngvậntảiđãchuyểnhướnglưuthôngtừThụySĩsangcácconđèovốnđãtắcnghẽncủahọ.Dựánsaucùngđãđượctiếnhànhvàocuốithậpniên1980,vớimộtphươngánmớimẻ.Sự

phụthuộccủacácnhàhoạchđịnhđốivớicáccôngtykỹthuậtcôngtrìnhlớnnhưElektrowattvàMotor-Columbus,vớivịthếthốngtrịthịtrườngđếntậnngàynay,đãđượcthaythếbằngmộtphươngthứcvớiphạmvirộngkhắp,bắtnguồntừmộtcôngtykỹthuậtdândụngThụySĩ.DướisựdẫndắtvàphốihợpcủaErnstBasler&Partners,mộtcôngtytrẻđượcthànhlậpnăm1981,tiếnđộdựánđãđượcxâydựng.Trongsuốthơn20năm,họvẫngiữnguyêntháiđộkiênđịnhđốivớihaiđườnghầmquantrọng–dướicácchânđèoStGotthardvàLötschberg–đồngthờicũngtiếpthuthêmnhiềukiếnthứckỹthuậtmới.Năm1993,dựánđãchínhthứcđượctriểnkhai:cảhaiđườnghầmđềuđượckhoanđồng

thờitại5điểmkhácnhaunhằmgiảmbớtthờigianthicông.Tuynhiên,thànhtựulớnnhấtcủaNEATkhôngnằmởchínhcácđườnghầm,màđếntừquytrìnhquảnlýlinhhoạttừcơcấuchínhphủ,vớicácphươngthứcraquyếtđịnhphứctạpvàphânquyềntrongmộtthờigiandài,cũngnhưquátrìnhpháttriểnvànângcấpcóchọnlọckỹnăngmớitừcáckỹsưcôngchánhthamgia.

CôngthứcThụySĩ:kiêntrì,dàihạnvànhạybénLịchsửcủangànhcôngnghiệpxâydựngThụySĩcùngcácngànhliênquancũngtuântheo

cácnguyêntắckiểumẫunhưchúngtađãchứngkiếntrongnhiềulĩnhvựckhác:Mộtsốdoanhnhânhoặcnhàchuyênmônđãnổilêntừsớm,vàkéotheoquátrìnhpháttriểncáccôngtymangtầmvóctoàncầu.Mộtsốcáccôngty,nhưHolcimvàSikatronglĩnhvựcnàyđãpháttriểnvôcùngbềthế.Trongkhiđó,nhữngcôngtycònlạiđềulàcácđấuthủđếntừsànđấuchuyênbiệt,vớitínhchuyênmônhóacaovà–trongmộtvàitrườnghợp–sởhữucácsảnphẩmcùngdịchvụvôcùngthiếtyếu.

CáckếtcấuhỗtrợđượcchuẩnbịtrướcnhằmkíchhoạtcáckhốichấtnổdọctuyếnđườngsắtNEAT(TuyếnđườngsắtbắcngangAn-pơmới),mộtđườnghầmkéodài57kmdướichânđèoGotthard.Vớichiphíướctính24tỉđô-la,đâylàdựánxâydựngđắtđỏnhấttronglịchsửThụySĩ

CáctậpđoànvậtliệuxâydựngThụySĩhàngđầu(thốngkênăm2011)

1950 1970 1980 2000 2011Holcim(1912) Doanhthu(triệufrancTS) Khôngrõ1.203 5.247 14.01220.744Tổngnhânviên Khôngrõ9.700 29.56044.32080.967TổngnhânviêntạiThụySĩKhôngrõ1.390 2.380 2.780 2.040Sika(1910) Doanhthu(triệufrancTS) Khôngrõ213 1.100 1.998 4.556Tổngnhânviên Khôngrõ2.480 6.240 7.870 14.368TổngnhânviêntạiThụySĩKhôngrõKhôngrõ1.080 1.060 1.900Bảngtrêncungcấpdoanhsốvàtổngsốnhânviên(toàncầuvàtạiThụySĩ)củahaicôngtyvậtliệuxâydựnglớnnhấtThụySĩ,

nếusốliệuhiệnhữu(sốliệukhônghiệnhữusẽđượcđánhdấu“khôngrõ”).Sốnămphíasaumỗicôngtythểhiệnthờigianthànhlập.Sốliệudoanhthuvànhânviênđượclàmtrònlênhoặcxuống,vàtrongmộtsốtrườnghợpcóthểdaođộngtheocácnăm.

HolcimđượcthànhlậpvớitêngọiAargauischePortlandcementfabrik,còntiềnthâncủaSikalàKasparWinkler&Co.CôngtyxâydựnglớnnhấtThụySĩ,Implenia,đượcthànhlậpnăm2006từthươngvụsápnhậpnhiềucôngty,dođókhôngthểthểhiệndoanh

sốvàsốnhânviên.DocáccôngtylớnnhấttrongngànhkỹthuậtdândụngđềuquánhỏsovớiHolcimvàSika,chúngsẽkhôngxuấthiệntrongbảngnàyNguồn:TạpchíFortune

ChúngtađãchứngkiếnhọtìmcáchbứtphákhỏithịtrườngThụySĩngaytừgiaiđoạnđầu,vàtìmkiếmthànhcôngbênkiabiêngiới–từcáccôngtrìnhchuyênmôndanhtiếng,nhưtrườnghợpAmmann,chođếncácdoanhnghiệptoàncầupháttriển,nhưHolcim,Sika,Geberitvànhiềucôngtykhác.Đaphần,chúngtađềuchứngkiếnhọthểhiệnsựnhạybénđốivớinhữngthayđổivềcôngnghệvàthịtrường,vàhầuhếtđãthíchnghithànhcông.Họđềulànhữngđấuthủtranhđấuchodàihạnvàcótháiđộganlìtrướcnghịchcảnh,hiểu

rằngrồiđâyhọsẽtrảiquanhiềuthăngtrầmdohệquảtừnguồnvốnđầutưkhổnglồvàbảnchấttuầnhoàncủacácngànhkinhdoanh.Họđaphầnlànhữngdoanhnghiệpdochủsởhữuquảnlý,vàtrongmộtsốtrườnghợpcóthểtruyềnđếnthếhệthứbahoặcthứtưtronggiatộcsởhữu,nhưngchưacóbằngchứngnàochothấyhọmấtđikhíthếhayđộnglực.Độingũquảntrịcủahọluôncóthâmniênhoạtđộnglâudàivàbiếtcáchtựthúcđẩy.MarkusAkermann,CEOcủaHolcim,đãphụcvụtạicôngtynàytrong33năm;vàngườitrongcuộccũngnóivuirằngônggiốngnhưmột“cuốnbáchkhoasống”,vìphạmvihiểubiếtcủaôngtrongngànhkinhdoanhxi-măngcóthểbaotrùmmọikhíacạnhtrêntoàncầu.Đâylàmộtcôngthức–nếunóđúnglàmộtcôngthức–phùhợphơnvớilốitưduycủangười

ThụySĩ,thayvìnhữngquốcgiacólãnhthổrộnglớnvàphânhóahơn,chẳnghạnnhưHoaKỳhayAnhQuốc.Nhưngcũngkhôngbằngchứngnàochothấynósẽkhôngthểtiếptụclàcôngthứcthànhcôngtrongtươnglai.

Cáccộtmốcquantrọng1800-1899 1807 KhởicônghệthốngkênhđàoSôngLinth,nốigiữacáchồWalenvàZurich1822 BắtđầuquátrìnhkhảosátchodựánvẽbảnđồThụySĩcủaDufour1974 CasparGebertthànhlậpmộtcôngtyốngnướctạiRapperswil,tiềnthâncủaGeberit

saunày1884 GottfriedPlüssmởnhàmáysảnxuấtbộtđánhbóngkimloạitạiOftringen,tiềnthân

củaOmyasaunày1895 BankfürElektrischeUnternehmugen(NgânhàngCácDoanhnghiệpĐiện)thànhlập,

tiềnthâncủaElektrowatt(đổitênnăm1946)1900-1999 1904 OthmarHermannAmmann,kỹsưxâycầu,bắtđầusựnghiệptạiMỹ1910 KasparWinklerthànhlậpcôngtydướitênôngtạiZurich,tiềnthâncủaSikasaunày;

phátminhrahồ(vữa)chốngthấmnước1913 AargauischePortlandcementfabriktriểnkhaihoạtđộngtạiHoldenbank;côngtysau

nàyđổitênthànhHolcim1918-1922

QuátrìnhchốngthấmthựchiệntạihầmđườngsắtStGotthardvớisảnphẩmcủaSika

1928 ContinentaleLinoleumthànhlập,tiềnthâncủaForbo1930 LễkhánhthànhCầuSalginatobelcủaRobertMallart,côngtrìnhtiênphongtrong

ngànhxâydựngcầuđường1957 MaxFirschgiúpvịkỹsưkhôngbiếtmỏimệtlưudanhmuônthuởtrongvởdiễn

HomoFaber1957 ChristianMennbắtđầusựnghiệpkỹsưcôngchánhtạiChur1960 KhởicôngxâydựngmạnglướiđườngcaotốcThụySĩ

1965 NgànhkỹthuậtdândụngcủaElektrowattđượctáchthànhcôngtyđộclập1967 ĐậpthủyđiệnGrandeDixenceđivàohoạtđộng,làconđậpcaonhấtthếgiớithời

điểmđó1993 KhởicôngthônghầmTuyếnĐườngsắtbắcngangAn-pơmới(NEAT)Từ2000 2006 CôngtyxâydựngImpleniathànhlậpdosápnhậpBatigroupvàZschokke

12.TừsiêumáytínhđếnnhữngconchuộtTấtcảnhữngnềnvănminhvĩđạiđềubắtđầutừviệcđođếm.Vàtấtcảđềutìmcáchpháttriểnnênnhữngphươngpháp,vàsaucùnglàcácloạimáymócnhằmđơngiảnhóacácphéptínhphứctạp–nhữngphươngphứcvàmáymócnàyđãtiếnhóathànhcácngànhcôngnghệphầnmềmvàphầncứngkhổnglồngàynay.Cácnhàphátminh,nhàthiếtkếvàdoanhnhânThụySĩđãgópphầnviếtnêncâuchuyệncuốicùngvềkỷnguyêntăngtrưởngcủanềncôngnghiệpthờihiệnđại–song,nỗlựccủahọvẫncònkhậpkhiễngvàthiếunhấtquán.Thờigiantrôiqua,vàmộtlầnnữacáckỹsưcôngnghệthôngtinvàchếtạomáymóclạicốnghiếntâmsứctrongmộtngànhmũinhọn,nhưngrồichỉđểnáumìnhtrongbóngtốitrướcdiệnmạokhốcliệtcủathựctếcạnhtranhcùngnhịpđộthayđổihunghiểmtrongcácngànhcôngnghệ.Tuynhiên,vẫncónhữngcánhânsốngsót,vàthậmchílànhữngcâuchuyệnthànhcôngvangdộitrongngànhcôngnghệphầnmềm.Bêncạnhđó,cũngcónhữngdấuhiệuchothấyThụySĩđangđóngvaitròquantrọngtrênphươngdiện“mềm”đangtăngtrưởngvượttrộivàsinhlợidồidàocủacuộccáchmạngcôngnghệthôngtin.

Chờđợimột“triệuphú”NgườiThụySĩđầutiêntừngcôngbốmộtphátminhthắnglợitrong

tínhtoáncólẽchínhlàJostBürgi(sinhnăm1552).Ởtuổi27,ôngđãgianhậpmộtcôngtydịchvụtạiLandgrave,Hesse,vớitưcáchmộtthợđồnghồvàngườichếtácdụngcụ.ÔngchịutráchnhiệmbảoquảnvàcảitiếncácdụngcụtrênđàithiênvănLandgrave,vàđểgiúpcácphéptínhthiênvănhọctrởnêndễdànghơn,ôngđãphátminhrahệthốnghàmlôgaritđầutiêntrênthếgiới.Thậtkhôngmay,ôngđãkhôngcôngbốphátkiếnnàyngaylậptức–mộtnétđặctrưngsẽcònlặplạitạiThụySĩ.ĐólàlýdohàmlôgaritngàynayđượcgắnvớitêntuổinhàtoánhọcngườiXcốt-len,JohnNapier,ngườiđãcôngbốnóbằngvănbảnvàonăm1614.Phảimấtđếngầnbathếkỷsau,ThụySĩmớikhaisinhthêmmộttàinăngxuấtchúngtrong

lĩnhvựchỗtrợtínhtoán.OttoSteiger,mộtnhàphátminhcuốithếkỷXIXtạiStGallen,đãpháttriểnmột“cỗmáytínhtoánbốnchiều”,vớichứcnăngthựchiệnbốnphéptínhđạisốcơbản,baogồm:cộng,trừ,nhânvàchia.Năm1899,Steigerđãthuyếtphụcmộtnhàtưbảncôngnghiệp,HansEgli,tiếnhànhsảnxuấtchiếcmáyvớisốlượnglớntạimộtnhàmáyZurich,vàtungrathịtrườngvớinhãnhiệu“Triệuphú”.Lợithếkhiếnloạimáynàyvượttrêntấtcảcác

sảnphẩmcạnhtranh,vàthậmchítrêntấtcảcácchứcnăngtừchiếcmáyđượcBlaisePascal–mộttriếtgiavànhàphátminhnổitiếngngườiPháp–chếtạonăm1642,chínhlàphươngthứchoạtđộngtươngđốiđơngiảncủanó.

CôngnghệđãbỏquangườiThụySĩChínnămsau,nhàmáysảnxuấtcơkhíchínhxáccủaEgliđãtiếnhànhsảnxuấtloạimáytính

bốnphéptínhnhỏgọnhơn,nhờcôngcủamộtngườiThụySĩtênErwinJahnz.Nhữngchiếcmáytính“Madas”đầutiênlàloạimáycơhọcthuầntúy,vàhoạtđộngnhờcácphímnhấncùngmộttayquay.Cácmẫumãsauđóđãđượctíchhợpthêmnguồnđiệnvàđượcsảnxuấtchođếngiữathậpniên1950–vớicácphiênbảntinhvihơn.Tuynhiên,ngoàicácloạimáymóctrên,nhữngbướcpháttriểntrongcôngnghệthôngtinđãthựcsựbỏxaThụySĩtừnửađầuthếkỷXX.Khôngcótiếnbộđángkểnàoxuấthiệnchođếnnăm1950,khimộtgiáosưtoánhọctạiETH(ĐạihọcKỹthuậtQuốcgia)Zurich,EduardStiefel,tỏrahứngthúvớichiếcmáytínhlậptrìnhdoKonradZuse,mộtngườiĐứcthiếtkế,vàthuêvềmộtchiếcmáytươngtựđểlắpđặttạiZurich.ZuseđãpháttriểnZ4(hoạtđộngbằngmộtrơ-leđiện)vàonăm1942;vàđếncuốiThếchiến

II,chiếcmáyđãsốngsótcùngôngkhitrốnkhỏiBerlin.Tuyđếnnăm1950đãcónhiềuloạimáytínhvanđiệntửhoạtđộngnhanhhơnZ4gấp100lần,nhưngchúngđềuchỉdùngđượcmộtlần,vàcóxuấtxứtậnAnhQuốcvàHoaKỳ;hiểnnhiên,ETHkhôngcóđủngânsáchchochúng.ChiếcmáyZ4đượcStiefelnhậpkhẩuvàcảitiếntheođúngyêucầucủaôngcũngchínhlàchiếcmáytínhđầutiênđượclắpđặttạimộttrườngđạihọccủachâuÂulụcđịa.Nócóứngdụngrấtchuyênsâu:từnăm1950đến1955,nóđãđượcsửdụngtrong55dựánxuấtpháttừcáckhoangànhkhácnhaucủaETH,cũngnhưtrongcáccôngtycôngnghiệp.MộttrongnhiềudựánđồsộđượcthựchiệnvớisựhỗtrợcủaZ4chínhlàcôngtrìnhĐậpGrandeDixencetạiValais,vớichiềucao935feet(tươngđương285m)hoànthànhtừnăm1951đến1965;trongđó,Z4đãxửlýmọiphéptínhquantrọng.

ChếtạomộtchiếcmáytínhtoàndiệnCôngtrìnhnghiêncứudoStiefelvàtrợlýcủaông,HeinzRutishauser,tiếnhànhnhờZ4đã

mởranhiềukhámphánềntảngvàphươngphápmớimẻtrongtínhtoán.ĐónggópquantrọngnhấtcủaRutishauserchínhlàbướcpháttriểnsơkhaicủatrìnhbiêndịch–mộtthiếtbịchuyểnmãlậptrìnhviếtthànhngônngữnhịphâncủamáytính,baogồmmộtchuỗicáckýtự“0”và“1”màmáytínhcóthểxửlý.Tuynhiên,StieferđãnhậnrarằngdùsớmhaymuộnthìViệnToánhọcỨngdụngcũngsẽcầnđếnmộtmáytínhcủariênghọ;dođó,chiếcmáytínhnàyđãkhôngthểxuấthiệnrộngrãingoàithịtrườngtrongnăm1950,vàôngkhôngcòncáchnàokhácngoàiviệcchếtạoriêngmộtchiếc.MụctiêucủaStiefellàchếtạomộtloạimáytínhtổnghợpkhôngchỉdànhchocácnhàkhoa

họccủaETH,màcòntấtcảcáccôngtycôngnghiệpThụySĩ.Tuynhiên,dựánđầythamvọngcủaông,ERMETH(ElektronischeRechenmaschinederETH–MáytínhĐiệntửETH)lạihầunhưkhôngnhậnđượcsựhỗtrợnàotừtrườngđạihọc.Khôngnảnchí,ôngvẫntiếnhànhchếtạoERMETHvàonăm1954.Nóđãgầnnhưđượchoànthànhvàomùahènăm1955–trùngvớidịpkỷniệm100nămthànhlậpcủaETH–nhưngnhiềuvấnđềkhônglườngtrướcđãlàmchậmtiếnđộ.Rutishauserphảivậtlộnvớivấnđềsứckhỏe,vàsauđótrưởngnhómkỹthuậtcủadựán,AmbrosSpeiser,đãquyếtđịnhđầuquânsangIBMvớitưcáchgiámđốcđầutiêncủaphòngthínghiệmnghiêncứumớitạiThụySĩ(mộtđềnghịôngkhôngthểchốitừ).Vìvậy,ERMETH,chiếcmáytínhchínhhiệuThụySĩđầutiên,đãkhôngthểramắttronghainămsauđó.ThiếtbịmớinàymạnhgấptrămlầnloạiZ4cơđiệntử,vàbanđầuđượcứngdụngnhằmxửlýcácvấnđềtrongvậtlýhọcvàcôngnghệ,tuynhiềulĩnhvựcứngdụngmớicũngnhanhchóngđượcbổsung,baogồmyhọcvàsinhhọc.ERMETHvẫnđượcưachuộngchođếnnăm1963,khinóbịthaythếbởiloạimáycótốcđộxửlýnhanhhơnrấtnhiềutừTậpđoànQuảnlýDữliệu(ControlDataCorporation)tạiHoaKỳ.

IBMphảichúý

NiklausWirthđãpháttriểnngônngữphầnmềmPascalnăm1970tạiETH,Zurich QuảngcáocủaApplekhuyếnkhíchsửdụngPascaltrênmáytínhAppleIIcủahọ

NỗlựctrongngànhtinhọccủaETHđãđủthuyếtphụcIBMthànhlậpmộtcơsởnghiêncứutạiThụySĩnăm1956,mộtcơsởvẫnhoạtđộngđếnngàynayvàlànơikhaisinh4nhânvậtđoạtgiảiNobel.ĐâycũngchínhlàgiaiđoạnđỉnhcaocủaThụySĩtrongthờikỳđầucủakỷnguyênmáytính–khởiđầuvớicôngnghệphầncứng,nhưngđãnhanhchóngtiếpnốivớiphầnmềm.Trongđó,cóhainhânvậtxuấtthântừETHgiữvaitròđặcbiệtquantrọng:đólàHeinzRutishauservàNiklausWirth.Saukhitốtnghiệpngànhkỹsưđiệnnăm1959,WirthđãdànhvàinămnghiêncứutronglĩnhvựctinhọctạicáctrườngđạihọcMỹ,trướckhitrởvềThụySĩnăm1967.Từgiữathậpniên1950,RutishauserđãgiữvaitròquantrọngtrongquátrìnhpháttriểnngônngữlậptrìnhAlgol(viếttắtcủangônngữthuậttoán–algorithmiclanguage),vàđượcWirthcảitiếnsâuhơn.WirthđãnhanhchóngthăngtiếnthànhgiáosưmônkhoahọcmáytínhtạiETH,khiôngtiếtlộmộtngônngữlậptrìnhmới,Pascal,vàonăm1970;nhờcấutrúcrõràngvànguyênlýđơngiản,nóđãtrởthànhcôngcụlýtưởngtrongviệcgiảngdạymônlậptrình.Nhữngnămsauđó,Pascalđãtrởthànhmộttrongnhữngngônngữphổbiếnnhấttronghướngdẫnlậptrình–ítnhấtcũngdoHọcviệnHệthốngMáytínhcủaETHđãcôngbốnóhoàntoànmiễnphí.Cólẽ,điềuđángngạcnhiênchínhlàkhôngngườiThụySĩnàonghĩđếnýtưởngcôngbốmột

ngônngữlậptrìnhgắnliềnvớicácứngdụngkinhdoanhđểhợpthànhmộtsảnphẩmthươngmại.ChiếntíchnàyđãthuộcvềPhilippeKahn,mộtngườiPhápsinhtrưởngtạiMỹ,ngườiđãtrởvềMỹsaukhitheohọctạiETHcùngNhạcviệnZurich,vàthànhlậpcôngtyphầnmềmBorland,nơichoramắtmộttrongnhữngsảnphẩmđầutiêncủahọ,Turbo-Pascal,mộtmôitrườngpháttriểntoàndiệndànhriêngchomáyvitínhthờiđiểmđó.Borlandđãgiànhđượcthànhtựuphithườngvớisảnphẩmnày;vàtheoướctính,vàothậpniên1980,cóđếnhơnmộtnửacácchươngtrìnhứngdụngdànhchomáytínhcánhâncủaIBM(ramắtnăm1981)đượcviếtbằngngônngữTurbo-Pascal.

Từýtưởngđếnthịtrườnglàmộthànhtrìnhdài“Khôngthểthươngmạihóa”làthấtbạichungcủacácphátminhgốcThụySĩtrongcông

nghệthôngtinliênlạc,đặcbiệtkhiứngdụngvàophầncứng.MộtvídụtiêubiểuchínhlàcôngnghệsiliconhaichiềutrongsảnxuấtbóngbándẫndoJeanHoerni,mộtngườiThụySĩ,phátminh,vàđượccáccôngtyThụySĩnhưOerlikonContravesmualại,nhằmxâydựngcáchệthốngkỹthuậtsốsửdụngchipđượcứngdụngtrongdẫnđườngvũkhí.Tuynhiên,Contravesđãkhôngthểkhaitháctiềmnăngtừcôngnghệnày,vàtấtcảnhữngbướcpháttriểnmangtínhquyếtđịnhđốivớimáyvitínhsửdụngchipđãthuộcvềtaycáctậpđoànHoaKỳnhưIntel,MotorolavàRockwell.LịchsửcủangànhsiêumáytínhThụySĩcũngrấtđángquantâm.AntonGunzinger,người

đứngsaubiênniênsửnàylàcontraicủamộtnôngdânvùngSolothurn,vàđãtốtnghiệpETHvàonăm1990vớibằngtiếnsĩkhoahọccôngnghệ.LuậnáncủaôngvềcácmáytínhsongsongđãnhậnGiảiSángtạocủaETHvàGiảithưởngSeymourClay,doCrayResearch,mộtcôngtysiêumáytínhchứngnhậntronglĩnhvựctinhọchiệunăngcao.Cùngnămđó,ôngcùngbađồngnghiệpđãpháttriểnmộtmáytínhsongsongmangtênMUSIC.Với170vimạchxửlý,

chiếcmáynàycóthểthựchiện10tỉphéptínhmỗigiây.Tuythờiđiểmđóđãxuấthiệnnhữngchiếcmáythậmchícònmạnhmẽhơn,nhưngchúngđềucồngkềnhvàđắttiềngấpnhiềulần.NhữngnhàpháttriểnmáytínhvôdanhngườiThụySĩnàyđãgiớithiệucỗmáycủahọtrongCuộcthiGordonBelltạiHộinghịSiêumáytínhMinneapolis,nơinhữnggãkhổnglồtrongngànhnhưCrayResearch,IBMvàIntelđềugópmặt–vàngườiThụySĩđãtạonêncơnsốtkhigiànhngôiáquân.Trongphútchốc,Gunzingerđãtrởnênnổitiếng,vàETHđãbổnhiệmônglàmgiáosưtrợgiảngtạiHọcviệnCôngnghệđiệntử.Năm1994,khitạpchíTimecôngbốtên100ngườiđượcbanbiêntậpđánhgiálàsẽcótầmảnhhưởngtolớntrongthếkỷXXI,GunzingerđãtrởthànhcáitênThụySĩduynhấttrongdanhsách.

AntonGunzinger,nhàpháttriểnSiêumáytínhGigaboosterthậpniên1990 Gigabooster,một“siêumáytính”cỡnhỏ,tiếtkiệmchiphínhưngmạnhmẽ,làsảnphẩmđầutiêncủacôngtydoAntonGunzingertáchratừETH(Đạihọc

KỹthuậtQuốcgia),SupercomputingSystemsNhằmthươngmạihóaýtưởngMUSIC,GunzingerđãthànhlậpSupercomputingSystemsvào

năm1993.Sảnphẩmđầutiêncủahọlàchiếcmáytínhhiệunăngcaovớigiáthànhvôcùngphảichăng,Gigabooster,đượcramắtnăm1995.Chiếcmáynàycócôngsuất1,7giga-FLOPS(tươngđươnghàngtỉhoạtđộngnổiđiểmmỗigiây),vớikíchthướcbằngmộtchiếcva-limỏng;vàkhôngnhưcácsảnphẩmtinhọckhác,nóchỉtiêutốncôngsuất450watt–hayxấpxỉcôngsuấthaimáytínhcánhân(PC)bìnhthường.GigaboostergâyấntượngmạnhđếnmứcgiúpSCStiêuthụngaymườichiếctrongthoángchốc.Tuynhiên,thànhcôngcủachiếcsiêumáytínhgốcThụySĩlạikhôngduytrìđượclâu,dochỉriêngchiphícậpnhậtphầnmềmhoạtđộngđãvượtquánguồnlựccủamộtcôngtynhỏ.Trongkhiđó,siêumáytínhlạilàvấnđềuytínthuộcvềcáctậpđoànlớn,vàhọcũngthườngxuyênnhậnđượctrợcấpchéohoặcđượcnhànướchậuthuẫn.SCSlạithiếuhẳnnhữngnguồnlựcnày.Dovậy,Gunzingerđãquyếtđịnhđiềuchỉnhmụctiêukinhdoanh.Thayvìsảnxuấtvàquảngbáchocácsiêumáytínhcủabảnthân,ôngđãtậptrungvàomộtngànhkinhdoanhkhiêmtốnhơn,đólàpháttriểnhệthốngphầncứngvàphầnmềmdànhchomáytínhcánhân,điểnhìnhnhưbộxửlýdànhchomộtnhàmáyphânloạikhoaitây,baogồmcôngđoạnkiểmđịnhkhoaitâylầnhaitrênbăngchuyềnvàlựachọnnhữngcủcókíchthướcphùhợp.Vớinhữnghệthốngtrên,côngtyđãtìmranhữnghướngđiriêngvớikhảnăngsinhlời,vàSCShiệnnaycóthểxemlàmộthìnhmẫuthànhcôngđốivớimộtcôngtydịchvụkhiêmtốn,vớivỏnvẹn70nhânviên.

SuýtthànhcáchmạngNhữngnhàtiênphongngườiThụySĩtronglĩnhvựctinhọcthuầntúythườngkhócóthể

thươngmạihóacácphátminhcủahọ,doquymônhỏcủacácdoanhnghiệptinhọcThụySĩ,trongkhimụctiêucủacôngnghệthôngtinlạinhắmđếnngànhcôngnghiệpviễnthôngthườngchútrọngvàothịtrườngnộiđịa,baogồmcáccơquanchínhquyềnvàcơsởquốcdoanh.BấtchấpsựthậtrằngThụySĩlànơisởhữumậtđộthuêbaođiệnthoạicaonhấtthếgiớitrongthếkỷXX,quốcgianàyvẫnđemlạiđiềukiệnlýtưởngchongànhcôngnghiệpnày.Khôngnhữngthế,tiềmnăngcủacáchệthốngthôngtinliênlạcsốhóacũngđượcpháthiệntừsớm;vàtrongmộtsốlĩnhvựcnhấtđịnh–nhưtíchhợpmáytínhtronghệthốngliênlạcgiaothôngkhoảngthậpniên1970–ThụySĩđãdẫnđầuthếgiớivềứngdụngcôngnghệmới.Năm1969,mộtdựánđầythamvọngđãđượctriểnkhainhằmxâydựngmộthệthốngviễn

thôngtíchhợphoàntoànkỹthuậtsốtạiThụySĩ.Nhưngdựánđồsộnàyđãvấpphảitìnhtrạngtrìtrệcốhữutừcáccơsởnghiêncứutrọngđiểmdonhànướcbảohộ.Cáctổchứcđượcmờithamgiadựánkhôngphảilànhữngứngcửviênphùhợpnhất,màchỉlàcácđốitácđượcưuáitrongchínhsáchcủachínhphủvềviệclàmvàhoạtđộngcôngnghiệp.Dođó,cầncómộthiệphộiphụtráchsảnxuấtmộthệthốngviễnthôngkỹthuậtsốtíchhợptheophiênbảnThụySĩ,

bêncạnhliênminhPTTquốcdoanh(viếttắtcủaBưuchính(Post),Điệnbáo(Telegraph)vàĐiệnthoại(Telephone)đóchínhlàbađấuthủlớnnhấttrênvõđàiviễnthôngThụySĩ–baogồmHasler,AlbisWerkeZurich(saunàytrởthànhSiemens-Albis)vàStandardTelephoneandRadio.Cólẽviệcdựánnàybịbỏxatrongcuộcchiếncạnhtranhlàđiềukhôngthểtránhkhỏi.Đến

năm1983,khidựánchínhthứcbịhủybỏ,họđãhoangphí220triệufrancThụySĩ.Thànhquảrõràngduynhấtchínhlàviệcsápnhậpbacôngtyvàonăm1987đểlậpnênAscom,vàđãmanglạithànhcôngkhitậptrungvàocácgiảiphápkhôngdây,kiểmđịnhmạnglướivàanninhthôngtinliênlạc.Tậpđoànnàyhiệnđanghoạtđộngtại20quốcgiavàsởhữukhoảng2.100nhânviêntrêntoàncầu,vớidoanhthunăm2010đạt570triệufrancThụySĩ.

"Tiếnggầm"củachuộtMộtlờibiệnminhđôikhiđượcquychonhượcđiểmcủaThụySĩtrongcáclĩnhvựcITvàviễn

thôngchínhlàviệcthiếuvắngnhữngbộóctrẻtrung,tươimới.Tráilại,nhữngbộócnàyluôncóthừatạicácsântrườnghọcbangCaliforniatừthậpniên1970đến1980.NhữnghọcviệnưutúnhưĐạihọcBerkeleyvàStanford,ViệnNghiêncứuStanfordvàTrungtâmNghiêncứuPaloAltocủaXeroxchínhlànơiươmmầmnhữngnhântàipháttriểnmáytính.TrongsốcácnghiêncứusinhđanghoạtđộngtạiStanford,cóDanielBorel,mộtcửnhânđếntừEcolePolytechniqueFédéraledeLausanne(EPFL)vàPierluigiZappacosta,mộtkỹsưngườiÝ.TrênđườngtrởvềchâuÂu,họđãcùngnhauthànhlậpmộtcôngtychuyênpháttriểnphầnmềm,vàđến1981đãnhậnđượcđơnđặthàngđầutiêntừmộtdoanhnghiệpNhậtBản,Ricoh,vềmộtnghiêncứumangtínhkhảthi.Mụctiêucủahọlàtạoramộthệthốngchếbảnđiệntửcóthểvậnhànhvớimộtconchuột.Thờiđiểmđó,chuộtmáytínhvẫnchưaxuấthiệntrênthịtrường,nhưngvớitưcáchcựusinh

viênStanford,BorelvàZappacostacóthểtruycậpvàoAstranet,tiềnthâncủaInternetngàynay.Họđãtìmthấynhữngnhàtiênphongtrongcôngnghệnày–đơncửnhưtạiThụySĩlàJean-DanielNicoud,mộtgiáosưphụtráchphòngthínghiệmvi-tinhọccủaEPFL.Năm1981,BorelvàZappacosta–cùngvớisựthamgiacủanguyêngiámđốcOlivetti,GiacomoMarini–đãsửdụngsốtiềnhọkiếmđượctừhợpđồngvớiRicohđểlậpnênLogitechtạimộtthịtrấn–vớicáitênkỳquặcnhưngkháphùhợp:Apples–thuộcmộttiểubangvùngVaud.Tạiđây,họđãphốihợpchặtchẽvớiphòngthínghiệmcủaNicoud,vàđạtđượcthànhcôngbướcđầutrongviệccảitiếnchuộtmáytínhcơđiệntửthuầntúy.Chuyểnđộngcủaconchuộtđãđượcghinhậntheophươngphápmới,vớicácthiếtbịcảmbiếnquangđiệntử,vàmộtvimạchxửlýlầnđầutiênđượcsửdụngnhằmđiềukhiểnnó.ThànhquảsaucùngchínhlàP4,sảnphẩmphầncứngđầutiêncủaLogitech.Khôngnhưcácloạichuộtmáytínhkhácđượcpháttriểncùngthời,bíquyếtcủaP4khôngnằmởphầncứng,màchínhlàphầnmềm,vốnđượcthiếtkếchínhxáctheoứngdụngcósẵncủanó.ThànhquảnàyđãgiúpLogitech,mộtcôngtychuyênvềphầnmềmgiànhđượcvịthếdẫnđầuvữngchắctrướccácđốithủtậptrungvàophầncứng.

Địnhmệnhtrởthành“thiếtbịtrungtâm”Năm1982,Logitechbắtđầutổchứchoạtđộngsảnxuấtchuộtmáytínhthànhmộtngành

kinhdoanhđộclập.Kháchhàngcủahọlànhữngnhàsảnxuấtmáytínhhùngmạnhchuyêncungcấpứngdụngtrongcáclĩnhvựcthiếtkếhayđồhọaquamáyvitính.Trongnhữngnămđầu,chiphípháttriểncủaLogitechchủyếuđếntừdựánRicoh.Nhưngkhinguồntàitrợnàykếtthúcnăm1986,Logitechđãtựđứngtrênđôichâncủamình,vớiđơnđặthàngtừcácnhàsảnxuấthàngđầunhưApolloComputerhayHewlett-Packard.Năm1984,Appleđãdựđoánchuộtmáytínhsẽtrởthànhthiếtbịđiềukhiểntrungtâmđốivớimọiứngdụng.Tuyđiềunàygiờđâyđãđượcminhchứnglàchínhxác,nhưngkhiấy,tuyênbốnàyvẫnvấpphảisựdửngdưngtừnhiềuhãngsảnxuấtmáytínhcánhân(PC)vàphầnmềmPC;vàchínhMicrosoftcũngđãbỏquacơhộikếthợpcôngnghệLogitechtrongcácsảnphẩmcủahọ.

DanielBorel,đồngsánglậpLogitech ChuộtkhôngdâydoLogitechphátminh,đượcứngdụngcôngnghệtiahồngngoại

MộtsựkiệnbanđầuđượccholàbướcthụtlùiđãtrởthànhquãngnghỉđầymaymắnđốivớiLogitech.SaukhibịMicrosoftkhướctừ,côngtyđãquyếtđịnhchinhphụcthịtrườngngườitiêudùngbằngchínhkhảnăngcủahọ.Bướcngoặtthenchốtđãdiễnravàonăm1986,khiLogitechramắtmộtsảnphẩmbánlẻvớigiáthànhthấphơnchuộtmáytínhcủaMicrosoft45%,vàdoanhthucủahọđãcấtcánh.Năm1991,Logitechđãănmừngconchuộtthứ10triệuđượctiêuthụ.Nămtiếptheo,Microsoftcũngtungmànhìnhtươngtácđồhọarathịtrường,đồngnghĩamỗingườisửdụngPCgiờđâyđềucầnđếnmộtconchuột.Banđầu,sựkiệnnàyđãbổsungthêmnguồndoanhthuđángkểchoLogitech,nhưngngaysauđóhọphảiđốimặtvớigiaiđoạnkhókhăn,docácđốithủgiárẻtạiĐôngÁđãnhanhchóngmởramộtthịtrườngđạichúngmới.Mứcgiácạnhtranhkhôngkhoannhượngđãbuộccôngtytiếnhànhnhữnggiảiphápkhó

khăn.Borel,CEOđươngnhiệmtừnăm1992,đãquyếtđịnhthuhẹpphạmvisảnphẩm(khiđóbaogồmcảmáyscanvàmáyảnh),đóngcửacáccơsởsảnxuấttạiAi-lenvàHoaKỳ,đồngthờithànhlậpmộtnhàmáyvớichiphícạnhtranhtạiTrungQuốc,cũngnhưchuyểnvănphòngtrụsởtoàncầutừThụySĩđếnThunglũngSilicon(LogitechvẫnduytrìcáchộisởtạichâuÂuvàcácbộphậnpháttriểntạiThụySĩ).Cuốithậpniên1990,doanhthuđãbắtđầuhồiphục.Đếnđầuthiênniênkỷmới,mứctăngtrưởngvẫnđượcduytrìvàgiúpLogitechsốngsótvôsựquacuộckhủnghoảng“dot-com”.Năm2003đãđánhdấuconchuộtthứ500triệuđượctiêuthụ.Trọngtâmkinhdoanhhiệnnaycủahọđãchuyểnsangthịtrườngbánlẻ,vàLogitechcũngvươnlênthànhmộtđấuthủtoàncầu,vớivịthếđốiđầutrựctiếpvớiMicrosoft,ApplevàSony.

KhôngphảiaicũngcóthểthànhcôngSựtrỗidậyấntượngcủaLogitech,nayđãtrởthànhmộttrongnhữngcôngtylớnnhấtmiền

TâyThụySĩ,chínhlàđốitrọngcủakếtcụckhôngkémphầnsửngsốttừmộtcôngtykhác,cũngxuấtxứtừkhuvựcnóitiếngPhápcủaThụySĩ–vàlàcôngtytừngđặtranhữngquychuẩnmớitrênkhắpthếgiới.ĐóchínhlàPaillard-Bolex,mộtdoanhnghiệpsảnxuấtcơkhíchínhxác.ĐượcMoïsePaillard,mộtthợmáykiêmnhàphátminh,thànhlậpnăm1814nhưmộtnhàmáychếtạođồnghồ,côngtynàyđãsớmxuấtxưởngmộtloạtcácdụngcụthiếtbị,trongđócóhaisảnphẩmgâytiếngvanglớntrênthếgiới:đólàmáyđánhchữnhãnhiệu“Hermes”vàmáyquayphimBolex,vớihàngtrămnghìnphiênbản16mmđượcsảnxuất.Chiếcmáyđánhchữxáchtay“HermesBaby”–ramắtlầnđầutiênnăm1935–đãtrởthànhchiếcmáytínhxáchtaythựcthụtrongthờiđạicủanó,dokhôngcóloạimáyđánhchữnàokhácvừacógiácảphảichăng,vừatiệndụng,vừacóchấtlượngcaođếnnhưvậy.ThụySĩđãtrởthànhquốcgiasảnxuấtmáyđánhchữlớnthứbathếgiới,vànhữngvănhàodanhtiếngnhưErnestHemingway,JohnSteinbeekvàMaxFrischđềuđãviếtnênnhữngthiêntiểuthuyếtđượccangợikhắpnămchâunhờnhữngchiếcmáyHermes.Đếngiữathậpniên1960,côngtyđãsởhữu6nghìnnhâncôngtạiYverdonvàSainte-Croix,cùng2nghìnlaođộngkhácngoàiThụySĩ.

NhạcsĩkiêmnghệsĩDieterMeierbênchiếcmáyđánhchữ“HermesBaby”củaông.Meierlànhàtiênphongvềthểloạinhạcvũtrường(techno)

Nhưngchínhkỷnguyênkỹthuậtsốđãtrởthànhhồichuôngbáotửchocôngtynày.Tuyđãnỗlựchộinhậpvớithếgiớitrênmộtcontàumới–vớinhiềusảnphẩmgiúpmáyinphunđượccấpbằngsángchế–song,bướcchuyểnhướngtừkỹthuậtđiệnchínhxácsanglĩnhvựcđiệntửlạivượtquásứchọ.Năm1974,Eumig,mộthãngsảnxuấtthiếtbịquayphimtạiÁo,đãmualạiPaillard-Bolex,vàrồiđãđóngcửavĩnhviễncôngtynàyvàonăm1982.Hiệnnay,chỉcònmộtnhómnhỏcácchuyênviênkỹthuậthoạtđộngdướithươnghiệuBolexInternationalchuyênlắpráploạimáyquayBolaxhuyềnthoạitừsốlinhkiệncònlại.

CuộclộtxácmangtênKudelskiTuyLogitechlàcáitênThụySĩduynhấttronglĩnhvựcITvàviễnthông,nhưngtrênphương

diệncánhân,nhiềucôngtyThụySĩhoạtđộngtrongcáclĩnhvựccôngnghệcaochuyênbiệtcũngđãvươnđếnvịthếdẫnđầutoàncầu–vàmộtsốcũngcólịchsửlâuđời.Kudelskilàmộttrườnghợptiêubiểu;côngtynàyđãtiếnhànhsảnxuấtcácloạimáyghibăngchấtlượngcao,vàngàynayđãchứngtỏhọlàdoanhnghiệpdẫnđầuthựcthụtronglĩnhvựccôngnghệthôngtin.StefanKudelskixuấtthântừmộtgiađìnhnhậpcưgốcBaLan,vàđãchếtạochiếcmáyghi

băngđầutiênkhiđangtheohọctrườngEFPLtạiLausanne.Năm1951,ôngđãlậpcôngtyriêngvàpháttriểnloạimáyghibăngNagra,đượcthiếtkếriêngchocácphóngviênđàiphátthanh.ChiếcmáyđãđượckiểmđịnhtrongchuyếnđithửnghiệmcủangườiThụySĩlênĐỉnhEverestnăm1952;vàđếnnăm1953,AugustePicardđãmangchiếcmáytheocùngôngtrongchuyếnlặnbiểnsâukỷlụctrêntàuthămdòTrieste.Kểtừđó,loạimáyghibăngnàyđãđượcsảnxuấtvớisốlượnglớnvàkhôngngừngcảitiến.Nhiềuloạimáycũngđượcthiếtkếriêngdànhchoứngdụngchuyênmôntrongcáclĩnhvựcphátthanh,phimảnhvàtruyềnhình;Kudelskicũngsảnxuấtcácphiênbảnđặcbiệtdùngtrongdịchvụanninh,quânsựvàđođạcâmthanh.

KhóacửavàkhóatruyềnhìnhkỹthuậtsốTuynhiên,trongsuốtthậpniên1980,côngtyvềcơbảnđãthayđổichiếnlượcnhằmlợi

dụngsựxuấthiệncủadịchvụtruyềnhìnhxem-trả-tiềntạiThụySĩ,vàKudelskiđãtiếnhànhpháttriểncáchệthốngmãhóadànhchotruyềnhìnhtrảtiền.Kháchhàngđầutiêncủahọ(năm1989)làmộthãngtruyềnhìnhPháp,CanalPlus;vàbướckhởiđầunàykéotheocảmộtthậpkỷpháttriểnvềsau.CôngtyđãvấpphảicuộckhủnghoảngtrongngànhtruyềnhìnhchâuÂuvàonăm2002,nhưngchỉhainămsau,họlạimộtlầnnữacôngbốkếtquảkinhdoanhkỷlục.Sauđó,họtiếptụcpháttriểncáchệthốngtruycậpdànhchonhữngkhuvựccôngcộngnhưsânvậnđộngthểthao,đồngthờicũngđốimặtvớicáctháchthứcmớinhưtruyềnhìnhkỹthuậtsốvàtruyềnhìnhtrênđiệnthoạidiđộng.Hệthốngtruycậpcũnglà“kếsinhnhai”củamộtcôngtyThụySĩkhác,Kaba.Năm1862,một

thợkhóatênFranzBauerđãthànhlậpmộtnhàmáytạiZurichchuyênsảnxuấtkétbạc,nhưngcâuchuyệnthànhcôngthậtsựcủaKabachỉbắtđầutừnăm1934vớiphátminhkhóahìnhtrụdoFritzSchori,mộtthợmáynghiệpdưthiếtkếcùngmộtchìakhóacóthểđảongược.Bauerđãđăngkýbằngsángchếchothiếtbịnày,vàdonhàsánglậpcôngtyFranzBauervốnnổitiếngvớibiệtdanh“Kassenbauer”(thợlàmkétbạc),ôngđãđặttêntắtchophátminhnàylà“Kaba”.Thậmchíđếnngàynay,vẫncòncònmộtsốlượnglớncáctòanhàtạiThụySĩđượctrangbịkhóaKaba.HệthốngkhóacủaBauerđãpháttriểnđếnmứcchúngcũngcótêntronglĩnhvựccôngnghệthôngtin.Ngàynay,nhữngchiếcchìakhóanàyđượcgắnkèmmộtchipđiệntử,tươngứngvớimộtmãsốriêngbiệt.Lưubêntrongổkhóalàcácdãysốchophépmởkhóa,nênchúngcóthểđượckiểmtrathôngquamộtmáytínhtrungtâm.Dođó,nếungườichủđánhmấtchìakhóa,ổkhóasẽbịchặnnếucóaikháctìmcáchsửdụngnó.Kabalàmộttrongcáchãngcungcấplớnnhấttrongngànhanninh.Côngtyhiệnđangsởhữukhoảng7.700nhâncôngtạihơn60quốcgia,vàđãcôngbốdoanhthuthườngniênkhoảng1,1tỉfrancThụySĩtronggiaiđoạn2009-2010.

TựđộnghóaphòngthínghiệmMộtquyếtđịnhthànhcôngtươngtựtronglĩnhvựcđiệntửcơkhíchínhxácđãthuộcvề

MettlerInstrumente(naylàMettlerToledo),mộtcôngtychuyênsảnxuấtcácloạicâncóđộchínhxáccao.Lịchsửcủadoanhnghiệpnàybắtđầutừnăm1945,khiErhardMettler,mộtkỹsư,bắtđầusảnxuấtloạicânđĩacủaông.Thậmchíđếnthậpniên1950,câncủaMettlervẫncóthểcânchínhxácđến1/10triệugram;nhưngđếnthậpniên1970,côngtyđãbắtđầutíchhợpcácvimạchxửlýmớitrongcâncủahọ,vàmởranhiềuứngdụnghoàntoànmới,nhưcácthiếtbịlàmđầytựđộng.Nhữngcôngcụnàyđãchophépngườisửdụngtrongngànhtiếtkiệmđượcmộtkhoảnchiphílớn,vàchúngcũngđượcthanhtoánđầyđủchỉtrongvàitháng.Bêncạnhđó,côngtycũngđặtranhữngtiêuchuẩnmớitrongcôngnghệtựđộnghóaphòngthínghiệm;đồngthời,trọngtâmkinhdoanhthứbacủahọchínhlàsảnxuấtcácloạicânkếthợpcôngnghệvimạchxửlýsửdụngtronggiaodịchbánlẻ.Năm1980,MettlerđãbáncôngtycủaôngchoCiba-Geigy;và9nămsau,ôngđãmualạiToledoScaleCorporation(TậpđoànCânToledo),nhàsảnxuấtthiếtbịcânđocôngnghiệplớnnhấtHoaKỳ.MettlerToledohiệnnayđangthuộcquyềnsởhữucủaAEAInvestors,vớitổngsốlaođộng10nghìnngườivàdoanhthu1.968tỉđô-lanăm2010.Trongsốcácdoanhnghiệpphầncứngthànhcôngvớihoạtđộngtrêntoàncầu,phảikếđến

DätwylerCables,Reichle&De-MassarivàHuber+Suhner.Tuynhiên,mộttrongsốcácdoanhnghiệpsángtạonhấtchínhlàBaumerHolding,côngtyhàngđầuthếgiớivềthiếtbịcảmbiếnchínhxác.CôngtynàyđãđượcHerbertBaumer,mộtkỹsưETH32tuổi,thànhlậpnăm1952;ôngđãdành4nămkếtiếpchoviệcpháttriểnmộtloạicôngtắcmininhằmghinhậncácchuyểnđộngcơhọcvàbiếnđổichúngthànhxunglựcđiệntừ.Năm1959,Baumerđãchếtạocáccôngtắcminidànhchohệthốngđiềukhiểnlậptrìnhchuyêntheodõivàkiểmsoátcácquytrìnhsảnxuấtđiềuchỉnhbằngdòngđiện,vàcôngchúngđãnhanhchóngkháonhauvềnhữngthiếtbịcảmbiếnchínhxácnhấtthếgiớiđếntừvùngFrauenfeld,ThụySĩ.DanhtiếngcủaBaumercũnglênnhưdiềuvớinhữngphátminhnhưbộcảmbiếnlaserquanghọchaycácthiếtbịcảmbiếnxửlýhìnhảnh.Ngàynay,với36côngtycontrên18quốcgia,TậpđoànBaumerđãtrởthànhhãngcungcấplớnnhấtthếgiớivềcôngnghệcảmbiếntronglĩnhvựcsảnxuấtvàchếbiếntựđộnghóa.Tậpđoànhiệnđangsởhữukhoảng2nghìnlaođộng,vớidoanhthunăm2010vàokhoảng360triệufrancThụySĩ.

HànhtrìnhcủabộnhớBêncạnhđó,cũngcómộtsốcôngtyThụySĩđãđặtnềnmóngngaytạitrungtâmcủangành

kinhdoanhcôngnghệcao:sảnxuấtchipmáytính.Vàchỉduynhấtmộtlần,độngtháihỗtrợcủanhànướcđãđóngvaitròquantrọngtíchcực.Năm1985,HọcviệnHệthốngTổnghợpđãđượcthànhlậptạiETH.ĐứngđầuhọcviệnlàWolfgangFichtner,mộtnhàvậtlýlýthuyếtngườiÁotừnghoạtđộngtạiPhòngthínghiệmAT&TBell.Họcviệnnàyđãhưởnglợikhôngíttừmộtnghịquyếtcủachínhphủliênbangvềnguồnvốnbổsungdànhcholĩnhvựccôngnghệthôngtintạicáctrườngđạihọc.Nhờthế,ETHZurichđãnhanhchóngtiếpbướccáchọcviệndanhtiếngnhưStanford,MITvàUCBerkeleytronghoạtđộnggiảngdạyvànghiêncứuchấtbándẫn.Fichtnerđãgiớithiệumộtchươngtrìnhchophépsinhviêntựthiếtkếcácconchipvàứngdụngchúngtrongthựctếthôngquamộthãngsảnxuấtchấtbándẫncôngnghiệp.TạiThụySĩ,cóbacôngtynhưthế:baogồmBrownBoveri(ABBsaunày),Faselec(mộtbộphậncủaTậpđoànPhilipsHàLan)vàEMMicroelectric(thuộcquyềnsởhữucủahãngđồnghồSMH).NhờmốiquanhệcủaFichtnervớicácdoanhnghiệptrên,họcviệncủaôngđãnhậnđượchợpđồngpháttriểntừcáccôngtysảnxuấtchấtbándẫnhàngđầu,baogồmABB,Motorola,Intel,NationalSemiconductorvàToshiba.ThànhcôngcủaHọcviệnHệthốngTổnghợpkhôngchỉđượcminhchứngbằngthànhtíchtốtnghiệpcủahơn500sinhviêntừngàysánglập(trongđócó100ngườiđãgiànhđượchọcvịtiếnsĩ),màcòntừsốlượngcáccôngtychấtbándẫnThụySĩđãliêntụctănglêntừconsố3lên20,tronggiaiđoạntừnăm1985đếnthếkỷXXIhiệnnay.TrongsốđóphảikểđếnSwissbit,mộtcôngtythànhlậpnăm2001từthươngvụmuađứtđơnvịsảnphẩmbộnhớmáytínhcủaSiemens.Vớidoanhthu60triệu

francThụySĩvàdoanhsốhàngnămbaogồm6triệumô-đunbộnhớvàthẻnhớ,SwissbitchínhlànhàsảnxuấtđộclậpvềsảnphẩmbộnhớlớnnhấtchâuÂu.

Nềnkinhtếmới:bùngnổ,tanvỡvàhồiphụcNhữngvídụtrênchothấyngườiThụySĩđãtìmkiếmthànhcôngcáclĩnhvựcchuyênbiệt

tronglĩnhvựcITcôngnghệcaovàđặtchânvàohàngngũcácnhàsảnxuấtdẫnđầuthếgiớivềchấtlượng.Nhưngcácdoanhnghiệpchuyênbiệtkhôngphảilànhữngkẻlàmnênxuthếtoàncầu;vàtrongcuộccáchmạngcôngnghệvàthôngtindoInternetdẫndắt,cáccôngtyThụySĩchỉđóngmộtvaitròrấthạnchế.Trongsuốtthờihoàngkimcuốithậpniên1990,nhiềunhàtiênphongInternetđãmọclênnhưnấmdướitấmbiểungữ“nềnkinhtếmới”,vớinhữngcáitênngherấtấntượngvàthườngsởhữucácmôhìnhkinhdoanhđầycảmhứng.NhưngtấtcảchỉkéodàiđếnthángBanăm2000,khibongbóngdot-comvỡtancùnghàngloạtcôngtybiếnmấttrêncácbảngđiệntử.MộtngoạilệtrongsốđólàDay,côngtyphầnmềmgốcBasel.Saukhivươnđếnđỉnhcaothịtrườngnhờsứcnângcủabongbóng“kinhtếmới”dướithươnghiệuDayInteractive,họđãtrảiquagiaiđoạnsuythoáitrầmtrọng;nhưngsauđó,vớitưcáchkẻsốngsótmạnhmẽnhấttừbongbóngdot-com,họđãgượngdậymộtlầnnữa.ĐếnthángMườinăm2010,côngtynàyđãđượcAdobe,gãkhổnglồphầnmềmHoaKỳmualạivớigiá240triệuđô-la.PhầnmềmđãđượcminhchứnglàmảnhđấtphìnhiêudànhchocáccôngtyThụySĩvừavà

nhỏ.MộttrongsốđólàTemenos,côngtyphầnmềmđượcGeorgeKoukisthànhlậptạiGenevanăm1993.SảnphẩmduynhấtcủacôngtylàGlobus,mộtchươngtrìnhphầnmềmdànhchocácngânhàng,vớinguồngốcpháttriểntừAnhQuốcnhờcông5cựuchủtịchngânhàngThànhphố,nhưngđãđượcchuyểngiaonhiềulầntrướckhivềtayTemenos.Trongvàinămsauđó,côngtyđãbổsungthêmmộtsốcảitiếnlogicchophầnmềmGlobus,giúpcảithiệntínhnăngvàthuhútkháchhàngtrênkhắpthếgiới–baogồmnhiềungânhànglớn.Hiệnnay,TemenosđanglàmộttrongcácnhàsảnxuấthàngđầuthếgiớivềhệthốngITtíchhợp,vàsảnphẩmcủahọcũngđượcsửdụngtại600tổchứctàichínhtrên120quốcgia.Temenoskhôngphảilàdoanhnghiệpduynhấtđãtạonênchỗđứngvữngchắctronglĩnhvựcphầnmềmngânhàng:ERIBancaire,FinnovavàTậpđoànAvaloq(thànhlậpvớitênkhaisinhBZInformatik),cũnglànhữngđấuthủquantrọng.

PhầnmềmvànhữngbímậtThụySĩhiệnđangmanglạinhiềuđónggópchongànhcôngnghệphầnmềm,nhưcáchquốc

gianàyvẫncốnghiếntronghàngthếkỷ.Điểnhình,ELCAInformatikđãđượckhởinguồntừnăm1968khimộtsốcửnhântừEPFLLausannethànhlậpmộtdoanhnghiệpcungcấphệthốngđiềukhiểnbằngmáytínhchonhàmáythủyđiệntạiGrandeDixence(hoạtđộngnhờsứcnướccủaconđậpcaothứ5thếgiớihiệnnay).Sauđó,côngtyđãchuyểnsanglĩnhvựcphầnmềmquảnlýquytrìnhdựatrêncácngânhàngdữliệu–saunàyđãtrởthànhthuậtngữmớitrongxửlýdữliệu–vàthậmchícònmởrộngsangĐôngNamÁvớiquyếtđịnhthửsứctạiViệtNam.Hiệnnay,Elcađangsởhữukhoảng500nhânviêntạiLausanne,Zurich,Geneva,Bern,London,Paris,MadridvàThànhphốHồChíMinh.MộtcôngtyvớitầmvócquốctếkémhơnlàTậpđoànNoser,vớichuyênmôntrongngànhphầnmềm,tíchhợphệthốngvàcốvấnkỹthuật.CâuchuyệnvềNoserđãkhởiđầutừmộtcửahàngáomưacaosuvùngWinterthurnăm1984;nhưngngàynay,quanhiềuthươngvụmualạikhácnhau,tậpđoànnàyhiệnđanghoạtđộngtạiThụySĩ,ĐứcvàCanada;vàtrongnăm2010,với430nhânviên,họđãmangvềdoanhthu85triệufrancThụySĩ.AnninhIT(côngnghệthôngtin)cũnglàmộtngànhkinhdoanhnhỏbénhưngkhôngkémphầnquantrọngđốivớicáccôngtyThụySĩ.Tronglĩnhvựcnày,Cryptolàmộtbiểutượngthànhcôngtiêubiểu:doanhnghiệpnàyđượcthànhlậpnăm1952dướitayBorisHaegelin,mộtchuyêngiamậtmãngườiThụyĐiển;HeagelintinrằngThụySĩtrunglậpsẽlàcáinôihoànhảođểgâydựngnênmộtcôngtychuyênvềmộtlĩnhvựcnhạycảm.Ngàynay,Cryptođượcxemlàdoanhnghiệpdẫnđầutrongmộtngànhkinhdoanhhếtsứckínđáo,

vớikháchhàngchủyếulàquânđội,cácdịchvụbảomật,cơquanchínhphủvàdịchvụngoạigiao.Hiểnnhiên,mộtsốnhàphátminhphầnmềmThụySĩlànhữngdoanhnghiệpnhỏnhưngđã

đượcrèngiũaquathờigian.MộttrongsốđólàDoodle,côngtythànhlậpnăm2007.Doodlecungcấpmộtcôngcụlậpkếhoạchtrựctuyến,vớisốlượngkháchhàngđanggiatăngnhanhchóngtạichâuÂuvàHoaKỳ.MộtcôngtykhởinghiệpthànhcôngkháclàSVOX,chuyênpháttriểnphầnmềmtổnghợpvànhậndạnggiọngnói.SVOXcũngđượcthànhlậptừcáccửnhânETHvàonăm2000.Năm2009,GoogleđãlựachọnhệthốngcôngnghệgiọngnóiSVOXchocácsmartphone(điệnthoạithôngminh)củahọ;vàđếnnăm2010,SVOXđãđượcNuanceCommunications,mộtcôngtyphầnmềmMỹchuyênvềứngdụnggiọngnóivàhìnhảnhmualạivới87triệufrancThụySĩ(tươngđương125triệuđô-lathờiđó).TrụsởcôngtytạiZurichhiệnnayđãtrởthànhtrungtâmnănglựccủaNuanceCommunications.

Cácdoanhnghiệpkhổnglồđangởnơiđâu?Nhưđãđềcậptrongchươngnày,đónggópcủaThụySĩđốivớingànhITvàcôngnghệthông

tinliênlạctoàncầulàcóthật,vàluônmanglạithànhcông–tuynhiên,vẫncónhiềucơhộibịbỏlỡ.Cácnhómpháttriểnbaogồmnhữngnhàphátminhnhỏ–vốnlànétđặctrưngcủacácngànhcôngnghiệpThụySĩ–vẫnluôngópmặt;tuynhiên,nhữngthànhtựutoàncầungườiThụySĩtừngchinhphụctrongcáclĩnhvựcnhưkỹthuậtchếtạo,chếbiếnthựcphẩmvàtàichính,lạiđangmấtdần.VìsaoThụySĩkhônggâydựngnênmộtcôngtytầmcỡthếgiớivềdịchvụInternet,tinhọc

hayviễnthông?Đơncử,lýdomuônthuởvẫnđượcdùngđểbiệnminhchonỗlựcđổimớithấtbạitronglĩnhvựcviễnthôngchínhlàcơchếsởhữunhànướctrongngànhthôngtinliênlạc.TrongkhiđótạiHoaKỳ,đếchếgầnnhưđộcquyềncủaAT&Tđãsụpđổtừnăm1984,vàmởđườngchonhiềudoanhnghiệpmớivươnlên;song,điềutươngtựlạikhôngdiễnratạiThụySĩ–mãiđếnnăm1998.Vàtronglĩnhvựctinhọccũngnhưphầnmềmđạichúng,ThụySĩcũnggặpnhiềukhókhăndoquymôhoạtđộngnhỏlẻ.Nhữngdựánthenchốtnhưsiêumáytínhhaycácứngdụngđạichúngđòihỏinguồnvốnđầutưdựkiếnkhổnglồđểtạonêncơnđịachấn,nhưnglĩnhvựctinhọclạitỏraquánhỏbéđểcóthểmanglạimộtchínhsáchtrợcấpchéocầnthiết.

CáccộtmốcquantrọngTrước1800 1588 JostBürgipháttriểnhệthốnghàmlôgaritđầutiêntrênthếgiới1800-1899

1862 FranzBauerthànhlậpmộtnhàmáychếtạokhóavàkétbạctạiZurich,tiềnthâncủaKabasaunày

1856GustavAdolfHaslermualạiCácTrungtâmĐiệnbáoQuốcgiaThụySĩ(SwissNationalTelegraphWorkshops-thànhlậpnăm1952),nơikhaisinhHasler(năm1909)vàAscom(năm1987)

1900-1999 1915 AdolfDätwyerthànhlậpDätwyerCables1920 TậpđoànquốcdoanhPTTThụySĩthànhlập(gồmBưuchính,Điệnbáo,Điệnthoại)1945 ErhardMetterthànhlậpMettlerInstrumentetạiKüsnacht1948 WilliStuderthànhlậpRevox1950 EduardStiefelramắtmáyvitínhZ4doKonradZusechếtạotạiETH,Zurich1951 StefanKudelskithànhlậpcôngtycùngtêntạiChéseaux-sur-Lausanne1952 HerbertBaumerthànhlậpBaumerElectrictạiFrauenfeld

AmbrosSpeisertrởthànhgiámđốcđầutiêncủaphòngthínghiệmnghiêncứumới

1955 củaIBMtạiThụySĩ1970 NiklausWirthcôngbốngônngữlậptrìnhmới,Pascal1981 DanielBorelvàcáccửnhânđồngmônthànhlậpLogitech1984 HansNoserthànhlậpNoserEngineering1989 MettlerInstrumenteAGmualạiToledoScaleCorporation;côngtyđổitênthành

MettlerToledo1989 MoïseAssarafthànhlậpERIBancairetạiGeneva1990 AntonGunzingerpháttriểnmáyvitínhsongsongMUSICTừ2000 2004 GooglethànhlậptrungtâmnghiêncứutạiZurich

TươnglaibênkiabiêngiớiTuynhiên,ThụySĩlạicósựquantâmkhôngngờđốivớilĩnhvựcITvàviễnthông.Điểnhình,

hơn80%dânsốnướcnàyđãđượckếtnốiInternet–consốchỉcóthểbịquamặttạimộtsốítquốcgia.SựthíchnghicủadoanhnghiệpThụySĩđốivớilĩnhvựcITđãđạtđếncấpđộvượttrội,vàhiệnđãcókhoảng13.500doanhnghiệphoạtđộngtronglĩnhvựcITvàcôngnghệviễnthông.Tuynhiên,rõràngkhôngphảingẫunhiênmàcáctậpđoànhàngđầuthếgiớilạinhậnthấyởThụySĩsứchấpdẫntrênnhiềuphươngdiệnkhác(xemchương14).NhữngcôngtynhưeBay,Google,Microsoft,IBM,Orange,T-Systems,Siemens,Dell,EDS,Yahoo,ReutersvàHewlett-PackardđềuđãđầutưmộtlượngvốnđángkểvàocáctrụsởtạichâuÂu,ítnhấtvìhọcóthểthuhútvàduytrìnguồnlaođộngchấtlượngcao.Chẳnghạn,GoogleđãthànhlậpcơsởnghiêncứulớnnhấtngoàinướcMỹtạiZurich,trongkhitừnăm1959,Hewlett-PackardđãđiềuhànhmộtcôngtymarketingtạiGeneva–cũnglàcôngtyđầutiêncủahọcótrụsởngoàiHoaKỳ.Vàchắcchắnnhữngđộnglựcbênngoàikểtrên–vẫnthườngxuấthiệntronglịchsửnềnkinhtếThụySĩ–sẽphátđộngmộtlànsóngmớidocácdoanhnghiệpThụySĩvớinềntảngthôngtindẫnđầu.

M

13.Ngànhkinhdoanhcáiđẹp:Nghệthuậtvàkiếntrúc

NghệthuậtvàkiếntrúclànhữngyếutốcốtlõitrongvănhóaThụySĩ,cũngnhưnềnkinhtếThụySĩhiệnđại.Trênhết,chỉtrongmộtthờigianngắn,quốcgianàyđãsảnsinhranhữngAlbertoGiacometti,PaulKleevàLeCorbusier,vàcũnglànơitổchứcmộttrongnhữngtriểnlãmnghệthuậthiệnđạilớnnhấtthếgiới.ThếhệcáckiếntrúcsưThụySĩhiệnnay–baogồmMarioBotta,JacquesHerzogvàPierredeMeuron,PeterZumthor–đãtrồngnhữngcộtmốcmangđậmdấuấncủahọtrênkhắpthếgiới.Tuynhiên,đốivớinhiềungười,thậmchícảngườiThụySĩ,“nghệthuậtThụySĩ”vẫnlàmộtkháiniệmrấtnghịchlý.RấtnhiềunghệsĩThụySĩ,đặcbiệttrongthờikỳhiệnđại,đãtránhthừanhậnhọlàngườiThụySĩ.LeConbusier,kiếntrúcsưkiêmnhàthiếtkế,đãtrởthànhcôngdânPhápvàonăm1930.Klee,mộthọasĩ,đãluôntựxemmìnhlàngườiĐứcthayvìngườiThụySĩ.GiacomettilàmộtđiêukhắcgiasinhtrưởngvàquađờitạiThụySĩ,nhưnglạigâydựngdanhtiếngtạiPháp,nơitácphẩmquantrọngnhấtcủaôngđượchoànthành.NhiềunghệsĩThụySĩkháccũngmấtđibảnsắcThụySĩtrongmắtcộngđồngquốctế.HenriFuseli,họasĩgốcThụySĩhàngđầuvàothếkỷXIX,đãsốngtoànbộcuộcđờitừnăm20tuổitạiAnhQuốc.KurtSeligmann,mộthọasĩhiệnđạithếkỷXXsinhtrưởngtạiBasel,đãđượclưutrongkỷyếucủaBảotàngNghệthuậtHiệnđạiNewYorknhưmộtcôngdânMỹ.VàhẳnnhiềungườisẽbấtngờkhibiếtrằngRobertFrank,nhàlàmphimkiêmnhiếpảnhgiacóảnhhưởngngườiMỹ,đãpháttriểntàinăngnghệthuậtcủaôngtừquênhàZurich.

ộtnghiêncứulýthuyếtvềsựnghiệpcủacácnghệsĩvànhàthiếtkếkểtrênsẽvượtquáphạmvicủacuốnsáchnày–nhưngtạinơinghệthuậtvàthiếtkếtrởthànhcácngànhkinhdoanh,nhưtronghoạtđộngthiếtkếkiếntrúcvàbuônbáncáccôngtrìnhnghệthuật,

chúngcóthểtrởthànhmộtbộphậnquantrọngcủanềnkinhtế.Tuynhiên,chúnglàcáclĩnhvựckhócóthểxácđịnhsốlượng,donguồnlựcđầutưvàkếtquảthuvềkhôngđượcmôtảvàcôngbốrõràngtheolẽthườngnhưcácngànhnghềkhác.Dođó,phươngphápcủachúngtôilàmangđếnmộtbảnkhảosátvềnhữngthànhtựuxuấtchúngtừcácnhânvậtquantrọng,nổibậttronglĩnhvựcnghệthuậtvàkiếntrúcThụySĩ,vớihyvọngrằngnhữngảnhhưởngkinhtếdohọđónggópcũngđượctrântrọngnhưkhiếuthẩmmỹcủahọ.

Cânbằng,thốngnhất–vàkinhdoanhHoạtđộngbuônbántronglĩnhvựcnghệthuậtvàkiếntrúcThụySĩđãtrởthànhnhữngbộ

phậnquantrọngtrongnềnkinhtếmangbảnsắcThụySĩ–kínđáovàdèdặt–bắtnguồntừkhuynhhướnggâydựngtừnềnmóng,phấnđấuvìsựcânbằngvàthốngnhất,cũngnhưlàmchủdoanhnghiệptheophươngthứcriêng.Tuynhiên,mốiquanhệnhậpnhằnggiữanhiềutượngđàivănhóaThụySĩvớiquêhươngcủahọcũngđangdầnđượchélộ.QuanniệmchorằngThụySĩdườngnhưlàmộtmôitrườngngộtngạtđãbắtrễtừrấtlâutronglịchsử.TạimộtThụySĩthờiđạitiềncôngnghiệp,nghệthuậtvàkiếntrúcsángtạolànhữngthànhtựuhếtsứchiếmhoi.KhôngnhưnhữngngườilánggiềngchâuÂukhác,ThụySĩkhôngcókhuônviêntránglệdànhchocácgiađìnhquýtộcđóngvainhàbảotrợnghệthuậtnằmcảithiệnuydanhvàquyềnlựccủahọ.NhữngquanniệmphùphiếmđóbịxemlàlậpdịtrongsuynghĩcủangườiThụySĩ.Tiềnbạc–nếucó–chỉnênchichonhữngthứthựctế.KhôngbấtngờkhinhữngdấuhiệuđầutiêntrongnăngkhiếunghệthuậtthiênbẩmcủangườiThụySĩđãthểhiệntronglĩnhvựckiếntrúc,nơicácgiátrịthẩmmỹcóthểbộclộmộtcáchkínđáothôngquamộtthiếtkếthựctiễnhaytôngiáo.

NướcÝvàbướctôiluyệnTừthếkỷXVIđếnthếkỷXVIII,nhữngkiếntrúcsưquantrọngnhấttạiThụySĩđềuxuấtthân

từphíaNamdãyAn-pơ,thuộcđịaphậncáctiểubangnóitiếngÝvùngTicino,vớiconđườngchínhdẫnđếnthànhRome.NổibậttrongsốđólàDomenicoFontana,truyềnnhâncủaMicheangelovớivaitròkiếntrúcsưtrưởngcủacôngtrìnhVươngcungThánhđườngThánhPeter.CháutraicủaFontana,CarloMaderno,cũngchínhlàngườihoànthànhVươngcungnày.TrongnhữngnămcuốicùngtrướclễtấnphongThánhPeternăm1629,mộtkiếntrúcsưThụySĩkhác,FrancescoCastelli,cũngđãthamgiavàolĩnhvựctrên.SaukhilấyhọBorromini,ôngđãgâydựngnêndanhtiếngvớicôngtrìnhNhàthờSanCarloalleQuattroFontainetrênĐồiQuirinal,vớiphongcáchba-rốcLaMãcổ.Trảiquamộtthếhệ,DomenicoTrezzini,mộtdidânkhác,đãrờiAstano(gầnLugano)để

theođuổisựnghiệptạinướcngoài.SaumộtkhóahuấnluyệnbắtbuộctạiRome,TrezziniđãtìmđếnnướcNga,nơiSahoàngPeterĐạiĐếbổnhiệmônglàmchuyênviênquyhoạchtạithủđômới,StPetersburg.Trongsuốt30nămchođếnkhiquađời,Trezziniđãđãdốcsứcvàobảnvẽthànhphốvàxâydựngnênnhữngcôngtrìnhquantrọngnhất,baogồmThánhđườngThánhPetervàThánhPaul,cũngnhưhaiCungđiệnMùahèvàMùađôngdànhchoSahoàng.Tạiđây,ôngcũngđặrbướckhởiđầuchovănbằngthạcsĩtrongngànhkiếntrúc.TạiThụySĩ,phảimấtđến150nămtrướckhimộthọcviệnđàotạokiếntrúcsưngangtầmđượcthànhlập.

BảnvẽtổngthểthànhphốStPetersburgđượckiếntrúcsưngườiThụySĩ,DomenicoTrezzini(1670-1734)thiếtkếnăm1720.CôngtrìnhthànhphốStPetersburglàdựánxâydựngđồsộnhấtdoPeterĐạiĐếkhởixướngtại

nướcNga,vàcũnglàmộttrongnhữngphátkiếnquantrọngnhấtthếgiớithờiđiểmđó

NhucầutrongngànhkiếntrúcKhoảngthậpniên1800,ngànhkiếntrúcchuyênnghiệpđãtrảiquabướcthayđổisâusắc.Sự

vươnlêncủatầnglớptrunglưugiàucóđãgiatăngmộtsốlượngkhổnglồcáchợpđồngxâydựngđadạng.Đồngthời,cácgiátrịthươngnghiệpvàphươngthứcsảnxuấtcôngnghiệpcũnghìnhthànhnênnhữngquanđiểmvềnăngsuấttronglĩnhvựcxâydựngcôngtrình–kháchhànggiờđâymongmuốnđượcchứngkiếnthànhquảđầutưcủahọtrongmộtkhoảngthờigianhợplý.Việchoạchđịnhvàthicôngcáccôngtrìnhuythếcũngđòihỏinhữngkiếntrúcsưđãquađàotạobàibản,vớikhảnăngbaoquátkhâuhậucầnđầyphứctạpvàhoàntoànthânthuộcđốivớibấtkỳphongcáchkiếntrúcnàođượcyêucầu.TrongnửađầuthếkỷXIX,ThụySĩhầunhưkhôngcóđónggópđángkểnàotrongnhữngxu

hướngtrên–cáckiếntrúcsưchỉtheohọccáckhóađàotạotạiPháphoặcĐức,vàmangphongcáchkiếntrúcđươngthờiápdụngtạiThụySĩ.Song,sựkiệnthànhlậpEidgenössischesPolytechnikum(ETH)đãtrởthànhbướcngoặtlớn.ChínhphủliênbangmớithànhlậpđãthànhcôngkhiđưavềngôitrườngnàymộtkiếntrúcsưngườiĐức,GottfriedSemper.(1)Cùngvớingườibạnthân,RichardWagnerđãthamgiavàocuộcnổidậychốnglạiVươngquốcSaxonytạiDresdennăm1849.Cuộckhởinghĩathấtbại,vàSempercùngWagnerphảirờithànhphốđểtránhbịtruybắt.SemperđãđàothoátsangParisvàsauđólàLondon,trongkhiWagnerchuyểnđếnZurich.Vàinămsau,WagnerđãtậndụngcácmốiquanhệđểđưaSempervềngôitrườngmớithànhlậpPolytechnikum.Semperkhôngchỉđượcthuêthiếtkếcáckhunhàgiảngdạyvớimáihiênnhìnratrungtâmthànhphố,màcònđượcbổnhiệmlàmgiáosưchínhthứccủatrườngđạihọcmới,vớimứclương“khủng”5.000francThụySĩmộtnăm.Sempertinrằngviệchọchỏivềchuyênmôncôngviệcsẽmanglạiđónggópquantrọngchosựnghiệpcủamộtkiếntrúcsư,vàphươngphápnàyvẫnđượcduytrìtạiETHchođếnngàynay.

ThờikhắcgiảiphóngNhờETHvàquyếtđịnhbổnhiệmSemper,ThụySĩđãdầntrởthànhmộtthếlựctronggiới

kiếntrúcchâuÂu.ĐólàgiaiđoạntăngtrưởngnhanhchóngtạicácthànhphốThụySĩ,vàcáckiếntrúcsưđãnhậnđượcvôsốhợpđồngthiếtkế–từgatàuhỏa,nhàhát,kháchsạn,ngânhàngchođếnbưuđiệntrungtâm.NguyênmẫucủacáccôngtrìnhnàycóthểđượcnhậnthấytừcácthủđôhoalệchâuÂu,đặcbiệtlàParis,MunichvàVienna;song,cáckiếntrúcsưThụySĩcũngdầnđềxuấtýtưởngcủariênghọ,vớiphươngthứcđặctrưngcủangườiThụySĩ,vàdấylênnhậnthứcvềtínhkhảthicũngnhưtiếtkiệm.Quathờigian,mộtphongcáchkiếntrúchiệnđạiđãthoátkhỏiràngbuộctruyềnthốngvàbắtđầuvươnmình.CùngvớiquyếtđịnhbổnhiệmkiếntrúcsưngườiThụySĩ,KarlMoser,tạiETH,quytrìnhđào

tạotrongngànhkiếntrúcđãđượccảithiệnsâuhơn.MosertừngcóthờigianlưulạiParisvàÝ,đồngthờiđãgâydựngthànhcôngmộtcôngtykiếntrúchợpdoanhtạiKarlsruhe,nướcĐức,vàtạodựngdanhtiếngtrênthếgiới.ÔngđãhoàntấtcácbảnthiếtkếchonhàgacuốiBadischertạiBasel(năm1913),ĐạihọcZurich(năm1918)vàphòngtriểnlãmnghệthuậtKunsthaustạiZurich(năm1910).Moserlàvídụđiểnhìnhchophongcách“Cáchtân”pháttriểntrongthậpniên1900,dựatrênquanđiểmchorằng:chứcnăng,hìnhtháivàthiếtkếphảihợpthànhmộtkhốithốngnhấtvữngchắc,vàhìnhkhốiđóphảinằmtrongsựchiphốicủatínhthiếtthực.Phongcách“Cáchtân”quảthựcđãsởhữunhữngmốiliênkếtvớitràolưunghệthuậthiệnđại.Chủnghĩatânthờiđãghidấubằngthứtriếtlýthựctếvềsựkhoandung,giúpcủngcốchophươngchâm“chungsốngmỗingày”tạimộtquốcgianhỏbénhưngphânhóađadạng.Bêncạnhđó,cácxuthếmớicũngmởratừcácquốcgiakhác;DướithờiMoser,ETHđãtừbỏtưtưởng“kiếntrúclýthuyết”củaSempervớimongmuốnthiếtkếnênnhữngcôngtrìnhthậtsự,đồngthờixemtrọngchấtlượngvàsựthànhthạo.

Basel,thànhphốđượckhaisángTuykiếntrúcchấtlượnglàyếutốđượcngườiThụySĩthậntrọngngàycàngưachuộng,

nhưngnólạikhôngphùhợpvớinghệthuậttạohìnhthuầntúy.TạiThụySĩthờitiềncôngnghiệp,nghệthuậtđồngnghĩavớisựhạđẳng.LệnhcấmđốivớihìnhtượngtôngiáodoảnhhưởngcủatràolưuCảiCáchđãhạnchếsựpháttriểncủavănhóa,đặcbiệttạithànhthịvàcácthànhphốlớnthuộctrungtâmThụySĩ;vàtronghàngthếkỷ,nhữngvùngđấtnhưCalvinhayZwingliđềucócáinhìngượngépđốivớinghệthuậttạohình.MộtngoạilệduynhấtchínhlàthànhphốvùngbiêngiớiBasel,nơitừthờiTrungcổđãcómốiquanhệgiaothươngphátđạtvớinướcngoài.TừsựkiệnthànhlậptrườngđạihọcđầutiêntạiThụySĩnăm1460,việctiếpnhậncácnạndântừcuộcthanhtrừngtôngiáotrongvàsauphongtràoCảiCách,cũngnhưviệcxuấthiệnngànhkinhdoanhtựdovàcáctổchứcphườnghộiđềugiúphìnhthànhnênmộtchínhthểtưsảnđượckhaisángcủacácthươngnhân,cácxưởngdệtlụavàcácviênchứcchuyênmônvốnrấtcởimởvớinghệthuậtvàkhoahọc.KhôngphảingẫunhiênmàBasellànơikhaisinhhoạtđộngsưutầmnghệthuậttạiThụySĩ,vàcũngchínhlàđộnglựcđầutiênkhiếnEramuscủaRotterdam,mộtnhànhânloạihọcquyếtđịnhđểlạibộsưutậptiềnxu,tranhhọavàtranhvẽchomộtcôngdânBasel,BonifaciusAmerbach,ngườiđãnhậpchungnhữngtặngphẩmnàyvớibộsưutậpcủachínhông.ContraicủaAmerbach,Basilius,vềsauđãmởrộngthêmbộsưutậpvàbánlạichothànhphốnăm1661vớigiá9.000gulden(tươngđương19.000francThụySĩ),vàgiúpBaseltrởthànhcộngđồngThụySĩđầutiênsởhữumộtcôngtrìnhsưutậpnghệthuậtquantrọng.NhưngBaselchỉlàmộtngoạilệ.ChođếnthếkỷXX,sưutầmnghệthuậtvẫnchỉlàhìnhthức

bảoquảncủariêngmỗicánhân.Khihoạtđộngsưutầmbắtđầupháttriển,nóvẫnchưabịápthuếquánghiêmngặt;nhưngđếnnăm1907,khiđạoluậtsánglậpđượcnhấnmạnhtrongBộluậtDânsựThụySĩ,chỉcònhailựachọnduynhấtđượcquyđịnhsaucáichếtcủangườisưutầm:đólàbánđứt,hoặcquyêntặngbộsưutậpchongườikhác.VàdokhôngcóhoạtđộngbuônbántácphẩmnghệthuậtchuyênnghiệpnàotạiThụySĩchođếnthếkỷXIXnhằmthumuanhữngcôngtrìnhsưutầmtrên,quyêntặngđãnghiễmnhiêntrởthànhlựachọnduynhất.BảotàngthuầntúydànhriêngchonghệthuậtđầutiêntạiThụySĩ,MuséeRath,đãmởcửatạiGenevavàonăm1826,vàcũngchỉsởhữunhữngtặngvật.20nămsau,BaselđãtiếpbướcZurichvớiBảotàngMuseumanderAugustinergasse,vớicácbộsưutậpnghệthuậtcangợinhữngkiệttácxuyênsuốtchiềudàilịchsử.Hiệnnay,ThụySĩthậtsựkhôngthiếunhữngbộsưutậpnghệthuật–vớimộtbảotàngchomỗi65nghìnngười–nhưngđóphầnlớnlàthànhquảtừcôngsứchiếntặngđầynhiệtthànhcủacácnhàsưutầmtưnhân.

TạonênnhữngbộsưutậpkinhđiểnCuốithếkỷXIX,đầuthếkỷXX,thànhcôngtronghoạtđộngcôngnghiệpđãmởranguồnvốn

tựdo,vàgiớithượnglưubắtđầumongmuốnthểhiệnkhiếuthẩmmỹvàgâydựngtiếngtămtrêntoàncầuthôngquaviệcxâydựngvàtriểnlãmcácbộsưutập.ChòmsaoquytụcácchủnhânmớitronggiớisưutầmnghệthuậtthếgiớiđãpháttriểntạiWinterthur–nơitậptrungnhữngnhàsưutầmđếntừcácgiatộcnhưVolkart,ReinhartvàBühler,nhữngngườiđãtìmthấysựthịnhvượngtừngànhthươngmạikinhdoanhhàngmaymặc,vớinhữngbộsưutậpdanhtiếngcủaArthurvàHedyHahnloser,RichardBühler,cũngnhưGeorgevàOskarReinhart.SidneyBrown,contrainhàsánglậpngườiAnhtừBrownBoveri,cũngđãthuthậpthànhcôngmộtbộsưutậpquantrọngtạiBasel.Nhưlẽthường,tronggiaiđoạnchuyểngiaogiữahaithếkỷXIXvàXX,giaicấptưsảnđã

khoáclênmìnhhìnhmẫutừphongcáchsốngtạinhữngthànhphốlớnchâuÂu,đặcbiệtlàParisvàMunich.Kẻnắmgiữvaitròthúcđẩyquantrọng,vàđôikhilàthenchốttrongtràolưunàychínhlàcáchọasĩThụySĩhoạtđộngtạiParis,vớisựgópmặtcủaCunoAmiet,FélixVallottonvàCarlMontagđếntừWinterthur.NhờnỗlựcdànxếpcủaVallottonvàMontag,giatộcHahnloservàBühlerđãdunhậptrườngpháinghệthuậtẤntượngvàoThụySĩ.HọcũngnuôidưỡngnênhaihọasĩđạitàingườiThụySĩ,GiovanniGiacometti(chađẻcủabứctượng

điêukhắcAlbertoGiacometti)vàFerdinandHodler,nhânvậtnổilêntừcáchợpđồngmuatranhthườngxuyên.Banđầu,nhữngnhàsưutầmThụySĩhoàntoànlệthuộcvàohoạtđộngbuônbántácphẩm

nghệthuậttạiPhápvàĐức.Tuynhiên,đếnnăm1907,thờicơđãđủchínmuồiđểTheodoreFischerkhaitrươngnhàđấuxảonghệthuậtThụySĩđầutiêntạiLucerne.Từnăm1911,mộtthịtrườngnghệthuậtThụySĩriêngbiệtđãmởravớimộtchuỗicác“mỹviệnnghệthuật”–tiềnthâncủacácphòngtriểnlãmngàynay–đượclậpnêntạiZurich,vớiJohannErwinWolfensbergerlàngườikhởixướng,vànhanhchóngđượctiếpbướcbởiGottfriedTannercùnghaianhemGustavevàLéonBollag.

NơigặpgỡcủanghệsĩvànhàbuônCácsựkiệntrênthếgiớichưabaogiờủnghộngànhkinhdoanhnghệthuậttạiThụySĩnhiều

đếnthế.TrongsuốtThếchiếnI,hoạtđộngbuônbánnghệthuậtgiữaĐứcvàPhápđãtrởnênbếtắc,vàThụySĩchínhlàkẻđượclợi.Cảngườimualẫnkẻbánđềunhậnramôitrườngtổchứcvàpháplývôcùnglýtưởngtạiquốcgianày:quyềnsởhữuđượcbảovệ,vànghĩavụđốivớicáctácphẩmnghệthuậtnhậpkhẩuvàoThụySĩđềuđượcđánhgiáhoàntoàndựatrêngiátrịcủachúng.CácnhàbuônngườiĐứckhôngthâmnhậpđượcvàonướcPhápđãđổvềThụySĩ,vàcácnghệsĩtừchốilệnhnhậpngũthờichiếncũngtìmđếnlốithoáttươngtự.Tronglànsóngnhậpcưnày,đãxuấthiệnmộtnhàbuônnghệthuậtđếntừStuttgart–vớitênthườnggọilàAugustGutekunst(NghệthuậtTuyệtvời),ngườiđãcùngmộtsửgianghệthuật,AugustKlipstein,lậpnênđạilýphânphốiGutekunst&Klipsteinvàonăm1919.SauThếchiếnII,côngtynàyđãđượcEberhardKornfeldmualại,vàbiếnthànhmộtnhàđấuxảohoạtđộngrấtphátđạt.ThịtrườngnghệthuậtThụySĩđangđứnggiữathờikỳmởrộngkhiĐảngQuốcxãthiếtlập

chếđộcaitrịtạinướcĐứcnăm1933.TrongsốnhữngnạndânDoTháichạytrốnđếnThụySĩnhằmtránhhọakhủngbố,cócảFritzNathan,mộtnhàbuônnghệthuậttạiMunich,ngườiđãcốvấnchoOskarReinhartvềbộsưutậpcủaôngtừnăm1928.NathanđãnhanhchóngnắmgiữvaitròthenchốttrongmốiquanhệgiaothươnggiữaThụySĩ,ĐứcvàPháp–ôngcũngtrởthànhcốvấnquantrọngnhấtcủaEmilGeorgBührle,mộtcôngdânnhậpcưngườiĐứcvàlàcổđônglớnnhấtcủacôngtycôngcụmáymócOerlikontừnăm1929.Bührle,ngườiđãnghiêncứuquatriếthọc,vănhọc,lịchsửvàlịchsửnghệthuật,vốnkhôngphảimộtnhàtưbảncôngnghiệpbìnhthường.Mộtmặt,ôngđãbiếnnhàmáyZurichnàythànhmộtcơsởsảnxuấtvũkhívàlậpnêncơnghiệptừchiếntranh.Mặtkhác,ôngcònlànhàsưutầmhàngđầuvềcáctácphẩmhộihọa,chủyếuthuộcvềcácHọasĩBậcthầyhoặctrườngpháiẤntượng.Saunăm1947,ôngđãgiànhđượcmộtphầnquantrọngtrongbộsưutậpcủamình,baogồmvôsốcácdanhtáccủaCézanne,vanGogh,GauguinvàMonet.Từnăm1960,mộtsốbứctranhtrongbộsưutậphàngtrămtácphẩmhộihọacủaôngđãđượctrưngbàytạimộtbiệtthựZurich.Song,đểgiúpcôngchúngtiếpcậngầnhơn,BührleđãcấpvốnchoZurichKunsthaustiếnhànhmởrộngkhuônviênngôibiệtthự(dokiếntrúcsưngườiAnhDavidChipperfieldthiếtkế),vàđặttênlàBührle-Saal.

ẢnhhưởngcủaLeCorbusier

Charles-EdouardJeanneret-Gris,tênthườnggọiLeCorbusier(1887-1965),mộttrongnhữngkiếntrúcsưlừngdanhnhấtthếgiớiTronglĩnhvựckiếntrúc,tầmảnhhưởngcủachủnghĩahiệnđạiđãthểhiệnrõtạiThụySĩ

trongcácthậpniênđầuthếkỷXX.ChủnghĩahiệnthựcquốctếcủaKarlMoserđãtácđộngđếnnhiềuthếhệnghệsĩ,nhữngngườivẫnnhắcđếntênôngtronghàngthậpkỷsauđó.NhưngcólẽnhânvậtchínhtrongtràolưuchủnghĩahiệnđạinàychínhlàCharles-EdouardJeanneret-Gris,ngườisaunàytựgọimìnhlàLeCorbusier.ÔngsinhratrongmộtthịtrấnthuộcLeChaux-de-FondsvàtheohọcTrườngNghệthuậtỨngdụngtạiđây.Ôngđượcđàotạođểtrởthànhmộtthợkhắcvàthợchạmtrổ,nhưngđãnhanhchóngchuyểnhướngsangkiếntrúc.TrongThếchiếnI,ôngđãchuyểnhẳnđếnParissinhsống,nơiôngthànhlậpmộtcôngtykiếntrúccùngngườianhhọ,PierreJeanneret.Năm1918,LeCorbusierđãgặpgỡmộtchủngânhàngngườiBasel,RaoulLaRoche,khiông

nàyđangtiếnhànhxâydựngmộtbộsưutậpquantrọngvềhộihọaLậpthể.Tìnhbạnđãnảynởgiữahaingườiđànông,vớithànhquảlàcôngtrìnhxâydựngngôibiệtthựVillalaRochenăm1923.LờiủytháccủaLaRochecũnglàmộttrongnhữngcơhộiđầutiêngiúpchàngkiếntrúcsưtrẻvậndụngcácýtưởngcáchmạngcủamìnhvàothựctế.NgôinhàtọalạctrongkhuvựchànhchínhParisthếkỷXVIđãtrởthànhbiểutượngcủachủnghĩahiệnđại,vàvẫnlàđịađiểmthuhútcáckiếntrúcsưđếnthamquan.

CơnthịnhnộkhaisinhthànhphốmớiTuynhiên,thamvọngcủaLeCorbusierkhôngchỉgóigọntrongviệcxâynhàriêngchongười

bạnthângiàucó;trongtácphẩmLeCorbusier:ALife,NicholasFoxxđãnhắcđếnhoàibãocủaLeCorbusier,đólà“sanbằnghầunhưtấtcảcácthànhphốhiệntại”đểxâydựngcáckhucănhộđiềukiệnsốngtốthơn.ViễncảnhvềmộtthànhphốhiệnđạitrongmắtLeCorbusierchínhlànhữngkhucănhộtolớn,ítcầukỳdựngnêntừnhữngcâycộtlớn(ônglàmộttrongnhữngkiếntrúcsưđầutiênlưuýđếnảnhhưởngcủaxecộtrongquátrìnhtậptrungđôthị).Tuyđượcxemlànhàtiênphongtrongtrườngpháikiếntrúchiệnđại,nhưngôngcũngkhôngtránhkhỏibịchỉtrích.TrongtácphẩmTheDeathandLifeofGreatAmeriacnCities,JaneJacobsđãlênáncáccôngtrìnhcủaLeCorbusierđãgâytácđộngxấuđếntiếntrìnhpháttriểnxãhội.TàinănghoamỹcủaLeCorbusier,cùngvớicátínhnóngnảyvàưaxungđột,cũngnhưlối

kiếntrúctriệtđểcókhảnănglộttrầnlớpvỏtrangtrítránglệ,đãđặtôngvàovịthếdẫnđầumộttràolưutiênphong.VớinhữngtuyênngônnhưHướngđếnnghệthuậtkiếntrúc(năm1923),Quyhoạchthànhphố(năm1925)vàNămlưuývềnghệthuậtkiếntrúcmới(năm1927),ôngđãnêulênnhữnglýluậncănbảnvề“ngànhxâydựngmới”.Vớinhữngbàiviếtvàthiếtkếđầykhiêukhích,LeCorbusierđanglựachọncáchhànhđộngrất“phiThụySĩ”:ôngđãphâncựcvàchiacộngđồngkiếntrúcthànhhainhóm–baogồmnhữngngườiủnghộcuồngnhiệtvànhữngkẻphảnđốigaygắt–ngaytạiThụySĩ.Kiếntrúccủaôngmangđặcđiểmchuyênchế.TheoPierreFrey,mộtsửgianghệthuật,LeCorbusierlà“mộtnhàlýthuyếtcấptiếnvềthuyếtưusinhtrongkhônggian”.Yếutố“chuyênchế”trongkiếntrúccủaôngcũngphảnánhphươngphức“kiếntrúcuyênthâm”trongthiếtkế:khôngchỉlàmộtkiếntrúcsưtự

học,ôngcònlàmộtchuyênviênquyhoạchđôthị;ôngcũngsánglậpmộttạpchíriêngvàđiềuhànhmộtnhàmáygạchxây;vàôngsẽtựthiếtkếmọichitiếttrongcácdựáncủamình,baogồmcảnộithất.

NgườiThụySĩhungtợnBảntínhưagâygổcủaLeCorbusierđãbộclộmãnhliệttrongcuộcthithiếtkếCungđiện

mớidànhchoHộiQuốcLiêntạiGeneva.Saunhữngcuộctranhluậndaidẳng,ủybancácchínhtrịgiadoĐạihộiđồngHộiQuốcLiênbổnhiệmđãlựachọnthiếtkếcủamộtkiếntrúcsưtheotrườngpháicổđiểnPháp;mặcdùcácchuyêngia,chỉcóđềxuấtcủaLeCorbusierđượcnhìnnhậnlànổitrộihơnhếtthảy377thiếtkếcònlại.Vềsau,khikiếntrúcsưgiànhchiếnthắngápdụngmộtsốyếutốcốtyếutrongýtưởngcủaLeCorbusier,ôngđãthốtramộttràngchửirủadữdộivàthậmtệchưatừngcótronglịchsửnhữngcuộctranhluậnvềkiếntrúc.NhàtiênphongnàycũngkhaithácsứcảnhhưởngtrongdưluậnthôngquaviệcsánglậpCongrèsInternationald’ArchitectureModerne(CIAM–ĐạihộiKiếntrúcHiệnđạiQuốctế).Trongsố24kiếntrúcsưsánglập,có1/4làngườiThụySĩ;vàthưkýcủaCIAMchínhlàSigfriedGiedion,mộtsửgiakiếntrúcsinhtrưởngtạiPraguenhưnghoạtđộngtạiZurich,vớitácphẩmKhônggian,thờigianvàkiếntrúc:hànhtrìnhpháttriểncủamộttruyềnthốngmới(năm1941)đãtrởthànhcôngtrìnhchuẩnmựctronglĩnhvựckiếntrúchiệnđại.CIAMtựxemmìnhlàthỏinamchâmthuhútcácnhàthựchànhnghệthuậtđồngchíhướngvàlàđạidiệnphátngôncủatràolưumới;trongđạihộilầnthứbanăm1933,cácthànhviênthamgiađãtiếpthu“HiếnchươngAthens”,mộtcươnglĩnhbaogồmcácchỉdẫnvềviệclàmthôngthoángcácthànhphốcũ,vàxemchúnglànhữngnguyênlýsángsuốt.CácnhàthựchànhnghệthuậtThụySĩcũnggópphầndunhậptrườngpháikiếntrúcmớiđến

HoaKỳ.WilliamLescaze,mộtkiếntrúcsưngườiGenevađãdicưđếnđâyvàonăm1920saukhihoànthànhchứngchỉKarlMoser,vàquyếtđịnhchuyểnđếnNewYorksaukhiđãchuduđếnParis.ToànhàvănphòngdoLescazethiếtkếdànhchoHiệphộiQuỹTiếtkiệmPhiladelphiađãhoànthànhvàonăm1932,vàcũnglàtòanhàchọctrờihiệnđạiđầutiêntạiMỹ;côngtrìnhnàycũngtrởthànhhìnhmẫuđốivớinhiềukiếntrúcsưHoaKỳchođếnthậpniên1960.

ThụySĩvàtrườngBauhausTầmảnhhưởngchủyếucủatràolưupháttriểnchủnghĩahiệnđạiThụySĩvốnđãbắtnguồn

từBauhaus,mộtngôitrườngnghệthuậtvàthủcôngthànhlậptạiWeimarnăm1919.Trongsuốtthậpniên1920,nhữngnghệsĩvànhàthiếtkếđầyhoàibãođãquytụvềđâytừkhắpchâuÂu.Trongsốnhữngngườithamgiatừbuổiđầu,cócảJohannesItten,họasĩkiêmnhàlýluậnmàusắcngườiThụySĩ,ngườisởhữukỹnănggiảngdạyvàuythếđộctôntrongbốnnămđầuthànhlậptrường.TừngtheohọcmộttrườngcaođẳngsưphạmtạiBern,IttenđãlậpramộtkhóacănbảntạiBauhaus–mộtchươngtrìnhđượcrấtnhiềutrườngviệnnghệthuậtứngdụngkhácthuộccácquốcgianóitiếngĐứcápdụng,vàđếnnayđãđượcxếpvàochươngtrìnhgiảngdạychínhthức.Năm1928,mộtkiếntrúcsưngườiBaselkiêmthànhviênsánglậpCIAM,HannesMeyer,đã

kếnhiệmWalterGropiuslàmhiệutrưởngBauhaus–ngôitrườngnayđãđượcchuyểnđếnDessau,phíaBắcLeipzig.MeyerđãthànhlậpkhoakiếntrúcvàbiếnBauhaus–lúcnàyđãthấmnhuầnhệtưtưởngchínhtrị–thànhmộthọcviệnủnghộphecánhtảsâusắc.TrongbầukhôngkhíbảothủcủaDessau,thủphủcũcủamộtcôngquốc,quyếtđịnhnàyđãkéotheotìnhtrạngcăngthẳnggaygắt.TrướcsứcépnặngnềcộngvớisựnổilêncủaquânQuốcxã,Meyerbuộcphảithoáinhiệmvàonăm1930.ÔngđãchuyểnđếnMatxcơva,nhưngrồisớmcảmthấybấtmãnvớichếđộcaitrịcủaStalinvàtrởvềThụySĩnăm1936.Meyerkhôngcónhiềucơhộithểhiệnkhảnăngxâydựngvàthiếtkế,nhưngôngđãđónggópmộtphầnquantrọngtronghànhtrìnhpháttriểncủanghệthuậtkiếntrúcvớicáccôngtrìnhlýthuyết,cácbàiviếtđấutranh,mộtsốcôngtrìnhđượchoànthànhvànỗlựcsánglậpmộtcơsởđàotạotrongngànhquy

hoạchđôthịtạiMexico.Danhtiếngcủaônglàthànhquảtừnhữngcuốnsáchmỏngvớisứcthuyếtphụcmạnhmẽcùngtưtưởngchínhtrịnghệthuậtcấptiến.

ThểloạiđặcbiệtcủachủnghĩahiệnđạiBảnthânThụySĩcũngkhôngnằmngoàitìnhtrạngphâncựcdobốicảnhchínhtrịtạichâu

Âutrongthậpniên1930,tuynhữngcuộctranhluậncóítcăngthẳnghơntạinhiềunơikháctrênkhắpchâulục.QuanđiểmđặcbiệtcủangườiThụySĩvềchủnghĩahiệnđạicóthểtómgọntrongtuyênbốcủaWernerOechslin:“Đólàsựxoadịu,sựthiếtthựcvàsựhắthủicủamộttượngđàibấthủ.”VídụhoànhảonhấtchohệtưtưởngnàychínhlàcôngtrìnhKongresshaustạiZurich,đượcMaxHaefeli,WernerMoservàRudolfSteigerkhôiphụcnăm1938,vớiphongcáchđốilậphẳnvớiphổkiếntrúccủalốikiếntrúccườngđiệukiểuPhátxítđượcủnghộtạinướcĐứclánggiềngthờibấygiở.Tuynhiên,quanđiểmvềxâydựngtrongnộibộcáckiếntrúcsưtiênphongđãchiarẽ;đốivớimộtsốngười,đólàsựhiệnthânđặcbiệtcủaphongcáchtânthờiThụySĩ;trongkhivớinhữngngườikhác,nólạithiếuđisựcấptiếnvàtínhnhấtquángiáođiều,vàhọcũngkhôngthíchquanđiểm“làmdịusựhiệnđại”cũngnhưsựkhácbiệtđốivớithịhiếuđạichúngcủanó.Nóicáchkhác,nócóthểlàmộtcôngtrìnhtheochủnghĩatânthời,nhưngvẫnphảimanghơihướngThụySĩ.

NghềbuônkhéttiếngTrongThếchiếnII,ThụySĩđãtrởthànhmộtquốcgiavớivịthếlưugiữđếnngàynay–một

trungtâmthươngmạinghệthuậtquốctế.Khốilượngtàisảnkhổnglồđượccácnạndânmangđếnquốcgianày–baogồmcáccôngtrìnhnghệthuậtdongườiĐứcgốcDoTháisởhữuđượcgiảithoátkhỏibàntayquânQuốcxã–đãđượcgửitạmtạicáckhochứavànhàkhobảotàng,vàđượcraobántrênthịtrườngnghệthuậtnhằmmởramộtcuộcsốngmớichonhữngchủnhânbịđàyđọacủachúngcũngnhưnhữngnạndânsốngsót.Nhưngkhôngphảitấtcảmọihoạtđộngmuabánđềuhợppháp,(nhưỦybanCácChuyêngiaĐộclập–dosửgiaJean-FrançoisBergierdẫnđầu–đãđượcchứngminhtrongmộtbáocáo(xuấtbảnnăm2001)vềThụySĩtrongThếchiếnII).ThịtrườngnghệthuậtThụySĩcũngtừngloạibỏnhữngtácphẩmnghệthuậtbịchiếmđoạttrắngtrợn–gồmnhữngcôngtrìnhbịchếđộQuốcxãtạiĐứcvàcáckhuvựcbịchiếmđóngtướcđoạtbằngvũlực.Từnăm1933–thờiđiểmHitlerlênnắmquyền–đếnnăm1945,sốliệuthốngkêtừthuếnhậpkhẩutạiThụySĩđãghinhậntổnggiátrịnhậpkhẩu26,3triệufrancThụySĩtừcáctácphẩmnghệthuậthợppháp,hơnmột1/3sovớinướclánggiềngĐức.Tuykhôngcósốliệuxácthựcởthịtrườngtranhđentrắng,nhưngcóthểthấyrõrằngkhánhiềuđốitượngthamgiathịtrường–baogồmcácbảotàng,nhàsưutầm,nhàbuônvànhàđấugiá–đãthulờiđángkểtừbốicảnhtrên.NhânvậttaitiếngnhấtchínhlàGalerieFischerđếntừLucerne,kểtừnăm1939đãbịthếgiớikhinhbỉdotổchứccuộcđấugiá“entarteteKunst”(nghệthuậtthoáihóa),baogồmnhữngtácphẩmnghệthuậthiệnđạibịquânQuốcxãkếttộivàsungcông.Phòngtriểnlãmnàyvẫnkiếmđượcdoanhthu–khôngchỉtừtàisảncủadântịnạn,màcòntừnhữngtácphẩmbịchiếmđoạt–từtúitiềncủacácnhàsưutầmThụySĩ,trongđócóEmilBührle.Tuynhiên,saukhiThếchiếnIIkếtthúc,ThụySĩđãphấnđấunhằmchiếmlĩnhvịthếdẫnđầu

tronghoạtđộngthươngmạinghệthuậtquốctế,trongkhiphầncònlạicủachâuÂuvẫnđểmặclĩnhvựcnàysuytàn.Và,quảthựcđãcómộtngườilàmđượcđiềuđó.ErnstBeyelerđãlớnlêntronggiacảnhkhiêmtốntạiBasel,theohọcmộtkhóatậpsựthươngmại,nhưnglạichọncôngviệctrongmộtcửahàngsáchcổ.Chủhiệusáchquađờinăm1945,vàBeyelerđãmualạicửahiệu,nhưngôngđãphảibángầnnhưtoànbộsốsáchtrongkhođểthanhtoán.ÔngđãpháthiệntrongkhomộtsốbảnkhắcgỗtiếngNhật,nhưngvẫnraobánvàkhôngbaogiờnhìnlại.(2)

LànsóngmớicủanghệthuậtđươngđạiThụySĩhiệnđangtrànngậpcácbộsưutậptưnhânvàcácbảotànglưugiữnhữngtácphẩm

nghệthuậtquýhiếmvớichấtlượngcao.Cáctácphẩmthườngđượclưutruyềnquanhiềuthếhệ,vàrấthiếmkhibịraobán.Giớibuônbánnghệthuậtcũngcósuynghĩtươngđồngvớikháchhàngcủahọ.NhânviêncủaSotheby’svàChristietuyănvậnrấtcầukỳ,lịchsựvàtròchuyệnrấtthúvịtrongcácbuổitiệcnhẹ,nhưnghọthườnglànhữngđốitượngkhônglàmnênđượcthànhtựugì.RấthiếmcótrườnghợpmộttânbinhxấcxượctìmcáchđịnhnghĩalạihoạtđộngthươngmạinghệthuậtThụySĩ.Nhưngthờithếđãthayđổi,vàsânkhấuphảinhườngchỗchonhữngdiễnviênmới.Tầnglớpthượnglưumớibắtđầunổilên,vớisựtiếpsứctừđàtăngtrưởngmạnhmẽtrong

ThếchiếnIIcùngsứcnângcủathịtrườngtàichính.Đồngthời,cómộtlượngcủacảimớiđangtìmkiếm“quyềnđượckiêuhãnh”từnhữngkiệttáchộihọadanhtiếng.Ngàynay,nếumộttácphẩmhiếmhoitừmộthọasĩdanhtiếngđượctreotrongphòngkhách,thìđóhoàntoànlàhìnhthứctựcôngnhậnđịavị.(3)Song,nguồncungtácphẩmnghệthuậtcổđiểnlạirấthạnchế,vàđãnhanhchóngvượtquákhảnăngcủacánhânngườimua.Đểlấpđầykhoảngcáchtrên,cácnhàbuônvàphòngtriểnlãmđãtìmcáchnângtầmnghệthuậtđươngđại,cũngnhưtônvinhnhữngnghệsĩgiàunhiệthuyếtvàđầytàinăng.Beyelerlàmộttrongnhữngthươngnhânđầutiênthựchiệnđiềunày,bằngcáchvunđắpmốiquanhệgắnbóvớinhữngnghệsĩđanglên,vàkhiếnhọđượcsănlùngnhiềuhơntừgiớithượnglưuthôngquatổchứccácbuổitriểnlãmchấtlượngcaovớidanhmụctácphẩmđượcchuẩnbịkỹlưỡng.Beyelerđãxâydựngmốiquanhệcánhânvớicácnghệsĩnổitiếngnhấttrongthờiđạicủa

ông.Năm1957,ôngđãghéthămPicassotạinhàriêngởmiềnNamnướcPhápvàtrởvềvới26tácphẩmđượchọasĩchophépônglựachọn.ÔngcũngđóngvaitròngườiđạidiệnđộcquyềnchoDubuffetmộtthờigianvàđạtđượcthỏathuậnvớiquảphụKandinskyvềdisảncủadanhhọa.ÔngcũngbênhvựcchoFrancisBacon,RoyLichtensteincùngnhiềuhọasĩkhác.Bêncạnhviệcsưutầmvàtổchứctriểnlãm,Beyelervẫntiếptụcđiềuhànhphòngtranhriêngvàbảnthâncũnglàmộtnhàbuôntranhthànhcông.Đầuthậpniên1980,ôngđãchuyểngiaolạibộsưutập–baogồmkhoảng200tácphẩmnghệthuậthiệnđạicùngmộtsốtàisảnriêng–chomộtquỹtừthiện.Gầnđâynhất,ôngđãđượcRenzoPiano,mộtkiếntrúcsưngườiÝ,ủytháclạicôngtrìnhxâydựngbảotàngnghệthuậttạiRiechen,ngoạiôBasel.QuỹBeyelercũngthuhútnhiềudukháchhơnbấtkỳbảotàngtiếngĐứcnàotạiThụySĩ.

TrườngpháicáchmạngBaselkhôngchỉlàquênhàvànơihoạtđộngcủanhữngnhàbuôntranhnhưBeyeler;màbản

thâncáccửtricủathànhphốcũngcảmthấyấntượngvềcáctácphẩmnghệthuật:trongcuộctrưngcầudânýnăm1967,họđãthôngquaviệcsửdụngnguồnquỹcộngđồngđểmualạihaikiệttáccủaPicasso.Đâylàmộtcuộcbỏphiếuđộcnhấtvônhị,vàPicassocũngrấtvuisướngkhiquyêntặngthêmbốntácphẩmkhácchothànhphố.ThángSáunăm1970,vớiBeyelercùnghainhàbuônnghệthuậtkhácvàLorenzoRudolf–ngườiđạodiễnýtưởng–đãkhởixướngtổchứchộichợtriểnlãmnghệthuậtthươngmạiquốctếđầutiêncủathếgiới(viếttắtlàART)đãđượctổchức.Thờiđiểmđó,chỉcóColognelàđịađiểmtổchứctươngxứngvớisựkiệntrên;nhưngdotiêuchítiếpnhậnquákhắtkhetạiđây,chỉcómộtsốphòngtranhĐứcđượctriểnlãm;ARTđãnỗlựcchorađờimộtchínhsáchtựdo,vàkhuyếnkhíchgiớihoạtđộngnghệthuậtThụySĩvàquốctếcùngthamgia.Khôngnhữngthế,việclựachọntuầnđầutiêncủathángSáuchobuổitriểnlãmcũngđemlạinhiềucảmhứng.ThángSáuchínhlàthờiđiểmcácchủphòngtriểnlãmvànhàsưutầmtừkhắpnơitrênthếgiới,đặcbiệtlàHoaKỳ,đổvềchâuÂuvìnhữngcuộcđấugiácủaSotheby’svàCristiestạiLondon,cũngnhưvìViniceBiennalevàDocumentađượctổchứctạiKassel5nămmộtlần.

ArtBaselvàphânnhánhArtMiami,hiệnđangnằmtrongsốcáckhutrưngbàynghệthuật

đươngđạiquantrọngnhấtthếgiới SửgianghệthuậtSamKeller(trái)vànhàbuônnghệthuậthuyềnthoạiErnstBeyeler(phải)Phongcáchthểhiệntạiđâycũngmangtínhcáchmạng.Nhờtriểnlãmcáctácphẩmnghệ

thuậtnhưcácsảnphẩmtạimộthộichợthươngmại,ARTđãphávỡđiềucấmkỵ.Nhưngđốivớinhữngngườiđammênghệthuậtthôngthường,phươngthứcnàycònxóabỏcáchthểhiệntruyềnthốngcủacácphòngtranhnghệthuậttừngngănhọbướcquangưỡngcửathưởnglãm.NhữngngườiủnghộARTmongmuốnthuhútthêmđốitượngmuatranhmới–vàthànhcôngnàyđãchứngminhchoquyếtđịnhđúngđắncủahọ.Sốlượngkháchthamquantrongnămđầutiênlà16nghìnngười.Đếnnăm2009,bấtchấpkhủnghoảngtàichínhvàsuythoáikinhtế,sốlượngvékỷlục60nghìnchiếcvẫnđượcbánra.ARTđãtrởthànhhìnhmẫuchomọihìnhthứchộichợtriểnlãmđượctổchứcsaunày,và–dướisựdẫndắtcủaSamKeller,mộtsửgianghệthuật,từnăm2000–nóđãtrởthànhnơitươngphùngcủanghệthuậttoàncầuvớingànhkinhdoanhphongcáchsống.KellercũngthúcđẩyviệcthànhlậpmộtphânnhánhcủahộichợnàytạiBãibiểnMiami,điểmđếnlýtưởngcủagiớisaymênghệthuậtlắmtiềncủatạiHoaKỳvàMỹLatin.

MôitrườngchàođóncácnhàbuônSựpháttriểnmạnhmẽcủaARTđãdiễnratráivớibốicảnhhìnhthànhdomộtthayđổilớn

trongthịtrườngnghệthuậtThụySĩtừthậpniên1960đến1970.NghệthuậtĐạichúngHoaKỳ(AmericanPopArt)chínhlàđiểnhìnhchocáchnhậnthứcmớitrongnghệthuật,khitựxemnólàmộtphầncủanềnvănhóađạichúng(dùgiácảcóvượtxatầmvóccủathịtrườngđạichúng).Bêncạnhđó,vẫncònrấtnhiềunguồncủacảidưdảcósẵn,bắtđầutừMỹ,rồiđếnNhậtBản,tiếpđếnlàTrungQuốc,ẤnĐộrồiTrungĐông.ChúngđãgiúpthịtrườngnghệthuậtThụySĩpháttriểnnhanhchóng,cùngvớisựthúcđẩytừmôitrườngtổchức,pháplývàtàichínhthuậnlợi.Cáctácphẩmnghệthuậtkhôngnằmtrongdanhmụchànghóabịápthuế–banhànhnăm1941,vàchúngcũngđượcnhậpkhẩuhoặcxuấtkhẩumiễnthuếhoàntoàn.Năm2005,ThụySĩđãbanhànhĐạoluậtChuyểngiaoTàisảnVănhóa,trongđóquyđịnhviệcnhậpkhẩuhayxuấtkhẩusảnphẩmnghệthuậtlànguồngốccủahìnhthứckinhdoanhcáckhotàngnghệthuậtbịchiếmdụngtráiphép.Tuycáchiệpđịnhsongphươngxuấtpháttừđạoluậtnàyđãđượckýkếttạinhiềuquốcgiakhácnhau,nhưngchúngchỉđượcphêchuẩnduynhấttạiÝ.Từnăm1995,thuếgiátrịgiatăngđãđượcápdụng,nhưngvẫnchỉởmứcthấpsovớicácquốcgiachâuÂukhác.ThuếdisảnThụySĩcũngbịbãibỏtạinhiềutiểubang.MộtlợithếquantrọngkháctrongthươngmạinghệthuậtThụySĩchínhlàviệckhôngápdụngquyềnbánlạidànhchonghệsĩ.TrongLiênminhchâuÂu(EU),nghệsĩsẽđượchưởngthêmmộtkhoảnchiatừviệcbánlạitácphẩmcủahọ.

KiếntrúcvàchiếntranhkhônghòanhậpKhôngnhưthịtrườngnghệthuật,ngànhkiếntrúcThụySĩđãbịThếchiếnIIvắtkiệt.Hoạt

độnggiaolưuýtưởngvớicácquốcgiakhácđãlâmvàobếtắc,vàkhuynhhướngthỏahiệpcũngnhưtưtưởngbảolưutruyềnthốngvùngmiềncũngtrởnênmạnhmẽhơn.ChỉduynhấtLeCorbusiertạiPariscòntrungthànhvớinhữnglýtưởngcủamộtnhàtiênphong,vàngaysaukhichiếntranhkếtthúc,ôngđãlậptứctạonêncơnđịachấntoàncầu,khithiếtkếgốccủatòanhàtrụsởtổchứcLiênHợpQuốcmớithànhlậptạiNewYorkđượclấytừbảnvẽcủachínhông(tuymộtliênminhcáckiếntrúcsưkhácmớithậtsựphụtráchcôngđoạnthựcthiýtưởngsaucùng).Năm1952,ôngđãđượcbàngiaokếhoạchxâydựngmộtthànhphốẤnĐộmớitạiChandigarth,thủphủbangPunjab,nơiôngdựngnênnhữngtòanhàchínhtrongkhuônviêncáctrụsởcủaĐảngDânchủ.NgônngữhìnhthểcủaLeCorbusiersaucùngđãchuyểntừcáckhốilậpphươngtrắng,sắccạnhsangcáchdiễnđạtcảmxúc,vớiđặctínhchạmtrổtừcáckhốibê-tông.VớinhànguyệnNotre-Dame-du-HauttạiRonchamp,miềnBắcnướcPháp,ôngthậtsựđãlàmnênmộtkiệttác(chefd’oeuvre),nơigiaothoagiữatôngiáovàkiếntrúc.

UliSigg(bêntrái,cùngtượngđiêukhắcbênphải),đãđàmphánvềcơhộiliêndoanhvớiTrungQuốcđểgiúpSchindlerAGtrởthànhdoanhnghiệpcôngnghiệpnướcngoàiđầutiênđượcthànhlậptạiđâynăm1980,vàsaunàytrởthànhđạisứThụySĩtạiTrungQuốc.ÔngđãgópnhặtnênbộsưutậplớnnhấtvàhoànthiệnnhấtvềnghệthuậtđươngđạiTrungQuốc,vàgầnđâyđãquyêntặng1.463tácphẩmnghệthuật,tươngđương1,3tỉđô-laHồngKông(163triệuđô-laMỹ)choM+,mộtbảotàngtạiHồngKôngDẫnđầutrongcôngcuộckhơigợilạichủnghĩahiệnđạitừsựnghiệpcủaLeCorbusiertại

ThụySĩchínhlàAtelier5,mộtnhómcáckiếntrúcsưđếntừBern.Vớimộtdựánlớnnăm1961–nhằmpháttriểndâncưvùngHalengầnBern,kếhoạchthicôngcủacảnhómđãlậptứcgâytiếngvangtrêntoàncầu.Côngtrìnhlàmộtgiatrangbaogồmcáckhunhàởliêntiếpnhaunằmgiữakhônggianthoángđãngcủamộtkhurừng;vàvớithànhquảnày,Atelier5đãlậptứcxóatankhôngkhíấmcúngthờihậuchiến.

KiếntrúcsưMarioBotta BảotàngNghệthuậtHiệnđạiSanFranciscodoMarioBottathiếtkế,khaitrươngnăm1995

ThếhệtruyềnnhâncủaCorbusierĐếnđầuthậpniên1970,mộttiểubangthuộcTicinođãgiànhlạingôiđầutronghoạtđộng

kiếntrúcquốctế,nhờcônglớncủaMarioBottavàmộtnhómcáckiếntrúcsưvùngTicino–vớinghệdanh“Tendenza”saunày.BottatừnghọctậptạiVenice,vàlàmviệcchoLeCorbusiertrongmộtthờigianngắntừnăm1965(cùngnămLeCorbusierquađời).5nămsau,ôngđãtáchrahoạtđộngriêngtạiMendrisio,Ticino,nơinhữngngôinhàtưnhândoôngxâydựngtừnăm1971đến1973đãthuhútsựquantâmcủaquốctế.BảotàngNghệthuậtHiệnđạiSanFrancisco(hoànthànhnăm1995)vàthánhđườngtạithịtrấnEvrynướcPháp(khánhthànhcùngnămđó)đãtrởthànhnhữngđiểmsángtrongsựnghiệpcủaông,theoquanđiểmcủanhiềunhàphêbình.BottakhôngphảikiếntrúcsưThụySĩduynhấtcótầmảnhhưởngquốctếdùvẫnlưulại

chínhquốc.JacquesHerzogvàPierredeMeuron,cùngsinhnăm1950,đãthànhlậpmộtcông

tykiếntrúctạiBaseltừnăm1978,saukhitốtnghiệptạiETH.Từnhữngnămđầu,Herzog&deMeuronđãtìmcáchđịnhhướnghoạtđộngcủahọgầnvớitínhnghệthuật,thôngquaviệccộngtácvớimộtnghệsĩtừJura,RémyZaugg.Từsựđónggópnhiệtthànhđậmchấtnghệthuậtnày,họđãhìnhthànhnênmộtluồngtưtưởngmới,khôngchỉtronghoạtđộnglýthuyếtmàcảcáccôngtrìnhthựctế.

LýtrívàcảmxúcHerzogvàdeMeuronđượcbiếtđếnnhưnhữngnhàtríthức,nhưngcáccôngtrìnhcủahọ

luônkhiếnngườixemdângtràocảmxúcmạnhmẽ.TạinhàgachínhcủaBasel,đólàmộthộpđèntínhiệutrungtâmphíatrêncácsângađượcbaobọchoàntoàntừnhữngphiếnđồng,vàgiúptêntuổicáckiếntrúcsưđếngầnvớicôngchúnghơn.Họđãđượccảthếgiớicôngnhận,khibiếntrạmBanksidePowerbênbờNamsôngThames,LondonthànhmộtkhutriểnlãmnghệthuậtcủaTateModern.Kểtừđó,nhiềudựánlớnđãliêntụcđổvề,vàcôngtrìnhnổitiếngnhấtcủahọchođếnngàynaychínhlàSânvậnđộngQuốcgia,nơiđăngcaiThếvậnhộiOlympicMùahèlầnthứ29lạiBắcKinhnăm2008.Năm2001,họđãđượctraotặngGiảithưởngPritzkertừQuỹHyatt,vốnđượcxemlà“GiảiNobelcủangànhKiếntrúc”;vàđếnnăm2007,họlạiđoạtGiảithưởngHoànggia(PraemiumImperiale)doHiệphộiNghệthuậtNhậtBảntraotặng.MộthướngđithànhcôngkhácmangtầmvócquốctếđãđượcPeterZumthorlựachọn–

ZumthorxuấtthântừOberwilgầnBasel,vàtừngđượcđàotạođểtrởthànhmộtthợgỗmỹthuật.Saunày,ôngđãtheohọcHọcviệnPratttạiNewYorktrướckhitrởvềThụySĩ,nơiôngổnđịnhcuộcsốngtạiHaldensteinvàthànhlậpmộtcôngtykiếntrúctạiđây;kểtừđó,danhtiếngcủaôngđãnhanhchónglantruyềnquanhữnglờiđồnđại.Zumthordànhrấtnhiềuthờigianchonhữngdựáncủamình,đểchúngđịnhhìnhhoànthiệntrongtâmtrívàtrênbảnvẽ,vàđãtừchốivôsốhợpđồnghậuhĩ.Lối“kiếntrúcchậmrãi”này,nhưôngđịnhnghĩa,đãđượcthunhỏtrongnhữngkhuphòngtắmấmápdoôngthiếtkếtạimộtkhulàngnhỏmiềnnúiGrisonsthuộcVals.Đượcxâydựngvàonăm1996,côngtrìnhnàyđãthuhútdukháchđôngđảođếnmứcbanquảnlýphảiđặtramộthệthốngchỉtiêugiớihạn.Tuynhiên,côngtrìnhlớnnhấtcủaZumthorchođếnngàynayvẫnlàbảotàngnghệthuậtKolumba,đượchoànthànhdànhchomộtgiáophậntạiColognenăm2007.Hainămsau,bấtchấpsốlượngcôngtrìnhkhiêmtốn,ôngvẫnđượctraogiảiPraemiumImperiale,vàsauđólàPritzker.

JacquesHerzog(trái)vàPierredeMeuron(phải),bộđôilừngdanhcủaHerzog&deMeorontừngnhậnGiảiPritzker

đượcnhiềungườithèmmuốn “TổChim”củaHerzog&deMeuron,sânvậnđộngchínhđăngcaiThếvậnhộiOlympic2008tạiBắcKinh

PeterZumthor,mộtkiếntrúcsưThụySĩkháctừngđoạtGiảithưởngPritzker NộithấtbêntrongThermeValsdoZumthorthiếtkế

Cânđốigiữatrậttựvàtựdo

Trongbàidiễnthuyết“Cáchnhìnsựvật”năm1988,Zumthorđãdànhlờigiảithíchvềthànhtựuôngmongmuốnđạtđượctừkiếntrúccủamình:“Kiếntrúclànghệthuậtphốihợpgiữakhônggian,thờigian,ánhsángvànhiệtđộ.Đócũnglàsựdàndựngcóýthứccủachúngtôiđốivớiáplựcvànănglượnggiữabêntrongvàbênngoài;giữatínhthânmậtvàcôngkhai.Nólàsựchiphốicủangưỡngkhởiđầu,củasựchuyểngiao,vàcủanhữngranhgiới.Vàsaucùng,chúngtôiphảitìmthấysựcânđốigiữatrậttựvàtựdo.Đểđạtđượcđiềuđó,chúngtôicầnphảimộngtưởng,phảiphiêudu,phảikhángcựvàthậmchí,phảimặcchobịcámdỗ.”Herzog&MeuronvàZumthorđãcótêntronghàngngũnhữngkiếntrúcsưhàngđầuthế

giới.Tuynhiên,thànhcôngcủahọlạidựatrênhaihìnhmẫutưduyvàthựchànhhoàntoànkhácbiệt.Sốlượngnhânviêncủahọcóthểminhchứngchonhữngkhácbiệtnày:Herzog&Meuronsởhữuhơn300nhânviênvàcácvănphòngtạichâuÂuvàHoaKỳ;trongkhiđó,Zumthorchỉtuyểnchọn25nhânviênlàmviệctrongmộtnhàthờcảiđạo,tạimộtngôilàngnhỏdướichânnúiAn-pơ.

KhôngcònlàđiềuxaxỉChươngnàyđãchứngminhrằngtầmảnhhưởngcủangànhkinhdoanhkiếntrúcvànghệ

thuậtThụySĩluônlớnhơnkhốilượnghoạtđộngthựcchất.CáckiếntrúcsưThụySĩđãxâydựngcáccôngtrìnhtrênkhắpthếgiới,vàtronglĩnhvựcthươngmạinghệthuật,ThụySĩcũngtrởthànhmộtđầumốiquantrọng,bêncạnhNewYork,LondonvàParis.Cácthịtrườngnghệthuậtvàkiếntrúcđãpháttriểnbùngnổtrong50nămtrởlạiđây.Chođếnthậpniên1950,sảnphẩmvănhóavẫncònlànhữngmặthàngxaxỉdànhriêngchogiớithượnglưu.Nhưngngàynay,chúngđãxuấthiệnrộngrãitrongcôngchúng.Lenlỏivàokhắpcácngõngáchtrêntoàncầu,ngànhcôngnghiệpvănhóađãưuáibắtrễtại

cácthànhphốvớimạnglướiliênkếttoàncầurộnglớn,điểnhìnhnhưZurich,GenevavàBasel.Môhìnhsảnxuấtnàycũngkháchẳncáclĩnhvựckinhdoanhkhác:ngườithamgiasẽhoạtđộngtheomạnglưới,vớihìnhthứcphốihợpcộngtácluânphiênđểthuvềthànhquảtàichính–thườngthấphơnmứctrungbình.Đạođứcnghềnghiệpcủangườinghệsĩ,nhữngngườiđãxóabỏkhoảngcáchgiữacácgiátrịlaođộngvàgiảitrí,đãlankhắptoànbộngànhcôngnghiệpvănhóa,vớiđặcđiểmhìnhthànhtừmộtbộphậnlớnngànhkinhdoanhnhỏbénhưngđộclập.VănphòngThốngkêLiênbangThụySĩđãghinhận9.800hoạtđộngcủacáckiếntrúcsư

trongnăm2009,vớitổngsố37nghìnlaođộng,trongđócó94%vănphòngkhôngsởhữuquá10nhânviên.TheoướctínhcủaHiệphộiKỹsưvàKiếntrúcsưThụySĩ,tổngdoanhphíthuđượctừhoạtđộngkiếntrúctạiThụySĩtrongnăm2009vẫnchưachạmngưỡng6tỉfrancThụySĩ.Năngsuấttoànngànhcũngkhákhiêmtốn,vàchỉcóthểgiatăngtronggiaiđoạnkhókhăn,chomỗicôngtrìnhđượcthiếtkếđềucónétđặctrưngriêng,vàcácphươngpháphợplýhóacũngkhócóthểvậndụng,ngoạitrừchiphívềchấtlượng.Điềuđóđòihỏimộtquátrìnhđàotạohạngnhấttrongngànhkiếntrúc,cáccôngtrìnhchấtlượngcaotạihầuhếtmỗithịtrấnnhỏ,vàmộthệthốngcạnhtranhrộngkhắp–khisosánhvớicácquốcgialánggiềng–nhằmthôithúccáckiếntrúcsưtiếptụcpháttriển–cũngnhưcungcấpmộtmôitrườngthửnghiệmdànhchocácýtưởngđộcđáo.KhôngphảingẫunhiênmàcómộtsốlượngcáckiếntrúcsưlừngdanhtoàncầukhởinghiệptạiThụySĩ,điểnhìnhnhưSantiagoCalatrave,mộtngườiTâyBanNha,vớivănphòngđầutiênđượcthànhlậptạiZurichnăm1980.

CáccộtmốcquantrọngTrước1800

1703 DomenicoTrezziniđượcbổnhiệmlàmchuyênviênquyhoạchthànhphốtạiStPetersburg

1800-1899 1826 MuséeRath,bảotàngnghệthuậtđầutiêntạiThụySĩkhánhthànhtạiGeneva1837 HiệphộiKỹsưvàKiếntrúcsưThụySĩthànhlập

1855 GottfriedSempergianhậpPolytechnikummớithànhlậptạiZurich1883 HộichợTriểnlãmQuốcgiaThụySĩđầutiêntổchứctạiZurich1900-1999 1907 TheodoreFischerthànhlậpnhàđấugiáThụySĩđầutiêntạiLucerne1915 KarlMoserđượcbổnhiệmlàmgiáosưchuyênngànhkiếntrúctạiETH(ĐạihọcKỹ

thuậtQuốcgia)Zurich1916 Charles-EdouardJeanneret-Gris(LeCorbusier)rờiThụySĩđếnParis1928 CongrèsInternationald’ArchitectureModerne(ĐạihộiKiếntrúcHiệnđạiQuốctế)

thànhlập1934 EmilBührlebắtđầuthuthậpmộtbộsưutậpnghệthuật1945 ErnstBeyelermởmộtphòngtriểnlãmtạiBasel1967 Thểtheokếtquảtrưngcầudâný,BaselmualạihaitácphẩmnghệthuậttừPicasso1970 MarioBottathànhlậpcôngtykiếntrúcriêng1970 HộichợtriểnlãmnghệthuậtđầutiêntổchứctạiBasel1978 JacquesHerzogvàPierredeMeuronthànhlậpcôngtykiếntrúctạiBasel1979 PeterZumthorthànhlậpmộtcôngtykiếntrúctạiHaldenstein,gầnChurTừ2000 2001 JacquesHerzogvàPierredeMeuronđoạtGiảithưởngPritzker,“GiảiNobel”của

ngànhkiếntrúc2009 PeterZumthornhậnGiảiPritzker

XácxuấtsángtạocốtyếuQuanđiểmbansơvềtầmquantrọngkinhtếcủayếutốvănhóatrênmộtphươngdiệnrộng

lớn(haymộttổngthểkếthợptừcáclĩnhvựcquảngcáo,điệnảnh,vănhọc,âmnhạc,báochí,đồhọa,kiếntrúcvànghệthuật)đãđượcPhilippKlaus,mộtnhàđịalý,đềcậptrongtácphẩmCyti,CultureandInnovation.Theoướctínhcủaông:trongnăm2001,chỉriêngtạiZurich,sốlượngcôngdânthamgiatrongcáchoạtđộngtrênđãlênđến28.560người,tươngđương8,4%dânsốlaođộngcủathànhphố.Theochuẩnquốcgialẫnquốctế,đâythậtsựlàmộtconsốcao;vàcóngườiđãchorằng

Zurich–cùngvớimộtsốítcáctrungtâmkhácnhưBaselvàGeneva–đãđạtđượctỷtrọngthiếtyếutrongcácmạnglướisángtạo,vàđóngvaitròquantrọngtrêntoàncầutronglĩnhvựcsảnxuấtvàgiaothươngvănhóa.Cácngànhkinhdoanhkiếntrúcvànghệthuậtcũngsởhữuchungmộtđặcđiểmquantrọng,đóchínhlàđộnglựctựcường:chấtlượngsẽthuhútchấtlượng,vàýtưởngsẽsinhraýtưởng.VòngtrònđạođứcnàyđãmanglạithànhquảtạiThụySĩ,vàthậtkhóđểnghĩđếnmộtlýdonàođókhiếnnókhôngthểtiếpdiễn.

T

14.VìsaocáctậpđoànđaquốcgiayêuthíchThụySĩ

Phầnlớncácchươngtrongcuốnsáchnàyđãthảoluậnvềnhữngdoanhnhân,nhữngnhàkhoahọc,nhữngnghệsĩvànhữngcôngtyThụySĩ,vớinhữngthànhtựuvàsảnphẩmcótầmảnhhưởngtrêntoànthếgiới.NhữngcáitênnhưBoveri,Escher,Nestlé,Schmidheiny,WillsdofthayZumthorngàynaycũngđãgợilênnhiềuýnghĩa.MộtsốđãhìnhthànhvàsinhsôitạiThụySĩ;vàcũngcómộtsốlượngđángkinhngạctừngchudutạinướcngoài.Nhưngtrongmỗitrườnghợp,họđềuđãgâydựngnênnhữngđếchếcôngnghiệpđángghentỵvớivịthếdẫnđầu,haythậmchíthốngtrịtrongcáclĩnhvựchọthamgiacạnhtranh.Khôngnhữngthế,trongtừngvídụtiêubiểu,cácngànhkinhdoanhcủahọđềuđượcnuôidưỡngnêntừ“vườnươm”kinhtế–xãhộiđộcnhấtcủađấtnướcThụySĩ.uynhiên,cũngchàođónnhữngcôngtyđãhoàntoàn“trưởng

thành”.DowChemical,vớitrụsởchâuÂuđặttạiThụySĩ,đãđạtmứcdoanhthutoàncầuthườngniên54triệuđô-la,mộtconsốvượtquátổngGDPcủa30nướcvàtươngđươngngânsáchquốcgiaThụySĩ.Google,côngtygầnđâyđãquyếtđịnhthànhlậptrungtâmkỹthuậtcôngnghệlớnnhấtngoàiHoaKỳtạiZurich,cũngđượcđịnhgiá184triệuđô-la(đầunăm2012),nhỉnhhơnđôichútsovớitậpđoànlớnnhấtThụySĩ,Nestlé.Nhữngquyếtđịnhquantrọngvềnguồnlaođộng,nguồnvốnvàcôngnghệtừcáctổchứckểtrênkhôngthuộcvềcácdoanhnhân–doảnhhưởngcủanhucầuhaytựphát–mànằmtrongtaycáchộiđồngquảntrịtậpđoànđangyênvịtạiMinneapolis,SãoPaolohayOsaka.Vàchúngcũngxuấtpháttừquátrìnhcânnhắckỹlưỡngvềtìnhhìnhổnđịnhchínhtrị,nhucầutiếpcậnnguồnkháchhàng,năngsuấtthuếcũngnhưkhảnăngthuhútvàgiữchânnhântàitạimỗiđịađiểm.Kếtquảcóthểrấtsửngsốt.MộtphântíchgầnđâyđãchothấyiPhone–đượcxemlàmộttrongnhữngsảnphẩmthànhcôngnhấtcủathờiđạihiệnnay–đãthuvềkếtquảâmtrongcáncânthươngmạiHoaKỳdohoạtđộngthuêngoàirộngkhắp.CáckỹsưcủaGooglecũnghoạtđộngtheonhómbahoặcbốnngười,vàđượcgiaonhiệmvụdựatrênnănglựcthayvìđịađiểmhoạtđộng,dobảnchất“khôngbiêngiới”củadoanhnghiệpnày.

ThỏinamchâmchấtxámCácchínhphủđãcạnhtranhvớinhaunhằmthuhútcáccôngtynướcngoàitrongsuốthàng

thếkỷ.Nhưngchođếngầnđây,cuộcchiếnđãchuyểnsangthuhútcácnhàmáylớn–nhưcácnhàmáylắpráplinhkiệnhaybộphậnxehơi–vớikhảnăngmanglạimộtsốlượnglớnviệclàm.Cácchínhphủthườngsẽđềnghịvớicôngtynhữngkhoảnthuếưuđãi,hoặctặngđấtvàcáckhoảnlolótkhác.Nhìnchung,ThụySĩkhôngđủsứcthamgiatrongcuộccạnhtranhnày.

Nhưnghọlạiđượcđánhgiákhácaovềkhảnăngthuhútcáctrụsởvệtinhvàđịaphương,haycáccơsởtheocáchgọikhônngoanlà“vănphòngliênquan”.Thựcchất,docáccôngtyThụySĩđãxuấthiệntrướcthếgiớivớitầmvócbềthếđếnkhông

ngờ,nênsựhiệndiệncủacáccôngtynướcngoàitạiThụySĩcũngđồsộkhôngkém.Bêncạnhcácdoanhnghiệpđượcđềcậpởphầntrên,vẫncònmộtsốcáitênnổitiếngkháccũngđónggópnhiềuhoạtđộngquantrọngtạiThụySĩ,nhưIBM,TetraPak,Merck,Canon,MedtronicvàCisco.DoanhthutạiThụySĩcủacáctậpđoànđaquốcgianướcngoàihiệnđãđónggópgần10%GDPcảnước–tỷtrọngtươngđươngvớimứcđónggópcủangànhngânhàngThụySĩ,nhưngvớitốcđộtăngtrưởngnhanhhơnhẳn.Vìlýdođó,nhiềungườiđãkếtluậnrằnglĩnhvựcnàyđangsởhữutiềmnăngpháttriểncaohơnngànhngânhàngtrongtươnglai.NếucáccôngtyđaquốcgiaThụySĩ,vớimứctăngtrưởngkhônghềthuakémsovớicácđồngnghiệpnướcngoài,cũngđượcbổsungvàodanhsách,consốnàysẽtănglên1/3tổngGDP.Cóthểnói,ThụySĩlànơiđượccáccôngtyhùngmạnhnhấtthếgiớivôcùngưuái.Chươngnàysẽtìmhiểuvềmộtsốcôngtynướcngoàiđãlựachọnthiếtlậpmộtsốhoạtđộng

kinhdoanhcủahọtạiThụySĩ,vàxemxétnhữngnguyênnhânkhiếnhọlàmthế,cũngnhưtầmảnhhưởnghọđãvàđangtạora.Vìsaohọlạiđếnvàlưulạinơiđây?Nguyênnhânchắcchắnkhôngphảivìchiphísinhhoạt

caohaynhữngquyđịnhkhắtkhebaotrùmnhiềuyếutốtrongcuộcsốnghàngngày.ThuếsuấttạiThụySĩđươngnhiênrấtlýtưởng,nhưngthuếsuấtcạnhtranhlạihiếmkhithúcđẩynhữngkhoảnđầutưkinhdoanhlâudàimàThụySĩđãchứngminhhọrấtgiỏithuhút.CâuchuyệnvềcáccôngtynướcngoàitạiThụySĩchắcchắnsẽcónhiềuđiềuđángbànhơnchuyệnthuếkhóa.

Thuếquantrọngđếnmứcnào?Quansátphạmvicáchoạtđộngcủanhiềucôngtythuộcsởhữu

nướcngoàitạiThụySĩ,tacóthểnhậnthấynhiềuhìnhthứchoạtđộngkhácnhau.Mộtsốlàcáctrụsởtạiđịaphương,mộtsốlàcáccơsởnghiêncứu,mộtsốlàcáctổchứcsảnxuấtvàmarketingtạiđịaphương,vàcũngcómộtsốítlàvănphòngtrụsởcủacáctậpđoàn.Thôngthườngcácchứcnăngtrênsẽđượckếthợpvớinhau;mộtcơsởbanđầuvốnlàvănphòngmarketingcóthểdẫnđếnviệcthànhlậpnhiềucơsởhoạtđộngkhác.Bấtchấpbảnchấtcủaloạihìnhhoạtđộng,việcđánhgiáđiềukiện

thuếhiểnnhiênvẫnđóngvaitròthenchốttrongquyếtđịnhcónênlưulạiThụySĩhaykhông.Bêncạnhtầmquantrọngnóitrên,yếutốnàycũngrấtphứctạpvàgâynhiềutranhcãi.Cáccôngtyphảigánhvácnhiềutráchnhiệmđốivớicổđông,trongđóbaogồmnhiệmvụgiảmthiểuchiphíthuế.Tạinhiềucôngty,bộphậnthuếthậmchícònlàtrungtâmlợinhuận–vớitráchnhiệmtìmkiếmcácmứcthuếchấpnhậnđượctheoquyđịnhphápluật.Đốivớicácloạihìnhcôngtykhác,đặcbiệtlàcácdoanhnghiệptàichínhhaythươngmạihànghóa,tínhbảomậtchínhlàyếutốquyếtđịnhđốivớikhảnăngcạnhtranh.SựhàophóngcủaThụySĩđốivớinhucầubảomật,cộngvớithuếsuấttươngđốithấp,đãtrởthànhsứchútmạnhmẽđốivớicáccôngtythươngmạihànghóa,điểnhìnhnhưGlencore,Xstrata,VitolvàLitasco,cũngnhưcácquỹmạohiểmnhưBrevanHoward.

TránhxadanhsáchđenTuynhiên,vẫncónhữnggiớihạntrongcạnhtranhđốivớicácchínhphủmongmuốnthuhút

doanhnghiệpbằngthuếsuấtthấp.OECDđãlậpranhữngtiêuchuẩncơbảnmàcácquốcgianêntuânthủvềhệthốngthuế,vớiđiềukiệnhọphảiápthuếthậtsự.NhữngquốcgiakhôngthểđápứngtiêuchuẩncủaOECDsẽbịniêmyếtcôngkhaitrongdanhsáchđenbaogồmcáckhuvựctránhthuế.DùbấtchấpchươngtrìnhcủaOECDcóxácthựcđếnđâu,thìhầuhếtcác

quốcgia“đángkính”,baogồmtoànbộcáctiểubangThụySĩ,cũngkhôngmuốntênmìnhxuấthiệntrongdanhsáchđen,bêncạnhcácnướcnhưCostaRicahayUruguay.Quảthực,cókhánhiềutiểubangtạiThụySĩápdụngmứcthuếthunhậpdoanhnghiệpvàcá

nhântươngđốithấp.Thuếthunhậpdoanhnghiệpthườngrơivàokhoảngtừ12,5%đến24%,sovới28%củaAnhQuốcvà15%đến35%củaHoaKỳ.Thuếthunhậpcánhân–baogồmcáckhoảnthuếliênbangvàtiểubang–nhìnchungcũngtươngđươngmứcthuếtạihầuhếtquốcgiachâuÂuvàHoaKỳ.Ngoàira,thuếgiátrịgiatănglà8%,sovớikhoảng20%tạiTâyÂu.MộtsốchuyêngiachorằngchínhhìnhthứcphânquyềncủachínhphủThụySĩ,vớimứcthuếthuchiđượcgiảmthiểuởmứcbìnhquânthấpnhất,đãdấylênsựcạnhtranhgiữacácđịaphươngvàgiúpduytrìnhthuếsuấtthấp.Cácnhàphêbìnhcũngchỉtríchrằngđiềunàychẳngkhácgìmộtchínhsách“bầncùnghóa”,dolợithếchỉphátsinhtừkhoảnchicủacáctiểubanghayquốcgiađangthấtthuvềthuế.

LuôncócáchkhácrẻhơnTuynhiên,thuếsuấtdanhnghĩaluôndễgâynhầmlẫn–vàluôncómộtnơinàođósẵnsàng

đềnghịmộtmứcthuếthấphơn.MộtsốquốcgiangoạivichâuÂusẵnsàngápthuếthunhậpdoanhnghiệp10%hoặcthấphơn,vàthuếthunhậpcánhân–vốnrấtquantrọngđốivớinhữngcôngtycầnraquyếtđịnhvềđịađiểmthiếtlậpcơsở–cũngcóthểthấphơntạiThụySĩnếuhọchấpnhậnchuyểnđếnMonacohoặcBulgari.Mộtyếutốquantrọngkhácảnhhưởngđếnquyếtđịnhxâydựngcơsởcủaphầnlớncôngtychínhlàthuếsuấtthựctế,baogồmcáckhoảnmiễngiảmtàikhoản,ưuđãivàtỷlệcácgiaodịchcủahọsẽđượcápthuếthậtsựtheotrìnhtự.Thuếsuấtthựctếcóthểrấtkhácsovớithuếsuấtdanhnghĩa,đồngnghĩachínhsáchthuếtạiThụySĩcóthểrấtcạnhtranh,nhưngkhôngquáápđảo.Đốivớicácdoanhnghiệpđaquốcgiacókhảnănglinhđộngtrongviệclựachọnđịađiểm

theoýmuốn,họvẫncònmộtcáchkhaithácthuếkhác,đólàtừhìnhthức“chuyểnnhượngnộibộ”.Đâylàphươngthứcđiềuchỉnhgiácảnộibộcủasảnphẩmvàdịchvụkhichuyểngiaogiữacáccôngtycontạinhiềunướckhácnhaunhằmgiảmthiểuchiphíthuế.MứcđộhấpdẫncủacáctiểubangThụySĩđốivớicáccôngtyđaquốcgiadựatheolýdotrênvẫncònlàmộtcâuhỏimở,vàcóthểsẽdaođộngđángkểphụthuộcvàotừnglĩnhvựcngànhnghề.

(a)Tổngthuếsuấtdựatheonguyêncứuđộclậpvềmộtcôngtyđượcchuẩnhóa.Sốliệuđolườngbaogồmcáckhoảnthuếcùngcácnghĩavụđónggópbắtbuộcphátsinh,thểhiệndướihìnhthứcphầntrămlợinhuậntrướckhikhấutrừmọiloạithuế.Biểuđồtrênđượcthiếtkế

nhằmđánhgiámộtcáchtoàndiệnvềchiphítừtấtcảcáckhoảnthuếmàdoanhnghiệpphảichịu

Nguồn:PWC

Dođó,tuythuếlàmộtyếutốquantrọngcầncânnhắc,vàthậtsựlàđiềukiệnthiếtyếu(sinequanon)đốivớinhiềutổchức,nhưngvẫncònnhiềuyếutốkháclàmnêndanhtiếngcủaThụySĩnhưmộtđiểmđếnkinhdoanh.Vớinỗlựcđúckếtlầnlượttừngyếutố,chươngnàysẽtiếnhànhđánhgiámộtsốtrườnghợpcụthể.

ChínhgiữachâuÂuThuếdoanhnghiệpthấp,khảnăngtựquyếtvàcáctrườngđạihọchàngđầu:trênđâylàmột

sốnguyênnhânnhấtđịnhkhiếncácquốcgiatìmkiếmmộtnềntảngtạiThụySĩ,dùđểphụcvụhoạtđộngkinhdoanhhaynghiêncứu,hayvìnhiềumụcđíchkhác.DowChemicallàmộtvídụđiểnhình;côngtynàyđãlựachọnZurichlàmđịađiểmthànhlậpvănphòngkinhdoanhđầutiêntạichâuÂutừđầuthậpniên1950.Chỉtrongvàinămngắnngủi,vănphòngnàyđãmởrộngđángkể;năm1966,cácchứcnăng

kinhdoanhvàquảnlýđãđượckếthợpthêmdịchvụkỹthuậtvàtrungtâmpháttriển,vàbuộcphảichuyểnđếnmộtthịtrấnthuộcHorgentrongnămtiếptheo.Năm1968,Dowđãquyết

định“nângcấp”ZurichthànhvănphòngtrụsởchínhtạichâuÂu.“Mộttrongcácnguyênnhâncơbản,”LucianoRespini,nguyênchủtịchDowtạichâuÂuthuậtlại,“đơngiảnvàchủyếulàvịtríđịalýtrungtâmcủaZurich.ThụySĩvẫnluônlàtrungtâmcủatoànchâuÂutừtrướcđếnnay–mộtchâulụctrảidàitừScandianvichođếnnướcÝvàtừBánđảoIberiachođếnBứcMànSắt.Sởhữumộttrụsởchínhngayvịtrítrungtâmsẽđảmbảochohoạtđộngkinhdoanhhiệuquảtạilãnhthổđaquốcgianày.”GeofferyMerszei,phóchủtịchđiềuhànhDowkiêmchủtịchDowtạichâuÂu,TrungĐôngvàchâuPhicũngchiasẻthêm:“NhữngyếutốảnhhưởngthenchốtkhácchínhlàcơsởhạtầngưuviệtcủaThụySĩ,hệthốngphápluậtvàthuếsuấtổnđịnh,nguồnnhânlựcchấtlượngcaocósẵnvàchấtlượngcuộcsốngtuyệtvời.ThụySĩlànơisinhsốngcựckỳlýtưởngdànhchocáccôngdânsànhđiệutrênthếgiới,cũngnhưnhữnggiađìnhcóconnhỏ.”Đếnnăm1970,khônggianvănphòngtạiZurichđãtrởnênquágòbó,vàDowđãquyếtđịnh

dờitrụsởchâuÂuvềgầnHorgen,nơicôngtytiêutốnđến48triệufrancThụySĩnhằmxâydựngmộttòanhàmớiphụcvụhoạtđộngquảnlývànghiêncứu.TrungtâmmớinàythuộcquyềnsởhữucủaDow–mộtngoạilệtrongsốcáctậpđoànđaquốcgiathờiđiểmđó,vàcũngkhẳngđịnhmụctiêucủaDownhằmthiếtlậpcơsởtạiđâynhưmộtdoanhnghiệpchâuÂuthậtsự–vàthôngquaviệckếthợpcácchứcnăngkinhdoanh,quảnlývàkỹthuật,họsẽtăngcườngthêmsựđoànkết.Song,điềunàycũngchứngtỏrằng,ngayđếnmộtthànhphốnhỏnhưZurichcũngcóthểtrởnênchậtchội.

TrụsởtậpđoàncủaDowChemicaltạiMidland,Michigan,HoaKỳ.DowđãthànhlậptrụsởchâuÂuđầutiêntạiHorgan,gầnZurichvàonăm1974,đánhdấumộtkỷnguyênmớinơicáctậpđoànđaquốcgiachọncáchbốtrícôngviệc,côngnghệvàvốnđầutưtạicácquốcgiađemlạithànhquảưuviệtnhất

TậndụnghaithếkỷpháttriểncơsởhạtầngTráingượcvớiphòngthínghiệmcủaIBMtọalạccáchđóchỉvàidặm,cáccơsởcủaDow

khôngđượcdànhchonghiêncứucơbản.TạiHorgen,DowđãpháttriểncácgiảiphápkỹthuậtcùngcácsảnphẩmtươngthíchvớitừngđốitượngkháchhàngtrênkhắpchâuÂu.“Doanhnghiệpchúngtôipháttriểnnhanhđếnmứcchỉtrongvòng20năm,chúngtôiđãsánhngangvớinhữngcôngtyhóachấtkhổnglồnhưBASF,HoechstvàBayer.ChínhđịađiểmvàcơsởhạtầngtạiThụySĩđãbiếnthànhtựunàythànhhiệnthực,”Merszeichobiết.Hiệnnay,từtrụsởchínhtạiHorgen,Dowđangkiểmsoátkhoảng60cơsởsảnxuấttạichâu

Âuvà30vănphòngkinhdoanhtrên20quốcgia.Năm2010,cáccơsởhoạtđộngcủaDowtạichâuÂu,TrungĐôngvàchâuPhikếthợplạiđãsởhữu13.400nhâncôngvàđạtdoanhthu18,5tỉđô-la.(Trongkhiđó,Swatchsởhữu25nghìnnhâncôngvàchỉđạtdoanhthu7tỉđô-la.)

HiệuứngGoogleKhócóthểtìmthấymộthìnhảnhđốilậpnàosắcnéthơnnhưgiữaDow,mộtđấuthủtoàn

cầutrongngànhcôngnghiệphóachấtvàchấtdẻolâuđời,vớiGoogle,mộtcôngtythậmchícònchưatồntạikhiDowđặtchânđếnThụySĩ;vàchỉtrongvòng15năm,họđãtừkẻvôdanhtrởthànhmộttrongnhữngcôngtyđắtgiánhấtthếgiới.Năm2004,GoogleđãthànhlậpcơsởkỹthuậtcôngnghệđầutiênngoàiHoaKỳtạiThụySĩ,

vàđịađiểmhọlựachọnchínhlàZurich.Cóthểthấyrõcôngtynàyhoàntoànkhácsovớinhữngcôngtykhởinghiệptheokiểu“kinhtếmới”,chuyênxuấthiệnnhưmộtngôisaobăng

cuốithậpniên1990chỉđể“cháyhếtmình”trongmộtthờigianngắn.Chỉsáuthángsaukhithànhlập(thángMộtnăm1998),Googleđãtrởthànhmộtcôngtycôngnghệkhổnglồvớidoanhthuhàngtỉđô-la,vàtrênhếtlàlợinhuậndồidào–tấtcảcũngnhờmộtýtưởngđơngiản:đólàđấugiákhônggianquảngcáotheongữcảnhnằmphíatrênvàbêncạnhkếtquảtìmkiếm.KhôngkhóhiểukhiGooglekhôngmuốnvậnhànhchỉmộtcơsởkỹthuậtduynhấttạiHoa

Kỳ.Nhưngtrênhết,mụctiêucủahọsẽphảimấtmộtthờigiandài,vìtấtcảnhữngkỹsưtàinăngđềuđangđổxôvềCaliforniahayNewYork.Tuynhiên,họvẫncòncácthànhphốchâuÂukhácđểlựachọn.TạisaolạilàZurich,màkhôngphảiDublin,Amsterdam,HamburghayLondon,nhữngnơicôngtynàyđãcósẵncáccơsởkinhdoanh?

NhữngnéthấpdẫncủaZurichNguyênnhânchắcchắnkhôngphảivìchínhsáchthuế.Zurichlànơiápdụngcácmứcthuế

thunhậpdoanhnghiệpvàcánhâncaonhấtThụySĩ(tuyngườilaođộngcóthểđilạithườngxuyêntừcáctiểubangđượcápthuếthấphơn).Mộtđiềukiệntiênquyếtchínhlàthànhphốđượclựachọnphảithuhútđượccácnhânviêntiềmnăng.CácchuyêngiaITvẫnkhéttiếnglànhữngkẻ“ducư”vàchuyêngộpchungphongcáchsốngvớiphongcáchlàmviệc.Cácthứhạngđộclậpvềsứchấpdẫntươngquangiữacácthànhphốtrênthếgiớicũngđượcphổbiếnrộngrãi;vàtrongđó,mộtsốthànhphốThụySĩvẫnthườngxuyênchiếmlĩnhcácthứhạngđầutiên.(Năm2010,trongmộtkhảosátthườngniênvềsứchấpdẫntươngquancủacácthànhphốtrênthếgiớiđốivớicáccôngtytàichính–doTậpđoànThànhphốLondonthựchiện–ZurichvàGenevalầnlượtlàhaivịtríhấpdẫnđứngthứhaivàthứbatrênthếgiới,chỉxếpsauLondon.)Kếtquảchínhthứctuyđãthểhiệnrõ,nhưngvẫnkhócóthểbỏquacácyếutốkhó-đo-lường.

GeoffreyMerszei,CEOtạivịlâunhấtcủaDowchâuÂu,đãkếtluậnvềmộttrongnhữnglợithếghêgớmnhấtcủaThụySĩchỉtrongmộtphátngônngắngọn:“Vìvợ(hoặcchồng)bạnyêunó!”Vẫncònmộttiêuchíkhácmangtínhquyếtđịnhsaucùng–đóchínhlàvịthếgầngũiđốivới

haitrườngđạihọckỹthuậtdanhtiếng,ETHtạiZurichvàEPFLtạiLausanne.Cácchươngtrìnhgiảngdạybộmônkhoahọcmáytínhtạiđâyđãđảmbảovườnươmcácnhântàiđịaphươngsẽkhôngbaogiờcạnkiệt.Từđó,mộtmốiquanhệcộngsinhđãnhanhchónghìnhthành:Googlesẽthuhútđềuđặnmộtlượngsinhviênthựctậptừcáctrườngđạihọc.Đổilại,họsẽđầutưchocáckhóachứngchỉ,baogồmhọcbổngtiếnsĩvàsautiếnsĩ.“Cácthựctậpsinhcủachúngtôikhôngchỉlànhữngkẻlườibiếngđượctrảlươngthấp,”RandyKnaflic,giámđốcphụtráchtuyểndụngchiasẻ.“Cùngvớiđộingũkỹsưchínhthức,họsẽphụtráchpháttriểncácdựánquantrọngvàđượchưởngthùlaoxứngđáng.”VàcũngkhôngbấtngờkhicácthựctậpsinhtạiGoogleđượclênthẳngvịtríchínhthức.

KhôngphảimộtcôngtyThụySĩtiêubiểuSong,các“Googler”(nhânviênGoogle)làmộtloạigiốngtốtđặcbiệt,vàcũngkhôngthểđảm

bảohọhoặccôngtynàysẽthíchnghithànhcôngvớiphươngcáchlàmviệctruyềnthốngcủangườiThụySĩ.Trướchết,hoạtđộngkinhdoanhcủaGoogleđượctiếnhànhdựatrênmạngthựctạiảo,chứkhôngphảinhữngsảnphẩmvậtchất.Thứhai,thànhcôngcủahọsẽphátsinh“sựthỏamãntứcthời”–chophépngườisửdụngtìmthấythôngtincàngnhanh,cànggiátrịcàngtốt.Song,mộttrongnhữngnguyênlýcơbảncủapháiZwinglivàCalvintạiThụySĩchínhlàtầmquantrọngcủaviệctrìhoãnsựthỏamãn.Thứba,họlàmột“kẻmạohiểm”,chuyênlợidụngquanđiểmrằnghầuhếtcáccôngtysẽtậptrungvàolợinhuậnthấpvàdễdựđoán,vàtừbỏnhữnglợinhuậncaohơnnhưngkhólường.Trongkhiđó,ngườiThụySĩlạinổitiếngvềsựthậntrọngvàphụthuộckhánhiềuvàokhảnăngdựđoán.(TheocáchnóicủamộtthợmộcnổitiếngngườiThụySĩ:zweimalmessenundeinmalscheneiden–hãyđohailầnvàcắtmộtlần).Thứtư,ngànhkinhdoanhcủaGoogledựatrêntỷtrọngquảngcáomớimẻnhưngvôcùng

hiệuquả,chuyênmangđếnchocáccôngtyđăngquảngcáocơhộitiếpcận–vàtrảtiềnđểđượctiếpcận–riêngnhữngkháchhàngtỏrahứngthúvớicácsảnphẩmvàdịchvụđượchọquảngcáo.Cáchìnhthứcquảngcáotruyềnthốngcũnggiốngnhưhiệntượngthụphấn.Quảngcáosẽđượcphổbiếnđếnkhángiảđạichúngvớihyvọngrằngítnhấtmộtsốngườisẽcảmthấyhứngthú;nhưngnhượcđiểmđốivớicáccôngtyđăngquảngcáochínhlàhọphảitrảtiềnchomọiđốitượngkhángiả,chứkhôngchỉnhữngaihứngthú–điểnhìnhnhưmộtbảngquảngcáokhổnglồtrênxalộhayquảngcáotruyềnhìnhgiữamộtsựkiệnthểthao.Khisửdụngcôngcụtìmkiếmtrêninternet,ngườidùngsẽthểhiệnmongmuốncủahọmỗikhihọtìmkiếmđiềugìđó,vàGooglesẽđặtcácquảngcáophùhợptrênnhữngtrangnày.Khingườidùngnhấpvàomộtmẫuquảngcáo,Googlesẽtínhphícôngtyđăngquảngcáotươngứng.Tấtcảchỉcóthểdiễnrakhingườitiêudùngnhậnthứcđượcđiềunày.PatrickWarnking,

giámđốcvănphòngGoogletạiThụySĩ,chobiết:“Phươngphápcủachúngtôilàđểmọithứdiễnratheocáchngườidùngmongmuốn,vàhọsẽsửdụngnó.”GoogleđãkhaithácđượcđiềumàChristAnderson,biêntậpviêntạpchíWiredmôtảtrongtácphẩmCáiđuôidàicủaông.Nhờquymôphủsóngtoàncầucủahọ,internetvàcáccôngcụtìmkiếmđãmởracácthịtrườngnhỏnhưngchuyênbiệt.Đơncửlànhữngkháchhàngmuốnmuagiàycỡlớnhơn46(cỡ12,5tạiMỹ);cáctiệmgiàythôngthường–ngoạitrừtạicácthànhphốlớn–sẽkhôngthểlưukhohayquảngbácholoạisảnphẩmtiêuthụthấpnày,nhưnginternetlạilàthànhphốlớnnhấttrênhếtthảy.(1)

PhíasausựkỳquáiBấtcứaitừngcódịpghéthămtrungtâmkỹthuậtcôngnghệGoogletạikhuphứchợp

Hürlimann,Zurichsẽvôcùngchoángngợpvìnhữngnộithấtkỳlạ–baogồmnhữngchiếclềutuyếthaycabinxekéo,mộtkhurừngnguyênsinh,cácbànchơipoolvànhữngchiếccộtkimloạithẳngđứngchophépcácthànhviênhaynhânviênlườivậnđộngtiếtkiệmquãngđườngdichuyển,thôngquamộtchiếclỗtrênsànnhàthôngvớitầngdưới–cùngvớihainhàhàngvàvôsốquáncàphê,nơinhânviêncóthểănuốngthoảimáimàkhôngphảitrảtiền.Mụcđíchchủyếulàkhuyếnkhíchmọingườitươngtácvớinhau.Tạiđây,khôngchỉriêngthiếtkếnộithấtthểhiệnsựkhácthường–màkểcảthứnguyêntắc

“20%thờigian”cũngthế.Đólàlượngthờigiancácnhânviênnêndànhchonhữngdựáncánhândochínhhọ“nângniu”,vớihyvọngrằngnguyênlýnàysẽtiếptụclàmnêncácdịchvụphụcvụkinhdoanhnhưGmailhayGoogleEarth.

Trungtâmkỹthuậtcôngnghệvớidiệntích12.000m2củaGoogletạiZurich;đâycũngchínhlàvănphòngngoàiHoaKỳlớnnhấtcủahọ,vàđượcthiếtkếnhằm“khuyếnkhíchmọingườipháthuykhảnăngsángtạovàđổimớiởmứccaonhất'.VănphòngnàydoCamenzindEvolution,mộtnhómkiếntrúcsưThụySĩ,thiếtkế

CócảảothuậtgiachuyênnghiệpSựđadạngcũnggiúpthắpnênnhữngđiểmsáng.MộttậpthểcácZooglercũnggiốngnhư

mộtLiênHợpQuốcthunhỏ:62quốcgiađềucóngườiđạidiện,baogồmcảBangladesh,Belarus,PalestinevàNigeria.Bêncạnhcáccánhântiênphongvềcôngnghệchếtạophầnmềm,còncómộttậpthểđôngđảonhữngtàinăng“tựhọc”,baogồmmộttaychơibàibridgeđẳngcấpthếgiới,babannhạcactiverockvàmộtảothuậtgiachuyênnghiệpchuyênmởcáclớpdạychiêutròbuổitối.

CácZooglercũnggópphầnlàmnênđàtăngtrưởngchóngmặtcủacôngty,vớilựclượnglaođộngtăngtừ2côngnhânnăm2004lên750ngườitínhđếnhiệnnay–tạicơngơicũcủaNhàmáybiaHürlimann.Bêncạnhđó,camkếtcủaGooglevẫnkhôngđổi:“Đếnkhinàochúngtôicòncóthểtìmthấycáctàinăngđủtiêuchuẩn,”Knaflicchobiết,“chúngtôisẽcònbámtrụtạinơinàyvàvẫnmongmuốntiếptụcđầutư.”GoogleThụySĩđanggánhtrênvaidanhtiếngcủachínhhọ.Cácchứcnăngquantrọngcủa

GoogleCalendarđãvàsẽtiếptụcđượcpháttriểntạiZurich.Năm2006,côngtycũngthâutómcácmảngkinhdoanhinternet,bảnđồvàxửlýdữliệucủaEndoxon.Endoxon,mộtcôngtycótrụsởtạiLucerne,đãpháttriểnnênmộtcôngnghệgiúpcảithiệntínhnăngcủaGoogleEarthvàGoogleMapstạichâuÂu,vàgiúpGooglecủngcốcácnănglựcphântíchcủahọ.

NgânhàngnhântàiHiểnnhiên,GooglechọnThụySĩvìhọmuốntiếpcậnnguồnnhântài,vàcũngvìETHcùng

EPFLkếcậnlàhaitrongsốcáctrườngviệnhàngđầuthếgiớivềkỹthuậtmáytính.HaingôitrườngđạihọcThụySĩtừlâuđãlànhữngtàisảnquantrọngnhằmthuhútcáccông

tynướcngoài.Năm1956,IBMđãthànhlậpphòngthínghiệmnghiêncứuđầutiêntạichâuÂugầnZurich,vàchiêumộthànhcôngmộtnhàtoánhọchàngđầu,AmbrosSpeiser,từETHvàbổnhiệmlàmgiámđốcsánglập.PhòngthínghiệmnàyđãđượcchuyểnđếnđịađiểmthíchhợphơntạiRüschlikonvàonăm1962,khiIBMlúcnàyđãsởhữukhoảng300nhânviên,baogồm30nhàkhoahọclâmthời,cũngnhưcácthựctậpsinhvàhọcgiảtrướchoặcsautiếnsĩ;trongđóhầuhếtđềuđãthamgiavàonhữngcôngtrìnhnghiêncứuđượcthếgiớicôngnhận.Điểnhình,GerdBinnigvàHeinrichRohnerđãđoạtgiảiNobelvậtlýnăm1986chophátminhkínhhiểnvixuyêntầmquét;vàtrongnămkếtiếp,GeorgBednorzvàAlexMüllercũnggiànhgiảithưởngtươngtựnhờcôngtrìnhkhámpháhiệntượngsiêudẫnởnhiệtđộcao.MộtngôisaokháccủaEPFLcũngđangthăngtiếnvôcùngnhanhchóng.PatrickAebischer,vị

hiệutrưởngthíchgiaoducủađạihọcnày,đãtừbỏchứcvụtạiĐạihọcBrown,ĐảoRhodesnăm1992đểtrởvềquênhàLausannevàtrởthànhchủtịchhọcviện.LýtưởngphithườngcủaôngvàothờiđiểmđóchínhlàgâydựngnênmộtCaltechhoặcMITngaytrongkhuônviênảmđạmcủamộttrườngđạihọcThụySĩ.Mụctiêunàyđòihỏibabướccáchtân.Thứnhất,ôngđãnângcấplạicơsởvớimộtgiáobantrẻtrung,xuấtchúngđãtừnglàmnêndanhtiếngtạicáctrườngđạihọchàngđầucủaMỹ,nhưngdườngnhưvẫncònchútlưuluyếnquênhà.“TôiđãtìmkiếmnhữngDorothymongmuốntrởvềKansas,”Aebischerchiasẻ.Thứhai,ôngđãcơcấulạitrườngđạihọcthành5chuyênkhoa,mỗikhoađượcsởhữungânsáchriêng,vàbiếnđóthànhđộnglựcthúcđẩymộtsốgiáosưđangmaimộttàinăng.Tuynhiên,điềunàyvẫnkhônggiúpíchgìchodanhtiếngcủaông.Sauvàinămđầu,ôngthừanhận,“Tôiđãsuýtmấtviệc.”Thứba,ôngđãtậptrungvàocácyếutốhữuíchvềthươngmạithayvìchỉấntượngvềlýthuyết.ThụySĩtuyđãduytrìmộtkỷlụclâudàivàxuấtchúngvềnhữngthànhtựulýthuyết,nhưnglạisởhữuthànhtíchnghèonànvềkhảnăngbiếnđổitàisảntrítuệthànhcácsảnphẩmthươngmại.Ôngđãxâydựngmột“QuảngtrườngSángtạo”ngaytrongkhuônviêntrườngnhằmkhuyếnkhíchhợptácvớicáccôngtytrongngành.Hiệnnay,Logitech,NestlévàCiscođềusởhữucáccơsởnghiêncứutrongkhuônviêntrườngEPFL;đồngthời,nhânviêncủahọcũnghòanhậpvớisinhviênvàgiáobantrongtrường.Tiếpđó,ôngđãthuyếtphụcRolexđầutưvàxâydựngcôngtrình“Số0”trongsântrường,đượcthiếtkếnhằmphávỡnhữngràocảnvàthúcđẩymốiquanhệhợptácvượtquacácràngbuộcluậtlệ.Nămtuầnsaukhiramắtcôngtrình,haikiếntrúcsưgópcôngxâydựng,KazuyoSejimavàRyueNishizawa,đãđượccôngbốlàứngviênđoạtGiảiPritzkernăm2010,giảithưởngdanhgiánhấttrongngànhkiếntrúc.Rolexkhôngphảilàmạnhthườngquânduynhất.Aebischerđãthuhútđượcnguồnvốnđóng

góptừnhữngnhânvậtxuấtchúngvàkỳcựutạiđịaphươngtrênsuốttuyếnhànhlangtrảitừGenevađếnMontreaux,baogồmDanielBorel,ErnestoBertarelli,AndréHoffmannvàNestlé.Việcnàyđòihỏimộtchútchàomời,hànhđộngvốnbịxemthườngtrongcáchọcviệnđàotạotạichâuÂu,vàcũnglànguồncơncủasựchỉtríchvàđốkỵ.

GerdBinnig(trái)vàHeinrichRohner(phải),haithànhviêntrungtâmNghiêncứucủaIBMtạiRüschlikonđoạtgiảiNobelnăm1986

CuộcchiếnthuhútvàduytrìnguồnđầutưTừnăm2007,Cisco,mộtchuyêngiavềmạnglướitạiHoaKỳ,đãtriểnkhaihoạtđộngmột

trungtâmnghiêncứutạiRolle,cáchLausannekhôngxa;vàđếnnăm2008,Nokia,gãkhổnglồviễnthôngtừPhầnLan,cũngthamgiavàolĩnhvựchợptáccôngnghệcùnghaitrườngđạihọctạiZurichvàLausanne,thôngquaviệckhánhthànhTrungtâmNghiêncứuNokiatạikhuônviênLausanne.KếhoạchnghiêncứucủaNokiahiệnđangtậptrungmởrộngcáckhảnăngcủamạnglướidiđộng.BobIannucci,giámđốccôngnghệcủaNokiakhiđó,đãthừanhậnrằngchínhchấtlượngchuyênmônđượccáctrườngđạihọcbồiđắptạicáckhuvựctrênđãđóngvaitròquyếtđịnhtrongviệclựachọnThụySĩlàmđịađiểmnghiêncứu.

TiếpcậngầnhơnvớikháchhàngQuátrình“tụhọp”khôngchỉđượcgiớihạntrongcáclĩnhvựccôngnghệcao.TetraPak,một

côngtyThụyĐiển,đãmởđầucuộccáchmạngtronghoạtđộngphânphốicácsảnphẩmsữatừđầuthậpniên1950,vớicôngnghệhộpcác-tôngđộtphá.Khithờicơvươnratoàncầuđãchínmuồi,họđãquyếtđịnhthànhlậpcôngtycontạicácquốcgiacónguồnsữaổnđịnh.TetraPakThụySĩđãtiếnhànhđăngkýhoạtđộngthươngmạitạiBernvàocuốinăm1950,thậmchítrướckhihệthốngđónggóiđượctriểnkhaitạiThụyĐiển;vàđếnkhicôngtythànhlậpnhàmáychếbiếnsữađầutiêntạiLausanne,mọithứđãbắtđầutăngtốc.MôhìnhkinhdoanhcủaTetraPakdựatrênýtưởngthiếtlậpmộtnhàmáychếbiếnsữatrựctiếptạikhuvựcsảnxuấtcủakháchhàng,vàphânphốisảnphẩmtrongcáchộpgiấycác-tông.NestlélàmộttrongcáckháchhàngđầutiênvàquantrọngnhấtcủaTetraPak,vàtrụsởPullycủacôngtychỉcáchtrụsởNestlétạiVeveychưađến20câysố.DothịphầntiêuthụcaonhấtcủaTetraPakxuấtpháttừThụySĩ–mộtphầncũngnhờmối

quanhệmậtthiếtvớiNestlé–quốcgianàyđãtrởthànhthịtrườngchuẩncủacôngty;vàđếnnăm1981,toànbộtrụsởchínhcủatậpđoànnàyđãđượcdờiđếnThụySĩ.ĐốivớiLarsLeaner,ngườichịutráchnhiệmvềtấtcảhoạtđộngmarketingquốctếkhiđó,điềuquantrọnglàTetraPakphảinằm“ngaytạichínhtâm,ngaytạitrungtâmchâuÂu.”

ẤnĐộcậpbếnBaselNgànhcôngnghiệpđồnghồcũngđãthuhútrấtnhiềucôngtynướcngoàivàoliênminhcủa

họ.MộtvídụtuynhỏbénhưngvôcùngđángkinhngạcchínhlàPylania,côngtyconcủaKDDL,mộtdoanhnghiệpẤnĐộ–với25nhâncôngchuyênsảnxuấtmặtđồnghồcùngmộtbấtđộngsảncôngnghiệpgầnBasel.Trongmộtquyếtđịnhtráingượcđếnsửngsốtđốivớikiếnthứctrongsáchvở,PylaniađãnhậpkhẩunguyênliệuthôtừmộtẤnĐộchiphíthấpđểsảnxuấtthànhphẩmtạimộtThụySĩchiphícao.TheolờiHeinzKohler,ngườithiếtlậphoạtđộngsảnxuấtchoKDDLnăm2007,họchỉđơngiảnnhậnthứcđượctrìnhđộkỹthuậtcaovàkỷluậtsảnxuấtcủangànhcôngnghiệpđồnghồtạiThụySĩ,đồngnghĩasảnphẩmsẽđápứngđượctiêuchíkỹthuậtvàđượcphânphốikịpthời.Đôikhi,chínhtưtưởngtrunglậptruyềnthốngcủaThụySĩlạitrởthànhyếutốquyếtđịnh

trongcáclựachọnvềđịađiểmhoạtđộng.Điểnhình,quyếtđịnhchọnThụySĩlàmtrụsởcủa

NgânhàngThanhtoánQuốctế(BIS–BankForInternationalSettlements)chínhlàtừsựđồngthuậncủacácquốcgiathànhlập,baogồmBỉ,Pháp,Đức,Ý,NhậtBản,AnhQuốcvàHoaKỳ.KhitấtcảkhôngthểnhấttríthànhlậpngânhàngtạiLondon,BrusselshayAmsterdam,ThụySĩđãtrởthànhcáitênđượclựachọn.Làmộtquốcgiađộclậpvàtrunglập,ThụySĩđãgiúpBIStránhbịtiếtlộhoạtđộngdosứcéptháiquátừbấtkỳthếlựchùngmạnhnào.

Lego–kẻthuacuộcSẽlàsailầmkhichorằngThụySĩlàmộtquốcgia“tấtthắng”trongngànhkinhdoanhđầy

cạnhtranhđòihỏihoạtđộngđầutưtừbêntrong.Cókhôngítlĩnhvựcvàngànhnghềhoạtđộngmàquốcgianàythiếuhẳnsứchút,hayhoàntoànkhôngphùhợp.Bêncạnhđó,thờithếvẫnluônthayđổi.CáclĩnhvựctừngnghiêngcáncânvềphíaThụySĩtừ50nămtrướccóthểđãsuyyếu,vàbuộccácdoanhnghiệpphảiđiđếnnhữngquyếtđịnhkhókhăn.Lego,hãngsảnxuấtđồchơiĐanMạch,đãthànhlậpchinhánhnướcngoàithứhaitạiZurich

vàonăm1957;vàtừnăm1974,họđãvậnhànhmộtnhàmáysảnxuấttạitrungtâmThụySĩ,đồngthờixuấtxưởnghàngtỉmiếngnhựalắprápmỗinăm.Nhưngđếnnăm2005,vìnhiềulýdochiphí,côngtyđãchuyểncơsởsảnxuấtđếnĐôngÂu.NgayđếnvănphòngtrụsởchínhtạiThụySĩcũngkhôngtránhkhỏibịliệtvàodanhsáchcắtgiảmchiphí;vàhainămsau,trụsởnàycũngđượcdờivềMunich.MộttháchthứcquantrọngkhácđốivớisứchútcủaThụySĩchínhlàsựgiatăngcáchoạt

độngtoàncầuhóa,dùtạicácdoanhnghiệpgốcThụySĩhaydoanhnghiệpnướcngoài.Cáctiêuchíthànhlậpmộtcơsởhoạtđộngtạibấtkỳđịađiểmnàotrênthếgiớiđềugiốngnhau,dùcôngtyđólàNovartishayMerck–vàquảthực,NovartismớiđâyđãthànhlậpcáctrungtâmnghiêncứutạiBostonvàThượngHải,trongkhitrướcđâyBaselluônlàlựachọnmặcnhiêncủahọ.ThụySĩđãthậtsựgặpbấtlợitronglĩnhvựcnày;dotạiđây,cáctậpđoànđaquốcgialuônđóngvaitròquantrọnghơnhẳntạinhữngquốcgiakhác–điểnhìnhnhưMỹhayĐức,nơicáccôngtyvừavànhỏcótầmquantrọngcaohơn.MộtnghiêncứudoPhòngThươngmạiThụySĩ–HoaKỳvàTậpđoànTưvấnBostonthựchiệnnăm2008,mangtênThụySĩsángtạo,đãchỉrarằng:cáctậpđoànđaquốcgiagốcThụySĩhoặcmangquốctịchnướcngoàihiệnđãđónggóp1/3tỷtrọngtrongtổngGDPThụySĩ;trongđó,cáccôngtyThụySĩchiếm24%,cònlạilàcáccôngtynướcngoài.

KhôngcógiáthấptạiThụySĩQuốcgianàyvẫntiếptụcgiànhđiểmsốcaotrênhầuhếtcácthướcđophổbiến.TheoChỉsố

CạnhtranhToàncầucủaDiễnđànKinhtếThếgiới–đượcđiềuchỉnhhàngnăm–ThụySĩđãcảithiệnvịthếmộtcáchđềuđặncảtrênphươngdiệntuyệtđốilẫntươngđối.Năm2006,họđãgiànhđượcvịtrídẫnđầuvàvẫnduytrìchođếnngàynay.Tuyđâylàbiểuhiệnthậtsựấntượng,nhưngtrongmộtsốlĩnhvựcnhấtđịnhcóảnhhưởngtolớnđếnkhảnăngthuhútcáctậpđoànđaquốcgia,ThụySĩvẫnchưathểhiệntốt,điểnhìnhnhưmứcđộthuậnlợitrongtuyểndụngnhânviênnướcngoài,cácchínhsáchhạnchếmậudịchvà“môitrườngthuậnlợichungtronghoạtđộngkinhdoanh”.Đốivớinhữngcôngtychuyêncungcấpcácsảnphẩmvàdịchvụdễbiếnđộngvềgiácả,đồngfrancmạnhcủaThụySĩcóthểgâytổnthấtlợinhuận.MộtthưkýgiàukinhnghiệmtạiGenavacóthểkiếmđượcmứclươngtươngđươngmộtgiámđốccấpcaotạiĐức,trongkhigiábấtđộngsảntạicáckhuvựcđượcưuáinhưGeneva,ZugvàZurichvẫntăngmạnhtrongsuốt20nămqua.Tuynhiên,vượttrênnhữngtínhtoánvimôtừcácyếutốtrên,cóthểkhẳngđịnhrằngnhiệm

vụcốtyếuđốivớiThụySĩchínhlàtiếptụcpháttriển,thuhútvàgiữchânmộtbộphậnápđảobaogồmcácnhântàixuấtsắcnhấtvàsángchóinhất.Bảnchấtcủaconngườichothấy:cácnhântàisẽmuốntậphợp,haytụhọpvớicácnhântàikhác.Quảthực,việcThụySĩđangnắmgiữtỷlệcaonhấtvềsốlượngcôngdânngườinướcngoàitrêntấtcảcácquốcgiapháttriểnđãtạođiềukiệnchonhữngngườimớiđếndễdànghòahợpvàhộinhập–tuytạinhiềuquốcgia,

đâykhôngphảithờiđiểmthíchhợpđểsinhsốngtạinướcngoài,vàvẫncònmộtsốbiệnphápkhácnhằmhạnchếtìnhtrạngnhậpcư.Bêncạnhđó,nguồncunggiớihạntạiGenevavàZurichcùngnhucầugiatăngđãkhiếngiáthuênhàvàchiphínhàđấttăngvọt;vàsốlượngghếngồitạinhữngngôitrườngquốctếtưnhândanhtiếngnhấtThụySĩcũngkhôngthểbắtkịpnhucầu.

CáccôngtygắnkếtvớinhauCáccôngtycũngcókhuynhhướngtụhọpvớinhau–thậmchídùhọcólàđốithủ–dướihình

thức“kếtminh”.ThụySĩhiệnđangthốngtrịvềcácmặthàngthươngmạinhưdầuthô,kimloạiđồngvàngũcốc–vàkhôngchỉnhờcôngGlencore.CargillvàLouisDreyfus,haihãngthươngmạingũcốchàngđầu,đềuhoạtđộngchủyếutạiThụySĩ.Vềmặthàngđầuthô,hầuhếthoạtđộngthươngmạicủaVitolvàGunvorđềudiễnratạiGeneva.MedtromiccũngđặttrụsởhoạtđộnglớnnhấtngoàinướcMỹtạiThụySĩ,vìluôncómộtnhómcáccôngtyxuấtchúngtrongngànhphẫuthuậtchỉnhhìnhnhưSynthesvàAO(tổchứcnghiêncứuphẫuthuậtchỉnhhìnhdanhtiếngcótrụsởtạiDavos).Docôngnghệtiênphongđangngàycàngnắmgiữvaitròthenchốt,nêncáccôngtyđềumongmuốnthuhútđượccácnhântàixuấtchúngnhấtvềphíamình.Điềunàyđãdẫnđếnnhiềutranhcãinảysinhvềvaitròcủachínhphủ.CáctácgiảcủaThụy

SĩsángtạođãđềxuấtmộtsốphươngángiúpđổimớicácchínhsáchxãhộinhằmcủngcốvịthếcủaThụySĩnhưmộttrungtâmthuhútnhântàivàsựđổimới.Nhiệmvụnàybaogồmtăngcườngnănglựcchuyênmôncủalựclượnglaođộngchínhquốc,đặcbiệttrongcáclĩnhvựckhoahọc,chếtạomáyvàcôngnghệ;tạođiềukiệnthuậnlợichongườilaođộngnhậpcưcótrìnhđộlàmviệctạiThụySĩ,khuyếnkhíchtinhthầndoanhnhân,vànỗlựchơnnữanhằmbiếnnhữngphátkiếnvàphátminhthànhcácbằngsángchếvàlợinhuậndồidào;xâydựngmộtmôitrườngpháplýkhuyếnkhíchđổimới,cáchtân;vàcuốicùng,chínhlàđầutưthêmnhiềuthờigian,tiềnbạcvàcôngsứcnhằmquảngbávềThụySĩ–cáinôicủasựđổimới.Trênđâyđềulànhữngmongướctotát,vànhiềungườiThụySĩđãkhôngkhỏigiậtmìnhkhi

nghĩđếnchínhphủsẽphảinỗlựcđếnmứcnàođểbiếnmongướcthànhsựthật.Tạisaohọkhôngthểgắnchúngvớitầmquantrọngđúngnghĩađãđượckiểmchứngvềsựổnđịnhvàchấtlượng?Tuynhiên,trườnghợpcủaGoogletiếptheođâysẽchỉramộtsốkhuynhhướngthúvị.

MộtphongcáchThụySĩmớiGoogleđãmangđếnmộtmôitrườnglàmviệctưởngnhưkháxungđộtvớithứđượcxemlà

phongcáchlàmviệccốhữucủangườiThụySĩ.Trongmộtmôitrườngnơitínhđúnggiờvàhệthốngcấpbậclànhữngyếutốthenchốt,Googleđãthànhcôngkhixâydựngnênmộtdoanhnghiệpnơicácnhânviêncóthểtựraquyếtđịnhvềcôngviệc,vềthờigiantiếnhành,cũngnhưvềlĩnhvựcnơikhảnăngchuyênmôncầnkếthợpvớitínhcáchcánhân.TuydẫnchứngtrênnghecóvẻkhônggiốngvớibảnchấtngườiThụySĩ,nhưngđóchínhlàhọ

–vàtheotiếtlộcủaGoogle,Zurichhiệnđanglàmộttrongnhữngđịachỉlàmviệclýtưởngnhấtdànhchocácnhânviêntoàncầulinhđộng.PhươngpháplàmviệccủangườiThụySĩcầnphảicảithiệnnhằmtiếptụcthuhútcáccôngtyhùngmạnhnhấtthếgiớitrongthờigiantới.Song,liệuGooglecóthểchỉraconđườngđúngchotươnglai?Hãythửhìnhdungxahơnmộtchút:Zurichcóthểsẽtrởthànhtrungtâmcủacácdoanh

nhânkhởinghiệptrêncơsởcôngnghệđiệntoánđámmây–nhưthếhệcácGooglervàZooglertrẻtuổitừngthựchiện–vớilòngkhaokhátkinhdoanhvàniềmtinbấtbiếnvềmộtThụySĩtuyệtvời,mộtnơichốnlýtưởngđểsinhsốngvàlàmviệc.Tụcngữcócâu:“Lárụngvềcội,”dovậy,khôngngoạitrừkhảnăngGoogletiếptheocủathếgiớisẽgắnmác“SwissMade”.

Đ

15.Lờikết:HướngđếnThụySĩ

Chúngtôiđãmởđầucuốnsáchnàyvớibacâuhỏi:VìsaoThụySĩlạithànhcôngđếnthế?Liệuthànhcôngnàycóbềnvững?VàcácquốcgiakháccóthểhọchỏiđượcnhữnggìtừkinhnghiệmcủaThụySĩ?ChúngtôicũnghoàinghirằngthếgiớichưathậtsựthấuhiểuhếtvềThụySĩ.Nhiềungườiđãkháthânthuộcvớiquốcgianày,đãdànhvàingàytạiDavosthamdựDiễnđànKinhtếThếgiớihaynghỉngơitrênnhữngngọnnúi.Nhưngnhữngaichỉghéthămsẽkhôngcóýđịnhhọchỏithậtsự,vàsẽhìnhthànhnênnhữngvốnhiểubiếtsailầm,hayítnhấtlàquáhờihợt.

ếnđây,chúngtasẽcùngđiểmlạinhữngthànhtựucủađấtnướcThụySĩ.Khôngmộtquốcnàokhácvớidiệntíchnhỏbénhưthếlạiđạtđượcmứcthunhậpbìnhquânvượttrội,trongkhivẫnđảmbảomanglạinhữnglợiíchcôngbằngvàhợplý.Khôngmộtquốcgialánggiềngnàovớicùngdiệntíchlãnhthổ,hoặctươngđươngcóthểnắmgiữvịtrídẫnđầutrongvôsốngànhcôngnghiệp.Khôngmộtquốcgiapháttriểnnàocóthểcấtbỏgánhnặngtrênvaithếhệtươnglaitừnhữngkhoảnnợkhổnglồhayảotưởngkíchthíchtăngtrưởngđanglớndầntrongcộngđồng,phátsinhtừchiphíansinhxãhộivàchămsócsứckhỏe.Vàtạitấtcảmọiquốcgiakhác,tiếngnóicủamỗicôngdâncũngkhôngthểtạođượcsứcmạnhvàtiếngvanglớnnhưtạiThụySĩ.TrongthờiđiểmmàđánhgiácủadưluậnvềcácchínhtrịgiavàcáccơquandịchvụcôngcộngtạihầuhếtcácthểchếdânchủphươngTâyđềuđanggiữmứcthấpkỷlục,thìhiệuquảhoạtđộngcủachínhphủThụySĩđãnổilênnhưmộttiêuchíđầysứcmạnhcủathànhcông.Nhữngtrangsửvềcácngànhcôngnghiệpvàcáccôngtytrongcuốnsáchnàyđãchứngminh

chonềntảngphongphúvàrộngkhắpcủathứphépmàutrongngànhkinhtếThụySĩ.TừbuổiđầucủacuộcCáchmạngCôngnghiệp,cáccôngtyvàdoanhnhânThụySĩđãnắmgiữvaitròdẫndắt,vàmanglạinhữngđónggópthiếtyếuđốivớitiếntrìnhpháttriểncủanhiềungànhnghềcôngnghiệp,baogồmmáymócđiệntử,cơkhívàdệtmay.Doảnhhưởngmộtphầntừthịtrườngnộiđịanhỏbé,cáccôngtyThụySĩđầutiênđãtrởthànhnhữngnhàtiênphongpháttriểnthịtrườngxuấtkhẩutrênkhắpthếgiới.GiớidoanhnghiệpThụySĩcũngđóngvaitrònòngcốttrongngànhkinhdoanhdượcphẩmthếkỷXX,nhờphátminhravôsốloạithuốcchữabệnhquýgiágiúpxoadịuthầnkinh(Valium),cảithiệnnguồndinhdưỡng(vitaminC),hỗtrợcấyghépnộitạngantoàn(Sandimmune),giảmthiểunguycơtimngừngđập(Diovan)vàthậmchíđiềutrịđượcmộtsốcănbệnhungthưnhấtđịnh(Gleevec).Nhìnchung,họđãảnhhưởngsâusắcđếnsứckhỏecủatoànthếgiới.CáccôngtyThụySĩcũngdẫnđầuthếgiớivềlĩnhvựccungứnghậucần,dùthôngquavậntảiđườngbộ,đườngthủyhayđườnghàngkhông.Họcũngbiếnnhữngthànhtựutrongngànhkỹthuậtdândụngđịalýthànhthựctếhàngngày,vớinhữngconhầmdàiđàosâutrongnúi,nhữngconđậpbềthếđứnghiênngang,cũngnhưcôngtrìnhCầuGeorgeWashingtonvĩđại.Bêncạnhđó,cáccôngtygốcThụySĩcònthốngtrịngànhthươngmạihànghóaquốctế,baogồmcácmặthàngnhưdầuthô(35%),đường(50%),kimloạiđồng(50%),kẽm(60%)vàngũcốc(35%).Nhữngthayđổilớncũngđếntừchiếcmáytrợthínhbạnđangđeo,khớphôngnhântạobạnvừathaythế,haychiếcthangmáyđưađón

bạnđếnvănphòngmỗingày–vốnđượcthiếtkế,chếtạohaythậmchísảnxuấtngaytạiThụySĩ.Choángngợphơn,ThụySĩcònlàquốcgiaphátminhracácmônthểthaomùađôngvàbiến

chúngthànhmộtngànhkinhdoanh,kéotheomộttruyềnthuyếtgắnliềnvớinó–đólàkhiJohannesBadruttđánhcượcvớicácdukháchngườiAnhưamạohiểmtạiKháchsạnKulmnúiStMoritzcủaôngrằng:họcóthểmặcáothunngắntayvàoítnhấtmộtngàytrongsuốtkỳnghỉđôngkéodàihaituần,hoặchọsẽđượchoàntrảtấtcảchiphídulịchvàănởtạikháchsạn,đồngnghĩavớimiễnphíhoàntoàn.Maymắnthay,trờiđãđổtuyết,vàhọquyếtđịnhsẽdànhmộtngàyđểgiảikhuâybằngcáchtrượtxuốngCelerinatrênnhữngchiếcmâmbạcđựngtrà,vàvẽralộtrìnhĐườngđuaCrestanổitiếngđếnngàynay.KếđếnlàCésarRitz,ngườiđãxuấtkhẩubíquyếtquảnlýkháchsạncủangườiThụySĩ,đồngthờiđặtratiêuchuẩnchodịchvụhạngsangtrênkhắpthếgiới.ChỉriêngmộtphátminhkhôngthuộcvềngườiThụySĩchínhlàchiếcđồnghồcúccu(vìngườiĐứcđãlàmranó).NhântốchungđứngsauthànhcôngcủacáctậpđoànThụySĩchínhlàkhảnăngđổimới.

TheoBáocáoCạnhtranhToàncầucủaIDM,ThụySĩlàquốcgiacótỷlệbằngphátminhcaonhấttínhtrênđầungười,vàcũngđạttỷlệngườiđoạtgiảiNobelcaohơnbấtkỳquốcgianào.Tỷlệphầntrămdoanhthudoanhnghiệpđượcđầutưchonghiêncứuvàpháttriển(R&D)cũngcaohơnhầuhếtcácnềnkinhtếđốithủ,vàgiúpThụySĩxếpthứ6vềtỷtrọngchiphídànhchoR&DtrêntổngGDP.KhuynhhướngkhuyếnkhíchđổimớinàyđãgiúpkhôngítcôngtyThụySĩbảotoànkhảnăng

cạnhtranhtrongcuộcchiếngiácả,khiếnhọtậptrungvàocácsảnphẩmgiatăngchấtlượngnơichiphílaođộngchỉđóngvaitròthứyếu.Trongnhiềutrườnghợp,quyếtđịnhđầutưdàihạnvàocácthươnghiệuđãchứngtỏđólàchiếnlượcsángsuốt.Cụthể,Nestléhiệnđangsởhữuhơn25thươnghiệuvàđemlại1tỉđô-ladoanhthu,vàRolexcũngnằmtrongsốcácthươnghiệuđồnghồchấtlượngcaokhôngchấpnhậnđứngsaunhãnhàngnào.CáccôngtyThụySĩcũngđượclợitừmôitrườngchínhtrịvôcùngônhòavàổnđịnhtrong

suốtmộtthờigiandài.Mộtquốcgiađượcđịnhhìnhtừbốndântộcvớinềntảngtôngiáohỗnhợpvốnkhôngphảilàmiềnđấtdànhchosựổnđịnh.Mộtđấtnướcbịvâyquanhbởinhữngthếlựcđầythamvọngcũngkhólòngcáchlykhỏicácmâuthuẫn.(1)Song,ThụySĩđãcóđượccảhai,chínhnhờnhữngthànhtựukiệtxuấttrongnềncôngnghiệp.Bấtchấptầmquantrọngtươngquancủacácyếutốriênglẻtrongsựkếthợpgiữachiếnlược

vànhântốmôitrường,nhìnchung,ThụySĩđãlàmtốthơnnhữngđồngbạnxemtrọnghơncácphươngdiệnkhác.MộtnhàđầutưsởhữumộtdanhmụccânbằnggồmtấtcảcáccôngtyThụySĩtrongnăm1990sẽbiến1triệufrancThụySĩthành6,34triệufranc–gầngấpđôisovớimộtdanhmụctươngtựgồmtoàncáccôngty“phiThụySĩ”.Khôngnhữngthế,thànhquảphithườngnàycònđạtđượcvớikhảnăngrủirothấphơngần50%(thôngquasosánhđònbẩy“nợ/vốnchủsởhữu”từbảngcânđốitàisảncủacáccôngty).Cólẽ,thànhtựuđángghentỵnhấtcủaquốcgianàychínhlàđảmbảođượchệthốngphân

phốicáclợiíchtừsựphồnvinhđếnmọithànhphầntrongxãhộivớimứcđộbìnhđẳngcaohơnnhiềuquốcgiacôngnghiệpkhác.Sựthamgiacủatầnglớptrunglưuthịnhvượngchínhlàmụctiêuquantrọngnhấtcủamộtnềnkinhtếmậudịchtựdovậnhànhhiệuquả;vàđócũnglàtưtưởngđangdầnmaimộttạinhiềuquốcgia,nơivănhóa“kẻthắngcótấtcả”đangđedọalàmxóimònxãhộidânchủ.ChínhthànhtựutừnhữngthànhcôngmangdấuấncánhânvàtậpthểnàyđãgiúpThụySĩ

đượcđánhgiálànềnkinhtếcạnhtranhnhấtthếgiới(theobáocáogiaiđoạn2010-2011củaDiễnđànKinhtếThếgiới),trongkhivẫnduytrìthứhạngtrongnhómcácthànhphốđứngđầuvềchấtlượngcuộcsống(theokhảosátcủaMercernăm2010–ảnhdưới).

ThụySĩ:cácthứhạngquốctế DiễnđànKinhtếThếgiớiIDM Mercer1 ThụySĩ Singapore Vienna

2 ThụyĐiển HồngKôngZurich3 Singapore HoaKỳ Geneva4 HoaKỳ ThụySĩ Vancouver,Auckland5 Đức Úc 6 NhậtBản ThụyĐiển Düsseldorf7 PhầnLan Canada Frankfurt,Munich8 HàLan ĐàiLoan 9 ĐanMạch NaUy Bern10Canada Malaysia SydneyNguồn:MagnetSchweiz;DiễnđànKinhtếThếgiới,BáocáoCạnhtranhToàncầu2010-2011;IDM,NiêngiámCạnhtranhThế

giới2010;MercerConsulting,KhảosátChấtlượngCuộcsống2010.

Câuchuyệnthànhcôngsẽcòntiếptục?Khôngkhuônmẫuhànhvihaymôhìnhthànhcôngnàocóthểvĩnhviễnbấtbiến.Sựtànlụi

sẽdầnnhennhómkhihệthốngdoconngườixâydựngkhôngkịpđiềuchỉnhtheonhữngtìnhhuốngthayđổikhôngngừng.Tuynhiên,tànlụivàtiêuvongkhôngphảibaogiờcũngmangnghĩaxấu:vìcáicũsẽphảinhườngchỗchocáimới.NgườiThụySĩsởhữulốitưduycủakẻsốngsót,mộtdisảncólẽđãđượckếthừatừnguồngốcbiệtlậpcủaxãhộiThụySĩvớinhữngngọnnúivâyquanh;nhữngquốcgianhỏbébaogiờcũngyếuthếhơnnhữngcườngquốcrộnglớn,nêntínhđanghicóthểđãphầnnàotrởthànhnétđặctrưngtrongsuynghĩcủangườiThụySĩ.SteveJobstừngnóirằng,“chỉcókẻđanghimớitồntại,”vớihàmýgiảithíchvềkhảnăng“chuyểnbạithànhthắng”củangườiThụySĩ(doôngđãtậnmắtchứngkiếnthờikỳphụchưnghuyhoàngcủangànhcôngnghiệpđồnghồThụySĩ),cũngnhưquanđiểmsẵnsàngđểnhữngdoanhnghiệpyếukémrađikhicầnthiết(nhưSwissairlàmộtvídụ),thayvìtiếptụckéodàitrongđaukhổ.NgànhcôngnghiệphàngmaymặcThụySĩđãtừngbịthuhẹpchỉbằngmộtphầnsovớiquymôbềthếtrướcđây,vàmặcchocácnhàsảnxuấtchiphíthấpmớigianhậpthảnnhiênxâuxé.Nhữngngoạilệquantrọngduynhấtchínhlàcáccôngtyđãchuyểnhướngsangcácngànhcôngnghiệpliênquankhác,nhưtậpđoàndệtmayRieter,côngtyđãpháttriểnmộtngànhkinhdoanhmớichuyênvềnộithấtxehơi,haymộtnhómnhỏcáccôngtyhàngdệtmayđãchuyểntrọngtâmsanglĩnhvựcthờitrangcaocấp,điểnhìnhnhưForsterRohnervàJakobSchläpfer.NgườiThụySĩđãchấpnhậnđàsuythoáinàymàkhôngcólấymộtlờicathán,trongkhicácquốcgiacónềncôngnghiệpmạnhkháclạitìmcáchchốibỏthựctrạng,vàtốncôngcứuvớtmộtngànhcôngnghiệpđánglẽnênđượcchôncấttửtế.Sứcảnhhưởnghạnchếcủachínhphủvừatạothuậnlợichosựtạodựng,vừamởđườngcho

sựpháhủy.LiệubộkếhoạchđầutưcủachínhphủThụySĩcóthểtiênđoánngànhsảnxuấtđồnghồcủahọsẽđượcnhữngchiếcđồnghồnhựa(Swatch)cứuvớt?Haynhữngloncàphênhôm(Nespresso)sẽđemlạithànhcôngvangdộitrêntoàncầu?NgườiThụySĩcũnghiểurằngthànhcôngthườngbắtđầutừthấtbại.Nhưbaonhàkhoahọc

khác,LeoSternbachcũngđãsốngcảđờivớinhữngsailầm,trướckhitìnhcờpháthiệnraValium.Vàkểtừđó,Valiumđãtrởthànhloạithuốcbánchạynhấttronghơnmộtthậpniên.Trongmộtvídụkhác,nhómpháttriểncủaNestlécũngđãmấtgầnmộtthậpkỷnghiêncứuvềNespressonhằmthuyếtphụcCEOrằnghọđangtiếnrấtgầnmộtthànhtựu.Sảnphẩmnàyhiệnnayđãđemlạidoanhthu3tỉfrancThụySĩcùngtỷlệlợinhuậnbiêncaonhấttrongtổngsốhơn4.000sảnphẩmcủaNestlé.KếtquảthửnghiệmtạithịtrườngOsakavàSanAntoniocũngtừngminhchứngchothấtbạitoàndiệncủaSwatch,mãiđếnkhingườiđứngđầuBloomingdale’s,mộttrungtâmmuasắmtạiNewYork,thuyếtphụcCEOcủaSwatchrằngđồnghồnênđượcbàybánnhưmộtsảnphẩmthờitrang,chứkhôngphảimộtvậtdụngđothờigiannhưchứcnăngbanđầucủachúng.(2)

Mỗigiaiđoạnđềutồntạinhữngkhủnghoảngriêng.Hiệnnay,đãcóítnhấthaingànhcôngnghiệpthenchốttạiThụySĩđứngtrướcnguycơbịđedọanghiêmtrọngtừnhữngthayđổitrongmôitrườngkinhdoanhtoàncầu.Mộttrongsốđólàquảnlýtàisản.Đâyvẫnlàlĩnhvực

đemlạicôngănviệclàmvàcáckhoảnthuếquantrọngnhấtThụySĩ,nhưngđồngthờicũnglàngànhkinhdoanhphụthuộcvàotỷlệlợinhuậncaotừnguồnkháchhàngdễdãitronggiaiđoạnlợinhuậnđầutưvẫncònđạtmứccaovàchiphíđầutưvẫnđượcápdụngtrêncơsởkhảnăngtựquyếtsángsuốtcủangườiThụySĩ.Tuynhiên,nhữngcộtchốngchothếcânbằngnàyđangsụpđổnhanhchóng.Thậtkhóhìnhdungngànhdịchvụquảnlýtàisảnhiệnnaycóthểtiếptụcthănghoanhưtrướckia,khiphảiđốidiệnvớinhữngkháchhàngđòihỏikhắtkhehơn,lợinhuậnđầutưthấphơncũngnhưáplựclớnhơntừcácchínhphủnướcngoàiđốivớitìnhtrạngtrốnthuếtừcáccôngdâncủahọ,nhữngngườisửdụngdịchvụngânhàngThụySĩ.Song,điềunàycũngkhôngcónghĩangànhquảnlýtàisảntạiThụySĩđangđứngtrướcnguycơbịxóasổ.BradHintz,trưởngbộphậnnghiêncứungânhàngtạiSanfordC.Bernsteinđãchỉrarằng,“chúngtaluôncầnđếnmộttrungtâmngânhàngđủantoànvàổnđịnh,vàthànhtíchcủaThụySĩđốivớitiêuchínàyquảthựckhônghềthuakémai.”Bêncạnhđó,khốitàisảncánhântrêntoàncầuvẫnkhôngngừngtăngtrưởngvàbuộcphảitìmđếnmộtbếnđỗmới.Tuynhiên,từnguồnvốnchođếnlợinhuậnchúngmanglạiđềuđangthayđổinhanhchóng;vàngànhdịchvụnàybuộcphảitáithiếtlạimôhìnhkinhdoanhnhằmthíchnghivớinhữngđiềukiệnhoàntoànkhácbiệt.(3)

Ngànhcôngnghiệpdượcphẩm,mộtnguồngốcthịnhvượngkháctạiThụySĩcũngđanggặpphảitháchthứctươngtự.NgườiThụySĩluônsẵnsàngđầutưchohoạtđộngnghiêncứunhiềuhơncácđốithủkháctrêntoàncầu–vàtrênthựctế,nguồnquỹnghiêncứuhàophóngcủaRocheđãtừngtrởthànhhuyềnthoại.Thếnhưng,toànbộngànhcôngnghiệpdượcphẩmlạimắckẹtgiữanăngsuấtnghiêncứugiảmsútvàchiphíbiênleothangtừcáckhámphá;dođó,thànhquảnghiêncứucũngđồngthờibịthuhẹp.Trongkhiđó,cácchươngtrìnhytếcộngđồngđượctàitrợtrênkhắpthếgiớilạigặpkhókhăntrongviệcthanhtoánchiphíthuốcmen,vàcácnhàsảnxuấtthuốcthôngdụngcũngnắmgiữthịphầnngàycànglớnhơnkhiđốitượngbệnhnhânchủyếudầncạnkiệt.CáccôngtyThụySĩđãýthứctrướcnhữngbướcpháttriểnnày–điểnhình,Novartishiệnnayđãtrởthànhnhàsảnxuấtthuốcthôngdụnglớnthứhaithếgiới.VàcảRochelẫnNovartisđềuđãbỏxacácdoanhnghiệpcùngngànhtừnhữnggiaiđoạnđầutiêncủaquátrìnhchuyểngiao.Cùngvớingànhdịchvụquảnlýtàisản,ngànhdượcphẩmhiểnnhiêncũngcầntíchcựcđiềuchỉnhtronggiaiđoạnsasútvềkhảnăngtăngtrưởngcũngnhưnăngsuấttổngthể.CuốnsáchnàycũngchothấyđấtnướcThụySĩđãđốimặtvàvượtquacáctháchthứctương

tựtrongquákhứ,đồngthờichứngtỏkhảnăngthíchnghiphithườngkhiđiềukiệnthayđổi.Trongkỷnguyênkinhdoanhhiệnđại,khôngcâuchuyệnnàocóthểđạidiệnchonhữngphẩmchấttrênmộtcáchsốngđộnghơnquátrìnhhồiphụccủangànhcôngnghiệpđồnghồThụySĩtrongthậpniên1990.Mốcsontrongcâuchuyệnnàychínhlàmộtýtưởngmangtínhcáchmạng:theođó,nhữngchiếcđồnghồgiárẻsẽtrởthànhmặthàngphụkiệnthờitrangtheomùa,vàdođóvẫnđảmbảođượcgiáthànhcaocấptrongkhicôngnghệthạchanhmớivẫnkhôngngừngtìmcáchthuhẹpchiphísảnxuất.Ýtưởngnàykhônggiốngvớikhoảnhkhắc“eureka!”thuộcvềmộtthiêntàiduynhất.Ngượclại,nóđãđượcdấylên,đượcxemxét,thảoluận,thiếtkếvàtruyềnđạttừnhiềungười,baogồmcựugiámđốcOmega,MaxImgrüth,giámđốcbánlẻMarvinTraub,cùnghainhàlãnhđạoTậpđoànSwatch,NicholasHayekvàErnstThomke.Ýtưởngcóthểrấtđơngiản,nhưngnỗlựctổchứcvàtàichínhnhằmbiếnnóthànhmộtthànhquảsinhlờilạivôcùngphithường.Họcầnphảiứngdụngcáckỹthuậtsảnxuấtmới,cầnphảiđầutưvàocácphươngthứcmarketingmới,vàtrênhết,cầnphảithuyếtphụccácngânhàng,nhàsảnxuấtvàcơquanchínhphủthamgiavàomộtquytrìnhtáicơcấuquyếtliệtvàđầyrủiro.Và,trongthờigianrảnhrỗi,họđãkhôiphụcngànhkinhdoanhđồnghồcơhọcdanhtiếngvàbiếnchúngthànhnhữngsảnphẩm“pháttàiphátlộc”dànhchogiớiđạigiakiêuhãnh.SựhồisinhcủaSwatchcũngnhưtoànbộngànhđồnghồcơđềubắtnguồntừnhữnghiểu

biếtsâusắcvềthịtrường.Côngnghệbanđầuchỉlànhântốthứyếu,nhưngkhôngdoanhnghiệpnàođủkhảnăngsaochépthànhtựucủaSwatch–khôngphảidophươngthứcmarketingcủahọ,màchínhbởikỹthuậtchếtạohệthốngđúcphunnhựaquáphứctạpvàđắt

đỏđểcóthểsaochép.NhiềudoanhnghiệpThụySĩkháccũngđãhồiphụctrongđiềukiệnkhókhănnhờápdụng

cáccôngnghệmớitrongnhữngdòngsảnphẩmlâuđờivàkỳcựu.Trongthậpniên1970,PhonakvẫncònđượcbiếtđếnvớitêngọiElectroakustik,mộtcôngtybậctrungvớilợinhuậnbậctrung,cùngmộttiếntrìnhcảitiếncôngnghệđềuđặnnhưngkhiêmtốndànhchodòngsảnphẩmmáytrợthínhcủahọ.Tuynhiên,khicôngnghệkỹthuậtsốbắtđầubiếnđổicáchthứcxửlýcáctínhiệuâmthanh,côngtynàyđãchuyểnmìnhthànhmộtđấuthủmangtầmvóctoàncầu,nhờnhậnrachứcnăngxửlýâmthanhthôngminhsẽđemlạinhữnglợiíchkhôngkểxiếtdànhchokháchhàngcủangànhkinhdoanhchuyênbiệtnày.SynthesvàStraumanncũngđãviếtnênmộtcâuchuyệntươngtự.Cảhaicôngtynàyđềuđitrướccácđốithủhaibướcvềkhảnăngcáchtânsảnphẩm,chophéphọchiếmlĩnhcácvịtrídẫnđầulầnlượttrongcáclĩnhvựcbộphậnthaythếchichỉnhhìnhvàmôcấynhakhoa.CácsảnphẩmcủaPhonak,SynthesvàStraumannđềulànhữngphátminhđíchthựctrongthờiđạicủachúng,vàchothấyThụySĩvẫnlàmảnhđấtmàumỡdànhchonhữngkhámphámớimẻchưaaibiếtđến.Chủnghĩatưbảncũngảnhhưởngkhôngítđếntiếntrìnhđổimới,dùtrênphươngdiệnsáng

tạohaythíchnghi.NhữngthànhcôngvềđổimớiluônlàtrọngtâmtrongcâuchuyệnthànhcôngcủangườiThụySĩ.Chẳnghạn,cáckỹsưtạiWinterthurthếkỷXIXđãmangvềcácbảnthiếtkếvàmáymóctrongngànhdệtmaytừAnhQuốcvàsửdụngchúngchonhữngmụctiêumớitronglĩnhvựcquaysợivàdệtsợi,vàtừđóđãmởramộtngànhcôngnghiệpmớimẻ.Chúngtôiphảithừanhậnrằngtấtcảnhữngcâuchuyệntrên,tuycókhácbiệtvềnộidungvà

bốicảnh,haykháđộclậpvềdiễnbiến,nhưngđềuđãkếthợpđểtạonênmộtthứgìđógiátrịhơnbảnthânchúngrấtnhiều.ThụySĩđãtrởthànhmột“thươnghiệu”riêngcủachínhquốcgianày–nhờsởhữunhữngnétđặctrưngtươngtựtừcácsảnphẩmdanhtiếngnhấtnhưNescafé,RolexhayRitzHotels.Điềugìđãlàmnênthươnghiệuđó?Câutrảlờisẽbaogồmrấtnhiềuyếutố.Trướchết,đólà

mộttriểnvọng,haychíítlàmộtniềmtin.Kháchhàngkhôngthểkiểmchứngmọisảnphẩmhọmua,nênhọđànhphảicầuviệnđếnkinhnghiệmtrongquákhứhaykhuyếncáotừngườikhác.Nhờkinhnghiệmnhấtquánvàđángtincậytíchlũytrongmộtthờigiandài,lòngtinvàtriểnvọngsẽhìnhthành.Lòngtinsẽgiảmbớtđộphứctạpvàrútngắnquyếtđịnhmuahàngcủangườitiêudùng.Thôngthường,cácquyếtđịnhsẽkhôngdựatrênnhữngđặctínhcụthể,màphụthuộcvàoxúccảmtổngthểphátsinhtừchínhsảnphẩm.CácquýôngtrẻtuổisẽkhôngmuađồnghồThụySĩvớigiácắtcổchỉvìchúngbáogiờchínhxác,nhưnghọsẽbịthuhútbởiniềmkhaokhátmạnhmẽdochúngđemlại.Mộtthươnghiệuphảibiếtcáchtựtáchbiệtkhỏivôsốnhữnglựachọn“tươngđồng”.Dựatrênnhữngthướcđonày,ThụySĩđãtrởthành“thươnghiệu”riêngcủachínhhọ–vàđó

cũnglàlợithếcạnhtranhđắtgiávàvữngchắcnhấtcủaquốcgianày.

SwissInc.cóthậtsựbềnvững?Cáccôngtyvàtổchứcđượcđịnhhìnhnhờđiềukiệnlịchsửvàcácbiếncốngẫunhiên

thườngsẽkhôngthểtáihiệnthànhtựutrongcácthếhệsau.Bêncạnhđó,mỗithếhệcũngphảiđươngđầuvớinhữngtháchthứcvàcơhộihoàntoànkhácbiệt,vàphầnlớnđềudobốicảnhchungquyếtđịnh.Mộtnhàđầutưlãoluyệntừngcảnhbáo:“Thànhcôngtrongquákhứkhôngthểđảmbảochothànhcôngtươnglai.”Chỉmới21nămtrôiquakểtừkhiinternetđượcứngdụngvàtruycậprộngrãitừphátminh

WorldWideWebcủaTimBerners-LeetạiCERN,Geneva.Trongsuốtgiaiđoạnnày,điệnthoạidiđộngđãtrởnênphổbiếnvàtoànbộcấutrúcgencủaconngườicũngđãđượcgiảimã.Nhiềungànhnghềlâuđờinhưbáochí,âmnhạcvàmạngđiệnthoạiđườngdàidođócũngbịxóasổ,hoặcbuộcphảitáithiếtởmứcđộnhậnbiếttươngđối.Mặtkhác,mộtsốcôngtytừnglàngườihùngmộtthờitrongkỷnguyêncủahọ,nhưNokiahayResearchinMotion(BlackBerry),cũnglâmvàocảnhkhókhăn.

Mộtcôngtysẽkhótránhkhỏibịtấncôngdồndậptừmọihướngkhixuthếvậnhànhcủathờiđạimớiđangthayđổihoàntoànnhữnggìtừngdiễnratrongquákhứ–vàđóchắcchắnkhôngphảitintốtđốivớiThụySĩ.Đơncử,hãycùngxemxétcácxuhướngnhânkhẩuhiệntại.Tronggiaiđoạntừnăm1800đến1960,khiphépmàukinhtếThụySĩđangứngnghiệm,dânsốthếgiớiđãgiatăngtừ1tỉlên3tỉngười,đồngthời,thểchếchínhtrịvàvănhóacủaTâyÂuvàBắcMỹcũngvươnlênthốngtrị.Trong50nămvừaqua,dânsốthếgiớiđãvượtmốc7tỉngười,vớikhoảng6tỉđangsinhsốngngoàiTâyÂuvàBắcMỹ,cùng2tỉngườidướituổi20.Điềunàyđồngnghĩa:cũngnhưmọinềnkinhtếpháttriểnkhác,ThụySĩphảihọccáchđương

đầuvớiđàtăngtrưởngchậmchạpvànhữngcơhộiràngbuộccaohơn.Nhìnchung,tạinhữngquốcgiatăngtrưởngdânsố,hiệnđangcómộtbộphậnlớnngườidântíchcựclàmviệcvàtíchlũycủacải.Tuynhiên,ThụySĩ–mộtquốcgiavớidânsốgiàvớimộtbộphậnnhỏtrongđộtuổilaođộng–lạiđangđốimặtvớigánhnặngchiphíchămsócsứckhỏevàansinhxãhộikhôngngừnggiatăng.ThụySĩđãtừngthíchnghivớinhữngthayđổitrênnhờchínhsáchmởcửađốivớidânnhậpcư.Năm1950,tỷlệcôngdânnhậpcưtrongtổngdânsốchỉchiếm6%,nhưnghiệnhayđãtănglên22%.Mụctiêucủahọlàgiatăngtỷtrọngdânsốtrẻvànăngđộngchođấtnước;tuynhiên,nhưmọiquốcgiakhác,ThụySĩcũngtồntạinhữnghạnchếvềchínhtrịđốivớilànsóngnhậpcư.Trongkhiđó,ởcấpđộtoàncầu,thếgiớiđangphảiđốimặtvớinhữngtháchthứcđòihỏi

mứcđộcanthiệpcaohơntừchínhphủsovớitrướcđây,trêncấpđộquốcgialẫnquốctế.Điểnhìnhlàchínhsáchcanthiệptrênquymôlớncủacácchínhphủtronggiaiđoạnkhủnghoảngtàichínhtoàncầunăm2007-2008:khôngmộtchínhphủquốcgiađơnđộcnàocóthểtựchốngđỡtrướckhủnghoảng,vàkhôngchínhphủriênglẻnào,dùsởhữunguồntàichínhdồidàođếnđâu,cóthểkiềmchếcơnkhủnghoảngtạikhuvựcđồngtiềnchungchâuÂu.ThựctrạngtrênđãphảnánhmộttháchthứcđặcbiệtđốivớiThụySĩ,mộtquốcgiahoàinghisâusắcđốivớinhữngbiệnpháptừchínhphủ,vàcũnglàmộtquốcgialuônđứngngoàicácliênminhchínhthứcmàcácnhànướckhácmongmuốngâydựng.Tuynhiên,vớitinhthầntựlực,ThụySĩcũngcầnđếnmộtbiệnphápbảohộtươngđươngtrướccơnbãothayđổivàkhủnghoảngkhôngngừng.Khônggìminhchứngcụthểhơn(vàđauxóthơnvớiriêngThụySĩ)chonhucầutrênnhưgiaiđoạnsaukhủnghoảngnăm2008,khiThụySĩbấtngờchứngkiếncácngânhàngcủahọđangphảigánhtrênvaisốnợcóthểkhiếncảđấtnướcphásản.Mộttronghaingânhànglớnnhất–UBS–đãphảibámlấychiếcphaocứutrợtrịgiágần40tỉđô-lacủachínhphủ,vàngânhàngcònlại–CreditSuisse–chỉcóthểsốngsótnhờmộtnhómcácnhàđầutưcanđảmđãchungtaygiữnótrênmặtnước.Trongkhiđó,mộtsốnềntảngvữngchắcmang“bảnsắcThụySĩ”đãbộclộcácdấuhiệu

chệchhướng.Nguyêntắcđánhđổixưacũgiữathamvọngvànghĩavụcánhânđốivớigiađình,cộngđồngvàđấtnướcđãthayđổi.Mọingườisẵnsàngkếthônmuộnhơn,sinhítconcáihơn,lydịthườngxuyênhơnvàcốnghiếníthơnchocộngđồnghọđangsinhsống.BổnphậnđốivớilựclượngdânquântựnguyệndanhtiếngcủaThụySĩ,từngmộtthờilàgốcrễcủachủnghĩaáiquốcnơinhữnggiátrịtruyềnthốngcủaThụySĩđượcthếhệtrẻthấmnhuần,cũngđangdầnmaimột.Vàtỷlệcácthànhviênchínhphủsẵnsàngcốnghiếnthayvìtrôngchờđượctrảlươngcũngđãsuygiảmđángkể.HệthốnggiáodụcđángngưỡngmộcủangườiThụySĩ,vốnđượcđánhgiácaonhờchấtlượngcủacáckhóatậpsự–đồngthờicũnglàxươngsốngcủachủnghĩabìnhđẳngđánhghentỵ–cũngđangđứngtrướchaimốiđedọa.Thứnhất,phươngphápđàotạotruyềnthốngđangnhanhchóngtrởnênlỗithờidosựthayđổicủacôngnghệ.Mộtthợmáytựđộnggiờđâyphảiamtườngvềphầnmềmvitínhhơnkiếnthứcchếtạomáymóc;vàtahãythửhìnhdungđiềutươngtựđangdiễnrađốivớichuyênngànhhướngdẫnviêndulịch.Thứhai,nhưtạinhiềunơikhác,ThụySĩđangphátsinhmộtxuhướngthổiphồngvềthànhtíchhọcvấnnhưmộtđiềukiệnđểtiếngầnhơnđếncáchọcvịđạihọc;xuhướngnàyđangdầntrởnênngàycàngthịnhhànhdomộtquanđiểm–tuykhông-phải-bao-giờ-cũng-đúng–chorằnghọcvịcaohơnsẽđảmbảocơhộipháttriểnsựnghiệpsánglạnhơn.TínhhiệuquảcủathểchếdânchủThụySĩcũngđangchịuthửtháchtừnhữngbiếnđộngdo

sựhìnhthànhvàlantruyềnthôngtincũngnhưquanđiểmcủadưluậnvềcácvấnđềchungcủa

xãhội.JürgenHabermas,mộtnhàxãhộihọcvàtriếtgiangườiĐức,đãđúckếtnênkháiniệm“khốicầuxãhội”và“nềndânchủtựquyết”.Habermaschorằngtínhhiệuquảcủabấtkỳnềndânchủnàođềuphụthuộcvàokhảnăngkhuyếnkhíchtraođổivàtranhluận,vàtruyềnthôngsẽlàđốitượngđóngvaitròtrunggianthenchốttrongquytrìnhnày.Lýtưởngnhất,tiếntrìnhtranhluậnsẽđượcphổbiếnđếnmỗicôngdântrong“khốicầuxãhội”,vàcácchínhtrịgiaphảikếtnốiđượcvớitiếngnóicủahọ.ChếđộdânchủThụySĩđãvậndụngthànhcôngquytrìnhnày.Tuynhiên,cũngnhưnhiềunơikhác,truyềnthôngtạiThụySĩcũngbịphânhóasâusắc,với

nhữnghậuquảtiêucựccóthểđoántrước.Nhữngtintứctruyềnthôngmớimẻtrênsóngtruyềnhình,trêninternethaytrênmặtbáođềunhắmđếncácthịtrườngvàcácnhómđốitượngquantâmnhấtđịnh(hiệntượngnàyđượcgọilà“phátsóngcóđịnhhướng”)vàphổbiếnquanđiểmcủacácnhómđốitượngnàymộtcáchgiảnlượctháiquá,thậmchíđếnchốitai,thayvìtìmcáchxâydựngtiếngnóichungvàmởranhữngcáchnhìnsángsuốt,thấuđáo.TruyềnthôngThụySĩcũngvấpphảinhữngbấtlợiđiểnhìnhcủamộtquốcgianhỏbé–đólà

quátậptrungsởhữuvàthểhiệnlòngtrungthànhđốivốinhữngnhómđốitượngquantâmgiàuquyềnlực.NeueZürcherZeitungvẫnlàtờbáonổitiếngtrongcáckhuvựcnóitiếngĐứcvềchấtlượngcủacácbàiphântíchđốivớinhữngvấnđềthờisựquốctế,đồngthờicũngthểhiệnmộtlậptrườngkhácbiệtvàlýthúsovớiquanđiểmcủacộngđồngngônngữAnh–Mỹ;tuynhiên,tháiđộphêphánđốivớicáccôngtyvàcánhântrongnộibộcủahọcóthểbịgiớihạndocácmốiliênhệgầngũivàmậtthiết.Chẳnghạn,cáctinbàicủahọvềsựsụpđổcủaSwissairhaynguycơphásảncủaUBSđềukhôngquágaygắtnhưmongđợi.Ởcấpđộdoanhnghiệp,đasốcácCEOphụcvụtrongcáctậpđoànlớntạiThụySĩđềumang

quốctịchnướcngoài.Cươnglĩnhcủahọlàtìm“đúngngườiđúngviệc”,vàthậtkhócóthểhìnhdungmộtquốcgianhỏbénhưThụySĩcóthểsảnsinhranhữngứngcửviênxuấtsắcnhất.Nhưngxéttrêncấpđộcánhân,khuynhhướngnàyđãnảysinhkhánhiềutháchthứcvềtổngthể.Hans-JörgRudloff,chủtịchBarclaysCapitaltạiThụySĩvàlànhânvậtủnghộquanđiểmđốilập,đãnhậnxétrằng:“MộtCEOngườinướcngoàitạiCreditSuissesẽkhôngbaogiờlolắngchongânhàngnàynhưmộtCEOgốcThụySĩ.”(4)

Trongsuốtkhoảngthờigiandàibaotrùmtrongnghiêncứutrên,ThụySĩvẫnphảitìmkiếmcơhội“giữanhữngngónchânvoi”.Cácdoanhnghiệptrongnướcđượcthànhlậpvàpháttriểncóhệthống.Cáccôngtycũngchuyểnđổidầndầnvàthậntrọngthànhcácdoanhnghiệpquốctế,vàsauđólàcáctậpđoànđaquốcgia,nhưngvẫnkhôngkhóđểnhậnranguồngốccủahọ.Ngàynay,cácthịtrườngvàcôngnghệđangpháttriểnvớitốcđộnhanhhơntrongquákhứ.

Đơncử,Googlethậmchícònchưaxuấthiệntừ15nămtrước,nhưnghiệntạihọđãđượcđịnhgiácaohơncảNestlé.CácZoogler(nhânviênGooglecôngtáctạiZurich,trungtâmkỹthuậtcôngnghệlớnnhấtcủatậpđoànnàyngoàiHoaKỳ)vẫnhoạtđộngtheonhóm,vàđếnnayvẫnkhôngrõcácsảnphẩmcủahọxuấtxứtừđâu.RobertLucas,mộtkhoahọcgiađoạtgiảiNobel,tinrằngcuộcchiếntoàncầunhằmtranh

giànhnhântàisẽcòntiếpdiễn,vàxuthếtụhọpcủacácnhântàisẽtrởthànhđộnglựcchínhchotăngtrưởngkinhtế.Tuysứcmạnhcủamộtquốcgiatrướcđâyvẫnđượcđịnhnghĩadựatrêndiệntíchlãnhthổ,trìnhđộdântrí,sứcmạnhquânsựvàtàinguyênthiênnhiên,nhưngkhôngítcácyếutốkểtrênđãtrởnênlỗithời,vàuythếthậtsựcủamộtđấtnướcđãdầnnghiêngvềhaitiêuchíchủyếu:thươngmạivàhiềntài.ĐiềuđóchothấynhiệmvụcốtyếucủaThụySĩchínhlàtiếptụcpháttriển,thuhútvàchiếmhữumộtbộphậnlớntríthứckiệtxuấtvàưutúnhấttrênthếgiới.Bảnchấtcủaconngườichothấy:cácnhântàisẽmuốntậphợp,haytụhọpvớicácnhântàikhác.ThụySĩđangnắmgiữnhữngquânbàitốtnhất,vớiviễncảnhvềmộtnơichốnlýtưởngđểsinhsốngvàkinhdoanh.Vàthựctế,quốcgianàyđangsởhữutỷlệcôngdânnướcngoàicaonhấttrongsốcácquốcgiapháttriển,đồngthờitạođiềukiệnthuậnlợichocáccôngdânmớidễdànghòahợpvàhộinhập.(5)Cũngnhưnhiềuquốcgiakhác,ThụySĩsẽngàycàngđượcđánhgiácaovềkhảnăngtrởthànhmột“hàngkhôngmẫuhạm”,vớisứmệnhphụcvụcácdoanhnghiệpvàcánhâncơđộngđếntừnhiềuquốcgia,vớinhucầudichuyển

thườngxuyênhơntrongtươnglai.ThụySĩnhiềukhảnăngsẽkhôngtiếptụclưugiữhìnhảnhvềmột“vườnươm”,nơiđãpháttriểnvàvẫnđangnuôidưỡngcácdoanhnghiệpnộiđịavớithamvọngthốngtrịcáclĩnhvựckinhdoanhtrêntoàncầu.Cáccôngtycũngcókhuynhhướngtụhọpcùngnhau,bấtchấphọlànhữngđốithủcạnh

tranhtrựctiếp.ThụySĩhiệnđangnắmgiữvịthếđộctôntrongngànhthươngmạihànghóa,vàcácdoanhnghiệpbuônbánngũcốchàngđầucũnghoạtđộngchủyếutạiThụySĩ;đồngthời,MedtroniccũngthànhlậpcơsởhoạtđộnglớnnhấtngoàiHoaKỳtạiThụySĩ,dođâylànơitậptrungcáckỹsưxuấtchúngtronglĩnhvựckỹthuậtchếtạovớikíchthướccựcnhỏ–mộtthànhquảtolớntừngànhcôngnghiệpđồnghồ.TừviệcGooglelựachọnThụySĩlàmđịađiểmthànhlậpcơsởkỹthuậtcôngnghệlớnnhấtngoàiHoaKỳ,chođếnviệccácnhânviêncủaGooglebìnhchọnZurichlànơilàmviệclýtưởngnhất,đãchứngminhThụySĩlàđiểmđếnđượcưachuộngtheođánhgiácủacáccôngtyvànhântàihàngđầuthếgiới.Từđó,cóthểkhẳngđịnhphépmàukinhtếtạiThụySĩsẽtiếptụcđượcduytrì,dùkhôngcó

nghĩathànhtựunàysẽvĩnhviễnbấtbiến.ThụySĩđãbiếnkhảnăngthíchnghithànhthóiquenvàbiếnthànhcôngthànhthônglệ.Tháchthứcduynhấtchínhlàhọphảitiếptụcpháthuytốchấtđó,bấtchấpbảnchấtcốhữucủathànhcôngluônlàcănnguyênlàmnảysinhsựtựmãn.TuyngườiThụySĩđãmangđếnnhữngphátminhtuyệtvờitrênsuốtchặngđườnglịchsửcủahọ,nhưngtiếcthay,liềuthuốcdànhchosựtựmãnkhôngphảimộttrongsốđó.

HướngđếnThụySĩ?LantPritchett,từngphụcvụtrongNgânhàngThếgiớivàhiệnđanglàgiáosưtạiĐạihọc

Harvard,đãcùngMichaelWoolcockcôngbốmộtbàibáomangtênHướngđếnĐanMạchvàonăm2002.(6)Trongđó,họđãmôtảĐanMạchnhưmộtmảnhđấtthầnthoại,nơingựtrịsựổnđịnh,dânchủ,thịnhvượngvàhòabình,vớitỷlệthamnhũngchínhtrịcựcthấpcùngnguồnlựctàichínhdồidào.Mọicôngdântrênthếgiớiđềutìmcách“đếnnơiđó”,vớihàmýhọluônmongmuốnđạtđượcchấtlượngcuộcsốngphongphútươngđươngngaytạiđấtnướccủamình.ThụySĩkhôngđồngnghĩavớisựhoànhảo,nhưngvẫncóthểtrởthànhtiêuchuẩnchonhững

gìPritchettvàWoolcockhướngđến.Từđó,mộtcâuhỏisẽdấylênvềkhảnăngsinhsôicủanhữngđiềukiệnđặctrưngvềđịalývàlịchsử,cũngnhưvềtháiđộsốngvàcátínhnổibậttạiThụySĩ.Liệuquốcgianàycóxứngđángtrởthànhmộthìnhmẫuđểthếgiớinoitheo?Trongcuốnsáchnày,chúngtôiđãbànvềnhữngyếutốthenchốtgópphầnlàmnênsựưu

việtcủađấtnướcThụySĩ–baogồmtinhthầntựlực,tínhkỷluật,tháiđộhoàinghiđốivớiquyềnlựctậpquyềnvàxuthếnhấtthời,tinhthầnđoànkếttrongxãhội,vàsựhàophóngđốivớinhữngýtưởngvàconngườiđếntừbênkiabiêngiới.Tuynhiên,nhữngtốchấtnàycũngđượcthểhiệntrongthànhtựucủanhữngquốcgiakhác.VàcólẽchínhđiềukiệnđịalývàlịchsửđãkhiếnhọkhôngthểpháthuyhiệuquảtiềmnăngcủachúngnhưtạiThụySĩ.Trongsốnhữngnétđặctrưngnổibật,phảikểđếnmôitrườngtựnhiênkhắcnghiệtnhưngthuậnlợivềvịtríđịalý,mộtlịchsửlâuđờigắnliềnvớilànsóngnhậpcưtừcácquốcgialánggiềng,cũngnhưlậptrườngnétránhxungđộtvềquyềnlựcchínhtrịvàtácđộngtừcáccuộcchiếntranhdiễnratạicácquốcgiakhác.KhôngmộtđấtnướcnàocóthểtáihìnhthànhchínhxácnhữngđiềukiệnđãlàmnênmộtThụySĩnhưhômnay.Nóicáchkhác,thànhcôngcủamộtquốcgiachỉphầnnàolàhìnhmẫuđểcácquốcgiakhácnoitheo.Tuynhiên,vẫncónhữngyếutốđángtrântrọngđãgiúpxãhộiThụySĩgiànhđượckhôngít

lợithế.LiệuaicóthểphảnbáclạiquyluậtđạođứchếtsứcđơngiảncủangườiThụySĩ–khihọtinrằngnỗlựcvàkhảnăngchuyênmônsẽđemlạithànhquả,còndụcvọngvàsựlườibiếnglànhữngthóixấucầntránhxa?Hoặcliệuhọcóthểphảnbáclạicâuchâmngôn:“Hãysốngtrongkhảnăngcủabạn”?Nghecóvẻsáorỗng,nhưngnóđãnhanhchóngkhẳngđịnhđượctầmquantrọngtolớnvềchínhtrị,khingàycàngnhiềuchínhphủlựachọncáchsốngbámvíuvàothếhệtươnglai.Tạisaocácgiáoviênlạikhôngđượctrảlươngxứngđángvàđượctôntrọngtrong

cácnềntảngxãhộikhác?Tinhthầntựlựccaohaykhảnăngtáiphânphốicaosẽtốthơn?Chínhphủcónênnắmgiữvaitròquantrọng?Tựquyếtđịnhcácvấnđềhayphụthuộcvàocácchínhtrịgiasẽmanglạinhiềulợiíchhơn?PhíasaunhữngcâuhỏitrênchínhlàmộtquátrìnhđánhgiákỳcôngđốivớihệthốngtổchứccủađấtnướcThụySĩ,vàluônđượccôngkhaivớimọiquốcgiaxemThụySĩlàcộtmốcđểtựhoànthiệnmình.ThụySĩcũnghìnhthànhnênmộthìnhmẫugầngũihơntạiquênhà.CácquốcgiachâuÂu

đếnnayvẫnđangmiệtmàitìmkiếmmộtcôngthứcquảnlýphânquyềnvềchínhtrị,nhưngvẫnđảmbảoduytrìmộtliênminhsởhữunềnkinhtếhiệuquảvànguồntàichínhnghiêmngặt,đượchìnhthànhtừvôsốcộngđồngdâncưkhácnhau.GiốngnhưEU(LiênminhchâuÂu),ThụySĩcũnglàmộtquốcgiađangônngữ:tiếngPháp,tiếngĐức,tiếngÝvàtiếngRomantạiđâyđềulàngônngữchínhthức.Ngoàira,tiếngAnh,nhưtạinhiềunướcchâuÂukhác,vẫnđượcxemlàngônngữchung(linguafranca),đặcbiệttronghoạtđộngkinhdoanhvàgiaolưuvănhóa.Cáctiểubangđịaphương,tươngtựnhưcácquốcgiaEU,cũngítmặnmàvớicơcấuchínhquyềntrungươngluônsẵnsàngđedọalợiíchcủariênghọ.(HaithànhphốHamiltonvàJeffersontạiHoaKỳcũngdiễnrahìnhthứcxungđộttươngtự,vàtìnhthếcủaBismarcktạinướcĐứcthốngnhấtcũngkhôngkhácmấy.)CáctiểubangvàphườngxãtạiThụySĩcũngphảnđốihiếnphápvàchốnglạiviệcthànhlậpNgânhàngQuốcgiaThụySĩ–vàhọvẫncảmthấyhàilòngvớiquyềnlựcbaoquátcủachếđộtựtrị,cũngnhưkhôngmongmuốnchínhquyềnliênbangcanthiệpquásâu.GiốngnhưcácquốcgiaEU,họcũngsởhữumộtđơnvịtiềntệchungvàmộtthịtrườngduynhất.LuậtphápThụySĩđòihỏichínhphủliênbangphảiduytrìthếcânbằngtrongngânsáchquốcgia,vàmọiquyếtđịnhtăngthuếđềuphảithôngquatrưngcầudâný.Khoảng70%doanhthutừthuếđãđượcđịnhsẵnsẽchitiêutrongphạmviđịaphươngvàcộngđồng,dođó,hoạtđộngcủachínhquyềntrungươngcũngmặcnhiênđượctinhgọn.ĐâychínhlàcôngthứcchophépThụySĩthôngquanhữngquyếtđịnhítđượchưởngứngnhưngcầnthiết,đồngthờiđemlạimộtmôitrườngthúcđẩytinhthầndoanhnhânvàsảnsinhracủacảivậtchất,cũngnhưkhiếnngườidâncảmthấythoảimáivàđượcđộngviên.LiệuLiênminhchâuÂucókhaokhátnhiềuhơnthế…haychỉíthơnlàđủ?Khôngcó“môhình”tiêuchuẩnnàođểcácnhàhoạchđịnhchínhsáchcóthểtựdomô

phỏng;cũngkhôngcócôngthức“hướngđếnThụySĩ”nàohứahẹnthànhcôngtoàndiện.Tuynhiên,sẽcóvôsốtấmgươngđiểnhìnhtừcáccánhânthànhcôngcóthểđượcđúckếttừbốicảnhcủaThụySĩ,thôngquaquátrìnhnghiêncứuvàápdụngphùhợp.Suychocùng,tiếpthuvàcảitiếnvẫnluônlàsởtrườnglớnnhấtcủangườiThụySĩ.

LờichúcủamộtngườiThụySĩMụcđíchchínhcủacuốnsáchnày,nhưchúngtôiđãkhẳngđịnhtừđầuchương,chínhlàgiúp

cácđộcgiảnướcngoàitraudồivốnhiểubiếtvềthứbíquyếtđãgiúpngườiThụySĩchinhphụcnhữngthànhtựuphithường.Tuynhiên,trongsuốtquátrìnhthựchiện,chúngtôiđãpháthiệnthêmmộtđốitượngđộcgiảkhôngkémphầnquantrọng,đólàbảnthânngườiThụySĩ.ChúngtôikhôngnóiđếnmộtNgườiThụySĩ(HomoHelveticus)nguyênbản,vìhọsởhữurất

nhiềuquốctịchkhácnhau.BảnsắcThụySĩlàthànhquảđếntừsựkếthợpcủanhiềubốicảnh,từdấuchânđếnvàđicủadòngchảynhântài–đượcvínhưtấmthảmthêutuyệtđẹplưulạinhữngthànhquảcủadântộcnày,trướcvôsốchướngngạighêgớmvàbấtlợihiểnnhiên.NgườiThụySĩđãkhẳngđịnhvịthếđộctôntừchínhthànhquảcủahọvàsựphồnvinhhọgâydựngtừchúng–đólàthứbảnsắcđượcđúckếttừnhữngkhácbiệt,từnhữngnétđặctrưngriêng,vàtừnhữnghạnchế.ChúngtôihyvọngcuốnsáchnàysẽgiúpngườiThụySĩhiểuhơnvềbảnsắccủachínhdân

tộcmình.Nếuđiềuđótrởthànhsựthật,thìchúngtôithậtsựđãlàmđượcđiềugìđócóýnghĩa,dùchúngtôikhôngchủtâmlàmthế.

Phụlục

DanhmụcthamkhảoTổngquanBairoch,Paul,DieSchweizinderWelthwirtschaft(ThụySĩtrongnềnkinhtếthếgiới),

Verlag,Droz,Gent,năm1990.Bergier,Jean-François,WirtschaftsgeschichtederSchweiz,VondenAnfängenbisgur

Genenwarf(LịchsửnềnkinhtếThụySĩ,từnhữngngàyđầuđếnthờiđạingàynay),BenzigerVerlagGmbH,Zurich,năm1983/1997.Bott,Sandra,GiselaHürlimann,MalikMazbourivàHans-UlrichSchiedt(eds),

“WirtschaftsgeschichteinderSchweiz:einehistoriografischeSkizze”(LịchsửnềnkinhtếThụySĩ:bứcpháchọalịchsử),Tranverse01/2010,Chronos-Verlag,Zurich,năm2010.HabermasJürgen,Sựbiếnđổikếtcấucủakhốicầuxãhội:Câuhỏivềmộthìnhthứcxãhộitư

sản,MITPress,Cambridge,năm1989.Porter,MichaelE.,Lợithếcạnhtranhquốcgia,FreePress,NewYork,năm1990.Rousseau,JeanJacques,Khếướcxãhội,HackettPublishing,Indianapolis,năm1988.Steinberg,Jonathan,TạisaolàThụySĩ?,CambridgeUniversityPress,Cambridge/NewYork,

năm1996.Stucki,Lorenz,DasheimlicheImperium.WiedeSchweizreichwurde(Đếchếbímật:Bí

quyếtlàmgiàucủangườiThụySĩ),VerlagHuber,Frauenfeld,năm1968/1981.Villiger,Kaspar,EineWillensnationmusswollen(Mộtquốcgiaýchíphảicóýchí),NZZ

Libro,Zurich,năm2009.

Chương1:TấtcảbắtđầutừsữaHerr,Jean,Nestlé:125năm1866-1991,Nestlé,Vevey,năm1991.Maucher,Helmut,Kinhquảntrị,Campus,Frankfurt,năm2007.Menabuono,Marco,Cioccolato:VondenbittersüssenVerlockungenderKakaobouhne

(Cioccolato:sựcámdỗvịngọtđắngcủahạtca-cao),Flechsig,Würburg,năm2006.Pfiffner,Albert,HenriNestlé(1840-1890).VomFrankfurterApothekergehilfenzum

SchweizerPionerunternehmer(HenriNestlé(1840-1890),từtrợlýdượcsĩđếndoanhnhânThụySĩtiênphong),Chronos,Zurich,năm1993.Pfiffner,AlbertvàHans-JörgRenk,WandelalsHerausforderung,Nestlé1990-2005(Thay

đổivàtháchthức,Nestlé1990-2005),Nestlé,Vevey,năm2005.Pollan,Michael,Thếlưỡngnancủaloàiăntạp,PenguinPress,NewYork,năm2006.Rossfeld,Roman,SchweizerSchokolade.IndustrielleProduktionundkulturelle

KonstrucktioneinesnationalenSymbols1860-1920(Sô-cô-laThụySĩ:sảnxuấtcôngnghiệpvàcấutrúcvănhóacủamộtbiểutượngquốcgia,1860-1920),Verlaghierundjetzt,Baden,năm2007.Schmid,HansRudolf,“HenriNestlé”,SchweizerPionierederWirtschaftundTechnik

(NhữngnhàtiênphongThụySĩtrongkinhtếvàkỹthuậtchếtạo),VereinfürWirtschafthistorischeStudien,Zurich,năm1956.Schwarz,Friedhelm,GemeinsamWerteschaffen:PeterBrabeck-LetmatheundNestlé–ein

Porträt(PeterBrabeck-LetmathevàNestlé–mộtchândung:tạodựnggiátrịchung),Stämpfli,

Bern,năm2010.

Chương2:Chếtạođồnghồ?Chínhxáctừnggiây!Forrer,MaxvàGérardBauer,L’aventuredelamontrequartz(Cuộcphiêulưucủađồnghồ

thạchanh),Centredoc,Neuchâtel,năm2002.Jones,GeoffreyG.vàAlexanderAtzberger,“HansWilsdorfvàRolex”,NghiêncứucủaTrường

KinhdoanhHarvard,HarvardBusinessPublishing,NewYork,năm2005.Moon,Youngme,“SựrađờicủaSwatch”,NghiêncứucủaTrườngKinhdoanhHarvard,

HarvardBusinessPublishing,NewYork,năm2004.Richon,Marco,TrườngthiênOmega,FondationAdrienBrandtenfaveurdupatrimoine

Omega,Biel,năm1998.Trueb,LucienF.,DieZeitderUhren(Thờihoàngkimcủađồnghồ),EbnerVerlag,Ulm,năm

2005.Trueb,LucienF.,ZeizeugenderQuarzrevolution(Nhânchứngđươngthờicủacuộccách

mạngthạchanh),EditionsInstitutl’HommeetleTemps,LaChaux-de-Fonds,năm2006.Wegelin,Jürg,MisterSwatch,NicholasHayekunddasGeheimnisseinesErfolgs(Ngài

Swatch,NicholasHayekvàbíquyếtthànhcông),Nagel&Kimche,Munich,năm2009.

Chương3:DulịchThụySĩ:HayngànhkinhdoanhtuyếtvàkhôngkhíDiGiacomo,Michael,Bềngoàivôhại:CáctayđuaCrestaRun,Texere,NewYork,năm2000.Erhart,Alfred,Wunderdauernetwaslänger(Nhữngphépmàucòntiếpdiễn),Universal

Flugreisen,Vaduz,năm1985.Flückiger-Seiler,Roland,HotelträumezwischenGletschernundPalmen.Schweizer

TourismusundHotelbau1830-1920(Giấcmơvềcáckháchsạnnằmgiữanhữngtảngbăngvàhàngcọ:ngànhdulịchvàxâydựngkháchsạnThụySĩ,1830-1920),Verlaghierundjetzt,Baden,năm2001.Hunzicker,Walter,UnsiècledetourismeenSuisse(1848-1948)(Kỷnguyêncủangànhdu

lịchThụySĩ(1848-1948),Imp.Federative,Bern,năm1947.)Khanna,Tarun,RakeshKhuranavàForestReinhart,“DiễnđànKinhtếThếgiới”,Nghiêncứu

củaTrườngKinhdoanhHarvard,HarvardBusinessPublishing,NewYork,năm2008.Lüönd,Karl,Weltwärts.Kuoni:DieZukunftdesReisens.Seit1906(Ranhgiớithếgiới.

Kuoni:tươnglaicủangànhlữhành,từnăm1906).ATVerlag,BadenvàMunich,năm2006.

Chương4:NhữngthươngnhânthầmlặngAmmann,Daniel,Ôngvuadầumỏ:CuộcđờibímậtcủaMarcRich,StMartin’sPress,New

York,năm2009.Bartu,Friedmann,Côngtycâyrẻquạt–bathươngnhânThụySĩtạichâuÁ(Tiểusửvềcác

côngtythươngmạicủaDiethelm,KellervàSiberHegner),DKSH,Zurich,năm2009.Circurel,Ronald,vàLilianeMancassola,DieSchweizerWirtschaft1291-1991.Geschichtein

dreiAkten(NềnkinhtếThụySĩgiaiđoạn1291-1991.Lịchsửbahồi),SQPPublicationS.A.,St-Sulpice,năm1991.

Franc,Andrea,WiedieSchweizzurSchokoladekam.DerKakaohandelderBaslerHandelsgesellschaftmitderKolonieGoldküste(1893-1960)(ThụySĩkhámphárasô-cô-lanhưthếnào:hoạtđônggiaothươngca-caogiữaBaslerHandelsgesellschaftvớithuộcđịaGoldCoast),Schwabe,Basel,năm2008.Peter,Charlotte,“SalomonVolkart”,SchweizerPionierederWirtschaftundTechnik(Những

nhàtiênphongThụySĩtrongkinhtếvàkỹthuậtchếtạo),VereinfürWirtschafthistorischeStudien,Zurich,năm1956.Rambousek,WalterH.,ArminVogtvàHansR.Volkart,Volkart,DieGeschichteeiner

Welthandelsfirma(Volkart,lịchsửmộtcôngtythươngmạitoàncầu),InselVerlag,Frankfurt,năm1990.Reinhart,George,GedenkschriftzumfünfundsiebzigjährigenBestehenderFirmaGebrüder

Volkart,1851-1926(75nămhìnhthànhcôngtyGebrüderVolkart,1851-1926),GebrüderVolkartHolding,Winterthur,năm1926.Thomas,Margaret,Cảmgiáccânbằng:CuộcđờiStephenZuellig,MarshallCavendish

Editions,Singapore,năm2009.Wolfensberger,GiorgiovàMargaret,Volkart1851-2001.EineschöneGeschichteinBildern

(Volkart1851-2001:câuchuyệntuyệtđẹpquanhữngbứctranh),Volkart,Winterthur,năm2001.Wolle,Jörg,ExpeditioninfernöslicheMärkte.DieErfolgsstorydesSchweizer

HandelspioniersDKSH(CuộcviễnchinhđếnthịtrườngphươngĐông:câuchuyệnthànhcôngcủacôngtythươngmạitiênphongDKSH),OrellFüssli,Zurich,năm2009.Yergin,Daniel,Chinhphục:Nănglượng,anninhvàcôngcuộctáitạothếgiớihiệnđại,

PenguinPress,NewYork,năm2011.

Chương5:Tàikhoảnvôcùng–lợinhuậnvôhạnBär,HansJ.,Khôngchỉcótiền:Hồiứccủaôngchủngânhàngtưnhân,BeaufortBooks,New

York,năm2008.Bauer,HansvàWarrenJ.Blackman,NgànhngânhàngThụySĩ,Lịchsửphântích,Macmillan

Press,London,năm1998.Baumann,Claude,Ausgewachsen.DieSchweizerBankenamWendepunkt(Tăngtrưởng

hoàntoàn:cácngânhàngThụySĩtrướcgiaiđoạnbướcngoặt),VerlagXanthippe,năm2006.Baumann,ClaudevàWernerE.Rutsch,SwissBanking–weiweiter?AufstiegundWandelder

SchweizerFinanzbranche(NgânhàngThụySĩ–họsẽtiếptụcnhưthếnào?TăngtrưởngvàthayđổitrongngànhtàichínhThụySĩ),NZZLibro,Zurich,năm2008.Bolge,JohnC.,Đừnghyvọngvàonó!:Cúphảnđòntừảotưởngđầutư,chủnghĩatưbản,quỹ

“hỗtương”,sựtănggiá,tinhthầndoanhnhân,chủnghĩalýtưởngvàanhhùng,JohnWiley&Sons,Hoboken,năm2011.Brennwald,HeinzHermann,DieEntwicklungdesschweizerischenVersicherungswesensin

denJahren1930-1963(CuộccáchmạngtronghệthốngbảohiểmThụySĩ1930-1963),Juris,Zurich,năm1966.Cassis,Yossef,Cácnguồnvốncủamộtthủphủ:Lịchsửcáctrungtâmtàichínhquốctế,

1780-2005.CambridgeUniversityPress,Cambridge,năm2006.Hässig,Lukas,DerUBS-Crash,ZumUntergandderSchweizerischenGrossbank(Cúđâmcủa

UBS),VerlagHoffmannundCampe,Hamburg,năm2009.Jung,Joseph,VonderSchweizerischenKreditanstaltzurCreditSuisseGroup.Eine

Bankengeschichte(TừSchweizerischenKreditanstaltđếnTậpđoànCreditSuisse:lịchsửhìnhthànhmộtngânhàng),NZZLibro,Zurich,năm2000.Jung,Joseph,DieWinterthur–EineVerischerungsgeschichte(TheWinterthur–lịchsửhình

thànhmộthãngbảohiểm),NZZLibro,Zurich,năm2000.Jung,Joseph,AlfredEscher1819-1882,VerlagNeueZürcherZeitung,Zurich,năm2006.Leitz,Christian,UBS–150nămtruyềnthốngcủangànhngânhàng,UBSxuấtbản,

Zurich/Basel,năm2012.Lewis,Michael,Thiếusóttolớn:Bêntrongcỗmáyngàytậnthế,W.W.Norton,NewYork,

năm2010.Oberholzer,Hans-Martin,ZurRechts–undGründungsgeschichtedePrivatversicherung–

insbesondereinderSchweiz(Lịchsửluậtlệvàhìnhthànhngànhbảohiểmtưnhân–vớitrọngtâmtạiThụySĩ),Oberholzer,Frauenfeld,năm1992.Schmid,HansRudolf,“AlfredEscher”,SchweizerPionierederWirtschaftundTechnik

(NhữngnhàtiênphongThụySĩtrongkinhtếvàkỹthuậtchếtạo),VereinfürWirtschafthistorischeStudien,Zurich,năm1956.Vogler,RobertU.,DasSchweizerBankgeheimnis:Entstehung,Bedeuhung,Mythos(Tínhbảo

mậtcủangànhngânhàngThụySĩ:nguồngốc,tầmquantrọngvàhuyềnthoại),VereinfürFinanzgeschichte,Zurich,năm2005.Vontobel,Hans,Unverbucht(Chưađượcghichép),VerlagNeueZürcherZeitung,Zurich,

năm1889.Wuffli,Peter,LiberaleEthik.OrientierungsversuchimZeitalterderGlobalisierung(Đạođức

tựdo:táiđịnhhướngtrongthờiđạitoàncầuhóa),StämpfliVerlag,Bern,năm2010.

Chương6:LợinhuậnxoayvòngvàđankếtBosshardt,Alfred,AlfredNydeggervàHeinzAllenspach,DieschweizerischeTextilindustrie

iminternationalenKonkurrenzkampf(NgànhcôngnghiệphàngdệtmayThụySĩtrongcạnhtranhquốctế),PolygraphischerVerlag,Zurich,năm1959.Matthiesen,Toby,DieBleichederZeit.EinZürcherOberländerTextilarealimWandel

(Bleichequacácthờikỳ:sựthayđổitronglĩnhvựchàngdệtmaytạiZurichOberland),Chronos-Verlag,Zurich,năm2010.Schmid,StephanG.,“David(1548-1612)undHeinrich(1554-1627)Werdmüller.Begründer

derZürcherSeidenindustrie”(DavidvàHeinrichWerdmüller,ngườikhaisángngànhcôngnghiệptơlụaZurich),SchweizerPionierederWirtschaftundTechnik(NhữngnhàtiênphongThụySĩtrongkinhtếvàkỹthuậtchếtạo),VereinfürWirtschafthistorischeStudien,Zurich,năm2001.Widmer,Martin,SiebenxSeide,DieZürcherSeidenindustrie1954-2003(7lầntơlụa:Ngành

côngnghiệptơlụatạiZurich1954-2003),Verlaghierundjetzt,Baden,năm2004.

Chương7:Nhữngkỳtíchnhỏbé:PhépmàutừcôngnghệykhoaSchmitt-Rüth,Stephanie,SusanneEsslingervàOliverSchöffski,DerMarktfür

Medizintechnik:AnalysederEntwicklungimWandelderZeit(Thịtrườngngànhkỹthuậtykhoa:phântíchcácbướcpháttriểnquathờigian),VerlagHerz,Erlangen,năm2007.

Chương8:NhữngcỗmáycôngnghiệphùngmạnhArbeitsgruppefürGeschichtederArbeiterbewegungZürich(Hrsg.),Schweizerische

Arbeiterbewegung:DokumentezuLage,OrganisationundKämpfenderArbeitervonderFrühindustrialisierungbiszurGegenwart(PhongtràolaođộngThụySĩ:tưliệutừgiaiđoạncôngnghiệphóađầutiênđếnngàynay),Limmat-Verlag,Zurich,năm1975.Borner,Silvio,AymoBrunettivàThomasStraubhaar,SchweizAG.VomSonderfallzum

Sanierungsfall?(ThụySĩLtd:từngoạilệđếncảnhkhốncùng?),VerlagNeueZürcherZeitung,Zurich,năm1990.BoveriWalter,EinWegimWandelderZeit(Hànhtrìnhtrongthờiđạiđổithay),ExLibris,

Zurich,năm1964.Dormann,Jürgen,NhữngláthưcủaDormann,ABB,Stetten,năm2005.Hofmann,Hans,DieAnfängederMaschineindustrieinderdeutschenSchweiz1800-1875

(NguồngốcngànhkỹthuậtcôngnghệtạimộtThụySĩnóitiếngĐức1800-1875),Fretz&Wasmuth,Zurich,năm1962.Lang,Norbert,“CharlesE.L.Brown1863-1924,WalterBoveri1865-1924.Gründereines

Weltunternehmens”(CharlesE.L.Brown,WalterBoveri:nhữngnhàsánglậpdoanhnghiệptoàncầu),SchweizerPionierederWirtschaftundTechnik(NhữngnhàtiênphongThụySĩtrongkinhtếvàkỹthuậtchếtạo),VereinfürWirtschafthistorischeStudien,Zurich,năm1992.

Chương9:Dượcphẩm:TrithứcđángtiềnAngell,Marcia,Sựthậtvềcáccôngtythuốc:Họđãlừadốichúngtanhưthếnàovàcáchđối

phó,RandomHouse,NewYork,năm2005.Baldwin,CarlissY.BoBeckervàVincentMarieDessain,“ThươngvụmualạiGenentechcủa

Roche”,NghiêncứucủaTrườngKinhdoanhHarvard,HarvardBusinessPublishing,NewYork,năm2011.Bartfai,Tamas,vàGrahamV.Lees,Khámpháthuốcchữabệnh:TừcạnhgiườngđếnPhố

Wall,Elsevier,Amsterdam,năm2006.Busset,Thomas,AndreaRosenbuschvàChristianSimon(eds),ChemieinderSchweiz.

GeschichtederForschungundderIndustrie(NgànhcôngnghiệphóachấtThụySĩ:lịchsửnghiêncứuvàcôngnghiệp).VerlagMerianBasel,năm1997.Chandler,AlfredE.,Jr,Địnhhìnhmộtthếkỷcôngnghiệp.Câuchuyệnphithườngvềcuộc

cáchmạnghóachấtvàdượcphẩmthờihiệnđại,HarvardUniversityPress,Cambridge/London,năm2005.Huber,GeorgvàKarlMenzi,HerkunftundGestaltderIndustriellenChemieinBasel(Nguồn

gốcvàcấutrúcngànhcôngnghiệphóachấttạiBasel),UrsGraf-Verlag.Olten/Lausanne,năm1959.Lüönd,Karl,RohstoffWissen,GeschichteundGegenwartderSchweizerPharmaindustrieim

Zeitraffer(Kiếnthức–tàinguyêntựnhiêncủachúngta:lịchsửvàhiệntạitrongngànhcôngnghiệpdượcphẩmThụySĩ),năm2008.Mangold,Walter,DieEntstehungundEntwicklungderBaslerExportindustriemit

besondererBerücksichtigungihresStandortes(NguồngốcvàsựpháttriểnngànhcôngnghiệpxuấtkhẩuThụySĩ,vớitầmquantrọngđặcbiệtcủađịatríđịalý),PhilographischerVerlag,Basel,năm1935.Mestral,Aymonde,“EdouardSandoz(1854-1928)”,SchweizerPionierederWirtschaftund

Technik(NhữngnhàtiênphongThụySĩtrongkinhtếvàkỹthuậtchếtạo),Vereinfür

WirtschafthistorischeStudien,Zurich,năm1957.Rieter,Fritz,“JohannRudolfGeigy”,SchweizerPionierederWirtschaftundTechnik(Những

nhàtiênphongThụySĩtrongkinhtếvàkỹthuậtchếtạo),VereinfürWirtschafthistorischeStudien,Zurich,năm1957.Silberstein,Jul,LucHoffmann–DerMitbegründerdesWWFinGesprächmitJilSilberstein.

MitLeidenschaftfürdieNatur(LucHoffmann,đồngsánglậpQuỹĐộngvậthoangdãThếgiới(WWF),trongcuộcđốithoạivớiJilSilberstein),VerlagNeueZürcherZeitung,Zurich,năm2011.Straumann,Tobias,DieSchöptungimReagenzglas.EineGeschichtederBaslerChemie

(1850-1920)(Tạovậttrongốngnghiệm:lịchsửngànhcôngnghiệphóachấttạiBasel,1850-1920),VerlagHelbing&Lichtenhahn,Basel,Frankfurt,năm1995.Zeller,Christian,Globalisierungsstrategien–DerWegvonNovartis(Cácchiếnlượctoàncầu

hóa–đườnglốicủaNovartis),Springer,Berlin/NewYork,năm2001.

Chương10:VậntảiThụySĩ:BậcthầyvềcơđộngBerchtold,Walter,DutchTurbulenzenzumErfolg–22JahreamSteuerderSwissair(Từhỗn

loạnđếnthànhcông–22nămđiềuhànhSwissair),VerlagNeueZürcherZeitung,Zurich,năm1981.Lüönd,Karl,MovingForward–DasPanalpinaBuch(Tiếnvềphíatrước–sáchvềPanalpina),

BaslerDruck+VerlagAG,Basel,năm1981.Moser,Sepp,Bruchlandung–WiedieSwissairzugrundegerichtetwurde(Hạcánhkhẩncấp

–Swissairđãsụpđổnhưthếnào),OrellFüssli,Zurich,năm2001.Treichler,HansP.,BarbaraGraf,BorisSchneidervàRalphSchorno,BahnsagaSchweiz

(TrườngthiênvềngànhđườngsắtThụySĩ),AsVerlag,Zurich,năm1996.VonSchroeder,Urs,Swissair1931-2002–Aufstieg,GlanzundEndeeinerAirline(Swissair

1931-2002:thăngtrầmcủamộthãnghàngkhông),VerlagHuber,Frauenfeld/Stuttgart/Vienna,năm2002.

Chương11:Gạch+HồBillington,DavidD.,Nghệthuậttrongthiếtkếkếtcấu–disảnThụySĩ,BảotàngNghệthuật

ĐạihọcPrinceton,Princeton,NJ,năm2003.Catrina,Werner,DerEternit-Report–StephanSchmidheinysschweresErbe(Báocáo

Eternit:disảnnặngnềcủaStephanSchmidheiny),OrellFüssliVerlag,Zurich,năm1985.Gurgerli,DavidvàDanielSpeich,TopografienderNation–Politik,kartographischeOrdnung

undLandschaftim19.Jahrhundert(Địathếmộtquốcgia–chínhtrị,nghiêncứubảnđồvàbốicảnhthếkỷXIX),Chronos-Verlag,Zurich,năm2002.Holcim,“100nămsứcmạnh,hiệusuấtvàđammê”,Báocáothườngniên2011,Holcim,

Rapperswil-Jona,năm2011.Staub,HansO.,“VonSchmidheinyzuSchmidheiny”(TừSchmidheinyđếnSchmidheiny),

SchweizerPionierederWirtschaftundTechnik(NhữngnhàtiênphongThụySĩtrongkinhtếvàkỹthuậtchếtạo),VereinfürWirtschafthistorischeStudien,Zurich,năm1994.Wägli,HansG.,“LouisFavre(1826-1879).ErbauerdesGotthardtunnels”(LouisFavre:

ngườixâyHầmGotthard),SchweizerPionierederWirtschaftundTechnik(NhữngnhàtiênphongThụySĩtrongkinhtếvàkỹthuậtchếtạo),VereinfürWirtschafthistorischeStudien,Zurich,năm2008.

Chương12:TừsiêumáytínhđếnnhữngconchuộtGurgeli,David,PatrickKuppervàDanielSpeich,DieZukunftsmaschine.Konjunkturender

ETHZürich1855-2005(Độngcơcủatươnglai:cácchukỳkinhtếcủaETHZurich,1855-2005),VerlagChronos,Zurich,năm2005.Henger,Gregor,InformatikinderSchweiz–EineErfolgsgeschichteverpassterChancen

(CôngnghệthôngtintạiThụySĩ:câuchuyệnthànhcôngtừnhữngcơhộibịbỏlỡ),NZZLibro,Zurich,năm2008.

Chương13:Ngànhkinhdoanhcáiđẹp:NghệthuậtvàkiếntrúcAllenspach,Christoph,ArchitekturinderSchweiz–Bauenim19.und20.Jahrhundert(Kiến

trúcThụySĩthếkỷXIXvàXX),ProHelvetiaSchweizerKulturstiftung,Zurich,năm1998.Frampton,Kenneth,DieArchitekturderModerne–EinekritischeBaugeschichte,ausdem

EnglischenvonAntjePehnt(Kiếntrúchiệnđại:lịchsửquantrọngtrongngànhxâydựng),DeutscheVerlags-Anstalt,Stuttgart,năm1983.Francini,EstherTisa,AnjaHeussvàGeorgeKreis,Fluchtgut–Raubgut.DerTransfervon

KulturgüterninundüberdieSchweiz1933-1945unddieFragederRestitution(Tàisảntháochạy,tàisảncướpđoạt:hoạtđộngchuyểngiaotàisảnvănhóatrongvàthôngquaThụySĩgiaiđoạn1933-1945,vàcâuhỏivềsựbồihoàn),VerlagChronos,Zurich,năm2001.Mory,Christophe,Lapassiondel’art:entretiensavecChristopheMory/ErnstBeyeler(Đam

mênghệthuật–tròchuyệnvớiChristopheMory/ErnstBeyeler),Gallimard,Paris,năm2003.Mory,Christophe,ErnstBeyeler–LeidenschaftlichfürdieKunst,GesprächemitChristophs

Mory,ausdemFranzösischenvonAnnalisaViviani(ErnstBeyeler–đammênghệthuật:tròchuyệnvớiChristopheMory,doAnnalisaVivianidịchsangtiếngĐứctừbảntiếngPháp),VerlagScheidegger&Spiess,Zurich,năm2005.SchweizerischesInstitutfürKunstwissenschaften(ed.),DieKunstzuSammeln.Schweizer

Kunstsammlungenseit1848(Sưutầmnghệthuật:CácbộsưutậpnghệthuậtThụySĩtừnăm1848),SchweizerischerKunstverein,Zurich,năm1998.Zumthor,Peter,Kiếntrúctưduy,LarsMüller,Basel,năm1998.

CLờicảmơn

uộchànhtrìnhnàyđãbắtđầukhitôinghiêncứutácphẩmDasHeimlicheImperium(“Đếchếbímật”)năm1968củaLorenzStucki,vàhoàntoànấntượngtrướcquymô,độphứctạpvàmốitươngquanbêntronghệthốngkinhtế–xãhộiThụySĩ.Tôiđãdànhtặngcuốnsáchnhưmónquànhândịpsinhnhậtlầnthứ19củacontraitôi,vớihyvọngcuốnsáchsẽgiúpthằngbé–nhưđãgiúptôi–thấuhiểuhơnvềđấtnướcnơinóđãlớnlên,vàcũnglànơitraochonóquyềncôngdân.ThếhệcủaStuckiđãđếnrồilạiđi,vàthôngđiệpcủaôngcũngkhôngthểtiếpcậnđượcđối

tượngđộcgiảđạichúng:docuốnsáchchỉđượcxuấtbảnbằngtiếngĐức,vàhiệnđãngừngpháthành.ChỉcầnlướtquaAmazon,bạnsẽnhậnthấycácđầusáchxuấtbảnvềThụySĩítỏiđếnthếnào;khôngnhữngthế,chúnghầuhếtđềuchứađựngnộidungxuyêntạc,dốitrávànôngcạn.ThụySĩlàquêhươngcủaCalvinvàZwingli–vàlàcáinôicủatinhthầntựquyếtvàtựchủ.Cùngvớisựthiênvịcủabáochí,thựctrạngnàyđãdựngnênmộtmốitươngquannghèonànvàvôcùngtiêucựcgiữatầmnhìnvàthựctiễn.VàtrongkhinhiềungườivẫnchorằnghọđãhiểurõThụySĩchỉquamộtchuyếnghéthămchóngvánhhayhùatheonhữngđịnhkiến,thìbấtkỳaithậtsựthấuhiểuquốcgianàysẽbiếtngayrằngnhữngquanđiểmtrênđềuhoàntoànkhácxathựctế.Tâmhuyếtcủatôichínhlàgiúpđộcgiảkhámphánhữngđiểmkhácbiệtnày.Tôikhôngdámchắccuốnsáchnàysẽthànhcôngđếnmứcnào,nhưngtôibiếtrõngườisẽ

biếnđiềuđóthànhhiệnthực.HugoBuetler,cựubiêntậpviêncủatờNeueZürcherZeitung,làngườitrưởngthànhtừngôilàngđãnuôidưỡngnênStucki;cũngnhưtôi,Buetlerrấtxemtrọngnhữngcốnghiếncủaông,vàítnhấtđãcảmthấycầnphảighilạichúngmộtcáchchânthực.Trênnhiềuphươngdiện,anhchínhlà“LinhhồnSoisáng”(“SpiritusRector”)củaquyểnsáchnày.Mộtsốngườikháccũngcóđónggópvôcùngquantrọngtrongthờigiandàitrướckhicuốn

sáchđượctriểnkhai.GeorgeGeigylàngườiđãtraochotôicôngviệcđầutiêntạiThụySĩ,vàtôiđãcóvinhdựđượclàmviệccùngôngvàNicholasBaer–khicònlàChủtịchThịtrườngChứngkhoánThụySĩ–mộtcáchgầngũivàthânthiết.TiếptheolàFrançoisMayer,cánhtayphảiđắclựcngườiThụySĩcủaTướngcông(Jacob)Rothschild,ngườiđãgiúptôikhởisựdoanhnghiệpriêng,đồngthờimàigiũaócphánxétcủatôiđốivớiconngườivàhoàncảnh.NgoàiracòncógiáosưAndreDreiding,trưởngkhoahóaĐạihọcZurichtronggiaiđoạnkiếnthứchóahọcđangnângcấptừhợpchấtlênphântử.Ôngđãcóvôsốcuộcthảoluậnvềbảnchấttriếthọcvàtừnggiớithiệutôivớinhữngkhoahọcgiahàngđầutrongthờiđạicủaông.Chínhphẩmchấtvàsựmẫumựctoátlêntừhọ,cùngniềmcảmhứnghọkhơigợitrongtôiđãđóngvaitròquyếtđịnhđốivớiconđườngmàtôilựachọn.SwissMadelàquyểntiếptheocủaWirtschaftswunderSchweiz(“Nềnkinhtếthầnkỳcủa

ThụySĩ”)dotôivàGerhardSchwarzhợptácxâydựng–SchwarzcũnglàcựubiêntậpviênmảngkinhdoanhvàkinhtếcủaNeueZürcherZeitung,vàhiệnnaylàbiêntậpviêntạiAvenirSuisse.Cuốnsáchnàysẽkhôngthểhoànthànhnếuthiếuquátrìnhnghiêncứuquantrọngđãtừng

làmnênthànhcôngcủatácphẩmđầutiên.Mộtsốcộngtácviênđãdànhtâmhuyếtchocảhaiquyểnsáchvàxứngđángđượctriângấpđôi.TôixindànhlờicảmơnđặcbiệtđếnMarkusChristen,ngườiđãcốnghiếnchocảhaitácphẩmvàđịnhhìnhnênrấtnhiềukhíacạnhđượcliệtkêtạiđây.PhảinóirằngcảSwissMadelẫntácphẩmtrướcsẽkhôngthểramắtbạnđọcnếuthiếuđisựhỗtrợkhôngbiếtmệtmỏicủaôngtrênnhiềuphươngdiện,baogồmnghiêncứu,biêntậpvàquảnlýdựán.Tiếptheolànhữngthànhviênđãcóđónggópquantrọngtrongtừngchươngsách:UeliBurkard(chương6,vềhàngdệtmay);FelixErbacher(chương1,vềthựcphẩmvàchương4,vềthươngmại);TimmDelfs(chương2,vềchếtạođồnghồ),KarlLüönd(chương9,vềdượcphẩm);CasparSchärer(chương11,vềxâydựngcôngtrìnhvàchương13,vềnghệthuậtvàkiếntrúc);FelixWeber(chương7,vềcôngnghệykhoavàchương

14,“vìsaonhữngtậpđoànđaquốcgiayêuThụySĩ”);vàChristtophZurfloh(chương3,vềdulịch).XincảmơnAngusMcGeochđãhỗtrợtrongcácbảndịchvàMartinBerzđãmiệtmàitìmkiếmnhữngbứcảnhphùhợp.Mộtdựánvớiphạmvinghiêncứuvàtầmquantrọngnhưtrênsẽphụthuộcchủyếuvàovốn

hiểubiếtcủanhữngsửgiatrongnộibộtừngcôngtyvànhữngnhânvậtđứngđầucáchãngtruyềnthông,cũngnhưthiệnchícủahọtrongviệcchiasẻquyềntruycậpđốivớicáctưliệulưutrữchưađượccôngbố.Nhânđây,tôixinđượcdànhlờitriânđặcbiệtđếnAlbertPfiffner,sửgiatạiNestlé;PatrickHalbeisen,sửgiatạiNgânhàngQuốcgiaThụySĩ;TobiasStraumanntạiĐạihọcZurich;vàRudolfMinsch,trưởngbankinhtếtạiEconomieSuisse.Sựtậntâmcủahọđốivớicáctưliệulịchsửchínhxácđãkhiếntôivôcùngấntượng.BảnniênsửđúckếtnhiềusựkiệnquantrọngtạiUBSđãkhôngthểhoànthànhnếuthiếuđi

sựtrợgiúpcủaMichaelWill,trưởngbantruyềnthôngtoàncầucủaUBS,ngườiđãbámtrụlạiUSB–bằngcáchnàyhaycáchkhác–saunhữngthấtbạiliêntiếpđểthuậtlạicâuchuyệnnày.BjornEdlundcũnggiữchứctrưởngbantruyềnthôngdướiquyềnMarcMorettạiSandoztrongsuốtquátrìnhsápnhậpvớiCiba-Geigy,vàsauđóphụcvụdướiquyềnJürgenDormanntronggiaiđoạnchuyểngiaotạiABB,vớivốnhiểubiếtvôcùngấntượngvềnộitìnhcáctậpđoànnày.Khôngnhữngthế,cốnghiếncủaôngcũngphithườngkhôngkém.Song,cólẽcáccộngtácviêncóđónggóplớnnhấtđốivớiquyểnsáchnàychínhlànhữngnhà

lãnhđạotrongcácngànhcôngnghiệp,tàichínhvàchínhphủThụySĩ,nhữngngườiđãdànhthờigianphỏngvấncùngtôi.NgườiThụySĩrấtxemtrọngquyềntựdovàquyềnriêngtư,nêntêntuổicủahọchỉđượctríchdẫntrongtácphẩmnếuchínhhọchophép.Tuynhiên,ởmứcđộthấtthường,cácđánhgiáphântíchvàdựđoáncủatôisẽđượcđúckếtvàtổnghợptừhiểubiếtchungcủahọ.Bêncạnhđó,tôivẫntôntrọngquyềnriêngtưtrongcácbuổiphỏngvấnbằngcáchkhôngđềcậpđếntêntuổi,sựnhẫnnại,mốiquantâmvàđónggópquantrọngcủahọđốivớinộidungcủacuốnsách.Nhiềungườiđãnhiệttìnhxemquabảnnháp,vàđểlạinhữnggópývàbìnhluậnđắtgiágiúpcảithiệnchấtlượngbảnthảotốthơn.Tôicũngmuốngửilờicảmơnđến“TrungtâmPháttriểnQuốctế”tạiCaođẳngHarvardvìđã

dànhtặngtôimộthọcbổngliênkếtvớichươngtrìnhnghiêncứusinhgắnliềnvớiquyểnsáchnày.Harvardquảthựclàmộtchiếcrươngquytụnguồnkiếnthứcsâurộngvànguồnnhântàixuấtchúng,vàtôiđãcốgắnghọchỏivànắmbắtnhiềunhấtcóthể.XincảmơnHowardStevensontừTrườngKinhdoanhHarvardvàAdiIgnatius,biêntậpviêntạiHarvardBusinessReview,ngườiđãcungcấpbảnsaotoànbộcácnghiêncứukinhdoanhvềcáccôngtyThụySĩ.RobertDarnton,GiámđốcThưviệnĐạihọcHarvardkiêmchuyêngiavềlịchsửchâuÂu,cũngtừngsinhsốngtạiThụySĩvàrấthứngthúvớicôngtrìnhnghiêncứucủatôi.JaneMansbridgeđãdạytôibiếtvềnguồngốccủasựtựdovàdânchủ,vàBarbaraKellermanđãchotôithấyrằng:luôntồntạimộtphươngtrìnhthiếtyếukếtnốigiữanhântàivàhoàncảnh.Khôngnhữngthế,tôicònđượcthamgiavàovũđàitranhluậnvớiMartinFeldstein,NiallFerguson,RobertLessig,KenRogoffvàLarrySummers–vàsaumỗilầnnhưthế,tôilạicảmthấymìnhxoàngxĩnhvàsángsuốthơnlúcbanđầu.Đãcókhôngítcáccôngtyvàcánhânluônđộngviênvàcổvũtôitrênsuốthànhtrìnhnày,

nhờđó,tácphẩmvàkhóahọcbổngcủatôitạiHarvardđãtrởthànhhiệnthực;trongsốcáccôngtyvàtổchứcnóitrên,phảikểđếnABB,QuỹAlfredSchindler,AnovaHolding,DowchâuÂu,Holcim,QuỹJacobJohanRieter,QuỹJacobs,Nestlé,QuỹSandoz,UBSvàQuỹWalterHaefer;vềphíacánhân,xincảmơngiáosưGiorgioBehr,BernardSabier,HansjörgWyssvàtiếnsĩStephenZuellig.Ngaytừbanđầu,mọingườiđãđồngýrằngsựủnghộcủahọkhôngphảibaogiờcũngmanglạikếtquả.Viếtsáchcũnggiốngnhưmộtcuộcđuamarathon;vàvớibấtkỳvậnđộngviênnào,sựthỏa

mãncũngchỉđếntừthànhquả,vàtừnhữngngườiđãcùnghọlàmnênthànhquảấy.Mốiquanhệgiữatácgiảvàbiêntậpviêncóthểchỉlàlýthuyếtsuông.Song,IanRodgerđã

cốnghiếncảmộtsựnghiệplâudàivàlỗilạcchotờFinancialTimes,vàsởhữuvốnkiếnthức

uyênthâmvềvôsốlĩnhvựcvàngànhnghềhơnnhữnggìtôicóthểhìnhdung,vớivaitròbiêntậpviênphòngtintứcquốctế.Bảnthảosaucùngchínhlàthànhquảtừnhữnggópýthiếtyếucủaôngngaytừnhữngbảnnhápđầutiên,vốntừlâuđãđượcchôngiấu–mộtsốkếtthúctrongâmthầm,mộtsốlạilắngdịusaunhữngcuộctranhcãinảylửa.Chínhnhữngcuộctraođổinàyđãkhiếnmọithứtrởnênrõràngkhichúngtôicảmthấymơhồ.Trongnhữngdịpkhác,chúnglạiđemđếnnhữngkhoảnhkhắchàihướcngọtngàocầnthiết.Khôngaikhácngoàitôicóthểhiểuhếtgiátrịtừnhữnglờigópývàbìnhluậnvôtậncủaông,haynhữngcuộckhẩuchiếnhàihướcvàbổích–nhưngsuychocùng,chúngđềulànhữngđónggópvôgiá.Viếtlách,cũnggiốngnhưđiêukhắc,chỉcóthểđịnhnghĩatừnhữnggìtađãbỏra.NelliDoroshkin,cửnhânĐạihọcHarvardkiêmsinhviênluậttạiĐạihọcGeorgetown,cũng

làmộtthànhviênnhiệthuyếtđãbiếnSwissMadethànhsựthật.Côđãvậtlộnvớinhữngbảnchỉnhsửadàivôtậnvàtrảlạicácdữliệubiêntậpcựckỳgiátrị–chúngcólẽphảicáchtuổiđờicủacôđếnhàngnămánhsáng–vàluônđóngvaitròlàchấtkếtdínhgắnkếtmọithứvớinhau.RichardWalker,cựubiêntậpviêncủaEconomistIntelligenceUnitcũngcóđónggópkhông

nhỏtrongviệcđemlạikếtcấuvàsựmạchlạctronglờivăn.NhânđâycũngxindànhlờicảmơnđặcbiệtđếnBarbaraBeckcủaTheEconomist,vìđãmangRichardđếnvớichúngtôi.Ngoàira,JonathanRosenthal,biêntậpviênmảngngânhàngcủaTheEconomist,đãluônchechắnchochúngtôitrongchươngsáchvềngànhngânhàng–cólẽcũnglàphầntinhtếnhấttrongquyểnsáchnày.Bêncạnhđó,xingửilờicảmơnđặtbiệtđếnAndrewFranklin,StephenBroughvàPaulForty

tạiProfileBooks,nhữngngườiđãhỗtrợchúngtôitrongcôngtácxuấtbản.Khôngcólịchsửnàolàtuyệtđối.Cuốnsáchnàychỉphảnánhquákhứvàtươnglaicủamột

cuộcthửnghiệmtạiThụySĩ.Ởđây,tôidùngtừ“thửnghiệm”,vìýtưởngmàquốcgianàycóthểsảnsinh,sẽtồntạivàthănghoatheocáchThụySĩvẫntháchthứcnhữnglờigiáohuấnxuyênsuốtbềdàylịchsửvàsựsosánhnganghàngđốivớicácquốcgiakhác.Tuynhiên,sựthậtsẽđượcchọnlọc,đánhgiávàthểhiệntheonhiềucáchkhácnhau.Cuốnsáchđãgóigọntrongnóbathếkỷvàmườibốnlĩnhvựckinhtế,nênsaisótlàđiềukhótránhkhỏi.Tácgiảxinđượcnhậnhoàntoàntráchnhiệm,vàtôimongchúngchỉlànhữnglỗinhỏvàảnhhưởngkhôngđángkểđếnniềmvuithưởngthứccủaquýđộcgiả.Saucùng,xindànhlờitriânsâusắcđếnvớichamẹvàngườivợđãkhuấtcủatôi.Quyểnsách

nàylàmónquàkếttinhcủatìnhyêu,lòngbiếtơnvàsựtrìumếndànhchohọ.Tôibiếthọvẫnluôndõitheotôitrênmỗibướchànhtrình.

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach