taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
TRANSCRIPT
Competentieprofiel voor collectieve belangenbehartigers
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
Auteur: Anne Lucassen, Anna van Deth en Karin Sok
Deze publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met:
de belangenorganisaties LPGGz, Zorgbelang Gelderland,
Werkplaats Maatschappelijke Opvang, LFB en Programma VCP
Omslagfoto: iStockphoto
Vormgeving: Suggestie & illusie
Drukwerk: Libertas
Overname van informatie uit deze publicatie is toegestaan
onder voorwaarde van de bronvermelding: © MOVISIE,
kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling.
Juni 2011
Deze publicatie is tot stand gekomen dankzij financiering van
het ministerie van VWS.
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
Competentieprofiel voor
collectieve belangenbehartigers
Inhoudsopgave
Inleiding 3
Leeswijzer 4
Hoofdstuk1:Takenvancollectievebelangenbehartigers 5* Vierkerntaken 5
* Kerntaak1:signalerenvanknelpunten,problemenenvragen 6
* Kerntaak2:bepalenvanstrategieenplanvanaanpak 7
* Kerntaak3:uitvoerenvanacties 9
* Kerntaak4:evaluerenvanaanpakenresultaten 11
* Hoegebruiktuditoverzichtvantaken? 11
Hoofdstuk2:Competentiesvancollectievebelangenbehartigers 12* Hoegebruiktudezelijstmetcompetenties? 14
Hoofdstuk3:Competentiescorelijstenanderetoepassingen 15* Hoegebruiktudezecompetentiescorelijst? 16
* Descorelijstcompetentiescollectievebelangenbehartiger 18
Bijlagen* Bijlage1:Takenmetbijbehorendecompetenties 28
* Bijlage2:Methodecompetentieprofiel 32
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers 3 * * *
Inleiding
Dezebrochuregaatovermensendievrijwilligdebelangenbehartigenvaneengroep.Deze
collectievebelangenbehartigersspannenzichinvoorbijvoorbeeldmensenmeteenbeperking
ofchronischeziekte.Doelvoorhenisdatiedereburger,ookdiemetbeperkingen,naareigen
tevredenheidmoetkunnenwonen,werkenenleren,liefstinzijneigenomgeving.Enmet
socialecontactenendejuistevormvanondersteuning.
Belangenbehartigersdoenhunwerkmethartenziel.Zegevenmensen,diedatnodighebben,
eenstem.Eengevoelvanurgentieenvaakookeigenervaringalspatiënt,cliëntofnaaste
vormeneenbelangrijkebronvaninspiratie.Ervaringsdeskundigheidspeeltdaaromeengrote
rolbinnendebelangenbehartiging.
Eengoedebelangenbehartiger:
* geeftvoorlichtingovereninzichtindedoelgroep
* spreektnamensdedoelgroep
* adviseertoverbehoeftenvandedoelgroepaanoverhedeneninstellingen
Ditisnietaltijdeenvoudig.Hetkostveeltijdenregelmatigkrijgtmentemakenmetkrachtige
enprofessionelepartijen,dienietaltijdmeewerken.Enondanksweinigmiddelenenonder-
steuningzijnbelangenbehartigersgedrevenomveeltebereiken.
BehoefteaanoverzichtvantakenenkwaliteitenCliënten-enbelangenorganisatieshebbenaanMOVISIEgevraagdhoezijgoedebelangen-
behartigerskunnenwervenenondersteunen.Voorheteffectiefbehartigenvanbelangenisna-
melijknogmeernodigdanalleeneigenervaringmeteenbeperkingofprobleem.Voorbeelden
daarvanzijnvaardighedenzoalshetkunnenlezenvanambtelijkerapporten,hetdoorbreken
vanformeleenstuggestructurenenhetomgaanmetmensenopverschillendeniveaus.
MOVISIEheeftsamenmetbelangenbehartigerseenzogenaamdcompetentieprofielopgesteld.
Hierinzijnvastgelegd:
* takenenacties
* veelvoorkomendewerksituaties
* kwaliteiten,dieeenbelangenbehartigernodigheeft(kennis,vaardigheden,houdingen
eigenschappen)
Hetprofielisbruikbaarvooreenbreedveldvanvrijwilligebelangenbehartiging.
* * * 4 Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
Leeswijzer
Inhoofdstuk1beschrijvenwedetakenvanbelangenbehartigers,metvoorbeeldenuithetveld.
Hoofdstuk2gaatinopdebelangrijkstecompetentiesomdetakengoeduittevoeren.
Hoofdstuk3bevatondermeereenvragenlijstoverdecompetenties.
Hetcompetentieprofielhelptdebelangenbehartigerzichttekrijgenopdeeigenkwaliteiten.
Daarnaastkanhijvaststellenofdefunctieenactiviteitenvanbelangenbehartiginghemaan-
spreken,welketakenbijhempassenenwathijnogwilleren.Totslotkaneenbelangenorga-
nisatiemethetprofielgerichterwervenenondersteunen.
Overigens:eenbelangenbehartigerhoeftnietallebeschreventakenuittevoerenenalle
competentiesinhuistehebben.Belangenbehartigingvoerjeuitmeteenteamvanmensen,
waarbijdeverschillendetakenenkwaliteitenverdeeldzijnovermeerderepersonen.Zokande
éénsterkzijninexternecontactenendeanderinorganiseren.Zokunnenzijgezamenlijkde
belangenvandedoelgroepoptimaalbehartigen.
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers 5 * * *
Hoofdstuk 1: Taken van collectieve belangenbehartigers
Vierkerntaken
Hetwerkvandecollectievebelangbehartigerbestaatuitvierkerntaken:
1.signalerenvanknelpunten,problemenenvragen
2.bepalenvanstrategieenplanvanaanpak
3.uitvoerenvandeacties
4.evaluerenvanaanpakenresultaten
Dezekerntakenvormeneencyclus(ziefiguur1):uitdeevaluatiekunnenweernieuwevragen
naarvorenkomen,dievragenomeenvervolgaanpak.
Figuur 1: Primair proces van belangenbehartiging
Voorbeeld:Eenbelangenbehartigervaneen(O)GGzplatformsignaleertknelpuntenbijhet
Wmo-loket(=signaleren).(O)GGzcliëntenwordennietprettigbejegendenvanhetkastje
naardemuurgestuurd.Binnenhetplatformbespreekthijhoezeietsaandieknelpuntenkun-
nendoen(=strategie).ZegaandeknelpunteneerstaankaartenbijhetWmo-loketzelfenbij
debetrokkenambtenaar.Intweedeinstantieschakelenzedewethouderin,maarzemelden
hetookbijdeWmo-raad(=uitvoering).Alszedatgedaanhebbenbekijktdebelangenbeharti-
gerofdeknelpuntenbinnenhetWmo-loketwordenaangepaktofdatvervolgactiesnodigzijn
(=evaluatie).
SubtakenIederekerntaakkenteenaantalsubtaken.Dezestaanhieronderuitgewerkt.Elketaakis
geïllustreerdmeteenvoorbeelduitdepraktijk.
4.Evaluatie
3.Uitvoering2.Strategieen
planvanaanpak
1.Signaleren
* * * 6 Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
Kerntaak1:signalerenvanknelpunten,problemenenvragen
Taak1.1
Belangenbehartigers delen signalen en stemmen deze af met de achterban.
Hiermee gaan ze na of het om een individuele kwestie gaat, of dat meerderen het
knelpunt ervaren.
De ouderenbond heeft klachten binnengekregen over de vertraging van de regiotaxi.
Dit heeft de ouderenbond besproken in de werkgroep Vervoer van Zorgbelang. De
werkgroep gaat navraag doen bij de klachtenlijn van Zorgbelang om te kijken of
dergelijke signalen ook bij hen zijn binnengekomen. De ouderenbond heeft de actie
teruggekoppeld naar de achterban.
Voorbeeld
Taak1.2
Belangenbehartigers volgen actualiteiten, beleidsmatige en politieke ontwikkelingen
en zij wisselen deze onderling uit.
De wachtlijsten voor PGB (AWBZ) zijn toegenomen. PGB belangenvereniging Per
Saldo start een meldactie op haar website en vraagt aankomende budgethouders
en zorgaanbieders een formulier in te vullen om de wachtlijstproblemen te melden.
Per Saldo adviseert budgethouders hoe de wachtlijst te overbruggen en zorgt voor
nieuwsberichten over de politieke ontwikkelingen.
Voorbeeld
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers 7 * * *
Taak1.3
Belangenbehartigers brengen knelpunten in kaart met behulp van verschillende
communicatiemiddelen.
Zorgbelang wil weten wat de ervaringen van ouders zijn met vertrouwenspersonen
in de Jeugdzorg. Zorgbelang organiseert een panel, waarbij de ervaringen van ouders
aan bod komen. Daarnaast heeft Zorgbelang via de website en de nieuwsbrief ouders
gevraagd naar hun ervaringen met vertrouwenspersonen.
Voorbeeld
Kerntaak2:bepalenvanstrategieenplanvanaanpak
Taak2.1
Belangenbehartigers bepalen gezamenlijk de beoogde effecten en stellen met elkaar
vast hoe zij deze willen bereiken.
Een belangengroep in Oss stelt een commissie Agenda 22 samen. Agenda 22 is
een methode voor alle belangenorganisaties om gelijke rechten te bereiken. De
commissie moet ervoor zorgen dat lokale politieke partijen Agenda 22 verweven
in hun programma. De commissie wil bijeenkomsten over Agenda 22 organiseren
en partijen daarbij uitnodigen. Ook wil zij een flyer uitbrengen met de 22
uitgangspunten. De lobby zou een half jaar tot aan de gemeenteraadsverkiezingen
moeten duren.
Voorbeeld
* * * 8 Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
Taak2.2
Belangenbehartigers werken samen aan een plan van aanpak voor het geven van
advies, creatieve actie of beleidsmatige/politieke activiteit.
Een Wmo-raad is niet benaderd door de gemeente om mee te denken met de
totstandkoming van een Centrum voor Jeugd en Gezin. De Wmo-raad voelt zich
gepasseerd en wil graag bijdragen. Een Wmo-raadslid heeft hiervoor hulp gevraagd bij
een belangenorganisatie. Deze adviseert de Wmo-raad om gebruik te maken van zijn
ongevraagde adviesrol. Het raadslid koppelt dit advies terug aan de Wmo-raad, die
vervolgens overlegt over het opstellen en overhandigen van een ongevraagd advies.
Voorbeeld
Taak2.3
Belangenbehartigers bekijken per activiteit welke eigen belangenbehartigers geschikt
zijn of schakelen bij activiteiten externe deskundigheid in.
Cliënten Organisaties in de Maatschappelijke Opvang (COMO G4) denkt mee met en
adviseert de vier grote steden over het ‘plan van aanpak dakloosheid’. In dit verband
vond COMO G4 het nodig juridisch advies in te winnen over schuldhulpverlening.
Een advocatenkantoor heeft een presentatie over schuldhulpverlening vanuit
cliëntperspectief gehouden in een vergadering van COMO G4.
Voorbeeld
Taak2.4
Belangenbehartigers zoeken in- en extern naar samenwerking voor het versterken van
hun positie.
COMO G4 heeft samen met de werkplaats Maatschappelijke Opvang een lijst
opgesteld met speerpunten en deze gestuurd naar de programmacommissies van de
politieke partijen. Zij vragen de partijen nadrukkelijk deze speerpunten op te nemen in
hun programma in het licht van de verkiezingen voor de Tweede Kamer.
Voorbeeld
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers 9 * * *
Kerntaak3:uitvoerenvanacties
Taak3.1
Belangenbehartigers voeren activiteiten uit buiten de formele
besluitvormingsprocessen.
De organisatie Makkers Unlimited helpt mensen en groepen om met ludieke acties
ongelijke behandeling van mensen met beperkingen in de eigen omgeving aan de
kaak te stellen. Zo heeft Makkers Unlimited samen met een gehandicaptenraad
‘de toegankelijkheidspolitie’ op een gemeentehuis afgestuurd. Daar liepen de
deelnemers aan tegen te kleine liften, slechte of geen blindengeleidelijnen en een
ontoegankelijke nooduitgang. De knelpunten zijn aan het eind van de inspectie
overhandigd aan de burgemeester, die openstond voor verbeteringen.
Voorbeeld
Taak3.2
Belangenbehartigers voeren activiteiten uit binnen de formele
besluitvormingsprocessen.
Het vierjarig beleidsplan van de gemeente loopt in het najaar af. Het Wmo-platform
heeft met de gemeente besproken hoe de inspraak over het beleidsplan voor burgers
georganiseerd moet worden. Daarnaast is afgesproken dat het Wmo-platform
reageert in de conceptfase. Het platform gebruikt bij de toetsing en advisering over
het Wmo-beleidsplan de handreikingen van het programma Versterking Cliënten
Positie. De gemeente beargumenteert aan het Wmo-platform schriftelijk welke
punten al dan niet worden opgenomen.
Voorbeeld
* * * 10 Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
Taak3.3
Belangenbehartigers voeren activiteiten uit gericht op het verbeteren van inspraak
(bijvoorbeeld binnen voorzieningen).
De cliëntenraad van een instelling heeft twee cliëntenpanels over herstel
georganiseerd. Hieruit bleek dat er onvoldoende samenhang was tussen de locaties
van de instelling. Om dit op te lossen ontstond het idee een aantal commissies
samen te stellen die aandacht besteden aan dit probleem. Elke cliëntencommissie
levert één vertegenwoordiger, die aanspreekpunt is voor de cliëntenraad.
Voorbeeld
Taak3.4
Belangenbehartigers voeren activiteiten uit gericht op deskundigheid en versterking
van de positie van belangenbehartiging.
Mezzo, de landelijke vereniging voor mantelzorg en vrijwilligerszorg, roept mensen
op om belangenbehartiger te worden. Zij heeft het handboek ‘effectief opkomen
voor mantelzorgers’ geschreven en vijf regioadviseurs aangesteld voor lokale
ondersteuning. Ook is er een pilot gestart voor een driedaagse scholing, bedoeld voor
belangenbehartigers en Wmo-raadsleden om meer te weten over prestatieveld 4.
Voorbeeld
Taak3.5
Belangenbehartigers geven voorlichting en/of training en/of zijn betrokken bij
onderzoek.
Cliënten van de stichting Tussenvoorziening geven onder andere voorlichting
over dakloosheid. Zij leveren ook een bijdrage aan de cursus ‘dakloosheid op de
politieacademie’. Mensen met ervaring met dak- en thuisloosheid vertellen hun
levensverhaal aan de studenten en gaan met hen in gesprek. Op deze manier
maken zij studenten bewuster van de achtergronden van dak- en thuislozen.
Voorbeeld
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers 11 * * *
Kerntaak4:evaluerenvanaanpakenresultaten
Taak4.1
Belangenbehartigers evalueren en beslissen of aanvullende activiteiten nodig zijn
om het beoogde effect te bereiken.
Een actiegroep uit Nijmegen smeedt een plan om het stadhuis te bezetten omdat
de gemeente geen gehoor geeft aan de wens voor rolstoeltoegankelijke toiletten
in de stad. Alle geijkte paden zijn bewandeld: klachten, gesprekken, toezeggingen,
verkiezingen etcetera. Dat heeft de actiegroep doen besluiten het anders aan te
pakken. Een lid kent de voormalige wethouder persoonlijk. Deze wethouder zorgt
ervoor dat de actiegroep toegang krijgt tot het stadhuis, door net te doen alsof
ze een afspraak met hem hebben. Zo kan de actiegroep ongestoord het stadhuis
bezetten.
Voorbeeld
Hoegebruiktuditoverzichtvantaken?
Debelangenbehartigerzelf:Metditoverzichtvantakenkrijgtueenbeeldvanwatbelangenbehartigingnueigenlijkisof
kanzijn.Ukuntbeoordelenwelketakenuaansprekenenwelkeniet.Ditisnietalleenhandig
voornieuwebelangenbehartigers,maarookvoorervarenbelangenbehartigers.Dezelaatsten
kunnenmetditoverzichtbeoordelenofzijalletakenuitvoeren,ofzijeenvoorkeurhebben
voorbepaaldetakenofdatzijzichnoggraagwillenontwikkelenopeenaantalgebieden.
Decliënten-ofbelangenorganisatie:Decliënten-ofbelangenorganisatiekanmetditoverzichtnieuwebelangenbehartigerseen
beeldgevenvanwatcollectievebelangenbehartiginginhoudtenwelketakenerzijn.Ookkan
deorganisatievoorzichzelfzieninwelkefasevanbelangenbehartigingzijvooralactiefisen
inwelkefasenoggeïnvesteerdkanworden.Haarbelangenbehartigersverzettenbijvoorbeeld
veelwerkinfase1en3.Zijsignalerenknelpunten,hebbenveelcontactmetdeachterbanen
voerenactiviteitenuitomhetbeleidtebeïnvloeden.Maarmogelijkzijndefases2en4onder-
belicht.Meteenpassendestrategieenevaluatievandeactiviteitenkunnenmogelijknogmeer
resultatenwordenbehaald.
* * * 12 Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
Hoofdstuk 2: Competenties van collectieve belangenbehartigers
Collectievebelangenbehartigingiseengrootenbreedwerkveld.Omalletakennaarbehoren
uittevoereniséénpersoonnietvoldoende,maariseenteamvanmensennodig.Zokanelk
teamliddetakenverrichtendiehijofzijbelangrijkvindtendiepassenbijzijnofhaarkwali-
teiten.Wiegoedkanluisterenenzichkaninlevenhoudtzichbezigmetdesignalenvanuitde
achterban.Wiebekendismethetlokalebestuurengoedkanonderhandelenkanzichrichten
opdepolitiek.Zolevertiedereenbijdrage,dieaansluitbijdeeigeninteresseenkwaliteiten.
Watzijncompetenties?
Een competentie zegt iets over wat iemand kan, wat iemand weet, of wat voor
houding of eigenschappen iemand heeft.
Voorbeelden van competenties zijn:
* goed kunnen schrijven (vaardigheid)
* een cursus gevolgd hebben over lokaal bestuur (kennis)
* een luisteraar zijn (houding)
Omdeverschillendetakengoeduittevoerenzijnbepaaldecompetentiesnodig.Uitgesprek-
kenenbijeenkomstenmetbelangenbehartigersenuitliteratuurstudiekomentwaalfcompe-
tentiesvoorcollectievebelangenbehartigingnaarvoren:
1.SignalerenenanalyserenBelangenbehartigers herkennen belangrijke en essentiële informatie. Zij leggen verbanden
tussen gegevens en signalen van de achterban of cliënten. Mogelijke oorzaken van problemen
sporen zij op en zij zoeken naar meer materiaal om de signalen te onderbouwen.
2.SensitiviteitBelangenbehartigers leggen verbindingen tussen ontwikkelingen in de omgeving en individu-
ele situaties. Zij voelen aan waar knelpunten liggen en weten deze op het juiste moment bij
de juiste personen aan te kaarten.
3.CommunicatieBelangenbehartigers maken hun ideeën en meningen mondeling en schriftelijk aan anderen dui-
delijk. Zij zijn in staat taal en terminologie aan te passen aan de achterban én aan beleidsmakers.
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers 13 * * *
4.LefBelangenbehartigers durven risico’s te nemen om een bepaald resultaat te behalen. Zij nemen
in acht dat niet alle gevolgen van de activiteit voor de eigen positie en die van de organisatie
te overzien zijn.
5.CreativiteitBelangenbehartigers komen met nieuwe en originele oplossingen voor vraagstukken. Zij
bedenken nieuwe aanpakken ter vervanging van bestaande en weten daarvoor aandacht
te vragen.
6.OnderhandelenBelangenbehartigers weten aan andere partijen de eigen standpunten én gemeenschappelijke
doelen zo over te brengen, dat het leidt tot overeenstemming bij beide partijen.
7.OvertuigingskrachtBelangenbehartigers oefenen invloed uit op mensen en situaties door gebruik te maken van
aansprekende argumenten/ervaringen. Zij weten draagvlak te creëren. Zij bereiden zich voor
en kennen hun eigen agenda en die van anderen.
8.NetwerkenBelangenbehartigers bouwen relaties en netwerken op die van pas komen bij het realiseren
van doelstellingen. Dit betreft zowel de interne netwerken (de achterban, organisatie, instel-
lingen) als externe netwerken (politici, onderzoekers, samenwerkingspartners).
9.SamenwerkenBelangenbehartigers dragen bij aan een gezamenlijk resultaat, ook wanneer dat niet direct
van persoonlijk belang is. Zij benutten elkaars netwerk optimaal. Zij ondersteunen elkaar in
het uitvoeren van een taak, en dragen daaraan op een constructieve manier bij.
10.ZelfreflectieBelangenbehartigers kunnen reflecteren op hun eigen ervaring en gebruiken deze in hun
werk. Zij geven hun eigen (leer)behoefte aan en hoe zij willen groeien als belangenbehartiger.
11.StressbestendigBelangenbehartigers schrikken niet terug voor politieke, beladen of ingewikkelde situaties. Zij
beseffen dat hun werk een lange adem nodig heeft en zetten door bij bijvoorbeeld tijdsdruk
of teleurstelling.
* * * 14 Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
12.Politiek/bestuurlijkinzichtBelangenbehartigers hebben inzicht in politieke processen. Ze weten hoe de besluitvorming
werkt. Belangenbehartigers zijn zich bewust van de politieke en bestuurlijke verhoudingen
en situatie waarin zij belangen behartigen.
Decompetentiesuitdezelijstzijngebaseerdopbestaande,algemeengeaccepteerdecompe-
tenties.Deomschrijvingvandecompetentieszijntoegeschrevennaarbelangenbehartiging.
Opdiemaniersluitenzeaanbijdewereldvandebelangenbehartigingenzijnzegoedher-
kenbaarvoordebuitenwereld.
Voorbeeld: Eenbelangenbehartigerbijeengehandicaptenplatformisaleenaantaljarenbezig
omtoegankelijkheidopdebeleidsagendavandegemeentetekrijgen.Ookwerftzenieuwe
vrijwilligersomgezamenlijkoptetrekkenvoorverkiezingstijd.Zemerktdathetlastigisuitte
leggenaananderenhoezedatpreciesdoet.Ookbijnieuwevrijwilligersishetnietmakkelijk
aantegevenwatervanhenwordtverwacht.Toenzedelijstmetcompetentieszag,herkende
zedetoelichting.Hetisvoorhaareenhulpmiddelomonderwoordentebrengenhoeze
belangenbehartigingpreciesaanpakt.Zegebruiktdelijstmettakennuookomtekijkenwat
iemandinteressantvindtomtedoen.
Bijlage1bevateenoverzichtvandetakenuithoofdstuk1enpertaakdecompetentiesdie
ervoornodigzijn.Eencompetentiekomtvaakbijmeerderetakenterug.Zokomtdecompe-
tentienetwerkenmaarliefstbijachttakenvoor.Daaruitblijktdusdatdezecompetentievoor
belangenbehartigingenormbelangrijkis.
Hoegebruiktudezelijstmetcompetenties?
Debelangenbehartigerzelf:Ukuntaandehandvandelijstzienwelketakenhetbestepassenbijuwcompetenties.Mo-
gelijkzietuaanleidingombepaaldecompetentiesverderteontwikkelen.Omdatuextra,of
juistanderetakenvooruwrekeningwiltgaannemenofomdatuzichpersoonlijkverderwilt
ontwikkelen.
Decliënten-ofbelangenorganisatie:Metdelijstvantakenencompetentiesontstaateenbeeldvandecompetentiesdieeencliën-
ten-ofbelangenorganisatieinhuismoethebbenombelangenbehartiginggoeduittekunnen
voeren.Ookkandeorganisatienagaanwelkecompetentieshaarbelangenbehartigershebben
enofdezematchenmethuntaken.
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers 15 * * *
Hoofdstuk 3: Competentiescorelijst en andere toepassingen
Decompetentiescorelijstiseenlijstmetstellingenoverdetwaalfcompetentiesvande
collectievebelangenbehartiger.Delijstgeeftinzichtinwaarugoedinbentenopwelke
puntenuzichnogverderkuntontwikkelen.Opdiemanierwordthetcompetentieprofiel
ookeenheelpraktischinstrument.Bijiederecompetentiekrijgtuvierstellingen,waaru
zeer waar,meestal waar,beetje waarofniet waarkuntinvullen.Hiermeekuntuaangeven
inhoeverredestellingopuvantoepassingis.Antwoordtubijdevierstellingenvooralzeer
waar ofmeestal waar,danligtdecompetentieugoed.Devragenwaaruniet waar ofbeetje
waar aankruist,zijnleerpunten.Eenvoorbeelduitdescorelijst,dathoortbijdecompetentie
‘communiceren’:
Ikbenbereikbaarviamail,telefoon,internetofsocialmedia.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Bentuinderdaadiemanddieopverschillendemanierenmakkelijktebereikenis,dankruist
umeestal waar ofzeer waar aan.Maarbentuiemanddieeigenlijkhelemaalnietzothuisis
ininternetenmailendaardoorwatlastigertebereiken,danantwoordtumetniet waarof
beetje waar.
Descorelijstisbedoeldvoordeontwikkelingvandecompetentiesvandebelangenbeharti-
ger.Hetuitgangspuntis:Watwiliemandlerenenwiekanhemofhaardaarbijondersteu-
nen?Descorelijstisdaaromnietalleenbruikbaarvooraankomende,maarookvoorervaren
belangenbehartigers.
Voorbeeld 1:Eenbelangenbehartigerbijeencliëntenorganisatievoormensenmeteenver-
standelijkebeperkingvultdescorelijstin.Hijantwoordtvaak‘zeerwaarofmeestalwaar’bijde
competentiesnetwerken, onderhandelen en samenwerken.Hijscoort‘nietwaarofbeetjewaar’
bijdecompetentiessensitiviteit, creativiteit en stressbestendigheid.Ditverklaartvoorhem
waaromhijlangdurigeonderhandelingenmetdegemeentezoslopendvindtenhetsomslastig
vindtomimpassesindieonderhandelingentedoorbreken.Hijwilhierwelgraagaanwerken,
wantdatzouzijnwerkalsbelangenbehartigereffectievermaarvooralookplezierigermaken.
* * * 16 Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
Voorbeeld 2: Eenbelangenbehartigerbijeenintercultureelplatformvoeltzichalseenvisin
hetwaterbijcontactenmetachterban,hetoppikkenvansignalenendezeomzettenineen
planvanaanpak.Hijvoeltzichnogniethelemaalopzijnplekindeuitvoeringvandieplan-
nen.Hijvultdecompetentiescorelijstin.Daaruitblijktdathijgoedscoortopcompetentiesdie
hijnodigheeftvoorsignalerendetaken,zoalssignaleren,sensiviteitensamenwerken.Enhij
scoortminderopdecompetentiesdiehijnodigheeftvoortakenindeuitvoering,zoalsover-
tuigingskrachtenonderhandelen.Ditinzichtwerktheelverhelderendenhijbespreektmet
zijnbegeleiderofhijvooralinfase1en2vanbelangenbehartigingactiefblijftofdathijzich
ookindeuitvoerendetakenverdergaatontwikkelen.
Hoegebruiktudezecompetentiescorelijst?
Instrumentvoordebelangenbehartigerzelf:Methetinvullenvandecompetentiescorelijstkrijgtubeterzichtopuwindividuelevoorkeu-
ren,interessesenuitdagingen.Enukuntdanmakkelijkerbenoemenwaarinuwiltgroeien.In-
vullenkangezamenlijkofalleen.Inhetlaatstegevalisweldenodigezelfreflectievereist.Een
tipisdatunahetinvullenookomeenreactievraagtvanvriendenofvertrouwdecollega’s.
Datgeeftextrainformatieoverhoeanderenuwmaniervanwerkenervaren.Anderetips:
* Ukuntdelijstnaverloopvantijdopnieuwinvullen,omtezienofersprakeisvanverande-
ringenontwikkeling.
* Hetisookgoedmogelijkomdescorelijstgefaseerdintevullenofomalleeneengedeeltete
gebruiken.Ookmethetoogopdelengtevandelijstisditsomszelfsaanteraden.
* Hetvoordeelvandescorelijstsameninvullenisdatuommeeruitlegkuntvragenalsstel-
lingenofcompetentiesonduidelijkzijn.
Instrumentvoorcliënten-ofbelangenorganisatie:Organisatieskunnenhunmensenaandehandvandelijstgerichterinzettenoppassende
activiteiten.Dezescorelijstisdanookgoedtegebruikentijdenseenbegeleidingsgesprekof
overleg.Debegeleiderofconsulentmoethiervoorweldenodigecoachingsvaardigheden
hebben:elkebelangenbehartigervraagtimmersweeromeenanderebenadering.Bovendien
moetduidelijkgemaaktwordendathetnietgaatomeenbeoordeling,maareerderomhet
bewustwordenvandeeigenkrachtenmogelijkheden.
Kernvragenhierbijzijn:Waarbenjegoedin?Watwiljeleren?Hetuitgangspuntvanhet
gesprekisdepersoonzelf.Descorelijstishierbijtezienalseeninstrument,datrichtinggeeft
aandebegeleidingendeondersteuningdienodigis.
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers 17 * * *
AnderemogelijkhedenomdecompetentiestegebruikenIndividueel:maaktwaalfkaartjesmetopiederkaartjeeencompetentiemetdebijbehorende
omschrijvingofeenpassendbeeldofpictogram.Debelangenbehartigerzelfkiestdriecompe-
tenties/kaartjesdiehijhetmeestbijzichzelfvindtpassen:datzijnzijnkwaliteiten.Enhijkiest
driecompetenties/kaartjesdieverdervanhemafstaan,maarwaarinhijzichwelwilontwikke-
len.Deresultatenkunnenwordenbesprokenmetdebegeleiderofcoach.
Team:maakvanelkecompetentiemeerderekaartjes.Eenteamlidstaatcentraal.Alleteam-
ledenkiezentweecompetentiesdiezevindenpassenbijdekwaliteitenvanhetteamliddat
centraalstaat.Deteamledengevenookaanwaaromzediecompetentiesbijhemhebben
gekozen.Zokrijgtiemandzichtopwelkekwaliteitenanderenbijhemzien.Iedereenuithet
teamkomtopdiemanieraandebeurt.
Eenmogelijkevervolgstapisdatiederteamlideencompetentiekiestwaarinhijzichzouwillen
ontwikkelenendittoelicht.Eenideeisomeenduotemakenmeteenteamliddatdiecompe-
tentiealheeft,zodatteamledenelkaaronderlingkunnencoachen.
* * * 18 Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
DescorelijstcompetentiescollectievebelangenbehartigerDescorelijstbestaatuitdetwaalfcompetentiesvandecollectievebelangenbehartigermet
daarbijsteedsvierstellingen.Perstellingkuntuaangeveninhoeverrezeopuvantoepassing
zijn.Bijvoorbeelddestelling‘ikbenbereikbaarviamail,telefoon,internetofsocialmedia’.
Bentuinderdaadiemanddieopverschillendemanierenmakkelijktebereikenis,dankruist
umeestalwaarofzeerwaaraan.Maarbentuiemanddieeigenlijkhelemaalnietzothuisis
ininternetenmailendaardoorwatlastigertebereiken,danantwoordtumetnietwaarof
beetjewaar.
1.SignalerenenanalyserenBelangenbehartigers herkennen belangrijke en essentiële informatie. Zij leggen verbanden
tussen gegevens en signalen van de achterban c.q. cliënten. Mogelijke oorzaken van proble-
men sporen zij op en zoeken naar meer materiaal om de signalen te onderbouwen.
Ikoordeelniettesnel,maaronderzoekeerstdefeiten.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikstelvragenomsituatiesteverhelderen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikkijkgoednaarhetgedragvanmensen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikverzamelsignalenendeeldezemetanderenomerachtertekomenofzijzeherkennen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers 19 * * *
2.SensitiviteitBelangenbehartigers leggen verbindingen tussen algemene ontwikkelingen en individuele
situaties. Zij kunnen aanvoelen waar knelpunten liggen en weten dit op het juiste moment bij
de juiste personen aan te kaarten.
Ikkanmeinleveninmensen,aansluitenbijhunbelevingswereld.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikkaninschattenofindividueleproblemenookvoormeermensenkunnenspelen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikkaninschattenofbeleidsmatige/politiekeontwikkelingeneenbepaaldeinvloedopmensenhebben.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikhebgevoelvoortiming.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
3.CommunicerenBelangenbehartigers maken hun ideeën en meningen mondeling en schriftelijk aan anderen
duidelijk. Zij zijn in staat hun taalgebruik aan te passen aan de achterban en beleidsmakers.
Ikluisternaaranderen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
* * * 20 Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
Ikkanargumentenschriftelijkonderbouwen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikbengoedbereikbaarviatelefoon,internetenmail.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikkanomgaanmethetjargonvanprofessionals/beleidsmakers/politici.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
4.LefBelangenbehartigers durven risico’s te nemen om een bepaald resultaat te behalen. Zij nemen
in acht dat niet alle gevolgen van de activiteit voor de eigen positie en die van de organisatie
te overzien zijn.
Ikvindhetleukomvastegewoontesofpatronentedoorbreken.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikbeninstaatomteimproviserenalsdesituatiedaaromvraagt.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikdurfrisicotenemendooreennieuweaanpakuitteproberen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers 21 * * *
Ikgebruikgraaghumoromveranderingteweegtebrengen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
5.CreativiteitBelangenbehartigers komen met nieuwe en originele oplossingen voor vraagstukken. Zij beden-
ken nieuwe aanpakken ter vervanging van bestaande en weten daar aandacht voor te vragen.
Ikhebverbeeldingskracht;daardoorkaniknieuwewerkwijzenbedenken.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikweetmensenteenthousiasmerendoorhenaantesprekenophunkracht.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikstelgraagprikkelendevragenommensenopeenanderspoortezetten.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikvindhetleukomdemediainteschakelenbijorigineleplannen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
* * * 22 Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
6.OnderhandelenBelangenbehartigers weten aan andere partijen de eigen standpunten én gemeenschappelijke
doelen zo over te brengen, dat het leidt tot overeenstemming bij beide partijen.
Ikweethoeenwaarikeenlobbyvooreendoelgroepkanvoeren.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikdraaglogischeoplossingenaandievoordeanderaanvaardbaarzijn.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikbepaalvoorafopwelkegebiedenikwaterbijdewijnkandoen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikbrengvoor-ennadelenvaneenvoorstelinkaart.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
7.OvertuigingskrachtBelangenbehartigers oefenen invloed uit op mensen en situaties door aansprekende argumen-
ten en/of ervaringen te gebruiken. Zij weten draagvlak te creëren. Zij bereiden zich voor en
kennen hun eigen agenda en die van anderen.
Ikzorgdatikvoorbereidingesprekgaendedoelstellingvandeachterbanhelderheb.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers 23 * * *
Ikdoemijnwerkmetmijnhart.Watikdoeisechtomdathetvanbinnenuitkomt.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikvertelopdejuistemomentenpraktijkvoorbeeldenvandeachterban.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikkandeeffectenvanbeleidsontwikkelingenopdepraktijkverwoorden.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
8.NetwerkenBelangenbehartigers bouwen relaties en netwerken op die van pas komen bij het realiseren
van doelstellingen. Dit betreft zowel de interne netwerken (de achterban, organisatie, instel-
lingen) als externe netwerken (politici, onderzoekers, samenwerkingspartners).
Ikinvesteerincontactenmetdeachterbanenspeelinformatiedoor.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikinvesteerincontactenmetpolitici,managers,beleidsmakersenondernemers.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
* * * 24 Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
Ikgrijpbijeenkomstenenvergaderingenaanomanderenteontmoeten.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikbenbereikbaarviamail,telefoon,internetofsocialemedia.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
9.SamenwerkenBelangenbehartigers dragen bij aan een gezamenlijk resultaat, ook wanneer dat niet direct
van persoonlijk belang is. Zij benutten elkaars netwerk optimaal. Zij ondersteunen elkaar in
het uitvoeren van een taak, en dragen daar op een constructieve manier aan bij.
Ikdeelmijnnetwerkmetanderebelangenbehartigers;ikcreëertoegangvooranderen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikbetrekanderenbijoverlegenbouwvoortopvoorstellenvananderen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Iklevereenaandeelaaneengezamenlijketaak.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers 25 * * *
Ikkanaangevenbijcollega’swatiknodighebombepaaldeactiviteitentekunnendoen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
10.ZelfreflectieBelangenbehartigers kunnen reflecteren op hun eigen ervaring en deze ervaring gebrui-
ken in hun werk. Zij geven hun eigen (leer)behoefte aan en hoe zij willen groeien als
belangenbehartiger.
Ikkanmijneigenpersoonlijkesituatieloslatenalsikanderenvertegenwoordig.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikhebzichtopmijneigenervaringenkanditbijbelangenbehartiginggebruiken.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikweetwaarmijneigenkwetsbaarhedenenmogelijkhedenliggen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikkanverwoordenwatmijneigeninteresseszijn.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
* * * 26 Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
11.StressbestendigheidBelangenbehartigers schrikken niet terug voor politieke, beladen of ingewikkelde situaties. Zij
beseffen dat hun werk een lange adem nodig heeft en zetten door bij bijvoorbeeld tijdsdruk
of teleurstelling.
Ikhebdoorzettingsvermogen:ikzalnietsnelopgeven.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikbeninstaathetbijmijncollega’saantegevenalstakenmijteveelworden.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikkanrelativeren:hetduurtvaaklangvoordatjeietsbereikt.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikkantegentijdsdrukof(politiek)beladensituaties.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers 27 * * *
12.Politiek/bestuurlijkinzichtBelangenbehartigers hebben inzicht in politieke processen. Ze weten hoe de besluitvorming
werkt. Belangenbehartigers zijn zich bewust van de politieke en bestuurlijke verhoudingen en
situatie waarin zij belangen behartigen.
Ikkijkgoednaardeomgevingwaarinikbelangenbehartig.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikweethoeeengemeenteambtelijkenpolitiekinelkaarzit.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikvoelhetaanalserverschillendebelangenspelen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
Ikweetdaterallerleimogelijkhedenzijnominvloeduitteoefenen.
Zeerwaar Meestalwaar Beetjewaar Nietwaar
* * * 28 Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
Bijlage 1: Taken met bijbehorende competenties
Kerntaak 1: Knelpunten, problemen en vragen signaleren
Competenties
Taak 1.1delenvansignalenenafstemmen
metdeachterban(methetoogopde
collectiviteitvanhetsignaal)
1. Signaleren en analyseren
3. Communicatie
8. Netwerken
Taak 1.2volgenenuitwisselenactualiteiten,
beleidsmatige-enpolitieke
ontwikkelingen
1. Signaleren en analyseren
2. Sensitiviteit
3. Communicatie
9. Samenwerken
Taak 1.3 inkaartbrengenknelpunteninkaart
metdiversecommunicatiemiddelen
1. Signaleren en analyseren
2. Sensitiviteit
3. Communicatie
5. Creativiteit
8. Netwerken
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers 29 * * *
Kerntaak 2: Strategie en Plan van Aanpak
Competenties
Taak 2.1 sluitenvancoalitiesininterneenextern
netwerkvoorversterkingvanpositie
6. Onderhandelen
12. Politiek/bestuurlijk inzicht
8. Netwerken
9. Samenwerken
Taak 2.2inschakelenexternedeskundigheid
inen/ofbekijkenwelkeeigen
belangenbehartigersgeschiktzijn
1. Signaleren en analyseren
3. Communicatie
8. Netwerken
9. Samenwerken
10. Zelfreflectie
Taak 2.3 gezamenlijkuitzettenvandebeoogde
effectenenplaatsbepaling
12. Politiek/bestuurlijk inzicht
2. Sensitiviteit
5. Creativiteit
9. Samenwerken
Taak 2.4samenwerkenaaneenplanvooradvies,
creatieveactieofbeleidsmatige/politieke
activiteit
4. Lef
5. Creativiteit
9. Samenwerken
10. Zelfreflectie
* * * 30 Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
Kerntaak 3: Uitvoering
Competenties
Taak 3.1 uitvoerenactiviteitenbuitendeformele
besluitvormingsprocessen
4. Lef
5. Creativiteit
7. Overtuigingskracht
8. Netwerken
12. Politiek/bestuurlijk inzicht
Taak 3.2 uitvoerenactiviteitenbinnendeformele
besluitvormingsprocessen
6. Onderhandelen
7. Overtuigingskracht
12. Politiek/bestuurlijk inzicht
10. Zelfreflectie
11. Stressbestendigheid
Taak 3.3uitvoerenactiviteitenvoorverbetering
vaninspraak(bijvoorbeeldbinnen
voorzieningen)
1. Signaleren en analyseren
2. Sensitiviteit
3. Communicatie
7. Overtuigingskracht
8. Netwerken
Taak 3.4uitvoerenactiviteitengerichtop
deskundigheidenpositioneringvan
belangenbehartiging
6. Onderhandelen
7. Overtuigingskracht
8. Netwerken
10. Zelfreflectie
11. Stressbestendigheid
Taak 3.5 uitvoerenactiviteitengerichtop
voorlichtingofonderzoek
3. Communicatie
4. Lef
7. Overtuigingskracht
10. Zelfreflectie
11. Stressbestendigheid
Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers 31 * * *
Kerntaak 4: Evaluatie
Competenties
Taak 4.1
belangenbehartigersevaluerenen
beslissenofaanvullendeactiviteiten
nodigzijnomhetbeoogdeeffectte
bereiken
1. Signaleren en analyseren
2. Sensitiviteit
9. Samenwerken
10. Zelfreflectie
11. Stressbestendigheid
* * * 32 Taken en kwaliteiten van belangenbehartigers
Bijlage 2: Methode competentieprofiel
Voorditcompetentieprofielhebbenwedesystematiekvaneenberoepsprofielgevolgd.
Dezewerkwijzewordtvakeringezetomprofielentemakenvoorverschillendeberoepsgroe-
pen.Dewerkwijzehoudtin:
1.werksituatiesverzamelenuithetveld
2.takenonderscheiden
3.takenaanwerksituatieskoppelen
4.competentiesformuleren
5.takenaancompetentieskoppelen
Ditcompetentieprofielheeftdanookdezelfdeopbouwalshierbovenbeschreven.Wehebben
ookkennisoverprofielenvanvrijwilligersteunpuntengebruikt.Descorelijstisdaaronder
andereopgebaseerd.
Hetisbelangrijkdathetprofielvanuithetveldwordtingekleurd.Samenmetcliëntenorgani-
satieshebbenwegewerktaanditcompetentieprofielvoorbelangenbehartigers.Ditzijn
LandelijkPlatformGGz,WerkplaatsMaatschappelijkeOpvang,programmaVersterkingCliën-
tenPositie,ZorgbelangGelderlandendebelangenverenigingvoormensenmeteenverstande-
lijkebeperking(LFB).Viadezeorganisatieshebbenwebelangenbehartigersbenaderdommee
tewerken.Elkestapissamenmetbelangenbehartigersvastgesteld.
Wezijnalsvolgttothetprofielvoorbelangenbehartigersgekomen:
* telefonischeinterviewsmetbelangenbehartigersoverhunwerksituaties
* notitieovercollectievebelangenbehartiging
* bijeenkomstmetbelangenbehartigersovertakenencompetenties
* taken,competentiesenscorelijstvoorleggenaanbelangenbehartigers
* gesprekmetcliënten-enbelangenorganisatiesoverbruikbaarheidprofiel
MOVISIE is hét landelijke kennisinstituut en adviesbureau
voor maatschappelijke ontwikkeling. We bieden toepasbare
kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale
vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, zorg
en sociale veiligheid. In ons werk staan vijf actuele thema’s
centraal: huiselijk & seksueel geweld, kwetsbare groepen,
leefbaarheid, mantelzorg en vrijwillige inzet. Onze ambitie
is daadwerkelijk te investeren in een krachtige samenleving
waarin burgers zoveel mogelijk zelfredzaam kunnen zijn.
Een collectieve belangenbehartiger behartigt de belangen van zijn achterban,
bijvoorbeeld mensen met een beperking of chronische ziekte. Maar wat heeft
hij of zij nodig om deze bijzondere en soms zware taak goed uit te kunnen
voeren? En waar moet een belangen- of cliëntenorganisatie op letten als deze
nieuwe belangenbehartigers wil werven en vasthouden?
In dit competentieprofiel vindt u wat belangenbehartigers doen en welke
werkzaamheden tot positieve resultaten leiden.
Dit is de eerste deel van een nieuwe reeks publicaties van het Kennis-
programma Cliëntenparticipatie van MOVISIE. In het najaar van 2011
verschijnen twee nieuwe boekjes over:
* De verschillende rollen van Wmo-raden, waaronder die van
belangenbehartiger.
* Vrijwilligersmanagement kan Wmo-raden helpen, bijvoorbeeld bij het
werven van nieuwe Wmo-raadsleden en belangenbehartigers, en bij het
begeleiden en behouden van deze vrijwilligers.
Postbus 19129 * 3501 DC Utrecht * T 030 789 20 00 * F 030 789 21 11 * www.movisie.nl * [email protected]