taksa mbi pasurinë e paluajtshme instrumenti për rritjen e ... · pdf file48 taksa...

48

Taksa mbi pasurinë e paluajtshme Instrumenti për rritjen e të ardhurave dhe zbatimin e politikave urbane në nivel vendor

Anila GjikA Dritan ShutinA

1. Përmbledhje

Si pjesë e programit të reformës së decentralizimit fiskal, njësitë e qeverisjes vendore (NjqV-të) në Shqipëri kanë zhvilluar gradualisht burimet e veta të të ardhurave për të plotësuar transfertat e përftuara nga qeveria qendrore. Një burim potencial (aktualisht i nënvlerësuar) për ‘të ardhurat e veta’ të NjqV-ve është taksa e pasurisë. Për më tepër, me ndryshimet e duhura ligjore (p.sh, duke zgjeruar bazën e taksës për të përfshirë taksimin e tokës urbane, veçanërisht asaj të pandërtuar), taksa e pasurisë prezanton një potencial të madh si instrument që sjell përdorimin më racional dhe eficient të tokës në zonat urbane.

Gjatë dekadës së fundit, korniza ligjore për taksën e pasurisë u qartësua, dhe shumë NJQV kanë përfituar njohuritë e nevojshme si dhe eksperiencën për të hartuar dhe zbatuar politika për taksimin e pasurive (ndërtesave dhe tokës bujqësore). Hapi kryesor për t’u ndjekur në vazhdim është rritja e të ardhurave të gjeneruara prej taksës së pasurisë nëpërmjet administrimit me eficient të taksës, duke adresuar nevojën për të siguruar drejtësi dhe barazi në zbatimin e taksës.

49

INDIVIDI, SHoqËRIA DHE REALITETI URBAN

Në vende të tjera të rajonit të Ballkanit, taksa mbi pasurinë e paluajtshme së bashku me forma të tjera të taksave mbi pasurinë, po bëhet një burim gjithmonë e në rritje në gjenerimin e të ardhurave për të financuar shpenzimet lokale dhe kostot e investimeve në infrastrukturë.

Kjo për disa arsye: 1. duke qenë se baza e taksës është e dukshme për këdo,

shmangia ndaj taksave që lidhen me pasurinë e paluajtshme në kushtet e një baze të plotë të dhënash është e vështirë;

2. përsa i përket administrimit të taksës, mbledhja e taksës mbi pasurinë mund të garantohet nëpërmjet barrës që mund të vendoset mbi një pasuri të caktuar në rast se taksat nuk janë paguar;

3. kjo taksë është një burim konstant të ardhurash për njësitë e qeverisjes vendore dhe në periudha afatëgjata kjo taksë ndjek tendencën e ndryshimeve në zhvillimin ekonomik vendor. Si rezultat, taksat mbi pasurinë mund të ndihmojnë në rritjen e mundësive për kredi të NjqV-ve, dhe të mbështesin huamarrjen në nivel vendor, e cila përgjithësisht kërkohet për investime madhore në infrastrukturë;

4. ashtu si edhe taksa të tjera vendore, taksa mbi pasurinë rrit nivelin e përgjegjshmërisë së drejtuesve vendorë, për shkak se ajo krijon një lidhje të drejtpërdrejtë midis pagesës së taksës dhe shërbimeve që sigurohen prej njësisë vendore dhe që lidhen me pasurinë e paluajtshme.

Parakusht për çdo rritje domethënëse në vlerën e taksës së ndërtesës është përmirësimi në mënyrën sa më të drejtë për ndarjen e barrës së taksës. Aktualisht, barra bie në përpjesëtim të zhdrejtë mbi ata taksapagues, të cilët deklarojnë pronën e tyre, raportojnë karakteristikat e saj dhe paguajnë detyrimin e tyre. Përmirësimet në lidhje me drejtësinë në ndarjen e barrës së taksës kërkojnë përmirësime në mbulimin, vlerën dhe eficiencën e grumbullimit. Në lidhje me mbulimin, qëllimi është zhvendosja nga sistemi aktual

50

KAPITULLI I

- bazuar në masë në deklarimet e zotëruesit – në sistemin e bazuar në harta. Kjo do të mundësojë që të gjitha pasuritë e taksueshme të mund të jenë të regjistruara dhe të llogaritura si të tilla. Në lidhje me vlerën, objektivi është zhvendosja drejt vlerës së tregut, duke rekomanduar përveç taksimit të ndërtesës edhe taksimin e tokës urbane, veçanërisht asaj të pandërtuar. Në parim kjo do të ndikojë në tregun e pasurive të paluajtshme në vend, dhe do të mundësojë përdorimin më efiçient të tokës.

Vlerësimi bazuar në vlerën e tregut duket të jetë i vështirë në mjedisin ekzistues, duke qenë se çmimet e paguara në transaksionet e pasurive të paluajtshme shpesh janë paraqitur/regjistruar poshtë vlerës reale në dokumentet zyrtare. Megjithatë në transaksionet aktuale ekziston mjaftueshëm informacion për të mundësuar zbatimin e suksesshëm të një ndërmarrjeje të tillë. Gjithashtu, ky informacion mund të plotësohet nëpërmjet vlerësimit masiv të pronës për përcaktimin e vlerës së saj me vetëdeklarim apo me vlerësues të jashtëm.

Zgjerimi i bazës së taksueshme dhe taksimi mbi vlerën e tregut mund të rrisin potencialin e taksës, por jo domosdoshmërisht të rrisin grumbullimin e të ardhurave. E ardhura prej taksës së pasurisë është produkt i një numri faktorësh, mes të cilave tepër të rëndësishme rendisim:

1. numri i pasurive i listuar në regjistrat e pasurive; 2. vlerësimi për çdo pasuri; 3. tarifa e taksës 4. niveli i grumbullimit. Dështimi në dy fazat e fundit (niveli

i tarifës dhe ai i grumbullimit të taksës) mund të zhvendosë çfarëdo përfitimi të bërë në dy fazat e para.

Taksat mbi pasurinë e paluajtshme (veçanërisht taksat mbi pasurinë e banuar) janë politikisht të ndjeshme në varësi të masës dhe vlerës me të cilën ato rriten. Kjo është arsyeja kryesore pse qeveritë vendore, me frikën e implikimeve politike, hezitojnë në adoptimin

51


e vlerave më të larta për taksën e pasurisë sipas hapësirave që krijon ligji. Në disa raste qeveritë vendore tentojnë madje uljen e nivelit të taksës për të rritur numrin e pagesave, apo edhe tolerojnë në grumbullimin e taksës, për të shmagur pakënaqësitë prej taksapaguesve. Rekomandimi për të zgjeruar bazën e taksës së pasurisë dhe për t’u zhvendosur drejt taksës së bazuar në vlerën e tregut të pronës (qoftë kjo ndërtesë apo truall) ngelet i vlefshëm vetëm në rast se njësitë vendore këmëngulin në rritjen e tarifës dhe në përmirësimin e grumbullimit të taksës.

Për njësitë e qeverisjes vendore, qartësisht, nuk ka një taksë që të veçohet mbi të tjerat si më e mira, apo ideale në çdo rrethanë. Taksa e pasurisë së paluajtshme, ngelet ndër më të preferuarat pasi baza e saj është e palëvizshme, i lejon njësive vendore të taksojnë ata banorë të cilët përfitojnë prej shërbimeve publike, dhe nëse është e manaxhuar mirë shndërrohet në një instrument për të mundësuar përdorimin me efiçiencë të tokës dhe për të garantuar se pushteti vendor punon në mënyrë të përgjegjshme, transparente dhe efiçiente.

2. Konteksti dhe rëndësia e çështjes

Në kushtet e një transformimi dinamik urban të vendit, njësitë vendore në Shqipëri, përballen me një gamë të gjerë problemesh, shumica e të cilave kanë të bëjnë me të ardhurat e ulëta lokale krahasuar me nevojën për investime kapitale në infrastrukturën sociale e fizike që këto qytete në rritje kanë.

Qytetet shqiptare nuk kanë burime të mjaftueshme financiare për të filluar një program afatgjatë për ndërtimin e infrastrukturave të tyre kryesore. Në këto kushte, duke qenë se projektet e ardhshme për infrastrukturat, të cilat varen kryesisht prej transfertave të qeverisë qendrore, ngelen të pasigurta, njësitë e qeverisjes vendore nuk arrijnë t’i përdorin ato në mënyrë strategjike për të mundësuar zhvillimin apo rizhvillimin efiçient të tokës.

52

KAPITULLI I

Shumë është diskutuar në Shqipëri në lidhje me faktin nëse pushteti vendor ka para të mjaftueshme! Të ardhurat vendore si përqindje e shpenzimeve në nivel vendor janë rritur në mënyrë të ndjeshme, veçanërisht gjatë viteve 2000 - 2007. Por, me ndryshimet e bëra gjatë vitit të shkuar në ligjin për taksat lokale (nr. 10117, dt. 24/04/2009), i cili në mënyrë direkte prek të ardhurat lokale, gjithmonë e më tepër pushtetet vendore po hasin vështirësi për të përballuar kërkesën në rritje për shërbime më të mira për qytetarët dhe nevojën për infrastruktura të përmirësuara.

Një ndër burimet e qenësishme për qeverinë vendore është e ardhura prej taksës së pasurisë (ose më saktësisht, taksës mbi ndërtesën), e cila aktualisht administrohet prej qeverisë vendore. Ajo sjell një kontribut relativisht të vogël në të ardhurat lokale. Ndonëse Parlamenti rriti përqindjen e taksës së pasurisë që i kalon pushtetit vendor në 100% në vitin 2003, taksa kontribuoi me vetëm 5% në të ardhurat e veta të pushtetit vendor në vitin 2007 dhe kjo vlerë ishte e barabartë me 3 dollarë amerikanë për person, ose rreth 0.1% e PBB-së�. Kjo, pjesërisht, vjen nga fakti se ekzistojnë ende shumë dobësi administrative për manaxhimin e kësaj takse, gjë e zakonshme në ekonomitë në tranzicion. Mbulimi me këtë taksë është në nivele të ulëta – pasuritë janë të vendosura në lista vetëm nëse pronarët e tyre vendosin t’i deklarojnë ato apo nëse evidentohen gjatë regjistrimeve të ndryshme. Vlerat e taksës bazohen në karakteristikat e pronës të raportuara edhe këto prej zotëruesve, në shumicën e rasteve të raportuara më ulët. Efiçienca në grumbullimin e taksës është e ulët. Duket se grumbullohet jo më tepër se 50% e vlerës së taksuar.

Taksa e pasurisë së paluajtshme përcaktohet si një nga taksat më kontradiktore (të debatuara) në teorinë e financave publike. Është shumë jopopullore – taksapaguesit nuk e pëlqejnë, ndoshta sepse në shumë raste kjo është e vetmja taksë që ata shohin. Taksat e tjera zbriten prej të ardhurave të tyre ose fshihen në çmimin e të mirave që përftohen/blihen. Nga ana tjetër, taksa e pasurisë së paluajtshme

53


shihet si një tregues jo fort i saktë i ‘mirëqenies/pasurisë neto’, sepse në çdo komunitet ka familje me të ardhura të ulëta, të cilat disponojnë pasuri me vlerë të lartë.

Pavarësisht këtyre avantazheve, taksa e pasurisë së paluajtshme duket të jetë forma më e përshtatshme për të gjeneruar të ardhura në shumë vende. Megjithë levizjet e tregut të pasurive të paluajtshme, atributi më i rëndësishëm pozitiv i kësaj takse është qëndrueshmëria. Po ashtu, kjo taksë rezulton të jetë me përfitim. Vlera e pasurisë influencohet prej shërbimeve publike lokale, pra kosto e ndërtesës nuk është e vetmja arsye për vlerën e lartë të taksës së pasurisë dhe si rezultat i nivelit të lartë të shërbimeve publike lokale rritet rrjedhimisht edhe vlera e saj.

Në këtë dokument taksa e pasurisë së paluajtshme do të shikohet e lidhur me zhvillimet urbane në Shqipëri dhe do të konsiderohet veçse si një instrument që përmirëson financat vendore, një instrument për të influencuar tregun e pasurive të paluajtshme dhe për të inkurajuar përdorimin efiçient të tokës.

Rekomandimet e bëra në këtë dokument politikash në lidhje me taksën e pasurisë si një instrument moderues në gjenerimin e të ardhurave lokale dhe zbatimin e politikave urbane në nivel vendor, mbështeten mbi një sërë konceptesh teorike e parimesh, mbi të cilat ngrihet i tërë sistemi i taksimit të pasurisë së paluajtshme. Thelbi i këtyre parimeve lidhet me drejtësinë administrative, sociale, ekonomike si dhe implikimet politike. Ndonëse një pjesë e tyre janë plotësuese të njëra-tjetrës, një pjesë rezultojnë të jenë reciprokisht kontradiktore, megjithatë shumica e parimeve ngrihen mbi nocionet e drejtësisë, barazisë dhe uniformitetit.

Është e rëndësishme që prezantimi i një sistemi të ri të taksimit të pasurisë të lidhet drejtpërdrejt me “aftësinë për të paguar”, mbështetur mbi taksimin proporcional. Kjo garanton ‘uniformitetin’ dhe është një hap i sigurt drejt përfitimit fiskal, sidomos në sistemet e bazuara mbi vlerën e tregut. Një tjetër parim i ruajtur në konsideratë lidhet me bazën

54

KAPITULLI I

tatimore. Sa më e gjerë të jetë ajo, aq më ‘neutrale’ në lidhje me ‘sjelljet’ ekonomike tenton të jetë. Një taksë neutrale inkurajon një përzierje optimale të faktorëve të prodhimit (të punës, kapitalit, manaxhimit, dhe të tokës), dhe rrjedhimisht, në bazë të teorive ekonomike, rrit mirëqenien e përgjithshme. Taksat e larta mbi një nga faktorët e prodhimit (të përmendur më sipër), priren të zhvendosin investimet në drejtime të tjera me taksa më të ulëta. Veç kësaj, taksimi i paanshëm i pasurisë së biznesit lidhet me nevojën për të siguruar një terren sa më të favorshëm për të ‘punuar’; pronat e mbitaksuara rezultojnë në disavantazh konkurues. Megjithatë, në funksion të subvencionimit apo nxitjes së industrive të veçanta, apo për tërheqjen e biznesit dhe të investimeve, mund të përdoren preferencat dhe stimujt nëpërmjet politikave fiskale – duke mos respektuar kështu parimin e uniformitetit.

E rëndësishme është që të gjitha vendimet e marra mbi taksën e aplikuar të jenë transparente dhe të gëzojnë pranimin publik. Pranimi publik nënkupton miratimin e shumë elementeve, ku përfshihen baza e taksueshme, niveli i taksës, mënyra e pagesës, përfitimet apo penalitetet, etj, dhe mund të ndërtohet vetëm nëpërmjet informimit dhe përfshirjes së suksesshme të publikut.

Së fundmi, sistemi i propozuar për taksën e pasurisë – e trajton atë si një instrument progresist në gjenerimin e të ardhurave lokale dhe zbatimin e politikave urbane – ndërton edhe mbi dy parime shumë të rëndësishme: atë të qëndrueshmërisë dhe të efektivitetit të kostos.

qëndrueshmëria ka të bëjë me mundësinë që ofron taksimi i pasurisë me bazë vlerën e tregut në përdorimin efiçient të tokës dhe orientimin e zhvillimeve urbane, dhe njëkohësisht me të ardhurat që arrin të gjenerojë në formë të vazhdueshme dhe në raport të drejtë me rritjen ekonomike. Por, për të garantuar këtë, është e nevojshme që taksa të plotësojë edhe parimin mbi efektivitetin e kostos, që do të thotë, të ardhurat e gjeneruara prej taksës duhet të justifikojnë kostot e administrimit dhe manaxhimit të taksës (krijimi dhe përditësimi i bazës së të dhënave, aplikimi dhe grumbullimi i kostos etj).

55


2.1 Çfarë ndodh në vendet europiane dhe të rajonit?

Një ide mbi të ardhurat e krijuara prej taksës së pasurisë mund të merret prej ekzaminimit të eksperiencës së vendeve të tjera. Taksa e pasurisë së paluajtshme aplikohet gjerësisht në vendet europiane (me përjashtim të Belgjikës dhe Maltës) dhe në ato të rajonit. Ajo manaxhohet në pjesën më të madhe si taksë lokale (përveç se në Greqi dhe Suedi, ku aplikohet pjesërisht si taksë lokale dhe pjesërisht si taksë qendrore). objekti i taksës janë persona juridikë apo individë, të cilët zotërojnë/përdorin banesa/hapësirë biznesi apo tokë.

Në pjesën më të madhe të vendeve në Europë (renditim këtu Francën, Gjermaninë, Hollandën, Danimarkën, Mbretërinë e Bashkuar, Suedinë, Greqinë, Italinë, Hungarinë, Spanjën, Austrinë, Çekinë, Slloveninë, Kroacinë, Bullgarinë, Rumaninë, Malin e Zi, Maqedoninë etj.) taksa e pasurisë së paluajtshme aplikohet mbi tokën dhe ndërtesat. Përjashtim bën Estonia, ku taksa aplikohet vetëm mbi tokën.

Në shumicën e herëve baza e taksës është vlera e pasurisë së paluajtshme sipas vlerësimit të administratës së taksave lokale. Disa shtete (p.sh, Franca, Irlanda dhe Mbretëria e Bashkuar) përcaktojnë bazën e taksës mbi vlerën e qirasë së pasurisë së paluajtshme. Një tjetër shembull na vjen nga qipro, ku në vitin 2009, baza e taksës së pasurisë së paluajtshme i referohet vlerës përkatëse të pasurisë në vitin 1980. Nivelet e tarifës së taksës së pasurisë lëvizin brenda segmentit 0.1% në 3% të vlerës së pasurisë dhe përcaktohen përgjithësisht prej autoriteteve lokale.

Ambientet e përdorura për banim në një pjesë të vendeve trajtohen në mënyrë të diferencuar përsa i përket nivelit të tarifës; në disa vende (si Greqia, Irlanda, Italia, Lituania dhe Protugalia) ambientet e banuara (banesat e shfrytëzueshme) përjashtohen plotësisht prej taksës së pasurisë, ndërsa në vende të tjera (Bullgaria dhe Sllovenia) janë subjekt i niveleve më të ulëta të taksës.

56

KAPITULLI I

Ajo që bën më tepër përshtypje dhe vjen e artikuluar si mesazh i qartë prej eksperiencës së vendeve europiane dhe atyre të rajonit, është pikërisht përdorimi i taksës së pasurisë jo thjesht si një instrument për gjenerimin e të ardhurave lokale, por si një instrument, i cili shoqëruar me politika të përshtatshme e të studiuara lokale, mund të ndikojë drejtpërdrejt në zhvillimin ekonomik lokal, duke nxitur segmente të caktuara të zhvillimit, siç janë industria e ndërtimit, tregu i pasurive të paluajtshme, bujqësia, zhvillimet urbane, strehimi social, nxitja e investimeve të ndryshme etj.

3. Vështrim kritik mbi situatën, politikat dhe instrumentet ekzistuese në Shqipëri

Kronologji e bazës ligjore për taksën e pasurisë në Shqipëri: Taksa mbi pasurinë në Shqipëri, ka nisur të aplikohet në vitin ’94, pas reformës së ndërmarrë në sistemin e taksave. Ligji nr. 7805, datë 16.03.1994 “Për tatimin mbi pasurinë në Republikën e Shqipërisë” është i pari ligj, i cili përcakton tatimin mbi pasurinë në dy format e saj të aplikuara edhe sot: tatimin mbi tokën bujqësore dhe tatimin mbi ndërtesat. Përgjegjëse për administrimin dhe manaxhimin e taksës përcaktohet Ministria e Financave dhe të ardhurat shpërndahen mes pushtetit qendror dhe atij vendor respektivisht në nivelet 60%/40%. NjqV-të ngarkohen me përgjegjësinë e hartimit të dokumentacionit për ndërtesat në juridiksionin e tyre, ndërsa ndërmarrjet elektrike vendosen në rolin e agjentit tatimor kundrejt përfitimit prej 5% të vlerës së grumbulluar.

Në vitin 1998, përgjegjësia për administrimin dhe manaxhimin e taksës së pasurisë i transferohet NjqV-ve, ndërsa ndërmarrjet elektrike vazhdojnë të luajnë rolin e agjentit tatimor. Megjithatë, vetëm pas katër vjetësh, në vitin 2002, taksa mbi pasurinë përcaktohet si taksë vendore, duke i dhënë kështu kohën e mjaftueshme pushtetit vendor për krijimin e infrastrukturës së nevojshme për administrimin dhe manaxhimin e taksës.

57


E aplikuar si tatim kombetar deri në vitin 1998, e vlerësuar si taksë vendore në vitin 2002, sot taksa e pasurisë përcaktohet si përgjegjësi e plotë e pushtetit vendor. Ligji nr. 8982, datë 12.12.2002 “Për sistemin e taksave vendore” dhe më pas ligji nr. 9632, datë 30.10.2006 “Për sistemin e taksave vendore” ruan klasifikimin e taksës së pasurisë në dy format e përcaktuara: mbi tokën bujqësore dhe mbi ndërtesën.

Elemente dhe karakteristika të taksës së pasurisë së paluajtshme në Shqipëri: Objekti i taksës së pasurisë janë të gjithë personat fizikë e juridikë, vëndas e të huaj, pronarë apo administrues të pasurive. Taksa llogaritet si detyrim vjetor i taksapaguesit. Ligji nr. 9632, datë 30.10.2006, ndryshuar me ligjin nr. 10117, datë 23.04.2009, përcakton kategoritë e bazës së taksës dhe nivelet treguese për secilën prej tyre.

Baza e taksës është sipërfaqja e ndërtesës apo e tokës bujqësore, niveli i taksës përcatohet në vlerë për metër katror në vit dhe të ardhurat nga taksa i përkasin plotësisht pushtetit vendor. Baza ligjore përkatëse shprehet mbi kategoritë kryesore të taksës dhe nivelet treguese të saj, ndërkohë që iu jep hapësirë të plotë këshillave vendorë në: përcaktimin e nivelit të taksës, përjashtimin e disa grupeve sociale nga detyrimi, përcaktimin e kësteve të pagesës etj.

Forma më e aplikuar dhe më tepër e shfrytëzuar e taksës së pasurisë sot nga NjqV-të është ajo e taksës mbi ndërtesën. Ajo aplikohet mbi të gjitha kategoritë e ndërtesave publike apo private, pavarësisht kohës së ndërtimit të tyre. Kjo e fundit diferencohet disi nëpërmjet nivelit të tarifës së taksës së ndërtesës.

Ndonëse taksa e pasurisë në Shqipëri lidhet drejtpërdrejt me industrinë e ndërtimit, ritmet me të cilat rezultojnë të rriten të ardhurat e gjeneruara prej saj në nivel vendor, janë larg ritmeve të zhvillimit me të cilat prezantohet industria e ndërtimit. Veç kësaj, e aplikuar kryesisht vetëm mbi ndërtesën dhe më pak mbi tokën bujqësore taksa e pasurisë në Shqipëri lidhet pak apo aspak me

58

KAPITULLI I

zhvillimet urbane dhe përdorimin e tokës, duke bërë që NjqV-të të privohen prej një instrumenti të rëndësishëm që mund të lehtësonte këtë proces.

Problematika në lidhje me taksën e pasurisë në Shqipëri: Kemi theksuar qysh në fillim të studimit se taksa e pasurisë shoqërohet me një ndjeshmëri të lartë politike. Duke qenë se aplikohet si taksë e drejtpërdrejtë mbi pronën ajo karakterizohet nga një bazë e gjerë, ku përfshihen si individët, ashtu edhe bizneset. Pavarësisht se të vendosur si njëlloj të barabartë në detyrimin e tyre përballë kësaj takse, nga eksperienca pranë NjqV-ve, vihet re tendenca për të “shfrytëzuar” në maksimum potencialin e siguruar nga kategoria “biznes”, krahasimisht me atë “familjarë”, si rezultat i “frikës” së përballjes politike me një kategori shumë të gjerë siç është ajo e “familjarëve”. Kuptohet që kjo shoqërohet edhe me një sërë faktorësh të tjerë, të cilët mundësojnë që grumbullimi i taksës prej kategorisë “biznes” të jetë më efektiv:

1. përqindjen e ulët që kjo kategori zë në totalin e numrit të takasapaguesve locale, duke e bërë në këtë mënyrë identifikimin fizik dhe më pas grumbullimin e taksës më të thjeshtë për t’u realizuar;

2. mundësia që pushteti vendor ka për të aplikuar masa shtrënguese mbi kategorinë “biznes” etj.

Ndërkohë situata nuk prezantohet e njëjtë për kategorinë “Familjarë” të taksapaguesve. Tendenca në grumbullimin e kësaj takse është në rritje dhe shkon në të njëjtin drejtim me grumbullimin e tarifave të tjera vendore që qytetarët duhet të paguajnë, nivelet e realizimit të saj nuk e kalojnë në asnjë rast18 55% të vlerës së parashikuar.

Për këtë arsye edhe analiza dhe rekomandimet tona fokusohen në disa elemente thelbësore të taksës mbi pasurinë që lidhen kryesisht me kategorinë “Familjarë”. Problematikat janë grupuar sipas tri çështjeve kryesore, të cilat i kemi vlerësuar si më të rëndësishmet:

18 I referohemi tetë NJQV-ve të analizuara gjatë studimit kërkimor mbi taksën e pasurisë, që janë: Shkodra, Kukësi, Lezha, Fushë -Kruja, Durrësi, Fieri, Korça dhe Berati.

59


1. Përcaktimi, identifikimi dhe vlerësimi i bazës së taksueshme; 2. Aplikimi dhe zbatimi i grumbullimit të taksës; 3. Transparenca dhe komunikimi me publikun

3.1 Përcaktimi, identifikimi dhe vlerësimi i bazës së taksueshme

Identifikimi i bazës së taksueshme është hapi i parë në procesin e administrimit të taksave dhe tarifave vendore në përgjithësi dhe taksës mbi pasurinë në veçanti. Si për çdo taksë dhe tarifë tjetër lokale, krijimi dhe përditësimi i një regjistri të saktë dhe të besueshëm të taksapaguesve dhe karakteristikave të tyre në lidhje me taksën përkatëse, është i domosdoshëm në planifikimin e të ardhurave të pritshme nga kjo taksë, në përcaktimin e objektivave për nivelin e grumbullimit të saj, në përcaktimin e indikatorëve të performancës për administratën përkatëse tatimore si dhe në përmirësimin e politikave që lidhen me nivelin e taksës.

Për taksën mbi pasurinë problemi i identifikimit të bazës së taksueshme është i dyfishtë. Taksa mbi pasurinë (ose duke përdorur gjuhën e legjislacionit të taksave dhe tarifave vendore – taksa mbi ndërtesën dhe tokën bujqësore) ka dy elemente bazë:

1. mënyra e llogaritjes së saj lidhet me sipërfaqen e pasurisë që taksohet, që do të thotë se njësisë së qeverisjes vendore i duhet të hartojë një bazë hartografike të dhënash me vendndodhjen dhe sipërfaqet e sakta të pasurive që janë subjekt i kësaj takse;

2. pavarësisht mënyrës dhe burimeve të informacionit që përdoren për hartimin e bazës hartografike të të dhënave, njësisë vendore i duhet të krijojë një lidhje midis pasurisë që është subjekt i taksimit dhe individit (pronarit/pronarëve të ligjshëm), të cilit duhet t’i drejtohet fatura e kësaj takse. Pra, njësive vendore ju duhet të krijojnë dhe kryqëzojnë dy baza të dhënash që në rastin e pasurive të

60

KAPITULLI I

paluajtshme jo-domosdoshmërisht janë e njëjta gjë. Këto janë inventari/regjistri i pasurive të paluajtshme dhe regjistri i taksapaguesve.

Ajo që vihet re në qytetet e studiuara19 dhe që duket të jetë e ngjashme edhe në qytetet e tjera është se informacioni i mësipërm nuk arrihet të merret nga Zyrat e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme (ZRPP). Ka dy arsye për ketë situatë:

1. Në një pjesë të konsiderueshme të qyteteve nuk ka përfunduar ende procesi i regjistrimit fillestar që do të thotë se ZRPP-të e kanë pothuajse të pamundur të japin një informacion të qartë brenda territorit administrativ në kushtet kur informacioni që ata zotërojnë bazohet kryesisht mbi regjistrimet e pjesshme të pasurive. Në kushte normale çfarëdolloj dokumentacioni që shërben si zëvendësues ose plotësues si dhe çdo dokumentacion tjetër që përbën titull pronësie, duhet të gjendet në zyrat e regjistrimit. Praktikisht kjo nuk ndodh edhe për shkak të mungesës së informimit të qytetarëve në lidhje me detyrimin që kanë për të regjistruar dokumente të këtij lloji në ZRPP;

2. Shpesh vihet re një mungesë bashkëpunimi ose mungesë dëshire për bashkëpunim pavarësisht se shkëmbimi i këtij informacioni është një kërkesë ligjore.

Legjislacioni për taksat vendore shprehet edhe për mënyrën e përcaktimit të sipërfaqes në rastet kur mungon dokumentacioni nga ZRPP-të. Për këtë sugjerohen dy mënyra:

1. Në rastin e mungesës së dokumentacionit të vërtetimit të pronësisë, këshilli i bashkisë ose komunës vendos madhësinë e sipërfaqes së tatueshme, bazuar në vendimin e komisionit të verifikimit të pasurisë së paluajtshme;

19 I referohemi tetë NJQV-ve të analizuara gjatë studimit kërkimor mbi taksën e pasurisë, që janë: Shkodra, Kukësi, Lezha, Fushë Kruja, Durrësi, Fieri, Korça dhe Berati.

61


2. Në rastet e mungesës të dokumentacionit të vërtetimit të pronësisë për shkaqe objektive (të mos regjistrimit të pronës nga zyrat e regjistrimit të pasurive, zyrat apo komisionet e verifikimit të pasurive) zyrat e taksave të bashkive dhe komunave për përcaktimin e bazës së taksueshme sigurojnë të dhëna nga personat fizikë, juridikë dhe individët nëpërmjet vetëdeklarimit. Të dhënat nëpërmjet vetëdeklarimit sigurohen në mënyrë të përkohshme deri në regjistrimin e pronës nga zyrat e regjistrimit të pasurive të paluajtshme apo verifikimit të pronës nga komisionet e verifikimit të pasurive.

Në situatën aktuale për shumë bashki dhe komuna zgjidhja e vetme ka qenë krijimi i bazave të tyre të të dhënave nëpërmjet ngritjes së grupeve të punës, të cilët nga njëra anë, tentojnë të grumbullojnë dhe përpunojnë të gjitha të dhënat e disponueshme nga burime dhe agjenci të ndryshme, dhe nga ana tjetër, realizojnë edhe verifikime në terren. Ajo që vihet re është se ngritja e një baze të tillë të dhënash dhe përditësimi i saj nga njëra anë, si dhe ngritja e kapaciteteve të nevojshme, përgjithësisht të munguara, të grumbullimit dhe përpunimit të informacionit nga ana tjetër, kërkojnë angazhimin e burimeve të konsiderueshme njerëzore dhe financiare dhe një analizë të detajuar kosto-përfitim që nuk do të justifikonte në të gjitha rastet një ndërmarrje të tillë.

Problemi tjetër që haset nga njësitë vendore dhe që përbën pjesën e dytë të procesit të identifikimit të bazës së taksueshme është identifikimi i taksapaguesit ose individit të cilit duhet t’i adresohet fatura e pagesës së taksës mbi pasurinë. Ashtu siç u përmend edhe më sipër në një pjesë të mirë të rasteve, individi që aktualisht përdor pasurinë mund të mos jetë pronari i vetëm ose mund të mos jetë njëri prej pronarëve të kësaj pasurie, por thjesht përdoruesi i saj si mirëmbajtës ose qiramarrës.

Një burim i gatshëm, mjaftueshmërisht i besueshëm, relativisht i lehtë për t’u konsultuar dhe që përditësohet pa kosto për njësitë vendore, është Regjistri Elektronik i Shtetasve, i cili siguron

62

KAPITULLI I

informacion të dobishëm në lidhje me kryefamiljarin (në emër të të cilit mund të adresohet fatura e pagesës së taksës mbi pasurinë, por edhe, taksave të tjera lokale) dhe adresën e familjes. Situata aktuale tregon se edhe ky informacion nuk është lehtësisht i aksesueshëm nga të gjitha njësitë e qeverisjes vendore.

3.2 Aplikimi dhe zbatimi i grumbullimit të taksës

Krijimi i inventarit të pasurive të paluajtshme është një hap i rëndësishëm në aplikimin e taksës mbi pasurinë, por kjo nuk zgjidh çështjen e grumbullimit të saj.

Siç u përmend edhe më lart, në kushtet kur mungon informacioni i përditësuar mbi transaksionet e kryera mbi pasuritë e paluajtshme, regjistrimi i rregullt i kontratave të blerjes/përdorimit/qirasë si dhe vendndodhja aktuale e pronarit të ligjshëm të pasurisë, del e nevojshme që të bëhet një kryqëzim midis informacionit mbi pasuritë e paluajtshme me informacionin mbi përdoruesin/zotëruesin aktual të pasurisë. Argument shtesë për këtë është edhe fakti se në përgjithësi pasuritë e paluajtshme kanë më tepër se një pronar të ligjshëm dhe kjo do ta bënte pothuajse të pamundur aplikimin e taksës vetëm sipas përkufizimit ligjor.

Ndërkohë që ka përpjekje për krijimin e një baze të dhënash për pasuritë nëpërmjet shfrytëzimit të burimeve të ndryshme të informacionit, vihet gjithashtu re që njësi të ndryshme vendore aplikojnë përqasje të ndryshme në drejtim të identifikimit të taksapaguesve, llogaritjes dhe faturimit të detyrimit si dhe grumbullimit të taksës.

Një pjesë e njësive të qeverisjes vendore e lënë pagesën e kësaj takse (si dhe të tarifave të tjera vendore) në dëshirën e taksapaguesve dhe kjo rezulton në një nivel shumë të ulët të grumbullimit të taskës. Eksperienca tregon se një taksë për të cilën nuk ka masa shtrënguese për grumbullimin kthehet në një taksë vullnetare. Një pjesë tjetër

63


e njësive vendore aplikojnë kufizimin e shërbimeve (kryesisht të atyre të gjendjes civile) si masë shtrënguese për pagesën e taksave dhe tarifave vendore. Kjo përqasje mund të ngrejë nivelin e grumbullimit të taksave deri në përqindjen e atyre qytetarëve që në një periudhë të caktuar kanë patur nevojë për shëbime të gjendjes civile. Megjithatë, kjo përqindje pritet të ulet gjithmonë e më tepër si rezultat i pajisjes së qytetarëve me karta identiteti, të cilat pritet të zëvendësojnë në një masë të konsiderueshme nevojën për certifikata. Një grup i fundit i njësive vendore aplikojnë kontraktimin e një agjenti tatimor. Sidoqoftë, edhe përdorimi i një agjenti tatimor kërkon që njësia vendore përpara se të marrë një vendim të tillë të bëjë një analizë të disa faktorëve, ndër të cilët mund të përmenden:

1. Shtrirja gjeografike e aktivitetit të agjentit tatimor të kontraktuar.

2. Performanca e agjentit në vjeljen e të ardhurave të veta. 3. Baza e të dhënave që i vihet ne dispozicion agjentit tatimor.4. Treguesit e rezultatit, që do të thotë përcaktimi i një niveli

grumbullimi, poshtë të cilit kontraktimi i agjentit praktikisht nuk do të kishte më vlerë.

Analiza të tilla kanë munguar, me përjashtim ndoshta të marrjes së një informacioni mbi treguesit e performancës së agjentit për aktivitetin e vet. Kjo është e pamjaftueshme duke pasur parasysh se ka edhe faktorë të tjerë që janë po aq të rëndësishëm dhe që mund të ndikojnë në të ardhurat e grumbulluara.

3.3 Transparenca dhe komunikimi me publikun

Vlerësuar si një ndër elementet e rëndësishme në nivelin e të ardhurave të gjeneruara prej politikave fiskale, edhe ky element prezantohet me një sërë problemesh. NjqV-të shpenzojnë shumë pak për komunikimin dhe transparencën për sa kohë që në asnjë prej buxheteve vendore nuk evidentohet një fond i veçantë për të

64

KAPITULLI I

mbuluar komunikimin dhe transparencën me qytetarët në çështje të lidhura me politikat fiskale. Iniciativat e angazhimit të komuniteteve në disa njësi vendore (Fier, Lezhë, Korçë, Berat) në procesin e ”buxhetimit me pjesëmarrje” nxisin dhe profilizojnë forma efektive bashkëpunimi dhe bashkëveprimi me komunitetin e si të tilla ato mund e duhet të zgjerojnë fokusin e tyre edhe në çështjet e lidhura me politika fiskale. Për më tepër, këto forma komunikimi vlerësohen tejet të nevojshme edhe për një tjetër argument: informacioni i përcjellë nga njësitë vendore te taksapaguesi konsiderohet i pjesshëm. I vetmi informacion i përcjellë tek taksapaguesi është ai që ka të bëjë me nivelin e taksës, edhe ky vetëm në momentin kur një taksapagues kërkon një shërbim të caktuar pranë njësisë vendore respektive dhe i ofruar nga personi, i cili është ngarkuar për vjeljen e taksës. Pjesa më e madhe e NjqV-ve kanë ngritur dhe bërë operacionale zyrat e informimit, vlerësimi për të cilat mund të jetë ”zyra pritjeje”. Me pak përjashtime, zyrat e informimit nuk disponojnë informacion mbi çështje të lidhura me administrimin e taksave dhe tarifave vendore. Funksioni i tyre në shumicën e rasteve mjaftohet në ofrimin e informacionit mbi shërbimet që ofrojnë sektorë/drejtori/departamente brenda njësive dhe plotësimin e formularëve të caktuar për një numër të kufizuar çështjesh.

Forumet qytetare dhe angazhimi i tyre edhe në çështje të administrimit fiskal mbetet një alternative, e cila mund të zgjerojë interesin dhe ndërveprimin e pushtetit vendor me taksapaguesit. Në pjesën më të madhe të NjqV-ve, gjykimi dhe parashikimi i nivelit të taksave dhe tarifave vendore mbetet ”e drejtë” e një grupi shumë të ngushtë specialistësh brenda njësive, çka e bën procesin të mbyllur dhe të kontestueshëm. Në këtë aspekt nevojitet më shumë veprim aktiv nga njësitë vendore në hapjen e procesit dhe përfshirjen e sa më shumë aktorëve jashtë njësive vendore në formulimin e politikave fiskale, komunitet dhe shoqëri civile, grupe interesi dhe organizma të tjerë prezentë në njësi, si forma më pak e kushtueshme në rritjen e besimit, bashkëpunimit dhe performancës fiskale.

65


3.4 Taksa e pasurisë së paluajtshme dhe zhvillimet urbane në Shqipëri

Si rezultat i zhvillimeve të vrullshme të ndodhura pas viteve ’90, një pjesë e qyteteve shqiptare nisën të përballen me rritjen e numrit të popullsisë dhe zgjerimin e shtrirjes fizike. Pozita e favorshme gjeografike, vendndodhja shoqëruar me avantazhet e zhvillimit ekonomik që këto qytete ofrojnë, kanë bërë që ato të shndërrohen në pole magnetike në vend përsa i përket drejtimit të lëvizjes migratore dhe zhvillimeve urbane. Si të tilla, këto qytete ofrojnë edhe gamën më të gjerë të problematikave në lidhje me çështje të zhvillimeve urbane dhe tregut të pasurive të paluajtshme.

Sipërfaqet e qyteteve kryesore Shqiptare nga viti 1990 deri në vitet 1999-2001 rriten prej 17; 32% në rastin e Korçës e të Lushnjës me 57 – 67% në rastin e Elbasanit, Fierit, Durrësit, Shkodrës apo Tiranës. Më tej, përgjatë periudhës 2001 – 2007, zgjerimi i qyteteve vazhdon, por në përmasa më të vogla duke shënuar një zgjerim mesatar të shtrirjes fizike me rreth 39%. Përgjatë kësaj periudhe vihet re se qytete si Saranda, Vlora apo Lezha me karakteristika të theksuara turistike, por edhe Elbasani karakterizohen prej ritmeve edhe më të larta të shtrirjes krahasuar me periudhën e parë të vlerësuar20.

Pavarësisht shtrirjes së madhe të sipërfaqes së qyteteve, të bën përshtypje se në një pjesë të mirë të tyre, shtrirja vertikale e qytetit, ndonëse evidentohet në çdo rast, ngelet e limituar, dhe qyteti shtrihet përgjithësisht me banesa të ulëta individuale.

Tërheqim këtu vëmendjen në faktin se, një dukuri e tillë flet për mundësitë dhe aksesin që banorët e rinj të qyteteve kanë pasur më tepër se në tregun e banesave, në “përdorimin” e tokës për këtë banim.

Një nga arsyet kryesore që çon në mosorinetimin apo keqorinetimin e investitorëve në sektorin e banesave duke krijuar fenomenin

20 Co-PLAN, Zhvillimet Urbane në Shqipëri dhe Industria e Ndërtimit, 2009.

66

KAPITULLI I

e zgjerimit pa kufij të zonave urbane dhe pamundësinë për të përballuar nevojën për investime kapitale dhe infrastrukturë në këto zona, veç mungesës së planifikimit të territorit, është mungesa e instrumenteve penguese/parandaluese të fenomenit. Taksa e pasurisë së paluajtshme e aplikuar mbi tokën urbane (por në masën dhe mënyrën e duhur edhe mbi atë bujqësore), dhe veçanërisht diferencimi i niveleve të saj në rastet e hapësirave të pandërtuara, mund të ishte një ndër instrumentet kryesore të aplikuara për të parandaluar dhe frenuar këtë situatë.

Kjo taksë, duke shoqëruar planifikimin e territorit, do të kishte ndikim të drejpërdrejtë mbi tregun e pasurive të paluajtshme (tokës dhe banesave), duke ndikuar fort në funksionimin dhe normalizimin e tregut nëpërmjet ndikimit të një prej elementeve më të rëndësishme të tij, çmimit.

Po ashtu, kjo taksë, e aplikuar mbi tokën urbane21 do të shërbente si një burim i konsiderueshëm të ardhurash për NjqV-të, dhe njëkohësisht si një instrument për të udhëhequr, orientuar dhe kontrolluar zhvillimet urbane.

Nga një vlerësim paraprak i bërë në lidhje me potencialin e taksës së pasurisë së paluajtshme në dhjetë bashki (Shkodër, Lezhë, Durrës, Tiranë, Elbasan, Fier, Korçë, Lushnjë, Vlorë dhe Sarandë) të aplikuar mbi truallin urban dhe ndërtesën, duke konsideruar vlerën e tyre të tregut dhe norma të përafërta me ato të vendeve fqinje (të cilat variojnë sipas skenareve të ndryshme prej 0,2% në 1% të vlerës së pasurisë), rezulton se të ardhurat e gjeneruara prej saj për pushtetin vendor në këto dhjetë bashki mund të arrijnë, në varësi të nivelit të tarifave, prej 21 milion në rreth 100 milionë Euro (13 bilionë lekë). Nivele të tilla të të ardhurave jo vetëm do të zgjidhnin një pjesë të sfidave për NjqV-të në lidhje me investimet e mëdha në infrastruktura, por do të garantonin dhe qëndrueshmërinë në zhvillimet ekonomike vendore.

21 Prej disa kohësh, qeveria ka diskutuar dhe hartuar një draft të ligjit për rivlerësimin e taksës së pasurisë dhe zgjerimin e bazës së saj edhe mbi truallin urban, aplikuar sërisht mbi bazë të sipërfaqes në nivele thuajse sa gjysma e tarifës së aplikuar për taksën e ndërtesës.

67


4. Rekomandime

Parakusht për çdo rritje domethënëse në vlerën e taksës së ndërtesës është përmirësimi në mënyrën sa më të drejtë për ndarjen e barrës së taksës. Aktualisht, barra bie jo propocionalisht mbi ata taksapagues, të cilët deklarojnë pronën e tyre, raportojnë karakteristikat e saj dhe paguajnë detyrimin e tyre. Përmirësimet për drejtësinë në ndarjen e barrës së taksës kërkojnë përmirësime në mbulim, vlerë dhe eficiencën e grumbullimit. Në lidhje me mbulimin, qëllimi është zhvendosja nga sistemi aktual – bazuar në masë në deklarimet e zotëruesit – në sistemin e bazuar në harta. Kjo do të mundësojë që të gjitha pasuritë e taksueshme të mund të jenë të regjistruara dhe të llogaritura si të tilla. Në lidhje me vlerën, objektivi është zhvendosja drejt vlerës së tregut. Në parim kjo do të mundësojë një llogaritje më të saktë për vlerën relative të pasurive të ndryshme.

Vlerësimi bazuar në vlerën e tregut duket të jetë i vështirë në mjedisin ekzistues, duke qenë se çmimet e paguara në transaksionet e pasurive të paluajtshme shpesh janë paraqitur poshtë vlerës reale në dokumentet zyrtare. Megjithatë, në transaksionet aktuale ekziston mjaftueshëm informacion për të mundësuar zbatimin e suksesshëm të një ndërmarrjeje të tillë. Gjithashtu ky informacion mund të plotësohet me teknikën standarde të vlerësimit masiv të pronës për përcaktimin e vlerës së saj.

Rritja e bazës së taksueshme dhe taksimi mbi vlerën e tregut mund të rritin bazën e taksueshme, por jo domosdoshmërisht të rritin grumbullimin e të ardhurave. E ardhura prej taksës së pasurisë është produkt i një numri faktorësh:

1. numri i pasurive i listuar në regjistrat e pasurive. 2. vlerësimi për çdo pasuri 3. tarifa 4. niveli i grumbullimit.

68

KAPITULLI I

Dështimi në dy fazat e fundit mund të zhvendosë çfarëdo përfitimi të bërë në dy fazat e para. Taksat mbi pasurinë (veçanërisht taksat mbi pasurinë e banuar) janë politikisht të ndjeshme në varësi të sasisë dhe vlerës me të cilën ato rriten. jo në pak raste ka ndodhur që qeveritë vendore të dështojnë në adoptimin e listës së re të vlerave të pronave për shkak të frikës politike me të cilën ajo shoqërohet. Atje ku qeveria vendore kontrollon vlerën e taksës, ka pasur raste ku është ulur niveli i taksës për të rritur numrin e pagesave. Zbatimi i grumbullimit të taksës gjithashtu mund të dështojë, për sa kohë që pushtetet vendore iu tremben grumbullimeve të taksave prej pronarëve të qëndrueshëm të pasurive. Përpjekjet për të përmirësuar mbulimin me taksën dhe për t’u zhvendosur drejt taksës bazuar në vlerën e tregut të pronës mund të shpërblehen, por vetëm në rast se e njëjta këmbëngulje shfaqet në rritjen e vlerës nominale dhe në përmirësimin e detyrimit të pagimit.

Më poshtë kemi nënvizuar disa prej rekomandimeve kryesore, si përfundime logjike të analizës së zhvilluar në këtë dokument. Këto rekomandime drejtuar të dyja niveleve të pushtetit, atij qëndror dhe vendor, mund të konsiderohen dhe hapa për t’u ndjekur në terma afatshkurtër dhe afatmesëm për përmirësimin e të ardhurave në nivel vendor dhe përdorimin efiçient të tokës urbane.

4.1 Rekomandime afatshkurtra

• NJQV-të duhet të kryejnë një analizë të potencialit të taksës dhe të efekteve që ajo mund të ketë në nivelin e të ardhurave të veta.

• NJQV-të dhe qeveria qendrore duhet të marrin në konsideratë format e përdorimit të taksës së pasurisë mbi tokën urbane, të paktën atë të pandërtuar, si dhe mënyrat si përdorimi i kësaj takse mund të përmirësojë planifikimin dhe përdorimin efiçient të tokës urbane, dhe të hartojnë bazën përkatëse ligjore.

69


• NJQv-të dhe qeveria qendrore duhet të synojnë gjetjen e mënyrave për përmirësimin e koordinimit dhe shkëmbimit të të dhënave mes NjqV-ve dhe një sërë institucioneve të tjera kryesisht në nivel qendror:

- Rregjistrin e Gjendjes Civile- Rregjistrimet nga INSTAT- ZRPP- oSSH-CEZ Albania- Ndërmarrjet e Ujësjellës Kanalizimeve- ALUIZNI-n- Agjencitë e Kthimit dhe të Kompensimit të Pronave (AKKP)

• Agjencitë e qeverisë qendrore duhet të bashkëpunojnë me NJQV-të për të përfunduar Sistemin e Adresave dhe për të kryqëzuar të dhënat e tij me ato të Rregjistrit Civil, duke qenë se kjo mund ndihmojë së tepërmi idetifikimin e bazës së taksueshme dhe të taksapaguesve.

• NJQV-të (dhe shoqatat e tyre përfaqësuese) duhet të lobojnë pranë qeverisë qendrore për të ndikuar që të përfshihen pyetje për siperfaqen e pronës në zotërim apo përdorim në pyetësorët që do të plotësohen për regjistrimin e popullsisë, i cili do të ndërmerret nga INSTAT-i në vitin 2011. Kjo do të lehtësojë procesin e vetëdeklarimit të pasurisë dhe do të shërbejë si informacion plotësues për t’u krahasuar me të dhënat e grumbulluara nëpërmjet burimeve të të tjera, përmendur më sipër.

• NJQV-të duhet të konsiderojnë përdorimin e organizmave apo institucioneve, që zotërojnë sisteme të faturimit mbi bazë pronësie për t’i përdoriur si agjentë tatimorë. Nëse organizohet si duhet, ky hap mund të përmirësojë grumbullimin dhe gjenerimin e të ardhurave nga taksa e pasurisë. Agjentë të mundshëm tatimorë janë: oSSH – CEZ Albania, Ndërmarrjet e Ujësjellësit, agjentë të tjerë privatë etj.

70

KAPITULLI I

4.2 Rekomandime afatmesme

• NJQV-ve duhet t’u garantohet akses i lehtë në bazën e të dhënave të ZRPP-së në lidhje me pasuritë e paluajtshme, e cila aktualisht është në procesin e përmirësimit/plotësimit. Ky proces mund të lehtësohet nëpërmjet krijimit të një strukture të specializuar pranë ZRPP-së. Së fundmi, qeveria qendrore ka artikular idenë për krijimin e një regjistri elektronik të pasurive në nivel qendror.

• NJQV-të mund dhe duhet të përfitojnë dhe të kenë akses edhe në baza të tjera të dhënash që hartohen në nivel kombëtar, si Regjistri i Gjendjes Civile, ai i Sistemit të Adresave që pritet të realizohet së shpejti etj.

• Për qeverinë qendrore do të ishte krahasimisht më i lehtë kombinimi i këtyre bazave të të dhënave nëpërmjet zhvillimit të sistemeve GIS, të cilat mund t’i vihen në dispozicion palëve të interesuara përfshi këtu edhe njësitë vendore.

• Duhet hartuar baza ligjore përkatëse për të mundësuar kalimin nga aplikimi i Taksës së Ndërtesës me bazë sipërfaqen e pronës, në Taksën e Pasurisë së Paluajtshme me bazë vlerën e pronës. Për më tepër, toka urbane duhet të taksohet në vlerën e saj ‘më të lartë e më të mirë’ në treg, sipas përcaktimeve të planit të zhvillimit të hartuar nga NjqV-të, pavarësisht faktit se kjo tokë është bosh apo e zhvilluar. Llogaritja e taksës bazuar në vlerën e pasurisë konsiderohet si më efektivja sepse reflekton më mirë raportin mes përdorimit të shërbimeve të ofruara në nivel vendor dhe kostos për ofrimin e këtyre shërbimeve nëpërmjet, pikërisht taksës së pasurisë së paluajtshme. Vlera e pasurisë mund të përcaktohet në dy mënyra (ose kombinim të tyre): nëpërmjet vetëdeklarimit, ose nëpërmjet vlerësimit nga të tjerë. Aplikimi i një metodologjie të re për llogaritjen e taksës së pasurisë do të kërkojë ndryshime në legjislacionin ekzistues mbi taksën e pasurisë dhe bashkëpunimin me organizata lokale dhe/ose ndërkombëtare të specializuara në vlerësimin e aseteve.

71


• Duhet vlerësuar mundësia për kombinimin e taksës së pasurisë së paluajtshme me taksa dhe tarifa të tjera vendore aplikuar mbi bazën e shërbimeve të ofruara (pastrimi, largimi i mbeturinave, gjelbërimi, ndriçimi etj.).

• Përmirësime ligjore nevojiten për të mundësuar njësitë e qeverisjes vendore në përmirësimin e grumbullimit të taksës së pasurisë nëpërmjet vendosjes së masave shtrënguese dhe detyruese.

4.3 Transparenca dhe komunikimi me publikun

Taksa lokale mbi pronën e paluajtshme konsiderohet si më pak e ekspozuar ndaj korrupsionit dhe mashtrimit, për shkak të transparencës relativisht më të lartë që ka në mënyrën e administrimit.

Shmangiet dhe korrupsioni në taksimin lokal të pronës mund të parandalohen nëpërmjet vendosjes së rregullave të qarta mbi administrimin e taksës.

Nga ana tjetër, manaxhimi i mirë dhe aplikimi i rregulloreve nga departamentet e taksave mund të përmirësojnë cilësinë e administratës tatimore. Krijimi i një sistemi të auditimit të brendshëm apo zbatimi i një kodi sjelljeje janë elemente të rëndësishme që ndikojnë në këtë drejtim.

Në përgjithësi përgatitja dhe shpërndarja e informacionit të nevojshëm mbi politikat dhe administrimin e taksës mbi pasurinë janë një tjetër faktor që rrit transparencën e administratës tatimore lokale. Informacionet nëpërmjet internetit, materialet informuese dhe fushatat e informimit publik, janë disa nga metodat që po aplikohen gradualisht nga njësitë vendore dhe kryesisht nga qytetet më të mëdha.

72

KAPITULLI I

Edhe në nivel vendor mund të zbatohet nje sistem elektronik i ngjashëm me atë që aktualisht funksionon për taksat dhe tatimet kombëtare.

Një faktor tjetër që ndikon drejtëpërdrejt si në lidhje me transparencën, ashtu edhe me nivelin e grumbullimit të taksave vendore, është formulimi sa më i qartë i detyrimit dhe mënyra e dorëzimit të “faturës” së taksave vendore.

5. Aneks

Tabela 1. Llogaritja e potencialit të taksës së pasurisë sipas vlerës(skenari 1)

TIRANA TIRANA Të dhënat e gjeneruara viti ‘90

viti ‘99 viti ‘07 qendra urbane

zona suburbane zona periurbanetë shtuara në total të shtuara në total të shtuara në total të shtuara në total

Mes. Euro/ha 20.000 7.000 4.000

Sipërfaqja e shtrirjes (ha) 1.057,64 2.120,69 3.178,33 1.253,85 4.432,18 1% 21.152.800 14.844.830 35.997.630 5.015.400 41.013.030

Zona jo banimi 918,06 918,06 918,06 0,80% 7.344.480 Total shtrirja 1.975,70 4.096,39 5.350,24 48.357.510 Numri i ndertesave 19.117 31.992 51.109 12.841 63.950

jo banim 5.653 5.653 5.653 Total 24.770 56.762 69.603

Mes. Euro/ha 800 500 400

Siperfaqja e ndërtuar (ha) 349,72 409,84 759,56 175,27 934,83 0,02% 279.776 204.920 484.696 70.108 554.804

Sip e ndërtuar në jo banim 209,06 209,06 209,06 0,01% 41.812

Total sip e ndërtuar 558,78 968,62 1.143,89 596.616

73


Tabela 1. Llogaritja e potencialit të taksës së pasurisë sipas vlerës(skenari 1)

TIRANA TIRANA Të dhënat e gjeneruara viti ‘90

viti ‘99 viti ‘07 qendra urbane

zona suburbane zona periurbanetë shtuara në total të shtuara në total të shtuara në total të shtuara në total

Mes. Euro/ha 20.000 7.000 4.000

Sipërfaqja e shtrirjes (ha) 1.057,64 2.120,69 3.178,33 1.253,85 4.432,18 1% 21.152.800 14.844.830 35.997.630 5.015.400 41.013.030

Zona jo banimi 918,06 918,06 918,06 0,80% 7.344.480 Total shtrirja 1.975,70 4.096,39 5.350,24 48.357.510 Numri i ndertesave 19.117 31.992 51.109 12.841 63.950

jo banim 5.653 5.653 5.653 Total 24.770 56.762 69.603

Mes. Euro/ha 800 500 400

Siperfaqja e ndërtuar (ha) 349,72 409,84 759,56 175,27 934,83 0,02% 279.776 204.920 484.696 70.108 554.804

Sip e ndërtuar në jo banim 209,06 209,06 209,06 0,01% 41.812

Total sip e ndërtuar 558,78 968,62 1.143,89 596.616

Tabela 2. Vlerësimi i potencialit të taksës së ndërtesës për 10 qytetet e “modelit” (skenari 1)

Qyteti Të ardhura nga vlera e tokës Të ardhura nga vlera e ndërtesësurbane industriale civile industriale

Tirana 41.013.030 7.344.480 554.804 41.812 Durrësi 9.680.660 1.835.712 193.774 - Elbasani 7.537.160 1.047.240 150.230 10.004 Fieri 5.426.225 953.720 123.197 9.886 Korça 1.843.845 522.176 90.241 3.710 Lezha 1.948.610 62.976 21.076 350 Lushnja 1.894.440 157.472 44.792 1.250 Saranda 5.199.510 214.496 52.011 1.500 Shkodra 6.751.890 470.528 179.755 3.552 Vlora 9.637.410 623.232 162.112 3.318 Sub-total 90.932.780 13.232.032 1.571.992 75.382 Total 104.164.812 1.647.374 Total (Euro) 105.812.186

74

KAPITULLI I

Tabela 3. Vlerësimi i barrës së taksës në kategori të ndryshme pronarësh (skenari 1)Skenari 1 kategoria a kategoria b kategoria c kategoria d kategoria a kategoria b kategoria c kategoria dTaksohen me vlerën e tregut toka (1%) dhe ndërtesa (0,02%)

apartament në një pallat vendosur në qendrën urbane, Tiranë

banesë private vendosur në qendrën urbane, Tiranë


aktivitet biznesi vendosur në Tiranë





Vlera mes. e taksës së tokës/ha

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2) Vlera në euro Vlera në euro Vlera në euro Vlera në euro

1,00% 30 300 500 60 600 1.000 0,80% 500 400 Vlera mes. e taksës së ndërt./ha

banese (m2) banese (m2) banese (m2) banese (m2) Vlera në euro Vlera në euro Vlera në euro Vlera në euro

0,02% 80 200 300 6 16 24 0,01% 200 4

66 616 1.024 404

Tabela 4. Llogaritja e potencialit të taksës së pasurisë sipas vlerës (skenari 2)TIRANA TIRANA

te dhenat e gjeneruara viti ‘90

viti ‘99 viti ‘07 qendra

urbanezona sub-urbane zona peri-urbane

te shtuara ne total te shtuara ne total te shtuara ne total te shtuara ne total

Vlera mes. e takses tokes/ha 10,000 3,500 2,000

Siperfaqja e shtrirjes (ha) 1,057.64 2,120.69 3,178.33 1,253.85 4,432.18 0.50% 10,576,400 7,422,415 17,998,815 2,507,700 20,506,515

Zona jo banimi 918.06 918.06 918.06 0.30% 2,754,180 Total shtrirja 1,975.70 4,096.39 5,350.24 23,260,695 Numri i ndertesave 19,117 31,992 51,109 12,841 63,950

jo banim 5,653 5,653 5,653 Total 24,770 56,762 69,603

Vlera mes. e takses ndert./ha 20,000 12,500 10,000

Siperfaqja e ndertuar (ha) 349.72 409.84 759.56 175.27 934.83 0.50% 6,994,400 5,123,000 12,117,400 1,752,700 13,870,100 Sip e ndertuar ne jo banim 209.06 209.06 209.06 0.30% 1,254,360 Total sip e ndertuar 558.78 968.62 1,143.89 15,124,460

75


Tabela 3. Vlerësimi i barrës së taksës në kategori të ndryshme pronarësh (skenari 1)Skenari 1 kategoria a kategoria b kategoria c kategoria d kategoria a kategoria b kategoria c kategoria dTaksohen me vlerën e tregut toka (1%) dhe ndërtesa (0,02%)









Vlera mes. e taksës së tokës/ha

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)


1,00% 30 300 500 60 600 1.000 0,80% 500 400 Vlera mes. e taksës së ndërt./ha

banese (m2) banese (m2) banese (m2) banese (m2) Vlera në euro Vlera në euro Vlera në euro Vlera në euro

0,02% 80 200 300 6 16 24 0,01% 200 4

66 616 1.024 404






Vlera mes. e takses tokes/ha 10,000 3,500 2,000


Zona jo banimi 918.06 918.06 918.06 0.30% 2,754,180 Total shtrirja 1,975.70 4,096.39 5,350.24 23,260,695 Numri i ndertesave 19,117 31,992 51,109 12,841 63,950

jo banim 5,653 5,653 5,653 Total 24,770 56,762 69,603

Vlera mes. e takses ndert./ha 20,000 12,500 10,000

Siperfaqja e ndertuar (ha) 349.72 409.84 759.56 175.27 934.83 0.50% 6,994,400 5,123,000 12,117,400 1,752,700 13,870,100 Sip e ndertuar ne jo banim 209.06 209.06 209.06 0.30% 1,254,360 Total sip e ndertuar 558.78 968.62 1,143.89 15,124,460

76

KAPITULLI I

Tabela 5. Taksohen toka dhe ndërtesa njëlloj mbi vlerën e tregut me 0.5% (skenari 2)

Qyteti Të ardhura nga vlera e tokës Të ardhura nga vlera e ndërtesës

urbane industriale civile industriale Tirana 20,506,515 2,754,180 13,870,100 1,254,360 Durrësi 4,840,330 688,392 4,844,350 - Elbasani 3,768,580 392,715 3,755,750 300,120 Fieri 2,713,113 357,645 3,079,925 296,580 Korça 921,923 195,816 2,256,025 111,300 Lezha 974,305 23,616 526,900 10,500 Lushnja 947,220 59,052 1,119,800 37,500 Saranda 2,599,755 80,436 1,300,275 45,000 Shkodra 3,375,945 176,448 4,493,875 106,560 Vlora 4,818,705 233,712 4,052,800 99,540 sub-Total 45,466,390 4,962,012 39,299,800 2,261,460 Total 50,428,402 41,561,260 Total 91,989,662

Tabela 6. Vlerësimi i barrës së taksës në kategori të ndryshme pronarësh (skenari 2)

kategoria a kategoria b kategoria c kategoria d kategoria a kategoria b kategoria c kategoria dTaksohen toka dhe ndërtesa njëlloj mbi vlerën e tregut me 0.5%









Vlera mes. e takses tokes/ha

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)


0.50% 30 300 500 30 300 500 0.30% 500 150

Vlera mes. e takses ndert./ha banese (m2) banese (m2) banese (m2) banese (m2) Vlera në euro Vlera në euro Vlera në euro Vlera në euro

0.50% 80 200 300 160 400 600 0.30% 200 120

190 700 1,100 270

77


Tabela 8. Taksohen me vlerën e tregut toka (0,1%) dhe ndërtesa (0,02%)(skenari 3)

QytetiTë ardhura nga vlera e tokës Të ardhura nga vlera e ndërtesës

urbane industriale civile industriale Tirana 8,202,606 918,060 554,804 41,812 Durrësi 1,936,132 229,464 193,774 - Elbasani 1,507,432 130,905 150,230 10,004 Fieri 1,085,245 119,215 123,197 9,886 Korça 368,769 65,272 90,241 3,710 Lezha 389,722 7,872 21,076 350 Lushnja 378,888 19,684 44,792 1,250 Saranda 1,039,902 26,812 52,011 1,500 Shkodra 1,350,378 58,816 179,755 3,552 Vlora 1,927,482 77,904 162,112 3,318 sub-Total 18,186,556 1,654,004 1,571,992 75,382 Total 19,840,560 1,647,374 Total 21,487,934


kategoria a kategoria b kategoria c kategoria d kategoria a kategoria b kategoria c kategoria dTaksohen toka dhe ndërtesa njëlloj mbi vlerën e tregut me 0.5%










siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)


0.50% 30 300 500 30 300 500 0.30% 500 150


0.50% 80 200 300 160 400 600 0.30% 200 120

190 700 1,100 270

78

KAPITULLI I






Vlera mes.

e takses tokes/ha

4,000 1,400 800


Zona jo banimi 918.06 918.06 918.06 0.1% 918,060 Total shtrirja 1,975.70 4,096.39 5,350.24 9,120,666 Numri i ndertesave 19,117 31,992 51,109 12,841 63,950

jo banim 5,653 5,653 5,653 Total 24,770 56,762 69,603

Vlera mes.

e takses ndert./ha

800 500 400

Siperfaqja e ndertuar (ha) 349.72 409.84 759.56 175.27 934.83 0.02% 279,776 204,920 484,696 70,108 554,804

Sip e ndertuar ne jo banim 209.06 209.06 209.06 0.01% 41,812 Total sip e ndertuar 558.78 968.62 1,143.89 596,616


kategoria a kategoria b kategoria c kategoria d kategoria a kategoria b kategoria c kategoria dTaksohen me vlerën e tregut toka (1%) dhe ndërtesa (0,02%)










siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)


0.20% 30 300 500 12 120 200 0.10% 500 50


0.02% 80 200 300 6 16 24 0.01% 200 4

18 136 224 54

79







Vlera mes.

e takses tokes/ha

4,000 1,400 800


Zona jo banimi 918.06 918.06 918.06 0.1% 918,060 Total shtrirja 1,975.70 4,096.39 5,350.24 9,120,666 Numri i ndertesave 19,117 31,992 51,109 12,841 63,950

jo banim 5,653 5,653 5,653 Total 24,770 56,762 69,603

Vlera mes.

e takses ndert./ha

800 500 400

Siperfaqja e ndertuar (ha) 349.72 409.84 759.56 175.27 934.83 0.02% 279,776 204,920 484,696 70,108 554,804

Sip e ndertuar ne jo banim 209.06 209.06 209.06 0.01% 41,812 Total sip e ndertuar 558.78 968.62 1,143.89 596,616


kategoria a kategoria b kategoria c kategoria d kategoria a kategoria b kategoria c kategoria dTaksohen me vlerën e tregut toka (1%) dhe ndërtesa (0,02%)










siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)

siperfaqe toke (m2)


0.20% 30 300 500 12 120 200 0.10% 500 50


0.02% 80 200 300 6 16 24 0.01% 200 4

18 136 224 54

80

KAPITULLI I

Tabela 10. Taksa e pasurisë së paluajtshme në vende të Europës juglindore e qendrore

Vendi Komponentët e taksës së pasurisë Përgjegjësia administrative Autoriteti përcaktues Sistemi i aplikuar

Kroaci

Aplikohen 6 taksa të ndryshme:a) taksa mbi shtëpitë e pushimitb) taksa mbi tokën bujqësore të

lënë djerrëc) pronat e biznesit të

pashfrytëzuarad) tokë për ndërtim e

pashfrytëzuare) taksa mbi banesatf) taksë mbi ndërtesa biznesi

garazhe.

4 të parat janë taksa dhe kanë nivele të ndryshme taksimi ndërkohë që dy të fundit vlerësohen si tarifa komunaleVilen nga administrata lokale ose agjenci të kontraktuara

Këshilli VendorKoeficientët janë përcaktuar nga niveli qendror dhe këshilli miraton nivelin përkatës brenda limiteve të përcaktuara.

Vlera për m² bazuar në dy koeficientë:a) zonën ku është ndërtesa dhe b) natyrën e përdorimit të pasurisë.

Hungari

a) taksa mbi ndërtesën dhe b) taksa mbi truallin urban.

Përgjegjësia e administratës lokale ose agjenci e kontraktuar.

Këshilli vendor përcakton nivelin dhe mënyrën e pagesës.

a) Sipërfaqe në m² e ndërtesës/truallit b) rregulluar mbi vlerën e tregut të

ndërtesës/truallit (3% e vlerës së tregut por jo më shumë se maksimumi 900 HUF/m² për ndërtesat dhe 200 HUFm² për truallin urban).

RumaniTaksë Ndërtese për ndërtesa banimi, tregtare, industriale, shtëpi pushimi, garazhe etj.

qeverisja Vendore Këshilli vendor përcakton nivelin e taksës brenda një kufiri maksimum të vendosur me ligj.

Baza e taksës është sipërfaqe në m² ose bazuar në vlerën e ndërtesës midis limiteve 1-1,5%.

PoloniTaksa e pasurisë së patundshme Administrohet dhe mblidhet nga

qeverisja vendore.Niveli maksimal i taksës përcaktohet me ligj dhe këshillat vendorë vendosin brenda këtij niveli maksimum për nivelin e taksës.

Bazohet në sipërfaqen e pasurisë së patundshme.

Maqedoni

a) Taksa e pasurisë së paluajtshme

b) Dhuratave dhe trashëgimnisë

c) Transferimit të pronësisë.

Zyra e të Ardhurave Publike nën juridiksionin e Ministrisë së Financave. Njësitë vendore ngrejnë komisione verifikimi bazuar në metodologjinë e MFinancave dhe kjo ministri kontrollon vlerësimin e bërë.

Niveli minimum/ maksimum është përcaktuar me ligj dhe këshillat kanë të drejtë të miratojnë brenda këtij niveli si dhe të rrisin nivelin për disa kategori mbi nivelin maksimal.

Aplikohet mbi vlerën e tregut dhe është 0,1-0,2% por për ndërtesa banimi mund të ulet me 50%. Bazohet në vetëdeklarim ose në vlerësimin e përafërt të nëpunësve të zyrës sipas pasurive të ngjashme.

Mali i Zi

Subjekt i taksës janë: toka, ndërtesat qofshin apo jo në pronësi dhe klasifikohen sipas destinacionit të përdorimit të pronës:a) ndërtesa banimib) ndërtesa biznesic) ndërtesa për qëllime industrialed) tokë bujqësoree) administrimin e pyjeve.

Bashkitë janë përgjegjëse për vjeljen dhe administrimin (Departamenti i Taksës së Pasurisë).

Niveli i taksës është përcaktuar me ligj dhe vetë këshillat mund të vendosin brenda limiteve të dhëna në ligj. Metodologjia është e përcaktuar nga Ministria e Financave dhe janë të paregjistruar 45-50% e taksapaguesve.

Aplikohet mbi vlerën e pasurisë dhe është 0,08 – 0,8% e saj.

81


Tabela 10. Taksa e pasurisë së paluajtshme në vende të Europës juglindore e qendrore


Kroaci

Aplikohen 6 taksa të ndryshme:a) taksa mbi shtëpitë e pushimitb) taksa mbi tokën bujqësore të

lënë djerrëc) pronat e biznesit të

pashfrytëzuarad) tokë për ndërtim e

pashfrytëzuare) taksa mbi banesatf) taksë mbi ndërtesa biznesi

garazhe.

4 të parat janë taksa dhe kanë nivele të ndryshme taksimi ndërkohë që dy të fundit vlerësohen si tarifa komunaleVilen nga administrata lokale ose agjenci të kontraktuara

Këshilli VendorKoeficientët janë përcaktuar nga niveli qendror dhe këshilli miraton nivelin përkatës brenda limiteve të përcaktuara.

Vlera për m² bazuar në dy koeficientë:a) zonën ku është ndërtesa dhe b) natyrën e përdorimit të pasurisë.

Hungari

a) taksa mbi ndërtesën dhe b) taksa mbi truallin urban.

Përgjegjësia e administratës lokale ose agjenci e kontraktuar.

Këshilli vendor përcakton nivelin dhe mënyrën e pagesës.

a) Sipërfaqe në m² e ndërtesës/truallit b) rregulluar mbi vlerën e tregut të

ndërtesës/truallit (3% e vlerës së tregut por jo më shumë se maksimumi 900 HUF/m² për ndërtesat dhe 200 HUFm² për truallin urban).

RumaniTaksë Ndërtese për ndërtesa banimi, tregtare, industriale, shtëpi pushimi, garazhe etj.

qeverisja Vendore Këshilli vendor përcakton nivelin e taksës brenda një kufiri maksimum të vendosur me ligj.

Baza e taksës është sipërfaqe në m² ose bazuar në vlerën e ndërtesës midis limiteve 1-1,5%.

PoloniTaksa e pasurisë së patundshme Administrohet dhe mblidhet nga

qeverisja vendore.Niveli maksimal i taksës përcaktohet me ligj dhe këshillat vendorë vendosin brenda këtij niveli maksimum për nivelin e taksës.

Bazohet në sipërfaqen e pasurisë së patundshme.

Maqedoni

a) Taksa e pasurisë së paluajtshme

b) Dhuratave dhe trashëgimnisë

c) Transferimit të pronësisë.

Zyra e të Ardhurave Publike nën juridiksionin e Ministrisë së Financave. Njësitë vendore ngrejnë komisione verifikimi bazuar në metodologjinë e MFinancave dhe kjo ministri kontrollon vlerësimin e bërë.

Niveli minimum/ maksimum është përcaktuar me ligj dhe këshillat kanë të drejtë të miratojnë brenda këtij niveli si dhe të rrisin nivelin për disa kategori mbi nivelin maksimal.

Aplikohet mbi vlerën e tregut dhe është 0,1-0,2% por për ndërtesa banimi mund të ulet me 50%. Bazohet në vetëdeklarim ose në vlerësimin e përafërt të nëpunësve të zyrës sipas pasurive të ngjashme.

Mali i Zi

Subjekt i taksës janë: toka, ndërtesat qofshin apo jo në pronësi dhe klasifikohen sipas destinacionit të përdorimit të pronës:a) ndërtesa banimib) ndërtesa biznesic) ndërtesa për qëllime industrialed) tokë bujqësoree) administrimin e pyjeve.

Bashkitë janë përgjegjëse për vjeljen dhe administrimin (Departamenti i Taksës së Pasurisë).

Niveli i taksës është përcaktuar me ligj dhe vetë këshillat mund të vendosin brenda limiteve të dhëna në ligj. Metodologjia është e përcaktuar nga Ministria e Financave dhe janë të paregjistruar 45-50% e taksapaguesve.

Aplikohet mbi vlerën e pasurisë dhe është 0,08 – 0,8% e saj.

82

KAPITULLI I


Serbi

Shfaqet në katër forma:a) transferimi i pasurisëb) trashëgimninë dhe

dhuratatc) pasurinë dhe

Tarifa për përdorimin e truallit urban (tarifë kompensimi).

Përgjegëjsi e qeverisjes qendrore nëpërmjet agjencive të saj në çdo njësi.

Tarifa për përdorimin e truallit urban është përgjegjësi e njësive vendore.

Administrimi i të ardhurave për format “a -c” bëhet nga qeverisja qendrore, e cila më pas i transferon për llogari të buxheteve vendore, ndërkohë që për tarifën e kompensimit administrimi bëhet nga njësitë vendore.

Taksa e Pasurisë bazohet në vlerën e tregut në 31 dhjetor të vitit të mëparshëm ku vlera e tregut është vlerësuar sipas një formule. Është nga 0,4 – 2% të vlerës së pasurisë bazuar në vetëdeklarim.Tarifa e përdorimit të truallit urban si tarifë kompensimi bazohet në sipërfaqen në m² për çdo kat.

Slloveni

objekt i ligjit janë toka dhe ndërtesat në të duke përcaktuar 9 modele specifike të pasurisë.

Tarifa e përdorimit të tokës për ndërtim.

Autoritetin për administrimin e taksës e kanë njësitë vendore.

Limititet janë përcaktuar me ligj, por ato ndryshojnë nga një bashki në tjetrën.

Bazohet në vlerën e pronës dhe destinacionin e përdorimit të pronës:a) banesat 0,1-1%b) shtëpi pushimi 0,2-1,5%c) ndërtesa biznesi 0,15-1,25%.

Spanjë Taksa e Pasurisë Administrohen nga njësitë vendore.

Këshillat vendorë Këshillat vendorë mund të vendosin lirisht për normën e taksës.

Kosovë

Taksa mbi pasurinë:- ndërtesa me qëllim

banimi- ndërtesa me qëllim

biznesi- industriale- toka bujqësore- tokat e abandonuara

Përgjegjësia është e qeverisjes vendore.

Cdo njësi vendore përcakton vlerën e tregut për pasuritë në juridiksionin e vet cdo 3-5 vjet.

Bazohet në vlerën e tregut të pasurisë në përputhje me standardet dhe procedurat e përcaktuara nga Ministria e Ekonomisë dhe Financës dhe norma e taksës është 0,5-1% të vlerës së tregut të pasurisë.

Armeni

Taksa e pasurisë së paluajtshme dhe taksa e tokës.

qeverisja qendrore Administrimi i taksës bëhet nga Agjencia Shtetërore e Taksave.

Bazohet në vlerën e tregut të pasurisë:a) ndërtesat për qëllime publike dhe industriale 0,6%b) vila dhe garazhe 0,2% c) ndërtesat e banimit 0,1 – 0,8% të vlerës.

6. Referenca

Allan, C.M. (1971) “The Theory of Taxation”, London: Penguin Books.

Almy, R. (2001) “A Survey of Property Tax System in Europe”, Slovenia.

Bird, R. (2000) “Subnational Revenues: Realities and Prospects”.

Co-PLAN, (2009) “Zhvillimet urbane në Shqipëri dhe industria e ndërtimit”.

83



Serbi

Shfaqet në katër forma:a) transferimi i pasurisëb) trashëgimninë dhe

dhuratatc) pasurinë dhe

Tarifa për përdorimin e truallit urban (tarifë kompensimi).

Përgjegëjsi e qeverisjes qendrore nëpërmjet agjencive të saj në çdo njësi.

Tarifa për përdorimin e truallit urban është përgjegjësi e njësive vendore.

Administrimi i të ardhurave për format “a -c” bëhet nga qeverisja qendrore, e cila më pas i transferon për llogari të buxheteve vendore, ndërkohë që për tarifën e kompensimit administrimi bëhet nga njësitë vendore.

Taksa e Pasurisë bazohet në vlerën e tregut në 31 dhjetor të vitit të mëparshëm ku vlera e tregut është vlerësuar sipas një formule. Është nga 0,4 – 2% të vlerës së pasurisë bazuar në vetëdeklarim.Tarifa e përdorimit të truallit urban si tarifë kompensimi bazohet në sipërfaqen në m² për çdo kat.

Slloveni

objekt i ligjit janë toka dhe ndërtesat në të duke përcaktuar 9 modele specifike të pasurisë.

Tarifa e përdorimit të tokës për ndërtim.

Autoritetin për administrimin e taksës e kanë njësitë vendore.

Limititet janë përcaktuar me ligj, por ato ndryshojnë nga një bashki në tjetrën.

Bazohet në vlerën e pronës dhe destinacionin e përdorimit të pronës:a) banesat 0,1-1%b) shtëpi pushimi 0,2-1,5%c) ndërtesa biznesi 0,15-1,25%.

Spanjë Taksa e Pasurisë Administrohen nga njësitë vendore.

Këshillat vendorë Këshillat vendorë mund të vendosin lirisht për normën e taksës.

Kosovë

Taksa mbi pasurinë:- ndërtesa me qëllim

banimi- ndërtesa me qëllim

biznesi- industriale- toka bujqësore- tokat e abandonuara

Përgjegjësia është e qeverisjes vendore.

Cdo njësi vendore përcakton vlerën e tregut për pasuritë në juridiksionin e vet cdo 3-5 vjet.

Bazohet në vlerën e tregut të pasurisë në përputhje me standardet dhe procedurat e përcaktuara nga Ministria e Ekonomisë dhe Financës dhe norma e taksës është 0,5-1% të vlerës së tregut të pasurisë.

Armeni

Taksa e pasurisë së paluajtshme dhe taksa e tokës.

qeverisja qendrore Administrimi i taksës bëhet nga Agjencia Shtetërore e Taksave.

Bazohet në vlerën e tregut të pasurisë:a) ndërtesat për qëllime publike dhe industriale 0,6%b) vila dhe garazhe 0,2% c) ndërtesat e banimit 0,1 – 0,8% të vlerës.

Ebel, R. (2003) “Subnational Tax Policy Design and Fiscal Decentralization”.

FDI – CEE publications (2006) “Reforming Property Taxation in South - East Europe”.

NALAS (March 2009) “Improvement of Local Administration Taxes in South – East Europe; Guidelines on Local Property Tax Administration”.

World Bank, (2007) “urban Sector Review”, Albania.

World Bank, (2008) “Albania Policy Note on Local Finance”.

taksa mbi pasurinë e paluajtshme instrumenti për rritjen e ... · pdf file48 taksa...

Documents