Ngy th hai, th ba ngy 17 thng 7Ngy hm qua, chng ta ni rt nhiu v khoa hc tnhin. Nhiu v d t ngnh khoa hc t nhin c ara. Hm nay, chng ta ch bn v khoa hc x hi nichung v mn nhn hc ni ring. lin h vi bui hctrc, ti s bt u bng mt vn khoa hc lun nh:c ch khoa hc lun ca khoa hc x hi l g?Ti da vo cun sch tham kho chnh bng ting Phpv khoa hc lun cc khoa hc x hi ca Jean-ClaudePasseron, {Lp lun x hi hc } (Le raisonnementsociologique).

Tt c cc mn khoa hc x hi u thuc mt c chkhoa hc lun. Lfich s, x hi hc, nhn hc, fia lnhn vn, khoa hc chnh trfi, thm ch c kinh t, uc cng mt mi quan h vi thc t x hi. Mi quanh vi i tng nghin cu ny tng i khc vimi quan h gia khoa hc t nhin vi t nhin.Trong khoa hc x hi, khng th c thc nghim,hoc hu nh khng c. Chng khng th c thamvng a ra nhng finh lut, ch l nhng gi-finhlut; nhng pht biu ca khoa hc x hi khng baogi that ra khi nhng ch s ha thi gian v khnggian. Chng a ra nhng pht biu bng ngn ngt nhin ca mnh, bng ngn ng chung, ngn ngca tt c mi ngi. Khng c mt s tuyt giao nogia ngn ng bc hc vi ngn ng i thng.

C mt tnh cht na m ti rt ra t nh x hi hcngi Anh Anthony Giddens, ng ni v mt {khoach gii vn bn c kp }. Chng ta a ra ngha vnhng con ngi m bn thn h lm nn nghacuc sng ca mnh. Da trn nhng ngha cucsng y m chng ta xy dng nn nhng nghaphc tpip hn, l ngha ca nh nghin cu. yl nhng g thng thy trong khoa hc x hi, ngayc trong cc khoa hc c s dng nhng quy trnh rtquy chun, thm ch rt mang tnh finh lng, t un cui ca mt ngn ng thng thng. Thm chton kinh t hoc ngn ng hc, vn thng s dngmt ngn ng rt quy phpim, cng bt buc phi trnhby bng ngn ng thng thng.

Cc khoa hc x hi ny khc vi cc khoa hc t nhin mt im c bn: mi quan h ca chng vi thc tm chng mun miu t ch yu l mt mi quan h kh

chp. Chng a ra nhng pht biu v trping thi ca thgii dping c th c chp nhn nht c th. Chngkhng thuc b phn bc (theo ngha ca Popper) cngkhng thuc b nhn qu (trong khoa hc x hi, takhng th ni: gi s A, suy ra B). Ton b c ch lp lunca khoa hc x hi hng ti mc ch trnh by r nhtc th kh nng c chp thun ca cc pht biu, bngnhng lp lun finh lng v finh tnh.

V c nhng tnh cht ny, mt s nh khoa hc lun(trong c Popper) khng coi khoa hc x hi l nhngkhoa hc thc s. Nhng Passeron cng mt s nhnghin cu khc, trong c ti, khng cng quan imny. Ngay c khi cc mn khoa hc x hi khng c cngtnh khoa hc nh cc mn khoa hc t nhin, chng lunc gng a ra nhng pht biu xc thc nht c th vth gii. Mc ch v tnh cht ch ny l thuc tnh ringca cc d n khoa hc, khc vi cc d n ngh thut,th thao, th ca, hoc cc lnh vc khc. Khoa hc x hikhng bao gi c th ni rng nhng pht biu ca chngv th gii l ng v c m bo, nhng chng cgng pit c xc thc m bo cao nht c th vtrnh by nhng pht biu ny mt cch cht ch nht cth. Trong ci tng th khoa hc x hi ny, ngay c nunh ta c th tranh lun v nhng xut, chng vn lc s cho phn ln cc nh nghin cu khoa hc x hi.Nhng nu nh chng c cng mt b nguyn tc khoahc lun, tpii sao lpii c nhng im khc bit gia cc mnkhoa hc x hi?

Nhng im khc bit ny khng xut pht t vic nhngmn khoa hc ny c hiu bit th gii nhng gc khc nhau. Cc bpin thy rng cc hc thuyt ln v cch bin ha ni bt u c gi trfi lin ngnh (v d: chngha Marx, thuyt cu trc, phn tch h thng). iu nycho thy rng mt nh nghin cu phi c mt cht t duya ngnh. Ngay c nu nh bpin l mt nh nhn hc,bpin vn c th tm thy nhng yu t hu ch cho nghincu ca mnh trong trong cng vic ca mt nh s hchoc mt nh chnh trfi hc. V vy, tpii sao lpii c nhngng bin gii gia cc chuyn ngnh? Ti cho l v ldo phng php lun, th ch v vn ha.

Nhng l do phng php lun l ng lu nht. Tn tpiimt dping thc phng php lun thng trfi trong mi

Phng php, quan im l thuyt v thc fia trong x hi hc - nhn hc v bin i x hi

Olivier de Sardan Jean-Pierre (ni dung g bng)

193X hi hc - nhn hc v bin i x hi

chuyn ngnh: lfich s th c lu tr, x hi hc c bngcu hi iu tra, nhn hc c in d. Nhng l nhngxu hng, vn tn tpii nhng im giao nhau.

Nhng im khc bit v th ch gn vi cu tpio v tchc s nghip ca cc chuyn ngnh: lfich s c gingdpiy trng hc ph thng, cfln x hi hc v nhn hcth khng. Chng ta bt buc chp nhn thc t l cnhiu vin khc nhau (nhn hc, lfich s, v.v) ngay c khiiu ny cng khng c my ngha.

Cui cng, tn tpii nhng khc bit v vn ha: trongchng trnh hc ny v c bn ngoi khun kh ny,chng ta c v xy dng mt th vin tinh thn khcvi th vin ca nhng ngi khc. Th vin ny thmch cng khc v mt th cht. u l nhng tham khobc hc m chng ta c t nhng chuyn ngnh gngi? V d, tpii Php, cc nh x hi hc hoc s hc utham kho Lvi Strauss l mt tc gi ca nhn hc, thnhng khng phi l ngun tham kho quan trngnht i vi cc nh nhn hc. Cc nh nhn hc v shc lpii c Bourdieu nh mt ngun tham kho x hihc, th nhng tc gi ny cng khng phi l quantrong nht i vi cc nh x hi hc. V vy, rt kh tmra bn ngoi lnh vc ca mnh nhng ngun thamkho thch ng khi n cha c bit n nhiu hockhng c thfinh hnh.

By gi, chng ta s ni v nhn hc trong mi lin hvi tnh c trng phng php lun ca n, iu tra thcfia (in d).

Vn ca nhn hc l y l chuyn ngnh finh tnhnht trong cc mn khoa hc x hi. Ngay c khi n sdng nhng phng php finh lng, th mc s dngcng thp hn so vi cc mn khoa hc x hi khc. Thmvo , nhng vt liu ca nhn hc c tpio ra thng quacon ngi v tnh ch th ca chnh nh nhn hc.

Chng ta hy gii thch vn tnh khoa hc: tt c ccchuyn ngnh u c mt phn tnh ch th, ngay c trongcc mn khoa hc t nhin (mi quan h gi a ngi vingi, tng quan quyn l c nh hng n nhng phtkin hoc cc hat ng khoa hc, c trong vt l nguynt). Trong khoa hc x hi, ngoi tnh ch th tng t nhtnh ch th trong cc phflng th nghim khoa hc, cfln cnhng nhn t ch quan b sung lin quan n khoa hclun (ngn ng thng thng, x l mt s liu). iu tranhn hc cng c tnh ch quan kp ny. V trong bn thncuc iu tra, ngi iu tra lpii a thm vo tnh chquan ca mnh. Tt c nhng yu t ca tnh ch quan nykhng c ngha l ta khng c gng lm vic ti a trongmt khun kh khch quan, theo ngha mt nghin cuhp l hoc mt nghin cu cht ch.

pha bn tri, ta thy phn biu din thc t x hi bn ngoi ch th.

T thc th ny, ta xut trnh nhiu lopii d liu (nichuyn, quan st, thng k, ngun ti liu vit, nghin cutrng hp).

T nhng d liu ny, ta xut trnh mt cng trnh khoahc (lun vn, bi vit, sch).

Ta {xut trnh } nhng d liu ch khng phi {thu thp }nhng d liu, nh ta vn ni cch y 50 nm. Trcy, chng ta vn gi mt quan im rt thc chng vnghin cu; chng ta ngh rng nhng d liu l s phnnh thc t. Ngy nay, chng ta tha nhn rng y lmt s kin tpio x hi c s tham gia ca nhiu tc nhn.

Ni dung chnh:Tnh chnh xc ca nghin cu finh tnh v nhngnguyn tc thc nghim khi din gii trong mn nhnhc x hi1. Tnh chnh xc gn ng ca nhn hc: nghin cu

v tnh hp l2. Nhn hc trong khoa khc x hi: n vfi khoa hc

lun v nhng c trng chuyn ngnh3. Tpii sao lpii ni v {nhn hc x hi{?4. S tuyt giao vi tnh ngopii lai v ch ngha qu kh:

mt khoa nhn hc khng theo trng phi ch vn ha

5. Tnh hp php ca iu tra in d: s tng hp{emic } ( ngha i vi ch th) v tng hp ha php

6. {Ngh } nhn hc v nhng nguy c siu din gii7. Tha c dn tc hc

1 http://fr.wikipedia.org/wiki/Clifford_Geertz2 http://fr.wikipedia.org/wiki/Marcel_Griaule

194 Kha hc ma h Tam o 2007

Nu nh y l mt kin tpio x hi, iu khng cngha mt s kin tpio x hi ty tin. S kin tpio nynhm vo mt mi quan h kh chp gia s kin tpio nyvi thc t x hi. Cng nh vy, mt tiu thuyt gia cth lm nn mt kin tpio x hi, nhng anh ta khng quantm n mi quan h kh chp ny. Trong khoa hc xhi, chng ta buc phi cnh gic hai cp : gia dliu v sn phm cui cng. S cnh gic bin chng haylogic ny gip chng ta trnh ni mt iu v iu ngclpii v cho php chng ta tip cn phpim vi ca tnh hp lbin chng hay din gii.

Song cng cn cnh gic v c kh nng c chpnhn bin chng. Ta cn xc finh mt dping lin h no gia thc t v kt qu nghin cu. xut trnhnhng d liu, ta da vo nhng ngun tham kho lthuyt hoc mt nn vn ha ring ca ta. Ta xut trnhd liu v hy vng mang lpii iu g mi m hn so viim xut pht. Nn vn ha khoa hc ny cng tc ngn din gii v t chc d liu. Nhng tiu ch cho dingii v t chc d liu khc vi nhng tiu ch ca xuttrnh d liu. Nhng {din gii ni hm } fli hi mc cht ch cao hn. Nhng {din gii kho st } mang tnhm hn, a dping hn, phong ph hn. Cc din gii phcv cho vic xut trnh d liu fli hi tnh thc nghim. Cclopii din gii khc phi m bo tnh cht ch.

Trc khi bc vo phn tho lun, chng ta ngh gii lao.Nu cc bpin mun, ta c th tho lun v c ch khoahc lun v hai bng s trnh by trn.

Christian CulasGio s ni n kh nng c chp nhn v tnh chtch. Gio s c th cho mt v d c th, mt tnh hungc th c khng?

y l vn khoa hc lun thc hnh. Trong mt lnhvc m ta khng th a ra cc finh lut hay nhng stht khng th chi ci, ni m tn tpii s gn ng, nhngcp o lng, nhng din gii thn trng, nhng giithch c chng thc, lm th no nhng nhn finhkhoa hc ca chng ta trung thnh mc cao nht cth vi thc t. Ngi ta lun ch trch cc mn khoa hcx hi v nhn hc v nhng kiu vflng vo trong din giithng xuyn ny, hoc v nhng p lc t tng thngxuyn (sc nng ca nhng bn c hoc nhng t tngbn ngoi): {Nhng g anh ni, ch l luyn thuyn, hocl cch nhn ring ca anh, cch hiu ring ca anh, vta hon ton c th ni iu ngc lpii }.

Trfinh Vn TngTi xin trch mt cu ni ca Passeron: {Khoa hc x hitm cch miu t, ch khng tm cch chng minh }.

Hay cng c th ni rng cng vic ca chng ta l miut th gii, v nu chng ta thay i lng knh, chng tas miu t th gii khc i. Trc kin bc b ny, chai quan im: Hoc ta ng ni rng khng bao gi ch l nhng

quan im ch quan, rng khng th c tri thc thcs v nghim tc trong khoa hc x hi. l quanim ca nhn hc hu hin pii, hay ca {ch nghav chnh ph khoa hc lun }

Hoc tn tpii quan im s ng, quan im m tibo v, cho rng ngay c khi ta ch c th a ranhng kt lun gn ng, ngay c nu nh ta lunnhn thc t thng qua nhng lng knh, chng ta cnglun c gng hpin ch nhng bin dping khng thtrnh khi ca thc t.

B l thuyt m chng ta c thng c coi nh l phih tr cho vic sn xut nhng gi thuyt m cuc iu tras kim chng hoc bc b. y l mt quan im tngi theo phng php suy din. Trong nhn hc, t i chorng xu hng ni bt nht l s dng khung l thuyt a ra nhng l thuyt mi trn thc fia, tpio ra mt thayi v l thuyt, thm ch l tpio ra nhng l thuyt mi xutpht t iu tra thc fia. y l mt phng php tngi quy npip. Gii khoa hc anglo-saxon gi n l GroundedTheory, l thuyt bt ngun t thc fia, ny sinh t thc fia.iu ti ang c gng lm y cng l GroundedEpistemology, khoa hc lun bt ngun t thc fia. Khi niv tnh cht ch, mt vn c bn thng bfi qun lng l mi quan h gi a {d liu} v {thc t x hi }, trongkhi khoa hc lun lpii tp trung ch yu vo mi lin h gi a{d liu } v {din gii cui cng }.

Ti s ly mt v d t bi vit v {s miu t c c } caClifford Geertz1.

Clifford Geertz ni v s miu t c c, bi v miu tv din gii an xen nhau. M hnh miu t c c lmt bi vit ni v mt cuc chi g Bali. Geertz sdng mt nghin cu trng hp theo ng xy dngmt din gii v vn ha Bali. Nhng din gii ca ngv vn ha Bali bfi cng kch, nhng trng hp nghincu th khng. Th m nguyn tc v tnh cht ch kiafli hi phi bit liu nghin cu trng hp c tiu biu,in hnh, v ging vi thc t cc cuc chi g Balihay khng.

C nhng v d trong mi quan h thc t-d liu bfibp mo. y l mt gc quan trng khc ca phbnh. V d trng hp nh nhn hc Griaule2 khi ngmiu t h thng tn gio ca ngi Dogon Mali. Mtnh nhn hc ngi H Lan ph bnh cch thcGriaule ly d liu. ng mi nhng thng tn vin n

195X hi hc - nhn hc v bin i x hi

nh v t ra cho h nhng cu hi rt mang tnh chpio. ng iu tra in d song lpii thit k mt khnggian hp kiu thuc fia: k thc dn gi ngi bn xn. Hn na, ng lpii ch s dng nhng ngi a tinthuc tng lp c u i, mt s tt nghip trngdflng hoc trng Hi gio. Li ch trch cng vpich rarng trong cch nhn v h thng Dogon, nhng yu tHi gio v C c gio c nhng ngi a tinthuc tng lp trn ny a vo.

Ti cho rng nhng tho lun nh th ny cng nh lnu chng ta c dfip cng nhau i in d th s rt huch. Tnh chnh xc khng c cng thc chung. Tnh chnhxc trong lnh vc ny l s kt hp gia kht vng vchnh xc, mt ngh nghip, mt tri thc lnh hi t thct. Nu khng c kht vng ny, tt nht l nn lm vickhc. ng thi, lun c mt cuc u tranh lin tc tnh chnh xc c tn trng. Ti c th tm tt lpii bngmt cu ni ca Gramsci1: {cn kt hp s bi quan ca ltr vi s lpic quan ca ch }. Trong lnh vc ca chngta, iu ny c ngha l {kt hp s bi quan khoa hc lunvi s lpic quan ca kht vng khoa hc }.

Frdric ThomasTi mun tr lpii khi nim tnh chnh xc, khng lp lpiisai lm ca ngi khc. Ti khng chc l mtphng php tt finh ngha ci mu toan a lthuyt gn vi thc t x hi. Tr lpii mt cht v ph bnhca ti i vi Bachelard ngy hm qua, iu ny cngging nh phng php lfich s hi quy, cho rng nhngh thng trc y phpim sai lm v vy chng khngng gi, chng l mt nn khoa hc km ci. Ti pht hin trong khoa m t dn tc hc thuc fia (ngDng ca Cadire, Tn Th Gii ca cc tc gi khc)hng lopit nhng cch thc iu tra phng php lunthi rt bfi ngy nay ch trch. iu ny khng ngncn vic nhng cng c ny gip chu u hiu cthc t ca nhng x hi ny. Chng nu ln cmt s tht v nhng x hi ny. Cn thn trng i vinhng quy kt cc h thng qua di nh sng canhng g ta lm trong hin tpii, ri lpii ri vo nhngthnh kin mi.

y l mt v d sinh ng cho thy nhng kh khn mcc cuc tranh lun khoa hc x hi gp phi. Chng tac th xt n trn phng din tng thch ha php hocl khng. Frdric Thomas ch trch iu m ti khng hni v xy dng mt din gii khng ng vi iu m timun ni. iu ny rt hay xy ra khng khoa hc x hi. Ti s ch cho cc bpin thy.

Trc tin, ti s nhc lpii nhng g anh y ni chcrng mnh khng hiu sai.

Anh F. Thomas cho rng ti p dng phng php lfichs hi quy, rng ti mun chng minh mt pht biu vtnh chnh xc khoa hc bng vic s dng nhng v dca phng php lun trong qu kh, ca lfich s thucfia, rng ti khng tha nhn nhng phng php caqu kh trong khi chng tpio ra nhng tri thc c gitrfi, rng khng phi l cch ng chng minh thno l tnh chnh xc. Khi ly v d v mt phng phplun sai ca qu kh, mt mt ti lm mt uy tn ca khoadn tc hc thuc fia vn pit c nhng thnh tunht finh, mt khc khng phi l mt phng phpng chng minh tnh chnh xc khoa hc ca ngyhm nay.

Ti c th tranh lun gc sau: khng, lfich s hi quy c th l mt phng php

ng; dn tc hc thuc fia cha bao gi tpio ra nhng cng

trnh c cht lng v phng php lun ca n khngng.

Ti hon ton ng vi cu ni cui cng ca anh F. Thomas. Ti lun trch dn nhng cng trnh ni tingca thi k thuc fia m ti tham chiu trong nhng vd ca mnh. Ti cng cha bao gi vit theo kiu lfichs hi quy.

V sao anh Frdric lpii trnh by nhng g ti ng didping mt bt ng?

Hnh nh ti khng ni nh th. T nhng g ti ni, anh dfich lpii trong b d liu ca anh v din gii lpii. Ti lngi bn x cfln anh l nh dn tc hc. Ti ly mt vd ca thi k thuc fia khng phi trn phng dinkhoa hc lun m hon ton mang tnh s phpim. Ti tmmt v d ca mt ngi khng tn trng tnh chnh xckhoa hc. chng minh th no l tnh chnh xc khoahc, ti khng nht thit phi phn tch iu ngc lpii. l mt s d di trong s phpim. Trc tin, ti mun nirng khng c cng thc cho tnh chnh xc, sau tily mt v d mi ngi cm nhn c s thiu chnhxc khoa hc thng qua mt ti liu c sn. Ni cchkhc, d liu c thu thp ri tr thnh ci m ti gi lphng php lun sai ca thi k thc dn bfi hiu trchkhi ch tm ca ti. ng l ra ti dng v d v mtbi vit c xut bn ngy hm qua trong tc gi khng tn trng {my nguyn tc } ca in d y.

Ti ngh rng i vi chng ta, tt nht l phi tn trngngha m ngi a tin mun truyn pit qua li pht biuca mnh. Thm ch gia nhng nh tr thc chn chnhcng c th c s hiu lm. Ti, vi t cch ca mt ngibn fia, ti cm nhn, d ng hay sai khng quan trng,

1 http://fr.wikipedia.org/wiki/Antonio_Gramsci

196 Kha hc ma h Tam o 2007

rng nhng g anh Thomas ni lm mo m ca ti,rng anh t n trong mt trng ngha m ti khngtha nhn. C hai yu t tng cng xu hng chnh xckhoa hc, hay kht vng v tnh chnh xc nh ti gitrong t vc chuyn ngnh ca ti: Tnh bn (emicit): i t {emic }, c s dng trong

nhn hc anglo-saxonne, c ngha l: { ngha i vingi bn x, i vi ngi a tin, cp biu pitqun chng, cp pht biu qun chng, cp cangha i vi ngi a tin }. y l cng c tntrng mc cao nht c th ngha m ngi a tinmun truyn ti qua cc d liu, l quan im cangi bn x.

Tnh ha php: cng tng t nh vy, nhng mc quan st, ta c th ni v tnh ha php sao chonhng trng hp m chng ta quan st trung thnhnht vi hon cnh ban u.

Bi v cng vic ca chng ta lun lun l lng nghenhng pht biu ca ngi i thopii v sp xp n theomt s lp lun ca chng ta. Ti va trnh by mtcch hin pii v c phng php iu m Weber cmnhn khi ni v {s tng hp v ngha }.

Frdric ThomasTi mun b sung phn phn tch ca cuc tranh lun nybng vic p lpii nhng kt lun. Gio s cho rng c mts hiu sai y (tt c cng trnh dn tc hc thuc fial ng vt i, i tng bfi iu tra cm thy bfi phn bibi s din gii v c mt cuc ni lopin chng lpii cuciu tra). Ti ngh l c mt cch gii thch th hai: suyngh ca Olivier de Sardan c trnh by di dping phtbiu dn tri. Mi mt pht biu c mt ngha ring v mt thi im no ng ni cu: {tnh chnh xc, tcl khng lm nhng g Griaule lm}. Mi ngi unghe thy cu ni . khng phi l iu gio s munni. ng ng khi ni rng ti khng hiu cu ni nytrong bi cnh ca n, song cu ni c pht biura. Ti ngh rng trong tt c cc cuc iu tra dn tchc x hi, cn phi bit liu nhng g ngi i thai nivi chng ta c th hin t tng chung v suy ngh caca anh ta v ch ang bn hay khng. Nh vy,khng h c s hiu sai t pha ti m ch l mong munnhn mpinh n vn ngha ca nhng pht biu.Chng c mt cuc sng ring, c lp vi suy nghchung ca chng ta.

Ti s ni thm mt cht kt thc ti tho lun ny.H thng ng ngha ca i tng iu tra khc vi hthng ng ngha ca ngi iu tra. y khng ch l vn ngn ng. Trong ngn ng ca chng ti, iu nycng xy ra. Khi ngi ta thuc hai h ng ngha, s hiulm l bnh thng, trong khi , ti v Thomas u ccng mt h thng ng ngha v quy chiu. Cng l bnhthng khi ngi a tin khng ng vi h din gii cabpin. Nu khng, bpin cng ch ni nhng g anh ta ni thi,m y lpii khng phi l cng vic ca mt nh nghin

cu. Nhng khi bpin trch dn li n ca anh ta, bpin khngc hiu nhm ca h, bi v l li ca nh nghincu khng tn trng h ng ngha bn x. Cc bpinhiu rng nh vy c hai mc : cp tn trng t v logic ni hm ca li ni ngi

a tin; cp t din gii v chfiu trch nhim vi s din gii

.

Vn th hai m anh Thomas nu ra l b ghi din vn.

Khi bpin ly mt li pht biu c a ra v bpin x l nnh mt li pht biu thnh vn, cn phi thay i cp b ghi. y cng l vn m tt c chng ta gp phi.Nhng g ti cho php mnh ni trong mt lp hc, ti skhng cho php mnh a vo mt bi vit. Tr thc khngphi l nhng ngi duy nht c nhiu cp pht biu,m c nhng ngi m chng ta nghin cu (din vncng-t). Nu khng tnh n yu t ny, tc l bpin khng trung thnh vi bn .

Ly v d v vic hiu php n d trong cch ni dn gian.V d: ni {chng c bt } c ngha l {khng may mn }.Hy tng tng mt nh nhn hc ngi Kenia nPhp, nhng lpii khng thpio ting Php, anh ta nghe thycu ni ny thng xuyn v a ra mt l thuyt v cibt nh sau: ci bt l trung tm ca cu trc tng trngca ngi Php, l hnh nh Cha vng mt, ngi Phplun thy bun v s vng mt ny. iu ny c v phil nhng trong qu kh, chng ta c rt nhiu v d.Bn thn ti cng tng chng kin trng hp tng t mt ngi M. T mt cch hiu ngn ng (anh ta hiunhm rng t {ng ch } v t {c may } trong ting Phpl cng mt t), anh ta vit mt bi ni rng c mt tva mang ngha {sp }, va mang ngha {may mn }. iuny hon ton sai, thc ra l hai t khc nhau v chc pht m rt ging nhau m thi. Tuy nhin, trc khigp vn v ngn ng, anh ta vp phi sai lm khichuyn t b ngn ng bnh dn sang b ngn ng tngtrng ri.

Ti nghfi cc bpin pht biu v nhng g m cc bpinquan tm, cho d cc bpin khng ng , lp hc csi ng hn.

Nguyn c TruynTi mun tr lpii pht biu ca Frdric Thomas c thphn bit gia pht biu khoa hc v pht biu phi-khoahc. Ti ly v d v bo ch, hoc v d v m ln xngia ngho i v khng b. Theo ti, nhng pht biuphi-khoa hc da trn nhng quan h nhn qu tc thi.

Quch Thfi OanhTrong mt d n nghin cu, ti c nhng c s thamchiu l thuyt t ti xy dng nhng gi thuyt.Trn thc fia, ti sn xut nhng d liu. y ny sinhnhng cu hi khc. Cu hi t ra l phi xy dng lpii

197X hi hc - nhn hc v bin i x hi

cu trc d n nghin cu ca ti nh th no? Lm thno ta c th vn trung thnh vi c s tham chiu lthuyt?

Nguyn Thfi Thu HngTrc tin ti c mt li bnh lun. Ti rt thch cch trnhby r rng ca gio s v iu tra finh tnh. Gio s nhnmpinh n pio c, yu cu kht khe v phng phplun. Vit Nam, chng ti ni v tnh trung thc v tnhchnh xc ca cu tr li. Tpii Vit Nam, phng php finhtnh c nhng ri ro, bi cnh rt phc tpip, i khi ta gpphi nhng cu tr li khng tht, ngi ta tm cch bpmo cu tr li. Trong nhn hc, trong khoa hc tn gio,vn rt phc tpip. Chng ti khng th tin hnh mtcuc trao i c cht lng, chng ti phi nh nphng php finh lng. Trong trng hp , phi lmth no? Ta c th dng nhng k thut iu tra no pit c kt qu ng?

y l nhng cu hi rt th vfi.

Vi cu hi u tin, ta c th t ra th ny: mi quanh gia khoa hc x hi v h t tng l g? y tidng t {h t tng } theo ngha l tng th nhng biutng x hi, qun chng hoc bc hc, lm mo mcch hiu nhng d liu. y, ti khng quan tm nkhoa hc cc t tng, m ti quan tm nhiu hn nnh hng ca h t tng ln nh nghin cu. Nhnghin cu khng phi ngi duy nht a ra nhngpht biu v din gii v mt ti. c nhng dingii c hnh thnh trc v c nhng din gii i th.Ni n nhng mi quan h nhn qu tc thi l mtcch gii thch. Ni mt cch khc, c ngha l lnhng h thng din gii c hnh thnh trc cuciu tra, khng da trn nghin cu. Nu ta hiu h ttng theo ngha rng, vic da vo nhng bn c, rpkhun trong cch hiu, chnh l mt vn thuc lopiiny (v d, quan nim nhng ngi nng dn {ngnghch }, nhng ngi min ni {lpic hu } hoc v cngng lng x {ng nht } c th nh hng n chngta). iu c coi l s tht s dn dt nghin cu. ikhi cc t tng c th c cu trc (v d ch ngha dnty). Mt s l thuyt ca khoa hc t nhin c th cchuyn ha thnh h t tng (ch ngha Marx hocthuyt cu trc i khi c dng nh h t tng). yl mt vn ca ch gii kp, mt vn i vi nhnghin cu trong cng tc sn xut l thuyt.

Trong khoa hc x hi, tng c mt xu hng t duytheo khi nim {opin tuyt } (s opin tuyt khoa hclun c Passeron v Bourdieu pht trin ln): quanim bc hc ca nh x hi hc phi tch ri quanim thng thng. Quan im thng thng yc nh ng vi h t tng, vi ngh sai lm anglm nhim cch hiu. y l mt ch thuyt nhmtch khi quan im thng thng i n mt quanim khoa hc.

Ti khng ng trn hai im.

Quan im thng thng, nhng biu tng qun chng,i khi l phng tin tch khi h t tng. Gi s til mt nh x hi hc Vit Nam, c th gii tr thc VitNam, tng lp lnh pio hoc tng lp trung lu c th nhhng n ti. Trong khi quan im thng thng cangi nng dn hoc ngi min ni c th gip ti tchkhi h t tng ny.

Theo ti, khng th c s opin tuyt. y l s ging cokhng ngng ngh v lun c lm mi. Khng c mtkhong khng gian khoa hc lun no trong ta c thc gii phng khi h t tng. S cnh gic phi lunthng trc bi ta lun c xu hng kht vng ln ltthc t.

Phn trnh by trn y a ta n cu hi th ba v vn pio c.Thc vy, tn tpii mt phng din pio ctrong cng vic ca nh nhn hc. Trc ht, ti s nitrn quan im ca nh nghin cu, trc khi t mnhvo vfi tr ca ngi a tin. Vn pio c l mt lopiicam kt m nh nghin cu lp ra vi ng nghip vbpin c. Ti ang ni v {cam kt dn tc hc }, mtcch ni m ti phng theo t {cam kt t truyn } domt tc gi tpio ra ni v th lopii vn chng ny.Tc gi ny t cu hi v s phn bit gia mt ttruyn vi mt tiu thuyt Y v mt ngi anh hng X.Sau khi nghin cu, tc gi ny cho rng khng c mttiu ch hnh thc no phn bit gia hai th lopii ny.S khc bit duy nht l tc gi ca t truyn ni vi bpinc {ti m bo vi bpin rng y l mt cun ttruyn}. l mt cam kt hay mt hp ng. Vi chngta, cng tng t nh vy, l ci m ti gi l {camkt dn tc hc }. Ta khng th khng finh rng nhngg ta ni phn nh thc t. Nhng ta c th m borng iu ta ni gn vi thc t nht. Mt cun phim tiliu dn tc hc cng c vn tng t. Lopii phim nykhng phi l mt phn nh ca thc t, l mt s-rinhng hnh nh c tpio nn. V th ti ngh rng hpng pio c vi bpin c, vi ng nghip l m boduy nht cho s nghim tc ca chng ta. Hin naycng c nhng m bo khc: trn tt c fia bn, bygi c nhiu nh nhn hc cng lm vic. V th, c ths c s gp g, kt hp nhm v kim sot ln nhau,iu m cha bao gi xy ra trc kia.

By gi hy ni v vn tnh trung thc ca cc cutr li.

Vn ny xy ra mi ni, cho d phc tpip c khcnhau ty tng fia im. C v nh Vit Nam, vn ny phc tpip hn ch khng km. Khi m con ngi sni ra s tht, ti cho rng phng php finh lng khnghiu qu bng phng php finh tnh. Trong nhng iutra finh tnh, sau mt khong thi gian, i tng c thquen thn vi ngi iu tra. ng nhin, s quen thn

198 Kha hc ma h Tam o 2007

ny cng c gi ca n, v mt thi gian v u t quanh c nhn. Hon cnh ny thng xy ra nhng mitrng khp kn, bit lp. C nhiu gii php, ti xin ara y mt vi v d.

nghin cu v th gii ti phpim M, nh iu trathm nhp vo nhng bng nhm v ng vai trfl cnhgii v anh ta khng mun tham gia vo nhng hat ngphpim php v ti phpim khc. nhng nghin cu khc,mt vi nh nghin cu ra nhp nhng nh th c linquan. Lu rng ch l nhng v d thi, ti khng ni l iu cn phi lm.

Nguyn Thfi Thu HngCch y 10 nm, khi chun bfi lun vn thpic s tpii khoanghin cu tn gio trng EPHE1, ti thy c nhngnghin cu v cc lopii bnh v nhng nh siu tm lhc. Lm th no ta c th quy theo nh siu tm l?

ng trc kh khn tip cn thng tin, bao gi cng cnhiu gii php v chin lc khc nhau. La chn giiphp lun l mt tha hip gia nhiu nhn t: tnh cchca nh nghin cu, ngun lc, thi gian, nhng cu thcca mi trng, v.v

C mt v d ni ting v th ng M trong cc khu bitc Hoa K: tc gi nhn ra rng nu nh nghin cu lngi da trng, ngi dn s chuyn ngn ng ca h ni nh ngi da trng. V vy, gii php ca anh ta l otpio nhng thanh nin xut thn t nhng khu bit c. Sau nhng thanh nin ny i iu tra.

Mt iu cui cng: t chi tr li hoc a ra mt cu trli sai, ng nhin l mt vn . Song i vi chngta, nh th l mt cu tr li ri.

Christian CulasTi c mt lu nh: ngopii tr mt s trng hp ccoan, khp ni ta u c cch gn gi vi ngi dn,vi cht thi gian v s kin tr. Sau mt thi gian, ta tmc mt ch ng, ta tip cn c nhiu thng tin. Ticng c mt li khuyn: ngi iu tra phi c gng hiuc rng ngi dn cng rt tfl mfl v anh ta, c mt sgiao lu c tpio ra, mt s trao i thng tin.

Ti tr lpii cu hi v xy dng chng trnh nghin cu.

Chng ti khuyn cc bpin nn c nhiu bc trong vicxy dng mt chng trnh nghin cu, trong c mtbc in d ngay t u ch khng phi l sau khihnh thnh chng trnh nghin cu. Trc tin nhnghin cu tr phi trnh by nhng l do ca cng trnhnghin cu v nhng cu hi m anh ta t ra cho

ti nghin cu. Sau , anh ta phi a ra mt tnhhung cu hi v ch nghin cu. Nhng anh takhng phi xc finh khung l thuyt ngay, cng khngcn phi a ra nhng gi thuyt. Sau khi hon thnhbn tin-d n ny, anh ta thc hin giai opin in du tin (thi gian di ngn khc nhau). Anh ta phi tmra nhng yu t thay i bn tin-d n, nhng cuhi nghin cu mi. Sau anh ta thc hin cng victm ti liu tm ra nhng tc phm l thuyt mi. ncui cng anh ta mi c c mt d n nghin cu tt,nh vo mt qu trnh iu chnh thun nghfich. Ti ktlun hai im: cc sinh vin s cm thy nh nhm khi bit rng h

khng cn a ra nhng gi thuyt. iu ny khngc ngha l ta khng kht khe. Ta kht khe theo cchkhc m thi;

Niger, ngi ta hay thy trong cc d n nghin cunhng dping tu t v ch. V d, mt s d n ni v{nhng gi thuyt phi kim chng }, {nhng mc tiuch yu }, {nhng mc tiu th yu }, v {kt qu mongi }. l kiu hnh vn ca cc d n pht trin,khng phc v cho cng vic ca chng ta. Ta khngbt buc phi lm th. iu lm cho ti thy phin lkhi ta i theo nghi thc, nhng gfl b ny chng mang ngha g.

Trfinh Vn TngTi mun ni thm rng phng php finh tnh cm tnhl rt nguy him, khi ta xy dng cu hi nghin cu mkhng c g trc .

Nh vy, anh hiu rng lun c mt s qua lpii giac v in d. t mt cu hi khng phi l t lflngtrung thnh vi mt trng phi c th no hay mtkhung l thuyt no . Nghin cu ti liu v vng thcfia (ti liu ni b, lu tr) l phn cng vic quan trngnh nghin cu l thuyt.

Cc bpin hy tip tc t cu hi

Emmannel PannierXin gio s a ra mt s v d v {cam kt dn tc hc}.Ngoi cam kt ny, lm th no gii thch phngphp nghin cu v m bo lflng tin?

Pascal Bourdeaux nhiu gc , c nhng mi tng quan gia itng nghin cu v nh nghin cu, gia ngi iutra v i tng iu tra. C phi tt c cc nh nghincu u c th tin hnh bt k mt nghin cu nokhng, hay tn tpii mt mi quan h {t nhin } gia mtnh nghin cu v v mt i tng nghin cu? Phncam kt ca nh nghin cu l g?

1 Ecole Pratique des Hautes Etudes: Trng Cao hc Thc hnh

199X hi hc - nhn hc v bin i x hi

{Cam kt dn tc hc } l mt cch ni tng hnh,nhng cng l mt lopii bo m m ta a ra. Mt kiubo m ngm, {bt thnh vn }, thm ch i khi takhng thc n n. N cng xut hin trong kt qucng vic cui cng di hai dping. Trong mt nghincu nhn hc, lun c mt phn nh trnh by phngphp lun u bi hoc phn ch thch, cp n:thi gian in d, vng kho st, khu vc nghin cu,nhng ch dn v lopii hnh iu tra in d, s lngphng vn, c s dng phng php iu tra nhmkhng, v.v. Cng c th trnh by nhng kh khn cnhn m nh nghin cu gp phi.

Ti cho rng phi phn bit c gia iu bpin c quantm v ci thuc v {nhn hc phn thn }. T hai minm nay, xut hin nhng cng trnh trong cc nhnhn hc ni v bn thn mnh trong qu trnh thc fia,i khi ging nh t truyn. y l mt c im ca nhnhc hu hin pii, nh nhn hc tr thnh ngi hng chkhng phi i tng nghin cu. Theo ti th him khi cl do chnh ng i xa n vy. Cn trnh ni qu thoc ni qu nhiu. Cch y bn mi nm, cc nhnhn hc chng ni g, nht l bi v nhng ngi lm vic chu Phi khng bit ngn ng bn fia. Gi y tnh hnhlpii chuyn sang thi cc ngc lpii.

C th c mt cch khc trnh by phn sn xut dliu, l la chn nhng trch opin trong sn phm cuicng. V d, trong s 500 lt phng vn, ta s dng 30-40 trch opin ton vn (in extenso); trong s 100 d liuquan st, ta s dng 4-5 trch opin in extenso. Chng tas xem xt iu ny vi nghin cu trng hp, nhngcc bpin thy mt phn ca d liu c trnh by nhth no trong sn phm cui cng ri. Cng vic ny cnhiu chc nng, mt trong s nhng chc nng ny lcng c cam kt dn tc hc.

Qu trnh iu tra, t sn xut d liu n chp bt, gingnh hnh mt ci phu. Cng ging nh khi ta thc hinmt b phim ti liu: t 6 gi thc phim quay, ta nichng lpii c mt sn phm cui cng di 30 pht; tachn lc, bc tch v ch s ha cc d liu, tpio dng ccchng v sopin tho.

T i chuyn sang cu hi th hai v nhng im tng ngring gi a nh nghin cu v fia bn nghin cu. Thc vy, i khi ta cng nhn ra s tng ng ny. Mt s ngini rng nh nghin cu l a chn fia bn theo hnh nhca chnh h, hoc fia bn phn nh ng hnh nh cah. iu ny chc l ng, nhng khng ng hon ton.Vi nhng iu kin ca cch y 60 nm, th nhn finhny ng hn. Trong m hnh iu tra dn tc hc c in,

mt ngi tr tui chu u l a chn mt fia bn ty theoca anh ta v sng tpii hai hoc ba nm thc hin cngvic dn tc hc lng x. Ngy nay, nh nhn hc bfi tmthng ha hn, anh ta phi chfiu nhng gfl b mi. Nhnhc khng cfln ch nm trong mi quan h Nam-Bc na.Mt s nh nhn hc nghin cu tpii t nc ca chnh h,s l a chn fia bn ty thuc vo vic xin c hc bnghoc ti tr. ng thi, cng ngy cng c nhiu {fia bna im }. Ngay c trc kia, ta c nhng trng hp niting v nhng nh nhn hc phi chfiu cc kh trn thcfia. Trng hp ni ting nht l ca ngi sng lp rangnh nhn hc in d: Malinowski1. Bn thn t i khngthy thoi mi trong mi quan h c th l chuyn nht gi anh nhn hc v fia bn nghin cu ca anh ta. T i nghy l cch nhn c ca phng Ty, mt cch nhn mangtnh chuyn kho cho rng cn phi bit tt c v mt xhi, t chi tit nh nht. Mt nh nhn hc c th quay lpiinhiu nm sau lm vic v nhng nhm dn s khc,lnh vc hoc ti khc.

Chng ta cfln lpii vn cp cam kt ca mt nh nhnhc trn thc fia. C hai thi cc m ta c th sangmt bn: Nh nhn hc hu nh hon ton ng ngoi cng

ng: khng phi l thc fia theo ngha nhn hc,m thc cht l kiu {x hi hc phng vn }. Ni cchkhc, khng c s thm nhp, nh iu tra ch thchin cc cuc ni chuyn m thi;

thi cc kia: nh nhn hc tr thnh mt ngi bnx. Thng thng th anh ta khng tr thnh ngi bnx, m anh ta c th lm cho ngi ta tng rng anhta tr thnh ngi bn x. Trng hp ny c bithay xut hin trong mt s dping nghin cu tn giotrong ta lm cho mi ngi tin rng bn thn ta lmt ngi fia phng.

Gia hai thi cc ny, c rt nhiu kh nng la chnc. y l mt php tng ca nhiu bin s khc nhau,trong c: la chn c nhn, nhng cu thc ca thcfia, finh hng l thuyt hoc phng php lun.

Quan im c nhn ca ti l cam kt mpinh m camt nh nhn hc ang tm mt cng vfi trong lflng xhi fia phng ni chung l khng cn thit. Ta c thnghin cu v nhng tp qun sn xut nng nghipm khng cn phi tr thnh mt nng dn, nghin cuv quan h h hng m khng cn phi kt hn vingi fia phng. C mt v d ni ting v trfl ph thytrong rng Php. Nghin cu ny ca Favret-Saada2

rt hay c trch dn trn phng din phng phplun. C ni rng nghin cu ti ny v thmnhp vo nhng mi quan h bn trong, bn thn nh

1 http://fr.wikipedia.org/wiki/Bronislaw_Malinowski2 http://fr.wikipedia.org/wiki/Jeanne_Favret-Saada

200 Kha hc ma h Tam o 2007

nghin cu phi ng vai mt thy php. C cho rngy l mt fli hi v phng php lun pit c shiu bit; ngoi ra, c khng finh rng mt ngnh nhnhc chun phi c c mc thm nhp mpinh m.Ti khng ng vi im th hai ny. Ta c th coiy l mt la chn c nhn, iu ny khng c nghal mun thc hin mt lopii cch mping khoa hc lun.Lp lun th hai ny cng bfi phn i bi nhng nghincu khc sau ny v trfl ph thy m khng la chnmt s cam kt mpinh m. V vn cam kt, ti nghkhng cn phi p t tnh chnh thng. Vfi tr thngthng nht l vfi tr ca mt ngi n t bn ngoinhng c mt quan im ca mt ngi nc ngoi cthin ch, mt ngi nc ngoi c n tip, ngi cth c cng ng {bn-thu npip } m khng lm phinn bt k ai. i khi cam kt c th i xa hn. Vn l ci gi v mt c nhn v x hi ca mt cam ktnh vy. V d, nghin cu v tham nhng, chngta tm mt th sinh mun thc tp trong ngnh cnh st,nhng khng tm thy. Ta phi c cch khc tinhnh nghin cu ny.

L H Phong LinhTi mun tr lpii v d v trfl ph thy, nu nh nhn hcthm nhp su vo thc fia nh vy, anh ta cfln c thgi c con mt khch quan trong nhng nh gi camnh hay khng?

D cam kt mpinh m trn thc fia, nh nhn hc vnphi kin finh mt thi khch quan, nhm mc chtm hiu thc t. S cam kt ny khng bao gi l tuyti v anh ta l nh quan st v nh nhn hc nhiu hnl con ngi cam kt. Khng c mu thun gia mt vfith ch quan vi mt mong mun gi thi khch quan,chng no qun l tt c mi quan h c nhn vingi dn v mong mun khch quan thng qua nhngmi quan h ny. Cng tc in d l mt s cng thngthng trc mt mt hiu c quan im ca cc tcnhn v nhng hnh x theo logic ca h, v mt khc,phn tch, din gii, t chc cc d liu ny. Khi hngdn lun vn nghin cu sinh, i khi ti phi thc gicmt s sinh vin tip cn thc fia hn na, trong khi vi mt s sinh vin khc ti lpii phi khuyn h gi mtkhong cch xa vi thc fia.

Trc khi chuyn qua phn nghin cu trng hp, timun a ra mt lu cui cng: tin hnh in d vnghin cu khch quan cng ging nh cng tc dfichthut. Tng ang c gng dfich ra ting Vit gn nghanht vi iu ti ni bng ting Php. Tuy nhin, khngc bt c mt tiu ch khch quan no ni anh ta cthnh cng hay khng. Ba phin dfich khc nhau s ara ba vn bn dfich khc nhau. Bn dfich c thc hinthng qua tnh ch quan ca ngi dfich; cng ngh,micro chng lm thay i c iu g. ng thi, ttc chng ta u c kh nng ni rng bn dfich tng

i ng v trung thnh vi nguyn bn. Lm quen vimt nhm x hi cng ging nh hc mt ngn ng:ban u cc bpin khng bit n hat ng th no,nhng dn dn cc bpin s hiu c. Gi s ti lmvic Vit Nam, ti s phi lm cng tc phin dfichkp: t ting Vit sang ting Php, v sau l t ngnng qun chng sang ngn ng bc hc. Cc bpin cngphi thc hin mt thao tc dfich thut, l dfich nhngbiu tng qun chng sang mt din vn bc hc.

C nhn xt no na khng?

Quch Thfi OanhTi c mt cu hi v ngn ng qun chng. Khi tin hnhmt nghin cu nhn hc-x hi, hnh nh ta phi miut mt cch trung thc nht thc t c quan st. Thngqua miu t ny, ta c mt hnh nh tng i gn vi thct. Khi ti ph bnh mt l thuyt, ti a ra nhng kinc nhn, ch quan. Trong trng hp , lm th no nhnhn hc c th t ch trc nhng quan im l thuytv thc hnh?

Tt c ty thuc vo iu chfi hiu th no l quan imph bnh, vo vic chfi t mnh vo vfi tr ca ngi dnhay ca nh nghin cu. Lopii ngn ng trong bi vitkhng nht thit phi l mt ngn ng ph bnh, nhngn khc vi ngn ng ca i tng iu tra.

Quch Thfi OanhTi ng vi gio s. Hai lopii ngn ng ny lun c imkhc nhau. Nhng ti vn cm thy bn khon: mt mtchng ta c gng miu t tt nht hin thc c quanst, mt khc, vi t cch mt nh nhn hc, ti c mtcm nhn khc. Trong trng hp , ti phi la chngia cc lun im. Lm th no gi c vfi th daong ny?

Khi sn xut cc d liu, cc bpin lun c gng tin gnn hin thc nht. Song, khng phi l mt kiuchp nh hin thc. Hin thc ny chfiu nh hng canhng c s l thuyt, vn ha khoa hc, cch t vn v s quan st. tm ra ci hin thc khin cc bpinquan tm, cc bpin phi chn lc rt nhiu trong hinthc ri. Cc bpin sn xut d liu ty theo s lachn ny. y khng phi l mt hnh nh ti tpio lpii tonb hin thc, l nhng d liu s cho php cc bpinxy dng mt pht biu khoa hc t hiu bit hinthc . Hin nhin nhng din gii khoa hc ca chngta l hng vo cng ng khoa hc, mt th gii cbit khc vi hin thc x hi m ta nghin cu. Trongci th gii rt c bit ca chng ta ny, chng takhng finh vit ra nhng d liu trung thnh vi ngha ca nhng hnh ng v nhng hnh x ca cctc nhn.

201X hi hc - nhn hc v bin i x hi

Manuel PannierChng ta ni v nhng s vflng vo trong din gii,ngay c trong din gii nhng d liu. C mt cch hpin ch iu ny l t kim sot ln nhau khi c nhiungi lm cng mt ti hoc cng mt fia bn. Liuc tn tpii nhng quy tc sn xut d liu trong lm vicnhm hay khng?

C nhng trng hp lm vic theo nhm hai ngi, nhtl nhng cp nghin cu nhn hc, hoc nhng trnghp cc c quan bt buc hai ngi lm vic cng nhau.M hnh lm vic ny trc kia kh thc hin hn. Khi ticfln l sinh vin, ti tng thy ngi ta c mt nh nhnhc v mt nh fia l hc n cng mt fia bn, m hthng khng c cng mt cch t vn .

Kh c th pht trin cch thc ny theo kiu p t cat chc. y nn l mt la chn. Trong nhng cng trnhtpii chu Phi, chng ti th p dng mt hnh lm victp th trong mt giai opin, cho php c mt s kim sotln nhau v sn xut d liu, t ra l trong mt s giai opinchin lc. Ngi iu phi chng trnh nghin cu cnhim v t chc s phi hp ny. Cc bpin thy l chngta khc rt xa m hnh nhn hc thuc fia ri.

Ti xin tr lpii cu hi trc bng vic ly mt v d: trongnghin cu ca chng ti v tnh trping tham nhngthng nht, chng ti tin hnh nghin cu thc fiabng phng php phng vn, quan st, nghin cutrng hp, thm nhp fia bn. Mt trong nhng phngphp tip cn gn nht vi nhng biu trng qunchng l ci m chng ti gi l {tn hiu hc qun chng}v tham nhng: thay v ch dng t {tham nhng }, chngti nghin cu ngn ng fia phng tm hiu cchngi dn ni v tham nhng, v nhng mi quan h mtheo quan im phng Ty c coi l tham nhng, nhth no. Nghin cu tn hiu hc qun chng l mt nlc tin gn nht n s th hin ca cc tc nhn vnhng thc hnh ca cc tc nhn . Sau chng ti phn tch v phn lopii nhng tn hiu ny. Cng vicphn tch ny ch c ngha khi n c thc hin thngqua mt quan im v pht biu khoa hc. Khi chng tinghin cu tn hiu hc, v d mt s thnh ng cho thymt tham nhng c biu hin nh li sng n mi, mts khc lpii nh dping trao i x hi bnh thng, chngti c gng ch ra rng c mt s tng hp gia phn tchv tnh hiu hc ny. Ngi c t nhiu c th kim chngthng qua nhng v d c a ra. ng thi, chng tikhng finh rng nghin cu tnh hiu hc ny thc s xutpht t nhng cuc iu tra ca chng ti. Bt k mt tcnhn no cng nhn ra tn hiu hc qun chng ny. Tuynhin, mt s tc nhn c th s khng hiu ht nhngkt qu din gii; nhng ngi c th hiu chng hn phic mt vn hc thut gn gi vi chng ti. Trong mt scuc iu tra, chng ti th i cht kt qu vi nhngnhm ngh nghip c lin quan. y cng l mt cch kim tra nhng d liu v s nht qun. i khi, chng

ti c th gp nhng kin phn i cc d liu hoc ccdin gii.

V d khc v mt nghin cu dfich v y t: chng ti ch ra c mc no cc y t v nhn vin bnh vinbfi ngi bnh nh gi sai, v ngi bnh bfi hiu nhm,thm ch bfi i x khng tt, nh th no. y khng phil kin ca chng ti m l kt qu ca cuc iu tra.Khi i cht kt qu, ban u chng ti nhn c nhngphn ng rt tiu cc. Cc bc s chu Phi sng v lmvic tpii chu u cng c phn ng tng t. Sau , mikhi c mt ngi pht biu rng nhng g chng ti ni lng, th tt c mi ngi bt u ln ting khng finh.Ngy nay, mt s bc s da vo cng trnh ca chngti thay i dfich v y t. Ai cng bit l cht lng dfichv y t km, nhng chng ai ni g. ng gp ca nghincu ca chng ti l ch ra c s yu km ny bngt liu da trn iu tra. Nu cp vn ny di gc t tng th chng c tc dng g. Tri lpii, di dpingmt cuc iu tra nghim tc th tc ng rt ln. ichng kt qu khng phi l th nghim tnh hiu lcca kt qu nghin cu. i khi y l cch nhng dliu i cht vi cc tc nhn, v cng thu thp thmthng tin mi.

Cfln mt cch khc na: chng ti cng b kt qu cuciu tra tpii fia phng, c th l Niger, dping d hiuhn l ngn ng khoa hc thng thng. Ngy nay, ta cs tng tc tc th xung quanh sn phm ca iu tra,trc y th kh khn hn trong mi trng nng dn cin. Nhng ngy nay, nhiu cn b quay tr lpii nngthn lm vic v bn thn h n c nhng bo co cachng ti. iu ti mun ni y l c mt s bin itch cc so vi iu kin thc fia dn tc hc c in cchy 50 nm. Cng trnh ca chng ta c th c a ratho lun, ph bnh, iu m trc kia khng xy ra. Thm l mt trong nhng im yu quan trng nht vphng php lun ca nhn hc. Mt nh s hc c thbfi nhng ng nghip ph bnh, nu h lm vic trn cngmt vn t s hc. Ngy nay, nh nhn hc cng c thbfi i cht vi nhng quan im khc nhau v vn anhta nghin cu.

By gi, chng ta s cp n {nghin cu trng hp}.

Nghin cu trng hp l mt cch phi hp nhiuyu t khc nhau xung quanh cng mt vn , cngmt s kin, mt thch thc, mt tnh hung chung.

Ni dung bi ging:1. Ch ngha chit trung phng php lun v s phihp d liu2. Ci b phn v ci tt c, ci vi m v ci v m3. in hnh ha4. Chui lin tc v nhng hpin ch5. Cc ng dng khc nhau ca trng hp

202 Kha hc ma h Tam o 2007

Nghin cu trng hp bao gm nhng cuc phngvn, quan st, c v thng k, tt c quy t vo cngmt tnh hung x hi.

V d, khi thc hin mt nghin cu v nhng nhmquyn lc lng x hoc v tn gio: miu t v phn tchm tang ca mt nhn vt no trong lng c th ccoi l mt nghin cu trng hp. Ta miu t cc mtang v vai trfl ca cc tc nhn khc nhau, phng vnnhng ngi tham gia v ngha ca s kin hoc v schun bfi s kin, thng k tt c nhng mn qu v t c mang n, ca ai tng v tng ai. Ti gi l{phng php k duyt }. Cc bpin cng c th b sungbng nhng ngun ti liu, lu tr v tang l hoc nhngbi vit trn bo.

Ai c th a ra mt v d v nghin cu trng hp?

Quch Thfi OanhT i tin hnh mt nghin cu trng hp v s thay itrong nhn thc ca ngi dn v khng gian sng (rngCc Phng). iu quan trng i vi t i l phi bit cv sao ngi ta l a chn mt fia im gn vi mt bi cnhc bit. y l gn vi mt khu bo tn di sn. Chnhsch ny nm trong bi cnh bo tn di sn th gii.

Xin li, ti xin ngt li chfi. Ti cho rng chfi ang gii thchmt ti nghin cu, bi cnh v li ch ca n. V ti ny, chfi c th xc finh mt hon cnh x hi c ngha i vi ti ca chfi c khng? V d nh nhngngi sn bn tri php hoc nhng ngi cht cy triphp, l nhng nghin cu trng hp. C ngha lmt trng hp c th hn nhng g chfi va ni. Ti sni c th hn: chfi c th tm ra mt cu chuyn nh vimt n vfi thi gian, fia im v nhng nhn vt khcnhau, xut pht t thc fia ca chfi v c mt ngha ivi nghin cu ca chfi c khng?

Chng ta hy cng suy ngh v cu hi ny.

Quch Thfi Thu CcHin nay chng ti ang tin hnh mt nghin cu tpiihuyn Tfinh Bin, tnh An Giang. y l mt vng st bingii vi Cm Pu Chia. Chng ti nghin cu tc ng cachnh sch i mi i vi nhng thay i kinh t-x hi.Chng ti mun m rng nghin cu ny ra ton b cchuyn vng bin. Chng ti chn tnh ny v mt sc th, nht l c th nhm dn tc.

Chfi cng ang miu t mt ti nghin cu, mt fiabn nghin cu, ch khng phi l mt nghin cutrng hp. Chng ta ch i nhng tnh hung x hic th hn.

Nguyn Thfi Thu HngCch y vi thng, chng ti c trn bo mt cuchuyn v nhng gio vin tiu hc s dng cc sn

phm tng trng cho hc sinh. Bo ch vo cuc. Cc nhx hi hc tm hiu hin tng ny v gii thch rng cth y l mt s suy i pio c. y c phi l mtnghin cu trng hp khng?

Christian CulasMt v d n gin khi ta i in d trong thi k thu hachla: ta bit rng nhng ngi nng dn gip nhau, cbit l trong ngy ma. Trong mt ngy, ta s nghin cus tng tr gia hai gia nh c th.

Chng ta vn cha hiu nhau.

Ta c th tm ra nhng nghin cu trng hp nhiu cp khc nhau. Ti s th a ra mt v d rt ra t lunvn tin s ca ti. Lun vn ca ti nghin cu v nhngmi quan h x hi gia cc th h v cc gii trong mtvng xc finh Niger. y l cch t vn tngqut: nhng mi quan h gia cc gii cc th h; sthng trfi ca nam gii i vi n gii, ca anh chfi i vicc em. Khu vc nghin cu l lng. Trc ti chnmt nghin cu nh rt quan trng - m ci - bi v l s kin th hin vai trfl ca tt c cc mi quan h xhi. xc finh mt nghin cu trng hp, ti chn mtm ci c th. Ti nghin cu n tng cng opin vphn tch tt c cc tc nhn. Thng qua nghin cutrng hp ny, ti c th nghin cu cc m ci, vqua cc m ci, ti nghin cu nhng mi quan h giacc gii v cc th h.

Tt c cc bpin u c nhng ti lopii ny. Nhn chung l nhng ti tng i tru tng. Cc bpin phi mx nhng ch s, nhng tp hp con c th hn c thi xa hn trong khun kh ti tru tng . iu th vfil ch mc ch ca chng ta khng phi l hiu ci mci c th nh n vn vy, m xem lm th no n cth lm cho chng ta hiu mt tng th rng ln hn, lmth no n a ta n vi nhng hiu bit v m ci nichung v v nhng mi quan h gi a cc gii.

y l nt khc bit c bn gia phng php lun tcngi v nhn hc x hi. Phng php lun tc ngich tm hiu bn thn nghin cu trng hp m thi, nidung ca chnh n v bng chnh n. Mt nh phngphp lun tc ngi, khi nghin cu lp hc ca chngta, s quan tm n nhng dping thc din vn, nhngtrao i, cch ti cm micro, cch ngi phin dfich ni,phn ng ca khn phflng. Anh ta s tm hiu ton b shnh thnh cu trc ca tnh hung. Nu mt nh nhnhc nghin cu nhng dping thc truyn ti kin thcphng php lun gia nhng nh nghin cu tr vnhng nh nghin cu c kinh nghim, anh ta s phntch lp hc ca chng ta xem lp hc ny ni ln iug v s truyn ti gia nghin cu tr v nghin cu ckinh nghim. Nu nh ti lm vic v s truyn ti kinthc pii hc, ti s phi tm ra nhng fia bn nghin cu,ti s chn Vin Khoa hc X hi Vit Nam nh l fia bn

203X hi hc - nhn hc v bin i x hi

nghin cu u tin, chn cc kha hc ma h hocnhng kha o tpio cho ngi nc ngoi nh l fia bnnghin cu th hai. Trn mi mt fia bn nghin cu, tic th tin hnh nghin cu trng hp c th. V d, tic th chn lp hc ca chng ta nh mt nghin cutrng hp c th. Ti s quan st ton b lp hc, tinhnh phng vn bit nhng g cc nghin cu tr hiu, m xem bao nhiu ngi tham gia pht biu,nghin cu cc ti liu c phn pht, v.v.

Ti xin a ra mt v d ni ting: nh nhn hcGluckman1, vo thi k thc dn Anh, tham d lkhnh thnh mt cy cu Nam Rhodsie. Thng s,cc chc sc fia phng v pii din cc tc ngi cngc mt. ng s dng nghin cu trng hp ny minh ha mt tnh hung thuc fia.

Hy ly v d v npin tham nhng Niger. Mt trng hpc th c mt thnh vin ca nhm nghin cu phttrin ln trong khun kh mt lun n vit v phn cpphn quyn. Trng hp c th ny l nghin cu vcng trnh xy dng mt nh ga xe but. Ba phn t cckhon ch c s dng vo mc ch khc. Trnghp ny cho php anh ta minh ha nhng g din ratrong qu trnh bn giao cc thfi trng cng v t. Anh tacng ch ra hi ng x hat ng nh th no.

Christian CulasTi cho rng c mt cht kh hiu y, bi v nhng ti nghin cu Vit Nam c cc i tc Hoa Knhn nhn nh l nhng {nghin cu trng hp } (CaseStudies). iu ny khin cho s phn bit khng cr rng.

ng ! Ti hiu ri. Ti xin li.

Vy th chng ta s ni lpii th ny: trong tt c ccnghin cu so snh, ta c th ni rng mi mt yu tso snh l mt trng hp. Theo ngha , Vit Namc th c coi l mt nghin cu trng hp. Nhngy khng phi l ngha m ti mun a ra. T {trnghp} khng phi c dng theo ngha so snh m lmt t lin quan n iu tra thc fia. Vn l t{trng hp }ny c th c hai ngha. Nu cc bpinmun, thay v ni {nghin cu trng hp}, chng ta cth ni {phn tch mt tnh hung x hi hc c th }.iu ny rt quan trng trong nhn hc, trong vic snxut d liu v hon thin cng trnh. i khi, thc fiac th da trn mt lopit nhng nghin cu trng hp,phn tch ca n l c s ca t duy. Trong nhngtrng hp khc, c th ch c mt vi nghin cutrng hp nhng chng lpii c dng rt nhiu trongsn phm cui cng.

Quch Thfi OanhVn khng c nhng tc phm bng ting Vit gii tas ln ln ny.

Nguyn Thfi Thu HngS ln ln ny ch l v ng ngha thi, ch khng phiv mt l thuyt.

Nguyn Thfi Kim HoaTi ng , s ln ln ny ch l v ng ngha ch khngphi l v l thuyt, bi v c mt khung l thuyt chonghin cu trng hp. Trong x hi hc thng tin, chngti trnh by nhng tnh hung x hi c th.

C mt ngha so snh, trong tt c cc yu t lnhng trng hp, khng quan trng chng quy mno. Ti th dng n nh mt {tnh hung x hi c th}, trong ting Anh gi l {Social Event }. Trong so snh,nhng n vfi u cng cp , trong khi , y thngc lpii.

Ngy mai chng ta s tip tc.

Ngy lm vic th 3, th t ngy 18 thng 7Sng nay, ti nghfi lp hc tr lpii vi vn nghin cutrng hp, hay ng hn l {nhng tnh hung x hic th}. Theo s hiu nhm ngy hm qua, c hai lopiitrng hp: Nhng {trng hp } l cc n vfi so snh nhng

cp rt khc nhau trong mt d n so snh. Trongtrng hp , tt c cc nghin cu c th c coinh l nhng nghin cu trng hp;

{Trng hp } l mt tnh hung x hi c th c hpinch phpim vi r rng. Chng ta ni v lopii trng hpth hai ny.

S phi hp c thc hin trn mt tnh hung x hic th. Trong tt c cc cuc iu tra, ta tin hnhphng vn, quan st, v.v., trong khi trong mt nghincu trng hp, tt cc cc yu t tp trung vo cngmt im, cng mt i tng chung. Mt tnh hung xhi c th, c bit, l mt tnh hung trong cc tcnhn tng tc vi nhau. Ta c th s dng n nh mtphp chn on nghin cu nhng vn rng hnca nhm m chng ta iu tra. By gi, ti xin nhngli cho cc bpin. Hy a ra nhng tnh hung x hi cbit c coi l mt php chun on hoc mt biuhin ca nhng vn tng qut hn trong nghin cuca cc bpin.

1 http://fr.wikipedia.org/wiki/Anthropologie

204 Kha hc ma h Tam o 2007

L H Phong LinhTi hc kinh t. Ti n y m rng kin thc. Timun a ra mt v d: nghin cu vai trfl ca ctin ca ngi dn sng vng duyn hi, ta c th quanst nhng l hi tn gio. Ti chn mt trong s l hi l l cng c voi. y c phi l mt nghin cutrng hp khng?

Tt nhin ri. Nu chfi chn l hi ny, vic phn tch ngip chfi c nhng thng tin v ti nghin cu rng hn, y l c tin, nh th no?

iu ny bao gm cng vic chun bfi v tham gia khngch ca nhng ng dn, m ca c gia nh h. T , tanghin cu dng l ca cc gia nh, nhng hat ngca h. Ta s thy c tin ny c thc hin th no.Ti khuyn chfi nn b ngnh kinh t v chuyn sangnhn hc (!)

Ai c v d khc?

Ti xin nhn mpinh rng tin hnh iu tra da trn nhngtnh hung x hi c th l v cng c bn. Ngay c nunh trong khoa hc x hi c rt nhiu phng din lthuyt, khi nim, tru tng, mt trong nhng li th canhn hc x hi l ng sau mi mt khi nim trutng, mi mt l thuyt, ta c th a ra nhng v d tnhhung x hi c th. Ti cng nhn mpinh n hai dpingtnh hung x hi c th m ta phi phn tch, l: hoc ta xy dng nhng tp, xc finh trc mt lopit cc

phn tch c th mang tnh quyt finh. V d, nghincu cc c tin tn gio, ta s quan st mi nghi l.Lc ny lpii ny sinh vn chn l a cc nghi l. Nhnhn hc lun lun tip tc l a chn trong qu trnh ind. Trc ht bpin l a chn mt tp gm mi nghi l,sau bpin chn nhng nghi l no (mi nghi l khcnhau hoc 10 nghi l cng c voi?), sau l fia im(cng mt fia im hoc nhng fia im khcnhau?). Trong khi quan st, cn u tin ci g?

hoc phn tch nhng tnh hung bt ng. Nh nhnhc phi chng t kh nng ng ph, iu ny nmtrong ngh ca anh ta. V d, bpin phn tch tc l cngc voi. Mt nh truyn gio ngi M n v tm cchci pio ngi dn. Trn thc fia, lun c nhng skin khng on trc c, phi c kh nng ngph khi i in d.

Hoc na: bpin nghin cu nhng mi quan h nghnghip trong mt nh my v t chc vic lm; bngnhin n ra mt cuc nh cng ko di ba ngy. Tnhhung x hi c th ny l khng lng trc c. Cucnh cng c th tr thnh tm im ca cuc iu tra,trong khi trc n khng h xut hin trong xutca lun vn. Nh vy chng t nhn hc l mt chinlc thch nghi khng ngng.

Nguyn Thfi Thu HngCp khi qut ha ca mt nghin cu trng hpl g?

Khng c cu tr li tin nghim cho cu hi ny. Nghincu trng hp ch c ngha i vi d n nghin cu.Chnh bn thn d n nghin cu mi cho php tr li cuhi ny. Hy ly v d v mt cuc nh cng: n c th lmt hin tng ph hoc tri lpii mt s kin quan trng nghin cu tnh hnh t chc vic lm trong mt khu vcno . Nh vy, i vi cc bpin, y l im khi u.Sau , mi ngi phi rt ra c nhng xu hng vlogic. Sau cc bpin s thy nhng logic ny c tn tpiihay khng. Bit rng mc ch ca chng ta khng phi ltm ra mt tnh pii din thng k ca logic ny, m l tmra mt s c ch, gii thch cc quy trnh, v khng a ranhng con s c th cho nhng c ch v quy trnh ny.

V d, trong l cng c voi, nu t i rt ra mt logic v nquyn, t i c th cng b mt xu hng nhng khng ccon s thng k chnh xc. Chng ta miu t nhng hintng m cc con s khng th miu t. ng nhin,nhc im cng l ch chng ta khng th a ra cccon s, hoc ch a ra t v chng khng mang tnh piidin. Nhng finh lng vi m ny (s cng nhn nh cng,s lng ph n trong nghi l) l ci m t i gi l nhngduyt im. Chng khng c ngha i vi mt nh thngk hc. Vi chng ta, chng lpii rt quan trng bi v chngkhin nghin cu trng hp ca chng ta c ting ni.

tm tt lpii, mc ch ca cc bpin l nghin cu t chcx hi ca cng vic. Xy ra mt cuc nh cng. Cc bpinphn tch mt tnh hung x hi c th xung quanh cucnh cng ny. Cc bpin thu thp d liu (quan st, thamd, phng vn nhng ngi nh cng, nhng ngi khngnh cng v cn b, ghi chp lpii nhng finh lng vi mv xut thn ca nhng ngi nh cng, v Hi ng cng, thu thp truyn n, tpio lp mt im bo...); tt cnhng yu t ny quy t v nghin cu trng hp. Trongkhi , nghin cu t chc vic lm, cc bpin tin hnhphng vn trong nhiu lnh vc, nhiu thi im. Sau bpin nghin cu hat ng ca mt xng. Nhng yu tny khng quy t ht v nghin cu trng hp.

V Tuyt LanGio s ni v s la chn c lp lun, lm th no tin hnh mt la chn {c lp lun{?

Trc tin, ti xin ni v s la chn trn thc fia v trongnghin cu ni chung.

Th nht, c nhng la chn v m finh hng mt phnd n nghin cu. V d, nghin cu nhng c tin tngio, tpii mt vng c th no (min ni). Nhng lachn v m ny theo cc bpin trong nhiu nm. Chng lnhng la chn c lp lun, nhng ch phn no, chkhng hon ton. Hy ly v d v mt ti lun n tin

205X hi hc - nhn hc v bin i x hi

s: l s tha hip gia nhng mt c lp lun vnhng mt thuc v c hi hoc tnh c. Lun c nhngyu t khc nhau na xut hin. V d, ti quan tm nnhn hc chnh trfi. Mt t chc ca M nghfi c titr cho ti thc hin mt d n nghin cu chnh trfi tpiiVit Nam. Nu ch ni v phng din l lun, ti s lachn nghin cu y ban trung ng ca ng Cng snVit Nam. Nhng iu ny l khng th thc hin c.V vy, ti s c la chn khc, ty vo nhng cu thcv th ch. Ngay c i vi nhng la chn v m, ta cxu hng da vo l lun nhiu nht c th, nhng khngch hon ton da vo l lun.

Th hai, c nhng la chn cp trung. l la chnlopii tn gio no s c nghin cu, vng no hoc khng gian no. cp ny, ti cng c gng lachn mt cch c lp lun, ng thi chnh sa v tchc lpii chng.

V th ba, c nhng la chn vi m c thc hin hngngy trn thc fia: phng vn ngi ny ch khng phingi kia. l mt tha hip gia ci m ti d kin vs ng ph tng thi im. Chnh v th ti a ra khinim {nhm chin lc}: ti d kin trc nhng nhmtc nhn thch hp vi ti ca ti. V d, vi ti lcng c voi, ti s iu tra nhm cc thy cng l, nhngngi km vai v hn, nhng ngi khng trong lcng. l cch ti lp lun sm trc, nhng khi pdng la chn vo thc t, ti s phi thay i chng(cc nhm chin lc), phi thay i chng trnh cati (lfich trnh), v.v.

phn tch cc tnh hung x hi c th, phng phpcng y ht nh vy. Ti nghin cu pio Saman: ti schn bn trng hp tham kho pio Saman, sau , tit nh rng mnh qun chn mt tnh hung l thphp pio Saman lm nghin cu trng hp (pio Samanlm l th php cho ngi tr tui nh th no?). Sau ti bit c rng mt ni c mt ph n pio Samanlm l th php. Ti khng h lng trc tnh hung ny,ti c th la chn i n . Nhn hc khng chp nhnmt s hach finh chng trnh cng nhc. Ta lun thayi nhng g ta d on trc. Lp lun v ng phthng xuyn l tm im ca tri thc nhn hc.

Nguyn Thfi Thu HngTm lpii, nhn hc khng dung th s la chn cng nhctrong vic kt hp nhng k nng c th sn xut dliu. La chn c lp lun da vo trc cm tt v kinhnghim x l d liu ca mt nh x hi hc, v khi imt vi s bt ng, ta cn p dng mt phng php ngph khng ngng.

Hon ton ng.

Christian CulasGio s c th ni i li trn an sinh vin v s thchnghi vi thc fia c khng? V s hng th i in d?

Khng c phng php no gii thch thc fia. Nhngg chng ta ang lm l a ra cho cc bpin nhng immc. C hai mi nguy him: mi nguy him ca gingvin mc sinh vin t xoay s mt mnh, v ngc lpii,mi nguy him ca sinh vin ch i mt cng thc.

Khng c cng thc, ngi ta a ra nhng im mc.Phi ni rng y l mt lnh vc m ta c quyn nhmln, thm ch l ngha v phi nhm ln. Phi c nhngcuc phng vn ti, nhng quan st ti, nhng phn tchtnh hung ti sau lm vic tt hn.

Stphane LagreGio s ngh g v gi , hin nhin l hi c bit camt s nh nghin cu v mt cng tc th mc hctip theo sau in d, trnh bfi nh hng canhng dflng t tng ang thfinh hnh? Mc no lva phi?

Ti ng h nhng phng php lp lpii, dao ng v qualpii. Chng ta dao ng gia nhng tham kho hc thutv iu tra in d. Mi cng tc nghin cu u ngthi da vo nhng ti liu tham kho v nhng phn tchd liu. Cch tip cn gio iu l i t mt tp l thuytcht ch, tin hnh nghin cu nhm t nhiu p dng tpl thuyt ny. Ta mt ton b li th ca in d khi min d ch l ni khng finh l thuyt. Mt s ngikhc lpii ng h cch lm ngc lpii: l i in d vnng thc fia ln tm l thuyt, v nghin cu ti liu lthuyt sau thi gian in d. Vi ti, phng php haynht l c s qua lpii gia kin thc ca l thuyt v kinthc ca thc fia. Chnh v th m khi cc sinh vin npbn d n lun vn, chng ti yu cu h a ra nhng xut trc v cu hi nghin cu; sau chng ti yucu sinh vin thc hin mt chuyn in d kho st, tpii h rt ra nhng hng nghin cu mi phc v chohng tm ti liu mi.

Tuy nhin, ti cho rng c mt gio trng trn thc fia.Nghin cu ti liu phi tr gip cho vic sn xut nhngdin gii thc fia c o. Ti khng ngh rng thc fiaphi l mt ci c xy dng l thuyt. C th c mtim trung gian, gn vi thc fia. Thc fia l ni sn xutl thuyt gn vi thc fia, bt ngun t thc fia. Cfln xata mi pit n tng {pii l thuyt }. Geertz ni v{khi nim tim cn th nghim}, l ci m ti gi lnhng din gii ni hm, chng da trn nhng d liuthc fia. T , tt nhin ta c th ng gp nhng yut t duy vo l thuyt tng qut, vo {pii l thuyt }, vodin n tranh lun khoa hc quc t. Mt s nh nhnhc khng hi lflng vi phng php i t thc fia npii l thuyt m khng qua bc trung gian din gii lthuyt xut pht t thc fia, mang tnh fia phng v

206 Kha hc ma h Tam o 2007

chuyn ngnh hn. l trng hp ca nhng quanim theo thuyt cu trc hay hc thuyt Marx.

Nguyn c TruynTi mun tr lpii vi cch dfich t {din gii dao ng }. Ti nghfi nn dfich t {din gii ni hm } thnh {din giiton din }, xt trn mi mt, trong khi Tng cho rng l mt s lnh hi theo lnh vc.

Ti ni {ni hm } i lp vi t {gii thch }. L thuytca chng ta thng gn vi cu hi {nh th no } hnl cu hi {v sao }. Chng ta khng a ra nhng finhlut t nhng d liu chng ta c, m chng ta a ranhng din gii ni hm theo ngha ca Weber.

Bi Quang DngChng ti bt u dfich tc phm ca Weber. X hi hcca Weber l mt {x hi hc nhm lnh hi ci thc t}.Ti khng ng dfich thnh {s lnh hi trn mi mt}.Ti ng p dng mt l thuyttrung gian. Ti khng cho l mtnh nghin cu phi i in d vinhng kin thc l thuyt; anh taphi c mt hiu bit nht finh vthc t c quan st. Ti nghficc bpin t cu hi nghin cu nhim khi u. Ti xc finh cu hiny, l mt n lc gii thch mts cch tip cn vi thc t. Qutrnh ny phi lin tc c iuchnh trong qu trnh sn xut dliu. Ti tr lpii vi l thuyt din giitheo lnh vc m gio s s dngv l thuyt qua lpii m ti nh girt cao. Ta khng tm cch sng tpiora mt ci g . a ra c mt s lnh hi mt phn l thuyt l mt thi trungthc trong khoa hc ri.

Chng ta tip tc chuyn sang phn hai ca bi, giithiu mt s khi nim hu ch cho vic din gii d liu.Chc chn chng ta s gp phi nhng vn v dfichthut nhng chng ta cng thy rng kh khn nym ra nhng tranh lun rt th vfi. Trc tin, ti dngmt khi nim kho st hu ch cho vic sn xut dliu. l a ra mt v d, minh ha, ch khngphi p t nim th no l mt khi nim kho st.y l mt khi nim c in trong x hi hc, khi nimca {chun mc }. Ti dng mt cch ni c bit, l{chun mc thc hnh}.

Trong tt c mi cng ng x hi, c nhng {chunmc chnh thc } v nhng {chun mc thc hnh }.Thng thng, ta quan tm n nhng chun mcchnh thc, ngha theo nhng cch ng x ph hpvi mt tng th cc chun mc no . Ni chungnhng chun mc ny do cc th ch a ra, qua giodc, nh trng, quyn lc. Song ta thng xuynnhn thy rng c mt khong cch gia chun mcv cch ng x, nh th l c nhng tr ngpii ngn cnnhng ng x ph hp vi cc chun mc vy. Ta giithch nhng tr ngpii ny hoc bi v ta cho rng nhngchun mc khng c gii thch r rng, hoc vi tng khng hiu r chun mc (i tng chmpht trin hoc dt nt). Khong cch gia chun mcv ng x ny xy ra khp mi ni. Nhng nu nhngthc hnh khng ph hp mt cch chnh xc vi chunmc, tpii sao chng khng hon ton bp bnh? yxut hin khi nim chun mc thc hnh iu chnhthc s nhng ng x.

Nh x hi hc d dng hiu bit c nhng chunmc chnh thc, chng l nhng chun mc ca cc thch. Cc ng x cng c quan st tng i d dng,chng l nhng g chng ta vn thng gp trn thcfia. Song nhng chun mc thc hnh c p dng lg? Cu hi ny khng d tr li bi cc ch th hnhng khng hn thc c chng. Ni chung, cc chth thng ni v nhng chun mc chnh thc. V d,mt nng dn khng th bit c nhng chun mcthc hnh ca mnh l g. Rt ra nhng chun mc thchnh l mt cng vic nng nhc ca nghin cu. Tmhiu im xut pht ca nhng chun mc thc hnhny chc chn cfln phc tpip hn. Chng ta hy tmnhng v d v chun mc thc hnh.

Mt ng nghip n nghin cu tnh trping {ngopii tnh ngi Peul } (mt b tc chn nui chu Phi). Theo mtchun mc x hi, ph n khng c la di chngmnh. y l mt chun mc bt thnh vn. Nhng mts ph n lpii la di chng mnh. ng nghip n ny kcu chuyn v tnh hung x hi c bit ny nh sau:

Ni dung chnh:Cu trc v tc nhnCc logic x hi v cc mc khc nhauLogic x hi, chin lc ca ch th hnh ng, {phn im } (agency)Chun mc chnh thc v chun mc thc hnhV d v tham nhng

207X hi hc - nhn hc v bin i x hi

Mt ngi n ng i vng ba ngy v v mnh nh. Ch sau mt ngy anh ta tr v v thy vmnh cng vi mt ngi n ng khc. Mt cuc u din ra sau l tranh chp. Cui cng, ngi tacho rng anh chng sai v ng l ra anh ta khngnn tr v sm m khng bo trc nh th. Ngay ckhi ngopii tnh bfi cm th cng vn c nhng chunmc thc hnh cho php ngi ta ngopii tnh.

Mt v d khc: Hai ngi c lng c ra bn nc v thu tin

sa my bm. Chun mc chnh thc rt r rng: ttc mi ngi phi tr chng ny tin c nc. Mttrong hai ngi tn trng quy tc ny, nhng ngi kiath c th mc c c: nc min ph cho nhngngi m anh ta quen bit hoc rt ngho. Hai nginy nhn c mt bit hiu: ngi u tin l {kngopii pio } hay {k bng b}, trong khi ngi th haic gi l {ngi sng pio} bi anh ta tn trngnhng chun mc thc hnh v mping li khchhng v trao i n hu gia mi ngi.

V d th ba v cch li xe: Chun mc chnh thc c khp ni l lut giao

thng. V cng mi ni ta thy c khong cch gialut giao thng v cch ng x ca ngi li xe. iuny khng c ngha l h li xe khng theo nguyntc. H theo nhng quy finh t nhiu dping n, tnhiu d c miu t (miu t tnh hnh Php, Cai-r, H Ni).

nghfi cc bpin a ra nhng chun mc thc hnhtrong giao thng H Ni:- Quch Thfi Thu Cc: vt n vo ban m- Nguyn c Truyn: ti ni v mt s tn trng ln

nhau trong vic vi phpim lut giao thng- Christian Culas: xe cng to cng c u tin; trnh

ngi i b- Emmannel Pannier: cch s dng khc bit cfli tn hiu.

Vn cfli tn hiu rt hay. Ta c th so snh cch sdng cfli ba nc khc nhau: khng u c lut thnhvn v cch s dng cfli. i khi c nhng ni treo bincm dng cfli (gn bnh vin):- Php, ngi ta dng cfli bo hiu cho mt ai ;- Cai-r, h dng cfli trong trng hp cc k nguy

him;- Vit Nam, cfli bo hiu s c mt ca phng tin.

Ti ngh rng ta c th s dng khi nim {chun mcthc hnh } trong mi hon cnh. y ng ra l mt khinim kho st phng php lun. y khng phi l mt{khi nim thay th t }, bn thn n khng phi l mtkt qu nghin cu, m l mt cng c tm hiu nhngchun mc thc hnh c th lin quan n mt honcnh no .

C nhng mc khc nhau trong cc chun mc chnhthc v chun mc thc hnh. Cc pio lut v quy finhnm trong s chun mc chnh thc, cng nh l nhngquy tc hnh ngh, h thng o tpio, h thng nghnghip, v s nhng chun mc th ch bt thnh vn(v d nhng h thng tn gio bt thnh vn). V chunmc thc hnh, i khi l nhng tha thun ngm giacc ch th hnh ng (gi lm vic mun hn, v d vnghin cu npin tham nhng mi trng bnh vin), lkt qu ca cch hnh x c iu chnh ty theo tngngi (cch ng x). Nhng chun mc thc hnh thngmang gi trfi pio c: khi ti khng i qu xa trong nhngtrng hp tham nhng vt, th ti vn l mt ngi tt.Tng t nh vy trong trng hp ngnh t php Mali:tt c thm phn u nhn tin ca nhng ngi bfi xtx, song khng phi ai a nhiu nht th s thng kin.Trong khi nhng ngi khng theo chun mc thchnh th bfi coi l k tham .

Nguyn c TruynNu ta tr lpii v d v tham nhng v p dng n VitNam, ta c th ni v mt {vn ha tham nhng }. Cnhng cu ni bnh dn a ra hnh nh ngi th maybt vi, th sn bt sn; mi mt ngh u li dng nbt. Khi ta hi mt ngi lm ngh xay thc, anh ta tr li:{khng, ti chng ly ci g c, ngoi cht cm cfln trongci xay }. Tham nhng phi c coi l mt chun mcthc hnh trong mt cng ng. Nu nh c s lpim dng,th s c chuyn rc ri..

y chnh xc l iu chng ti quan st c chuPhi: tpii Niger, ni v tham nhng, ngi ta ni gpio y thuyn.

Ti kh ng cm t {vn ha tham nhng}. Ti ng cch ni ny gc tip cn t di ln, t nhng thchnh. Thng thng, ta ni v vn ha t gc tipcn t trn xung (top-down). Thng thng, ta ni vvn ha nh mt thc th, mt bn cht. Thuc v mtdn tc, mt nhm tc ngi, iu c ngha l ta tnhin c tt c nhng cch ng x ca nn vn ha ,rng tt c cch ng x c ng h, rng chng btngun t qu kh, t truyn thng. Quan im theothuyt bn cht ny c ngha l cc chun mc v cchng x c tt c nhm cng ng nht tr. S th vfihn khi xy dng nhng tiu vn ha, nhng nn vnha bn fia t nhng ng x v chun mc thc hnh.Nu nhng chun mc v ng x ny thc s cng cnht tr, ta c th bt u ni n vn ha, y l {vnha tham nhng}. Nhng chnh sn phm ca cuc iutra ch ra rng l nhng chun mc c chia xch khng phi l mt gio l. Cng xin ni thm rngn cng thng xuyn khng mang tnh truyn thng.Dping tham nhng ny khng h tn tpii cch y 50 nm, cch y mt th k hay cch y ba th k.Cc bpin c v d v chun mc thc hnh rt ra tnghin cu ca mnh khng?

208 Kha hc ma h Tam o 2007

Nguyn c TruynCch y 10 nm, ti thc hin mt nghin cu v vn ti sn v tha k tpii vng ngopii thnh H Ni. Trckhi bt u nghin cu, ti tm hiu cc vn bn lut vtha k. Ti th a ra mt gi thuyt nh sau: ngidn khng tn trng lut tha k, hnh nh c nhng thiquen phn chia ti sn no . Ti khng mun mangcc vn bn lut theo mnh. Ti nhn ra rng ngi dnkhng tn trng nhng vn bn ny (chia ti sn chocon trai v con gi, vit di chc trc khi cht). nngthn, phn tha k quan trng nht c trao cho ngisng gn nht, ngi sng xa c t hn, v congi th chng c g. Trong phng thc phn chia tisn, ngi con sng cng vi gia nh c th chng tha k trc. Ngi ta c gng xc finh nhngchun mc thc hnh trong gia nh, khng nh nchnh quyn. Ti tham chiu vn ny vi m hnhNho gio, nhng m hnh ny t nhiu bfi bin dpingso vi Trung Quc.

y l mt kt lun tuyt vi cho bui lm vic sng nay.

Chiu nay, ti nghfi cc bpin tho lun v mt khi nimphng php lun khc. Hin nhin l c nhiu khi nimphng php lun khc. Nhm chin lc cng l mtkhi nim phng php lun. y l mt cch xm nhpvo thc t m ta mun nghin cu: tip cn thng quanhng xung t.

Trong nhn hc, phng php xm nhp thng qua xungt khng phi lc no cng d dng. thi k thuc fia,ngi ta thng tm kim s ng nht, tnh thng nht,nhng x hi c mt tnh ng nht vn ha ni tpii. Trongcc nghin cu u th k 20, ngi ta ni rt t v xungt. Ngi u tin a cc xung t vo cc nghin cuca mnh chc chn l nh khoa hc ngi AnhGluckman, trong nhng nm 50, v ng a ra ci mngi ta gi l trng phi Manchester. Ti phn tch lthuyt ca ng ba im:

xung t l c hu tt c cc dping thc ca i sngx hi;

xung t lin quan n nhng cng vfi ch finh; xung t khng e da m tng cng s c kt

x hi.

{Xung t l c hu tt c cc dping thc ca i sngx hi}: y l iu m chng ta c th tha nhn honton.

{Xung t lin quan n nhng cng vfi ch finh{: xungt l mt phng tin hiu c nhng vfi th khcnhau trong mt x hi. Ti cho rng iu ny ng mtphn nhng cng cha : c xung t gia ch v th,gia cc nhm quyn lc, nhng cng c xung t gianhng ngi c cng mt fia vfi x hi. C th tn tpii cng mt vfi th nhng chin lc ch th hnh ng khcnhau. Vo thi k , iu ny khng c hiu thu o.Ngi ta ch nhn ra nhng ch th hnh ng tp th, fiavfi x hi, ch khng nhn ra nhng ch th hnh ng vinhng nng lc chin lc ring. Vn thang bc chth hnh ng tr nn quan trng hn trong nhng nm1980. iu ny c nh x hi hc ngi Anh Giddensl gii trn phng din l thuyt, ng ni n khi nimch th tnh (Agency), v {nng lc hnh ng ca mtch th }. Xung t c th lin quan n nhng vn hnh vi ca cc ch th v nhng chin lc cc nhnch khng ch l fia vfi x hi.

{Xung t khng e da m tng cng s c kt x hi{:khi gii quyt xung t, s c kt x hi c tng cng.iu ny rt bfi tranh ci. Nu mt lc no xung tc gii quyt, chng thng lpii ni ln v biu l nhngmu thun x hi quan trng. Xung t cng c th tpiora nhng thay i quan trng. Gluckman bfi chi phi bimt cch nhn theo thuyt chc nng. V mt ny, nkhng bin chng.

y, chng ta s s dng xung t t gc phngphp lun, nh mt ng chun cho php tip cn vi mtlopit cc vn khc nhau. Phn tch xung t, l vtra khi nhng hnh nh vn c v cc x hi hoc do ccx hi tpio ra. i vi mt ci nhn t bn ngoi, tt c ccnhm x hi u c xu hng a ra mt hnh nh thngnht v l tng ha v bn thn chng. Khng mt aimun ni chuyn gia nh mnh ra ngoi. chu Phi, gianh l n i tnh on kt rt mpinh m, iu ny ng,nhng cng l n i din ra xung t mpinh m nht. Nhngtrong ti liu nhn hc, gia nh hu nh ch c nhn nhndi gc tnh on kt. Gia nh tm cch tpio ra hnh nhon kt v giu i phn xung t ca mnh. i vi nhnhn hc, chc chn l s kh khn hn khi nghin cugia nh di gc xung t. Theo mt cch no , vn cng tng t khi nghin cu mt ng i lng: i vi mtcon mt nhn t bn ngoi, lng s gim nh nhng xungt v ti a ha tnh on kt. Nhng cng ng nh vy mt nhm ngh nghip (nhn vin y t ca mt bnhvin, cc thm phn trong mt tfla n). V vy, nghin cuxung t s cho php ta vt ra khi ci b ngoi kia. Tytheo cc nhm, m tp v n i xung t thay i hon ton.Phn tch ny c u im l t ra c vn : v saonhng ngi c cng fia vfi lpii khng ng thun vi nhau?Ni cch khc, ta tm kim nhng logic x hi ng sau

Ni dung bi ging:Nhng im tng ng c chn lc gia vn nghin cu v phng php lunNhng o tng cng ngXm nhp thng qua nhng xung t: lfich s, li ch,hpin chPhpim vi v sn uCi fia phng, ci quc gia v ci quc tNhm chin lc, nhm ni dung, {nhng ngi thamgia}

209X hi hc - nhn hc v bin i x hi

nhng chin lc ni b ca cng mt fia vfi. Xung t cngl mt hng tip cn th vfi nghin cu s bin i xhi, bi tt c cc dping bin i x hi u sn sinh ranhng dping xung t khc nhau.

i vi chng ta, xung t khng phi l ci ch ta nhmti, m l mt li thm nhp vn . Thng qua xung t,ta tm cch tip cn vi mt s hiu bit x hi tt hn.iu ny bao gm gii quyt xung t, vt qua xung t,phflng trnh xung t. Mi khng gian x hi u c thc nhn nhn nh mt v i m tpii cc ch thhnh ng i u nhau. Ngay c khi cc bpin chn mtnhm c rt nhiu im chung, v d nh mt nhm tngio hoc mt gio phi, khi tip cn n thng qua xungt, bpin s nhn ra rng ngay trong ni b ca mt nhmnh vy cng c nhng s bt ng: ngi ng u cth bfi cc thnh vin phn i; c th c cng thng giacc thy tu v con chin; c th c nhng cch hiu khcnhau hoc i lp nhau v thn hc hoc v nhng nghil; c th c xung t gia nhng tn c hc thc vkhng c hc thc, v.v.

y ti ly trng hp xung t trong ni b cc nhmx hi. Ta thng dng t {cng ng } (tn gio, fiaphng, ngh nghip). Ta thy bn thn t ny baohm mt cch hiu hp nht lpii. Cc t chc v cc cquan pht trin lpii thm vo mt h t tng cngng na. H ni v {phng php tip cn cng ng }gn vi cch tip cn tham d, nhng vn lun l trongcch nhn l tng ha ca cng ng. H t tng cngng tn tpii hu nh khp ni trong x hi, trong cc tchc pht trin, cc t chc chnh trfi, i khi c trongnghin cu na. V d, cc t chc chnh trfi lun c xuhng lm cho mi ngi tin rng h lnh pio nhng tpth thng nht.

i khi cng nn thay th t {cng ng } bng t {v i}.iu ny khng lm thay i thc t ca nhm, m ch lmt thay i lng knh. {Lng knh cng ng } khng c su v tng phn, tri lpii {lng knh v i } th cnhng tiu ch ny. iu khng c ngha l chng tacho rng ch no cng c xung t. Cng c nhng dpingphflng nga hoc vt qua xung t. Nhng nu takhng tm kim xung t, chc chn ta s khng tm thychng, v ta s ch thy s ng thun. Li th caphng php ny l nu ta tm kim xung t, ta cng tmthy c s ng thun. iu ny rt c li trn phngdin phng php lun.

Ti ni n {v i } ni n nhm x hi c hpthnh. Ti c th s dng n trong nhng tnh hungthnh vin ca cc nhm khc nhau tip xc vi nhau. Vd khi mt t chc pht trin tin hnh mt d n trong

mt ngi lng. Khi , nn coi d n pht trin nh mtv i. {V i } l mt khi nim phng php lun.

Hy ly v d v Trng Vin ng Bc c (EFEO) hayVin Khoa hc X hi Vit Nam m ta c th phn tchnh mt v i: trong ni b nhng c quan ny c tntpii xung t gia cc chuyn ngnh, cc quan im lthuyt, gia con ngi vi nhau hay khng? Ti cng cth ly mt tnh hung tng tc: kha hc ma h chai c quan ng t chc. y l mt quan im phngphp lun. iu ny khng mc nhn s tn tpii ca xungt, ch duy nht cuc iu tra c th cho ta bit iu ny.Nu cc bpin nghin cu nhn hc tn gio, cc bpin sbit rng lun c nhng xung t v cch hiu gio l haynhng l nghi.

Trong lnh vc nghin cu ca cc bpin th th no ? Xungt c th l mt cnh ca tip cn i vi cc bpin nhth no?

Trfinh Vn TngLiu ta c th s dng t {cng thng x hi } theo ngham Jean-Daniel Reynaud1 a ra khng?

c, ta c th ni v nhng xung t cng khai, trongkhi xung t n, xung t ngm, hay xung t tim tngl nhng cng thng. Xung t cng khai c nhndping thng qua nhng tnh hung x hi c bit. Xungt tim n thng thng xut hin qua nhng cucphng vn.

Nguyn c TruynTi tin vo phng php ny. Ti c th b sung n bngt {cuc chi } c khng?

Hon ton c, y l mt php n d na m ta c ths dng. N thm ch c nhng li ch b tr. Khi chi, tachp nhn lut chi v p dng nhng chin lc. Nhngtrong thc t x hi, nhn chung, ta cfln c gng thay ilut chi sao cho c li cho mnh. y l mt cuc chikh c bit, m tpii ta tham gia chi v c thay i lutchi. Ta nn phn bit hai mc hnh ng c nhnhay tp th m. Trong vn xung t t ai, iu nyc th hin rt r. Khi ngi ta tranh chp trn mt cnhng, h khng ch tranh ci v nhng quy finh chung,m cfln tm cch p t quy finh, h s i gp nhng tchc khc nhau vi nhng quy finh khc nhau. Hintng ny rt ph bin chu Phi.

Quch Thfi OanhGio s ang a ra nhng cng c phng php lun phn tch thc th x hi trong mt phi cnh nngng. C phi vy khng?

1 http://fr.wikipedia.org/wiki/Jean-Daniel_Reynaud

210 Kha hc ma h Tam o 2007

T i s i ng vflng mt cht tr li cu hi ca chfi.

Ti a vo s (xem trn) nhng cu hi nghin cu,tc l vn khoa hc. y va l sn phm ca mt nnvn ha l thuyt v ca mt s hiu bit thc fia. y lim khi u chnh ca mt nghin cu. Mt phngdin khc ca mt cng trnh nghin cu l phng phplun. Thng th phng php lun ch quy lpii l nhngcng c. l nhng phng thc sn xut d liu rtc tiu chun ha. Tt c chng ta u s dng nhngcng c ging nhau. Cfln thiu mt bc gia vn khoa hc v phng php lun, l {nhng chin lcphng php lun }. Thc vy, c nhng cu hi nh: tas s dng nhng cng c ny nh th no? La chnlopii phng vn no trong s hng h sa s kia? Vn khoa hc th qu rng tr li nhng cu hi ny. Chnhv th m cn c cp trung gian cho php s dng nhngcng c phc v cho mt vn khoa hc. Nhng khinim mang tnh kho st nh {chun mc thc hnh} hay{xung t}, thuc v cp chin lc phng php lunny. Mt ai nghin cu mt vn khoa hc khckhng hn s dng n chng. Mt nh nhn hc khcs khng s dng cng nhng chin lc phng phplun ny. V d trng hp ca mt nh cng ngh hc,anh ta chc chn s dng nhng cng c ny nhng theomt cch khc. Cc cng c tng i trung tnh i vicc vn khoa hc. Trong x hi hc finh lng, ccbng hi cng trung tnh i vi vn khoa hc. Nhnggiai opin sopin tho bng hi v lopii bng hi th honton khc. l lc c nhng la chn quan trng trongthc fia (thc hin phn tch tnh hung no, sopin thot truyn hay khng, t truyn ca ai, tm kim lopii xungt no?).

Hy ly v d v iu tra tham d.

Phng php nghin cu tham d nhanh dn, vit tt trongting Php l MARP l nhng phng php iu tra rtc cc c quan pht trin a chung, trong s dngcc cng c iu tra ca lnh vc fia l hc hoc nhn hc.Tuy nhin, chin lc nghin cu l tin hnh nghin cuvi mt nhm ng nghip trong thi gian mt vi ngy vnhng nhu cu tht s ca mt cng ng fia phng. Mtnhm gm 10 nng dn c tp hp lpii v c nghfixp hping nhng fia vfi x hi khc nhau trong lng. Mtnhm trng tm (focus group) (lin quan n tm l hc xhi) c lp nn. Gi s c mt s ng thun, chin lciu tra s xut pht t tng v mt s ng thun trongnhm. Chin lc iu tra tng cng tng v s ngthun ny. Bi mt nhm trng tm thng l mt tnhhung kim sot x hi: ngi ta s khng ni v s btng vi ngi ngoi v ch cng vfi x hi.Hy ly v d v nhng cuc iu tra c thc hin Niger: khng mt cuc iu tra no nu ra vn nhngcu n l. Th nhng, vn ny lpii rt quan trng ivi quyn s hu t v fia vfi chnh trfi. Nhng chin lcnghin cu khng cho php nu n ra.

iu ny gn vi mt t tng rt ph bin trong lnh vcpht trin v i khi c trong nghin cu: ch ngha dnty. N cho rng nhng cng ng nng thn l thngnht, rng chng vfi tr tt nht gii thch thc t cachng, rng chng lun ni s tht. Khng phi theongha chnh trfi khi ta ni v nhng nh lnh pio bnh dnch ngha, m l trong dping nguyn s ca n, dpingquan h gia gii tr thc v nhn dn.

Vo th k 19, nhng nh tr thc ng ln bnh vc nhndn bfi Sa hong p bc, bnh vc nhng ngi nng dn(mu-dch). khp ni, ta thy nhng tri thc tr nhitthnh v nhn dn. S khm ph ny ca nhn dn mangnhng phng din i chiu: n cho php ta ni rng ttc cc nhm x hi, thm ch k c nhng nhm nmngoi l x hi nht, bfi thng trfi nht, u ng cnghin cu. Nhng nhm ny c nhng iu ng ckhm ph v ng ta hc hi.

Dping thc ny l ci m ti gi l {ch ngha dn typhng php lun }, n a ta n khi nim {tnh chth{: tt c cc thnh phn x hi, khng k fia vfi no,u c nhng kh nng t duy v c tri thc.

Cfln c mt th hai m ti gi l {ch ngha dn ty ttng }, n mang nhng quan im thn phc, ho sng,l tng v nhn dn. N nhn nhn dn trong hnh nhm n mun nhn dn c, ch khng phi trong hnh nhthc ca nhn dn. Nh vy, c mt sc p thng trcca t tng ln quan im khoa hc.

Ti xin ni thm v Passeron v v nhng g ng ni vch ngha dn ty v khuynh hng t kh.

Passeron phn bit trong x hi hc hai cc, mt cctheo khuynh hng bnh dn v mt cc theo khuynhhng t kh. Hoc nh x hi hc nhn nhn nhn dntrong khung t trfi ca n (ch ngha dn ty), hoc anhta nhn nhn nhn dn nh i tng bfi tc opit mingun sng v bfi n p theo ngha bfi tc opit mingun sng (khuynh hng t kh). Quan im th hail ca khoa x hi hc cc nn vn ha qun chng.Bourdieu l mt pii biu cho rng nhn dn bfi tcopit vn ha. ng coi s thng trfi cc tng lp bnh dntheo ngha tc opit ca h nhng phng tin vn haca gii trng gi. Hai quan im ny gn vi hai cchnhn v nhn dn. i vi ti, cn phi phn bit gia{ch ngha dn ty phng php lun } v {ch nghadn ty t tng }, bi vi t cch nh nhn hc, cngvic ca chng ta l tm kim nhng phng tin sngca nhn dn.

Tr lpii vi MARP, lu rng nhng phng php nyc Robert Chambers1 phn tch r, ng khng ngnglp lpii trong cc tc phm ca mnh rng nhn dn ctt c nhng phm cht. y l nt in hnh ca ttng bnh dn. Nu nh ti phi nghin cu ngi

211X hi hc - nhn hc v bin i x hi

ngho v ngi nm ngoi l x hi, hoc nghin cunhng khu ph ngho, ti s phi c gng c mt cchnhn kiu ch ngha dn ty phng php lun, theo ngi dn cc khu ph ngho u c kh nng nhnthc v nhng chin lc sng st th vfi. Nhng ti skhng ni l h ng mi chuyn, rng h khng cxung t, v.v.

Mt cng trnh v ngi ng-ti c thc hin cch y 50nm vn lun l mt v d ca ch ngha dn ty phngphp lun. l nghin cu ca Oscar Lewis2 v cc nnvn ha ca ngho kh Porto Rico, Cu-ba v M-hi-c.Nu bpin mun nghin cu ngho i tpii thnh thfi, bpin phic nhng ti liu kiu ny. T i khuyn cc bpin nn cchng ngay c trc khi i in d.

Quch Thfi OanhTi mun ni n ch ngha dn ty ca Mao Trpichng. C phi Mao tm cch p dng mt dping chngha dn ty phng php lun hoc t tng khng?Trong trng hp , th khng phi l b ba hay lopiib nhm bnh dn.

Cm n chfi nu ln Mao Trpich ng, bi y l chthch ca mt trong nhng bi vit ca ti.

Thc t l Mao pii din cho mt quan im dn ty no trong ch ngha Marx nhng rt khc xa hc thuyt caL-nin. T i chc cc bpin bit cu ny: {cc tng ngbt ngun t qun chng }, hoc cu {xut pht t qunchng quay lpii qun chng }. Nu ni nh Mao, t i sni l nh nhn hc cng i v pha qun chng. Anh tacng ngh rng qun chng c th c nhng tng vrng nhng tng i khi l ng v mi chuyn.

L H Phong LinhTi ngh rng c nhiu cuc iu tra tham d Vit Namtheo dping MARP. Ngi ta c gng l gii hin thc xhi bng cch a ra nhng din gii. Gio s c ngh lcc cuc iu tra ny c th tha mn tiu ch kp mgio s gii thiu khng?

Ti khng ngh rng nhng iu tra tham d ny lnhng cng c dnh cho nh nghin cu chuynnghip. Chng qu c tiu chun ha, qu bfi ngin ha v qu gn vi nhng h t tng cng nghay bnh dn. V lpii, chng c tpio ra phc vnhng d n pht trin v nhng cn b ca d n phttrin. Chng c th c tc dng hng dn bc ucho cn b d n vo iu tra, nhng chng c mtnhc im ln l lm cho ngi ta tng rng nhngiu tra nghim tc din ra ni m n khng din

ra. i khi, cn c nhng iu tra chuyn nghip vnghim tc ch khng phi l nhng iu tra s si ny.

kt thc ngy lm vic, ti xin a ra mt lopii khinim khc, mang tnh phng php lun v phn tchnhiu hn l kho st. Mt ln na, ti xin nhc lpii l cflnc nhng khi nim khc, v ti khng finh p t chocc bpin mt khung chnh thng no. Ta c th khai thcchng khi din gii phn tch ni hm. Ta cfln c th nitip v din gii {khu phn }, din gii {tim thc fia }, dingii {phn tch }. Li ch ca nhng khi nim u tin nyl hiu sut thc nghim, cch thc sn xut d liutt hn. y, li ch ca khi nim tip theo ny l t chc v phn tch tt hn d liu. lm c iu ny,khi nim {logic x hi } c th c ch: nhng cch ng xca cc ch th hnh ng c mt dping thc hp l no c nhiu ch th hnh ng lm theo.

Tnh hp l y khng c hiu theo ngha caDecartes hay theo ngha trit hc ca t ny. Khi cc chth hnh ng, khng phi l v s thiu hiu bit hayngu nhin, cng khng phi theo thi quen hay truynthng, m l v c l do h lm nh th. Nu ta giithch hnh vi bng l do truyn thng hoc thi quen, haybng vn ha, th thc cht ca mt cch gii thch libing nh vy l ta khng tm n ngha hu c cahnh ng. Li th ca khi nim {logic x hi } l n rtlinh hat v c th bin hnh. Khi dng khi nim logic ny t chc cc t liu, ta cn b ngha khi nim logicbng mt b danh t rt ra t iu tra.

Nhiu tc gi s dng khi nim logic ny ni ntnh hp l ca nng dn: h ni v {An ton l nguyntc u tin }, ni cch khc, l {logic ca an ton } nu ln c tnh ca mt chin lc nng dn no .

n gin nht l i chiu hai logic khc nhau xung quanhmt hat ng pht trin nng nghip. Thng th cc ks nng nghip tm cch ti a ha sn lng. H ci tinnhng ging cy c sn lng ti a cho cc nm c lngma trung bnh. y, t i mun ly v d v cy k vngchu Phi nam Sahara, n i c mt lng ma khng u.Nhng ngi ta thy l nng dn t chi nhng ging cyny. H thch nhng ging cy khe hn, nng sut thphn.H cho rng ngay c trong trng hp c t ma, lopiiging ny vn cho mt sn lng no . Trc ht h utin an ton lng thc trong nhng nm thi tit xu hnl tm kim sn lng cao. Nh vy, khi nim ny chophp ta tp hp mt lopit nhng thi m ban u cc dn pht trin khng th hiu ni. iu ny khng c nghal nng dn thng nht trc vi nhau v logic ny, yl mt kiu tnh ton hp l thng thng.

1 http://fr.wikipedia.org/wiki/Robert_Chambers2 http://www.universalis.fr/encyclopedie/T400177/LEWIS_O.htm

212 Kha hc ma h Tam o 2007

V d: Thi ca nng dn i vi nhng d n pht trin.

cn bng i tc trong nhng d n ny, khpni ngi dn u c yu cu cng tham gia, hocbng cng sc hoc bng tin. i vi cc d n, l cch th hin rng ngi dn mong mun tham giavo d n. Tri lpii, ngi dn tm cch trnh ti a victham gia ny. H mun gim thiu mi dping thctham gia v ti a ha li ch c c t nh ti tr. Tac th gi ci ny l mt {logic tng tr } m ta c thgp trong nhng lnh vc hon ton khc nhau.

Niger, c rt nhiu chng trnh h tr khi c i km. c cu tr, a tr phi bfi suy dinh dng. Phi pitn mt suy dinh dng no . Nhng suy dinhdng tr em khng c ngi ta coi l mt bnh. Vvy, xut hin cm gic bfi i x bt cng khi h n cngvi con ci mnh v khng c gip . Th l c nhngchin lc c c tiu chun cu tr, nh thu tr consuy dinh dng ca hng xm, hi l y t, bn nhng civflng tay tr suy dinh dng gi, c tnh bfi t. Nhng nhnvin ca cc t chc nhn pio nh T chc cc Bc sKhng Bin gii rt cng phn, nhng thc t l chnh h khng hiu rng cc b m u hnh ng nh vyi vi tt c cc d n h tr nc ngoi.

Ngi dn cho rng vin tr nc ngoi l mt lopii li tcv rng bng mi cch phi c c phn li tc chomnh. Khi h bfi gpit ra khi quyn hng li ny, l sbt cng. Nh vy, hin nhin l phi tm cch cquyn . Thm ch c ngi giu cng ngh l mnh cngc th c vin tr. Tuy nhin, c nhng mping li tthin hoc tng tr qua ngi giu gip ngi ngho.Nhng ng trc mt chng trnh vin tr pht trin, hu p dng logic tr gip ch khng phi logic t thin.Trong cc khi nim {logic x hi }, {logic tr gip }, {logict thin }, {logic an ton }, phn th t lm r ngha chocc logic thuc v khi nim (tr gip, t thin, an ton).iu quan trng l phi nu c tnh ca logic m ngidn p dng.

Mt li th na ca khi nim {logic } l n c gi trfi chomi thnh phn x hi. {Logic an ninh } c th lin quann nhng c th nng dn nh, nhm chn nui, laong nhp c thnh ph. {Logic tr gip } c th thchhp vi nng dn, vin chc nh nc, cn b pht trin.Nhng logic ny rt linh hat i vi mi tng lp x hi.Ngc lpii, trong cng mt nhm x hi, c th c nhiulogic. Khi nim ny c th tp hp hoc ph v nhngnhm hay phpim tr t pht.

Hy ly mt v d: Lin quan n logic x hi tpio iu kin v ph cp

tham nhng tpii chu Phi, chng ta rt ra 5 logickhc nhau:

- {logic m phn v trung gian }- {logic qu biu v qu tng }

- {logic on kt mping }- {logic quyn lc n cp }- {logic ca mi tch ly phi c phn chia lpii }

i vi chng ta, nhng logic ny c v nh l nhngnhn t khuyn khch tham nhng.

Khi nim {logic } khng c n finh mt cp cbit. Ta c th s dng n cp biu tng hoc tduy ni n {logic biu trng }.

Hy ly v d v mt cng trnh nghin cu nhng biutng qun chng ca cc cn bnh tpii Ty Phi:

Ngi ta nhn ra rng cc cn bnh khng h cphn lopii (nh trong y hc Trung Hoa hay n ).Chng h tn tpii mt s hiu bit bnh dn thnh thpiono. Cc thy lang chuyn nghip lm vic trn c snhng hiu bit rt gn vi hiu bit ca ngi bnh.Ngi ta a ra khi nim {logic m un}: mi mt cnbnh hat ng nh mt m un, n hat ng mkhng h c l thuyt no lm kt cu cho nhng mun ny.

Ti a ra nhng v d ny chng t rng khi nimny c th c p dng theo nhiu chiu hng khcnhau. N cho php chng ta xc finh c nhng dpingthc c kt ca cc ng x. y cng l mt ni dung ca{l thuyt ha trung dung } m chng ta ni n. yl mt hnh thi l thuyt ha gn nhng d liu m bnthn chng khng nm trong cc l thuyt ln, iu nyvn gn gi vi nhng l thuyt khu bit.

Trong x hi hc, trc y ngi ta thng i lp cutrc vi ch th hnh ng. Mt s ngi u tin cu trcm khng tnh n kh nng hnh ng hay tnh hp lca ch th hnh ng. Mt s khc ch lp lun datrn mt dping tnh hp l duy nht ca ch th hnhng. Khi ni n khi nim {logic }, ta vfi tr trung giangia cu trc v ch th hnh ng. iu ny cng chophp ta khng gn cho ch th hnh ng mt dpingtnh hp l xc finh no. Cng mt ch th hnh ngnhng c th c nhng logic rt a dping ty theo honcnh. Ngi nng dn c th p dng logic an ton, haylogic h tr trc nhng d n pht trin, hoc {logic tiphn b }, {logic qu biu } khi hnh x trong nhng lnhvc i sng x hi khc.

Cc bpin xut lopii logic no khi ni v ng x yung?

Nguyn c TruynTi ngh n nhng trng hp ca mt nghin cu vngScandinavie v mi quan h gia tnh cm yu ng vhn nhn. Vit Nam, vn ny c rt nhiu thayi cng vi tng v tnh yu hin pii.

213X hi hc - nhn hc v bin i x hi

Christian CulasTa c th thy trng hp ca nc Php, ni khng cflntn tpii hn nhn dn xp. Tuy nhin cc nghin cu chothy hn nhn thng c thc hin da trn s gn giv fia l, x hi v tng lp x hi.

Ti ly v d v hn nhn v tnh yu tm mt logic xhi. Chng ai ni v logic, m tri lpii ni v tnh yu!

Ngy lm vic th t, th nmngy 19 thng 7Trong ngy lm vic th hai ny ca lp hc, chng ta sni v mt ti c th ca nhn hc, l nhn hcpht trin. ch ny, i khi chng ta s gp lpii nhngvn phng php lun v khoa hc lun khc nhaum chng ta tho lun.

Trc tin, chng ta hy thng nht vi nhau v ngha capht trin. Thc vy, c nhiu quan im chun tc hocmang tnh t tng trong lnh vc pht trin. C hng trmcun sch gii thch th no l pht trin, lm sao phttrin t nc. Cng c chng y cun sch ch trch phttrin. Tri lpii, nhn hc pht trin mong mun a ra mtcch hiu miu t ch khng chun tc. Chng ta munnghin cu nhng hin tng ca pht trin nh tt cnhng hin tng x hi khc nh nghi l, quyn l c, ngnng. iu ny rt quan trng bi v nhn hc pht trin rthay bfi nhn nhn nh mt ngnh nhn hc ng dng,phc v cho pht trin. Tuy nhin, trc khi tr thnh mtngnh nhn hc ng dng c cht lng, cn c mt ngnhnhn hc pht trin c bn. iu ny ch c gi trfi khi cnghin cu c bn c cht lng. Chng ta s bn nngnh nhn hc trong hnh ng ny sau.

Hy bt u bng nghin cu nhn hc c bn v phttrin. Chng ta xut mt finh ngha v pht trin honton khc vi khi nim ca cc nh kinh t v chnh trfi.Khi nim m ti a ra c trch trong cun sch cati c tn Nhn hc v Pht trin (Anthropologie etdveloppement): Pht trin l mt tng th nhng tin trnh x hi c

pht ng bng nhng hnh ng t nguyn ccn nhc t nhng bin i ca mt mi trng x hi.Nhng hnh ng ny c thc hin bi cc th chhoc cc ch th hnh ng nm bn ngoi mitrng ny. Chng tm cch bin i v huy ng mi

trng ny bng cch lng ghp ngun lc v/hock thut v/hoc tri thc.

Trong finh ngha ny, khng c chi tit no ni rng yl mt tin b hay ngc lpii, rng y l mt iu tt hayxu. iu chng ta quan tm l mi quan h gia nhngth ch pht trin n t bn ngoi v cc nhm c dnl i tng ca mt thay i no m nhng th chny nhm ti. Ni cch khc, tt c nhng tng tc gianhng th ch pht trin v cc nhm dn c. Chng taquan tm n cc th ch v c cc nhm dn c. Tonb nhng th ch ny c th c gi l {cu hnh phttrin}. l mt tng th ton cu ha nhng ch thhnh ng rt a dping, t nhng cn b ca Ngn hngth gii Washington n nhng c quan pht trin lmvic trn thc fia ca mt d n (chuyn gia, vin chc,cc hip hi, trng d n, nhng ngi ph bin k thutnng nghip, v.v). Tt c nhng ngi ny u c mtim chung l h sng nh vo s pht trin ca ngikhc v h qun l cc ngun lc tng i quan trng.Nhng h c nhng quy ch, cch ng x v logic rt adping. Trong cc nhm dn c, ch th hnh ng vlogic cng rt a dping.

Nghin cu song song {th gii ca nhng nh pht trin}v {th gii ca nhng ngi c pht trin} l mt phngphp rt mi. Nhn hc c in ch quan tm n nhngx hi truyn thng v tin thuc fia. S thay i vn l mtci g lm hng x hi truyn thng. Nhn hc kinh tMc xt Php coi pht trin nh lun iu ca ch ngha quc phng Ty, nn chng c g nhiu ni v n.Thp k 80 l thi k ra i thc s ca ngnh nhn hcpht trin tpii Php v Anh, v c coi nh mt ngnhnhn hc c bn thuc tng l thuyt chung. Trc thi kny, c mt s nh nhn hc lm vic cho cc c quan phttrin, nhng l mt vn khc.

Nhng c im ca ngnh nhn hc pht trin ny l g?Lnh vc pht trin hon ton bfi kinh t thng trfi, phn lnnhng nh hach finh chnh sch c o tpio t kinht. Nhng yu cu nghin cu thng l nghin cu tonkinh t. Chuyn ngnh ton kinh t th lpii lun gn vi mttp hp ln cc bn c, khun mu, s ngy th vnhng quan im rt mang tnh h t tng.

V d Niger, chng ti thng gp nhng chuyn giac o tpio tt v c tr lng cao n gii thchnhng g cn phi lm, hoc nhng vin chc qun l ccqu ln khng c hiu bit thc t fia phng; hay ngclpii nhng cn b ca cc t chc phi chnh ph chu uy nhit tm nhng cng y s ngy th.

Khi ni nhng iu ny, t i c bfi sa vo quan im chuntc khng? T i lm nh vy thit lp lpii s cn bng, cphng Bc v phng Nam u c nhng quan imchun tc ca mnh. Th gii pht trin l mt th gii mtpii c rt nhiu s hiu lm, nhp nhng nc i v

Ni dung bi ging:- {Nhn hc mi v pht trin } v ngun gc- Mt cch tip cn khng chun tc v nghim

chng: pht trin l mt hin thc x hi- Ch ngha dn ty t tng v ch ngha dn ty

phng php lun- Nhng cch tip cn ph b v bi b- Mi quan h gia nghin cu v hnh ng

214 Kha hc ma h Tam o 2007

thiu cm thng t c hai pha. Mt mt, ta nhn thynhng nh hng tiu cc m cc chuyn gia mang lpii choc dn, mt khc, ta cng thy ngi dn khng hi lflngtrc s thiu nng l c v thi kiu cng ca cc chuyngia. Nhng ni dung ny lm mt ti nghincu t gc nhn hc pht trin cho chng ta ri.

c im r nht ca nhn hc pht trin l tnh hunggiao din: pht trin t cc ch th hnh ng t nhngth gii khc nhau vo trong mt mi tng tc khngngng. lun l nhng tnh hung a vn ha. Tnhhung giao din ny chc chn l im khi u canhn hc pht trin. Giao din l ni dung c bn tronghai lopii truyn thng:- nhn hc pht trin biu thc Anh (Norman Long1). Tc

gi pht trin phn tch nhng {tnh hung giao din};- mping li cc nh nghin cu ni ting Php (Php,

c, chu Phi), m ti cng l mt thanh vin. Chngti nghin cu mt lopit cc hin tng trn ton thgii, nhng t nhng im tip cn tng i vi m, tnhng tnh hung x hi c th.

Cn b pht trin d l ngi Niger hay ngi Vit Namchc chn u c nhng pht biu ging vi nhngpht biu Washington hay Paris, trong khi mt nngdn ngi Niger hay ngi Vit Nam th lpii c nhng lplun hon ton khc. nghin cu giao din ny, tadng mn nhn hc x hi. iu ny c ngha l thchin nhng cuc iu tra in d thc nghim. Thnhng nhng cuc iu tra thc nghim ny lpii khhim hoi. Chng rt quan trng i vi nhn hc phttrin v vi nhn hc ni chung. Nhn hc trc ynghin cu nhng x hi khp kn, th nhng ngy nay95% dn c v cng ng fia phng sng hi nhpv ton cu ha. C v s dping hi nhp, nhng d npht trin chc chn l dping hi nhp quan trng nht.

Hy ly v d v ngi lng Niger c ni n trong bphim chng ta xem hm qua: nhng dping thc lin h vibn ngoi ch yu ngy nay l g?- mt na s thanh nin lm cng vic ca cng nhn

sn xut, cng nhn bc vc, ngi bun bn nh thnh ph trong nhiu thng rflng, cch xa lnghng nghn cy s;

- mt s thng nhn nhp nhng cng ten n n tDubai cha y hng ha Trung Quc

- nhiu tn i hnh hng n La Mecque.T 20 nm nay, khong ba chc d n pht trin ca v lng v mang n nhng cch thc t chcmi, nhng dping thc hnh ng tp th mi v rt nhiutin ca t bn ngoi.

Nhn hc pht trin ng mt vai trfl tin phong nhn hc nghin cu c nhng mi quan h gia ccx hi fia phng v bn ngoi, v thot ra khi h ttng ch vn ha vn rt mping trong nhn hc. Thngth ta khng th hiu c