TÜRKİYE VII. TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA. 2006

Tanmda Su Kullanımının Doğal Kaynak Varlığına ve Sürdürülebilir Tanmsal Üretime Etkileri: Tuz Gölü Havzası Araştırması

Bülent GÜLÇUBUK Mevhibe ALBAYHAK Erdoğan GÜNEŞgulcubuk@ agri.ankara.edu.tr albayrak@agri ankara edu tr egunes@ agri.ankara edu tr

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü

özetSürdürülebilir tarım açısından doğal kaynaklardan biri olan suyun akılcı ve rasyonel kullanımı ile yönetimi stratejik

bir boyut kazanmıştır. Su kaynaklan canlıların temel içeceğini oluşturmaktadır. Bu nedenle sürdürülebilir bir yaşam ve çevre için suyun bütüncül ele alınması gerekmektedir. Bu çalışmada, sürdürülebilir tarım açısından suyun önemi ve Türkiye’de su varlığı açısından en yetersiz alan olan Tuz Gölü Alt Havzasındaki durumunun değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Yörede tanmsal pazar değeri en yüksek ürün olan şekerpancarı, aynı zamanda en fazla su isteyen ürünlerin başında yer almaktadır. Havzada mevcut sulama sistemleri içerisinde özellikle salma sulama ile sürdürülebilir tanmsal üretimin geleceği sorgulanmaktadır. Bir yandan, işletmelerin gelir sağlama vc bunun sürdürülebilir olmasının isteği önemli iken, diğer yandan kaynakların sürdürebilirliği tartışılmaktadır. Bu çalışmada, Havzada tanmsal işletmelerin üretim yapısı, uygulanan sulama sistemleri ve üreticilerin sulama ve sürdürülebilir tanm konusundaki bilinç düzeyleri ortaya konulmuştur.Anahtar Kelimeler: Su Politikası, Sürdürülebilir Tanm, Su. Kullanımı, Tuz Gölü

The EfTect of Water Usage in Agriculture on Sustainable Agricultural Production and Exi$tence of Natural Resources: Salına (Tuz Gölü) Basin Research

Abstr&ctRarionalistic usage and management of water which is one of the natural resources in sustainable agriculture gain a

strategic dimension. Water resources constitute basic drink of living creatures. Thus, vvater must be discussed as a holistic approach for sustainable life and environment. In this paper, the importance of water in sustainable agriculture and evaluation of Salına Sub Basin area which has maximal insufficient water resource in Turkey will be evaluated. In district, sugar bean is one of the ımportant agricultural produets that have maximum market value and also in vvater necessity. Future of the sustainable agricultural production is questioned especially with dispatehing irrigation in current irrigation Systems in the basin. While providing income and its sustainability is important for enterprises, on the other hand sustainability of resources is discussed. In this paper, production strueture of agricultural enterprises, existing irrigation systems and conscious level o f producers on irrigation and sustainable agriculture practices has stated.Keyvvords: VVater Policy, Sustainable Agriculture, Water Usage, Salina (Tuz Gölü)

1. Giriş - AmaçTanmsal üretimde girdi kullanımı önemli bir

unsurdur. Sürdürülebilir tarım uygulamasında doğal kaynakların bozulmadan ve israf edilmeden kullanılması gerekmektedir. Bunun için, yatırımlarda çevresel etkileri dikkate almak, tarımsal üretimde kaynaklan dengeli kullanarak üretim desenini oluşturmak önemlidir. Gelişmekte olan veya az gelişmiş ülkelerde çevre sorunlan; düşük gelir düzeyi, hızlı nüfus artışı, bilinçsiz girdi kullanımı ve doğal kaynakların hoyratça kullanımı gibi başlıca nedenlerden oluşmaktadır. Doğal kaynakların sürdürülebilir ve akılcı kullanımı ile çevre sorunlarının çözümünde; yasal, politik, ekonomik ve kültürel boyutlar birlikte ele

alınmalıdır. Bu süreçlerde halkın katılımı ve örgütsel davranışı büyük önem taşımaktadır.

Dünyanın en önemli varlıklarından olan su, giderek daha fazla önem kazanmaya başlamıştır. Bu nedenle, su kaynaklarının kullanımı ve yönetimi daha stratejik bir boyut kazanmıştır. Suyun miktarı, kalitesi, kullanımı ve bu unsurların sürdürülebilirliği tüm dünyayı ilgilendirir hale gelmiştir. Su kaynakları artık sadece insanların temel içeceği olarak değil, sürdürülebilir bir yaşam ve çevre olgusu içinde bütüncül olarak ele alınmalıdır.

Bu bildiriye konu olan araştırma, WWF- Türkiye “Konya Kapalı Havzası’nın Akılcı Kullanımına Doğru” projesinin bir bileşeni kapsamında Tuz Gölü Havzasında yürütülmüştür.

789

Tü r k iy e vn . t a r jm e k o n o m is i k o n g r e s i

Araştırma ile Havzada tarımda su kullanımının sürdürülebilir tarım açısından etkilerinin ortaya konulması, tarım-su ilişkilerinin belirlenmesi ve su kullanımının sosyo-ekonomik boyutlarının incelenmesi amaçlanmıştır.

2. Materyal ve Yöntem

Araştırmada alandan veri toplamak amacıyla katılımcı kırsal değerlendirme (KKD) tekniğinden ve dolayısıyla bunun için geliştirilen KKD formundan yararlanılmıştır. Bunlar araştırmanın birincil materyalini oluşturmuştur Araştırmada alandan daha çok kişi/gruptan bilgi almak ve konuyu derinlemesine tartışmak için katılımcı kırsal değerlendirme tekniğine başvurulmuştur. Bunun için önceden hazırlanan ve pre-testi yapılan KKD formu kullanılmıştır KKD uygulamasında önceden yerleşim yerlerine haber verilmiş ve

böylece katılımın yüksek olmasına dikkatedilmiştir. Ayrıca, KKD uygulamalan sırasında konunun çeşitli paydaşlarının da katılımına olanak sağlanmıştır.

Araştırma, Tuz Gölü Havzasında yürütülmüştür. Havzada yer alan ve Havzayı temsil edebilecek 14 yerleşim birimi il ve/veya ilçede konu ile ilgili kurum ve kuruluşların da görüşleri alınarak seçilmiştir. Araştırma alanını temsil etmesi açısından köy, kasaba ve/veya ilçe düzeyindeki yerleşimlerden seçim yapılmıştır. Araştırma kapsamına giren yerleşim yerleri Çizelge. Tde verilmiştir. Çizelge'de görüleceği gibi 14 yerleşim biriminde 176 üreticinin katıldığı KKD toplantıları yapılmış ve bunun için gerçekleştirilen grup tartışmaları sayesinde bilgiler edinilmiştir.

---------------------------------------------------------antalyajbs

Çizelge.!. Katılımcı Kırsal Değerlendirme Toplantılarının ve Anket Çalışmalarının Yapıldığı Yerleşim Birimleri vcKatılımcı SayılanY e r l e ş i m y e r i n i n a d ı Y e r l e ş i m y e r i n i n b a ğ l ı

o l d u ğ u i l ç e

Y e r l e ş i m y e r i n i n b a ğ l ı

o l d u ğ u il

T o p l a n t ı l a r d a k i

k a t ı l ı m c ı sayıs ı

1. Gülhüyük kasabası Şereflikoçhisar ilçesi Ankara 182. Aliuşağı köyü 133. İlçe merkezi 19

Toplam 504. Yeşi ltepe kasabası Merkez ilçe Aksaray 95. Aratol kasabası Merkez ilçe 156. Gülağaç ilçesi >1 I7. Yenikent kasabası Merkez ilçe 278. Eskil ilçesi tl

Toplam 64 .9. Gölyazı kasabası Cihanbeyli ilçesi Konya 9

10. T aş pınar kasabası i11. Yeniceoba kasabası 15

Toplam 4i !12. Fevziye köyü Kulu ilçesi Konya 5 !13. Kozanlı kasabası 714. Tuzyaka kasabası 9

Toplam 21GENEL TOPLAM __1 176

3. Tuz Gölü Hakkında Genel Bilgiler

Tuz Gölü, ülkemizin ikinci büyük gölüdür. Tuz Gölü doğuda Aksaray ovası, kuzeyde ve batıda Cihanbeyli, güneyde Sarayönü ve Obruk Platosu sınırları içinde kalmaktadır. Tuz Gölü Alt Havzası, Konya Kapalı Havzası’mn bir parçasıdır Tuz Gölü,

Konya Kapalı Havzası’nın önemli su kaynağı olan Beyşehir Gölü’nün suyu ile beslenmektedir

Biyolojik çeşitlilik açısından oldukça zengin olan Tuz Gölü, tarımsal faaliyetler açısından önem taşımaktadır. Tuz Gölü Alt Havzasında yoğun olarak sürdürülmekte olan tarımsal faaliyetlerde yer

790

n IRKİYE VII. TARIM EKONOM İSİ KONGRESİ ANTALYA. 2006

altı su kaynaklarının bilinçsizce ve aşın kullanımı toprakların çoraklaşmasına neden olurken, aynı zamanda bölgede bulunan gölleri ve bu göllerdeki doğal hayatı tehdit etmektedir.

Havzadaki yer üstü sulannın az da olsa bir bölümü, ana tahliye kanalı gibi kullanılmaktadır. Örneğin Mamasin Barajının da bu şekilde de kullanıldığı söylenebilir. Diğer yandan, Havza’da yer alan önemli yer üstü su kaynağı olan Cihanbeyli Göleti de son yıllarda aşırı kullanım sonucu giderek su varlığı açısından zayıflamaktadır. Tuz Gölü, yörede yoğun olarak tanmın yapılması ve verimli toprak yapısına sahip olması nedeni ile ülke ekonomisi içinde önemli bir değer taşımaktadır.

Tuz Gölü kapladığı geniş su alanı ile su kuşlan için önemli bir kışlama alanı olup, biyo- çeşitliliğin muhafazası açısından büyük önem taşıyan ve RAMSAR sözleşmesine göre A sınıfına giren bir sulak alandır.

Tuz Gölü Alt Havzası, 2000 yılında “özel Çevre Koruma” alanı içerisine alınmasına rağmen, yıllardır doğal kaynaklann yanlış kullanımı nedeni ile bir çok sorun ile karşı karşıya gelmiştir. Bu sorunların başlıcalan; kentsel atıkların göle

aktarılması ve kirlilik, yer altı su kaynaklarının aşın kullanımı, tarım tekniklerinde yanlış uygulamalar ve biyolojik yaşam unsurlarının giderek azalmasıdır. Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Alanı, İç Anadolu Bölgesinde yaklaşık 7414 km2,lik alanı ile Konya, Aksaray ve Ankara ili sınırlarında yer almaktadır Tuz Gölü genişliği 35 km, uzunluğu 90 km’ye kadar uzanmaktadır. Tuz Gölü civarındaki arazilerin bir kısmı ekilebilir arazi olarak ıslah edilmiş olup, kullanılmaktadır. Bu, basit bozkır alanları, kuru ve sulu tarım alanları arasında kalan bir mozaik görünümdedir.

4. Araştırma Bulguları4.1. Araştırma Kapsamındaki Yerleşimlerde

Arazi Varlığı ve Kullanım Durumu

Tuz Gölü Havzası son yıllarda özellikte kuraklık ve su sorunu nedeniyle önemli sıkıntılarla karşı karşıya olmasına rağmen,tarımsal potansiyel açısından Türkiye’nin en önemli tarım bölgelerindendir. Havzada özellikle tahıl ve şekerpancarı tarımı önem taşımaktadır.

Çizelge.2. Araştırma Kapsamındaki Yerleşimlerde Arazi VarlığıYerleşim birimleri Arazi Varlığı (dekar) TOPLAM

(dekar)Şeker­pancarı

Tahıl Yembitkileri

Nadasm e y v e

Sebze- baklagil ve yağlı bitkiler

1.Şereflikoçhisar 3.700 67.500 2.025 32.500 15 - 105.740Sulu:24.740

2. Aksaray ili 25.700 62.060 31.900 24.000 - 6.500 150.160 Sulu: 119.970

3. Cihanbeyli ilçesi

31.550 190.800 1.000 137.000 - 6.000 366.350Sulu:179.35Ü

4. Kulu ilçesi 5.106 51.650 80 45.000 - - 101.836Sulu:46.336

TOPLAM 66.056 371.980 35.005 238.500 15 12.500 724.086Sulu:370.396

(%51.15)Oransal Dağılım (% ) 9.12 51.37 4.83 32.93 0.01 1.73 100.00

Çizelge 2’de görüldüğü gibi, araştırma kapsamındaki yerleşimlerde KKD toplantılarına katılanlardan ve Tarım İl/İlçe Müdürlüklerinden alınan verilere göre, 724.086 dekar tarım arazisi varlığı bulunmaktadır. Arazinin %51.15'si sulu, %48.85’i kuru tarım arazisi niteliğindedir. Arazinin

%9.12’sinde şeker pancarı tarımı yapılmaktadır. Bu oran, kota uygulaması nedeni ile yıllara göre değişmekle birlikte ortalama % 1 ] -12 düzeyindedir. En fazla şekerpancarı tarımı yapılan alan Konya ili Cihanbeyli ilçesidir. Havzada şekerpancarı üretimi için getirilen kota uygulamasından sonra özellikle

791

TTTRK İY E VLL TARIM FJCQNQMİ3 tK O N G R E ^ itULLVA

yem bitkilerine doğru yavaş da olsa bir yönelim bulunmaktadır Bu durum sulu tanmın yapıldığı yerler için geçerli olup. 2005 yılı verilerine göre %4.83 oranındaki arazide yem bitkileri üretimi yapılmaktadır.

Araştırma kapsamındaki yerleşimlerde en fazla sulu tarım arazisi oranına sahip yerleşim yeri Cihanbeyli ilçesi olup, en az olanı iseŞereflikoçhisar ilçesidir

Diğer yandan* arazilerin %32*93'ünde nadas uygulamasına gidilmektedir. Hemen belirtmek gerekir ki, nadas alanı olarak belirtilen 23ü 500 dekar alanın 104.000 dekan verimsiz olduğu için

ekilmiyor. Yani, terk edilmiş durumdadır. Bundâ da en ö n e m li fa k tö r ku ra k lık ve su kıtlığıdır.

4.2. Ortalım* İşletme Genişliği ve Pırçahhk Durumu

Ortalama işletm e genişliği yerleşim yerienmn

büyüklüğüne, arazinin niteliğine (kuru, sulu ınzı varlığı) ve hane sayısına bağlı olıni değişebilm ektedir. Parçalılık durumu da işletme büyüklüğüne bağlı olarak değişmekledir Toplantılarda ve edinilen gözlemlerde büyük

işletm elerde parsel sayısının daha az olduğu ortayı çıkmaktadır

Çizelge.3 Araştırma Kapsamındaki Yerleşimlerde Ortalama lılclmc Genişliği vc ParçaIılık DurumuYerleşim birimleri Ortolnma işletme genişliği

(dekar]Ortalama parsel sayısı

(adeiî

! Şereflikoçhisar ilçesi 90-1 10 3-42 Aksaray ili 100-120 5-63. Cihanbeyli ilçesi 80-90 34 Kulu ilçesi 80-85 j

Not Yenler mülk arazı sahibi işletmeler dikkate alınarak değerlendirilmiştir

Çizelge 3'de görüldüğü gibi, alt bölgelere göre ortalama işletme genişlikleri ve parsel sayısı değişebilmektedir. Ortalama işletme genişliğinin en yüksek olduğu yer Aksaray ili iken, en az olduğu yer Kulu ilçesidir.

4.3. Toprak Analizi Yaptırma Durumu

Tuz Gölü Havzası gibi büyük ve farklı arazi yapılarını barındıran bir alanda başta “su kullanımı” olmak üzere sorunlar sadece kamunun sorumluluğu ve girişimleri ile deği, aynı zamanda üreticilerin de sorumluluğu ve duyarlılığı ile çözülebilecektir.

Üreticiler genelde işledikleri tarım topraklarının yapısı hakkında bilgi sahibidirler. Bu bilgiler bilimsel verilerle saptanmaktan çok, kendi görüşlerine ve deneyimlerine dayanmaktadır. Burada ilginç olan araştırma kapsamına giren 14 alt yerleşim yerinden sadece 1 tanesinde (Gölyazı kasabası) son 2-3 yıldır toprak analizlerinin yapılmasıdır. Diğer 13 yerleşim yerinin hiçbirisinde üreticiler tarafından düzenli toprak analizi yapılmamaktadır. Tarım İlçe Müdürlüğü veya Şeker Şirketi tarafından yaptırılan toprak analizlerinde ise,

üreticiler kendilerine getirilen önerilen yerine getirmekten uzaktır. Üreticiler toprak analizi yaptırmama nedenleri olarak; alışkanlık bulunmaması, bilinç düzeyinin düşük olması, gerekliliğine inanılmaması, deneyimlerin önemi vb. gerekçeleri ileri sürmüşlerdir. Ne yazık ki, Tuz Gölü Havzası gibi tarımsal üretimde birçok sorunu bünyesinde barındıran bir alanda üretici duyarlılığının bulunmaması sorunların çözümünü güçleştirmektedir. Burada özellikle köymuhtarlıklarına, belediye başkarüanna, sivil toplum kuruluşlarına ve ilgili kurum/kuruluşlara büyük sorumluluklar düşmektedir.4.4. Araştırma Kapsamındaki Yerleşimlerde Bitkisel Üretimde Meydana Gelen Değişimler

.Araştırma alanında son 5-10 yıl içerisinde bitkisel üretimde meydana gelen değişimler 6 parametre dikkate alınarak üreticilere sorulmuştu: Değişimi ortaya koymak için dikkate alman parametreler; ürün çeşitliliği, üretim tekniği, kredi kullanımı, girdi kullanımı ve ürün pazarlaması- satıştır. Elde edilen bulgular aşağıda özetlendiği gibidir;

792

■pîRKİYF, V II TARIM EKO NO M İSİ K.QNQRESİ ANTALYA, ZQQb

/ Tüm yerleşim birimlerinde ürün pazarlama- saf/s acısından koşullann ve olanaklann giderek kötüye gittiğinin ortak görüş olarak ortaya çıkmasıdır.

/ Ürün çeşitliliği açısından, ürün çeşitliliği giderek artıyor denilen yerleşimlerde özellikle şekerpancarı kotasından ve diğer ürünlerin ise saklamamasından dolayı yeni ürünlere (mısır, yonca, ayçiçeği) doğru yönelim olduğu belirtilmiştir. Ürün çeşitliliği azalıyor denilen yerleşimlerde ise temel belirleyici unsurlar ürün fiyatları ve pazarlama-satış olanaklarıdır. Çünkü, bu yerleşimlerde önceden nohut, mercimek, kavun, karpuz, domates vb. ekimi yapıldığını fakat saklamadığı için vazgeçildiği belirtilmiştir.

S Üretim tekniği açısından, genelde bir iyileşmenin olduğu söylenebilir. Bunda da belirleyici olan makineleşme ve kaliteli girdi kullanımıdır.

/ Verimlilik açısından, verimliliğin giderek azaldığı bunda da en temel faktörlerin kuraklık, su kıtlığı ve girdi fiyatlarının olduğu belirtilmiştir. Buna karşılık verimliliğin artkğının belirtildiği yerleşimlerde ise, giderek daha kaliteli girdilerin kullanılması, tarımda bilgi düzeyinin artması gibi faktörler ileri sürülmüştür.

^ Kredi kullanımı genelde giderek azalmaktadır. Faizlerin yüksekliği, geri ödeyememe endişesi, istenen koşullar, borçlar, tarımdan elde edilen gelirin giderek azalması gibi nedenlerle kullanım azalmaktadır.

^Araştırma sırasında kuraklığın giderek artması, su kullanımının azalması ve toprakların yorulması nedeniyle başta gübre olmak üzere girdi kullanımı giderek artmaktadır. Üreticiler bu durumdan maliyetlerin yükselmesi nedeniyle genelde şikayetçi olduklarım fakat buna zorunlu olduklarım belirtmiştir Girdi kullanımı azalıyor, denilen yerleşimlerde verimliliğin giderek azalması, üretimin giderek düşmesi ve maliyetlerin yüksekliği gibi faktörler öne sürülmüştür.

4.5.Yağış Miktarında Meydana Gelen DeğişimlerTuz Gölü Havzası son yıllarda kuraklık ve

yeraltı suyunun aşırı kullanımı sonucu birçok sorunla karşı karşıyadır. Su kaynaklan giderek azalmakta, yeraltı su kaynaklan giderek çekilmektedir. Bu durum tarımsal üretimde birçok soruna neden olmakta, kuraklık ve su kaynaklarının giderek azalması-kuruması sonucu daha fazla yeraltı su kaynaklarına yönelim artmakta, sulama sistemleri değiştirilmekte, üreticilerin sulama maliyetleri artmaktadır. Araştırmada Havzada son yıllar içinde yağış miktarında ciddi azalmalar olduğu ve yerleşimlere göre değişmekle birlikte son 5—10 yıl içinde yağışların %30—80 oranında azaldığı belirlenmiştir. Yağış tarımsal üretimi ve üretim koşullannı doğrudan etkilemektedir. Fakat, kaynakların sürdürülebilir kullanımı açısından en önemli etkisi yer altı su kaynaklarının giderek azalmasında görülmektedir. Yer altı su kaynakları giderek çekilmekte ve bu durum sürdürülebilir tarımsal üretimi ve kaynak kullanımını doğrudan tehdit etmektedir Bunun yam sıra, dekara üretim miktannın azalması, ürün kalitesinde-verirnliliğinde bozulmalar, sulamada maliyetin artması ve çeşitliliğin giderek azalması yağış miktannın azalmasının ortaya çıkardığı temel etkiler olarak belirmektedir.

Doğal bir klimatolojik olay olan yağış miktarının azalması ile kuraklığın etkilerini azaltmak, su kaynaklarının etkin kullanımım sağlamak ve üretici zararlarını tazmin edebilmek için bazı politika önerilerine gereksinim duyulmaktadır. Bu öneriler şunlar olabilir;S Ürün sigortasının kuraklık bileşenim de

kapsayacak biçimde yaygınlaştırılması,S Alternatif ürün uygulamalarında suyu daha az

kullanan ürünlere ağırlık verilmesi ve S Bu aşamada üreticilerin kayıplarını telafi

edebilmek için "telafi edici getirilerin karşılanması, su kullanımı ve tasarrufu konusunda eğitim-yayım hizmetlerinin yoğunlaştırılması,

S Yağmurlama ve damla sulama sisteminin özendirilmesi ve bunun için uygun kredi olanaklarının oluşturulması ve

S Bütün bunlar için güçlü bir kamuoyu yaratılması,

793

TÜRKİYE YU. TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ a n ia l ia jg »

4.6. Şekerpancarı Yetiştiriciliğinde Sulama Biçimleri ve Sulama Suyu Kullanımında Meydana Gelen Değişimler

Türkiye genelinde olduğu gibi, Konya Kapalı Havzasında da tarımda sulama sistemleri önem taşımaktadır. Giderek su kaynaklarının azalması, yeraltı su kaynaklarının çekilmesi ve kuraklık gibi nedenlerden dolayı sulama sistemleri sürdürülebilir tarım ve su kullanımı açısından önem taşımaktadır

Sulama sistemlerinin değiştirilmesi su kullanımında tasarrufa gidilebilmekte ve boylece su daha etkin kullanılabilmektedir.

Tuz Gölü Havzasında alt bölgelere göre değişmekle birlikte şekerpancarında sulama faaliyetleri salma, yağmurlama ve/veya damla sulama biçiminde olmaktadır. Bunda etkili olan faktörler ise, maliyet, su varlığı, üreticinin ekonomik durumu ve üreticinin bilinç düzeyidir.

Çizelge 4 Şekerpancarı Yetiştiriciliğinde Sulama Biçimleri ve Sulama Suyu Kullanımında Meydana Gelen DeğişimlerYerleşim birimleri Sulama biçimleri Şekerpancarı tarımında sulama suyu kullanımında meydan*

gelen değişimler1 .Şereflikoçhisar

ilçesiYağmurlama sulama 1 Su kullanımı %20 oranında a/aldı Eskiden 10 metreden su

çıkardı, şimdi 40 50 m. den zor çıkıyor.2. Yeraltı suyu kullanımı arttı. Kuyu sulaması çoğaldı.

2 Aksaray ili %K0 salma sulama,%20 yağmurlama sulama

1. Yağmurlama sulama arttı.2. Giderek daha az sulama yapılıyor.3. Bazı yerlere gölet yapıldığı için kullanım daha fazla4. Yeraltı suyu azaldı.

3 Cihanbeyli ilçesi

ö/o30 salma,%70 yağmurlama sulama

1. Yağmurlama sulama arttı.2. Yeraltı sulan çekildi

4. Kulu ilçesi % 100 yağmurlama sulama 1. Şekerpancan ile su kullanımı arttı 2 Yağmurlama sulama arttı

Çizelgede görüldüğü gibi, şekerpancannda alt bölgelere göre farklı sulama biçimleri yapılmaktadır. Fakat ortak olan konu, yağmurlama sulamanın giderek arttığıdır. Su kullanımı ve tasarrufu açısından oldukça önemli olan yağmurlama sulama aslında üreticinin bir tercihi değil bir zorunluluğu olarak ortaya çıkmaktadır. Çünkü bu biçimdeki sulama üreticinin sulama maliyetini arttırmaktadır. Diğer >%ndan üreticilerin istediği ve yararına inandıkları damla sulama maliyeti nedeniyle Havzada çok az kullanılmaktadır. Damla sulama yapan az sayıdaki üretici bunun yararını ve avantajlarını gördüklerini ve olanak olması durumunda herkesin kullanması ile su kaynaklarının daha elverişli değerlendirilebileceğini belirtmiştir.Şekerpancannın yaygınlaşması ile Havzada su kullanımı da artmıştır. Özellikle 1970’lerden sonra artış daha belirgin olmuştur. Fakat son yıllarda kuraklığın etkisi ile su kaynaklarında özellikle de

yeraltı su kaynaklarında azalma olmaktadır. Bunun getirdiği önemli bir sonuç ise yağmurlama sulama biçiminin giderek yaygınlaşmasıdır.

4.7. Son Yıllarda Sulama Suyu Kullanımında ve Taban Suyu Düzeyinde Meydana Gelen Değişimler ve Bunda Etkili Olan Faktörler

Havza genelinde kuraklık ve su kaynaklarının giderek azalması ile sulama suyu kullanımında ve taban suyu düzeyinde önemli değişiklikler olmaktadır. Bu durum hem su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımını hem de üretim maliyetlerini arttıran bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır.

Çizelge 5*de görüldüğü gibi, Havza genelinde genelde sulama suyu kullanımında azalma olmuştur. Ancak bu zorunluluktan olmuştur. Cihanbeyli ve Kulu ilçelerinde sulama suyu kullanımının artış nedeni kuraklık nedeniyle bitkilerin daha fazla isteği ve yüzey sularının azalmasıdır.

794

Tl iRKIYF. vir. TARIM F.KONOMfSI KONGRESİ ANTALYA. 2QQ6

Cizelge.5. Sulama Suyu Kullanımında ve Taban Suyu Düzeyinde Meydana Gelen DeğişimlerYerleşimbirimleri

Sulama suyu kullanımında meydana gelen değişimler

Taban suyu düzeyinde meydana gelen değişimler

Etkili olan faktörler

[.Şereflikoçhisarilçesi

Kesinlikle azaldı. Bazı yerlerde 80-100 m.ye kadar düştü.Genelde 50 metreye düştü.

Yağışların aza İm ası-kuraklık Kuyu sulaması arttı

2. Aksaray ili Genelde azaldı.Kuraklık artınca bazı yerlerde arttı Alternatif ürünlerde şekerpancarı ile aynı miktarda su tüketiyor.

Bazı yerlerde 5 m.den 15 m.ye. bazı yerlerde ise, 10 m.den 40 m.ye düştü.

Kuraklık Barajın giderek suyunun azalmas

3. Cihanbeyli ilçesi

Arttı. Yeraltı suyu 1 00-1 10 metreye kadar düştü

KuraklıkKuyuların artması

4. Kulu ilçesi Arttı. Yeraltı suyu 100-1 10 metreye kadar düştü

Kuraklık.Kuyu sulamaları arttı

Kuraklık ve yağış miktarlarının azalması en fazla yeraltı su kaynaklarının azalmasına neden olmuştur. Hemen her alt bölgede yeraltı su seviyesi azalış göstermiştir. Nitekim, yer yer taban suyu seviyesi 100 m. den daha derinlere düşmektedir. Bu hem su kaynaklarının geleceği hem de üreticinin üretim maliyeti açısından önem Taşımaktadır. Diğer yandan, şekerpancarına alternatif olarak gösterilen ve önerilen ürünler de yine şekerpancarı kadar su istediğinden bu durum su kullanımı açısından fazla bir değişiklik yaratamamaktadır.

4.8. Üreticilerin Su Kullanımı Konusundaki BilinçDüzeyi

Gerek araştırma alanında olsun gerekse Türkiye genelinde olsun tarımsal sulamada cn önemli konulardan birisini su kullanımı konusunda üreticilerin bilinç düzeyi oluşturmaktadır. Ürünün ve toprağın yapısına göre su kullanımı, zam anında-etkin su kullanımı tarımda halen önemli bir sorun alanını oluşturmaktadır. Aşın su kullanımı hem toprakta bozulmalara yol açmakta hem de verimlilikte önemli kayıplara yol açabilmektedir. Bu durum üreticiler tarafından da vurgulanmasına rağmen, “bilinçli su kullanıyor musunuz?”, biçimindeki soruya bazı alt bölgelerde “hayır” yanıtı verilmiştir

Çizelge.6. Üreticilerin Su Kullanımı Konusundaki Bilinç Düzeyi

Yerleşim birimleri Su kullanımı bilinçli yapılıyor mu?

Etkenler

1.Şereflikoçhisar ilçesi

Hayır, yapılmıyor. Daha çok deneyimlere göre yapılıyor. Suya yakın olan daha çok kullanıyor. Bilinç düzeyi eksik

2. Aksaray ili Hayır, yapılmıyor. Bilgi düzeyi az.Yağmurlama isteği var.Salam sulama nedeniyle herkes istediği kadar alma yoluna gidiyor.

3. Cihanbeyli ilçesi

Yerleşimlere göre değişiyor.

Yağmurlama sulama yapılan yerlerde daha bilinçli yapılıyor. Fakat, salma sulama yapılan yerlerde bu yok.Artık, zaten istense de fazla su yok.

4. Kulu ilçesi Genelde yapılmıyor. Herkes bildiğine göre sulama yapıyor. Kayıp çok fazla, su giderek azalıyor

Çizelge incelendiğinde ortaya çıkan temel olgu, salma sulama yapılan yerlerde su kullanımı konusunda bilinç düzeyinin daha düşük, buna karşı yağmurlama ve az da olsa damla sulamarun yapıldığı yerlerde ise bilinç düzeyi yüksek olup, su daha tasarruflu kullanılmaktadır. Bunda da en önemli etken;

üreticilerin maliyetine katıldıkları ve katlandıkları girdileri daha fazla sahiplenip, koruma isteğidir. Giderek su kaynaklarının azaldığı Havzada bilinçli su kullanımının yaygınlaştırılması için eğiti m-yayı mhizmetlerinin düzenlenmesi, sulama sistemleri konusunda üreticiye kredi verilmesi gibi çalışmalar etkili olacaktır.

795

TÜRKİYE VIL TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ AHtAUAJD»

4 .9 . Ü r e t ic i le r e G ö r e B itk is e l Ü r e t im d e v e S u la m a d a T e m e l S o r u n A la n la r ı île Ç ö z ü m Y a k la ş ım la r ı

Üreticilerin bitkisel üretimde ve sulamada karşılaştıkları \*eya içinde bulundukları temel sorun alanları şu biçimde özetlenebilir,S Ş ek erp a n ca n n d a kota u y g u la m a sın d a k i

d eğ iş im le r ,

^ G ird i fiya tların ın sü rek li y ü k se lm e s i ve

ürün fiya tların ın bunun ç o k g er is in d e

k a lm a sı,

S Ö rün ç e ş it l i l iğ in in sın ır lı o lm a s ı,

S A lte r n a t if urun b u lm ada zor lu k lar ve

ek o n o m ik u y g u n lu k e şd e ğ er d e o lm a m a s ı,

S P azarlan satıştak i sorun lar.

S T a n m ile i lg i li kurum v e k u ru lu şlan n

sorunlara karşı i lg is iz liğ i ,

S A lte r n a t if g e lir kaynak ları y a ra tılm a m a sı.

Ü rün b e d e llc n n ın zam an ın d a ö d e m e m e s i,

S Ş ek erd e u y g u la n a n p o lıtik a lar-b aşta ithalat

o lm a k ü zer e ü retic ile r in b ilg i ve b ilin ç

d ü z e y in in düşü k o lm a s ı,

S B i l in ç s iz g ird i k u lla n ım ı n ed e n iy le

top rağ ın g id er ek v e r im s iz le ş m e s i,

S O re tic ile r in d a ğ ım k o lm a s ı yan i

ö r g ü tlen m e le r in in sa ğ la n a m a m a sı,

S H a y v a n c ılık ta fiy a t g e r ile m e s i n ed e n iy le

y e m b itk ile r in in sın ır lı ö lç ü d e

y a y g ın la şm a s ı,S Kaçak kuyuların fazlalığı ve ilgili

kurumların ilğsizliği,S Su kaymaklarının ğderek azaiması-yeraltı

suyunun çekilmesi.S Bilinçsiz su kullanımı,S Kuraklığın etkileri,S Yeni sulama kanallarının, göletlerin

yapılmaması.Üreticilerin bitkisel üretimde ve sulamada

karşılaştıkları veya içinde bulundukları temel sorunların çözümü için geliştirdikleri çözüm önerileri ise şu biçimde özetlenebilir;S Ş ek erp a n ca rı iç in b e lir le n e n taban fiy a t

h e sa p la n m a lı v e g ird i f iy a tların d ak i artışlar

da d ik k ate a lın m a lıd ır ,

S D o ğ ru d a n g e lir d e s te ğ i y er in e u cu z g ird i

d e s te ğ i sa ğ la n s ın ,

S E k o n o m ik e şd e ğ e r i o la n v e p a za r la n m a sı-

sa t ış ı k o la y o la n a lter n a tif ü rünlere

y ö n e lin m e li v e bu k on u lard a ü retic ile re

y ö n e lik e ğ it im program ları düzenlenm elidir.

^ M ıs ır g ib i a ltern a tif ürünler iç in işlem e tesislenne

y ö n e lik d e stek lem e ler d e bulunulm alıd ır.

S Y e m b itk ile r in in artışı ile birlikte hayvancılıkta da

d e s te k le m e le r e daha fazla ağırlık verilmelidir,

S Ü rün b ed e lle r in in zam anında verilme»

sa ğ la n m a lıd ır .

S Ü r e tic i ö rg ü tlen m e sin e y ö n elik bilgilendirme

ça lışm a la r ı yap ılm a lıd ır ,

S Ş ek er ithalatında k ısıtlam alara gidilm elidir,

S T a n m p o lit ık a la n konusunda üretici

b ilg ile n d i n im etid ir ,S Tarımsal eğitim-vayım çalışmalarına ağırlık

verilmeli başta su kullanımı olmak üzere eğitim- vayım programları düzenlenmelidir.

S Kaçak kuyular kapatılmalı ve kontrol altına alınmalıdır.

S Yağmurlama ve/veva damla sulamaya yönelik destekleme mekanizmaları oluşturulmalıdır,

S Göksu nehrinden su aktarılmasına yönelik mavi akım projesi hızlandırılmalıdır,

S KOP (Konya Ovası Projesi) hayata geçirilmelidir.S Gereksinim duyulan ve potansiyel bulunan

alanlarda gölet yapılması ve eskiyen, atıl d u ru m d a

bulunan sulama kanallarının yenilenerek tu kayıplarının azaltılmalıdır.Yukarıda ortaya konulan sorun analizleri ve

çözüm yaklaşımları tamamen üreticilere ait olup, bazı konular tartışmaya açıktır. Örneğin, mavi akün projesinin çevre ve sürdürülebilir kaynak kullanımı ve de maliyet açısından ne getirip-ne götüreceği tartışmaya açıktır.

4 .1 0 . Ü r e t ic i le r e G ö r e T u z G ö lü n d e M eydana Gelen D e ğ iş im le r T e m e l S o ru n A la n la r ı ve Çözüm Y a k la ş ım la r ı

T ü r k iy e ’n in ik in c i büyü k gö lü olan Tuz Gölü

g id er ek k ir le n m e k te , kurum akta ve tarımsal üretim

a ç ıs ın d a n o lu m s u z k o şu lla n b ann d ır ır hale gelmekledir.

T u z G ö lü n d e m ey d a n a g e le n d eğ işim ler öncelikle göl

y a k ın ın d a , k en a r ın d a k i-y er leş im ler i hem çevresel hem de

e k o n o m ik b oy u tla r ı ile ilg ilen d irm ek ted ir . Diğer yandan,

d o ğ a l k ayn ak v a r lığ ı olarak gö lü n karşı karşıya

b u lu n d u ğ u sorun lar ise h erk es i ilgilendirm ektedir.

A raştırm ad a T u z G ö lü n d e son yıllarda meydana

g e le n d e ğ iş im le r i, ortaya ç ık an sorunları ve bu sorunlar

k a rşıs ın d a n e ler y a p ıla b ile c e ğ in in bizzat sonınlan

y a şa y a n la r tarafın d an b e lir le n m esi iç in üreticilere bu

k on u lard a soru n lar y ö n e lt ilm iş t ir .

796

t i IRKÎYE VII. TARIM EKO N O M İSİ KO N GRESİ ANTALYA . 2006

Üreticilere göre, Tuz Gölünde son yıllardameydana gelen değişimler şunlardır;/ K uraklığın artm ası v e y a ğ m u r su y u n u n

azalm ası ile g ö ld e su s e v iy e s i a za lm a k ta d ır .

/ Kuraklık ile su la m a su y u k a y n a k la r ı da

azald ığı iç in ü re tic ile r y er a lt ı su

kaynaklarına daha fa z la y ö n e ld ile r v e bu da

gölün su s e v iy e s in in a z a lm a s ın a n ed en

olm aktadır.

S K açak k u yu ların artm ası n ed en i ile g ö l

giderek kurum aktadır.

J K onya v e A k sa ra y ille r in d e n g e le n a tık lar

n ed en iy le G ö l g id er ek k ir len m ek ted ir .

S G ölün etrafın dak i sa n a y i k u ru lu şlar ı G ö le

daha fazla atık b ıra k m a y a b a ş la d ı.

S G ölün ç e v re s in d e ço r a k la şm a artm aktad ır.

S G ölü b e s le y e n d ere lerd en -ırm a k la rd a n

gelen su a za lın c a G ö ld e d e su a za lm a y a

başladı.

S B eyşeh ir G ö lü n d en g e le n su a z a lın c a G ö ld e

de su azald ı.

S G ölde tuz m iktarı da g id er ek aza lm a k ta d ır . Bu değişimlerle beraber, Tuz Gölünde

yaşanan temel sorunlar üreticiler tarafındanşöyle özetlenmiştir;S G öle yak ın y e r le ş im le r d e su g id er ek daha

da tuzlanıyor.

S G öle yak ın y e r le ş im le r d e toprak g id er ek

daha da çora k la şıy o r . B u g ö le 1 0 - 1 5 k m .y e

kadar yak ın o lan y e r le ş im le r i b ile e tk iliy o r .

^ G öle yak ın y e r le ş im le r d e tarım sa l ü re tim d e

% 2 0 -5 0 oran ında b ir im a la n d a n a lm a n ürün

m iktarında a za lm a var.

^ Kaçak k uyu ların ç o ğ a lm a s ı v e bu k o n u d a

otorite b o şlu ğ u b u lu n m ak tad ır .

S Ü reticilerin v e d iğ er h a lk m sorun a karşı

ilg is iz liğ i ve b ilin ç d ü z e y in in d ü şü k o lm a s ı.

S K onya v e A k sa ra y ille r in in a tık la r ın ın

giderek artm ası.

s Sanayi k u ru lu şlar ın ın a tık la r ın ı G ö le

bırakması ve buna karşı ö n le m a lın m a m a sı.

^ Yakın y e r le ş im ler d e g id e r e k artan v e

ağırlaşan p is k ok u lar v e b u n u n yara ttığ ı

rahatsızlıklar.

^ Rüzgâr ero zy o n u ile G ö ld e n tu z lu

toprakların b aşka y e r le ş im le r e ta ş ın m a sı v e

bunun son u cu n d a ortaya ç ık a n toprak

bozulm ası v e v e r im s iz le ş m e s i.

S İ lg i l i k urum v e k u ru lu şlar ın k o n u y a karşı ilg ile r in in

a z l ığ ı v e radikal ö n le m le r g e l iş t ir e m e m e s i.

Tuz Gölünde görülen değişimler ve ortaya çıkan sorunlar karşısında üreticilerin ortaya koydukları çözümler ise şu biçimde özetlenebilir;

S T u z G ö lü n e b ırak ılan a tık lar ö n le n m e lid ir .

S T u z G ö lü n e atık b ırakan san ay i k uru luşları

u y a r ılm a lı, arıtm a te s is le r i k urd u ru lm ak v e y a sa l

u y g u la m a la ra ağ ır lık v er ilm e lid ir .

S T u z G ö lü n e k o m şu bütün y e r le ş im le r d e arıtm a

te s is le r i k uru lm alıd ır .

S M a m a sin B arajınd an g e le n su m iktarı arttır ılm alıd ır .

S K açak k u yu lar k ontro l e d ilm e li v e k a p a tılm a lıd ır .

S H a lk ı soru n a karşı d aha b il in ç le n d ir e c e k b ö lg e s e l

d ü z e y d e k a m p an ya lar d ü z e n le n m e lid ir .

S Y a ğ m u rla m a v e /v e y a d a m la su la m a y a ağ ır lık

v e r ilm e li v e b u k on u d a u y g u n kred i k o ş u lla n

o lu ştu ru lm a lıd ır .

S S u y u az k u lla n a n ü rü n lere y ö n e lim sa ğ la n m a lıd ır .

S T u z G ö lü n e y ö n e lik araştırm alar a rttır ılm a lı v e

b u n ların so n u c u n d a o rta y a k o n a n ç ö z ü m le r

u y g u la m a y a ak tarılm alıd ır .

S G ö l ç e v r e s in d e rü zgâr er o z y o n u n u ö n le m e k iç in

a ğ a ç d ik im i, ça lı ek im i g ib i fa a liy e tle r d e

b u lu n u lm a lıd ır .

İ lg ili kurum v e k u ru lu şlar soru n lar k a rşıs ın d a daha

d u yarlı v e e tk in h a le g e lm e li v e o la n a k la n

arttır ılm alıd ır .

5. Sonuç-Değerlendirme

A raştırm ad a ortaya ç ık a n so n u ç la r a g ö re , H a v z a d a

g id er ek aza lan su k a y n a k la n v e artan k u rak lık n e d e n iy le

sü rd ü rü leb ilir ta n m a ç ıs ın d a n ö n e m li soru n lar ortaya

ç ık m ak tad ır . S ü rd ü rü leb ilir tarım v e g id er ek a za la n su

k a y n a k la n m a a k ılc ı k u lla n ım ı a ç ıs ın d a n v a n la n te m e l

so n u ç la r a şa ğ ıd a k i g ib i ö z e tlen eb ilir ;

k T u z G ö lü H a v za sı g ib i farklı arazi ya p ıla r ım

b arınd ıran bir a lan da başta “su kullanımı” o lm a k ü zere

soru n lar sa d e c e k am u n u n so r u m lu lu ğ u v e g ir iş im le r i ile

d e ğ il , ayn ı zam an d a ü re tic ile r in de so r u m lu lu ğ u v e

d u y a r lılığ ı ile ç ö z ü le b ile c e k t ir .

İL K u rak lık n e d e n iy le h e m e n h em en b ütün

ü rü n lerd e dekara üretim m iktarı g id er ek aza lm ak tad ır .

Ü r e tic ile r yera ltı su k a y n a k la n n a daha fa z la y ö n e lm e k te

797

T Ü R K İY E VII. TARIM EKONOM İSİ KONGRES İ

bu ise g id erek yera ltı su k a y n a k la r ın ın

ç e k i lm e s in e n ed en o lm ak tad ır Z aten kuraklık

n e d e n iy le aza lan yera ltı su k a y n a ğ ı daha hazla

su k u lla n ım ı n e d e n iy le g id er ek daha da

aza lm ak tad ır . Bu n ed en le , b e lir li bir d er in lik ten

son ra su k u lla n ım ın a y ö n e lik c id d i v e yap tır ım ı

o la n u y g u la m a la ra g e ç ilm e s i gerek m ek ted ir .

iii. G id erek su k a y n a k la r ın ın a za ld ığ ı

H a v za d a b ilin ç li su k u lla n ım ın ın

y a y g ın la ş t ır ılm a s ı iç in e ğ it im -y a y ım

h izm etle r in in d ü z e n le n m e s i, su la m a s is tem ler i

(d a m la , y a ğ m u r la m a ) k o n u su n d a ü re tic iy e kredi

v e r ilm e s i g ib i ça lışm a la r ın etk ili o la ca ğ ı

d ü şü n ü lm ek ted ir .

İY. B itk ise ] ü retim d e g e n e ld e v e r im liliğ in

g id erek a za ld ığ ı v u rg u la n m ıştır . B u n d ak i tem el

fak törler is e k u rak lık , su k ıtlığ ı ve girdi

f iy a tla n d ır . K u ra k lığ ın g id er ek artm ası, su

k u lla n ım ın ın a za lm a sı ve toprakların y o ru lm a sı

n e d e n iy le başta gübre o lm a k ü zere g irdi

k u lla n ım ı g id erek artm aktadır. B u durum

m a liy e tle r in y ü k se lm e s in e n ed en

o la b ilm ek te d ir .

y . H a v z a n ın g e n e lin d e alt b ö lg e le r e g öre

d e ğ iş m e k le b ir lik te , so n 5 - 1 0 y ıl iç in d e ya ğ ış m iktarın da % 3 0 S 0 oran ında aza lm a s ö z

k onu sud ur. Y a ğ ış m ik tarın ın a za lm a sı en ö n em li

etk is in i yera ltı su k ayn ak lar ın ın a za lm a sın d a

g ö sterm ek ted ir . B u nd an d o la y ı yera ltı su ka yn a k la n g id erek çek ilm ek te ve bu durum sü rd ü rü leb ilir ta rım sa l ü retim i ve kayn ak ku llan ım ın ı doğru dan teh d it e tm ek ted ir . Y a ğ ış

m ik tarın ın a za lm a sı ile k u rak lığ ın e tk ile r in in

aza ltm ak , su k ayn ak lar ın ın etk in k u lla n ım ı

sa ğ la m a k v e ü retici zararların ı tazm in

e d e b ilm e k iç in p o lit ik a ö n er iler in e g erek sin im

d u y u lm a k ta d ır

y i . H a v z a g e n e lin d e k ira c ılık v e /v e y a

o r ta k ç ılık b iç im in d e arazi iş le y e n le r in daha

faz la v er im v e g e lir e ld e e d e b ilm e k a m a c ıy la

daha ço k g ird i v e d o la y ıs ıy la su k u llan d ık ları

b e lir len m iştir . B u konu da orta k çılık v e /v e y a

k ira c ılık ile arazi iş le y e n le r e y ö n e lik

b ilg ile n d ir m e ça lışm a la r ı, e ğ it im -y a y ım

program ları ve g erek irse yaptırım lar (özellik le kaçak

k u y u a ç ım ı k o n u su n d a ) uygulanabilir . Doğal olarak

burada arazi m ü lk sah ip ler in e de önem li sorumluluklar

d ü şm ek ted ir O n lar da ayn ı konularda duyarlı olmalı ve

e ğ it im -y a y ım h izm etler i kapsam ına alınmalı ve

yap tır ım lara tabi tu tu lm a lıd ır

v ii. B itk ise l üretim gelir i iç inde kota uygulamalarına

rağm en , şek erp an carı h a len en büyük payı almaktadır

B u durum , şekerp ancarın a ek on om ik açıdan henüz

a lter n a tif ürün ürünler bu lu nm ad ığ ın ın da bir sonucu

olarak kabul ed ileh ilir , B undan d o lay ı, şekerpancarına yö n e lik a lte rn a tif ürün arayışlarında ekonomik uygunluk ön p lan a çıkm akta ve şekerpancarından elde edilen g e tir ö lçü t olarak alınm alıdır.

v ili . B itk ise l ürünlerin üretim inde son yıllarda

m ey d a n a g e len d eğ iş im le r in celendiğ inde, pazarlama-

sa t ış a ç ıs ın d a n k oşu lların ve olanakların giderek kötüye

g ittiğ i ortaya ç ık m ıştır . Ü rün çe ş itliliğ i (mısır, yonca,

a y ç iç e ğ i) ise daha ço k şekerpancarı kotasından ve diğer

ü rü n lerin sa tıla m a m a s ı n ed en iy le ortaya çıkmaktadır

B a z ı y er le ş im ler d e ise , ürün fiyatlarındaki düşme ve

p azarlam a k o şu lla r ın ın g id erek kötüye gitmesinden

d o la y ı ç e ş it l i l ik te a za lm a o lduğu belirtilmiştir Bu

n e d e n le , p azarlam a ve ihracat o lan ağı yüksek olan lirun

v e y a ü rü n lerin ü retic ilere alternatif ürün olarak

ö n e r ilm e s i g er ek lilik g österm ek ted ir .

La, Ş ek erp an carı ek im in e getir ilen kota ile birlikte

b aşta T arım v e K ö y işler i B ak an lığ ı olm ak üzere ilgili

k urum v e k uru lu şlar a ltern a tif ürün arayışları ve

u y g u la m a la r ın a g irm işlerd ir . B u konuda bir çok ürün

s e ç e n e ğ i ortaya ön er ilm iştir . Fakat genelde bu önenler

u y g u la m a d a p e k kabul görm em iştir . Çünkü üreticiler için

ilk p lan d a ü re tilen ürünün pazarlanm ası-saüşı önem

ta şım ak tad ır . İk in c is i ise , ürünün ekonomik olarak

şek erp a n ca rın a e şd e ğ e r g e lir getirebilm esidir. Alternatif

ürün y a k la ş ım la r ın d a d ikk ate alınm ayan önemli bir konu

da a lte rn a tif o larak önerilen ürünlerin de şekerpancan kadar veya daha ya k ın m iktarlarda su istemesidir. Bu

durum sü rd ü rü leb ilir lik a ç ıs ın d a n koşulları zorlamakla ve

za ten g id er ek aza lan su kaynakları karşısında alternatif

o larak ö n e r ile n ü rü n lerin daha az su isteyen ürünler

o lm a s ı g e r e ğ in i ortaya çıkarm aktadır. Alternatif üriin

k o n u su n d a ö n e m li bir sorun da üreticilerin bilgi eksildiği

i le bu k on u d a y a y ım h izm etler in in yetersizliğidir.

798

TfiRKlYR VI1 TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTAİYA^Q<>6

y ü k s e k m a liy e t n e d e n iy le ü r e tic ile r tarafından

k u lla n ıla m a m a k ta d ır . Ü re tic ile r in ya ğ m u rla m a ve/veya dam la su la m a sistem lerin e g eç iş in i sağ lam aya yö n e lik d estek lem e p o litik a la n n tn (u y g u n kredi tem in i,

d o ğ ru d a n g e lir d esteğ i m ik tarın ın H a v za ö z e lin d e

arttır ılm ası g ib i) o lu ştu ru lm a sı ö n em taşım aktad ır.

B u rad a “bö lg ese l d e s te k ” p o litik a ları ön p lana alın ab ilir .

liv. Ş ek erp a n ca rın a a lter n a tif ürün aran ırken daha

a z su is te y e n ü rünlere a ğ ır lık v er ilm e s i ö n em

ta şım ak tad ır . A k si takd irde sa d ec e şek erp an carı ek im

a la n la r ın ın a za ltılm a s ı iç in u yg u la n a n p o lit ik a la r su

k a y n a k la r ın ın a k ılc ı k u lla n ım ın a ve sü rd ü rü leb ilir liğ in e

k atk ı sa ğ la m a y a ca k tır . B unun iç in daha a z su k u llanan

ü rü n ler in te şv ik i s ıra sın d a ü re tic ile re y ö n e lik “te la fi edici f ıy a t-g e lir d e s te ğ i”nde b u lu n u lab ilir .

x v . G id erek k uruyan , k ü ç ü le n v e k ir len en T u z

G ö lü n ü n top lu m d u y a r lılığ ı ve y a sa l u y g u la m a la r la -

y a p tır ım la r la k oru n m ası g erek m ek ted ir .

xvt. Tuz G ölünün b ü tü n cü l y a k la ş ım la idaresi? g ö l ile bağ lan tısı olan ye r le ş im le r i içeren beled iye ler b irliğ in in ku ru larak ortak soru m lu lu k yü k len m e le r i ve böylece oto kon trolün sağ la n m a sı , y e r e l o to rite ve karar veric ilerin soru na sah ip çıkm ası ve içse lleş tirm eleri soru nu n çözü m ü n ü k o laylaştırıc ı g ir iş im le r o lacaktın T u z G ö lü E n tegre H avza Yönetim ine y ö n e lik y a sa l v e

k u ru m sa l a lty a p ın ın ta m a m la n m a sı, u y g u la m a y a

ak tar ılm ası ö n em taşım aktad ır. B ö y le c e b ü tü n cü l bir

y ö n e t im y a p ıs ı da o lu ştu ru lm u ş v e tüm p a y d a şla r sü rece

k a tılm ış o lacaktır . Z aten bu A B su çerçeve d irek tifin de de zorunlu k ılınan b ir g irişim o lup , b ir an ö n c e

u y g u la m a y a ak tarılm ası g erek en bir k onu du r.

x. Ş ek erp an carı ek im a lan la r ın d a o rta la m a

%3Q-50 arasında d e ğ işe n oran larda e k im a lan ı

daralması sö z k on u su d u r . Ş ek erp a n ca r ı ek im

alanlarının d aralm ası d o ğ a l o larak ü retim

miktarının da a za lm a sın a y o l a çm ıştır . Ü re tim

miktarında da şek erp an carı ek im a la n la r ın d a k i

daralmaya bağ lı o larak a za lm a s ö z k on u su d u r .

Havza g en e lin d e % 4 0 -5 0 o ran ın d a ü retim

azalması sö z konusudur.

jğ. Şekerpancarı ü re tim in e g e t ir ile n kota

düzenlem esi v e a lım m ik ta r ın ın a z a lm a sı

ailelerin g e lir in d e de ö n e m li m ik tarlard a

azalmaya n ed en o lm u ştu r. B u a za lm a oran ı

Havza g en e lin d e % 30—60 arasınd a

değişm ektedir.

xii. H avzad a yera ltı su y u g id er ek

azalmaktadır. Y er yer 100 m etr e y e kadar d ü şen

su derinliği k aynak ların sü rd ü rü leb ilir v e a k ılc ı

kullanımı k on u su n d a a c il v e u y g u la n a b ilir

önlem ler a lm ayı gerek tirm ek ted ir . B un u n için öncelikle kaçak kuyu açılm asın ın en gellen m esi gerekmektedir. Bu ise ısrarlı çalışmayı? uygulamayı ve tak ib i g erek tirm ek ted ir. Örneğin; belirli b ir d erin lik ten öte su kullananların şek erp a n ca ria n n ın a lım ların ın ve yem bitkileri desteğ i g ib i destek lerden yararlanmalarının sın ır lan d ır ılm ası g ü n d em e getirilebilir. A y r ıca , k açak su k u lla n ım ın ın

önlenm esi ve su y u n a k ılc ı k u lla n ım ı iç in “izleme ve b ilg ilen d irm e b ir im le r i”

oluşturulabilir.

xiii. Suyun tasarruflu k u lla n ım ın d a ö n e m li

bir çözüm y o lu o la n dam la su lam a sis tem i

Kaynaklar

Anonim, 2003. Aksaray İli Tanm Master Planı.TKB- Aksaray Tarım İl Müdürlüğü.

Anonim 2003. Ankara İli Tanm Master Planı.TKB- Ankara Tanm İl Müdürlüğü.

Anonim, 2003. Konya Tanm Master Planı.TKB- Konya Tarım İl Müdürlüğü.

Anonim, 2004. Doğal Kaynakların Korunması ve Geliştirilmesi-1.Komisyon II.Tarım Şurası Sonuç Raporu 29.1 M , 12.2004,TKB, Ankara.

Anonim, 2005. 2004 Yılı Çahşmalan.TKBŞereflikoçhisar Tanm İlçe Müdürlüğü..

Anonim, 2005. 2004 Yılı Çalışmalan. TKB Kulu Tanm İlçe Müdürlüğü Kayıtlan

Anonim, 2005 2004 Yılı Çalışmalan.TKB Cihanbeyli Tanm İlçe Müdürlüğü.

Anonim, 2005. 2004 Yılı Çalışmalan.TKB Aksaray Tanm İl Müdürlüğü Kayıtları.

Anonymous, 2005a. EU Water Policy: Making the Water Framework Directive Work. The Quality National Transposition and Implementation of the Water Framework Directive At The End of 2004, Belgi um.

799

TÜRKİYE YIL TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ ANTALYA. 2QQ6

Anonymous, 2005b.Water Protection andManagement, http:// www.europa.eu.int

Güneş,E.,Gün,S.,Gülçubuk,B ve Olhan,E. 2004. Türkiye’de Şeker Politikalannın Şekerpancarı Üretimine Etkileri: Ankara İli Polatlı İlçesi Araştırması, Türkiye VI. Tarım Ekonomisi Kongresi, 61-66, Tokat.

Güneş,E., Albayrak,M. ve Gülçubuk,B. 2002. Türkiye'de Gıda Sanayii.Tek Gıda-İş Sendikası, Semih Ofset, s.384, Ankara.

Rende,M. 2006. Dünyanın Hızla Artan Su İhtiyacına Çözüm Arayışları: Dünya Üçüncü Su Froumu ve Bakanlar Konferansı

WWF-Türkiye. 2004. Konya Kapalı Havzasının Akılcı Kullanımına Doğru Projesi, İlgi Gruplan Toplantısı Notlan 13-14 Mayıs 2004,Konya.

800