1987 yılından beri Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi aracılığıyla gerçek Türk aydınlarının fikirleriyle okurları-mızı aydınlatmaya çalışıyoruz. Her biri ciddi araştırmala-rın mahsulü olan bu kıymetli çalışmaların, bugün olduğu gibi gelecekte de nesillerimize ışık tutacağına inanıyo-ruz. Bu sayımızda yine birbirinden kıymetli makaleleri sizlere sunabilmiş olmanın gururunu yaşıyoruz.

Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun hocamız “Altaylar-dan Anadolu’ya Türk Dünyası’nda Kaynama” adlı makale-sini “Tarihin belli bir döneminde, belli bir coğrafyada, belli bir grup insan şu veya bu şekilde bir kaynama, bir kaynaş-ma dönemi yaşar. Efsaneler ve destanlar da devreye girin-ce insanlar bir ülkü çerçevesinde toplanır. Sonra içlerinden bir veya birkaç önder çıkar ve yönettiği gurubu bir ülküye doğru hızla yürütür…” şeklinde çok anlamlı bir tespitle taçlandırmış. Her sayımızda, “Ayda Bir Spor” başlığıyla sizlerle buluşmaya devam eden genç kalemlerimizden Burak Tut, sporun çeşitli dallarını tarihçeleri ile anlatı-yor. Bu sayımızda da Osmanlı İmparatorluğu dönemin-de düzenlenen ilk tenis şampiyonası ile ilgili çok kıymet-li bilgiler sundu bize. Uzun zamandır, “Unutulan Tarih - Değiştirilen Adlar” başlığı altında, değiştirmek suretiyle unutturulmaya çalışılan Türk yer adlarını gün yüzüne çıkaran Prof. Dr. Minehanım Tekleli Nuriyeva hocamız Kâsım Hanlığı’ndan yadigar Kasımov şehrinin (Han Kir-man/Meşer) tarihçesini büyük bir titizlikle araştırarak siz kıymetli okuyucularımızın dikkatine sunuyor. Roza Kurban’ın hazırladığı “Mezarsız Aydın Foad Tuktarov” adlı çalışma, bizi tarihimize mal olmuş şahsiyetlerimize sahip çıkmaya davet eden ve hüzünle okuyacağımız bir

araştırma. Daimi yazarlarımızdan Dr. İlhan Akbulut’un “Osmanlı Madalya ve Nişanları” ve tıp tarihi duayeni kıy-metli hocamız Prof. Dr. Ayşegül Demirhan’ın “Tıp Tari-hinde Çiçek Hastalığı İle İlgili Belgeler ve Yorumlamalar” adlı makaleleri de ısrarla okumanızı tavsiye edeceğimiz çalışmalar arasında. Duayen sanat tarihçisi Prof. Dr. Ok-tay Aslanapa ile de ortak çalışmaları olan kıymetli sanat tarihçimiz, Dr. Zübeyde Cihan Özsayıner’in büyük bir titizlikle hazırlayarak sizlerin istifadesine sunduğu “Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi Koleksiyonundaki Hattat Os-manlı Sultanları” adlı araştırması ile Gagauzeli Bilim Araştırma Merkezi Başkanı İrina Konstantinova’nın “Ga-gauzya Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı Stepan Topal 81 Yaşında” adlı makaleleri okunmaya değer.

Tabii ki vakfımızın yayın faaliyetleri bunlardan iba-ret değil. Türk Dünyası Araştırmaları ve Akademik Bakış e-Dergisi gibi iki saygın süreli yayınımızla değerli akade-misyenlerimizin ciddi çalışmalarının yanı sıra, kıymetli dostumuz Dr. Muhsin Kadıoğlu’nun “Türk-İslâm Cihan Hakimiyeti Ülküsü: Kızıl Elma” adlı eserini de sizlerle bu-luşturmanın mutluluğunu yaşıyoruz.

Ocak ayında sizlerin istifadesine sunduğumuz ve vakfımızca neşredilen tüm eserleri bulabileceğiniz tdav-yayinlari.com internet sitesine gösterdiğiniz ilgi sebebiy-le ayrıca teşekkür ederiz. Bu vesile ile vakıf olarak ne ka-dar saygın ve milli değerlerimize bağlı bir çevreye hizmet etmiş olmaktan dolayı bir kez daha gururlandık.

Tanrı Türk’ü Korusun!..Közhan Yazgan

TarihTürk Dünyası

Kültür Dergisi

Sevgili Okuyucular,

Türklerin iki ulu başbuğu vardır: Biri Bilge Kağan, diğeri Atatürk.Tarihte, yalnız iki başbuğumuz, kurdukları devlete Türk adını vermiştir. Yalnız bu iki başbuğumuzdur ki,

sadece ve sa dece Türk kültürüne dayanmak gerektiğini, bunun dışına çık manın yok olmak manasına geldiğini her sözleriyle taşlara işle miş ve beynimizin içine kadar kazınacak şekilde, en sert ifade lerle bize duyurmuşlar-dır. Gene yalnız bu iki başbuğumuzdur ki, açları doyurmuş, çıp lakları giydirmiş, yani sosyal devlet anlayışına sahip Türk dev let felsefesine sadık kalarak devlet kurmuşlardır.

Ne yazık ki başbuğlarımızın bu emirlerine Türk münevver leri Bilge Kağan zamanında Çin’e meylederek nasıl ihanet et mişlerse, daha sonraki devirlerde zaman zaman Fars’a, zaman zaman Arap’a, bugün de Ameri-ka’ya veya Batı’ya meylederek, aynı ihaneti aynı şiddetle işlemeye devam etmektedirler.

Onun için Atatürk’ün gerçek emirlerini yerine getiren mües seselerin çoğalmasını istiyoruz. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı olarak 20 Temmuz 1980’ den beri Atatürk’ün emrini ifa ve icraya gayret ediyoruz.

Bizden evvel Atatürk’ün emrini hatırlayan olmadı. Eğer ol saydı, hep beraber söylediğimiz gibi “gafil av-landık” demezdik. Çünkü Atatürk Sovyetlerin dağılacağını dünyaya ilan etmiş, bi zim neler yapmamız gerek-tiğini de bize vasiyet etmiştir. Ama bunlar hiç kimsenin umurunda olmadığı gibi, bu istikametteki hayaller bile cezalandırılmaya çalışıldı.

Türk milletinin istikbali kendiliğinden parlak olmayacaktır. 21. asır kendiliğinden Türk asrı olmayacak-tır. Ancak, Mustafa Kemal Atatürk’ün emir ve tavsiyelerini yerine getirmekle müm kün olacaktır.

Prof. Dr. Turan Yazgan Tanrı Türk’ü Korusun!..

Levent, 27 Kasım 2000

Prof. Dr. Ayşegül Demirhan Erdemir Türk Tıp Tarihinde Çiçek Hastalığı İle İlgili Belgeler ve Yorumlamalar

Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun AltaylardanAnadolu’ya Türk Dünyası’nda Kaynama

Dr. İlhan Akbulut Osmanlı İmparatorluğu’nda Madalya ve Nişanlar

Roza Kurban Mezarsız Aydın Foad Tuktarov

Prof. Dr. Minehanım T. Nuriyeva Kasım Hanlığı’nın Yadigarı Kasımov Şehri Han Kirman | Meşer

Burak Tut Ayda Bir SporFarklı Bir Sömürge: Osmanlı İmparatorluğu Çim Tenis Şampiyonası 1893-1908

16

22

18

12

4

30

Mehmet Kürşad Yavan Modernleşen Türkiye’de İhtilaller ve Talat Aydemir Vakası

Dr. Zübeyde Cihan Özsayıner Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi Koleksiyonundaki Hattat Osmanlı Sultanları

Hakan Kaya Ayda Bir FilmUzun Hikâye

Müjgan Ergil “Güneşin Çocukları”ndan“AndlarınDokumacıları”na İnkalar Peru-Boliyva Gezisi İzlenimleri -4-

İrina Konstantinova Gagavuzya Cumhuriyeti’ninCumhurbaşkanı Stepan Topal 81 Yaşında

TDAVVakfımızdan Haberler

58

46

36

61

52

44

Cilt: 65 Sayı: 386

Kurucu BaşkanProf. Dr. Turan Yazgan

SahibiTürk Dünyası Araştırmaları Vakfı adınaKözhan Yazgan

Sorumlu Yazı İşleri MüdürüSaadet Pınar Yıldırım

Genel Yayın YönetmeniMehmet Töre Yıldırım

DüzeltmenMehmet Kanlı

Kapak FotoğrafıAltaylardan Anadolu’ya Türk Dünyası’nda Kaynama (Harbiye Askeri Müzesi)

Güncel Fotoğraflar M. Kemal Sallı Samet Çolban

Görsel Tasarım Hayri Güntek

Teknik Yönetim ve Tasarım Emel Gökay

Tasarım - Fotoğraf İşlemeGökhan Kaya

İdare Merkezi Türk Dünyası Araştırmaları VakfıKemalpaşa Mah. Bukalidede Sok. Nu: 4 Saraçhane PK: 34134 Fatih - İstanbul

(0212) 511 10 06 www.turan.org.tryayin@turan.org

Basıldığı YerŞenyıldız MatbaacılıkGümüşsuyu Cad. Işık San. Sit. C Blok No: 19/102 Topkapı İstanbul Telefon: (0212) 483 47 91Matbaa Sertifika No: 11964

Fiyatı: 15 TL

Abonelik Bedeli Yurtiçi: 150 TLÖğrenciler için : 120 TL Yurtdışı: 85 USD

Banka Hesap Numaraları Vakıfbank İstanbul Fatih Şb: TR76 0001 5001 5800 7287 8397 25

İş Bankası İstanbul Aksaray Şb: TR09 0006 4000 0011 0021 1928 92

Posta Çeki Hesap Numarası İstanbul Aksaray PTT Şubesi 141720 Nolu Hesap

Milli Eğitim BakanlığıTalim - Terbiye Kurulu’nca eğitim ve öğretim açısından öğretmenlere tavsiye edilmiştir.(8 Mart 1995 tarih ve B.08.0.TTK.0.0 1.04/611.7/0946 nolu karar)

Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı’nınAylık Süreli Yayın Organıdır.

TarihTürk Dünyası

Kültür Dergisi

61

Vakfımızdan Haberler

5 Ocak Cumartesi günü gerçekleştirdiğimiz 2019 yılının ilk progra-mında, Prof. Dr. Yümni Sezen “Eğitim Felsefe-miz”; Ömer Balıbey ise “Türkiye’deki Öğretmen Eğitimi ve Yansımaları” konusunda verdikleri konferansla bizleri ay-dınlattılar. Büyük ilgi ile takip edilen ve soru-ce-vap faslıyla zenginleşen konferansı yukarıdaki kodu okutarak izleyebi-lirsiniz.

Gündemdeki yerini hiç kaybetmeyen Suriye meselesini, 19 Ocak ta-rihinde Em. Gen. Osman Gazi Kandemir aracılı-ğıyla kürsümüze taşıdık.

Kandemir’in Suri-ye’ye ilişkin son derece ilginç tespitlerini belge-leriyle dinleyicilerle pay-laştığı “Suriye’nin Dünü, Bugünü ve Geleceği” baş-lıklı konferansı yukarıda-ki kodu okutarak izleye-bilirsiniz.

‘Elveda Kapadokya’ ve ‘Nure Sofi’ romanları-nın yazarı Nurten Ertul 12 Ocak Cumartesi günü Süleymaniye Kürsüsü-nün konuğu oldu.

Nurten Ertul’un ta-rih boyunca Balkanlarla Anadolu arasında mekik dokuyan Karamanoğul-larının yazgısını bir sanat-çının gözünden inceledi-ği konferansı yukarıdaki kodu okutarak izleyebi-lirsiniz.

29 Aralık 2018 Cumar-tesi günü Bakırköy Mu-siki Vakfı Konservatuarı ile ortaklaşa olarak tertip ettiğimiz, geleneksel yıl sonu konserini “Ölümünün 60. Yılında Yahya Kemal’i Anma Konseri” adı altın-da gerçekleştirdik. TRT İstanbul Radyosu Ses Sa-natçısı Suat Güney, Yahya Kemal’in birbirinden de-ğerli eserlerini seslendirdiği konseri yukarıdaki kodu okutarak izleyebilirsiniz.

Turan Kültür MerkeziSüleymaniye Kürsüsü Konuşmaları1989’dan Beri Türk Dünyası’nın Bilim, Sanat ve Düşünce İnsanlarını Halkla Buluşturuyoruz.

Gençlik Kolları Türk Dünyası Gençlerinin Buluşma Adresi

Gençlik Kolları’nın düzenlediği Cengiz Aytmatov’u Anma Programı çerçevesinde yapılan panelde Doç. Dr. Muzaffer Ürekli, Dr. Şurubu Kayhan ve Dr. Kalmamat Ku-lamşayev, Cengiz Aytmatov’u anlattılar. Kerez Zarlıkova ise programın anlam ve önemine dair kısa bir konuşma yaptı. Kırgız öğrencilerimiz şiir okuması ve monolog sunumu yaptılar. Program Boorsok ikramı ile son buldu.

Gençlik Kolları yö-netimimiz Kırım Türk-leri Kültür ve Dayanış-ma Derneği’ tarafından düzenlenen 20 Ocak 1990’da Azerbaycan Bakü’de yaşanan katlia-mının anlatıldığı “Kara Ocak” konulu konferansa katıldı.

Kazak, Kırgız ve Öz-bek Türkleri’nin milli danslarının öğretildiği Türk Dünyası Gençlik Halk Oyunları Ekibi ça-lışmalarına başladı.

62

Uluslararası Kantörö Şaripoviç Toktomamatov ÜniversitesiTürk Dünyası Kırgız-Türk Prof. Dr. Turan Yazgan Sosyal BilimlerEnsitüsü

Geleneksel olarak düzenlenen öğ-retim elemanları arası spor turnuvaları, 13-19 Ocak tarihlerinde yapıldı. Ensti-tümüz ve Meslek Yüksekokulumuzun öğretim elemanlarından oluşturulan

takımların da katıldığı etkinlikte, bayan-lar voleybol dalında ikincilik, erkekler basketbol dalında ikincilik ve bayanlar basketbol dalında üçüncülük elde ettiler.

Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Türk Dünyası Bakü İşletme Fakültesi

Konya Selçuk Üniver-sitesi’nden Prof. Dr. Bün-yamin Ayhan 21-30 Ocak tarihleri arasında fakül-temiz öğretim üyelerine yönelik seminer çalışma-sı yapmak üzere geldiler. Katkılarından dolayı ken-disine teşekkürlerimizi sunuyoruz.

Türk Dünyası İktisat Fakültesi’nde başarılı bir eğitim döneminin ardından başlayan final sınavları devam ediyor. Öğrencilerimize başarılar diliyoruz.

Eğitim-öğretim faaliyetlerinin yanı sıra kültürel et-kinliklere de önem verilen fakültemizde 20 Ocak Soykı-rımı’nın 29. yıldönümü anıldı. Anma merasiminde saygı duruşu ve iki ülkenin İstiklal marşlarının okunmasının ardından fakültemiz öğretim üyesi Araz Aslanlı o za-manki Sovyet Ordusu’nun acımasızca yaptığı katliamı anlattı. Resmi bilgilere göre 134 sivil vatandaş ve 37 Azerbaycan askeri şehit olurken 770 sivil ve 80 asker yaralanmış, 400 kişi gözaltına alınmış olup bunlardan 48’inin akıbeti bilinmemektedir.

Uzun yıllar Türk Dünyası Celalabad İşlet-me Fakültemizin öğretim üyeliği, dekan yardım-cılığı ve enstitü müdür yardımcılığı görevlerini yapan Türk Dünyası’na hizmetleri ile bilinen de-ğerli hocamız Doç. Dr. Cırgalbek İsmanov’u kaybettik. Merhuma Al-lah’tan rahmet, ailesine sabırlar dileriz.

63

TürkDünyasıBakü AtatürkLisesi 1990 Yılından Beri Verdiği Eğitimle Bakü’nün En ÇokTercih Edilen Lisesinden Haberler

Programı çerçevesinde şehitliği ziyaret edip, şehitleri-mize bir kez daha şükranlarımızı sunduk, rahmet diledik.

3-A sınıfı öğrencimiz-lerimizden Nuray Sadıklı “Azatlık Aşıkları Günü -20 Yanvar” çocuk sergisinde Türk Dünyası Bakü Ata-türk Lisesimizi başarı ile temsil etti. Öğrencimizi tebrik ediyor, başarıları-nın devamını diliyoruz.

20 Yanvar “Kara Ocak” 1990 da vatanı, milleti ve özgür-lükleri için canlarını feda eden şehitlerimizi okulumuzda düzenlenen bir programla andık.

Lisemize nezaket ziyaretine gelen mezun-larımıza bu vefalı davra-nışlarından dolayı teşek-kür ediyor, başarılarının devamını diliyoruz.

Sınavla öğrenci kabul eden okulumuzda “Mek-tebe Kadar Hazırlık” kur-su düzenledik. Emeği ge-çenlere teşekkür ediyor, öğrencilerimize başarılar diliyoruz.

Giresun Üniversitesi eski Rektörü Prof. Dr. Aygün Attar ve Dr. Sinan Oğan lisemizi ziyaret ettiler. Nazik ziyaretleri için kendilerine teşekkür ediyoruz.

Türkiye’nin Bakü Büyükelçiliği Kültür ve Tanıtma Mü-şavirliği tarafından düzenlenen şenlikte Türk Dünyası Ata-türk Lisesi’ni en iyi şekilde temsil ettik. Bu vesile ile Kültür ve Tanıtma Müşavirimiz Sn. İrfan Çiftçi’ye teşekkürlerimizi sunuyoruz.

Ziyaretçi Defteri

Ocak Ayı BoyuncaKatıldığımız Etkinlikler ve Ziyaretçilerimiz

Özbekistanlı Devlet Sanatçısı Prof. Dr. Ab-dulahat Abduraşitov ve Bünyamin Aksungur vakfımızı ziyaret ettiler. Samimi bir ortamda sa-nat üzerine sohbet etme imkanı bulduk.

Aydınlar Ocağı Genel Başkanı Prof. Dr. Mustafa Erkal, İstanbul Türk Ocağı Başkanı Dr. Cezmi Bayram ve Kadı-köy Türk Ocağı Başkanı Müjgan Ergil vakfımızı ziyaret et-tiler. Kendileri ile Türklük gündemi üzerine sohbet ettik.

64

Genel Başkanımız Közhan Yazgan’a 26 Aralık 2018 Çarşamba günü, Türk Dünyası’nın kökleri asırlara daya-nan birliktelik ruhunu pekiştirme gayreti ile geçen yarım asırlık süre zarfında çalışmalarına vermiş olduğu destek ve katkılarının bir sembolü olarak “Türksoy 25. Yıl Ma-dalyası” takdim edildi.

Özbekistan-Türkiye ilişkilerini geliştirmek amacıyla Türkiye de bulunan Taşkent Ali Şir Nevai Özbek Dili ve Edebiyatı Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Şuh-rat Sirojiddinov, Özbek Filolojisi Fakültesi De-kanı Prof. Dr. Bakhti-yor Abdushukurov ve Eğitim-Öğretim Daire Başkanı Doç. Dr. Rauf Yarkulov vakfımızı ziya-ret ettiler. Türk Dünyası ve Türkiye-Özbekistan ilişkileri üzerine fikir alışverişinde bulundu-ğumuz Rektörümüzle bu çerçevede bir işbirliği protokolü imzaladık.

Vakıf olarak, Irak Türkmeneli İnsan Hakları Derne-ği tarafından düzenlenen Türkmeneli Şehitlerini Anma Toplantısı’na katıldık. Şehitlerimizi bir kez daha rahmet ve şükranla anıyoruz.

Makedonya Türkçe Eğitim Bayramı ve Uluslararası Vizyon Üniversitesi’nin Kuruluşunun beşinci yılı münasebetiyle Uluslararası Vizyon Üniversitesi bünye-sinde Makedonya Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı tarafından da onaylanarak kuru-lan Prof. Dr. Turan Yazgan Sosyal Bilimler Enstitüsü’nün açılışı yapıldı. Açılışa Ge-

nel Başkanımız Közhan Yazgan katıldılar. Prof. Dr. Turan Yazgan anısına kurulan bu Enstitü Balkanlarda ilk ve tek enstitü olma ünvanına sahiptir. Enstitümüzün büyük başarılara imza atacağına inanıyor, Vizyon Üniversitesi Rektörümüz Prof. Dr. Fadıl Hoca ve şahsında tüm emeği ge-çenlere şükranlarımızı sunuyoruz.

Türk Edebiyatı Vak-fı tarafından düzenlenen İstanbul Milletvekili ve Ak Parti Genel Başkan Vekili Numan Kurtul-muş’un konuşmacı ol-duğu “Büyüsü Bozulan Dünyada Yeni Vizyon Arayışı” adlı konferans-ta, Genel Başkanımız Közhan Yazgan Türk Edebiyatı Vakfı adına, bir belge takdim etti.

Vakfımızı ziyaret eden kıymetli dostu-muz Avrasya Bir Vakfı Başkanı ve İOSB Yöne-tim Başkanvekili Şaban Gülbahar’la Türk Dün-yası’nın birliği ve dirliği üzerine sohbet ettik.