tas˜severitÀ - european commission...tittieħed jekk din tintlaħaq jew tinqabeż; • approċċ...
TRANSCRIPT
1
QAFAS TA’ VALUTAZZJONI TAS�SEVERITÀ
ID�DIRETTIVA 2010/63/UE DWAR IL�PROTEZZJONI TAL�ANNIMALI LI JINTUŻAW GĦAL SKOPIJIET XJENTIFIĊI
Nieħdu ħsieb l-annimaligħal xjenza aħjar
Životní prostředígħall-Ambjent
© N
ovo
Nor
disk
Werrej
Dokument ta’ ħidma dwar qafas ta’ valutazzjoni tas-severità ..................................... 1-20
Eżempji biex jintwera l-proċess ta’ klassifikazzjoni tas-severità, ............................ 22-91
il-valutazzjoni ta’ kuljum u l-valutazzjoni tas-severità reali
Awtoritajiet Nazzjonali Kompetenti għall-implimentazzjoni tad-
Direttiva 2010/63/UE dwar il-protezzjoni tal-annimali li jintużaw għal
skopijiet xjentifiċi
Dokument ta’ ħidma dwar qafas ta’ valutazzjoni tas-severità
Brussell, il-11-12 ta’ Lulju 2012
Il-Kummissjoni stabilixxiet Grupp ta’ Ħidma tal-Esperti (GĦE) għall-valutazzjoni tas-
severità tal-proċeduri biex titħaffef l-implimentazzjoni tad-Direttiva 2010/63/UE dwar il-
protezzjoni tal-annimali li jintużaw għal skopijiet xjentifiċi. L-Istati Membri u l-
organizzazzjonijiet tal-partijiet interessati ewlenin kollha ġew mistiedna jinnominaw esperti
biex jieħdu sehem fix-xogħol.
Il-GĦE għall-valutazzjoni tas-severità ltaqa’ darbtejn: f’Diċembru 2011 b’enfasi fuq annimali
ġenetikament modifikati, u f’Mejju 2012 meta ddiskuta qafas ġenerali għall-valutazzjoni tas-
severità reali esperjenzata mill-annimali fil-proċeduri.
Dan id-dokument huwa r-riżultat tal-ħidma taż-żewġ laqgħat tal-GĦE, id-diskussjonijiet mal-
Istati Membri kif ukoll il-kontribut ġuridiku mill-Kummissjoni dwar il-fehim ta’ qafas ta’
valutazzjoni tas-severità, il-komponenti, il-parteċipanti u l-għodod ta’ ħidma u l-metodi
tiegħu. Ġie approvat mill-Awtoritajiet Nazzjonali Kompetenti għall-implimentazzjoni tad-
Direttiva 2010/63/UE matul il-laqgħa tagħhom tal-11-12 ta’ Lulju 2012.
Ċaħda ta’ responsabbiltà:
Dan li ġej huwa maħsub bħala gwida biex tassisti lill-Istati Membri u oħrajn milqutin
minn din id-Direttiva biex jaslu għal fehim komuni tad-dispożizzjonijiet li jinsabu fid-
Direttiva. Il-kummenti kollha għandhom jitqiesu fi ħdan il-kuntest tad-
Direttiva 2010/63/UE dwar il-protezzjoni tal-annimali li jintużaw għal skopijiet
xjentifiċi.
Il-Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea biss hija intitolata tinterpreta d-dritt tal-UE
b’awtorità li torbot legalment.
1
Werrej:
L-artikoli relatati tad-Direttiva 2010/63/UE .............................................................................. 3
Sfond ġenerali ............................................................................................................................ 3
Kunsiderazzjonijiet ġenerali għal valutazzjoni tas-severità ....................................................... 4
Kunsiderazzjonijiet ta’ qabel l-istudju ....................................................................................... 5
Indikaturi tas-severità................................................................................................................. 6
Kategoriji ta’ livell għoli ........................................................................................................ 6
Fatturi li għandhom jitqiesu fil-valutazzjoni tas-severità reali ............................................. 7
Kif tiġi żgurata konsistenza fil-valutazzjoni u l-assenjament tas-severità reali ......................... 9
L-iżvilupp ta’ skeda ta’ valutazzjoni speċifika għall-proċedura .......................................... 10
Konsistenza fil-valutazzjoni tas-severità reali ..................................................................... 10
Min għandu jipprovdi kontribut għall-valutazzjoni tas-severità reali? .................................... 12
Għodod tal-monitoraġġ, il-midja u kunsiderazzjonijiet oħrajn ................................................ 12
Appendiċi I - Glossarju tal-Osservazzjonijet Kliniċi .............................................................. 14
Appendiċi II - Qari kuntestwali, linji gwida u riżorsi online dwar il-valutazzjoni tal-benesseri
tal-annimali li jsiru proċeduri xjentifiċi fuqhom ...................................................................... 17
2
L-artikoli relatati tad-Direttiva 2010/63/UE
L-Artikolu 4(3) “L-Istati Membri għandhom jiżguraw ir-raffiniment tat-trobbija, iż-
żamma u l-kura, u tal-metodi li jintużaw fi proċessi, sabiex jeliminaw jew inaqqsu
kemm jista’ jkun kwalunkwe wġigħ, tbatija, skonfort jew ħsara dejjiema possibbli
għall-annimali.”
L-Artikolu 15(1) “L-Istati Membri għandhom jiżguraw li l-proċessi kollha jiġu
kklassifikati bħala "mingħajr irkupru", "ħafif", "moderat", jew "sever" fuq bażi ta’
każ b’każ bl-użu tal-kriterji ta’ assenjazzjoni li jinsabu fl-Anness VIII.”
L-Artikolu 16(1)(d) “[l-użu mill-ġdid] huwa f’konformità mal-parir veterinarju
b’kont meħud tal-esperjenza tul il-ħajja tal-annimal.”
L-Artikolu 54(2) “Kull sena, l-Istati Membri għandhom jiġbru u jippubblikaw
informazzjoni statistika dwar l-użu ta’ annimali fi proċessi, inkluż informazzjoni dwar
is-severità vera tal-proċessi u dwar l-oriġini u l-ispeċijiet ta’ primati mhux umani
użati fil-proċessi. …”
Sfond ġenerali
Id-Direttiva 2010/63/UE dwar il-protezzjoni tal-annimali li jintużaw għal skopijiet xjentifiċi
teħtieġ li ssir valutazzjoni prospettiva dwar is-severità ta’ kull proċedura fi Proġett
(Artikolu 15) u li tiġi assenjata klassifikazzjoni tas-severità, li tista’ tkun jew “mhux ta’
rkupru”, “ħafifa”, “moderata” jew “severa”. L-Anness VIII jipprovdi gwida dwar il-fatturi li
għandhom jitqiesu fil-kunsiderazzjoni tas-severità prospettiva u jipprovdi xi eżempji f’kull
kategorija ta’ severità.
L-Artikolu 54 dwar ir-rapportar jeħtieġ li għal informazzjoni statistika, is-severità reali tal-
uġigħ, it-tbatija, id-diffikultà jew il-ħsara dejjiema esperjenzati mill-annimal jiġu rrapportati
(għall-kuntrarju tal-valutazzjoni prospettiva, jew tbassir, tas-severità li ssir fil-mument tal-
evalwazzjoni tal-proġett). Barra minn hekk, is-severità reali ta’ kwalunkwe proċedura
preċedenti ser tkun kunsiderazzjoni importanti fid-determinazzjoni ta’ jekk annimal jistax
jerġa’ jintuża f’iktar proċeduri (Artikolu 16).
Dawn il-miżuri jipprovdu opportunitajiet biex jitjiebu l-kwalità tax-xjenza u l-benesseri
permezz ta’ reviżjoni prospettiva ta’ proposti ta’ proġetti u, permezz ta’ inklużjoni tat-tbatija
reali mġarrba mill-annimal, għandhom jipprovdu trasparenza u fehim aħjar tal-impatt tal-
proċeduri xjentifiċi fuq il-benesseri tal-annimali.
Il-benefiċċji ewlenin tal-valutazzjoni prospettiva, il-monitoraġġ, il-valutazzjoni u r-
reġistrazzjoni tas-severità reali jinkludu
Opportunitajiet b’mod partikolari biex jiġi implimentat ir-Raffinament u titnaqqas it-
tbatija, għad li normalment id-diskussjonijiet prospettivi jipprovdu wkoll opportunità
biex jiġi kkunsidrat jekk l-użu tal-annimal huwiex neċessarju (Sostituzzjoni) u jekk
id-disinn tal-istudju huwiex xieraq biex jiġi minimizzat l-użu tal-annimali (Tnaqqis);
Titjib fil-benessi tal-annimali, eż. jekk it-tbatija hija rikonoxxuta u ttaffietx qabel;
3
Trasparenza mtejba, peress li l-istatistiki għandhom jirriflettu aħjar il-kostijiet proprji
tal-benesseri għall-annimali;
Komunikazzjoni mtejba bejn dawk responsabbli għall-użu, l-indukrar u l-monitoraġġ
tal-annimali;
Kontribut għall-valutazzjoni retrospettiva tal-proġetti meta titwettaq (Artikolu 39);
Kwalità mtejba tad-dejta xjentifika minħabba benesseri aħjar;
Żieda fl-għarfien dwar l-valutazzjoni tas-severità u s-sinjali kliniċi, li ser tippromwovi
konsistenza aħjar fil-valutazzjonijiet – diment li l-approċċi u r-riżultati jitqassmu, eż.
permezz ta’ ġurnali, gruppi ta’ diskussjoni u laqgħat;
Kontribut f’korsijiet ta’ taħriġ għal riċerkaturi, teknoloġisti tal-annimali u veterinarji
tal-annimali tal-laboratorju, jekk ir-riżultati jintużaw biex jipprovdu eżempji;
Informazzjoni bbażata fuq evidenza li tista’ tintuża f'valutazzjonijiet prospettivi tad-
danni u l-benefiċċji għal proġetti simili fil-ġejjieni.
Kunsiderazzjonijiet ġenerali għal valutazzjoni tas-severità
Il-kunsiderazzjoni tas-severità fi ħdan proċedura għandha tkun proċess kontinwu li jibda
b’disinn tal-istudju inizjali, permezz tal-monitoraġġ ta’ kuljum speċifiku għall-istudju ta’
annimali matul il-proġett, għall-valutazzjoni tas-severità “reali” mat-tlestija tal-istudju, li
jipprovdi opportunitajiet biex jiġu identifikati rfinamenti oħrajn għal iktar studji.
VALUTAZZJONI TAS-SEVERITÀ - PROĊESS KONTINWU
Appendiċi IIMaterjal ta' referenza
għall-valutazzjoniu l-għoti ta' punteġġ
IPPJANAR TAL-PROĠETTI
Appendiċi IKategoriji ta' livell għoli
bħala l-bażi għall-iżvilupp ta‘ skedi ta’punteġġ speċifiċi
għall-proġett u proċedura
Valutazzjoni u għoti ta’punteġġi tas-severità attwali
MATUL IL-PROĠETT
Informazzjoni statistika
Valutazzjoni retrospettiva
tal-proġett
Appendiċi IIMaterjal ta' referenza għal
l-iżvilupp ta‘ skedi ta’punteġġ speċifiċi
għall-proġett u proċedura
Eżempju(i) ta’ valutazzjoni tas-severità speċifika għall-proġett/proċedura inkluż l-iskedi tal-valutazzjoni minn jum għal jum, l-għodod tal-għoti ta’ punteġġi, għażliet ta’ metodi ta’ monitoraġġ u valutazzjoni finali.
Komunikazzjonitajba fost dawkkollha involuti
Konsistenza fl-osservazzjonijiet/persunal imħarreġ
Ftiehem fuq azzjonijietmeta jiġu osservati
sinjali ta’ uġigħ, tormentjew tbatija
Żviluppa valutazzjonitas-severità
speċifika għall-proġett, speċi
u razza
WARA L-ANALIŻI U R-RESPONS GĦALL-
PROĠETT
Respons għal studjifuturi
Żgura li l-persunalbil-ħiliet kollhameħtieġa huwa
inkluż fil-proċess
Iddeċiedi fuq għododta’ monitoraġġ,
frekwenza,tip ta’ punteġġ
Monitoraġġ effettivminn jum għal jum
Input għal analiżijiettematiċi
Analiżi bla waqfiental-protokoll tal-valutazzjoni
kif meħtieġ
Riflessjoni fuqopportunitajiet oħrajn
għall-implimentazzjoni ta’ 3R
B’dan l-approċċ, hemm opportunità ikbar biex jiġi żgurat li l-prinċiju tas-Sostituzzjoni,
Tnaqqis u Raffinament (bl-Ingliż 3Rs) jitqies u jiġi implimentat bla heda, li l-komunikazzjoni
bejn dawk kollha involuti ser titjieb u li l-konsistenza ser tissaħħaħ.
4
Valutazzjoni effettiva tas-severità teħtieġ
• Approċċ tat-‘tim’, b’kontribut min-nies b’kompetenza, esperjenza u
prijoritajiet differenti, eż. riċerkaturi, teknoloġisti tal-annimali u persunal tal-
indukrar, il-veterinarju li jattendi;
• Ippjanar tajjeb;
• Issoktar xieraq tal-edukazzjoni u t-taħriġ tal-persunal kollu involut;
• Sistemi ta’ valutazzjoni tas-severità ta’ kuljum li huma mfasslin kif xieraq
għall-ispeċi, ir-razza u l-proġett, inklużi osservazzjonijiet informati u strutturati
ta’ annimali f’livelli xierqa (eż. frekwenza miżjuda matul u wara l-proċeduri);
• Protokolli effettivi u informati sew għall-valutazzjoni tal-imġiba u s-sinjali
kliniċi;
• Analiżi tal-osservazzjonijiet biex jittieħed ġudizzju informat dwar l-għamla u l-
livell ta’ tbatija;
• Sensibilizzazzjoni dwar is-severità ta’ kull proċedura u x’azzjoni għandha
tittieħed jekk din tintlaħaq jew tinqabeż;
• Approċċ konsistenti għall-ġudizzji ġenerali dwar it-tbatija reali (ħafifa,
moderata, severa) għar-rapportar statistiku;
• Riflessjoni fuq kemm ġew implimentati b’mod effettiv it-3R u jekk jistax isir
titjib għal iktar studji fil-ġejjieni.
Kunsiderazzjonijiet ta’ qabel l-istudju
Il-proċess għall-iżgurar li s-severità huwa minimizzat matul il-proċeduri xjentifiċi jibda fl-
istadju ta’ disinjar, meta jiġi kkunsidrat jekk huwiex neċessarju u ġġustifikat l-użu ta’
annimali ħajjin biex jintlaħqu l-għanijiet xjentifiċi.
Meta l-użu ta’ annimali ħajjin ikun neċessarju u ġġustifikat, importanti li jkun żgurat
li jingħażel mudell xieraq u li d-disinn tal-istudju jkun robust;
L-aspetti kollha tal-istudju li jistgħu jikkaġunaw uġigħ, tbatija, diffikultà jew ħsara
dejjiema għandhom jiġu identifikati, u għandha tingħata kunsiderazzjoni dwar kif
jistgħu jiġu minimizzati l-effetti tagħhom, pereżempju billi jiġi kkonsultat it-tagħrif,
il-kollegi, it-teknoloġisti tal-annimali, il-veterinarju u l-Korp għall-Benesseri tal-
Annimali, jekk xieraq;
Il-klassifikazzjoni prospettiva rakkomandata dwar is-severità assenjata lill-proċeduri
għandha tkun imsejsa fuq l-ogħla severità antiċipata għal kwalunkwe annimal fl-
istudju;
Għandu jiġi żviluppat pjan għall-osservazzjoni tal-annimali li jkun xieraq u mfassal
għall-istudju. Terminoloġija standardizzata li tista’ tinftiehem minn dawk kollha
involuti fl-istudju ser ittejjeb il-konsistenza fir-rapportar u l-interpretazzjoni;
Importanti li jiġi żgurat li hemm biżżejjed membri tal-persunal imħarrġin u
kompetenti biex jagħmlu l-istudju, u jimmonitorjaw u jindukraw l-annimali.
5
Indikaturi tas-severità
Hemm imġiba u sinjali kliniċi li jistgħu jintużaw biex tiġi vvalutata s-severità tal-proċeduri
‘fil-post tal-gaġġa’ (jew tank, gallinar, eċċ.). It-terminoloġija użata biex jiġu deskritti
għandha tkun tinftiehem minn dawk kollha involuti fl-użu, il-monitoraġġ u l-indukrar tal-
annimali. Għal kwalunkwe sistema ta’ valutazzjoni tas-severità, huwa essenzjali li jkun
hemm ftehim sod dwar is-saħħa, l-imġiba u l-istatus tal-benesseri normali tal-ispeċi (razza,
fejn applikabbli) taħt osservazzjoni.
L-għan għandu jkun li:
tinkiseb l-aħjar kwalità possibbli tal-ħajja għall-annimal;
jiġi żgurat li kwalunkwe tbatija dovuta għall-proċeduri xjentifiċi hija rikonoxxuta u
minimizzata, iżda
tinżamm konsistenza mal-objettivi xjentifiċi.
Kwalunkwe sistema ta’ valutazzjoni għandha tindividwalizza b’mod effettiv devjazzjoni
minn qagħda normali tas-saħħa u benesseri, biex l-osservatur ikun jista’ jirreġistra u jagħti
valutazzjoni ċara u konsistenti ta’ kull annimal.
Jista’ jintuża approċċ ġerarkiku sempliċi biex jiġi definit protokoll tal-valutazzjoni tas-
severità li huwa mfassal kif xieraq għall-ispeċi, ir-razza, l-individwi u l-proċedura. Il-proċess
għad-definizzjoni ta’ protokoll ta’ valutazzjoni fil-post tal-gaġġa għandu jidentifika
kwalunkwe effett avvers li jista’ jseħħ tul l-esperjenza tal-ħajja tal-annimal, inklużi l-post tat-
trobbija, it-trobbija, l-indukrar u t-tqandil, kif ukoll effetti avversi dovuti għall-proċeduri
xjentifiċi u l-konsegwenzi tagħhom. Kunsiderazzjoni ta’ dawn l-effetti avversi kollha
għandha tidentifika indikaturi li jistgħu jintużaw biex jiġi vvalutat b’mod effettiv il-benesseri
tal-annimal fil-post tal-gaġġa. Dawn l-indikaturi għandhom jitfasslu skont l-ispeċi, ir-razza u
l-proċeduri sperimentali li jkunu applikati. Għandhom ikunu faċli biex jinftiehmu, jiġu
identifikati u rreġistrati b’mod konsistenti wkoll. Madankollu, importanti li jiġi żgurat li
hemm ukoll il-faċilità li jinqabad u jiġi rreġistrat kwalunkwe effett avvers, pereżempju f’test
ħieles.
Kategoriji ta’ livell għoli
Hawnt taħt hawn elenkat sett ta’ kategoriji ta’ ‘livell għoli’ fundamentali li japplikaw għall-
ispeċijiet kollha bħala punt ta’ tluq għall-produzzjoni ta’ lista komprensiva ta’ indikaturi
speċifiċi għal kull proċedura jew programm ta’ indukrar tal-annimali. L-għan huwa li tiġi
prodotta lista speċifika għall-istudju ta’ indikaturi suffiċjenti biex jiġi minimizzat ir-riskju li
ma jinqabadx xi sinjal ta’ tbatija, bla ma titfassal sistema kumplessa wisq li tkun burokratika
żżejjed u li tieħu wisq żmien.
6
Il-kategoriji ta’ livell għoli huma:
Id-dehra
Il-funzjonijiet tal-ġisem
L-ambjent
L-atteġġamenti
Indikaturi speċifiċi għall-proċedura
Osservazzjonijiet ħielsa (osservazzjonijiet relevanti oħrajn)
L-indikaturi fi ħdan kull waħda minn dawn il-kategoriji jistgħu jiġu adattati għal kwalunkwe
speċi. Għandhom jintużaw biex tiġi prodotta lista ta’ karatteristiċi osservabbli li jistgħu jiġu
vvalutati minn individwu mħarreġ kif xieraq, sabiex jagħti ġudizzju fuq is-saħħa ġenerali u l-
istatus tal-benesseri tal-annimal.
Dawn l-indikaturi għandhom jiġu diskussi u jintgħażlu flimkien mal-persuna/i responsabbli
għas-sorveljanza tal-benesseri tal-annimali, u l-Korp għall-Benesseri tal-Annimali, jekk
xieraq. Imbagħad għandhom jintużaw biex jiġu żviluppati sistemi ta’ żamma tar-rekords fil-
post tal-gaġġa speċifiċi għall-istudju għal osservazzjoni ta’ kuljum, monitoraġġ u
valutazzjoni.
L-Appendiċi I jipprovdi eżempju ta’ kif dawn il-kategoriji ta’ livell għoli jistgħu jkomplu
jinqasmu iktar u jintużaw biex jiġu żviluppati kriterji xierqa ta’ osservazzjoni, billi tintuża
terminoloġija deskrittiva komuni.
L-Appendiċi II jipprovdi informazzjoni dwar linji gwida u riżorsi online li jistgħu jassistu fl-
iżvilupp ta’ valutazzjonijiet xierqa tal-benesseri għall-annimali li jsiru proċeduri xjentifiċi
fuqhom.
Fatturi li għandhom jitqiesu fil-valutazzjoni tas-severità reali
Ta’ min jinnota li, skont is-sitwazzjoni speċifika, hemm għadd ta’ elementi li jistgħu jħallu
impatt pożittiv u negattiv fuq is-severità, u jridu jiġu kkunsidrati d-differenzi bejn l-ispeċi
wkoll.
Il-valutazzjoni tas-severità reali għandha ssir fuq bażi individwali u ta’ każ b’każ, billi
jintużaw l-osservazzjonijiet meħudin mill-annimali matul il-monitoraġġ ta’ kuljum. Fejn
ikunu xierqa u disponibbli, jistgħu jintużaw parametri oħrajn meħtieġa għall-finijiet ta’
studju. Pereżempju, indikaturi li ma jistgħux jiġu osservati (bħat-temperatura tal-ġisem, il-piż
tal-ġisem, parametri bijokimiċi jew dejta bijotelemetrika bħar-rata ta’ tħabbit il-qalb) jistgħu
jkunu meħtieġa wkoll għall-istudju u għandhom jittieħdu f’kunsiderazzjoni għall-valutazzjoni
tas-severità jekk jistgħu jipprovdu informazzjoni addizzjonali u relevanti.
Is-severità reali li trid tiġi rrapportata għall-annimal individwali għandha tkun tal-ogħla livell
esperjenzat matul il-proċedura u mhux imsejsa fuq is-severità fi tmiem il-proċedura. L-
evalwazzjoni lanqas ma għandha titqies bħala sempliċi proċess addittiv eż. numru ta’
7
proċeduri ħfief = severità moderata. Għandha tkun imsejsa wkoll fuq valutazzjoni ġenerali
tal-esperjenza tal-annimal mill-bidu sa tmiem il-proċedura.
Il-lista ta’ hawn taħt tipprovdi eżempji tat-tip ta’ elementi li għandhom jiġu kkunsidrati u
ponderati meta tiġi vvalutata s-severità reali.
Proċedura, teknika
Kirurġika / mhux kirurġika;
Livell u durata tal-irbit;
Nuqqas ta’ użu ta’ analġeżija/anesteżija meta, kieku, kienet tkun meħtieġa waħda
minn dawn jew it-tnejn li huma;
Mudell jew proċedura ġdid/a;
Elementi ambjentali (inklużi l-post tat-trobbija u restrizzjonijiet fuq l-ikel/ilma);
Stress /diffikultà;
Proċeduri mtennija u intervalli bejniethom (hemm bżonn li jitqiesu wkoll il-frekwenza
u taħlita tal-interventi “taħt il-livell limitu”);
Użu mill-ġdid jew użu ssoktat.
Speċi, razza, stadju tal-iżvilupp, esperjenza preċedenti
Din għandha tkun kunsiderazzjoni importanti – hemm bżonn li jinftiehmu l-
bijoloġija u l-imġiba tal-ispeċi u r-razza (u kultant indivdwali) sabiex tkun tista’
titbassar u tiġi vvalutata s-severità b’mod effettiv;
L-ispeċi u r-razza;
L-oriġini tal-annimal, eż. imrobbi għal għan partikolari, ferali jew salvaġġ;
Is-sors (inklużi l-kundizzjonijiet preċedenti tal-post tat-trobbija) u t-trasport;
Il-ġenotip, il-fenotip, is-sess, l-età, l-istatus immuni;
L-imġiba naturali u l-bijoloġija (eż. l-importanza relattiva ta’ sensi differenti, bħad-
dawl għal primati u x-xamm għal rodituri, u kif dawn jistgħu jkunu affettwati
f’ambjent ta’ laboratorju);
Post ta’ trobbija tal-annimal waħdu/fi grupp - ġustifikazzjoni biex annimali soċjali
jitrabbew f’post waħedhom, jew biex ikunu separati minn gruppi stabiliti fit-terminu
qasir jew fit-tul;
Ir-ritmi tal-ħajja ta’ kuljum, eż. l-impatt tat-twettiq binhar ta’ proċeduri xjentifiċi jew
tat-trobbija fuq annimali ta’ billejl;
Separazzjoni materna fl-ispeċi kollha, inklużi rodituri;
Il-ħila konjittiva, il-koxjenza, il-memorja, il-perċezzjoni tal-effetti tal-proċeduri.
Frekwenza, intensità
Ma hemm ebda rabta diretta bejn il-frekwenza u s-severità, jiġifieri frekwenza ogħla
mhux bilfors tfisser severità ikbar. Dan għaliex l-effett fuq is-severità ta’ proċeduri
jew tekniki ripetuti jiddependi fuq għadd ta’ fatturi, bħall-intensità ta’ kull intervent,
id-durata tiegħu, l-ispeċi u l-esperjenza tal-individwu;
8
Meta l-interventi jkunu ripetuti, ikun hemm il-potenzjal li jindraw, u dan jista’ jnaqqas
is-severità, eż. fi primat mhux bniedem li fuqu jsiru proċeduri ħfief. Għall-kuntrarju,
ir-repetizzjoni tista’ żżid is-severità, eż. minħabba antiċipazzjoni ta’ proċedura
stressanti, jew bidu ta’ iperalġeżija jekk tkun involuta l-kirurġija;
Il-potenzjal għal taħriġ ta’ rinfurzar pożittiv, jew ‘premji’ wara proċeduri;
Għandu jiġi rreġistrat l-ogħla livell ta’ severità u mhux is-severità tal-‘livell ta’
rkupru’.
Durata tal-effett
Id-durata hija marbuta mal-intensità (u għalhekk anki mas-severità);
Jekk huwiex possibbli li jintużaw punti ta’ tmiem umanitarji jew xjentifiċi.
Effettività tal-rafinamenti
Analġeżija, anesteżija u kura wara l-operazzjoni xierqa;
Arrikkiment – kemm arrikkiment ambjentali u trobbija fi grupp ta’ annimali soċjali;
Post tat-trobbija, trobbija u kura – jekk huwiex possibbli li dawn jiġu rfinati skont l-
aħjar prattika kurrenti, jew jekk il-proċedura teħtieġx restrizzjonijiet bħal limitazzjoni
għal gaġeġ iżgħar (eż. gaġeġ tal-metaboliżmu), art bil-grilja jew espożizzjoni għal
kundizzjonijiet ambjentali li jistgħu jikkaġunaw stress;
Taħriġ tal-annimal biex jikkoopera, jew issirlu iktar faċli biex jidra l-proċeduri;
Effettività tal-protokolli ta’ valutazzjoni fil-post tal-gaġġa.
Severità kumulattiva
L-esperjenza tal-ħajja sħiħa tal-annimal, li fiha restrizzjonijiet fuq il-ħila ta’ rfinar tal-
post tat-trobbija, jew il-bżonn għal qbid, maniġġ u trażżin eċċ. li jistgħu jaffettwaw
spiss is-severità, trid tittieħed f’kunsiderazzjoni fi ħdan proċedura li tinvolvi numru ta’
passi/interventi;
Proċeduri preċedenti, fil-każ ta’ użu mill-ġdid.
L-esperjenza tal-ħajja sħiħa, inklużi elementi bħas-sors (eż. ‘ftim’ bikri) u t-trasport,
trid tittieħed f’kunsiderazzjoni meta jiġi kkunsidrat l-użu mill-ġdid.
Kif tiġi żgurata konsistenza fil-valutazzjoni u l-assenjament tas-severità reali
Ġeneralment ikun hemm bżonn ta’ kontribut fil-fażi ta’ tfassil tal-istudju minn xjentisti
relevanti, teknoloġisti tal-annimali, veterinarji u persunal tal-indukrar biex ikun żgurat li
hemm id-dejta xierqa disponibbli biex tkun tista’ tittieħed deċiżjoni informata dwar is-
severità reali fi tmiem il-proċedura. L-assenjament finali ta’ kategorija tas-severità reali ser
ikun ir-riżultat ta’ analiżi tar-rekords ta’ osservazzjonijiet fil-post tal-gaġġa tal-imġiba, is-
sinjali kliniċi u parametri relevanti oħrajn.
L-elementi li jikkontribwixxu għall-konsistenza jinkludu:
- L-inkorporazzjoni ta’ ħafna kompetenzi, esperjenzi u prijoritajiet – approċċ ta’ tim;
9
- Taħriġ fl-użu tal-protokoll ta’ valutazzjoni ta’ kuljum (inkluża t-terminoloġija komuni
użata biex jiġu deskritti osservazzjonijiet);
- Kompetenza fuq is-saħħa, il-benesseri u l-imġiba tal-annimali;
- Analiżi regolari tal-eżiti;
- Komunikazzjoni bejn dawk kollha responsabbli mit-twettiq tal-istudju u l-monitoraġġ
tal-annimali (ġerarkika, kontroġerarkika, bejn u fi ħdan);
- Sorveljanza (lokali (eż. il-Korp għall-Benesseri tal-Annimali), reġjonali, nazzjonali,
fl-UE).
Il-kwistjonijiet ewlenin li ġejjin għandhom jitqiesu li jiżguraw konsistenza fil-valutazzjoni
tas-severità reali:
L-iżvilupp ta’ skeda ta’ valutazzjoni speċifika għall-proċedura
Skedi ta’ valutazzjoni mfasslin għall-ispeċi, ir-razza u l-istudju għandhom
ikunu żviluppati u għandu jintlaħaq qbil fuqhom qabel jibda l-proġett;
L-informazzjoni relevanti kollha disponibbli għandha tintuża b’mod effettiv fl-
iżvilupp ta’ skedi ta’ valutazzjoni speċifiċi għall-istudju, pereżempju
esperjenza preċedenti, riżultati ta’ studji in vitro jew in silico, tiftixiet ta’
tagħrif, informazzjoni minn studji pilota u sinjali kliniċi osservati fi bnedmin
jew annimali oħrajn;
Informazzjoni dwar liema parametri jeħtieġ ikunu osservati u kif għandu jsir
il-monitoraġġ għandha tkun disponibbli fil-post tal-gaġġa;
Il-klassifikazzjoni tal-livell ta’ severità prospettiva ser ‘tiddetta’ b’mod
parzjali l-livell ta’ involviment meħtieġ fil-livell operazzjonali, jekk hemmx
bżonn ta’ approċċ f’tim matul il-monitoraġġ, u min għandu jkun involut fl-
osservazzjonijiet proprji u l-proċess ta’ reġistrazzjoni. Dawn li żviluppaw il-
protokoll ta’ valutazzjoni speċifiku għall-istudju għandhom iwettqu u/jew
jikkonfermaw l-assenjament finali propju tas-severità;
Skont il-kumplessità tal-istudju, jistgħu jkunu utli skedi separati ta’
valutazzjoni għal komponenti separati, eż. skeda standard tal-kura għall-
kirurġija/perioperattiva użata flimkien ma’ valutazzjoni tal-protokoll tal-
istudju mfassla b’mod speċifiku;
F’xi każijiet, l-iskedi ta’ valutazzjoni speċifiċi għall-istudju jistgħu jindikaw
ukoll bżonn li tkun inkluża informazzjoni relevanti għall-ġestjoni tal-kolonja,
eż. dejta dwar it-tgħammir u t-trobbija tal-annimali ĠA.
Konsistenza fil-valutazzjoni tas-severità reali
Il-valutazzjoni tas-severità reali ssir fi tmiem il-proċedura u teħtieġ li tittieħed deċiżjoni
fuq is-severità ġenerali li fil-fatt tkun esperjenzata mill-annimal, fuq il-bażi tal-
valutazzjonijiet ta’ kuljum u wara li jittieħdu f’kunsiderazzjoni l-proċeduri li saru.
10
Approċċ użat spiss fosthom huwa li jiġu definiti l-livell ‘ħafif’, ‘moderat’ u
‘sever’ għal kull wieħed mill-indikaturi użati fil-valutazzjonijiet ta’ kuljum, u
mbagħad tittieħed deċiżjoni dwar is-severità ta’ dawn fuq il-bażi ta’ każ b’każ;
Bħal fil-monitoraġġ ta’ kuljum, importanti li l-kriterji ta’ valutazzjoni
proprja jitfasslu skont il-proċedura, l-ispeċi u r-razza; eż. telf ta’ 10 % fil-
piż tal-ġisem ser ikollu implikazzjonijiet ferm differenti għas-saħħa u l-
benesseri ta’ far żgħir li għadu qed jikber; ġurdien adult b’tumur li qed jikber
malajr; jew kelb adult.
Il-kunsiderazzjoni tal-perjodu ta’ żmien li matulu jseħħu wħud minn dawn l-
indikaturi hija fattur essenzjali wkoll, b’mod partikolari fir-rigward tat-telf fil-
piż u l-konsum ta’ ikel/ilma.
Il-valutazzjoni ser issir billi jintużaw ir-rekords ta’ valutazzjoni ta’ kuljum, tittieħed
f’kunsiderazzjoni l-proċedura mwettqa fuq l-annimal, kemm damu l-effetti avversi u jekk
l-annimal reġax intuża jew le. Għad li dan bilfors li jinvolvi ċertu grad ta’ soġġettività,
taħriġ xieraq tal-osservatur għandu jkollu l-għan li jnaqqas din is-soġġettività.
L-assenjazzjoni tas-severità reali jekk l-annimali jinstabu mejtin
Jekk annimal jinstab mejjet, jiġifieri mhux ewtanizzat, dan jista’ jkun jew bħala
konsegwenza tal-proċedura sperimentali, jew kawżi oħrajn mhux relatati1;
Is-severità reali għall-annimali misjuba mejtin għandha tiġi rrapportata bħala ‘severa’
sakemm ma tkunx tista’ tittieħed deċiżjoni informata li l-annimal ma esperjenzax
tbatija severa qabel il-mewta;
Jekk huwa improbabbli li l-mewta kienet preċeduta minn tbatija severa, il-
klassifikazzjoni tas-severità reali għandha tirrifletti l-esperjenza magħrufa qabel il-
mewta. Ser ikun hemm bżonn li jittieħdu f’kunsiderazzjoni xierqa fatturi bħall-
frekwenza tal-monitoraġġ, l-użu ta’ analġeżija, eċċ.;
“ħsara (dejjiema)” tista’ tiġi esperjenzata biss minn annimal ħaj.
Eżempji biex jintwera l-proċess tal-klassifikazzjoni tas-severità, il-valutazzjoni ta’ kuljum
u l-valutazzjoni tas-severità reali finali għandhom jiġu żviluppati u jitqiegħdu għad-
dispożizzjoni tal-komunità xjentifika.
1 Għall-finijiet ta’ rapportar statistiku, is-severità reali għandha tkun primarjament relatata mas-severità tal-
proċeduri sperimentali u mhux ma’ inċidenti mhux relatati bħal tifqigħat ta’ mardiet jew għargħar f’gaġeġ.
Dawn it-tipi ta’ inċidenti huma relatati ma’ problemi tas-saħħa jew mal-prattiki ta’ trobbija u kura tal-annimali,
mhux ħsara dovuti għal proċeduri, iżda, madankollu, dawn għandhom jiġu rreġistrati, investigati iktar u
għandhom jingħataw segwitu sabiex jiġi evitat milli jerġgħu jseħħu.
11
Min għandu jipprovdi kontribut għall-valutazzjoni tas-severità reali?
L-osservazzjoni u r-reġistrazzjoni tal-effetti spiss ikunu proċessi separati mill-
assenjament tas-severità reali;
Għandhom jiġu stabiliti responsabbiltajiet ċari biex ikun żgurat monitoraġġ
effettiv ta’ kuljum tal-annimali, bl-appoġġ u s-sorveljanza xierqa;
Għandu jkun hemm fis-seħħ proċess ta’ verifika biex tkun promossa l-
konsistenza, eż. billi jitqabblu l-punteġġi tal-valutazzjonijiet li saru minn
persuni differenti;
Ir-rwoli fir-rigward tal-osservanza u l-monitoraġġ tal-annimali u t-twettiq tal-
valutazzjonijiet tas-severità għandhom ikunu flessibbli u aġġustabbli fuq il-
bażi tal-kumplessità u s-severità tal-istudju inkwistjoni – għad li r-
responsabilità legali għall-iżgurar li t-tbatija tinqabad u tiġi minimizzata tibqa’
tal-persuna msemmija fl-awtorizzazzjoni tal-proġett;
Il-Korpi għall-Benesseri tal-Annimali għandu jkollhom rwol fil-livell ta’
stabiliment ukoll biex tkun żgurata konsistenza;
Il-Kumitati Nazzjonali u l-Awtoritajiet Kompetenti jistgħu jikkontribwixxu
wkoll għall-promozzjoni tal-konsistenza.
Għodod tal-monitoraġġ, il-midja u kunsiderazzjonijiet oħrajn
L-użu ta’ skedi ta’ valutazzjoni għandu jiġi kkunsidrat fl-istadju ta’ ppjanar
tal-proġetti;
L-iskedi ta’ valutazzjoni għandhom ikunu sempliċi kemm jista’ jkun, iżda
dettaljati kemm hemm bżonn, u mfasslin għat-tip ta’ studju;
Skedi ta’ valutazzjoni żviluppati qabel jistgħu jintużaw jekk dawn ikunu
xierqa għall-istudju, l-ispeċi u r-razza;
Iż-żamma ta’ rekords elettroniċi tista’ tgħin biex tkun żgurata konsistenza u
faċilità tal-aċċess għall-informazzjoni kollha relevanti;
L-użu ta’ lingwa u terminoloġija standard huwa rakkomandat;
Id-dejta rreġistrata għandha tkun oġġettiva kemm jista’ jkun;
Il-vantaġġi u l-iżvantaġġi ta’ sistemi ta’ osservazzjoni (i) li joħorġu punteġġi u
(ii) ‘binarju’ (fejn l-indikaturi jiġu mmarkati bħala ‘preżenti’ jew ‘assenti’)
għandhom jitqiesu fuq bażi ta’ każ b’każ;
It-tipi kollha ta’ rekords ta’ osservazzjoni għandhom jinkludu faċilità biex
jiżdied test ħieles, kif ukoll indikaturi predeterminati, sabiex ikunu jistgħu jiġu
rreġistrati osservazzjonijiet mhux mistennija;
Taħriġ effettiv għall-persunal kollu relevanti huwa essenzjali sabiex tkun
koperta b’mod speċifiku l-valutazzjoni tas-severità u l-benesseri kif ukoll it-
tekniki ta’ monitoraġġ;
Għandu jiġi stabilit pjan ta’ komunikazzjoni li jkopri l-persunal kollu
relevanti; dan għandu jinkludi mekkaniżmu biex jiġu komunikati minnufih
12
riżultati mhux mistennija lill-individwi xierqa kollha u, skont kif applikabbli,
lill-Awtorità Kompetenti;
Il-monitoraġġ għandu jkun proporzjonat għall-effetti antiċipati – ġeneralment,
proċeduri li jistgħu jikkaġunaw tbatija ‘severa’ ser ikunu jeħtieġu monitoraġġ
iktar spiss u dettaljat;
Għandu jkun hemm kriterji ċari għall-intervent, pereżempju, jekk ikunu
osservati parametri partikolari jew jekk ikun hemm livell tat-tbatija li jqarreb
dak predeterminat. Il-persunal kollu relevanti għandu jkun jaf x’inhuma dawn
il-kriterji, ikunu jafu x’jagħmlu u lil min jikkuntattjaw jekk iseħħu.
Jekk il-proċess ta’ valutazzjoni tas-severità jkun implimentat b’mod effettiv, l-annimali
u l-persunal kollu involut fl-indukrar u l-użu tagħhom, ser jibbenefikaw minn
benesseri, validità xjentifika u trasparenza mtejbin.
Komunikazzjoni interna u esterna tajba dwar il-proċess ta’ valutazzjoni tas-severità u
dwar l-applikazzjoni tat-3R ser issarraf f’saħansitra iktar benefiċċji.
13
Appendiċi I
Glossarju tal-Osservazzjonijet Kliniċi
Is-suċċess ta’ kwalunkwe skema ta’ valutazzjoni tas-severità jiddependi fuq l-għażla tal-indikaturi tal-benesseri li:
• jkunu rikonoxxibbli minnufih u b’mod affidabbli;
• jkunu effettivi fil-forniment ta’ miżuri tajbin tal-benesseri;
• jkunu rilevanti għall-istudju xjentifiku, l-ispeċi u r-razza (fejn xieraq);
• jkunu prattiċi biex jitwettqu u ma jiddisturbawx wisq lill-annimal u
• jkunu xierqa għal kejl, interpretazzjoni u analiżi konsistenti.
Għaldaqstant, approċċ komuni għar-reġistrazzjoni ta’ osservazzjonijiet kliniċi huwa għan mixtieq peress li ser jgħin fl-iżvilupp ta’ approċċi
konsistenti għall-klassifikazzjoni tas-severità. Dan jiffaċilita t-tqabbil tas-sejbiet kliniċi bejn studji, u jinforma lil dawk involuti fil-valutazzjoni
tas-severità.
L-osservazzjonijiet huma strutturati fuq is-sitt kategoriji ta’ livell għoli li ġejjin:
Dehra / Funzjonijiet tal-Ġisem / Ambjent / Atteġġamenti / Indikaturi speċifiċi għall-proċedura / Osservazzjonijiet ħielsa
Kategoriji ta’ livell
għoli
Oqsma enfasizzati meta jiġu osservati
annimali
Indikaturi speċifiċi x’jiġu ssorveljati
Dehra Kundizzjoni tal-ġisem Tnaqqis/żieda fil-piż
Obeż
Irqiq
Punteġġ tal-kundizzjoni tal-ġisem, jekk disponibbli
Kundizzjoni tal-pil u l-ġilda
Piloerezzjoni
Mhux mirqum/imberfel
14
Pil żejtni
Telf ta’ pil
Deidratazzjoni – tikmix tal-ġilda
Ġrieħi fuq il-ġilda – nefħa; tiċrit; ulċera; korriment/ferita
Tilwin tar-rawt jew l-urina
Tnixxija Okulari; nażali; uroġenitali; tilwin tal-porfirina f’ċerti speċi eż. far
Għajnejn
F’ħofra jew ‘bla ħajja’
Magħluqin/nofshom magħluqin
Ħsara/korriment fl-għajn (eż. ulċera tal-kornea)
Ħalq
Tbeżliq
Malokklużjoni/snien kibru wisq
Oħrajn
‘Wiċċ muġugħ’ – eż. għajnejn nofshom magħluqin u nefħa fuq l-imnieħer
fil-ġrieden
Diqa fl-addome
Parti tal-ġisem minfuħa, eż. addome minfuħ
Funzjonijiet tal-
ġisem
Respirazzjoni
Nifs mgħaġġel (takipnea)
Nifs tqil (iperpnea)
Nifs tqil ħafna (dispnea)
Tħarħir jew ħoss ieħor mat-teħid tan-nifs
Konsum ta’ ikel/ilma Miżjud/imnaqqas
Temperatura tal-ġisem
Miżjuda/imnaqqsa; temperatura tal-ġisem imkejla jekk disponibbli (eż.
permezz ta’ mikroċippa jew apparat telemetriku, termometrija b’kuntatt jew
mingħajr kuntatt); kulur tal-estremitajiet fir-rodituri
Sensi Indeboliment fil-vista, is-smigħ jew il-bilanċ
Ambjent Ambjent magħluq, inkluż kwalunkwe
eskrement, materjal tat-tibjit, oġġetti
ta’ arrikkiment
Preżenza jew konsistenza tar-rawt
Inkontinenza urinarja, eż. minħabba poliurja
Preżenza ta’ vomtu jew demm
Jekk annimal jużax oġġetti ta’ arrikkiment eż. materjal tat-tijbit, blokok tal-
magħad
15
Atteġġamenti Interazzjoni soċjali
Bidla minn temperament normali - interazzjonijiet apprensivi/aggressivi
ma’ annimali oħrajn; ansjetà (eż. risponsi ta’ ħarba mmarkati, ħabi)
Iżolat jew maqtugħ minn annimali oħrajn fi grupp soċjali
Atteġġamenti mhux mixtieqa
Imġiba ripetittiva/ sterjotipika
Tgerrim tal-pil (rodituri), trikotillomanija
Aggressjoni miżjuda lejn bnedmin jew annimali oħrajn
Pożizzjoni tal-ġisem u mobilità
Pożizzjoni tal-ġisem anormali
Mixja anormali; zappip; nuqqas ta’ ċaqliq/letarġija/nuqqas ta’ rieda ta’
tħarrik jekk stimolat
Ċaqliq mhux koordinat
Addome mħattab; ras mgħawġa
Oħrajn
Rogħda
Attakki/konvulżjonijiet/spażmi
Tleħħin; spontanju jew invokat. (Nota - Ċerti speċijiet, eż. rodituri,
normalment ileħħnu fil-medda ultrasonika; u b’hekk, tleħħin li jinstema’
huwa ta’ tħassib partikolari. Is-soltu, lanqas it-tleħħin tal-fniek ma
jinstema’ mill-bnedmin sakemm l-annimal ma jkunx f’diffikultà).
Indikaturi speċifiċi
għall-proċedura
Dawn huma identifikati fuq il-bażi tal-
proġett individwali, l-effetti avversi
tiegħu u l-indikaturi mistennija tagħhom
Pereżempju, f’mudell tal-EAE dawn jistgħu jinkludu: telf ta’ ton fid-denb,
dgħufija fir-riġlejn ta’ wara, dgħufija fir-riġlejn ta’ quddiem, paraliżi, telf
tal-funzjoni tal-awrina
Osservazzjonijiet
ħielsa
Skema ta’ valutazzjoni tas-severità dejjem għandha tinkludi faċilità biex tittieħed nota ta’ kwalunkwe osservazzjoni ta’
impatti negattivi mhux mistennija fuq il-benesseri.
16
Appendiċi II
Qari kuntestwali, linji gwida u riżorsi online dwar il-valutazzjoni tal-benesseri tal-
annimali li jsiru proċeduri xjentifiċi fuqhom
American College of Laboratory Animal Medicine (ACLAM) (2006) Guidelines for the
Assessment and Management of Pain in Rodents and Rabbits, li jistgħu jitniżżlu minn
http://www.tinyurl.com/65ez5vh
Riżorsa ta’ taħriġ ta’ Assessing the Health and Welfare of Laboratory Animals (AHWLA).
Ara http://www.ahwla.org.uk/index.html
Canadian Council on Animal Care (CCAC) Welfare assessment. Ara http://www.ccac.ca/ u
agħfas fuq Three Rs Microsite, imbagħad fittex ‘welfare assessment’ (bl-Ingliż jew Franċiż)
Categorising the severity of scientific procedures on animals - Summary and reports from
three round-table discussions editjat minn Jane A. Smith u Maggy Jennings f’isem il-Grupp
Boyd u l-RSPCA, Lulju 2004
Ippubblikat minn RSPCA Research Animals Department
FELASA Working Group on the Reporting of Clinical Signs in Laboratory Animals (2012) –
(fl-istamperija)
Institute for Laboratory Animal Research (ILAR) (2008) Recognition and Alleviation of
Distress in Laboratory Animals. Washington, DC: National Academies Press
Institute for Laboratory Animal Research (ILAR) (2009) Recognition and Alleviation of Pain
in Laboratory Animals. Washington, DC: National Academies Press. Ara
http://dels.nas.edu/animal_pain/
Johansen R, Needham JR, Colquhoun DJ, et al. (2006) Guidelines for health and welfare
monitoring of fish used in research. Laboratory Animals 40: 323–340
Joint Working Group on Refinement (2011) A guide to defining and implementing protocols
for the welfare assessment of laboratory animals. Laboratory Animals 45: 1-13
Leach MC et al. (2008) Identification of appropriate measures for the assessment of
laboratory mouse welfare. Animal Welfare 17: 161-170
National Centre for the Three Rs (NC3Rs) Welfare assessment. Ara
http://www.nc3rs.org.uk/welfareassessment
National Health and Medical Research Council (2008) Guidelines to Promote the Wellbeing
of Animals Used for Scientific Purposes: The Assessment and Alleviation of Pain and
17
Distress in Research Animals. Canberra: Il-Gvern Awstraljan. Ara http://www.nhmrc.gov.au
u fittex “pain and distress”
L-Organizzazzjoni għall-Kooperazzjoni u l-Iżvilupp Ekonomiċi (OECD) (2000). Guidance
Document on the Recognition, Assessment, and Use of Clinical signs as humane endpoints
for experimental animals used in safety evaluation. OECD Environmental Health and Safety
Publications Series on Testing and Assessment Nru 19. Pariġi: OECD
Wells DJ, Playle LC, Enser WEJ, et al. Assessing the welfare of genetically altered mice.
Verżjoni sħiħa fuq http://www.nc3rs.org.uk/gamice. Sommarju f’Laboratory Animals 40:
111–114
Workman P et al. (2010) Guidelines for the welfare and use of animals in cancer research.
British Journal of Cancer 102: 1555-1577, li tista’ tniżżlu minn
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2883160/?tool=pubmed
1.2 Ġurnali utli suġġeriti għal iktar informazzjoni
Applied Animal Behaviour Science http://www.applied-
ethology.org/applied_animal_behaviour_science.html
Animal Technology and Welfare http://www.iat.org.uk/publications/atw.htm
Animal Welfare http://www.ufaw.org.uk/animal.php
Contemporary Topics in
Laboratory Animal Science and
Journal of the American Association
for Laboratory Animal Science
http://www.aalas.org/publications/index.aspx#ct
Lab Animal u Lab Animal
Europe
http://www.labanimal.com/laban/index.html
http://www.labanimaleurope.eu/
Laboratory Animals http://la.rsmjournals.com/
1.3 Kliem kjavi suġġerit għal tiftixiet ta’ tagħrif
Il-kliem kjavi li ġej jista’ jgħin meta tfittex informazzjoni dwar il-valutazzjoni tas-severità:
affett
valutazzjoni tal-
benefiċċji u d-
danni
indikaturi pożittivi skala tas-severità
18
benesseri tal-
annimali
punt ta’ tmiem
umanitarju benesseri pożittiv imġiba tal-marda
tbatija tal-annimali ħtiġijiet
valutazzjoni
kwalitattiva tal-
atteġġament
stress
valutazzjoni valutazzjoni
oġġettiva kwalità tal-ħajja tbatija
skumdità uġigħ raffinament valutazzjoni tal-
benesseri
turment valutazzjoni tal-
uġigħ skedi tal-punteġġ
indikatur tal-
benesseri
valutazzjoni tad-
dannu kejl tal-uġigħ sistema ta’ punteġġ
riżultati tal-
benesseri
Referenzi relatati mal-klassifikazzjoni tas-severità reali
CCAC (1998) Guidelines on: Choosing an Appropriate Endpoint in Experiments Using
Animals for Research, Teaching and Testing. Canadian Council on Animal Care, disponibbli
fuq: http://www.ccac.ca/en_/standards/guidelines (Ingliż) u
http://www.ccac.ca/fr_/normes/lignes_directrices (Franċiż)
FELASA Working Group on Pain and Distress (1994) Pain and distress in laboratory rodents
and lagomorphs. Laboratory Animals 28: 97-112
Jones HRP, Oates J u Trussell BA (1999) An applied approach to the assessment of severity.
In: Hendriksen CFM. & Morton DB (eds), Humane Endpoints in Animal Experiments for
Biomedical Research. Proċedimenti tal-Konferenza Internazzjonali, 22-
25 ta’ Novembru 1998, Zeist, Il-Pajjiżi l-Baxxi. Royal Society for Medicine Press Ltd.,
Londra pp 40-47
LASA /APC (2008) Final Report of a LASA/APC Working Group to Examine the Feasibility
of Reporting Data on the Severity of Scientific Procedures on Animals. Disponibbli fuq:
http://www.lasa.co.uk/publications.html
Morton, DB u Hau J (2011) Kapitlu 18: Welfare assessment and humane endpoints. Fil-
Handbook of Laboratory Animal Science, 3rd
Edition, Volume 1 Essential Principles and
Practices. Hau J u Schapiro, SJ (ed.), CRC Press LLC, USA, pp 535-572
19
Prescott MJ, Morton DB, Anderson D, Buckwell A, Heath S, Hubrecht R, Jennings M, Robb
D, Ruane B, Swallow J u Thompson P (2004) Refining dog husbandry and care, Eighth
report of the BVAAWF/FRAME/RSPCA/UFAW Joint Working Group on Refinement.
Laboratory Animals 38 Suppl 1: S1:1-S1:94
Wolfensohn S u Lloyd M (2003) Handbook of Laboratory Animal Management and Welfare,
3rd
Edition. Blackwell Publishing Ltd, Oxford (qed titħejja r-raba’ edizzjoni)
(L-aħħar żjariet tal-URLs saru fl-24 ta’ Mejju 2012.)
20
21
Eżempji biex jintwera l-proċess ta’ klassifikazzjoni tas-severità,
il-valutazzjoni ta’ kuljum u l-valutazzjoni tas-severità reali
Brussell, il-11 ta’ Jannar 2013
Id-Dokument ta’ Ħidma dwar Qafas ta' Valutazzjoni tas-Severità prodott mill-Grupp ta’ Ħidma tal-Esperti tal-Kummissjoni Ewropea u
approvat mill-Awtoritajiet Nazzjonali Kompetenti għall-implimentazzjoni tad-Direttiva 2010/63/UE dwar il-protezzjoni tal-annimali li
jintużaw għal skopijiet xjentifiċi fil-laqgħa tagħhom ta’ Lulju 2012 irrakkomanda l-iżvilupp ta’ eżempji biex jintwera l-“proċess ta’
klassifikazzjoni tas-severità, il-valutazzjoni ta’ kuljum u l-valutazzjoni finali tas-severità reali” u li dawn għandhom jitqiegħdu għad-
dispożizzjoni tal-komunità xjentifika.
Bħala segwitu, il-Grupp ta’ Ħidma tal-Esperti pproduċa eżempji varji biex juri kif il-proċess deskritt fid-Dokument ta’ Ħidma jista’ jiġi
applikat għal proċeduri differenti. Dawn huma maħsubin sabiex jgħinu lill-Awtoritajiet Kompetenti, lill-utenti, lit-teknoloġisti tal-annimali,
lill-veterinarji u lill-persunal l-ieħor kollu rilevanti biex jiġi żgurat li l-uġigħ, it-tbatija u l-iskumdità jitbassru b’mod effettiv, jiġu
rikonoxxuti, jittejbu, fejn possibbli, u jiġu vvalutati b’mod konsistenti matul il-proċeduri. Dan id-dokument ġie approvat mill-Awtoritajiet
Nazzjonali Kompetenti għall-implimentazzjoni tad-Direttiva 2010/63/UE fil-laqgħa tagħhom tat-23-24 ta’ Jannar 2013.
Huwa kruċjali li jitqiesu għadd ta’ fatturi importanti meta jintużaw dawn l-eżempji:
Wieħed jassumi li tiġi implimentata prassi tajba tul il-proċess kollu fir-rigward tal-post tat-trobbija, it-trobbija u l-indukrar; il-
proċeduri ta’ raffinament; l-edukazzjoni u t-taħriġ; il-valutazzjoni tal-kompetenza; is-sejbien u l-applikazzjoni ta’ informazzjoni
attwali dwar is-sostituzzjoni, it-tnaqqis u r-raffinament; u d-disinn sperimentali.
22
It-tip ta’ skedi tal-punteġġ inklużi fi ħdan l-eżempji huma maħsubin sabiex jikkumplimentaw – u mhux jieħdu post – il-ġudizzju
ta' persunal imħarreġ, kompetenti u empatetiku. L-għan huwa li jkunu jistgħu jsiru osservazzjoni, żamma tar-rekords u
valutazzjoni iktar sistematiċi u oġġettivi tat-tbatija, iżda li ma jissostitwux il-ġudizzju professjonali.
Kull eżempju huwa relatat ma’ sitwazzjoni ipotetika iżda realistika. Ma jkunx xieraq li jiddaħħal id-dettall kollu li jkun disponibbli
fil-prattika, iżda hemm biżżejjed dettalji inklużi sabiex jiġi spjegat kif ġie applikat il-proċess.
Kif iddikjarat fid-Dokument ta’ Ħidma, huwa essenzjali li l-valutazzjoni tas-severità tinxtarr u titfassal b’mod partikolari għall-
ispeċi, ir-razza u l-proċedura kif issir fl-istabbiliment tal-utent individwali. Fuq dik il-bażi, il-Grupp tal-Esperti jirrakkomanda bi
ħġaru sabiex ma jintużawx it-tabelli u s-sistemi tal-iskedi tal-punteġġ fl-eżempji kif inhuma, lanqas għall-istess proċeduri. Il-
protokolli ta’ valutazzjoni tas-severità għandhom jiġu rieżaminati b’mod regolari għall-effettività, u jiġu riveduti skont il-bżonn.
L-eżempji huma soġġetti għal reviżjoni wkoll, hekk kif jiżdied l-għarfien dwar l-indikaturi ta’ wġigħ, tbatija u skumdità u hekk kif
jinbidlu l-approċċi għall-valutazzjoni u l-klassifikazzjoni tas-severità. Kull wieħed huwa mmarkat b’data; jekk jogħġbok ivverifika l-
websajt tal-KE http://ec.europa.eu/ambjent/chemicals/lab_animals/interpretation_en.htm għall-aġġornamenti.
Jintlaqgħu tajjeb ħafna kummenti dwar l-utilità tal-eżempji u suġġerimenti sabiex jiddaħħlu iktar proċeduri; jekk jogħġbok ibgħat
il-kummenti lil [email protected]
23
Werrej:
Mudell 1 – Studji tal-Onkoloġija .............................................................................................................................................................. 25
Mudell 1(a) Żamma ta’ linji ta’ ċelluli ta’ Tumuri tal-Bniedem fi ġrieden għarwenin immunokompromessi ....................... 26
Mudell 1(b) L-effikaċja ta’ aġenti farmaċewtiċi ġodda fuq it-tkabbir tat-tumur ..................................................................... 32
Mudell 2 – Enċefalite Awtoimmuni Sperimentali (EAE) fil-ġrieden ....................................................................................................... 40
Mudell 3 – Artrite ..................................................................................................................................................................................... 49
Mudell 4 – Puplesija ................................................................................................................................................................................. 60
Mudell 5 – Il-Produzzjoni ta’ Antikorpi Poliklonali fil-Fniek .................................................................................................................. 72
Mudell 6 - Il-Produzzjoni u ż-Żamma ta’ Annimali Ġenetikament Alterati (ĠA) ................................................................................... 79
Mudell – GeneAtm1a(Funding)Lab
................................................................................................................................................... 81
Mudell –Tg(ĠeneB)Labcode
........................................................................................................................................................ 87
Mudell – ĠeneĊtm1a(Funding)Lab
................................................................................................................................................... 89
24
Eżempji li juru l-proċess tas-severità
Mudell 1 – Studji tal-Onkoloġija (1a u 1b)
Aġġornat l-aħħar: 05/02/2013
1. Mudelli tal-Annimali fl-Istudji tal-Onkoloġija (1a u 1b)
Kuntest ġenerali: Evalwazzjoni ta’ aġenti ġodda kontra l-kanċer in vivo
Il-kanċer huwa kawża kbira tal-mewt fil-pajjiżi żviluppati u t-tixjiħ tal-popolazzjoni umana bilfors li ser iwassal għal żieda fil-piż tal-marda. Fl-
2010, il-probabilità ta' mewt relatata mal-kanċer fl-UE qabel l-età ta’ sebgħin sena kienet ta’ madwar waħda minn kull sebgħa. Għaldaqstant,
hemm bżonn li jiġu żviluppati mediċini ġodda u iktar effettivi għall-kura tal-kanċer. Il-benefiċċji ser jinvolvu t-tnaqqis tal-mortalità tal-kanċer u
t-titjib tal-kwalità tal-ħajja għal dawk li jiżviluppaw kanċer fil-ġejjieni.
Bħalissa jintużaw mudelli tal-annimali fl-iżvilupp ta’ mediċini ġodda għat-trattament tal-kanċer, minbarra mmudellar bil-kompjuter u
metodoloġiji in vitro bħal assaġġi fuq kolturi taċ-ċelluli. Ladarba s-selettività u l-attività tal-komposti jiġu kkonfermati in vitro, fl-annimali jiġu
ttestjati biss dawk il-komposti li juru karatteristiċi favorevoli. Isiru studji tat-tollerabilità bi gruppi żgħar ta’ annimali biex tiġi stabbilita d-doża
massima tollerata (MTD) u l-idoneità tal-iskeda tad-dożaġġ qabel studji ikbar dwar l-effikaċja.
Is-severità tal-effetti fuq l-annimali ser tkun tiddependi fuq il-mudelli u l-iskop tal-istudju. Pereżempju, iż-żamma ta’ linji ta’ ċelluli tat-tumur
ma għandux ikollha impatt importanti fuq it-trattament xieraq diment li tkun osservata prassi tajba matul il-proċess sħiħ inklużi l-monitoraġġ
xieraq tal-annimali u l-adozzjoni ta’ punti aħħarin umanitarji bikrija. Madankollu, studji biex jiġi vvalutat trattament ġdid f’mudelli metastatiċi
aktarx li jinvolvu tħassib iktar sinifikanti dwar it-trattament xieraq minħabba żvilupp ta’ tumuri multipli u l-effetti avversi probabbli ta’ mediċini
ċitotossiċi.
25
Ġew ippubblikati għadd ta’ linji gwida għat-trattament xieraq u l-użu tal-annimali fir-riċerka dwar il-kanċer, pereżempju fil-British Journal of
Cancer (Workman et al. 2010). Dawn jipprovdu ħarsa ġenerali dettaljata lejn id-diversi mudelli ta’ tumuri tal-annimali li huma disponibbli, l-
impatt li dawn ikollhom fuq l-annimali u kif tista’ tiġi minimizzata t-tbatija.
Hawnhekk qed jiġu pprovduti żewġ eżempji li juru mudelli tal-annimali tal-onkoloġija bi klassifikazzjonijiet ta' severità differenti.
Referenza
Workman et al. (2010) Guidelines for the welfare and use of animals in cancer research.British Journal of Cancer (2010) 102(11), 1555 – 1577;
jista’ jitniżżel b’xejn minn http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2883160/pdf/6605642a.pdf
1 (a) - Żamma ta’ linji ta’ ċelluli ta’ Tumuri tal-Bniedem fi ġrieden għarwenin immunokompromessi
Ċerti linji ta’ ċelluli ta’ tumuri tal-bniedem ma jirrepplikawx b’mod li jista’ jitqies affidabbli fil-koltura u jkun hemm il-ħtieġa okkażjonali li linji
ta’ ċelluli tal-bniedem jiġu karatterizzati u miżmuma f’mudell in vivo ksenoġeniku.
Studju
30 ġurdien raġel għarwenin BALB/C ser jitlaqqmu taħt il-ġilda fil-ġenb tax-xellug b’sospensjoni ċellulari 10³ HCT 116 f’0.1 ml soluzzjoni
fiżjoloġiku. L-annimali ser jitqiegħdu fi grupp f’Gaġeġ b’Ventilazzjoni Individwali (IVCs) b’materjal ta’ liter u tibjit. It-trattament xieraq tal-
annimali ser jiġi vvalutat ta’ kuljum u l-annimali ser jintiżnu kull erbat ijiem. L-individwi ser jiġu palpati għal tumuri kull jumejn, u kwalunkwe
tumur li jiġi identifikat ser jitkejjel b’kalipers kull jumejn. L-annimali ser jiġu ewtanizzati fil-jum 15 għall-ġbir tat-tumuri.
26
Valutazzjoni prospettiva inizjali u kunsiderazzjoni tar-raffinamenti speċifiċi u tal-punti aħħarin umanitarji
Dan l-istudju x’jinvolvi
li jsir fuq l-annimali?
X’ser jesperjenzaw l-annimali?
Kemm tista’ tiġi kkaġunata tbatija?
X’jista’ jagħmilha agħar?
It-tbatija kif ser titnaqqas għall-minimu?
Effetti avversi Metodoloġija u interventi Punti aħħarin
Żamma ta’ ġrieden
immunokompromessi
L-annimali huma suxxettibbli għal
infezzjoni
Jittrabbew f’IVCs u l-prassi tat-
trobbija titfassal biex jiġi
minimizzat ir-riskju ta’
kontaminazzjoni
L-annimali jitrabbew fi gruppi u jiġi
pprovdut arrikkiment ambjentali
biex jonqos l-istress
It-trobbija u l-kura ser jiġu
rieżaminati jekk jiġi osservat xi
sinjal ta’ skumdità, aggressjoni jew
imġiba anormali
Kwalunkwe annimal li juri sinjali
ta’ mard ser jinqatel
Tilqima taħt il-ġilda ta’
ċelluli tat-tumur
Skumdità temporanja wara t-tilqima It-tilqima ssir darba biss
Ser jiġi injettat volum xieraq
(massimu ta’ 0.2ml)
L-annimali ser jiġu ssorveljati mill-
qrib matul il-perjodu eżatt wara t-
L-annimali ser jinqatlu b’mod
dinjituż jekk wara t-tilqima jiġu
osservati diffikultà jew skumdità
f’livelli ogħla minn wieħed ħafif
mingħajr irkupru rapidu (ferm rari)
27
Analiżi
L-annimali huma mistennija jesperjenzaw biss skumdità ĦAFIFA u jinqatlu jekk tfeġġ xi problema tas-saħħa jew tat-trattament xieraq ikbar
minn dan il-livell.
Għaldaqstant xieraq li jkun hemm klassifikazzjoni tas-severità prospettiva ta’ xi tfisser ĦAFIFA.
Eżempju ta’ skeda ta’ osservazzjoni mimlija hija inkluża fi tmiem dan il-mudell
Osservazzjonijiet kliniċi
Tfasslet skeda tal-punteġġ bażika li ffokat fuq id-daqs tat-tumur, il-piż tal-ġisem, il-pożizzjoni tal-ġisem u l-mixja, għaliex kienu mistennija biss
ftit sinjali kliniċi oħrajn. Ġie inkluż spazju għal sinjali kliniċi mhux mistennija sabiex jitniżżlu f'forma ta' test liberu. Entrata ta' NAD (ebda
anormalità identifikata) tikkonferma li l-annimali ġew ikkontrollati u ma ġiet osservata ebda anormalità. Hawn taħt hawn inkluż eżempju.
Riżultati
Ma ġie rreġistrat ebda telf ta’ piż sinifikanti f’xi wieħed mill-annimali.
F'5 annimali ma ġie osservat ebda żvilupp ta’ tumuri.
tilqima
Tkabbir ta’ tumur Jista’ jikkaġuna skumdità jew jaffettwa
l-imġiba jew it-tħarrik normali
Tumur jista’ jsir infettat jew ulċerat
(iżda ma għandux jimmetastatizza)
It-tkabbir tat-tumur ser jitkejjel kull
jumejn
L-iskema ta’ monitoraġġ ser
tinkludi osservazzjoni bir-reqqa tal-
pożizzjoni tal-ġisem, il-mixja u tad-
daqs u l-kundizzjoni tat-tumur
L-annimal ser jinqatel jekk it-tumur
julċera, jew ixekkel l-imġiba, il-
pożizzjoni jew it-tħarrik normali,
jew jekk jaqbeż dijametru ta’ 1.2
cm (Workman et al. 2010)
28
F'25 annimal, żviluppaw tumuri fuq il-ġenb. Dawn it-tumuri ma xekklux l-imġiba normali, u kien ta' daqs massimu ta’ 1 cm fl-14-il Jum
meta l-annimali ġew ewtanizzati skont il-protokoll tal-istudju għall-ġbir tat-tumuri.
F’gaġġa minnhom kien hemm imġiba aggressiva u ġlied; annimal minnhom kellu ġrieħi minn gidmiet fuq id-denb u d-dahar u ġie separat
f’gaġġa individwali, il-ġrieħi ġew diżinfettati lokalment kuljum sakemm fiequ u l-annimal inżamm sa tmiem il-proċedura.
Valutazzjoni tas-Severità Reali
29 annimal temmew l-istudju b’xejn iktar minn tbatija ħafifa relatata mat-tilqima u t-tkabbir ta’ tumuri.
Is-severità reali għalihom tqieset ĦAFIFA. Annimal minnhom kellu ġrieħi minn gidmiet li ġew ikkontrollati b’mod effettiv. F’dan l-
annimal, kien hemm xi tbatija addizzjonali minħabba aggressjoni, iżda din ma kinitx relatata mal-proċedura. Dawn l-inċidenti ġew indirizzati
b’mod effettiv u t-tbatija ġiet minimizzata. Għad li l-livell ta’ tbatija esperjenzata minn dan l-annimal kien moderat, peress li dan l-inċident
ma kienx relatat mal-proċedura, is-severità reali relatata mal-proċedura li kellha tiġi rrapportata tqieset ĦAFIFA.
Eżempju ta’ skeda ta’ osservazzjoni (mimlija għal każ ipotetiku)
Tkabbir ta’ Tumur fi Ġrieden Għarwenin – Proċedura u Skeda ta’ Osservazzjoni
Gaġġa 1 – Ġrieden numri 1-5
Data Proċedura Daqs tat-
tumur (cm)
Piż (g) Osservazzjonijiet Kliniċi - iċċekkja bir-reqqa l-
pożizzjoni tal-ġisem u l-mixja
28/02 Tilqima taħt
il-ġilda
1- 21
2- 22
3- 21
Ebda sinjal ta’ problemi ta' trattament xieraq wara
t-tilqim
29
4 -22
5- 22
01/03 Ebda Anormalità Identifikata (NAD)
02/03 Palpazzjoni NAD
03/03 NAD
04/03 Palpazzjoni 1- 21
2- 22
3- 21
4 -22
5- 22
NAD
05/03 NAD
06/03 Palpazzjoni NAD
07/03 Xi mġiba aggressiva; ebda ferita apparenti
08/03 Kejl tad-
daqs tat-
tumur
1 – 0.1
2 – 0.1
3 – 0.1
4 – ebda
1- 21
2- 22
3- 21
4 -22
Il-ġurdien 1 kellu ġrieħi minn gdim fuq id-denb u
d-dahar – trattament lokali; ittieħed f’post tat-
trobbija waħdu. Kaxxa għat-tibjit ġiet ipprovduta
għall-annimal f’post tat-trobbija waħdu iżda
tneħħiet mill-gaġġa bl-erba’ ġrieden l-oħra f’każ li
din kienet qed tikkaġuna aggressjoni
30
tumur
5 – 0.2
5- 22
09/03 Ġrieħi diżinfettati għall-ġurdien 1, qed ifiqu sew;
ebda sinjal ta’ aggressjoni bejn l-annimali li fadal
10/03 Kejl tad-
daqs tat-
tumur
1 – 0.2
2 – 0.1
3 – 0.1
4 – ebda
tumur
5 – 0.2
Ġrieħi diżinfettati għall-ġurdien 1
11/03 Ġrieħi diżinfettati għall-ġurdien 1
12/03 Kejl tad-
daqs tat-
tumur
1- 0.4
2 – 0.3
3 – 0.3
4 – ebda
tumur
5 – 0.5
1- 22
2- 22
3 - 21
4 -21
5- 23
Ġrieħi mfejqin għall-ġurdien 1, id-diżinfezzjoni
twaqqfet.
13/03 NAD
31
14/03 Ewtanażja u
ġbir tat-
tumur.
1 (b) L-effikaċja ta’ aġenti farmaċewtiċi ġodda fuq it-tkabbir tat-tumur - Proċedura b’bosta stadji
L-istudju huwa maħsub sabiex tiġi vvalutata l-effikaċja ta’ aġenti ġodda fit-tnaqqis jew it-twaqqif tat-tkabbir taċ-ċelluli tat-tumur. It-tumur irid
ikun ġie stabbilit sew qabel ma tkun tista’ tinbeda l-kura (normalment dijametru ta’ 0.5 cm ikun biżżejjed) – minħabba d-durata tal-istudju, ċerti
tumuri jistgħu jiżviluppaw sa dijametru massimu ta’ 1.2 cm, normalment fil-grupp ta’ kontroll li ngħata l-veikolu. Mediċini ċitotossiċi aktarx li
jikkaġunaw xi effetti avversi għat-trattament xieraq.
30 ġurdien raġel BALB/C għarwenin ser jitlaqqmu b’ċelluli ta' tumur li jikbru bil-mod (0.1 ml). It-trattament xieraq tal-annimali ser jiġi vvalutat
kuljum u l-annimali ser jintiżnu darba fil-ġimgħa għal 3 ġimgħat konsekuttivi. It-tkabbir tat-tumur ser jitkejjel b’kalipers fil-jum 7 u fil-jum 14;
fil-jum 20, it-tumuri ser jerġgħu jitkejlu, l-annimali ser jitqassmu b’mod aleatorju u t-trattament jinbeda fil-forma ta’ tilqimiet intraperitoneali
darbtejn kuljum għal sebat ijiem.
Valutazzjoni prospettiva inizjali u kunsiderazzjoni tar-raffinamenti speċifiċi u tal-punti aħħarin umanitarji
Dan l-istudju x’jinvolvi
li jsir fuq l-annimali?
X’ser jesperjenzaw l-annimali?
Kemm tista’ tiġi kkaġunata tbatija?
X’jista’ jagħmilha agħar?
It-tbatija kif ser titnaqqas għal minimu?
Effetti avversi Metodoloġija u interventi Punti Aħħarin
Żamma ta’ ġrieden
immunokompromessi
L-annimali huma suxxettibbli għal
infezzjoni
Jitrabbew f’IVCs u l-prassi tat-
trobbija titfassal biex jiġi
minimizzat ir-riskju ta’
kontaminazzjoni
L-annimali jitrabbew fi gruppi u jiġi
Kwalunkwe annimal li juri sinjali
ta’ marda interkurrenti ser jinqatel
32
pprovdut arrikkiment ambjentali
biex jonqos l-istress
It-trobbija u l-kura ser jiġu
rieżaminati jekk jiġi osservat xi
sinjal ta’ skumdita, aggressjoni jew
imġiba anormali
Tilqima taħt il-ġilda ta’
ċelluli tat-tumur
Skumdità temporanja wara t-tilqima It-tilqima ssir darba biss
Ser jiġi injettat volum xieraq
(massimu ta’ 0.2ml)
L-annimali ser jiġu ssorveljati mill-
qrib matul il-perjodu eżatt wara t-
tilqima
L-annimali ser jinqatlu b’mod
dinjituż jekk wara t-tilqima jiġu
osservati diffikultà jew skumdità
f’livelli ogħla minn wieħed ħafif
mingħajr irkupru rapidu (ferm rari)
Tkabbir tat-tumur Jista’ jikkaġuna skumdità jew jaffettwa
l-imġiba jew it-tħarrik normali
Tumur użat jista’ jinfetta jew julċera
(iżda ma għandux jimmetastatizza)
Osservazzjoni ta’ kuljum tal-
annimali, monitoraġġ regolari tas-
saħħa ġenerali u tat-tkabbir tat-
tumur
L-iskema ta’ monitoraġġ ser
tinkludi osservazzjoni bir-reqqa tal-
pożizzjoni tal-ġisem, il-mixja u d-
daqs u l-kundizzjoni tat-tumur
L-interventi farmaċewtiċi ser
jibdew meta t-tumur jilħaq
dijametru ta’ 0.5 cm (imkejjel
L-annimal ser jinqatel jekk it-tumur
julċera, jew ixekkel l-imġiba, il-
pożizzjoni tal-ġisem jew it-tħarrik
normali, jew jekk jaqbeż dijametru
ta’ 1.2 cm (Workman et al. 2010)
33
Analiżi
Bħala konsegwenza tad-daqs tat-tumur, tal-potenzjal ikbar għall-ulċerazzjoni, tal-frekwenza tat-tilqim u tal-effetti avversi tal-mediċini mogħtijin,
klassifikazzjoni ta' severità prospettiva - ĦAFIFA hija xierqa f’dan il-każ.
Il-limitu tas-severità jista’ jkun ĦAFIF?
Dan hu ferm improbabbli, sakemm l-għanijiet xjentifiċi ma jkunux jisgħu jinkisbu b’punti aħħarin iktar bikrin, pereżempju billi jitnaqqas id-daqs
massimu tat-tumur. Dan ikun jimplika wkoll tilqima ta’ mediċini b’doża magħrufa li ma tikkaġuna ebda effett kliniku avvers sinifikanti. F’dawn
iċ-ċirkustanzi, severità ĦAFIFA tista’ titqies xierqa.
b’kalipers)
Tilqima
intraperitoneali ta’
aġent farmaċewtiku
ġdid
Skumdità temporanja wara t-tilqima
Mediċini ċitotossiċi jistgħu jikkaġunaw
dijarea, telf fil-piż, anoressija jew
letarġija
L-annimali ser jiġu ssorveljati mill-
qrib matul il-perjodu eżatt wara t-
tilqima
Volum massimu ta’ 10ml/kg kuljum
għal sebat ijiem
Ser jintużaw livelli minimi ta’
dożaġġ (determinati wara studji ta'
individwazzjoni tad-dożi)
Ser tintuża sistema ta’ punteġġ
kliniku biex jiġi vvalutat it-
trattament xieraq
L-annimali ser jinqatlu jekk it-telf
fil-piż jaqbeż l-20% tal-piż inizjali
tal-ġisem. L-annimali li ma jiklux
jew li jkollhom dijarea għal iktar
minn 48 siegħa ser jinqatlu
Ser jitfassal limitu superjuri għal
punteġġ kliniku bħala punt aħħari
umanitarju
34
Osservazzjonijiet Kliniċi
Fl-aħħar ta’ dan il-mudell hemm inklużi eżempju ta’ skeda ta’ osservazzjoni u skeda tal-punteġġ tal-kampjun
Riżultati
Mit-30 ġurdien raġel BALB/C, 25 intużaw għall-evalwazzjoni tal-effikaċja; 10 annimali rċevew mediċina B b’doża H, 10 mediċini B b’doża X u
5 mediċini Ċ b’doża Y;
Valutazzjoni tas-severità reali
3 annimali ma żviluppawx tumuri u ġew ewtanizzati peress li ma setgħux jintużaw għall-esperiment - ĦAFIFA
2 annimali żviluppaw ulċera fis-sit tat-tilqim tat-tumur qabel inbeda t-trattament u ġew ewtanizzati – MODERATA
10 annimali li rċevew il-mediċina B bid-doża H kellhom tumuri li baqgħu relattivament żgħar, b’ebda telf sinifikanti ta’ piż tal-ġisem u ebda
sinjal kliniku – ĦAFIFA
7 annimali li rċevew il-mediċina B bid-doża X raw tnaqqis fid-daqs tat-tumur, telf ta’ piż tal-ġisem ta’ 15% u preżenza ta’ rawt maħlul, iżda
nżammu sa tmiem l-esperiment - MODERATA
3 annimali li rċivew il-mediċina B bid-doża X raw tnaqqis fid-daqs tat-tumur, telf ta’ BW ta’ 15% u preżenza ta’ rawt maħlul, anoressija u
kienu ferm letarġiċi; dawn inqatlu b’mod dinjituż fil-jum 25 – SEVERA
5 annimali li rċevew il-mediċina C bid-doża Y raw żieda kontinwa fid-daqs tat-tumur, żdied il-piż tal-ġisem, ma kelhom ebda sinjal kliniku
minbarra tkabbir tat-tumur. Dawn l-annimali ġew ewtanizzati meta d-daqs tat-tumur qabeż il-1.2 cm - MODERATA
35
Eżempju ta’ skeda tal-punteġġ
Nru tal-annimal
Data 01/06 02/06 03/06 04/06
Dehra
Piż tal-ġisem
Kundizzjoni tal-pil
Funzjoni tal-ġisem
Dispnea u/jew
takipnea
Konsum tal-ikel
Ambjent
Rawt maħlul jew
dijarea
Demm fid-dijarea
Imġiba
Manipulazzjoni
Aggressjoni
36
Mixja anormali
Pożizzjoni tal-ġisem
anormali
Nuqqas ta’ rieda ta’
tħarrik
Indikaturi speċifiċi għall-proċedura
Daqs tat-tumur
Ulċerazzjoni tat-
tumur
Tumur li jxekkel iċ-
ċaqliq
Punteġġ totali
Xi osservazzjonijiet
oħra
37
Azzjonijiet
Punteġġ 1 Irrieżamina l-frekwenza tal-monitoraġġ
2 Ikkunsidra indukrar supplimentari, eż. fluwidi
żejda
4 Ikkonsulta veterinarju
6 Implimenta punt aħħari umanitarju
Eżempji ta’ punteġġi kliniċi
Dehra Punteġġ
Piż tal-ġisem
telf ta’ 5-10% tal-piż 1
telf ta’ 11-15 % tal-piż 2
telf ta’ 16-20% tal-piż 3
telf ta’ 20% + tal-piż HEP
Kundizzjoni tal-pil
Pil ftit imħabbel 1
Daqsxejn piloerezzjoni 2
Piloerezzjoni ċara 3
Funzjoni tal-ġisem
Takipnea (rata mgħaġġla ta’ teħid tan-nifs) 1
Dispnea (diffikultà fit-teħid tan-nifs) 3
Ambjent
Rawt maħlul jew dijarea 1
38
Demm fid-dijarea HEP
Imġiba
Tensjoni u ansjetà matul il-manipulazzjoni 1
Diffikultà ċara waqt il-manipulazzjoni, eż.
rogħda, tleħħin, aggressività
3
Tħarrik
Mixja/pożizzjoni tal-ġisem ftit anormali 1
Mixja/pożizzjoni tal-ġisem anormali
b’mod ċar
2
Problemi sinifikanti fil-mobilità / nuqqas
ta’ rieda ta’ ċaqliq
3
Immobilità >24 siegħa HEP
Indikaturi Speċifiċi għall-Proċedura
Daqs tat-tumur >1.2cm HEP
Ulċerazzjoni tat-tumur HEP
Tumur li jxekkel iċ-ċaqliq HEP
39
Eżempji li juru l-proċess tas-severità
Mudell 2–Enċefalite Awtoimmuni Sperimentali (EAE) fil-ġrieden
Aġġornat l-aħħar: 05/02/2013
Kunest ġenerali
L-Enċefalomjelite Awtoimmuni Sperimentali (EAE) tintuża biex timmudella bosta aspetti tal-Isklerożi Multipla (MS) f’rodituri u primati. L-MS
hija disturb newroloġiku pluriformi kumpless li jseħħ fiż-żgħażagħ. Is-sintomi tagħha jinkludu infjammazzjoni, demjelinizzazzjoni u telf
assonali. Il-mudelli tal-annimali jintużaw biex tiġi riċerkata l-fiżjopatoloġija tal-marda, u biex jiġu evalwati strateġiji protettivi jew kurattivi
potenzjali, inklużi immunomodulazzjoni, immunoprotezzjoni, riġenerazzjoni assonali u tiswija tal-mjelin. Il-karatteristiċi pluriformi-plurifażiċi
tal-MS jeħtieġu li jintużaw mudelli xierqa biex jiġu indirizzati kwistjonijiet speċifiċi relatati ma’ stadji differenti tal-marda.
L-EAE tinvolvi l-ġenerazzjoni ta’ attività tas-sistema immuni mmirata lejn il-mjelin, li tinduċi infjammazzjoni fis-sistema nervuża ċentrali u l-
ftuħ tal-barriera ematenċefalika. Dan jista’ jikkaġuna sindromu newroloġiku sever fil-mudell tal-annimal, li għandu jiġi segwit minn irkupru
parzjali matul l-ewwel fażi kronika ta’ rikaduta/remittenza. Din il-fażi hija assoċjata ma’ infjammazzjoni u demjelinizzazzjoni riversibbli. Wara
9-10 ġimgħat, l-annimal jidħol fil-forma progressiva, li hija assoċjata ma’ demjelinizzazzjoni kronika u telf assonali. Matul din il-fażi huwa
possibbli li jiġu evalwati strateġiji terapewtiċi diferenti. Punti aħħarin umanitarji u xjentifiċi jridu jintgħażlu bir-reqqa filwaqt li jitqiesu l-miri
tal-istudju.
Referenzi
Emerson MR et al. (2009) Enhancing the ability of Experimental Autoimmune Encephalomyelitis to serve as a more rigorous model of Multiple
Sclerosis through refinement of the experimental design. Comparative Medicine59: 112-128
Miller SD et al. (2010) Experimental Autoimmune Encephalomyelitis in the mouse. Current Protocols in Immunology.88: 15.1.1 – 15.1.20
Weissert R (ed) (2012) Experimental Autoimmune Encephalomyelitis - Models, Disease Biology and Experimental Therapy. Published byIn
Tech, DOI: 10.5772/1190, http://www.intechopen.com
Wolfensohn S et al. (in prep) Reducing suffering in Experimental Autoimmune Encephalomyelitis.
40
Studju
F’dan l-eżempju, l-EAE ser tingħata lil erba’ ġrieden Biozzi ABH irġiel u erba’ ġrieden Biozzi ABH nisa (razza użata spiss li hija mifhuma li
għandha valur tranżlazzjonali tajjeb ħafna), sabiex tiġi evalwata terapija potenzjali għall-MS. Fl-istadju inizjali tal-ippjanar tal-proġett, l-utent
iqis kull avveniment avvers possibbli għall-annimali u jidentifika l-kawżi possibbli tat-tbatija, f’taħdita mat-teknoloġist tal-annimali u l-persunal
ta’ indukrar u l-veterinarju inkarigat. Dawn jirriċerkaw ir-raffinamenti possibbli u jimplimentawhom fil-proġett. Il-ġrieden jitrabbew f’post
soċjali fi gruppi ta’ erba’ tal-istess sess. Ser tingħata attenzjoni partikolari lill-ambjent lokali, peress li l-annimali b’EAE ser ikollhom dgħufijiet
motorji sinifikanti. Ser jiġu pprovduti gaġeġ b’art solida, mifrex taċ-ċana, kennijiet adegwati u materjal tat-tibjit, u blokok tal-magħad. L-
annimali ser jiġu kkurati b’aġġuvant infjammatorju biex tiġi indotta l-EAE u ser ikunu ssorveljati matul l-irkupru u l-fażi kronika ta’
rikaduta/remittenza (9 sa 10 ġimgħat). Ladarba tkun żviluppat il-forma progressiva, il-komposti terapewtiċi kandidati ser jiġu evalwati fil-
ġrieden fi studju fuq tliet ġimgħat.
Valutazzjoni prospettiva inizjali u kunsiderazzjoni tar-raffinamenti speċifiċi u punti aħħarin umanitarji
Dan l-istudju x’jinvolvi
li jsir fuq l-annimali?
X’ser jesperjenzaw l-annimali?
Kemm tista’ tiġi kkaġunata tbatija?
X’jista’ jagħmilha agħar?
It-tbatija kif ser titnaqqas għal minimu?
Effetti avversi Metodoloġija u interventi Punti aħħarin
Bosta tilqimiet tal-
aġġuvant infjammatorju
Skumdità jew uġigħ minħabba t-tilqima
tal-ippajmar
Reazzjoni possibbli fis-sit tat-tilqima, li
tikkaġuna irritazzjoni jew skumdità
Dożi żgħar ser jingħataw b’tilqima
f’bosta siti taħt il-ġilda (mhux fuq
il-pala tas-sieq jew qiegħ id-denb)
L-aġġuvant u l-veikolu huma
formulati sabiex ikunu irritanti
b’mod minimu
L-annimali ser jiġu ssorveljati wara
t-tilqima
L-annimali ser jinqatlu b’mod
dinjituż jekk jiġu osservati wġigħ u
diffikultà f’livell ogħla minn
wieħed moderat temporanju wara t-
tilqima
41
Għoti tal-EAE –
sindromu inizjali
newroloġiku sever
segwit minn fażi ta’
rkupru
Paraliżi, li tista’ tikkaġuna diffikultà jew
ansjetà: telf ta’ toniċità fid-denb,
dgħufija fis-saqajn ta’ wara, ipomotilità,
paraliżi tas-saqajn. Disfunzjoni urinarja
(inkontinenza jew ritenzjoni)
Il-funzjoni urinarja ser tiġi
ssorveljata billi jiġi verifikat l-
apparat tal-urina kuljum. L-apparat
tal-urina ser jingħafas b’mod
manwali meta jkun hemm bżonn
f’każijiet ta’ ritenzjoni (monitoraġġ
bir-reqqa għal sinjali ta’ wġigħ jew
diffikultà wara t-tbattil tal-apparat
tal-urina)
Jekk l-annimali jkunu inkontinenti,
il-gaġġa ser tiġi kkontrollata spiss
għal rawt u materjali tat-tibjit
imxarrbin; dawn ser jiġu sostitwiti
b'materjali friski kif ikun hemm
bżonn
ser jiġu pprovduti postijiet kennija
u materjal ta’ tibjit
HEP għal kwalunkwe mill-kriterji
li ġejjin:
Paraliżi bilaterali tas-saqajn ta’
quddiem għal >24 siegħa
Paraliżi bilaterali tas-saqajn ta’
wara għal massimu ta’ 5 ijiem
Kwalunkwe awtomutilazzjoni
Ritenzjoni urinarja
persistenti/nuqqas ta’ ħila ta’
tbattil tal-apparat tal-urina
Pareżi (telf tal-ħila tat-tħarrik;
paraliżi ħafifa)
Telf ta’ piż ta’ 35 %*
Waqfien ta’ ikel jew xorb għal
>24 siegħa wara l-bidu tal-
marda
Nuqqas ta’ rkupru minn EAE 3
ġimgħat wara l-bidu tal-marda
klinika
Sinjali kliniċi ta’ marda
interkurrenti eż. tħattib Telf ta’ piż sinifikanti (eż. sa 35 %)
Ser jiġi żgurat aċċess kostanti
għall-ilma u l-ikel imqiegħed
f’kontenituri fuq l-art tal-gaġġa
Il-piż tal-ġisem u l-kundizzjoni ser
ikunu sorveljati ta’ kuljum u ser
jiġu mmarkati bil-punteġġ b’mod
iktar spiss (kif ikun hemm bżonn)
ladarba jibda t-telf tal-piż
42
* Telf ta’ 35 % tal-piż huwa punt aħħari estrem li jeħtieġ ġustifikazzjoni xjentifika solida. F’dan il-każ, it-telf ta’ piż sinifikanti ma jkunx jista’
jiġi evitat u l-annimali jistgħu jirkupraw minnu b’appoġġ xieraq, eż. tisħin supplimentari u għalf addizzjonali, inkluż għalf mill-id jekk ikun
hemm il-bżonn. Il-punt aħħari ta’ 35 % tfassal għal dan l-istudju partikolari bħala mod kif jitnaqqas ir-rekwiżit biex tingħata EAE f’iktar
annimali li jkunu għadhom ma ġewx esposti (naïve), li kien ikun ferm ogħla kieku intuża punt aħħari iktar ‘konvenzjonali’ (eż. 20 %).
Analiżi
Severità prospettiva ta’ SEVERA titqies xierqa peress li l-proċedura hija mistennija tikkaġuna indeboliment sever tat-trattament xieraq u l-
kundizzjoni ġenerali tal-annimali.
Ser jiġu pprovduti blokok
imxarrbin ta’ ikel u fluwidi,
b’supplimentazzjoni taħt il-ġilda
meta jkun hemm bżonn
Kors kliniku
remittenti/rikadut
Dgħufijiet newroloġiċi kroniċi Ser jitnaqqsu l-fatturi ta' stress
kollha, inklużi l-livelli ta’ storbju
It-temperatura ambjentali ser
tiżdied kemm hemm bżonn, billi
jintużaw pads tat-tisħin, materjal ta’
mifrex żejjed u materjal ta’ tibjit
L-għoti ta’ aġent
terapewtiku ġdid (matul
forma progressiva)
Skumdità minħabba t-tilqima
Effetti sekondarji jew nuqqas ta’
effikaċja tal-aġent
L-annimali ser jiġu ssorveljati mill-
qrib wara t-tilqima tal-aġent
kandidat
L-annimali ser jinqatlu b’mod
dinjituż jekk jiġi osservat xi wieħed
mill-indikaturi ta’ hawn fuq, jew
jekk ikun hemm xi effett
sekondarju dovut għall-aġent
terapewtiku l-ġdid
43
Is-severità tista’ tkun MODERATA?
Għad li s-severità prospettiva ta’ dan il-mudell dejjem għandha tkun SEVERA għar-raġunijiet spjegati hawn fuq, il-klassifikazzjoni tas-severità
retrospettiva tista’ tkun MODERATA skont id-durata tal-istudju u l-implimentazzjoni ta’ HEP b’mod bikri kif indikat hawn.
Osservazzjonijiet kliniċi
Matul l-istudju, il-ġrieden ġew osservati mit-teknoloġisti tal-annimali u l-persunal tal-indukrar billi ntużat sistema ta’ skeda tal-punteġġ kliniku li
tfasslet għall-protokoll wara taħdita mal-utenti, it-teknoloġisti tal-annimali u l-persunal tal-indukrar u veterinarju). Dan inkluda parametri relatati
mal-piż, il-kundizzjoni tal-pil, it-toniċità tad-denb, il-kontroll tal-apparat tal-urina, il-pożizzjoni tal-ġisem wieqaf, il-mixja, il-pareżi u sinjali
avvanzati (pożizzjoni ta’ mistrieħ fuq il-ġenb; paraliżi kważi sħiħa; teħid tan-nifs mgħaġġel, bil-mod jew fil-fond). Peress li l-proġett involva
bosta proċeduri, l-annimali ġew issorveljati mill-qrib ħafna u l-utent wettaq rieżamijiet kontinwi tas-severità, b'diskussjoni mal-Korp għat-
Trattament Xieraq tal-Annimali, it-teknoloġist tal-annimali u l-veterinarju maħtur. Hawn taħt jintwera eżempju li juri skeda tal-punteġġ.
Eżempju ta’ skeda tal-punteġġ xierqa
Tabella. Skeda tal-punteġġ kliniku użata għal ġrieden bl-EAE
Data:
Dehra
Piż tal-ġisem
Kundizzjoni tal-pil
Funzjoni tal-ġisem
Kontroll tal-apparat
tal-urina
Toniċità tad-denb
44
Teħid tan-nifs
Ambjent
Kundizzjoni tal-bejta
Imġiba
Imġiba soċjali
Mixja
Indikaturi speċifiċi għall-proċedura
Pożizzjoni ta’
mistrieħ fuq il-ġenb
Ħin tal-qagħda
wieqfa
Pareżi
Paraliżi
Osservazzjonijiet oħrajn
(Test liberu)
Noti: Kull indikatur ġie vvalutat skont is-sistema fit-tabella ta’ hawn taħt, li fiha (pereżempju) ‘1’ jiddaħħal fit-tabella ħdejn ‘toniċità tad-denb’
jekk ġie osservat tnaqqis fit-tlugħ tad-denb, u ‘2’ ħdejn ‘kundizzjoni tal-bejta’ jekk il-bejta kienet imħarbta.
45
Tabella. Sistema ta’ valutazzjoni għall-indikaturi fl-iskeda ta’ punteġġ kliniku tal-EAE
Punteġġ: 1 = Ħafifa 2 = Moderata 3 = Severa
Telf ta’ piż Sa 10 % 10 sa 20 % 20 sa 35 %
Kundizzjoni tal-pil Ftit imħarbat Tberfil Piloerezzjoni ċara /prolongata
Kontroll tal-apparat tal-
urina - inkontinenza
Evidenza ta’ xi telf ta’ kontroll,
eż. ammont żgħir ta’ urina fil-
bejta
‘Tnixxija’ iktar qawwija ta’ urina Inkontinenza
Kontroll tal-apparat tal-
urina - ritenzjoni
L-apparat tal-urina jista’ jiġi
palpat iżda jitbattal waqt
manipulazzjoni
Ftit iktar sforz meħtieġ biex
jitbattal l-apparat tal-urina
Impossibbli li jgġaddi l-urina
mingħajr għajnuna; sinjali ta’
skumdità/diffikultà matul jew
wara t-tbattil manwali
Ton tad-denb Tlugħ jew tiwi mnaqqas tad-denb Telf ta’ toniċità lejn in-naħa tat-
tarf tad-denb
Telf ta’ toniċità fid-denb sħiħ
Teħid tan-nifs: teħid tan-
nifs mgħaġġel, bil-mod
jew fil-fond
Ftit Moderata Ċara
Kundizzjoni tal-bejta Ftit imħarbta Xi tentattiv ta’ tibjit iżda l-bejta
mħarbta
Ebda bejta
Imġiba soċjali Ebda bidla mistennija bi tbatija
ħafifa; punteġġ jibda minn 2
Inqas interazzjoni ma’ annimali
oħrajn
Interazzjoni mnaqqsa sew; passiva
Mixja Imgerfxa Ikaxkar waħda mis-saqajn ta’ Ikaxkar iż-żewġ saqajn ta’ wara
46
wara
Pożizzjoni ta’ mistrieħ
fuq il-ġenb
Ebda bidla mistennija bi tbatija
ħafifa jew moderata; punteġġ
jibda minn 3
Ebda bidla mistennija bi tbatija
ħafifa jew moderata; punteġġ
jibda minn 3
Preżenti
Ħin tal-qagħda wieqfa Bilmod biex jerġa’ joqgħod
wieqaf meta jkun fuq dahru
Diffikultà ċara biex jerġa’
joqgħod wieqaf
Nuqqas ta’ ħila biex iqum wieqaf
fi żmien 5 sekondi wara li
jitqiegħed fuq dahru
Pareżi Tħarrik bil-mod tas-saqajn ta’
quddiem meta jitqiegħed fuq
dahru
Medda mnaqqsa tat-tħarrik tas-
saqajn ta’ quddiem meta
jitqiegħed fuq dahru
Ebda tħarrik tas-saqajn ta’
quddiem
Paraliżi kważi sħiħa jew
sħiħa
Ebda bidla mistennija bi tbatija
ħafifa jew moderata; punteġġ
jibda minn 3
Ebda bidla mistennija bi tbatija
ħafifa jew moderata; punteġġ
jibda minn 3
Preżenti
Valutazzjoni tas-severità reali
Fi tmiem il-proċedura, l-iskeda tal-punteġġ ġiet riveduta għal kull individwu biex jiġi osservat kemm tela’ l-punteġġ tal-indikaturi u kif dan
inbidel maż-żmien.
Żewġ ġrieden tilfu 8 % tal-piż tal-ġisem tagħhom wara li ngħataw l-EAE, kellhom pil ftit imħarbat u tħarrik bil-mod tas-saqajn ta’ quddiem,
iżda ġabu punteġġ ta’ ‘2’ għall-indikaturi kollha l-oħrajn għall-ewwel 5 ijiem tal-proġett. Il-punteġġi tagħhom marru lura għal ‘1’ jew ‘0’
għal kull indikatur għall-fażi ta’ rikaduta/rimettenza u matul il-prova tal-mediċina. Severità = MODERATA
Tliet ġrieden tilfu bejn 22 u 32 % tal-piż tal-ġisem tagħhom u ġabu punteġġ kombinat ta’ ‘3’, ‘2’ u ‘1’ matul il-fażi ta’ rikaduta/rimettenza u
matul il-prova tal-mediċina. Severità = SEVERA
Ġurdien minnhom tilef 37 % tal-piż ta’ ġismu matul il-fażi ta’ wara l-għoti u nqatel b’mod dinjituż. Severità = SEVERA
47
Żewġ ġrieden tilfu 15 u 18 % tal-piż tal-ġisem tagħhom rispettivament, u ġabu punteġġ kombinat ta’ ‘2’ u ‘3’ għall-indikaturi kollha l-oħrajn
għall-ewwel 4 ijiem tal-istudju. Imbagħad ġabu punteġġ kombinat ta’ ‘1’ u ‘2’ matul il-fażi ta’ rikaduta/rimettenza u matul il-prova tal-
mediċina. Severità = SEVERA
Il-paraliżi ma kinitx osservata u ntwera li huwa diffiċli wisq biex jiġi vvalutat it-teħid tan-nifs fil-livell tal-post tal-gaġġa, u b’hekk dawn it-tnejn
tħassru mill-iskedi tar-rekord. Ġie osservat ħin itwal fil-kenn fil-kaxxi tat-test ħieles bħala indikatur bikri ta’ tbatija, u b’hekk dan żdied mal-
iskedi għal proġetti futuri.
F'6 annimali is-severità tqieset SEVERA, f'2 annimali tqieset MODERATA
Opportunitajiet għal applikazzjoni ulterjuri tat-3R
Wara l-valutazzjoni tas-severità reali tagħhom, l-utenti kkonsultaw mal-kollegi u rriċerkaw il-letteratura għal iktar raffinamenti. Instabu r-
raffinamenti addizzjonali li ġejjin:
Għalf minn qabel tal-annimali b’ikel ta’ suppliment ta’enerġija għolja, bħal jelly u ħalib ikkondensat, qabel jingħata l-aġġuvant
L-użu ta’ doża iktar baxxa tal-aġġuvant
L-użu ta’ protokoll ta’ studju alternattiv sabiex tkun tista’ titnaqqas id-durata tal-proġett
Dawn żdiedu mal-protokoll għal studji futuri, bl-intenzjoni li jitqabblu l-livelli tas-severità reali biex jiġi osservat jekk ir-raffinamenti kinux
effettivi jew le.
48
Eżempji li juru l-proċess tas-severità
Mudell 3 – Artrite
Aġġornat l-aħħar: 05/02/2013
Kuntest ġenerali
Il-mudelli tal-annimali tal-artrite jintużaw biex tiġi studjata l-patoġenesi tal-marda u biex jiġu evalwati mediċini potenzjali kontra l-artrite għal
użu kliniku. Għaldaqstant, kriterji importanti għall-għażla tal-mudelli jinkludu similaritajiet morfoloġiċi għall-marda tal-bniedem, u l-kapaċità
tal-mudell li ibassar l-effikaċja tal-komposti terapewtiċi kandidati fil-bniedem.
Mudelli tal-annimali li jintużaw spiss għall-artrite rewmatojde jinkludu: artrite b'aġġuvanti fil-firien, artrite tal-kollaġen tat-tip II fil-firien, artrite
tal-kollaġen tat-tip II fil-ġrieden u artrite indotta bl-antiġeni f’bosta speċijiet (Bendele, 2001). Tilqima fin-naħa t’isfel tad-denb tintuża spiss
peress li tipprovdi rispons immunoġeniku tajjeb, għad li siti oħrajn tat-tilqim huma rrapportati fit-tagħrif. Hemm ukoll varjazzjonijiet
konsiderevoli fir-razez fir-rigward tas-suxxettibilità, is-severità u l-latenza għall-bidu tal-artrite. Pereżempju, is-suxxettibilità tal-linji
Ġenetikament Alterati (ĠA) għall-iżvilupp tal-artrite tista’ tkun modifikata (imsaħħa jew ristretta) skont l-effetti tal-alterazzjonijiet tal-ġeni.
F’mudelli tal-annimali tal-artrite li ntużaw spiss u li b’hekk huma validati sew, il-bidu tal-marda ser ikun jista’ jitbassar u x'aktarx li t-tekniki ta’
evalwazzjoni ser ikunu definiti u karatterizzati sew. Fit-tali mudelli jistgħu jintużaw bosta evalwazzjonijiet, inklużi l-analiżi tal-mixja u l-użu ta’
filamenti ta' Von Frey, minflok miżuri ta’ osservazzjoni waħedhom.
Kun af li għandhom isiru rieżamijiet regolari ta’ razez, protokolli u raffinamenti disponibbli sabiex jintgħażel/jintgħażlu l-iktar xieraq/xierqa
għall-mistoqsija xjentifika li ssir fuq bażi ta’ każ b’każ (Joe et al, 1999).
Il-mudell ippreżentat f’dan l-eżempju huwa l-artrite tal-Kollaġen tat-Tip II fil-firien, li tista’ tikkaġuna tbatija severa. Għalhekk, ġustifikazzjoni
xjentifika valida għall-użu tiegħu hija rekwiżit assolut. Il-firien huma immunizzati kontra l-kollaġen eterologu tat-tip II, li jipproduċi leżjonijiet li
huma simili għal dawk li jidhru fl-artrite rewmatojde fil-bniedem (Bendele, 2001). Il-poliartrite li tirriżulta hija karatterizzata minn qerda ċara
49
tal-qarquċa assoċjata ma’ depożitu ta' kumplessi immuni fuq l-uċuħ artikulari, risorbiment tal-għadam u proliferazzjoni perjosteali, u sinovite u
infjammazzjoni periartikulari li tvarja minn moderata sa qawwija.
Referenzi
Bendele, A.M. Animal models of rheumatoid arthritis, J Musculoskel Neuron Interact 2001; 1(4):377-385
Jasemian Y et al. (2011) Refinement of the collagen induced arthritis model in rats by infrared thermography. Br. J. Med. & Med. Res.1(4): 469-
477
Joe, B., Griffiths, M.M., Remmers, E.F., Wilder,R.L. Animal models of rheumatoid arthritis, Current Rheumatology Reports 1999 ; 1 139-149
Studju
F’dan l-eżempju, l-artrite ser tiġi indotta fi 18-il far Lewis raġel u 18-il far Lewis mara permezz ta’ tilqima ripetuta ta’ FIA (Aġġuvant Inkomplut
ta’ Freund) u ta' kollaġen. Is-sit tat-tilqima ser ikun in-naħa t’isfel tad-denb. Il-kura ta’ kuljum ser tibda 10 ijiem wara (D10), meta tkun żviluppat
l-artrite, u mbagħad din ser titkompla kuljum għal 14-il jum ieħor (sa D24). L-għan tal-istudju ser ikun li jiġu ttestjati aġenti terapewtiċi putattivi.
Ġiet analizzata dejta ppubblikata fl-imgħoddi dwar komposti relatati sabiex jiġi osservat jekk l-għoti ta’ analġeżija jxekkilx l-għanijiet xjentifiċi,
u ġie stabbilit li dan jintroduċi fatturi ta’ konfużjoni fl-esperiment. Għaldaqstant mhijiex ser tingħata analġeżija matul l-iżvilupp tal-artrite jew lil
kontrolli, u l-metodi mhux farmaċewtiċi għas-serħan mill-uġigħ (eż. raffinamenti fit-trobbija) ser jingħataw attenzjoni partikolari sabiex tittaffa
t-tbatija.
L-annimali kollha ser jiġu osservati u ser jintiżnu kuljum u ser jitniżżel il-punteġġ tagħhom fuq skeda ta’ punteġġ kliniku ġenerali, u ser jiġu
ttestjati f’D0 (qabel l-ewwel tilqima) u f'D10 (qabel jibda t-trattament) D13, D16, D20 u D24. It-testijiet ser jinkludu miżuri indiretti ta’
indeboliment tal-funzjoni fiżika bħad-dijametru tal-ġogi (imkejla bil-kalipers) u punteġġ kliniku skont is-sistema ta’ punteġġ tal-artrite. Il-punti
aħħarin umanitarji ser jiġu applikati fuq il-bażi tal-punteġġi kliniċi (ara hawn taħt).
50
Evalwazzjoni ta’ aġenti farmaċewtiċi terapewtiċi ġodda f’mudell ta’ far tal-artrite (kollaġen tat-tip II)
Severitá SEVERA
Dan l-istudju
x’jinvolvi li jsir fuq l-
annimali?
X’ser jesperjenzaw l-annimali?
Kemm tista’ tiġi kkaġunata tbatija?
X’jista’ jagħmilha agħar?
It-tbatija kif ser titnaqqas għal minimu?
Effetti avversi Metodoloġija u interventi Punti aħħarin
Tilqim taħt il-ġilda ta’
kollaġen bovin tat-tip
II f’Aġġuvant
Inkomplut ta’ Freund
(FIA) fin-naħa t’isfel
tad-denb sa tliet
darbiet
Stress mit-trażżin
Uġigħ temporanju, nefħa moderata fis-
sit tat-tilqima u skumdità li jdumu
minn jum sa jumejn
Ulċerazzjoni tal-ġilda possibbli iżda
ferm improbabbli bl-FIA
Attitudnijiet empatetiċi u manipulazzjoni
kompetenti matul il-proċeduri
Doża u formulazzjoni standardizzati
magħżulin biex jonqsu n-nefħa u l-uġigħ
Jekk l-ulċerazzjoni tal-ġilda
tippersisti jew tinfetta, l-
annimali ser jinqatlu b’mod
dinjituż
Żvilupp tal-artrite
(D0-D10)
Skumdità, uġigħ, diżabilità u
diffikultà; l-annimal jista’ juri sinjali
ta’ mard inklużi dehra bla ħajja,
nuqqas ta’ aptit, nuqqas ta’ rieda ta’
tħarrik, telf fil-piż, nefħiet fil-ġogi,
tleħħin li jinstema’ mal-
manipulazzjoni
Monitoraġġ kliniku bir-reqqa billi
jintużaw skeda tal-punteġġ kliniku
ġenerali, bi frekwenza ikbar ta'
monitoraġġ malli jibdew is-sinjali kliniċi
(normalment madwar D8-D10)
Materjal tal-mifrex u tat-tibjit
addizzjonali pprovduti matul l-istudju
Aċċess faċli għall-ilma u l-ikel (eż. mal-
art tal-gaġġa) matul l-istudju
L-annimali ser jinqatlu b’mod
dinjituż meta jilħqu l-punteġġi
kliniċi predeterminati għall-
punti aħħarin umanitarji (ara t-
tabella ta’ hawn taħt)
51
Ser tintuża sistema ta’ punteġġ kliniku
tal-artrite, li tivvaluta l-grad tan-nefħa u l-
għadd ta’ ġogi affettwati
L-għoti ta’ aġenti
farmakoloġiċi (test u
kontroll, darbtejn
kuljum) permezz ta’
rotta taħt il-ġilda jew
intraperitoneali
(minn D10 sa D24)
Skumdità temporanja wara t-tilqima
L-aġenti farmakoloġiċi mhumiex
mistennija jikkaġunaw effetti avversi,
abbażi ta’ dejta preċedenti dwar l-
annimali
Monitoraġġ kliniku bir-reqqa ta’ kuljum li
juża skeda tal-punteġġ kliniku ġenerali
Ser jiġu applikati punti aħħarin
umanitarji jekk ikun hemm
effetti avversi sinifikanti
Evalwazzjoni tal-
effetti ta’ aġenti
farmakoloġiċi dwar
is-severità tal-artrite
(D0, D10, D13, D16,
D20 u D24)
Skont il-metodi użati, jista’ jkun
hemm xi wġigħ jew skumdità
temporanji addizzjonali eż. l-użu ta’
filamenti ta' Von Frey, l-użu ta’
kalipers, rekwiżit għall-
manipulazzjoni
Monitoraġġ kliniku bir-reqqa
Tnaqqis tal-frekwenza tal-monitoraġġ
(għall-minimu konsistenti mal-għanijiet
xjentifiċi) sakemm l-annimal jirkupra
Ara t-tabella ta’ hawn taħt
Nota
Sistema tal-punteġġ kliniku u tal-artrite għandha tiġi diskussa mill-investigatur, il-kirurgu veterinarju u t-teknoloġisti tal-annimali u l-persunal
tal-indukrar, u għandu jintlaħaq qbil dwarha qabel jibda l-istudju.
Analiżi
Bħala konsegwenza tal-probabilità ta’ impatt kliniku sinifikanti fuq l-annimal, li jista’ jkompli għal għadd ta’ ġimgħat, klassifikazzjoni tas-
severità prospettiva SEVERA titqies xierqa.
52
Is-severità tista’ tkun MODERATA?
Jekk is-severità tkunx tista' titnaqqas għal moderata jiddependi mill-iskop tal-istudju. Pereżempju, b’monitoraġġ spiss u dettaljat tal-annimali u
meta jkun hemm il-potenzjal li jiġu implimentati punti aħħarin bikrin (eż. mal-bidu taz-zappip, jew wara perjodu ta’ zappip ħafif f’sieq
minnhom, jew l-użu ta’ metodi ta’ immaġni in-vivo biex jinqabdu bidliet bikrijin fil-patoloġija tal-ġogi), jista’ jkun possibbli li l-proċedura tiġi
klassifikata bħala MODERATA. It-tali punti aħħarin bikrijin (eż. tmiem tal-istudju fil-jum 6 wara l-immaġnijiet) jistgħu jkunu possibbli fi
proġetti li jinvestigaw bidliet infjammatorji bikrijin. Kura profilattika (li tibda qabel l-iżvilupp sħiħ tal-artrite) b’aġenti farmaċewtiċi ġodda li
għandhom effetti antiinfjammatorji qawwijin u li jikkalmaw l-iżvilupp tal-artrite sħiħa jistgħu jwasslu wkoll għal tnaqqis fis-severità għal
MODERATA. Madankollu, it-tip ta’ studju muri hawnhekk għandu l-għan li jevalwa t-trattamenti għall-artrite stabbilita b'mod sħiħ, sabiex il-
klassifikazzjoni tas-severità tibqa’ SEVERA.
Is-severità tista’ tkun ogħla mil-limitu superjuri?
Skont l-Artikolu 15(2) tad-Direttiva, ‘l-Istati Membri għandhom jiżguraw li proċess ma jitwettaqx jekk jinvolvi wġigħ sever, tbatija jew skonfort
li x’aktarx idum żmien twil u ma jistax jittaffa’. Dan l-istudju għandu l-potenzjal li jikkaġuna tbatija severa fuq għadd ta’ ġimgħat, li tista’ titqies
dejjiema. Jekk tiżviluppa artrite severa fl-erba’ saqajn u t-tbatija tal-annimali ma ttaffietx, l-istudju jkun ogħla mil-limitu superjuri tas-severità u
jkun hemm bżonn li jiġi rfinat sew jew li tiġi invokata l-‘klawsola ta' salvagwardja’ (l-Artikolu 55 tad-Direttiva) u li ssir applikazzjoni mal-
Kummissjoni għal awtorizzazzjoni.
Madankollu, f’dan l-eżempju hemm miżuri fis-seħħ biex inaqqsu t-tbatija - filwaqt li jitqies l-għan xjentifiku - inkluż l-irfinar tal-kompożizzjoni,
l-amministrazzjoni u l-għażla tal-aġġuvant, b’tali mod li l-artrite biss tkun tista’ tiżviluppa fis-saqajn ta’ wara, li jiġi pprovdut ambjent komdu u
aċċess faċli għall-ikel u l-ilma, sistema ta’ monitoraġġ komprensiva u punti aħħarin umanitarji. B’hekk, dan il-proġett ma tqiesx li huwa ogħla
mil-limitu superjuri u jista’ jkun awtorizzat soġġett għal evalwazzjoni pożittiva oħra tal-proġett inkluża analiżi tad-danni u l-benefiċċji.
53
Hawn taħt hawn eżempju ta’ skeda tal-punteġġ kliniku għal osservazzjoni ta’ kuljum ta’ firien bl-artrite.
Data: Jum 1 Jum 2 Jum 3 Jum 4
Dehra
Piż tal-ġisem
Tberfil
Deidratazzjoni
Funzjonijiet tal-ġisem
Dispnea
Takipnea
Imġiba
Nuqqas ta’ rieda ta’ tħarrik
Letarġija/apatija
Immobilità
Tleħħin
Indikatur speċifiku għall-proċedura
Punteġġ tas-sieq bl-artrite
(ara t-Tabella 2)
54
Osservazzjonijiet oħrajn
(Test ħieles)
Punteġġ totali
Nota: Kull indikatur ġie vvalutat skont is-sistema fit-Tabelli 1 u 2 ta’ hawn taħt. Pereżempju, ‘1’ jiddaħħal fl-iskeda tal-punteġġ qrib ‘tberfil’
(Tabella 1), u ‘5’ qrib ‘indikatur speċifiku għall-proċedura’ jekk iż-żewġ saqajn ta’ wara ġabu ‘3’ u ‘2’ punti rispettivament (Tabella 2). L-
azzjonijiet u l-punti aħħarin stabbiliti hawn taħt iqisu r-rekwiżiti biex tiġi evitata tbatija severa kull meta dan ikun possibbli, iżda mhux li l-
annimali jinqatlu b’mod dinjituż qabel ma tkun inkisbet biżżejjed dejta, li konsegwentement ikun jeżiġi iktar annimali naïve.
55
Tabella 1. Sistema tal-punteġġ għall-indikaturi użati fl-iskeda tal-punteġġ kliniku
Punteġġ
Dehra
Telf normali fil-piż < 5% 0
Telf ta’ 5-10% tal-piż 1
Telf ta’ 11-15 % tal-piż 2
Telf ta’ 16-20% tal-piż 3
Telf ta’ 20% + tal-piż HEP
Tberfil 1
Ġilda mkemmxa/deidratazzjoni 1
Funzjoni tal-ġisem
Dispnea 2
Takipnea 1
Imġiba
Tabella 2. Indikatur speċifiku għall-proċedura – punteġġ
tas-sieq bl-artrite
0 Normali
1 Eritema u nefħa ta’ għaksa minnhom
2 Eritema u nefħa ta’ għaksa u n-nofs prossimali tal-
ġogi tarsali
3 Eritema u nefħa ta’ għaksa u tal-ġogi tarsali kollha
sal-ġogi metatarsali
4 Eritema u nefħa tas-sieq kollha, inklużi s-swaba’
Din is-sistema ta' punteġġ tal-artrite użata bħala
indikatur speċifiku għall-proċedura hija bbażata fuq
livelli dejjem ikbar ta’ nefħiet u eritema periartikulari. Il-
punteġġi huma bbażati fuq eżami fiżiku u spezzjoni viżwali
u jintużaw biex jiġi kkalkolat ‘indiċi tal-artrite’ li huwa
definit bħala s-somma tal-punteġġi għaż-żewġ saqajn ta’
wara.
56
Nuqqas ta’ rieda ta’ tħarrik 1
Letarġija/apatija 2
Immobilità persistenti < 24
siegħa
3
Immobilità >24 siegħa HEP
Tleħħin matul il-manipulazzjoni 1
Teħħin, tensjoni jew ansjetà
matul il-manipulazzjoni
2
Tleħħin maċ-ċaqliq/spontanju 3
Indikatur speċifiku għall-
proċedura
Punteġġ tas-sieq bl-artrite
(Tabella 2)
0-8
HEP: punt aħħari umanitarju implimentat, irrelevanti l-preżenza jew in-nuqqas ta’ sinjali kliniċi oħrajn
57
Eżempji ta’ interventi xierqa bħala rispons għall-punteġġi kliniċi totali
Azzjonijiet li għandhom jittieħdu Punteġġ totali
Frekwenza ikbar tal-monitoraġġ; qis fluwidi/kura supplimentari ≥4
Rieżami tal-progress mal-veterinarju 5-15
Punt aħħari umanitarju 16
Nota: Il-punteġġi totali jittieħdu mill-iskedi tal-punteġġ kliniku, mimlijin skont is-sistemi tal-punteġġ fit-Tabelli 1 u 2. Pereżempju, annimal
b’telf ta’ 12 % tal-piż tal-ġisem, evidenza ta’ iktar tberfil u nefħiet fiż-żewġ għaksiet ta’ wara jkollu punteġġ totali ta’ 5.
Valutazzjoni retrospettiva:
36 far ġew immunizzati b’kollaġen bovin tat-Tip II f'Aġġuvant Inkomplut ta’ Freund (FIA). L-annimali kollha żviluppaw l-artrite: il-punteġġi
tas-sieq bl-artrite kienu ta’ 6 sa D10. L-annimali kollha wrew telf ta’ piż ta’ 5-10%. Il-kejl tad-dijametru tal-ġogi indika bidla notevoli mid-dejta
bażi. Osservazzjonijiet kliniċi ta’ kuljum inkludew tberfil, nuqqas ta’ rieda ta’ tħarrik, apatija, tleħħin waqt il-manipulazzjoni (matul l-
osservazzjoni u l-bdil tal-gaġġa, tnaqqis fil-konsum tal-ikel u perjodi ta’ immobilità.
Intużaw 12-il annimal fil-grupp trattat bis-soluzzjoni fiżjoloġika. L-ogħla punteġġi tas-saqajn bl-artrite kienu bejn 6 u 8 għall-kejl kollu
(D13, D16, D20 u D24). Il-kejl tad-dijametru tal-ġogi indika wkoll żidiet importanti vs. il-bażi f’kull punt ta’ żmien. Il-punteġġi kliniċi
varjaw bejn 4 u 8, b’telf ta’ bejn 5 u 15% tal-piż tal-ġisem, ħlief f’annimal minnhom li laħaq telf ta’ 21% tal-piż f’D17 u nqatel b’mod
dinjituż.
Valutazzjoni retrospettiva: SEVERA
12-il annimal ġew trattati bil-MEDIĊINA A b’doża Baxxa. Fl-annimali kollha, il-punteġġi tas-sieq bl-artrite ma varjawx minn dawk tal-
grupp ittrattat bis-salmastru sa D16.
F’D20, annimal minnhom kellu punteġġ tas-sieq ta’ 8, il-punteġġi tal-oħrajn kienu minn 6 sa 7.
F’D24, ħames annimali wrew ċertu tnaqqis fil-punteġġ tas-sieq bl-artrite (5 sa 7). Is-sinjali kliniċi ta’ dawn il-ħames annimali wrew ċertu
titjib, il-piżijiet tal-ġisem xorta naqsu minn 5 sa 10%; il-mobilità tagħhom fil-gaġġa baqgħet imnaqqsa wkoll.
58
Is-seba’ annimali l-oħrajn ma wrew ebda tnaqqis fis-sinjali tal-artrite u f'dawk kliniċi meta mqabblin mal-grupp ittrattat bis-salmastru.
Valutazzjoni retrospettiva: SEVERA
12-il annimal ġew ittrattati bil-MEDIĊINA A b’doża Għolja. F’D13, il-punteġġi tas-sieq bl-artrite kien bejn 4 u 6; anki d-dijametri tal-
ġogi wrew tnaqqis mhux sinifikanti. Is-sinjali kliniċi inkludew tberfil u telf ta’ < 10% tal-piż tal-ġisem. F’D16, il-punteġġi tas-sieq bl-
artrite naqsu għal 4 u d-dijametri tal-ġogi wrew tnaqqis sinifikanti. Il-piżijiet tal-ġisem saru stabbli f’D16. In-nuqqas ta’ rieda ta’ tħarrik
baqgħet osservata f’uħud mill-annimali. Minn D20 ’il quddiem, in-nefħa tal-ġogi naqset għal bejn 2 u 4. F’din il-gaġġa ġew osservati
mġibiet normali. Il-piż tal-ġisem irkupra għal-livelli ta’ qabel il-proċedura.
Valutazzjoni retrospettiva: SEVERA
Nota: Sa tmiem l-istudju, fit-tielet grupp ta’ tnax-il annimal, l-aġent tat-test ‘MEDIĊINA A’ mogħti bid-doża Għolja wera li huwa effettiv fit-
tnaqqis tas-severità reali għal Moderata. Madankollu, peress li l-mudell kien jeħtieġ li tiżviluppa artrite stabbilita b'mod sħiħ fl-annimali kollha
qabel tinbeda l-kura, f’liema waqt l-annimali wrew sinjali kliniċi konsistenti ma’ klassifikazzjoni “severa”, il-klassifikazzjoni tas-severità reali
għal dawn l-annimali baqgħet Severa.
Peress li dan il-proġett jinvolvi proċeduri severi, l-utent jagħmel rieżamijiet kurrenti tas-severità b’mod regolari b’diskussjoni mal-Korp għat-
trattament xieraq tal-Annimali, it-teknoloġist tal-annimali u l-veterinarju maħtur, sabiex jiġi żgurat li t-3R jiġu applikati kontinwament.
59
Eżempji li juru l-proċess tas-severità
Mudell 4 – Puplesija
Aġġornat l-aħħar: 05/02/2013
Kuntest ġenerali
Puplesija hija definita bħala telf jew alterazzjoni ta’ funzjoni normali tal-ġisem li tirriżulta minn provvista insuffiċjenti ta’ demm għal parti tal-
ġisem. Minkejja fehim aħjar tal-patofiżjoloġija tal-korriment vaskulari fil-moħħ, kura effettiva għall-puplesija għadha ħtieġa medika importanti
li mhijiex issodisfata, u qed issir riċerka biex jinstabu miżuri preventivi u terapewtiċi xierqa.
Tliet tipi differenti ta’ puplesija jistgħu jiġu osservati fil-pazjenti bnedmin: iskemika, emorraġija intraċerebrali u emorraġija subaraknojde, iżda
ħafna mill-mudelli tal-annimali disponibbli bħalissa huma bbażati fuq it-tip iskemiku. Il-mudelli tal-puplesija, fl-għamla tagħhom stess,
jirrappreżentaw sfida mill-perspettiva tat-trattament xieraq tal-annimali. Interazzjonijiet u komunikazzjoni tajbin bejn l-individwi kollha involuti
fil-proċeduri xjentifiċi (veterinarji, investigaturi, teknoloġisti tal-annimali u persunal tal-indukrar) huma fundamentali biex jiġi żgurat li hemm
bilanċ adegwat bejn il-kisba ta’ mudell validu f’dan il-qasam tar-riċerka u l-minimizzazzjoni tat-tbatija tal-annimali.
Il-puplesija ġeneralment tiġi indotta fir-rodituri permezz ta’ okklużjoni temporanja jew permanenti tal-arterja ċerebrali tan-nofs (Okklużjoni tal-
Arterja Ċerebrali tan-Nofs; il-mudell MCAO). Dan il-mudell ‘MCAO’ għandu l-għan li jirriproduċi b’mod sperimentali l-iskemija ċerebrali
fokali li sseħħ f’puplesija, u ntuża b’mod estensiv biex jiġu studjati l-mekkaniżmi tal-korriment, biex jiġu identifikati miri potenzjali u biex jiġu
ttestjati aġenti newroprotettivi putattivi. Ġew identifikati differenzi fir-razez bejn ġrieden u firien, kif ukoll l-influwenza kumplessa u importanti
tal-età, is-sess u komorbiditajiet bħad-dijabete, il-pressjoni għolja u l-aterosklerożi. Filwaqt li r-riċerka preklinika dwar il-puplesija spiss tuża
rodituri rġiel żgħar b’saħħithom, l-impatt ta’ fatturi bħal dawk imsemmijin hawn fuq jistgħu jiġu esplorati billi jintużaw mudelli
b’kundizzjonijiet komorbidi (eż. Firien bi Pressjoni Għolja Spontanja, dijabete provokata bi Streptożotoċina (STZ) f’firien). F’dawn il-każijiet
b’kundizzjonijiet komorbidi, jaf ikun hemm bżonn ta’ osservazzjonijiet iktar attenti ta’ sinjali kliniċi u punti aħħarin umanitarji (HEP) bikrija.
60
F’disinn standard ta’ studju, l-annimali huma mħarrġin biex iwettqu ċerti testijiet tal-imġiba qabel il-proċedura tal-MCAO. Matul il-perjodu ta’
żmien terapewtiku, stabbilit skont il-mekkaniżmu ta’ azzjoni tal-mediċini u l-għan tal-istudju, l-annimali jingħataw il-kompost tat-test. L-analiżi
tar-riżultat għandha tinkludi informazzjoni dwar il-qawwa tal-attakk tal-qalb, ir-rata tal-mortalità, il-frekwenza tal-komplikazzjonijiet (eż.
emorraġija subaraknojde), flimkien ma’ evalwazzjoni funzjonali u newroloġika biex jiġi ssorveljat il-progress. Intwera li l-użu ta' xbihat
b’reżonanza manjetika (MRI) f'serje hija għodda b’saħħitha biex tinkiseb informazzjoni dwar il-varjazzjoni tal-qawwa tal-attakk tal-qalb maż-
żmien, iżda tista’ tipprovdi wkoll iktar informazzjoni dwar il-fluss tad-demm jew il-qagħda metabolika. Punti aħħarin istoloġiċi, bijokimiċi u
molekolari jistgħu jkunu inklużi wkoll.
Hemm bosta testijiet tal-imġiba li jistgħu jiġu applikati għal mudelli ta’ puplesija. L-iktar testijiet sempliċi jinkludu sistemi tal-punteġġ
newroloġiċi, li jivvalutaw status newroloġiku globali, u testijiet ta’ tqegħid tas-saqajn (limb placing tests), użati biex ikejlu r-riflessi motorji.
Ġeneralment dawn jintużaw biex l-annimali jiġu vvalutati fil-fażi akuta ta’ wara puplesija. Fi studji fit-tul, jistgħu jintużaw testijiet iktar
kumplessi biex jiġu vvalutati funzjonijiet sensorji u motorji (eż. test bilaterali bit-tikketta adeżiva, mixi fuq lasta, virga li ddur jew taraġ) u
funzjonijiet konjittivi bħall-memorja (eż. testijiet ta’ evitar passiv, jew evalwazzjonijiet ta’ strateġiji tat-tagħlim).
Hija prattika tajba li jsir grupp ta’ testijiet tal-imġiba, inkluż tal-inqas wieħed għal kull fażi (akuta u fit-tul), sabiex tinġabar informazzjoni
komprensiva dwar l-impatt fuq il-funzjonijiet sensorji, motorji u konjittivi. Dawn it-testijiet iridu jintgħażlu bir-reqqa biex ikun kopert
kwalunkwe effett tal-istrateġiji terapewtiċi putattivi. Hawnhekk mhumiex inklużi deskrizzjonijiet dettaljati ta’ kull wieħed minn dawn it-testijiet
tal-imġiba, inklużi skedi tat-taħriġ, iżda għal analiżi komprensiva u taħdita dwar l-użu tagħhom ara Schaar et al. (2010).
Referenzi
Braeuninger S and Kleinschnitz C. Recent models of focal cerebral ischemia: procedural pitfalls and translational problems.
Experimental & Translational Stroke Medicine, 2009 Nov; 1:8.
Freret T and Bouet V. Improvements of the Stroke Model Guidelines – Animal body weight and long-term functional concerns.
Experimental & Translational Stroke Medicine, 2009; 2(2): 28-31
Graham SM et al. Animal models of ischemic stroke: balancing experimental aims and animal care. Comparative Medicine, 2004 Oct;
54(5): 486-496
Yanamoto H et al. Evaluation of MCAo stroke models in normotensive rats: standardized neocortical infarction by the 3VO
technique.ExpNeurol, 2003 Aww; 182(2):261-74
61
Liu S et al. Rodent stroke model guidelines for preclinical stroke trials (1st edition). Journal of experimental stroke and translational
medicine, 2009 Jan 1;2(2):2-27.
Schaar KL et al. Functional assessments in the rodent stroke model. Experimental &Translatinal Stroke Medicine, 2010; 2: 13; aċċess
miftuħ fuq http://www.etsmjournal.com/content/2/1/13
Virley et al. A temporal MRI assessment of neuropathology after transient middle cerebral artery occlusion in the rat: correlations with
behaviour. J Cereb Blood Flow Metab, 2000;20: 563-582.
Studju
Effikaċja ta’ aġent terapewtiku ġdid fuq mudell ta’ okklużjoni tal-arterja ċerebrali tan-nofs (MCAO) permezz ta' filament
intraluminali fil-firien
F’dan l-eżempju, 40 far żagħżugħ Sprague-Dawley (300-350g) ser issirilhom MCAO billi tintuża t-teknika ta’ filament intraluminali taħt
anesteżija ġenerali. Il-firien ser jitqassmu b’mod aleatorju (n=10/grupp) biex jew jirċievu veikolu (10ml/kg) jew aġent tat-test ġdid (kompost A)
b’1, 3 jew 10 mg/kg, infuż fil-vina tad-denb fuq siegħa li tibda nofs siegħa qabel l-MCAO. Id-dożi sussegwenti (jew veikolu jew kompost A b’1,
3 jew 10 mg/kg) ser jingħataw b’mod intraperitoneali 6 sigħat u 24 siegħa wara l-MCAO. Għall-ewwel, il-firien ser jitqiegħdu f’post f’gaġeġ
b’art solida b’materjal fond ta’ mifrex u tibjit. L-ikel ser ikun ristrett matul il-fażi ta' qabel it-taħriġ biex titħaffef il-prestazzjoni fit-test tat-taraġ,
li huwa kompitu motivat mill-aptit. L-annimali ser jingħataw ikel ad libitum għal 6 sigħat qabel il-kirurġija sa 6 ijiem wara l-MCAO biex jitjiebu
l-piż u l-irkupru ta’ wara l-operazzjoni.
Ir-riżultat funzjonali ser jiġi vvalutat kuljum billi tintuża sistema tal-punteġġ newroloġiku (l-iskada Bederson; ara Schaar et al. 2010) u testijiet
tal-imġiba (test bilaterali tat-tikketta adeżiva u mixi fuq lasta); It-test tat-taraġ ser jitwettaq ukoll ta’ kuljum mill-jum 7 wara l-MCAO, biex
jingħata biżżejjed żmien għall-irkupru wara l-operazzjoni qabel ma terġa’ tiddaħħal ir-restrizzjoni tal-ikel. Ebda wieħed mit-testijiet tal-imġiba
ma huwa mistenni jikkaġuna diffikultà kbira. Ser jintużaw xbihat b’reżonanza manjetika (MRI) f’firien anestetizzati fil-jiem 1, 7, 14 u 28 biex
jiġi vvalutat il-volum tal-leżjonijiet. L-annimali kollha ser jinqatlu 28 jum wara l-MCAO.
62
Valutazzjoni prospettiva inizjali u kunsiderazzjoni tar-raffinamenti speċifiċi u l-punti aħħarin umanitarji
Dan l-istudju x’jinvolvi li jsir
fuq l-annimali?
X’ser jesperjenzaw l-annimali?
Kemm tista’ tiġi kkaġunata
tbatija? X’jista’ jagħmilha agħar?
It-tbatija kif ser titnaqqas għal minimu?
Effetti avversi Metodoloġija u interventi Punti aħħarin
Taħriġ ta’ qabel l-operazzjoni
fuq testijiet tal-imġiba tul
perjodu ta’ ġimagħtejn sa 3
ġimgħat: test bilaterali tat-
tikketta adeżiva (għal
negliġenza kontrolaterali), mixi
fuq lasta (għal koordinazzjoni
tas-saqajn ta’ wara) u test tat-
taraġ (għall-ilħuq tas-saqajn ta’
wara b’ħila)
Stress/ ansjetà minimi jistgħu jkunu
kkaġunati qabel l-annimali jidraw it-
testijiet, peress li t-testijiet jinvolvu
ċaqliq tal-annimali lejn
kmamar/areni ġodda
L-apparat tat-test jindera b’mod
gradwali
Manipulazzjoni kalma u
empatetika.
Tneħħija mis-sessjoni jekk
ikunu osservati sinjali ta’
diffikultà
Annimali li ma jilħqux
prestazzjoni bażi fi ħdan
limitu ta’ żmien stabbilit
minn qabel ser ikunu
esklużi mill-istudju
Restrizzjoni tal-ikel (85-90% ad
libitum) qabel l-operazzjoni u
minn 7 ijiem wara l-MCAO biex
titħaffef il-prestazzjoni fit-test
tat-taraġ
Ġuħ ħafif; frustrazzjoni u ansjetà
possibbli
Telf ta’ piż mhux ser jaqbeż l-10%,
inkella r-restrizzjoni tal-ikel tiġi
sospiża
Jekk jiġu osservati
problemi fl-imġiba dovuti
għal nuqqas ta’ konsum ta’
ikel, l-annimal jitneħħa
mill-istudju
Taħt anesteżija ġenerali,
okklużjoni temporanja (90 min)
tal-MCA billi jintuża filament
intraluminali avvanzat permezz
Uġigħ u skumdità assoċjati mal-
kirurġija
Potenzjal għal kumplikazzjonijiet
L-użu ta’ anestetiżija xierqa u
minimament avversiva,
b’analġeżija xierqa (jiġifieri
effettiva iżda bi proprjetajiet
L-annimali jinqatlu b’mod
dinjituż jekk isseħħ xi
waħda minn dawn li ġejjin
63
tal-arterja karotida komuni
kirurġiċi mhux mistennijin, eż.
emorraġija subaraknojde, korriment
retinali ipsilaterali, formazzjoni
trombuża intraluminari, involviment
tal-ipotalamu tal-edema tal-moħħ
b’ipertermja konsegwenti jew
nekrożi temporali tal-muskoli. Dawn
jistgħu jippreżentaw f’għadd ta’
modi differenti, pereżempju – telf
f’daqqa mis-sensi, paraliżi, tgħawwiġ
sever tar-ras, attakki
Repulsjoni u effetti potenzjali tal-
anesteżija fuq varjabbli fiżjoloġiċi
(bħal ipotermija, ipotensjoni,
ipossija)
Konsum dgħajjef ta’ ikel li jirriżulta
minn livell imnaqqas tal-koxjenza,
magħad indebolit u motilità dgħajfa,
ġeneralment fl-ewwel 48 siegħa wara
l-MCAO
Grad ta’ dgħufija lokomotorja, li
tista’ tikkaġuna stress u/jew
frustrazzjoni
newroprotettivi minimi)
Kirurgu mħarreġ sew li juża
teknika kirurġika asettika xierqa
(b’analiżijiet regolari tar-rati ta’
suċċess)
Żamma tal-omeostażi matul l-
anesteżija
L-użu ta’ monofilamenti
standardizzati u teknika kirurġika
biex jonqsu l-varjabbiltà u l-
kumplikazzjonijiet li ġejjin minn
leżjonijiet estensivi
Indukrar intensiv wara l-
operazzjoni għall-ewwel 3-5 ijiem,
inklużi sorsi esterni tat-tisħin.
Verifiki regolari tal-piż tal-ġisem;
osservazzjoni u indukrar tal-feriti
ta’ kuljum
Il-forniment ta’ ikel u ilma
aċċessibbli matul il-perjodu ta’
rkupru, jew ikel addizzjonali
(maxx, likwidu) u assistenza fl-
għalf jekk ikun hemm bżonn;
riidratazzjoni (eż. permezz ta’
Iseħħu problemi
tekniċi sinifikanti
matul il-kirurġija.
Nuqqas ta’ rkupru
sħiħ mill-anesteżija
sinjali ta’
kumplikazzjonijiet
mhux mistennija
fil-kirurġija
Jekk it-telf ta’ piż
tal-ġisem tal-
annimal jaqbeż
b’20% l-piż ta’
qabel il-kirurġija,
minkejja għalf
addizzjonali u/jew
riidratazzjoni, jew
jekk ma jiċċaqlaqx
għal iktar minn 24
siegħa
64
tilqima ta' soluzzjoni fiżjoloġika)
jekk ikun hemm bżonn
Testijiet tal-imġiba (test
bilaterali tat-tikketta adeżiva u
test tal-mixi fuq lasta) imwettqin
kuljum mill-jum 1 sal-jum 28
wara l-MCAO; test tat-taraġ
imwettaq kuljum mill-jum 7
wara l-MCAO
L-annimali jistgħu jsibu dawn il-
kompiti stressanti jekk il-ħiliet
motorji tagħhom ikunu kompromessi
Osservazzjoni ta’ indikaturi tal-
imġiba ta’ ansjetà jew diffikultà
L-annimali ser ikunu osservati
kontinwament minn persunal ta'
esperjenza
Normalment jitfassal ħin
massimu (ta’ limitu) biex
iwettqu l-kompitu mitlub,
u jingħata punteġġ finali
L-għoti ta’ aġent terapewtiku
ġdid permezz ta’ rotta s.c/ i.v/
i.p. qabel u/jew wara l-kirurġija
(profilattiku/terapewtiku)
Skumdità temporanja assoċjata mar-
rotta minn fejn jingħata
Ma hu mistenni ebda effett avvers
fil-livelli ta’ doża mogħtija
L-għoti skont prassi tajba, bl-inqas
rotta u tekniki li
jweġġgħu/jikkaġunaw diffikultà
possibbli skont l-għanijiet
xjentifiċi.
L-annimali ser ikunu ssorveljati
mill-qrib għal effetti avversi tas-
sustanzi tat-test
L-annimali ser jinqatlu
b’mod dinjituż jekk jiġi
osservat xi effett
sekondarju sever
minħabba l-aġenti
terapewtiċi l-ġodda
MRI lonġitudinali taħt
anesteżija fil-jiem 1, 7, 14 u 28
wara l-MCAO
Anesteżija ripetuta
Repulsjoni u effetti potenzjali tal-
anesteżija fuq varjabbli fiżjoloġiċi
(bħal ipotermija, ipotensjoni,
ipossija)
L-użu ta’ anesteżija xierqa u
minimament avversiva
Żamma tal-omeostażi matul l-
anesteżija, inkluża terapija bil-
fluwidi qabel jew matul jekk ikun
hemm problemi b’deidratazzjoni u
tisħin biex tinżamm normotermija
L-annimali li jonqsu milli
jirkupraw bis-sħiħ mill-
anesteżija ser jiġu
ewtanizzati
L-annimali ser jinqatlu
b’mod dinjituż jekk l-
omeostażi ma tkunx tista’
65
Analiżi
Dan il-mudell jitqies li huwa SEVER minħabba l-proċedura kirurġika involuta, l-effetti avversi (iżda normalment temporanji) tal-MCAO fuq it-
trattament xieraq tal-annimal, u l-possibilità ta’ kumplikazzjonijiet perioperattivi sinifikanti. Madankollu, l-impatt negattiv fuq it-trattament
xieraq tal-annimali jista’ jitnaqqas permezz ta’ indukrar intensiv wara l-operazzjoni għal tal-inqas l-ewwel 48 siegħa, u monitoraġġ mill-qrib tal-
fażi ta’ wara - b’azzjoni minnufih jekk ikun hemm xi problema. Mill-perspettiva sperimentali, attenzjoni fuq l-irfinar u l-istandardizzazzjoni ta’
kull proċedura tista’ twassal għal inqas inċidenza ta’ kumplikazzjonijiet u varjabbiltà, u b’hekk kwalità aħjar tad-dejta u tnaqqis fl-għadd tal-
annimali użati.
Għalhekk, klassifikazzjoni tas-severità prospettiva bħala SEVERA hija xierqa
Is-severità tista’ tkun MODERATA?
Għad li s-severità prospettiva ta’ dan il-mudell dejjem għandha tkun SEVERA għar-raġunijiet spjegati iktar ’il fuq, l-inċidenza tal-effetti severi
tista’ titnaqqas f’idejn operaturi esperjenzati, flimkien ma’ superviżjoni veterinarja esperta u indukrar tal-annimali, u interventi bikrijin maqbulin
jekk iseħħu kumplikazzjonijiet. Hemm il-potenzjal li tiġi awtorizzata severità MODERATA f’ċerti każijiet, iżda biss fuq bażi ta’ każ b’każ lil
gruppi ta’ riċerka individwali li għandhom rekord ta’ esperjenza stabbilit b’dan il-mudell partikolari u huma magħrufin li kapaċi jużaw il-mudell
bla ma jikkaġunaw tbatija f’livell ogħla minn dak moderat.
Osservazzjoni klinika
L-annimali huma ssorveljati bir-reqqa fil-perjodu ta’ wara l-operazzjoni. Analġeżija u terapija lokali ta’ appoġġ huma pprovduti kif ikun hemm
bżonn.
Eżempju ta’ sistema tal-punteġġ newroloġiku/kliniku kombinat li tintuża biex tgħin fis-sorveljanza tal-kundizzjoni klinika tal-annimali matul il-
proċedura huwa inkluż fi tmiem dan l-eżempju.
tinżamm wara l-irkupru
66
Riżultati
L-annimali kollha, ħlief wieħed fil-grupp ittrattat bil-veikolu, irkupraw mill-kirurġija bla kumplikazzjonijiet mhux mistennija, bis-
saħħa tal-appoġġ perioperattiv intensiv ipprovdut.
- L-10 annimali ttrattati bil-veikolu kollha wrew l-inqas punteġġ newroloġiku tul l-istudju, flimkien ma’ prestazzjoni batuta fit-testijiet tal-
imġiba meta mqabblin mal-annimali ttrattati. Il-punteġġ kliniku kien simili għaldak tal-annimali ttrattati eżatt (l-ewwel 48 siegħa) wara l-
MCAO, u mbagħad wara ġew osservati differenzi fost l-annimali fil-grupp trattat bil-veikolu:
1/10 kellu jiġi ewtanizzat fil-jum 2 wara l-kirurġija minħabba telf ta’ >20% tal-piż tal-ġisem (minkejja għalf addizzjonali u
riidratazzjoni).
Valutazzjoni: SEVERA
6/10 żviluppaw defiċjenza newroloġika moderata, iżda wrew titjib minimu fil-punteġġ kliniku maż-żmien
Valutazzjoni: SEVERA
3/10 annimali żviluppaw defiċjenza newroloġika moderata, u wrew tnaqqis gradwali fil-punteġġ kliniku maż-żmien, li
possibilment irriżulta mill-ħila tagħhom sabiex jikkumpensaw u jadattaw għad-defiċjenzi newroloġiċi fit-tul
Valutazzjoni: MODERATA
- L-20 annimal kollha ttrattati bil-kompost A b’dożi iktar baxxi (1 u 3 mg/kg) urew titjib fil-punteġġ newroloġiku 48 siegħa wara l-
MCAO, flimkien ma’ titjib fil-punteġġ kliniku.
Valutazzjoni: MODERATA
- L-10 annimali kollha ttrattati bil-kompost A bl-ogħla doża (10 mg/ kg) urew titjib fil-punteġġ newroloġiku meta mqabblin mal-grupp
trattat bil-veikolu minn 24 siegħa wara l-MCAO, telf minimu biss (5%) fil-piż tal-ġisem 24 siegħa wara l-kirurġija, u titjib sinifikanti fil-
punteġġ kliniku minn 48 siegħa wara l-MCAO
Valutazzjoni: MODERATA
Valutazzjoni tas-Severità Reali
F'7 annimali is-severità tqieset SEVERA; fi 33 annimal tqieset MODERATA
67
Azzjonijiet
Punteġġ 1 Analizza l-frekwenza tal-monitoraġġ
4 Ipprovdi indukrar supplimentari, eż. fluwidi
żejda u ikel maxx imxarrab
5 Analizza l-progress ma’ veterinarju
12 Implimenta punt aħħari umanitarju
Sistema tal-punteġġ
Il-valutazzjoni tas-severità ssir permezz ta’ taħlita ta’ osservazzjonijiet kliniċi ġenerali (piż tal-ġisem, dehra, imġiba, ambjent fil-gaġġa) flimkien
ma’ evalwazzjoni newroloġika speċifika għall-proċedura. L-iskala Bederson hija valutazzjoni newroloġika globali li ġiet żviluppata biex tkejjel
indebolimenti newroloġiċi wara puplesija. Tintuża skala ta’ klassifikazzjoni ta’ 0-3, b’0= livell normali u 3= l-ogħla livell ta’ diżabilità. It-
testijiet jinkludu flessjoni tas-sieq ta’ quddiem, reżistenza għal imbottatura laterali u mġiba ċirkolari.
grad 0: ebda defiċjenza osservabbli
grad 1: flessjoni tas-sieq ta’ quddiem
grad 2: tnaqqis fir-reżistenza għal imbottatura laterali (u flessjoni tas-sieq ta’ quddiem) mingħajr imġiba ċirkolari
grad 3: l-istess imġiba bħall-grad 2, b’imġiba ċirkolari
HEP: punt aħħari umanitarju
Punteġġ
Dehra
telf ta’ 5-10% tal-piż 1
telf ta’ 11-15 % tal-piż 2
telf ta’ 16-20% tal-piż 3
telf ta’ 20% + tal-piż HEP
Pil ftit imberfel 1
Piloerezzjoni ħafifa 2
68
Piloerezzjoni ċara 3
Imġiba
Mixja ftit anormali 1
Mixja anormali b’mod ċar 2
Problemi sinifikanti fil-mobilità 3
Immobilità >24 siegħa HEP
Tensjoni u ansjetà matul il-manipulazzjoni 2
Diffikultà ċara matul il-manipulazzjoni,
eż. rogħda, tleħħin, aggressività
3
Ambjent
Bejta ftit imħarbta 1
Bejta lanqas tingħaraf 2
L-ebda bejta 3
Punteġġ newroloġiku
Flessjoni tas-sieq ta’ quddiem 1
Inqas reżistenza għal imbottatura laterali
(u flessjoni tas-sieq ta’ quddiem) mingħajr
imġiba ċirkolari
2
69
Azzjonijiet – Kun af li peress li normalment il-kumplikazzjonijiet kirurġiċi jiġu osservati fil-perjodu immedjat ta’ rkupru wara l-
operazzjoni, monitoraġġ mill-qrib u ġudizzju espert u empatetiku huma essenzjali fl-ewwel 24 siegħa biex jiġi żgurat li l-effetti avversi jiġu
identifikati u jittieħdu azzjonijiet biex dawn jiġu indirizzati, u l-annimali jinqatlu b’mod dinjituż jekk it-tbatija tagħhom taqbeż il-kategorija
severa.
Eżempju ta’ Skeda ta’ osservazzjoni individwali (Jiem 0-4)
Jum 0 1 2 3 4
Dehra
Piż tal-ġisem (g) (punteġġ) 320 (0) 292 (1) 285 (2) 287 (1) 292 (1)
Kundizzjoni tal-pil
Pil imberfel/piloerezzjoni 1 1 0 1 0
Imġibiet
Mixja 3 2 2 2 1
Rispons għall-manipulazzjoni 0 0 2 0 0
Ambjent
Kundizzjoni tal-bejta 3 2 1 0 0
L-istess imġiba bħall-grad 2, b’imġiba
ċirkolari
3
70
Punteġġ newroloġiku speċifiku
għall-proċedura 2 2 1 1 1
Punteġġ totali 9 8 8 5 3
Volum tal-leżjonijiet (valutazzjoni
tal-MRI)* 11 %
Osservazzjonijiet oħrajn Irkupra b’mod
normali mill-
kirurġija, ebda
kumplikazzjoni
Dożat wara 30 min
u 6 sigħat
Jiċċaqlaq
madwar il-gaġġa
u pprova
jagħmel bejta
Testijiet tal-
imġiba, anzjuż
għall-ewwel
iżda tlestew
kollha, bejta
iktar strutturata
Pil iktar imberfel
illum iżda l-piż
huwa stabbli u l-
bejta tajba
Testijiet tal-imġiba
lesti, inqas anzjuż u
l-mixja tjiebet b’mod
ċar
*l-entrata ‘volum tal-leżjonijiet’ (ivvalutat bl-MRI) hija inkluża għall-investigatur sabiex jimlieha fi tmiem l-istudju. Imbagħad din id-dejta tista’
tiġi korrelatata ma’ osservazzjonijiet kliniċi u tal-imġiba biex ikunu jistgħu jsiru iktar raffinamenti tal-monitoraġġ, l-indukrar tal-annimali u l-
proċeduri.
71
Eżempji li juru l-proċess tas-severità
Mudell 5 – Il-Produzzjoni ta’ Antikorpi Poliklonali fil-Fniek
Aġġornat l-aħħar: 05/02/2013
Kuntest ġenerali
L-għan primarju tal-produzzjoni ta’ antikorpi f’annimali tal-laboratorju huwa li jinkisbu antisera b’titru għoli u affinità għolja għall-użu fi
sperimentazzjoni jew f'testijiet dijanjostiċi.
Il-biċċa l-kbira tal-bijoloġija u l-bijokimika moderna toqgħod fuq id-disponibilità ta’ antikorpi ferm speċifiċi sabiex jintużaw f’firxa ta’ tekniki
bħall-immunoistokimika, ELISAs, immunopreċipitazzjoni, u immunoblottjar. B’hekk, il-ġenerazzjoni ta’ kwantitajiet kbar ta’ antikorpi speċifiċi
mmirati għal proteini jew peptidi ta’ interess hija essenzjali għas-suċċess ta’ ħafna programmi ta’ riċerka bażika u applikata.
F’dan l-eżempju, ser jintuża fenek biex jinġabru antikorpi għal peptidi żgħar li jitqiesu li huma ta’ importanza fir-regolazzjoni tad-diviżjoni taċ-
ċelluli, bħala parti minn programm ta’ riċerka li jinvolvi studji bijokimiċi tad-diviżjoni taċ-ċelluli fil-mammiferi.
Referenzi
Canadian Council on Animal Care guidelines on; antibody production (2002). Jistgħu jitniżżlu minn
http://www.ccac.ca/Documents/Standards/Guidelines/Antibody_production.pdf
EFPIA/ECVAM (Diehl K-H et al.) (2001) A good practice guide to the administration of substances and the removal of blood, including
routes and volumes. Journal of Applied Toxicology 21: 15-23
JWGR (2001) Refining procedures for the administration of substances. Laboratory Animals35: 1-41
Keating SCJ, Thomas AA, Flecknell PA & Leach MC (2012) Evaluation of EMLA cream for preventing pain during tattooing of rabbits:
changes in physiological, behavioural and facial expression responses. PLOS ONE7(9): e44437 (aċċess miftuħ, http://www.plosone.org)
Leenars M, Hendriksen CFM (2005) Critical steps in the production of polyclonal and monoclonal antibodies: evaluation and
recommendation. ILAR Journal46:269-279
Stills HF (2005) Adjuvants and antibody production: Dispelling the myths associated with Freund’s complete and other adjuvants. ILAR
Journal46:280-293
72
UFAW/RSPCA (2008) Refining Rabbit Care: A Resource for Those Working With Rabbits in Research.Southwater, UK: RSPCA (jista’
jitniżżel b’xejn fuq http://www.rspca.org.uk/researchrabbits)
Studju
Minn esperjenza fl-imgħoddi ġie determinat li fenek wieħed għandu jipprovdi biżżejjed materjal għal kull peptid ta’ interess. Il-fenek ser
jitqiegħed f’maqjel tal-fniek mal-art fi grupp stabbli ta’ fniek kompatibbli (użati wkoll għall-produzzjoni tal-antikorpi), ipprovdut b’biżżejjed
spazju għall-arrikkiment, l-eżerċizzju u mġiba soċjali normali (UFAW/RSPCA 2008). L-annimal ser jiġi immunizzat b’taħlita ta’
antiġeni/aġġuvanti. F’punti ta’ żmien predeterminati, ser jittieħed kampjun ta’ volumi żgħar ta’ demm biex jiġi determinat jekk l-
immunizzazzjoni rnexxietx. Meta jinkiseb titru xieraq tal-antikorpi, l-annimal ser jinfasad taħt anesteżija profonda bla rkupru biex jinġabru l-
antikorpi fid-demm.
Il-manipulazzjoni tal-fniek tista’ tkun stressanti u għandha ssir biss minn persunal kompetenti u empatetiku. L-imġiba tal-fniek taf tkun diffiċli
biex tiġi interpretata u hija prassi tajba li l-għarfien jinżamm aġġornat permezz tal-letteratura dwar l-imġiba u t-trattament xieraq tal-fniek.
Pereżempju, letteratura reċenti tindika li f’ċerti ċirkustanzi l-fniek jistgħu jagħmlu ‘wċuħ ta’ wġigħ’ (Keating et al. 2012) u l-potenzjal li dan
jintuża bħala għodda għall-valutazzjoni tat-trattament xieraq għandu jkun mistħarreġ fuq bażi ta’ każ b’każ.
Minħabba l-immunoġeniċità dgħajfa tal-peptid b’katina qasira, ser ikun hemm bżonn li jingħata f’taħlita ma’ aġġuvant. Fl-imgħoddi ntuża l-
Aġġuvant Komplut ta’ Freund (FCA), iżda llum għad hemm disponibbli aġġuvanti sintetiċi li huma effettivi wkoll għal din il-proċedura u ftit li
xejn huma irritanti.
73
Valutazzjoni prospettiva inizjali u kunsiderazzjoni tar-raffinamenti speċifiċi u l-punti aħħarin umanitarji
Dan l-istudju x’jinvolvi li jsir
fuq l-annimali?
X’ser jesperjenzaw l-annimali?
Kemm tista’ tiġi kkaġunata
tbatija? X’jista’ jagħmilha agħar?
It-tbatija kif ser titnaqqas għal minimu?
Effetti avversi Metodoloġija u interventi Punti aħħarin
L-immunizzazzjoni b’antiġen u
aġġuvant; tliet tilqimiet taħt il-
ġilda fil-jiem 8, 22 u 37
Skumdità wara t-tilqima
Nefħiet li ma jweġġgħux jistgħu
jiżviluppaw bħala rispons għall-
aġġuvant
Potenzjal (rari) ta’ ulċerazzjoni fis-sit
tat-tilqima
Il-volum, il-formulazzjoni u l-
frekwenza tat-tilqima ser ikunu
konformi mal-linji gwida dwar il-
prassi tajba (eż. EFPIA/ECVAM
jew JWGR), normalment massimu
ta’ erba’ siti u 0.25 ml f’kull sit
Kwalunkwe ulċera ser tirċievi kura
veterinarja xierqa minnufih
L-annimal ser jinqatel
b’mod dinjituż jekk ikun
hemm xi sinjal ta’
skumdità, uġigħ jew
diffikultà prolongati (eż.
attenzjoni persistenti għas-
siti tat-tilqima jew in-
nefħiet), jew jekk
jifformaw ulċeri li ma
jfiqux
Teħid ta’ kampjuni tad-demm
biex jiġu valutati r-risponsi tal-
antikorpi (sa 5 darbiet)
Qbid, manipulazzjoni u trażżin, li
jistgħu jkunu stressanti.
Skumdità ħafifa marbuta mal-labra
Riskju baxx ta’ emorraġija jew
formazzjoni ta’ ematoma
Il-kampjuni ser jittieħdu minn vina
superfiċjali (widna).
Volumi żgħar ta’ demm (<5ml) biss
biex jiġu verifikati t-titri tal-
antikorpi
Applika pressjoni fuq is-sit tal-
kampjun
Jekk l-annimal ikun
stressat wisq minħabba l-
proċedura, it-teħid tal-
kampjun ma jsirx sakemm
l-imġiba tal-annimal tmur
lura għan-normal
74
Analiżi
Hija mistennija severità ħafifa biss minħabba r-raffinamenti fit-trobbija tal-annimali u l-indukrar, il-prassi tajba għall-għoti u t-teħid tal-
kampjuni, u l-għażla ta’ aġġuvant minimament irritanti.
Għalhekk, klassifikazzjoni prospettiva tas-severità bħala ĦAFIFA hija xierqa
Il-proċedura tista’ tkompli tiġi rfinata?
Il-potenzjal li jintużaw aġġuvanti minimament irritanti u aġenti anestetiċi inqas avversivi għandu jiġi analizzat b’mod regolari, billi tinqara l-
letteratura u billi l-kwistjoni tiġi diskussa mal-kollegi. Jista’ jiġi stabbilit programm li permezz tiegħu l-fniek iż-żgħar jidraw il-manipulazzjoni,
biex l-istress ikompli jitnaqqas (UFAW/RSPCA, 2008).
Osservazzjonijiet kliniċi
Peress li f’dan l-istudju kienu mistennijin biss effetti avversi żgħar, intużat sistema bażika ta’ monitoraġġ; jiġifieri l-annimal ġie ċċekkjat kuljum
u ġew irreġistrati l-osservazzjonijiet, iżda ma tqiesx li kien hemm bżonn ta' skeda strutturata ta’ reġistrazzjoni.
Eżempju li juri skeda ta’ osservazzjoni huwa inkluż fi tmiem dan l-eżempju.
Valutazzjoni tas-severità reali
Ġiet irreġistrata xi nefħa temporanja u ħafifa f’sit tat-tilqima minnhom iżda ma kienx hemm il-bżonn ta' trattament. Il-fenek wera ftit attenzjoni
għas-siti tat-tilqimiet għal perjodu qasir, iżda kien mifhum li dan jindika skumdità ħafifa biss. Ma ġie osservat ebda ‘wiċċ ta' wġigħ’.
Ma ġie osservat ebda effett avvers minħabba t-teħid propju tad-demm mill-vina tal-widna.
Severità reali ĦAFIFA għal dan l-annimal tqieset xierqa.
żvinar taħt anesteżija ġenerali Skumdità ħafifa u repulsjoni
possibbli għall-aġent matul l-għoti
tal-anesteżija
Jintuża aġent anestetiku
minimament avversiv
L-annimal ser jibqa’ taħt l-
anesteżija sal-mewt
75
Eżempju ta’ skeda ta’ osservazzjoni
Produzzjoni ta’ Antikorpi fil-Fenek – Skeda ta' Proċedura u ta' Osservazzjoni
Data Piż tal-
ġisem (kg)
Kummenti
01/03 3.5 Qabel il-fsad – 5ml vina tal-widna ; edba effett avvers osservat
02/03 Ebda Anormalità Identifikata (NAD)
06/03 NAD
07/03 NAD
08/03 3.6 Immunizzat – 0.25ml x 2 siti s/c, ftit attenzjoni għas-siti (tindif
tal-pil) għal bosta minuti u mbagħad lura għan-normal
09/03 NAD
10/03 NAD
11/03 NAD
12/03 Nefħa ħafifa u ratba bla wġigħ fis-sit tan-naħa tax-xellug.
13/03 Nefħa baqgħet preżenti fis-sit tan-naħa tax-xellug, ma marrietx
għall-agħar
14/03 Nefħa fis-sit tan-naħa tax-xellug għadha hemm iżda bla wġigħ
76
matul il-palpazzjoni
15/03 3.6 Nefħa marret, kollox normali
21/03 NAD
22/03 3.6 Immunizzat – 0.25ml x 2 siti s/c, ftit attenzjoni għas-siti
28/09 NAD
29/03 3.7 NAD
30/03 Test tal-fsad – 2ml vina tal-widna, ebda effett avers
05/04 NAD
06/04 3.6 Immunizzat – 0.25ml x 2 siti
14/04 3.6 NAD
15/04 Test tal-fsad – 2ml vina tal-widna, ebda effett avers
26/04 NAD
77
27/04 3.6 żvinar taħt anesteżija ġenerali, ebda effett avers
Għandha tinżamm konferma li l-annimal ġie kkontrollat tal-inqas kuljum – eż. fir-reġistru tal-annimal individwali (bħal hawn fuq) jew fir-rekord
tal-kamra.
78
Eżempji li juru l-proċess tas-severità
Mudell 6 – Il-Produzzjoni u ż-Żamma ta’ Annimali Ġenetikament Alterati (ĠA)
Aġġornat l-aħħar: 05/02/2013
1. Kuntest ġenerali
L-użu ta’ annimali ġenetikament alterati (ĠA) fir-riċerka kkontribwixxa għall-fehim tal-funzjoni tal-ġeni u l-proteini korrispondenti tagħhom.
Fenotipi differenti jista’ jkollhom firxa ta’ effetti fuq it-trattament xieraq tal-annimali, u wħud jistgħu jikkaġunaw uġigħ, tbatija jew diffikultà.
Filwaqt li xi fenotipi u riżultati huma prevedibbli, ħafna karatteristiċi mhux mistennija jew sekondarji jistgħu jseħħu matul il-ħolqien tal-linji tal-
ĠA, u b’hekk mhux dejjem ikun possibbli li titbassar is-severità b’mod preċiż. Fil-prattika, il-fenotip mhuwiex affettwat f’ħafna linji tal-ĠA u
jistgħu jiġu stabbiliti protokolli ta’ valutazzjoni biex jiġi żgurat li jkun jista’ jinqabad kwalunkwe fenotip avvers. Inkella, il-fenotip mistenni,
spiss jista’ jkun assoċjat ma’ fenotipi sekondarji mhux previsti li jfeġġu f’punti ta’ żmien differenti u jistgħu jkunu affettwati minn fatturi
ambjentali differenti.
Meta tiġi vvalutata l-ħsara reali fl-annimal, għandhom jitqiesu bosta fatturi bħat-tip ta’ mutazzjoni, il-ġenotip, il-fenotip u l-istrateġija ta’ fsad
(eż. l-evitar ta’ fenotipi omożigoti dannużi billi jitgħammru eterożigoti x tat-tip salvaġġ), flimkien mal-għamla ta’ kwalunkwe proċedura
xjentifika u tat-trobbija addizzjonali u l-effetti potenzjali ta’ dawn kollha. Osservazzjonijiet sistematiċi u b’puntwalità xierqa, kemm matul il-
progressjoni tal-kolonja kif ukoll matul il-fażi sperimentali kollha ta’ kolonja, huma neċessarji għall-valutazzjoni effettiva tal-istat tat-trattament
xieraq tal-annimal.
Linji ġodda għandhom ikunu ssorveljati bir-reqqa u soġġetti għal valutazzjoni standard tat-trattament xieraq. Il-linji kollha għandhom ikunu
vvalutati b’mod individwali minn persunal kompetenti u mħarreġ kif xieraq matul il-progressjoni u l-manutenzjoni tal-kolonja, u informazzjoni
dwar effetti avversi speċifiċi osservati għandha tinġabar u tiġi rrapportata. Il-persunal liċenzjat għandu japplika kwalunkwe proċedura xjentifika
involuta u, flimkien mal-persunal tal-indukrar, jissorvelja u jirreġistra kwalunkwe effett fuq l-annimali. Il-punti aħħarin umanitarji għandhom
jiġu stabbiliti b’mod prospettiv fir-rigward ta’ parametri bħal telf ta’ piż, kundizzjoni tal-ġisem u mġibiet li jħassbu, flimkien ma’ karatteristiċi
79
tal-iżvilupp. Ebda annimal ma għandu jinżamm ħaj jekk jaqbeż il-limitu ta’ severità mbassra sakemm ma jkunx ta’ interess xjentifiku validu, u
f’dan il-każ biss wara li tinkiseb l-awtorizzazzjoni mill-Awtorità Kompetenti.
L-għamla, il-puntwalità u d-durata tal-osservazzjonijiet ser jiddependu minn għadd ta’ fatturi minbarra l-mutazzjoni applikata. Pereżempju, l-
isfond ġenetiku u l-kundizzjonijiet ambjentali li fihom jinżammu l-annimali jistgħu jibdlu b’mod sinifikanti l-espressjoni tal-fenotip. Dawn il-
fatturi speċifiċi għandhom jiġu rreġistrati bi preċiżjoni biex ikun eħfef it-tqabbil bejn il-faċilitajiet u l-monitoraġġ tal-annimali ĠA. Il-ħajja ta’
kull linja fi ħdan faċilità partikolari għandha tiġi kkunsidrata wkoll peress li ċerti fenotipi jfeġġu tard u b’hekk ser ikunu osservati biss jekk l-
annimali jinżammu għal perjodi itwal.
Referenzi
RSPCA GA Passport Working Group (2010) GA Passports: The Key to Consistent Animal Care. Southwater, UK: RSPCA (jista’ jitniżżel minn
http://www.rspca.org.uk/sciencegroup/researchanimals/implementing3rs/gapassport)
Wells DJ et al (2006) Assessing the welfare of genetically altered miceLaboratory Animals 40(2): 111-114 (jista’ jitniżżel minn
http://www.nc3rs.org.uk/downloaddoc.asp?id=356&page=231&skin=0)
2 Eżempji
It-tliet eżempji fit-taqsimiet 2.1 sa 2.3 hawn taħt juru kif is-severità tista’ tiġi vvalutata fi ġrieden ĠA, inkluża analiżi tal-fażijiet fl-iżvilupp, l-
impatt proċedurali u l-iżvilupp tal-kolonja. Kull eżempju jiffoka fuq il-prinċipji ta’ valutazzjoni tas-severità minflok ma jqis kull xenarju
possibbli permezz tal-iżvilupp tal-kolonja.
Il-ħolqien ta’ kull mudell ser isegwi proċeduri standardizzati li jeħtieġu preparazzjoni kirurġika ta’ ġrieden irġiel tat-tnissil vażettomizzati, il-
manipulazzjoni ta’ embrijuni u l-impjantazzjoni kirurġika tagħhom fi ġrieden nisa psewdotqal riċevituri. Wieħed jassumi prassi tajba fir-rigward
tal-asepsi, il-ġestjoni tal-uġigħ u l-kompetenza tal-kirurgu.
Il-konferma tal-preżenza f’wild derivat minn fundatur jew linja ġerminali ser tkun żgurata permezz ta’ kampjuni tessili miksubin bħala prodott
sekondarju tal-identifikazzjoni (qatgħa b'talja fil-widnejn) jew bl-inqas metodu invażiv li jforni biżżejjed tessut għal valutazzjoni tal-ġenotip. L-
80
istrateġija ta’ fenotipar għal kull linja ser tkun tiddependi fuq il-ġene, il-qasam ta’ riċerka u l-effetti previsti. Il-valutazzjoni tas-severità ser tkun
determinata permezz ta’ serje ta’ osservazzjonijiet standardizzati.
2.1 Mudell ta’ ġurdien Ġenetikament Alterat – ĠeneAtm1a(Funding)Lab
2.1.1 Kuntest ġenerali
Inħolqot kolonja ta’ ġrieden b’mutazzjoni ġdida fil-ĠeneA mmirata lejn linja ta’ ċelluli Staminali Embrijoniċi derivati mill-isfond C57BL/6N
b’potenzjal fenotipiku mhux magħruf. Il-mudell inżamm fi sfond definit (C57BL/6N). Ladarba ġiet stabbilita t-trażmissjoni tal-linja ġerminali
ta’ ġrieden G1, twettaq skrinjar bażiku tal-valutazzjoni tat-trattament xieraq billi ntużaw 30 ferħ minn 3-5 btan minn tnissil indipendenti. L-ulied
ġew sorveljati fil-fażijiet prestabbiliti fl-iżvilupp tal-kolonja - fit-twelid, 14-il jum wara t-twelid (flimkien mal-identifikazzjoni tal-frieħ u l-ġbir
ta’ tessut għall-ġenotipar) u fil-ftim. Ġiet żviluppata skeda tal-punteġġ xierqa fuq il-bażi ta’ Skema ta’ Valutazzjoni tat-trattament xieraq tal-ĠA
(Wells et al. 2006). L-osservazzjonijiet tal-frieħ saru minn teknoloġisti tal-annimali fil-post tal-gaġġa, filwaqt li l-amministraturi tal-kolonji
ssorveljaw il-proporzjonijiet ġenotipiċi. Il-ġrieden tqiegħdu f’post fi grupp wara li nfatmu, fejn dan kien possibbli, b’gaġeġ individwalment
ventilati li kien fihom mifrex, materjal tat-tibjit u arrikkiment ambjentali kif xieraq. It-teknoloġisti tal-annimali wettqu valutazzjonijiet fil-post
tal-gaġġa matul l-interazzjonijiet ta’ kuljum tagħhom sakemm il-ġrieden laħqu l-maturità sesswali. Il-valutazzjonijiet iktar fit-tul għal effetti
avversi fuq it-trattament xieraq relatati mal-età ġew issorveljati u rreġistrati minn annimali tal-ħażna u annimali tat-tnissil futur. Kull
osservazzjoni tqabblet mar-razza ta’ sfond u ġiet ivvalutata r-relevanza tagħha.
81
2.1.2 Valutazzjoni prospettiva
Dan l-istudju x’jinvolvi
li jsir fuq l-annimali?
X’ser jesperjenzaw l-annimali?
Kemm tista’ tiġi kkaġunata tbatija?
X’jista’ jagħmilha agħar?
It-tbatija kif ser titnaqqas għal minimu?
Effetti avversi Metodoloġija u interventi Punti aħħarin
Effetti bażi tal-
alterazzjoni ġenetika
Modifika ġenetika tista’ twassal għal
effetti kliniċi avversi
F’każijiet li fihom dawn ma jkunux
jistgħu jitbassru, kwalunkwe
indikazzjoni li l-annimali bil-
mutazzjoni iddevjaw mill-parametri
normali fiżiċi jew tal-imġiba (jiġifieri
dawk li huma magħrufin iseħħu
f’fenotipi relatati mal-isfond ġenetiku
u/jew kontrolli tat-tip salvaġġ) tista’
tindika problema ta' trattament xieraq
Monitoraġġ kontinwu fil-post tal-
gaġġa
Il-valutazzjoni tat-trattament xieraq
f’punti ta’ żmien definiti tal-
iżvilupp; twelid, ftim u maturità
sesswali
Skont in-natura ta’ kwalunkwe
effett avvers, fejn possibbli ser jiġu
applikati fatturi xierqa ta’ titjib bħal
strateġiji alterati ta’ tnissil jew
raffinamenti fit-trobbija (eż. żieda
fil-materjal tat-tibjit biex tkun
megħjuna t-termoregolazzjoni
indebolita
L-annimali ser jinqatlu jekk
tinqabeż severità moderata
Teħid ta’ kampjuni
tat-tessuti għall-
ġenotipar
Uġigħ u/jew diffikultà potenzjali
kkaġunati minn metodoloġija ta’ teħid
ta’ kampjuni tat-tessuti, eż.
titqib/qatgħa b'talja fil-widnejn jew
Meta jiġu identifikati annimali
individwali permezz ta’ qatgħa
b'talja fil-widnejn, hija prassi tajba
li t-tessut tal-widnejn jintuża għall-
Mhux applikabbli, peress li l-
proċedura għandha tkun ta’ darba u
huwa improbabbli li l-uġigħ jew id-
diffikultà jkunu kkaġunati sa livell
82
qtugħ ta' tarf id-denb
Bijopsija tad-denb tintuża spiss meta
jkun hemm bżonn ta’ kwantitajiet ikbar
ta’ DNA, iżda din tista’ tikkaġuna
wġigħ kemm fil-perjodu qasir kif ukoll
fit-tul (dan tal-aħħar minħabba
formazzjoni ta’ newroma)
ġenotipar fejn possibbli
Għall-qtugħ ta' tarf id-denb, għandu
jittieħed l-ammont minimu ta’ denb
(filwaqt li jitfakkar li jkun ferm
aħjar li jiġi evitat teħid ripetut ta’
kampjuni), anesteżija u analġeżija
għandhom jintużaw kif suppost u
fsad eċċessiv għandu jiġi ttrattat
minnufih
L-iżviluppi f’tekniki inqas invażivi
għandhom jiġu segwiti, evalwati
lokalment u implimentati kulfejn
possibbli
fejn ikun hemm bżonn ta’ qtil
dinjituż
Fenotipar L-istress ikkaġunat mill-manipulazzjoni
jew l-applikazzjoni tal-assaġġ tal-
fenotipar, eż. stress minħabba tqegħid
f’ambjent mhux familjari, l-għoti ta’
komposti sperimentali biex jiġi
kkaġunat rispons, monitoraġġ ta’
infezzjonijiet, anesteżija u trażżin għat-
teħid ta’ immaġnijiet, eċċ.
Taħriġ tal-persunal li jagħmel il-
fenotipar f’osservazzjonijiet u
manipulazzjoni kompetenti,
empatetiċi u standardizzati
L-użu ta’ anesteżija matul it-teħid
ta’ immaġnijiet jew proċeduri li
jweġġgħu. L-istrutturar tat-testijiet
fenotipiċi biex jibdew mill-inqas
invażivi (eż. osservazzjoni ta’
mġiba f’arena miftuħa), u jkomplu
bl-iktar invażivi (eż. proċeduri li
jeħtieġu anesteżija)
Meta l-mutazzjoni tirriżulta
f'rispons sever għal assaġġ
fenotipiku, ikunu ntlaħqu l-punti
aħħarin umanitarji u l-annimali
jinqatlu b’mod dinjituż
83
Il-ġene investigat huwa mutant ġdid għad li b’effetti avversi mhux magħrufin. L-esperjenza f’dan l-istabbiliment uriet li l-maġġoranza l-kbira ta’
mudelli simili juru fenotip ħafif. Madankollu, kultant, bla ma jkun mistenni, mudell jesibixxi sinjali kliniċi moderati u għalhekk, fuq din il-bażi,
dan l-eżempju jkun klassifikat b’mod prospettiv bħala MODERAT.
2.1.3 Riżultati
Valutazzjoni inizjali f’annimali tat-twelid (fit-twelid):
Kulur tal-frieħ
(għal annimal tat-
twelid biss)
Normali
Attività tal-frieħ
(għal annimal tat-
twelid biss)
Normali
Milium
(għal annimal tat-
twelid biss)
Preżenti
Boton Il-frieħ kollha kkonformaw mal-parametri ta’ sfond fir-rigward
tad-daqs tal-boton, l-omoġeneità tal-boton, l-iżvilupp tal-frieħ u
kemm kibru
L-indikaturi li ġejjin ġew osservati 14-il jum wara t-twelid u l-ftim:
84
Dehra Ġenerali Il-frieħ kollha kienu morfoloġikament ‘normali’
Ma kienet osservata ebda indikazzjoni ta’ malformazzjoni
Daqs, konformità u
żvilupp
Żvilupp normali, skont il-kurva tal-iżvilupp standard għar-razza
ta’ sfond
Kundizzjoni tal-pil Normali
Imġiba –
pożizzjoni tal-
ġisem, mixja,
attività u
interazzjonijiet
mal-ambjent
Imġibiet u interazzjonijiet normali bejn dawk kollha fil-gaġġa;
ma kienet osservata ebda iperattività jew aggressjoni.
Sinjali kliniċi Ebda wieħed identifikat
Daqs relattiv Normali meta mqabbel mal-isfond
Numri Ir-rata ta’ mwiet qabel il-ftim kienet normali meta mqabbla mal-
isfond
Osservazzjonijiet kliniċi
L-osservazzjonijiet u l-proporzjonijiet kollha fuq frieħ tat-twelid għall-ftim tqiesu normali meta mqabblin mal-isfond ġenetiku (C57BL/6N) bi
ġrieden omożigoti, eterożigoti u tat-tip salvaġġ li twieldu bi proporzjonijiet Mendeljani normali.
Fl-età ta’ 4 ġimgħat, ġrieden omożigoti u ta’ kontroll tat-tip salvaġġ (7+7) ingħaddew minn serje ta’ testijiet osservazzjonali u proċedurali ħfief
bħal SHIRPA< dismorfoloġija, spazju miftuħ (open field), kimika klinika tad-demm, immaġnijiet DEXA u Faxitron fuq perjodu ta’ 16-il
ġimgħa. Fil-konklużjoni ta’ dan l-esperiment, l-analiżi fenotipika xeħtet dawl fuq tnaqqis fl-ikklerjar tal-glukożju fi ġrieden omożigoti wara Test
85
intraperitoneali tat-Tolleranza tal-Glukożju (ipGTT). Għad li l-ikklerjar tal-glukożju naqas matul l-isfida, wara l-proċedura l-annimali kollha
marru lura għall-istat bażi tagħhom u ma ġie osservat ebda effett avvers ieħor.
2.1.4 Analiżi tar-riżultati
Valutazzjoni tas-severità reali
Wara l-istabbiliment tal-kolonja, ntużaw ġrieden eterożigoti u sħab boton tat-tip salvaġġ għaż-żamma u l-progressjoni tal-kolonja. Ma ġie
osservat ebda fenotip dannuż f’xi ġurdien użat għat-tnissil u ż-żamma, u b’hekk dawn tqiesu li ma juru ebda effett avvers. Għalhekk, peress li ma
huwa mistenni ebda fenotip dannuż, din il-linja tista’ ssir omożigota u tinżamm bla Awtorizzazzjoni tal-Proġett.
It-tnissil ta’ hawn fuq ta’ ġrieden eterożigoti x eterożigoti pproduċa ġrieden omożigoti. Grupp ta’ dawn il-ġrieden intuża għal skrinjar tal-
fenotipar standard li kkonsista f’serje ta’ protokolli ħfief, inkluż it-tidħil ta’ labra għat-teħid ta’ kampjunu tad-demm matul it-Test ip tat-
Tolleranza tal-Glukożju. Il-kontrolli tat-tip salvaġġ sarulhom it-testijiet fl-istess ħin. L-effett kumulattiv fuq il-ġrieden kellu jkun ħafif, minħabba
t-teħid ta’ kampjuni tad-demm u l-proċeduri sussegwenti ta’ fenotipar, għall-kuntrarju tal-effett ġenerali tal-alterazzjoni ġenetika.
Sommarju
Tnissil u żamma – ebda effett avvers
Ġrieden omożigoti + ta’ kontroll – ĦAFIFA – permezz tat-testijiet ta’ skrinjar (mhux l-effett tal-alterazzjoni ġenetika)
Fi ftit kliem, din il-linja ta’ ġrieden ĠA tista’ titqies li għandha fenotip mhux dannuż. It-tnissil ta’ linji stabbiliti ma jkunx jeħtieġ
awtorizzazzjoni tal-proġett skont id-Direttiva.
86
2.2 Mudell ta’ ġrieden Ġenetikament Alterati – Tg(ĠeneB)Labcode
2.2.1 Kuntest ġenerali
Ser tinħoloq kolonja ta’ ġrieden b’mutazzjoni b’espressjoni eċċessiva ta’ transġene bħala mudell biex tiġi studjata forma ta’ kanċer. Il-linja ser
tinħoloq fi sfond ta’ C57BL/6N. Madankollu, il-bidu u r-rata tal-iżvilupp ta’ tumur ma jistgħux ikunu definiti u ser jeħtieġu valutazzjoni bħala
parti mill-karatterizzazzjoni tal-mudell. Ladarba jkunu ġew stabbiliti l-linji fundatriċi, ser isir skrinjar bażiku tal-valutazzjoni tat-trattament
xieraq kif spjegat fit-taqsima 2.1. L-iktar linja utli ser titmexxa ’l quddiem biex jiġi studjata l-lewkimja ta' dan it-tip.
2.2.2 Valutazzjoni prospettiva
Dan l-istudju x’jinvolvi
li jsir fuq l-annimali?
X’ser jesperjenzaw l-annimali?
Kemm tista’ tiġi kkaġunata tbatija?
X’jista’ jagħmilha agħar?
It-tbatija kif ser titnaqqas għal minimu?
Effetti avversi Metodoloġija u interventi Punti aħħarin
Valutazzjoni u
karatterizzazzjoni tal-
iżvilupp tat-tumur
Telf fil-piż u fil-kundizzjoni se
jipprogressaw mal-iżvilupp tal-kanċer
Nefħiet taħt il-ġilda jistgħu jikkaġunaw
skumdità, jaffettwaw l-imġiba normali,
il-pożizzjoni jew il-lokomozzjoni
L-annimali jistgħu jkunu iktar
suxxettibbli għall-mard minħabba
sistema immuni kompromessa
L-interventi ser ikunu bbażati fuq
osservazzjonijiet ta’ kuljum billi
jintużaw kriterji bħal telf fil-piż, telf
ta’ kundizzjoni fiżika, letarġija, eċċ.
Osservazzjonijiet u monitoraġġ ta’
kuljum tas-saħħa ġenerali u tal-
bidliet fid-daqs tat-tumur
Annimali għat-tnissil li juru sinjali
kliniċi li mhumiex taħt proċeduri
sperimentali bħal telf ta’ iktar minn
15% tal-piż, kundizzjoni dgħajfa
tal-pil, letarġija ser jinqatlu b’mod
dinjituż
L-annimali ser jinqatlu b’mod
dinjituż jekk it-tumur julċera, jew
ixekkel l-imġiba, il-pożizzjoni tal-
ġisem jew il-lokomozzjoni normali,
87
Il-mudell investigat ser jiġi mmutat biex jinħoloq id-disturb ġenetiku mbassar. Il-bidu tal-marda mhux faċilment jista’ jitbassar iżda s-sinjali
kliniċi jistgħu jiġu predefiniti biex il-bidu jkun jista’ jiġi karatterizzat. Ladarba jiġi karatterizzat, il-mudell ikollu bżonn jinżamm biex ikun jista’
jsir użu minnu matul studji sperimentali sussegwenti fuq trattamenti potenzjali għal dan it-tip ta’ kanċer studjat. Fuq din il-bażi, dan l-eżempju
jkun klassifikat b’mod prospettiv bħala MODERAT.
2.2.3 Riżultati
Il-valutazzjonijiet tat-trattament xieraq saru kif stipulat fit-taqsima 2.2 iktar ’il fuq. Ma ġiet osservata ebda anormalità fil-fażijiet ta’ żvilupp u fit-
tixjiħ sal-maturità sesswali. Il-kolonja ġiet espanduta b’annimali għat-tnissil u għat-tgħammir futur minn età ta’ 10 ġimgħat biex tinżamm il-
kolonja u jiġu prodotti annimali sperimentali ġodda. L-annimali ġew issorveljati tul dan iż-żmien u f’60% tal-annimali li kellhom il-mutazzjoni
ġie osservat żvilupp ta’ tumuri minn età ta’ 18-il ġimgħa. Il-kors kliniku tal-marda kien ta’ bejn 4 u 6 ġimgħat, f’liema punt l-annimali kienu
jeħtieġu l-ewtanażja.
2.2.4 Analiżi tar-riżultati
Valutazzjoni tas-severità reali
Ġie osservat li 60% tal-annimali li kellhom il-mutazzjoni żviluppaw tumuri wara li għalqu 18-il ġimgħa. L-istrateġija ta’ tnissil għammret l-
annimali li għalqu 10 ġimgħat. Il-potenzjal li l-pari tat-tgħammir jiżviluppaw tumuri tqies suffiċjenti biex jinbidlu t-tnissil u ż-żamma.
Imbagħad, il-pari tat-tgħammir tgħammru meta għalqu 6 ġimgħat u l-pari nfirdu malli għalqu 12-il ġimgħa billi nqatlu l-annimali rġiel tar-razza.
jew jekk jaqbeż dijametru ta’ 1.2
cm
L-annimali li juru sinjali ta’ marda
interkurrenti ser jinqatlu b’mod
dinjituż
88
L-annimali nisa tat-tnissil u tat-tgħammir ġew issorveljati kuljum biex jinqabdu s-sinjali bikrin ta’ żvilupp ta’ tumuri. L-annimali li ma ntużawx
u lanqas ma kienu meħtieġa nqatlu b’mod dinjituż qabel il-feġġa ta’ xi sinjal kliniku.
Sommarju
Annimali ta’ inqas minn 18-il ġimgħa – ebda effett avvers
Annimali minn 18-il ġimgħa li żviluppaw tumuri – ĦAFIFA minħabba punti aħħarin kliniċi bikrin
Annimali minn 18-il ġimgħa li żviluppaw tumuri u maħruġin għall-użu – ĦAFIFA jew MODERATA skont l-applikazzjoni tal-punti aħħarin
kliniċi.
2.3 Mudell ta’ ġrieden Ġenetikament Alterati – ĠeneĊtm1a(Funding)Lab
2.3.1 Kuntest ġenerali
Inħolqot kolonja ta’ ġrieden b’mutazzjoni fil-ĠeneĊ immirata għal linja ta’ ċelluli Staminali Embrijoniċi derivati mill-isfond C57BL/6N
b’potenzjal fenotipiku magħruf biex jiġu ttestjati l-imġiba u l-memorja. Il-mudell inżamm fuq sfond definit (C57BL/6N). Ladarba ġiet stabbilita
t-trażmissjoni tal-linja ġerminali ta’ ġrieden G1, sar skrinjar bażiku tal-valutazzjoni tat-trattament xieraq.
2.3.2 Valutazzjoni prospettiva
Bħal fit-taqsima 2.1, il-ġene investigat huwa mutant ġdid. L-intenzjoni hija li jintuża l-mudell fi studji futuri dwar l-imġiba li jittestjaw l-
effikaċja ta’ komposti farmaċewtiċi ġodda. L-esperjenza f’dan l-istabbiliment għallmet li l-maġġoranza l-kbira tal-mudelli simili ġeneralment
juru fenotip ħafif. Madankollu, kultant, b’mod mhux mistenni, mudell jesibixxi sinjali kliniċi moderati u għalhekk, fuq din il-bażi, dan l-eżempju
jiġi klassifikat b’mod prospettiv bħala MODERAT.
89
2.3.3 Riżultati
L-osservazzjonijiet u l-proporzjonijiet kollha tqiesu normali fir-rigward tal-isfond ġenetiku ta’ dan il-mudell (C57BL/6N) bi ġrieden omożigoti,
eterożigoti u tat-tip salvaġġ imwielda fi proporzjonijiet Mendeljani normali.
Meta għalqu 4 ġimgħat, ġrieden omożigoti u ta’ kontroll tat-tip salvaġġ saritilhom serje ta’ osservazzjonijiet u ġew ittestjati biex jiġu vvalutati t-
tagħlim u l-memorja. Dawn it-testijiet saru fuq perjodu ta’ 10 ġimgħat. Mal-konklużjoni ta’ din l-analiżi fenotipika, ma ġie osservat ebda fenotip
dannuż. Imbagħad, il-mudell intuża biex tiġi ttestjata l-effikaċja ta’ komposti farmaċewtiċi ġodda.
It-tgħammir tal-ġrieden eterożigoti pproduċa annimali omożigoti f’saħħithom li wrew prestazzjoni riproduttiva simili għar-razza ta’ sfond.
B’hekk, biex jonqos l-għadd ta’ annimali, intużat strateġija ta’ tgħammir omożigot. Għall-kuntrarju tat-tgħammir oriġinali, li fih il-ġrieden
omożigoti ġew idderivati minn tgħammir eterożigot x eterożigot, l-annimali omożigoti fil-grupp il-ġdid imnisslin permezz ta’ tgħammir bejn
ġenituri omożigoti kienu donnhom żgħar wisq u naqsu milli jerġgħu jilħqu d-daqs u l-piż tagħhom meta mqabblin ma’ ħuthom.
Għad li oriġinarjament il-linja kienet maħsuba bħala mudell tal-imġiba u l-memorja, saret analiżi ulterjuri fuq tessut u demm miksub minn dawn
l-annimali. Matul l-analiżi tar-riżultati tal-bijokimika tad-demm u l-analiżi sussegwenti tal-letteratura, instab li l-ĠeneĊ huwa proteina
trasportatriċi essenzjali li tintrabat mal-vitamina B12. It-tħassir tal-ĠeneĊ rriżulta f’waqfa fil-mekkaniżmu ta’ trasport ekstraċellulari li wassal
għal indebolimenti fis-sinteżi tad-DNA u l-metaboliżmu ta’ xaħam u proteina. L-effett ta’ din il-mutazzjoni ma kienx ikun jidher fi ġrieden li
jitwieldu minn annimal eterożigot mara peress li s-sors tal-vitamina materna B12 huwa trasferit fl-utru permezz tal-plaċenta lill-fetu li jkun qed
jiżviluppa. Għaldaqstant, in-knockouts oriġinali għal dan il-ġene kellhom biżżejjed B12 maħżuna għas-sopravivenza u t-tqawwija tagħhom
sakemm jagħlqu tal-inqas 16-il ġimgħa, u b’hekk ikunu żgurati tgħammir u fertilità normali meta mqabblin mar-razza ta’ sfond.
2.3.4 Analiżi tar-riżultati
Valutazzjoni tas-severità reali
Dan l-eżempju juri li ż-żamma tal-kolonja jista’ jkollha effett qawwi u mhux mistenni fuq il-ġrieden. Skont l-informazzjoni disponibbli minn
qabel u r-riżultati tat-tnissil u l-fenotipar primarji, din il-kolonja kienet tidher bħala waħda li ma kellha xejn speċjali. Loġikament, iż-żamma ta’
kolonja fi strateġija ta’ tnissil omożigot normalment tiżgura li jiġi prodott l-għadd minimu ta’ annimali, xi ħaġa mixtieqa sabiex jiġi minimizzat
90
l-użu ta’ annimali. Fenotipi dannużi imprevisti jistgħu jseħħu f’linji li qabel kienu miżmuma bħala annimali normali bla awtorizzazzjoni tal-
proġett. Bħala konsegwenza tal-effetti fuq it-trattament xieraq tal-annimali f’dan l-eżempju, dan il-mudell ikollu jittieħed lura għal
awtorizzazzjoni tal-proġett jekk tiġi applikata skema ta’ tgħammir ta' dan it-tip.
Sommarju
Tnissil u żamma tal-pari eterożigoti – Ebda effett avvers
Tnissil u żamma tal-pari omożigoti – Severità MODERATA għall-ulied ta’ din il-ġenerazzjoni, minħabba li jibqgħu żgħar u jonqsu milli
jitqawwew
Eżempju 2.3 - Dan jenfasizza l-bżonn tat-trasferiment ta’ dejta preċiża u utli dwar it-trattament xieraq bejn istituti meta jkun hemm il-
possibilità li jfeġġu fenotipi dannużi, pereżempju fil-forma ta’ ‘passaport tal-ġurdien’i.
i RSPCA GA Passport Working Group (2010) GA Passports: The Key to Consistent Animal Care. Southwater, UK: RSPCA (jista’ jitniżżel minn http://www.rspca.org.uk/sciencegroup/researchanimals/implementing3rs/gapassport)
91
