tasƔunt uṬṬun - riftime.com · 3 uṭṭun 01 abril 2020 tasɣunt: tadlsa n arrif uttun: 01...

24
Tasɣunt Tadlsa n Arrif tafɣad kur ixf n wayur TASEKLA TARIFIT, MA ƔARES CA N WANSA DI TSEKLA TAMEḌLANT Amesnala aked Mustafa Qaḍawi Tasmaqalt n “tazwagt” deg Izlan Imaziɣen di Arif Amsawal Tazrawt 22 10 UṬṬUN 01 Abril 2020 TASƔUNT Ẓẓu tira, a dd-ɣemyent d Tadelsa

Upload: others

Post on 19-Oct-2020

5 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 1

    Tasɣunt Tadlsa n Arrif tafɣad kur ixf n wayur

    TASEKLA TARIFIT, MA ƔAR

    ES CA

    N WANSA DI TSEKLA TAME

    ḌLANT

    Amesnala aked Mustafa Qaḍawi

    Tasmaqalt n “tazwagt” deg Izlan Imaziɣen di Arif

    Amsawal Tazrawt

    2210

    UṬṬUN

    01Abril 2020

    TASƔUNT

    Ẓẓu tira, a dd-ɣemyent d Tadelsa

  • Uṭṭun 01 Abril 2020 2

    Gi tallit a, Azrf

    ittwḍḍar mala ur ibdd x

    Tzmmar

    Mmis n ssi ƐbdlkrimYen

    na

  • Uṭṭun 01 Abril 20203

    Tasɣunt:

    Tadlsa n Arrif

    Uttun:

    01 Abril 2020

    Anemhal n usegded:

    Yarbas Design

    Tansa n Email:

    [email protected]

    Imeswizen:

    Andic IdirḤalim El MadaniMimun Amsbrid

    Ɛebdlmuṭṭalib ZizawiMunɛim AzegzaTaskla TamaziɣtSaɛid Belɣarbi

    Sliman BelɣarbiMustafa AynedMezyan Raḥḥu

    Muḥemmed InɛisaƐebdullah Lmancuri

    Ɛumar LmeddamMayssa Racida El Marraki

    Ɛebdelwaḥed ḤennuFarid LxalqiSaɛid Xuttur

    Arḥimi FawziḤakim Lwaṣtani

    Moḥamed RougieSaɛid Lferrad

    Nur Aɛrab

    Asettef d Usuffeɣ:

    Yarbas Design

    Facebook:

    https://www.facebook.com/Tadlsanarrif

    Web:

    https://tadlsanarrif.blogspot.com

    Agbur04 Tiɣṛi deg wamud «Afriwen n tfawt» n wezlawi (Muḥemmed inεisa)Ḥalim El Madani

    07 Arrif di 122 n issgusa: Jar tirelli d uḥwes Andich Idir08 Tasekla Tarifit, ma ɣares ca n wansa di Tsekla Tamaḍlant?Ḥalim El Madani

    11/12- Tameṭṭut tameqqṛant- Jar twizext n tidet d tarja- Tinufra- Tanessist- Tagrawla n isemɣan

    13/14- Balinsyana n Meɛnan- Inwjiwen n uɣlluy- Atrabas

    21/22- Azwag di izran n Arrif- Anɛarq n Arrif- Tasmaqalt n “tazwagt” deg Izlan Imaziɣen di Arif

    05 Tiɣṛi deg wamud «Ajḍiḍ n ucar» n wezlawi (Saɛid Lbusklawi)Andich Idir

    13- Tisunatin... i tmttunt d tudrt- Amesnala n Araq Taskla Tamaziɣt aked Mustafa Qaḍawi

    09/10

    20

    08

    04

    Iɣaṛḍayen d midden n

    «JohnSteinbeck»

    15 16 17

    Agbur

  • Uṭṭun 01 Abril 2020 4

    «afriwen n tfawt» d amud d amaynu, immarni d ɣar tsedlest tamaziɣt deg useggʷas n 2020. Yarbu 50 n tqessisin, urant s yijj n usekkil, asekkil n tlatinit.

    Ad nessenta zeg wezwel (le titre) n wamud «afriwen n tfawt» ntaf ɣarneɣ aṭṭaṣ n yezwilen ɣarsen arrimet d ict aked wezwel a, ksin tanzeɣt (la préposition) amecnaw: Reεwin n tayri, fad n wesɣad n karim Kennuf, ajḍiḍ n ucal n saεid lbuseklawi, lall n tidett n meryem meryami… ujar i manaya ntaf ijj wamud iksi ula d taguri tamezwarut d ict «afriwen». amud a n wezlawi «Najib zzuhri» qqaṛen as: «afriwen n useggʷas». azwel a ntaf ɣares ict n tɣuni d tameqqṛant aked tewlaft das yegga «εali busettati» s uya danita tfawt yexs ad zzays yini wezlawi tira, di tewlaft a ntwala adlis ṭṭawent zzayes tefray ggint afriwen.

    Yenna wezlawi ijj n wawal deg yijj n weḍṛis (texte) i yellan nzemmar ad t neḥseb d tamessizwrut wiss sin «awal yeṭṭaw, tira tɣimant» yellan d awal n aṛṛuman, d ijj n wawal iqad, deg uṛaq nnes ixess ad t neḍfaṛ, minzi d amxumbel d ameqqṛan mala ɣarneɣ imaruten ttarin maca war ssufuɣen bu tira nsen. S umedya «εumar bumeẓẓuɣ» uḍaṛebbi yura di qaε inawen n tsekla (asefru, ungal, amezgun…, assaɣ nnes ssnen t aṭṭaṣ n imedyazen d iselmaden d iseklanen… maca εad war d immarni ɣar tsedlest. Manaya war issefṛiḥ ca d ict n txessaṛt d tameqqṛant i tsekla d tutlayt tamaziɣt mala qqimen ammu war d ssufɣen ca, minzi tmaziɣt d tira i teḥdaj u zzayesent i ɣa tili, i ɣa teddar, i ɣa tiriw…

    Tameslayt i yessefṛaḥen aṭṭaṣ deg wamud a, d asegged n tira minzi azlawi isegged nnit tira nnes s iluganen (les régles) mseqqem, ntaf ɣares ca n yezgilen udrusen (les fautes) deg waddad ilelli d waddad

    amaruz (l’état libre et d’annixion) u netta war yeɣṛi bu tiɣuṛiwin timaziɣin di tesdawit, maca yeksi amnus i tmaziɣt s uya itari s tmaziɣt yif zeg waṭṭaṣ ɣṛin tmaziɣt di tseddawit. d ta d tawuṛi i yxessen ad yilin i wenni yeksin udem n umeɣnas. Maca amxumbel ameqqṛan ɣares ntaf deg yeyyar n tira d amḥas (la ponctuation) war t yeggi ca, mbla amḥas waxxa d tira aṛecment xef tefray war nzemmar ad xafsent nini d tira, ttɣimant d awal, nzemmar ad nini aqa azlawi war yuri ca, yessawal waha. deg yeyyar a n wemḥas ntaf amxumbel d ameqqṛan deg yedlisen n usefru arifi, minzi mkul ha mamec t isrusa, nemxellaf dayes, maca ad t negg waxxa s umxellaf, yif zi mala war t neggi, s uya d amxellaf i d ɣa yejjen tamunit.

    Azlawi yiwi d ca n tmeslayin d timaynutin war kidsent nennum ca deg usefru arifi amecnaw: asnewjew n ifiluzufeyyen (suqṛat, dikaṛt), εawed ntaf ca n tqessisin d timaynutin amecnaw «aɣaṛḍa» ujar umi dayes d yidar «Tum d jiri» amen ntaf tanya taqessist «tazzect» di yessawal xef wejḍiḍ, d tqessist «tisit» di yettini: (xzareɣ di tisit ufiɣ ixef inu wsareɣ, ggiɣ fus xef uɣembub, ufiɣ t εad d areqqaɣ) amen ntaf εawed «tazitunt», «Mucc d wejḍid»… , assaɣen a n yezwilen d ict n tmarniwt d lemmliḥ, d tanuṛẓemt n tebridt i ymeɣṛa i ytarin ḥuma ad xaṛṛṣen deg weklaṣi ya n tira. ntaf ɣar wezlawi tanustaljit i yellan ɣar wṭṭaṣ n imaruten deg umaḍal amecnaw min ntaf di tqessist n «ddcar inu» yessawalen xef tmagit iweḍḍaṛen manaya aqqa t ɣaṛ waṭṭaṣ zeg yezlaweyyen n arif, ittidar dayes assaɣen n imucan n tmurt (ibedduren, selwan, azɣenɣan) ntaf it ula ɣar «saεid lbuseklawi» di tqessist «tamurt n yakuc» zeg wedlis «ajḍiḍ n ucal» itidar d di tqessist a, imucan a (ifarni, iyarmawas, imimunen, tafarsit, buεeyyac, aεarwi…) taqessit a n «tamurt n yakuc» d tazirart ujar zi tqessist n «ddcar inu» itidar dayes wezlawi aṭṭaṣ n imucan, manaya aqqa t εawed ɣar «muṣṭafa buḥlasa» taqessist i tɣennej tseḍma n (ayyawen) «tammurt inu» ntaf dayes (imzuren, buyafar, miḍar…) manaya ixes ad yini amnus n umaziɣ d ijj, yexs ad yini «muḥemmed inεisa» war yeffiɣ ca zeg uxaṛṛeṣ n imezwura, itɣima ɣarsen yeqqen. εawed manaya itas d s teɣṛi d tmesla n iɣennijen, nzemmar ad xafes nini d ayam. yuyem d zzaysen. azlawi inεisa war xafes d yusi ca umedya nni ɣarneɣ di tussna n arif, amedya

    yettinin: «amedyaz n ddcar war yesfuṛṛuj» s uya di tqessist a n «ddcar inu» yessirar dayes imedyazen, iqqar deg yezli: «iḥṛamen xef sellaḥ, i wɣennij tteslan, tisfifin n lwalid d εellal d yetran» Manaya d asemɣaṛ, d tamewciwt n wazal i ymedyazen nneɣ, izli ya ineddeh aneɣ ɣar yijj n uɣennij n lmaṛḥum «ṛaciḍ nnaḍuṛi», qqaṛen as: «ɣennej lalla buya» ismeqqaṛa zi tẓuṛi tamezdagt amecnaw: «xalid izri» d tseḍma n ireyzam d yinniḍen…εawed di tqessist a ta, dayes assaɣen tjaṛṛan aneɣ ɣar tira n lmaṛhum azlawi «ḥmed zeyyani» s uya ɣares i ntaf (nunja, aṛqeyya). ict n tqessist nneɣni tessakkʷaḍ aneɣ ɣar yict n tqessist n wezlawi «saεid lmusawi», taqessist «iɣeẓaṛ n letnayen» lmusawi yegga as: «iɣeẓṛan n arif».

    Azlawi war lli bu ɣar issarzef d ifiluzufeyyen waha, ntaf ɣares ula d axaṛṛeṣ d afiluzufi am min ntaf di tqessist «abrid n tfawt» mani ittwala laxaṛt tettawi ɣar tudart. «abrid n tesɣaṛt ittawi ɣar laxaṛt, abrid n laxaṛt ittawi ɣar tudart» izli ya mala yesla as yijj war yessin deg usefru niɣ di tfiluzufit ad yini: min ittini wa? mamec tegga laxaṛt i yettawyen ɣar tudart? ddeg a n tira εawed smanant id amaru d ameɣnas yarezzun tasɣaṛt nnes, u ameɣnas n tidett itwala laxaṛt xef tesɣaṛt d arrbeḥ niɣ d awaḍ. issexdam aṭṭaṣ iwalen aqqa ten ɣarneɣ di tussna nneɣ tarifit, awenni ursil (expression figée), di tqessist «Xdem ccɣel nnec» sin n yiwalen neqqaṛ iten isaqaṛ d zzayes izli: «War ttidfen ɣar yenjan jar yiccar d weksum, war ttidfen ca yizan xmi yeqqen uqemmum» di tqessist «armad» ntaf «ḍaṛ war ilemmed illa s inedrifen», di tqessist «Imfawiyen» ntaf ijj n wawal issenfel dayes cwayt ḥuma ad zzayes yawi izli, di tussna nettini as: «rqendir isscan tfawt maṛṛa i ddunect, itejja ixef nnes di tallest» azlawi yenna: «rqendir yesscan tfawt maca yeqqim d ayujil». ntaf it εawed iteqqen ula ɣar tḥuja n wamiwa (l’oralité), mani yettini di tmedyazt «kulci ifessi»: «sefses alli nnec, egg min yegga yensi» ineddeh aneɣ ɣar tḥajit n yensi d wuccen umi udfen ɣar tebḥirt, uca uccen yeqqim itett waha, insi issexdem tiɣit, itett itqellab ḥuma ad as iεdel ad yeffeɣ zi tebḥirt nni.

    Rmizan n «lalla buya» ntaf it yaṛzit, war xafes ibni ca taqessist nnes, tameɣṛuḍt yellan deg yezlan d timesseḍfaṛt (a, a, a) ntaf itt ɣares, di ca n tqessisin, ntaf ɣars tameɣṛuḍt

    n ugensu niɣ n daxel (interne),niɣ nzemmar ad as nini yura s arrimet n (a,b/ a,b) s umedya (example) taqessist «tazzla n tfawt», tameɣṛuḍt nnes d (an), dayes tameɣṛuḍt nniḍen (uct). u truḥ amenni al ameggar (an), (uct)… manaya war t ntif ca ɣar maṛṛa izlaweyyen, tabridt a d tamaynut teqqen ɣar min yellan d atrar (modernité) aqqa tt ɣar «kennuf» aṭṭaṣ, awaren as «bilal weεlas». ca n twalatin ntaca zi tqessist n wezlawi tuzeɣ, tefsus aṭṭaṣ, war dayes ca tamessefrut (la poéticité), ntaca zzayes d awal waha zi ssawalen maṛṛa yewdan, amecnaw taqessist «abeddel d ubehdel» Waxxa issexdem dayes aṭṭaṣ n tmeɣṛuḍin d yiwalen msarwasen war daneɣ d ileqqi lallaɣ d tewlafin. mala nessiwel xef umawal, yura t s minzi ɣar gzun maṛṛa yewdan, s tirifit, war issexdem ca amawal atrar ɣir ca n yiwalen ṣafi udfen d am (tilelli, amezruy). issexdem ca n yiwalen d iqbuṛen weḍḍaṛen (inguren, tmasext, yarden, icendriren, isran, ukkan, acfir, …)

    ict n tannayt (remarque) nniḍen d tameẓyant, zzayes i ɣa nenfafar, mamec yeqqaṛ wezlawi belli tiqessisin a deg wamud a war lli al ami d ass a i tent yura, issenta tira zeg iseggʷusa n ttesεinat, meεlik tuɣa mkul taqessist yegga adu nnes amezruy melmi tent yura d mani ili yif s waṭṭaṣ minzi tira s umezruy nsent tettili ɣarsent ict n tcuni nniḍen, itili ɣarsent wazal (valeur) d ameqqṛan.

    ɣar umeggar nessitim zeg umaru «inεisa» ad d yessufeɣ maṛṛa min ɣares d tira, ad iswiẓẓeḍ ɣar qaε inawen n tsekla (les genres littéraires) maɣar lla? nessitim ad d yarni amuden nneɣni, ɣir ixess jar wamud d wamud ad naca s uṣuṛif nneɣni, s wesneflul d amaynu xef umezwar, d ixaṛṛiṣen nneɣni…

    Tiɣṛi deg wamud «Afriwen n tfawt» n wezlawi (Muḥemmed inɛisa)

    Yura t : Ḥalim El Madani

    Tiɣuriwin

  • Uṭṭun 01 Abril 20205 Tiɣuriwin

    «ajḍiḍ n ucar» d ijj n wammuḍ d amaynu immarni d ɣar tsekla Tamaziɣt, ismun ca n tqessisin yura wezrawi arifi saɛid lbusklawi, iggin tizemmar nnes timeqqranin hima asenflul nnes ad iẓar tifawt n tudart.

    Irur wezrawi nneɣ deg ussegwas n 1970, di dcar n imimunen id yusin di teqbict n Ayt tuzin, yeɣra di tɣerbazt n lmaṭar di Nadur, mammec isiɣa xef tɣuri nnes di Fas, iyyar n tfelsafit, rux aqqet d aselmad di tesdawit n Muḥemmed amezwaru di Wejda.

    Ammud a wanitati, d amezwaru ɣar wezrawi yura s tutlayt n Tmaziɣt, Saɛid ttuɣa ixs ad issezwel adlis nnes s «tamurt n yakuc» maca ɣar umeggar ifarn as azwel n «ajḍiḍ n ucar».

    Awar n (ajḍiḍ) ikessi abarru i inumak (rmɛani) izemmar ad aneɣ yini tirelli, d dcar id aneɣ id itawyen iẓewran, tamurt, dcar…

    Azrawi zeg wesmuni a n sin a n iwaren, axmi yarzzu ad yeẓẓu tirelli, di tmurt yedjan d iẓewran nnes ataɣ ad terqeḥ niɣ ad tslellec taderfit (tirelli) .

    Zeg ijjen uɣeẓḍis nneɣni, ifaren uzrawi i wamud nnes, «ajḍiḍ» d «ucar» ntaf qqnen ɣar yeyyar n ugama (nature) ra d awraf n wudem n udlis d ict n twlaft n ijj n dcar, mani days ntaf (tuzzeyzewt, iscra, azɣar, idurar, drus n tudrin twasseysent xf idura», manaya iticc aneɣ d ijjen uxarres d amezwaru, itejj aneɣ ad ntwara belli azrawi itɛin issawar xef ugama d iẓwran nnes.

    Awru d i ma ad naǧeɣ deg ugensu (daxer) n udlis, ad naff belli tiqessisin a n saɛid msebḍant xef sin, tinni i yura deg issgusa imeggura (zi 2004 ar 2007), ticemt (majorité) nsent zzugar tent, yura tent jar Wjda d Nadur.

    Tinneɣni yura tent di timidi wis 20, (jar 1991 d 1996), umi tuɣa yeqqar di Fas, tiqessisin n «asqar acemlal» d tiquḍaḍin xef tiqessisn n «umsucci».

    Amawal isqeddec wezrawi yeccur s min iqqnen ɣar ugama, ddegg a n izrawyyen teqqnen ɣar tinmel tarumantikit, amawal a ɣars twasit

    nnes tameqqrant, jar tiqessisin n Saɛid lbusklawi amec i ɣa nḥaḍa di tqessist n «ujḍiḍ n ucar»

    «a ajḍiḍ n ucar!Tuɣa cek d reɛwin n uṣemmiḍ

    Di ṣmayem iggwaren.Isecra n ujenna ttemrawan s rebhut

    n jennet» (Asbṭar wis 28)

    Xminni ntmuttuy zi tqessist ghar tenniḍen, ntaf ɛraḥar yura tent marra di tneddam, waxxa amenni daysent tifras n dcar, mani yeyma, yesseɛḍa temẓi nnes di tmedditin nnes, maca zeg ijjen uɣezḍis nneɣni, azrawi izedɣ it uxeyyeq d tfeqqeḥt ɣar mani isyura, ḥuma ad nades ujar ɣar tfeqqeḥt nni, ad as nɣar taqessist «dcar inu»

    «a dcar inuMin ismmesklen dcar inu !

    Min ismmesklen ijḍaḍ n dcar inu?»(Asbṭar wis 80)

    Amaru itru xef waddad nnes, mani war iqqim itaca akd reḥmu n twiza d tumart n dcar nnes, ra d ijḍaḍ war qqimen amen iten ttuɣa:

    «aṛzen wafriwen n yejḍaḍ n dcar inuFesyen wussan n iɣayden n dcar inuMuden s usennan izuray n dcar inuKulci iqeṭṭeṣ, itwaqeṭṭeṣ di dcar inuKulci ibbarcen, immeskel xef wul

    inu»(Asbṭar wis 80)

    Azrawi mani imma iraḥ ikessi Arrif, d refwaḥ nnes, iraqqen n Arrif, ɣar sen ansa nsen ameqqran jar izran ifetter, mani id ɣa idar redcur d tneddam di tqessist n «tamurt n yakuc» s ict tɣara (style) tecna:

    «a idurar n ifarni !Mani baṭaṭa ttnanna tarenni;

    Reɛwin iceṭṭeḥ di rɛenaṣar,Tiniyba ḥettcent di reɛṛasi»

    (Asbtar wiss 33)

    Saɛid issudem taqessist nnes s iseqsan, war ɣar yedji tamrarut (réponse), s tmukrisin yuyren tt, maḥned ad yarwer zi rfhamet n tmsrayin imxumbren, mani tiqsessisin n lbusklawi ddakwarent d tisarrawin nnedyent imeɣrayen deg uyermam n uweḍḍar n tmukrisin nnes:

    «a atarras!Ma cekk d cekk?Ma cekk d win?»

    (Asbṭar wis 37)

    Rxezrat a tafelsafit, ɣar s amcan nnes, ittxes zzays wezrawi ad issars timukrisin, ad isrur axaṛṛeṣ, ad ismaṛṛet umeɣray, ad as yarbu amnus, di tqessisin nni s yiman nnesn deg usbtar wis 36 ad as nɣar manaya.

    «ma d tidetAd iffu rḥar tiwecca?

    Ma d tidetAd iffu tiwecca?»

    Tayri tezdeɣ buḥber wezrawi, isḥessa akids tmudjuɣ jar waḍuf d yexsan nnes, maca xminni ttiri tanyebut nnes war ttir arendad nnes, yarezzu xafs itettar ad as tewc afus nnes, am di tqessist n «wcayi d fus nnem»

    «wcayi d fus nnem, a titrit n refjar!Ad nhwa iɣezran, ad ngeɛɛed

    idurar»(Asebtar 69)

    Xminni itiri tggwej xafs tenni ittxes, itejjat ad iẓẓuyet rxezrat nnes, manaya ad as ɣa nɣar di tqessist n «ẓẓuyṭegh cem» asbetar wis 48

    «ẓẓuyṭeɣ rexzrat nnem, s tiṭṭawin nni n ssar

    ẓẓuyṭeɣ tiwalin nni, tadsa cwayt ujar»

    Maca tayri lebda ɣars wudem amarẓag, taneybut war tiri ṭṭaf i wenni ittxesn, ameggaru ya itteg tarezzut nnes, ataɣ ad tyaf, ad ɣars tedwer tumart nni, ad yaca akd uɣezdis nnes yecnan zi tmexsa, axmi di tqessist n «dwl d ɣari dwl d»

    «arezzuɣ xafm di tarezzutSseqsiɣ xafm iseqsan

    Ma war d am tifeɣ tanfust»(Asbtar 55)

    Tarezzut itiri ɣars umeggaru, maca ttili d ict, taggara (la fin) ɣar wezrawi nneɣ netḥaḍa days aṭṭaṣ n tetrajidit xminni itiri wezrawi itwara timexsa nnes, maca war ɣars tizemmar ad ɣars iṣwiẓẓeḍ, ad as nɣar taqessist a deg usebtar 54.

    «mammec ɣa ggeɣ ad zvwiɣ iɣzar nnem weḥdi?

    Aysum iwḍa xef ifassen aḥemmul nnem itawi»

    (Asbtar 54)

    Tetrajidit iftel wezrawi nneɣ, tidet tɣeṭṭer ifadden tsemketta aneɣ s tenfas n itwassnen deg umaḍal netḥaḍa amyey n isli d tselit, ttic d zzays tmajut n tenfust n rbaz n arrif (xzar Andich idir, aghemmis n

    Tawiza, uṭṭun 147, juillet 2009).

    Xminni tayri tyura s tayri s unuri, ad as nɣar di tqessist n «arzfeɣ d ɣar umḍel nnem»

    «xaṛṛṣeɣXaṛṛṣeɣ ad ɣzeɣ,

    Xaṛṛṣegh ad ɣzeɣ amḍel inu tama nnem

    Ad mteɣ ura d nnec ḥuma ad ddareɣ akidem

    Ḥuma ad ddareɣ akidem …»(Asbtar wis 68)

    Azrawi aked uyenni yarezzu ad issiweḍ iraɣan, niɣ tibratin nnes minzi mkur azrawi d tɣawsa nnes, saɛid netta zeg izraweyen ɣar yedja abarru n tebratin am axmi itxes ad issiɣ fus nes i ifassen n imeɛḍar ammu ntaf di tqessist n «amɛḍur»

    «a ameɛḍur n tfuct iɣelyenTudart nnec d ajḍiḍ war iṭṭawen

    D tabrat iqqarsen»(Asbtar wis 43)

    Mammec itbedda ura akd timɣarin

    «sijj d ad tẓard azmez mammec ismsekel tafart

    Ssij d ad tɣard , tirelli d azyen zi tudart

    Ssij d ict n twala d tadbirt, ict twala d tamɣart»

    (Asbtar wis 75)

    Ura d tabrat n imezwura, yarezzu ad tiṣṣiweḍ i wmeɣray maḥned amezruy nneɣ ad as arren taynit, ad as ɛawden tira zeg umaynu, ad farnen zeg ixarriqen i days amec i ɣa nɣar di tqessist n «tabrat imezwura»

    «tabrat imezwura a lallas n tebratin!!

    Cemm d reɛwin n unebdu d rɛenaṣar n taliwin!

    Cemm d tiggezt yarcmen di taynirt n tmaziɣin !»

    (Asbtar wis 53)

    Azrawi zeg wamud nnes amaynu, yiwid akids riqqi ntaca akids s taẓyuḍi n tutlayt, neṭṭaw aked ufarg n ijḍaḍ nnes, ntmetta akids, itejj aneɣ d ad nerqeḥ d aɣemmuy, s uya nessitim zi saɛid lbusklawi ad anɣ isqas zi twarat ɣar tenneɣni s tqessisin nnes timaynutin, minzi saɛid xminni itari, war yedji itari zi teɣmart nni wa waryaz izzuyten dcar nnes waha, maca ittri zeg utarras nni afaylasuf itejjan tutlyat tamaziɣt amecnaw ijjen warcti ni i zi izemmar ad zzays igg min ixes.

    Tiɣṛi deg wamud «ajḍiḍ n ucar» n wezlawi (Saɛid Lbusklawi)

    Andich Idir

  • Uṭṭun 01 Abril 2020 6

    • Titi s ugurs n ucal ula tarwla• Bṭṭu, ijj it id umiγis• Fiγar ur ittqqs i ixf ins• Takṭṭuft γir tettjawan, tettgg afriwn• Innuγ ubuṛqi gi ṭjja• Ijdi ur ittgg asɣun• Zzin x ulili iṛẓg ur iγlli• Ikurdan ur dagsn bu acmlal• Tmun tyya x tyya, lla wi γa yinin lla• Aγmbub i tεdawin, ul i tkccawin• Immut wuccn; nqḍεn lεyaḍ• Ssnqs zg iγyal ḥuma ad ilqḥ uzir• Ittkks zi tbarda ittic i uγyul• Tẓra islman, tettu Sliman• Wnni innan lεib iqqim as dg uqmmum• Llaḥ llaḥ ur ittiṛu ddllaḥ• Abrid n uεcci ur issiwiḍ mani• Adεmac gi lwsṭ n iḍṛγaln qqarn as bu

    lεyun• Llahu Akbar, ur t tkssi γir tmzida• Ayrad, xmi ittwsir ttxṣn ad t ccn yiṭan• Aγddu ittmcca x tmẓi• Ssiwl x unbji, sswjd amnsi• Mmnγn ifulka, ikka lḥal gi tmalla• Tamllaḥt tnna as i zzin: Kkr ad qqimγ!• Ttgnfan imrrizn, ttγiman wawaln• Uccn ittmtta, akεb ittkk iεdda• Ittgg sksu γr uγi n jjiran• Ajrtil ur ittbddi• Ittett ag wuccn, ittru ag umksa• Wnni ur itticcn zi drus ur itticc zg waṭṭas• Wn iccin yaẓiḍn n midn ad iεlf yn ins• Ittettr aγi, isnuffur taqdiḥt• Mmis n tixsi ad t icc wuccn• Ul ttggn t i tsirt, ur t ttggn i bnadm• D nc i issnen tasliɣwa n tmurt inu• Wnni irzzun tammemt, ad iṣbṛ i tiqqst n

    tzizwa• Umam ad cem iffeẓ war cem isɣedji• Umak ad c iwwt, ad xk iwwt• D iḍarn n ubujil i iɣṛṣn trakna• Ssillɣ tɣuzi, ad tjjiwnd tazart• Amcic ur ittili d aɛssas x uksum• Ddwa ci d anbdu, ma lɛid ikka iɛdu• A lbbictt! A lbbictt! iffɣ d akccic• Mmutnt tiṭawin, qqimnt tartiwin• Taṣṭṭa tettṛẓẓa x min tuṛu• Aman n uglmam ula aɣi n ccmayt• Ictn i ittkkn x wuccn• Akrarn ttwsirn, izmarn ttmɣurn• tettgg lḥnni x ticcin• Uccn agṛṭiṭ, mri yufa attaf qqaɛ uccanen

    d igṛṭiṭn• Iḍaṛn mri ur ttmsiɛifn attaf ur ggurn• Ur ggin tasirt ar wami jjiwnen aɣẓaẓ• Taṛẓugi n tmurt inu, ula tammemt n

    tmurt n middn• Amzil iccat, memmis iḥffd• Ijjn icca ibawn, ijjn uffn dags• Ij ubaw ur ittgg tamriqt• Tafunast twwi, agnduz iṛwwḥ• Ur ittett, ur ittkks fus• Inna s wuccn: Ggiɣ tnayn n lmuɛsiyyat;

    cciɣ tyaẓiḍt gi ṣṣmaym, cciɣ tixsi gi llyali• Wnni ur ittggʷdn issaggʷad• Ḥama tin, ḥama ta; ad tffɣd rid tin, rid ta.

    umi tarzm tawwart n wmrabeḍ ḥama ad tzzerz taneɣda n ucar x wndṛ nns, ad tssk tasṭṭa amen ttgg zi mermi, Mamma n Mmuḥ u Ḥeddu tenneḍ zzays tmurt, ikka xafs uynni, tewḍa x wndṛ, tkka ssin d abrid.

    D Hmmut n Meẓẓyan, d yusin ad tawi ccmeɛ i wmrabeḍ, i t din yufin tqbar x wndṛ. X umzwaru ttghir tmmut. Umi t id ɣars tksi tufa ɛad days tudart. Tuzzr ɣar tmszizdct, tuym d ict n tjra n waman d ismmaḍn, turra s tn x uzllif. Tzzerz Mamma n Mmuḥ azllif nns, tarzm tittawin – maca ur tssin mani tella.

    Tamɣart a i ttuɣa zi rbda d tawssart, ur itwassen mayn ɣars n isggwusa, tuɣa tudart nns ttenneḍ x wmrabeḍ: tzruza xafs taneɣda, tssekka taseṭṭa, tessadaf timzyar... ur ɣars bu tudart barra n wmrabeḍ: ur ɣars axxam, ur ɣars rwacun – axxam nns, arwacun nns, tudart nns tsmun -i-tn gw mrabeḍ.

    Wi yksn arrud x wmrabeḍ? I wmrabeḍ mayemmi ur as ynɣi ifassen i wnni xafs iksn arrud nnes?! Mayemmi ur ṭ iqḍiw zegw aɛrur?! Iwdan tnduddu zzaysn tmurt: mamec yegga wnni yjjiṭ wur nns ad yegg mayn yegga i wmrabeḍ: amrabeḍ umi tnnḍen ḥama ad ttaren anẓar xmi tewta tzawa; netta i ɣar ttrunt tmɣarin i wmi tfreɣ akid iryazn nsnt niɣ i wmi uḍnen tarwa nsnt...

    d tidet, tuɣa tslan di tnggura nni mmis n Badi issawal g imrabḍen, itini xafsn blli nitni d iwdan amacnaw nccin, ur ɣarsn tizmmar ad wcen ula ad ksn... d tidet, yusa sn d wawar nni yffeɣ abrid; maca ur days tiwiyn: mmis n Badi yffeɣ iɣra cway di tneddam, u d tiɣri nni is iḍarnen azllif: marra inni ɣar tɛdu tiɣri tffɣen abrid... u snnej i way, mmis n Badi issawal x imrabḍen, ur illi x wmrabeḍ nsn

    nitni!

    Maca tuɣa din ca nniḍen ur illi nican g sggwusa nni: ttbaṣa n Yamna el Xmmari d tsfifin n Mimunt n Srwan dwrent tudrusnt di tudrin d rswaq; udfnt-i- d ca n tsfifin nniḍen, issawal daysnt yijjn s marra mayn ɣars d tizmmar; awal nns jar taɛrabt d tmiṣrit u tilivisiun. G wmzwaru tisfifin a tuɣa tilint ɣar usrmad n tinmel waha; akd wussan dwlen aṭṭas n yinni tuɣa yɣrin cwayt uca ffɣen zi tiɣri ssaɣen tnt; ar ami ur tqqim bu taddart ur t udifnt.

    Tisfifin n «ccix kick» (ammu i-s- ittini Badi) ksnt awal i iwdan: ur qqimen iryazen ssawalen x wnẓar, x tyarza, x tmeyra...

    gw ayrawn di tmzida, di tmɣriwin, di ssdaqi, imcraz d initciten ur qqimen ssawalen: ksen asen awal «inni yɣrin», inni itslan ɣar tsfifin n «kick». nitni waha i yssawaln: ssawaln aṭṭas, maca x ca nniḍen. Gw awal nsn i di tṣṣur tmaziɣt akid taɛrabt tasnt –i-d aṭṭas tawalin: “bidɛa”, “cirk”, “kufr”.

    Akid wussan, zegw ami ur qqimen imuɣar ssawaln, tuzeɣ tala tazuggwaɣt (ur qqimen iḥudriyyen ɣezzan t kuy assuggwas am zic); aglmam n izizawen yccur d s ubryuḍ, aman nns ursuḍen, zegw ami ur qqimen farḍen t imzdaɣ. Inni yzʷan ɣar Ujmmaḍin ssaɣen sitirnat n waman, itawitent-i-d bu ukamiyyu zgw aggwaj, ggarent di tmzizdit itwaggn s tsima x tzɣwin n tudrin nsn timaynutin. Irwacunen ur ɣar illi bu ca n mmitsen ajmmaḍin ssekkan tarwa nsen x wɣyul ɣar wɣbal n lmxzn yiggwjn azyen n wass n wbrid ḥama ad ccaren tibidutin yuran zi zzeyt s waman (iqubac n traxt ksn, ur qqiment s uyt umjjaw messrent-n).

    G isggwusa nni ssntant tmɣarin

    tinint «salammu ɛalikum»: zzat uya tuɣa ttinint: “ɛawnk” – “salammu ɛalikum” tuɣa ttinint iryazn.

    Mmis n Badi idwel ur iticc afus nnes i tmɣarin: “ḥram”. D tamɣart nns i yggin “lḥijab” (tasɣumbart) d tamzwarut: tuɣa timɣarin teqqnent taḥṭṭawt niɣ d tahinat di taddart u dg iyyar, teṭṭfent zzays acnkuk nsnt. Gw uraren d tmɣriwin tqnent tasbnect. “lḥijab” n tmɣart n Badi yddar azllif, itnneḍ i yiri d uɣembub, ar aɣsmir d tammiwin.

    Akid wussan dwlnt tmɣarin marra tqqnent “lḥijab” amacnaw tamɣart n Badi. Imara ca n yict ur tteggi, ssawalnt days tinniḍen; tinint xafs : “ur telli x wbrid”.

    G isggusa nni i tbbuhli Tutuḥ: ugin tarwa nns ad ssiwḍn sksu ɣar tmzida ass n lɛid, amen ttuɣa iteg babatsn. Nnan as: “tamzida i tzallit ur tlli n macca”. Tutuh ur s-t yisi wqrab, nettat i d ikkarn x ḥennas d yemmas teggent sksu x txsact d tmellalin, tccarent tazuwḍa, teggent g wndu, ssekant-t ɣar tmzida ḥama ad zzays ccen imẓẓilla.

    Ass nni tqqim Tutuḥ ttḥraywa, ttnneḍ i taddart, tarzzu mamec ɣa teg ad tssek tabqect nns ɣar tmzida. Mani ɣad tsnuffer nettat udm nns? Mayn ɣa tini i ymmas yiwḍen mani ɣa naweḍ marra? .

    Ur d tusi tfuct ad tghri, ar ami ttugha Tutuh tnettvar arrud nns, tggur tssawal akd ixf nns.

    Deg isuggwusa nni i twaysin iẓra n ucarcûr n tmzida n tqrint – mani ttuɣa tawynt tmɣarin tarwa nsnt ḥama ad ggenfan zi tqqrint: itwanna d Badi i zzaysn yggin aynnir i wydi nns.

    Mamma n Mmuḥ u Ḥeddu, lall (radj) n wmrabeḍ, ur tkki ca awarni umi itwacar warrud n wmrabeḍ uca temmut.

    Arrud n wmrabeḍ

    Yura t : Mimun Amsbrid

    Inzan n Arrif

    Inzan d Tanfust

  • Uṭṭun 01 Abril 20207

    Amssizwaru

    Itass d umegrad a maḥned ad nssij xf tidet n tmeqqant i tuɣa jar Arrif ak timura nneɣni, ra ak Marrakec niɣ ra ak Sbanya d dzayar…

    Arrif amec yeqqar Jerman ɛeyyac dg udlis nes «izuran n imenɣan n arrif», ameggaru ya ira yedja Lebda zi tmura itwaḥsaben xf ssiba, ak uɣezdis nneɣni din timura n Rmexzen, Timura n ssiba i di yedja Arrif ak tiqebbar n Atlas Timaziɣin fɣent xf tanbdaḍt tanammast n rmexzen Amarrakeci, minzi amec qqaren aṭṭaṣ n imarzzuten deg yeyyar n tmessna n umezruy belli irifien tefɣen xf mkuy tanbaḍt war tfrinen s ufus nsen, s uya ntaff taymbraṭurect taɛutmanect taturkect tbedd ɣar ibuda n yeɣzar n merwct war tarni ca ɣar zzat minzi iturkien tuɣa ssnen min i ten itrajan zzat nsen.

    Taqbitct tarrifect zi rebda tuɣa tessgûr ixf nnes s ixf nnes, da nzemmar ad nini belli Arrif zi rebda tuɣa ɣar s azarug nes d tirelli nnes, u azarug a itadef ra ɣar daxer qaɛ. Mukr taqbict tuɣa war tidef di tmesrayyin n tqebict nneden, s uya taqbict dja ɣar s azarug nes ademsan d usertan u tettwassen s ca n tantala nnes, ra d timɣarin n mkur taqbict kessint deg udem nsent ict tigezzt tsfarrez itent xf temɣarin n tqebbar nneɣni, amec imezdaɣ n Arrif am imaziɣen marra tuɣa sguren ten di tmqanin nsen ak wayawya aṭṭas n izerfan ɣar yedja aẓwar ak islam n tudart nsen.

    Agama n Arrif

    idurar n arrif ussin d deg yzzermeḍ n tmurt n Marrakec xf uɣezdis nes din Dzayar, anaw n ugama nnes day s aṭṭas n idurar amec iyedja xf tma n yill acemrar anammas tamurt nes tuss d am tesrit n wenẓar zeg yeɣzar n Tmerwct ar tandint n Tinjis, ijyulujien tɣiren belli taseddect n idurar n Siranibada deg yeffus n Ibireya d tmurt n Arrif tuɣa msersaqen qber ma ad msbḍan, tqiccet yuɛran di arrif nettat d Tidɣin u ruɛra nes itakkawḍ ghar 2.465 M, snnej i tzeqqa n yill.

    Taseddect idurar n Arrif temsbḍa xf ten n Aṭlas, day s aṭṭas n izuɣar d taganin n tseklutin n tayḍa d reɛerɛar d ubedjuḍ, maca aḥwes asbbaynu isquccar itt di tferkewt n uḥwes nes xf arrif ak tarwsa n umecraz arrifi d ucmaḍ n tmessi…(1)

    Cway zg umezruy yudjɣen

    Arrif zi rebda tuɣa day s imezdaɣ teddaren day s, u ggin tasebbabt ak waṭṭas n midden zg uzir umezruy ak ifiniqiyen, ggin tineddam am Rusadir (Mritc ruxa) d tiṭṭawin, awarnas Tinjis

    di rqan wiss smus qber i tlalit n mass ɛisa.

    Awarn as dwren ayyawen i ifinqiyen iqerṭajyen nitni i yedjan zeg iyḍuḍen ijehden maca awarni imenɣan ibunikiyen jar ikerṭajiyen d irumaniyen, d ufuɣ n Ruma teɣreb zg umenɣi nni yedwer arrif zi Mawriṭanya taṭanjit, zi senni yemsar umenɣni tanya jar irifien ak iwandaliyn u ɛawed ak ibizanṭiyen d waɛraben…

    Dg ussgwas n 710 n tlalit, ysselmes Sareh mis n Mensur tageldant n Nkur tarrifect, umi udfen irifiyen di ijjed n Muhemmed.

    di 1490 ttfen isbunya mritch u ḥwsen tt u teqqim ɣar sen ar djexxu. di 1859 msaren imenɣan n irifiyen ak isbbunya niɣ amec itwassen imenɣan n tiṭṭawin, manaya s tagdelt amezruy unṣib i nzemmar ad naff dg idlisen n awank amarrakeci.

    Maca deg umezruy yiriwen n Arrif din aṭṭas n tmsesrayin war tettwassnent ca aṭṭas amecnaw tageldit n temsamant… s minzi imaziɣen s umata war urin ca amezruy nsen s ufus nsen, maca urin xaf sen yennɣni s minzi aṭṭas n tidet truḥ, s uya ntaff aṭṭas n inemzruyen sweddaren tidet u arnin d abarru ixarriqen xf Arrif niɣ xf imaziɣen maḥned ad awḍen ɣar ugmuḍ n min inna unemzruy agranzi Pubel.

    Deg umegrd a ad nekk xf tfrekiwin i yekka arrif xf 122 issgusa zeg ussgwas 1889 ar 2011, zg umenɣni n ibeqquyen ak Bucetta lbeɣdadi ar umussu n 20 febrayer d raxart n smuds n irifiyen di iyuren yeɛdan.

    Ad nbedd ɣar kuy tferkwt ad as nwc min tzḍahedj, u deg imegrad nneɣni ɛad ad nedwer ɣar awank Arrifi niɣ tamurt n temsamant bac ad nekkes tayyut d tadjest xf umezruy nneɣ n Arrif .

    Cwayt zeg umezruy yuḍsen

    Di rqan wis 19, tameqqant i yarrwen rmexzen d arrif ira teccur s imenɣan d ukasan (Haines), u deg yeyyar a yeqqar uɣemmis Afransis (l’observateur de moyen orient) deg uṭṭun n wass 21 Desamber 1958 «aqqa irifien zi rqan 17, nitni day sen taɣennant, war qebbren ad xaf sen tiri ca n tenbaḍt ɣar tenni ifarnen s ifassen nsen, s minzi arrif rebda ira yedja ɣar s azarug nes, s uya isseɛda ict n tsekna tzzugart n imenɣan ak rmexzen»

    Amec yenna tanya anmzury d umarezzu Afransis August MOUIERRS deg udlis nes “amarrakec ur itwassnen” xf irifiyen manaya: “aẓwar nsen zeg

    iẓuran iqsḥen deg umaḍal, ijjen n uẓwar ɛemmars ma tuɣa t adu iwnfur, u itɛin aẓwar i yedjan waḥdes deg umaḍal, i war xafs yeqqar umezruy ca n rɛib, igherf a amezyan, tuɣa ɣar s azarug nes di marra tiwula, s uya arifi itxes ammur nnes ar weɛbaḍ»

    Irifiyen itxsen tirelli d rmexzen iyxsen ad iḥwes yejja rebda ad inni irifiyen jar asen d imenɣan ujar zi tawala n uzedjid aɛalawi smaɛil, amec rebda rmexzen amec nniɣ di temssizwarut itarra arrif ɣar timura n ssiba u yerenni itraɣa asen s darija «msaxeṭ sidna», awar a i tuɣa ig itesra aṭṭas dduktur arifi muhmed lbeṭṭiwi wami ira yedja d anecruf di ujda deg ussgwas n 1984.

    Xmi i ɣad yxecc assgwas n 1810 ad ysqad sriman aṣulṭan aɛalawi ijjen lḥerka ɣar serwan, ad day s isscmeḍ tudrin d redcur, u ad yacar iḥnjaren bac ad ten isqeddec deg umsbudder ak ddaribat i ɣad wcen irifiyen maḥned ad arren tarwa nsen, tabridt taɛeffant isqddec rmexzen d icwaḍ nes nettat s imant nes i ɣad yegg xf ayt wariɣer d tqebbar id as innḍen deg ussgwas ni beɛḍa, minzi irifiyen xenni ugin ad wcen ddaṛiba i rmexzen ḥit dg ukud ni ira tzawa d razaɣ. di 1812 ad yeɛaqeb rmexzen ɣar tnamit nnes tazaykut u ad yareddej redcur amen kmren deg ifarxanen, ayt cicar, serwan (2).

    Jar 1813 d 1850 imbilryaliyen igrinziyen, ifransisen, isbunya … ad adfen rmexzen s ca n tira ufus, u da nita yedwer rmexzen ad itmezzaɣ xf taydji imḥwsen xf iftasen n arrif (les plages de Rif) d teyzirin nnes u xminni txsen irifiyen ad wsqen asbanyu zi mritc d min ɣar s yunuḍen, manawya itejja imbiryaliyen s twiza ak rmexzen ad teggen lḥerkat mgal irifiyen d iɣerf arifi amaziɣ, am tenni n uɣarrbu agranzi «djanus» assgwas n 1851 xf iftasen n arrif d lḥerka n rqayed xf teqbict n ayt yeznasen ccix mimun xf takunfidiralect n iqerɛien deg usgwass n 1852, ccix mimun yareni igga iɣarruba ad hḍan mritc d iɣarruba nneɣni it id asen zi tafriqt tabarcant ɣar sen .

    Rmexzen ira itraja mermi ma hwan d irifiyen x isbunya bac ad arren tamurt nsen d tasɣart nsen id asen ḥwsen, ntaff itas d ak madrid mgal i wjdir, deg yeyyar a tuɣa din ictn n iḥerka beɛḍa yegg it ccix mimun deg ussgwas n umenɣni n tiṭṭawin (1859) di tawala n unbaḍ n ɛedbarhman ben hicam xf ayt cicar, deg ussgwass ni ad ttun amezruy nsen abarcan akid s carcen deg uraq n tiṭṭawin deg had teddez Madrid azedjif i fas, maca deg wansa ma ad isnimmer rmexzen irifiyen xf twiza nsen akid s, ntaff ineqqreb d akids deg ussgwas n 1864, ad iḍeg (attaquer) xf lḥusima,

    aḍag a ad idfar ijjen nneɣni di 1871 di tawala n muhmed ben ɛbedrrehman u ad yesslmes lḥassan amezwaru aṭtas n ddiwanat, rebda bac ad yeḥḍa irumiyen zi lbarud n ayt irifien.

    Di 1889 ad yɛqeb rmexzen mgal irifiyen umi ugin ad sbedden imenɣiten nnsen ak sbanya, awarn as s kuẓ n issgusa ad tekkar deg iqerɛiyen adu thngart n Mimun n rmuxtar d ɛali arrubiyu umi ibnan isbunya ijjen lqecla tsajja xf umrabeḍ n sidi waryac, deg yeyyar a qqaren inmzruyen isbunya belli sidi waryac tuɣat d tazrut i xf arrzent turjatin nsen.

    Rmexzen huma ad issigh fus n twiza irifiyen yuss d am rebda ak uɣezdis n irumiyen, xelli imeggura ya id ibḍan amenɣi ya, xf tigawt n sidi waryac teqqar tazrawct tarrifect izran a:

    Umi id iffeɣ urumi / ibuɛ am rɛunsar

    Ixarreḍ am rɛenzi / iseyyeḥ xf reɛarɛar (3).

    Ar danita ad tsala tanfust n irifiyen ak sidi waryac umi iraḥ umas n lḥassan amezwaru ɣar Matiyas amɣar n mritc ad as issiweḍ tabrat n uwadem n lḥassan.

    Xmi ineddakwar ɣar usatal umezruy ad naff belli ɛabdelɛziz netta yedjan d amasay amezwaru xf tiniɣi n ayt ibeqquyen, deg yeyyar ad nedwer ɣar imentilen n tidet i yejjin ɛbdelɛziz ad isqad bucetta lbeɣdadi ḥima ad isfeḍ ayt ubeqquy zi tmurt, umi ira ibeqquyen ttfen tasebbabt n yill u tugha teggen imenɣan ak iɣarruba n fransa d sbanya icten zzay sent, carfen ibeqquyen incraf d irumiyen amec aɣezdis nneɣni ra d netta icref irifiyen, da ggin imsagaren ḥuma ad arxun incraf zi sin iɣezdisa, irifiyen tuɣa aqqa ayen di tkurmut n uẓru n nkur d tinjis, u d wa d tawetilt (condition) issarsen ibeqquyen, awarni i wɛebbez n fransa xf rmexzen isrillett irifiyen zi tinjis, wami tuɣa yugi ɣar umezwaru, di 10 nwanbir 1897(4) s uya maḥned ad yarr aɛeffar ɛabdelɛziz i rmexzen yegga tiniɣni ya i ɣar d nedwer di tafult it id asen.

    Tiniɣi n bucetta d ɛabdelɛaziz i ayt ibeqqueyn

    (Ad itwasḍfar deg uṭṭun id itasen).----------------------------Tizmilin

    1-inskulbideya n wikibedya2-muhmed lqjiri, mly muhned d umussu arrifi, utun n sep-20073-teskla tamazight jar tatlayt d tira d umxumber n ussughel, loumari, tafr : 674- leqjiri muhmed, mly muhned d umussu arrifi, uttun n sep – 2007

    Arrif di 122 n issgusa: jar tirelli d uḥwes

    Yura t : Andich Idir

    Amegraḍ

  • Uṭṭun 01 Abril 2020 8Amegraḍ

    War nzemmar ad nessiwel xef tsekla tamquddit, mala war nessij xef tsekla nneɣ d amezwar (tasekla tarifit) d tseklanin timaziɣin nniḍen amecnaw: taqbaylit d tsusit… d tsekla n midden am: tefṛansist, d teglinzit… minzi xmi nessawal xef tsekla tamquddit, nessawal xef tsekla tamaḍlant, u asentel a iqqseḥ ḥuma ad as d nqewwaṛ.

    Xmi nettini tasekla tamquddit, nettini akides aseḍṛeṣ niɣ ageḍṛiṣ n tsekla zi tseklanin nniḍen war lli mɣar zeg yict n tsekla.

    Xmi ɣetraḥ ɣar wungal «ussan inderyen sadu lalla turtut» nettini xafes aqqa iksi tifras n wungalen n umaḍal, mamec yenna ḥasan benεaqeyya di tmeggarut n wungal a: tifras n wudem nnes aqqayent da, qqnent ɣar tsekla s maṛṛa min ittini wungal ɣar midden [1]. Waxxa yura s tmaziɣt n arif, dayes axaṛṛeṣ d amaziɣ, dayes min iteqqnen ɣar umezruy n arif, war lli s manaya zi xafes neqqar d amaḍlan, neqqar xafs d amaḍlan s walam zi yulem, d tmamekt zi yessars umaru «muṣṭafa qaḍawi» ixfawen (les chappitres) ict n twala itarra aneɣ ɣar temẓi n yeṭṭu, ict n twala ɣar temɣar nnes.

    Deg yict n tqessist n wezlawi «mimun ṣṣeḥṛawi» igga as azwel s yiles n thulandit (zuiderpark). taqessist a war telli ca deg wamuden nnes: asfarnen n umeṭṭa, d wamud sɣallayeɣ tasusmi nnem yetwasuɣlen ɣar yiles n thulandit u yetwaḍbeε di hulanda. taqessist a izemmem itt s tniɣt ifsar itt xef (youtube)[2]. Deg usenti nnes yeqqar «32 n leḥmu di tili, ssawaleɣ d akidem s tniɣt inu teɣli», manaya ntaf it di tsekla tafṛansist ɣar yijj n wezlawi d afṛansis (jean françois), deg

    yict n tqessist qqaren as: «28 degrée a l’embre» [3] asentel nnes imsarwas aked tqessist n ṣṣeḥṛawi.Deg yict n tqessist nniḍen sadu wezwel «zemmem ari» ttawi aneɣ ɣar tsekla taεṛabt, ɣar wezlawi «meḥmud derwic» ɣar tqessist «عربي أنا «سجل iqqar dayes derwic: ورقم عربي أنا سجل وتاسعهم ثمانية وأطفالي ألف خمسون بطاقتي Ṣṣeḥrawi am xmi xafes .سيأتي بعد صيفitarra, yeqqar: Ari, zemmem necc d arifi, xelqeɣ, ymiɣ deg wedrar. tudart inu tujar zzman s yijj n uḍaṛ. ttraɣan ayi: maziɣ, ɣar ca nniḍen d lbaṛbaṛ. ari, zemmem amḍan n nnekwet: 18-9-1921 niɣ εad cway ktaṛ, ɣari awtem d tewtemt: lḥusima d nnaḍuṛ carcen amezruy war lli al ass a d amezwar

    ɣar wezlawi «Karim Kennuf» ntaf ɣares deg yijj n yezli zi tqessist «ksi ayi» yeqqar: ksi ayi d tanfust, agim n yiḍ d yiḍ, wenn tt iɣṛin ad issen mani ɣari tellid [4]. agim=aref, danita azlawi issidef tanfust n وليلة ليلة ألف deg yezli nnes, u izli ya wanita aqqa t deg wamud n «cahrazad». u tanfust a ntaf dayes awrik a n cahrazad, u xmi yettini: «wenn tt iɣṛin ad issen mani ɣari tellid» ntessen aqqa ɣares tɣuni d tameqqṛant aked tenfust a, yufa dayes ixef nnes, nzemmar ad nini: aqa ssa i d yeksi isemm a.

    Deg yict n tqessist nniḍen: «ttḥadid radas inu s ifassen n meεlik» ittini dayes: «ssneɣ zzillizeɣ am, am usaru n takesna aked llɣa n ‘titanik’, tmuruded d ɣari d yaṛẓawt, tmeḥḥced dayi d imezran, ttḥadid radas inu s ifassen n meεlik» [5]. yidar d dayes llɣa n titanik, izli ya issakkʷaḍ aneɣ ɣar tsekla taglinzit ɣar yijj n uɣennij n «silin dyun» aɣennij a qqaren as: my «heart well go on» aqqa t deg ufil n (titanic) deg usenti nnes: Every night

    in my dreams, I see you, I feel you that is how I know you go on, far across the distance and spaces between us you hove come to show you go on.

    Deg yijj n yezli n yijj n wezyen n tqessist aqqa t deg wamud n «reεwin n tayri» war yelli ca deg wamud ɣar daxel, amen war das yeggi ula d azwel. izli ya yeqqar: asefru inu d reεwin d tniɣt asel tniɣt, yudum xef wamesterdam, sḥessen as deg wutrixt. Izli ya nzemmar ad t neqqen ɣar tsekla tamaḍlant, minzi yessirar dayes assaɣen n tmurt nniḍen, u xmi nessawal xef tsekla tamquddit, nessawal ula xef usuɣel; mala yetxasuɣel ɣar yiles n thulandit, iddakkʷal zi tsekla nnes.

    Yettini derwic deg yict n tqessist:

    ال أنام ألحلم قالت له بل أنام ألنساك، ما أطيب النوم وحدي بال صخب في الحرير، ابتعد كي

    .أراك وحيدا هناك

    di «fad n wesɣad» yettini kennuf: «mala iteṭṭeṣ ḥima ad tt yettu, necc teṭṭṣeɣ a «cahra» ḥima ad ɣari tas d di tyarja ad tt nesseεdu. Necc war ttwiriɣ raxaṛt jar aneɣ d d beṭṭu, mani εad d iḍeṣ waha itekkes iεeddu» [6]. da, azlawi yegga wezlawi ict n tmeslayt tecna aṭṭaṣ, ismana d belli yeɣṛa i midden, yeksi d asneflul n derwic yaṛẓa t s wesneflul nnes.

    Tasekla tamquddit ɣares aṭṭaṣ n yeyyran (المقارن األدب zeg (مجاالت yeyyran a ntaf:

    Imedyaten n itarrasen d yewriken n umezruy di twuriwin tiseklanin: amen ntaf ɣar kennuf di «Jar amezruy d uqaṛṭaṣ» itidar: mawsitung d cigivara. yenna deg yezli: «mawsitung yessen ic, cigivata issitem ic, ma arifi

    yeksi c xef uzellif d itran» [7]. ntaf εawed deg wamud n «cahrazad» yessirar sin n wassaɣen wtin aẓwaṛ di tsekla tamaḍlant «Julyit» d «layla» iqqar: xef treɣwin n tefrit, xef treɣwin n treɣwin, ad t ariɣ. tenyi assaɣ n julyit d layla ad t twariɣ» [8]. Julyit ttawi aneɣ ɣar tsekla taglinzit, ɣar tenfust n «julyut d rumyu», layla ɣar tsekla taεrabt «قيس و ليلى» u tnayen a n tenfas din ict n tɣuni deg wayen jar asent s uya msarwasent di ca n temsirin.

    tasekla tarifit, tennuṛzem ula xef tasekla tameslemt (اإلسالمي (األدب manaya ntaf it ɣar tezlaweyyin: εica busnina d εica kurdi amen t ntaf ɣar wezlawi ḥasan lmusawi.----------------------------[1] tameggarut n wungal ‘‘ussan ideryen sadu lalla turtut’’ n umaru muṣṭafa qaḍawi, tasna 163.[2] https://youtu.be/JKY79yaytwo[3] 28 degrés à l’ombreC’est fou, c’est tropOn est tout seuls au mondeTout est bleu, tout est beau.Tu fermes un peu les yeux, le soleil est si haut.Je caresse tes jambes, mes mains brûlent ta peau.Ne dis rien,Embrasse-moi quand tu voudrasJe suis bien,L’amour est à côté de toi.On est bien Monaco,28 degrés à l’ombreTu ne dis plus un motJ’éteins ma cigarette, il fait encore plus chaudTes lèvres ont le goût d’un fruit sauvageEt voilà,Comme une vague blondeTu m’emportes déjà.Ne dis rien,L’amour est au-dessus de moi.[4] azlawi «Karim Kennuf», Amud «cahrazad» taqessist «Ksi ayi» tasna 28[5] azlawi «Karim Kennuf» amud «fad n wesɣad» tasna 43.[6] azlawi «Karim Kannuf» amud «fad n wesɣad» tasna 13.[7] «Amezruy jar tidett d uqaṛtaṣ» aḥric wiss sin.[8] taqessist «isem nnem», Karim Kennuf, amud «cahrazad» tasna 13.

    Tasekla Tarifit, ma ɣares ca n wansa di Tsekla Tamaḍlant?

    Adlis a d ijj n wbrid ifli d2 ussan d iseggusa. Yarezzu ad immarni di tsekla tamaziɣt. Marra tessen amaru nnes id itmanen deg waṭṭaṣ n wyrawn n imedyazn. Marra teqqas zi tcuni n yzlan nnes deg iɣennijn. Marra ttseqsa: «Melmi i ɣa nɣar adlis n Lyanduzi?»

    Fitu d wa d azwl3 n wammud4 amzwaru n wzrawi nneɣ.Tiqessisin n Lyanduzi d tizirarin, minzi ksint ca n iseqsan d isemlal5. Izlan n Lyanduzi srusan ijj n uxarres yulleɣ, mani imeɣra ttafen ixf nnsen: jar tamara n wussan d tayri n turja. Amaru isrusa d rxezrat nnes iqqnen ɣar ymxumbal n Umaziɣ n Arrif, niɣ n marra Tamazɣa.

    Ini6 n tqessisin itmun jar unaruz d unuri. S wawal nniḍen, amaru ikessi ameɣri ɣar yijj n umaḍal icna mani s sin7 itsen ttafen maṛṛa min xef arezzun n tcuni; ca n twalatin nniḍen ikessi t ɣar ca n tmura

    ccurent s tallest d tarẓugi. Awarn i ca n yzlan itman d wzarwi yarezzu xef tlelli, yarezzu xef tfulmanit8. Tira ya umsent taɣufi n wfgan yarezzun xef tlelli nnes, ittettar zi marra iwdan ad munen, ad myawazn jar asn, huma ad afn tilelli nnsen iwddarn.

    Ameɣri itaf ɛawd izlan n Lyanduzi teffarn izumal9. huma ad nawḍ ad tn nefsi, neddakkʷl ɣar umaru iturjan tamaziɣt bla afray. Isufar10 n tira ya, nitni d tidt, d anaruz, d amnus…

    Taycit teccur tira n Fitu, ttman d d iɣezdisa d initen d iferḍisen11 di marra min d anɣ d yunnḍen. Agama12 ttman d deg wawaln n wzrawi: itejja iferḍisen n ugama ssawaln akids, sscanen as tidt n tudart. (Afar).

    Alaɣi i itcuqan izlan d ijj n ulaɣi isegged, yizdig, nzemmar ad t ntwala: war days bu tnemgalin13. Alaɣi n wdwal ɣar iẓuran, ɣar tmurt, ɣar tudart, ɣar tcuni, ɣar uxarres, ɣar marra min iteggen Amaziɣ d Amaziɣ.

    Tuska14 n tqessist n Lyanduzi ttmarsa xef tseddast15 n twinas16 d ticniwin: amyag17 iḍfar ameggay18, yarni xafsen ca n wawaln cnan. Amarsi a ittman d asnay19 d ijjen jar tiseddarin20.Ameɣri itaf ixf nnes deg wḍris21: amaru issawal akids amn war itbeddi. Tira ya d tiqqad n unezgum22 i war itgenfin, d acemmmuḍ n tira, d acemmuḍ n iseqsan, d acemmuḍ n tudart.

    Deg umeggar, tiqessisin a tettarent zeg Imaziɣen ad tent ɣarn, ad tent ẓẓun deg wulawn nnsen, war tent ttejjin ca d tiyujilin teddarent di tattut…

    Tizmilin:

    1-Abdelhamied Elyandouzi, Fitu. Asegged n tira: H. Banhakeia, Elhossein Farhad d A. Zizaoui. Éd. Alanouar Almagharibiya, Oujda, 2011. -2 Icuq d - 3 Titre - 4 Recueil -5 Complexe -6 Couleur -7 Deux -8 Autonomie -9 Symboles -10 Ingrédients -11 Unités -12 Nature - 13 Oppositions -14 Structure -15 Syntaxe -16 Phrases -17 Verbe -18 Sujet -19 Construction -20 Strophes -21 Texte -22 Inquiétude/ Amnus

    Adlis n “Fitu” 1

    Yurat: Ɛebdlmuṭṭalib Zizawi

    Ḥalim El Madani

  • Uṭṭun 01 Abril 20209 Tisunatin Yura t : Munɛim Azegza

    Abrid nni i nwwiIẓẓu tfses n uḍar,Wllh mala ur iswiIma dd ijj ilutar!

    Ur ikki ur iẓwiMaca d ij n unẓaṛ!!Ur immrs ur iḍwi

    Iɣmi dd d izli iẓaṛ..!!

    Tagitart a ultmaQa cm d abrid inu

    Am lbruq dg usgnu.

    Aqa ay gi lḥusima,Tn ɣri g ul inu;

    Aqa ay dags d anu!

    Tafsast

    Ad am ttḍɣ iẓuṛanA Biyya inddfn,

    Ad am swsɣ imaḍlanS tzizwa iskffn.

    Ssar issu imzranAwal wi t ɣa iṭṭfn..?!

    Aḍu i d ay ixlan...Aɣakum t gi lkfn!

    Ma lux ɛd lɛql aIqqaṛ anɣ; Rra!

    Ul ma nccit, ikfa as?!

    Ils da gs Radja,Ur gs la yih la lla...

    Dags tallst tettett ass!

    Tamja n Radja ẓṛiɣ tt

    Aɣam filu n tudrtZi sulɣ ajnna;

    Rriɣ am t id taliẓaṛt,D timcwrt n tmnna.

    Ddz allun a tanẓaṛtAmnus ad ihnunna;Nc d igr cm d taydrtṚṛwaḥ ad nmrunna!

    Ggurnt idd sunatatTa gi tin, ttnjrant,

    Zggurnt zi ttigrant.

    Tttrk ic i figuratA ils n tɣnnant,

    Ili da d min nnant!

    S ufilu n tudrt

    Yuẓa ɣri yimalGgurɣ ad t skmḍɣ,

    Zi tmẓi jr u jrG ixf inu i ttnḍɣ.

    Aɣam buḥbl d awalA Biyya mig dd wḍɣ;Ini as mix tettnhwal

    I tn dani ttawḍɣ?

    Ittawḍ icm dd memmimIslila am tala

    Issɣlin axmmim!

    Biyya, tn mix tettslim,Wḍan tt as dd tsila!Qqnm tnt... ad tilim!

    Sliliɣ am tala

    Acwwaf d umlḥafMan wn zgsn tẓridInna ay: Ur ttjiyyafIwdi ɛad ur iṛṛiḍ.

    Tnqq niɣ tssndafTnni mi xf twḍiḍ?

    Inna ay: Tagzirt n QafAzuhri ur tt iwwiḍ.

    Nniɣ as i wn innanAmmn i d as nnanZi yuzzɣ uglmam!

    Aḥḥ a nnwac usnnanA tudrt ifnnan

    Cway cway x wussan!

    Awal acmlal

    Zndɣ fuffu n ccmɛTallst txwa axxamSsittmɣ ad tccɛcɛ

    Am Nunja gi lɣmam.

    Ha tabḥirt n nnɛnɛD izli x tma uglmam,

    Tajmmaɛt tddɛdɛZi d as iziɣ admam.

    Tit ili d ddwaGi tmja tettnlɣwa,

    Ttayzn tt i dd wallulen.

    Nunja tuli thwa:‘‘Attay inu iwwa,Aman ddndunen!’’

    Nunja n tmssi

    Tifawin! A taydrti dd iɣmin gi tirjit,Tfttuttsd ay x tmartAm tisit gi tḥajit.

    Tifawin! A tudrtCi nnḍni ɣrm jj it,X ifilan n tgitart

    Ajḍiḍ inm scḍḥ it!

    Ili ay i cm d ablZi d ay tswid buḥbl,

    Attɣt ad ggnfiɣ!

    Ini dd izli... ssiwl!Ssfsi dd kidi adfl,

    Af ay mani cm ufiɣ!

    Gi mani cm ufiγ

    Tn inyin x ḥayzuz,Tɛjijj zdat i wulIns; min gi tlluẓ?

    Ssar iwca as abḥrur!

    Awal, am wa, ittuzuzAlli sad i uqcur,

    Mala ɛad s ddbbuzMimmi ul i uɣyul?!

    Yak yugi ad yaysZi ḥayzuz gi lxṣm;Maca, ci ur ttṭṭṣm!

    Reinwar ɛad ad dd yads;Zi iḍha d asittm,Ad isḥayzez ism!

    Asḥayzez ag Reinwar

    Qqimɣ gi lqhwaAm uɣyul acmlal,Ttḥnẓiẓɣ gi tzawaTqqmqm s imdlal.

    Ij iṭṭs s min iswaIj iqnḍ am uɣlal,

    Am nc am win am waLa d ij ma ynfalal!

    Kkr ssin, lux qa tswid tt,Ssqsa x tfuyt ... ssn itt,

    Ha yksi tt usgnu!!

    Tmlel tuṛu dd tizlitZi dags uriɣ tabridt,Twwi ay ar ixf inu!

    Ixf ugnaw

    Tizdadin n tsilaS wari ittnliɣwaTikli nsnt tslilaUl i tɣẓẓ tzawa.

    Ttidarɣ dd wami ilaGi tala n TzizwaTayyawin n Hiṛa

    Ttcɛciɛnt x tndwa!

    Ad kkʷtɣ tagiṭartAg lkas gi tili

    Ifttutts gs mzri.

    Izli ggiɣ t, d limaṛt;Nniɣ as: ck sfruri

    Tmijja s llɣa n tayri!

    Imzri n Yunyu

    Ssiɣ as fuss i tinatAd ak dd tssiɣ tuṛuṭUr tlli ɣr tmṭṭuḍt,

    Swi tt s fad n tnbdat!

    Anẓaṛ dani gi ddat,Amaknaw x tẓkmuḍticcat s llɣa n lhẓuṭ,Tayri rid iɛdda tt.

    Man tala a BiyyaI d am dd irra unẓaṛ

    Wami dd iwwi uɣzar?

    Tnna ay: am ci n tayya,Iɣms ay s uliẓaṛ,Issizɣ ay afazar.

    Aγmmus n Biyya

    Ili da d tanbjitUr tt ẓrin iwtman,Am mmudɣ tḥajit

    S iḍwḍan d imiman.

    Wafila gi tirjitTssu nnwac x waman;

    Ul ins tssiggʷj it,Tettu gs isgman.

    Ayqa izrman nniD umummu imrunni,

    Gi tiṭ inu nnuɣn.

    Taziri s uynniTqqn am fus x lḥnni,Tnɣa am ul i tt yuɣn!

    Tirjit n Wafila

    Tisunatin... i tmttunt d tudrt

  • Uṭṭun 01 Abril 2020 10Amsawal

    Mustafa Qaḍawi d ijj umaru n tmaziɣt zi Selwan itwassen s tira n izlan s dat ma ad isssenta tira n ungal. Ungal nnes amezwaru «Ussan Inderyen sadu lala turtut» id issufeɣ itwasnewju s yijj n usemɣar minzi issu ijj n ubrid d amaynu di tira n tsekla n tmaziɣt. Aṭṭas i ɣares ixezzaren d ixf n tira n tqessist maɣar yiwi d ict tmamect (style) n tira tuɣa war telli deg ungal di Arrif.

    tuddma n umesnala

    Min yeɛna Mustafa Qaḍawi?

    Tasekla n tira di arrif d ijj n tsekla d tameqṛant. Mustafa qaḍawi d ijj n utarras, igged xafes, yareyyeḥ adu tiri nnes, iɛejb as uɣimi uca aqqa yeqqim.

    Mani tluled? mani teymid? Temẓi nnec mani itt tesseɛdud?

    Luleɣ di Selwan. Iymiɣ di Selwan. Temẓi inu sseɛduɣ tt di Selwan. Necc d mmis n Selwan. S uya, yusa d ungal inu amezwar xef Selwan, di Selwan, xef tarwa n Selwan.

    Arami ic tuɣa d ameẓyan tuɣa tfekkard ad tdewred d amaru?

    Ssentiɣ ad ariɣ nec d ameẓyan. Uriɣ izlan, uriɣ amezgun, tuɣa ttariɣ waha. Xef manaya sennej, tuɣa sneɣ, tuɣa ttaciɣ zemmareɣ ad ariɣ ca n lḥajet temɣaṛ. Tuɣa d twacit waha. Teyma akidi zi temẓi. Amecnaw ict n tyarja tuɣa lebda zaṛṛeɣ tt. Tyarja a, rami uriɣ ungal inu amezwar zṛiɣ tt tanyana. Maca s ict n tiṭṭ nniḍen. Tiṭṭ n uḥenjar nni tuɣa itarjan, tuɣa izaṛṛen ixef nnes iṭṭaw sennej i Selwan.

    Mant tutlayt i tessawaled aked tawacunt nnec? akd imeddukal nnec?

    Necc d amaziɣ. Min ma ssiwleɣ mbla tmaziɣt war xafi d itis. Tmaziɣt d lqehwa inu n zic. Tazyuḍi nnes, teddareɣ zzayes ass inu maṛṛa.

    Ad tirid d amaru, ɣark cek, d lxedmet niɣ d taramsut[1]?

    War ssineɣ! Tira d tudart. Iteddar dayes umaru aked iwdan itwaraten netta waha. Iwdan a, war ten itixḍaṛ ca umaru lebda. Di ca n twalatin ttefɣen d akides nnit. Itakkwaḍ zzaysen lḥal, tarnan amaru s iman nnes. ḥuma tudart a, ad iqqim umaru lebda iteddar it.

    Mamec teggid arami tebdid ad tarid?

    Rami ibedda umaru ad yari war itessen ca mamec igga rami ibda ad yari. Tira tegga amecnaw tazra xef ict n temɣart

    dayes «cciki d nnaḥ[2]». deg wakkud nni di xafes iḥarret umaru, lexdenni i tbedda tira. Xef umezwar tamɣart a war t tessikkwiḍ ca ɣa min yarezzu. Maca aked lemɛacart tarexxu i ixef nnes. d tejja t itegg min ixes. Mbla ma ad t tissiwed ad ijjiwen.

    Amesnala

    Tasklamazigh: Mamec id tusa tawengimt[3] n tira n ungal «Ussan inderyen sadu lalla turtut», mamec id ilul?

    Mustafa Qaḍawi: Tawengimt n tira n ungal tlulled ɣari zeg uɛeddis n udellis n Markiz «Timidi iseggwusa n tmeṭṭarfut». Rami tsaliɣ uciɣ aked ijj n tazyuḍi tred aṭṭas. Akkud nni, d wenni I di ɣari tekmel lxezret ɣar ungal. Rexdennit waha isneɣ belli ungal d tqiccit ɣar issakkwad ixef n tira ɣari. Manaya ijja ayi ad xarseɣ ad ariɣ ungal. Dewreɣ xzareɣ deg ungal n Markiz, ufiɣ iɛejb ayi dayes asidef igga i tenfust n remrac jar imradasen, ilellec zzayes addud n ungal nnes iwca as ict n tcuni tulleɣ attas. Xzareɣ di min ɣar neɣ neccin ufiɣ belli tudart nneɣ teccur s tenfas nzemmar anessidef di tira. Tanfust tamezwarut dayi d yedrin ɣar rbar d lalla Turtut. Taqessist zi d tesfuffi tewca ayi ura d tawngimt mamec ɣa iraḥ ungal inu deg ijj uɣezdis nnes. Manaya tuɣa tt d amseksi deg uzellif inu waha. War ḥarteɣ xef reqrem ar ijj n wass, tuɣa qqimeɣ aked ijj umeddukel inu, issiwel ayi xef tawngimt n ijj udellis yarezzu ad tyari. Nniɣ as ixes i cekk ad tarid, aqqa irumiyen xef tessiwred rextuɛad, msebdan xafneɣ s ict. Nihni nnan anari, urin. Neccin neqqar ad nari, war ntari ca. xarseɣ deg awal a das nniɣ ufiɣ belli necc d amezwar ixesa zzayes ggeɣ. Rexdennit issentiɣ ad ariɣ.

    Tasklamazigh: Imeɣran n tmaziɣt snen ck d azrawi s dat ma ac snen d amessungal. Ma nzemmar ad nini, izran tuɣayen mɣar d abrid ɣar iyyar n tqessist minzi taqessist, allas, yarezzem tiwura i tawngimt ad teffarfar mani war izemmar ad yaweḍ izri?

    Mustafa Qaḍawi: Tira d aseɣmi n min iqesḥen i useɣemi. Tuɣa tt d tira n ungal niɣ d amezgun niɣ d asefru. Aseɣmi a imsebda xef attas. Maɣar iyyar n tira war yelli ca d ijjen ɣa imaruten. Wenni itarin izran, war iteḥdiji ca attas n ukal ḥuma ad isseɣmi min yarezzu, maɣar taqessist ɣares amecnaw ict n tsekla, mecḥar ma temɣar deg ujenna, tɣiman izewran it ittfen d ijjen, sfufyend zeg ict n temcan waha. Tira n ungal uhu. Akal i teḥdaja umaru i useɣmi d ameqran attas. Maɣar nettat d aseɣmi n iyyar s mkurci nnes.

    Ametti zi tira n izran ɣar tira n ungal, ad tased amenni waha. Mkur amaru ɣares tmamit i aked itaf arraḥet nnes. Mkur ijj itixdar mamec i akides ɣa isseɛdu akkud nnes. Amaru n ungal d butcarfayeḥ attas. S uyenni iteɛjib as akkud isɛeddu aked tmamit nnes ad as iccur tiruw marra.

    Tasklamazigh: Tixḍared Selwan d rmas (espace) n n tqessist n ungal, mayemmi Selwan?

    Mustafa Qaḍawi: Selwan, zeg ijj uɣezdis, d netta dayi ikemren tawngimt n ungal inu. Netta d ijj n temdint ibna t bu tneqqar, igga dayes marra min itriqqan i tudart iserdasen nnes, d irumiyen ɣares d yusin zi Mlilt. Zi min dayes igga, tudrin n temɣarin. Tudrin a, rami d kkareɣ ufiɣ ɛad llant. Udfeɣ tent, irareɣ daysen, zriɣ min daysen itemsaren.

    Sennej i mana uya, netta d ijj n iyyar iccur s min itwaɛawden xef iles n iwdan. U zemmareɣ ad xafes iniɣ belli tuɣa t d tamarjuɛt idi munen marra iklasiten n iwdan. Mara teqqimed aked ca utarras iɛdu xafes iddar di Selwan deg ussan n reḥkam n butneqqar, d ussan d yusin awarn as, ad tafed ixef nnec zzati ijj n rɣidjet tecana attas i ungal.

    Selwan, dayes i ufiɣ buḥbel d tifras tuɣa xef arezzuɣ i ungal inu.

    Tasklamazigh: «Ussan inderyen sadu lalla turtut» d ungal d amezwru di illa allas (récit) n tayri n ukukked imun aked taqessist ubeddi (almuqawamah). Mamc tezded n tayri d taxcuni n guerra?

    Mustafa Qaḍawi: Tayri marra d akuked. Mamec war nzemmar anebda buḥbel xef addud, amenni war nzemmar anebda tayri xef ukuked. Akuked d beḥbel n tayri. U nettat d udem n tudart zeg ijj uɣezdis. Abeddi d aɣezdis nneɣni. Marra tayri ijjin tazyudi d tcuni di tudart, tesfuffid zeg uɛeddis n ukal deg illa ubeddi d umsenɣi. Abeddi

    d umsenɣi itic as i tayri ijj n reḥmu yulleɣ, itɣima, itejja refwaḥet. Ad tirid tbedded deg udem n udrib nnec, u deg akkud nni, ad yiri wul nnec iccur s tayri, war dinni bu taryazt ujar i ta. Maɣar min xef itbedda utarras? War lli xef tayri nnes.

    Manaya zeg ijj n wudem. Zeg udem nniden. Amuni a tegga tayri ukuked aked taqessist ubeddi, tuɣa illa deg akkud nni mamec d immars deg ungal inu. Ɣar deg ungal imaned ujar. Maɣar war yufi min it ɣa isduryen.

    Tasklamazigh: Taqessist n guerra n imjahden aked useppanyu di Arrif yarnis tcuni i tayri nni tazdat maca itawi ɣar umatcism[4] i iqqaren aqa aryaz i ɣar illa jjehd xmi tayri ad tadar i taxcuni n waryaz?

    Mustafa Qaḍawi: Abeddi zi lebda issemɣara aryaz di tittawin n temɣart. Min itɣiman itkemmal xafes ragwaj. Aryaz ibedden, itased ɣar dcar mkur twara waha. S uya, netta lebda iɛiz. Rami ɣares ad tiri tmamit, ragwaj nni yarenni iteqqed i tayri deg wul n tmamit nnes. U manaya itemsar as ura d netta. D manaya issezdiden tayri ujar.

    Taxcuni, zi tefras iteɛjiben i temɣart deg aryaz. War lli deg akkud n umsenɣi waha, di mkur akkud. Tamɣart tegga amecnaw ict n tawarrudt, lebda tarezzu xef aryaz umhin iɣa ɣa tar azellif nnes. Taxcuni dayes ict n temhin tennuffar, ad tejja tamɣart taca aked taynit nnes ujar. Minzi s taxcuni, taryazt ad takkwad tqiccit nnes. D mana uyenni islellacen tamɣart di temɣart.

    Maca manaya war ixes ca ad yini belli tayri ad tadar i taxcuni n aryaz. Tayri war ad tadar i ḥed. Aryaz waxxa tuɣa ixcen, deg akkud n tayri, taxcuni nni marra inettar it awarn as. Tayri ɣares ijj n udem waha. Zzayes itesfarnan ɣar ayt nnes.

    Necc deg ungal inu war dayes ca taxcuni a. Ungal inu d ungal n temɣar. Tamɣart deg ungal war das tejji ca i aryaz amcan di ɣa ismeyyen taxcuni nnes.-----------------------------هواية [1][2] Chic et élégant[3] L’idée فكرة[4] matchismew

    Amesnala n Araq Taskla Tamaziɣt aked Mustafa Qaḍawi

  • Uṭṭun 01 Abril 202011 Tinfas

    D ict n tmeṭṭut temɣaṛ, teddar aṭṭaṣ n iseggʷusa xef tma n yeɣẓaṛ, teṭṭef deg yexf nnes s yexf nnes d tzemmar das d isqad bu yjenwan zi tewwuṛa n ujenna. tezdeɣ deg yict n taddart maṛṛa tenxaṛṛem, ixxamen nnes maṛṛa wḍan icca ten rmessus. mani mma tṣewḍed d ixemrawen. Kkint xafs aṭṭas n tfeqqaε di tudart nnes; teẓẓiḍeṛ i yṣemmiḍen d wenẓaṛ, mkul twala ad xafs yeḥmel yeɣẓaṛ war tt itiwi.

    Tejja d abarru n taṛwa nnes maca min umi? am xmi war ten d tejji! maṛṛa mzellaεen, maṛṛa ttun tt qaε war dasen tecqi, jjin tt teddar d tayujilt.

    War daysen bu wul nni yellan deg yewdan, mli daysen ul ili war tt tejjin ad tru ad tettar ɣar ayt bab n dcaṛ. ayt bab n dcaṛ ggin days ɣezzu, tettar ɣarsen tasekkift n waman ḥuma war tmetti s fad i teffud, ḥuma ad as wcen ad tsu deḥḥcen xafs, tmaṛḍnen xef yinni umi tezzilliz d yinni xafs iksin imunas, kkaren tfafan xafsen di dcaṛ tetten asen rmuxx qqaṛen asen: jjem tt ad temmet tenni tewsar ar ami tugi! Min umi tudart nnes? Min daneɣ tewca? uca tṛajan melmi ɣar temmet nettat tugi ad temmet.

    Mkul twala ili kkin xafs ad slen ma

    tarra ca n tneffut ma walu, ca n twalatin ɣeṭṭṛen xafs ula d tawwaṛt wi dasen ɣa yinin lla? ttedfen ttafen tt εad teddar uca ili dewlen ad bbyen iseqsan deg wayen jar asen; minzi teddar ta? aman war das newci ca! Yak ma tasen d ɣars taṛwa nnes war ten nẓaṛ?!

    Aɛmud rid deg ayt bab n dcaṛ, aεmud di min d tejja. ttun tt, ksin tt d aseḥqaṛwar das qqaṛen ɣarneɣ yemmatneɣ ad xafs nessij ad tt nẓaṛ.

    Tejja ten d, tssemɣaṛten d nitni ḥaṛten xef yixef nsen uca kkin ssin. maṛṛa manaya war ssinen azal n tyemmat, itɣil asen tudart mbla tayemmat aha waha, war ssinen belli d tameεεissut, d tameqqaṛṣut, tɣima d tazyent.

    Ca n taṛwa nnes iwta ten lḥal ɣar uzellif, aṛeẓmen d tiṭṭawin, faqen d zeg weɣḍaṣ n yiḍeṣ tuɣa di ɣeḍsen. amen cemmzen di tqiccat n umeṛɣiɣ nnan: mani tella yemmatneɣ?

    Kkaren bedden xef uḍaṛ nsen syidden reḥnuḍ ggin iṣuṛaf imezwura uca bedden s txecfin dasen ssizzaren deg webrid.

    Ruḥen wussan usin d, karren d wayyawen, mkul twala ili ikkasen d uneɣmis ameẓẓuɣ belli yemmatsen tameqqṛant εad teddar! ggin min

    ɣarsen d tizemmar, ḍfaṛen tabridt n ibabaten nsen war issiweḍ webrid. sseqsan xafs, arzun xafs, al ami tt ufin. umi tt ufin sḥinnben as, sqiccmen as, ssemɣaṛen zzayes… tuca s tumert nni zi εemmaṛṣ war tuci.

    Ssentan mkul twala sqadan as d iṣulditen zi ɣar temkabar, tedwel tbedd xef iḍaṛen nnes, tedwel itt id cwayt n temẓi, tebda tεeddel deg yexxamen nni yewḍan. kkin d ssin ayt bab n dcaṛ, ẓṛin tt, tbehḍen! mamec das tegga ta?, Tuɣa war das iqqim walu ad targeb! rexxu tedwel teqseḥ tɛeddel deg yexxamen nnes nnit?!

    Awaren i ca n wussan tcarz, teẓẓu zi min itidar yiles. maca xmi tṛaḥ ad temjar tettaf izzaren as ayt bab n dcaṛ. ufin days heddu s uya dcaṛ tuɣa ilqef it razaɣ. tufa amenni tebda ttzawar iten, ttnaqam iten, teqqaṛ asen: war lli ad teqqimem tmejjarem waha, ẓẓum ula d kenniw cwayt ḥuma ad tafem cenna mala temjarem.

    Umi ufin amenni ḥaṛcen ɣars deg yict n tmeddit ɣar lwaṣṭa n llilet, kkʷtin xafs, sḍaɣṛen tt zi sin n tiṭṭawin, ḥewwsen as maṛṛa min tuɣa ɣars d tammuṛt, tedwel war tessin ayyawen nnes zeg ayt bab n dcaṛ. ayyawen nnes xafs iksen afray n tzura tuɣa di tella usin d al ɣars ad arzun xef tseqqaṛ nsen war ufin ca, ufin

    ḥa tzawa.

    Yemmatsen tameqqṛant tedwel war ten twili. minzi ten ɣa twala? qa sḍaṛeɣren tt zi tnayen n tiṭṭawin, maca war ten tettu ca aqaten ɣars di twangimt εizzen xafs, teεqel xafsen ijj ijj. ula d nitni snen mindin, ssnen rid d nettat i yexsen, snen war ɣars ca deg ufus nnes. s uya war days smiḥen ca qqimen amenni texsen tt d buḥbel nsen, tlaɣan as: yemmatneɣ tameqqṛant.

    Tessenta deg wass n 6 zi dujanbir Tenfarar deg wass n 7 zi dujanbir zeg useggʷas n (2018).

    Tameṭṭut tameqqṛant

    Yura t: Ḥalim El Madani

    Wami d aneɣ ksen aɣrum; war nenni maɣar?

    Wami d aneɣ carfen di ticri nneɣ xef ibriden nsen immexsen iṣuraf nneɣ; war nenni walu?

    Ksem aneɣ marra min texsem, jjem day neɣ mɣar tufganit nneɣ, niɣ ura d tenni teksem tet zzay neɣ war akid s nerhi! Maca tuca akid s ‘‘henna Tahnuft” wami tarẓem awezwiz nnes xef tefray n uyezzim inu, txeyyeq; iẓemm wul nnes; tuzzel xaf s tẓwa d ɣezzu nwem; d wenni n zelḍ ɣar ugaji, wami innejfer umettar zeg unedra n dcar, wami tẓum “tara n trussi”; teswa imareddiwen nnes.. deg akud nni i di tesmun ḥenna ibeḥrar ɣar ticri nnes; teɣnes tinitin n ucar d afeqqus i wul nnes; ḥuma ad tewɛa mani djan waman.

    “Jeddi Bezzaḥ” war yuffi tisira zi ɣar yuyar, iḥuras n warri iɣens iten s ifiran n ɣumma n tjarrarin, xef tifednin nnes temxumbel tansa i ɣar yeṭṭef d ticri ɣar mani mma.

    Tallest n tmeddit tessusem xef tazeqqa n taddart tameqrant n ayt n “Umarzuq”, mani munen i tzeddiɣt marra lwacun nnes, issufeɣ d jeddi Bezzaḥ tazyawt ad yacar zi tesɣart nnes, ixbec xef uqemmum n tesraft, iskeff d marra min day s itwaxemren n wagra, yarbu t xef uɛrur n tsardunt, iymsebriden izzenz min yezzenz, ura d tasardunt bedden ifadden nnes zegga tuɣa wḍan, tessens marra tamedit d nettat teɣzaz; tarra ɣezzu n uzuɣmet n yarden i tuɣa tezuyyet d macca

    n ijj n wass, tarwa n Umarzuq icciten bu tsira n taḍuft; adan nsen qessen; qarṣen; mselɣaɣen iked ayawya nsen, d nitni tettaren anẓar xef iqemmumen n tesrafin nsen yuffsen s wagra!...

    Jeddi indeh d ḥenna Tahnuft zeg ufuss nnes, issenyi t xef tbarda n tsardunt, yenna s:- “Abrid nneɣ d ansa u ɣa war yedji unfarar, ndeh ɣar mani mma twarid tifawin xef tmewwa n iẓuɣar, zzat ma ad aneɣ d iḍfar Umarzuq d rwacun nnes ad aneɣ nettyen deg unel n tesraft i nucar d reɛwetc i tarewra nneɣ”.

    Tasraft tetwacar, Bezzaḥ yarwer, teqqim tewwart n tezrift tesbixix, tayennurt tecca iɣɣeḍ n tmessi nnes, ijajjen n uxxam temsawaḍen jar ayawya nsen s tutlayt n uṭebhet, ffɣen d am ixedmiyyen deg wul n ca n arrimet temmexs aɣimi nnes jar laẓ d tyawant n tesrafin.

    Di tuffut n wass nni; isbuɛri wi isɣuyyen xef tukkarḍa n yarden, maca aṭṭas ggin ɣezzu di lwacun n Umarzuq, wami adan nsen temɣezzan s laẓ, agra nsen itwanti ɣar wazzay n taddart!.

    Jeddi Bezzaḥ iccat s teɣɣarct nnes taqsuḥi n ucar ifezzaren s tzawa; itleḥliḥ s tumart am wenni i yuffin txabit n wedrim, afuss nniḍen iccat zzay s di zɛenquq n tsardunt ḥuma ad tefsus di ticri nnes.Tennas ḥenna i yettfen di ṣrimet ḥuma war zzay s tnejfir ɣar unedref:- Ɣar mani netgaj a Bezzaḥ, aqqa taciɣ iked uyenni itazzel xaf neɣ, maca acar nneɣ isriwriwe d ɣar neɣ, war yesxi ad nemutti?- Neɣ taycint deg ixf nnem, mermi mma

    teggid aṣurif ɣar zzat ɛfess xef wul nnem, rebẓ it ḥuma war itɣimi iddar jar takkayt nnem!...

    Teddu; tesriwriw i mkur afruri d itgarraɛ uṣurif ɣar tawada nnes, teccat deg wadjun n waḍu aṣemmaḍ izzelfen udem nsen izzuyten ijj n imal d amaynu, yenna s jeddi deg iḍ nni n uskuti di yesummet ict n txancet n yarden:- Imal nneɣ iweddar jar tibadutin n dcar, neffeɣ d ad xaf s narzu mani nniḍen, mani war nessin!...

    Isweḍ di tmuɣri n temɣart nnes, yuffi t tarekkwes rxezrat deg usqar n itran n ujenna, yareqqen jar tiṭṭawin nnes, am wareqriqen n waman i tuɣa d itnessisen ijj n wass zi “tara n trussi” i yedjfen s uɣir i waman nnes; tedjef ura i jeddi d ḥenna...- Di mindi txarraṣe d a Tahnuft inu?- Deg ass n udwal ɣar dcar nneɣ, akud di ɣa d smunen lwacun n Umarzuq ayt n uxxam; ad barrḥen xef tadewla n Bezzaḥ aceffar!.Iked usfarnen, yiwyi t unudem jar twizext n tidet d tenni n tarja, amarret n webrid issizɣ it zeg idvaren nnes i yuḍnen s ticri.

    Deg umnaḍ n tmazirt n Lɣerb; mani i yiweḍ, tibeḥḥar n Ufasi msedjaɛent; ssunt d agra; am tidekwanin n jennet; refrug n tayyutin dlin iyran nni uɣa war yedji ufray, taryiwin n waman tazlent am ifiɣran xef tifednin n imezdaɣ, xef iḍaren n ḥenna d Jeddi d tsardunt nsen, uylent ɣar udmawen n kraḍ idsen timitar n zzelḍ d tinfas n uneɛreq d uxeyyeq, Afasi issen ira usin d zi arrif, zi tmurt n laẓ...

    Yeksi d ḥenna di tuṛut n ufuss nnes am waman drust, isɣim itt di tiri; tusmin n

    jeddi war jjint tamɣart nnes ad tadeff amaḍal n tawuri, netta ittar zeg Ufasi, ad imjar niɣ ad icarez, ḥuma ad yarzu xef uɣraw zi ɣar issenta imal nsen.

    Afasi isɣa xaf s tasardunt d min d as icetten n yarden, ittar ad xaf s iseɣ ura d ḥenna Tahnuft, maca ikkar d zi tarja nnes itarjiji itemzawar; iteɣzzaz tiɣmest s ufeqqeḥ; itmenɣa, yarezzu xef uxedmi zi ɣar ineɣ amcum nni n Ufasi, yeqqar i ḥenna u nettat war tessin min tid icqan deg iḍ nni n tayyut:- Ewa d ayenni i dayi itɣiman rexxu, mara war iwyeɣ i babas tamennawat ad taff nec war djiɣ d Bezzaḥ, yarezu ad xaf i iseɣ min war itmenzin; arri n ugarrem yexs ad cem yarr ɣar s d tayya!...

    Tapnuft tewca s ad isu aman zi ɣar issexsi tarjin n isefdvawen n tarja nnes, di war yesxi ad yacar tayri nni waxxa war yedji deg usayes n tidet.

    Nec i ytzemmamen tanfust a; riɣ ad awem iniɣ, sin n ineɣmisen zi tmeddurt a:- “Itcettih wenni yennan jeddi d aceffar, maca itwacar, tcemtit raxart assegwass n 1934, hedd yeqqar yiwyit ayl n Tanja, hedd yenna tennujud ɣar s tmettant deg idvesv wami tuɣa i tarja min xaf s uriɣ, jar ta d ttin; dinni ict n tidet; d anfarar n ict n taryazt d ijj n umezruy.

    Henna teẓguṭṭi day s tewsar, immexsit uṣurif uca tewḍa!.. tarni ticti ɣar tiyyita nni day s d abarru, teqqim tcett; tmuttuy zi rectu ya ɣar win, yuḍen iɣess nnes, tedjef i ticri nnes, rexxu; aqqet d tarzift jar ifassen n wakuc, d yenni n yedjis”.

    Jar twizext n tidet d tarja

    Yura t: Saɛid Belɣarbi

  • Uṭṭun 01 Abril 2020 12Tinfas

    Ura d netta tuɣa itirar Tinufra, aked Tarwra n Dcar nnes, umi tuɣa yedja d Amezyan,

    netta yessen ad yennuffar deg Iqwaren d Txuxatin n Tudrin n Dcar nnes, war qqaren ḥuma ufin t imeddukar nnes di Tirart, tuɣa qqaren as: Tas d ad tennuffared, tas d ad textutred…

    Arezzun ad asen yescen Twafit n Tnufra nnes, maca netta yesqar yesnuffar awar deg Ires nnes.

    Netta tuɣa yessen Tinufra d Tirart n imezyanen xmi ɣa yemɣar ad tt yessermed i Tarwa nnes. Aked sen i tt yirar.Tinufra Tidet tedwer, tarezzu xas Tudart nnes, Tinufra zi Tarwa n Dcar

    nnes, d Dcar nnes,

    Tinufra x Uzreḍ izedɣen Ussan nnes,

    Tinufra ura zi Tenni yexs wur nnes, umi yucar wenneɣni Amcan deg urar n Turja nnes.

    Tinufra ura zi mindi yetxarres Tiqacqact nnes, war izammar ad yeffeɣ zeg Ixef nnes.

    Tinufra temɣar d anawer, zeg Imucan i tuɣa yedjan nnes, d Iwdan i tuɣa aked munen idammen nnes, ura aked tenni aked yebda Ur nnes.

    Tinufra tedwer d Aseqsi umi war yufi Twarit, deg Ussan Imarzuga iḥewsen Tudart nness, yerezzu ad yennufser zi Tiwecca d Imal yeqqiem deg ijjen n Was marra Tudert nnes tirar day s aked

    yexf nnes.

    Anawer zi Tmurt yemexsen Tarwa nnes, zeg Iwdan nnes idwren d Midden.

    Anawer zeg Ires iyettun Aqemum nnes, umi ksen Awar nnes.Anawer zeg Midden iḥewsen Tammurt nnes. Yejja s Tamurt ad ays yeẓẓu min war yedjin nnes.

    Netta yerezzu ad yekkes Iẓuwran, itqnen ɣar Ixef nnes, maca rebda yetɣima day s cwayt zi Refwaḥ n Ucar n Tmurt nnes. Yerezzu ad yenḍar Ixf nnes di Tudart n Midden ad yedwer d Amezruy xef war yessiwer ura d ijjen.

    D wa d Arifi yeggin Tawra i Tammurt nnes, d wa iyeggin Anawer i Tmaggit nnes, d wa umi urant marra Nkawi s

    Yirsawen n Midden, xmi d Aydud iyettu wakuc n Tira.

    Yura xaf s

    Ad yemmet deg Warrud n Midden ad xaf s ɣaren s Wawal n Midden, ad yenḍer deg Ucar niɣ deg Waman Midden ….

    Amnuffar yetseqsa Ixef nnes, x mermi Unawer ɣar Tidet nnes, x mermi ɣar yekkes Afray x Tudart nnes.

    Tinufra

    Yura t: Sliman Belɣarbi

    Yessu tifray n udlis nnes xef waggu n iraɣan, yarcem xaf sent tasiynut, tmuddu s ibeḥrar nnes ɣar akkuc n waman, tmuttuy s uneɛqar ɣar udarreɛ n waḍu, ttemrudjuy s rebhut ssa d ssiha akd tisiynutin nneḍnit.

    Di ragwaj, isenned wenzar ɣef ibuda n zmann nnes, di tqesfin n ujemmaḍin mani yeddar d amezduɣ, itɣuɣud d ɣar neɣ s ufadi.

    Yessder wawal n uḥenjar nni di tiṭṭawin n tmeduketc nnes, yexs ad as yini: ¨Sru d xaf m dfuyan nnem, tejjed

    arrimet nnem d taɛaryant, tasinut texs ad tudum, uyak tenni d liẓar n waman aqqet ɣar m d asittem, uyak texsd ad twardid temlel nnem i tnecnacin n wenẓar, wenni cem yetrajan deg isran nnes d twasit ɣar iḥesyan n waman nnes.

    Tessili abriwen nnes ɣar ujemmaḍin, tesserqa turuṭ n ufus nnes i isefḍawen n wassam, tessiriw ul nnes i ttasiɛ n ujenna ad yadef, war nuci s uxeyyeq nnes al ami d xaf neɣ d ihnunni s umezruy nneɣ d taɣruṣi, tɣarreṣ iceqfan n tuɛɛaryent nneɣ.

    Zi manis d isajja wenẓar, ḍwint id aṭṭas

    n teḥjijjatin, d ticemlalin n wudem, am wedfel, munent as d amuḍi ɣef izerman n tenni i tenyuyren ɣar usittem nneɣ.

    Telɣeɣ tessu arrimet nnes, d aɣeddu n tcuni, min yedjan nnes itmudjuɣ s mezri, isrizez d ɣar s wenẓar d asriwrew am nda issesfaden tancucin n tbenneɛmant zi min xaf s issensen n tmedditin.

    Nusem marra idneɣ zeg unẓar, nusem zi tiṭṭawin nnes itareqriqen s umezruy nni nesdarɣer neccin, netta t d taslit s yeɣsan n uɣanim, d taɣenja tessemliliḥ ɣar yimal nnes ad ɣemyen uraren nneɣ d tifeswin, ttinit ɣar akkuc n waman

    ad yessu s tyawant nnes xef ulawen n ulaẓi.

    Aḥenjar nni, itirar, ineṭṭu, am uyarziz nni yeẓrin anqar amezwaru n tfuyt nnes, itaɣedd tiḥjijjatin n wedfel ɣar turuṭ n ufuss nnes, itmuttuy zzay sent ssa ɣar uɣilin, ssiha ɣar da, itettar ad yudum d taẓyuḍi marra min yarcem n tsinutin ɣef tefray, yejjin anẓar ijeyyef deg ijenwan nnes, mani yeffud tinessisin ad udument d aman ɣef tancucin n isegman ad nɣen afadi nsen day neɣ yeffuden.

    Tanessist

    Yura t: Saɛid Belɣarbi

    Nembeddal deg udmawen nneɣ, cek tisid tifras inu, nec isiɣ aɛban nnec, sneɣ manis mma ɣar kkeɣ ad inin nec d cek, ad dayi jjen ad adfeɣ ɣar ixxamen nsen, ɣar ugensu nsen, nebra tinfar n usnuwji, minzi twaran ayi d ccek.

    Yennas i yesmeɣ nnes:- Zall ayi ɣar iḍaren, nec d akkuc nnec, arr ayi taynit...

    Yudar ismeɣ isuḍm as tifednin, yuri d yetru, isutar ɣars ad das iwadem s izrfan nnes, ad t yejj ad yiri sadu iḍaren nnes min ɣar yek netta di tudart.

    Zriɣ t iffuhhart, yarra ixf nnes d Aferɛun, ineqq iseddar, uca iqqar asen:- Nec war tmettiɣ, waxxa mmuteɣ raxart inu ad day wem teqqim d tudart...Jar igudar n tqesfin nnes tudart tbedd x umuzzar. Udseɣ ɣar ijjen n ismeɣ zeg imezdaɣ n teqseft, udareɣ ɣar umezuɣ

    nnes ad t sseqsiɣ s cawy cwayt, ḥuma war d aneɣ d itesri ca n ijjen nneɣnit ad yekssi aseqsi inu d taɣruṣi ɣar wakkuc nni, nniɣ as:- Min yegga yesmeɣ nni umi t yarra ilesseḥ as iḍaren am uydi?

    Yarr d xafi s ukemmec n tammiwin, war izemmar ad yessiwer, war izemmar ad yini ca, ufiɣ iqess as iles, yejji t bra yawal.

    Nɣiɣ aseqsi nni jar imi inu, ḥuma war dayi teksen iles ura d nnec.

    D ttidet mara ksen ac iles min dac ɣar yeqqimen zeg wagra nneɣnit, ad cek nɣen s cawy cwayt, ad tnedred ixf nnec s ixf nnec deg imeḍran nsen.

    Ismeɣ nni yejji t ad yiri sadu iḍaren nnes, ad xafs iɛeffes mermi mma yexs, yarni yas di tesɣart n buḥbel, maca nec war dayi yessin belli bedleɣ aɛban inu s ijjen nneɣnit, iri igga yi ccerwaw ad dayi yejj d tiggaz x marra udmawen n

    rwacun n teqseft nnes, ḥuma ad taf war tettun tanfust inu.

    Arriɣ taynit i tudart a n taggant, mani djan wuccanen ffuden tisessi n tidi n inneɣnit, mani ffuden ura d askaf n idammen.

    Tekk d tayyut x tittawin inu, arezzuɣ x wufuɣ zi tewwart itawyen ɣar umedukel inu, ad das areɣ udem nnes ad dayi d yarr wenni inu, ssneɣ mara ddareɣ s wudem n midden nec mmuteɣ.

    Ufiɣ ufuɣ, usiɣ d ɣars, yarra yi d agra inu, maca jjiɣ ad yi d yarr x useqsi nni ɣari yeqqimen yuyer.- Min yegga yesmeɣ nni din zriɣ ilesseḥ iḍaren n wenni?

    Inna yi d:Wenni d nnec, yarḍer ayi d buḥber zi tudart nnes, maca yexs war teddareɣ d nnec mammec djiɣ, ufiɣ ad ɣufiɣ mara war djiɣ d nnec.

    Tagrawla n isemɣan

    Yura t: Saɛid Belɣarbi

    Ẓẓu tira, a dd-ɣemyent d TadelsaTASƔUNT

  • Uṭṭun 01 Abril 202013 Tullissin

    Teqdem, teqdem amen yeqdem bab nnes. Ad temmars di rmargeḥ nnes, tɛuqq d zzect d imerwan axmi dayes uxsas. Ad yadef Meɛnan sadu nnes itzawar s tesbanyut, yesneqcu dayes “Ah! ah! mana uqezdar a!!! Anict min ttet n liṣans i ttet n zzect “

    Ijj ubuhari yebbuẓẓer qibar nnes x yijj uqaṛṭun n nnibira[2] d ameqṛan iḍeḥḥec yeqqaṛ as i Meɛnan “Asbanyu war d awem d yessek harrama a ar ami i zzayes yeqḍeɛ rayas x idurar n Madrar[3]. Cek ɛad tarezzud ad zzayes tessewqed iwdan, ad ten tarewḥeḍ “

    Ad yessusef Meɛnan zzect id as d yewḍan deg qemmum sadu balinsayana nni, ad dayes d yexzar s uɣezdis uca inna s “Sulusyun[4] aqa yeksi ac amerɣiɣ, maca ma tesned wic ɣa yenɣen niɣ lla?”

    Yeksi ubuhari di tdeḥḥact uca inna s “Wah sneɣ. D cek id ayi ɣa yenɣen. Maca aqa ggureɣ ad qḍiɣ sulusyun n dunct cek ɛad tjadjid dayi “

    Ad d tennarẓem tewwart uca ad ggen iwdan tizizwa. Ttemḥizwaren x tewwart. War ttesrid mɣar i wawar aɛeffan. Amcum aqqa t aked rwacun nnes. Abuhari nni iḍeḥḥec xasen yeqqar asen “Aqqa sneɣ mayemmi ttemḥizwarem ad tadfem deɣya. ḥuma war tɣimim x tjarrat, yak? Ɣar cway cway xawem aqqa ad teqqimem, ad teqqimem x tjarrat. Aqqa balinsyana amen tekmer maṛṛa d tajarrat. Manimma teqqimem, d tajarrat.

    Ḥuma ad twariɣ maṛṛa min itemsaran di balinsyana n Meɛnan, ruḥeɣ qqimeɣ ɣa deffar qaɛ. Ssenni id twariɣ Meɛnan awarni bulanti n balinsyana, ɣares imejjan d imeqṛanen, iḍehhar d am micki muis. Meɛnan yessawar aṭṭas n irsawen. Tuɣa t d aɛeskari ɣar ufransis. War yejji mani war yewti aqaṛṭaṣ. Ibda deg uṭalyan, yuyur ɣar L-indu-cin[5], yeɛdu ɣar Vyitnam, ikemmer as di Kungu. Ɣar uneggar war ssineɣ min yexdem yarewweḥ d s reḥfa. Iṣur di balinsyana a uca aqqa yeffar dayes imejjan.

    Twariɣ ijj uwessar ɣars aqemmum axmi dayes tedduqqeẓ rbumba. Yegga am rxarbet, yesriddiy, isserseq ijj n tḥarmuct tameẓyant aked rkursi, yeqqar as “Amcum a n rkar cḥar yeḥṣaṛ !! “ Meɛnan yeẓra it uca iraɣa t id s tesbanyut “Uhyi, syintati hubmri, sin barwinṣṣa[6]“Iṣar uwessar nni yeqqim, axmi ɛemmars war din ttuɣi rḥeṣṛan nni id as yenna i tḥarmuct nni. Cwayt ttwariɣ Meɛnan yejbed ijj

    n ddebbuz sadu rkursi yizzif x yijj tuɣa yexs ad yadef ɣar rkar. Ttwariɣ Meɛnan yeksi akides s tefransist “ salubard, Vuleur !!![7] Tkemred di ssuq n tukkarḍa, tusa id ad tacared di balinsyana !!”

    Ijj n temɣart anict n tewrart, war ssineɣ mecḥar id tarbu n trabandu[8]. Tedwer maṛṛa d sserɛet. Ḍehharent as d ɣar tissira, d ifassen d uzedjif. Tbed ɣar tewwart n balinsyana tessawar aked ijj umxazni. Yexzar dayes Meɛnan, yexzar di tissit ma maṛṛa iwdan qqimen uca yenna s “Iwa a zzin !!! ma ansewweq ca nhara, niɣ da i ɣa neqqim “?

    Turi d tmeṭṭut nni ɣar balinsyana, war tenni ar ami id tekka zi tewwart. Tzawar amxazni nni “Ama yennayi awid ijj n aṛebɛin duṛu niɣ ad raɣiɣ i xurru, yarri unuri incaɛellah”

    Yeḍḥec Meɛnan, yejbed ijj n temceḍt uca ibda imecced ca iẓuṭṭan zayden as x garrat i yegga qaɛ. Yenna s “hiya nhara ddewred maṛṛa d marlburu[9] !!!” tenna s nettat lla d winstun[10]“

    Teqqim d zzati Meɛnan. Meɛnan yerrankar balinsyana. Abuhari di baṛṛa yeqqen x wanzaren s arriḥet n ddexxan d imerwan. Yarra s Meɛnan azedjif i balinsyana nni ɣar uɛarwi. Yekkes d tamceḍt nni ɛawed, iḍṛeq i bulanti[11] uca ibda imecceḍ. Balinsyana tirar deg ubrid. Ibda icemmez deg uɛrur war itiwed uca yenna s i tmeṭṭut nni “ta kkar cemzayi cwayt deg uɛrur a wabba inu, aqqa war ttiwḍeɣ “

    Tameṭṭut nni tmeyyer aked balinsyana “A cebbaṛ di bulanti a muncif aqqa mara tqerbed ttet zzayneɣḍ truḥ ayi sserɛetḍ aqqa nhara d nhar nnec”

    Yarred ifassen ɣa bulanti, yexzar dayes, yeḍḥec uca yenna s “Ad tenneqreb balinsyana!!? Ɛzizim Meɛnan iḍaweɛ aqamyun n rɛeskar aṛebɛin sna di ṭuḍu lmundu[12], rextu ad am yeqreb barwiṭa a !!”

    Iqarreb Meɛnan ad yaweḍ ɣar rqendaṛt n mimun n cciṭan ɣar tnimart uca twariɣ agrisur yeggur x sḥab sserɛet iyarru d arrecwet i ddiwana. Tameṭṭut nni txezzar zi zzaj n dat n balinsyana, tɛeqqer ddiwana nni“Ma d Buzid i din

    niɣ ? a wellah ma ad iẓaṛ frank ... Iḍennaḍ ɛad i dayi yekkes taziyyat n djhuni warkar. Wellah ma ad iẓaṛ frank nhara. xas i ɣa xedmeɣ waha niɣ, kabṛun[13] !!! “

    Ibed Meɛnan x tma n webrid, ixzar ɣar tmeṭṭut nni uca yenna s “Tugid ad dehned Buzid, tugid ad ayi tcemzed. Iwa ddar rextu ad cemzen i yemmam jar iḍaṛen.”

    Tendeq d tmeṭṭut nni amen das tteg i ugrisur tmenyat deg fus “A yemma temmut a muncif, menɛen tett yeẓra nnes aqqa ad kkareɣ ac marɣeɣ “

    Yeḍḥec Meɛnan “aḥeqqa wah ista mwirṭa, bubri sitta, birda!!![14]”

    Yengez d ugrisur di balinsyana uca yenna s i Meɛnan “adi lanti xifi !![15]”

    Yarrankar Meɛnan balinsyana nni, weddaren ddiwana nni di ddexan d imerwan d ibarcanen. Netta qaɛ war d asen d yarri rexbar. Idṛeq ijj n sinta[16] n Farid l-aṭrac, kurma yenna Farid “illih ya lamuna” ad ixzar ɣar tmeṭṭut nni ad iɛawed i wawar n Farid “lamuna”Iruḥ aked ddisku[17] netta d ugrisur nnes ar ami uḥreɣ traɣiɣ ad ibed ɣa lqecla ad ddaṛeɣ maca netta war kidi yerhi.

    Kkareɣ beddeɣ seffareɣ ar ami I sḍuhcareɣ maṛṛa wi din ttuɣa di balinsyana ɛad id ifaq Meɛnan zi tirja nnes. Yexzar d di tisit uca inna yi “Iwa iri teddaṛed ɣar ddiwana waha a yafareṭṭu a. Ma ntirar danita bisu[18] niɣ. mkur ma nengez ijj n twara itxessa anbara[19] “

    Arezmeɣ tawwart ad ddaṛeɣ. Ceyyareɣ as uca yenna id “Aṭṭa lwigu xubin“[20] !!!----------------------------[1] D isem n lkarثالجة [2]مدريد [3]لصقة تستعمل للتخدير [4]الهند الصينية [5][6] Ser, qim a yatarras, a wenni war itsedḥin[7] Salopard, voleur ~ aydi uceffar[8] contrebande[9] Marlboro[10] Winston[11] Volant المقودعبر العالم كله [12][13] enfoiréإنها ميتة مسكينة، حقا [14]إنطلق يا قائد [15]شريط موسيقي [16]أغنية [17]لعبة أطفال [18]نقف [19]إلى اللقاء يا فتى [20]

    Balinsyana[1] n Meɛnan Yura t: Mustafa Ayned

    Tfuct tɣri. Nqqim aɣzdis x uɣzdis x tbadut, awarni taddart nnɣ. X arragub, acmmuḍ nni ttejja tfuct awarnas ixssi, ils iḍfar wnniḍn. Zg wzwraraɣ ɣar uwarɣi, ajenna issnta itziyziw. Tirart n tfawt d tallst tticc i yzɣran ca n tfras nniḍn ur djint am tinni n wass. Tweṭṭa d ict n tffrawt[1] sneyfan ɣars wurawn n iwdan d imddaren: ur ttsrid awar ura d asbɛɛi ura tazut ura d asjiwjw.

    Aɣzdis xf uɣzdis, nssusem: nc d ymma ur tmsiwiḍ s wawar. Iḍwḍan nns ɣeṭṭrn tidmamin n ttsbiḥ, ict tḍffar tnniḍen. Udm nns ynnirsen[2] tmsḍfarnt xafs tfras n tmulli[3]. Ssneɣ is ur kidi tdji – aqqat mani nniḍn, akid ca n iwdan nniḍen, ur ten ssinɣ nc. Tteg akidsn awar ad msagren ɣar uɣlluy, x tbadut n awarni taddart. Xmi ɣad isala umsawaḍ, ad tbedd, ad ay ttini: «kker ammi ad nadf ɣar babac».

    Iwdan a n uɣlluy, ur d ttisn lbda: ict n twara tenna yi: «tiṭṭawin inu ddakkwalnt id urant!».

    Mani ttaf anict uya n tffrawt ɣar uɣlluy?! s wass ur xafs tḥarrted: ad tinid days ayraw n tmɣarin! ur tssined aqqat jar txswin, tḍeffi niɣ tteẓẓi; ura g iyyer ttekks d armu i tfunast niɣ tmjjer imarmez; ur tssined aqqat di tɣarɣart tdarrez tabiṣart niɣ tssray imarmez; ura tqqim ɣar tsirt, tḥarri imarmez – ca d iwzan, ca d taneɣda: ad yttecc, g wass nni di ymjer, d afrfur, d aryun, d zembu niɣ d taẓmmit!; ur ttessned aqqat ɣar ifllusn d ifruryn iḍnnat, tteṭṭf ten ijjn ijjn, tssekka ten zi tiṭ n ulgzim («zi tiṭṭawin n iwdan», tenna yi umi tsseqsiɣ: maymi sn ttgged amnni a ymma?); ur ttssined tarbu aqbuc, teṭṭef abrid n tara tazggwaɣt, ad taym aman n tissi; ura tessars d taḍuft, tqqim ad tqarḍec; ura tssekka taseṭṭa x isuray n taddart, niɣ ttari d zi taddart n lalla Tlaytmas zegga xafs tssij, tegga s mayn ɣad tecc, tsrir as iḥrucn nns, tssird as, teqqn as, tssufɣ t d ad tqqim di tiri, adu tsriɣwa; ur tssined…

    Xmi ttɣima x tbadut ɣar uɣlluy, di tectut di tteffɣ Tmurt zi tfawt ḥama ad tadef di tallest, di fssynt twilawin[4], ddakkwalnt d iɛrbab, di ssusumn imddaren, tbeddaln iwdan, ddakkwalen d nitni-ur-djin d nitni, aswingm iddakkwal d tirja – rxdnni, mala tẓri t, ad tinid ur tdji d tenni d amettuḍt nni tuɣa ur itiwḍen ad tecmez azdjif nnes: tarsa, udm nns isfḍ, tffɣ t tzweɣ nni n wmarri d tamara n wass; iḍuwḍan nns sqiccimen i tedmamin n ttsbiḥ; tiṭṭawin nns ẓwant, jmmḍent: twarant mayn ur twiriɣ. Wi ttwara? Ur ssineɣ!.

    Udm nns iddakkwar d tisit, tmsḍfarent xafs tifras n yinni ttwara.

    Wi kid ttemsawaḍ ymma gw ɣimi nnes n uɣlluy?!.

    Amenni kuy aɣlluy: nettat twara, nec twariɣ t ttwara. Ar as srɣ ttini: «kker a mmi ad nadef ɣar babac, issudjs uya!».

    Tizmilin:[1] Le calme[2] Serein[3] Tendresse[4] Les formes

    Inwjiwen n uɣlluy

    Yura t: Mimun Amsbrid

  • Uṭṭun 01 Abril 2020 14

    Dayi mezri anict n udrar. Ssitimeɣ mri ɣa yafeɣ tnayen duru ḥuma ad sɣeɣ tcamma, ad irareɣ weḥdi. Ad ɣeḍreɣ rbeq x Belluṭṭa mmis n rmexṭar awkiri... Tcamma nnes war zemmareɣ at ḥadiɣ waxxa nettat maṛṛa tennezdem, tartuta... Ad sɣeɣ tcamma ttwesseg ttbuṭar am tenni izi itirar Xintu d Zagalu[2] n lhilal...

    Maca minzi? Mani ɣa yafeɣ tnayen duru? Aqqa mara nniɣ as i baba ɣar ad raḥeɣ ad irareɣ tcamma axafi izayed weɛmud, mani ɛad ad ayi yewc minzi ɣa sɣeɣ tcamma.

    Ijj umur yenna s i yemma: “Iqṛinen nnes tṛaḥen znuzan mikat iserman, netta yegga tcamma ukettan aqqa iɣaṛṛes tisira. Iwa ṛaja ad ayi yini sɣayi ca ifeɣṛas” .

    Rayas inu aqqa t deg imma. Mara aɣaṛi tiri ca n tcamma, aqqa d yemma i xafi ɣa iḍebbaṛen. Ruḥeɣ ɣaṛes, meyreɣ azedjif x ijj n teɣṛuṭ axmi zzidjizeɣ, ttareɣ zzayes tnayen duru ad sɣeɣ tcamma. Tjarr ayi ɣar tewwaṛt n taddart, tessecnayi ɣar ubrid n macina[3], tennayi ayeqqac baɣu. mara truḥed ɣas yewcac d ijj n utrabas n ukeccud izi ɣa nesseɛdu rmecta ad ac wceɣ tnayen duru .

    Baɣu d azirar, yeccur s regric[4], issawar attas n tsebbanyut. Tuɣa t d aweqqaf x ixeddamen. Ixeddamen tbeddaren itrabarsen ixef temmars arrayt n macina[5]. Atrabars id ɣa ksen d aqdim , ad t ndaṛen zzati tkarrut nni izi d ttasen ɣar ṣbaḥ zic.

    Amnus inu ameqṛan tuɣa t mamec ɣa ggeɣ ad as ttareɣ i ubaɣu atrabars. Nec d ameẓyan war ɛedduɣ di walu... Ruḥeɣ qqimeɣ qibar nnes, igwjeɣ maɣar mara yuzzer d xafi ad ɣari yiri ttasiɛ ad arewreɣ. Netta yeẓra yi, mkur twara twara ad ayi d yecḥeḍ s rxezrat... War itesqari s tezwart maca war das fehmeɣ min yeqqaṛ. itzawar s tsebbanyut... yexzar d dayi uca yenna yi: “araḥed, Araḥed ad ac iniɣ a bikinyu[6]”. Nec war d ayes ggiɣ ttiqqet maɣaṛ ẓṛiɣ min ixeddem i iḥenjaren imeẓyanen itexsen ad acaren itrabarsen. Nniɣ as: “Inid ssenni“ Iḍḥec ixzar ɣar ixeddamen nnes war ssineɣ min dasen yenna s tsebbanyut ɛawed uca ssentaren ḍeḥcen. Yenna yi d “iqṛinen nnec aqqa ten di tmezyida, cek aqqa ttweqḥed tfuct. Texsed ad tdewred am neccin yac? Ad ttetted azyen d aɣṛum azyen d regric yac ?.

    Nniɣ ac nec traḥeɣ ɣar tmezyida, qqareɣ rqurɛan... Iqaṛṛeb d ɣaṛi cway cwayt nec beddeɣ ad arewreɣ uca yenna yi: “War triḥeḍ ad ayi d tawyed ijj n bakiyyet n CAZA[7]? Indeq d ijj zeg ixeddamen nnes yenna s: “seqsa t amezwar mani izdeɣ, aqqa muḥar ma ad yedwer mara tewcid as ca n ṣṣaṛf “.

    Nec sneɣ illa atrabars yeggur d, tcamma ad tt sɣeɣ... Itxessa yi ad sneɣ mamec ɣa sɣeɣ ad zzenzeɣ deg awar waha. Nedqeɣ d s tmijja tḥar uca nniɣ as i wenni “Nec qqareɣ rqurɛan, mara ɣak ḥed yennum itacar aqqa nec war zemmareɣ ad acareɣ. ɣari rqurɛan deg idmaren“. Xzaren ixeddamen nni jarasen uca ad csin di ddeḥḥact x wenni. Twariɣ baɣu yaṛẓem aqemmum, yecsi di ddeḥḥact, war ɣaṛes ijj n teɣmest tekmer deg qemmum s ugarru. Iḍeḥḥec itceyyar ayi d aɣas raḥeɣ. Sneɣ illa ɣerbeɣten. Sneɣ illa war daysen ijj yeɣṛa. Qaṛbeɣ ɣar ubaɣu u xezzareɣ mani ɣa ggeɣ iḍaren inu mara arewreɣ ḥuma war ɛejneɣ deg isennanen maɣar war ɣari

    ttuɣi bu tisira .

    Ikkes d ijj n tteẓtim maṛṛa d regric. Ikkes d zzayes ca ṣṣaṛf. Nec ɛad wa ɣares iwiḍeɣ. qber ad ayi yini ca nniɣ as “ad raḥeɣ ad ac d awyeɣ CAZA. maca ad ayi tewced ijj n utrabars aqqa tessekk ayi d yemma. Yecsi di ddeḥḥact, yebda yesxuncuf ar ami i dayi tɣir ad yemmurḍeṣ. Yewta deg ifadden uca yenna yi “D manaya id ac issermed refqih!! ṭmaɛ yac? “yarweɣ d taryast inu, qerɛeɣ d dayes tiṭṭawin uca nniɣ as “Refqih isremd ayi war tticareɣ, mara ad ayi tsexxard iwa wcayi atrabars. Yac ad menddaren waha niɣ lla ?”.

    Imeyyer ijj n tcacet tarca marra x uzedjif, yessiɣ ayi tinɛacin amen dayi itseqsa “mani tzedɣed?” SSecneɣ as ɣar taddart nneɣ. Yexzar din uca yenna yi “aqqa mara tucared ayi, ad xac

    adfeɣ taddart. Yallah kkar ḍebbar ayi d di CAZA aqqa war twiriɣ. Nniɣ as “I wetrabars?” Yeḍhec uca yenna yi “Mayemmi atrabars? texsed ad t kidec tawyed ɣar ustanku[8] niɣ? “Ruḥ awy ayi d CAZA tusid ad ac wceɣ atrabars”.

    War xezzareɣ mani neṭṭareɣ iḍaren inu... Isennanen war kidsen tticiɣ... Iwdan war ten twiriɣ... twariɣ ɣar tcamma ttwesseg... tteggeɣ jnun di Belluṭṭa n Rmexṭaṛ awkiri .

    Iwḍeɣ ɣar ustanku. Muḥammed aṣeḥṛawi i din ixedmen itseqsa yi x min arezzuɣ, nec arezzuɣ s tiṭṭawin am ubuhari mani tedja tcamma inu.

    Dewreɣ d ɣar ubaɣu ṭṭaweɣ. Aked ubrid tmenɛayi rɛurret d umnus. Nniɣ as deg ixef inu: I mara inkaṛ ayi, yugi ad ayi yewc atrabars? Mri ɣa das ucareɣ tmenyat n CAZA, iri sɣiɣ tnayen n tcammiwin war yedji ɣar ict. Isserha yi uxarres d umnus ar ami ufiɣ ixef inu zzates. Mmendarent id tiṭṭawin nnes

    ar ami iẓṛa CAZA. Iḥart xas, ikkes d zzayes garru[9], issarɣ it, ijbed zzayes uca inna yi “mliḥ ar ami teɣṛi, war tticard, yallah xzar atrabars i texsed. Negzeɣ ad ixḍareɣ wenni ameqṛan uca nniɣ as “D wa a xari’’. Iraɣa d i tnayen ixeddamen ad t csin uca inna yi “Atrabars a ad iraḥ ɣar taddart mani i dayi tennid ttzedɣeɣ. Mara yeffeɣ d war yedji din i ttzedɣeɣ ad t id arren danita’’ Nniɣ as deg ur inu iwa labas wa xas sxaṛqeɣ ca. Csin ixeddamen atrabars x teɣruṭ, nec izzareɣ asen. Tegge�