1

Morero oa USAID/IUCN oa Paballo ea Tikoloho

Linaheng tse hokahanyoang ke Noka ea Senqu

USAID/IUCN Programme on Applying Ecosystem Approach

in the Orange-Senqu Basin

Tataiso Mabapi Le Ho Hloaea Libaka Tse

Lokeloang Ho Fuoa Maemo A Pele A Ho Baballoa

Setšoantšo se bontšang boemo ba tlokotsi ba libaka ka ho fapana e le karolo ea Moralo oa Paballo ea Tikoloho

SELELEKELA

Ho etsa bonnete ba hore libaka tse lokelang ho fuoa maemo a pele ha ho hloauoa

libaka kapa likhakeletsi tse lokelang ho baballoa tlas’a merero ea ntlafatso e

lokelang ho phethahatsoa ho tsona, ke ntho e ka etsoang ka mekhoa e ‘maloa e

fapaneng. Morerong ona ho sebelisitsoe litšoantšo ka tsela ea Li-‘Mapa e le karolo

ea moralo o bopiloeng ho tataisa paballo ea tikoloho le libaka tsa bohlokoa tse

jereng mehloli ea metsi Lesotho. Li-‘Mapa tsena tse hlahiselitsoeng ke tsa setereke sa

Quthing e leng setereke seo morero o neng o kentsoe tšebetsong libakeng tse ling

tsa setereke seo. Hona ke mohlala oa ho bontša boemo ba tlokots ibotjametseng

libaka ka ho fapana ka hare ho setereke sena, ‘me e le tlokotsi e tlisoang ke

phetoho ea boemo ba leholimo. Ka hona, boemo ba tlokotsi bo bonahalang ka

libaka ho fapana seterekeng sa Quthing, bo sebelisitsoe ho bopa likarolo tse

fapaneng tsa moralo ona e le hona ho bontša ka kotloloho mehato e lokelang ho

nkoa ho latela likarolo tse bopileng Moralo.

Li-‘Mapa tsena li ka tataisa ho etsoa ha meralo paballong ea tikoloho le likhakeletsi

mekhahlelong e fapaneng e leng, Boemong ba Naha, Boemong ba Setereke kapa

Boemong Ba Sekhakeletsi. Hape ho eloe hloko hore taba ena ea ho hlahisa Li-

‘Mapa tse bontšang boemo ba tlokotsi ka hare ho sebaka, ha se hore ke ntho e

lokelang ho ba teng Meralong ea Paballo ea tikoloho ka linako tsohle. Mona ho

mpa ho tataisoa ho hloauoa ha libaka tse lokelang ho fuoa maemo a pele, ‘me

sena se ka etsoa ka mekhoa e mengata ho latela hore na

sepheo sa mantlha ke se fe kapa litjeo li lumela

joang ‘me tlas’a morero o na ho

ile ha khethoa mokhoa oa ho

hlahisa Li’Mapa ho tataisa

lintlha-kholo tse lokelang ho

eloa hloko moralong ona.

1

TSA MANTLHA TSE PHUTHETSOENG KE LI-

‘MAPA TSE BONTŠANG BOEMO BA TLOKOTSI

Ho latela moralo ona, boemo ba tlokotsi bo ka hlalosoa e le boemo boo liphuputso li

fumaneng e le bo bosula bo ka tlisoang ke ho fetoha ha Maemo a Leholimo ‘me bo

ka behang tlokotsing mekhoa ea boipheliso kapa boemo ba sebaka ntlheng ea

tšebeliso ea mobu le tse ling.

TSA MANTLHA TSE PHUTHETSOENG KE LITŠOANTŠO KA LI-‘MAPA TSE BONTŠANG BOEMO

BA TLOKOTSI

Lintlha tse bohlokoa tse hlahlobiloeng ‘me tseo ho talinngoeng boemo ba tlokotsi ho

ipapisitsoe le tsona, tsa ntano bontšoa ka Litšoantšo kapa Li-‘Mapa ke tse latelang:

1. Phokotseho ea mongobo (Pula) le ho eketseha ha menyetla ea Komello

2. Ho eketseha ha menyetla ea Likhohola le sekhahla sa tsona

3. Ho eketseha ha sekhahla sa khoholeho ea mobu ka lebaka la lipula tsa

likhohola

4. Tahlehelo ea lijalo le kotulo e seng ntle masimong ka lebaka la menyetla e

eketsehileng ea ho theoha ha mofutho o hlokoang ke lijalo ka ho fapana

ho tloha ha li jaloa ho fihlela kotulo

Lintlha tsena ha li le tjena li bohlokoa hobane li na le tšusumetso holim’a ho boptjoa

ha meralo e elang hloko ho baballeha ha Tikoloho ho kenyeletsa le Mehloli ea Metsi

le boipheliso ba sechaba ka kakaretso. Tsena tsohle ke lits’ia tsa bohlokoa tsa Meralo

e tiileng ea ntlafatso le paballo ea tikoloho ka ha li sheba tikoloho ka ho pharalla le

ho teba ha lentsoe leo. Tikoloho e phela hantle ha ho ena le khokahano e ntle ea

tse phelang ho eona (Limela; Liphoofolo;Likokoanyana; Mehloli ea Metsi; Motho le

Tlholeho e ngoe e ke keng ea bonoa ka mahlo a nama e teng mobung le sepaka-

pakeng, joalo-joalo).

2

Bolepi bo supa hore ho ka lebelloa liphetoho nakong e tlang tseo e leng hore li ama

bongata ba lipula ka likhoeli ho fapana ‘me le nako eo lipula li tla fumaneha ka

eona e lebeletsoe ho fetoha. Ka kotloloho ho lebeletsoe hore lipula li tla eketseha

nakong ea Selemo le Lehlabula empa ho be le ho qepha ha tsona nakong ea

Mariha

Bolepi bo supang liphetoho maemong a Pula a khoeli le khoeli Seterekeng sa Quthing (2040 – 2060)

Setšoantsong se latelang re bona ka kakaretso, setereke sa Quthing se batla se

pholile nakong ea Lehlabula papisong le libaka tse ling nakong ea ha joale, ‘me

Khoeli ea Pherekhong e ba hangata eona eo mocheso o nyolohelang ho 27C, ha

Mariha a bata ka mocheso oo hangata o lulang ho 15C ka Khoeli tsa bo Phuptjane

le Phupu. Quthing e fumana lipula nakong ea Lehlabula empa mongobo o mong e

ba oa lehloa nakong tsa Mariha.

Ka lehlakore le leng, Lipula li bonahala li fumaneha ka bongata likhoeling tsa ho

tloha Mphalane ho isa Tlhakubele eo ho bonahalang ha joale e le eona khoeli eo

hangata selemong e fumanang pula e kaholimo-limo; ha Khoeli ea Phupu e le eona

e fumanang pula e nyane ho feta likhoeli tsohle tsa Selemo.

Lirekoto tsa nako e fetileng (1970-2001) tse bontšang ho fapana ha Mocheso le Pula ka Likhoeli

3

KAKARETSO EA LINTLHA TSE FUMANEHILENG

HA HO HLAHLOJOA BOEMO BATLOKOTSI

Boemo ba Tlokotsi

mabapi le Likhohola

Ha ho bonahale e ka

taba ea likhohola e tla

ba mpe hakaalo ka

lebaka la hobane

sebaka se na se batla se

phahame, empa le ha ho le

joalo libaka tse tla angoa ke

likhohola ke tse haufi le

linoka tse kholo Bohareng le ka

Bophirima Seterekeng sena.

Boemo ba Tlokotsi mabapi le Leqeme la Pula

Li-‘Mapa li bontša leqeme la pula kapa tlhokahalo

ea mongobo ka kakaretso nakong ea ho

hola ha lijalo le maemo a hlobaetsang a

komello ‘me tsena li bonahala li tla

mpefala libakeng tse Bohareng, Boroa le

Leboea ho setereke sena. Ka hona temo

ea lijalo seterekeng sena e bonahala

e tla ameha haholo kahoo

tlhokahalo ea lijo le tlala li

tla ama boholo ba batho

seterekeng sena.

4

Boemo ba Tlokotsi Mabapi le Khoholeho ea Mobu

Bolepi bo supa ho ena le menyetla e eketsehileng ea lipula

tsa likhohola Seterekeng se na. Se na se hlaka haholo

ha ho bonahala ho tla ba le menyetla

e eketsehileng ea lipula likhoeling tsa

bo Phato, Loetse le Mphalane tseo

e leng hore ke hang ha Mariha a

fihlela pheletsong ‘me joale litlama

tse koahetseng mobu li ntse li

omme ‘me mobu o sa koaeleha

hantle. ‘me se na se

na le menyetla ea

ho akofisa khoholeho

ea mobu.

Boemo ba tlokotsi

mabapi le Tlhahiso ea

lijalo Masimong ho

talinngoe ho

theoha ha Mofutho

o hlokoang ke Lijalo

Li ‘Mapa li bontša ha

libaka tse ka Leboea le

Bophirima tsa Setereke se

na li le tlokotsing e kholo ea

tlhahiso e fokotsehileng ea

lijalo masimong ka lebaka la

ho theoha ha Mofuthu o

hlokoang ke lijalo tse kang poone.

Ka hoo tlhahiso ea Lijo Quthing e

bonahala e le leqemeng

papisong le nakong ea ha joale.

5

6

E fetoletsoe Sesothong ke Serumula Development Association, ea hlophisoa ke

Institute of Natural Resources tlas’a Morero o tšehelitsoeng ka lichelete ke USAID oa

ntlafatso ea Tikoloho Linaheng tse hokahanyoang ke Noka ea Senqu. Morero o na o

reretsoe ho baballa tikoloho ka ho matlafatsa khokahano e ntle ea tse phelang

tikolohong, ‘me Lesotho mona o sebetsane le paballo le ntlafatso ea Makhulo le

Mekhoabo HaTlhaku le Ha Kelebone tikolohong ea Mphaki, Seterekeng sa Quthing.

Morero o na o kene tšebetsong ho tloha ka selemo sa 2015 ‘me o fihlela pheletsong

ka Selemo sa 2016. Litšoantšo tse sebelisitsoeng ke tsa Institute of Natural Resources.

Tlhahiso ea sehlahisoa kapa tokomane ena kamoo ho ka bang ka teng, e entsoe

ka tšehetso ea Batho ba Amerika ka USAID. Tse hlahang ho eona ke boikarabello ba

Serumula Development Association le Institute of Natural Resources NPC ‘me ha se

hakaalo hore ke maikutlo a USAID kapa a ‘Muso oa Amerika

This product is made possible by the generous support of the American people through the United

States Agency for International Development (USAID). The contents are the responsibility of Serumula

Development Association and the Institute of Natural Resources NPC and do not necessarily reflect

the views of USAID or the United States Government.