REBOLUSYONARYO A DYARYO TI UMILI ITI AMIANAN-LAUD A LUZON

NOBYEMBRE 2005 ! TAWEN 19 BLG. 14 ! P10 ! IPÁSA NO MABÁSA

LINAON6

Kape Motit 81213

Lugi a patinayon

Hayblad ka kadi, Kadua?

Damag ken Adal

No makasao No makasao dagiti payawdagiti payaw

“Uncle, alas singkon,” nabanayad a balikas ti baro a kaabay ni

Juan. “Baka marigatan kayo a sumang-at no masipngetan ta dita dalan.”

Nagtang-ed ni Juan ken pinunas na dagiti lua na. Na-dungngo a sinnalabay na ti kaanakan na, ubing pay idi maudi a nagkita da agarup 15 tawen ti napalabas. Namin-san pay nga inwaras ni Juan ti panagkita na iti aglawlaw, sa nagtugaw a nangsindi iti kan-dila. Dagus a naiddep ti apoy, pinuyupoy ti angin a naka-manto iti naliday a lugar. Mano nga ulit a nagsindi ni Juan sa nagbiag ti apoy ti kandila.

DDANGADANGANGADANG

2 │ NOBYEMBRE 2005 DANGADANG

�Ditoy ti malagip ko a tanem daydi tatang ko, Michael,� kinuna ni lakay Juan iti kaanakan na. �Dayta diay waig a pagsaksakduan mi idi.� Intudo na ti waig iti daya. �Dita ngato ti nagbalayan mi, daydiay man ti nabatbati a sementado a datar na ken nabagbag nga hollow blocks.�

�Inakas ken inyalis mi daydiay daan a balay, uncle,� insungbat ni Michael. �Isu ti inusar mi a nangibangon ti pagtaengan idiay baryo. Malagip yo diay dua a karayan nga agsabat dita baba, uncle? Diay maysa, nalinis ken nalammin. Daydiay maysa pinanaganan tayo a �karayan buris,� gapu ta pagayusan ti rugit nga itaktakki ti minas ti Lepanto. Naspet ti karayan buris, naglupyas iti darat, graba, ken daytoy puraw a tapok. In-inut a narba ken nagaburan dagiti payaw inggana idiay surong. Inakas mi ti balay ken napan kami timmipon idiay baryo. Dakami ti maudi a pimmanaw.�

�Naragsak ditoy idi,� dandani arasaas ti

panagbalikas ni Juan. �Malagip ko pay. Adu dagiti payaw. Nalawa ti pagmulaan ti unas ken nateng. Adu dagiti puon ti kaymito nga immula dagidiay apong mi. Iti igid ti karayan, napuskol dagiti puon ti kamantiris. Kankanen dagiti baka ti bunga na.�

�Malagip ko met lang, uncle. Naragsak kami met laeng ditoy idi ubbing kami pay nga agkakabsat. Naistorya met laeng ni Ama ti ragsak yo sakbay a napan

ka nagtrabaho idiay Manila. Ngem itatta, napukaw ti amin gapu iti daytoy.� Nangpidot ni Michael iti puraw a daga, nakersang ken nalaka a tumapok, a nang-aplag iti kadagaan ti patingga ti makita. Inwarakiwak na ti sangagemgem a daga a dagus a pinagtapok ti angin.

Dandani alas sais ti malem idi nakasang-at ken naginana ti aguliteg iti tapaw ti turod agturong iti baryo. Iti aniwarawar ti lumned nga init, natan-awan ni Juan ti nalawa a sigud a kataltalunan a dinidigra ti rugit ti panagminas ti Lepanto.

Naasukaran a sabidong

Agresibo ti rehimen Arroyo a mangipaserrek kadagiti dadakkel a ganggannaet a kompanya ti minas. Iti kinapudno na, nangaramid ti gobyerno ti National Mining Policy a mangpapardas ti iseserrek dagiti dadakkel a kompanya ti minas. Babaen

Ti DANGADANG ket rebolusyonaryo a dyaryo ti umili iti Amianan-Laud a Luzon. Ditoy a maipablaak dagiti kinapudno a laplappedan ken kalkaluban dagiti agturturay a dasig. Ditoy a maammuan tayo dagiti damag ken impormasyon a saan a rumrummuar kadagiti dyaryo, radyo, ken pagiwarnak a kontrol dagiti managgundaway ken manangidadanes a dasig.

Ti DANGADANG ket rummuar maminsan kada bulan iti tarabay ti Partido Komunista ti Pilipinas. Tapno naan-anay nga agserbi daytoy kas boses ti umili, dawaten mi dagiti pidbak (dillaw, obserbasyon, ken singasing), damdamag, komentaryo, kanta, iskit, daniw, drowing, ken dadduma pay a kayat yo a maipablaak. Pakisurat daytoy iti sabali a papel ken ipatulod babaen kadagiti kakadua.

Pagtitinnulongan tayo a padur-asen ti DANGADANG. Ti sangapulo a piso a presyo ti dyaryo tayo ket bassit a donasyon tapno masuportaan ti agtultuloy a panagruar na.

DANGADANGREBOLUSYONARYO A DYARYO TI UMILI ITI AMIANAN-LAUD A LUZON

NOBYEMBRE 2005 │ 3DANGADANGdaytoy a patakaran, maikkan ti adu a pabor dagiti kompanya ti minas - napardas a maaprobaran dagiti aplikasyon, tulong iti panagbirok iti kapital, bassit ti masingir a buwis, ken maiparit ti panagwelga dagiti mangmangged.

Addan ti 23 a dadakkel a minas a prayoridad a mailukat iti intero a Pilipinas. Lima kadagitoy a pagminasan ket masarakan iti Kordilyera - ti Batong Buhay Gold Mines idiay Pasil, Kalinga; Far Southeast Gold Project ti Lepanto idiay Mankayan, Benguet; Itogon Gold Project ti Itogon-Suyoc Mines iti Itogon, Benguet; Padcal Copper Expansion Project ti Philex Mining iti Tuba, Benguet; ken Teresa Gold Project ti Lepanto idiay Mankayan, Benguet.

Idi Marso 31, 2005 mapan a 114 nadumaduma nga aplikasyon ti panagminas ti improseso ti Mines and Geosciences Bureau-Cordillera. Sakupen dagitoy nga aplikasyon ti agarup 1.2M ektarya iti Kordilyera.

Iti panagbuya ti rehimen Arroyo, dadakkel a panagminas ti kangrunaan a makaispal iti agbugbugsot nga ekonomya ti Pilipinas. Adu ti inuulbod a propaganda ti rehimen Arroyo no kasano a makatulong ti panagminas iti pagbiagan ti umili. Minilyon a dolyar a puonan ti sumrek kano iti pagilian. Kas panagawis kadagiti lokal nga opisyal, ikarkari ti rehimen Arroyo a babaen ti panagminas ket dumakkel ti koleksyon ti lokal a buwis, ken mapasayaat dagiti kalsada, iskuelaan, kdpy. Iti aktwal, agingga itatta, marigatan dagiti lokal a gobyerno a makaala ti bingay da manipud iti buwis a baybayadan dagiti minas.

Kas nayon a panangisigurado a maipatungpal ti rinuker a plano na, minandaran ti rehimen Arroyo ti militar, pulis, ken nadumaduma nga ahensya ti gobyerno nga ipangpangruna da ti interes dagiti kompanya ti minas. Iti laeng nabiit, nalatak a kapadasan dagiti mangmangged iti Lepanto Consolidated Mining Company no kasano nga inusar

ti kompanya ken gobyerno dagiti militar, husgado, politiko, ken mabaybayadan nga abogado ken tagapagsarita tapno depdepan ti nabara a welga.

Ikarkari pay ti rehimen nga awan ti madangran nga umili ken pagbiagan da, kangrunaan unay ti agrikultura. Ngem ti mismo nga aramid dagiti kompanya ti minas ti mangpaneknek a pasig a kinaulbod ti tantanawtawen ti rehimen. Napintas a pammarang a mangkalub iti naalas a kinapudno, awan duma na iti asukar a mangpasam-it iti sabidong.

Makan wenno sabidong

Iti bangir ti agtultuloy a panangilibak ti gobyerno ken dagiti mabaybayadan a tagapagsarita ti kompanya ti minas, nalawag a didigraen ti dadakkel a panagminas ti agrikultura. Malaksid pay ti pannakadadael dagiti ili ken pagtaengan ti umili.

Idi madama ti panagminas ti Batong Buhay Gold Mines idiay Pasil, Kalinga nagprotesta dagiti mannalon ti Pasil ken Tabuk iti Kalinga, ken dadduma a paset ti Isabela idi 1980s. Ti basura a naggilingan ti naba ket impaanud ti kompanya iti karayan Pasil a sumilpo iti karayan Chico. Simrek daytoy a rugit kadagiti irigasyon ken talon. Adu dagiti taltalon a dandani 24 pulgada ti kapuskol ti naigabor a rugit ti minas. Malaksid a naspet dagiti talon, nadangran

Ti tailings dam ti Lepanto a mangsabsabidong iti karayan

4 │ NOBYEMBRE 2005 DANGADANGken natay pay dagiti nuang nga imminum iti danum ti karayan gapu kadagiti makasabidong a kemikal a nailaok iti rugit ti minas. Naipasardeng ti operasyon ti Batong Buhay babaen ti nalawa a protesta ti umili ken espesyal nga operasyon ti NPA.

Napadasan met laeng dagiti mannalon iti Pangasinan, Ilocos Sur, ken Abra a madadaelan ti talon ken mulmula gapu iti rugit ti Philex ken Lepanto. Ginasut nga ektarya ti talon a napukaw idi marba dagiti tailings dams wenno imbakan ti rugit dagitoy dua a kompanya.

Iti sabali pay a paset ti pagilian, perdisyon latta ti maudi a resulta ti dadakkel a panagminas. Idiay Boac, Marinduque, dakkel a didigra ti sinagrap ti umili idi marba ti tailings dam ti Marcopper Mining. Inggana itatta, dandani a sangapulo a tawen manipud iti pasamak, saan pay laeng a nadalusan ti sabidong iti karayan Boac ken ti minanga na iti baybay. Nakaro a panagrigat ti inted na kadagiti mannalon ken mangngalap sadiay. Awan nagdumaan daytoy iti kapadasan dagiti mannalon iti Compostela Valley ti Mindanao.

Malaksid kadagiti talon, mapukaw wenno maabbatan ti paggapuan ti danum. Iti Itogon ken Tuba, Benguet napukaw ti danum bunga ti open pit ken underground mining ti Benguet Corporation ken Philex. Saanen a makapagmula dagiti mannalon iti pagay gapu iti kinakurang ti padanum. No adda man ti danum, malaokan daytoy iti sabidong a kemikal manipud iti minas. Iti Aluling, Cervantes nasabidongan dagiti talon a napadanuman manipud iti rugit ti Lepanto.

Agpayso a napateg ti panagminas iti industriyalisasyon ti maysa a pagilian. Kasapulan ti landok para kadagiti istruktura. Ngem iti agdama a programa ti rehimen Arroyo iti panagminas, ganansya ken saan nga industriyalisasyon ti maipangpangruna. Umuna, balitok ti kangrunaan a target, daytoy ket mailako iti sabali a pagilian kas ramit iti panagaramid ti alahas ken electronics. Maikadua, ti panagpartuat ken panagtagilako ti balitok ket kontrolado ti kompanya ti minas, awan ti maiggeman ti gobyerno kadagiti ganansya a mapataud. Ti ganansya ti

dadakkel a minas ket mapan kadagiti ganggannaet a kompanya, kadagiti bangko a nakautangan da, ken dagiti lokal a kakumplot da. Iti kinapudno na, ti ganansya a maiggeman ti gobyerno ket manipud ti small scale mining wenno babassit a pagminasan. Maikatlo, mairurumen ken mapaidaman dagiti mangmangged, saan a maited kaniada ti umdas ken nainkalintegan a sueldo ken benepisyo. Maikapat, madidigra ti daga ken padanum a napateg iti agrikultura.

Nalawag ti kinamauyong ti rehimen Arroyo. Umuna, inlukat na ti nalalawa a kadagaan para iti panagrames dagiti dadakkel a minas. Maikadua, ipangpangruna na dagiti dadakkel a minas idinto a ti babassit a minas ti pangalaan ti gobyerno ti ganansya. Maikatlo, annuguten na a mairurumen ken mapaidaman dagiti mangmangged iti dadakkel a kompanya ti minas. Maikapat, ipalubos na a madidigra ti daga ken padanum a napateg iti agrikultura. Nasurok 70% ti umili ti Pilipinas ti agdama nga agbibiag babaen iti agrikultura. Kasdiay laeng nga iwalin ti rehimen Arroyo ti biag ken pagbiagan ti nalawa nga umili tapno laeng makagamrud ti dakkel a ganansya dagiti ganggannaet a kapitalista.

Urnos wenno kuarta

Sumsumrek iti rehiyon dagiti dadakkel a ganggannaet a korporasyon ti panagminas babaen iti direkta a panagpuonan ken panakisosyo kadagiti lokal a kompanya. Ti Lepanto ket nakisosyo iti Ivanhoe, ti Philex ket nakisosyo iti Anglo-American. Dagitoy nasao a korporasyon ket addaan kadagiti pagminasan iti dadduma pay a paset ti lubong, nawadwad ti kapital da, ken kabaelan da a mangaramat kadagiti private army a mangsalaknib iti interes da.

Kinamauyong ti panangilukat

ti rehimen Arroyo iti nalalawa

a daga para iti panagrames

dagiti dadakkel a minas.

NOBYEMBRE 2005 │ 5DANGADANG

Naaprobaran ti Exploration Permit ti Wolfland Corporation para iti Tabuk Copper Project a sumakop inggana�t Pinukpuk, Kalinga; ti Cordillera Exploration para iti Conner Copper and Gold Project a sumakop inggana�t Balbalan, Kalinga; ti Northern Luzon Exploration para iti Camp 3 Gold Project idiay Tuba, Benguet; ti Oxiana para ti Gambang Gold Project idiay Bakun, Benguet.

Batay iti arogante, narungsot, ken manag-kunniber a galad ti rehimen Arroyo manamnama nga usaren na ti panangallilaw ken ranggas tapno mai-patungpal dagitoy a proyekto. Awan duadua a kumaro ti panagranggas ti militar ken pulis, kasta met ti panagpasuksok ti kuarta tapno laeng mapasayod ti iseserrek ti minas iti dadduma pay a paset ti rehiyon.

Iti bangir na, rumsua ti nalawa a tignayan ti umili kontra ti dadakkel a panagminas karkaro ta direkta a peggad daytoy iti ili, umili, ken pagbiagan.

Daytoy a tignayan ti kasapulan para iti panagsalaknib ti ili ken umili, ken panaglapped kadagiti rinuker a gandat ti rehimen Arroyo.

Nabaknang ti pakasaritaan ti rebolusyonaryo a tignayan ti umili ken ti NPA iti pannakaipasardeng ti aniaman a gandat a dumadael ti ili ken pagbiagan. Balligi a napasardeng ti Chico Dam ken Cellophil. Balligi a napasardeng ti Batong Buhay Gold Mines. Idi 1989, pinabettak ti NPA ti copper ore dryer ti Lepanto. Ti asuk manipud ti copper ore dryer ti kangrunaan a gapu ti sakit ti nakaad-adu nga umili sadiay.

Maysa a lider mannalon ti nangibaga, �no makasao ti payaw, isakit na ti umili.� Ti daga ti biag ti umili. Napabaknang daytoy manipud iti gaget ken laing dagiti immuna. Nasalakniban

daytoy babaen ti tured ken dara ti umili. Pudno a no makapagsao ti daga, isalaysay na ti pakasaritaan ti umili, ti ginasut a tawen ti panagraep ken panagani. Pudno a no makapagsao ti daga, ipeksa na ti pungtot na iti pannakairurumen ti umili, ipanawagan na ti rebolusyon. E

Dagiti Aplikasyon iti Minas iti Kordilyera

Probinsya APSA EXPA AFTA

Bilang Kalawa

(Ektarya)

Bilang Kalawa

(Ektarya)

Bilang Kalawa

(Ektarya)

Abra 6 14,846 16 16,219 1 81,000

Apayao 1 972 7 63,158 - -

Benguet 50 96,169 5 12,261 4 320,549

Ifugao 1 2,592 - - - -

Mountain

Province

3 9,756 3 8,748 5 399,831

Kalinga - - 6 40,379 1 81,000

Total 61 124,335 37 140,765 11 882,380

Source: MGB Regional Offi ce, CAR, 2005

6 │ NOBYEMBRE 2005 DANGADANG

�APAY NGA AGMULA kayo latta ti tabako idinto a maluglugi kayo met a kanayon?� saludsod ni Ka Rudy a nangkuenta ti

naglakoan ken naggastusan da Tatang Inong ken Nanang Trining. Iti kallabes a panagtatabako, tawen 2004-2005, simrek iti contract growing dagiti agassawa iti Union Leaf Tobacco Corp (ULTC).

�Pia la nga adda maiyut-utang a pangsilpo ti pagbiag agingga a makalako kami ti saggabassit. No saan ka met nga agmula ti tabako, saan da ka met a pautangan,� sungbat ni Tatang Inong.

�Apay no agmula kayo laengen ti mais wenno mani, basbassit ti kasapulan a kapital ken basbassit ti trabaho?� singasing ni Ka Rudy.

�No mais wenno mani, agpayso a basbassit ti kapital ken trabaho a kasapulan ngem bin-i laeng ti ipautang da ken aguray ka pay ti mano a bulan sakbay a makalako. Kasanon ti pagbiag ken pagpaiskuela?� sungbat ni Nanang Trining.

�Parehas met laeng a nababa ti presyo ti paggatang da,� nayon pay ni Tatang Inong.

�Ay wen, pudno dayta! Uray ania a mula, tengngel latta dagiti imperyalista ken dadakkel a komprador burgesya ti presyo dagiti mausar para iti produksyon ken presyo ti produkto,� kuna ni Ka Rudy.

�Kasano ngamin ti kwenta ti natabakoan mi?� saludsod ti agassawa. Impakita ni Ka Rudy ti dagup

ti gastos ken naglakuan da. Imbasar na ti kwenta manipud kadagiti resibo a naggapu iti ULTC ken ti bukod a kwenta ti nagastos dagiti agassawa.

Iti kagudua nga ektarya a daga, ti nagastos ket ti sumaganad:

* Kuarta a nautang manipud iti ULTC ken Cowboy

Lugi a Lugi a PatinayonPatinayon

1. Abang iti tractor* (ULTC-1,500; Cowboy-400) 1,900.00

2. Abono 4,345.00

� 1 bag 0-0-50 Inchem 640.00

� 3 bags 10-21-15 basal 3,240.00

� 1 bag Ammonia (manipud cowboy) 465.00

3. Bin-i - 2 pakete 18.00

4. Pestisidyo 1,829.00

� 1 pc Redomil 100 g 74.00

� 1 pk Furadan 250 g 15.00

� 2 pcs Acetam 500 g 1,000.00

� 2 pcs Methocare 425 g 740.00

5. Krudo* (ULTC-1,700; Cowboy-8,535) 10,235.00

6. Sungrod* 5,000.00

7. Pagtarimaan ti Pugon* 1,500.00

8. Tangdan+ makan ken meryenda 18,049.00

9. Interes ti pautang ti ULTC a kuarta 994.00

10. Abang iti Daga (1/4 iti gross kilos) 10,876.00

TOTAL GASTOS 52,826.00

NOBYEMBRE 2005 │ 7DANGADANGAgarup amin iti gastos a ket inutang da Tatang

Inong. Manipud iti ULTC, nakautang da iti P8,000 a kuarta ken P5,727 a abono ken pestisidyo; Cowboy: P8,535 a kuarta ken P465 nga abono.

Dagup ti Napartuat ken Pannakabingay ti Produkto:

Ti kadakkelan a gastos (31%) ket napan iti krudo, pestisidyo, ken abono a saksakbaben dagiti imperyalista a kompanya nga akintengngel iti industriya ti tabako, petrolyo ken kemikal. Dakkel met ti ganansya ti ULTC manipud iti usura nga interes iti kuarta a pautang (12.425% iti lima a bulan wenno 29.82% kada tawen), iti intuon na a ganansya kadagiti pestisidyo ken abono, ken ti nababa unay a presyo a pinaggatang na. Pito a nadumaduma a grado ti panaggatang na iti tabako ni Tatang Inong a kabatog ti presyo manipud P40/kilo ti kababaan agingga P56/kilo ti kangatuan a grado. Isu a ti average price kada kilo ti tabako ni Tatang ket P52 laeng. Ti rumbeng a presyo tapno masubbot koma ti gastos ket P63.20 kada kilo. Isu a nakababbaba ti presyo ti ULTC! Nakarkaro manen a nababbaba ti P48/kilo a floor price nga inkeddeng ti NTA-PATDA (ahensya ti gobyerno ken dagiti dadakkel a komprador burgesya).

Sumaruno iti kadakkelan a gastos ket ti abang ti daga a gamgamgamen ti apo�t daga (25%). Ti abang ket al-alaen na a bulong ti tabako ken isuna metten ti mangilako. Ti sistema ti bingayan ket inkapat wenno kada uppat a tudok ti bulong ti tabako ket maysa ti alaen ti apo�t daga. Kukua amin ti mannalon ti gastos ken bannog. Agur-uray laeng ti appo�t daga

iti bingay na.Isu a lugi a kanayon ti Tatang Inong ken

Nanang Trining! Uray pay no saanen mga ikuenta ti bannog da a sangkapamilya a nabaloran ti P8,820. lugi da latta iti P3,299.00. Dakdakkel ti nagamgam ti apo�t daga iti nagbannogan da ta P10,556 ti balor ti tabako a kinikil na. Nakarkaro manen dagiti imperyalista ken komprador burgesya iti super ganansya da manipud iti nakalemmeng a naituon a presyo kadagiti mausar iti produksyon ken panagswitik babaen ti sistema ti panaggrado ken panagpresyo iti tabako.Kasano laengen iti daytoy umay a panagtatabako?

Ngimmato manen ti presyo dagiti abono, pestisidyo, ken petrolyo, mainayon pay ti buwis gapu iti

implementasyon ti EVAT! Iti inkeddeng met a floor price ti

NTA-PATDA ket P51/kilo laeng, nagadayo unay iti

aktwal a magasgastos iti panagpartuat iti tabako uray pay idi kallabes a cropping!

Agmula tayo pay kadi iti tabako?

Sumrek tayo pay kadi iti contract growing?

Kaaduan kadagiti mannalon ket agmula latta

ti tabako gapu ta awan pay met ti alternatibo a produkto

a maisukat numan pay umad-adu metten ti agmulmula iti

mani, mais, ken natnateng. Saan met nga itulok dagiti agturturay a

mapukaw ti tabako gapu iti dakkel nga excise tax a masingir ti gobyerno.

Aggapu ditoy ti pondo a mailatang para iti

Total a napataud a bulong ti tabako 813 kgs 42,297.50

1. Tabako a naideliver iti ULTC-

bayad iti utang

316 kgs 16,421.00

2. Nailako iti ULTC 68 kgs 3,536.50

3. Naibayad iti Cowboy 173 kgs 9,000.00

4. Abang iti daga ni Apo’t Daga 203 kgs 10,556.00

5. Nailako iti Cowboy 53.54 kgs 2,784.00

Maikissay ti Total a Gastos 52,826.00

(LUGI) (12,119.00)

8 │ NOBYEMBRE 2005 DANGADANGRA 7171, a paggatgatasan dagiti gamrud a politiko. Ken kasta met a saan nga itulok dagiti amo da nga imperyalista, apo�t daga ken komprador burgesya.

Isu a rumbeng ken nainkalintegan ti panangilablaban dagiti mannalon iti ingangato ti presyo ti tabako ken ti pannakaiserbi ti pondo ti RA 7171 kadakuada. Maibilang dagiti pamilya ken kabarangay da Tatang Inong ken Nanang Trining iti Pambansang Katipunan ng mga Magbubukid (PKM), ti tignayan ti mannalon ditoy Ilocos a mangiruprupir kadagitoy a kadawatan. Paset ti minimum a programa ti agraryo a rebolusyon ti panangipangato iti presyo ti produkto bayat a masangsango dagiti dadduma pay a porma ti pannakagundaway ti mannalon babaen ti

AMMO YO KADI nga adda ti kape a ti maysa a tasa a natimpla ket dumanon iti P2,750 kadagiti

restoran ti babaknang? No nagango a bukel a saan pay a nakirog, adda dagiti manggatang ditoy iti P10,000 inggana P20,000 kada kilo! No nakirog ken nagiling, dumanon iti P23,000 kada kilo! Dakkel a pagbirokan ti kuarta daytoy dagiti mannalon.

pannakaibaba ti abang iti daga, interes ti pautang, presyo dagiti mausar iti produksyon, ken abang iti makinarya; ken pannakaipangato ti tangdan dagiti mangmangged-talon ken kooperasyon iti intar da.

Addang-addang a maidur-as dagiti kontra pyudal a dangadang bayat nga ipingpinget ti armado a dangadang, ken ti panagpalawa ken panagpatibker dagiti rebolusyonaryo nga organisasyon iti barangay, munisipalidad, ken probinsya. Iti kasta, agballigi ti nailian demokratiko a rebolusyon ket magun-od met ti mannalon ti maksimum a program a maikkan da iti daga a talonen, kagiddan ti pannakaisayangkat ti nailian nga industriyalisasyon. E

Dagitoy a presyo ket kadagiti babaknang a pagilian iti abrod, aglalo iti US, Japan, ken Europe.

Ania daytoy a kape? Mamati kayo man wenno saan, daytoy ket dagiti bukel ti kape nga intakki dagiti motit!

Segun kadagiti nakaramán iti daytoy a kape, adda naidumduma a banglo na, ken kasla nalaokan

KAPE MOTITKAPE MOTITKAPE MOTIT SEKSYON AGRIKULTURA

NOBYEMBRE 2005 │ 9SEKSYON AGRIKULTURADANGADANG

iti tsokolate ken mani, ken awan ti mabati a napait a raman iti dila.

Umuna a natakuatan daytoy a kape idiay Indonesia. Idi damo, kagurgura dagiti mannalon sadiay dagiti motit gapu ta ibilbilang da a peste a mangan iti kape. Ngem idi adda nangpadas a mangikirog ken mangraman iti daytoy a kape, naimas gayam! Itatta, ti Indonesia ti kadakkelan iti produksyon ti kape motit. Piduten ken urnongen da dagiti bukel ti kape nga itakki ti motit. Ugasan da a nalaing daytoy ken ipagango sakbay nga ikirog ken gilingen.

Pinanaganan da daytoy iti �kopi luwak.� Idiay Vietnam, �caphe cut chon� ti awag da. Ditoy Pilipinas, �kape alamid.� Ti kayat a saoen amin dagitoy ket �kape motit.�

Sumaksaknap ti kape motit iti dadduma pay a lugar no sadino nga adda syempre ti motit. Ngem kada tawen, agarup 250 a kilo laeng ti maurnong a kape motit iti intero a lubong, isu a nangina. Gapu met iti kangina na, adda dagiti managgundaway a negosyante nga agilako iti peke a kape motit - ordinaryo laeng gayam a kape.

Ti nangirugi nga agnegosyo iti kape motit ditoy Pilipinas ket ni Antonio Reyes, maysa a negosyante nga addaan bassit a pabrika nga agar-aramid iti suka idiay Indang, Cavite. Ti kape motit a naparuar ti kompanya da Reyes ket 25 kilos laeng iti dua a tawen. Gatangen da dagiti bukel ti kape motit manipud kadagiti mannalon iti P1,000 kada kilo. Ugasan, ipagango, ikirog, gilingen, ken igarapon da daytoy. Ti maysa a tsupa (100 gramos) ti kape alamid ket ilako da iti P495. Adayo a nababa daytoy

Maawis dagiti mannalon a mangipatulod iti

Dangadang iti kaammuan ken kapadasan

da no kasano a padakkelen ti apit, kontrolen ti

peste, ken dadduma pay a tradisyonal wenno

moderno a wagas ti panagtalon.

a presyo no ikompara iti presyo iti abrod (dumanon iti P4,125 kada tsupa).

Inadal dagiti doktor ken syentista no ania ti nagdumaan ti kape motit iti ordinaryo a kape. Pilien ti motit dagiti naluom ken kasam-itan a bukel ti kape. Idiay University of Guelph, Canada, naammuan da a dagiti bukel ti kape motit ket natangtangken ken nataytayengteng ti kolor na ngem iti ordinaryo a kape. Segun kenni Propesor Massimo Marcone, no

lumabas dagiti bukel iti tiyan ti motit, dagiti kemikal ti lactic acid ti mangrunaw iti

ukis dagiti bukel ket mangikkat iti napait a protina iti bukel.

Natakuatan da a nadalus ken awan ti bakterya ti

naproseso a kape motit. Gapu ditoy, maaddaan ti naisalsalumina a raman ken banglo ti kape motit.

Hala ngarud! Mayat no agibangon dagiti

mannalon iti koop ti kape motit, aglalo iti nadumaduma

a probinsya ti Kordilyera no sadino a nalawa ti kakapian, adu ti

motit, ken organisado ti umili. E

Piduten ken urnongen da dagiti bukel

ti kape nga itakki ti motit. Ugasan

da a nalaing daytoy ken ipagango

sakbay nga ikirog ken gilingen.

10 │ NOBYEMBRE 2005

DANGADANGSEKSYON MEDIKAL

TI NANGATO A presyon ti dara ket maysa a sakit a kadawyan kadagiti agtawen 50 agpangato,

ngem mabalin met a maadda kadagiti agtawen iti nababbaba ngem 50. Daytoy ti panagngato ti presyon ti dara a lumabes iti 140/90. Kadawyan nga awag ditoy ti hypertension wenno hayblad (high blood).

Sintomas

Maibilang kadagiti sintomas ti hypertension ti panagsakit ti ulo ken teltel, pannakaulaw, nalaka a pannakabannog, agkudrep a panagkita.

Dagiti epekto ti nangato a presyon ti dara

No mabaybay-an ken saan a maagasan iti adu a tawen, ti hypertension ket mangpataud iti sakit kadagiti importante nga organo iti bagí.

Umuna ket iti puso. Ti nangato a presyon ti dara ket mangpuersa iti puso a sobra nga agtrabaho. Daytoy ti kangrunaan a gapu ti panagdakkel (enlarge) ti puso. Agturong daytoy iti panagkapsut dagiti lasag (muscle) ti puso ken saanen a makabomba daytoy iti umanay a dara para iti nasimbeng a sirkulasyon wenno panagayos ti oxygen ken sustansya iti nadumaduma a paset ti bagí.

Maikadua ket iti utek. Gapu iti nangato a presyon ti dara, mabennat nga agpalawa dagiti urat. Ti patinayon a pannakabennat ket mangpaingpis iti urat ken mabalin nga agturong iti panagbettak dagitoy. Bulnerable iti panagbettak dagiti urat iti utek. Ti panagbettak ti urat iti utek ket maaw-awagan iti stroke. Maiyarig daytoy iti hose ti danum nga adda patingga ti kabaelan na a presyur. Iti kanito a napigpigsa ti presyur ti danum ngem iti kabaelan na, bumkas ti danum ken bettaken na ti hose.

Maikatlo ket iti kidney. Ti panagkurang ti rasyon

ti dara iti kidney ket agturong iti pannakatay dagiti paset na ken panagkapsut ti panagsagat na iti rugit manipud iti dara. Agturong met daytoy iti nakaro a sakit iti kidney ken mangpataud kadagiti dadduma pay a sakit gapu iti pannakasabidong ti bagí iti rugit a saan a mairuar babaen iti isbu.

Maikapat nga organo a madadael ket ti mata. Ti nabayag a panawen a saan a maagasan ti hypertension ket mabalin a mangapekto kadagiti babassit nga urat iti retina ti mata.

Dagiti kangrunaan a gapu ti hypertension

Ti hypertension ket kangrunaan a maala wenno tumaud gapu iti istilo ti panagbiag. Kangrunaan ditoy ti istilo ti pannangan ken iti pisikal nga aktibidad ti bagí.

Ti panagderrep kadagiti naapgad ken nalalanit wenno namantika ti maysa a kangrunaan a gapu ti hypertension. Kasta met ti kinakurang wenno kinaawan ti panagwatwat wenno ehersisyo, kas kadagiti mangopisina. Ti hypertension ket nalaklaka met a maadda kadagiti nalulukmeg ti pammagi

Hayblad ka kadi?Ti nangato a presyon ti dara

NOBYEMBRE 2005 │ 11DANGADANGSEKSYON MEDIKAL

da, managbartek, ken napigsa nga agsigarilyo.

Ti maikatlo a kangrunaan a gapu ket ti stress wenno tuloy-tuloy a tensyon iti bagí, panunot, ken rikna. Mabilang ditoy ti kanayon a panagdandanag, nadagsen nga aktitud iti problema, negatibo nga aktitud, ken kinaawan wenno kinakurang ti inaná, turog, ken liwliwa.

Pananglapped ken

panangagas

Ti kangrunaan a panglapped iti hypertension ket panangliklik kadagiti makagapu iti hypertension. Liklikan ti napalalo a naapgad ken namantika wenno nataba a makan. Ti pannangan kadagiti natnateng ken prutas ket napintas a mangkontrol iti hypertension. Kas pagarigan ti avocado ken kamatis ket mangted iti sustansya a makatulong a mangbakbak kadagiti dimket a taba iti dadakkel nga urat. Makatulong met ti pannangan iti ikan ta maala ditoy ti Omega 3, maysa a sustansya a mangtulong

iti puso. Nasaysayaat ti taba ti lames ken ikan ngem iti taba ti baboy.

No addan hypertension ti maysa a tao wenno makita dagiti sintomas, aglalo kadagiti agtawen iti 30s, rumbeng a maipakita iti doktor tapno matakuatan ti husto a gapu ti panagngato ti presyon na. Ti doktor ti mangted iti umiso nga agas.

Makatulong dagiti mulmula a mangpaadu iti isbu kas ti buok ti mais, ramut ti pan-aw, takip kuhol, ken subusob. Ti bawang ken lasona ket mabalin a mangpababa iti

presyon ti dara. Tapno maliklikan ti hypertension ken dagiti

komplikasyon na, masapul ti nasapa a panangilasin ken pannakaagas. Rumbeng met nga adda ti ehersisyo wenno panangwatwat iti bagí. Makatulong met ti panagliwliwa ken panangliklik iti tuloy-tuloy a tensyon.

Hayblad ka kadi kadua? Nalaklaka nga amang ti agprebentar ngem iti agag-agas. Saan laeng a nasakit iti bagí, uray iti bulsa! E

Andap i t i SipngetAndap i t i SipngetKa Dingla, POG, Mountain Province

Kimat laeng ti di mabalesNgem ti kimat, saan met a basta bumbumtakMangan ti kimat uray no natangken a kayoKakuyog na�t adu a gurruod

Arig na�t agnanaed iti kasamekanRanyag ti masakbayan inda silawanBiag da man ket maawanAgrusing latta�t baro nga agsapa

Nagkarayam da man iti sipngetLadinget, ling-et, ken gaget

Balon ti masa a mangmanggedDara, apoy a mangpasged

Kasta met ti mangum-umaBin-i�t biag, wayawaya inda imulaUmadu nga umadu da lattaUray maawan ti dadduma

Tapno ti biag ket nawayaBaliwan tayo ti sistemaSanguen tayo rigat, patay manBalligi ti rebolusyon madanonan.

SEKSYON KULTURAL

12 │ NOBYEMBRE 2005

DANGADANGPIDBAK

Setyembre 2005Saluduak dagiti maingel a

mannakigubat ti NPA a mangipagpagna iti armado a rebolusyon tapno sanguen dagiti mabaybayadan a militar nga us-usaren ti dasig nga agturturay para iti panangsalaknib kadagiti kompanya ti minas ken dadduma pay a manangdadael a proyekto, kasta met ti ranggas militar. Rumbeng nga agkaykaysa ti umili tapno labanen amin dagita.

Ka Dundie, NPA-Mountain Province

Palalo ti katawak idi nabasak ti �Agkatawa tayo pay.� Mayat daytoy a basbasaen ta makapabang-ar iti rikna. Mayat koma no kanayon nga adda ti kastoy kadagiti sumarsaruno nga isyu ti Dangadang.

Ka Eddie, NPA-Mountain Province

Iti artikulo a �Ti kontra-opensiba ti NPA iti operasyon ti kabusor,� napabilibak iti kabaelan ni Ka Andres iti panagtantantya na. Ket sapay koma ta agnanayon a kasta. Dakkel met ti iyaman ken panangsaludok kenni Ka Red iti kinatured na ken kanayon a kinasagana na a mangited iti first-aid iti sugatan iti panawen ti labanán. Saludoak met dagiti umili ti Kalinga iti panaglaban da kadagiti pasista a 21st IB.

Ka Kencha, NPA-Mountain Province

Mayat ti panangipresenta kadagiti paspasamak, lalo iti labanán ken depensiba dagiti kakadua. Kasla gimmil-ayab ti riknak a naragsakan kadagiti balligi ti kakadua. Iti bangir na, nangpatakder ti buok ken nangpaluksaw iti rikna ti awanan asi ken saan a makatao a panangtrato ti PNP kadagiti kakadua ken masa iti kasasaad nga awan gaway a lumaban � nasugatan ken awan armas dagitoy. Dagitoy a paspasamak ket mangted inspirasyon kadatayo a puminget pay a lumaban kadagiti pasista a militar ken manangidadanes nga agar-ari a dasig. Babaen ti armado ken nadumaduma a porma ti dangadang, maragpat ti masa ti pudpudno nga hustisya, demokrasya, wayawaya, ken kappia.

Mas pay a napatadem ken napauneg ti panagadal mi kadagiti linaon ti Ang Bayan ken Dangadang babaen ti kolektibo a panagtalakay ken napasarunuan ti indibidwal a panagbasa.

Ka Witan, NPA-Kalinga

Iti damag kasilpo iti panangkontra ti tribu a Buaya iti minas, daytoy ti usto tapno masalakniban ti nagtaudan a daga.

Clarize, estudyante, Kalinga

Napintas la unay ti kaadda ti damdamag ti rebolusyon. Ngamin, nalalaklaka a maawatan ken maammuan ti mapaspasamak iti rehiyon ken pagilian. Ngem kanayon a maladladaw a dumanon kadakami dagitoy a mabasbasa. Imbes

koma a daytoy ti naparpardas a mangammuan iti mapaspasamak aglalo kadakami a saan a makaala iti dyaryo ken marigatan a mangawat iti Ingles.

Ka Dingla, POG, Mountain Province

Agosto 2005Adu dagiti baro a naammuak kasilpo iti sistema ti

SSM iti Kordilyera ken no kasano a pagbibingayan ti umili ken masalakniban ti kinabaknang ti pagilian. Rumbeng laeng nga ilaban dagiti umili ti Tanglag ti kalintegan da, ken agserbi daytoy a kas inspirasyon tapno sumaknap ken tumured ti umili iti panangipagna iti anti-militarisasyon a kampanya inggana a mapapanaw dagiti detatsment ti kabusor ditoy Kalinga ken intero a pagilian.

Dagiti taktika ti 41st IB iti Abra ket us-usaren met laeng ti kabusor ditoy. Makatulong daytoy nga artikulo tapno tumadem ti panagamiris ti umili para iti panaglaban kadagiti narurugit a taktika ti kabusor.

Ka Audrey, NPA-Kalinga

Hulyo 2005Iti artikulo a �Trabaho Medikal,� naipakita ti kinaanus

dagiti kakadua nga NPA a tumulong iti umili aglalo kadagiti awanan pangbayad iti agas. Makapariing iti rikna dagiti umili a maidadanes iti artikulo a �Balitok ken Dara.� Agyamanak ta sibibiag gayam ti nagan dagiti kakabsat mi a namartir. Kunak ketdin no naiyaw-awan uray ti nagan da. Agsigkol amin a dutdot ko idi mabasak dagiti pudpudno a damdamag.

Ka Odi, mannalon, KalingaAgyaman kami iti P20 a donasyon mo. – istap ti

Dangadang.

NOBYEMBRE 2005 │ 13DANGADANGDAMAG KEN ADAL

IInreklamo dagiti empleyado ti nreklamo dagiti empleyado ti Philippine Rabbit Bus Line, Inc. Philippine Rabbit Bus Line, Inc.

ti kompanya gapu iti saan na a pa-ti kompanya gapu iti saan na a pa-nangsubmitar kadagiti kontribusyon nangsubmitar kadagiti kontribusyon dagiti empleyado iti SSS, PAG-IBIG, dagiti empleyado iti SSS, PAG-IBIG, PhilHealth, uray pay regular a mai-PhilHealth, uray pay regular a mai-kiskissay dagitoy iti sueldo dagiti kiskissay dagitoy iti sueldo dagiti nasurok 1,000 drayber, konduktor, nasurok 1,000 drayber, konduktor, ken dadduma pay nga empleyado ken dadduma pay nga empleyado manipud pay 2002. Kasta met ti manipud pay 2002. Kasta met ti witholding taxwitholding tax dagiti empleyado ma- dagiti empleyado ma-nipud 1998. Manipud 2002, awan ti nipud 1998. Manipud 2002, awan ti inted ti kompanya a 13inted ti kompanya a 13thth month pay month pay wenno bonus kadagiti empleyado.wenno bonus kadagiti empleyado.

Gapu iti saan a pannakaisubmitar iti kontribusyon kadagiti maseknan nga ahensya, saan a maala dagiti empleyado dagiti rumbeng a serbisyo

Kalinga, nagorganisa laban iti minas

AAgarup 300 umili � mannalon, garup 300 umili � mannalon, propesyonal, tao ti simbaan, em-propesyonal, tao ti simbaan, em-

pleyado ti gobyerno� manipud Ta-pleyado ti gobyerno� manipud Ta-buk, Balbalan, Pinukpuk, Lubuagan, buk, Balbalan, Pinukpuk, Lubuagan, Pasil, ken Tinglayan iti Kalinga; ken Pasil, ken Tinglayan iti Kalinga; ken Conner, Apayao ti nagrali idiay Ta-Conner, Apayao ti nagrali idiay Ta-buk idi Oktubre 23 tapno supiaten ti buk idi Oktubre 23 tapno supiaten ti panagserrek dagiti dadakkel a minas panagserrek dagiti dadakkel a minas iti Kalinga ken Apayao. Binukel da iti Kalinga ken Apayao. Binukel da ti Kalinga Agkaykaysa Salwadan ti Kalinga Agkaykaysa Salwadan Aglawlaw ken Gameng (KALASAG), Aglawlaw ken Gameng (KALASAG), maysa nga alyansa tapno salakniban maysa nga alyansa tapno salakniban ti daga laban iti dadakkel a minas. ti daga laban iti dadakkel a minas. �No sumrek dan kadagiti teritoryo �No sumrek dan kadagiti teritoryo tayo, mapukaw tayon to aminen. tayo, mapukaw tayon to aminen. Dagiti talon, bakir, ken karayan ket Dagiti talon, bakir, ken karayan ket maawan to,� kuna ti maysa a lakay maawan to,� kuna ti maysa a lakay manipud Balbalan.manipud Balbalan.E

a kasapulan da aglalo no panawen ti emergency. Naminduan a naaramid ti Memorandum of Agreement (MOA) iti baet ti kompanya ken dagiti empleyado kalpasan ti welga idi 2002 ken 2004, ngem agingga ita ket saan pay nga impatungpal ti kompanya ti obligasyon na, kasta met dagiti kadawatan dagiti empleyado a nainkalintegan a benepisyo.E

Mangmangged ti Rabbit Bus,

masuswitik

AAd-adu nga umili iti Amianan a d-adu nga umili iti Amianan a Luzon ti mangkayat a maik-Luzon ti mangkayat a maik-

katen ni GMA iti puesto. Daytoy ti katen ni GMA iti puesto. Daytoy ti resulta ti maysa a surbey nga inara-resulta ti maysa a surbey nga inara-mid ti Ibon Foundation ken North-mid ti Ibon Foundation ken North-ern Media Information Network iti ern Media Information Network iti Pangasinan, Ilocos Norte, Benguet, Pangasinan, Ilocos Norte, Benguet, ken Apayao idi Oktubre 2005.ken Apayao idi Oktubre 2005.

Segun iti surbey, 71% ti mangkayat a maikkat ni GMA iti puesto, 15% ti mangkayat nga agtalinaed, ken 11% ti awan ti komentaryo. Ti rason da iti panangpaikkat kenni GMA ket ti kumarkaro a krisis a sagsagrapen ti umili iti panawen ti panagturay ni GMA.

Iti pareho a surbey, 53% ti nangibaga a nakarkaro ti krisis itatta no ikompara idi napalabas a tawen, 25% ti nangibaga nga awan ti nagbaliwan ti kasasaad, ken 1% laeng ti nangibaga a simmayaat ti kasasaad da.

Kadagiti agtrabtrabaho, 74% ti nagkuna a kurang ti sueldo da para iti pagbiag ti pamilya, 20% ti apagkusto laeng, ken 1% ti agsobra.E

GMA, bagsak iti

surbey

Oxiana, pilit a

sumrek iti Bakun

AAwan ti pammalubos dagiti umili ti wan ti pammalubos dagiti umili ti Gambang, Bakun, Benguet para Gambang, Bakun, Benguet para

iti eksplorasyon ken panagminas ti iti eksplorasyon ken panagminas ti Oxiana Philippines, Inc. sadiay. Day-Oxiana Philippines, Inc. sadiay. Day-toy ti impaganetget dagiti opisyales toy ti impaganetget dagiti opisyales ti barangay, lallakay, ken residente ti barangay, lallakay, ken residente ti Gambang iti sango ti panangipilit ti Gambang iti sango ti panangipilit ti Oxiana a ti MOA ti kompanya ken ti Oxiana a ti MOA ti kompanya ken Bakun Indigenous Tribal Organiza-Bakun Indigenous Tribal Organiza-tion (BITO) ket maibilang kas pam-tion (BITO) ket maibilang kas pam-malubos. Ti BITO ket peke nga or-malubos. Ti BITO ket peke nga or-ganisasyon a binukel ti NCIP tapno ganisasyon a binukel ti NCIP tapno agpammarang a mangibagi iti umili agpammarang a mangibagi iti umili ti Gambang ken pagparangen nga ti Gambang ken pagparangen nga aprobado ti umili ti panangserrek aprobado ti umili ti panangserrek ti Oxiana. Ti Oxiana ket maysa nga ti Oxiana. Ti Oxiana ket maysa nga Australian a kompanya iti panagmi-Australian a kompanya iti panagmi-nas.nas.E

14 │ NOBYEMBRE 2005

DANGADANGDAMAG KEN ADAL

�U�Ullbod!� Daytoy ti awag kenni bod!� Daytoy ti awag kenni GMA dagiti mangmangged, iti GMA dagiti mangmangged, iti

panangidaulo ti Kilusang Mayo Uno-panangidaulo ti Kilusang Mayo Uno-Kordilyera, gapu iti panangbabawi na Kordilyera, gapu iti panangbabawi na iti kari na nga ingato ti sueldo dagiti iti kari na nga ingato ti sueldo dagiti mangmangged. Dagiti mangmangged mangmangged. Dagiti mangmangged ket pinagnamnama laeng ni GMA iti ket pinagnamnama laeng ni GMA iti awan idi nalastog nga imbaga na a awan idi nalastog nga imbaga na a kayat na a maipangato ti sueldo tapno kayat na a maipangato ti sueldo tapno makalung-aw dagiti mangmangged iti makalung-aw dagiti mangmangged iti panagngina dagiti magatang gapu iti panagngina dagiti magatang gapu iti EVAT. Iti agdama, nagadayo ti baet ti EVAT. Iti agdama, nagadayo ti baet ti minimum a sueldo (P194 iti Kordil-minimum a sueldo (P194 iti Kordil-yera) no ikumpara iti inaldaw a kasap-yera) no ikumpara iti inaldaw a kasap-ulan (P640) ti maysa a pamilya tapno ulan (P640) ti maysa a pamilya tapno mabiag. Inkari dagiti mangmangged mabiag. Inkari dagiti mangmangged nga itultuloy da ti panangipanawagan nga itultuloy da ti panangipanawagan iti P125 a nayon a sueldo ken ti pan-iti P125 a nayon a sueldo ken ti pan-nakaibasura ti linteg nga EVAT.nakaibasura ti linteg nga EVAT.E

GMA, ulbod100 minero ti Lepanto, naikkatInikkat ti Lepanto Consolidated Mining Company (LCMC) ti 100

mangmangged idi Oktubre 26, 2005. Masapul kano a makissayan ti bilang dagiti mangmangged gapu iti tuluy-tuloy a pannakalugi ti kompanya. Ngem kuna it KMU-Kordilyera a palusot laeng ti LCMC daytoy. Iti pudno, agtultuloy ti panangala na kadagiti mangmangged a kontraktwal. Ti panangikkat tit LCMC kadagiti mangmangged ket maysa a pananglabsing iti MOA a naaramid kalpasan ti welga nga awan ti aramiden ti kompanya a panagbales kadagiti mangmangged a nagwelga. Panggep pay ti kompanya a buraken ti unyon ti mangmangged isu a pilit a kiskissayan na ti bilang dagiti regular a mangmangged. Kaaduan pay kadagiti inikkat na ket dagiti dandanin agretiro.E

2,000 umili patalawen

ti BC Bulk Water ProjectNasurok 2,000 agus-usok (small-scale miners wenno SSM) iti Itogon

ti maawanan ti pagbiagan no maitakder ti reservoir (pagimbakan ti danum) ti Benguet Corporation (BC) para iti proyekto na a Bulk Water. Ti lugar a pangitakderan iti reservoir ket ti dati nga open-pit ti BC ken ita ket minminasen dagiti SSM. Uray dagiti residente iti ngato ti open pit ket mapapanaw. Kabilang ditoy dagiti sityo ti Luneta, Saldine, ken Loacan Proper iti barangay Loacan, ken Tram, Miner�s Side, Cyanide, ken First Gate iti barangay Ucab. Nagrugin a nagbarikada dagiti umili ti Luneta tapno supiaten ti proyekto ti BC.E

Malnutrisyon iti Kordilyera,

kumarkaroAdu kadagiti ubbing iti Kordilyera ti malnourished. Segun iti National

Nutrition Council-Cordillera, kadagiti ubbing nga agtawen ti lima agpababa, 27.6% ti agkurang iti timbang ken 30.4% ti agkurang iti katayag. Kadagiti agtawen ti innem agingga 10, dumanon a 26.7% ti agkurang iti timbang ken 36.5% ti agkurang iti katayag. Iti intero a Kordilyera, ti Peñarrubia, Abra ti addaan kangatuan a porsyento ti malnourished (42.23%), sumaruno ditoy ti Malibcong, Abra (41.17%), ken maikatlo ti Pudtol, Apayao (16.63%). Kinarigat ti biag ti kangrunaan a gapu ti malnutrisyon. Kongkreto a pakakitaan daytoy a kumarkaro ti rigat ti biag iti turay ni GMA.E