TAYYAR-ZADE ATA

OSMANLI • •

SARAY TARIHI Tarih-i Enderun

- III-

Hazırlayan

MEHMET ARSLAN

KiTABEVi

Ki TAB EVi • 440 Osmanlı Tarih Kaynakları • 12

Dizi Edidörü Ali Şükrü Çoruk

Kapak Özkul Eren

Dizgi/İç Düzen All-Graf

Baskı Çalış Ofset

Davutpaşa Caddesi No: 8 Topkapı - İstanbul Tel: 0(212) 482 ll 04

Cilt Bayrak Matbaası

1. Baskı (600 Adet)

İstanbul, 2010

ISBN: 978-605-4208-72-2 (Tk.) ISBN: 978-605-4208-75-3 (3. Ç.)

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı

Sertifika No: 0107-34-007408

Online Satış www.kitabus.com

© KlTADEVI Çatalçeşme Sok., No: 54/A Cağaloğlu/İSTANBUL Tel: O (212) 512 43 28- 5l1 21 43 • Faks: 513 77 26

A A A

TAYYAR-ZADE ATA

OSMANLI • •

SARAY TARIHI -Tarih-i Enderun-

- III -

Hazırlayan Prof. Dr. Mehmet ARSLAN

KlTA B EVI

Prof. Dr. Mehmet ARSLAN 1953 yılında doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Amasya'da yaptı. 1978 yılında Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nden mezun oldu. Sekiz yıl muhtelıf liselerde "Edebiyat Öğretmeni" olarak görev yaptıktan sonra 1986 yılında Sivas Cumhurıyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde "Araştırma Görevlisi" olarak göreve baş­ladı. 1987 yılında aynı üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde "Yüksek L!sans"ını, 1990 yılın­da Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstıtüsü'nde Doktora eğıtımini tamamladı. Cumhuriyet Üni­versitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde 1991 yılında Yrd. Doç. Dr., 1994 yılında Doç. Dr., 1999 yılında Prof. Dr. oldu. Halen aynı bölümde Türk Dili ve Edebiyatı Bö­lüm Başkanı ve ayrıca Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü olarak görev yapmaktadır.

Yazarın Divan Edebiyatı, Osmanlı Tarihi ve Kültürü konularında muhtelif bilimsel dergilerde ya­yımlanmış çok sayıda araştırma ve ıncelernesi ile elinizdeki eserin dışında yirmi dört (24) kitabı bu­lunmaktadır.

Y ayıınianmış Kitapları:

1. Kerbela Mersıyelerı (M. Erdoğan ile): Ankara 2009, 810 s. 2. Ziver Paşa - Divan ve Münşe'at: Sivas 2009,950 s. 3. Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenliklerı III - Vehbi Surnamesi (Surname-i Hümayun): Çamlıca

Yayınları Sarayburnu Kıtaplığı, İstanbul 2009,407 s. 4. Osmanlı Saray Düğünlerı ve Şenlikleri II- İntızami Surnamesi (Surname-1 Hümayun): Çamlıca

Yayınları Sarayburnu Kıtaplığı, İstanbul 2009, 636 s. 5. Sivaslı Gulami Divanı: Asitan Yayınları, Sivas 2009,240 s. 6. Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri I- Manzum Surnameler: Çamlıca Yayınları Sarayburnu

Kitaplığı, İstanbul 2008, 840 s. 7. Türk Edebiyatında Hamseler ve Subhi-zade Feyzi'nin Hamsesı: Ki tabevi Yayınları, İstanbul

2008,593 s. .

8. Mihri Hatun Dıvanı: Ankara 2007, 400 s. 9. Sıdki' Paşa, Gazavat-ı Sultan Muril.d-ı Rab!' ( IV. Murad'ın Revan Seferine Dair): Kitabevi Ya­

yınları, İstanbul 2006, 154 s. 10. Bursalı İffet Divanı: Kltabevi Yayınları, İstanbul 2005, 130 s. 11. Es'ad Efendi, Üss-ı Zafer (Yenıçerıliğin Kaldırılmasına Dair): Kıtabevl Yayınları, İstanbul

2005,230 s. 12. Antepli Ayni Dıvanı: Kitabevı Yayınları, İstanbul 2004,544 s. 13. Argo Kitabı: Kıtabevı Yayınları, İstanbul 2004, 336+40 s. 14. Leyla Hanım Divanı: Kıtabevı Yayınları, İstanbul 2003,360 s. 15. Ayni - Sakiname: Kıtabevı Yayınları, İstanbul 2003,352 s. 16. Mehmed Cemaleddin, Osmanlı Tarıh ve Müverrihlerı: Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003, 150 s. 17. Şeref Hanım Divanı: Kltabevı Yayınları, İstanbul 2002, XI+ 560 s. 18. Osmanlı Edebiyat - 1'arih- Kültür Makaleleri: Kitabevı Yayınları, İstanbul 2000, 636 s. 19. Gelibolulu Aı:ı, Riyazü's-Salikin Mesnevisi, ci .'fı:. Aksoyak ile): Sıvas 1998, 229 s. 20. Leta'if-ı Hoca Nasreddin: (B. Paçacıoğlu ile), Sivas 1996, 210 s. 21. Haşmet Koliiyatı (Divan, Senedü'ş-Şu'ara, Vilil.det-name, İntısabü'I-Müluk) (İ. H. Aksoyak ıle):

Sıvas 1994,474 s. 22. Zati Süleyman Efendi, Divan ve Sevil.nihu'n-Nevil.dlr Fi Ma'rifeti'l-Anil.sır Mesnevisl: Sivas

1994, 175 s. 23. Pendname-i Zarifi: Sivas 1994, 101 s. 24. Mehmed Siraceddin, Mecma'-ı Şu' ara ve Tezkire-i Üdeba: Sivas 1994, 124 s.

İçindekiler

Ber-bayat Bulunan Yüzera-yı ' İ�am ve Re'isü'l - 'Ulema ve Na�ibü'l-Eşraf Muştafa ' İzzet Efendi Bazeratıyla E'imme-i Salife-i' Sultani ve Re'isü'l-Küttab ve Defterdar ve Sa' irenifi Terceme-i Balleridir .............................................................................................................................................. 1 5

Sır Katibi Muştafa Nuri Paşa Bazretleri'nifi Terceme-i Bali .................................. 1 5

Ser-asker-i Esba� El-bac Mebmed Raşid Paşa Bazretlerinin Terceme-i Bali .............................................................................................................................................................. 1 7

Müşir ' Abdu'l-Balim Paşa Bazretlerinin Terceme-i Bali ............................................ 1 9

Vezir Mebıned 'All Rıza Paşa Bazretlerinin Terceme-i Bali ................................ 22

Zabtiye Na�ırı Çerkes 'Abdi Paşa Bazretlerinin Terceme-i Bali . ................... 24

Enderı1n-ı Bümayı1nda Uazine �oguşından Müfiz Çu�adar Aga Boşna� 'Oşman Aga-zade Vezir Mebmed Paşa Bazretlerinin Terceme-i Bali ................................................................................................... ................................................ ......... 25

Müşir El-Bac Mebıned Mu' ammer Paşa Bazretlerinin Terceme-i Bali .... 26

Terceme-i Ballerine Dest-res Olunamayan Müşiran-ı Kirarndan Ba 'zılarınıfi Esamisi .............................................................................................................................................. 29

Re'isü'l- 'Ulema ve Na�ibü'l-Eşraf El-Bac Muştafa 'İzzet Efendi Bazretlerinin Terceme-i Balleridir .................................................................................................... 30

Terceme-i Bal-i İmam-ı Evvel-i Selim Uani �ırimi Es-Seyyid El-Bac Bafı� Abmed Kamili Efend'nifi Terceme-i Bali .............. ................. ..... 37

6

İmam-ı Evvel-i I:Iazret-i Mal:ımild ijani ' Abdu'l-Kerim Efendi'nin Terceme-i ijali . ............... ....... .................. .... .. ....... .............................................. ................... ...... ............. ............ . ..... 3 9

Enderiln-ı Hümayilnda Kesb-i Terbiye vü Kemal iden Re'isü'l-Küttablar Beyanındadır ...................... ............................................................................................................................................. 4 ı

Re'isü'l-Küttab Küçük ijasan Begefendi'nin Terceme-i ijali .. . ... ... .. . . ... ... . ..... 41

Re'isü'l-Küttab El-ijac "f\oca Muştafa Efendi'nin Terceme-i ijali . .... ... 41

Re'isü'lküttab Üç Anbarlı Mel:ımed Emin Efendi'nin Terceme-i ijali . .. ... 43

Re'isü'l-Küttab Mel:ımed •Arif Efendi'nin Terceme-i I:I�lli

Defterdar 'Ali Rha' il5: Efendi'nin Terceme-i I:Iali .. ...... .. . .... ... .

. .. .. . .. . 46

. .. 50

Müverril;ı. Na'ima Efendi'nin Terceme-i ijali .... ............ .. ........ 52

Pederim Tayyar Efendi'nin Aşar ve Terceme-i ijah .. . ... .... .... ....... ........ .... ... ...... ... . . . 57

Pederimin Baş Lala Naşbı ... .... .. ............. ......... .............................. ......... ......... .... ....... ..................... . 58

Mul5:addime-i Val5:'a-i Selim ijani ve Bu Val5:'aya Sebeb Olan ija'inlerin Esamisi ..................... .................................................... ................................ .

ijal ' -ı Sultan Selim ijani . .. . ......... ..... ...... ........... . ......... ...... . .

I:likayede Topal Şeyl;ı.u'l-İslam ve 'A venesi .......... .

Ay�ır imam Fı�rası ........... .. ........................ ..................... ......................... .................... ........ ............... . .

.. 59

······· 60

. 60

. .. 63

Sultan Selim'in ijal ' ıyla Sultan Muştafa tran-ı Rabi 'in Cülilsı . .. 66

ijal5:an-ı Felatiln-nüha Bazretlerinin ijilafet-i Celileden Feragat ve İsti ' falarıyla Sultan Muştafa ijan-ı Rabi ' in Cülilsı ve 'Alem-dar Muştafa Paşa'nın İstanbul'a Keyfiyyet-i Vürüdı . ... ... ..... .. ... ....... .

Eşl5:ıyanın Taltifleri ........... ... ....................................................................... ........ .................................. .

. . . . 66

. 68

Sultan Sellm'in Man�ilm I:Iasb-i I:Ialiyle Pedere Da'ir Bir Fıl5:ra ........ 68

Pederimin İstil5:amet-i Fıtriyyesine Da'ir Bir Fıl5:radır ............................... . ..... 69

Ordu-yı Hümayünun 'Alemdar ve Şadr-ı A'�amla 'Avdeti ... ... ........... .. ........ ... ...... 70

Sultan Selim'in Şehadeti ve Bu Aralıl5: Pederimin ijüsn-i ijıdmeti . ..... .. .... ... . 7 1

Sultan Mal:ımüd ijan Efendimizin Cülils-ı Hümayünları ... ... .. ... .......... . ...... 74

7

Sultan Muştafa :ijan'ın Uarem-i Hümayüna 'Azimeti ve CülUs-ı Hümayüna Da' ir Taribler ................ .............................................. ............................... ......... ..... . ........... 7 5

Sultan Mal)müd :ijan-ı Sani Efendimiz Bazretlerinin Vu�ü'-ı Cülus-ı Hümayünlarına Da' ir Ba'zı Fı�alardır ...... ......... ...... .... ... ...... 78

Alemdar Paşa'nın Şadareti .......................................................................... ...... ....................................... .. ..... ..... . 78

Sultan Selim'ifi 1\atillerinin İ ' dam Olundu�lan .......... ........................ .................. ... .... .. .... 84

Saray-ı Hümayünca Ba'zı Tevcihat ............................................ ............ ......... ............ ...... 85

Ve Yine Birta�ım 1\atillerin İ 'damıyla I:Iekim Paşanın Tebdili ... 86

Valide Sultan'ın Eski Saraydan Yeni Saraya Na�l Alayı . ...................... . 87

Şehid-i Sa 'id I:Ia��nda 'İzzet Molla ve ' Ayni Efendi'nin Merşiyelert . ... 90

Sultan Mal)müd l:Jan Efendimizin Ta�lid-i Seyf Alayı .. ............ ..... . ...................... 102

Şehid-i Sa 'id Cennet-mekan Gazi Sultan Selim l:Jan-ı Saliş Bazretlerinin Terceme-i I:Ial-i I:Iüzn-iştimalleridir ..... ..................... . " ... 105

Şehid-i Sa 'i din ljayrat ve Müberratı ve Ana Da'ir Tevarii;:ı.-i Man�üme ............................................................................................................................................ 107

Müverrib ' Ayıntabi •Aşım Efendi'nin Taribindeki l:Jatası .................. ... .. . ....... .. 1 32

Pederim Tayyar Efend,i'nin Enderün-ı Hümayündan Çeraglıgı 1 32

Pederimin 'Uşa� ve Selanik ve Yanya ve Manastır'a Me'muriyeti ............ 1 33

Pederimin Burüsa'ya Nefyi Mu�addimesinin Z,uhürı ................... .. .... .. .... ..... . . 138

Pederim I:Ia��ında Sultan Mal)müd ljan Efendimzin Lutf ve Şal)abeti . . 142

Tayyar-zade Al)med Ata Efendi'nin Kendi Terceme-i I:Iali .............. . .. 1 44

Terceme-i N amı�u'l-I:Iurüf .. ................................ ....... ..... .. ..... ... . ... ................... .......... . .... .. .... . . .. 1 44

Sultan Mal)müd l:Jan Efendimizin Divani 'All Efendi Caddesindeki Firüz Aga Cami 'i Pişgahında Pederime Teşadüf İ derek Lutf ve İltifata Ma�har B uyurup B iraderim ljalll Edib Beg İle Bu ' Acizi Enderün-ı Hümayünda Pederimin Mal)all-i Neş 'eti Olan KiHir-ı l:Jaşşa 1\oguşına Cerag B uyurdu�ları . .................. ......... ....... ...... ..................................... .. 144

Enderün-ı Hümayün Ağalarının Yeniçeri 'Ulüfesinden I:lişşe-yab Olmaları .. ........... ... ........... ....... ................................. ........................................... ............ ...... .......... . . ........ 146

8

Bifi İki Yüz �ır� Bir Senesi Zi'l-�a'desinin On Dördünci Sebt Güni İdid Olunan ' Asakir-i Manşure-i Mul)ammediyyeye ve B u Zeylde Enderun-ı Hümayun Agalarına Piyade Ta'limi İcra İtdirildigi .............. 147

Enderun-ı Hümayun Ağalarından Tertib Olunan Musi�a Ta�ımı ................ 149

Enderı1n-ı Hümayun Ağalarının Süvariye Tal)vili ....... ................... ................................ 1 50

Bin İki Yüz �ır� İki Taribinde Z,uhur İden Rusya Seferi Münasebetiyle Şadr-ı A'z;amın Rumili'ne İ ' zamını Müte'a�ib Mevkib-i Hümayunun Rami Çiftligi'ne ' Azimeti .......................................................................................................................... 1 5 1

Şola� ve Peykler ve Başekilerin Yerine Rikab-ı Hümayun İçün Muntaz;am Baderne Tertib Olundugı .......................................................................... ............... 1 53

Tarabya Saray-ı Hümayunına Na�l İle Ba'zı Vu�u'at .. ............... .................... ...... ... 153

Tarabya'dan Rami Çiftligi'ne 'Avdetle Bin İki Yüz �ır� Beş Senesi Şa'ban-ı Şerifi'n.in On Beşinci ve Bin Sekiz Yüz Yirmi To�uz Eylülünün Otuzuncı Pazarirtesi Berat Gicesi Yiladet-i Hümayun Vu�u' ı .................................................................................................................................................................................... 1 55

İzzet Molla'nın Ta�dim İtdigi Layil)ayı Müte'a�ib Nefyi ...................................... 1 56

�ır� Beş Senesi Zi'l-Biccesinin İkinci Güni Liva-i Sa'adetin Yeni Saraya Na�l İle Musi�a ve Rikab-ı Hümayun Bademelerini İstişl)aben Tarabya Sarayı'na Teşrif-i Şahane Vu�u' ı ....................................... . 1 57

Bu Mu�addime İle Saray-ı Hümayun Niz;amının Ba'zı Mertebe Tegayyüri Mu�addimesinin Z,uhurı ...................................................... : ....................................... 1 58

Elli İki Taribi Zi'l-Biccesinde Dar-ı Şura-yı ' Askeri Ketebesi Silkine İdijal Olundığıının Beyanı .................................................................................................. 160

D�r-ı Şura-yı 'Askerinin İbtida-yı Güşadıyla Me'mur Olan A'zaları .... 1 6 1

İstibdal-i 'Askeri Niz;amatı Müıakeratına Mübaşeret Olundıgı ........... ... ...... 164

Dar-ı Şura Re'isi Büseyin Paşa Refa�atiyle Malatya'da Bulunan Sivas ve Kürdistan Valisi Bafız; Paşa'ya Muraşşa' Taşvir-1 Hümayun Götürüldigi ...................................................................................................................................... ı 64

Niz;amat-ı 'Askeriyyeye Da'ir Serdar 'Ömer Paşa'nın Binbaşılığında Bir Sene Birlikde Prnsya Llsanından Bir Kitab Tercüme Olundıgı .. 1 66

Bafı� Paşa I}.umandasında Olan Nizib Ordusunun Tal).�i�-1 Al).vali İçün Tayyar Paşa Ref�atiyle Elli Beş Mul).arreminifi Onuncı Güni Birecik'in I}.arşusında.OlanNizib ve Mezar I}.aryeleri Pişgahma

9

' Azimet ve ' A vdet olundıgı .................................................................................................................... 1 67

Casus Fı�rası .......................................................................... , ............................................................................................... 1 72

Cennet-mekan Sultan Mal).mud ijan Efendimiz I:Iazretlertnifi V u�' -ı İrtil).aliyle Firdevs-aşiyan Sultan ' Abduülmecid ijan Efendimiz Bazretlerinin Cülus-ı Hümayunları ...................................... ......................................................... 176

Terceme-i Bal-i ija�an-ı ijuld-aşiyan Bazret-i Sultan Mal).mud ijan-ı ' Aleyhi'r-Ral).metü Ve'l-Gufran ................................................ ......................................................... 1 77

Vehhabilerifi İlgasıyla Sultan Mal).mUd ijan Efendimiz Bazretlerinin Nam-ı Hümayunlarına "Gazi" Laf�-ı Mübareki 'İlave Olundığı .......... 1 77

Bin İki Yüz I}.ır�.Üç Taril].inde Şehzade Başı'nda Tulumbacı Başı I}.onagınıfi Mekteb-i Tıbbiyye Tal].şiş ve İttil].aı Olundığı ............ ...... ....... 1 78

Bin İki Yüz Elli Üç Taril].inde Dar-ı Şura-yı 'Askeri ve Al).kam-ı ' Adliye ve Dar-ı Şura-yı Bab-ı ' Alinin Tertib ve Güşadı .............................. 1 78

Yeniçeri Ağalarına Mal].şuş Olan Aga .I}.apusunun Bab-ı Fetvaya Tal).vil ve Tal].şiş Olundıgı ........................................................................................... : ............................ 1 80

Barut-l].anelerin Ta'miriyle Sefa'in İnşası ................. .................................................................. 1 8 1

Ş u Kemerlerinin 'İlavesiyle Mu�addemkilerin Ta'miri ................................ ........ .. 1 82

ija�an-ı ijuld-aşiyanın Binasına Muvaffa� Oldu�ları Cevami' ve Türbe ve Çeşme ve Sa' ir Müberrat ve .I}.ışla ve I}.aragol-l].ane ve Barut-l].ane ve Vapur Makineleriyle İdare Olunur Aıat ve Edevatı Tebriken Ta�dim Olunmuş Olan Tevaril].-i Man�ume ...................................... 185

Zikr olunan ijayrat u Müberrat ve İnşa'at-ı Hümayunlarına Da ' ir 'Aşr-ı Hümayunları Şu' arasının 'Arz İtdikleri Tevaribdir ............................ 1 85

ijaşa'il-i Memdul).a-i Bazret-i Mal).mud ijani ....................................................................... . 252

Meşl).Ur Muşal).ib Sa'id Efendi'ye Da'ir Ba'zı Fı�alar ................................................ 255

Sultan Mal).müd ijan Efendimiz Bazrederine Da'ir Ba'zı Fı�alar ........... 257

1 0

Sultan 'Abdülmecid ijan Efendimiz I;Iazretlerinifi Cülüslarını I;Iikaye Ş ırasında Ba'zı Fı�ralar ............ ..................................................... ............................................. ........ .. ..... ... 259

Yu�aruda Nizl'b Me'muriyetinde I;Ii.kaye Olunan Casüs Fı�rasınıfi Neticesi ................................ ............ ...... ............................................................ ... .. .. ................................. . . .. 262

Cennet-mekan Şadr-ı Esba� Muştafa Reşid Paşa I;Iazretlerinifi Tan?imat-ı ijayriyye ijatt-ı Hümayünını Gülbilne Sal)asında ]):.rra' atı ............................................................ .................................................................................................................. 264

I;Iikayat-ı Müteferri�a ......................... ........... ...... ........................... . .. ......... 264

Şadr-ı Esba� Muştafa Na'ill Paşa Merl)ümufi Gidd Vallliginde DA A K. Ab . M ' A . . 'AA . A F k 266 ı van ı ta etme e murıyyet-ı cızanem ı. rası .. ........ ..... ........ ..... ........ . ... .

Elli Altıda Gir! d Ce ziresi ijıristiyanlarınıfi Tugyanı ....... ....... ................ ......... ..... ..... 268

]):.apudan-ı Derya Çengeloglı Tahir Paşa'nın Donanma-�ı Hümayün İle Gidd'deki Sude Lımanına Vuşuli ......... . . . . .. .... ...................... .. .............................. ........... 274

Gidd Cizl'resinifi İstil)şiH-i Asayişine Muvaffa� Olunması Üzerine ]):.apudan Tahir Paşa ve Müşarün-ileyh Na'ill Paşa'ya Teşrifat-ı Seniyye Vürüdı ...... ...... .............................. ............... ................. ................ ................................................ ............ 280

Müşarün-ileyh Muştafa Na'ill Paşa'nınn Der-sa'adete İbtida-yı Vürüd ve Mültefeten 'A vdeti . ..... ..................... .. ...................... . ........ ........... ............... .... .. . ......... 282

Elli To�uz Ramazanında Gidd'den Müfara�atla Dar-ı Şuradaki ijımet-i I}.adimeme Müraca' at ve Bir Müddet Şofira Atana ve Mu 'a]J.]J.aran I;Ialeb Mal Me'müriyetlerine Vuşül-i ' Acizi ................... ........ . 284

Altmış Beş Mul)arreminde Ol Va�it Der-sa'adet Ordu-yı Hümayünı Dinilen İkinci Ordu-yı Hümayün Mul)asebeciligine Me'muriyyet-i ' Acizanem ............. .............................. .............. ...................... ......................................................................................... 289

Tunus ve Trablus'a Ştiret-i Me'müriyyet-i ' Acizanem ..... ........................ .. 289

Rumili Ordu-yı Hümayünı Müsteşarlıgına Me'muriyyet-i •Acizaneme Müte'alli� Fı�alar ............. ...... ............................. ....................... .......... ... ...... ......... .. 296

Cebel-i Lübnan Naşara I}.a. ' im-ma�amlıgı Işlal)atına Me'muriyyet-i A

' Acizane m ............................ .............................. ........ ............................. ... ...... .. . ... ................................ ........ ...... .......... 299

Cebel'de Dürfiz ve Naşara Beyninde Vu�fi' Bulan Mub§.rebenifi İndifa' ına Sür'at-ı Mübaderetle Cebel'e Keyfiyyet-i Şu' fid-ı

ll

·A. cizanem ................................................................. ............................................................................... .......... .......... 305

Cezayir-i Babr-i Sefid Eyaleti Mutaşarnflıgına Me'mfiriyyet-i A

'Acizanem ..... . ................................... ........................................ ...... .... ... ................................. ........... ........ ................. 308 Cezayir-i Babr-i Sefidden Li-Ecli'l-Mubasebe İnfişal İtdirildigime

Da'ir Ba'zı Fı�ralar ........ ............... .. ......... ..... ........ ... ... ........ .. ..... .......... .............. . ......... ........ ...... .. ............ 309

Filibe Mutaşarrıflıgına Me 'mfiriyyet ve İnfişale Da'ir I:Iikayat .......... ...... ..... 3 1 1

IS.oca İli Ya'ni İzmid Sancagı ve Ba'dehfi I}.aresi Sancagı Mutaşarrıflıgına Me'mfiriyyet ve İnfişal ve Te�a'üdlüge Na'il Oldugumufi Beyanı .. . . ......... ..... .... .... .... ........ . .. . ......... . .. ... ...... ................. .. ... . .. . .. 3 14

İzzet Molla Layibası , 'Akif Paşa Reddiyesi , Afta Reddiye-i ' Acizi ve Vaşfi Efendi İle Bu ijuşfişa Da'ir Müna�arat-ı IS.alemiyye .

Numara 1 , Layiba-i 'İzzet Molla ....... ............ ........... . ....... ...... ...... ... .

Ştiret-i Reddiyye-i 'Akif Paşa ve Pertev Paşa Beray-ı Layiba-i

. ... . 3 1 6

. .... 3 1 6

'İzzet Molla .............. ......................... ........ ................. . ........ ............. .................................... ...... ................................. 327

Akif Paşa Reddiyyesine Reddiyye-i 'Acizanemdir. Fi 26 Mubarrem, Sene 128 1 . ........... ........... .. ........... .... .. ...... ... .. .. .. ... ....... ...... .. .. .. ......... . ............ 335

İşbu Reddiyye-i ' Acizanem Me'alinifi Taşbibi Arzfisıyla Divan-ı Abkam-ı 'Adliye A'zasından Vaşfi Efendi'nin Yazdıgı Fı�ra-i Mu ' terizadır .. ........ . .. .. .. .... ... .. .. .. ....... . .. . ... . . . .. ........... . ........... . ... ............ 345

İ ' tiraz-ı Mezkfira Yazılan Cevab-ı 'Acizidir ......... ...... .... ......... ............ .................... ........... 347 Muma-İleyh Vaşfi Efendi'nin Bu İ 'tiraza Cevabıdır . ............. ..................... .......... ... ... 350 Muma-İleyh Vaşfi Efendi'ye Cevabdır ......... .. .......... ........ .. . .......... ..................... ... ...... .. ... 350 DA Ş A A 'A k A N' A A . ar-ı ura-yı s en ı�am-namesı .... ............... ...... .

Ba'zı Evra�-ı Mühimme ..... .

. ............ ............. .. ... ........ ... ... 35 1

. .......... ....................................... ............ 358

Bifi İki Yüz Yetmiş Dört Ramazanında Cebel-i Lübnan'ın Işlal:ıatına Me'muriyyet-i 'Acizanemde Vu�fi' Bulan Beyt-i Mera I:Iadişesinifi İndifa' ına Muvaffa�iyyeti Ta�diren ve Cevaben Şayda Valisi ijurşid Paşa'ya ijitaben Şeref-varid Olan Emir-name-i Sami-i Vekalet-penahi Ştiretidir ................................ ........ .... ..... .......................................... ................ ....... ..... 358

12

Yine Bu ljuşuşa Da'ir Şayda Valisine l:Jitaben ve Cevaben Varid Olan Emir-name-i Saminin Şuretidir .......................................................... ........... 359

Cezayir-i Babr-i Sefid Eyaleti Mutaşarrıflıgına Me'muriyyetle Ol Va�u Merkez-i Eyalet Olan Rodos'a Vuşul-i •Acizanemden Şofira Fu'ad Paşa Merbılmufi ljariciyye Ne:?aretinde Cevaben Vürud İ den Tal)rirat-ı 'Aliyyedir ............................................................................ ......................... 360

Cezayir-i Babr-i Sefid Mutaşarrıfı Sa'adetlü Abmed 'Ata Begefendi I:Iazretlerine ......................................................... . .............. . ..................................................................... . ........ ............. 360

Cezayir-i Babr-i Sefid Eyaletinifi 'Uhde-i ' Acizaneme İl)ale Buyuruldıgına Da'ir I}.ıbrıslı Mebmed Emin Paşa Merbumufi İkinci Şad.aretlerinde Vürıld iden Emir-name-i Sami Şuretidir . ...... ....... 360

Übbehetlü Devletlü Mebmed Rüşdi Paşa I:Iazretleri'nifi Evvelki Şadaretlerinde Şeref-varid Olan Emir-name-i Sami Ştiretidir .................. 361

Asakir-i Ni�amiyye Miralaylıgınıfi İl)daşında ' Akif Paşa !}..alemi yle Ferman şaretleri .... . . . ........................................................................................................................ ....................... 361

I}.a'im-ma�am ljuluşi Paşa Tarafından Enderı1n-ı Hümayun Ridl.line ' Akif Paşa !}.alemi yle Tezakir .................................... . .............. ........................................................... 368

Akif Paşa Merbum'ufi İnşasıyla I}..a'im-ma�am-ı Rikab-ı Hümayun Abmed ljuluşi Paşa Tarafından Silah-dar-ı I:Iazret-i Şehriyari MeşhUr Giridi ' Ali Aga'ya Yazılan Tezkirenifi şuretidir. Numara: 1 2 . ............................................................ . ...................................... ............... � .............................................. 368

Akif Paşa Tarafından Ma-beynciliginde Mebmed 'Ali Paşa I:Iazretlerine Tezakir ve Tabrirat . ............................................ ........................................................ 372

Rıza Paşa I:Iazretleri'nifi Ser-I}.urenalı�larında 'Aktf Paşa 'ya Tevcih Olunan Da)Jiliyye Ne�aretinde ljak-i Pay-ı Hümayuna ' Arz Olunma� Üzere Yazdıgı Tezkiredir ..................... ........................................................ 374

Akif Paşa'dan Ma-beyn�i Hümayun Müşiri Rıza Paşa I:Iazretleri'ne Tezkire: ................................................................................................................................................................................ 375

Ez-Canib-i 'Akif Paşa Be-Suy-ı Şadr-ı A ':?am ljusrev Mebmed Paşa . . ........................................................................... ............. . ........................................... 376

1 3

Ez-Canib-i ' Akif Paşa Be-Suy-ı Ser-' asker Sır Katibi Muştafa Nuri Paşa .................................................................................................................................. .... ....... 377

Şadr-ı Esba� Mebmed Emin ' Ali Paşa'dan Enderun-ı Hümayundan Müfiz Çerkeslikle Meşhur Zabtiye Na:?ırı Abaza ' Abdi Paşa'ya Cevaben İki I}.ıt'a Tabrirat ........................................................................................................................ 378

Girfd Işiabatma Me'mur Şadr-ı A':?am Mebmed Emin ' All Paşa Tarafından Enderun-ı Hümayundan Müfiz Çerkeslikle Müte'arif Abaza Cinsinden Maçan I}.abile-i Mu'teberesinden Sabı�u't-Terceme Müşir 'Abdi Paşa Uazretlerine Mevrud Tabrfratdır .............................................................................................................................................. 378

Müşarün-ileyh I:Iazretlerinden Taraf-ı ' Acizaneme Cevaben Üç !}.ı fa iltifat-name ....................................... ........... ..................................................................... ... .. ...... 379

Rumili Ordu-yı Hümayunı Müsteşarlıgına Me 'muriyetle Merkezi Olan Şumnı'ya Muvaşalat Olundu�da Cennet-mekan 'Ali Paşa Merbumun Birinci Şadaretinden Munfaşıl Oldu�ları I:Ialde Yazdıgım 'Arfzaya Cevabdır .............. .... · ............... ......................................................... 379

Merbum-ı Müşarün-ileyhin Budavendigar Eyaleti Valiligine Me'muriyetlerinde Yazılan ' Arizaya Cevabdır .. ...................................... .................. 380

Ma)Jdum-ı ·Aciz! �onya Vilayeti Mektubçısı Mebmed Nezih Beg'in Terceme Otasına Me'muriyyeti İstid'asına Müsa' ade Buyuruldıgına Da'ir Merbum-ı Müşarün-ileyhin İkinci Ş adaretlerinde Cevaben Varid Olan Emir-name-i Sami Şuretidir ................... . ........ ..... ........................ ......... .... .. 380

Tari)J-i ' Acizanemin Me ' )Jaılarıyla Bi'l-münasebe Düvel-i İ slamiyye ve Bi'l-)Juşuş Devlet-i 'Aliyye-i 'Oşmaniyye Abvalini Şamil Olup Mütedavil ü Müte'arif Olan Kütüb-i Tevari)Jden Man:?ur-ı ' Acizi Olanların Esamisini Mübeyyin Defteridir .......... ..... ............... ......... ............. ........ .. .. 38 1

işbu Tari)Jin İtmamına Üçünci Ma)Jdumum Olup Eşna-yı Bı tam-ı Tab ' -ı Kitabda İrtib§.l-i Dar-ı Cennet İden Müdenisinden Mabmud Tayyar Beg'ifi Ta�iz-gune Man:?ume-i Tıflanesi ........ ... .. ....... 389

III. CİLDİN İNDEKSİ (Şahıs , Mekan, Eser, Kavim, Millet) .................. 391

TARitl-İ 'ATA CiLD-i şALiş

Bismillahirrabmanirral:ıim

[2] Ber-l).ayat Bulunan Yüzera-yı 'İ:?am ve Re 'isü'l-'Ulema ve Na�ibü'l-Eşraf Muştafa 'İzzet Efendi I:Iazeratıyla E'imme-i Salife-i Sultani ve Re'isü'l-Küttab ve Defterdar ve

Sa'irenifi Terceme-i Balleridir

Sır Katibi Muştafa Nün Paşa Bazretleri'ni:fi Terceme-i Bali

Ser-'asker-i Esbal}. Şey]Ju'l-Vüzera Sır Katibi Muştafa Nuri Paşa I:Ia­zretleri:

Müşarün-ileyh Muştafa Nuri Paşa Bazretleri �anl}.ırı l}.urasından Ere­si 1 nam l}.arye alıallsinden oldıgı I:ıalde İstanbul'a gelerek Küçükşu Bostan­cılan silkine da]Jil ve al}.ranı beyninde rütbe-i temayüze vaşıl �andilli'de te'ehhül itdikden iki buçul}. sene şofira mat'unen dar-ı a]Jirete mürtei:ıil olan I:Iasan Aga'nıfi şemere-i ]Jayriyye-i fu "adı olup , aga-yı muma-ileyhifi vefatı­nı müte'al}.iben validesi da]Ji irtibal itmekle müşarün-ileyh bazretleri bir bu­çul}. yaşında büyük validesi ijadice ijanım ile büyük validesinin zevci köşk bekçisi Ca 'fer Aga'nıfi I:ıucr-ı terbiyelerinde neşv ü ne ma buldıgı ve on iki yaşına vaşıl oldıgı eşnada devam eyledigi mektebifi yevm-i ta' tilinde bir

1 6 O s m a nlı S a r a y T a r i h i

gün Gökşu'ya giderek müma-ileyh Ca'fer Aga'nın piş-i ne�aretinde emşal ü al9-anıyla sinnine çesban ba'zı müla'abe ile tela"ub ve tenezzüh itmekde iken maball-i mezkürı teşrif eylemiş olan Sultan Mabmüd ijan efendimiz bazretlerinin na�ar-ı ilham-eşer-i hümayünlarıyla meşmül ve nur-ı �abiliy­yet-i mader-zadisi ıttıla' -ı hümayünlarına mevşül [3] olma�dan naşi müşa­rün-ileyh bazretlerini enderün-ı hümayunda Q.azine otasına çerag u b-andan ve tabşil-i ' ilm ü kemale istibşal-i vesa'il-i kuşişi l:ıa��ında zabitan-ı ocaga irade vü ferman huyurulmuş idi .

'Aşr-ı bikmet-başr-ı mezkürda cari uşül icabınca Q.ıdmet-i maQ.şuşa-i mülükanede istiQ.dama şiiyan olan aşbab-ı isti'dad, �abiliyetlerine göre ev­vel-emirde ' arz agaları ta'bir olunur Q.azine ve kilar ve seferli ketb-udaları da' irelerinde imarnet ve Q.aftancılı� ve tütüneilik gibi �ava'id ü adab-ı Q.ıd­met-i şahaneyi ta' lim içün mekteb-i feyz-mekseb olan me'muriyetlerde bu­lundırılur idi . Müşarün-ileyh bazretleri dab.i �uhür-ı şuraya degin ota-i me­zkurda tabşil-i ma'arif eyledikden şonra uşül-i mezküra tevfi�an Q.azine ketb-udası Emin Efendi tütünciligine alınmış ve orada adab u uşül-i Q.ıd­met-kariyi ta' allüm eylemiş oldıgı hengam-ı feyz-encamdaki bin iki yüz otuz sekiz tarib-inde tırna�çılı� Q.ıdmetiyle ma-beyn-i hümayüna alınmış ve iki sene Şonra sır katibi calı-ı eeliline tebcil �ılınmış ve altı sene müddet Q.ıd­met-i celile-i mezkure 'uhdelerinde oldıgı l).alde nezd-i hümayünda ma�bul u man�ür olmuşlar idi.

�ır� sekiz senesi mubarreminin yirmi beşinci güni müşarün-ileyh bazretleri Mışır mücadelesiniii mürevvici olan ve ol va�it ser- ' askerlik mesnedini bil.'iz bulunan salifü't-terceme ijusrev Mebmed Paşa'nın re'yi Q.ılafında olması ya' ni badişe-i mezkürenifi büs n-i şuretle indi fa' ı tarafda­rı bulunması cihetiyle müşarün-ileyh ]jusrev Paşa si ' ayetiyle ba-rütbe-i samiye-i vezaret Tırbala ve Yenişehir sanca�ları vi:l.liligiyle ma-beyn-i hü­mayundan iQ.rik olunara� biraz müddet şonra Edirne ve civarından ' ibaret olan elviye-i şelaşe ve ba'de-müddetin Yanya ve Selanik ve sa' ireden müctemi' elviye-i Q.amse müşirligine tabvil-i me'muriyyet itdirilerek epeyce zaman oralarda ibraz eyledikleri me' aşir-i memduba-i meham-aşi­nayi vü bükumet sebebiyle ma�har-ı iltifat u sürür oldıgı l).alde cülüs-ı ' Abdü'l-Mecid ]jani vu�u' a gelmiş ve sal-i vezil.ret sekiz seneyi teldurmuş

T a y y a r - z a d e A t a 1 7

olması üzerine bin iki yüz elli altı taribinde damad-ı şehriyari ]jalil Rif'at Paşa'nın ikinci infişalleri üzerine der-sa' adet mul:ıafa�ası inzimamı y la ser-' askerlik calı-ı eeliline irti�a' en der-sa' adete eel b olunmuş ve elli yedi senesi evabırında ser- ' askerlik 'uhdelerinde oldıgı I:ıalde Cebel-i Lübnan ışla}:ıatına me'muren [4] Beyrut'a gidüp gelerek elli to�uzda l:ıasbe'l-icab ser-' askerlik me'murtyetinden munfaşılan Rumili ve mu'abbaran Selanik ve Vidin ve ]judavendigar ve Trablus-ı Öarb l:ıükumetlertne ve efi şofira Bagdad vilayeti valiligine me'muriyetle rehin-i ibcal idiimiş ve bi'l-abire Bagdad'dan munfaşılan İstanbul'a ' avdet eylemeleri üzerine i}:ısan buyurı­lan ma'zuliyet ma'aşıyla sal:ıil-Q.anelerinde aram u istiral:ıat buyurma�da bulunmuşlardır.

Müşarün-ileyh şalil:ı u mütta�i ve şadı� u müsta�im, bayr-Q.ah-ı din ü devlet ü millet bir müşir-i ma'ali-semir-i sütüde-siret olmalarıyla Rabbim cümlesini rehin-i refah u i�bal buyursun. Me}:ıadim-i kiranılanndan dabi he­nüz meşalil:ı-i devlet-i 'aliyye istifade itmekdedir. ' Ammerehümullahu 'örn­ren tavilen .

Ser-asker-i Esb� El-l)ac Mel) med Raşid Paşa Bazretlerinin Terceme-i Bali

Müşarün-ileyh I:Iacı Raşid Paşa mive-i ter gümrükçisi Muştafa Aga'nıfi şulbinden bifi iki yüz yirmi taribinde der-sa 'adetde �adem-nihade-i ' alem-i şuhüd olup , evan-ı şahavetinde enderun-ı hümayuna dabil ve bir müddet şofira bila-nan-pare biruna buruca �a'il olara� bifi iki yüz �ır� üç ta­fibi evabirinde mevkib-i hümayun Rami Çiftligi �ışla-i hümayunında iken �apu yoldaşlarıyla görüşmek üzere oraya geldigi }:ıalde na�ar-ı şiihaneye duş oldu�da ibtida silal:ışoran-ı biişşa güruhına ve müte'a�iben 'İşmet Paşa �u­mandasındaki Rumili sipahi süvari alayına evvel-emirde �olagası ve mu'abbaran binbaşı ve �a'im-ma�am oldu�dan şofira Anatalı'ya me'mur ve Erzurum mev�i ' inde iken �arş sancagı �a' im-ma�amlıgına mevşul olara� müte'a�iben dar-ı şura-yı 'askerinin I:ıin-i güşadında me'mur olan a'zaya no�şan geldiginden muva�aten a'zalıga na'tl olmuş idi .

1 8 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

B ir müddet ba'de'l-istil;ı.dam Mir-alaylıl5:la ijarput ve Malatya bavali­sinde ictima' itdirilerek Çerkes B:afı� Paşa refal5:atine virilmiş olan ordu-yı hümayuna me'mur ve elli altıda mir-livahl5:la mesrur olaral5: Bagdad valisi Necib Paşa refal5:atinde bulundıgı eşnada Kerbela !5:a' im-mal5:amlıgı gibi me'muriyetleri büsn-i ifa ve mu'alJlJaran I:Ialeb mevl5:i' indeki ' asakir-i şaha­ne !5:umandanı bulunan 'Ömer Paşa refal5:atine me'mur olup bir sene şofira ser- ' asker-i esbal5: Sa 'id Paşa merbumufi himmetiyle feril5:lik rütbesiyle Beyrut mevl5:i'i !5:umandanlıgına isra olunmuş idi .

[5] Beyrut'da altı malı !5:adar ararndan şofira bacanablan olup damad-ı şehriyari şadr-ı esbal5: Mebmed ' Ali Paşa'nın ser- ' asker liginde kethudası bu­lunan ' Alemdar Muştafa Paşa kethudası I:Iacı Bekir Paşa-zade Muştafa Re­fil5: Beg'ifi ibtanyla der-sa'adete celb ve dar-ı şura a'zalıgı inzimamıyla i 'malat-ı 'askeriyye meclisi riyasetinde beş sene !5:adar ifa-yı büsn-i me' mu­riyyet ve istil5:ametle yetmiş yedide m!r-i baclıl5:la I:Iicaz'a gidüp gelerek cü­His-ı hümayunı müte'al5:ib dar-ı şura riyaseti ve bifi iki yüz yetmiş sekiz re­cebinde 15:aril::ıa-i şabiba-i bazret-i padişahiden ba-rütbe-i samiye-i vezaret ü müşiri ser- 'askerlik mesned-i refi' i 'uhdesine tevcih ü ibale ile na' il-i ilti­fat-ı bazret-i padişahl olup şa'banda bi'l-infişal irtesi güni beşinci ordu-yı hümayun müşirligiyle Şam-ı Şerif'e isra olunmuşdur.

Bir sene !5:adar Şam-ı Şerif'de büsn-i ifa-yı me'muriyyet eylemekde iken 15:abil-i ' ilac u deva olur şuretde 'ani: olan lJafifçe bir nüzuli ol val5:it Şam valisi bulunan Şirvani-zade şadr-ı esbal5: müteveffa Mebmed Rüşdi Pa­şa'nıfi i '�am u inhası mesmu'ı olaral5: ' illetini tehyic ü tehyide sebeb-i müs­ta15:il olmasıyla egerçi mu'alJlJaran biraz za'il olmuş ise de hafifçe bir rüzga­rı l5:almış ve mahiyye on altı bifi guruş ma'aş ibsanıyla tel5:a'üden sabil-bane­lerinde aram itmekde bulunmuş iken işbu mecellenin bıtamından şofira tol5:­san iki mubarreminifi yirmi üçünci güni irtibal-i dar-ı bel5:a itmişdir.

Müşarün-ileyhifi 'askerlik müddetinde iki def'a I:Iicaz ve Şam ve Ua­leb ve Bagdad ve Kürdistan ve Lazistan ve Kerbela ve Erzurum ve l}.arş ve Çıldır; ve Rumili'nde Amavudlul5: ve Bosna ve Şofya ve Şumnı ve al5:riba­sından bir ıatıfi Mışır'da vul5:u' -ı irtii:ıalinden bişş-i irşiyyesini alJı itme k içün feril5:liginde me'ıunen Mışr'a gidüp gelmiş ve'l-J.:ıaşıl memalik-i mab­rı1se-i bazret-i padişahiniii hernan ekşer yerlerini gezerek barita-i memali-

T a y y a r - z a d e At a 1 9

k e dönmüş v e işbu cild-i şalişin l;ı.ıtamı eşnasında yetmiş iki yaşında, 'a�lı başında ve muttaşıl al;ı.ı-ı vuzu ve eda-yı şalat ile meşgUl ve temenni olu­nur şuretde l)al-i şalal) u zehadetle meşgUl bulundıgı herkese meşhud oldıgı l)1Hde mürtabil-i dar-ı cinan olara� Bazret-i ljalid civar-ı rahmet-medarın­daki ma�abir-i müslimine defn ile vedf'a-i magfiret-i eellle-i İlahiyye �ı­lınmışdır.

[6] Müşarün-ileyh ral)metullahi 'aleyh kemal-i ' iffet ü ' işmet ve l)a­miyyet ü himmet ve şalal) u nezahet ve edeb ü 'irfan u ıeka aşl)abından olup , it' am--ı müsafirinden be-gayet müteleııiı olara� sofra-i ziyafeti zayi­fanma ])azır ve te�arrüb-i va�t-i ta 'amda 'uyun-ı mekrümeti vürud-ı müsa­firine na�ır bir merd-i min'am oldu�ları emr-i �ahirdir.

Müşarün-ileyh 'uhdesine il)ale olunan umurı bi-kem ü kast rast olara� fev�a'l-gaye isti�amet ü ' iffetle , l)üsn-i rü'yet ü tesviyeye himmetle meya­din-i şada�at u isti�ametde rakizü'l-' alem bir vücud-ı ma' ali -himem ol­dıgına dü-cihanda şehadetden girü turulmayacağı azade-i külfe-i beyan u er­�amdır.

Müşarün-ileyhifi Şam-ı Şerif'de ve Bandırma'daki çiftliginde henüz va�ıflarınıfi tan�imine muvaffa� olamadıgı birer mescidi oldıgından ikmal-i ev�afları damadlarından temenni vü inti�ar olunur. Ral)metullahi ' al ey hi ral)meten vas i ' aten.

Müşir 'Abdu'l-I:Ialim Paşa Bazretlerinin Terceme-i I:Iali

Müşir-i müşaıün-ileyh Trabzon ahalfsi mu ' teberanından 'Ali Aga nam merd-i şalil)ifi ravza-i fu'ad-ı şalal)-i 'tiyadımfi şemere-i ber-güzidesi­dir. İki yüz otuz üç taribinde enderun-ı hümayunda kilar-ı l;ı.aşşa �oguşına alınara� fevayil)-i l)ıfı;;-ı I>.ur'an sermayesiyle kesb-i taravet ü terbiye eyle­dikden ve fenn-i fürusiyyeti tal)şlle ragbet itdikden şofira ya'ni bifi iki yüz lpr� dört senesi eva' ilinde süvari sipahi 'asakir-i şahane alayı �a' im-ma­�amlıgıyla çerag olmuş idi. Bir müddet Rusya mul)arebesinde Aydos ve mu'al;ı.baran Şumnı ve Silistre ve Rusçu� ve Şofya ve I>.ızanlı� taraflarında bulunara� ibraz ey ledigi me ' aş ir-i memdul)a-i me ' muriyyet-aşinayi ,

20 O s m a nlı S a r a y T a r i h i

mir-aliiylı�la �apudan-ı derya meşhur Çengelogh Tahir Paşa'nın Trablus-ı Garb ni�amatına me'muriyetinde alay ile Trablus'a i'zamına badi olmuşdur.

Meftur oldıgı fart-ı cesaret, kendüsince ol bavalide fev�a't-taşavvur 'arz-ı bıdemat-ı meşkureye sebeb-i muvaffa�iyet olma�dan naşi mir-livalı� rütbesine irti�asıyla der-sa'adete eelbini i�tiza itmişdir .

Altmış dört senesi �uhur iden mülteci mes'elesinde Bükreş'e me'mur ve orada dabi ber-vech-i marzi ibraz eylemiş oldıgı mebasin-i bıdmetine mükafaten feri�lik ile mesrur olara� şadr-ı esba� Mebmed Rüşdi Paşa ba­zretlerinin ibtidaki [7] ser- ' askerliklerinde emr-i idaresi ma�am-ı ser- ' aske­riye ihale ve ilM� olunan umur-ı zabtiye ne�areti �a'im-ma�amlıgında is­tihdam olunup altmış to�uz senesi evabırında �uhi1r iden mes'ele-i za'ilede Rumili meva�i' -i barbiyyesinden me'mur oldıgı İs�çı ve Tavulçı ve Maçin mev�i' leri �umandanlıgında gösterdigi biza'at-ı me'muriyyet-i fenn-aşina­yi , 'Ömer Paşa'nın istir�abını da'i oldıgından ba�i�aten şüc 'an-ı vüzeradan bulunan ve "yigı\t la�abıyla yact olunur" ta' rifesince Kel I;Iasan Paşa de yü ma 'ri1f olan To�adi Basan f:Ia��ı Paşa'yı bunların üzerine meva�i' -i meıku­reye göndererek �aşd-ı tab�ir eylemesine ' atf-ı te 'eşşüre tenezzül itmeyerek mu�teza-yı başa'il-i basenesi üzere Basan Paşa ile bi'l-ittifa� ifa-yı emr-i me'muriyyete devam eylemiş olması dabi 'Ömer Paşa'nın te 'kid-i re�abeti­ni celb eylemesinden ilerü gelerek müşarün-ileyhimanın ikisini birden ora­lardan �aldırmışdır.

Bunlardan müşarün-ileyh I;Ialim Paşa'yı Vidin ve �alafat ciheti �u­mandanlıgına göndermiş ve bunların tebdillerini müte'a�ib Rusyalu berü tarafa tecavüz itmiş olmasına ba�ılınca müşarün-ileyhimanın oralarca olan ehemmiyet-i vücudlarının derecesini ta 'rife b§.cet yo�dur .

Bu kere z;ikr olunan �alafat'da bir gün refa�atine bir alay süvari istiş­babıyla �arşu tarafda ka'in �arayova'ya geçerek ve orada teşadüf itdigi Rusya süvari alayları üzerine hücum iderek guy-rüba-yı galebe vü mu�affe­riyet olmuş ve z;ikr olunan alaylar yanında bulunan iki �ıt 'a top igtinamıyla kedersizce 'avdet itmişdir. Bu aralı� işbu terceme-nüvis beraber oldıgı bal­de Silistre'ye gidilerek muvazene-i palan�a-i düveliyyenifi devlet-i ' aliyye-i 'Oşmaniye tarafına tamamiyle temayülinden naşi öte tarafda ru-nüma olan emare-i hezimetle Rusyalu'nun mu�addema berü tarafda yapdıgı Çanlı tab-

T a y y a r - z a d e A t a 2 1

yada i)Jtiyar mareşal Pes�aviç2 ve ceneral Şelder3 �umandalarındaki pek külliyetlü ' askerin �antara-i ric' atinden Tuna nehrinin öte tarafına J.:ıin-i mü­rurında müşarün-ileyh J.:ıazretleriyle vüzera-yı ' i�amdan esba� Muşul valisi Ballkesri Giridi-zade MeJ.:ımed Paşa-yı gazinin pek ço� iş gördükleri müte­vatir ü meşhüddur.

Bu aralı� �uvve-i mu'avinenin �uhurıyla görilen lüzuma mebni Rumi­li ordu-yı hümayumndan birazının tefri�iyle serdar 'Ömer Paşa [8] refa�a­tiyle müşarün-ileyh çla)Ji beraber oldıgı }:ıalde Rusya memalikinden olan Si­vastopol ve Gözleve ve Bah�lı Ova taraflarına sev� olunara� her yerde ve buşuşiyle buralarda da kendüsine i}:ıale olunan umurda ibraz-ı şeca'at u di­rayet eyledigi cay-ı inkar degildir.

Ba'de'l-muşalaJ.:ıa der-sa'adete ' avdet itdikde nam-daran-ı ümera-yı ' askeriyyeden mu'abbaran müşirlikle Yanya valisi olan ve Rumili ışlaJ.:ıatı­na me'muriyetinde irtiJ.:ıal-i dar-ı cinan iden Rif'at Paşa merJ.:ı.Umun riyase­tinde dar-ı şura-yı ' askeriye a 'za ve bir müddet şonra ıs:.aratag'a vu�u ' bulan me'muriyetle muvaffa�an ' avdetinde dar-ı şura riyasetine me 'mı1r olmuş idi.

Bu ' aciz-i namı�u'l-J.:ıurüfun Cebel-i Lübnan ışlal:;ıatmı itmam ile me'mı1r oldıgım Babr-i Sefid Ey1Ueti mutaşarnflıgımii merkezi olan Rodos ceziresine muvaşalat-ı ' acizanemden şonra mu�addimesi Şam-ı Şerifden �uhı1r iden fesadın indifa'ı içün bariciye ne�aretinde iken me'mı1r olan Fu'ad Paşa ile birlikde Beyrı1t ve Şam-ı Şerife gidüp zaman-ı yesir müru­nnda merkezi Şam-ı Şerif olan beşinci ordu-yı hümayı1m müşirhgine me'muriyetle tesrir olunmuş ve üç sene �adar ifa-yı l)üsn-i me'mı1riyetden şoiira Fu' ad Paşa şadaret-i şaniyesinde zabtiye müşirligiyle celb idilerek bir sene mürürında infişali vu�ı1 'a geldigi ve bir müddet )Janesinde istiral)at ey­ledigi I:ıalde seksen üçde �uhı1r iden Girid l)adişesi arasında muva��aten Yanya'ya gidüp gelerek seksen sekiz taribinde merkezi Erzurum olan dör­dünci ordu-yı hümayunı müşirligine ta'yin ve infişahnden şofira to�san se­nesinde a'zası 'asakir-i ni�amiyye zabitanından neş 'et itmiş müşirandan

22 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

mürekkeb bab-ı ser-' askeride müctemi' meclis-i tan:.(:imih-ı 'askeriyye a'za­lıgma na�l ve üç dört malı şofira meclis-i mezkurufi lagvı cilıetiyle şura-yı devlet a'zalıgına me'mur olara� el-l)aletü Mzilıi devam itmekde bulunmuş­dur.

Müşir-i müşarün-ileylı cesaret ü şalabet ve l)üsn-i vefa vü şebat ve me­tanet-i i ' ti�ad ve mübalat u şalal) ile meftur, ' afif ü perlıiz-kar, ma'ayibden beri , kemalat-ı insani yy e ile muttaşıf oldıgı bedilıidir. 'Ammerallalıu Ta' ala 'ömren tavllen.

[9] V e zir Mebmed 'All Rıza Paşa Ij:azretlerinifi Terceme-i Hali

Müşarün-ileylı )Judavendigar-ı esba� cennet-mekan gazi Sultan Selim ljan-ı Şaliş efendimiz l)azretleri ' aşr-ı ' alisinde bifi iki yüz on sekiz tari)Jin­de çerag oldıgı enderün-ı lıümayünda kiHlr-ı )Jaşşa �oguşında otuz tari)Jine �adar kesb-i terbiye ve l)üsn-i )Jıdmete muvaffa� olara� Sultan Mal)mud ljan-ı Sanı efendimiz l)azretlerinifi enderun-ı lıümayunda teşkil ve tertibine irade buyurdu�ları bölüklerde neferlik ve onbaşılı� ve çavuşlu� ve sanca�­darlı� )Jıdmetlerine da)Jil ve �ır� iki senesinde )Ja�an-ı )Juld-aşiyan ve vüke­lil-yı saltanat-ı seniyye })azır oldu�lan l).alde Rami Çiftligi'nde icra olunan pi­yade ve süvari ve topçı zabitanı şırasmda süvari imtil)anmda i:?har-ı hya�at eylediginden Rumili sipalıisinden tertib olunan süvari ikinci alayı �a'im-ma­�amlıgıyla mesrüru'l-bal oldıgı eşnada :.(:Uhür iden Rusya mes 'elesinifi niha­yetine �adar Şumm, Silistre , Varna ve seval)il-i Tuna'da ibraz-ı l)arekat-ı can-siperaneye muvaffa�iyeti der-sa'adete ba'de'l-mu'avede Sivas eyaJetin­den tertib olunan sipalıi süvari alayı mir-aHlylıgına ta'yinine ba'iş olmuş ve mu'a)J)Jaran I:Ialeb valisi olup Bagdad ga'ilesi ışlal)ına me'mür buyurılan rpütevetfa 'All Rıza Paşa ma'iyyetiyle Bagdad'a gidüp ga'ile-i mer�umenifi l)üsn-i indifa'ım müte'a�ib �ır� altı tari)Jinde Bagdad ümerasım müstaşl)iben der-sa'adete gdmiş ve �ır!$: sekiz tari)Jinde ljumuş canibinde virdigi me'mü­riyet üzerine IS-onya'ya gidüp IS-ac;lılpran mazarratını on sekiz malı :.(:arfında def' itmiş ve elli bir tari)Jinde müşarün-ileylı ' All Rıza Paşa ma' iyyetiyle Re­vandızlı Mel)med Paşa'nın def' -i ga'ilesi me'muriyetinde ve ba'delıu Başra

T a y y a r- z a d e A t a 23

ve Ma}J.mere4 }J.ava1isi ışla}J.atında ibraz-ı me'aşir-i bıdmet-güıari eylemiş olup elli üç taribinde me'ıunen der-sa'adete gelmesi }J.asebiyle elli dört sene­si ibtidasında mir-livalıl5. rütbesiyle bekam olaral5. me'mur buyuruldıgı Şehri­zor eyaleti ışla}J.atına ve buşuşiyle orada bulunan 'aşiretlerden Reyzeli ' aşire­tinin iskanıyla virgü ve tekalif-i sa'irelerinifi dil-balı-ı ' iliiye muvafıl5. şuretle tan:?im ü tesviyesine şarf-ı mechUd ve elli altı ramazanında ha-irade-i seniy­ye ljarput'a varup Beriyyetü'ş-Şam }J.avalisine me'mur olan müteveffa A}J.­med Zekeriyya Paşa ile birlikde Beriyyetü'ş-Şam'a gitmelerini müte'ii.l5.ib o ga' ile ber-taraf olaral5. ijaleb'e ve elli yedi taribinde der-sa'iidete ' azimet ü ' avdetle ba-irade-i seniyye dar-ı şura-yı ' askeriye müdavemetle iktisilb-ı im­tiyaz-ı na-ma'dud eylemişdir. Elli tol5.uz taribinde [ 10] der-sa'adet ordu-yı hümayunı erkanlıgına ve altmış sekiz senesi Kigalıl5.5 ışla}J.ına ve mu'abbaran Yunan }J.udUdınıfi tecdidine me'mur olaral5. muval5.!5.aten der-sa'iidete gelmiş ve altmış iki taribi evabırında Bedirhan Beg val5.'asınıfi ta}J.l5::il5.ini bi'l-icra it­mam-ı val5.'ada der-sa'iidete ' avdet iderek altmış dört taribinde feril5.1115. rütbe­sini i}J.raz ve Gümüş Şuyı'nda müctemi' olan 'asakir-i redife 15.umandanlıgıy­la kesb-i imtiyaz itdigini müte' al5.ib Anatalı ordu-yı hümayunı müşiri esbal5. Gözlükli Reşid Paşa merl;ı.um refal5.atiyle Iran cihetine firar iden I:Ial5.15::arili Nurulliih Beg'ifi abıı ve ol bavalinifi ışla}J.ına ve altmış altı taribinde Bulgaris­tan'a olan me'muriyetinifi büsn-i ifası sebebiyle rütbe-i samiye-i vezaretle Şehrizor valiligine me'mur oldıgından yirmi gün geçdikde nal5.l olundıgı Vi­din eyilletinde on sekiz malı icra-yı ve:?ii' if-i me 'muriyet ve altmış senesinde munfaşılan der-sa' Mete gelür iken Şumnı'ya muvaşalat itdiginde na' il oldıgı Yanya valiliginde on sekiz malı }J.ükumetle buradan bi'l-infişiil altmış to15.uz taribi evabırında der-sa'adete ' avdetiyle beraber :?UhUr iden mes 'ele-i mazi­yede Şofya mevl5::i ' inde i}J.tiyat-ı redif-i ' asakir-i şahane !5.umandanlıgına me'mur oldul5.dan bir malı şofira Tosun Paşa mer}J.Um ile becayiş şuretiyle Üs­küb eyaletine ve üç malı geçdikde Mes'ele-i Yunan'dan tolayı }J.asbe'l-icab Yenişehr-i Fenar'a ta}J.vll-i me'muriyyet idüp dört malı şofira der-sa'adete ge­lerek yetmiş bir taribinde Anl5::ara vallligine gidüp üç sene şofira munfaşılan der-sa'adete ' avdetle yetmiş beş senesi ljarput ve altı malı şofira Diyar-bekr

4. b� 5 . J..l�

24 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

eyaleti valiliginde bir sene bulunmuşdur. Mu'abbaran infişal ile der-sa'adete gelüp to�uz malı ma'zt1len aram itdikden şofira Atana valiligine i 'zam ve bir sene şofira �ozan ve Payas ve Menemen nam mev�i' lerifi ışlal)atına me'mur Derviş ve Cevdet Paşalar l)azeratıyla ışlal)atda birlikde bulunmuş ve bi'l-abire Sivas eyaletinde bir sene icra-yı me'muriyetden şofira infişalen der-sa'adete 'avdetle ev�at ü evanını du'a-yı te 'ebbüd-i 'ömr ü şevket ü iclal-i cenab-ı şe­hen-şahiye l)aşr iderek ma'zuliyet ma'aşıyla banesinde i�amet itmekde bu­lunmuşdur. Müşarün-ileyh 'afif ü şalil:ı ve mütta�i vü dindar olması eşeri ol­ma� üzere bulundıgı me'muriyetlerde cümle ahi:lliyi kendüsinden boşnud ve mevkOl-i 'uhde-i liya�at u dirayeti olan bıdematda görilen mul:ıassenatı na-ma'dfid, şadı� u müsta�im ve lüzumı mertebe o�ur yazar, bayr-bfih bir ve­zir-i ma'ali-semir-i dirayet-kardır . 'Ammerallahu 'ömren tavilen .

[ l l ] Zabtiye Na�ın Çerkes 'Abdi Paşa I:Iazretlerinifi Terceme-i I:Iali

Müşilrün-ileyh Çerkeslikle müte'arif ise de Abaza cinsinden Medin �abile-i mu' teberesinden olup şıgar-ı sinninde şadr-ı esba� Abaza Ijusrev Mebmed Paşa dil' iresinde perveriş-yab oldıgı l)alde ibtida-yı niz;amat-ı ' as­keriyede Ijusrev Paşa tarafından Yemen valisi esba� Burusevi Muştafa Şabri Paşa ile beraber bazine-i hümayun �oguşına çerag olundu�ları cihet­le enderun-ı hümayun ni:�amatmca müktesib-i esalib ü uşfil ve rüfe�aya tü­feng ta' limleriyle manavra �a' idesini ta'lim ile meşgUl olma�da iken agala­nfi cümleten süvarı ta' limine tevaggulları piyade mu'allimlerinifi yalnız en­derun agaları ' idadmdan ma'dud �almalarını mucib oldıgı cihetle mu­ma-ileyh Muştafa Şabri Paşa 'Asilkir-i Manşure-i Mubammediyye piyade bifibaşılıgı rütbesiyle çerag ve refte refte �at'-ı meratib ve umur-ı me'mure­sinde ' arz-ı isti�amet ve şada�at u ' iffetle devr-i menaşıb iderek altmış beş taribinde ba-rütbe-i viila-yı vezaret Yemen valiligiyle imtiyazı rehin-i me­sag olmuş idi. Merkez-i me'muriyyeti olan Mevba'ya6 ba'de'l-vuşfil irtil)al-i

6 �.,;. . J-0

T a y y a r - z a d e A t a 25

dar-ı be�a ve ntk-nam-ı şeca'at u şa<;lal):atle yad olunmal): şerefi yolında id­di)Jar-ı şervet u yesarı terk u feda itmişdir. Ral)metullahi 'Aleyh.

Ş abib-i terceme müşarün-ileyh 'Abdi Paşa mul):teza-yı fetanet u reviy­yeti üzere saray-ı hUmayiinca bıdemat-ı mu'tebereden olan çu�adarhl): me'muriyyeti ve tebdllen ba'zı mal)alli teşrlf-i hümayun vul):u' ında rikab-ı hümayunda bulunma!): şerefi ile mübah! ve bu mu�addime-i il):bal ile l):adr u i 'tibarı na-mütenahi olara� !):ır� yedi taribine �adar saray-ı hümayunda bu­lunmuş ve tarib-i mezkurda bifibaşılıl): rütbesiyle bekam huyurulmuş idi .

Ijasbe'lmeslek !):at' -ı meratib-i 'aliye ile �ır!): sekiz taribinde mir-alay ve elli dörtde mir-hva olup elli beşde feri�lil): rütbe-i refi 'asıyla İş�odra va­liligine ve elli tol):uzda Rumili ordu-yı hümayunı erkanlıgma bi't-ta'yin Ma­nastır ve mal)iil-i sa' irede bir müddet il):ametden şofira tevarib-i mubtelife ile çend def'a inzimam-ı riyasetle İş�odra valiligine me 'mur ve iki def'a Bos­na ve dört def'a Rumili valllikleri l):a' im-mal):amlıl):lanyla mesrur olup yet­miş yedi taribinde üçünci ordu-yı hümayun müşirligi ve müte'al):iben ikin­ci ordu-yı hümayı1n müşirligiyle mal)bur olmuşlar idi . Seksen yedi taribin­de der-sa' adete celb ile şura-yı devlet a' za-yı kirarnı ' idadına ill)iil): l):ılınmış­lardır.

[ 1 2] Müşarün-ileyh bazretleri ' iffet ü istil):amet ve şecii'at u şiilah-ı bal ve şebat u seba ve büsn-i vefa gibi başa' il-i basene ve rnekarim-i abHl.l):-ı ba­mide ile mevşllf ve me'mur oldul):lan her mal)al ah�Hisini idare-i ' iidile ve mu'amele-i dil-nüvazilerinden memnun u boşnud bıral):dıl):ları mervi vu ma'rufdur. Mebiidim-i kiranılanndan babriye ne:;;:;areune �adar ibraz iden Ra'uf Paşa ve sa' irleri yüzlerinden meşalib-i devlet u millet istifade itmek­dedir. ' Ammerehümullahu Ta'ala ' ömren tavilen.

Enderun-ı Bümayfinda ijaz1ne _ıs:oguşından Müfiz Çu�adar Aga Boşna� 'Oşman Aga-zade Vez1r Mebmed Paşa Bazretle­rinin Terceme-i Bali

Müşarün-ileyh enden1nda bazine �oguşmdan tefeyyüz itmiş ve çu�a­dar agah� rütbesini b.a'iz olmuş olan Boşnal): 'Oşman Aga'mfi şulbinden bin

26 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

iki yüz yirmi yedi taribinde �adem-nihade-i ' alem-i şuhud olara� hengam-ı şahavetinde pederinifi müfizi olan mezkur �oguşa �abUl olunara� �ır� sekiz taribinde emşaliyle beraber ma-beyn-i hümayun bademeligine �abUl oluna­ra� elli beş H1ribine �adar ifa-yı J::ıüsn-i bıdmet itmekde iken cüllıs-ı Sultan 'Abdu'l-Medd ijani'de �uren1Hı� şerefine maz;har ve altmış dört taribinde ikinci ma-beynci bulundıgı I:ı.alde 'uhdesine mir-miranlı� rütbesi tevcihiyle Varna muJ::ıafız;lıgına me'mur olmuşlardır.

Oradan ba-rütbe-i viila-yı vezaret Edirne ve ba'dehu Selanik ve mü­te'a�iben Rumili vallligi ve Sivas ve �astamonı eyaletleri valilikleri ve ba'de'l-infişal yetmiş sekizde :ijudavendigar eyaleti ve Canik sancagı muta­şarrıfhgı tevcih olunara� bu me'muriyetlerifi cümlesinde müsta�imane ve perhız-karane I:ıarekete ihtimam ve umur-ı me'muresinden hey' et-i devlet-i ' aliyyeyi ve 'iffet ü 'adaletinden bulundıgı mal:ıaller ahalisini boşnud itme­ge sa'y u i�dam eyledikleri l)alde bi'l-infişal der-sa' adete çelb ve ma'zfiliyet ma'aşı il:ısanıyla du' a-yı dervişanesi taleb buyurulmuşdur.

Müşarün-ileyh metinü'l-i 'ti�ad, edib ü l:ıalim ve müsta�im ü mütta�i , derviş-nihad u balfi� bir vezir-i ' iffet-semirdir. 'Ammerallahu 'örnren tavilen .

Müşlr El-I:Hic Mebrned Mu'arnrner Paşa Bazretlerinin Terce­me-i B�Hi

Müşarün-ileyh bifi iki yüz yirmi altı taribinde naşb ile bir buçu� sene şadaret-i 'u�ma �a' im-ma�amlıgını l:ıüsn-i idare idüp mu�addema mülga yeniçerileriii feval)iş ve sa'ir evzar-ı [ 1 3] keba' irine müddet-i vafireden be­rü daru'n-nedve oldıgı cihetle "Melek Girmez" ismiyle ma 'rUf olan Bagçe �apusı'ndaki daru'l-fesa�ayı mütevekkilen ' alellah bir anda hedm ü mal:ıv iderek yerine Hidayet Cami '-i Şeri'fi'ni binaya sebeb olan ve nihayet Rumi­li vallsi iken irtil:ıil iden,

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün H't'ilün)

Yek-nesa� olmaz cihanıfi vaz'ı da' im böyledir Geh mugayyem çihre-i burşid-i ma�şı1d geh güşad

T a y y a r - z a d e A t a 27

na�m-ı ' ibret-me'alinin l.d'ili bulunan Erzurum Müftisi-zade Mebmed Rüş­di Paşa'nın şulb-i aşilietinden yirmi yedi taribinde der-sa'adetde Bab-ı 'Ali'de pa-nihade-i ' alem-i şuhfıd olmuşdur. Evan-ı şahavetinde pederi sa­yesinde tabşil-i ' ulfıma sa'y ü verziş itdigi eşnada bu mişillü aşbab-ı neba­let ü nebahetifi ararnma müheyya olan enderun-ı hümayuna çerag oldugm­dan tabşil-i ' ilm ü kemal eyledigi eşnada eniştesi bulunan salifü't-terceme Tayyar Paşa'nın mir-alaylıgmda himmetiyle bin iki yüz lpr� altı tari:]J.inde 'asakir-i ni�amiyye-i şahane �olagalıgıyla çerag olara� bi't-tedric �at'-ı me­ratible binbaşı ve �a' im-ma�am oldıgı biilde elli bir senesinde teşkil olunan ' ati� ' asakir-i redife-i şahaneden Edirne sancağından müretteb redif alay ı mir-aliiylıgına me'mur buyurulmuşdur.

Elli iki zi'l-biccesinde dar-ı şura-yı ' askerinin güşadında eniştesi ve bu ' aciz-i namı�u'l-burUf gibi ba'zı abibbası sev�i ve rütbe-i biiliyesiyle şura-yı mezkur a 'zası silkine da]].il olara� üç seneye ya�n dar-ı şurada ibtifal ü ib­tiyaz itmişdir.

Elli sekizde me'muren Girid'e gidüp gelerek elli to�uzda mir-livalı� ve altmış birde Süleyman Re 'fet Paşa'nın meclis-i vala riyasetinde mema­lik-i mabrusenin mu�addime-i ma'muriyyetine teşebbüş �abilinden olma� üzere i]J.tira' itdigi mecalis-i 'amınara 'ulemadan bir zat ve 'askeriyyeden bir mir-liva ve liva rütbesine müsavi ricaiden bir efendi ile mubiisib ve münşi ikişer katibden ' ibaret tertib itdigi cem'iyyetlerden Sivas tarafına sev� olu­nan �omisyona müşarün-ileyh Mu'ammer Paşa re'is oldıgı balde piyade yo�lamacısı sabı� 'Ali Efendi ve 'ulemadan Ijalebli Murababacı Ba�i-zade 'Abdullah Efendi a'za ve Ramiz Paşa-zade ' İzzet Beg katib olara� gönde­rilmiş ve Rumili dinibine da]].i mu 'a]J.]J.aran vezir olup ol zaman li va bulu­nan Çelebi Efendi Vekil]].arcı-zade enderı1ndan tebayyüz itmiş olan IS.aba­taşh Şişman Ragıb Paşa ve refa�atine ricalden, enderı1ndan müfiz esba� Gi­rid defterdan Topçıbaşı Muştafa Aga-zade Şalib Beg [ 14] ve mevaliden bir zat ile ki tabetine Mışır kaşiflerinden Tunuslı-zade 'Ali Beg-zade enderı1n­dan mu]].rec ' Ali Cevad Begefendi me'mur ve tesrib olunmuşdur.

Müşarün-ileyh Mu 'ammer Paşa me 'mı1riyyet-'i mezkure içün Sivas'a gidüp gelerek altmış ikide feri�li� ve altmış üçde Mebmed Rüşdi Paşa J::ıa­zretlerinin dar-ı şura riyasetlerinde a'zalı� rütbe ve me'muriyetiyle mesrı1r

28 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ve altmış yedi recebinde müşarün-ileyh Mebmed Rüşdi Paşa bazretlerinin birinci def' a mesned-i ser- ' askeriyi tezyin buyurdul5:lannda dar-ı şura-yı 'askeri riyasetiyle na'il-i behcet-i na-mabşı1r olup üç buçul5: sene ifa-yı riya­setle yetmiş bir sali zi'l-15:a'desinde ba-rütbe-i samiye-i vezaret ü müşiri Vi­din valiligine ta'yin ve şıfat-ı ' askeriyesinifi ibl5:asıyla karn-bin olmuşdur.

İki seneden mütecaviz eyalet-i mezkı1rede icra-yı abkam-ı ' adalet ve iltizam-ı ' iffetle yetmiş dört rebi 'u 'l-a)Jirinde Edirne eyaleti valiligiyle Edir­ne'ye vürı1dını müte' al5:ib bir gice bükılınet l5:onagı nerdüban başlarının cüm­lesinden tutuşdunlup ateş alaral5: mubteril5: olmagla beraber bulunan Beglik­çi ' İzzet Beg biriideri ijazineli Şemsi Beg mabrı115:en terk-i can ve müşa­rün-ileyh bu muoataradan pek zabmetle ta)Jliş-i giriban itmiş ve kaffe-i kü­tüb-i nefise ve evral5: u eşyası suzan ve sene-i mezkı1re cümade'l-al}irinde in­fişal ile der-sa' adete 'avdete şitaban olmuşdur.

Bu dalıiyeden )Jalaş oldul5:dan şofira bir buçul5: seneden ziyade ma'zı1-len der-sa' adetdç� aram iderek yetmiş altı rebi 'u'I-evvelinde İzmir valisi ser-' asker-i esbal5: mühendis Mebmed Kamil Paşa'nın vefatıyla İzmir vali-· ligine ve sene-i mezkı1re zi'l-l:ıiccesinde Şam valiligine ta'yin olundul5:ları Mide yetmiş yedi rebi 'u'l-al;ı.irinde bi'l-infişal şehriyye yirmi iki bin beş yüz guruş ma'zı1liyyet ma'aşı il:ısanıyla müreffehü'l-bal olaral5: namıl5:u'l-l:ıurı1-fufi Cezayir-i Bal:ır-i Sefid eyaleti mutaşamflıgımızda li-ecli't-tenezzüh ol val5:it merkez-i eyalet-i Cezayir-i Bal:ır-i Sefid olan Rodos ceziresine gele­rek altı malı l5:adar Rodos'da aram eyledikden şonra der-sa'adete gelmiş ve yetmiş sekiz recebinde meclis-i vala a'zahgına me' mur olup beş seneyi mütecaviz der-sa'adetde visade-i istiral:ıata ittika eylemi� iken Vecihi Pa­şa'nın vefatı l:ıasebiyle seksen dört rebi 'u'l-al;ı.irinin on tol5:uzuncı güni ' asa­kir-i şahane l5:umandanlıgı ve meclis-i vala a'zalıgı inzimamıyla [ 1 5 ] Cid­de valisi naşb u ta'yin olundığından arazi-i mübareke-i mul5:addesede iki buçul5: seneden ziyadece il5:ametle iki def'a fariza-i l:ıacc-ı şerifi bi'l-ifa l:ıüsn-i idareye muvaffal� olmuşdur. I:Hcaz muşalal:ıasınca ba'zı l;ı.uşı1ş ifade­si zımnmda der-sa'adete gelüp 15:alaral5: seksen yedi cemaziye'l-evvelisinifi on altıncı güni Anl5:ara vilayeti valiligine gidüp geldikden şofira seksen se­kiz zi'l-15:a'desinin yirmi birinci güni infişiili �uhı1r idirek der·-sa' adete ' av­det ey le mişdir.

T a y y a r - z a d e A t a 29

Seksen toJ.5:uz mul).arreminin on dördünci güni mefsu]J ışHl.l).at J.5:omis­yonu a'zalıgına me'mur olmuş ise de cümade'l-ulada J.5:omisyonun lagvıyla ta' allul5: iden irade-i seniyye üzerine il).san buyurılan ma'zuliyyet ma'aşıyla ]Janesinde aram itmekde iken sene-i mezkure zi'l-l).iccesinin yirmi dördünci güni şura-yı devlet a'zalıgıyla ]Jandan ve toJ.5:san senesi şaferinin yirmi seki­zinci gü ni yirmi beş bin guruş ma' aş ile mu hac ir idare-i behiyyesi l,comisyo­nı riyasetiyle şadan olaral,c to!,csan iki senesi mul).arreminin yirmi to!,cuzuncı güninde taribirnizin ikinci cildinin tertib ü tebyizinden şonra irtibal-i dar-ı cinan itmiş ve vul,cu' -ı vefatma l,cadar me'muriyyet-i mezkureyi büsn-i ifaya devam iderek ful,cara-yı muhacirinin büsn-i teveccühlerini l,cazanmış oldıgı rivayet olunmuşdur.

Müşarün-ileyh namını leke-dar itmemege sa'y u gayret ve fera' iz-i mektubeyi büsn-i ifaya müdavemetle mübalat-ı diniyye ve şe 'a ' ir-i islamiy­yenin icrasına sa'i ve bilm ü rıfl,c ile ijall,cı taltife himmeti ve ' ilm ü se]Ja vü keremde i ' tidali emr-i ce li, tan�fm-i eş 'ar u tevari]Jde yed-i tfilası bedihi , derviş-nihad, şalib u muttal,ci , rabtın ü şefil,c, sinni sittini mütecaviz bir mü­şir-i zi-şan idi. Rabmetullahi Ta'ala ' aleyhim rabmeten vasi' aten.

Terceme-i I:Iallerine Dest-res Olunamayan Müşiran-ı Kirarndan Ba 'zılarınıfi Es arnisi

Müşarün-ileyhimden başl,ca yetişdigimiz zamanda enderun-ı hüma­yundan tefeyyüz itmiş olanlardan Aşl,car 'Ali Paşa, Dilaver Paşa :ve Al-i Ra­mazan'dan Necib Beg-zade 'İşmet Paşa, feril,c Necib Paşa, mir-miran }\ato Basan Paşa ve kilar-ı ]Jaşşadan I)arancur Reş'id Paşa, Çelebi Efendi Ve­kil]Jarcı-zade Şişman Ragıb Paşa, Rüstem Efendi kölesi dar-ı şura re'isi fe­ril,c Büseyin Paşa, Silabctar 'Ali Paşa kölesi begler-begi Cündi İsma'il Paşa ve seferliden Dellal-zade İşaretçi 'Oşman Paşa, müşarün-ileyhin ket]Juda­lıgından müfiz Baleb valisi sabıl,c bostancıbaşı-zade Reşid Mebmed Paşa, Rumili ordusı [ 16] müşiri iken vefat iden silabctar 'Ali Aga kölesi Reşid Pa­şa ve bunun biraderi oldıgı mervi olan Ş ayda valisi esbal5: sil ab dar 'Ali Aga kölesi ijurşid Mebmed Paşa, Topçıbaşı Muştafa Aga-zade Yanya valisi

3 0 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

iken irtibal iden Şalil.:ı Paşa, Mebmed Nuşret Paşa gibi ba ':lı zevat daha var ise de bunların terceme-i ballerine dest-res olamadıgımızdan vesile-i ral.)met olmal5:. üzere yalnız buracıl5:.da ii;J.tar-ı namlarıyla iktifa olundı .

Re'1sü'l- 'Ulema ve Nal$.1bü'l-Eşraf El-Hac Muştafa ' İzzet Efendi Hazretlerinin Terceme-i Halleridir

Müşarün-ileyh Anatalı'da Tosya nam şehr-i dil-güşada Desthan Aga-zade Muştafa Aga'nın şulbinden bin iki yüz on altı taribinde 15:.adem-ni­hade-i ' alem-i şuhı1d olaral5:. silsile-i nesebleri valideleri tarafından l.)ala Top]Jane'de kendü bina-kerdesi olan I}:adr-bane dergah-ı şerifinde defin-i bak-i ' ıtr-nak olan 15:.utbu'l-al5:.tab ve sadat-ı şal.)fbu'l-ensabdan Şeyb İsma'il Rı1mi l5:.uddise sırruhu's-sami bazretlerine müntehi olup şıgar-ı sinlerinde fe­yz-i fıtri -i mader-zad ve l5:.abiliyyet ü zühd ü re ş ad, bilye-i isti 'dadlarında :?a­hir ü müstefad olmagla pederlerinin vefatından şonra valideleri müşa­rün-ileyhi tabşll-i 'ulı1m-ı nafi 'a niyyet-i bayriyyesiyle der-sa' adete i 'zam ve ders-i 'amdan ve ta' allul5:.atından emin ü mu'temed bir zata veşaya-yı ıa­zıme ile tevdi' iderek bu cihetle Fatil.) medarisinden Baş I}.urşunh ta'bir olu­nur medrese-i münifede nice müddet tabşil-i 'ilm-i şerife müdavemet eşna­sında müsellem olan dirayet ve başa'il-i baseneye ma:?hariyetinden başl5:.a mevhub oldul5:.ları şada-yı ferab-fezaları ve fenn-i musil5:.ide müsabıl5:.-ı Fi­şagoras u Farabi olan ma'lumat-ı mükemmele ve 15:.abiliyyet-i meşhudeleri basebiyle ol eşnada muşal.)ib-i şehriyari Kömürci-zade Bafı:? Efendi mer­bumdan meşl5:. idebildikleri bir 15:.ıt'a na't-ı şerifi Bagçe I}.apusı \}aricinde ve silbilinde Sultan Mal.)mı1d {Jan-ı Sani efendimiz bazretlerinin hanisi oldul5:.­ları Hidayet Cami'-i Şerl'fi'ne selamlıl5:. vul5:.u' ında bülend-avaz ile 15:.ıra' atıe­rinde padişah-ı l5:.adr-dan efendimiz bazretleri şada-yı mubril5:-eda-yı müşa­rün-ileyhi istima'dan mal.):?ô:? olmuşlar ise de l.)ükm-i zaman icabınca bu mi­şillü nev-resideganın togrıdan togrıya enderun-ı hümayuna çerag olmaları münasib olmadıgından silabdar-ı şehriyari bulunan Gazi Al.)med Paşa-zade sabıl5:u't-terceme [ 1 7] 'Ali Paşa merbuma ikmal-i l.)üsn-i terbiyelerine him­met olunmasını irade ve mu'abbaran enderun-ı hümayuna alınması ferman

T a y y a r - z a d e A t a 3 1

u ifade buyuruldugından üç sene �adar da' ire-i müşarün-ileyhde ta' allüm-i 'ulUm ve temeşşu�-ı l}uttlt ve tefennün-i mtlsi�iye himmet itdikden şofira evvel-emirde Gala�a Sarayı'na çerag ve üç sene orada dabi istil;ışal-i ' ultlm u füntlna iştigal eyledikleri l;ıalde otuz altı taribinde müşarün-ileyh 'Ali Pa­şa'nıfi ma 'ztlliyyet l;ıalinde v�i' olan iltimaslarıyla İlyas Aga merl;ıtlmufi si­lal;ıdarlıgında enderı1n-ı hümayı1na çerag olmuşlar idi .

Ol mekteb-i feyz-meksebde nice zaman nay-zenlik ve hanendelik fenlerinde kesb-i ma'lı1mat iderek fa' i�u'l-a�ran ve bir ıarafdan dal}i ta' llm-i 'ulı1m ve butı1H mütenevvi'ada şülüş ve nesl}i müsellem-i enam olan Muştafa Vaşıf Efendi'den ve ta'll� battım meşhur Yesari-zade Muşta­fa 'İzzet Efendi'den ta' allüm ü temeşşu� ve iz;n ü icazetleriyle a�ranına te­fevvu�ı nümayan olmagla mtlsi�de ve buttlt-ı mütenevvi ' ada ferid-i ' aşr ve val;ıid-i dehr olara� mu�tec;l.a-yı aşl;ıab-ı isti'dad oldıgı l;ıalde ba�an-ı buld-aşiyan l;ıazretleri Rami Çiftligi'nde iken ' asakir-i şahane zabitligiyle rüteb-i mütenevvi ' a ile çerag buyurulma�da olan ıevat şırasında bir bıd­metle �ayırılma� emelinde bulunmuş ise de bu mişillü nadirü'l-vücı1d bir ıatıfi nezd-i şahaneden mehcı1riyyeti mugayir-i rıza-yı l;ıazret-i padişah1 ol­dıgını vasıta-i istirl;ıam olabilecek ıevat bi'l-idrak ifadeden istinkaf eyledik­lerini fehm eylemesi üzerine her ne şı1retle olur ise olsun tevekküliyle bi­la-nan-pare l;ıacc-ı şedfe taleb-i rul}şata mübaşeret itdiklerinde kerhen rul}şat i ' ta huyurulmasıyla Nedb Paşa mer.bı1mufi şurre emanetinde tari�-i na�şbendiyyeden ibtida intisab eylemiş oldu�ları JS.ayşertyyeli Şeyb ' All Efendi l;ıazretleriyle birlikde canib-i I:Iicaz'a ' azim ve mevlana-yı müşa­rün-ileyh .cenab-ı 'Abdullah-ı Dihlev1 �uddise sırruhu's-sami l;ıazretlerinifi b.ulefasından Mekke-i Mükerreme'de şeref-mu�ım Şeyi} Mel;ımed Can Efendi l}ulefalarından olma� l;ıasebiyle kendülerini ol ıat-ı ' aliye tesilm ey­lemeleriyle bir müddet l;ıuzı1r-ı a�deslerinde l}ıdmet ve terbiye-i teveccüh­le tekmll-i sültlk ile istil;ışal-i zad-ı dareyne muvaffa�iyetle ' avdetlerinde şeyb-i müşarün-ileyh i ' ta-yı ic;azet buyurmuş oldu�larından Mışr'a '· az1met ve yedi malı müddet ba'zı mal;ıal-i mübarekeyi ba'de'z-ziyare İstanbul'a ' av d et ve Mal)mı1d Paşa I:Iammamı �urbında bir J;ı.ane temellük id üp başın­da tac-ı na�ş1 ve ar�asında ( 1 8] J;ı.ır�a-i Dihlev1 oldıgı l;ıalde terk-i ma-siva ma�şadıyla aşdil,<a-yı mul;ıibban ile muşabahet-i dervişaneye himmet it­mekde bulunmuşlar idi .

32 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Ramazan-ı şedfde bir gün batm-i şeriflerini o�uma� ve bal� ile bir­likde du'ası eda olunma� niyyetiyle Bayezid Cami'-i Şerifi'ndeki mü'ez­zinler mabfiline çı�up batmini o�ur iken abibbasından sesini işiden bir�aç zat mabfile çı�up i�amet itmesini reca itdiklerine cevaben, "ekşer bu ca­mi' -i şe rife şevketlü padişahımız geliyor, e gerçi benim sesimi iş idecek olur ise bir eyü şey olmaz" didiklerinde, " şevketlü efendimiz bugün İstan­bul'a gelmedi ve gelmeyecekdir" deyü ' arz olunan te'minat üzerine şalat-ı 'aşr içün bülend-avaz ile i�amet olunur iken ba�an-ı �adr-dan bazretleri cami ' -i şerif �apusından içerü girmiş ve namaza i�tida itmiş ise de efen­di-i müşarün-ileyhifi bunlardan aşla baberi olmadıgından sa' ir mü'ezzinan ile bi'l-münavebe tesbib u tehlili tekmil eylemiş ve namaz ' a�binde ya­ver-i bazret-i padişahi enderO.ndan müfiz mir-liva Aş�ar ' Ali Paşa me'mu­ren mabfile çı�up mü'ezzin-başıya, " şevketlü efendimiz su 'al buyuruyor­lar, i�amet iden kimdir" , deyü istifsar eyledikde mü'eızin-başı işaretle müşarün-ileyhi gösterüp, "dede efendi i�amet eyledi" baberini virdikde her ne �adar paşa-yı müşarün-ileyh �apu yoldaşlarından ise de ramazan baliyle ve i�tiza-yı kisve vü külehle efendiyi tanımayup bir Özbek derviş oldıgmı ' arz itdikde , "Muştafa Efendi'nin şadasmı ben bilmez miyim, Öz­bek'dir deyü beni mi aldadıyorsufiuz" buyurmalarıyla tekrar bir adem da­ha gönderilüp, " mabfilde �aç kişi var ise birer birer aşagı insünler" fer­man-ı şahanesini beyan itmesi üzerine mevcud bulunanlar birer birer in­mekde olup nışf olur olmaz Özbek deyü baber virilen görünmediginden üçünci def'a olara� bir a.dem daha irsaı ve dede efendiyi aşagı işal eyledi­ginde bilnelerine ' azimet itmek üzere şag canibe teveccüh itmişler ise de padişah-ı ma'ali-iktinah bazretleri efendi-i müşarün-ileyhi ol �ıyafetle gördüklerinde, "Muştafa Efendi oldıgını ben bilmez miyim" nut�-ı hüma­yunını müte'a�ib müşarün-ileyh ba��ındaki teveccühat-ı sabı�a-i şahane ilcasıyla bıdmet-i hümayunı terk itdigine ziyade infi ' al ' arız olara� müşa­rün-ileyhifi der-bal iml:;ıasını irade ve parmagıyla şiddetlü işaret eyledikle­rinde ]jusrev Paşa, " ferman efendimizifi" dimiş ise de bayr-bahan-ı ' aşn­mfi ser-bülendi ve kaffe-i ecr ü bayrda cihanıfi ereernendi ve ta' allu�-ı en­z;ar-ı mebasin-pesendi olan muşal)ib Sa'id Efendi ijusrev Paşa'ya bıtaben, [ 1 9] " Paşa bazretleri sen çocu� mısın, ne yapıyorsun" i ' tirazıyla eteginden çekdikde "şuş" cevabını virüp ol eşnada şehen-şah-ı merabim-penah ba-

T a y y a r - z a d e A t a

zretleri kemal-i l).iddetlerinden tognca Tolmabagçe sal).il-saray-ı hümayu­nını teşrlf buyurmuşlardır.

Ol gice şalat-ı teravtl). ba'de'l-eda muşal).iban-ı şehriyariden banende meşhur Rif' at Beg merl).umun pederi şeh-levendim Uafı� 'Abdullah Aga merl).Umun biraderi Kömürci-zade Uafı� Efendi'ye bıtaben , " senin bac refi­�ine ne dirsin" irade-i mutazammınu'l-i' tirazım irad buyurdu�larında, "bayr ola efendim" cevabma mu�abil , "Özbek �ıyafetiyle Bayezid Cami'-i Şerifi mal).filine çı�up , "ey cema' at-ı müslimin, işte beni gördiniz mi , padişah-ı zamana sinin-i vafire bıdmet eyledim, emegim şu �ıyafetde �arar virdi" di­yerek bal�a teşhir idiyor , bunun içün ifnası l).a��mdaki fermanıma muşal).ib Sa'id Efendi'nin ill).abıyla ]jusrev Paşa'nın istid 'a-yı 'afvı müsa'adesi nefyi­ni netice virdi" sözleriyle otadan içerü teşrif buyurmuş oldu�lannın ferdası güni efendi-i müşarün-ileyh Bayezid Muva��it-IJanesi pişgahında mu­ma-ileyh Uacı Uafı� Efendi'ye bi't-teşadüf, Uafı� Efendi müşarün--ileyhi bir kenara çeküp , " ab-şam şevket-me'ab efendimize Özbek �ıyafetiyle görün­müş oldıgına infi 'al buyurdılar , tebdil-i came ile başına fes giy" deyü ten­bih itdigine cevaben müşarün-ileyh, "sikkeyi baş�a kisveye tebdil idemem" dirnesi üzerine, "öyle ise bir daha na�ar-ı şahane ta 'all u� idecek yerlerde bu­lunma, zira l).a�ıfida mazarrat me'müldür" didiklerini �abul ve görünme­ınege ' azın ü niyyetle biinelerine ' avd u �ufül iderek müteiJallı� oldu�lan başlet-i tevekküle istinad üzere olmuşlar idi .

İrtesi gice yine eda-yı şalat-ı teravil).-i şerifden şonra şehen-şah-ı buld-aşiyan l).azretleri müma-ileyh Uafı� Efendi'yi il).zar ile , "gerçi nefidin­de ' afv itdim amma şu �ıyafetle Muştafi:1 Efendi'nin beni i 'lan idişine pek canım şı�ıldı" buyurdu�lannda, Uafı� Efendi cevaben , "IS:ulunuz bugün Sultan Bayezid muva��it-IJanesi Öninde gördüm, tekdir-arniz pek ço� söz·­ler söyledim" cevabında, "bir bende veli-ni 'metine l).alini ' arz ider mi itmez mi" deyü �ulunuzdan su 'al eyledi, "evet ider" didim, "bu hey'eti ibtiyarım veli'··ni 'met efendimize vesile-i 'arz-ı al).val olur mütala 'a vü emeline mün­l).aşır idi , 1).3.1-i ' acz·-iştimali afiladamadıgımı anladığımdan pek me'yüs ol­dum" didi ve aglayara� döndi gitdi" sözini , "Dürüg-ı [20] maşlal).at-·amiz bih ez-rast fitne-engiz" me'aliyle 'arz eyledikde , şehriyar--ı şef�at-istinas l).azretleri öfiüne ba�up bir söz söylemeksizin otalarını teşrif ve yine ferda-

34 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

sı gice teraviMen şofira "Bafı� Efendi ne didi idi" sözini tekrar buyurdu]>:­lanna evvelki cevabı 'arz u beyan eyledikde , ol va]>:it meşhı1d-ı cihan olan lutf u merl:ıamet-i I:ıazret-i padişahi te'şir-i l:ıüsn-i ifadeye mu]>:abil , "benim afia targınhgım yo]>:dur, anca]>: hüner ü l$:adrini zayi' itmek sevdalarında gör­dügirnden canım şı]>:ılıyor" deyü şiidır olan iltifat-ı şaMneyi müte'a}>:ib I:ıu­zur-ı hümayunlarında mevcud bendeganıfi cümlesi yek-dil ü yek-lisan ola­ra]>: müşarün-ileyhifi şenasıyla ]Jak-i pay-ı şaMneye ru]J-sa ile 'arz-ı şükra­niyyet itmişler idi . Müşarün-ileyh ekşer ev]>:atda Necib Efendi'nin ]>:onagın­da aram itdiginden ba'de'l-'id müşarün-ileyh Necib Efendi'nin ]>:onagına bir adem gelüp efendi-i müşarün-ileyhi su'al ider iken müşarün-ileyhifi büyük ma]Jdumı gümrük emini esbal$: AI:ımed Şükri Begefendi gelen adernden is­tifsar-ı çigunegi-i ı:ıaı eyledikde , ma-beyn-i hümayunda bugün saz faşlı ola­cagından bu faşılda Muştam Efendi'nin bulunması emir buyuruldı , cevabını virmesiyle mir-i rnüşarün-ileyh ben anı buldurur gönderirim, cevabıyla ol ademi şavdıl$:dan şofira ol eşnada merl:ıı1rn Esrna Sultan'ın başagası Bafı� Dilaver Aga'ya tar1]>:at-ı 'aliyye-i sa'diyyeden ]Jilafet virilecegi cihetle bila­fet-narnelerin l:ıüsn-i ]Jatt-ı nes]J olara]>: tal:ırir ü ter]>:im eylemek üzere sul­tan-ı rnüşarün-ileyhanıfi I}.urı Çeşrne'de ka' in sarayiarına gidüp aga-yı rnü­rna--ileyh rnul:ıibb-i tari]>:at ve ' aşı]>:-ı üns ü ülfet ü mal:ıabbet, 'arlf ü �arif bir zat-ı şerif olup , birl$:aç gice anda rnüsaferet üzere bulunmuş oldıgı rnir-i rnü­şarün-ileyhifi rna'lurnı olmagın hernan bir bogçe bir ta]>:ırn cedid elbise ve efendi-i rnüşarün-ileyhifi kendüsine ma]Jşuş nayını da]Ji tebe'alanndan bir agaya teslim ve vu]>:ı1' -ı l:ıalifi evvel-emirde başagaya tefhlm olunmasını ten­b1h ü irsal ve ol vechile rnı1rna-ileyh Bafı� Dilaver Aga keyfiyyete kesb-i ıt­tıla' eyledikde bogçeyi alup tebessürnle rnüşarün-ileyhe, üzeriflizi çı]>:arup işbu eşvabları geyifiiz , bir ]Jayırlu iş var , diyerek enva'-ı let�l' ifle ilbas ve bogce getüren aga ile ma-beyn-i hürnayun canib-i 'allsine i ' zarn ile l)uzur-ı I:ıazret-i padişah1de bir nay ta]>:s1rni gıtarnında seviyyen ' ataya-yı seniyye il:ı­san buyurılup uanelerine 'avdet ve bir müddet mürürında yine ol vechile da' vet ve birl$:a,ç gün şofira yine celb olunup aheng [2 1 ] arasında padişah-ı Felatı1n-]Jaşa'il l:ıazretleri, " inşact buyurmuş oldul$:ları şarl$:iyyat ol$:unsun ve Muştafa Efendi difilesün" , deyü şadır olan fennan-ı hürnayuna bina'en çend güfte şarl$:ıları ol$:undu]>:da, "naşıl olmuş ise beyan eylesün" , buyurrnalanyla , "efendilerimiziii şarl$:iları da şar}>:iyyatıfi padişaludır , anca]>: tal:ısin ü te ' şirin-

T a y y a r - z a d e A t a 35

den baş�a bir şey dinilebilür mi" , cevabını virdikden şofira nihayet-i faşılda da' ire-i dabiliyye-i şahanelerini teşrlfe ragbetleri eşnasında efendi-i müşa­rün-ileyhi taltlf itmek üzere "üç def' adır Muştam Efendi'yi dervişane sa­ray-ı şahanemize da'vet ve l:ıa��ında olan l:ıüsn-i teveccüh-i şaMnemizi if­ham eyledik, bundan şofira bir işi olmadıgı l:ıalde ba ':lı ba ':lı saz nevbetleri­ne gelsün" deyü ferman buyurdu�ları tebllg olundu�da, müşarün-ileyh ke­mal-i l:ıayretle tereddüd üzere bulundığında şevketlü efendimiz l:ıazretleri l:ıarem-i hümayı1nı teşrlf buyurma� üzeredirler, ne turursun cevab vir, dinil­diginden, " şunı te'emmüldeyim ki ber-mu�teza-yı memlı1kiyyet şevketlü efendimiziii du' a-yı şevket-i şahanelerinden baş�a 'aceba ne işim var ki böyle buyurılur" cevabını i ' tiiya müsara'at idişleri mesmı1' -ı şahane olup bu ' arz-ı 'ubOdiyyetleri ba' iş-i mal:ı�O�iyyet-i cihan-dar! olara� tekrar 'atiyye-i seniyye il:ısanı üzerine efendi-i müşarün-ileyh elli beş taribinde vu�O' bulan cülOs-ı hümayOna degin saz nevbetlerine müdavemetle nice iltifatlarına na' il olmuş ve ' a�ib-i cülOs-ı hümayOnda tebdil-i meslek niyyetiyle EyyOb b.Wl.betini niyaz ve bi'l-müsa'ade ta' ayyüşlerine medar olma� üzere Laleli Cami' -i Şerifi ev�af �a' im-ma�amlıgı ' ilaveten bi't-tevcih beş buçu� sene �adar EyyOb Cami' -i Şerlfi'nde bitabetden şofira altmış tarfbinde cen­net-mekan 'Abdu'l-Mecfd l]an l:ıazretleri EyyOb Cami ' -i Şerifi'ne selamlı� idüp butbeyi müşarün-ileyhe �ıra'at itdirerek kemal-i tal:ısin ü tal�dfr ile imam-ı şani-i şehriyari ta'yfn buyurmuş olmalarıyla dört sene müddet bu bıdmet-i müstevcibü'l-mefbaretde bulundu�ları l:ıalde 'uhde-i fazılanelerine Anatalı payesi tevdh ve altmış beş taribinde selefierinin irti}:ıali vu�O' ıyla imam-ı evvel ve ROmili payesiyle mübeccel olup işbu dört sene �arfında şehzadegan efendiler l:ıazeratınıfi bed'-i besınele ile mu' allim-i bat bıdmet­lerine bi't-ta'yin, altmış to�uz taribine �adar }:ıala erike-pira-yı bilafet-i 'u�­ma veliyy-i ni 'metimiz padişahımız efendimiz l:ıazretlerinifi 'ulOm u fünı1na olan meyl ü ragbet-i hümayOnlanndan tolayı ehliyyet ü emniyyeti [22] cüm­le 'indinde mücerreb oldıgı cihetle kendülerini müzakerecilik bıdmetlerine ta'yin ve imarnetden infişiilinden dört malı mu�addem bu bıdmet-i eellle­den dOr ve ba'dehO imarnetden dabi mehcOr olmuşlar ise de şiiyan-ı l:ıürmet ü ri' ayet bulundu�larına ve her bir bıdematda gösterdikleri emniyyet ü isti­l).ametlerine 'alamet-i bahire olma� üzere altmış to�uz taribinden meclis-i viiiii a' zalıgına me'mOriyetlerinde bii-irade-i seniyye l:ıuzı1r-ı hümayuna mü-

36 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

şül oldıgında, "efendi size olan emniyyetim cihetiyle l).üsn-i teveccühüm olan bir mal).alle gönderdim, memnun mısıfi" buyurdu�larında, "efendim, çakerifiize rugşat il).san buyurun , zira memnüniyyetle mal).züniyyet beynin­de �aldıgımdan l).uzür-ı şahanefiizde gılaf-ı edeb-i 'ubüdiyyet bir l).areket şu­dünndan gavf idiyorum, efendimiziii gıdmet-i cihan-�ıymet-i şahanelerin­den mehcüriyyetim elbette �ulufiuzı fev�a'l-gaye mal).zün ve yine böyle bir bıdmet-i memdül).a ile çerag buyuruldıgıma memnun oldıgımdan şükr ü şi­kayet arasında bir mev�i' -i müşkildeyim, teveccüh-i şahanefiizden öz ge dest-girim yo�dur" didiginde , du'a-yı bazret-i padişahiye na'il olmuşlardır. Bu mişillü pek ço� iltifata ma�har oldu�ları mervi ise de bu �adarla iktifa olundı .

Ba'dehO dört seneyi mütecaviz meclis-i viilada bulunup yetmiş üç re­ceb-i şerifi ğurresinde basbe't-tari� def' a-i Ola Rumili şadareti tevc�h ve ba'de'l-infişal biraz müddet mürürında meclis-i valadan dabi ' afv ile yetmiş yedi senesi re'isü'l- 'ulema ve na�ibü'l-eşraf Tabsin Beg'ifi vefatı vu�fı' ına mebni ne�abeti bi't-tefri� Yasini-zade 'İlın! Molla Efendi'ye ve bas­be'l-uşül riyaset-i ' ilmiyye müşarün-ileyhe tevc1h ve cülüs-ı hümayOndan iki sene şofira yetmiş tol�uz taribinde def'a-i şaniye Rumili �açli- ' askerligi nevbeti bulOl ile zabt iderek bıtam-ı müddetinde infişal ve seksen dört ta­rihinde meclis-i valaya a'za ve bir buçu� sene müddet devamından şofira seksen altı taribinde meclis-i baş-ı vükelaya ta'yin ve seksen yedi senesi mul).arremi ğurresinde def' a-i şali şe Rumili �açli-' askerligi tevcih ve yine bıtam-ı müddet-i mu'ayyenesinde infişal ve meclis-i baş-ı vükela a' zalıgı ' uhdelerinde ib�a buyurulmuşdur.

Müşarün-ileyh bazretleri 'ulum-ı 'Arabiyye vü edebiyye ve Farisiyye vü mutaşavvıfada üstad-ı kül ve butut-ı mütenevvi' ada hadi's-sübül ve 'ilm-i müsi�i vü şi 'rde bülbül oldu�larından baş�a ma 'neviyyatçaya gelin­ce melce ' -i 'aşı�an olup ez-cümle ' ilm··i tevbidifi me 'bazı diniise seza ve 'ulum-ı mutaşavvıfada müşkil-güşa ve imam-ı mu�teda oldu�laı-ı tes­lim-kerde-i aşl).ab-ı nüha [23] vü vefiidır. Gara'ib-i ittifii�iyyedendir ki na­�ibü'l-eşraf Yasinci-zade 'İlmi Efendi'nin seksen to�uz senesi vefatı vu­�ü ' ında nekabet-i eşraf şahib-i terceme bazretlerine 'ilave bu yumlmasıyla yine riya.setle merkez-i aşlisinde ictima' itmişdir.

T a y y a r - z a d e A t a 37

Müşarün-ileyh bazretlerifiifi aşar-ı l):alemiyyelerinden tal:ıl):il): olunabi­lenlerin beyanına ibtidar olundı : On bir l):ıt'a Muşl:ıaf-ı Şerif ve ol l):adar De­la' il-i ljayrat ve iki yüz 'adedi mütecaviz Bilye-i Şerif-i Cenab-ı Peygam­beri ve otuzdan ziyade Sure-i En'am ve l):aşa'id ve l:ıurufat olaral): çend lJ:ıra mural):l):a'at ve Ayaşofya Cami' -i Şerifi'ndeki kebir çehar-yar-ı güzin esa­mi-i sa' adetleri ve l):ubbesinde olan Nur ayet-i kerimesi ve ' Atil): 'Ali Paşa nam mal:ıalde val):i' ljırl):a-i Sa'actet Cami' -i Şerifi ve mal:ıalli ve l:ıavlısı l):a­pulan ]Jututiyle ]}.asım Paşa'da cami' -i kebirifi çehar-yar-ı güzin esami-i sa'actetleri ve l):apu üzerieri ve l):ubbesinde olan Nur ayet-i kerimesi ve Be­şiktaş semtindeki Yal:ıya Efendi cami '-i envar-lami' inifi l):ubbesinde kezalik Nur ayet-i kerimesi ve Bab-ı 'All ittişalinde Na'lli Mescid nam cami'de olan çehar-yar-ı güzin rıçlvanullahi Ta'ala 'aleyhim ecma'in esami-i müba­rekeleriyle l):apusı üzerinde Şalat ayet-i kerimesi ve Mışır'da Mel:ımed 'Ali Paşa Türbesi'nde Sure-i Dehr ve ta' lil): ]Jatla taribi ve Burusa Cami ' -i Ke­bir'inde iki ' aded levbalarıyla İstanbul'da Ser- ' asker l}.apusı derunında ta' lil): ]Jatla bab-ı meıkurufi tari]Ji ve bu mişillü nice aşar-ı latifleri vardır ki el-bal): büsn-i ]Jatt-ı şülüşde Şey]J-i şani ve ta' lil):de 'İmad-ı Irani oldul):ları emr-i celfldir. Zade-i tab ' -ı fazilet-menba'-ı fazılaneleri olan eş 'arlarından bir beyt, yadigar-ı en�ar-ı erbab-ı ' irfan olmal): üzere terl):im ve sa' ir eş ' arla­rı enderun-ı hümayun şu'arası şırasında tenmil): olunmuşdur.

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Çeşm-i ' ibretle nigah it zahida eşyaya sen Ma'ni-i şun' -ı İlahi'de ne sen varsıfi ne ben

' Ammerehullahu ' ömren tavilen. 1 260 .

Terceme-i I�Hil-i İmam-ı Evvel-i Selim ijanl �ırlml Es-Seyyid El-I:Iac Bafı� Al;ı.med Kamill Efend'nifi Terceme-i I:Iali

Müşarün-ileyh l}.ırimiyyü'l-aşl olup sinn-i şıgarında al):ribası delaletiy­le enderO.n-ı hümayuna çerag ve zabitan taraflarından teşvil):-i tabşil-i ' ilm ü

38 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

kemal idilerek sevl5:-i selll5:a-i tabi 'atla fenn-i mı1sil5:ide üstad-ı kamil ol­magla bu zümrenin müfizi olan çavuşan şınfına id]Jal olunmuşdur.

Şavtı )Jüb ve şadası mergüb olmal5: cihetiyle muşabib-i şehriyari Ke­man! [24] ijızır Aga ve meşhUr a'ma Corci ve Tanbüri Ortaköyli İsal5:'dan uşül-i barik-i mı1sil5:1yi istikmal iderek çavuşan zümresine ma]Jşüş olan en­derün-ı hümayün mü'ezzinliginden ]Jane-i ]Jaşşaya intil5:al ve mü'ezzin-ba­şılıl5:la il)tifal-i da'ire-i il5:bal ve ' aşr-ı 'ali-i Sultan Selim ijani'de imam-ı şa­ni ve Ayl5:ır İmam dinmekle meşhur olup inziva vü iml)a-yı Sultan Selim ijan-ı Şaliş bazrederine sebeb olanların biri ve bi'z-zat teşebbüş itdigi cihet­le belki birincisi olan Derviş-i bed-kişin tard u ' aziinde birinci imamet-i l:ıa­zret-i padişahi ile rehin-i iclal olmuşdur.

Bin iki yüz yirmi altı senesine l5:adar bu ]Jıdmetde devam iderek sene-i mezkürede yine mü'ezzin-başılıl5:dan beşaşet-i lehçe ve letafet-i behcesin­den kinaye olmal5: üzere "Cennet Filizi" lal5:abıyla beyne'n'-nas memdül:ı olan imam-ı şani-i bi-mişl ü bi-müdani ati't-terceme 'Abdü'l-Kerim Efendi ta'yin olunaral5: bunlar mültefeten ma'zı11 olmuşlar ise de yirmi yedi senesi def' a-i ıliada tevcih olunan Rumili şadaretinin i tmam-ı müddetinden şonra me'zünen ifa-yı fariza-i l:ıacc ile 'avdet ve bin iki yüz otuz üç senesi müker­reren Rumili l5:aqi-' askerligiyle bi-l:ıal5:15:ın teral5:l5:i -i l5:adr ü menzilet ve otuz beş taribi cümade'l-ı1Hisının üçünci güni dar-ı bel5:aya nl)let itmişdir.

imam-ı müşarün-ileyh ral:ımetullahi ' aleyh , atide pederimin terceme­sinde hikaye olunacagı vechile Sultan Selim ijan-ı mekarim-vesimin şeha­deti güni nevbetçi olaral5: saray-ı hümayunda bulundıgından ]Judavendigar-ı mebrür ile Sultan Mal:ımı1d ijan-ı Şani efendimiz bazretlerinin isti]Jlaşı ça­resini tal:ıarri vü cüst-cuda seferli ket]Judası Receb Paşa-zade Mel:ımed Beg ve pederim ile birlikde himmet ü ]Jıdmet itmiş ve ]Judavendigar-ı buld-aşi­yan Sultan Mal:ımüd ijan efendimizin isti)Jlaşına şarf-ı yara-yı il5:tidar iden­lerden olmal5: l)asebiyle efendi du'asına maz;har oldıgından seksen yaşına l5:arib kemal-i refah u rahat u il5:bal ile güzarende-i rüzgar iderek tarib-i me­zkürda memdül:ıan irtil:ıal-i dar-ı cinan eylemişdir.

Müşarün-ileyh 'ulum-ı 'Arabiyye'de me'zun ve fıl5:h u fera'iz ve Fari­si'de derece-i fazı u kemali rı1-nümı1n u zi-fünı1n ve 'ulum-ı riyaziyyede ve ]Juşuşiyle ' ilm-i mı1sil5:ide mahareti müsellem ve şalah u ' iffet ve tal5:va vü

T a y y a r - z a d e A t a 39

zehadeti mütevatir-i vücı1hla mubterem bir zat-ı mekarim-şiyem oldıgı mer­vidir. Rabmetullahi Ta'ala 'aleyhi rahmeten vasi 'aten. 12 13 .

[25] İmam-ı Evvel-i Bazret-i Mal:).mud ]Jan! 'Abdu'l-Kerim Efendi'nin Terceme-i I:Iali

Müşarün-ileyh rabmetullahi ' aleyh Diyarbekriyyü'l-aşl Bedestani El-I:Iac Emin Efendi'nin şulb-i aşaletinden çeşm-güşa-yı saba-i vürı1d ve nabiye-i fıtratından envar-ı baril5.a-i 15-abiliyyet ve isti' dad-ı mader-zad meşhüd u ma'l5.ı1d olmasıyla müsa'ade-i şervet ve himmet-i peder-i müşa­rün-ileyh bal5.l5.ında taril5.-i iktisilb-ı feza ' ile yar u rehber olaral5. bilye-i ke­malat ile garize-i aşaletini tezyin ü tes 'id ve idare-i mebasin-şlti gibi büsn-i şı1reti da)Ji afal5.-ı iştiharda binagı1ş-ı Nahid'i 15-ısta-dar-ı şevl5.-i me­zid itmiş oldıgı cihetle büyük biraderleri Şakir Efendi ile birlikde ' aşr-ı ' ali-i Selim'de seferli )Janesine çerag olaral5. enderı1n-ı hümayı1na du)Jı11 ve ikisi birden mü 'ezzinlik mabfil-i imtiyazında şaf-bestegan-ı l5.ıble-i haca­tı sa ' il5.-i dergah-ı 15.abı1l olmuşlardır. Müddet-i 15-alilede biriideri Ş akir Efendi ser-mü'ezıinlik )Jıdmet-i müte)Jayyiresiyle )Jane-i )Jaşşaya inti15.al ve 15-apudan-ı esbal5. meşhur Küçük Büseyin Paşa'nın baş-çul5.adarlıgı eva­nında mı1cib-i terfih u tenvihi olacal5. nan-pare ile çerag oldul5.dan şonra taril5.-i haceganiye dul}ı11 ile cebeciler ki tabeti gibi ba ' :lı menaşıb-ı müna­sibede bi'l-isti)Jdam iltibal5.-ı şaff-ı şınf-ı ric1H itmişdir . Bu vechile birade­ri mı1ma-ileyhin vul5.ü' -ı nal5.l-i me'mı1riyetinde efendi-i müşarün-ileyh biraderine )Jalef olmal5. üzere paşa-yı müşarün-ileyhin ta' allul5.-ı büsn-i na-· z;arıyla mü'ezzin-başılıl5. evc-gahına şu'ı1d ve mesami ' -i aşbab-ı enderı1nı , neva-yı dil-şikarıyla pa-beste-i dam-gah-ı sürı1r iderek 15-ıra' at-ı zemin ve şada-yı dil-nişini padişah-ı şehid-i sa'id-i gufran-nüvid bal5.15.ında in' itaf-ı büsn-i naz;ar-ı ' alisini mı1cib olmuş idi . Sultan Muştafa .{Jan'ın ' al5.ib-i cü­lı1sında Ayl5.ır İmam 'unvanıyla meşhur ve ihanet-i veliyy-i ni'metle men­fı1r u mal5.hı1r olan Derviş Efendi deyü zıdd-ı kamileyle ta'rif olunan imam-ı nemek-be-baramın balefi Tatar-ı memdı1bu'l-aşar Es-Seyyid El-I:Iac I:Iafız; Abmed Kamili Efendi'den münbal imam-ı şanilige iş 'adıy-

40 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

la cebhe-i tali' i tenvir-i mil,ırab-ı i�bal ve firdevs-aşiyan Sultan Mal,ımı1d Han efendimiziii cülı1s-ı hümayı1nlarını müte'a�iben envar-ı i�bali müz­dad ve biii iki yüz yirmi beş taribinde imam-ı evvellik şerefiyle ber-mu­rad olmasıyla süllem-i efqali vaşıl-ı ser-ınenzil-i kemal olmuşdur . Seciy­ye-i raziyye ile mel,ıasin-i ab.lal5:da mul5:teda-yı erbab-ı tab' -ı selim ve menhec-i şıdl5: u istil5:ametde malik-i ezimme-i mecd-i l5:avim olmasıyla iş­bu şemayil-i mal,ımı1desi mul5:arreb-i da' ire-i mal,ıremiyyet ve calib-i te­veccühat-ı ' aliye-i l,ıazret-i veliyy-i ni'met olaral5: e' imme-i l,ıazret-i padi­şahiden hiç biriniii [26] fa' iz ü l,ıa'iz olamadıgı medaric-i ' atıfet-i seniy­yeye irtil5:a vü il,ıtiyaz ile taraf-ı l,ıazret-i tae-dariden şadaret-i 'u�ma ve meşib.at-ı kübraya ba'zı evamir ve iradat-ı şifahiyye tebligine vasıta vü mal,ırem ve Üsküdar'da Eski Valide ve A15: Yapu ve Nı1l,ı I}.uyusı civarın­daki Meravi �uyusı'nda Alaca Minare ta'bir olunan mal,ıalde meşahir-i meşayib.-i nal5:şiyye mu'teberanından ve Erzurum! Şadı� Efendi ve Gere­devi El-I:Iac "ijalll Efendi l,ıazeratı bulefa vü şürekasından İbrahim Efen­di 15:uddise sırruh l,ıazretleriniii silk-i irşad u inabesine dub.ı11 ile zülal-i şaf-ı füyı1zat-ı ma'neviyye ile dahi feyz-yab u mükrem ve cı1d u seb.a vü keremde şöhret-şiken-i şit-i Ma'n u I:Iatem olup ne çare ki şadme-i ecel müsa' id�i revac-ı bazar-ı ' ayş u emel olmayaral5: biii iki yüz otuz bir se­ne-i hicriyyesinde işabet-i ta' na-i ta'ı1n ile terk-i mescid ü mil,ırab-ı zinde­gani ve Üsküdar'da Togancılar'da l5:ayın-pederleri Selanikli I:Iacı Nu'man Beg'iii ban1-i şanisi oldıgı Enderı1ni Çal5:ırcıbaşı I:Iasan Paşa Cami' -i Şe­rifi'nde olan batire-i ral,ımet-mebani , ol ' andellb-i gülşen-i kemalat-ma�a­matıii mal5:am-ı cennet-meşam u aşiyanı olmuş ve bi-l,ıamdihi Ta' ala el-yevm libas-ı fab.ir-i l,ıayat ile ma�har-ı imtiyaz-ı ni ' me'l-b.alef olaral5: enva'-ı menaşıb-ı mu'teberede işbat-ı aşalet-i ' an' ane vü istil5:ametle mü­te'ai'if bulunmuş olan I:Iacı Tayyib Paşa l,ıazretleriyle zabtiye alay-begligi rütbesiyle mübeccel bulunan Şalil,ı Begefendi'yi balef-i mükerrem ve pe­derim firdevs-aşiyan Tayyar Efendi merl,ıı1m ile ' al5:d-i ub.uvvet-i ub.reviy­ye ve rabt-ı mal,ıabbet-i ma'neviyye-i nal5:şiyyeye himmet buyurmuş ol­dul5:ları cihetle birader-zade-i riya-azacteleri olan bu ' aciz-i namıl5:u'l-l,ıun1-fı şena-gı1y-ı mültezem olaral5: bıral5:mışlardır . Ral,ımetullahi ' aleyhim ral,ı­meten vasi' aten . 1 222 .

T a y y a r - z a d e A t a

Enderun-ı Hümayünda Kesb-i Terbiye vü Kemal iden Re 'isü'l-Küttablar Beyanındadır

Re'1sü'l-Küttab Küçük Basan Begefendi'nifi Terceme-i I:Iali

4 1

Enderun-ı hümayundan tefeyyüz idenleriii birincisi ve cümlesinin on altıncısı re'tsü'l-küttab Küçük Basan Begefendi'dir. Na'tma Taribi'nin me'bazı olan tart]].-i nefis-i sellsifi müverri]].i Basan Beg-zade'nifi pederi Küçük Basan Begefendi , enderun-ı hümayundan tefeyyüz itmiş aşi:ıab-ı ma 'arif ü şadai>:atdan olmagın, devr-i menaşıb-ı dtvaniyye iderek toi>:uz yüz tol>:san iki ]].ılalinde şadaret-i ' u�ma I>:a' im-mai>:amı olan Mestl). Süleyman Paşa'ya vekalet-i riyaset-i kitabet ile l).a' iz-i iltifat u isti]].dam ve toi>:san üç zi'l-l).iccesinde müşarün-ileyh Mestl). Süleyman Paşa mühr-i hümayfın il).sa­nıyla şad-kam oldul>:da mir-i müşarün-ileyhifi vekaleti aşalete tal).vll ve ter­fi' ile ikram olunmuş idi. [27] Şuhfır-ı "I>:allle �arfında efendisiyle beraber bi­la-mucib ma'zfıl ve tol>:san beş senesi eşnasında dtvan-]].ane-i dar-ı na'tme mevşfıl olmuşdur. Müşarün-ileyhifi behre-ver-i ' ilm ü ma'rifet ve dirayet ü istil>:amet oldıgı ba'zı mecellede görülmüşdür . Ral).metullahi ' aleyhi rabme­ten vasi' aten . 993 .

Badtl>:atü'l-Vüzera rivayetine göre müşarün-ileyh Mesil). Paşa re'isü'l-küttab Bamza Efendi'nin ' azliyle m1r-i rnüşarün-ileyhifi naşbını 'arz itdikde müsa'adeden müba'ade olunması şadr-ı müşarün-ileyhifi şebat u se­kinetine münafi düşmesiyle isti 'fa itmiş olması l).ikayesine bu rivayet mü­bayin göriniyor . Vallahu a' lem bi-l)al>:i"l>:ati'l-l).al .

Re'1sü'l-Küttab El-l:lac I}.oca Muştafa Efendi'nin Terceme-i I:Iali

Enderfın-ı Hümayundan Tefeyyüz İdenlerifi İkincisi ve Cümlesiniii 1\ır"I>: Sekizincisi Re'isü'l-Küttab El-Bac }\oca Muştafa Efendi'dir

Re'is-i müşarün-ileyh enderun-ı hümayfında kesb-i terbiye vü kemal itdikden şofira çerag olara!>: bifi elli yediden altmış yediye vannca vüze-

42 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

r1l-yı �ubbe-nişinden Melek Abmed Paşa ketl;}uda1ıgı ile ba' iz-i nik-nam ve divan-ı hümayun baceligiyle bekam olmuş idi . Bifi yetmiş üç senesin­de defter emini ve bir kerre re 'isü 'l-küttab oldu�dan şofira şadr-ı a' �am Gi­rid seferine gitmek ta�ribiyle yetmiş yedide şaniyen rikab-ı hümayunda bi'l-istib�a� riyasetle kam-yab ve Girid ceziresine me'mOr re 'isü'l-küttab 'Acem-zade Büseyin Efendi yerine bu def'a vekalet ve aşilietle altı sene riyasetde ibl):a ve istil):ametle şöhret-yab olara!): seksen üç senesi bılalinde va�i' �am ani çe fetbin de mevcOd olup seksen sekiz bılalinde yeniçeri ka­tibi idügi medrese val):fiyesinde münderic bulundıgı cihetle andan afilaşıl­mışdır .

Tol):san beş senesinde Edirne'de maşlOben ma' düm olan Telbişf -zade Muştafil Efendi yerine şalişen bir sene re'isü'l-küttab ve to�san yedi ve tol):­san sekizde mevl):Ofilt ve defter emaneti ile ma�har-ı iltifat-ı bi-bisab olup bifi yüz altı senesi �arfında irtil)al-i dar-ı cennet buyurmuşlardır.

Sinni tol):sanı müted.viz şaHib-ı bal ile mevşOf, ' afif ü müttal):i ve müs­tal):im ü mütedeyyin bir pir-i kühen-sal ve bir aşdal):-ı şildıl):u'l-mal):al ol-· magın , �oca Muştafil Efendi namıyla meşhur ve 'ala-vechi't-tekn1r on beş seneden ziyade re'isü'l-küttab olması mütevatiren menl):ı11dür. Bu müddet içinde gerek riyaset ve gerek ne�aret ü emanet ve vekilietlerinde bul):O�-ı devletden bir zerre-i nilçiz iza'asına alet olmayup belki pek l):arışıl): ve şOri­de zamanlarda ' arz eyledigi ' a�ılane l}ıdemat ve icra'at-ı şadıl):anesi [28] saltanat-ı seniyyenifi pek �utlu val):itlerindeki icra'at ile müvazene olunsa zamanı bıdmetlerinifi daha dürüst ve memdOb görinüp giran-l):ıymet gelece­gi bi-reybdir. İstanbul'da Muşalla l):urbında mekteb ve daru'l-badişi ve Es­kişehir'de ba' zı aşar-ı l}ayriyyesi ve ıncibal-i sa' irede müberrat-ı cezllesi mevcOd olup kendüsi Ebi EyyOb-ı Enşari civarında medfOn ve fi'l-aşl hane­si Şogul): Çeşme mul):abelesinde olmagın, l}ane-i mezkOrda abfadı mevcOd­dur. Re 'is-i müşarün-ileyh 'aşrı uşOl-i kitabetince şabib-zemin-i fenn-i inşa ve piş-rev-i tarz-ı cedid-i şakk u sebk ü eda olara!): cerayid-i dlvanı taşbib u tan�! me himmetle meşhUr, umOrında muvaffal):, şalib u din-dar bir zat-ı mes 'Od oldıgı mütevatir ü menl):ı1ldür. Rabmetullahi ' aleyhi rabmeten va­si' aten. 1073.

T a y y a r - z a d e A t a 43

Re'isü'lküttab Üç Anbarlı Me]Jmed Emin Efendi'nin Terceme-i B ali

Teberdaran-ı ]jaşşa Ta'bir Olunan Eski Saray Baltacılarından Tefey­yü:l İdenlerin Birincisi ve Cümlesinin Altmış Birincisi Re'isü'lküW'ib Üç Anbarlı Mel)med Emin Efendi'dir

Devr-i Sultan Mel)med ]jan-ı Rabi 'de Beyban Sultan bazretlerinin baltacıları kethudası ]jalil Aga'nın ferzend-i fürı1zende-abteri ve feza-yı ba­yatının devl)a-i saye-güster ve büstan-ı idrilkinin şemere-i letafet-perveridir. İstanbul'da Aydınoglı ]jan\dhı �urbında I).araköy �arşusında Balvacıbaşı İskender Aga Mektebi civarında va�i' biinede bin seksen dört senesi bılalin­de ziver-i taba�çe-i şuhı1d olmuşdur.

Badaşet-i s inninde · . .. " -,_$.: � 1 1 -4-:ı ı. !..;ı 1 � 1 böyle de görülmüş-dür:

� LU 1 --�Al 1 1 -4-:ı ve bir de böyle man� ür olmuşdur: � LW I . . . . .. -.<·; Al l ..ı .ı...i.:ı me 'allerine ittiba'en sultan-ı müşarün-iley­

haya teber-darlıgı hengamında isti'dad-ı fıtriyyesi l)asebiyle tabşil-i ma'arif ü kemale başr-ı leyal u nehar ve i�tidar eyledigi eşnada pederinin işrine i�­tifa'en teber-daran-ı sa�ay-ı 'atı� silkine idbal olunma� temennisinde oldıgı biilde yüz yedi taribinde :�uhı1r iden sefer-i hümayı1n münasebetiyle bostan­cı ocagı ve sultan �apulannda müsta'idd-i kar-zar tüfenkçi narnma bir mi�­dar 'asakir intibab u ihtiyar olunma� eşnasında fi'l-aşl nubbe-i efkan olan buşüşa na' il olma� üzere sefer-i mezküra ' azimet zımnında eşna-yı seferde saray-ı 'ati� teber-·darlarından maşraf çeragı İbrahim Efendi ile beynlerinde esas--ı ülfete istil)kam virilmiş idi. Sefer-i mezkürdan 'avdetle Filibe menzi­line vuşülde mesbü�u'l-bıdme olanların ma�har-ı [29] eltaf-ı seniyye oldu�­ları şırada efendi-i müma-ileyh i 'anetiyle saray-ı mezbür teber-darlıgına mevşül ve on beş senesi budüdında İbrahim Efendi , darü's-sa'ade agası Ke­rim Süleyman Aga nam merd-i benamın yazıcılıgıyla bekam oldu�da him­ınetiyle bunlar bulefa-yı �alemden ma'düdiyetle na' il-i meram olmuş idi .

Müma-ileyh inşa vü tal)rir ve irad-ı mişal ü ma'nada Bariri vü nıbrir bir münşi-i bi-na�ir olma� cihetiyle İbrahim Efendi ekşer mubarreratı bun-

44 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

lara tesvid ü tastir itdirerek beyne'l-emşal müşarün-bi'l-benan ve şal)ib-i va�· u şan oldıgından mürOr-ı zaman ile İbrahim Efendi ve balefi Mebmed Efendi yazıcılı�dan dest-efşan ve yüz yirmi dört senesi evasıtmda şal)ib-i terceme o bıdmete berzede-daman olara� mOma-ileyh Süleyman Aga'nıfi 'azlinden şofira balefi 'Anber Mel)med Aga nam şalil) u mutta�i bir zat-ı za­hidifi ma'iyyetinde da)Ji çend malı güzarende-i evan ve yüz yirmi beş sene­si rebi 'u'l-evvehnde l)aremeyn mul)asebesiyle mesrüru'l-cenan olmuş iken, çünki her ne şOretle ise İbrahim Efendi bidayet-i neş 'etinden berü şadr-ı a'�am Şehid 'Ali Paşa gibi bir vücOd-ı mes'ud-ı pür-südufi teveccühlerini l)üsn-i istil:ışale muvaffa� olamamış oldıgından mOma-ileyhe olan bürOdet­lerinden müte'alli�atı dagi bi'Hab' l.ıişşe-mend olma� bidayet-i saltanat-ı seniyyeden berü beyne'I-ekabir el-l)aletü hazibi i ' tiyad-ı ma'nevi l)ükmine girmiş bir �a' ide-i muzırra-i mübrime ve erbab-ı ehliyyet ü ma' arifi mal)v ider pek çirkin, sevilmez, layı�sız bir 'adet-i müstemirre-t cariye oldıgı ci­hetle mOma-ileyh Mel)med Efendi'nin İbrahim Efendi'ye olan münasebeti Şehid ' All Paşa iradesiyle eyyam-ı 'adide �arfında ma'zül ve müşarün-iley­hifi şehadeti evanma dek gOşe-nişin-i 'uzlet ü l)amOl olmasını müntic oldıgı l)alde yirmi sekiz şa 'bamnda İbrahim Efendi mev�Ofatçıh� ile ordudan l:ıas­be'l-i�tiza rikab-ı hümayOna vaşıl ve miral].Orlu� ile matlübı l)aşıl oldu�da bunları Edirne'ye işal ve nişancı vekaleti ve küçük ev�af ve Anatolı ve baş­mubasebe manşıblanyla bekam ve rikab �a' im-ma�amlıgında ma'iyyetle­rinde riyaset vekaleti mişillü bıdmetlerde isti)Jdam ve eyyam-ı şadaretleri olan otuz senesi ramazanının beşinci güni Gazi Al)med Efendi yerine riya­setle na' il-i meram ve I:ıu�u�-1 sabı�ayı itmam u ikram buyurmuşlar idi .

Müşarün-ileyhifi şadareti evamnda on iki buçu� sene 'ale'l-istimrar )Jıdmet-i celile-i riyasetle karn-kar ve ma�bUl ü müsteşar olmagla evan-ı ri­yasetinde l)adiş olan 'Acem ve Agvan mükalemeleri ve milel-i sa' ire müsa­lemelerinde )Jıdemat-ı memdul)a-i mevfOresi bariz [30] ü aşikar olup vüs 'at-ı şadr ve nu'Omet-i etyardan naşi kiıııesneyi tekdir veya kendüsi bir tari� ile hedef-i tir-i su '-i te'sir olur bir emr ile ta'rif ü tezkir olunmayup mertubu'l-mizac ve memdOl)u'l-·imtizac olma�la beraber mükeyyifat ve sa' ireden bir şey isti'maline muztarr u mecbur olmadı�lanndan ma-'ada ba'iş-i te')Jir ve ıztırab-ı meşalil) olmama� içün riyasetinde şadr-ı müşa­rün-ileyhifi mühür-dan ve Ragıb Mel)med Paşa devat-dan Merzuban-name

T a y y a r - z a d e A t a 45

nam kitab-ı l:ıikmet-iktisabıfi mütercim-i ma'arif-aşarı meşhur Nüzhet Efen­di'ye şan! ve belki i�dam-ı rü'yet-i sür' at-i meşalil:ıde bi-müdani olan ma'arif-perver ' Abdi Efendi'yi tesviye-i umfir-ı ' iidiye-i ' ammeye me'mfir u me'zı1n ve cebr-i mezkfira şarf-ı ma�dfir eyledikleri meşhı1rdur.

Bifi yüz �ır� senesi l:ıudfidmda va�i' mu�addime-i cülı1s-ı hümayı1n-ı Mabmfid ijan-ı Evvel'de fetret evanında Üsküdar'da mubtefi oldıgı mal:ıal­den saray-ı hümayı1na il:ızar ve iki üç sa'at �adar bal-i mal:ıbfisiyyetde ba'de'l-�arar tabliye-i sebiline müsa'ade-i seniyye seza-var ve uanesine ze­haba ibtidar ile mutaraşşıd-·ı havadiş-i rüzgar iken sene-i mezbı1re re­bi 'u'l-abirinifi beşinci güni aşbiib-ı tegallüb ibtira'ıyla defter emanetine iş'iid ve dört günden şofira Bozcaata'ya nefy ü ib'ad olunup cezire-i mezbı1-reye vuşı1lünüfi üçünci güni tekrar istanbul'a ' avdeti irade ve uanesinde i�a­meu rehin-i müsa'ade buyurulmuş idi . Ga' ile-i erbab-ı tegallüb ber-taraf ol­du�dan şofira der-i 'aliyyede mevcfid süfera-yı 'Acem mubiiveresi ve dev­letlere tabriri i�tiza iden cülı1s-nameler tesvid ve tesviyesi ijıdmetine me'mfir ve sene-i mezbı1re şa'banında tekrar defter emanetiyle mesrfir olup �ır� dört senesi zi'l-�a'd�sinifi yirmi yedinci güni Sultan-zade şa'ir-i mahir 'İzzet 'All Paşa yerine baş-defterdarlıga men�ı11 ve yüz on beş gün mürı1-nyla �ır� beş senesi rebi 'u'l-evvelinifi on sekizinci güni mu�ata 'a·-i bayatı mal:ılı1l ve civar-ı Rıqvan'a mevşı11 olup Şadefçiler Başı'nda Sinan Paşa Medresesi batiresinde medfGndur.

Münşe'at-ı 'Oşmaniye ve ta'birat-ı Türkiyye ile butı1H pesendidesi gayet memdı1l:ı u bi-na�ir olup bala ' unvan-tıraz-ı menaşir-i sultani olan tugra-yı garra-yı cihan-biininin hey'et-i letafet-pirasında mütecem olan şi­veha-yı bedayi' -nigar ve tarz-ı nevin-i Nergisi-aşar, meşşata-i beril'a-i ba­hirü'l-ibtira 'larınıfi ber-güzarı idügi bedidar ve vaşıl-ı derece-i iştihardır. Pabamet-i cism ve nebalet-i !abm u şahından kinliye olma� üzere [3 1 ] "Üç An bar lı Re 'is" la�abıyla ma 'ruf u mevsı1m u memdı1bdur . Fart-ı zeld vü ki­yasetle mümtaz ve l}aşleH 'iffet ü istil�ametle ser-firaz , a�ranına 'arz-ı 'uluvv-i cenab ve şıd�-ı lJ.itabla şabib-i şan u imtiyaz, vecih ü va�ı1r ve kedd-i yemini olan kisb-i meşru' ı bayrat u basenata mev�uf u mabşı1r , bayr-bah-ı devlet , şada�at-kar-ı evliya-yı ni 'met, mütevazı ' u !}alu�, mü 'te­men ü mu'temed, kelamı mevşı1�, �adr-şinas-ı erbab-ı ma'arife , mürebbl'-i

46 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

aşl:ıab-ı nikat u leta' if olmagla mabfil-i ma'arif-mev'ili şol:ıbet-i şu' ara vü bülega ile mevşüf oldıgına bina' en şu'ara-yı 'aşrından Dürri merbümuii,

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Bamil-i esrar-ı devlet va�ıf-ı lübb-i umür Müsteşar-ı mü' temen fehhame-i müşkil-güşa

Şadr-pira-yı riyaset �utb-ı aşl)ab-ı �alem 1\ıble-i küttab-ı divan �ıdve-i ehl-i zeka

�aşide-i tavilü'z-zeyli şema'ili evşafından bir nebzedir . Aşar-ı hayriyyesin­den mas�at-ı re ' si olan mal:ıallede ve Galata :f\ullesi �urbmda çeşmeleri ve ba'zı mesacidde butbe vü minberieri oldıgı fi'l-aşl bavaşş-ı etba' ından olan ru'üs kise-darı İbrahim Efendi'den men�ı11en ba'zı mecellede mestürdur. Rabmetullahi ' aleyhi rabmeten vasi 'aten. 1 130 .

Re'l'sü'l-Küttab MeJ::ımed 'Arif Efendi'nin Terceme-i I:I�Ui

Teber-daran-ı ijaşşadan Riyaset-i Kitabet Mesned-i Celiline İrti�a idenleriii İkincisi ve Cümlesiniii Yüz Altıncısı Re'isü'l-Küttab Mebmed 'Arif Efendi'dir

Müşarün-ileyh mas�at-ı re' si olan :f\astamonı'dan der-·sa'Mete vuşü­linde o�uyup yazmaga 'azim ve ibtida şadr-ı esba� Melek Abmed Paşa-za­de �apucıbaşı Abmed Beg'iii da' iresine mülazım olara� şabib-i sti 'dad ve erbilb-ı sell�a ve sedaddan olma� I:ıasebiyle evabır-ı ' aşr-ı Muştafa {:Jan-ı Şaliş 'de henüz Farisi baceligiyle kesb-i şöhret itmiş olan Neş ' et Efendi merl:ıümdan derse başlayup şerikieri olan Galib Dede Efendi ve Sa'id Per­tev Efendi ve Banif İbrahim Efendi ve ' İzzet Mel)med Paşa-yı Şani ile müşa'areye heves ve o eşnada teber-daran-ı saı·ay-ı ' atil� ocagına �abülin-­den bir sene mürürında darü's-sa' ade agası yazıcılan ma'iyyetlerinde bule­fa gürülıma iltil)a� ve biraz zaman mürürmda devr-i Sultan 'Abdu'l-I-,Iamid

T a y y a r - z a d e A t a 47

]jan!'de delalet-i �ader neyyir-i isti 'dadını darü's-sa' ade agası İdr!s Aga yazıcılıgıyla münevver itmiş idi . [3 2] I:Iasbe'l-�ader vu�u' -ı ' azlinde dab.il-i ' idad-ı Q.acegan ve Çirmen mu�ata' acılıgı ile şadan olara� re '!s Ra­şid Mel).med Efendi'ye intisab ve def' aten rikab-ı hümayunda küçük ve ba'dehu büyük tezkirecilik vekaleti me'muriyyet-i mu' teberelerini il)raz itmiş ise de ordu-yı hümayunufi der-sa'adete vürudında rikab-ı hümayun me'murlan ta�ımıyla beraber ma'zfil olmuş iken ço� geçmeden Firdevs! Efendi büyük tezkirecilige na�l olundu�da yerine şal)ib-i terceme tezkire-i şan! ve muma-ileyhifi riyasete na�linde büyük tezkirecilikle mubah! ol­muş idi .

Ma�am-ı şadaretde bulunan ' İzzet Mel)med Paşa-yı San! ile fi'l-aşl te­ber-daran ocagında birlikde neş'et iderek oca�-daş ve ]jace Neş 'et Efendi dersinde seba�-daş oldıgından zaman-ı şadaretinde enva'-ı himem ü iltifatı­na ma�run ve emşali na-mesbU� tezkirecilik üzerinde iken BeyQ.an Sultan-ı ' aliyyetü'ş-şan l:ıazretlerinifi ketbudalıgıyla memnun olmagla vafir zaman bu l)al ile ev�at-güzar olmuş idi.

Şadr-ı müşarün-ileyhifi yerine gelen Yusuf Ziya Paşa şal:ıib-i terceme­yi yalnız tezkirecilikden 'azi ile ecza-yı i�bal u rabatını perişan eylemiş idi . Müşarün-ileyhifi Mışır seferine 'azimetinden şofira bifi iki yüz on dört şev­vali eva'ilinde kethudası oldıgı sultan l:ıazretlerinifi himmetleriyle büyük ruz-namçecilik manşıbına i�' ad ve irtesi sene ib�a vü dil-şad ve on altı şev­valinde çavuş-başılı� ile mesruru'l-fu 'ad olmuş iken ço� geçmeden şadr-ı müşarün-ileyh seferden gelüp sultan-ı müşarün-ileyha şal)ib-i tercemeyi sa­l:ıil-banesi ebniyesi maşarifinderı iiJtilas vu�u ' ı töhmetiyle müttehem eyledi­ginden ve erbab-ı l:ıased ise l)abbeyi �ubbe itmege ma'il ve ifk ü nifa�a fur­şat-bin oldu�larından bundan tolayı bila-şübut ketbudalı� ve çavuş-başılı�­dan ma'zfil u menfOr ve guya ebniye-i mer�ume basaretini tazmin zımnın­da 'uhdesinde bulunan saçma-]Jane mu�ata 'asınıfi ref'iyle magdur itmişler idi . Mu�ata'a-i merl:ı.fime sultan-ı müşarün-ileyhamfi valideleri �adın efendi 'uhdelerine inti�al itdirilüp az va�itde müşarün-ileyha irtil:ıal-i dar-ı cinan it­mekle şal:ıibinifi magdur olmasına mebni mu�ata' anıfi �adın efendiye Q.ayr ltınemesinden büyük delil istemez . Artı� magduriyetlerinde şübhe �almadı dinilerek mu�ata'a-i mer�ume yine şal)ib-i tercemeye tevcih ü na ve yirmi

48 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

şevvalinde Anatalı mui:ıasebeciligiyle defter-i erbab-ı menaşıba l5:ayd u im­la olunmuş idi.

[33] Yirmi bir şevvalinde yeniçeri kitiibetine menl5:Ul ve birl5:aç malı mün1nyla yirmi iki şeferi tevcihatında ordu-yı lıümayftna gitmek üzere şa­niyen çavuş-başılıga mevşftl ve sene-i mezkOre rebi ' inde Silistre'ye vuşO­linde Galib Paşa üzerine re 'isü'l-küttab ve Edirne meştasına ' avdetde ati't-terceme Refil5: Efendi'nin der-sa' adetden re'is naşbıyla orduya irsalin­de şalişen çavuşbaşılıga tenzil ve birl5:aç malı mürürında bi-taril5:i'n-nal5:1 tevl5:i'1-i divan-ı hümayOn manşıbına tavşil olunaral5: ordu-yı lıümayOn asi­taneye ba'de'l-vuşOl yirmi ÜÇ şevvali abirinde Galib Paşa'nın Yaş mükiHe­mesine me'mftriyetinde şiil:ıib-i terceme yerlerine vekalet-i riyasete menl5:ı1l ve yedi malı l5:adar bıdmet-i mezkOre ile meşgUl ve tekrar Rusya seferi �u­hftrında rikab-ı lıümayOn riyasetiyle na'il-i me' mül oldıgını müt�'al5:ib Va­l:ıid Paşa'nın nal5:liyle ma'zOI ve birl5:aç def'a nişancılıl5: manşıbına mevşOl olmuş idi .

Yirmi sekiz senesi eva'ilinde yetmiş iki yaşında iken zil5:-i şadr ' illet-i mülılikesinden vefat ve ' azm-i cennat-ı ' aliyat itmişlerdir. Cesedi Şogu�: Çeşme pişgahında ka'in Zeyneb Sultan Cami 'i batiresinde medfOndur. Mü­teveffa-yı müşarün-ileyh şa' ir-i malıir , irad-ı leta' if-i sübanda na�iri nadir ve cevdet-i batt··ı divanide müşarik-i emşal , fenn-i inşada vasatu'l-I:ıal, boş-gO vü bande-rO , şahl:ı u müstal5:im ve ' afif ü müttal5:i bir zat-ı melek-bu oldıgı al:ıibbiismdan mervidir. Aşarından bir iki gazeli iitide eş ' ar faşlı ş ıra­smda yazılmışdır. MabdOmı Mel:ımed Ra'if Begefendi Anatolı payesini il:ı­.riiz i tdigi l:ıiilde altmış beş taribinde irtil:ıal-i dar-ı bel5:ii itmişdir.

Müşiirün-ileylı 'Arif Efendi'nin büyük tezkirec ilikden sebeb-i infişiili­ne da'ir ijalifetü'r-Rü'esa'da münderic bir tul:ıaf fıl5:radır: ' Aşrına yetişdigi­miz ma'hOd Pertev Paşa arnedi bulefiismdan iken şadr-ı a'�am Yek-çeşm Ziya Paşa'nın ke'enne medayihi hal5:15:ında,

(Mefii'ilün Mefa'ilün Mefii'ilün Mefa'ilün)

Dil-i gam-didenin bir dabi )Jandan oldıgm gördük o na-şiidıfi hele bir kerre şiidan oldıgm gördük

T a y y a r - z a d e A t a 49

beyti olma� üzere inşad eyledigi �aşfdenin şadr-ı müşarün-ileyhe ' arz u ta�­dimini müşarün-ileyh 'Arif Efendi'ye red. vü tekli'f eylediginden , mürüvve­ten �aşideyi alup şadr-ı müşarün-ileyhin yek-çeşm oldıgmı ve �iifiye-i �a­şideden müdineset-i laf�iyye ta' arruz çıl$:acagım bunca ' irfiin ve sür' at-i in­til$:ali var iken başireti baglanup l$:at'a derk itmeyerek Pertev Efendi'nin l:ıal ü hünerini ta' rff ile l$:aşideyi tal$:d�rn itmekle şadr-ı rnüşarün-ileyh , " siz şa'ir­siniz , güzel l$:ıra' at idersiniz , [34] ol$:uyun dinleyelirn" didiginden rnüşa­rün-ileyh ab u tab ile lpra'at ve tekmfl eyledikde şadr-ı müşarün-ileyhe gaz­ab müstevli olaral� bi-il;ı.tiyar i�hiir-ı igbiriir ile , "maşii'allah bu Pertev yad-gan güzel şa' ir imiş, bizden il_ısa ümmfdi ile inşad eyledigi l$:aşidenifi her beyti l$:afiyesinde körlügümüzi yüzüroüze urmuş , hele tehalük-i inşact ile mer�ı1m şarf.-ı zihn idememiş diyelim de am ' afv idelirn, amma siz bu mi­şillü del$:ayıl$:-ı elfii�a 'arif iken getürmeniz bizi l:ıımar-ı la-yefhem 'addiyle l$:aşda mal$:run oldıgında şübhe yol$:dur" diyerek ta' abbus u tegayyür idüp müşarün-ileyh 'Arif Efendi her ne l$:adar i ' tizar itmiş ise de bidayet-i ş ada­reti ve zaman-ı şa' şa' a-i il$:bali oldıgmdan ' afv itdiremeyüp birl$:aç gün mü­runnda tezkirecilikden ' azl itmiş ve Pertev Efendi'ye dal;ı.i zaman-ı şadare­tinde l$:at' ii i ' tibar itmemişdir.

Bu Pertev Efendi l$:ırl$: iki tarfl;ı.inden şonra atabeg-i devlet olup riyaset ve ketbudiilıl$: ve eliide rütbe-i viila-yı vezaret ü müşirf ile mülkiye na�ırı ol­dıgı l:ıiilde elli üçde menfiyyen terk-i dagdaga-i ' ömr ü il$:biil iden ve zaman-ı me'mı1riyyet ü il$:biilinde Rusya ve Cezayir ve Yunan ve Mışır mes 'eleleri gibi birtal$:ım devahi VÜ mazaiTata alet olmal$:dan başl$:a yad olunacal$: bir mul:ıassenatı olmayan Pertev Paşa yad-gandır.

Ya l$:aza'en veya fıfd bunun gibi hemec ü Hebennel$:a olanlar ekşer ifade ve mu ' arnelelerinde d uçar oldu�:ları l:ıacalet ü l:ıamal$:ata dürlü felaket­Iere giriftar olmal$: cihetiyle kaffe-i mu 'iimeliit u muşiil:ıebiitda dur-endişiine l.ıareketle sözinde ve işinde il:ıtiyatı elden bıral$:mamal$: vücubmı il;ı.tar ve re 'is-i müşarün-ileyhin bu dahiyeye ugrayışı agbiyiidan ve bülehadan olma­sından neş'et itmeyüp me 'mı1riyyet meşgalesi ve bir de bu vul$:u'ata l$:adar şadr-ı a ·�amın yüzine l$:arşu kör dimek ve ru-be-ru ima vü işarete cesaret it­rnek hiç kirnesnenin ]Jatırına gelmeyüp ve l;ı.uşuşiyle ol val$:itler edna bir töh­met ve bu mişillü istihza vü müzal_ıa cesaret idenler nefy ü i ' dam ile mücii-

50 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

zat olunmal): uşuli cari olmasıyla buna müşarün-ileyh 'Arif Efendi gibi �a­rif ü nükte-dan bir zatıfi cesaret idemeyecegi ve \}uşuşiyle mizacı müzal). ile me' lüf olmadıgmı tecrübe itmedigi Ziya Paşa'nın bu isnadına l):azaya ugra­mış dinilmekden ve Ziya Paşa'nın kemal-i kibr ü gurur ve nabvetine l).aml olunmal):dan başl):a ma'na virilemez . 1 222.

Defterdar ' Ali Rfi'il$: Efendi'nin Terceme-i I:Iali

Ol Val):it Iştılal).ınca Defter-dar ve Şimdi Maliye Na�ırı Ta'bir Olunan 'Ali Ra'il): [35] Efendi'nin Tercemesidir

Müşarün-ileyh Çerkesiyyü'l-aşl olup Bozol):lı Muştafa Beg nam bir ijanedan-ı benamın 'utel):asından olara�): bi'l-münasebe enôerOn-ı hümayOn­da bazine l):oguşına dabil ve l).asbe'l-isti 'dad ol):uyup yazmal):da olan behre­siyle bazine-i hümayOnufi dört nefer gediklü katibieri ' idadına mülazım olan üç neferiii zeyline l):ayd olunmal): şerefiyle yazıcılıl): şınfına na' il olmuş idi .

Gediklüler tefeyyüz itdikçe müşarün-ileyh yolıyla gedige geçerek bunlardan ma-beyn-i hümayOna münasebet-i rOz-merre ile mübahl olan baş ve ikinci efendtlerifi ijıdmetleri bi 't-tab' man�Or-ı şahane buyurulmal): cihe­tiyle müşarün-ileyhifi ikinci efendilik va�ifesince !fa itdigi bıdmeti Sutan Muştafa ljan-ı Saliş l).azretlerinifi na�ar-ı tahsinlerini celb iderek baş-efen­dilikle ma�har-ı taltif ve müte' al):iben \}ane-i başşaya alınara�): bir sene şan­ra ma-beyncilik ve bazine-i hümayOn ketbudalıgı mesnedleriyle il):bali taz'lf huyurulmuş oldugından bu me'muriyetinde bir �):at daha ibraz-ı şıdl): u mal:ıaret ve ' arz-ı hüner ü liyal):atla müşarün-bi'l-benan ve gıbta-ferma-yı emşal ü al):ran olmuş idi.

(Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün)

I}.adir-danlıl): ider ecza-i ' irfanı zih1 teclid Ma'arif l):abiliyyetdir iden aşl).abını tes'1d

T a y y a r - z a d e A t a 5 1

mişal-i nezahet-imtişal-i ba 'idü'l-meşalibince müşarün-ileyh her d ürlü ]Jıd­met içün bi-feyzillahi Ta' ala kendüsinde teferrüs ü ]Jayal itdigi ehliyet ü li­ya].<:atini ma-yete' alla].<:u bihlerine 'arz ile bir ].<:at daha ibraz-ı cami'iyyet-i meJ:.ıasin-i ]Jaşa'il ve teşvi].<:-i ebna-yı ].<:avabil eylemek niyyet-i şaJ:.ıiJ:.ıasıyla ket]Judalı].<:-ı mezkurdan divan-ı hümayun ]Jaceligi rütbe-i müteyemminesi­ne zamimeten başmuJ:.ıasebe paye-i refi 'asıyla çeraglıgını istid' a ve mü­sa'ade-i ba)Jt u tali ' le J:.ıuşUl-i ümniyye ile bu meslekde il.ıraz itdigi menaşıb­da görilen meleke ve mahareti cihetiyle mütevaliyen tev].<:i 'i-i divan-ı hüma­yun mesned-i cellline müteşa'id ve bu ]Jıdmeti da]Ji ' ala-ma-yell].<: bir sene J:.ıüsn-i ifaya ba 'de'l-muvaffa].<:iyye barut-]Janeler ne�aretinin kesb-i ehemmi­yet itmesine mebni ol cah-ı celll ile tev].<:ir ve iki yüz iki senesi şı].<:J.<:-ı evvel defter-darlıgı mesned-i celllini tenvir ve mu'a]J]Jaran nice menaşıb-ı samiye tedviriyle iki yüz sekizde,

(Mefii'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'ilün)

'"Ali Ra'i].<: 'ale'r-ri].<: ab-ı kevşer içdi cennetde" ( 1208)

taribi mantuJ.<:ınca ruJ:.ı-ı revanı firdevs-i na'ime şitab eylemişdir.

Müşarün-ileyh 'ulum-ı 'Arabiyye'de me'zun ve Farisi'de behre-i ka­milesi n1-nümun , fenn-i şi'r ü inşada meleke vü mahareti aşarıyla müşbet oldıgı b1-reyb-i menun, şaliJ:.ı u mütta].<:i , ' abid ü zahid [36] ü derviş-nihad , sa]Ji vü kerim ve bulundıgı me 'muriyetlerin J:.ıükm-i ]Jıdmet-i müsta].<:imesi­ni 'ala-ma-yell].<: icra ve zamanında ]Jazine-i beytü'l-malı bunca sefer maşa­rifi tevfiyesinden şonra imla iderek tal.ışil-i nik-nam ve çünki mi 'yar-ı şada­].<:at olan �uhür-ı vefat u 'adem herkesin aJ:.ıvalini i ' lana şaJ:.ıiJ:.ıen bir büyük miJ:.ıekk-i 'ibret oldıgı azade-i ].<:ayd-ı ra].<:am olmagla müşarün-ileyhin vefa­tında �uhür iden terekesi eşmanı düyunını muJ:.ıtac-ı tagrim eyledigi mervi­dir. RaJ:.ımetullahi 'aleyhi raJ:.ımeten vasi' aten. 1 195 .

Enderı1n-ı hümayun şu 'arasının cild-i rabi 'de münderic ve mestur olan eş'arları arasında muJ:.ıarrer bir güzel mu]Jayyel gazelleriyle babu's-sa'ade­nifi üzerinde maJ:.ıkuk ].<:aşidelü tari]J ve Şofya'daki Şey]J Bali J:.ıazretlerine söyledigi J.<:ıfa-i ra'naları 'ilm ü kemaline delildir.

52 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'i'lün)

Tecahül l)::ıl bu eyyam-ı hüner-düşmende ' arifsen Şal)::m 'arz-ı hüner itme 'Ata gayet l}acaletdir

tenbihi cay-ı te'emmül ü tefekkür oldıgı gayr-i münkerdir.

Müverrib Na'1ma Efendi'nin Terceme-i I:Iali

Şehri-zade Sa'id Efendi'nifi Nev-Peyda adlu tarihçesinde münderic oldıgı vechile müverrL\} Na 'ima Efendi şehr-i şehir-i ijalebü'ş-Şehba'da pa-nihade-i ' alem-i şuhüd olara!):: hengam-ı reye'an-ı şebabında asitane-i sa' adete bi'l-vürı1d bin yüz tarl'glerinde teber-daran-ı saray-ı ' atil): zümresi­ne dagil ve Sultan Bayezid Cami'-i Şerifinde tabşil-i ' ilm ü kemale sa'y ii

devam ile basbe'l-isti'dad na' il-i feza'il oldul)::dan şonra saray-ı hümayı1ndan gurı1c ve I}.alaylıl)::oz Al)med Paşa'nın divan kitabeti ve ]J.acelik rütbesiyle bekam ve ba'dehı1 Rami Mel)med Paşa'nın riyasetinde müşarün-ileyh ve şadr-ı Rum Yal)ya Efendi'ye ve fenn-i nücı1mdaki mahareti vesilesiyle Sul­tan Muştafa {Jan-ı Şani ' aşr-ı 'alisi ricaline tereddüdle tai)::çe-i il)::bale 'urik itmiş idi. Müşarün-ileyh Rami Paşa birnınetiyle İstanbul gümrüginden yev­mi yüz yirmi şag al)::çe ya'ni bir guruş va�ifeye na'il ve bifi yüz toi)::uzda şadr-ı a'�am olan ' Amuca-zade Büseyin Paşa'nın intil].abıyla val):: ' a-nüvishk manşıbına vaşıl ve ismine mensı1b olan taribinin mul)::addimesini tertib ü tal)::dim eyledikde mal)::bı11 olmagın beş yüz guruş 'atiyye ve gümrükden yev­mi bir guruş daha ma'aşına zammını amir olan berat-ı hümayı1nun nasıyla mul)::addime-i refahı l)aşıl olmuş idi. Bin yüz on altıda müşarün-ileyh I}.alay­lıl)::oz Abmed Paşa'nın şadaretinde Damad İbrahim Paşa darü's-sa' ade agası Tavil Süleyman Aga'nın katibi ya'ni l)aremeyn evl)::af-ı hümayunı yazıcısı bulunmagın, ' an-aşıl teber-daran ocagında mı1ma-ileyh Na'ima Efendi ile [37] l)aşıl olan ülfetlerine bina'en şadr-ı müşarün-ileyh ile birlikde himmet iderek menaşıb-ı divaniyyeden Anatolı mul)asebeciligini 'uhdesine tevdh ile mesrı1r itmişler idi. Müşarün-ileyh Abmed Paşa seksen günden ' ibaret olan şadaretine ]J.alef olan Teber-dar Mel)med Paşa mı1ma-ileyhin ' ilm-i nü-

T a y y a r - z a d e A t a 53

c\1mda olan behresi cihetiyle ba'zı zevata yazdıgı zayirçeler emşalinifi istir­�abını da'vet itdiginden muma-ileyhi 'azl ve Gelibob'ya nefy itmiş ise de şadr-ı a' :?amlar içinde şadru'ş-şudur dinmege şayan olan l5:adr-dan-ı ma' ali-nişan cennet-mekan Çorlılı 'Ali Paşa-yı şehidifi mal):am-ı şadareti teşriflerinde ' afv u ıtla� ile manşıb-ı teşrifati ile i' zaz ve çünki ol val5:it teş­rifatçıh� l}ıdmetinifi zamanımız gibi öyle menaşıb-ı mu'tebereden 'add ü i ' tibara tal,ammüh ve varidih-ı keşire ve ma' aş-ı vefiresi olmadığından be­ray-ı ta' ayyüş �alyonlar defter-darlığı ' ilavesiyle mümtaz-ı emşal olmuşlar idi . Enderun-ı hümayunda kilar-ı l}aşşa �oguşından neş'et iden ve ser-kita­betinden silab-dar ve damad ve bifi yüz yirmi beş rebi'u'l-al}iri ğurresinde ma�am-ı şadarete iş 'ad olunan silab-dar Şehid 'Ali Paşa-yı ehl-nüvazıfi ma:?har-ı iltifiltı ve l)a�i�aten ğıbta-ferma-yı bezm-i 'Ali Şir Nevayi olan meclis-i ma 'arif-mul}liş-i Bay�ara-pesendanelerine dal}il olaral5: ba'iz ol dığı ' ilm ü kemalatma muviifı� mu'ameHit-ı dil-nüvazilerine na' il oldığı biilde bifi yüz yirmi dört senesi ordu-yı hümayunufi Edirne'ye l,areketi vul5:u' ında şaniyen Anatoh mubasebecihgine me'mur ve ordu-yı hümayun ile Edir­ne'ye mürürmda defter emaneti ve birl5:aç malı şofira baş mubiisebe l}aceligi manşıbıyla şadr-ı müşarün-ileyhifi terceme-i biilinde irad olundıgı vechile ijabeşi-zade Ral,imi Begefendi ve Selim Efendi ve şa' ir-i mahir müverril} Sami Begefendi ve müverrib Raşid Efendi ve daha sa'ir ba'zı üdeba-yı ' ule­ma ile beraber muma-ileyh Na'ima Efendi her an şadr-ı müşarun-ileyhifi müstagral5:-ı derya-yı il:ısam olma� şerefini ibraz ve bin-i müzakere-i meşa­hb-i devletde derece-i vu�Uf u ma'lümatmı bi-kem ü kast rast ve dürüst ' arz itmesi beyne'l-emşal iştihar-ı temeyyüzini ba 'iş olmuş idi.

Muma-ileyhifi bu temeyyüzini şadr-ı müşarün-ileyhifi ketbudası olup aşferü'l-levn, aşğarü'l-' ayn, �aşl'rü'l-�ame, kerl'hü'l-�ıyafe, şa�llü'l-muşa­babe, ' abusu'l-vech, kebı1di-çeşm, Nemrudi-l}ışm , sa)Jimetü'l-a)Jla� ve sa)Jifetü'l-ittifal.� , mecbı11etÜ'n··nifal5;, 'ale'l-ıtliil5: va 'idü'l-istib�a�, Giridi Köse İbrahim Aga'nıfi seyyi 'e ve şe'amet-i le' amet-başleti [38] istirl5:ab iderek l;ıa��mda mekr ü müfteriyane taşaddi ve ke' enne intisab te�arrübi ile ba'iş-i nal5:i:la-i ' işmet olan irtikab u irtişaya müteşaddi ve teşebbüş bu­yurılan umur-ı seferiyyenifi encamı vabirn ve na-münasib oldıgım güya teşhir ü ifadeye cür'et itmiş olmal5: gibi bir nice ifk ü nifa�a mübaderet it­mesi hengam-ı bareket ü sefer ve her ne şuretle ise müşarün-ileyhifi

54 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ketbudası meş 'um u meımuma emniyyeti taJ:ı�i�a meydan bıra�madıgın­dan müşarün-ileyhi tenfire alet-i seyyi ' e vü sebeb olara� bu müfteriyat-ı şırfa ile muma-ileyh magdur ve baş mu}:ıacebelikden silal:ıdar kitabetine menl5:ı1l olara� Mora'ya 'azimetinde ketbuda-yı müfsid ü mendebur ternet­tu ' ını �al emine tevzi' u tabşiş şartıyla �aşden ve �ahren muma-ileyhi Ana­talı mul:ıasebeciligine tenzll itdirmişdir. Mora'nın fetl:ıiyle ordunun ' avdeti evamnda Mora defter emaneti vekaleti namıyla bıra�ıldıgından enfas-ı 'ömr-i 'azizi Mora'da pez;iray-ı bıtam olmuşdur. Mütercem-i muma-ileyh ral:ımetulHihi ' aleyh başa'il-i ce11le-i memdutı.ayı J:ıa ' iz olup me'mur oldıgı taribin cild-i evveli Şaril:ıu'l-Menar-zade'nin mübaşeret eyleyüp tebyizine muvaffa� olmadıgı müsveddeyi niçe il}:ıa�at ile bin yetmiş senesi evasıtına degin cem' u tal:ırir eylemişdir.

Sal-i mer�umdan bifi yüz on taribine �adar olan ve�ayi 'i egerçi cild-i şant namıyla zabt eylemiş ise de bayatında bunun tebyiz ti tedvinine muvaf­fa� olamadıgından ba'de'l-vefat perakende olan aşarını muma-ileyh Şeh­ri-zade Efendi'nin cem' ve tebyiz ü tedvin eyledigini kendi taribçesinde hi­kaye eyler. Na'ima Efendi'nin şi 'r ü inşa ve butfit-ı mütenevvi' adaki neza­ket-i şive vü edası ve bulundıgı bıdmetlerin cümlesinde şıd� u isti�amet ü ' iffeti müsellemdir. Ral)metullahi 'aleyhi rahmeten vasi 'aten.

Müverrib-i mumihleyhe ibanet iden mer�um ketbuda İbrahim Aga sa­ray-ı hümayunufi aşagı matbabı aşçıları zümresinden neş 'et itmiş olup mu�­teza-yı başlet-i rediyyesiyle ' a�ıbetü'l-emr veli-ni'ıneti olan şadr-ı şehfd-i müşarün-ileyhe ibanet itmişdir. Şöyle ki , ' adat-ı �adime mer'iyyatından ol­ma� üzere esfarda düşmenden dil ya'ni esir getürenlere ziyadece ve ser-i ma�tu ' ta� di m idenlere bundan no�şanca ' atiyyeler virilmek ve dal�ılıç ve serdengeçdilerifi bir mabal zabtında besalet idenleri na'il-i il)san olma� uşu­li cari ve 'aşr-be-' aşr bu ' atayanın mi�darları dabi zamanlan �ıymet-i nu�u­diyyesine tatbi� ile müte'ati iken ketbuda-yı kem-maye vü deni bunların mi�darını istikşar ile kemal-i bırş u az u dena' etinden "kar·· ı evvelde kişi '�ıbet--endiş [39] gerek" �aziyyesini tabayyül ü tefekkür itmeyerek şadr-ı şehid-i müşarün-ileyhin Mora seferi mu�afferiyeti nihayetlerinde dil ve kel­le getürenler 'atiyyelerinifi nışfını tenzile tenezzül itmesi ' a�ıbet Belgırad mul)arebesinde tava' if-i ' askeriyyenin izale-i şev� u balıişlerini müstelzim

T a y y a r - z a d e A t a 55

olaral_( eşna-yı şavaşda erbab-ı cür'etin mubarebeden dest-keş ü ferag u gü­riz olmalarını ve bu keyfiyyet ise veli-ni ' ıneti olan efendisinin tercemesı de bikaye olundıgı vechile müşarün-ileyhin kemal-i besaleti cihetiyle ' aske­rin agır tavranınısı gücine gitdiginden mubarebe bubranıyla meslı11-i seyf olaral_( bir cem' iyyet-i l_(allle ile düşmen üzerine şfrane hücı1m ve mubilrebe itmekde iken düşmen tarafından atılan tüfeng danelerinin birisine hedef ol­masıyla şehadetini müntic olmuşdur.

I:Iayf-şad-bayf ki böyle bir vücı1d-ı mes'ı1d öyle bir fürı1-maye zınnfn ü deninin pu]JJ u ]J.ısset ve isa' et ü de na' et ve ' adem-i ' al_(l u fehm ü dirayet ve na-be-mabal taşarruf u imsaka meyl ü tenezzül rezaletine cesaretinden ve'l-başıl su ' -i l_(ari'n beliyyesine dı1çar olması l_(azayasına ug;raması l_(azasın­dan mabv olup gitmişdir.

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün)

Ne ma 'nller ne sözler mündericdir şafba-i dilde Egerçi şfıret-i �ahirde ]J.amı1şum kitab-asa

remziyle sedd-i sülı11-i batıraya ibtidar olundı .

Val_(ı ' a na-bedi ' ataya vü maşraf "vela-tusrifı1" ferman-ı eeliline mem­nı1' ise de bu mal_(ı1le cihad u gazada bulundıgı ' aşr esilllbine ri ' ayetlerden 'udfıl olunmayup reviş-i maşlabat ve ilca-yı bareketle böyle buşı1şlarda sa­bıl_(larından ve ' adetleırinden ziyade ' arz-ı sel}a vü cud olunması bu ferman-ı ' aliyye-i İlahiyye'nin l}aricinde ve belki bu babdaki maşraf mesag-ı şer'- i şerffin içinde olmagla emr-i gaza vü cihada bezl-i emval farfza-i billdendir . Zira büyük l_(umandan olan zat, mehma-emken tava' if-i ' askeriyyenin l}oş­nud olacagı mu'amele cihetirıe ' atf-ı na�arla cünı1d-ı ceng-averin l):abfılleri definesine malik olma�): taşavvurat u taşmfmatıyla cesamet-i maşlabat u mu­�afferiyeti l):azanmal_( evla bi-tarfl):i't-taşarruf iken,

(Mef'ı1lü Fa' ilatü Mefa'llü Fa' ilün)

Batıl hemişe batıl u bihüdedir veli Müşkil budur ki şuret-i lıal):dan �uhılr ide

56 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

me' ahne ma-şada� ve �add u �ameti gibi �aşirü'l-himme olan ketbuda-yı mer�Cim u meş'Cimun bazine-i beytü'l-mah na-be-mabal şıyanet ve bu zeyl­de ib�a-yı i�biil ü me'muriyyet ideyim dirken veli-ni ' ıneti ma'dum ve ni­�am-ı ordu-yı hümayun mubtell ve hey'et-i devlet-i ' aliyye bir vücı1d-ı mes' Ciddan mehcuriyetle mabzfin u magmı1m olup enelim-ı kar ordunun ab­vali temenni ve me'mUI olunur şuret-i neticeden [40] teb.allüf itmiş ve mer­�Om-ı mendebur dabi der-bal infişal ile menkub olmuşdur. İ şte her buşuşda lüzumdan ziyade taşarruf u imsak ya'ni derece-i dena'ete insilakın mutla�a seyyi, atı çekileceginde �ara şübhe idilmemelidir.

Mfıma-ileyh Na''i:ma Efendi'nin Ramiz Efendi nammda istiblilf itdigi ma)Jdumı tabşil-i ' ilm ü kemal iderek bi-ba��m müderris olmagla epeyce ilerülemiş ve batta bir güzel Tezkiretü'ş-Şu'ara dabi te'lif itmişdir. Rabme­tullahi ' aleyhim rabmeten vasi ' aten. 1 109 .

müfildıyla

intibahı ,

(Fa'iHitün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa'ilün)

Cam-ı i�bah çekenler lagziş-i i�bal ile ·A�ıbet üftade-i cam-ı bumar olmaz mı hiç

(Mef'Ulü Fa'iHitü Mefil'llü Fii' ilün)

Cavid şanma bade-i dihın neşatmı Bu neş 'e nin nihayeti elbet bumar olur

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe' iHitün Fe' ilün)

Su�-ı cehl içre bütün dad u sitad-ı arniii Sud-balıan-ı hüner abz u ' atadan me'yus

basb-i balini remz ü irad ile sükut evla görüldi .

T a y y a r - z a d e A t a 57

Pedertm Tayyar Efendi'nin Aşar ve Terceme-i I:Iali

Pederim Tayyar Efendi'den ve 'Aşn RidHi Olan Abibbasmdan İşidi­len Fı�ralar ve Bıra�dığı Ba'zı Evra�daki B:i�ayeler ile Muma-ileyhin Ter­ceme-i I:Ialidir

Pederim Mebmed Tayyar Efendi , Tayyar-zade Reşid Efendi-zade Sul­tan Abmed Uan-ı Saliş bazretlerinin �ahveci-başıları şurre emini El-I:Iac Muştafa Efendi'nin şulb-i aşaletinden bin yüz lpr� sene-i hicriyyesi re­ceb-i şerifinde pa-nihade-i 'illem-i şubüd olup bidayet mektebinde ve pede­ri )Janesinde o�uyup yazma�da iken bin yüz altmış sekiz salinde pyderi irti-· babnden şonra 'aşr-ı Sultan Mabmud Uan-ı Evvel'de yirmi iki yaşmda ol­dığı balde ha-irade-i seniyye Galata Sarayı oacesi Geredevi El-I:Iik ijalil Efendi merbümdan sekiz sene tabşil-i ' ilm ü kemal ve müşarün-ileyhden inabe ile bin yüz yetmiş altı senesi ramazamnda 'aşr-ı Sultan Muştafa ijan-ı Saliş'de enderün-ı hümayünda kilar-ı başşa otasına alınara� burada dabi ki­liir. oacesi Çeharşenbevi 'Abdi Efendi merbümdan kütüb-i ah ye-i 'Arabiy­ye ve 'ulum-ı ' aliye vü edebiyyeye verzişle 'Arabi'den abı-ı icazet ve lisan-ı Farisi'yi ta' allümle tekmil-i ma'rifet ve ' ilm-i taşavvufı tabşile muvaffa�i­yetle recül-i kamil ve ıü'l-cenabeyn bir ferd-i mümtaz-ı efazıl oldığı ve rü­fe�asma neşr-i ' ulfima devam u himmetde da�i�a fevt itmedigi ve bu cihat-ı seHimet-ayat ile baric-ez-da' ire-i edeb bir kar-güzarende-i a'mal ü ef'ali ol­madığı va�ıf-ı ab vali olan IMi-i şerif şeyb-i İncirköy h rikab-dar ijace Şakir Efendi ve silab-dar Emin Ağa ve silab-dar 'Ali Paşa ve silab-dar İlyas Ağa ve seferli ketb-udası Cüvan [41 ] •Arif aga ve bazine ketb-udası Sa'dullah Efendi ve bazine ketb-udası I}.ıbrısh Emin Efendi ve şa' ir-i mahir I}.urşuı:ıcı­başı-zade çu�adar ağa •Arif Aga ve Vaşıf 'Oşman B eg ve bazine ketb-udası Bekir Eendi ve Ferid İbrahim Beg gibi ba'zı ıevatın ifadat-ı vaşı�alanndaı:ı anıaşılmışdır.

KWir-ı başşa �oğuşmda iken birlikde bulundığı zaman içinde rüfe�a­sından Şam valisi silab-dar Süleyman Paşa ve bazine-i hümayun ketbudala­rı Sa'dullah ve Bekir Efendiler ile mü'ezzin-başıh�dan imam-ı şehriyari olan Cennet Filizi 'Abdu'l-Keri� Efendi ve eş 'ar-ı samiyanesinde "Sabı�" taballüş iden müşarün-ileyh çu�adar aga Eyyübi Me bm ed 'Arif Aga ve Va-

58 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

şıf 'Oşman Beg ve kllar ket]Judası ljace Receb Efendi ve çu�adar Nedb Efendi ve �ahvecibaşı Sa'id Aga ve Sultan Muştafa ljan-ı Rabi' sır katibi şehid 'Arif Begefendi gibi bir nice 'anadil-i gülistan , tedrl's ü müzakeresin­de terennümat-ı ' ilmiyye ve tabşll-i fenn-i şi 'r ü inşa ile etrabına tefevvu� u tefeyyüz itdikleri irade-i irad-ı dela'ildir.

Pederimifi Baş Lala Naşbı

Bifi iki yüz dört taribinde yolıyla göç eskisi ta'bl'r olunan dereceye re­side oldıgı l)alde Sultan Sellm Ban bazretleri kaffe-i levazımat-ı �anüniyye ve esbab-ı ibtişam-ı niz;amiyyesini ibsan ve ]Jane-i ]Jaşşaya �abul ve irti�a­sını irade vü ferman buyurara� mesrür oldu�dan şofira ]Jane-i ]Jaşşa mena­şıbından olan baş-lalalı� me'müriyyetine na' iliyyetle da]Ji şadan olmuşdur.

Ba'iz oldıgı ' ilm ü kemal ve basbe's-sinn tecarib ü vu�üfufi başıl itdi­gi ma' lümihı ve ]Juşüşiyle Sultan Abmed ljan-ı Şaliş bazretleri ' aşr-ı abir-i 'allsinde tab ' -]Jane naz;ın mühtedi İbrahim Müteferri�a'nıfi şadr-ı a 'z;am Damad İbrahim Paşa talebiyle ta�dim eyledigi layiba üzerine Üsküdar'da mübaşeret olunan ta' lim-i ' asakir ve Sultan Mabmı1d ljan-ı Evvel ' ahd-i ' allsinde Yenişehir Müftisi-zade Sa'id Efendi ' ilm-i hendeseden bed' ile ol zaman da]Ji tanz;imi taşmim ü niyyet buyurılan ta' lim-i leşkere mübaderet olundıgını pederinden ve ' ammisi Bacı 'Oşman Efendi ve büyük biraderi Abmed Efendi'den istifham itdigi ve Mabmı1d ljan-ı Evvel ' aşr-ı ' allsinde­ki ta' limi gençliginde müşahede ve ba'zı uşül ve fürı1' ını a�riba vü abibba­sından isti]Jbar u istifham ile uşül ü niz;amatını bildigini rüfe�asına bikaye itdiginden refi�lerinden ve ders şerikierinden ma-beynci Rüstem Efendi ve l].azine-i hümayün [ 42] ket]Judası Şalib Beg ve ljalil Paşa-zade Vabi­dü'l- ' ayn ma-beynci Abmed Mul].tar Beg ve sır katibi Abmeel Fa'iz Efendi ve silab-ciarlardan Yabya Efendi gibi kendüsini bilenler münasebet düşdük­çe Sultan Selim ljan efendimiz bazretlerine 'arz u bikayeye ibtidar eyledik­leri far�ındaki teveccühat-ı bazret-i padişahiniii tezyid ü te'yidini mücib olara� bu keyfiyyet bu ma�üle ma'lümatdan istifade buyurulma� zamanına teşadüf eylemiş oldugından aralı�da ]Ja�an-ı şehid bazretleri baş-lala �ulle-

T a y y a r - z a d e A t a 59

sine l5:arib olan �ara Muştafa Paşa �aşrı'nı bi't-teşrif pederimi l)uzur-ı hü­mayunlarına celb ile ni�amat-ı cedideye da' ir ba'zı şeyler su'al ve müzake­resine ragbet-i hümayunları şiiyan ve na' il-i iltifat-ı bi-payan huyurulmuş ve ' asakirin tan�imine muvaffal5:iyetle Mışır seferinde ve mal)al-i sa' irede yüz­lerinden birçol5: fütul)at-ı eellle �uhura gelmiş iken mul5:adderat-ı İlahiyye yerini bulacagından şadr-ı a'�am İsma'll Paşa nemek-be-l)aramıyla rikab-ı hümayun l5:a' im-mal5:amlıgına getürilen Selanikli Köse Musa Paşa babişinin ibaneti ve 'fopal Şeybu'l-islam'ın si ' ayeti ve çerag-ı baş-ı hümayunları imam-ı nemek-be-l)aram Derviş-i bed-kişin ekdikleri tobm-ı fesiiddan il5:ti­tiif itdikleri eşmar-ı babişe ile Topal Şeybu'l-islam bii' ininin il5:dam-ı fev-15:a't-taşavvurına mu'in oldıgı mervi olan Siyer-i Kebtr mütercimi ve bileesi 'Ayıntabi Jjace Münih Efendi ve l5:açli-' asker ijafid Efendi ve Muriidzade Efendi'nin mu' avenetleri seyyi'eleriyle bin iki yüz yirmi iki senesi re­bi 'u'l-evvehnin yirmi birinci cum'a güni Sultan Selim Jjan-ı Saliş-i ' ada­let-ba' iş efendimiz gibi bir şehriyar-ı şevket-viiriş bazretleri eşbaş-ı rezile-i salifü'z-zikr ile evza' -ı haveneden rfi-gerdan olaral5: bi'l-isti 'fa l)arem-i hü­mayünı teşrif ve i\Jtiyar-ı inziva buyurdul5:ları cihetle l)ayf-şad-l)ayf ki dev­letin bir tecrübesiz hey' et elinde I5:aldıgını kemal-i te'essüfle l)ikaye iderdi.

Mu�addime-i Va� ' a-i Selim ijani ve Bu Va� ' aya Sebeb Olan ija 'inlerifi Esamisi

İsma'il Paşa bii'in ü nemek-be-l)aramının tercemesi saray-ı hümayun­dan çıl5:ma şadr-ı a'�amlar şırasında yazılmış idi . Öyle bir müfsid ü güm-ra­hın nam-ı qalalet-encamını tekrar u tafşile tenezzülle it' ab-ı ijame ve in­fi 'alat-ı bayiii u batırayı tekrar u tal)rik itmekden ise icmalen ' arz itmek ev­la görüldi . Merl5:um Köse Musa Paşa şadr-ı esbal5: �ozbekçi Pandul Topal 'Oşman Paşa l5:ızından Selanik Yefiişehri'nde surab-ı mader-be-batasından buriic ve manend-i engerek nişar-ı sümfim-ı mühlike ile şu 'alem-i kevn ü fesada süzilüp nice aşar-ı şii' ine terkiyle neşr itdigi sernın-i heHihil layıl5: [ 43] u dil-bahına teşadüf iden bir zaman--ı germa-germ-i fesad içinde piçi­de-i kin-i kibr ve l)araret-i ' adavet olaral5: niş-i erl5:am u ' al5:rebden müfrez

60 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

olan zehr-efşamyla vücud-ı saltanat-ı seniyye ve hey 'eH devlet-i ' aliyyeye açdıgı yare-i bi-badde <;lurub-ı emşal-i ' Arabiyye'den "tatviyyetü'l-bayye" meşelini iraddan özge ta'bir batıra gelemez . Çünki Musa-yı Sami�i-tpşalde zu ' m u isnad olunan aşalet-i mevhUme ve ' alpbet-i küşte-i gadr-i ' adaveti olan şüheda-yı vükela ve ]J.uşuşiyle İbrahim ketbuda tarafından bi-�aza'illa­hi Ta' aH1 buzur-ı bazret-i Selim ljani'de medb u şenasında ıtra ile vezaretle çerag ve rikab-ı hümayun �a' im-ma�amhgı ile bekam itdirmeleri ol ]J.a'in-i nemek-be-bararnı kendü şehadeti içün bir cellad-ı bi-aman bazırlamış ol­du�larım netice virmişdir.

' Ayıntabi ljace Münib Efendi ve Ay�ır İmamlı� la�abıyla meşhur �a­<;li- ' asker Derviş Mebmed Efendi ve Anatah �a<;li-' askeri Bafid Efendi ve Murad-zade ile daha ba'zılarımfi meftur oldu�lan tıynet-i rediyyelerinifi Topal Şeybu'l-islam'a mürevvic-i ma-şa' olmalarmı müsevvi� u müsa'id ol­masından ilerü gelmesi dünya VÜ a]J.iretlerinifi perişaniyyetini inÜlc itmişdiL Aşdi�a-yı banedan-ı saltanat-ı seniyye içün bunların ve sa'ir bu ma�ule ]J.avenenifi cerayiminden geçivirmek �abil olamaz.

Bal'-ı Sultan Selim Bani

I:Iikayede Topal Şey]Ju'l-İslam ve 'Avenesi

Gelelim Topal Şeybu'l-islama, işte bunların cümlesiniii ' a�ıl ]J.acesi ve eşna' ı işbu Topal 'Ata Molla'dır. Va�'a-i Selimiyye'ye da'ir Nec1b Efen­di'nin yazmış oldıgı matbu' ve ma'lum taribçeden ma- 'ada Sultan Muştafa ljan-ı Rabi 'ifi mu�addime vü ibtida-yı cülusıyla ba'zı ]J.uşüşlan şamil ol va­�it yazılup pederimifi evra�ı a�asında bulunan bir iki aylı� mubtaşar ve mev­cud bir taribçecikde münderic oldugma göre va�'a-i bal ' -i Selim ljani'nifi ibtidasında ba'zı ridlliii i'damlan Musa Paşa ile 'Ata Molla'nın yefiiçeri �ut-

. manlarına bafiyyen Virdikleri puşula ile yeniçeriler taraflanndan taleb olu­nup padişahın bal'ına �at'a ta'arruz ve öyle bir niyyet ü emare vü garaz da]J.i ]Jiss olunmamış iken ol a 'rec-i mu'avvec-i Timurleng-renc ve ba'iş-i here ü merc zar u zur bunların i 'damlanna ve ni�am-ı cedidin ref'ine irade-i seniy-

T a y y a r - z a d e A t a 6 1

ye istilJşal itdikden şonra hem-meslegi vası�asıyla bir fitne VÜ fetret da\}i ilJ­daş itmek ihtimali başlet-i rediyyesi delaletiyle varid olaral,< müfteriş i1 müf­taZıl:ı ve müfsid-i merJ..<uı:ı 'ulemayı Meydan-ı Lal:ım'e celb i1 cem' ile deliye taş andırmal,< l�abfhnden olmal,< üzere ocal,<lu ser-gerdelerine bitaben, "varm, ' askere söyleyin , daha bir su 'alleri var mıdır, tamam mıdır, [44] istifsar olunsun" ta'bfriyle ocal,< ihtiyarlanndan birl,<aç Hebennel,<a-i bf-iz' an , baş­buglann yanlarına varup bu ma'nidar rumfizatı ifiide vii tekrar itdiklerinde şey]J.u'l-islamın bu su' al ve müsa'adeden meraını ne oldugı :?ann-ı yal,<in ile taşavvur olunan mul,<addemki ta' llmini tefehhümle , "bizim matlı1bumuz Sultan Muştatil :ijan efendimiz bazretlerinin cülı1s-ı hümayunlandır" deyü çagrışdıl,<larını tereddüd ü mul,<abeleye J..<at' a taşaddi itmeyüp Topal Molla ke'enne o zamanda ayagı düz başacal,< gibi ihtizaz-ı bi-edebane ve kemiil-i inbisat ile bu sözden mal)z:;uz:;iyyetini ibraz ile "o birini ne yapalım" su'al-i müctemilü't-tarafeyn-i ]J.a' inanesine bi-mul)aba cür'etine mul,<abil ol bazele-i )J.üsran-l,<arin bile "bir muyına bata irişdigine razi degiliz , istiral)at buyursun­lar" cevabını virmişlerdir. İcra-yı ]J.al' ve cülı1si içün bi'z-zat kendüsünün l)a­reketi ' askeri tarafından tekllf olundul,<da bila-te ']J.ir ü tereddüd ü teval,<l,<uf der-l)al l,<abı11 iderek fal,<at '"askersiz gidemem" cevabıyla yanına birçol,< eş­l,<ıya alup "ayagı yer mi başar vaşıl-ı amal olanın" sürftrıyla sür'atle saray-ı hümayı1na togn 'azimet ve babişin l)areketi eşnasında bu keyfiyyet-i mal.<­dul)ayı evvelce bi'z-zat 'arz itmek üzere saraya ' azimetini Münib Efendi'ye teklif itmiş ise de anıfi isti'fasından I:Iafid Efendi'yi göndermesi , anın da ' avene-i eşl�ıyadan oldıgım gösterir . Val,<'a-i mü'ellime-i Sultan Selim :ijani atide münderic olmagla burada müvellid-i alam olan Topal Şey]Ju'l-islam'ın barekat-ı bagıyanesine da'ir ba'zı fıl,<ralar yazıldı .

Ba'de'l-cülfts işbu Topal Molla'nın ne mal,<ı1le ]J.a'in-ü müfsid bir yad-gar-ı kilfirü'n-ni'am oldıgına Sultan Muştafa :ijan-ı Rabi' ile l,<urena vü Vükelası yal,<in })aşıl itdiklerinden ' az} Ü tebdilini arzu itdikleri l)alde bin iki yüz yirmi üç senesi cümiide'l-ı1lasınıfi yedinci pazar-irtesi güni Topal Şey]J.u'l-islam'ıfi 'azliyle şey]J.u'l-islam-ı sabıJ..< Şamani-zade 'Ömer Buluşt Efendi gibi bir zat-ı şadıl,<-ı müstecmi'u'l-kemalat işabet olaral,< naşb olun­muş ise de Topal Şey]J.u'l-islam tek turmayup lala-ziidesi olan �ıdmi-zade re'isü'l-küttab meşhUr I:Ialet Sa'id Efendi vasıtasıyla yeniçerileriii i 'anesi­ne iltica vü de]J.alet içün ser-gerde-i eşl,<ıya sekbiinbaşı �ahvecioglı Bil' in

62 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Muştafa'yı Süleymaniye semtinde müderrisfnden Bumaz Beg-zade Derviş Mel)med Es'ad Efendi l}anesine leylen ]J.afice celb iderek [45] 'atiyye-i va­fiye ile ele aldı�dan şonra mer�ı1ma tarafdar olan dört nefer bellü başlu ota­başıların beherine beşer yüz guruş rüşvet i ' tasıyla irtesi malı-ı mezkı1run sekizinci ş alı güni sekbanbaşı mer�ı1m I}.ahvecioglı :ija ' in Muştafil. tebdllen Sultan Bayezid Türbesi'nde görüşmek üzere l$:a' im-mal$:am Bamdullah Pa­şa'yı da'vet itdiginden l$:a'im-ma�am-ı müşarün-ileyh basbe'z-zarı1re imti­şal ile türbe-i mezkı1rede mülal$:at iderek "dün ' azl olan şey]J.u'l-islam bu­gün naşb olunınazsa şimdi ocal$:lu tugyan ider ve ortalıl$: here ü merc olup �ıyametler �opar" diyerek l$:a'im-mal$:ama cebr ü ilbabda ıtraya ictira ve l$:a' im-ma�am-ı müşarün-ileyh el-ba� bu rezaletin men'ine i ' tina itmiş ise de muvaffal$: olamadıgından yevm-i mezbı1rda merl$:ı1m Sekbanbaşı ile ketbuda-yı rikab-ı hümayı1n Muştafa Efendi ve bil. ' iş-i fitne olan I:Ialet Efendi'yi beraber alara� saray-ı hümayı1na ' azimet ve Sultan Muştafa :ijan l)azretlerini i�na'a mübaderetle yirmi dört sa'at ıarfında müşarün-ileyh 'Ömer :ijulı1şf Efendi 'azi ile 'anveten Topal Şey]J.u'l-islam naşb olunmuş ve artı� bu desiseyi herkes afilayaral$: ehl-i ' ırz olanlar ile yeniçeri zabita·­nından I}.azancı 'Ömer Efendi ve 'Ali Efendi gibi söz anlar ser-keşler bile Topal'dan külliyen i 'raz itmişlerdir. Merl$:ı1m Topal , ' Alemdar Paşa'nın İs­tanbul'a vürı1dını müte'al$:ib ma'zı11 u ma]J.zı11 ve ma�amına ' Arab-zade ' Arif Efendi mevşul olmuşdur .

Topal Şey]J.u'l-islamın mesavisine badd ü gayet ve devlet-i ' aliyyenin izmiblaline sebeb olma!$: yolında olan l$:abayil)-i cesimesine nihayet olma­dıgından bir risale-i ma]J.şı1şaya mul)tac olan isa'et-i abvalinin taşavvur-ı tabrir-i tafşilatında,

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Sar-ban-ı val$:t isen bazm eyle zira val$:t olur Bir topal merkeb belasıyla !$:atar elden gider

mü 'eddasıyla devlet-i 'aliyyeyi altını üstine getürmek fikr ü revişini göste­ren bareket-i gaddaranesi cezasının rüz-ı cezada müşahedesi temenniyatıy­la iktifil. olundı .

T a y y a r - z a d e A t a 63

Mürna-ileyh Münib Efendi'nin 'ilm ü fazlı rnüsellern ise de malik ol­dugı şervet ve rüteb-i vaşiyyet cümleten saye-i bazret-i Sultan Sellrn tı:a­ni'de başıl oldıgı balde ni�arn-ı cedidin �abülinde şer'an ve rnülken birta­.lprn rnabazir olması rna�alat-ı rnevhürnesi serdiyle ni�arnın ' adem-i l):abüli­ne da' ir tan�irn itdigi layibanın yeniçeri l):ışlalarından birinde oldıgı rnervi ve ' asakir-i ni�arniyyenin irnl)asındaki sa 'yi rnütevatir ü bedihidir. Mülganın l):ırl): bir taribindeki bagy u tugyanlarının da]Ji bu layil:ıa [ 46] rne' aline rnüstenid oldıgı val):'a-i ]Jayriyye güni Sultan Abrned Cami' i için­deki ]Janernizde rnüsafir olan Bekirnbaşı esbal): Behcet Efendi ve defterdar Basan Tabsin Efendi lisanlarından işidilmişdir.

Aylpr İmam FıJ.crası

Muract-zacte ile Bafid Efendi bu seyyi ' atda dal}il iseler de bunların ıat u zamanlarına rna'lürnat olmayup fal):at tarz u tavırlarından rnebactirn-i 'ule­rnanın Cahil Ü kern-vaye ve il):baJ-perest Ü bi-vefa VÜ ]Jafifü'l- 'al):l , bariş Ü

l:ıasüd ve küfran-ı ni 'am olanlardan oldul):ları anlaşılıyor. Ayl):ır İrnarn'a ge­lince bin iki yüz sekiz tari]Jlerinde irtil)al iden imam-ı evvelin yerine l):a' ide-i cariyesi üzere küçük imam büyük ve Ayaşofya batfbi olan rnerl):üm Derviş Efendi narn-ı eliger Ayl):ır İmam sinnine bürmeten imarn-ı şan! ta'yin olunaral): taraf-ı bazret-i Sellm ijani'den mefrüşatıyla bir !):ona!): ve sa'ir levazımat-ı ibtişarniyyesi ceyb-i hümayündan ibsan ve otuz senede an­cal): !):at' olunabilecek Ana to lı �a<;li-' askerligi payesini sekiz on sene �arfın­da ibraz ve rnerl):üm i]Jtiyar bal):ara benzer sernin ü giran-cisrn ü rüb oldıgı cihetle bilaf-ı ' ade olara� merbameten babu's-sa' adeye !):adar rakiben tel):ar­rubına rul}şat-ı seniyye-i bazret-i Sellm ijani erzanıyla beyne'l-al):ran kesb-i imtiyaz u şan itmiş idi.

Yeniçeriterin tugyanı arasında 'Ata Molla'nın cümle-i ifsadatından ol­mal): üzere şehzadegan bazeratını asib-i rüzgardan rnubafa�a içün oc�lu ta­rafından sekbanbaşı rna'züllerinden 'Oşman Aga ve 'ulerna canibinden Ay­l):ır İmam saray-ı hümayüna gönderilerek sünnet otasında buzür-ı şaMneye l):abül olundul):larında 'Oşman Aga zemin-büs olaral): şuffeye butüc itdikde

64 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ha-emr-i bazret-i Selim ijani İmam'a ferş-i il:ı.ram He �u'ı1da rubşat il:ı.san buyuruldu�dan şofira "ijace efendi ne var ne yo�" bitab-ı hümayı1myla ilti­fat buyuruldıgma cevaben "ne olaca�, İsma'il Paşa gibi dindar vezirifi �ad­ri bilinmedi , İbrahim Ketbuda'ya i ' tibar buyuruldı . İbrahim Ketbuda ciham barab itdi , anın şerrioden iki senedir To�ad arpalıgmı iltizam idemedim, zi­mam-ı mülk afia teslim buyuruldı , amfi söziyle İsma'il Paşa gibi şadı� ve­zir hernan iml:ı.a olunma� derecesinde idi" gibi şırf türrehat u berze vü beze­yan ve sefele-i su�a işitse ta'yib ü tezylf itmekden baş�a şey biitınna gel­mez safsata-i bi-ma'na vü bi-edebane ile fekk-i fem ve keşf-i ze�an beze­yan-ı dehiina cür'etine cevaben padişah-ı l:ı.alimü'Hıal ve selimü'lma�al , "öyle degil öyle degil" buyurdul5:lannda ol [47] semaçe-i bi-iz' an " ne bile­yim biz öyle işitdik" deyü mul5:abele-i bi-edebane vü eblebaneye cür'et ide­rek l:ı.al5:115:aten rı1b-ı 'Abdu'r-Rabim ve !}:.ara Çelebi-zade'yi bi -edeblikde şii­dan itdikde şehen-şab-ı merabim-iktinah bazretleri ziyade şıl5:ılaral5: "götü­rün bace efendiyi rabat itsün" iradesiyle tard u def' buyurdul5:ları gibi tışaru­ya çı�dıgında evvelce beynlerinde başıl olan mul5:avele mı1cibince silahdar Süleyman Paşa ve pederim ve biiş otada iken silahdar ' Ali Paşa ve Emin Aga ve şa' ir yaver I:Iasan Beg ve Süleyman Paşa l5:ayın-pederi diger I:Iasan Beg mezmı1m-ı merl5:ôma "buyurun ijace Efendi şurada bir l5:abve için" di­yerek sünnet otası ittişalindeki avadancı ta'bir olunur şuffe bekçileirinifi kü­çük otasına şol5:aral5: ve bunlardan birl5:açı ota l5:apusını bekleyüp ve birazı içerü girerek obur-ı mendebura tatlı ve l5:abve ikramıyla tebessüm ü inbisat ' arz iderek ol Hebennel5:a-i racile kendülerini dost ve muJ::ıib gibi gösterdik­den ve emniyyet itdirdikden şofira "efendim biz siziii dostufiuzuz" didikle­rinde "şübhem yol5:dur" cevabını almaları üzerine "biz size bir şey söyleyüp bir bale cür'et itsek kirnesneye söylemeyecigifiize ve bir zararınız tol5:unma­yacagına bizi te 'min ider misiniz" sözine mul5:abil bi-çare bımar-ı la-yefham " naşıl te'min itmek istersiniz" su'aline l5:arşu "müslimana 'arz-ı emniyyet yemin ü şart ile oldıgını bizler zatıfiız gibi ' ulema-yı ' i:?am bazeratmdan ög­reniyoruz" didiklerine l5:arşu ke'enne zôr u cebr olunmuş gibi işidecegi sözi ve görecegi vaz'ı ota l5:apusından tışaru hiç ferde açmayacagına 'arz-ı iman-ı gali':?e ve talal5:-ı bayine ibtidar itdigi anda budavendigar-ı magfôra rı1-be-rô olan tefevvübatını tal5:bii:ı u ta'dad ile vücôdınıfi görünmeyecek ve l5:an çıl5:mayacal5: a' zasını muş ta VÜ yumrul5:larla çlarb ve şe tm Ü tekdir ile he-

T a y y a r - z a d e A t a 65

man bi-tab olma� derecesinde iken buzür-ı hürnayünda bir dabi bi-edebane rnu' arnelede bulunrnayacagına ve agzına gelen hezeyanı tefevvüh itrneyece­gine tevbe vü tenkll itdirilerek tendirn itrnişlerdir. Bu fı�radan şonra İmam bunları nirede görse yalnız ney-zen ba�ışı olara� bışrn u gazabla yüzlerine ba�ar ve carnus gibi başını şallar , sür'atle geçer gider imiş . Daha birço� he­zeyan-ı can-bıraşı rnervi vü rna'lüm ise de rner�ürnun başiet-i rediyyesini bu fı�acı� işbata kafi oldıgından iktifa olundı.

İmam-ı bed-nam gayet ekül oldıgından ibtida-yı cülüs-ı hürnayün-ı Sultan Mal:ımüd [ 48] ijani'de şehr-i ternrnüzda çı�aca� canı yumurta iste­yüp lpr� ' aded beyza-i dücaceyi ba'zı rnat'ürnat-ı rnüte'affine-i gali�aya balt ve tab' iderek eklini rnüte'a�ib mevsimin l:ıararet-i tabi'iyyesini rnul:ıar­rik olan I:ıararet-i gariziyye rnecbüriyyetiyle kilüs rnilüs beklernege meydan �alrnayara� " tenbel bardagı" ta'bir olunur kebir bir barda� şogu� su içme­siyle ol gice baste ve vasıta-i herze vü hezeyanı olan zeban-ı türrehat-efşan-ı dırazı deMnından taşra burüc ile uzayup �ır� gün �ır� gice dendan-ı l:ıırş u az ile lisanını çigneyerek �ır1pncı güni lisan-ı ma�tü 'ı dünyadan �at' -ı ' ala­�aya alet olara� dem-beste olmuşdur .

rne'ali ve ,

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe'ilatün Fe'ilün) Kec-rnenişlikle keman çille-keş-i �abza-i renc Rast-gü tiri keşa-keşden ider azade

(Fe'ilatün Fe' ilatün Fe'ilatün Fe'ilün) Furşatı bilme ganirnet bu 'iber-perverde İ der encarnını taşıntın ü emelden me 'yus

Pir-babtanı ider barne-nüvis-i ta�dir Nev-cüvan ise bile tül-i be�adan rne'yüs

rnüfadını taşavvur itmeyen bi-çare Ay�ır İmam tebdil ü tecdid ü teşkiline sa'y idenlere pey-rev oldıgı 'aşr-ı cedidden istifade idemedigi I:ıalde bed-nam u gürn-nam olara� dar-ı cezaya gitrnişdir.

66 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Sultan Selim'in ijal ' ıyla Sultan Muştafa ijan-ı Rabi' in Cülfisı

lj�an-ı Felatiln-nüha Bazretlerinin ijilafet-i Cellleden Feragat ve İsti 'falarıyla Sultan Muştafa ijan-ı Rabi' in Cülilsı ve ' Alem-dar Muştafft Paşa'nın İstanbul'a Keyfiyyet-i Vürildı

Sultan Selim ijan-ı Saliş efendimiz l)azretlerinifi ni�am-ı cedid ' askeri­nin tertibine muvaffa�iyetleri z;ikr olunan I:Iafı� İsma' il ve Köse Musa Paşa babişleriyle Topal Molla ve hacesi 'Ayıntabi Münif Efendi ve Ay�ır İmam ve daha sa'ir ba'zı pa-daşları olan müteneffizin-i 'ulemanıfi si 'ayet ve tal)ri­katlan eşeri olara� yefiiçeri ta'ifesini tevhim ile yeniçerileriii orta mütevelll­leri ve orta ihtiyarları ve aşçı ustaları ve yazıcılarıyla yirmi dört sekbanıfi I}.astamonılı I}.aba�çı Muştafa ve yirmi cema' atifi İbiş ve altmış dört bölügüfi Arnavud 'Ali ve Abısbalı mütevelli ijabit Memiş ve yetmiş bir cema'atifi ka­tibi I}.azgani 'Ömer Efendi ve yirmi beş bölügüfi ibtiyarı I}.azgani Laz I:Iacı Muştafa ve yirmi beş cema'atifi mütevellisi I:Iacı Süleyman ve to�uzuncı ce­ma'atifi mütevellisi Muştafa ve altmış dört cema'atifi mütevellisi I:Iacı Ya'�ub ve on yedi bölügüfi Arnavud I:Iacı Mel)med otabaşı ve ser-tuma 'Ali ve oca� mul)zın ve oc� başçavuşı I}.ahveci Muştafa: ve yüzünciniii Bayburd­h Deli Süleyman [49] ve 'Ali ve Memiş ni�am-ı cedid ibtira' ına sebeb-i müs­ta�ill olm� zu'mıyla evvela İbrahim Ketbuda dimekle müte'Ilrif olan İbra­him Nesim Efendi ve "Gizli Sıtma" la�abıyla müla��ab tersane emini I:Iacı İbrahim Efendi ve <;larb-b§.ne na:{:ırı şai)ib- ' ayarlıl$:la meşhur pir-i fani Bekir Efendi ve sır katibi Al)med Fa' iz Efendi ve �urenadan ijalil Paşa-zade Vabi­dü'l- ' ayn Al:ımed Muhtar Begefendi ve bostancıbaşı Basan Şakir Beg ve dev­let kethudası Memiş Efendi ve re 'is Şafi Efendi ve vahde kethudası Yusuf Aga ve irad-ı cedid defterdan Al:ımed Beg ve Keçeci-zade Şalil:ı Efendi al9"i­basından �apan na'ibi Latif Efendi gibi a'şar-ı saJifede emşiHleri ender bir�aç zatıfi imbiilannı �aleb içün 'ulemadan ba'zılarmı Et Meydanı'na celb ve meş­veret eylediklerinde çünki l:ıin-i naşbmdan berü :{:Uhı1r iden katfe-i şerr ü şur ve fiten ü fesadın merkezi şadr-ı esba� ıs:ozbekçi Pandul A 'rec 'Oşman Paşa l:ıafidi Selanikh �a' im-ma�am Köse Musa Paşa mel'ı1nı olmagla ve 'fopal 'A�a Molla didikleri a'rec-i mu'avvec dabi mel'ı1n-ı mezmumufi temeşşi-i fe­sadatda pa-daş ve efkar-ı tı.a' inanesinifi mürevvic ü sır-daşı olup şadr-ı sabı�

T a y y a r - z a d e A t a 67

I:Iafı� İs�a'il Paşa ]Jabfşinden aldığı ders ve taşavvur-ı nemek-be-J::ıaramane­sine ' ilave eyledigi ma�ale-i ta' lim-i fesad u şeytanetif1 neşrine sür'at-i cür'eti cilıetiyle Topal'n1 mü'essis Musa-yı Samid-seciyye ile beynlerinde J::ıaşıl olan �arabet-i şıhriyye 15-uvvetiyle yek-dfgeri eficannın muşaddıl): u mülıeyyici ola­ra� bin iki yüz yirmi iki senesi malı-ı rebi 'u'l-evvelin yirminci va mayısın on altıncı pazar güni �ara Defiiz Bagazı'nda ka'in l):ıla' -ı seb'a yamal5-lan yeni­çeriler ile bi'l-ittifal): 1l):a�-ı fitne vü fesada mübaşeretle lede'l-ictima' yeniçe­rileri ve ]Juşuşiyle içlerinde zorba başı olup, İngiliz Mal:ımfid Efendi deyü meşhUr olan re'is-i esbal5. Mahmud Ra' if Efendi'nin 15-atili olan �ara 'All ve Macar Tabyası zabiti olan ijalil ijaşeki'nin !):atih olan şal):i ve �abal5-çı gibi rü'esa-yı eş�ıyayı alet-i müHil:ıa�a itdikleri eşnada yeniçerilerden olup maşla­batın bu pereseye varmasına yetmiş ikinin katibi 'Ali Efendi , �abal):çı'ya i 'dam olunmalan ifade olunan şarrafandan YahUdi Şamantu ve Şabçı ve Tm­l):ır Oğulları ve Gülabi Ogh ve bunlar gibi on nefer mu'teberam ölümden 15-ur­tarmış ve teskin-i fesada da]Ji pek çal): il5-dam ve izale-i fitne içün 'uşatı il5-na'a sa'y ü ilıtimam eylemiş ve sekbanbaşı MeJ::ımed 'Arif Aga dabi bHarafane ve şadıl5-ane def'-i fesada gayret itmiş ise de İsma'il Paşa'nın meydan-ı [50] fe­sadma Musa Paşa ve 'Ata Molla'nın 15-urdul.):ları dolabın ta 'til-i sür'at-i gerdiş ü deverfmma muvaffal): olamadıl):lanndan zikr olunan aşdil):a-yı 'ul5-ala-yı vü­kelanın ke'enne devlete muzırr oldul):ları mal5-alat-ı kazibesiyle lüzum-ı i' damlarına da' ir yeniçeriler li sanından batt-ı dest-i 'Ata-yı bed-pey ma ile ya­zılan tezkireyi Sultfin Selim ijan Efendimiz'e ' ari ve ilbab u ışrar itdikleri eş­nada ni�am-ı cedid zabitanmdan ba'zıları saray-ı hümayuna giderek ve buşu­şiyle cesur-ı meşhUr 'Ala'iyyeli �aqi 'Abdu'r-Rabman Paşa bak-i pay-ı şaha­neye yüz sürerek yefiiçerilerin dil-balı u istid'alarma muvafa�at buyurulmal):­daki mazarratı ve tekliflerinde ışrar ide�ler ise ni�am-ı cedid 'askerinin yeni­çeri ocagım imbaya mul):tedir oldıgım ifade vü niyaz itmişler ise de tıal):an-ı şehid-i sa'id, "benim yüzümden �an dökelmesün" ta'bir-i müşfi�anesiyle is­tid'alarma müsL'adeyi müte'�ib Topal'ın �ışlalardaki cür 'etini baber aldıl5.­dan şonra isti'fa iderek barem-i lıümayunı teşrlf buyurmuşlardır.

�a' im-ma�amın ve şeybu'l-islamıfi aşıl mal5-şadlan Sultan Muştafa tıan-ı Rabi ' bazretlerinin tabt-ı ' ali-i 'Oşmani'ye iclası �aziyyesi olmagla icra itdikleri birtal):ım desayisle Sultan Muştafa .ijan'ıfi vul):fi '-ı cülusında ' al�lı başmda olan aşdil):a hsanlannda,

68 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

(Mef'ülü Fa' ilihü Mefa'llü Fa'ilün)

Bir mevsim-i balıarına geldik ki ' alemin Bülbül bamfiş l).avz tehf gülsitan barab

feza'ı 1rad olunmaga başlamlmışdı.

Eşlpyanıii Taltlfleri

işbu bal' ve cülils bıdmet-i seyyi'esinde bulunanlardan re'fs-i eşlpya }\abal5:çı Muştafa'ya mükafaten ser-tuma tel5:a'üdligi payesiyle }\ara Deniz Bagazı'ndaki Rumili !5:al'alan ne�areti ve ser-gerde-i bugat Arnavild ' Alf'ye kezalik ser-tuma te15:a'üdligi payesiyle bagaz-ı mezkilrun Anatalı !5:al' aları ne�areti ve pişrev-i tugat Bayburdlı Süleyman'a tersane-i ' amirede sancal5: !5:apudanlıgı ve piş-dad-ı ehl-i fesad Memiş nam ba'ine başeki te15:a' üdligi ile yüz yirmi al5:çe yevmiyye ve bal5:i küçük zorba başılanndan on yedi ça­vuşlanna ve 15:ıHt'-ı seb'a neferatma mütefaviten altmışar, ellişer, !5:ırl5:ar , otuzar, yirmişer al5:çe yevmiyeler ve ser-gerdelerine bıl' atlar ve !5:alafatlar il­has u il).san ve sekiz yüz seksen kise ' atiyye-i seniyye ve def'a yamal5:lara üç yüz elli kfse il).san ile bal5:i bogaz neferatma ve 'umilm yeriiçeri ve cebeci ve sa' ir ocal5:lar neferatma mükafat ve }\azgancı Muştafa ma'rifetiyle bir mü­kemmel ziyafet keşidesiyle iskat ve Topal Şeybu'l-isHim ile pa-daşı Münib Efendi ve Ayl5:ır İmam ve I:Iafid Efendi ve Murad-zade ve sa'ir rill).-ı 'Ab­du'r-Ral).fm [5 1 ] ve }\ara Çelebi-zade ve }\ara Davud ve Receb Paşalar er­val,ı-ı mal5:dill).alarına ba'iş-i ral).met ve ral,ımet-ban olan baveneye agır bagçalar il).san olundı.

Sultan Sellm'ifi Man:{:üm I:Iasb-i I:Ialiyle Pedere Da' ir Bir Fı�a

Bu müla'abe VÜ müda'abe-i çend-rilzeyi bal5:an-ı sabıl5: bazretleri istibbar buyurdul5:larında bu 15:ıt'ayı ol5:umuşlardır:

T a y y a r - z a d e A t a

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe'ilatün Fe'ilatün)

1 Cünbişinden tuyarız vaz' -ı sitem-pişesini Biz feragatle fa�at meşgaleden mesruruz

2 İ�tirab itmededir vaz'ını çarl;pn idrak I):atre-i eşk gibi gerçi na:?ardan duruz

3 Millet ü devlete layı� mı bu vaz' -ı na-saz . Bunufi encamını tefhime Selim mecburuz

söztyle va)J.amet-i ' a�ıbeti i ' lam buyurmuşlardır.

Pederimifi İst*a.met-i Fıtriyyesine Da'ir Bir Fı�radır

69

Sultan Muştafa ijan-ı Rabi ' bazretlerinin cülus-ı hümayunlannın haf­tasında eşna-yı ta' amda �ıyam üzere bulunan pederime bitaben , "Tayyar Efendi bana da ' ammim gibi )J.ıdmet ider misin " buyurdu�larında, "ma- 'abednake l:ıa��a ' ibadetik" ve "ma- 'arefnake l:ıa��a ma'rifetik" keli­mat-ı l,ıikmet-ayatının tefsir-i ma ' am-i şerifesiyle ' arz-ı tıynet ve i 'ta-yı ce­vaba mübaderet eylemesi inbtsat-ı hümayunlarım mucib olara� bin rub'iy­ye il,ısan ve )J.ıdmet-i meıkurede ib�a ile teveccüh-i hümayunlarını i ' Hin bu­yurmuşlardır .

Pederim eben- 'an-ced bende vü bende-zade-i şehriyaran-ı Al-i 'Oş­man oldıgı cihetle bu sülale-i seniyye-i eellle ve )J.anedan-ı fa)J.ime-i 'aliy­yenin 'ubı1diyyet-i şadı�asını l:ıırz-ı can iderek üzerine lazım olmayan tem­şiyetlerde tan�-i tehe��uli ya'ni deve yüriyişini iltizam eylemiş ve va:?lfe­nifi baricine çı�mama� mültezemi bulunmuş aşl:ıab-ı tecrübe vü edebden bir l:ıakim-i müsellemü'l-etvar ise de ne çare ki Sultan Sellm tran bazretlerinin mülk ü devlet l:ıa��ındaki niyyat-ı )J.ayriyye ve i�damat-ı mütemadiyelerini rüfe�asından ve belki ekşer vükelasından ziyade bildiginden zat-ı hümayun­larına olan mal,ıabbet-i şal,ıil:ıa-i müfritesi pür-kemal ve i 'ade-i cülı1s-ı Selim

70 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ijani'de elinden gelen teşebbüşatda agır tavranma],< tarl:],<ini terk ile la'ib-i şiirib-i a ' mal-i nüha ve şu ver-i büsn-i buşüli esbabına teşebbüşle bir tarafa iraş-ı mazarrata alet olma],<sızın vul,<fı ' ı çaresi arzusına iltica itmekde [52] iken bir gün hey'et ü elbisesi pejmürde sersem şuretinde bir baltacı dest-rnal tekvir olunmuş bir kagıd getürüp hezar telaş u ibtiyat ile bafiyyen pederime bi't-teslim açup o],<udul,<da derunundaki bat, Sultan Selim ijan efendimiz ba­zretlertnifi ta'liı<: batt-ı hümayfınları oldıgını gördigi gibi sude-i cebin-i büzn ü iftibar iderek lede'l-mütala 'a ' ibare-i 'ulya-yı rnülukanesi , " benim mubliş-i şadıı<:ım Tayyar Efendi , mecbur oldıgım ı<aruta7 enfiye bıtama re­side oldıgından seri ' an biraz enfiye tedarük ve irsalini me' mı11 iderim" ifa­de-i iltifat-istifadesine na'iliyyetine nişar-ı eşk-i esef ü elerole bir müddet mebhut u mütebayyir ve mabzun ı<:aldıı<:dan şofira der-bal emr ü ferman-ı hümayuna imtisal ve taı<:dim-i enfiyede isti' cal ile araşıra tedarük ü taı<:di­minde ı<uşur itmedigini giryan giryan hikaye ve batH hüniayun-ı mübareki ira'e ider idi. Pederifi bin-i irtibalinde galebe-i büzn ü keder ile bir şeye ba­ı<:amadıgımdan mevcud olan bu mişillü evraı<:-ı müteberrike ve batt-ı hüma­yun-ı bazret-i Mabmud ljani ile muvaşşab nan-pare beriit-ı hümayunı daha bir iki bafi ve banedanımıza ba' iş-i iftibar-ı sermedi olan berevat-ı celile-i ı<:adime ve feramin-i 'aliye ve evraı<:-ı 'atiı<:a-i sa' ire ve butut-ı sillife tesvi­ye-i terekeden şofira tabarri olunmuş ise de bulunamadığı cihetle Rabbim bir ı<ulunufi terekesini ellerine düşürmesün, kaffe-i müteveffanın variş-i ta­bi: 'ileri meziyyetinde görinen ketebe-i ı<:assam elinde rehin-i ı<ısmet olun­dığı şefiradan anlaşılmışdır.

Ordu-yı Hümayunufi ' Alemdar ve Şadr-ı A' �amla 'Avdeti

Cülus-ı hümayun eşnasında ordu-yı hümayun Rumili'nde bulundugm­dan bifi iki yüz yirmi üç cümade'l-ulasınıfi yirmi beşine teşadüf iden tem­muz-ı ruminin yedisinde şadr-ı a' �am Çelebi Muştafa Paşa ve meşhur Rus­çuı<:lı Bayraı<:dar Muştafii Paşa ordu-yı hümayun ile birlikde İstanbul'a eş-

T a y y a r - z a d e A t a 7 1

na-yı 'azimetde şadr-r a'�am ile devlet-i ' aliyyeyi Topal Şeyl;ı.u'l-islam ve Bace Münib Efendi ve I:Iafid ve Murad-zade Efendi ve bunlar gibi şanadld ellerinden �urtarma� ve Ay�ır İmam gibi bi-edeb ü insaniyyet olanların der-Ml �aydları görülmek çaresine ba�ılma� içün i\:ı.tiyar-ı refa�at itdigin­den babş ve müzakere iderek İstanbul'a vürUdlarında mu�avele-i sabı�anıii icrasını murad imiş ve şadr-ı a'�am Çelebi Muştafa Paşa ise İstanbul'a vü­rudında Sultan Muştafa Uan bazretlerinden gördigi iltifata magruren ' Alem­dar Muştafa Paşa icra-yı fezleke-i müzakeratı su' al itdikçe , bunlardan sehl ve �ab il olanları i cra olunur, te' eb.!;} ur idecekleriii şonradan çaresine ba�ılur , cevabıyla ' Alemdar'ı istiş�al itmek istedikçe,

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilün)

!}.un va'd ile bulup (53] neşv ü nema dönmüşdür Kişt-zar-ı emelim mezra' a-i kemmuna

va 'd-i mevhümına ' Alemdar'ın taraf-daranı olan dühat , ' Alemdar'ı it­mi'nandan tabzir ve l;ı.uşuşiyle aşl-ı menvi-i 'Alemdar i 'ade-i cülus-ı Selim Bant olmagla anı tehiyyeye bazu-yı i�tidarı teşmir itdiklerini şadr-ı a' �am-ı sade-dil , bir müfsid-i erazil vasıtasıyla tecessüs ü istil;ı.bar u istifham iderek Sultan Muştafa Uan bazretlerini }J.abir itmiş ise de mu�addema ' Alemdar'ın canib-darı olan Tabsin Efendi vasıtasıyla taraf-daran-ı Sultan Muştafa Uan igfal olundu�ları cihetle inandıramadıgı arada Çelebi'nin bu teşebbüşi 'Alemdar'a i.l:Jbar olundıgı gibi ' a�lı başından gidüp der-Ml biraz 'askerle 'ale'l-'acele bab-ı ' aliye vürud iderek eelebi'den mühr-i hümayunı 'anveten istirdad ve şeyl;ı.u'l-islam 'Arab-zade Efendi'yi beraber alara� saray-ı hüma­yuna şitab itmiş idi.

Sultan Sellm'ifi Şehadeti ve Bu Aralı]} Pederimifi I:Iüsn-i ijıdmeti

'Alemdar Paşa'nın bu şuretle bab-ı ' aliye vürudıyla şadr-ı a'�amı tar­dı der-bal Sultan Muştafa Ban'a i}J.bar olundu�da, �urenasıyla itdigi meşve­ret neticesinde virilen �arar üzerine babu's-sa' adeyi çevirtmiş ve ' Alemdar

72 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

anı gördükde işin nereye varacağını afilayup l5:apuya segirtmiş ise de bunda darü's-sa' ade ağasının vadi-i tecahül ve şı1ret-i teğafülde bulunması maşla­natın ne reng-i mu�lime televvün itdigini tefehhümle 15:apuyı zor ile açdır­mağa çalışur iken Sultan Muştafa l5:urenasından olup devr-i 'Abdu'l-I:Iamid ijani'de şadr-ı esbal5: Bolevi Baltacı ' İzzet Menmed Paşa'nın te15:addümesi olan Gürci kölelerinden baş-çul5:adar 'Abdu'l-Fettan-ı 'adimü'l-felan ve Şırp kölelerinden bazine kethudası Ebe Selim-i le'im ve darü's-sa' ade ağaların­dan bazine vekili Nezir-i bınzir ve mirabfir-ı evvel Deli Eyyı1b Oğlı Kör Mel)med ve Cevher ve başeki Bağdadlı Acı 'Ali nam mel 'un-ı vacibü't-ted­mir ve avadan bostancılarından Deli Muştafa ve diger çend nefer bostancı celladları nareket-i ef'iyane ile narem-i hümayı1na süzilüp gitmekde oldul5:­larını pederim lalelikde olup Baş Lala �ullesi ta'bir olunan ve el-]Jaletü hil­zihi yalnız kar-gir tarafı mevcO.d bulunan da' irenin aijşab tarafı revzenesi mevcı1d iken o pencereden gördükde , Sultan Selim ve Sultan Manmı1d efen­dilerimizin şehildetlerini icraya telıyi-i la'net-engizden 'ibaret oldığını niss iderek bila-i)Jtiyar manall-i mezkı1rdan nüzı11 ile bunlara muvaşalat ve Fet­tan bınzirine yanaşup beray-ı neşayin bitaba cür'etle nefs-i nefis-i hüma­yO.nlarımn mul5:addes ü munterem oldıgı enadiş-i şanina-i Bazret-i Peygam­beri ile ş abit olan selatın-i [54] ' i� am l)azeratıyla ijanedan-ı celilü'l- ' unvan-ı mülO.k nazeratının vücO.d-ı mes'ı1dlarına ma'azallahu Ta'ala sıl' -i l5:aşd fi ' l-i falJiş-i feci' u mezmumına ijuda-negerde cür'etde rı1z-ı cezada görilecek cezadan başl5:a dünyada dabi vauamet-i 'acilesi çekileceginden şübhe idii­memesini ve ila a)Jiri'z--zaman melı1m u mel ' On olacal5:larını tefhime müsa­ra' at ve bu kar-ı rnekruhdan feragatleri nalinde bel5:a-yı saltanat-ı ]Jazıraya a)Jer çare düşünülmesini beyan ile neşayin-i mü'eşşireye mübaderetine mu-15:abil Ebe Selim-i le'im sell-i seyf ile " ibtida bu Sultan Selimiileri işal-i de­reke-i ' adem iderek ba'dehı1 işimize gidelim" cevabına taşaddi itmegin, merl5:ı1m Nezir-i )Jınzir, "gelin işimize gidelim, val5:it gayb idecek zaman de­gildir , maşlanatımızı bitirdikden ş onra anların cümlesini temizleriz" sözini irad itmesiyle pederim te ' şir-i naşinatden me'yı1sen yanlarından gür1z ü müfaral5:at ve kendüsiyle hem-l;ıal olup fi'l-aşl Sultan Mal)mı1d ijan Efendi­mizin lalası olan seferli ket)Judası Receb Paşa-zade Menmed Begefendi'nin da' iresine kemal-i sür'atle şitab u 'azimet ve l$"atiller l;ıarem-i hümayı1na vu­şı11e cesaret itmişler idi.

T a y y a r - z a d e A t a 73

Pederim meşhudatını Mel)med Beg'e l)ikaye arasında ' Alemdar Pa­şa'nıfi A� Ağalar I>.apusı'nı lprup açma� içün balta va �azmalarla dögdür­mekde olduğından bu bari�a-i badire ve badire-i nadireyi afilayup işiden agalarıfi her biri birer tarafa gürizan olara� meydanda adem bulunmadığı eş- . nada imam-ı evvel-i şehriyari ı>.ırimi Tatar Es-Seyyid El-Bac Bafı� Al)med Kamil Efendi ile pederimifi 'Arabi ders şakirdi ve saray ca ' acemi si ya 'ni mürebbası olan ve şi' r-i beliğinden Sabı� taballüş iden I>.urşuncı Başı-zade Eyyubi Mebmed ' Arif Ağa seferli ketbudası yerine celb olundu�lanndan beynlerinde icra-yı sür' at-i meşveretle çünki 'Alemdar Paşa A� Ağalar I>.apusı'nı �ırma� üzere bulundıgından Sultan Selim ve Sultan Mal)mı1d {Jan efendilerimizi �atiller ellerinden baHiş itmek içün her ne şı1retle olur ise ol­sun seri'an içerüye girerek der-l)al Sultan Selim ve Sultan Mal)mı1d l)azera­tınıfi l)arem-i hümayunufi I>.uşbane'ye mul)azi ve ' arz otasına na�ır olan �ur­şun üzerindeki bacaya çı�arılmaları vesa' ilini istibşale �arar virerek mı1-ma-ileyh 'Arif Aga'yı ı>.uşbane'ye i' zam ile hernan agavat-ı l)arem-i hüma­yı1ndan ve Sultan Selim {}an çeraglarından olup ni 'me't-teşadüf ol gün J):uşbane'de nevbetçi bulunan 'Anber Aga ve ı>.asım Aga ve Batı� [55] 'İsa agaları bulup keyfiyyeti ifham ve mı1ma-ileyhimayı bu cem' iyyet-i şadı�a­ya getürerek orada da\}i der-bal ta'lim-i keyfiyede bunlar ' acele seyfierini alara� l)arem-i hümayuna sür'atle vaşıl olmuşlar ise de �atillerifi Sultan Se­lim-i şehid-i sa 'idi henüz bergeşte-i gadr eyledikleri dem-i pür-heme teşa­düfle andan me'yusen Sultan Mabmı1d {}an efendimiz l)azretlerinifi isti\}la­şı çaresine müsara'atlannı müte' a�ib �atillerifi da' ire-i Mal)mud Bant'ye hücüm eylediklerini görince bir tarafdan müma-ileyhim barem agalan sell-i seyf ile anları müdata' aya dilirane mücaseret ve canib-i digerden ba'de'l-vefat emval-i metrOkesinden M-emr-i bazret-i Mabmı1d Bani rı11)-ı pür-fütübı içün At Meydanı'na �arşu kar-gir sebil ve çeşme ve mektebifi ma'a-müstevfa ev�at-ı bina ve te' sisine himmet buyurılan ve Sultan Mah­mud tran efendimizin lJ.ıdmet-i ma\}şuşalarında bulunan bazinedar Çerkes Cevri Usta l)ammam külbamndan evvelce tehiyye eyledigi bir kase küli �a­tillerifi gözlerine bi'd-defe'at serprnege cesaretle mel 'un �atillerifi çeşman-ı şu'ban-nişan-ı er�amaneleri tire-nak-i rü'yet oldugından anlar izale-i re­mad-ı meşl)ı1nu'l-'uyün ile ugraşur iken agayan-ı mabrnı1du'l- ' a�ıbe-i mü­ma-ileyhirn ibtilas-ı va�t ile Sultan Mabrnı1d {Jan efendimiz bazretlerini �u-

74 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

şun üzerinden hacaya çı�arma� muvaffa�iyetini istil)şale şarf-ı ma-l)aşal-ı �udret eylemişlerdir. Barekallah zihi bıdmet-i memdı1l)a ve zihi isti�amet-i ma�bı1le. Ral)metullahi 'aleyhim ral)meten vasi'aten.

Bu avan-ı matem-nişiinda bazine ketbudası Ebe Selim yezidinin Sul­tan Mal)mı1d efendimizin ar�alarından atdıgı bançerin ' avn-i Ba�'la hedefe işabet ü te' şirinden reha-yab olup fa�at bazı1larına teşadüfle cild-i nazenin­lerini biraz delmiş ve bala-yı bama l)in-i sür'at-i şu 'ı1dda telaş-ı tabi 'i ile �a­punun sövesine çarpan �aşlarının üst tarafı bir parça herelenmiş oldugı Ml­de ' ala-yı ta�dan �uhı1r idince I}:uşbiine l,ıavlısı derlinında müteheyyi-i şe­ref-i �uhı1r-ı şehzadegan-ı ma'ali-nişan olan imam efendi ve Mel,ımed Be­gefendi ve pederim, Meş�]Jane ve I}:uşl}anede il)zar iderek belierindeki şal­larla birbirine rabt u tekvi'r eyledikleri nerdübanlara �adem-nihade-i nüzfil ve güç Ml ile I}:uşl}ane'ye vuşı11 bulma�da oldu�ları mer�ı1m �atillerin şe­hi'd-i sa'idifi na' ş-ı ral,ımet-na�şını 'arz otasının a� agalar �apusına mul,ıaz! olan şuffesindeki müdevver şoma�i taş üzerine nilıade eyledikleri l,ıine teşa­düf itmişdir. Ral,ımetullahi ' aleyhi ral)meten vas i' aten .

[56] İşte ' arz eyledigim şu fı�ra-i me' ali mütala' a-i ' am!�aya alınca ibtida �atillerin l)arem-i hümayı1na gitdiklerini gören ve fedakarane icra-yı naş!l,ıate cür'et eylemiş ise de te' şirinden me'yı1s olara� hernan iml,ıa vü if­nasına bir ram� �aldıgı Mide Mel)med Beg'i ve imam efendi yi ve 'Arif Aga'yı seferli ketl}udası da' iresine celb ü cem' ile l,ıarem agalarını buldırup müselleban l,ıarem-i hümayı1na sev� iden ve bu şıd�-ı bıdmet ü himmetler­le Sultan Mal,ımı1d ijan efendimiziii l,ıayat-ı şahanelerini mul)afa�aya ba�i­�aten yalnızca muvaffa�en cülı1s-ı padişahanelerine ' arz-ı 'ubı1diyyet ve büsn-i zer'i' a vü isti�amet eyleyen birinci derecede ve müsta�illen pederim Tayyar Efendi oldugında zerre �adar şübhe idilemeyecegi cihetle ma'a'l-if­til}ar ' arz-ı beyan-ı keyfiyyete ibtidar eyledim.

Sultan Mabmfid ijan Efendimiziii Cülfis-ı Hümayfinlan

Bu eşnada ' Alemdar Paşa �apuyı açdırara� müseUab birço� teva­bi ' iyle içerüye girüp na'ş-ı magfiret-na�ş-ı Selim ijani'yi gördügi gibi şa-

T a y y a r - z a d e A t a 75

nlup feryad u figana başlamış oldıgı biilde müşarün-ileyh imam Ahmed Kamil Efendi pişva-yı l}al$:an-ı mabmildu'l-l}ışal , Menmed Beg'le pederim bagal-gir-i il$:bal ve veliyy-i ni 'metleri olan Sul�an Selim {jan l;ıazretlerin­den me'yilsen rehin-i girye vü melal oldul$:lan ve cesed-i magfiret-mev' ilda şarılmış olan ' Alemdar Paşa'nın btıasına geldikleri }).al de ' Alemdar Paşa şayba-i mal}ilfe ile , " A be bu kimdir" su 'aline imam-ı sa' adet-encam ce­vab-ı ba-şavaba agaz ile " işte Sultan Mahmud efendimizdir, nevbet-i bila­fet zat-ı hümayiln-ı padişahanelerinindir" dimesine mul$:abil , " efendim ben 'ammini tal}ta iclas içün gelmiş idim, kör olası gözlerim bu b.alde gördi , böyle bir vücild-ı sa' adet-nümildı iza' a vü i 'dam idenler be-heme-b.al saray l}all$:ıdır, anları l$:atl-i ' am idecegim ve efendimizi tal}t-ı hümayüna iclas ey­leyecegim" dirnesi üzerine kemal-i şebat u sekinet ve cesaret ü celadetle "Paşa, 'askerini tagıt, silab.ını çıl$:ar da l}ırl$:a-i sa' adet da' iresine gel , bu fi ' l-i l$:abib.a cür'et idenleri buldırur ve icra-yı müdzatları içün sana gönde­ririm" buyurmasıyla ve imam-i l}ayr-encam dal}i nişar-ı girye-i bilnin ile "bütün enderün l}all$:ının ne l$:abab.atleri vardır, bu fi 'l-i mel' anet-kara mü­tecasir olanlar ma'lilmdur, efendimiz anları buldırur da size gönderir" di­mesiyle 'Alemdar Paşa ' askerini tagıdup silab.larını çıl$:armış ise de boynın­da ibl}a itdigi muraşşa' pala içün, "efendim, bu veliyy-i ni ' metim 'amıninin yadigarıdır , bum çıl$:aramam" cevabına mul}abil i ' ta-yı rul}şat-ı şahane ile üç beş nefer ademieriyle l}ırl$:a-i sa' adet d1l'ire-i ' aliyyesine ' azi m et eyle­mişdir.

Sultan Muştafa ijan'ıfi I:Iarem-i Hümayuna 'Azimeti ve Cülus-ı Hümayuna Da'ir Tarlbler

[57] Sultan Muştafa ]jan l}ırl}a-i sa' adet otası uaricindeki divan-l}ane­de gezinmekde iken Sultan Mab.mild ]jan efendimiz b.azretlerinin 'Alemdar Paşa ile birlikde l}ırl}a-i sa' adet beyt-i ' aliyyesine muvaşalatlarını imam efendi baber virince ve ba'zı neşayib-i mü'eşşire irad idince hele b.arem-i hümayünı teşrif buyurabilmişlerdir. Sultan Selim ]jan-ı Saliş efendimiz b.a­zretlerinin cülils-ı hümayünlarına Atanalı Sürilri Efendi'nin taril}lertdir:

76 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

(Fa' iHitün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Şimdi eşna-yı seferdir kim didim taribini 'Avn-i I:Ial$:'la sa'd ola dehre cülus-ı Şeh Selim ( 1203)

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Ey Sururi iki tarih itdim inşa kim o şah 'Ammi oldul$:da şeh-i mülk-i na'im itdi cülüs

'Adn ola mülk-i cihanda cay-ı ljan 'Abdu'l-I:Iamid I:Ial$: muvaffal$: eyleye Sultan Selim itdi itdi cülüs ( 1203)

(Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

Taribini vird-i zebil.n eyler Surüri her zaman· "Geldi Receb şah-ı cihan oldı üçünci Şeh Selim ( 1203)

(Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

Taijta cülüs itdi o şeh taribini yazdı sipeh Oldı cihil.na padişeh devlet ile Sultan Selim ( 1203)

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Ey Sururi söyle tarib-i cülüsın ' aleme Oldı ferman-ran-ı il$:lim-i cihil.n Sultan Selim ( 1203)

(M efa 'il ün M efa 'il ün M efa 'il ün M efa 'll ün)

Serir-ara-yı temkin oldı şevketle didim tarih Cülus-ı Ijan Selim'i sa'd ide Allah ekvana ( 1203)

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Dad-b§.hil.ne beşaretle didim taribini Müjde l$:aşd-ı 'adl ile Sultan Selim itdi cülüs ( 1203)

T a y y a r - z a d e A t a

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Serir-i saltanatda da' im olsun söyledim tari]J Cülı1s-ı Şeh Sellm-i karn-kan sa'd ide Bari ( 1203)

(Mefa'ilün Mefa'ilün Fa'fılün)

Yazılsun şanesi üzre bu tari]J Hümayun-bad ]Jattı Şeh Selim'in ( 1203)

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

V irdi tari]J-i cülusı zib ü fer divanıma Oldı mülk-ara seriri zeyn idüp Sultan Selim ( 1203)

[58] (Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Ehl-i dildir tab' ı meyl itse nola taribe kim �ıldı Allah dehre sultan-ı Selimü'l-15:albi şah ( 1203)

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Münşiyan yazsun ' adalet emrine tari]Jini 'Aleme şahen-şeh oldı dad ile Sultan Selim ( 1203)

(Fa'ilatün H'ilatün Fa' ilatün Fa'ilün)

Sururi ben de tebşir eyleyüp dehri didim tari]J Cihana müjde kim Sultan Selim oldı serir-ara ( 1203)

Sünbül-zade Vehbi Efendi:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Seza tal5:lid-i seyfinde mücevher olsa tari]Jim İki mışra'da kim her mışra'ı büsn-i beyan üzre

Şeh-i Cem-şevket ü ferman-reva Sultan Selim oldı �uşandı

.seyf-i fet])i turmasun çeksün yaban üzre ( 1203)

77

78 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Sultan Mal;unfid ijan-ı S. ani Efendimiz I::Iazretlerinifi Vu]}:fi' -ı Cülfis-ı Hümayfinlanna Da' ir Ba'zı Fı]}:ralardır

'Alemdar Paşa'nın Ş adareti

Sultan Mal:ımfid ljan efendimiz I:ıazretleri rida-i sa'adet beyt-i ' aliyye­sine müşfil ile müşerref oldul$:larmda 'Alemdar Paşa beyt-i şerif-i mezkfirun l]aricine muttaşıl olup Yavuz S ultan Selim ljan ' aşr-ı 'lllisinde bab-ı aşafi ve meşibat-penahl' ile te' at'i olunan telbl'şatın teberrüken mal).all-i vürfid u l$:abfi­h olmal5: üzere tabşiş buyuruldıgı cihetle 'Arz-uane ve mu'abbaran galat ola­ral5: Arslan-l)ane ta'bir olunup derunmda bi'z-zat esfara ' az1met vul5:fi'mda is­u 'mal-i şehriyarana mabşfiş eslil).a vü elbise ve nul5:ud-ı il).tiyatiyye meşl).un olmal5: üzere te ' sis huyurulmuş olan ve miftal).ı silal).darlara mevdu' olmal5: l5:anum mevzu' olması l).asebiyle silal:ıdar bazinesi namıyl!'l ta'rif olunan gen­cinenin baricindeki şufffeye il5:' ad olundıgmdan rikab-ı hümayfinlarda vüke­Hl.-yı fibilma tatlı ve l5:ahve ikramı ' adet olmagla bu resmin icrasıyla ' Alem­dar Paşa'nın taltifi emr ü ferman buyurolmuş ise de öyle here ü merc arasın­da 15:ahvecibaşı aramlup bulunamadıgmdan pederim tatlı l).ol5:l5:asım bulup pa·· şa-yı müşarün-ileyhe ir�l'e vü ibraz eyledikde çin-i cebininde tesmim olun­mal5: bavfıyla ragbetden iba eylerligini istifuam itdigi anda l).uzurmda tatlı I:ıol5:15:asmı l$:aşıgıyla da' iren-ma-dar l5:anşdıraral5: kendüsi bir I5:aşıl5: abz u tena­vül ve l5:aşıgı dülbend ile ba'de't-tathir ' arz idince 'Alemdar Paşa memnun olaral5:, "aferin ibtiyar, abe sen [59] ' al5:ılh adem imişsin" söziyle ebna-yı va­tam hsanmca ba'de't-taltif tatlının kamilen eki olunmal5: ' adetine ıehab ile l).ol5:l5:ayı eline alup meşl).finı olan ' anber ve miskh ma'cfım tamamen ekl ve tan�if eylemiş ve 'Arif Aga'ya pişirdüp getürdigi 15:ahveyi dabi öfünde bir yu­dum içerek tal5:dim ile resm-i bavf-perdaziyi icra eyledigi cihetle müşa­rün-ileyh münbasıt u mal).�um olup, "abe ibtiyar, gerçek sen ' al5:ıllı adem imişsin , seni silal).dar itmeli" va' dini beyan Hmesi üzerine şehid-i sa'ide olan mal)abbet-i müfritesinin da' vet itdigi girye-i ıztırari ile , "benim sinrlim yet­miş beş baddini geçmiş ve l].uşfişiyle veli-ni 'metim olup imkan müsa'id ola ugurmda feda-yı dina l5:adar taşmim ii niyyet itdigimi bugün dabi meydana l5:oymuş oldugum Sultan Selim ljan efendimizi şu l).alde görüp şimdi erzel-i 'ömre giriftar olaral5: ba' d-ezin bıdmet idecek zamanım gitmişdir, ancal5: şim-

T a y y a r - z a d e A t a 79

diden şonra bendenize düşen veli-ni'rnet padişahırnız efendimizle zat-ı ' all­leri gibi devlet-i ' aliyye-i 'Oşrnaniyye l;ı.ayr-bahlarına rnüdavernet-i du'aya I:ıaşr ile te�a'üdlük il:ısamndan baş�a bir lutf ile memnun olarnarn, silal:ıdar­h� erbabı işte Mel:ırned Begefendi bendenizdir" deyü i ' ta-yı cevaba ibtidar eylernesiyle "tlabi memnun olup on bin guruş ' atiyye ile talpf eylernişdir.

Padişah-ı rna'ali-iktinah I:ıazretleri 'Alemdar Paşa'yı bır�a-i sa' adet ota-i 'i'ilisine celb buyurara� ba ':lı rnüzakerat-ı ijafiyyeden şonra resm-i bey'at icra olunrnuşdur.

Padişah-ı inti�arn-penah bazretleri bin yüz to�san to�uz senesi rama­zan-ı şerifinin on üçünci çehar-şenbe güni gurübi sa'at dördi otuz altı da�i­�a mürür itdigi ana tevellüd ve agüş-ı daye-i dil-nüvaza tevessüd buyur­rnagla tali ' -i rnevlüd-ı rnes'üdı rnülfikaneleri dabi beyt-i nahid-i sa'id olan burc-ı mizamn yirmi altıncı derecesi imiş. ValHihu yef'alü rna-yeşa' ve yebtaru .

Cülüs-ı hümayün-ı rnülilkaneleri bin iki yüz yirmi üç senesi cüma­de'l-abiresinifi dördünci ve temmuz-ı ruminin altıncı penç-şenbe güni şe­ref-vu�ü'mda sa' at to�uzı �ır� da�i�a mürür iderek vu�u' bulmuş ve bed' -i bey'atde ufu�-ı dam's-saltanada beyt-i sa'd-ı ekber olan burc-ı �avsin yirmi sekizinci derecesi tali' olmagla mehere-i müneccimin-i ma'arif-iktinah "el-bayru fima abtarehullah" didiklerini müneccimbaşı tefe"ül ve beyan it­mişdir.

Mu'abbaran çu�adar agalı�la kanıran olan muma-ileyh I):urşuncıba­şı-zade I):oyunyayan (?) [60] Eyyubi Mel:ımed 'Arif Aga'mn tarib-i seli s ü bercestesi zamanı şu'arası taribierinin kiiffesinden fa' i�dir. Çünki daha ol va�it Sultan Mal:ımüd Uan efendimiz bazretlerinin 'Adli mablaş-ı ' aJisini ibtiyar buyurdu�lan enderfin-ı hümayün bal�mdan baş�a kimsenin ma'lumı olmadığından bu sebeble şu'ara-yı birunun tan:(':im eyledikleri �aşa'id ve in­şad eyledikleri tevaribde mablaş-ı mezkura da'ir elfa� u mezarnin ile verziş itmemişlerdir. Bu cihetle aga-yı muma-ileyhin mışra'-ı taribi pek selis ü ne­fı's oldıgı cihetle ser-name-i tevarib ittibaz olunmuşdur:

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

"Oldı ' adli Uan Mal:ımud'un cülüsından ' ayan" ( 1 223)

80 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Keçeci-zade 'İzzet Molla merl:ıümufi:

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

"Oldı memnun ]jan Mal:ımüd'ufi cülüsından cihan" ( 1223)

yine mümaileyhifi:

(Mef'ülü Fa'ilatün Mef'iilü Fa'ilatün)

"Mal:ımüd ljan'a Mevla mülki ide mübarek" ( 1223)

Meşhur Atanalı Sürün Efendi'nifi:

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Gevher-i şeh-danedir her danesi tari.\:ı.imifi ·

"Tatc-ı mülki virdi ]jan Mal:ımiid'a Sultan Muştafa" ( 1 223)

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Tavrı virdi kesr-i şan Kisra'ya bu tari.\:ı.de "Oldı ljan Mal:ımiid-ı 'adl-ayin sultan-ı zaman" ( 1223)

(Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef' ilün)

Tari.\:ı.ini İstanbul'a faş eylesem ben de nola "Mal:ımüd ]jan devri ola dad ile memdiil:ı-ı cihan" ( 1223)

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa'ilün)

V ird-i sükkan-ı memalikdir ki tari.\:ı.in didim "Mülkini mes'ı1d ide Sultan Mal:ımüd'ufi ljuda" ( 1223)

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Va�t-i bey'atda didim taribini "I:Iamdü-lillah oldı ijan Mal:ımüd şah" ( 1223)

T a y y a r - z a d e A t a

(Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'ilün)

Sertr-i saltanatda da'im olsun kim didim tarib

8 1

"Mal5:am-ı mülke Mal:ımudu'ş-şiyem şah-ı zaman geldi " ( 1223)

(Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'ilün Mefa'flün)

Sururt dad-bauanı idüp tebştr yaz tarib "Cihan mal:;ıkumı oldı müjde ijan Mal:ımud-ı 'Adli'nifi" ( 1 223)

Tarib-i lıl:ıye-i ijan Mal:ımud:

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe' ilatün Fe' tlün)

Bin MaJ.:ımud-ı cüvan-bauta hümayun ola bat "I}.ıldı irsal geçüp tabt-ı bülend-eyvana" ( 1 223)

(Fe' ilatün Fe' iHitün Fe' ilatün Fe' ilün)

Söyledi aJ.:ısen-i vech üzre Sururt tarih "Lıl:ıyedir lıl:ıye lil5:a-yı şeh-i 'alt-şana" ( 1223)

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa'ilün)

Ey Sururt söyledi taribin erbab-ı nefes "Uan Mal:ımud'ufi cülusıyla bekam oldı nüfUs" ( 1223)

Kilar ketb-udası Vaşıf 'Oşman Beg'ifi taribidir:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Bu tam tarih-i cevher-darı yazarn ben dahi Vaşıf "Cihana himmet ü nam ile sultan aldı Mal:ımud ijan" ( 1223)

Keçeci-zade ' İzzet Molla Efendi:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'ilün)

Şeh-i devrana buldı 'İzzeta cevher gibi tarib " Hümayundur cüli'ıs-ı meymenet-me 'nus-ı ijan MaJ.:ımud"

82

( 1223)

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

(Müstef'ilün Müstef' ilün Müstef' ilün Müstef' ilün)

Tezyin-i tabt-ı abm1s itdikde taribin didim "Mabmüd ijan �ıldı cülfis ' adliyle şad oldı nüfUs " ( 1223)

(Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef' ilün)

Şaf-bestedir bal�-ı cihan emrine bu taribde "Mal).mud ijan'ı eyledi Allah imamü'l-müslimin" ( 1223)

(Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

Evreng-zib-i dad olup 'İzzet didi taribini [61] "İtsün hümayfin devrini Sultan Mal).müd'ufi İlah" ( 1223)

(Mef'filü Fa.'ilatü Mefa'ilü Fa'ilün)

Taribirn oldı zinet-i divan ' İzzeta "Mal).mud ijan'ı eyledi evrenge zib B��" ( 1223)

Beray-ı t�lid-i seyf-i mübarek:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Gılafında yazılsun burde-i ya�ut ile tarib "Miyan-ı ijan Mal).mud'a ya�ışdı seyf-i cevher-dar" ( 1223)

B ab-ı 'Ali Farisi bacesi 'Ayıntabi 'Ayni Efendi'nin cülüs-ı hümayun taribi dir:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Yedi i�lime 'Ayni eyledim taribini tebşir " İkinci ijan Mal).mfid'a cülfisın sa'd ide Yezdan" ( 1 223)

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Du'asın eyledim ezber didim taribini 'Ayni "Şeh-i Mal).mfid'a tac-ı ' adli ii)san eyledi Ma'bfid" ( 1223)

T a y y a r - z a d e A t a

(Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün)

Bu taribe bin altun ca' ize şayestedir 'Ayni "Şeh-i Mabmüd-ı 'Adli geydi tacı başdı nev-sikke" ( 1223)

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

"Mülkini mes'üd ide Sultan Mabmüd'un ijuda" ( 1223)

83

I}.amüs ve Burhan mütercimi val5.'a-nüvis 'Ayıntabi ' Aşım Efendi'nin taribi dir:

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe' ilün)

"ijan Mabmüd'un ide devrini Allah mabmüd" ( 1223)

Şabb§.flar Şeybi-zade val5.'a-nüvis Es 'ad Efendi'nin:

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

İtdi Mabmüdu's-siyer sultan ' adl ile cülüs" ( 1 223)

taril}leri natıl5. oldıgı üzere şeref-vul5.ü' -ı cülüs-ı hümayün ile merasim-i bey' at ba'de'l-ifa 'Alemdar Muştafa Paşa'nın şadareti icra olundul5.dan şon­ra Sultan Selim ijan-ı şe:hid-i sa'idifi ' amden ve ' avnen mübaşir ve ba' iş-i şehadetleri olan l].avene-i kafirü'n-ni' am ve kafire-i lutf u kerem-i l].anedan-ı celilü'ş-şan-ı Ali- 'Oşman olan rical ü nisvanufi izale-i levş-i vücüd-ı mazar­rat-alfidları bal5.15.ında şadr-ı a'�am 'Alemdar Paşa istizani isti'cal eyledikde , lisan-ı bikmet-beyan-ı hümayünlarından "el- ' acele tü mine'ş-şeytan ve't-te 'enni mine'r-Rabman" ' ibare-i vacibü'l-idaresi şeref-şadır olması , na­�ım-ı mena�ım-ı saltanat-ı seniyye-i 'Oşmaniyye olacal5.ları te 'min-i ma'ne­visini tebşir itmiş ve cülüs-ı hümayün eşnasında darü's-sa'ade agası Küçük Mercan Aga 'Alemdar'ın gözine ilişdikde zikr olundıgı üzere babu's-sa 'ade­ye gelüp de bu l5.adar feryad u şaybalar itmiş iken l5.apuyı açdırmasıyla Sul­tan Selim ijan bazretlerinin şehadetine sebeb olması Mtırına gelüp pür-ateş ü gazab olaral5. Mercan Aga'yı tekdir ü tevbil]. itdikden başl5.a resm-i bey'atıfi icrası 'al5.ibinde şehid-i sa'id-i ma�lfim Sultan Selim-i ma' şfim-ı merbfimufi

84 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

şehadetine sebeb olan ba'inlerin kaffesini lplıçdan geçürmek istedigini tek­rar ve ta'dl itdikde padişah-ı J.:ıikmet-iktinah J.:ıazretleri , "paşa telaş itme , an­lar cezalarını bulurlar" buyurmaları , 'Alemdar'ın J.:ıiddetini te'enni-i muval$:-1$:ateye te'bir eylemişdir.

Cülus-ı hümayunun ferdası ve cümade'l-abirenin beşinci cum'a güni ' ale's-seJ.:ıer [62] şadr-ı a'z;am ve şeybu'l-islam ve mevcud bulunan vüzera-yı ' iz;am ve şudur ve mevali-i fibam ve meşayib-i zevi'l-il:ıtiram ve sa'ir erba.b-ı divan ve bendegan-ı benam, saray-ı hümayuna gelerek Sultan Selim'in ce­naze namazını ba 'de'l-eda na ' ş-ı raJ.:ımet-nal$:şları peder-i cennet-mal$:arları Sultan Muştam ]jan-ı Saliş bazretlerinin Laleli Cami' -i Şerifi ittişalindeki türbe-i münevverelerine nal$:1 ü defn ile vedi' a-i ral:ımet-i Ral:ıman l$:ılınmış­dır. Ral:ımetullahi 'aleyhi ral:ımeten vasi' aten.

Sultan Selim'in �atillertnifi İ ' dam Olundu�lan

Bal ü l:ıareketi mu'in-i !$:atil oldugını z;ann u tabmin ve taşavvura se­beb viren darü's-sa'acte agası Mercan Aga cum'a güni seUimlıl$: resm-i ' all­sini müte'al$:ib ' azl ve bostancıbaşı ma'rifetiyle Balıl$:-bane'ye indirilerek yerine bazinedar !}.asım Aga darü's-sa' ade agası ve anın yerine lala-yı şeh­riyari ' Anber Aga bazinedar aga naşb olundı . İrtesi sebt güni Mercan Aga Balıl$:-bane'de i 'dam ile ser-i mal$:tu' ı orta l$:apu dahilinde şuffe pişgahmda­ki sütünca üzerinde nilıade-i tabla-i 'ibret l$:ılınmışdır.

Bu aralı!$: Topal Efendi ibtida Al$:çe l}.ızanlıl$: l}.aşabası ve mu'abbaran arpalıgı olan Magnisa'ya ve Münib ve Murad-zade ve I:Iafid Efendilerin her biri birer tarafa nefy ü icla ile der-i devletden tard u def' ile ceza-yı se­za-yı ma-yelil$:larını bulmuşlar ve Topal Efendi ile Münib Efendi maJ.:ıall-i menfalarında terk-i dagdaga-i J.:ıırş u J.:ıased-i il$:bal iderek dar-ı cezaya git­mişlerdir.

Cum'a-irtesi güni başçul$:adar 'Abdu'l-Fettal:ı l}.abataş sal:ıilindeki çeş­me-i kebir üzerinde olan sedde , silaJ.:ıdar Arnavud Şalil:ı Aga saJ.:ıil-vanesine muttaşıl bir evde ve Nezir-i Yezid-semir Üsküdar'da ve mirab-ur Kör MeJ.:ı­med çinganesi Eyyub'da ve Deli Muştam nemrudı Yalı Köşki ocagında bu-

T a y y a r - z a d e A t a 85

lunaral): Fettal)-ı mezmı1m bab-ı hümayı1ndaki çeşme meydanında ve Ne­zir-i meş 'ı1m ile Deli Mel)med merdı1dı alay köşki pişgahında ve Deli Muş­tafa bınziri yalı köşki l):apusı baricindeki l):aşr-ı hümayı1n meydanında l):atl ü i 'dam ve ceza-yı sezalarını dünyada görmüş ve tıynet-i rediyye aşl)abına 'ibret idilmişdir.

Bu evanda l):atiller tal)arri olunmal):da bulunmuş iken bunlardan bi-cürm ü günah olan ma-beynci Ferid İbrahim Beg'le Zühdi Paşa-zade Üs­küdari Ya'l):ı1b Beg'in biraderi şa' ir-i mahir yirmi beş yaşında sır katibi 'Arif Fenni Begefendi , bestancıbaşı yerinde [63] "furun" ta'bir olunur mal)bese !):aldırılmış ve istintal):lan uzamış oldıgından bu eza, naz u na'im ile perve­riş-yab olan bi -cürm ü günah ve müstal):im 'Arif Beg'e giran gelerek 'Alem­dar'ın istintal):a giden ademine, "var paşana söyle , ne yapacal): ise yapsun , ar­tı!): canıma kar itdi" didigini !)arif paşasına 'aynıyla ifade itmekle 'Alemdar kendi ıştılal)ınca, " var paçasını getür , digerini def' it" dimiş oldıgından cü­made'l-abirenin yedinci pazar güni bi-cürm ü bi-çare •Arif Beg alay köşki pişgahında şehid idilerek Ferid İbrahim Beg şalıvirilmiş ve yevm-i meıkür­da mu 'teberan-ı tavaşiden 'Anber Aga ve Cevher Aga nam iki müttehimin dabi bab-ı hümayı1n pişgahında başları kesilmişdir.

S aray-ı Hümayünca Ba'zı Tevdha.t

Cümade'l-abirenin sekizinci pazar-irtesi güni Şehriyar-ı ma' ali-aşar bazretleri irsal-i lıl)ye buyurdul):larından ber-mu'tad enderı1n-ı hümayı1n er­bab-ı menaşıbına bıl 'atlar iksa ve ' atiyyeler il)san ve ol gün rikab-ı hüma­yı1n ışmarlanup ber-mu'tad beyt-i rida-i sa' adetde 'Alemdar Paşa'ya mühr-i cedid-i hümayı1n teslim huyurulmuş ve devr-i Selim Bam'deki meşl)ı1r sır katibi Abmed Fa' iz Efendi'nin talebine mebni müderrislikle çerag oldul):dan şonra yerine sır katibi ta'yin buyurılan ve Bülbül I:Hifız; Efendi deyü marı1f olan aşdil):a-yı şehid-i sa'idden Feyzullah Efendi "aşr-ı ijudavendigar-ı sa­bıl):da barc-ı başşa tolabından bir mil):dar mahiyye ile çerag huyurulmuş ise de henüz irsal-i lıbye itmemiş ve şehen-şah-ı bende-nüvaz ise 'amın-i ek­rernleri şehid-i sa'id l)azretlerinin ademlerine ragbet ü ri' ayetle eşederine

86 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

süluka himmet buyurma� şi ' ar-ı eelil-i cihan-giranesini mu' tact idinmiş ol­du�larından yevm-i mezkurda I:Ififı� Efendi'yi tekrar enderuna �abUl ve sır kitabetiyle mesrur buyurmuşlardır .

Cum'a ve cum'a-irtesi güni saray-ı hümayunca vu�u' bulan teveccü­hatda salifü'z-zikr seferli ketb-udası Receb Paşa-zade Mebmed Begefendi si­lal:ıdar ve çu�adar aga Arnavud Al:ımed Aga mirabOr ve S a��a-zade Seyyid Mebmed Efendi bazine ketb-udası ve Seyyid 'Ömer Aga başçu�adar ve mu­�addema başçavuşlu�dan uane-i başşaya alınmış olan Şadı� 'Oşman Aga �ahvecibaşı ve rikabdar I;Iüseyin Aga vali de sultan ketb-udası naşb u ta 'yi n buyurulmuşlardır.

Şehr-i cümade'l-abirenin to�uzuncı güni mevacib ibrac olundıgından taraf-ı eşref-i şahaneden ber-mu' tad şadr-ı a'�ama gönderilecek batt-ı hü·· mayun ile kürkün rical-i enderun-ı hümayundan bir zat ile irsali mu'tad ol­magla "Tayyar Efendi [64] 'Alemdar'ın sevdiklerindendir" iltifat-ı şahane­siyle pederimi me 'mur buyurdu�larından batt-ı hümayun ve kürki alup bu teşriffita mabşuş müretteb aHty ile bab-ı ' aliye ' azimetle teşrifatı teslim ü ifat iderek 'Alemdar Paşa'nın fev�a'l-me'mOI na'il-i Iutf u ' atayası olara� ' avdet itmiş idi .

Ve Yine Birtal;<:ım �atillerifi İ 'damıyla I:Ieklm Paşanın Tebdlli

Bostancıbaşı Şanyarlı Küçük 'Ali Aga gerçi baveneden gibi görün­memiş ise de bostancıbaşı bulundıgı biilde neferatından birta�ım cellactlarıfi �atillere ma' i yy et i tmekdeki c ür' etleri kendüsi ba��ında su ' -i �ann-ı da 'vet eylediginden yevm-i mer�Omda 'azl ile yerine başeki aga bulunan Ömer Aga yolıyla bostancıbaşı ta'yin ve �apu agası Sersem I:Ififı� Muştafa tard ve yerine mu�addema matrud olup o�ur yazar ve bi'l-vücuh şactı� u dirayet-kar olup Sultan Selim ]jan 'aşr-ı ' alisi mu�billerinden olan selefi Şalii:ı Efendi naşb ile �ufl-i babu's-sa'ade miftabını bulmuşdur.

Ba'zı şa�allı muşabibler çı�arıldıgı şırada bazineli Ney-zen Muştafa Beg nam sebük-magz tard ile terbiyesine himmet ve budavendigar-ı sabı� bazretleri validelerinin �ahveci-başısı Baltacı 'Abdu'r-Ral:ıman Efendi

T a y y a r - z a d e A t a 87

bii'ininin mu'in-i ]$:atillerden bir müfsid-i güm-rah oldıgı tebeyyün itmekle cümade'l-abirenin on birinci pençşenbe güni alay köşki pişgahında i 'damı­na mübaderet olunmuşdur.

Ferdiisı c um' a güni Sultan Muştafa ]jan bazretlerinin ]$:ah veei-başısı Gürci Zaglı Süleyman Aga )Jabişi bab-ı hümayı1n pişgahında ve tebdil )Jaşe­kisi Bagdadlı Acı 'Ali alay köşki pişgahında i 'dam olunmuşlardır.

Ser-etibba Tı1gcı-zade barekiltında iltizam-ı uşı11-i bikmet ve ibtiyata ri 'ayet itmedigi cihetle cism-i isti]$:ametini tesmim ile infişal iderek yerine Nu'man Efendi-zade Muştafii Mes'ı1d Efendi re'isü'l-etibba naşb u ta'yin ve cum'a-irtesi güni ser-destari I:Iafı� Yusuf Efendi baş-mul)asebe paye-i refi' iyle silk-i bileeganiye bi'l-idbal şehr-emini ve Eginli-zade Mabmı1d Ne­dim Begefendi küçük rı1zname i ' tibariyle oacelik rütbesini ibraz iderek tü­tün gümrükçiligiyle bekam olmuşlardır. Mı1ma-ileyh Nedim Mabmı1d Beg mu' a)J)Jaran agnam müdirligi ve İş]$:odralı Muştafii Paşa ]$:ap u ket)JudiHıgı ve daha ba'zı menaşıbda müstabdem olan ve el-l)aletü haıihi bafidleri mevcı1d bulunan Eginli Nedim Mabmı1d Begefendi'dir.

Valid e Sultan'ın Eski Saraydan Ye iii Saraya N al$:1 Ala yı

[65] Cümade'l-ahirenin on beşinci pazar-irtesi güni valide-i macide-i bazret-i padişahi Na]$:ş-ı Dil Valide Sultan Efendi bazretlerinin ' aşr-ı ' ali-i Sultan Murad ijan-ı Saliş'den berü ]$:anı1n bükmine 1$:onulmuş olan saray-ı hümayüna mahşı1ş teşrifat-ı mer' iyye ve alay-ı manta�ama ile eski saraydan yeni saraya na]$:1 olunaca]$:ları cihetle tehiyye olunan müzeyyen ü munta�am gerdı1neye rakiben rical-i enderün-ı hümayı1ndan darü's-sa' adeye müte'allil$: olan ıevat şırasıyla alayda bulunara]$: bunlardan ol va]$:itler bükmince rütbe vü bayşiyyeti hernan şadarete ]$:arib olan darü's-sa 'ade agası piş-i gerdüne-i sultanilerinde ve hazinedar aga anların ilerüsinde ve bazine vekili bunların öninde ve baş ]$:apu gulamı andan ilerüde ve eski saray baş ]$:apu gulamı bu­nun mu]$:addeminde ve başıllı ve ortancalardan çend nefer darü's-sa'ade agaları mütebayyizleri ' ale'l-uşül ve't-taril$: yol u erkanlanyla I:ıuzürlarında ve darü's-sa' ade agası ma' iyyetindeki yazıcı efendi ve valide ketbudası ve

88 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

�apucılar ketbudası ve şola�-başı ve binbaşı ve teber-daranıfi yazıcı efendi­lige zi'l-yed olan altı nefer bulefa-yı yazıcı ve zülüfli baltacılar ketbudası ve ketbuda-yı teber-daran-ı saray-ı ' ati� ve mehd-i 'ulya-yı saltanat-ı seniyye �ahveci-başısı ve l;}aşeki aga ve bostancılar otabaşısı ve bostancılar ketbuda­sı ve aga babası şırasıyla alayın efi ilerüsinde rakib oldu�lan ve gerdune-i 'aşıma etrafında ' acemi ve nevbet �alfaları ta'bir olunan birço� harem agaları ve bunların ilerüsinde teber-daran-ı zülüfliyan ve bunlardan şofira te­ber-daran-ı saray-ı 'ati� ve anların ilerüsinde başşa başekileri maşiyen yü­ridikleri ve musandıracılar ' arabanın öfiinde bubur-dan çekdikleri ve eski saraydan bab-ı hümayuna varınca yeniçeri ve cebeci neferatı pa-beste-i ��­yam ve munta�ır-ı �udüm-ı mehd-i 'ulya-yı padişah-ı enam oldu�lan l)alde eski saraydan hareket ve Divan Yolı galat-ı meşhurıyla ma 'rllf olup Divani ' All Efendi �ari�i olan cadde ile bab-ı hümayuna vuşUlde �apunufi iç tara­fında sarayda �almış olup munta�ır-ı vürud-ı alay-ı vala olan ba�iyye harem agalan ve zülüfliyan ve teber-daran alayın pişinde olan bademe-i mezkure­nifi bab-ı hümayunufi dabil-i yeminindeki münhedim eski maliyyeye mutta­şıl .ijasteler pişgahına vuşullerinde �apu agasıyla saray-ı hümayun teşrifat­çısı olan babü's-sa'ade ta�ımından baş otabaşı , bazinedar başı , kilarcıbaşı, saray agası, saray ketbudası, üzengi agaları , köşe [66] başı ta'bir olunur za­bitan elbise-i resmiyyeleriyle isti�bal itdikleri anda alayda rakib olanların cümlesi nüzfil ve birbiri ardınca rütbelerince maşiyen mürur iderek baş fu­run bizasma gelindikde silahdar ve çu�adar ve rikabdar ve katfe-i �urena ve büyük ve küçük imam efendiler ve ser-etibba ve Çarb-bane-i ' amire na�ırı ve şehr-emini ve müneccim-başı ve büyük ve küçük mirabur ve matbab emini ile orta �apuda munta�ır-ı �udum-ı valide-i macideleri olan padişah-ı ri'ayet-iktinah bazretleri gerdune-i ' iffet--meşbfina man�ur-ı na�ar-ı hüma­yunları oldıgı anda "el-cennetü tabte a�dami'l-ümmehat" badiş-i şerifi me'al-i beşaret-iştimal-i 'alisinden li-ecli'l-istifade ijaş Furun bizasma �a­dar maşiyen isti�bal ile n1i'il-i vişal-i milder-i mihrihan ve Wi-yı boş-amed! ve tarafeynden ' arz-ı tabiyyat u selam ile padişah-ı ri' ayet-penah ma-beyn-i hümayuna 'avdet buyurdu�ları eşnada imam efendiler barem-i hümayun �a­pusma �ar!b zülüfliler �oguşı bizasma sür'atle muvaşalat iderek alay l:ıa­rem-i hümayiln �apusına vaşıl olma�da iken imarneyn-i müşarün-ileyhima darü's-sa'ade agası ve �apu agası ve zülüfli ve eski saray baltacıları imam-

T a y y a r - z a d e A t a 89

larından birisi du'a ve ma-' adası amin-l;}anlı� sünnetini lfa eyledikleri J.:ıin­de mehd-i 'ulya-yı saltanat-ı seniyye �apuya vaşıl ve içerüye da)Jil olara� da' ire-i ma)Jşuşa-i ' aliyyelerinde istiraJ.:ıat ve valide-i )Judavend-i sabı�ın ka' ideten eski saraya na�li i�tiza ider ise de şehen-şah-ı MaJ.:ımüdu'l-)Jışal efendimiz müte)Jallı� buyurdu�ları kemal-i merl:ıamet ve şe�at-i mülukane­krinden naşi bilaf-ı uşul-i �adim olara� yeni saray-ı hümayunda validelik­lerine bir da' ire ta)Jşişiyle mu ' azzezen ve müreffehen araınıarına mü­sa 'ade-i seni yy e-i mülUkaneleri şayan buyurulmuşdur.

işbu alayda bulunan darü's-sa'ade agasıyla bazinedar aga ve bazine vekili ve babü's-sa 'ade agasıyla rical-i enderun ve imam efendiler ve J.:ıare­meyn müfettişine l)uzür-ı hümayunda ve müteJ.:ıayyizan-ı agavat-ı da­rü's-sa' ade ve babü's-sa' ade ve yazıcı efendi ve ketbudalar ile e ' imme-i oca� ve mu'teberan-ı teber-daran-ı zülüfliyan ve teber-daran-ı saray-ı ' ati­�a nezd-i aga-yı darü's-sa' adede ilbas-ı )Jıl ' at ve 'umüm gulaman-ı ende­rün-ı hümayün ile babü's-sa' ade agalarına ve kaffe-i J.:ıarem agaları ve balta­cılara ' atiyye-i seniyye ' inayet buyuruldıgı Sultan Selim ve Sultan Muştafa ijan validelerinin eski saraydan yeni saraya na�illeri alaylarını görmüş ve Sultan MaJ.:ımud ijan efendimiz eslaf-ı 'i�amı J::ıazeratından [67] ziyade ri'ayet buyurmuş oldu�larını rü'yet ü temaşa eyledigini pederim J::ıikaye ider idi .

Cennet-mekan Sult,an Selim ijan-ı Saliş bazretlerinin şehadetlerine cesaret iden celladların re'islerinden ve ' an-aşıl Şırp kölelerinden Ebe Se­lim kendü cinsinden olan )Jaftancısı Naşfet )Ja' iniyle sorguc-ı hümayün ve diger ba'zı mücevherat-ı şahaneyi gaşb u sir�atle Fındı�lı'da bademesinden birisinin hanesinde i)Jtifa itmiş ise de anda dikiş tutturamayacagım tefekkür­le nışf'l-leylde oradan da)Ji firar iderek reh-i na-refteden �al ' a �apusı bari­cindeki Davud Paşa Sarayı semtinde biraz gezinüp saye ocagına de)Jalet ve iltica itmişler ise de 'a�lı başında olan her şınıf tebe 'a-i şadı�anın şehid-i sa 'i din imJ::ıasıyla derunları pür-esef ü yare vü ekdar ve �atilleri J::ıa�lannda kin ü ' adavetle bi-�arar ve ' Alemdar'ın şiddetiyle da)Ji herkes pür-)Javf u ef­kar bulundu�larından mezmümlar oca�da bi't-tev�lf keyfiyyet der-J::ıal has­tancıbaşı 'Ömer Aga'ya i)Jbar ile ikisi birlikde abz olunara� bin iki yüz yir­mi üç senesi cümade'l-a)Jiresinin on yedinci çehar-şenbe güni aHiy köşki

90 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

pişgahında başları kesilerek dünyada rehin-i mücazat u istil:ı�a� ve sa'ir seyyi' atları dar-ı cezaya I:ıavale ile I:ıa��-ı şehid-i sa'id �ahirde il:ı�a� buyur ruldı. Enderun-ı hümayundan müttehimen matrud olup şehadet-i şehid-i sa'id I:ıa��ında i 'mal-i desayis-i l:ıiyel eyledigi tal:ı�i� �ılınan I:IammiUogh Muştafa Aga ba' iniyle Cüce Muştafa nemek-be-l:ıaramıfi dabi yevm-i me­zkurda başları kesildi.

Şehid-i Sa 'id I:Ja.l,dpnda ' İzzet Molla ve ' Ayni Efendi'nin Mer­şiyeleri

Taril;).-i Şehadet-i Sultan Selim-i Keçeci-zade 'İzzet Molla:

(Mef'Ulü Fa' ilatün Mef'Ulü Fa' ilatün)

1 Şal:ıib-serir-i sabı� ' azın eyledi şehiden Olmuş idi mu�addem bal ' ına l:ıilmi ba'iş

2 Tarib-i irtil:ıalin eşk ile yazdı ' İzzet "Oldı revan cinana Sultan Selim-i Saliş" ( 1 223)

Şehid-i sa'id-i merl:ıümufi mateminde bab-ı ' ali taeesi şa'ir-i mahir ' Ayıntabi 'Ayni Efendi merl:ıümufi kaffe-i aşarına fa' i� olara� inşad eyle­dikleri merşiyedir:

[68]

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' iiatün Fa'ilün)

I

1 'Aksine devr eylesün şimden girü çarb-ı ' anid Asuman geçsün zemine encüm olsun na-bedid

2 Ebr-i �ulmetde �alup gün görmesün eyyam-ı 'id Matem itsün l)::aralar geysün şeb-i l)::adr-i sa'id

T a y y a r - z a d e A t a 9 1

3 Malı-ı taban olmasun mihr-i felekden müstefid Bulmasun fer afitab-ı matla'-ı şubi:ı-ı ümid

4 �alb ola dild-ı siyaha pertev-i nur-ı sefid Atlas-ı çarb-ı kühen-sal olmasun aşHi cedid

5 Ceyb ü daman-ı şafaı<. pür-bun ola ' ahd-i medld Ah u feryad eylese ' alem degül emr-i ba'id

6 Bir dabi sen de cihana baı<.ma ey çeşm-i ümid Dem-be-dem ı<.an agla kim Sultan Selim oldı şehid

II

7 Ateşe yansun gül-i gül-zar-ı delır-i bi-vefa Bülbül-i suzanıfi olsun lanesi duzab-nüma

8 Sinesinden lalenifi dur olmasun dag-ı cefa Sünbüli dild-ı siyah-ı gamda ı<.alsun da' ima

9 ijırmen-i ezharı il:ıraı<. eylesün berı<.-i bela Gül ocağında semender aşiyan tutsa reva

10 Ola berg-i ergavan şehbal-i ı<.aı<.nus-ı ı<.aza Her giyah-ı sebz olup bir kirm-i şeb-tab-ı fena

l l Cümleten üşkufeyi murg-ı ne' am itsün gıda Olsun etfal-i çemen kül öksüzi ser-ta-be-pa

1 2 Bir dabi sen de cihana baı<.ma ey çeşm-i ümid Dem-be-dem ı<.an agla kim Sultan Selim oldı şehid

III

1 3 Ah kim oldı şehi'd ol şah�ı memdübü'ş-şıfat Matemiyle hep ciger-suz oldı ehl-i şeş cihat

92 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

14 Agladı gelıvare-i basretde gılman u benat y a�asın çak itdi aba yol dı ş açın ürnmehat

1 5 A�dı birden çeşme-sar-ı çeşm-i bul�-ı ka' inat [69] O ldı zelır-amiz eşk-i şurdan ma' -i bayat

1 6 !\aldı hep neşv ü nemadan ye k -ser eşe ar u nebat Nice ah itmez bu bale merd olan ey nik-zat

17 I:Iaşılı bir bale girdik istedi herkes memat Giryeden insan içinde �almadı şabr u şebat

1 8 Bir dabi sen de cihana ba�ma ey çeşm-i ümid Dem-be-dem �an agla kim Sultan Selim oldı şehid

IV

19 Çünki ol şah-ı cihan itdi bu dünyadan sefer Ah u feryad eyledi gökde melek yerde beşer

20 Çarb-ı atlas itmede çak-i giriban her seber ibura� itdi felekde abter-i matem meger

21 Yandı ya�ıldı nücum-ı asuman hep ser-te-ser Afitaba bu marazdan şarılı� itdi eşer

22 Malı-ı nev her ay başında böyle bir za'fı çeker Zühre şaçın yoldı �aldı ebr-i �ulmetde �amer

23 Kehkeşan bu derd ile ipden �uşanmışdır kemer Ruz bi-fer �aldı şeb geydi siyehden cameler

24 Bir dabi sen de cihana ba�a ey çeşm-i ümid Dem-be-dem �an agla kim Sultan Sellm oldı şehid

T a y y a r - z a d e A t a

V

25 Gitdi ol şah-ı şehid ü ]J.an-ı mazlum ah ah Gitdi ol fa]J.r-ı rnülük-ı Al-i 'Oşrnan vah vah

26 Gitdi ol ]J.a�an-ı a'?-arn l;ıazret-i ?-ıll-i ilah Gitdi ol sultan-ı 'alem daver-i kişver-penah

27 Gitdi ol İskender-i devran ' adalet-dest-gah Gitdi ol mihr-i sipihr-i saltanat encürn-sipah

28 Gitdi ol şahen-şeh-i Dara-l;ıaşern Cernşid-cah Gitdi ol �utb-ı dil-ageh :ijusrev-i pür-intibah

[70] 29 Gitdi ol Mehdi-i va�t amma benim l;ıalirn tebah 'Alemiii �opdı �ıyarnet başına bi-iştibah

30 Bir da]J.i sen de cihana ba�rna ey çeşrn-i ümid Dern-be-dem �an agla kim Sultan Selim oldı şehid

VI

3 1 Yerde eşnaf-ı beşer gökde sürüşan agladı Sabit ü seyyareler )J.urşid-i ra]J.şan agladı

32 Ra'd u beri,<. ü berf ü ya]J.çe ebr ü baran agladı Berg ü bar eşcar u bag ezhar u bustan agladı

33 Bülbül ü gül �urnrı vü serv-i ]J.ırarnan agladı Şubl;ıa dek pervanelerle şern'-i suzan agladı

34 Murg u rnahi mar u mür u cins-i l;ıayvan agladı Mescid ü büt-]J.anede gebr ü rnüselrnan agladı

35 Bal;ır u ber küh u l;ıacer deşt ü beyaban agladı Bud u na-büd-ı cihan kevn ü mekan �an agladı

93

94 O s m a n 1 ı S a r a y T a r i h i

36 Bir da)Ji sen de cihana bal$ma ey çeşm-i ümid Dem-be-dem �an agla kim Sultan Selim oldı şehid

VII

37 Bir şeh-i gazi mücahid-fi-sebilillah idi Bir )Jıdiv-·i Cem-başem Rüstem-vega Cem-dih idi

38 Birn-i �ahrından ' adunufi karı ah u vah idi Na�ım-ı �anun u devlet ceyş-perver şah idi

39 Mesleki ser-ınenzil-i şer 'a varır şeh-rah idi Afia tabi ' olmayanlar bir alay güm-rah idi

40 Asuman ol şah-ı 'all-rütbeye dergah idi Pas-ban-ı ta)Jt-ı ba)Jtı afitab u malı idi

41 Bir keramet-pişe şabib-bal ü dil-agah idi I::Iaşılı bir �utb-ı devran 'arif-i billah idi

42 Bir da)Ji sen de cihana ba�ma ey çeşm-i ümid Dem-be-dem �an agla kim Sultan Selim oldı şehid

VIII

[7 1 ] 43 On to�uz yıl padişahlı� itdi ol şah-ı güzin Lutf ile �ıldı cihanı karn-ran u karn-bin

44 Eyledi. i)Jlaş ile eelb-i �ulUb-ı 'arif'in itdi şıd�-ı can ile ço� bıdmet-i din-i mübin

45 Buldı fer devrinde mihr-i şer' -i Fa)Jrü'l-mürselin Oldı bayfa tae u ta)Jtı terk idüp 'uzlet-nişin

46 !}.aldı on dört ay şeb-i für�atde giryan u enin Şükr-i Yezdan eyleyüp oldı ' ibadetde mekin

T a y y a r - z a d e A t a 95

47 Zat-ı paki oldı abir gevher-i genc-i zemin Bal5: Ta'ala l5:abrin itsün ravza-ı buld-ı berin

48 Bir dabi sen de cihana bal5:ma ey çeşm-i ümid Dem-be-dem l5:an agla kim Sultan Selim oldı şehid

IX

49 Sagar-ı dilde şerer-paş olmada her bir I:ıabab Bezm-i gamda dil kebab oldı gözüm yaşı şarab

50 Buldı bu tennur-ı tUfan-biz-i çeşmim ab u tab Nar-ı gam sal5:i olup labt-ı ciger nul5:l-i ' aıab

5 1 Eyledim ah u enini nagme-i çeng ü rebab Na'ra-i mestanemizdir hay u huy-ı ıztırab

52 Her müjem dest-i nigah-ı gamda na y-ı şu ' le-tab Sine-i suzanım oldı def-zen-i pür-iltihab

53 I:Iayf kim oldum bumar-ı ye' s ile \}ane barab Ateş-i fürl5:atde can ral5:ş-aver-i pür-piç ü tab

54 Bir dabi sen de cihana bal5:ma ey çeşm-i ümid Dem-be-dem l5:an agla kim Sultan Selim oldı şehid

X

55 Ol vücud-ı nazenin tabut içinde garl5:-ı \}un Vaz' idüp seng-i muşallaya rical-i enderun

56 1\ıldılar ol şah-ı magfürufi namazın müslimun [72] Hep şehiden göçdigin itdi şehadet I:ıazırun

57 Fatil:ıa-ban oldı ril5:l5:atle cema'at ez-derun 'Arşa çıl5:dı nale-i "inna ileyhi raci 'un"

96 O s m a n 1 ı S a r a y T a r i h i

58 Menzil-i !.5:abre figan u alılardır reh-nümun !).almadı nev' -i beşerde giryeden şabr u sükun

59 Bayılup çol5: kimse oldı bayretinden ser-nigün Künc-i mibnetde mubibbanı olup zar u zebün

60 Bir da)Ji sen de cihana bal5:ma ey çeşm-i ümid Dem-be-dem !.5:an agla kim Sultan Selim oldı şehid

XI

61 Ah elinden ey felek senden kime şekva idem Başıma yal5:up başiri ah ile da'va idem

62 Süziş i�har eyleyüp dehri cabim-asa idem Cüy-bar-ı dide-i gam-didemi icra idem

63 Aglamal5:dan 'alemi müstagral5:-ı derya idem Eyleyüp çak-i giriban derdimi ifşa idem

64 Ser-nüviştim ketb idüp mecmü'a-ı kübra idem Bün-ı çeşmimle varup bir 'arz-ı bal imla idem

65 I).utb-ı devran padişah-ı val5:te ben i 'ta idem 'Ayni ya dag-ı dil-i suzanımı imza idem

66 Bir da)Ji sen de cihana bal911a ey çeşm-i ümid Dem-be-dem !.5:an agla kim Sultan Selim oldı şehid

XII

67 Ey )Judavend-i 'a�imü'ş-şan u Behram-intil5:am V ey şehen-şah-ı mükerrem daver-i gerdün-mal5:am

68 Öyle giryanım ki gülmem 'ömrüm olunca tamam Öyle mabzünum ki şad olmam ila-yevmi'l-15:ıyam

T a y y a r - z a d e A t a 97

69 Eyledim 3.fal5-ı pür-)Jı1n aglamal5-dan şubl;ı u şam Encüm-asa çeşmime uyl5-u l;ıaram oldı l;ıaram

70 Sal5-H devran elinden içdigim serndir müdarn Bezm-i gamda l;ıaşre dek almaz demagım bily-ı kam

7 1 Eyledim ben ah u feryad itmegi çün iltizam Matem itsün aglasun yansun yal5-ılsun )Jaş u 'am

72 Bir da)Ji sen de cihana bal5-ma ey çeşm-i ümid Dem-be-dem 15-an agla kim Sultan Selim aldı şeh1d

XIII

73 Ey mülı1kufi a'�amı şahen-şeh-i kişver-sitan V ey ciMnın padişahı )Jusrev-i Cemş1d-şan

74 Bir onulmaz derde düşdüm çaresi yol5. el-aman Başıma seng-i bela yagmal5-da rı1zan u şeban

75 Berl5.-i ahım ateş-efşan-ı cihan I;ıalim yaman Sine suzan d1de giryan dil perişan-ı figan

76 Her müjem deşt-i nigehde bir mugaylan-ı nihan Cism ü canım ateş-i I;ıasretde biryan her zaman

77 Lerze-nak aldı figanımdan zemin ü asuman Eyledim bu matla' ı şeb-ta-sel;ıer vird-i zeban

78 Bir da)Ji sen de cihana bal5-ma ey çeşm-i ümid Dem-be-dem 15-an agla kim Sultan Sellm aldı şeh1d

XIV

79 Ey şeh-i mülk-i ' adalet )Jan-ı mal;ırnı1dü'ş-şiyem V ey )Jıdfv-i mul)terem sultan-ı rnerndı1l;ıü'l-ümerri

98 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

80 Malik-i mülk-i velayet şaJ:ıib-i seyf ü l):alem Piidişah-ı heft kişver b.usrev-i ferrub.-l):adem

8 1 Behmen-i l):al'a-güşa Efrasiyab-ı Cem-l)aşem Şaf-der-i encüm-sipeh b.al):an-ı İskender·· 'alem

82 Erdşir-i şir-efgen Daver-i Rüstem-badem Şah-ı efser-bab.ş-ı sultan-ı 'Arab b. an-ı 'Acem

83 Mehdi-i şal)ib-l):ıran u l):ahraman-ı pür-himem Gam degildir çeşm-i ' alem l):an dökerse dem-be-dem

84 Bir dab.i sen de cihana bal):ma ey çeşm-i ümid Dem-be-dem l):an agla kim Sultan Selim aldı şehid

xv

85 Ey cenab-ı şehriyar-ı karn-kar-ı n1zgar V ey cihan-biin-ı zaman sultan-ı gerdôn-il):tidar

86 Asitanıilla ider çarb-ı mu'alla iftib.iir Eylemişdir l):udsiyan dergahıfiı diy-ı l):arar

87 Afitab-ı babtın olmuş ' aleme pertev-nişar Nur-ı feyzifiden olur şubl)-ı sa'adet aşikar

88 Şem'-i bezm-i enveriiiden malı u encüm tab-dar İrişür cünd-i mela' ik sana rôz-ı kar-zar

89 Giryeden }Jali degil bu }Jüzn ile ebr-i bahar Mihr ü meh ser-geştedir bu derd ile leyl ü nehiir

90 Bir dahi sen de cihiina bal):ma ey çeşm-i ümid Dem-be-dem l):an agla kim Sultan Selim aldı şehid

T a y y a r - z a d e A t a

XVI

9 1 Ey furug-ı afitab-ı asuman-ı tal}t u tae V ey ' adillet-pişe şahen-şah-ı Faru]$:1-mizac

92 Devr-i ' adhnde iderler ab u ateş imtizac Cem' olurlar her giee pervane VÜ nar-ı sirae

93 Abı idüp sa'ir düvelden zur ile bile u l}arae Sen bu din ü devlete virdin ni�am u ibtihae

94 Heybetinden çölde şiri sıtma tutmuş na-mizac Tab'ına isnad ile mir'at-ı İskender zücac

95 İltifatınla ]$:umaş-ı ma'rifet buldı revae Ey tabibirn yare-i sinem ]$:abUl itmez ' ilae

96 Bir dal}i sen de cihana ba]$:ma ey çeşm-i ümid Dem-be-dem ]$:an agla kim Sultan Selim oldı şelıid

XVII

97 Ey mülUkun erneedi şahan-ı delırin a'lemi V ey cemi' -i ruy-ı ' arzıfi padişalı-ı müllıemi

98 Keşf ü ilham u kerametle pür itdifi 'alemi Olsalar irşad iderdin Bayezid ü Edlıem'i

99 Çeşm-i 'alem görmedi sen gibi şah-ı müllıemi Dergelı-i lutfufida der-ban eylemezsin I:Iatem'i

100 Bir �;er-i engüşt ile maglı1b idersin Rüstem'i Bükm-i ean-bal}şıfi ider tirya]$: zelır-i er]$:amı

101 Nut]$:-ı daru-yı şifa-sazıfi ider sükker semi Çekdiler tig-i Yezid'i seyf-i İbni Mülcem'i

99

100 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

102 Bir dabi sen de cihiina bal.<ma ey çeşm-i ümid Dem-be-dem ]):an agla kim Sultan Selim oldı şehid

XVIII

103 Ey gül-i gül-zar-ı dihim ü serir-i saltanat V ey hüma-yı eve-i devlet şah-ı vala-menl):abet

104 Asuman-mesned mu' alla-cah kerrı1bi-şıfat Menba'-ı ' ayn-ı keramet kan-ı lutf-ı mekrümet

105 Eve-i il):balifi hümaya aşiyan-ı meymenet Safia mabşı1ş u müsellemdir ni�am-ı memleket

106 �almamışdır dergehifiden gayrı cay-ı ma'delet Tab ' -ı şafıfi mekteb-i ' ilm ü kemal ü ma'rifet

107 Devletifide ehl-i ' ilm erbab-ı ' irfan mültefet Yol): imiş anlarda iman u diyanet merl)amet

108 Bir dabi sen de cihana bal):ma ey çeşm-i ümid Dem-be-dem ]):an agla kim Sultan Selim oldı şehid

XIX

1 09 Ey furı1g-ı mihr-i şevket saye-i Rabb-i Mec1d V ey bıdiv-i ma'delet-güster cihan-han-ı val)id

1 10 Sen tüfeng , atup nişan urdul):da ber-vefl):-i sedid Rul)-ı Behram eyledi tal)sin-i bi -güft ü şenid

1 1 1 Şeyb ü Vaşşaf itseler bıdmet safia 'ahd-i medid ljattıfia inşafia tal):lid eylemek emr-i ba'id

1 12 İtmede şahan-ı 'alem bab-ı lutfufidan ümid Senden ögrensin kemal-i rüşdi Harı1nü'r-reşid

T a y y a r - z a d e A t a

1 13 Oldı bu mışra'dan tarib-i fevti müstefid "Daver-i 'alem cenab-ı Şelı Selim oldı şelı1d" ( 1223)

1 14 Bir dabi sen de cihana ba�ma ey çeşm-i üınld Dem-be-dem �an agla kim Sultan Selim oldı şelı1d

xx

1 15 Ey şehan-ı ' aleme bfıs itdiren pay-ı semend V ey iden gam mülkine 'arz-ı 'adfıdan kfıy u kend

1 1 6 Tab-ı �alır u lutfufi eyler baJ::ıri ateş zelıri �and Eş�ıya kim devr-i ' adlifide olur mı belıre-mend

1 17 Hatif-i gayb u zaferden geldi bir şavt-ı bülend Valid-i cennet-mekanın eyledi �alır-ı levend

1 1 8 Sen şelı-i ma�lfımufi itdifi �atilanın abz u bend Payına zendr urdufi boynma ta�dıfi kemend

l l 9 Başların kesdin cihana virdi tıgıfi nuşJ::ı u pend Bir gaza itdifi ki rfıJ::ı-ı Murtaza �ıldı pesend

1 20 Bir dabi sen de cihana ba�ma ey çeşm-i ümfd Dem-be-dem �an agla kim Sultan Selim oldı şelı1d

XXI

121 Ba� Ta' ala 'ömr ü din ü şevketili rtıüzdad ide l}.albifii mesrfır idüp düşmenlerifi na-şad ide

1 22 Leşkerifi manşfır id üp i�limifii ab ad ide Devlet-i ser-keşleri fermanıfia mün�ad ide

123 Ber�-i �alırıfi mülk-i a 'dayı ya�up ber-bad ide Birn-i tıg-ı din-sitanıfidan 'adfı feryad ide

1 0 1

1 02 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

1 24 Sen gaza itdükçe cünd-i l,cudsiyan imdad ide IS:anda ' azın itsefi seni I:Iızr-ı nebi irşad ide

1 25 Tigıfiı her dernde nabz-ı devlete faşşad ide Kör olup ehl-i şel,ca sa' illigi mu'tad ide

1 26 Bir dabi sen de cihana bal,cma ey çeşm-i ümid Dern-be-dem l,can agla kim Sultan Selim oldı şehid

XXII

1 27 İşte budur I:Ial,c Ta' ala'dan reca vü mültemes Ehl-i İstanbül'a mu]Jtac olmasun kes bir nefes

1 28 Bir süri dünya-perest il,cbale can virmiş teres ·

. Olmadı bir kimse irndada gelüp feryad-res

1 29 Ol gül-i ra'nayı pa-mal itdi ])ayfa \}ar u \}as Y ol,c mudur can l,curtaran ade m de yu çol,c virdi ses

1 30 Sarbiin-ı rnevt aşmış üştür-i ' örnre ceres Kesdi camndan ümid "Allah bes bal,ci heves"

1 3 1 Uçdı rnurg-ı ruhı bag-ı cennete l,caldı l,cafes I�alrnarnış dünyada aşla rabm u şefl,cat sözi kes

1 32 Bir dabi sen de cihana bal,crna ey çeşm-i ümid Dem-be-dem l,can agla kim Sultan Selim aldı şehid

Sultan Mal)mıld ijan Efendimiziii T�lld-i Seyf Alayı

[72] Cümade'l-a\}irenin on sekizinci pençşenbe güni Sultan Ma]Jmud ijan efendimiz bazretlerinin tal,clid-i seyf resm-i 'alisi alayının icrasında

T a y y a r - z a d e A t a 1 03

şadr-ı a'z;am ve şeybu1l-isHlm ve bütün riciH-i enderı1n u birı1n tanz;im olu­nan alay-ı vala ile Divan Yolı caddesiyle bareket ve yol üzerindeki mera­l<:ıd-ı münife-i ecdad-ı kirarnıarını ziyaretle Ebi Eyyı1b-ı Enşari rac;liye ' an­hu11-Bar1 Bazretleri'nin türbe-i mübarekelerine bi1l-vuşı1l nal<:ibü11-eşraf Dürrf-zade 'Abdullah Molla Efendi yediyle ibtizam-ı büsam-ı füyı1zat-ibti­rama muvaffal<:iyetle babren saray-ı hümayı1nlarına ' avdet buyurmuşlardır.

Malı-ı meıkı1run yirminci güni tebdilen ' ale1s-seber ' amın-i ekrem-i hümayı1nları şehld-i sa 'id bazretlerinin mezar-ı pür-envarlan ziyaretine 'azimete himmetle J\ur'an-ı 'az;imü'ş-şan l<:ıra 'at ve iz;har-ı büzn ü esef ü şefl<:atle ' avdet ve rub-ı pür-fütubları içün medaris ü tekaya vü zevaya ve mesaki'n-i ful<:araya birçol<: taşadul<:la ba'zı maballerde çeşme ve seblller bi­nasına irade VÜ i' tina buyurmuşlardır.

Bu aralı!<: 'amın-i ekremlerinin l<:atilleri bal<:iyyesini tabarri iderek me velidlarını i' dam ve mefl<:udlannı firar itdikleri maballerden eel b ile i 'dam ve birazlarını il;ı.tifa itdikleri maballerde imM ile abı-ı intil<:ama il<:­dam-ı hümayunlan aşdil<:anın eelb-i I<:ulub ve cebr-i batırlanna sebeb oldıgı azade-i külfe-i tafşlldir.

Mul<:addem ü mu' abbar bu here ü merc arasında müte'addid vul<:u' at-ı 'az;fme ile yeniçeri bavenesinifi birçol<: fenalıl<:lannı pederim Tayyar Efendi zabta himmet itmişler ise de taribirnizin yolı saray-ı hümayunun uşı1line ve bu ıeylde bu taşmime münasebeti taşavvur [73] olunan buşuşatıfi beyanına müte'allil<: olmagla o meslekden ayrılma!<: arzusıyla birunca olan vul<:u'ata lüzüm görünmedikçe pek de ta'arruz olunmayup fetret-i val<:'a-i Sellmiy­ye1nin tafşllatına kesb-i ma'lı1mat itmek isteyen ıevat-ı kirama Muştafa Ne­db Efendi ve ' Ayıntabi •Aşım Efendi ve Şam-zade Efendi ve Cevdet Paşa tariblerindeki izabatın ' arz u ira'esiyle iktifa olundı .

Fal<:at bunlardan muma-ileyh ' Ayıntabi 'Aşım Efendi Sultan Selim }jan efendimize tal<:dim itdigi Burhan tercümesine mul<:abil müma-i�eyhin abHil<:-ı merviyyesine naz;aran z;ann olundıgına göre ' ilm ü fazlma igtiraren yekden bir paye-i fevl<:a'l- ' ade ve 'ataya-yı fa ' il<:u1l-mu'tadeye il<:tiran ile dil-balıma na' il-i 'atıfet ü iltifat olamamal<: zu'mında olması ekşer bu mişil­lülerde meşhüd olan kibr ü ' az;amet ü gururını müheyyic olmasıyla bu val<:'aları yazdıgı eşnada şehid-i sa'id efendimiz J.:ıazretleri içün za'f-ı l<:alb

1 04 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

isnadını irad-ı Türkane ve feza' il-i fuzı1lanesiyle ityana cesaret itmiş ve bi-çare ' allame-i magrur kaffe-i l}ıdmet ü birnınetini bu bezeyanıyla mabv u heba eylemişdir. Bu biilda anın tariQ.i garazdan D-all olmama� taşavvurıyla ' ibaratı vu�ı1'atın şıbbatine sened olamayacagını bitarafane 'arza mübade­ret iderim.

Biz yine gelelim şadede , ' Alemdar'ın bu dahi ye içindeki tatası tecrü­besizliginden ve de�ayı�-ı umürı taşavvur u ibataya 'a�l u nühasınıfi 'adem-i kifayesinden neş'et itmişdir. Çünki Sulçan Muştafii ]jan bazretleri­nin liva-i sa' adeti isti�bal itmek üzere Davud Paşa'ya vürudında nefsine tata getürmeyerek Davud Paşa Sarayı'nda bi't-teva��uf i ' ade-i cülus-ı Se­lim Hani'ye muvaffa� olma� suhı1letini Ramiz Efendi ib.tar u naşibat itmiş iken bu naş!bati o ma�ı11e nefsinde babadır olanlar zu 'm ve ' indierinde da­ha ol va�itler pek ziyade mer'i olan merdlik da'va-yı mevhı1mına feda itme­si ve şadr-ı a'�am Çelebi Muştafii Paşa ba'zı müfsidlerifi nefylerini icra it­dikden şofira, "kendülerince pek de mühim iş �almadı , 'avdet buyursunlar , buradaki sa, ir işler görilür" de yü taber gönderdikde , ll ' afv iderler, daha gö­rilecek maşlabatlar vardır" me'alinde virdigi cevablar şadr-ı a'�amı �uş�u­landırdı�da 'ava�ıb-ı umı1rı mülaba�a iderneyerek ba'zı bissiyat ve mes­mı1' atıyla beraber 'Alemdar'ıfi menvisi i 'ade-i cülı1s-ı Selim ljani oldıgını �urena [74] vasıtasıyla Sultan Muştafii ]jan bazrederine iQ.tar ve vüşı1�ına te'mine bezl-i sa'y u i�tidar itmekde olmasını 'Alemdar Paşa afiladıgı gibi egerçi ' ale'l- ' acele bab-ı ' aliye segirdüp hemec ü Hebenne�a ve sade-dilli­ginden iQ.anet tevellüd iden şadr-ı a'�amdan mühri alup �apudan tard itmiş ise de ne fa 'ide iş işden geçüp aşıl ma�şad-ı a�şa-yı aşdi�a olan cülı1s-ı Se­Ilm ljani yerine şehadetine sebebiyyet virildigi va�'anıfi agazından encamı­na �adar tafşilatına v�ıf olup da mubiikeme idenlere ma'lüm olacagından 'Alemdar mühri al up Çelebi Muştam Paşa'yı mabbusen ordusına gönderme­si şayi ' a-i dehşet-efzası Sultan Muştafa ljan'ı bir bal-i telaşa düşürerek �u­renasından olan birtal9m kafirü'n-ni 'am mader-be-tatanıfi ce br ü ilbiib u i�­damlan ve ölüm �or�usıyla 'arnmisinin �ulmen ve gadren şehadeti madde-i feci ' ası �uhüra gelmiş ve ço� geçmeden inti�am-ı ' Aziz-i Zü'l-inti�ama ugrayara� kendi şehadetini kendüsi tehiyye itmiş olması mu�adderat-ı İla­hiyye i�tizasındandır , dimekden baş�a ma'naya �anun-ı müna�ara buluna­mıyor .

T a y y a r - z a d e A t a 1 05

Şeh!d-i Sa'!d Cennet-mekan Gaz! Sultan Selim ijan-ı Şaliş I:Iazretlerinifi Terceme-i I:Ial-i I:Iüzn-iştimalleridir

Sultan Selim ijan-ı Salis-i firdevs-aşiyan l;ıazretleri bin yüz yetmiş beş senesi cümade'l-evvelinin yirmi yedinci pençşenbe güni sa'at birde iken �a­dem-nihade-i ' alem-i şuhfıd ve bin iki yüz üç senesi recebinin on birinci şa­h güni ' ale's-sel;ıer bi'l-irş ve'l-istil;ı�a� serir-i şevket-ınaşir-i saltanat-ı ' Oş­maniye'ye şu'ud buyurmuşlardır. Cülus-ı hümayunları sefer evanma teşadüf itmekle devlet ziyade dagdagalu ve �arışı� bir l;ıalde bulmuşlar idi . Ol za­man 'asakir ü alıall seferden bı�mış ve mu'allem 'asakir olmadı�ça iş gö­rülmek �abil olamayacagı geregi gibi meydana çı�mış ve lıatta evabır-ı devr-i ' Abdu'l-I:Iaınld ijani'de yeniçeri zabitanı bile taşdi� iderek şadr-ı a'�am l):oca Yusuf Paşa'ya ol babda bir �ıt'a mazbata-i 'umumi dabi viril­miş idi. Mu�teza-yı fart-ı fetanet ve 'a�l u dirayetiyle şehid-i sa'id ba'de'l-muşalalıa ta' llm-i 'asker emeline düşerek yeniçeri ba' inlerine pa-daş olan bavene si' ayetiyle birta�ım felaketiere ugradıgını mir'at-ı vu�u' at , en­�ar-ı uli'l-ebşara ' arz u taşvir idiyor.

B u 'asakir me s' e lesi tafşllatı Cevdet Paşa Taribieri 'nde pek güzel münderic ü mebsut ve muvazzalı u meşrulı olmagla bunun izal;ıatı o taribie­re müraca'at idenlere [75] ma ' lum olup , şu �adar var ki şehid-i sa'id }ıazret­leri 'asakirin teşklli müzakeresine İbrahim Ketbudalı�'la yad olunan İbra­him Nesim Efendi ve Gizli Sıtma la�abıyla ma'ruf olan tersane emini I:Iacı İbrahim Efendi ve <;larb-bane-i ' amire na�ırı olup şalıib-' ayarlı�la müte' arif olan Bekir Efendi ve enderünda �ahveci-başı Rüstem Efendi ve sır katibi Al;ımed Fa'iz Efendi ve ijalil Paşa-zade ma-beynci Yek-çeşm Alımed Mubtar Begefendi gibi 'u�ala ile bed' itmiş ve ol va�it İstanbul'da bulunan Fıransa ilçisi Sebastiyan'ın aralı�da bafiyyen saray-ı hümayuna celbiyle ni­�amat-ı 'askeriyye uşuline da'ir ba 'zı �anun ve �a'ideler istifadesine ragpet huyurulmuşdur.

ijulaşa-i kelam bu buşuşun l;ıüsn-i buşfıl ve te' sisi içün İbrahim Ketbuda'nın , "yeniçeri ta' ifesi külliyen ortadan �aldırılmadı�ça ni�am-ı 'as­keri te'essüs idemez , çünki veted-i meş�u�-ı muttaşıl merkuz-ı satl:ı-ı zemin olamaz, evvel-be-evvel yeniçeriligin ilga vü iml;ıası lıa��ında müzakere idi-

1 06 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

lerek buna �arar virilüp de muvaffa� olundu�dan şofira mu'allem ' asker te­darüki esheldir" me'alinde ve afia müteferri ' daha birço� dela'il ü mişal ir­salinde efkar-ı ma�büle ve ara-yı memdubasına da'ir dest-i J;ı.attıyla tan�im ü ta�dim eyledigi layiba me'ali müşarün-ileyhima sır katibi Abmed Fa'iz Efendi ve Abmed Mul;ı.tar Begefendi'nifi re 'ylerine muvafı� oldıgı gibi bu re ' y-i rezini Fıransa ilçisi müma-ileyh dal;ı.i taşdi� ve efendi-i müşarün-iley­hifi fart-ı zeka ve büsn-i nüha vü ma'lumatını tesilm ü tabsin eylemiş oldıgı mervidir.

Bu l}uşuşda J;ı.a�an-ı l}uld-aşiyanıfi �aleme aldıgı layıb-ı batır-ı hüma­yünları me'ali layiba-i mezkure mü'eddalarına mugayir görinür. Şöyle ki , çünki tebe'a-i devlet-i 'aliyye nüfUsunun düvel-i mütecavire ve sa'ir ba'zı devletler nüfUslarına mu�abil tal}min olunamadıgmdan nüfUs-ı müslimeden mizan-ı a'del �a'idesince yüzde iki ve mizan-ı 'adil uşulince yüzde dört ne­fer nüfUs l).a�� u ' adi üzere ' askere alınmış olsa da istita'at-ı meşrü'a mat­lUb vechile I:ıaşıl olamayacagı cihetle çekilen emekler bihude olma�dan ise I:ıazır devlet-i ' aliyye-i 'Oşmaniyye l}al�ınıfi bütün yeniçerilik da'va-yı şe·· ci ' anesinde bulundıgı şöhret-gir ve bi'l-farz ve't-ta�dir al}z-ı inti�am ümniy·· yesiyle ' inde'l-icab tebe'a-i müslimenifi cümleten bir ittibad-ı �avi il;ı.tiyar itmeleri me'müli taşavvurdan gayr-ı ba'id olup işte bu mütala'a-i ibtiyatiy­ye bir nev' �uvvet-i ma'neviyye l).uşulini müntic oldıgından yefiiçerilere ta'lim-i kar-zar itdirilmenifi imkanı olmadıgı l).alde bir �uvve-i ibtiyatiyye bükminde [76] tutulara� diger mu'allem ü munta�am 'asakir tedarüki tari­�i dal;ı.i eslem oldugını beyan buyurdu�lanna ve ijacı İbrahim Efendi ve Be­kir Efendi ve Rüstem Efendi ve sır katibi Abmed Fa'iz Efendi ve ijalil Pa­şa-zade Vabidü'l- ' ayn Abmed Mul}tar Begefendi ve rüfe�alarından olan 'u�ala bu taşavvurufi icrasına imkan müsa'id olsa va�ı' a re 'y-i rezin-i hü­mayun ara-yı aJ:ıadıfi padişahı olan bir tedbir-i işabet-�arin oldugında şübhe olmayup cümleden eslem ise de yeniçerileriii serkeşlikleri ve her ne taşav­vur ve mütala'aya mebni ise bir müddetden berü anlara tufeyli mesleginde görinen 'ulemadan ba'zı kec-nihadıfi l}aşa' il·-i seyyi'eleri mani'asıyla işbu iki şınıf 'askerin ictima'ında mu�teza-yı emzice-i Etrak ve ahali-i eşnaf-ı mul;ı.telife yek-digerini istir�ab ile devletçe büyük büyük fenalı�lara taşad­dileri taşavvur olunmasa ba�i�aten bu tertib-i celilifi taraf-dan bulunaca�­larını beyan u taşdi� itmişlerdir.

T a y y a r - z a d e A t a 1 07

Anca� bu i ' tirazat-ı mutazammınu'l-mebazirden şarf-ı naz;arla ni�a­mat-ı ' askeriyyeye bed' olunmuş ve bostancı ocagına mensı1b olma� üzere ibtida Levend Çifthgi'nde nil;:am-ı cedid 'askeri icad ve çiftlik-i mezkı1r agası Veli Aga �apucı-başılı� rütbesi ve oca� agası ta 'yiniyle dil-şiid ve el­bise vü eslibalan bi'l-ikmal ta'yinat-ı rı1z-merreleri tedarük ve ta ' limciler tehiyye ve ta' limlerine müdavemet olunma�da oldugı balde Üsküdar'da açı­lan bir ortaya müderrislikden tebdil-i tari� iden 'Ömer Efendi ma'a-�apucı başıh� oca� agası naşbıyla rehin-i imtiyaz olara� Avrupa uşı1h üzere ta' lim-i ' askere devam u i ' tina ve ' AHi'iyyeli 'Oşman Paşa-zade �a<;li 'Ab­du'r-Rabman Paşa ve Bozo� ve Yozgad taraflarında Cabbar-zade ta ' limat-ı ' askeriyyeye ibtida ve Bagdad valisi Süleyman Paşa dabi iki yüz on dört ta­ribinde Hindistan'dan bir İngiliz mu'allimi celb iderek niz;am-ı ' askeri teda­rükiyle veeibe-i şada�ati ifa ve batta on beş taribinde bu 'askerden iki orta �apudan-ı derya Küçük Büseyin Paşa'ya terfi�an Mışr'ı istila iden Fıransa­lu üzerine sev� olunduğından mubarebat-ı müte'addidedeki muz;afferiyet bunlar yüzlerinden rı1-nüma olmuşdur.

Bu tari� ile 'asakir-i mu'allemenifi günden güne mi�darı tezayüd it­dikçe yeniçerileriii re�abet ü ' adavetleri ziyadeleşmekle ve Topal Efendi ile Ijace Münib dabi bir tarafdan yeniçerileri ta'lim ve ateş-i fesadlarını tab­rik-i mirvaba-i keyd ü desayisle [77] teş 'ile devam itdiklerinden devletiii müşkilatı tekeşşür itmege başlamış olması ba�an-ı buld-aşiyanı meftı1r it­mesiyle ber-vech-i meşrı1b ibtiyar-ı inziva buyurmuşlardır.

Şehfd-i Sa'1difi ijayrat ve Müberratı ve Afta Da'ir Tevfui:]J.-i Man�ume

Ija�an-ı ma'ali-eşer bazretleri istita'at-ı devlet ve satvet-i şevke�ini bu şı1retle tanz;im ü itmama himmet buyurma�da oldu�ları eşna-yı vaci­bü'ş-şenayada birço� bayrat-ı cezile ve müberrat-ı cemileye dabi i 'Una bu­yurmuşlardır. Bunlardan ibtida buyurdu�ları Ebi Eyyı1b-ı Enşari ra<;liye ' anhu'l-Bari Bazretlerinin türbe-i şerifesi etrafına sim şebeke ve altun �an­diller i 'maliyle tezyin ve nezdinde va�i ' Fatib Sultan Mebmed {Jan bazret-

1 08 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

lerinin bina-kerdeleri olan Eyyub Cami ' -i Şerifini müceddeden ta' mir it­dirmişdir. Topçı ve ' arabacı neferatı içün Top-]Jane'de ve Begoglı'nda ve ni�am-ı cedid ' askeri içün Levend Çiftligi'nde ve Üsküdar'da ve �alyoncı­lar içün tersanede ve bumbaracılar içün tJaşköy'de �ışlalar ve hendese-l}ane ve tersanede l:ıavz-ı kebir ile Üsküdar sahilinde yapdırmış oldu�lan cesim anbarlarıfi daru's-saltanaya eşedd-i lüzumı bi'd-defe 'at tecrübe vü taşdi� olunmuşdur.

tJumbara-l}ane �ışlası derunında cami' -i şerif ile Üsküdar'da Selimiy­ye J:S_ışlası civarındaki cami' -i latif ve l:ıammam ve Eyyub'da valideleri tür­besiyle medrese ve ' imaret ve sa'ir ebniye-i l}ayriyye vü miriyye aşar-ı ce­lilelerindendir. Saray-ı hümayunufi bagçe içinde te ' sis buyurdu�ları �aşır­lar Top�apu da' ire-i hümayunı ve Şev�iyye ta'bir olunur münhedim İncüli J:S_aşr-ı bi-mişli ve bu �aşrıfi Bag-ı İrem ta'bir olunur bagçe-i cennet-fezası ve mevlevi-l}aneler ta'miri ve daha pek ço� aşar-ı haseneleri vardır. ' Aşr-ı hümayunlarında yapılan ebniyenifi �arafeti nezaket-i tab' -ı hümayunlarına delil-i celildir . UşUl-i cedide üzere top işagası ve İngiltere sefa' ini gibi ge­mi inşası ve Avrupa-karı barut i 'mali ol va�it �a' idesine tevfi�an eslil:ıa te ­darüki gibi edevat-ı I:ıarbiyyeye ve istikmal-i �uvve-i berriyye vü bal:ıriyye­ye ' a�im himmet buyurma�da oldu�ları eşnada a�mişe-i Hindiyye ve Efren­ciyyeden istigna I:ıaşıl olma� içün Üsküdar'da Sellmiyye civarında birço� �umaş dest-gahları bina ve Şam ve I:Ialeb ve Diyarbekr ve Magnisa ve IS-ıb­rıs ve Deyrü'l-�amer ve İzmir ve 'Uşa� ve Burusa ve Mışır ve Trabzon ve sa'ir mensucat i 'maliyle me'IUf olan mahallerde emti' anıfi ilerülemesi içün beray-ı teşvi� ba-batt-ı hümayun evamir-i samiye ve üstadlar isra ve neşr-i 'ulUm u ma'arififi esbab-ı ibtida' iyyesinden olan daru't-tıba' a inşa ve şan'at-ı tıba'atıfi tera��isine sa'y-i evfa ile 'ulum-ı riyaziyyenifi [78] ilerü­lemesini fev�a'l-gaye arzu buyurdu�larından bi'l-al}ire �apudan paşa olan J:S_ırimi Ramiz Efendi'yi l}umbara-]Jane na�ın naşb ve hendese-l}aneyi anıfi ne�aretine ilM� ile Büyük İsl:ıal5. Efendi gibi l}aceler ta'yini ve dersleriii ter­tibi l:ıa��ında Ramiz Efendi ile da'ima mal:ıremane mul}abere itdigi şefira­dan şabit olmuşdur.

Eviadlarını tari�-i ' ulemaya sev� idüp de tabşil-i 'ilm ü kemale sa 'y u kuşiş itmeyen mel}adim-i ' ulemanıfi himmetsizlikleriyle bir l}ayli va�it-

T a y y a r - z a d e A t a 1 09

den berü 'ulema tar!�ına ' arız olan cehalet, iltizam�ı ma-yelzem ve teşa­l)üble tafralar idilmesine ve niyabetlere cahil ve mürtekib na-ehller is­tibdamına cür'etler ve medaris-i ' ilmiyyede tal)şll-i ' ilm ü kemal iden fu­l)ulin-i kirarn l)azeratına ' adem-i ragbet ü ri' ayetler ve 'u�ema-yı �avmifi duçar oldugı cehl ü nadani ve belahet ü ' a�amet ve il)tişam u irtikablar mal)v ile laf�ı ma 'nasına muvafıl5: 'u lema vü nevvab yetişdirüp anları ta' �im ile cühela-yı l)ükkam yüzlerinden al)alinifi duçar oldu�ları me�a­lim-i meşa'ib ü ta'addiyat ve devlete mucib-i bürudet olan mu'amelat-ı gadriyye vü i ' tisafiyyeden istiblaşa himmet buyurma� taşavvurından ball olmamışlardır.

Bilafet-i 'u�ma kendülerine teveccüh itmezden mu�addem ])al ve za­manı müsa'id buldu�ça tal)şll-i şi 'r ü inşa ve batt-ı ta' ll� ile tevaggul ve he­man Iran'daki meşhur Üstad Bace'yi seb�at idercesine fenn-i musi�iyi ta'al­lüm buyurdu�dan baş�a zade-i tab ' -ı hümayunları olma� üzere suz-ı dilara faşlında iki beste ve iki sema'! ve rast-ı cedidde bir beste ve pesendidede bir beste ve bir sema '1 ve büzürgdeki bestelerinin ve malıurda ve ' arazbarda ve şehnazda ve mul)ayyer sünbüle ile şehnaz bfıselik ve tahir dede ve bfıselik­de ve hüzzam faşlında ve şev�-i tarab ve şev�-efzada üstadane şar�ılarınıfi letafet-i negamat u şu'abatı Fetl)iyye ve Agani-i Kebir mü'ellifleriyle I:Ia­�im Fişagoras ve ve Bace Naşru'd-din ve Şafiyyü'd-din ' Abdü'l-mü 'min ve Naşıru'd-din Farabi ve Kemalü'd�din Tfısi ve Şeyb Şihabü'd-din ve Şeyb Ebu ' Ali Sina ve Celalü'd-din Barezmi , ' Aliyyü'd-devle ve'd-din ve ' Ali Şah ' Abdu'l-' aziz-i Kirmani , Şems-i Işfahani , Celalü'd-din Şebüsteri , Mu­J:ıammed Lala-yı Mışri , Bace 'Abdu'l-�adir Seragi ve Receb Çelebi , Tanbu­ri Mel)med Çelebi , Nay-zen ' Ali Ijace gibi üstadan-ı ' ilm-i musi�iye fa' il� olara� müte'abbirinden Dedelik la�abıyla meşhUr Derviş İsma'll Efendi ve Şeh-levendim I:Iafız; ' Abdullah Aga ve Muşal)ib Şali]) Efendi ve Keman! ' Ali Aga ve mu' abbaran mü'eııin-başılı�dan imamet-i şehriyari ile [79] mükerrem İstanbul payelülerinden Cennet Filizi 'Abdü'l-Keri'm Efendi, imam-ı evvel-i şehriyari �a<;li- ' asker-i ma'ali-eşer Tatar Es-seyyid El-l)ac I:lafız; Al)med Kamil Efendi , Şuyolcı-zade Şali]) Efendi, Eyyubi I:Iafız; Ab­med Efendi , Keman! 'AU Efendi , şa'ir-i mahir Bızır Aga-zade Sa'id Bege­fendi ve Ana to lı �a<;li- 'askerligine �adar irti�a itmiş olan imam-ı ş ani -i şeh­riyari Şev�! Efendi , TanbOri Nu'man Aga, Mü'eııin-başı Şakir Efendi bi-

1 10 _ O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

raderi Keman! Muştara Aga, Mü'ezzin-başı Fazıl Efendi , Zeki Mebmed Aga, Kömürci-zade I:Iafı� Efendi , Başçavuş ' İzzet Aga ve çu�adar aga Ra­sib. İbrahim Aga ve biraderi şa'ir-i mahir Çavuş Sami 'İzzet Efendi , Nay-zen meşhUr Muşabib Sa'id Efendi , Mtı 'ezzin I:Iüsni Aga, Çilingirogh Abmed Aga, Mubyi'd-din Aga, Şeh-levendim I:Iafı� 'Abdullah Aga-zade Rif' at Beg , Delial-zade İsma'il Aga, Cevl (?) Seyyid Mebmed Aga-zade Haşim Beg; birOndaki mfisi�i üstadlarından Top-b.ilne b.ıtabetinden ima­meH sultaniye irti�a iden ' İzzet Efendi, Nay-zen başı Çalılı ve Sa'id Dede Efendi , �aşideci-zade İmam-ı evvel Nuri Efendi , Kemani Rıza Efendi , Başmacı 'Abdi Efendi , Şahb Dede, Deflizogh Emin ve İbrahim ve Mirün ve A vatya ve Todoraki ve ijaşköylü Ovanis ve Marl�ar ve Nikogoş gibi üs­tadan--ı meşhfire şehriyar-ı celilü'l-aşar bazretlerinin fenn-i musi�ide olan maharet-i kamil e ve liya�at-ı bahirelerini bi-ba��m teslim itdikleri ekşeri­siniii hsanlarmdan işidilmişdir. Zade-i tab' -ı hümayun-ı şahaneleri olan eş'arçl.an ba'zı nu' Ot u gazel ü �ıt' alan bundan şoiiraki dördünci cildde eş'ar-ı esiaf-ı sel�t�in-i ' i�am bazeriltı babını tezyin itmişdir. Neşir ve inşa­larının selaset ü ' uzübet ü fcşal)ati bazine-i evra�dan ve Şani-zade Ta­ril}i'nde mevcüd b.utut-ı hümayfınlarına müraca'atla ma'lfım olur. Aşar-ı ma�bfıle ve mul)assenat-ı na-ma'düdeleri badd ü l)aşrdan biri'ın olan cen­net-mekan Selim ]jan-ı Evvel eşer-i ' a.lilerine tali ve behişt-nişan Paul) Sul­tan Mel)med ijan l)azretlerine müdani bir padişah-ı bahirtı'l-ma'a.li oldu�la­rı va�ıf-ı başa' il-i celile ve aşar-ı cezile-i cemileleri olan erbab-ı inşaf u ntı­haya ma' lUmdur.

El-l)aşıl devletiii sa'adet-i l)ah içiin biHi-fütur sa'y tı birnınetine niha­yet bulunmaz ve gayret ii l,ıamiyyeti eslaf-ı htımayunlarından ekşerisine �ı­yas olmaz 'ali-himmet, ma'ali-men�abet, b.ub-şuret, pakize-siret, <;iarb-ı rumi) u stıyfıf ve rükub-ı b.uyUI ve tiz-desthkde Toz�oparan ve Behram Aga ve Siisli Feyzullah Aga ve Kitabçı-zade I:Itıseyin Efendi ve �ato I:Iasan Pa­şa ve I:Iaydar Aga ve Aş�ar Paşa ve Tatarb-an Al)med Beg ve Tunush-zade Kaşif ' Ali Beg [80] ve Selman Aga ve Sa'dullah Aga ve 'Aziz Aga'ya bi'l-vücuh rucbam �ahir remy-i siham ve cirid ve tüfeng-endazide ptır-dil ü mahir, ' ulema vü şu'araya ragbeti bahir, melekat-ı beşeriyyeyi sabı� u siltir bir padişah- ı ma' arif-penah oldu�Iarı 'aşnm idrak idenleriii rivayet-i vaşı�a­larıyia mütevatirdir.

T a y y a r - z a d e A t a lll

Efi şofira naz;m itdikleri şi'r olmal,< üzere bir mecmu'ada görilen I.<ıt'adır:

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

1 Kimdir ol kim mey-i şadiyle olup şirin-kam Afia bamyaze-i gam olmaya abir encam

2 Mest-i şahM-yı meserret olamfi J:ıah budur Gah peymane çeker gah bumar-ı alam

Mervidir ki bu I.<ıt' ayı naz;m itdiklerinde zirine "kelamım \}atm oldı" 'ibaresini tal)rir buyurmuş ve lede'l-l)isab şehadetlerine tarib çıl.<mışdır. ("1 222) . Fal.<at bu I.<ıt'a şu'ara-yı eslafdan biriniii mecmu'asmda mu'abbaran görülmüş olmasına naz;aran sünul:ı-ı tevarüd itmiş olmalıdır.

On sekiz sene sekiz malı tol,<uz gün serir-i saltanatı tezyin itdikden şofira IS-aradeniz Bagazı'nda z;uhUr iden IS.abal.<çı ' aş! sini alet idenleriii birin .. cisi şadr-ı esbal,< hastancıbaşı Biifız; İsma'll Paşa ve 'fopal Şeybu'l-isHim ve Münih Efendi ve l,<a' im-mal,<am Köse Musa Paşa ve Murad-zade Murad Efendi ve Ayl,<ır İmam ve Bafid Efendi ve I.<azgani 'Ömer ve �ahvecioglı ve Bayburdlı Süleyman ve sa'ir bunlar gibi nik ü bed-i din ü dünyasım lj::at' a tefekkür itmeyen tı.avenenifi meramlarım tervice hazırlanan IS.abalj::çı Valj:: 'ası'mfi �uhUra getürülmesiyle mulj::addime-i imb§.sım tehiyye idenler ila a\}iri'z-zaman mel'un u mat'un olmalj::da oldulj::lan bedihidir.

ijal' olundulj::dan şofiraki on dört ay l,<adar zaman içinde devletiii dO­çar oldugı al)val-ı ha' ile ve here ü mercifi bal.<l.<-ı ta'rifine birlj::aç mecellenin bavşalası na-mütebammil olmagla bu şeylerin tafşiliit u mub§.kematı bu vu­l.<u' atı yazan müverriblerifi inşaflanna terk ü bavaıe olundı.

'A varn-ı nas böyle şuride-eyyam ile esef ü kederde ve tı.avaşş-ı şada­l.<at-istinas-ı J:ıal,<ayıl,<-şinas tefekkür ü mülabaz;a-i endim-ı kar ile müteves­sid-i enamil-i bayret olaral.< vul5u'atıfi z;uhUr ve buduşından M'ib ü ha'im olan rical-i devletden ba 'zı zevat Sultan Selim ]jan'ıfi i 'ade-i cülusı istib� şal-i vesa'ilini taşavvura başlamışlar ise de ne çare ki bükm-i [8 1 ] �azaya

1 12 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

�arşu gelinmez ve ser-nüvişt-i ezell silinmez. İstanbul'un ]Jalinden ' Alem­dar'ın gafleti ve Ramiz Efendi'nin naş1]Jatini ' adem-i ışgası Q.a�an-ı buld-aşiyanın badl'-i ifnası olmuşdur.

Şeh1d-i sa'1de ihanet iden mela'1n-i l}asırin şöyle tursun kec-na�arla ba�anlar bile cümleten ceza-yı sezalarını bulmuşlardır.

(Mef'ı1lü Fa' ilatü Mefa'llü Fa' ilün)

Kendü elimle yare kesüp virdigim �alem Fetva-yı l}ün-ı na-J::ıa�ımı yazdı ibtida

beyti , kendü çeragı olan Topal Şeyl}u'l-islam ile Mün1b Efendi ve Ay�ır İmam ve sa'ir taraf-daran-ı oca�dan kinaye olma� i�tiza itdigi I::ı1n-i şeha­detlerinde ceyblerinden çı�dıgı cihetle reviş-i vu�ı1'atdan istidlal olunur.

Şehid-i sa'1d-i behişt-nüvid I::ıazretlerinin pederim J::ıa��ında il::ısan bu­yurdu�ları ' atıfet-i eelllenin tevfiye-i teşekküri �abil olamadıgından baş�:a nam-ı hümayı1nları yad olundu�ça ile'I-vefat giryan giryan ]Jikaye VÜ ta'dad ve dela'il ü berah!niyle yad u 1rad itdigi mu]Jassenat-ı teşebbüşat u taşmi­mat ve me'aşir-i niyyat-ı satvet-gayatını taşavvur itdikçe ]Ja�larında seb� iden ]Ju�ı1�-ı mülı1kaneyi ketme mübadir ve ni' am-ı padişahaneyi kafir olan bavene ve 'avene-i mel 'ı1neye da' ir yazılaca� ]Jikayat ne �adar ıtnab olunsa yine ]Ja��-ı ta'rife muvaffa� olamayacagımı beyan ile beraber fart-ı mal::ıab­bet-i mevrüşe ilcasıyla buracı�da şu fı�racıgın iradına dal}i mecbur ol­dugımı 'arz eylerim:

Şehid-i sa'1d-i ma'iili-bed1d bazretlerinin bal'ına damen-der-miyan it­rnek mu�addimesiyle şehadetini tehiyye idenlerden Zer-nişanlı Başeki'nin veled-i mader-be-batası olup l).asbe'l-�aza ve'l-�ader bir aralı� şadarete ge­türilen İsma'il Paşa ve Pandul Topal ' Oşman Paşa kerimesinden Selanik Yenişehri'nde manend-i şu 'ban bey:la-i fasideden gurı1c iden mar-ı bed-te­bar-ı vacibü'd-demar ve mürtekib-i bi- ' ar �a' im-ma�am-ı rikab-ı hümayı1n Köse Musa Paşa ve 'an-aşıl Şırpiyyelü olan ' Abdu'l-Fetta]J ve Ebe Sellm ve Nezir-i bınzir ve ]Jaşeki ve bostancı havenesinden Bagdadlı ]Jaşeki Acı 'Ali ve avadan bostancılanndan Deli Muştafa ile bunlara pey-rev olan bir�aç se­fih-i mel' anet-ken1hifi bir müslimana bilinmesi farz olan iman ve islamın

T a y y a r - z a d e A t a 1 13

farz u vacib ve sünnet ü müstal:ıablarını ögrenmek şöyle tursun şurı1t-ı isla­miyyeden bir kelime şorolsa cevab viremeyecekleri bu babda c ür' et itdikle­ri i]J.anet-i fal:ıişle [82] istidlal ve Aylpr İmam nam şa]J.şın Jpyası ve tatbil,<:-i J.:ıali bunlara hem-]J.ışal oldugına na:?aran taşavvur u ]J.ayal olunabil ür .

Bunlardan efi gar!bi 'Ayıntabi :ijace Münib ve şakird-i ]J.aba' iş-gerdi olup bu felakete ba' is-i müstal,<:il ve re'is-i eşl,<:ıya dinmege şayan olaral,<: bagy-'ale1s-sultana sebeb olan Topal 'Ata Efendiler ile Sultan Sellm1in çe­ragı ve sır katibi AJ.:ımed Fa'iz Efendi1nin lutf-didesi olan İstanbul J..<:açlisi Murad-zade Murad ve :Uafid Efendiler ile ba'zı rüfel,<:asının ve Çelebi Muş­tafil. Paşa gibi nef' u zarr ve ]J.ayr u şerrini idrak itmez , kendüyi bilmez J.:ıal,<:l,<:-ı ni 'met-i vell-ni'meti J..<:at' a tanımaz ve tar11,<:-i şavaba gitmez ve 'illet-i 'arnaya ibtila ile mesaiik-i istil,<:ameti görmez olan birl,<:aç kafirü1n-ni 'am ve satirü11-keremin sı1' -i şant ' larıdır ki bunların 'avaını egerçi cahil ve J.:ıımar-ı la-yefbam u racil oldul,<:larından ve mat'ün u m el 'ün iseler de bunlardan da­ha eşna'ı ziyy-i 'ulemada görinen bugatdır. Çünki bunlar erbab-ı me]J.adim-i 'ulemadan ve nil,<:abet-i eşraf ve meşi]J.at-ı islamiyyeyi il:ıraz iden zevat-ı is­til,<:amet-simatdan Mel:ımed Fa' iz Efendi ve Ra' if İsma'll Paşa-zade İbrahim 'İşmet Begefendi ve Mel:ımed Emin Efendi ve Müfti-zade şey]J.u1l-islam AJ.:ımed Efendi ve Mekki Mel:ımed Efendi ve Mel)med Kamil Efendi ve I:Ia­midi-zade Muştafa Efendi ve Yal:ıya Tevfil,<: Efendi ve Muştafa ' Aşir Efen­di ve Şamani-zade 'Ömer :ijulı1şi Efendi ve Şalil)-zade AJ.:ımed Es'ad Efen­di ve ' Arab-zade Mel)med 'Arif Efendi ve Mebmed Zeynü11-' Abidin Efen­di ve Dürri-zade 'Abdullah Efendi ile fubı1lin-i fi]J.amdan Çehar-şenbeli 'Abdi Efendi , Muşannif Efendi , Palabıyıl,<: :ijace Efendi , Deli Emin Efendi ve daha sa'ir fuzala-yı kirarn ve üdeba-yı ma' ali-ittisamın encümen-i fazl u kemalat-ı ' ilmiyyelerinde bulunmuş oldul,<:ları l)alde selatin-i ' i:?am-ı isla­miyyeye ua'at, Vacibü1l-Vücı1d1a ita' at menzilesinde olup , ana ' adem-i ita' at veya i]J.anet, zib-i gerden-i muval)l)idin olan rıbl,<:a-i islamiyyeti ]].al' dimek olaral,<: ta' iben 'avdet-saz-ı dii'ire-i ita'at olmadıl,<:ça ' ibadeti rehin-i l,<:abı11-i ljuda olamayacağı l)al,<:l,<:ında lisan-ı dürer-bar-ı I:Iazret-i Nebevf1den şeref-şadır olan bunca el:ıadiş-i şabil:ıalarında münderic ferman-ı eelll-i Ri­salet-penahinin tenfizine tıynet-i rediyyelerinde müstal,<:arr olan i]J.anet-i ve­li-ni'met mani ' ve bu vul,<:ı1'at-ı garibe icra-yı ni:?amat-ı devlet-i 'aliyyeyi yirmi sene te']J.ire ba'iş olmuşdur.

1 14 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

[83] _ija�an-ı buld-aşiyan bazretlerinifi sebeb-i bal' u şehadetleri olanların p'iş-revleri zümre-i 'ulemadan olup ez-cümle Topal Molla buda­vendigar-ı keş'irü'l-aşar bazretlerinin valid-i macid-i hümayOnları Sultan Muştafa _ijan-ı Saliş bazretleri 'ahd-i ' allsinde ya'ni bifi yüz seksen yedi senesinde Şerif-zade Mebmed Efendi'nin meşibatında tari�-i tedrise dahil ve ibtida' -i saltanat-ı Selim ljani olan bifi iki yüz dört senesi rebi ' u'l-ev­velinde Edirne mevleviyyeti payesi ibsanıyla evvelin-paye-i i�bale vaşıl olara� on sekiz sene �arfında �at' -ı meratib ve derecat-ı seri ' a ile bifi iki yüz yirmi iki senesi cümade'l-evvelinde �aza'en me'ttefa� mesned-i me­şibata müstaba� görülmüş olmasına na�aran vücud-ı bi-sOd-ı mazar­rat-alOdı yalnız şehid-i sa'id J:ıazretlerinifi çerag-ı dest-efrObt-ı şahaneleri oldıgı blHde itmedigi ihanet ü iftira �almadı�dan ma-'ada budavendigar-ı mebrOr Bebek �aşr-ı hümayOnında tenezzühe ragbet buyurdu�ça Topal'ıfi �aşr-ı hümayOna mul)azice olan saJ:ıildeki nekbet-ban�sinden �aşr-ı hü­mayOnı dür-bin ile tabt-ı ne��areye alara� bal�ıfi sil�Ot-ı na�arını mOcib olur birta�ım ifk ü eradfe müteşaddi oldugı abibbasından işidilmişdir .. _ijacesi şu Münih Efendi ki J:ıa�i�aten her cihet-1 'ulOmda rekz-i liva-i tab­�i� eylemiş fuJ:ıOlin-i 'ulemadandır, cümle-i evamir-i Risalet-penahi'yi bilmernek mutaşavver olmaması ve şakirdi A ' rec Efendi bacesinifi fe­za' iline redif olması ve digerlerinin bıza 'a-i ' ilmiyyeleri bilinemiyor ise de elbette anlar da mürekkeb yalamış bulunması tabmin olundugı J:ıase­biyle bunların şu babda olan cür'etleri rivayat-ı mevşO� ve müte'addid ü mütevatire tabtında olmasa bu buşOşa cesaretleri vehle-i Olada istib'ad olunur. Şu �adar ki pederimifi ri vayat-ı mükerreresinden baş�a yetişdigim zamanın ' aşr-ı mezkura �arabeti ve enderOn u birOnda ' aşr-ı mezkura ye­tişmiş ve bu keşa-keş içinde bulunmuş zevata yetişildigi cihetle anların ifadeleri bunların ihanetleri J:ıa��ında delil-i vazıb bulunmuş ve J:ıatta To­pal ' Ata ,

(Fe'Hatün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe' ilün)

Çünki ma�şudını ne yar u ne pa-daş virür Merd l$:albinde olan kar içün baş virür

me'alinde ol eşnada inşad eylemiş oldugı aniaşılup divanında mevcU.d

T a y y a r - z a d e A t a 1 15

olan matla'-ı münferidi dabi gaddarlığını ve işe piş-rev oldugını vaz ' -ı meydan-ı tecrübe vü imtiban idiyor. l:Iayfa ki şecere-i bi-şemere meşabe­sinde bulunan 'ulema-i merl$:ümenifi Sultan Selim gibi bir padişah-ı zi'-şan-ı şal)ib-eşeri siharn-ı gay:? u garazlarına hedefe almaga cesaretleri [84] dünyadaki il$:bal-i yek-rüzelerince kesb-i rabat u refaha, sa'adet-i ser­mediyye-i ubreviyyelerini degişmelerinden münba'iş olduğında şübhe yol$:dur. B inaberin bunların bu yüzden dünyada gördükleri inkibab u inki­dar dar-ı cezada ugrayacal$:ları ' aıab u inkisarıfi 'unvanı görinür. ' Aleyhim ma-yestal)il$: .

Şehriyar-ı murad-aşar l)azretlerinifi müddet-i saltanat-ı hümayünların­da bina vü ibyasına himmet buyurdul$:ları cevami' -i şerif e ve l$:ışla ve ebni­ye-i bayriyye-i sa' ire la-yu'ad ise de bunlara ve Mışır ve IS.orfa fetbine da' ir ele geçen tevarib-i man:?fime buracıga zeyl olunmuşdur:

Saray-ı hümayundaki Divan Yeri'ne Galata Mevlevi-banesi şeybi Öa­lib Dede Efendi merl)umufi inşad eyledikleri taribdir:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'i'lün Mefa'ilün)

Füyüz-ı sırr-ı ilhamıyla Galib geldi bir tarib " Selim ijan yapdı hem-tal$:-ı felek bu cay-ı divanı" ( 1202)

Bumbaracı IS.ışlası'na taribdir:

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Yapdı Galib oame tarib-i ' alem-efrazını "Daver-i mülk 'asker-i manştireye yapdı mabal"

Beray-ı IS.ışla-i Top-bane-i 'Amire:

(Mefa'ilün Mefa'i'lü:n Mefa'ilü:n Mefa'ilü:n)

İrişdi müjde-i taribi Galib çarb-ı çarümden "Mücedded l$:ışla yapdqopçıya:na şah-ı gerdı1n-dih"

1 16 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Beray-ı �ışla-i 'Arabaciyan:

(Mef'ı1lü Mefa'ilü Mefa'ilü Fa'ı1lün)

Nasa didi taribini tebşir ile Galib "Bu �ışla yapıldı yeni gerdune-keşana"

Beray-ı Döküm-b-ane:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'ilün)

Dtdim bu mışra' -ı taribi Galib eyleyüp tal)sin "Döküldi �aleb-i ma�bı11 ü matluba döküm-b-ane" ( 1210)

Galata Mevlevi -b.anesinifi ta 'mirine tarib.dir:

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Yapdı bu dergahı pak u hem cedid "Bifi iki yüz altıda Sultan Selim"

Beray-ı ta'mir-i Sema'tı.ane:

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Geldi bir mışra'la Galib afia tarib-i bülend '"Ayn-ı resm-i asuman-ı bi-bedel meydan-ı 'aş�" ( 1 206)

Beray-ı mal)fil-i hümayı1n:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Fa'Ulün)

Bina oldu�da Galib didi tarib. "Müsellem şeh-nişin-i padişahi " ( 1 206)

Beray-ı Şadurvan:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Didim taribini bu şive-i ebdal ile Galib "Bu ab-ı pak-i zibayı içen 'atşana ' aş� olsun" ( 1206)

[85]

T a y y a r - z a d e A t a

�asım Paşa Mevlevi-banesi ta'mirine:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Bu taribiyle Galib nagme-tabsin aldı ney-barnem "Yapıldı devr-i Mevlana1ya bu dem Mevlevi-bane" ( 1 208)

Beray-ı ijumbara-bane:

(Fe'ilatün Fe'iHitün Fe' ilatün Fe' ilün)

Burc-ı baru-yı felekle müte]$:abil tal$:ı "Oldı bu bumbara-bane eşer-i Şah Selim"

Top 'Arahacılar �ışlası1na tarib:

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe'ilatün Fe' ilün)

Çevirüp tıbl$:-ı şalah üzre tıbal$:-ı felegi "Yapdı gerdune-keşan 1$:ışlası Sultan Selim"

Beray-ı Ta' lim-bane-i 'fop-bane:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefii'ilün)

Didim taribini üçlerden istimdad idüp Galib "Müheyya aldı toldı topçılar meydanı top-bane" ( 1204)

Berily-ı B arut-bane:

(Fa' ilatun Fa' ilatün Fa' iH1tün Fa' ilun)

Mışra' -ı taribini gevher gibi Galib didim "Yapdı genc-asa bu barut-biineyi Su}t1l.n Selim"

Beray-ı Barut-]Jane:

(Fa'ilatun Fa'ilatun Fa' ilatün Fa'ilün)

Söyledim Galib bu barut-(ıaneye tarib�i tam "Oldı ibya kimya-yı nuşrete nev kar-gah" ( 1210)

1 17

1 18 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Ber1iy-ı I}.aşr-ı hümayO.n-ı B arO.t-oane:

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'ilün)

Didim bu mışra'-ı bercesteyi tar1b içün Galib "Mübarek-bad bu �aşr-ı nev-bülendi şah-ı islama"

B arO.tufi icad u i 'mali hicret-i ijazret-i Nebevi'nifi ��r�ıncı senesinde vu�O.' buldugını tar1bler hikaye idiyor.

B eray-ı .I}.ışla-i ' asakir-i ni:?amiyye ve cedide der-Levend Çiftligi:

(Mefa'ilün Mefii'llün Mefa'llün Mefii'llün)

Tamam oldu�da ol ' all eşer Galib didim tarib "Bu daru'l-' askeri Sultan Selim'dir eyleyen abad" ( 1209)

TarilJ.-i Atanalı Sururl Efendi Beray-ı 'fop-bane:

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'Hün)

Yapıldı �al' a-asa �ışla topçı ' askeri toldı "Ne mubkem oldı Top-bane idüp Sultan Selim abad" ( 1 205)

Bedy-ı I}.ışlaha-yı 'fop-bane-i 'Amire:

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'ilün)

ljuda Sultan Sellm'i eyledi ibda' ına mülhem "Mu'allem 'askere yapıldı �ışla oldı pek mubkem" ( 1 202)

Beray-ı I}.ışla-i ni:?am der-Üsküdar:

(Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

Sürb-i tüfeng-i bamedir bil no�ta bu taribde "Cünd-i mu'allem �ışlası yapdı yeniden ijan Selim" ( 12 1 5)

T a y y a r - z a d e A t a

Bediy-ı I):ışla-i Cebe-bane:

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe'ilün)

Cebeci fırl$:asına l$:ışla l$:ılındı bünyad " Şeh Sellm eyledi bala cebe-bane icad" ( 1219)

Berily-ı ta'mtr-i }\ulle-i Galata:

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe' ilatün Fe'ilün)

Külehin yapdı Selim Uan yine mümtaz oldı "G.alata J\ullesi abad u ser-efraz oldı''

Berily-ı ta 'mtr-i }\al ' a-i Anapa:

(Fa 'ilatün Fa 'ila tü n Fa 'ilatün Fa' il ün)

1 Ey Sururt söylemiş Tayyar bir mışra' afia Bir de ben buldum ki oldı iki tarib-i celtl

2 " İtdi nev-bünyad Anapa }\al' ası'n Sultan Sellm" "I:Iışnı yapdı Uan Seltın oldı Anapa bi-' adil" ( 1 2 1 2)

Berily-ı Cami' -i Seltmiyye Der-Üsküdar:

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Ol müferril) ma 'bedifi tarl)ın gören8 Her dü-tarib-i Sururt'den ider kesb-i şafii

2 "Zümre-i 'asker içün oldı Seltmiyye mal$:ar" ( 12 19) " Yapdı cami' Uan Seltın aldı cünudından du 'a" ( 1 21 9)

8. Bu mısrada bir kelime eksik yazılmış .

1 19

1 20 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Berily-ı ta 'mir-i Muval5:15:it-bane-i Fatil:ı:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Fa'ı1lün)

Mücevher sa' ate benzer şu tarib "Pesendide muval5:15:it-banedir bu" ( 1214)

[86] Ma' a-!5:aşide Tari b Beray-ı B aniyan-ı Cami' -i Şerif-i Eyyı1b-ı En­şiiri Raqiye 'Anhu'l-Bari:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefii'ilün)

1 Zihi ta' at-geh-i ehl-i velayet kim bu beytullah Matlif-ı evliyadır ta'ifi reh-berde-i matlı1b

2 Başiret-mende gerd-i sabasından iktibal itmek Bal5:ılsa farz-ı 'ayn olmuş ki müjganın ider carı1b

3 Bulundul5:da kerametle münevver meşhed-i 5alid Ki bala genc-i nal5:d-i rabmet-i I:Ial5:'dır o cay-ı ]Jı1b

4 l}_apu açmış muşalline şala !5:ılmışdı val5:tinde Cenab-ı bazret-i Fatib yapup bir cami'-i mergı1b

5 Sevabm afia val5:f itmekle !5:aşd-ı intisab itmiş Anıfi-çündür olur bu ma'bed ol devletliye mensı1b

6 Şefa' at-bahlıl5:da fil-i ceddin işleyüp şimdi Şeh-i 'ali-himem tarz-ı l5:adimin !5:ıldı nev-üslı1b

7 Civarında rıza bazarı dükkanlar alup !5:atdı Kef-i sükkanlarına şalıvirdi cümle zer-mabbı1b

8 Büyütdi niyyet-i pakiyle tatbir itdi bavlısın Derı1nından bina-yı na-becayı eyleyüp meslüb

T a y y a r - z a d e A t a

9 Ebu'l-Fetl:ı-i cihil.nıfi çünki tecdid itdi aşarın O şahı Bal.$:1$: idüp galib ' adusın eylesün maglUb

10 Sururi söyle taribin eda-yı farz idüp anda "Selim ijan'a du 'a !$:ıl aldı ziba Cami '-i Eyyyub" ( 1 2 1 5)

Beray-i Bina-yı ' İmaret-i Mul:ıteril$:a:

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa'ilün)

Söyledi mu'cemle taribin Sururt bendesi "Lutf-ı cı1d-ı padişahiden 'imaret aldı şen" ( 1 205)

Tarib Beray-ı Bina-yı Sebil Der-Nezd-i Saray-ı Galata:

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

ijızr idüp himmet Sururt söyledi taribini "J}.ıldı icra 'aleme Sultan Selim ab-ı l:ıayat" ( 12 1 7)

[87] Tarib Beray-ı Bina-yı Anbar-ı Cedid Der-İsal$:çı:

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

Mülk-i Sultan Selim ijan'da alundı bünyad "Bal$: bu anbar-ı cesimi ide genc-i bereket" ( 1 207)

Tarib Beray-ı Anbar Der-Sal:ıil-i Üsküdar:

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

Tal$:-ı ' alisine şebt eyle Sururt tarib "Bal$: bu anbar-ı bülendi ide kenzü'l-berekat" ( 1 217)

Tarib Beray·-ı J}.ubbe-i Lami'u'n-Nı1r-ı Bazret-i Mevlana:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Sururt na�mına l$:ubbe çevirmişdür yazup tarib "Metanet buldı ya hU künbed-i bala-yı Mevlana" ( 1 2 1 3)

1 2 1

1 22 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Tarib Beray-ı Ta'mir-i Türbe-i I:Iazret-i Sünbül Sinan:

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

Yapdı ziba merl5:adin Sünbül Sinan'ın Şeh Selim "Türbe gülzar-ı cinana döndi gel eyle du'a" ( 1 219)

Tarib-i Cami' -i J$:ışla-i ljumbara-bane-i 'Amire Valide-i Selim ljan:

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

:f$:ışla buldı şan-ı Ka'be ma'bed-i ' all ile '"Asker içün itdi cami' Valide Sultan bina" ( 1 2 18)

Tar1b Beray-ı 'İmaret-i Valide-i Sultan Selim ljan Der-:f$:urb-ı Eba Eyyfib-ı Enşar1 :

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün)

1 Surı1r1 iki tarib ile bir çift itmek ister kim Na�iri her süban-gfiy-ı fuzı11a olamaz asan

2 "Civar-ı ljalid'i lutf u ' atası eyleyüp il;ıya" "Cinan-asa 'imaret yapdı I:ıal5:15:a Valide sultan" ( 1 209)

Tarib Beray-ı Sebil-i Valide Sultan:

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

Ey Surfiri ljızr'ı görsem söylerim taribini "Valide Sultan sebll itdi gel iç ab-ı l:ıayat" ( 1 209)

Tarib-i Ta'mir-i Valide Sultan Beray-ı Mevlevi-bane-i :f$:asım Paşa:

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe' ilatün Fe'ilün)

Mevlevi -bane güzel o ldı zihi sırrullah "Tekye manend-i İrem'dir Dede Sultan yahu" ( 1210)

T a y y a r - z a d e A t a

Tarib-i Va�f-ı Kitab-ı Valide Sultan Der-Cami' -i Şerif-i Eyyüb:

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

Satr-ı taribin Surüri J::ıarf-i men�üt ile yaz [88] "Valide Sultan kütüb va�f itdi na�d-i cüd ile" ( 12 1 5)

1 23

Tadl}-i Bina-yı Mekteb-i Dadı ve ijazine-dar Usta-i Sultan Selim ijan:

(Fa' tlatün Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Naz-perver Usta kim şimdi bazine-dardır Bir zaman dadı imiş ol daver-i devran içün

2 Ey Sururt bace tursun tıfl-ı ebced-oan bilür Şu iki taribe söz olmaz bu nev-bünyan içün

3 "Bu'l- ' aceb mektebdir oldı mekseb-i ecr-i cezil" ( 1 207) "Naz-perver Dadı yapdı mektebi şıbyan içün" ( 1 207)

Fıransa'dan �orfo İstirdad Olundu�da Taribdir:

(Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

Düşmen didi eyne'l-mefer taribine buldum �afer "Sultan Selim açdı sefer �orfo'yı aldı cengle" ( 1 2 1 3)

(Müstef' ilün Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

Dünyayı tebşir eyleyüp hatif didi taribini "Afa�a müjde �orfa'yı aldı sipah-ı Şeh Selim" ( 12 13)

(Mef'ülü Fa' ilatün Mef'ülü Fa' ilatün)

Burnı �ırıldı başmıfi mu'cemle dindi tarib "Çekdi demag-ı mülke �orfa'yı ehl-i islam" ( 12 13)

1 24 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Fıransa Mışr'ı Aldıl,<:dan Şofira 'Akka'ya H ücumında Münhezim 01-dugına Tadb:

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe'iHitün Fe' ilün)

Ric'at itdikde heztmetle didim tartbin "Düşmeni Cezzar Paşa lj:oymadı 'Akka'ya hiç"

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

Gülledir çeşm-i ' aduya nol,<:tası Hldbimifi "Yıl,<:dı tôp-ı l,<:al 'a-kub aldı 'Adş'i ijan Sellm" ( 1214)

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe'ilün)

Gülle yagdırdı ser-i başına didim tartbin "Tôp ile fetb-i 'Ariş eyledi Yusuf Paşa" ( 1214)

(Mefa'llün Mefa'llün Fa'ı1lün)

Sürud nal,<:ş olunsun ' arşa tart b " 'Adudan Şeh Sellm aldı 'Adş'i" ( 1214)

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

Ceng-cı1lar su-be-su toldul,<:da tartbin didim "Başdı Nll-asa al,<:up Mışr'ı cünfid-ı Şeh Sellm" ( 1216)

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün)

�alem serdar-ı ekrem namını dere itdi taribe " 'Adfidan Mışr'ı Yfisufla mü'eyyed Şeh Sellıiı aldı" ( 12 16)

[89] (Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün)

Ebu'I-fetb-i cihan tadbdir gevher-baha na�mım "Sellm ijan itdi bükm-i ceddin icra Ümm-i Dünya'ya" ( 1 216)

T a y y a r - z a d e A t a

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'llün)

İçinden dur düşdükde 'adu 'alem didi tari)J "Cenfni oldı saJ..<ıt Ümm-i Dünya eylesün ral:ıat" ( 1 2 1 6)

(Mefa'flün Mefa'flün Mefa'llün Mefa'flün)

Sü)Jan-guyan-ı ordu laf�en ü ma'nen dimiş tari)J "Bifi iki yüz on altıda alup Mışr'ı benarn oldul.<" ( 12 16)

(Mefa'flün Mefa'llün Mefa'flün Mefa'flün)

V irince )Jah u na-)Jah aldıgın a'da didim tari)J '" Adudan l:ıışn-ı Mışr'ı zur ile Sultan Selfm aldı" ( 1 2 1 6)

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

Ceyş-i cumhürı perişan itdi bu tarf)Jde "Münhezim J..<ıldı 'aduyı Mışr'ı aldı Şeh Selfm" ( 1 21 6)

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

!\almadı fetl:ıinde şekk ü şübhe tarf)Jin didim "Bf-güman afidırdı ceddin Mışr'a cedd-i Şeh Selfm" ( 1 216)

(Mefii' ilün Fe' ilatün Mefa'ilün Fe' ilün)

Görüldi çekdi Fırançe yazıldı tarf)Je " Sürüldi cengle İskenderiyye'den düşmen" ( 1 2 1 6)

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Gayri tarfb isteyen olursa şöyle söyle kim "Şeh Selim iJ..<lfm-i Mışr'ı çekdi aldı ve's-selam" ( 1216)

1 25

'Ayıntabi ]jace 'Ayni Efendi'nin Barut-lJane Çar)Jlarına Tarf)Jidir:

(Mefa'flün Mefıl'ilün Mefa'ilün Mefii'llün)

Görüp kerrubiyan 'Ayni şüreyya dir bu taribe "Yapıldı çar)J-ı barut-ı muşanna' döndi eflake" ( 12 18)

1 26 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

I::Iadde Çarbına:

(Mefa'llün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Yapıldı l)addesi her bir cihetden döndi eflake "�ılındı Şeh Selim'in devr-i lutfında bu çarb icad" ( 12 1 8)

Elek Çarbına:

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

�udsiyan-ı 'arş ider taribirni 'Ayni pesend " Oldı bala tal5: aşdı haleye bu çarb-ı elek" ( 1 2 1 8)

Cila Çarbına:

(Fe' ilatün Mefa'ilün Fe'ilün)

'Ayni ya 15:udsiyan di di tarib "İrdi eflake bu cila çarbı" ( 12 17)

Üsküdar'dakt Tab'-]Janeye:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Muşal)l)il) bendesi 'Ayni didi tarib-i matbu'ın [90] "Üçünci Şeh Selim daru'Hıba'a eyledi inşa" ( 1 21 7)

Kagıd-bane Çar]Jına:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Dırabşan itdi 'aksi necm-i tarib abını 'Ayni "Bu çarb inşa olunca buldı şuyın döndi eflake" ( 1220)

Topçı �ışlasına:

(Fa'iHitün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

Pür-şererdir mışra'-ı tarib-i 'Ayni çün fetil "İtdi topçı l5:ışlası bünyad cı1d-ı Şeh Selim" ( 1220)

T a y y a r - z a d e A t a

(Fe'ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

'Ayniya patlasun a'da göricek taribin "Şeh Selim eyledi topçılara il)ya lpşla" ( 1220)

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'ilün)

Görülse dane-i barut 'Ayni fehm olur tarih " Selim Ban yapdı topçı lpşlasın bu cay-ı ra'naya" ( 1220)

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Eyledi 'Ayni bu tarib asumanı pür-tanin "1\ışla yapıldı zihi ' askerle oldı toptolı" ( 1222)

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Şerer-efşan olur 'Ayni fetil-i mışra'-ı tarih "Bu topçı l$:ışlası a'la yapıldı çatıadı düşmen" ( 1 222)

Der-I}.ışla-i Ni�am-ı Cedid:

(Müstef' ilün Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

'Ayni fetil-i mışra'ım da' im şerer-efşan olur "Ceyş-i mu'allem l$:ışlası bünyad l$:ıldı Şeh Selim" ( 1 2 1 5)

1 27

Beşiktaş'da 1\ılıç 'Ali Paşa Mal)allesi civarındaki zirve-i cebelde med­fOn-ı bak-i ' ıtr-nak olan Müderris Yal)ya Efendi Cami' i ta'mirine Kilar Kethudası Vaşıf 'Oşman Beg'ifi Tarihidir:

1 Valide Sultan malından Selim Ban ' an-şamim Ma'bed-i Yahya'yı il)ya itdi ba-'avn-i Kerim

2 Vaşıfa şayestedir tal:ırit-1 tarib eylesem "Cami' -i ra'nayı tecdid eyledi Sultan Selim" ( 1 221 )

1 28 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Galata Mevlevi-banesi'nin Tecdidine ' Ayıntabi ' Ayni Efendi'nin Ta­ribidir:

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'llün)

ı O benna-yı keramet l)azret-i Manla-yı Rumi kim 'İmaret irdi feyzinden bu tal$:-ı heft-eyvana

[9 1 ] 2 Ney üfler bezm-i 'aşl$:ında degildir şur-ı İsrafil Pelek tennure-i ezral$: geyinmiş geldi devdi.na

3 Kelamı feyz ü ilham-ı ijuda'dır şübhe yol$: aşla Kitab-ı Meşnevi burhan-ı l$:atı' ehl-i ' irfana

4 Nesim-i gülşen-i lutfından irdi şernıne-i })alet Şehen-şah-ı mu 'a��am l)azret-i sultan Selim ijan

5 O sultan-ı keramet-pişe ' adi-endişe şal)ib-dil Mutabıl$: fi 'li nutl$:-ı evliyaya naşş-ı I).:. ur' an'a

6 Kerametle bu vala ban-l$:ahı eyledi ta'mir İnabet eyleyüp ma'nen Celalü'd-din sultana

7 Dern-a-dem dinle neyden 'Ayniya esrar-ı taribi "Nefesle döndi ' adn-abada ya hu Mevlevi-bane" ( 1 206)

Topçı I).:.ışlası'na Diger Tarib:

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

'Ayni ya tarib-i tamım dehre virdi velvele "I).:.ıldı topçı l$:ışlası icad l)ükm-i şah Selim" ( 1222)

ijudavendigar-ı esbal$: cennet-mekan Sultan Selim ijan-ı Şaliş İbni Sultan Muştafa ijan-ı Şaliş I:ıazretlerinin zaman-ı saltanatları derya l$:apu-

T a y y a r - z a d e A t a 1 29

danlarından üçünci teşadüf iden I:Iüseyin Paşa'nın şuhı1r-ı şelaşede rı1z-ı se-şenbe sa' at üçde bir 1$:ıt'ası üç anbarlı olaral$: bal:ıre indirdigi üç 1$:ıt' a se­fa' ine tarfl}dir:

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'ilün Mefa'ilün)

1 Pelek-şan ]]:an Selim-i Saliş'in bu devr-i lutfında Sipihr-i şalişe rif' atde aldı rı1-be-rı1 üç fülk

2 Rezaran I:ıamd ola üçler du'asıyla inüp berden Yedi deryayı itdirdi te la tum sı1-be-sı1 üç fülk

3 Yazılsun 'Ayni ya vefl$:-i müşelleş-veş bu taribirn "Üç aylar yevm-i şalı sa'at üçde indi bu ÜÇ fülk" ( 12 1 1 )

Yalnız Üç Anbarlı'ya:

1

[92] 2

(Mefa'flün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'flün)

Şeh-i berreyn ü bal:ıreyn ab-ı rı1y-ı al-i 'Oşmani Cenab-ı ]jan Selfm indirdi bir dil-cü Üç Anbarlı

Didim tarfi;H tarnın nutl$:-ı ehlullah ile ' Ayni "Yeniden indi üçler birnınetiyle bu Üç Anbarlı" ( 12 1 1 )

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

1 'Aks-i taşvir-i cesimin göricek deryada Oldı l:ıayret-zede engüşt-be-leb ehl-i 'ul$:Ul

2 Ey leyüp seyr ü temaşii di di 'Ayni tari b "İtdi deryaya Üç Anbarlı val$:ar ile nüzul" ( 1 2 1 1 )

Bu aralıl$: valid-i macid-i ma' all mel:ıamid-i hümayünlan Sultan Muş"· tafa ]]:an-ı Saliş l:ıazretleri rül:ı··ı şerifleri içün Gökşu'da leb-i deryada Bab-ı

1 30 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Hürnayun ve Üsküdar ve Yefii Cami' �apusı ve Top-Q.ane ve 'Azab I),:apusı �urbındaki cesirn çeşrnelerden daha dil-nişin sa�fı rnerrner bir çeşrne bina buyurmuşlardır.

lja�an-ı I}.ahrarnan-nişan l)azretlerinifi kemal-i besalet ü şeca'at ve tiz-destliklerine da' ir bir l)ikayecikdir:

B ir gün tebdilen kendüsi tersane ket\}udası �ıyafetinde ser-i ma' ali-eşer-i hümayunlarına içi külahlı fes üzerine lahtir şal tekvir buyurıla­ra� bellerinde tabanca ve yatagan bıçagı oldıgı ve \}ıdmet-i hümayunlannda­ki �urena ve sa'ireye �alyoncı �ıyafetini iltibiisen tebdil olara� Sultan Ab­med Cami'-i Şerifi civarında şimdiki Mekteb-i Şanayi' ifi ittişalindeki Şo�ul­h Mel)med Paşa Cami'-i Şerifi yo�uşundaki tenha mal)allerden aşagı iner iken yeniçeri eş�ıyasından bir sefih-i müsellal) u bi- 'ar ve bir fiisı�-ı müsta­l)a��-ı dar-ı bevar tulumbacı kendü })alinde oanesine gitmekde olan ehl-i 'ırz bir \}atunufi ar�asına düşdüginden çevirerek bir viraneye veya\}ud da­ru'n-nedve-i cehenem-nişaneye götürmek üzere eli yatagan bıçagınıfi �abz-· asında olara� \}atunufi 'adem-i in�ıyadı })alinde cerl) u �atl idecegini beyan idüp "dön 'avret" diyerek cebr ü ill)al)ı artırma�da ve oatun ise "�arındaşım ben ehl-i ' ırzım, evim Küçük Ayaşofya'dadır, çocugum \}astedir, tabibe git­miş idim, eczacı dükkanından 'ilac aldım, işte elimde, şimdi evime gidiyo­rum, inanmazsafi mal)alleye gel şor, baiia ilişme" didikçe zikri müstehcen ü ma'yub elfii:?-ı gali:?a ile zur ve b.ıtab itdigi eşnada \}atunufi na:?arı şehen-şah-ı ' adalet-iktinah l)azretlerine ta'allu� itdiginden \}atun, "aman �apudan ve �al­yoncı din �ardaşlarım, Tanrı Ta'ala Bazretleri ' aş�ına olsun, beni bu ademin pençe-i :?Ulminden \}aHiş idifi" didigine mu�abil şa�i-i mezmum, zikri [93] şer' an memnu' ve mucib-i inzar olan ve küfr ü çlalaleti i ' lan iden ve belki mu­cib-i i 'dam olan şütum-ı gali�a ile sebb itmekde ve belindeki bıçagı nışf-ı süflasına �adar çekmekde iken şehid-i sa'id bazretleri imarnet ü \}ilafet ü })ü­kümet �uvvetleriyle benerindeki yataganı göz irmez şuretde gayet tiz-desta­ne ve babadırane besmele-\}an olara� çeküp tulumbacıya hernan l)avale bu­yurdu�ları gibi şa�i-i mer�umı iki pare iderek oatunı bi'z-zat istişl)ab ve piş-i �adem-i hümayunlarıyla \}anesine işal ü israb ve biraz ' atiyye il)san ve \}av­fını izale ile pek büyük ecr-i cezil istil)şal ü iktisalıma himmet ve saray-ı hü­mayuna 'avdet buyurdu�dan şofira, "Şo�ullı Mel)med Paşa yo�uşında ma�-

T a y a r - z a d e A t a 1 3 1

tül olan tulumbacmın �atil-i meşrO' ı benim, vereşesi var ise mürafa'a-i şer' iyyesine J.:ıazırım" ' ibare-i ' adilesiyle bab-ı ' aliye gönderdikleri batt-ı hü­mayunı müte'a�ib o hafta Yeni Cami'de cum'a selamlığında yeniçeri agası­na J.:ıikaye-i ma-cera ve her zaman bi' ı-zat tebdile çı�up da ehl-i 'ırz ahalinin salib-i rabatı olan bu ma�le vu�'atı men' itmedigi J.:ıalde kendüsini dabi tu­lumbacıya redif idecegini bi -muJ.:ıaba emr ü beyana i 'tina buyurmuş ve bu be� salet-i Rüstemanesi J.:ıa�i�aten yeniçeri agasını ve belki 'umum oca� bal�ını lerze-nak u hiras u dehşet iderek bıtam-ı saltanat-ı hümayunlarına �adar ehl-i ' ırz gürOhına tasallut vu�u' 1 işidilmedigi ri vay et olunmuşdur .

Şehriyar-ı ma'ali-aşar Sultan Selim {Jan-ı Felatun-efkar bazretlerinin ' al,dı başında olan tebe'a ve zir-destanı dil-dade-i maJ.:ıabbeti olup J.:ıatta Ro­mili ve Anatolı ser-keşan-ı a'yanan ve bod-seran-ı Ekrad u 'Urbanı bile emr ü ferman-ı hümayunlarına gerden-dade-i mutava'at u inlpyad olma�dan gi­rü turmad*ları meşhUr u ma' lUmdur.

Seyyi'e-i bal ' ına sebeb-i müsta�ill olup da bu hadire-i nadire-i hevl-engizden tolayı bütün memalik-i mal:ırusenin muşab u müte'ellim ol­masına alet olan Topal Şeybu'l-islam dabi va�'anın �uhurından hernan bir iki mah şoi'iraca aç*dan açıga i�har-ı nedamet ü peşimanide meslubu'l-ibti­yar oldugına da'ir hem-meslek ü hem-eelisi bacesi olan ' Ayıntabi Münih Efendi'nin rivayet itdigini ibtida muma-ileyhifi ve şonra na�ibü'l-eşraf Şıd­di� Molla Efendi merJ.:ıumufi ve mu'abbaran pederimin imaını olan [94] Muştafa Efendi na�l u J.:ıikaye ve bal '-ı Selim ljani'den ' aşr-ı ' ali-i MaJ.:ımud ljani'ye �adar olan on dört malı �adar bir zaman içinde memalikde cere­yan-ı nüfUz u aJ.:ıkam şöyle tursun , daru's-saltanada bile icra-yı şer'iyye ve siyasiyyenifi eyyam-ı ta'tili dinmege şayan olur şuretde bir teva��uf u bay­ret-i rü'yet ve urour-ı idare-i a�tar u enbada ' adem-i inti�am u �udretle te­nezzül-i idare şuret ü emareleri ru-nüma-yı mir'at-ı bedahet olmuş idi.

Memalik-i mabruse-i 'Oşmaniyye'nifi idaresi hernan "el-bükmü li-men galebe" baline geldigine J.:ıa 'ir ü ha'im beyan-ı te'essüf itdigini bika­ye ider idi. I:Iayf-şad-bayf ki A 'rec Efendi'nin ' aleme fetva virür iken dur-endişane hareketden gafletine "kar-ı evvelde kişi ' a�ıbet-endiş gerek" naşibatıyla ' amil olamamasıyla tecrübesizik balinde idare-i urour-ı devlet­deki cehlini ' ilaveten i 'lan u işa' ata mübaderetle rivayete göre o cür'eti ço�

1 32 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

geçmeden kendüsini daiji hayir ü ha'il itmiş ise de ci-fa' ide ki öyle bir pa­dişah-ı dil-agah ga'ib idilmişdir.

Müverri]J ' Ayıntabi ' Aşım Efendi'nin Taribindeki Uatası

Şehid-i sa'id Sultan Selim-i gufran-nüvidifi 'aşrı ve�ayi ' inden dev­let-i ' aliyyenifi i 'lası ba��ındaki büsn-i niyyat ve teşebbüşat u icra'atı eger­çi 'Ayıntabi 'Aşım Efendi tariijinde münderic ise de müverriij-i mı1-ma-ileyh zu'm-ı istib�a�ıyla çarçabu� irti�a itmek istedigi meratib ü mir�a­ta şu' ud idemediginden ve ekşer bu ma�fıle şabib-eşer ü hünerifi bilye-i sey­yi 'elerine munzam olan kibr ü gurur u nabvet kendülerini meslı1bu'ş-şu'ı1r mecbur-ı enaniyyet iderek bu cihetle muma-ileyh tari�-i şavabdan 'udul ile şehen-şah-ı Felatun-nüha bazretlerinin ' aşr-ı ' ali si vu�u'atını zu'mınca mu­bakemeye ibtidar itdigi şırada padişahıfi başa za 'f-ı �al bine zu 'm u zehab ile ba'zı ta'birat-ı gali�a-i Türkane (?) ve ta'rizat-ı bi-edebane-i mütekebbira­neye cür'et itmesine başiet-i rediyyesinden neş 'et itmişdir, dimekden baş�a ma'na virilemez. Bu ma�iile garazlı sözler ve gaverli (?) bikayelerle taribini su�ı1t-ı büsn-i na�ara sebeb olur şOretinde teşviş ü te 'life tenezzül itmiş ve şehen-şah-ı ma' ali-iktinahıfi başa' il-i celilesine va�ıf olanlar taraflarından müverrib-i muma-ileyh melfim u mat'un olma�dan baş�a bir şey istifade idememlş oldugından bu balde bu fı�ralar içün anıfi taribine müraca'atdan ise mevaliden Ş ani -zade Mebmed ' Ata'ullah Efendi ve enderundan müfiz me vali den Tüfengçi -başı 'Arif Efendi ve ricaiden M uştafa N e ci b Efendi ve sa'ir bi-garaz zatların tarib [95] ve mecmı1' a vü mecelleleriyle Cevdet Paşa Taribi sekizinci cildiniii iki yüz altıncı şabifesinden bed' ile ila abirihi mü­taıa' a buyuruldıgı b§.lde bi'l-etraf iktisab-ı vu�uf u ma'lumat buyurılur.

Pederim Tayyar Efendi'nin Enderı1n-ı Hümayundan Çeraglıgı

ljudavendigar-ı buld-aşiyan Sultan Mabmud ijan efendimiz bazretle­ri pederimi bulundıgı baş-lalalı� me'muriyetinde bir sene istibdam ve istib-

T a y y a r - z a d e A t a 133

�dilpndan ziyade ikram ve ma�har-ı eltaf u en'am buyurdul5lan eşnada bu mişillü emek-darana ma)J.şuş mablül olan nan-parelerden şahinci-başılıl5 nan-paresi kendü taleb ü istid'asına mebni ibsan ve dergah-ı ' all l5apucı-ba­şılıgına ' ilaveten )J.aşşa silabşorlıgı rütbelerini tevcih ü ' ilave ile ma�har-ı el­tM-ı firavan buyurmuşlardır .

]jane ve ba'zı levazımat tedarükine medar olmal5 irade-i meka­rim-'ade-i mülukanesiyle Selanik a'yanından olup ol eşnada bila-veled irii­bal iden Çorbacıoglı'nın canib-i miriye ' a'id olan mu)J.allefatının l5abzı me'muriyetiyle yirmi dört senesi evabırında Selanik'e i 'zam ve büsn-i it­mam-ı me'muriyete muvaffal5 olundugından bu )J.ıdmeti mul5abili ibsan bu­yurılan ' atiyye-i seniyye ile müstagral5-ı babr-ı in'am u ' inayet oldul5dan şonra te'ehhüle ragbet ve bu ' aciz-i namıl5u'l-buruf ile ikişer sene faşılalu ljalll Edib ve Mebmed Emin nam üç nefer evlad ile na' il-i lutf-ı eelll-i Ce­nab-ı Rabb-i 'İzzet olmuşdur.

Pederirnifi 'Uşa]$. ve Selanik ve Yanya ve Manastır'a Me' rnü­riyeti

Jjudavendigar eyaletinde Kütahya sancagına mülbal5 'Uşal5 l5azası voyvodasının su' -i bareket ü tedbirinin tevlid itdigi şuriş ü i]Jtilalin indi fa 'ı içün ahalisinin istid'ası üzerine yirmi altı taribinde me'muren 'Uşal5'a ' azi­met ve üç malı �arfında büsn-i )J.ıtam-ı maşlabatla abilllden bir şey l5abt1l it­meksizin bila-a)J.z-ı ücret ü )J.ıdmet'avdeti şehen-şah-ı l5adr-dan bazretlerinin mab�u�iyyet ve tezyid-i teveccühat-ı ' aliyye-i mülükanelerine sebebiyyet virdigi evanda Baba Paşalıl5'la meşhUr u mü te' arif olan Rumili valisi Pelıle­van İbrahim Paşa ile Yanya valisi Depedelenli ' Ali Paşa'nın ba'zı )J.uşuşdan tolayı beynlerinde tezad u bürudet 'arız olması eyaleteyn meşalibiniii ke­şa-keşini mucib oldugı bal515ında mahallerinden gelen feryad-nameler ez­han-ı vükelayı tabdiş ve çünki zikr olunan eyaletler nazük maballer oldugm­dan ve )J.uşuşiyle Yanya eyaleti Mora'ya mücavir olup orada 'All Paşa gibi bir vezir-i şehir-i şabib-tedbir ü [96] il5tidarın vücudı ehemm ve Arnavud­lul5 1,<ıt'asının ekşerisini şamil olan Manastır da)J.i Pelılevan Baba Paşa gibi

134 s m a n l ı S a r a y T a r i h i

tehdidini i�a'a �adir bir müşir-i dilirifi buzunndan Hi-büdd ü elzem olma­sıyla işbu münasefenin bir an a�dem indifa' ı çaresinin istibşali efkar-ı vü­keHiyı rehin-i teşviş itdiginden te' lif-i beynenayiye sözi mü'eşşir, mücerreb ü 'afif bir me'mur tedarüki taşavvur u teftiş ile sinn ü sıu ve dirayet-i bal ü bayşiyeti ifii-yı naşibatle te ' sire müsa'id mücerreb bendegandan der-bıi�ır idilenlerin esamisini mübeyyin ta�dim olunan telbiş-i 'iHiye cevaben , "bu buşuşa Tayyar Efendi'nin me'muriyyeti kendüsi.ne bi't-teblig ba'zı ifadat-ı şifahiyye tevdi' olunma� üzere taraf-ı hümayunumuza gönderilsün" irade-i seniyyesini mutazammın şeref-şiidır olan batt-ı hümayun üzerine bab-ı 'ali­ye celb ve me'muriyyeti tefhim olundu�da ol evanda sinni sekseni

oldugı cihetle 'arz-ı i' tizar ve 'afvmı istid'aya itmesi. üzerine batt-ı hümayun ira'e ve ba'zı neşayil:ı-i mü'eşşire ' ilave buyurolmasıyla bi'i:·-zarure �abUl ve oradan buzur-ı hümayuna müşUl oldu�da egerçi sinni şernanini tecavüz itmiş ise de hey'et ü endamı henüz altmış yaşmda gibi göstertır şaglam ve dinçce göründiginden buzur-ı hümayuna rub-say-ı mes-

oldu�da budavendigar-ı merabirn-aşar bazretleri "Tayyar şa'aWih ibtiyarlamamışsm, va�ı'a gidecegin maballer uza� yerler i.se de me'mur olduğun bıdmet pek mühimdir. Paşaların ikisine de benden söyle , Şırbistan'ın ibtilah ve a'damn su' -i bareket ü niyyatı ma'lUmlandır. Bu va­�itde devlet-i 'aliyyemiz aşdi�asmın igraz ile uğraşmaları reva degildir. Na­?-ar-ı şahanemiz cümlesi ba��mda siyyandır. Aşbab-ı isti�a.meti evladım gi-­bi sever ve erbab-ı se�ametifi terbiyelerine müsara'atı veeibeden 'add ide­rim. Güzel geçinsünler, meşahb-i devlet-i 'aliyyemizifi isti�ametinde ittifa� itsünler, ittibad-ı şadı�aya devam itdikleri biilde büsn-i teveccüh-i hümayu­numuzı tezyid ve celb itmiş olurlar. Şabşiyyat u ıatiyyat ile ugraşaca� za­man degildir, şimdiye �adar taraf-ı şaMnemize va�i' olan mürika'atlanmn tervicinde teriibi vü te'ebbur idilmedi ve a�dar u refahlarmda ve 'arz itdik­leri buşuşatın muvaf*-ı müsa'ade vü mesag olanlannın is'afmda tereddüd olunmadı. Artı� bunca lutf u müsa'adeye i�tiran olunma�da bulunmuş iken anlar gibi �udema-yı bendegandan bekledigim büsn-i bıdmet yolunda müt­tabidane mu'aşeret ve taraf-ı hümayunumuzı ve tebe'a-i. şadı�amızı boşnud idecek bıdmetlere himmet ve muvaffa�iyetle teşekkür-i eıtaf-ı Bazret-i [97] ijuda'ya müdavemet itmelidir. İnşa'alHl.h selamet gider gelürsün de seni celb ider, meşhUdat u mesmu'atıfidan istil:ışal-i ma'lümat iderim. Bazn' ora-

T a y y a r - z a d e A t a 1 35

lara gidilecek, �ulagı delik bir iki adem beraber götürerek İstanbul'dan çı­�ardı�dan şofira gidüp gezdigifi mal).allerdeki meşhı1dat u mesmu' at ve tal).­�i�atıfiı zabt u tal).rir itsefi de görsek, zira fu�ara-yı ra ' i yy ete pek ço� �ulm ü i 'tisaf u sitem vu�u' ım rivayet idiyorlaro Bu mişillü şeyleri tecessüsle be­raber me'mı1rinifi dirayetli vü sade-dil ve �alim ü ' adilini dabJ tal).�i� u ten­mi�a himmet itmekligifi matlı1bdur. İnşa' allah ber-ve�-i matlı1b büsn-i tes­viye-i meşahl).le ' avdetifide mükafat olunursun. 'Uşa�'dan bıdmet �abı1l it­medigifie ba�� itdim, fa�at bu lJ.ıdmetde gidecegin ademlerifi ve hele Tepe­delenli'nin b1Hi müsa'id oldugmdan ikram şadedinde olurlar ise redd eyle­me. Zira idecekleri ikram bazıne-i şaMnemizden dimekdir. Silal).dar agaya tenbih itdim, sana yirmi beş bin guruş yol barçhgı da virecekdir. Bi'l-farz orada aram u i�ametin uzayup da bu tarafa bir şey yazılma� Hlzım geldigi balde l�apuya yazacagın kagıdın bir danesini ve faraza �apuya yazılması münasib olmayup da benim babtr olmal,dıgımı tensib itdigifi buşuşatı silab­dar agaya bitaben yaz da imam 'Abdü'l-Kertm Efendi'ye gönder, ben am görürüm. İnşa' allah muvaffa� olursun, haydi I:Ia� seHlmet virsün , bir hafta­dan ziyade eglenme, hernan ' azimet eyle" deyü teşvi� ü taltif buyurmuş dugmdan emr ü ferman-ı hümayuna imtiş!Hen bir hafta ;ı:;arfmda bareket ve tedarük itdigi tabt-ı revan ve ba'zı rehvar ile Manastır'a ve Yanya'ya gidüp ber-ve�-i dil-bah-ı ' ali beş mah :.f:arfmda müreffehen ' avdetinde büsn-i ifii-yı emr-i me'mı1riyyeti bab-ı ' alice dabi ma�bUl olara� Q.u:lur-ı ba:lret-i padişahiye celb ile taltif ve vuHlt-ı müşartm-ileyhamn ' arz itdikleri ücret-i bıdmetden pek de tereffüh idemedigi tebeyyün itmekle bu def' a dabi yirmi beş bin guruş ' attyye il).samyla rehin-i meserret buyurulmuşdur.

Ol va�itler l].aşşa silabşorhgma ' ilaveten �apucıbaşı olanlardan orta �apımufi iki tarafmda el-baletü haz;ihf mevcı1d olan �ullelerifi birisinde bi'l-münavebe her gice bir ıatıfi nevbet b�klemeleri �anun oldugmdan bu nevbeti �apucılanfi eskilerinden �apucı-başılanfi çavuşlan ma�ammda olup "döşelikçi" ta'bir olunan me'mı1r baber virdikde nevbeti gelen �apucıbaşı ba'de'l-' aşr saray-ı hümayı1ndaki orta �apuya ' azimet ve �ullede beytutet it­mesi İstanbul'da bulunaca� �apucı-başılarıfi ' adedine na;ı:;aran [98] egerçi yirmi günde bir ancal,c vu�u· bulur ise de şayfen ve şı.ta'en , sinnen böyle bir zal,ımeH müteselsileye mütel)ammil olamayacağından nan-paresinin külli­yen te�a'üdlige tebdihni 'an-aşıl rüfe�a-yı ibvamndan olan imam-ı evvel-i

1 36 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

şehriyari 'Abdü'l-Kerim Efendi vasıtasıyla bak-i pay-ı hürnayuna ' arz u is­tid'a eyledikde , lJıdemat-ı şadıl}:a-i sabıl}:ası l}:alb-i hümayunı şefl}:at ü mer­I:ıametle rnükerreren is'af-ı ' inayet-i celileye imale iderek ni'rne't-teşadüf ol gün I:ıazır mai:ıl:Ul bulunan senevi to�san altı bin guruş şernerelü ve çavuş ge­diklüsi olan Şoma ze'ameti yirmi sekiz taribinde ba-ban-ı hürnayun ve NaiJl-bend Mahallesi'nde Turan-zade f\onagı ' ilaveten 'inayetle na' il-i ' atı­fet-i firavan ve rnünl:ıal olan şahinci-başılıl}:la seferli ketbudası Cü van 'Arif Aga çerag u şiidan olmuşdur.

Bundan şonra pederim evl}:at-ı 'örnr-i ' aziz ve ezman-ı şalal:ı-engizini ' ibadat u ta' ata I:ıaşr ile imrar itmekde iken Sultan AI:ımed tran-ı Şaliş ' aşr-ı ' allsinde İbrahim Müteferril}:a ibtarıyla teşebbüş olunan ni�amat-ı 'askeriy­ye fıl}:rasını pederinden ögrendigini ve devr-i Mai:ımUd tran-ı Evvel'de Ye­nişehir Müftisi-zade Es'ad Efendi ma'rifetiyle mul}:addime-i ni�arnat olara]}: Üsküdar'da yapılan mühendis-IJane ve ve IJumbara-uane ve IJumbara ta'limi ve bu bumbaracıları mühted1 Sellm Aga ma'rifetiyle icra itdirilen tüfeng ta'llmi meşhfidı olara]}: bu teşebbüşat agazının encamı ta' llmat-ı 'askeriyye-· deki il:ıtiyac icbarıyla behe-mal:ıal devlet-i ' aliyye bir gün elbette mu'allem 'asker ve munta�am leşker ve uşfil ü eşer 1l}:a'ına teşebbüş buyurmal5: mec­buriyetinde oldugını istiflıam ve IJuşuşiyle ' aşr-ı 'all-i Sellm trani'deki ni­�am-ı cedidin tertibat ve teşebbüşatının mine'l-ibtida ile'l-intiha içinde ve yirmi üç senesi evabırında eva' il-i 'aşr-ı ' all-i bazret-i Mai:ımud trani'de 'Alemdar Paşa'nın sekban namıyla tertib eyledigi ta'llmli ' asker keyfiyetie­rini pederi Keçeci-zade Şalil:ı Efendi meri:ıurndan mevruş-ı ülfet üzerine oglu 'İzzet Molla Efendi IJanemize geldikçe eşna-yı muşai:ıabetde l:ıikaye eyler idi .

'İzzet Molla merl:ıfimun ol val}:it atabeg-i devlet l:ıükminde bulunan I:Ialet Efendi meri:ıuma kesb itdigi şiddet-i tereddüdi cihetiyle bu l:ıikayatı pederden aldıgı gibi I:Ialet Efendi'ye şatrnış oldugı zaman IJal}:an-ı fir­devs-mekan Sultan Mal).mud tran efendimiz bazretleri yeniçerilerin irza ve­yaiJud iml:ıasıyla ni�amat-ı ' askeriyyeye mul}:addime-i muvaffal}:iyetifi istil:ı­şali çaresinin düşünülmesi IJuşuşına emniyyet [99] buyurdul}:ları vükelasını ve IJuşuşiyle I:Ialet Efendi'yi val}:ıf ve me'mur buyurmuş oldul}:larından mü­şarün-ileyh I:Ialet Efendi bu lJuşuşun sevabıl}:-ı teşebbüşatına val}:ıf bendega-

T a y y a r - z a d e A t a 1 37

nı su'al ü taJ::ıarrf ıtmekde iken J::ıekfmbaşı Behcet Efendi ile ' İzze"iMolla, ar­pa emfni ŞaliJ::ı Ağa ile pederimifi vu�uflarını J::ıikaye ve ikisiniii de müzake­re meclisinde bulunmaları münasib olacağını ifade ider itmez celbleri içün 'İzzet Molla'yı me'mur eylediginden ve pederim ise ol zaman Çerağan sa­l::ıil-saray-ı hümayununufi Yıldız Caddesi'ndeki zirvede Gügercinlik ta'bfr olunur mablaşına münasebetli maJ::ıallede bir bane-i cennet-fezada �afes-ni­şfn-i inziva vü 'uzletle müreffehen dane-çfn olma�da iken bir gün 'İzzet Molla gelüp I:Ialet Efendi'nin da'vet ü selamını tebllğ eyledikde pederim uanesi semtinin müşarün-ileyhifi saJ::ıil-b§.nesi mev�i 'ine bu 'di yy eti ve ken­düsi ol zaman to�san yaşına ya�laşdığından şu'urından istifade idecek ser­mayeden tehf-ser ü balf �almış bulunduğını ma'raz-ı i ' tizarda ityan ve mec­lis-i müşarün-ileyhe müdavemete muvafa�at idemeyecegini mutazammın ba'zı müna�aralar serd ü beyan iderek 'İzzet Molla'yı şavmış ve o dahiyeyi şavuşdurmuşdur �ann eylemiş ise de bir�aç gün şofira tekrar gelerek müşa­rün-ileyh I:Ialet Efendi'nin saJ::ıil-banesi civarındaki Şafayf -zade AJ::ımed Efendi Yalısı'nıfi istfcar u istiJ::ızar olundığını ve bu teklff ü talebe in�ıyad­dan baş�a çare vü tedbir olmadığını ifade ve lüzum-ı imtişalini ira' e idince pederim ziyade muztarih olduğı I:ıalde ne çare I:Ialet Efendi'nin i�bal ü nü­fUz u i ' tibarı derecesi hernan selefi anbar emfni İbrahfm Efendi'yi geçmiş ve idare-i umur-ı devletde nefs-i mütekellim-i va))de mertebesine varmış idi .

Bu cihetle balı u na-balı ol lane-i cennet-nişaneden sa))il-bane-i me­zkura tayeran iderek efendf-i müşarün-ileyh ne va�it taleb ider ise celb ile 'asakirifi ni�amatı müzakere olunur idi. Bu meclise i))zar olunanların ekşe­rfsi l)al):fl):aten 'ul):aladan ve birazı aşdi�adan ve ba'zıları teşbfz-i zihn içün celb olunmuş �urefa ve bayr-bahan-ı lezfzü'l-muşa))abeden olup ez-cümle re'fsü'l-etibba .ijayrullah Efendi-zade ser-etibba Behcet Efendi ve şehr-emf­ni .ijayrullah Efendi ve meclise eşna-yı devamda mal):am-ı sami-i şadareti i))raz iden arpa emini Şali)) Paşa ve 'İzzet Molla Efendi bayr-bahan-ı aşdi­l):adan ve muşa))ib Sa'id Efendi ve Yesari-zade Muştafa 'İzzet Efendi 'gibi erbab-ı ))ayşiyyet ü mu'teberandan ' ibaret bulunmuş idi .

[ 100] 'Asakir-i ni�amiyye tertib ü istil):rarı çaresinin isti))şaline da'ir deveran iden müzakeratda tecrübe-i sabıl):ası ))asebiyle yeniçeriler ilğa olun­madıl):ça mu' all em 'asker tertibi mümkin olamayacağı ))a�l):ında pederimifi

138 s m a n l ı S a r a y T a r i h i

serd eyledigi ma�aleyi Behcet Efendi ve l:jayrullah Efendi ve Şahb Paşa'nın taşdi� eylediklerini mu'abQ.aran Rami Çiftligi �ışla-i hümayunında iken Behcet Efendi l:ükaye eyler idi.

Pederimifi Burusa'ya Nefyi Mu�addimesinifi Z,uhfin

Müşarün-ileyh I:Ialet Efendi bir gün Yanya valisi Tepedelenli 'Ali Pa­şa'nıfi l;:ı.ıdmetinden ne ş' etle efendisini gücendirerek der-sa' ade te iltica itmiş olan Arnavud Poşo İsma'fl Beg'i.fi i 'damı içün 'All Paşa'nın İstanbul'a gön­dermiş oldu�p iki nefer fedayi Amavudlar İsma'il Beg'ifi müste'ciri bulun­dugı Boztogan Kemeri tari�iyle Süleymaniye Caddesi'nin Üçyol Agzı'nda ve bab-ı ser-'askerinifi mu' abbaran mesdud olan Küçük l):oltu� l):apusı �ar­şusmdaki l}anenifi penceresi öfiinde otururken fedayl'lerifi pencereyi hedefe alup İsma'il Beg'e �aşd ile atdı�lan piştov �urşunlan revzeneden içerü dubUl ile otanın tograma dolab �apagına işabetle muma-ileyh şavn-ı ilahi'de bulunduğından Arnavudlar ele geçürülmüş ve bostancıbaşı fururmnda le­de'l-istin�a� Poşo İsma'fl Beg'i öldürmek üzere Tepedelenli 'Ali Paşa tara­fından me'muren geldikleri i�ar itdirilmiş olduğından müşarün-ileyhifi dar-ı saltanatdaki bu cür'eti mu�addime-i 'işyam olduğında şübhe �almadı . Bunun izalesi elzem ise de sizlerin de taşavvur u batıranızı istifham itmek isterim, me'ahnde re'yini te 'min ve ifadesini taşdi� itdürmek i.çün bir bika­ye na�l ile serd eyledigi ma�aleye mu�abil mevcud bulunanlardan cevaba inti?arım ima itmesine buzzar , ser-füru-bürde-i tefekkür ü tereddüd oldu�­lan balde müşarün-ileyh su'alini tekrar itdikde, Behcet Efendi ile 'İzzet Molla pederime işaretle , "efendim, efendi bendeniz cümlemizden esenn ve devirler görmüş oldugı cihetle tecrübesi eslem ü absen olmagla bu lg.uşuşda da re'yinden istifade idelim" didiklerinden I:Ialet Efendi pederime teveccüh­le " gerçek bu şeylerde evvel-be-evvel sizin re'yifiizden istifade itmeliyiz" il­tifatıyla kendi re'yini taşdi� ü mümaşata da'vet yolunda gayet nazükane ve zu ' mmca mütenezzilane va�i' olan bı tab-ı nüvaziş-iktisabına cevaben e ger­çi evvel-emirde "efendimizifi taşavvuratı şa' ibdir, efendiler da'ilerifiizifi ba��-ı 'acizanemdeki ?anları iltifat �abilindendir" diyerek l}oş-nüma sözler-

T a y y a r - z a d e A t a 1 39

le geçişdirmege çalışmış ise de efendi-i [ 1 0 1 ] müşarün-ileyh ibram u ilb:ll) ile su' -i niyyetini şaral)aten taşdil5 itdirmek mal5şadıyla "elbette bu huşuşa na-yı re 'y itmehsiniz" zeminindeki ibramına cevaben "efendim bu babda­ki varid efkar-ı ' acizanemin ' arzına cür'et , benderiizi iltifatınızdan mahrum ideceginde şübhe idemem, mul5teza-yı haşlet-i celileniz siz ' afv buyursanız da M'iz oldugınız il5bal-i ' all hazm idemez" cevabma taşaddisi halen ve ma'nen efendiyi istişareden tenkil ü tendim eylemiş ise de ne çare ki bir kerre sözi meydana l5oymuş ve böyle bir mühim su'alini meskutun- 'anh bı­ral5mal5da çekilecek hacalet ihtiyanna bal5115aten fart-ı il5bah na-mütebam­mil bulunmuş olduğından ve Tayyar Efendi ise mul5teza-yı sinn ü sali ve şa­dal5atmın da 'vet itdigi herçi-bad-abM sahasında puyan olmal5 zahmetini ta­bammüle ilca-yı haşlet-i müstal5imesiyle müheyya ve taşavvur u re'yini 'ar:la bazırlandıgı emare-i halinden ru-nüma olmagla bu cür'etini müşa­rün-ileyh biss itdiginden hafifçe "estagfimHah, buyurun, benim mal5şadım maşlabatın istil5ametini aramal5dır" gibi mütebayyirce na-yı müsa'ade it­dikde pederim Tayyar Efendi , "bendenizifi sinnim badd-i tis'ine reside ol­dugmdan mesafe-i ba'ide şedd··i rable l5udretim l5almadı, lutfen bir yal5m yere seyaJ::ıate müsa'ade buyurun" didiginde , "efendi peder, bu sözler latife ise be'is yol5, ciddi ise gaddar olmadığımı te'min ile iktWi iderim, hernan varid-i batın beyan idin" deyü gayet gevşek elfa� ile tekrar eyledikde pede­rim Behcet Efendi ile 'İzzet Molla'yı göstererek "efendim, efendiler da'ile­rifiızifi ba�-ı ' acizanemdeki }:ıüsn-i �anları ' asakir-i mu'allemenin tan�imi yolunda olan ma'lı1mat-ı sabıl5amı beyan ve bu huşı1şa teşebbüş itmek bu­şuh mütemenni olan muvaffal5iyetifi 'usret ü suhôletini müıakerede meşhu­dlit u mesmı1'at-ı sabıl5amı ityan itmek içün meclis-i ' alinize l5abôl şerefini 15azandırmış ve biraz val5itden berü bu sözün cereyamnda bulundurmuş idi. Bi-luıfihi ve keremihi Ta'ala bu taşavvurat netkestyle işte o ' askerin tan­:.;:im ü te' sisine muvaffal5 oldul5dan şonra Tepedelenli'nıfi ve emşali ser-ke­şanın terbiyelerinde mabıı1r mütala'a olunmaz ise de şimdiki halde serba­dat-ı bil.l5aniyye bu mişillü maballer nice tabşil-i nüfı1ı u bayşiyyet itmiş �e saye-i bazret-i padişahlde l5ıdem peyda ve alıall ce iktisab-ı meziyyet ü şöh­ret iderek ser-keşam yıldırmış olan aşbab-ı tl5tidar u yesann mubafa:.;:alarına !.<almış olmagla esbab-ı mücbireden bir vesile-i cesime-i mübrime baylı1let itmedikçe icabma göre ma'at-taltif [ 102] ve't-tehdid şimdilik bunların ma-

1 40 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ballerinde ib�a ile büsn-i istil;}damlarından baş�a Mtıra bir eslem tari� gele­miyar, zira Tepedelenli Yanya'da ve Yanya Mora civarında ve Mora ljıris­tiyanı ise çend def'a tugyan itmiş ve batta memleket bir�aç kere elden çı�a­ra� Sultan Muştafil ijan-ı Şani 'aşrındaki tugyanlarında bu �ıt'ayı ijıristi­yan isti 'ab itmiş iken Sultan Abmed ijan-ı Şaliş ' ahd-i ' alisinde şadr-ı a'�am Damad Şehid 'Ali Paşa'nın bi'z-zat ' azimet ü mu�afferiyetiyle fetbi­ne muvaffa�iyetinden şoiira mu'al;}l;}aran ufa� tefek bir�aç def'a daha ' işyan itmişlerse de Yanya ve Selanik valileri taslitiyle teskin olunmuşdur. Bende­iiizce evvel-be-evvel 'asakir-i munta�ama tedarüki çaresiniii istibşaline himmetle serbadat-ı ba�aniyyeniii mubafa�a vü tabkimine i�tidar-ı kamile buşt1line emniyyet geldikden ve �uvvet-i �alb iktisabıyla devlet bu cihetle­re ' atf-ı na�ardan azilde l,(aldı�dan şoiira büsn-i l;}ıdmet ü şada�atden egerçi inb�raf idenler olur ise ol va�it emr-i terbiyelerine müsara'at olunsa ol �a­dar st1' -i te ' şiri olamayacagından fa�at henüz serbadler 'asakir-i müstabfı­�adan l;}ali ve abval-i baliye-i mu'amelat-ı memalikden kase-i ma'lt1mat te­hi iken bu mişillü zi-nüft1z u i�tidar olan vülatı büsn-i istil;}dama himmetden eslem tari� batıra gelemiyor, yine efendimiz a'lemsiz" diyerek �at'-ı kelam eyledigi eşnilda I:Ialet Efendi'nin çihresinde derece derece rü-nüma olan ta'abbüsle pencereden tışaru ba�ma� istediginden ' adem-i �abul ü istişl5:al emareleri aiilaşılma�da iken pederim her zamanki tarz ile efendiye veda' it­digi şırada sabı�ları gibi nereye mereye dimediginden "efendim "el-mubli­şt1ne 'ala batarin 'az;im" �aziyyesi varid ve lutfen va�i ' olan istifsar-ı ' iiiiiii­ze ' arz eyledigim cevabıfi egerçi mazarratı nefs-i ' acizaneme 'a ' id ise de bamd olsun boş-nüma sözlerle devlete mazarratı raci' alaca� bir bal de bu­lunmadıgıma teşekkür ider ve demincek ni yaz itdigim vechile mev�i' -i se­yabatiii lutfen bir ya�ın maballe ta'yinini tekrar niyaz iderim" sözile bare­keti eşnasında yalnız "efendi bazretleri , bu zu'm u zehab şeybObet eşeri ol­malıdır, ne ibtimal ki siziii ba��ıiiızda öyle şeyler taşavvur olunsun" söziy­le igfal itmek istediginde "efendim, ' afv buyuracagıfiızda şübhe yo� ise de l.ıii'iz olduguiiuz i�bal şayed hazm idemez �annıyla reca iderim, inşa'alHih ' afv buyururusuiiuz" cevabıyla "fart-ı i�baliii minare 'alemi üzerinde görün­mesiyle oraya şu't1da heves-kar olanların ibtiyatsızlı� 'aleminde bulunara� dOçar-ı [ 103] batar olmalarından �or�ılur fa�at inşa'allah kaffe-i mubatarat­dan maşOn olursunuz" sözüni veli-ni'metimiz olan Sultan MabmOd ijan

T a y y a r - z a d e A t a 1 4 1

efendimiziii ba�lpnda ber-kernal olan teveccühat-ı celile-i ernekdar-nüvazi­lerine ve bıdemat-ı rnesbu�a-i şadı�anesine igtiraren serd iderek \}anesine 'avdet itmiş idi.

Efendi-i rnüşarün-ileyh ba�i�aten her ne �adar ' a�il ü zeki ve kerim ise de ol L<.adar da bod-bin ve garaz-kar oldugını pederirn tecrübe eylerniş ol­dugından \}anesine geldigi gibi şabibe-i beytine bitaben "bize bir iki burc ve carne-şuy ve sa' ire gibi eşya-yı lazırne ve biraz yol barçlıgı tedarük ü tehiy­ye idin ve tebe'adan benimle kim gider ise anlara söyleyin, iki adern bazır u arnade olsunlar ' zira yarınki gün bize seyabat görün di" sözini tefevvuh ey­ledikde bu sözüfi sebeb-i şudurına rna'lurnat-ı sabı�a olmadığından her ne L<.ada� evvelce kendüsinde ' ala' irn-i ' ateh tefehhürn olunrnarnış ise de şayed yefii z;uhUr itmişdir zu 'rnıyla bu ma�ale tabayyür ve i ' tişaşına barnl ile bane­rniz bal�ı rnüte 'essif ü rnüte'ellirn olmuşlar idi .

İrtesi leyle-i rega'ib güni ba�i�aten bir ketbuda beg çu�adarıyla "alay çavuşı" ta'bir olunup rnu'abbaran "de' avi çavuşı" ve şimdilerde " icra cern'iyyeti badernesi " tesrniye olunanlardan bir adern gelüp �ıbrıs ceziresi­ne nefy ü isra ferman-ı ' alisini getirmiş ve ferman-ı ' alide ke'enne bilnesin­de ba'zılarıyla bükilmet-i seniyyeye i ' tiraza cür'et itrnesi sebeb-i nefy ol­maL<. üzere bir bikaye-i bi -aşl u esas m ün deri c bulunrnuşdur.

Çu�adar ve çavuş der-bal pederi al up gürnrüge götürrnek üzere isti' cal itdikleri binde şabibe-i beytine bitaben " işte ben gidiyorum, sen şimdi ber-

. berbaşı 'Ali Aga'ya git, benden selarn söyle , bu sinn ü salden ve efendimi­ze L<.uş-\}anede 'arz eyledigim fedakarane bıdrnet ü 'ubudiyyetiyle yetmiş se­neden ziyade ibraz itdigirn isti�arnetden şonra to�san yaşında iken I:Ialet Efendi'nifi su' aline rnebni virdigirn cevab-ı şadı�aneyi ışga itrnediginden ve devletin başına büyük bela ve vücudına onulmaz yare açrnaga sebeb olma� seyyi' esini irtikab itdikden ma-' ada bu sinn-i şeybübetde bu ernekdan bi-gayr-i ba��ın l}.ıbrıs'da süründürrnek gadrine cür 'et itdigine z;ann iderirn ki şevket-me 'ab efendimizin rnerbarnet-i şahaneleri reva görmez , ben çavu­şı irza ile Hegbeli Ata'da teraL<.�ub iderirn, maball-i i�arnetirnifi [ 1 04] Buru­sa'ya tabvil huyurulmasını bak-i pay-ı hürnayun-ı padişahiden bu gün ıstir­bam buyursunlar" ernrini virerek rnübaşirleriyle beraber gürnrüge 'azirnet itmiş idi .

142 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Pedertm I:Ia]4<ında Sultan Mahmud "ijan Efendimzin Lutf ve Ş al:ıabeti

Bu 'ikizle beraber ol va�it herherbaşı bulunan silal)dar Giridi 'Ali Aga merbumun Fındı�lı'daki yalısına 'azimetle müşfuün-ileyhifi baremi bamme­fendi vasıtasıyla ağa-yı müşfuün-ileyhe ifade-i keyfiyyet eyledikde "baş üzeri­ne" cevabını alup 'avdet itmiş idi. Ol gün abşam üzeri silabdar-ı müşarün-ileyh sa�ası Ya'�ı1b Aga ile Burusa'ya tabvil buyurılan i�amet fermanıyla beş yüz 'aded yirmi beşlik altun ibsanını getürüp teveccühat-ı celile-i bazret-i padişa­hi far�ında ber-�arar olara� ya�ın zamanda celb olunacağını tebşir ü taltif ve bu vechile merJ::ıamet-i celile-i bazret-i veli-ni'met taz'if buyurulmuş idi .

işbu tebşir-i 'ali ve ' atiyye-i seniyye-i bazret-i padişahi süd pederim I:Iacı 'Arif Ağa'ya tevdi'an ve tebe'adan mühtedi Mebmed Ağa terfi�an men­zil �ayıgıyla Hegbeli Ata'ya gönderilmiş ve oradan J::ıareketle Burusa'ya git­miş idi. Burusa'da mera�ıd-ı mutahhara-i Al-i 'Oşman ve sa'ireyi ziyaret it­miş olduğından bu seyfibat-i neticetü'l-menfa'at ol arzı1ya vesile-i na'iliyyet olduğını J::ıikayet ider idi . Bostancıbaşı ' Abdullah Paşa'nın şadareti ve I:Ialet Efendi'nin I}.onya'ya nefyi güni ıtıa�ına müsa'ade-i seniyye-i mülukane ve ' avdet barçlığı olma� üzere beş yüz 'aded yirmi beşlik altun iJ::ısan-ı şahane­sine daha na' iliyyetle der-sa'adete vaşıl oldu�dan şofira li-ecli't-taltif Kütah­ya sancağında ka' in senevi beş bin guruş nemalu Tavşanlu ve Şeyblu ve I:Io­nus ve Kedus nam dört �arye mu�ata'atı nan-paresine ' ilave ve heratı taraf-ı silabdarl:den irsal ü ibsan huyurulmuş idi.

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Di��at itsefi �arfdır 'alem velehle J::ıayrete Tarz-ı mer' iyyatıdır ma�rı1f 'ucab u gayrete

2 inu�am ayinesinde ' aks-i taşvir eyleyüp Ser-nüvişt-i hey 'et-i ta�diri �or ço� şı1rete

neşide-i 'acizanesini işrab ider bir fı�anıfi dabi nezd-i uli'l-ebşara 'arzına mübaderet olunur:

T a y y a r - z a d e A t a 1 43

Şöyle ki pederimifi nefyden ıtlalpyla der-sa'adete vuşulinde Bagçe I>.apusı iskelesi'ne çı�up rükub içün l].anesinden bar-giriniii eelbine [ 105] adem gönderdikde vürudına �adar teva��uf u ara.m itmek üzere Bagçe I>.apusı'ndaki büyük �aravul-l].anenifi ol va�it �arşusında ka'in dul}ani Giri­di Şiikir Aga'nıfi dükkanına girdigi arada orada J:;ıaşıl olan galebeligifi sebe­binden su'al itdikde, I:Ialet Efendi'nin ser-i ma�tu 'ı gelmiş oldugından anı temaşaya ictima' itmişler, cevabını alara� l;ı.a'ir ü ha'im l].anesine rnuvaşalat müyesser olmuş idi .

"Münta�imdir bir adı MevHi'nıfi" rne'al-1 mücerrebi ve ,

(Mef'Ulü Fa'ilatü Mefii 'llü Hi' ilün) Dünya içün vücudını şarf itrnez ehl-i dil Na�d-i I:ıayat merdüm-i danaya bir gelür

neşidesini der-piş ve,

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilün) Rayic olmaz her zaman na�d-i temenna böyledir Aglama ey l].ace kim ümmid-i dünya böyledir

mezayasını tefekkür ve,

(Hi 'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Hi' ilün)

Servet ü samanı insan cem' u terk id üp gider Çünki 'alemdir velehle I:ıayrete cay-ı ma�ar Kimseye ba�i degildir mülk ü devlet sim ü zer Bir l].arab olmuş göfiül ta'mir itmekdir hüner

me'alini müt1Ha'a vü taşavvurla tari�at-ı ' aliyye-i na�şbendiyye rneşafıir-i meşayil].-i kiramından ve Galata Sarayı biieelerinden Geredevi Es�seyyid El-I:ıac ijalil Efendi merbUmdan iniibe itmiş oldugından bundan şofira pa­zar-irtesi ve pençşenbe giceleri şalat-ı ' ışayı cema'atle ba'de'l-eda ifa-yı ayin-i na�şbendiye devam iderek ekşer va�ti mütiila'a-i kütüb ve abibbasıy-

144 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

la muşal)ebet-i ma'arifle güzar itmekde iken lprl,< tol,<uz ramazan-ı şerifin­den üç gün evvel ]Jaste ve bir gün şofira " mu'avvezeteyn" i evrad itdigi ve yüz üç yaşında ' al,<lı başında bulundugı ])al de "Bin yıl yaşasafi a]Jir gelmez safia bir sa'at" me'aliyle terk-i ' alem�i meşal.<l.<at ve dar-ı na'ime rıl)let itmiş­dir. Ral)metullahi Ta'ala 'aleyhi ve ' aleyhim ral)meten vasi'aten.

Tayyar-zade AJ::ı.med Ata Efendi'nin Kendi Terceme-i I:Iali

Terceme-i Namı]$:u'l-I:Iurı1f

Valid-i macidim Tayyar Efendi merl)umufi tercemesinde bi'l-münase­be beyan olundugı vechile bu ' aciz-i bi-vaye bifi iki yüz yirmi beş taribin­de civar-ı hebadan cihan-ı hevaya vürud ve yirmi tol,<uzda şıbyan mektebin­de ta'allüm-i l)urUf-ı heca ile sürud eşnasında otuz bir taribinda baş-mul)a­sebe l,<alemi ru'usına na' il olaral,< otuz tol,<uzda müdavemetle top-lJane kati­bi Beglerbegili I:Iasan Efendi ve biriideri ]jalil Efendi ve I:Iilmi Efendi ve Keresteci-zade 'Arif Efendi himmetleriyle bir buçul,< sene eşna-yı devamda uşfil-i l,<aleme meleke l)aşıl olmaga başlamış idi .

Sultan MaJ::ı.mı1d ljan Efendimiziii Divan! 'All Efendi Cadde­sindeki Flrı1z Aga Cami ' i Pişgahmda Pederime Teşadüf İderek Lutf ve İltifata Ma�har Huyurup B iraderim ljalil Edib Beg İle Bu 'Acizi Enderı1n-ı Hümayünda Pederimifi Mahall-i Neş 'eti Olan Kilar-ı Ijaşşa I):oguşına Cerag Buyurdu]$:lan

I>.ırl,< taribi ramazanında bir gün pederimifi [ 106] Ayaşofya Cami' -i Şe­rifi'ne eşna-yı 'azimetinde Divan Yolu'ndaki Acı I:Iammam l)izalarma vuşu­linde cennet-mekan Sultan Mal)mud ]jan efendimiz l)azretleri katib l,<ıyafe­tinde ve yanlarında bulunan meşhur muşal)ib Sa'id Efendi za'im hey'etinde tebdil oldul,<ları l)alde birlikde Sultan Bayezid Cami' -i Şerifi'ne mütevecci­hen teşrif buyururlar iken teşadüfen rast gelüp pederim zat-ı hümayftn-ı l)a-

T a y y a r - z a d e A t a 145

zret-i padişahiyi gördigi gibi gayet temkin ü meskenetle 15-aldırımdan aşagıya inerek bir tarafa güriz itmek istedigini gösterir bir bal-i edeb-i ' ubı1diyyet ' arz itdikde, l;ı.al5-an-ı Q.uld-aşiyan bazretleri l5:arşusına teşrife ragbetle "Sa'id Efendi maşa'allah Tayyar Efendi pek iQ.tiyarlamamış , gördügime ba:p: it­dim" iltifat-ı ' ali yy esiyle teval5-l,<:ufan isticvabı işrab ider bir bal-i lutf-iştirnal ira' e buyurdul,<:larında pederim J..<:aldınmdan aşagıda turaral,<: "efendim, bu il­tifat-ı şahanefiizifi ve pey-der-pey müstagral5: oldugım ' ataya-yı celile-i mü­lı1kanefiizifi teşekkür ü cevabını seberi buzur-ı I:Iazret-i Bari'de ' arz-ı müna­cat u dürı1d ile ifadan gayri sermaye-i teşekküre malik olmadıgımdan Q.aya­_limde olan birçol,<: arzu-yı tabmid ü teşekkürüfi ' arz u beyanına cür'etdeki iş­bu furşatı neş'e-i iltifat-ı seniyye-i mülı1kanefiizle bayir ü lal . olan lisan-ı 'ubı1diyyet-nişanım fevt itdirdi . Da'vat-ı te'ebbüd-i 'ömr ü 'afiyet-i şahane­iiize devamdan bir an bali J..<:almadıgım Cenab-ı ' Alimü's-sera'ir ve'l-Q.afaya­ya ma'lı1mdur. Rabbim kaffe-i dil-balı-ı hümayı1nuzufi ibsanıyla aşdil,<:a-yı bendegan-ı şahanefiizi müfteQ.ir ü şadan buyursun" sözini ' arza müsara'at it­digini müte'al,<:ib "üç evladın oldugını İmam ' Abdü'l-Kerim Efendi söylemiş idi, anları saraya alalım" buyurdul,<:larına cevaben "Rabbim efendimize mü'ebbeden 'ömr ü ' afiyet ibsan buyursun, efi şofiraki evvelce gitdi , ikisi ber- 'afiyetdir" didikde "istersen anları saray-ı hümayı1na çerag ideyim" bu­yurdul,<:larında çünki ol val,<:it tol,<:san dört yaşında olmagla her ne l,<:adar dinç ve tammu'ş-şu'ı1r ise de mul,<:teza-yı sinn ü sal, bu na' iliyyet-i eltaf ve iltifat-ı veliyy-i ni'met kendüsini kemal-i sürünndan mebhı1t itdigi man�ur-ı hüma­yı1n oldul,<:da, bifi rub ' iyye ' atiyye ibsanını emr ile veda' buyurdul,<:ları gibi soJ5:aJ..<:da bir müddetcegiz aram-ı hümayun ile ' ala mele'i'n-nas fevJ..<:a'Hıad na'il oldugı tebşir-i Q.oşnı1di-i veliyy-i ni 'metifi da'vet itdigi girye-i ıztırari ve kemal-i şevl5: u şadi ile ' arız olan sürı1r u })ayret , meşy ü harekete mecal­den bi-J..<:udret bıragup hernan oradaki dükkan-ı duijaniye l,<:u'ı1d ve ' iJ..<:al-i 'al,<:l u idraki [ 107] merbı1H veted-i veleh ve ma'l,<:ı1d-ı tınab-ı sürı1r u serasi­me ol aral,<: mutayyeben ve mugtenemen tanesine ' avdet itmişdir.

İrtesi silahdar Giridi 'Ali Aga'nıfi sal,<:l,<:a ta 'bir olunur gediklü bıdme­tinde bulunan salifü'z-zikr Ya'l,<:ı1b Aga bi'l-vürı1d bu ' acizle biraderimin en­derı1n-ı hümayı1nda pederimifi mahfil-i feyz ü neş'eti olan vane-i kilar-ı baş­şaya l,<:abül buyuruldul,<:larımızıfi puşulasıyla l,<:anı1n olan otuz birer guruş çe­raglıl,<: al,<:çesini getirmiş ve bir hafta şofira saray-ı hümayuna gidilmişdiL

146 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Cild-i evvelde beyan olundugı vechile saray-ı hümayuna çerag olan agalarıfi oca� va�ffeleri Yavuz SuJtll.n Selim ljan 'aşr-ı ' allsine �adar sene­de bir�aç def'ada tevzf' u na buyurılan ' ataya-yı seniyyeden ' ibaret iken Selim ljan-ı Evvel I:ıazretlerinifi Iran seferine 'azimet-i hümayunlarında ol I:ıavaJide iken ba' zı ten-perver ve tenbel I:ıamiyyetsizlerifi il�a' atı seyyi 'esi ve yeniçeri agasını:fi 'adem-i dirayeti ve zabitanı:fi derece-i kifayede olma­ması sebebleriyle yeniçerileriii İstanbul'a ' avdet itmek istid 'asına teşebbüş ve ışrara cür'etleri ilerüleyüp ibraz-ı şOret-i ' i.şyan ile ]Jayme-i I:ıazret-i padi­şahiye �arşu I:ıareket-i bilgiyaneye cesaretlerinde Ya'�fıb nam bayra�dar-ı cesur def'aten yefiiçeri agahgına irti�a itdirilerek agalıga zi'l-yed olma� üzere enderfın agalannıfi cesur u dirayet-karlarından yefiiçeri zabitligiyle ocaga çıl5-anlmış olan altı zat şırasıyla yefiiçeri agalıgını il:ıraz iderek bu ted­bir ocagıfi inzibatına ba'iş oldugından �anuni Sultan Süleyman ljan ' aşrın­da bunlar niz;am tal:ıtına id]Jal ile yeniçeri agalıgına mevşıl olma� üzere ev­vela otabaşıların müsta'iddanından orta ustalıgına me'mur idilenler yeniçe­ri agalıgı mal:ılUI oldu�da açılaca� �atar agalına ma]Jrec olan çorbacılıga mi�darı beynlerinde mer'i biraz d.' ize i ' tası ve "bölüge el öpdi " ta'biriyle evvelin-derece-i tefeyyüze ta�dim olunara� yeniçeri agalıgı tebeddülinde silsile yüriyerek bölüge el öpen çorbacıları:fi efi eskisi ve altı derece �atar agalıgınıfi evvelkisi olan "ket]Juda yeri" ta'bir olunur manşıba ve tekrar sil­sile vu�G'ında anın ilerüsindeki "orta Çavuşı" ve ba'dehfi " zagarcıbaşı " ve andan şofira " safisoncıbaşı" ve anı müte'a�ib "turnacıbaşı" ve bunufi ilerü­sinde "�ul ket]Judası" ve bundan şofira "yefiiçeri agası" naşb olunma� uşuli mer'i tutulmuşdur . Bunufila beraber ba'zen yeniçeri agalıgı me'mfiriyyetini l:ıüsn-i idareye �ul ket]Judasında [ 108] liy�at görilemedigi I:ıalde yeniçeri agalıgınıfi enderfin-ı hümayfinda silal:ıdar ve çu�adar ve rikabdar agalardan birisine il:ıalesi seb�at itmişdir.

Enderün-ı Humaylin Agalannıfi Yeniçeri 'Ulfifesinden f:liş­şe-yab Olmaları

Bu uşUI ile erbab-ı cerbeze ve cesaretden olup da ustalı�dan bölüge el öpen çorbacılar iki , nihayet üç neferden ziyade olmayup fa�at işbu �atar

T a y y a r - z a d e A t a 147

agalarınıfi ibtidası olan meıkur ket]J.uda yeri me'muriyyetine ba'zen rikab-ı hümayun şolal5:-başılarınıfi me'mfiriyyeti mesbı115: idügi mervidir. işbu 15:atar agaları altı nefer olaral5: ibtida enderfin-ı hümayfindan çerag huyurulmuş ise de tan�im ü ta'dad olunan derecat-ı me'muriyyat u silsile �anuni Sultan Sü­leyman 'aşrında ta'yin ü tal)did olundugından ve bunlar ol val5:itler uşulin­ce enderfin-ı hümayün agavatıyla saray-ı hümayün bademe-i sa' iresine mü­te'allil5: tutuldugı cihetle enderfin-ı hümayun tal5:ımımfi yeniçeri ocagına mensub u merbut oldugını mu'lin olaral5: yefiiçerilere iki l5:ıst 'ulüfe tevzi ' in­de enderun agalarınıfi beherine on beşer guruş ve bir l5:ıst 'ulüfe tal5:siminde kezalik agalara yedişer buçul5: guruş 'ulüfe ta]J.şiş ü i ' tası l5:anüna rabt olun­muş ve l5:ırl5: bir tari)J.inde yefiiçerilerle beraber bu va�ife de ilga olundugm­dan bu 'ulüfeden bu ' acize l5:ısmet olmamışdır.

Zikr olunan 'ulüfenifi tan�im ü ta]J.şişi şırasında ' acemi oglanlar uşu­lini ve altı bölük dirliklerini ve yeniçerileriii me'külat u melbusat ve uşül ü 'actat ve zabitamna ita'at ve eslil)a isti'malinde l5:ışlalannda ve şal)aride tü­feng ta'limi gibi mükellef oldul5:ları esaiibi ta'yin ve bunların cümlesini 15:a­nuna rabt itdigi ve sipahi ve silal)dar ve bölükat-ı erba'a ta'bir olunur 'ulü­feciyan-ı yemin ü yesar ve guraba-i yemin ü yesar ve ' azaban ve cebeci ve topçı ve lagımcı ve top-' arabacı ve müsellem şınıflarına ni� am virdigi cihet­le Sultan Süleyman :ijan-ı Evvel l)azretlerinifi nam-ı hümayfinları "�anunf" laf�ıyla yact olunmuşdur. Ve ol zamanlarda vul5:ü' bulan esfar-ı hümayunda yüzlerinden devlet I:ıal5:il5:aten istifade itmişdir.

Bin İki Yüz IS".ır� Bir Senesi Zi'l-I�.a'desinifi On Dördünci Sebt Güni İdl.d Olunan ' Asak:ir-i Manştire-i Mubammediyyeye ve Bu Zeylde Enderün-ı Hümayün Agalarına Piyade Ta'llmi İcra İtdirildigi

'

Biz yine gelelim şadede, 'aşr-ı Selim :ijani ni�am-ı 'askeri zabitamn­dan 'Oşman Aga nam zatıfi tabrir olunan ' asakir-i manştire-i Mul)ammediy­ye'ye üçli ta'lim itdirmek üzere hem mu'allem ve hem ocal5: agası naşbı ve 'uhdesinde olan Babr-i Siyah Bogazı mul)afa:ç:ası ve �ocaili ve ljudavendi-

148 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

gar eyaleti manşıblan ib�asıyla bin [ 109] iki yüz �ır� bir senesi zi'l-�a'de­nin on birinci ve �ır� senesi baziranının on ikinci , va�' a-i bayriyyenin üçün­ci şebt güni Aga }:Iüseyin Paşa'nın 'asakir-i manşüre-i Mubammediyye ser- 'askerligine iş 'ad ile yeniçeri efendisi }:Iacı Şa'ib Efendi'nin ' asakir-i manşüre ne�aretine ve ketbuda katibi Mebmed Yekta Efendi'nin manşüre baş kitabetine ve Vay Belim Abmed Aga'nın suvari mu'allimligine ve Ab­med Usta'nın tıranpet meşl,<:ine me'müriyetleri eşnasında şehid-i sa'id 'aşrı zabitanından �almış ve enderün-ı hümayünda bazine �oguşı agavatından bulunmuş olan çu�adar Mebmed Emin Aga enderün-ı hümayün agaları mu' allimligine me'mür olaral.< el-Mletü hazibi icra olunma�da olan Fıran­sız .ta' llminden evvel "üçli ta'llm" ta'bir olunur üç ve güç barekeli ' indi bir üslüb ta' llmine mübiişeretle bir�aç malı bunufila iştigal olundugı eşnada bi­raderim ijalll Edib Beg ile bu ' aciz-i namıl,<:u'l-burı1fun mu' allim agalar sil­kine dabil olaral,<: evvel-emirde şırınaltea ma'i çu�a elbise ve ma'i çu�a üze­rine mşfı şırma işleme şubara ta'bir olunur bir kisve iksa olunmuş idi . .f\apudan-ı derya ijusrev Mebmed Paşa donanma-yı hümayün ile eşna-yı 'avdetinde İzmir'e ugrayup bin iki yüz on yedi taribinde Mışır'da tertib ü ic­ra itdirdigi Fıransız ta' li mine val,<:ıf bir mu ' all im Fire nk tabarri itmekde iken Fıransız 'asakir-i ni�amiyyesi çavuşanından mu 'abbaran ijurşid deyü şöh­ret bulan bir Fıransız mu'allimi İzmir'de bulunara� heray-ı tecrübe icra it­dirdigi ta'llm mul,<:addema on yedi taribinde Mışır'da icra itdirdigi ta'llm ol­magla müma-ileyhi bi'l-istişbab hernan İzmir'de ve gemilerde memlüklerin­den ve gemi 'askerinden tertib itdigi bir tabura bu ta' Ilmi i cra itdirüp başla­rına fes iksasıyla der-sa 'adete vuşülinde her devletde cari olan bu ta'llm ol­dugını şadr-ı a'�am Sellm Mebmed Paşa vasıtasıyla bak-i pay-i hümayüna 'arz eyledikde bir gün Gül-l}ane l,<:aşr-ı hümayünı bi't-teşrif müşarün-ileyh ile ' asakir-i mu'allemesi Gülbane Meydanı'nda celb olunara� icra itdirilen ta'llm man�ür-ı hümayün oldu�da ba' iş-i mab�ı1�iyyet-i şahane oldugını müte 'a�ib Aga }:Iüseyin Paşa'nın ijudavendigar eyaletiyle Babr-i Sefid Bogazı mubafa?:asına, ijusrev Paşa'nın ser- ' askerlige, B abr-ı Sefid Bogazı munafı?:ı Darendeli 'İzzet Mebmed Paşa'nın l.<apudanlıga me'müriyetlerini şadr-ı a' ?:am bi't-tensib buzur-ı hümayüna ' arz ve �abı11 itdirdikde ijusrev Paşa ser- 'askerlikle iş 'act ve Aga }:Iüseyin Paşa 'uhdesindeki ijudavendigar [1 10] ve .f\ocaili sanca�larıyla Bogaz-ı Babr-i Sefid munafa?:asına na�l ü

T a y y a r - z a d e A t a 149

ib'ad olunmuş idi . Enderun mu'allimlerine ta' limci farz olunan çu\<.adar Mebmed Emin Aga'nıfi gösterdigi ta ' lim oca\<. agası 'Oşman Aga uşulinde ruy-ı arzda efi evvel ittibaz olunan pek \<.adim bir ta'lim olmagla Fıransız ta'llmine bi't-tebdil müşarün-ileyh ij:Usrev Paşa'dan istenilen ta' limcilerden B urusalı Muştafa Şabri Aga ile Abaza cinsinden ve Maçan \<.abile-i mu ' te­beresinden Çerkeslikle te ' arüf itmiş olan salifü't-terceme ' Abdi Aga'yı bazi­nedan ijalil Rif' at Efendi'ye terfi\<.an göndermiş idi .

Bunların vürudında ijusrev Paşa'nın müfizi olan bazine \<.oguşına çe­rag olara\< bazine ve kllar ve seferli \<.oguşlarından inti]Jab olunan yirmi ne­fere bu ' aciz da]Ji da]Jil oldıgım l)alde piyade ta' limini icra ve ' adedlerimiz

. iki yüze iblag olundu\<.da oa\<.an-ı besalet-nişan bazretleri tebdil-i hey'etle binbaşı ma\<.amında ve sır katibi Muştafa Nuri Paşa ve ma-beynci Şakir Efendi ol va\<.it ta'biratınca "erkan" ve şimdiki tefevvühce "yaver-i barblik" bıdmetinde nezd-i bazret-i padişahide bulunara\<. bir müddet ba'zı meyadin ü bevacti vü şal)artde piyade ta 'li mi icra olunmuş idi .

Enderfin-ı Hümayün Agalanndan Tert1b Olunan Müs1�a Tal$:ımı

Bu aralı\< enderı1n ve darü's-sa'ade agalarından bir banda musi\<.a ter­tib olunup bunlara agalardan No\<.ta Mebmed Efendi birinci ve ijalil Efendi ve 'Oşman Efendi ve kiH\.rdan Edib Aga ve ijasan ijace ikinci derecelerde zabit ta'yiniyle işbu tam banda birta\<.ım musi\<.ayı mükemmelen ta' llm it­rnek üzere tebe'a-i ecnebiyyeden Mösyö Mankel9 ve mu' abbaran Sinor Do­nizet10 usta ta'yin olundu\<.dan şofira süvari borazanı Vay Belim Abmed Aga ve tıranpeteci Abmed Usta'ya bacet \<almamış ve ol va\<.it bu musi\<.aya da]Jil olanlardan ijalil Efendi mir-alaylıga, Yesari -zade Necib Paşa fer1\<.lige ve 'Oşman Paşa livalıga ve \<.a' im-ma\<.am-ı rikab-ı hümayun Rüşdi Paşa bira­deri-zadesi ' Atıf Beg \<.a' im-ma\<.amlıga ve el-l)aletü hazibi ber-bayat olan İbrahim Paşa livalıga \<adar irti\<.a iderek bu güruha dabil olan biraderim ija-

9. �L. 10. ..:..J.:W.,ıJ .)�

1 50 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

m Edib Beg ve ' Ayni-zade Kemi:U Galib Efendi ve Rif' at Beg biriideri Şem­si Beg ve Merkez-zade Nuri Beg ve Bumsalı Perhad Aga ve müşarün-ileyh Rüşdi Paşa birader-z8.desi İskender Beg terk-i bıdmetle muma-ileyh Edib Aga ve Yusuf Beg ve Rasib Beg ve ijasan ]jace ve ljalil Efendi ve birade­rim Ualil Beg ve Galib Efendi ve Şemsi Beg [ 1 1 1 ] ve Mubtar Aga ve ]jus­rev Aga ve Perhad Aga ve 'Oşman Paşa mu'abbaran terk-i dagdaga-i negamat u heva ve ' azim-i sürfıd-gah-ı ' alem-i heba olmuşlardır.

Enderiin-ı Hümayun Agalanmfi Süvfu-lye Tabvl.li

Enderun-ı hümayun talpmının ekşerısi cündilik ve ruml:ı ve to­ma�-bazlı�la meşgul ve bu fenlerde çapük ü çalak ü cesur oldu�lanndan agaların piyade ta' liminden süvarı ta' limine daha ziyade münasebet-i is­ti'dad u mümaresetleri olmagla üç �oguş agalanyla darü's-sa'ade agaların­dan ma 'a-zabitan iki bölük süvarı tertib ve Puansal u Mösyö �alos1 1 namın­da bir mu'allim celb ve ta'limci ta'yin olunup ismine Rüstem Beg tesmiye ve �umanda-yı hümayun ile ta'lime mübaşeret olunmuşdur.

Süvari ta' liminde epeyce ta'lim-i melekeye muvaffa� oldugımdan ki­lar �oguşında refi� ve lala-vekilim olup Sultan Selim ]jan bazretlerinin eva'il-i cülus-ı hümayunlarında �urenalarmdan �ahvecibaşı Gürci Rüstem Efendi'nin Gürci kölelerinden işbu süvarı bölügünde onbaşı vekili bulunan Çavuş Büseyin Efendi :Haleb eyaletinden müretteb ikinci sipahi alayına ol zaman uşülince mir-alay-ı �a'im-ma�ami ma�amındaki alay bazine-dar­hgıyla çerag oldu�da yerine on başı vekili ta 'yi n olundugumdan ve ol va�it zabitan-ı 'askerıye virilen nişanlar binbaşıdan yüzbaşıya �adar sekiz ya'ni dörder çift ve müHizimlere üçer ve çavuşlara ikişer ve onbaşılar ile onbaşı vekilierine birer çift nişan virilür ve bunlar şadrın iki tarafına ta' li� olunma� uşül oldugından enderün agalan mu'allimlerine ve bu bıdmete mabşfiş olan ortası tugralı simden ma'mfil da'tre-i şemsin nışfı resminde olan bir çift sü­varı onbaşı vekili nişanına na' il olmuş idim.

T a y y a r - z a d e A t a 1 5 1

Süvarı ta'l1mi arasında ekşer sebt günleri tebdllen ba'zı mesire ve nüzhet-gahı teşdf-i hümayun vu�u' ında �avas �ıyafetinde rikab-ı hümayun­da bulunma� şerefine na'il olur idim.

Bifi İki Yüz �ır� İki Tan]Jinde Z:uhur iden Rusya Seferi Mü­nasebetiyle Şadr-ı A' �amıfi Rumili'ne İ ' zamını Müte' �ib Mevkib-i Hümayunufi Ram! Çiftligi'ne 'Azimeti

Otuz altı taribindeki Rum fetreti ser-riştesiyle Rusya devletiniii açdıgı �ır� iki mu}J.arebesi ve Bagdad ve İş�odra ve Mışır ve Kürdistan ve Girid ve Sisarn ve sa'ir bunlar gibi vu�u' at, Şani-zade ve Lutfi Efendi taribleriyle Rum fetretinin mu�addime-i �uhuriyle eşriya (?) ta�ımınıfi I:ıarekat-ı bagiyane ve teşebbüşat-ı ğaraz-karaneleri tafşllatı Mel:ımed Efendi nam mü­verribifi müsta�illen �aleme aldıgı matbu' taribçe ile ba'zı [ 1 12] mec­mu'ada ve Rif'at Paşa merl:ıumufi mabdum-ı ma'�rif-ınevsumı Ra'Uf Bege­fendi l)azretleri pederinifi eşeri olup mü te' addid mücelledatda cem' itdikle­ri Gülbün-i İnşa nam resa'il-i matbu'amfi ibtidalarında münderic olmagla işbu l:ı§.dişatıfi tafşllatına tal)şll-i vu�Uf itmek isteyen ıevatıfi ol kitabiara müraca'at buyurmaları i�tiza ider ise de bu vu�u' atıfi içıııde deveran iden münafa�at ve agrazdan l:ıikayesi münasib olanları buracı�da da irad olunur .

Ez-cümle bunlardan biri şadr-ı a ·�am Selim Paşa I:ıuzur-ı ş ahanede ijusrev Paşa'yı medl) u şenada ıtra itmesiyle ser-' askerligine sebeb-i müsta­�ill olmuş iken ijusrev Paşa nezd-i hümayunda istil:ışal-i nüfUz u i�bal itdik­den şofira Selim Paşa'dan meşhudı olan şal:ıabete mu�abil tesfil ü tezlll it­rnek isteyüp evvel-emirde İstanbul'dan tard u def'i tari�ini tal:ıarriye teşeb­büşle i�ttd-yı balifi bazırladıgı furşat-ı ni 'me't-teşadüfi fevt itmeyerele ic­ra-yı zamirine müsa' adeyi mev�i ' inde isti 'mal ile bir gün buzür-ı bazret-i padişahiye ke'enne isti�amet-i maşlabatı 'arz u beyana mübaderet ve,slle­siyle şadr-ı a' �amıfi ordu-yı hümayuna i 'zamı tarafını tervic ü tercib itme­si , reviş-i l)al icabınca ba�i�aten muvafı�-ı tabi 'at-ı maşlal)at görinerek Lut­fi Efendi taribinde ta'dad u tafşll olunan �apu ricali ve sa'ire beraber bifi iki yüz �ır� üç senesi şaferü'l-bayrınıfi to�uzuncı çehar-şenbe güni tesfir ü teş-

1 52 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

yi' idilmişdir. Şadr-ı a'?amıfi i 'zamından şofira bifi iki yüz �ır� dört senesi malı-ı rebi 'u'l-evvehnin beşinci pazar-irtesi güni zat-ı hümayı1n-ı I:ıazret-i padişahi bi'z-zat il]tiyar-ı seferle saye-i liva-i sa' adet-il:ıtiva-yı I:Iazret-i Peygamberi'de Ram! Çiftligi �ışla-i hümayı1nı bi't-teşrif orası mevkib-i hü­mayı1n ittibaz huyurulmuş ve malı-ı mezkı1run on ikinci güni vüzera elbise-i seferiyyeyi labis olara� Bazret-i {Jalid Cami' -i Şerlfi'ne alay-ı müretteb ic­tirna'ında men�abe-i eellle-i viiadet-i Seyyid-i Ka' inat �ıra' at olunmuşdur.

.I}.ışla-i hümayı1n-ı mezkı1ra l:ıin-i 'azi!lleHnde zat-ı I:ıazret-i padişahi ser-i hümayı1nlarına mor �atlfe üzerine , müsteşar-ı şadr-ı ' all esba� Bacı Edhem Begefendi merl:ıı1mun biraderi olup "nev-zemin ve hezar-fen" mablaşlarıyla müte'arif olan enderı1ndı;ı kilari Vehbi 'Ali Begefendi'nin taş­ni' ve şom şırma ile tezyin itmiş ol�ugı şut>ara ta 'bir olunur bir kisve-i mü­zeyyen üzerine tekvir olunmuş şal ve endam-ı hürnayı1nlarına müzeyyen nirn-ten ve üzerine agır şırmalı bir Çepkana dftbte [ 1 1 3] şırt sernmı1r gocu� kürk ve mücevherli seyf ve mücevherli eslil:ıa ve nev-resriı müzeyyen mü­serrec es be süvar ve sila}:ıdar ' Ali Aga ve sır katibi Muştafa Efendi baş-çu­�adar Sa 'id Efendi ve baş-çu�adar-ı sabı� �ah veei-başı Bekir Efendi elbi­se-i hümayfin tarzında bafif elbiseler ve darü's-sa'ade agalannın ba'zı tüva­nalanyla iki bölükden 'ibaret olan �apu yoldaşlarımiz süvari 'asakir-i baş­şa-i şahane elbiselerinin 'aynı olara� tan?im olunmuş olan kisve-i ni?amiy­ye ile rikab-ı hürnayı1nda ve daha ilerüde ' asakir-i başşa süvarisi piş-rev olara� nev-uşı11 bir güzel alay ile �ışla-i hümayüna muvaşalat olunmuş idi .

Elbiselerimiz ' asakir�i )Jiişşa-i şahane melbı1satının 'aynı ise de }:ıamil oldıgımız nişanların etrafı güneş ve ortaları altun tugralı ve ' asker-i )Jaşşa nişanlan güneş ve ' asakir-i manşı1re nişanlai:ı ay ve yıldız idi .

B a}:ışimize devam idelim, bu hey 'etle ordu-yı hümayı1nun Rami .I}.ış­lası'na vuşı1linden şonra gerek mu}:ıarebe ve gerek devletçe birftnda cereyan iden vu�ı1' atın l:ıikayatı tar'i'blerimizin gitdigi vet'i'reden )Jaric olmagla ol va­dllerde temeşşiden 'udı11 ve bu buşı1Şlarda Va�'a-nüv'i's AI:ımed Lutfi Efen­di taribi tari�ini ira' ey� müşaberet ey leri m .

Rami �ışla-i hümayı1nına vuşı11den sekiz malı şonra bazine-i hümayı1n ketbudası olup l:ıasbe'l-bademe yeni sarayda �almış olan .I}.ıbrıslı Mel:ımed Emin Efendi'nin irti}:ıali vu�ı1'ıyla yerine �ahveci-başı Bekir Efendi bazi-

T a y y a r - z a d e A t a 153

ne-i hümayı1n ketbudalıgıyla yefii saraya isra ve biine-i bazine agavatından I}.ırimi Muştafii Aga mil-beyneililde l5:ahveci-başılıga irtil5:a idiimiş idi . Mü­şarün-ileyh Mebmed Emin Efendi'nin ismini Lutfi Efendi tabl5:il5: iderneye­rek irtibalini yazdıgı şırada I}.ıbrıslı 'All Aga deyü yazması , sehve mebni vul;.fi' bulmuşdur, �ann olunur.

Şola� ve Peykler ve ijaşekllerifi Yerine Rikab-ı Hümayftn İçün Munta�am ijademe Terti'b Olundugı

Yavuz Sultan Selitn ijan bazretleri 'aşr-ı 'alfsinde bi't-tertib I}.anı1ni Sultan Süleyman Ban bazretlerinin ' ahd-i ' alisinde tekmil-i ni�amatı icra olunan ve saltanada bir tarafı teşrlf-i hümayun vul5:ı1'ında rikab-ı hümayı1n­da çul5:adar agalarıfi tış tarafında giderek bir zira'a yal5:ın munta�am sim yal­dızlı tas ve tüy ve teberlerle zat-ı hümayı1nı ball5:dan ibticaben getürüp gö­türmek bıdmet-i mabşı1şasına me'mür olan şolal5: ve peyklerifi nam u elbise­leri bi't-tebdll sal-b-ordeleriyle )Jaşekilerifi [ 1 14] ihtiyarları münasib nan-pa­relerle çerag ve tüvanaları tevl5:if ve üslüb u ni�amları uşül-i cedideye tab­vii ü te'llf ile namlarına rikab-ı hümayun bademesi dinilmek üzere bunlara Beşiktiişi Şafiiyi-zade Abmed Efendi damadı Bekir Beg l5:olagası ve Büse­yin Aga birinci ve İbrahim Efendi ikinci yüzbaşı naşbı y la ni�amatı ta 'yi n ve il5:tiza iden küçük zabitan ile neferatı tedarük ü tan�im ve ma-beyn bostan­.cıları laf�ı ma-beyn-i hümayün bademesi 'unvanına tabvii olunmuşdur .

Tarabya Saray-ı Hümayftnına N�l İle Ba' zı Vu�ft' at

I}.ışla-i mezkürda eşna-yı aramda 15:umanda-yı bazret-i padişahlde ola­ral5: darü's-sa'ade agalarından muşabib-i bazret-i padişahi ' al5:l u fetanet ü şa­da15:atla mütel)alll ve mu'abbaran mir-liva olan muşal:ıib Reşid Aga şag l5:ol agası ve Şogul5:çeşmeli Bekir Efendi-zade seferiili Rıza Beg şol l5:ol agası ve Y efiiçeri Agası-zade çul5:adar Balil Beg birinci ve çul5:adar aga Arnavud Muştafa Aga-zade salifü't-terceme çul5:adar Süleyman Re'fet Beg ikinci

1 54 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

yüzbaşı ve cündi Köle İsma'il Aga ve Oarb-bôr Reşid Aga ve çul5:adar Şük­ri B eg ve Salim Aga mülazım olaral5: haftada iki üç def'a l5:ışlanıfi bllricin­deki şabaride süvari ta'llmi icra ve ba'zen da]Ji remy-i siham ve tobraya c;larb-ı tir ile irnrar-ı eyyam olunmal5:da iken hengam-ı şayf bulıli itdiginden �ara Defiiz Bogazı mubllfa:?asma ne:?aret ıeri ' asıyla Bogaz'a l5:arib Tarab­ya'da kıl'in Matoz'ufi Yalısı deyü meşhUr olup mul5:addema canib-i miriye müntal5:il silbil-sera nefs-i hümayı1na tab.şiş ile civarındaki sabil-banelerden münasibleri silabctar aga ve sır katibi ve baş çul5:adar ve 15:ahveci-başı içün bi't-tedarük sabil-saray-ı hümayı1n ittişiiline inşa olunan mub.taşarca dört l5:oguş darü's-sa'ade agalarıyla enderı1n-ı hümayı1n agalanndan olan mu'al­limler oraya nal5:l olunmuş idi .

Tarabya'da aram olunmal5:da iken bir gün sır katibi Muştafa Efendi da­rü's-sa' ade agalan l5:oguşma gelüp cümlemizi buzurma celb ile " şevketlü efendimiz sizleriii gürüldi ve şamatafiıza biddetlenüp ol val5:it bostancı 'as­keri ta'bir olunan ' asakir-i b.iişşa-i şahane süvari alaylarina l5:alb ve tesbil ü tal5:sim buyuracal5:lardır, bilmiş olufi, bu barıldı ve b.ırıldıfiız çekilür şey de-­gildir, 15:ababatıfiızı biliii ve bir diyecegifiiz var ise söyleyin" didiklerine ce­va ben içimizden [ 1 1 5] hazineli dördünci yazıcı Alyanal5: ijalil I:Iamid Efen­di ile kilardan Köle Şalib Efendi , seferliden Berber Şükri Aga ve da­rü's-sa' ade agalarından İlyas Aga, " siz ' avdet buyurun da biz ' arz-· ı bal ide­riz" cevabını virdiklerinden efendi-i müşarün-ileyh pek de işifi ilerüsine git­mek istemediginden ' avdet itdikden şofira mevcı1d olan bendegan-ı mu­ma-ileyh ijalil I:Iamid Efendi'nin başına toplanup cümleten bir lisandan şu­dur ider gibi "bizim ekşer!miz laf?ı ma'nasına muviifıl5: çaker ü çaker-zade ve bende-i aşdal5: u bende-zade oldul5:lanmızdan şimdiye l5:adar her ne şı1ret­le emr ü ferman-ı hümayı1nları saniba�pira-yı şudur huyurulmuş ise anı ic­rada 15:ara mütereddid olmal5: baddirniz olmadıgını bilerek emr lfasına mü­sara'atı tecviz-i te 'b.ir itrnedigimiz mişillü bu ferman-ı hümayı1nlarıyla be­raber bundan böyle dab.i şeref-şadır olacal5: emr-i hümayı1nlarımfi cümlesine gerden-dade-i teslim olmal5:la müfteb.ir olmal5:dan başl5:a arzumuz olma­dıgından kiiffe·-i ernr ü ferman-ı hümay�n-ı padişahaneleri muta' ise de sa­ye-i padişahilerinde ekşerimiz naz u na'im ile perverde olmuş ve b.ıdmet-i mab.şı1şa-i hümayunlarım bırz-ı can ve bars-ı bayat-ı cavidan bilmiş ol­dugumuzdan bizi ebna-yı cins ü vatanımız olmayan bir gürı1h içine gönder-

T a y y a r - z a d e A t a 155

rnekden ise cümlemizi niz;amımızla içimizden bir �umandana tesllmen barb üzerinde olan ordu-yı hümayunlarma şimdi ta'yin ü tesyar buyurdu�lan biilde gaza VÜ şehadetden �angısı naşib olur ise saye-i bazret-i padişahane­lerinde sa 'adet-i dünya vü u]Jreviye maz;har u memdı1b olacagımızda şübhe olmayup cümlemiz niz;amımızla ' azimete b§.zırız , bu şı1ret tecviz huyurul­maz da mutla�a ' asakir-i J;ı.aşşaya �alb olunma�hgımız emr ü ışrar buyurı­lur ise vell-ni 'met efendimiziii rıza-ı hümayı1nlarmdan münfekk olmama� ma�şad-ı a�şasıyla na-çar afia da müheyya vü amacteyiz. Her balde emr ü ferman veli-ni' ınet-i bi-imtinan padişahımız efendimizifidir" zemininde tanz;im olunan ' arz-ı bal lede't-ta�dim büsn-i te ' şirinden veya sa'ir sebeb­den, her ne mütala'aya mebni ise bundan şofira bir emr ü irade z;uhfir itme­miş ve �ır� beş senesi eva' ilinde yine Rami Çiftligi'ne na�l u 'avdet olun­muşdur.

Tarabya'dan Ram1 Çiftligi'ne ' Avdetle Bifi İki Yüz IS:ırl$: Beş Senesi Şa'ban-ı Şedfi'niii On Beşinci ve Biii Sekiz Yüz Yirmi Tol$:uz Eylülünün Otuzuncı Pazarirtesi Berat Gicesi Viiadet-i Hümayun Vu}$:u ' ı

Raınl I}.ışlası'na ' avdetden şofira bifi iki yüz �ır� beş senesi şa'bil.n-ı şerifinin on beşinci ve bifi sekiz yüz yirmi to�uz sene-i mlladiyyesi eylülü­nün otuzuncı pazar-irtesi gicesi olan leyle-i beratda viladet-i ba-sa'adet-i [ 1 16] hümayun-ı bazret-i padişahl ile mübeşşir olara� bu vesile-i cemlle ile öteden berü �anun-ı enderO.n-ı hümayı1n oldugı üzere saz u ]Jayal ve sa'ir tel ' abelerle imrar-ı nehil.r u leyal olunmuşdur.

Rami Çiftligi'ne vuşı1lünden şofira mubarebeye eşna-yı mübil.şeretde mültefet bulunan Keçeci-zil.de I}.açli- ' asker Şalib Efendi-zade İstanbul paye­lülerinden barerneyrı müfettişi 'İzzet Molla Efendi , Rusya mubarebesiiİifi mu�addimesi olan ilk meşveretde bir def' acı� barb tarafdan iken mu�te­za-yı 'a�l u dirayetiyle devlet-i 'aliyyenifi tedarük idebildigi on beş yirmi ta­burdan 'ibaret olan ve ta'llm ü ta' allümde henüz milJik-i meleke vü malıli­ret olmaga i1;ı.tilas-ı va�t idemeyen ' asakir-i niz;amiyyesiyle Rusya devleti

1 56 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

' askerinin inti�am-ı l5:adime-i 15:aviyye ve zabitanının maharet ü meleke ve ' idadınıfi keşretine mul5:abelenifi imkanı müte'azzir oldugından fazla, yeni­çerileriii ilga ve ekşerisinin imba vü i'damıyla memalik-i mal).rO.senin her ta- · · rafında mevcO.d yoldaş u !5:arındaş ve al5:riba vü abibba ve taraf-daranı bi't-tab' devlete münkesir ü rO.-gerdan ve ictima ' itdirilen her nev' ' asker ise bunlardan ' ibaret oldugı azade-i külfe-i beyan olmagla bunlara ol val5:it ma'nevi tab1 'i ' arız olan inkisar-ı l5:alb , bıdmet-i devletdeki balıişlerini selb itmiş bulunması taşavvur-ı şavabına na�aran eşna-yı mul).arebede galebe-i infi' alat-ı nefsaniyye ile 'Oşmanlılıl5: şeref ü başşasından olan cesaret ü be­saletin ibrazında te'ebl}ur u teval5:!5:uf vul5:0.' ını mütala'a-i şa' ibe ile der-piş ü mülaba�a ve ba'zı 'ul5:ala ile dal}i müzakere iderek tarbin şulba tabviiinde­ki bayr u menfa'ati mutazammın defterdar kisedarı El-Mc ' Ömer Rasim Efendi ile birlikde gurur-ı il5:bal ile biraz dürüşt ve dürüstçe l5:aleme aldıl5:la­n layibayı l}ak-i pay-ı hümayuna tal5:dim itdikde , ser- ' asker ijusrev Paşa ile 15:a'im-mal.<iim Abmed ijuluşi Paşa ve ecille-i rical-i devlet-i 'aliyyeden fart-ı il5:balde hernan eslafına yanaşmış olan re'is Pertev Efendi buzur-ı hü­mayuna celb ve layiba-i mezkO.re kendülerine ira' e ve re' ylerini taleb zemi­ninde "şu layibayı beyninizde mütala'a idin , eger me' aline imtişai lazım ise bergerde-i (?) ibraz ve icra-yı şura-yı 'umumiyyeden şofira tarafıma ' arz idin, il5:tizası vechile bareket idelim, eger müfadı safsata vü l}urafatdan ' iba­ret ise 15:a'iline 15:alemen cevab-ı redd ü müskit na olunsun" irade-i şahane­siyle layiba-i mezkO.re müşarün-ileyhime i ' ta buyuruldugı I:Iekim-başı Beh­cet Efendi'den işidilmiş idi .

' İzzet Molla'nın Tal$:d1m İtdigi Uiyil:ıayı Müte' al$:ib Nefyi

[ 1 17] Çünki ' İzzet Molla merbO.m ol val5:it mul5:bil oldugından ser- ' as­ker ijusrev ve l5:a'im-mal5:am Abmed ijuluşi Paşalar , I:Iüsn! Beg ve Pertev Efendi'nin vetire-i il5:ballerinifi pey-revi ve anlar ise mubafa�a-i il5:bal yolın­da bu mişillü mültefet-i bazret-i padişahi olanların kesr-i il5:ballerini arzu idenlerin rehberi oldul5:larından, beghkçi bulunan 'Akif Efendi'nin l5:alemi ve Pertev Efendi'nin taşbibiyle tan�im itdikleri reddiyye-i gadriyye buzur-ı hümayO.na 'arz ile ' İzzet Molla'nın nefyini tercib u tezvic itdiklerinden,

T a y y a r - z a d e A t a

(Mef'ı1lü Mefa'flü M efa 'llü Fa 'ı1lün)

Kim perde-i tedbire yaJ..<ar şem'-i bayali Eşkal-i �uhı1rında J..<aza bandeler eyler

1 57

'ibret-i mü'eşşiresiyle bin iki yüz �ml.< beş taribi evabınnda ' İzzet Molla Si­vas'a nefy ü icla ve bir müddet şoiira mürtal)il-i dar-ı beJ..<a ve Rasim Efendi dabi menfiyyen Rodos'a ba'de'l-isra bir müddet şoiira 'afv u ıtlal.< ile ma�­har-ı iltifat u ' ataya olmuşdur .

Layil)a-i mezkı1re ile reddiyyesi ve aiia bi-l)al.<l.<ın val.<i' olan reddiyye-i 'acizanem ş ürederiniii zirde " 1 " raJ..<amıyla tezyiline ibtidar olunmuş ve bunlar l)aJ..<larında,

(Mef'ı1lü Fa 'ila tü M efa 'tlü Fa 'il ün)

ÇoJ..< görmüşüz zevalini endek zamanede Zu'mınca cah u rütbeler il)raz idenleriii

me'alini yad ile sükı1t evla görülmüşdür.

Rusyalu Varna'yı ve mu' abbbaran S ilistre'yi almış ve BalJ..<anları teca­vüzle Edirne'ye girmiş ve Şumnı ordusı ehemmiyetsiz bir nol.<tada J..<almış olması devlet-i ' aliyyeyi muşalal)ayı J..<abüle mecbur iderek me'murları ma'rifetiyle Edirne'de ' al.<d-i muşalal)aya mübaşeret eşnasında Rusya devle-

.,

tiniii Rami' Çiftligi'ne gelen ilçisi l)uzur-ı hümayuna J..<abul olunduJ..<da şive-i l.<adere da'ir satJ.:ıice ba'zı sözden başJ..<a muşal)abet vuJ..<u' ı işidilmemişdir.

I):ırl,c Beş Senesi Zi'l-Biccesinifi İkinci Güni Liva-i S a' adeti:fi Yeni Saraya Nal,cl İle Musil,ca ve Rikab-ı Hümayun ijademele­rini İstişl)aben 'farabya Sarayı'na Teşdf-i Şahane Vul,cu' ı

ijıtam-ı muşalal)ada Şumnı ve şadr-ı a' �am ordularındaki me'mı1rtnifi celbi ve şadr-ı a'�am Reşid Paşa'nın Arnavudlul.< ve İşJ..<odra ni�amatı içün oralara ' avdeti irade buyurulduJ..<dan şofira J..<ırJ..< beş senesi zi'Hıiccesinifi

1 5 8 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ikinci güni tertib olunan alay ve ta'�imat-ı kamile ile liva-i sa'adet-i I:Ia­zret-i Nebevi , yefii saraydaki mevl$:i ' -i mubterem-i ma]Jşüşına nal$:1 olunaral$: zat-ı bazret-i padişahi enderün-ı hümayün agalarını yefii sarayda bıragup yalnız müsil$:a-i hümayün tal$:ımı ve şolal$: ve peyk yerlerine mul$:addemce tertib olunmuş olan rikab-ı hümayun ve ma-beyn gademeleri ve 15-:urena-yı [ 1 1 8] şahanelerini İstişbaben Tarabya saray-ı hümayununı teşrif buyurmuş oldul$:lan gün saray-ı hümayün uşülinifi tagyir ü tahviline mebde' olma!$: üzere ol val$:it ]Jazineli tekyeci 'İzzet Aga ve silahdar aga tütüneisi Bekir Be­gefendi ve Üsküdari çul$:adar Ahmed Begefendi ve Köle Şalib Efendi ve mu'a]J]Jaran sır katibi Muştafa Nuri Paşa'ya ket]Juda olan Şükri Efendi ve ]Jaş otalı Arslan Şalib Efendi ve baş otalı çul$:adar ' Abdi Efendi ve Men­teş-zade 'İzzet B egefendi ve Mışır kaşiflerinden Tunuslı ' Ali Beg-zade 'Ali Cevad Beg ve ]Jaş otalı 'Ata Beg ve Galata gümrük baş katibi Muştafa Efen­di-zade Mebmed 'Ali Aga ve rikabdar-ı yilver Basan Beg-zade Emin Bege­fendi ve mu'a]Jijaran ser-' asker Damad :ijalil Rif'at Paşa'ya kilarcı olan ki­larlı çul$:adar Şişman ' İzzet Aga ve Rif' at Efendi gibi 'ul$:ala tarib vaz' itmiş­lerdir . Rabmetullahi 'al ey him ec ma 'in rahmeten vasi' aten.

!}.ır!$: dört tari]Jinde Rami Çiftligi l$:ışla-i hümayünında iken çapük-sü­varan-ı meydan-ı hüner-veri ve tir-endazide yegane-i rO.zgar olan cündi ve keman-keş üstadım Şişman Mebmed Efendi'den itdigim ta'lim ile hernan ye­di yüz adıma !$:adar remy-i sihama meleke biişıl olmuş ve rüfel$:adan ol val$:it baş çul$:adar bulunan damiid Sa'id Paşa ve çavuş Haşim Beg ve mu'a]J]Jaran mil-beynci olan Selim Efendi ve I}.ırimi Muştafii Aga ve Çerkes 'Abdi Paşa birlikde oldul$:larımız l:ıalde rikab-ı hümayün ile 01$: Meydanı Tekyesi'ne gi­dilerek ha-irade-i seniyye buzur-ı hümayunda l$:abza alınmış idi .

Bu Mul}:addime İle Saray-ı Hümayfin Niz;amınıfi Ba'zı Merte­be Tegayyüri Mul}:addimesinifi Zuhfirı

Zikr olundugı üzere Rami I}.ışlası'ndan ' avdetde saray-ı hümayunda terk ve iltifat-ı veli-ni'metden mehcO.riyetle elbise-i ni�ilmiyyemiz selb olu­naral$: mahiyye ma'aş ibsan buyuruldıgı biilde ba'zı rüfel$:a ile bi'l-ittifal$:

T a y y a r - z a d e A t a 1 59

'Arabi o�umaga niyyetle oacelikle kibar-ı evliya'ullahdan oldugında �at'a şübhe idilmeyen meşhur Zıbanavi cennet-mekan 'Ömer Efendi'nin ragbetle­ri ni yaz olunara� haftada üç gün teşrif buyurmalarıyla şarf tekmilinden şofi­ra şırasıyla nal:ıv görülmege ve yazu yazmaga devam olunmuş ve I}.ıbrıslı Mel:ımed Paşa ve Süleyman Paşa ve Salim Paşa ve Mu' ammer Paşa ve I::Iacı Rıza Paşa ve Şakir Paşa ve Aga-zade ljalil Beg ve İsma'il Paşa ve ljayri Aga ve Ken'an Aga ve Selim Aga ve Şakir Aga ve Şükri Beg ve Nuri Beg ve I::Iacı Şakir Beg ve Emin Efendi ve İşaretçi 'Oşman Paşa [ 1 19] ve I:Iasan Beg ve Yaver I:Iasan Beg-zade Mei:ımed Emin Beg ve ljusrev Aga ve I}.ırbı­ça� ljace-zade Emin Efendi gibi birazları ' asker h ge heves itdiklerinden ta­leb ü istid'alarıyla 'asakir-i başşa-i şahane ve manşure küçük zabitligiyle çe­rag olara� l:ıasbe'l-isti'dad ezmine-i yesire �arfında tefeyyüz itmişlerdir.

IS:.ır� altı taribinde ljace-i Molla ljusrev-na�irimizifi irtil:ıali vu�u'ı l:ı�i­�aten şüreka ve belki kaffe-i rüfe�amızı dag-ber-dil iderek bir müddetçik rü­fe�adan Arslan Şalil:ı Efendi nam fazıldan tederrüs olundıgı evanda şürekanıfi intiQilbıyla ol va�it bazine-i hümayun �oguşına müdavim olan oacelerden bin iki yüz elli iki taribinde ibtida dar-ı şura-yı 'asakir-i başşa-i şahaneye ve mu'abbaran elli üç evabınnda ser-'askerhk birleşerek Damad Sa'id Paşa'ya tevcihinde mecalis-i şuranın dabi bab-ı ser-'askedde birleşmesiyle ol va�it dar-ı şura-yı ' askeriye müfti ta'yin olunan ve mu'a.IJ.baran elli to�uzda Rıza Paşa l:ıazretlefinifi ser-'askerliginde ve Süleyman Re'fet Paşa'nın riyasetinde dar-ı şuranın bal ve hey'et-i a'zası degişerek feri�an-ı kirarn ve mir-livalar ile Hacı Edhem Begefendi ve Şekib Efendi ve Başiri-zade 'İzzet Efendi gibi ecil­le-i ri cal e ve müftiligi ol va�it Rumili �a<;li-' askerligi payelülerinifi efi müte­l:ıayyizi olup mu'abbaran şeybu'l-islam olan 'İşmet Begefendi-zade El-I:ıac 'Arif l:Iikmet Begefendi'ye tevcih olunara� ordu-yı hümayunlar mecalisi ay­rıldı�da der-sa'adet ordu-yı hümayunına müfti ve Qa.ce-i Sultan 'Abdü'l-J\4e­c1d ljan1 olan Kan�ırılı-zade Es-Seyyid El-l:ıac I:Iafı� Mel:ımed Efendi ve şah günleri me'mı1ren teşrif iden �oguşlarıfi resmi Q8.celerinden Deniziili Yal).ya Efendi'den dabi I:Ialeb1 ve Mülte�a o�umaga mübaderet olunmuş idi.

l).ır� yedi taribinde Giridi Silal:ıdar 'Ali Aga'nıfi vu�u ' -ı irtil).ahnde üç �oguşdaki agalar cümlesiniii bazine \}ademeligine �albiyle seferH �oguşı

1 60 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

mesned olara� cümlesiniii bazine ve klHJ.r �oguşlanna na�lini müte'a�ib �ır� to�uz ramazamndan bir gün evvel pederimifi rıl)leti ve l)asbe'l-va�t nan-pa­resinden bir l)işşeye malik olunamayup banesi l)al�ından ' alll ve ' allle birta­�ım ibtiyar ve ' arnel-mande yirmi �adar bi-çareganıfi i ' aşeleri [ 120] vecibe­sinifi bu mütevekkile inti�al itmesi ve biraderimin müsi�a-i hümayünda bu­lunması ba'iş-i perişani-i batır-ı 'acizanem olmasıyla hernan "ve üfevvizü emri ilallah" tevekküliyle bifi iki yüz elli şaferinde bazine ketbudası Bekir Efendi'den nıbşat tezkiresi alara� saraydan çı�mış ve Ü sküdar'da a�riba uanesinde eşna-yı aramda Ayaşofya Cami ' -i Şerlfi'nde şehiden ' azim-i buld-ı beri n olan <;larb-bane-i ' amire müşiri ' All Rıza Efendi'nin ma?:har-ı il­tifatı oldugım eşnada I):.oca Yusuf Paşa birader-zadesi Şadrü'd-din Begefen­di'den ta'allüm-i kitabete i�dam itmekde bulunmuş iken elli bir senesi re­bi 'u'l-evvelinde müşarün-ileyhifi bir sanca� iltizam itmek üzere şadr-ı esbal$: Köle Reşid Paşa nezdine gidildigi l)alde müşarün-ileyh Şadri Beg bu ' acizi Amasya'ya birlikde götürerek bir müddet orada birlikde bulundu�dan şofira ijarput'a 'avdetle müşarün-ileyhifi ma�har-ı şal)abet ü ikramı oldugım l)alde Keban Ma'deni , ijarput, Malatya , Darende , Sivas , Mar' aş, Elbistan, To�ad , Turbal, Zile , An�ara, I):.an�ırı , Tosya, 'Oşmancı�, Çorum, Çerkes , I:Iacı }:Iamza, Sinop, Eregli, Şile, Amaşra, Bafra, Şamsun, Merzifon, �):ava�, La­dik, Amasya, Mecidözi, Zünnün, Zeytün, }:Iüseyinabad, İskilib, Sun�urlı , Şandı�lı , I:Iaymana, Çubu�abad, I):.azabad, Yabanabad, �):un Pazarı , Na'llu , Vezir Köprisi , Boyabad ve daha sa' ir ba' zı mal)aller gezilerek müşarün-iley­hifi irtil)ali vu�ü' anda müreffehan der-sa'adete ' avdet olunmuş idi.

Elli İki Taribi Zi'l-I:liccesinde Dar-ı Şiidt-yı ' Askeri Ketebesi Silkine İdbal Olundıgımıfi Beyanı

Çend rüz l}anemde eşna-yı aram-ı ' acizanemde Küçük Büseyin Paşa 'utel$:asından bazine-i hümayün ikinci kitabetinde iken �ır� beş taribinde Ayaşofya Cami' -i Şerifi �urbında cebe-l}ane �ışla-i hümayünındaki ' asa­kir-i şahane mir-alayı rikabdar Rodoslı AI:ımed Aga'nıfi oglı AI:ımed Beg'in alayına alay eminligi ile çerag olup altmış bir taribinde Muşul valisi iken Mardin'de vefat iden sabı�u't-terceme Mel:ımed Tayyar Paşa meri:ıfima so-

T a y y a r - z a d e A t a 1 6 1

�a�da teşadüfle bu 'acizi bab-ı ser- ' askeride ijalil Paşa merl).umun ])uzun­na 'arz itdigi ])inde fuzala-yı meşhure ve 'ulema-yı ma'lumeden şani-i Taf­tazani ve müdani-i Veysi, [ 1 2 1 ] Nur-ı 'Oşmaniye Cami' -i Şerifi batibi-za­de Aşarnın I::Iacı Reşid Paşa merl).ı1mun ni 'me't-teşadüf nezd-i l).azret-i ser-' askeride mevcud olması ve mul$:.addema pederinin müderrisligine pede­rimin delalet itmiş ve imamete irti�asına çalışmış olmasını pederinden din­lemiş bulunması cihetiyle pederimin namını işitdigi anda kemal-i şev� ü garam ile pederi med]) u şena ve l).u�u�ını beyan ve hernan bir şeyle �ayınl­mal$:.1ıgımı der-miyan eyledikde ,

(Mefa'ilün Fe' ilatün Mefii'ilün Fe' ilün)

Muract idince Müsebbib bir ademin karın Yed-i teşebbüşini cüst-cu ider esbab

me 'al-i mücerrebiyle bu iki sebeb ve vesa' il-i cemile ile ol eşnada güşadı mu�arrer olan dar-ı şura-yı 'askeriye beş yüzden yüzi mechuline mev�uf dört yüz guruş ma 'aş ile mu�ayyidlik me 'muriyetine ta 'yin itmişler idi.

Dar-ı Şura-yı 'Askeriniii İbtida-yı Güşadıyla Me'mür Olan A' zalan

Ümera-yı ' asakir-i Mışriyye'den iken �$:.ır� sekiz tarib\nde devlet-i ' aliyyeye iltica itmiş olan fuzaladan Manastırlı meşhur Selim Satı' Paşa'nın dar-ı şura-yı ' askerinin esas-ı ni:?iimat ve furu'at-ı uşuline da'ir �$:.aleme al­mış oldugı ni:?am-name mucibince re'is ve a'za ve sa'ir bademesi tertib ü tan�im olunup riyasetine ijusrev Paşa memluklarından mir-liva ijayrü'd-din Paşa ve a'zalıga mfr-aHiy Tayyar Beg ve enderundan müfiz Sultan sep:m �ahveci-başısı Rüstem Efendi memluklanndan süvari mir-alayı Gürci Büse­yin Beg ve top-biineden miralay I::Iacı 'Ali Beg ve topçıbaşı Muştafii Aga-zade �a'im-mal�am İsma'll Beg ve mühendis-biine-i berriye bileesi ınl­raHiy 'Ali Beg ve bumbara-baneden Bican :Beg ve Niyazi Beg ve mühim­mat-ı bıyamiyyeden miralay 'Abdi Beg ve tersane-i ' amiredeki piyade ala-

1 62 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

yından miralay Ş iikir Beg ve mu'abbaran Jjayrü'd-din Paşa Filibe ne�areti­ne me'mı1r oldul):da Büseyin Paşa mir-livahl):la re 'is olara!): a'za ve sa'irenifi ibl):asıyla sipahi süvarı l):a'im-mal):amı mive-i ter gümrükçisi-ziide enderı1n­dan müfiz Raşid Beg ve mehter-b-ane miralayı 'Abdi Beg'i:fi irti}:ıahnde ye­rine miralay Veysi Beg ve l):a' im-mal):am-ı rikab-ı hümayun Rüşdi Paşa-za­de e nderündan müfiz miralay Mel)med Mu' amın er Beg ve yine e nderündan müfiz Şişman Ragıb Beg ve 'asakir-i lJaşşadan Rif'at Beg 'ilaveten a'za ve muval):l):at a'zahga mekteb-i harbiye na:;;:ın Manastırh müşarün-ileyh feri� Selim S atı' Paşa ve V ama mubilfı:;;:ı sabıl): enderündn müfiz 'u lemadan ve üdebadan feril): Necib Paşa ve müftiligine evvela ders biieelerinden ve fubü­lin-i kirarndan İsma'll Efendi ve ser- 'askerlikler birleşdikden şo:fira müfti-i müma-ileyhifi tel):aüdliginifi icrasında saray-ı hümayunufi [ 122] muva:;;:�af bacelerinden I�anl):ınh-zade şehri Es-seyyid El-bac Bilfı:;;: Mebmed Emin Efendi ve baş kitabetine taril):-i l):azadan tebdil-i taril5: id�n Yanyalı Muştafa Vehbi Efendi ve mul5:ayyidligi:fi birisine Bacı Şa'ib Paşa da' iresinden müfiz el-}:ıaletü hazihi emiiret-i Mekke-i Mükerreme l5:apu ketb-udası Bacı Kami Efendi ve birisine bu ' aciz-i naınıl5:u'l-burüf ve mübeyyizligine 'Aziz Efen­di ve Kirami Efendi ve çünki dar-ı şurada giceleri ibtifal olunması cihetiyle abşa.m ta' amı tenavül olundugından bu ta 'amıfi emr-i idaresi içün dar-ı şu­ra-yı 'askeri müdirhgine beş yüz guruş ma' aş ile bazine-i hümayun üçünci yazıcılıgından mubrec Alyanal5: ljalll Bamid Efendi ve mü 'ezzinligine ' İz­zet Molla namında bir l).afı�-ı edib-i lebib me'mur olmuş idi .

Çünki dar-ı şura-yı 'askeri evvel-emirde her ferdi:fi mükellef oldugı 'as­kerlik müddetini ta'y1n ü tabd1d ve ni�amat-ı esasiyye ve fer' iyyesini tebyin ü tanşiş idecegi cihetle bu ni:;;:amlan epeyce val5:itden berü tan�ime çalışan Prusya ve Fıransa devlet-i fabimeleri uşulinden devlet-i ' ahyyeye lüzfım gö­rinen ni�amatı tebyin ider evral5:-ı aşliyyeni:fi pey-der-pey tercümesi içün bab-ı ser- ' askeride ittibaz olunan tercüme otasına Ermeni milletinden li­san-aşina olan Serpos ve Rum milletinden ' Alel5:o me'mfır idiimiş ise de bun­ların Fıransızca olan evral5:-ı varideniii tercümelerinden başl5:a umura ehliyet ü il5:tidarları kifayet itmediginden müstal5:illen dar-ı şura ma'iyyetinde olmal5: üzere 'ulum-ı ' aliye vü aliye ve edebiyye vü tıbbiyye vü riyaziyye ve !isan-ı ecnebiyyenifi her birisinde tefabbul ve tebal:ıJ:ıur u tefevvul� itmiş olan Nur-ı ' Oşmaniye ljatibi-zade müşarün-ileyh I:Iacı Reşid Efendi mir-livalıl5:la

T a y y a r - z a d e A t a 1 63

re'is-i �anun-nüvis ve meşhur Palabıyıl): l}1ke biraderi cennet-mekan ijace 'Abdu'r-Rabim Efendi-zade mu'aijl]aran re'isü'l-müneccimin ve l}ır�a-i şeri­fe şeyl]i olan 'Oşman Efendi ve Mışır'dan münta�il Fen� 'Oşman Paşa bira­dert olup yetmiş dörtde bariciyye müsteşarhgmdan munfaşılan irtil;lal iden Nuru'd-din Begefendi refil): u hem-cells olara]): ele geçürilen evra�-ı ni:?amiy­ye-i ecnebiyye pey-der-pey bi't-tercüme dar-ı şuraya i 'ta ve müşarün-ileyh Mışırh Selim Paşa'nın dar-ı şuranın ve?a'ifini mübeyyin olara� �aleme aldıgı li:lyil:ıa-i beliganesi me'ali mikibince a'za vü ketebe cum'a ve şah günlerin· den ma-'ada küllü-yevm gice ve gündüz da'ire-i şurada aram u beytutet ide­rek ni?amat-ı ' askeriyye müıakeratma devama i' tina olundugmdan re 'is [ 123] ve a'za ve baderne ve sa' irenin ikmaliyle elli üç senesi muharreminde bir yevm-i mes'fidda taraf-ı l:ıazret- padişahlden ma-beyn-i hümayün katib-i şanisi olup fart-ı şa' şa'a-i il):balde evvelini ve belki mu�bilin-i salife şitini mabv itmiş olan Köprili l}anedanma mensub Vaşşaf Begefendi nezd-i ' aske­riye gelerek me'murinin kaffesi da' ire-i şura divan-]J.anesinde lede'l-ictima' ser- 'asker-i müşarün-ileyhin l]acesi ful:ıulin-i kirarndan Seferi-bişan Es-sey­yid El-l:ıac İbrahim Efendi ve yaver-i barb-i bazret-i padişahi mühen­dis-Mneden müfiz Kamil Begefendi ve ketl;ıud1Uarı l]ariciyye na?ırı Şafvet Paşa bazretlerinin birader-i ekberleri 'Arif Efendi ve bazine-darları Ki se­dar-zade Nebil Begefendi ve bazine katibi enderfin1 Ressam Rif' at Efendi ve da'ireleri mütel).ayyizanından Ortaköy Bostancı Ocagı Ustası-zade Ortaköy­lü Enderfin1 Çu�adar Şişman 'İzzet Aga ve anal;ıdar agası enderfini Üsküda­ri çu�adar Şakir Aga bazır oldul):ları balde şaHit-ı ?uhn cema'atle ba'de'l-eda müfti-i şura İsma'il Efendi Fetb-i Şerifi ' ala-vechi't-tertil tilavetden şofira �a'im oldu�lannı müte'al):ib müftl efendi beyt-i şuranın �apusını güşad itdik­de ser- ' asker Paşa ve Vaşşaf Begefendi'yi müte' a�ib herkes rütbelerince dal;ı.il olara� evvelce tehiyye olunan ve ortasına vaz' olunmuş olan sim paf­talarla müzeyyen sehpa üzerinde şırma ile işlenmiş yeşil puşide ile mestur Muşl).af-ı Şerif'ifi mevzu' oldugı keb'ir sofra da' iresinde yirmi �adar yazu ta­�ımının etrafındaki şandalyelere ba'-işaret-i ser- ' askeri �u'fid iden a'za vü ke­tebe muvacehesindeki minder üzerinde I:ıuzzar-ı müşarün-ileyhima aram ile müfti efendi tekrar du' a itdikden şofira dar-ı şura-yı meıkurun " 2 " numara ile ıeylde mubarrer ni?am-namesi mficibince me'murin-i mevcude Muşbaf-ı Şerif üzerine 'arz-ı te'minat ile emr-i müıakereye mübaşeret itmişler idi.

164 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

İstibdal-i ' Askeri Ni?:amatı Müzakeratına Mübaşeret Olundıgı

Çünki bu taribe �adar devlet-i ' aliyyenin hiçbir cihetinde resmi ve da'imi mecalis ve �omisyon gibi ictima'ları ibdaş olunmamış ve Rabbim tekşir ve ].Javayicini tesbil ü tehvin buyursun, saltanat-ı seniyyenin vüs 'at-i a�tan u en].Jası cihetiyle ru�ebasından mu].Jafa;ı:aya mu�abil mükemmel ni­;ı:am-ı ' askeri tehiyyesinden baş�a çare ve tari� olmadıgından ve efrad-ı ' as­keriyye ise on sene evvel silab altına alınmış ve içlerinde on senelik [ 124] nefer bulunmuş oldugından bu şuret cem'iyyet-i islamiyyenin tenasülden ma}:ırumiyetini ve ' askerlikde müddet-i medide bıdmetle sinn-i inbitata vu­şülden şofira meşa��-ı bıdemat-ı 'askeriyyeye vücudca 'adem-i tabammül ve �udretini müstelzim oldugmdan teyemmünen ibtidaki müzakere olma� üzere bıdemat-ı ' askeriyyenin ta 'dil ü tev�iti ve �avanin ü ni;ı:amatınıfi te ' sis ü ta�diri mevzQ' -ı ba}:ış olmuş idi.

Dar-ı Şura Re'lsi Büseyin Paşa Refal$:atiyle Malatya'da Bulu­nan Sivas ve Kürdistan V all si Bafız; Paşa'ya Muraşşa' Taşvlr-i Hümayı1n Götürüldigi

Elli üç ramazanına �adar ma'aş-ı meıkür ve üç dört malı şofira il::ısan buyurılan ta'yinata �ana'atle bıdmet-i mezküreye müdavemet olunma�da iken şadr-ı esba� müşarün-ileyh Reşid Paşa'nın irtiMlinden şonra Sivas ve Diyarbekir ve l)avalisine vali naşb olunan Çerkes Bafı;ı: Paşa'nın Kürdis­tan'daki A�çataglılar'ıfi terbiyesine muvaffa� oldugını i ';ı:am u inha eyledi­ginden bıdmetini ta�diren ve refa�atindeki ' asakir-i şaMneyi taltıfen müşa­rün-ileyhe etrafı pırlanta ile muraşşa' giran-baba bir l9t'a taşvir-i hümayun-ı

. bazret-i padişahi ve batt-ı hümayun ve ta'limat ile muma-ileyh Büseyin Pa­şa me'mur oldugından müma-·ileyhifi talebine mebni bu ' aciz dabi bi't-ter­fi� babren Şamsun'a ve oradan seyr-i seri ' ile beş günde Malatya'nın mev­�i' -i şayfiyyesi olan Aspozi'ye muvaşalat olunmuş idi. Aspozi piş-gahında­ki meydanda tertib olunan cem'iyyet-i 'askeriyyede taşvir-i ma'ali-semir-i bazret-i padişahi ve batt-t hümayun Bafı;ı: Paşa'ya bi't-tesllm 'alenen �ı-

T a y y a r - z a d e A t a 1 65

ra' atle eda-yı du'adan ve üç gice ba'zı müzakere cereyanından şofira bir cum'a güni 'avdet ü hareketle Mancını�, Körüm, Darende , Delikli Taş , Si­vas , To�ad, Tur]Jal , Amasya, Merzifon , Çerkeş , ıs:.ai 'acı�, ' Oşmancı�, Tos­ya, Begpazarı , Mudurnı , Tara�lı , Hegbeli , Torbalı , I:Iacı Bamza, Geyve, İz­mid tari�iyle iki yüz altmış sa'ate �arfb Malatya'dan yedi günde Üsküdar'a muvaşalat olunmuş idi .

Der-sa ' adete vuşı.11 ile Malatya'da ve eşna-yı tari�de yazılan jurnal tarzındaki vara�a bi't-tebyiz ser- ' asker-i müşarün-ileyhe ta�dim olunmuş ve bu seyal)at-ı şu'ı.1bet-ayet oacelik rütbesinifi il)sam mu�addimesinifi l).u­şuli.ne isti'dad virmiş ve elli altı mul)arreminde mücevherli bir �ıt' a uarni­se nişanı da]Ji il)san huyurulmuş idi . Müşarün-ileyh Büseyin Paşa'nın riya­setinden infişiiline ya�ın ' asakir-i şahanenin tev�it-i müddet ve ta'yin-i ]Jıdmet ve sa' ire ni:(:amat-ı mal).dı.1delerine da'ir Prusya devletiniii mü­te]JazZı [ 1 25] olan uşı.11 ve es all bi cami' ser-' asker Balll Rif' at Paşa'nın ye­di ne geçen Alman lisanında te ' llf olunmuş bir kitabın tercümesi murad bu­yurulmuş ve Avusturya devlet-i fa]Jimesi İslavları mektebinde ta'allüm-i fünun-ı hendese itmekde iken her ne sebeble ise �ır� dört tad]Jinde evve­la B osna'ya firar iderek oradan Vidin vallsi Sengiili İbrahim Paşa da' ire­sine de]Jaletle bir müddet orada ]Jıdemat-ı ' adiyede istibdam ve ta'lim-i adab-ı ayin-i islam olundugı eşnada ]Jıdmet-i ' askeriyyede arzı.1sı oldugını beyan itdiginden müşarün-ileyh İbrahim Paşa tarafından �ır� yedi taribin­de ser-' asker Busrev Paşa'ya gönderildikde silk-i ' askedye da]Jil olara� bifibaşılı� rütbesini il)raz itmiş olan 'Ömer Aga'nıfi Alman lisanına ve ' ilm-i hey'et ü hendese ve te'abi ve cografya gibi ba'zı fenlere aşina ol­dugı tan�� olunmagla ol mütefennin-i fünı.1n-ı cüz' iyyat celb ve kitab-ı mezkı.1r ira 'e olundu�da elfa:(:ınıfi lisanen ta'dfi mümkin ise de yazmaga mu�tedir olamadıgını ' arz-ı i ' tiz;ar i tmesiyle mü s ta 'idd-i ifadat-ı 'u<;lal-ı piç·-apiç ve me' al-i elfa:(:-ı mul)tac-ı müraca' at-ziçini istifham ile tercüme idecek bir katibin lüzı.1mı taşavvur u tabard olunma�da iken ol va�it tan­rirat müdiri bulunan Mecid Efendi merl).umufi i]Jtarı ve müşarün-ileyh Se­lim Şatı ' Paşa'nın tensibiyle bu ]Jıdmet-i ' asirü'l-eda bu kem-bıza'aya ' ila­ve-i bıdmetle kitab-ı mezkı.1r tamam bir sene :(:arfında aga-yı mı.1ma-iley­hifi elfa:(:-ı münşiyaden sade , derk ü tefhimden azade, gayet müşevveş ü şı.1r1de �ale gelen tefahlm ü te�aririni evvel-emirde zihn-i �aşır-ı ' acizane-

1 66 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

me teşb.in ve imla ile ba'dehu �aleb-i sebk-i inşaya ifrag iderek tercüme-i mezkure refa�at-i ' acizaneme virilmiş olan Filibe na:pn �apu çu�adan Üs­küdaıi Balabanlı 'Abdullah Aga-zade mu' abbaran �arantina da' iresi kete­besinden olan Salim Beg ve nüsba-i digeri meşhür battat tJuluşi Efendi'ye tebyiz ü teclid ile arnade itdirilmekde iken damad-ı evvel-i şehriyarı ijalil Rif'at Paşa'nın ser- 'askerlikden ' azhyle Niş vallligine me' muriyyeti tiyle balef··i ni'me's-selefleri damad-ı şani B urusalı Mehmed Sa'id Paşa tercüme-i mezkun taleb ü abz eylemiş ise de müşarün-ileyh Ijalil Paşa'nın Niş'den ' afvım müte'a�ib ticaret na�m naşb olundu�dan şonra vul):u' bu­lan cülUs-ı ' Abdu'l-Mecid ijani güni mesned-i sipeh-salartyi tekrar ihraz itmiş oldugından tercüme-i mezkure Sa 'id Paşa'dan taleb ü celb ile mün­deridl.tı dar-ı şurada müzakere olunma� [ 1 26] üzere yed-i ' acizaneme tes­lim olundugım ol zaman başşa fer!�i bulunan Süleyman Paşa'ya bir aralı� hikaye eyledigim cihetle kitabı görmek üzere istediginden virilmiş idi . Ol eşnada ya'ni elli to�uz taribi eva'ilinde istibdal-i 'askeriyyenin icrası rarlaşmış olmasıyla mal:ışUl-ı ' ara�-ı cebin ve sermaye-i kedd-i yeminim olan tercümeyi müşarün-ileyh Süleyman Paşa şervet-i zatisi gibi kisesin­den şarf iderek istihşal-i hüsn-i rıza ve irade-i seniyye ile istibdal-i ' aske­riyye icra ve bu cihetle bizim emek ve biza'anın Süleyman Paşa'nın i�ba­line fedası ta�dir-i ezellsi tesliyetiyle sükut eyledigirnden icra-yı istibdal­den bir sene şonra altmış bir taribi muharreminde paşa-yı müşarün-ileyh 'Arif .Hikmet B egefendi ve U acı Edhem Begefendilerle birlikde l:ıa��-ı sü­kı1t olara� şehriyye to�uz bin guruş ma' aş ve ibtida rütbe-i şalişe ve bir müddetcegiz şonra rütbe-i şaniye ile Atana mal me'muriyyeti tevcihi ihsa­nına delalet buyurmuşlar idi .

Ni�amat-ı ' Askeriyyeye Da'ir Serdar 'Ömer Paşa'nın Bi.fibaşı­lıgında Bir Sene Birlikde Prusya Usanından Bir Kitab Tercü­me Olundıgı

Gelelim şadede , kitab-ı mezkun hirt-i tercümede şayfen ve şita'en tu-10 '-ı şemsi müte'a�ib bab-ı ser- ' askeriye devam ve rüfe�a ile birleşerek

T a y y a r - z a d e A t a 167

sür' atle tercümeye eşna-yı iştigal ü il5:-damda bu tercümeden istifade olunup olunmayacagmı li-ecli'l-istifham taraf-ı ser- ' askeriden müşarün-ileyh Ma­nastırh Seltın Şatı ' Paşa dar-ı şuraya bi'l-vün1d 'Ömer Aga ile bu ' acizi ve mütercem evral5:-ı celb ile mütala' a eyledikde re 'ts Büseyin Paşa'ya IJWiben "bu tercüme bizim işimize pek ziyade yarayacal5:-dır ve bunun me'ill ü ma 'nasmdaki l)üsn-i fezleke katibine 'a 'id ve şayan-ı iltifatdır" ta 'bir-i dil-şikarfsiyle lutf u mürüvvet buyurdugı taltif ü iltifat u du' a, tercümenifi sür'at-i büsn-i l}ıHimına bu 'iicizi bir 15:-at daha teşvil5: ü igra eylemiş ise de 'Ömer Paşa'nın istirJ5:abım da'vet itmişdir. Elli dört senesi eval}ırına J5:adar ma' aş-ı mezkur ile istil}dam olunmal5:-da iken Anatalı ve Rumili ser-' asker­likleri birleşdirilerek anifen beyan olundugı üzere damad-ı şani Mebmed Sa'id Paşa 'uhdesine ii:ıalesini müte' aJ5:ib re'ts Hüseyin Paşa 'uhdesine ri�lik rütbesi tevcihiyle Sinop mui:ıafa�ası ve tersanesinde yapılan Ni�amiy­ye 15:-alyon-ı hümayum ne�areti ibale ve Sinob'a büsn-i müdafa ' a olundul5:-da riyaset-i mezkure feril5:-lik rütbesiyle müşarün·-ileyh Mebmed Tayyar Paşa 'uhdesine tevcth buyuruldıgınıfi bir hafta mürônnda ma' aş ve ta'yinat-ı ' acizanem taz'if huyurulmuş idi.

Bafız; Paşa J>.umandasında Olan Niz!b Ordusunun TaJ::ı�1�-i AJ::ıvfili İçün Tayyar Paşa Ref�atiyle Elli Beş Mul::ıarreminifi Onuncı Güni Birecik'in J>.arşusında Olan Niz1b ve Mezar J>.ar­yeleri Plşgahına ' Az!met ve ' A vdet olundığı

Mes 'ele-i Mışriyye'nifi indifa' ı mal5:-şadıyla Çerkes Bafı� Paşa'nın bir müddetden berü [ 127] itdigi mul}abere neticesiniii ' arz itdigi ta'ahhüd-i 15:-a­viye mebn1 ref3.J5:atındaki cünı1d-ı ni�amiyye ve efrad-ı muva��afa ile Ma·­latya'dan bareket ve Baleb'e togrı 'azimet itmek istedigini bab-ı ' aliye :arz itmiş ve müşarün-ileyhifi nezd-i bazret-i padişahide her ne �adar i ' tiban mütezayid ve ber-15:-arar ise de kendüsini bilenler ' indlerinde ' a�l u dirayet­çe o �adar mü' temen ü mu'temed olmadıgından der-sa'adetden gönderile­cek me'murufi vuşôlinden evvel bir l}atye bareket itmemesini mü'ekkid ya­zılan emr-name-i sami tatar-ı ma]Jşôş ve seyr-i seri ' ile gönderilmiş oldugı

168 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

cihetle l::ıarekete cür'et idemeyecegi i 'til5:adının J::ı8.şıl itdigi emniyyet arasın­da ordu-yı hümayünun fstikşaf-ı al::ıvali içün müşarün-ileyh Tayyar Paşa'nın me'müriyyeti irade-i seniyyesi şudur itmiş idi .

Tayyar Paşa elli beş mul::ırreminin onuncı güni rivayetçe Malatya'da �ann olunan ordu-yı hümayünun teftişine me'mür olup refal5:atine l5:urı ye­mişçilikden piyade ' asakir-i ni�amiyye I5:a' im-mal5:amlıgını iJ::ıraz iden ' al5:il ü cesur Emin Beg'i mu'avin ve bu ' acizi katib ve ol zaman süvarı ' asakir-i \}aşşa-i şahane alay katibierinden olup mu'a]J]Jaran vezir olan Na�lf Aga-za­de Muştafa Zarif Paşa'yı mübeyyiz olmal5: üzere me'mür itdirerek bal::ıren Şamsun'a müteveccihen ve Eregli Vapurı'na rakiben Bogaz'dan ]Jurüc ider itmez �uhür iden şedid furtunada iki gice orsa boca denizde çekilen ziyade zal::ımetle bi- ' inayetillahi Ta'ala hele bir tal5:db Sinob'a çıl5:ılaral5: muJ::ıafı�ı bulunan re'is-i sabıl5: Büseyin Paşa ve ket]Judası I:Iacı Bekir Paşa-zade Re­fii5: Beg ile görişilüp bir gice beytutetle irtesi gün tedarük olunan rnekari l::ıayvanatıyla �astamonı 15:aryeleri mürür ve Veztr Köprüsi ve I:Iavza �ap­lucası ve Amasya üzerinden Malatya'ya bi'l-vuşül mul::ıafı�ı bulunan veza­retden münl::ıatt l5:apucıbaşı Köse MeJ::ımed Beg'den başl5:a kirnesneyi bula­madıgımız cihetle ordunun keyfiyyet-i I:ıareketinden lede's-su'al I:Iafı:{: Paşa Mışırlı üzerine I:ıareket şayi' asıyla birl5:aç gün evvel orduyı ilerüye 'ubür it­dürdigi ]].aber virilmiş idi.

l:Iafı� Paşa ma' iyyetine me'mür ijusrev Paşa'nın Gürci kölelerinden ol val5:it mir-alay bulunup mu ' abbaran Bagdad vallliginde taJ::ışll-i nik-nam ile irtil::ıal-i dar-ı bel5:a iden [ 128] Gözlükli Mel::ımed Reşid Paşa'yı I:Iafı� Paşa Malatya'daki ' asakir-i şahane ]Jaste-]Janesi ne�aretine bıral5:mış ve Moralı Arnedi Mahir Beg'in si 'ayetiyle hem-rütbe oldugı J::ıalde bilaf-ı 'ade olaral5: mir-alay-ı müma-ileyhin refal5:atiyle bila-mücib müdafa' a olunan arnedi ]Julefasından Muştafa Reş!d Paşa ket]Judası Şadıl5: Aga-zade Nedim Efen­di'nin der-sa' adete beraber getürülmesini Sultan Mal::ımüd ljan efendimiz J::ıazretleri Tayyar Paşa'ya emr ü irade buyurmuş ve efendi-i müma-ileyh ile olan germiyyet-i ülfet ü mal::ıabbatimize Tayyar Paşa v�J5:ıf olaral5: bi'l-istiş­J::ıab birlikde der-sa' adete 'avdet olunacagını bu 'actze tebşir itmiş ve mü­ma-ileyh Nedim Efendi gayet vefa-kar u dil-şikar, rül::ıı ]Jafif, zatı latif-i ellf bir zat-ı şerH olmagla J::ıin-i mülal5:atda tebşir olunmuş idi .

T a y y a r - z a d e A t a 1 69

Müşarün-ileyh Köse Menmed Beg ve mir-alay Gözlükli Reşid Beg da' ire-i mal).remiyete alınaral,<. ordu-ı hümayünufi bila-irade-i seniyye se­beb-i l).areketinden tül u dıraz bal).ş u su'al olundul,<.da, bi-çare Köse Mel).­med Beg elem-keşide vü felek-zede, kar-azınfide bir zat oldugından Bafı� Mel).med Paşa'nın l).arekat-ı na-dürüsti ve nil-der-beraberanesini izal). u tef­sirden ictinab itmiş ise de muşal).abet-i müsamere-i münasibe arasında Ba­fı� Paşa'nın Raşid Taribi mütala'asıyla mütelezziz oldugını ve eski timür­lardan bi'z-ıat dal,<.l,<. u çlarb iderek taşni ' itdigi seyf ve tüfeng ü tabancamii menzilini ve i 'mal itdigi barütufi l,<.uvvetini tecrübe yolunda oturdugı otanın der ü divar ve deriçe ve revzenesini hedefe alaral,<. otayı gırbale döndürdü­gini ira'e ve Reşid Beg dabi müşarün-ileyhi taşdil,<.en ma'a-ziyadetin l).ika­ye ve refal,<.atindeki ümera-yı 'askeriyye ve feril,<.an ve sa' ireden hiçbirisiyle ordu-yı hümayun al).valine da'ir meşverete tenezzül ü ragbet itmeyüp ma'neviyyat ile mu�afferiyete himmet ve du'aya müdavemet itmek üzere Amasya müftisi olup l).al,<.l,<.ında l).üsn-i �ann olunan İsma'il Efendi ve Malat­ya ve ijarput ve Diyarbekir ve Sivas ve Tol,<.ad ve Zile müftilerinifi ordu-yı hümayuna gelmeleri içün maijşuşen tatarlar çıl,<.araral,<. da'vet-nameler tesyar eyledigini ve bu re'yini ketbudası ve divan katibi olup mu' abbaran vezaret­le Şayda ve Girid ve Şam ve Cezayir-i Bal).r-i Sefid valiliklerinden istibdam olunan dabiliyye l,<.alemi ser-balife-zadesi Şali}). Vamıl,<. Efendi her ne l,<.adar taşdil,<. itmemiş ise de söz afilamadıgını ve feril,<. Sa'dullah ve Sami Bekir Pa­şalar mürevvici oldıgını [ 1 29] ve daha bunlar gibi l).arekat-ı l:ıayret-efza-yı bod-seranesi kemal-i tel).aşi ve abı-ı te'minat ile yad u ta'dad olunmasıyla rnektüm tutulacal,<. bir şey l�almamış idi .

İrtesi gün Malatya'dan müfaral,<.at ve on bir sa'at ilerüde olan bir fe­za-yı şüre-zar-ı bi-mesken ü me'vada Bafı� Paşa ile ordu-yı hümayüna mu­vaşalatla ira' e olunan bıyama dubül ve istiral).at eşnasında müma-ileyh Ne­dim Efendi gelerek tarafeynden i�har-ı şadmani arasında meşhüdı olan mu'amelat-ı barideden şikayetle bi-çare eşk-i elem-i tal).assüri rizan itmek-· de iken der-sa'adete birlikde 'avdet olunacagına da' ir şeref-sanil:ı olan ira­de-i seniyye-i l).azret-i padişahiyi tebşir itdigimde fevl,<.a'l-gaye memnun ve ol anımız 'id-gün olaral,<. bir baymede birlikde aram ve Tayyar Paşa ile İStif­sar-ı keyfiyyet-i l).arekete da'ir tarl).-ı kelam ve istikşaf-ı meram eylemiş ise de virdigi cevablarıfi l,<.anün-ı müna�aradan tı.aric olması cihetiyle istiflıam

170 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ve istifadeden me'yus olundugmı bu ' ikize bafiyyen ifade ve ferdiisı güni tekrar istizal)a mübaderet idecegini hikaye itmiş idi.

İrtesi gün tebaşir-i va�t-i sel)erde Hiifız Paşa ga' ib ve bizim cem'iy­ordu-yı hümayı1nufi bir ta�ımıyla batt-ı l)arbe togn 'azim ü ıahib ola­

ra� reh-i rastdaki cibiil-i rasiyiitdan !}:aralar ve I)::ara�ayı� nam seng-sarda bi­rer parça peksimed tegaddisi ve biHi-lüzum ve zarftreten bir gice ihtiyar-ı ba­diye-nişini ve ser-nihade-i visade-i seng-i bi-l)uzuri ve beytutetle oradan ha­reket ve Haleb'e mevşıl olan Nehr-i Murad kenarındaki Birecik I)::al ' ası'na vuşfile nışf sa'at �aldıgı Mide hevada hiişıl olan guyum u zulmet, fır�ma ile bir tolı nüzfili emiiratım işaret itmekle piş-rev olan sürici , " aman agalar, bu to lı bildigifiiz tahlardan degildir , ekşer bu mevsimde buralara niizil olur , he­man hayvanlardan nüzül ile yere �apanup ar�afiızı toluya virifi , zira ma'aı­alHihu Ta'ala gözifiize işiibet eyler ise fena mecrfih ider, mücerrebimizdir, iş­te ben iniyorum" diyerek inmiş ve refi�lerimizle beraber I:ıayviinlardan in üp dizginleri �ollarımıza ta�ara� ferş-i cebin-i zemin eyledigimizde zal)rlarımı­za teşadüf ü işiibet iden tolu daneleri ar�alanmıza te' sir ve tevci' ider dere­cede iz' ac iderek iki üç da�i�a mürlinnda hevada l)aşıl olan inkişiif eşnasın­da yola revan olunmuş ise de müşarün-ileyh Tayyar Paşa aramızda manzur olmadıgından seyr-i seri ' ile Birecik'e vuşfilde müşarün-ileyh gözine [ 1 30] bir mendil bend itmiş oldugı halde görilerek lede's-su'al cevabında " sürici­niii naşil)atını ışga itmeyerek l)ayvanı sürmüş idim, işte ol bod-serlik gözü­me bir keb!r tolu danesi c;larbesi zahmetini da'vet itdi" didiklerinde kurşun sirkesi tedarüki gibi çare-i tedavi cüst-cfisıyla cümlemiz ziyade mü te ' essif ü müte'ellim olmuş idik. Çünki müşarün-ileyh hilye-i l)ilm ü kerem ü sebii ile meftO.r oldu�dan baş�a gayet mütevazı' u nazük , 'uzubet-i ülfet ve belagat-ı muşal)abet ve hüsn-i ifade vü feşal)ata malik , melek-başlet, metlnü'l-i ' ti�iid ve seciyye-i isti�amet ü şada�at ile mu' tad bir zat-ı ma'all-nihad oldugından a�riba vü ta'allu�at ve al)ibba vü etba' ı şöyle tursun kendiisiyle bir def'a müla�at u muşabahete muvaffa� olan erbab-ı meşalih ü al)adı bile mecbur-ı mal)abbet-i buşı1şiyyet ve meftun-ı encümen-i ülfeti itdigi bedihidir.

İşte bu fı�ra insan içün taşfiye-i meşreb ü mişvar ve tezkiye-i mizac u kirdar itmek buşı1şını teşvi� ider bir ders-i sa' adet-res oldugından müşa­rün-ileyhifi muvaffa� oldugı gibi insan na' il-i başa' il-i nigu ve melek-bu ol­dugı l)alde abla�-ı zekiyye aşl)abını ülfet ü mal)abbetine esir ve bu ' alem-i

T a y y a r - z a d e A t a 1 7 1

seri 'u'z-zevalde tek ü püda iken ebna-yı cinsinden meşhüdı olaca� mu'ame­lat-ı İ).asene-i madil).a ile l).uşül-i asayiş-i batıra ve l).uzünnı da'vetle şuver-i amiziş ü ülfetini fera'id-i lutf u nüvazişle tezyın ve bal�ıfi teveccühiyle nef­sini te 'min ü tenvir ideceginde şübhe idilemez. Çünki bu refa�at-ı vaci­bü't-tal).mide me'mür olmazdan bir buçu� sene mu�addem yine bu l).avaliye me'müriyetle refa�atinde bulundugum Büseyin Paşa gerçi mevkül-i 'uhde-i l).amiyyeti olan bıdmetifi büsn-i lfasına mükib ü şadı� ise de tünd-bü ve bod-ser ve zatına isnad itdigi bilye-i dirayet ü ma'lümatıfi fev�inde i�ha.r-ı ' ilm ü ma'rifet ve refil�at u tebe'asına gösterdigi ta' abbusat u tetavvudat ile cümlesi müte 'eşşir olduğından müddet-i me 'müriyetinde ib�a-yı nama şa­yan bir emre muvaffa� olamadıgı azade-i külfe-i işaret oldugı gibi müşa­rün-ileyh Tayyar Paşa bu meslek ü mizaca bi'l-vücuh mugayir, 'alim ü ' amil ve 'a�il ü kamil , zeki vü fil.zıl , münşi-i Nergis1-mu'adil , şadı� u perhiz-kar, uıubet-i ülfet ü ' iffetle meftur , mütevazı' u pür-şu 'ur bir vücud-ı ma'ali-mevffir olup insanın derece-i fazilet ü mürüvvet ve mertebe-i meziy­yeti refil.�at-i seferde tecrübe oluna [ 1 3 1 ] geldiginden müşarün-ileyh Tayyar Paşa ile olan İ).üsn-i refa�atinde cümleye ibraz itdigi mu' amele-i dil-nüvazi ve menzil-bil.nelerde nefsine ta�dim iderek bar-girlerifi şaglam ve a' lasım refil.�atine teklif itmek gibi gösterdigi lutf u nüvaziş ve insaniyyet-i fıtriyye­si bal).şinin l).al��a ki ta'rl:f-i teferru'atına bu mecellenin gayr-i mütel).ammil oldugını beyanda meslfibu'l-·ibtiyar ve bu abla�-ı celilenin iktisabındaki fe­za'ili bu �adarcı� olsun 'arz. ile rul,ı-ı şerlfi içün du'aya ibtidar eyledim.

Gelelim şadede, cidar-ı garbisi Nehr-i Murad'ıfi içinde olan mezkfir B irecik �al' asında bir gice beytutetle nehri n �arşu çarafındaki N izi b ve Me­zar piş-gahına yalnız bir alay piyade ile geçmiş olan Bafı� Paşa ile h-ec­li'l-müla�at şalapurya şeklinde ve andan büyücek bir zevra�la mürür ve bü­tün ordu bu �ayı�la �arşuya 'ubur itmiş idi .

Bil.fı� Paşa'ya mülil.�i olundu�da şadr-ı esba� Dilrendeli ' İzzet Paşa 'ute�asından mu'abbaran müşir olup da vefat iden mir-liva İsma'll Paşa'nıtf altı tabUr piyadesinden baş�a 'asker görülmemiş ve ol va�it Prusya devleti er­kan-ı l,ıarb zil.bitanından geçende Almanya devleti mu�afferiyetini �azanmış olan mareşal Molo� ve senyor Baron, ordu-yı hümayunufi erkan-ı l,ıarb \}ıd­metinde oldu�lanndan Nizib �aryesi civarında bir cesim tabya yapmış ve di­ger ba'zı cihetlere dabi tabyalar inşasını Şiifı� Paşa bunlara emr itmekde bu-

172 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

lunmuş olup ve bir tarafdan da)Ji celb olunan 'ulemaya çadırlar tedil.rük ve rekzini ve bir canibden ordu yagma-gerliginden ma-' ada bir işe yaramayac�­ları mücerreb olan Ekril.d süvarisinden Muş sancagı Kürd atlusunun vürudını müte'accibane seyr ü temaşii ile ordunun netice-i l:ıali tabmin olunm�da idi.

Bu aralı.!� ol val):it süvil.ri mir-livası olup mu'a)J)Jaran mesned-i eelil-i ser-'askeriyi il:ıraz itmiş olan mive-i ter gümrükçisi Bacı Muştafil. Aga-zade Bacı Raşid Paşa ve mu'a)J)Jaran şehr-emanetiyle ba'zı mutaşarrıflıl):larda is­ti)Jdam olunan i:abtiye müşiri Mel:ımed Paşa-zade Şalil:ı Paşa ve Salim Paşa ve �aval):lı Muştafil. Paşa ve �al vonyalı Al).med Paşa ve Muy-tab Rüstem Pa­şa ve Filibeli İbrahim Paşa ve ijalid Paşa ve Sirozlı Yusuf Paşa-zade Muşta­fa Ma�har Paşa ve Baydar Paşa ve Kürd Me}Jmed Paşa ve Kürd Ma}Jmud Pa­şa ve Sami Bekir Paşa ve Biifı� Paşa biriideri Ba}Jri Paşa ve Şerif Paşa ve top­çı mir-livası Bekir Paşa ve topçı Bacı Basan Paşa l):umandalarındaki piyade ve süvarı ve topçı [ 1 32] ' asakir-i şahanesi bir tarafdan ictima'a başlamış ve ordu-yı hümayunda keşret-i ekl ü şürbden l).aşıl olan }Jararetle görilen rü 'ya­lar 'ulema-yı meclubine ta'bir itdirilmekde oldıgı }Jayretle görülmüş idi .

Casus Fıl,crası

Bu eşnada pederimin )Jıdmetinden neş 'etle Piyade İsma'il Paşa liva­sında l):a'im-mal):am bulunan �aval):lı Me}Jmed Beg bir gün bizim çadıra ge­lerek refil):lerimiz Nedim Efendi ve Emin Beg ve Zarif Efendi ile birlikde a)Jşam ta'amına çadırına da'vet itdiginden icabetle muma-ileyhin )Jaymesi­ne gidilerek tenavül-i ta'am eşnasında l):aravul nevbetçilerinden bir çavuş gelüp ol gün l):aravul zabiti olan mir-i muma-ileyhe bitaben "l):aravul merke­zine iki çayla]): adem geldi , ser-' asker paşayı görmek istiyorlar, ne emriniz olur" didikde l):a' im-mal):am beg "azacıl): tur, şimdi mir-alaya ifade ideyim, liva paşaya söyler o da ser- ' asker paşaya ' arz ider , ne vech ile emr buyurı­lur ise merl):umana )Jaber virilür" didikde "böyle bi-val):t ser- 'asker paşayı görmek isteyenler naşıl ademlerdir ve ijil.fı� Paşa'yı ' acele görmek isteme­lerinde 'acaba ne sebeb ü l).ikmet vardır, bunda elbet bir desise olmalıdır" gibi togrısı ba'zı �anniyyat ve bil.tıra l):uvve-i viibirneyi heyecan ile ta)Jay-

T a y y a r - z a d e A t a 173

yül-i ' acizanemi meydan-ı sü'-i �anna işal iderek mir-i müma-ileyhe "siz il$-tiza-yı ni�amiyyesini icra ideturufi, haydi çavuş aga o çaylal$-ları buraya getür, I:Iafı� Paşa'ya ben götürecegim" didigimi l$.a' im-mal$.am redd iderne­yerek çaylal$-ları getürüp bize tesllm itmiş idi. Çaylal$-lar bulundugumuz ça­dırın öfi.ine geldklerinde çadırda müşta' il olan birl$-aç fenar şu' lesinden ' arz-ı lehce vü endam istemediklerini afilayaral$. Nedim Efendi ile beraber " aga bi­raderler beriye gelin" didigimizde bir batve ilerüce gelmek ister gibi bayir ü ser-gerdan l)areket-i l$-asriyye göstermeleri casüs olması �ann u taşavvurıy­la müma-ileyhima bi'l-istişl)ab ijafı� Paşa'nın ]J.aymesine l$-adb olan meş 'ale bizasma gelindikde bunlardan tarafa tabvll-i teveccüh ü i 'raz ile endam u lehce ve l$-ıyafetlerini levba-i batıra nal$-ş idecek !$.adar ikisiniii de çihre vü hey' etlerine eşna-yı 'atf-ı na�arda reng-i rüları bumret ve infi 'al ile ta' abbu­sa ma'il ü mütegayyir ve vücüdları ol taraf ahallsi gibi gendüm-gün olma­yup beyaz ve ten-dürüst oldugmdan bunların elbette casüs oldugma bükm-i l$.av1-i vicdani l)aşıl oldul$-dan şofira ijafı� Paşa'nın çadırına tel$-arrüble bun­ları beraber gelen çavuşla bi't-tevl$-lf [ 1 33] çadıra girildikde l$-u'üd içün bir çadır yaşdıgı teklifi ikramma na' il oldul$-dan şofira "ne var ne yol$." zu'mm­ca val$-ar-ı vezirane ile val$-i' olan ifadesine , mezkür köylü çaylal$-lan getir­digimi beyan eyledigirnde pür-telaş u piç ü tab olara!$. "aferin begim evla­dım, bu himmetinizden pek memnun oldum" dimesine bal$-up bizim gibi pa­şa da bundan abkam çıl$-aracal$. ve istiknah-ı maddeye himmet eyleyecek büsn-i �annıyla me'mün olmuş idim. Birecik mütesellimi ' Aymtabi meşhUr Battal Beg l$-a' imen çadırda bulndugmdan afia emr iderek çaylal$-ları çadıra buzurma celb ve çigüneg1-i keyfiyetierinden su' al itdikde yine evvelki söy­leyen şa)J.ış "efendim biz buraya iki sa'at ba'id olan Mezar I).aryesi ahallsin­den oldugımız cihetle tabn içün asiyaba işal itdigimiz za)J.iremiz dal$.11$.ini bayvanımıza tabmll itmek üzere iken Mışırlı ordusının birçol$. cündi atlusı gelerek zabitleri bize " 'Oşmanlu ' askeri Murad ,Şuyı'nı berü tarafa geçdi mi" deyü su'al itdiklerine cevaben "geçdiler" didik, "geçenler ne !$.adar ' asker oldugını işitdifiiz mi" , "evet, şuyı bu tarafa 'ubür idenler elli bifi ve girüden gelmekde olup geçecekler yüz elli bifi ' asker oldugmı bizim köyde tevatü­ren işitdik" didigimiz gibi bizim dal$.11$. mabmül bayvanımızı alup bizi de şoydılar ve dögdiler" didiklerinde paşa�yı türrehat-güya bu ifade-i ebleh-fi­dbaneye firifte olara!$. )J.allfe kisesinden vaz ' -ı l$-abza-i ceyb ile i)J.rac itdigi

174 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ttide-i zer-i l}alişle çaylal).:ları na'il-i riş-l}and u tevdir ve 'arz-ı teveddür ü se­fahatle mubtemilü't-tarafeyn olan ba'zı tevaril}den rivayat u mübahata i' ti­naya ragbet itdigini afilayaral).: ştireta l,ıissiyatdan şarf-ı idrak ile 'arz-ı fikr-i �aşıra mübaderet Hmekde iken paşa çaylal).:lara l}itaben "evladım ben sizle­rifi zayi' atınızı ma'a-ziyadetin yal).:m val).:itde anlardan alıviririm, siz hernan şimdilik l).:aryenizde işiniz ve du'a-yı bazret-i padişahi ile meşgUl olun" sö­ziyle berifleri zu'mmca bi 't-taltif, beraber gelen çavuşa l}itaben " çavuş hay­di bu eviadları l).:aravuldan taşra çıl).:ar ve eminen ve salimen l).:aryelerine i ' zamlarını binbaşı ya ifade ey le" söziyle bila-istiknah-ı keyfiyyet l,ıerifleri şahvirmesine ta' accüble bu bamal).:ati tecahüle tal,ıammül idemeyüp "efen­dim, vul).:fi 'at didikleri gibi ise val).:ı ' a magdfiriyetlerine mul):abil lutf u ibsan buyurmuş oldunuz, anca�): muvafıl):-ı irade-i 'aliyyeniz olur ise bunlar bu gi­ce B irecik mü teseliimi B anal bendenize mu' azzezen [ 1 34] müsafir idiise de yarın abvalleri tabarri l).:ılınsa münasib olur gibi batır-ı çakeraneme gelür" didigime paşa J::ıiddetlenerek Tayyar Paşa'ya l}itaben " paşa bazretleri sizler gibi kar-azmillde zevatı böyle umfir-ı nazükeye me 'mfir iderler de ma'iyyet­lerinize böyle birer çocul).: terfi�): iderler ve bunlar da devlet-i 'aliyyenin bun­ca meşalib-i seniyyesinde bulunmuş olan bizim gibi emekdar ademiere ta' lim-i tesviye-i umfir itmege çalışurlar, ne garib şeydir" diyerek süküt it­digine mul):abil "efendim, bendeniz fena bir şey söylemedim, zamirimi 'arz ideyim, bunların casfis oldul):lan bal ü �):al ve hey' et ü tarz u tavırlanndan an­laşılıyor, bunlar bir gice müsilJireten tevl):if huyurulsa da şabab al)valleri te­cessüs olundul):da bi'l-farz ifadelerinde şadıl): çıl):salar da bir gice müsaferet taril):iyle tevl).:iflerinde ne be'is var idi , l).:ulufiuzun aşdil):adan olduguını bilür­siniz ve üç dört sene evvel selefiniz zamanında bu bavaliyi gezüp ögrenmiş bendegandan oldıgım cihetle bu bavall l):urrasında bu endam u lehce vü belı­ce ve şOret ü büsn-i beyanda adem olmadığından mücerred ifa-yı ba�-ı ni ' met-i veli-ni' met l):aşd-ı şadıl).:asıyla ' arz itdigim istil):amet-i maşlabata mükafaten bekledigim tabsine mul):abil taşgir ü tabl):ire dfiçar oldugıma mü­te 'essif olmuş isem de bu elemi dal}l mukadderata baml iderim" söziyle lp­yam ve bila-tabiyyat ü selam çadırıma ' azimet ü aram itmiş idim.

Ordunun ne şuret kesb idecegi bu mu'ameleden dal}i anlaşılmagla her ne bal ise birl).:aç gün daha aram arasında ' asakir-·i şahane vürfid ve tekeşşür itme ge başlamış ve �):u mandam ma' d um u nal).:ış bir cesim ordu ictima' itmiş

T a y y a r - z a d e A t a 175

olup anca� Mar'aşh Süleyman Paşa mu�addemce der-sa'adete geldiginde dar-ı şura-yı ' askertde görüşülmüş ve e�şer-i erkan ordu ile ülfetim bulun­muş oldugmdan beynimizde olunan basb-i J::ıal ve muşabahet-i ba�i�iye na­�aran bunların l:Iafı� Paşa'nın reviş ü hareketini tabsin itmedikleri ve erkan-ı barb riyaseti l]ıdmetinde müstal]dem Mösyö Molo� dabi bunlarla hem-efkar bulundugmdan müşarün-ileyhifi etvar-ı nil-der-beraberanesi dela' iliyle ta�­bil::ı u tezyif itdikleri l).alde ordunun re 'isi bulundıgmdan l).asbe'l-�anun emr-i sa�imi ba'de'l-ibtar ışran balinde icraya mecbur oldu�ları ifadat-ı tUl u dırazlarından istifham ve Tayyar Paşa'ya l).ikaye ile hakimane ' avdete rubşat alup müşarün-ileyh Mar'aşlı Süleyman Paşa'nın memleketinde lazı­mu't-tesviye müsta'cel maşlabatı oldugından bir�aç gün [ 1 35] �arfmda 'av­det itmek üzere Bafı� Paşa'dan istibşi:H-i rubşatla Mar'aş'a birlikde ' azimet ve bir gice beytütet ve l:Hl.fı� Paşa'nın belalıetine da'ir l).asb-i Ml ve irtesi gün müfara�atla Elbistan ve Mançını� ve �örüm ve Darende ve Delikli Taş �azalan üzerinden Sivas'a muvaşalat müyesser olmuş idi .

Refi�imiz Nedim Efendi'nin tebe'a ve eşyası Malatya havallsinde �al­dıgından bunların buldınlup Sivas'a irsali mubafı�ı Köse Mebmed Beg'e ya­zılmış ise de vürüdma teva��uf 'avdeti te 'bir ideceginden Nedim Efendi eş­yasmı beklemek üzere Sivas'da �alması içün Tayyar Paşa'dan rubşat alup efendi-i müma-ileyhin bıtam-ı maşlabatda mu' azzezen der-sa'adete i 'zamı Ij.afı� Paşa a�ribasından Sivas �a' im-ma�amı Çola� Çerkes ' Ali Beg'e ten­bih u tevdi' ile Sivas'dan To�ad ve �azabil.d üzerinden Turbal ve Amasya

, ve Ladik ve �ava� ve Şamsun'dan vapura rakiben der-sa 'adete muvaşalat müyesser olmuş idi.

Zikr olundugı üzere Birecik'e gider iken müşarün-ileyh Tayyar Paşa gö­zine işabet iden tolmın vee' inden bi-J::ıuzur olmagla her ne �adar ordudaki etibba-i fı�danu'l-fünuna müraca'at olunmuş ise de ıztırab u elemi za'il ola­madıgmdan emr-i me'müriyetimizin tab�i�atı l}alem-i ' acizanemle iabt .olu­nup vapurun �amarasmda müşarün-ileyhe �ıra' at olunara� bi'l-istişfue taşbib u tebyiz ile der-sa'adete vuşülümüzde Tayyar Paşa li-ecli't-tedavi barıesine 'azimetle tab�i�at evra�ı ma'rifeH 'acizanemle ser- ' asker Sa'l'd Paşa'ya vi­rildikde "şimdi ben bum buzür-ı bazret-i padişahiye naşıl t�d!m ideyim" di­mesine cevaben "orasını efendimiz a' lemsiz , re 'is paşa ve re�atinin mal)şfıl-i

176 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ma'lı1matı bu kagıddan 'ibaretdir ve ordu-yı hümayun l:ıal,4<.ında alınan ma'lı1-mat üzerine ta)Jayyül olunan netice mul:ıtemilü'Harafeyndir" söztyle yanın­dan çı�mış ve bu su' al u cevabı re'1s-i müşfuün-ileyhe tebllg itmiş isem de o aralı� )Ja�an-ı firdevs-mekan Sultan Mal:ımı1d ijan efendimiziii keyifsizlikle­ri agırlaşmış olması cihetiyle Üsküdar'da Çamlıca civarında Şan �aya nam mal:ıalde ka'in li-eb hemşireleri olan Esma Sultan'ın bagı da'iresine na�l ile orada l:ıiilet-i il:ıtizarda bulundu�ları istima' olunma� keder-i can-bıraşı aşdi­�ayı müte'ellim itdiginden artı� buzur-ı hümayuna ve �apuya bir şey ifadesi­niii va�ti olmadıgından ba'ib ü biisir künc-i elernde J.:ıa' ir [ 1 36] ü müte'eşşir olara� �uhurat-ı gerduna inti�ar olunma�da iken bifi iki yüz elli beş senesi re­bi'u'l-abirinifi on to�uzuncı şah güni reh-neverd-i semt-i behişt-i berin oldu�­ları baber-i keder-eşeriniii istima' ıyla ' arız olan faq-ı l:ıüzn ü elem ve iraş iden

, girye-i ıztırari vü gamla mal:ızun u müte'essif olunrnuşdur.

Cennet-mekan Sultan Mal).müd lj:an Efendimiz Bazretlerinin Vul$:ü'-ı İrtil).aliyle Firdevs-aşiyan Sultan ' Abduülmedd lj:an Efendimiz Bazretlerinin Cülüs-ı Hümayünlan

ŞaJ.:ıl:ıaflar Şeybi-zade Va�'a-nüv1s �açli- 'asker Es'ad Efendi'nifi ,

(Fa' ila tü n Fa' ila tü n Fa' ila tü n Fa' tlatün)

Es 'ada taribe yazdı bame-i va�' a-nüvis "İtdi Şeh 'Abdü'l-Mecid i�bal ü ' izz ile cülı1s" ( 1 255)

taribi ve Kaşif 'All Beg-zade Enderunı 'All Cevad Begefendi'nifi ,

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' tlatün)

Tam tarib-i cülusın yaz Cevada şev� ile "Oldı sultan-ı cihan sa'd ile ijan ' Abdü'l-Mecid" ( 1255)

taril;ı.leri mantulpnca elli beş senesi rebi'u'l-abirinifi yirminci şalı güni cü­lus-ı Sultan ' Abdü'l-Mecid ijani vu�u' bulmuşdur.

T a y y a r - z a d e A t a 1 77

Cennet-mekan Sultan Mal)mud "{jan efendimiz bazretleri keyifsizlik­lerinde etibbanın tensibi vechile tebdll-i heva içün bag-ı meıkura ' azimetle orada irtibal-i dar-ı cennet buyurdu�ları ve na'ş-ı rabmet-na�şları medfUn olan şimdiki türbeleri maballi yine müşarün-iliyhima Esma Sultan'ın sarayı 'arşası bulunması vu�u'at-ı garfbedendir . Rabmetullahi ' aleyhi ve ' aleyha ral,ımeten vas i ' aten.

Terceme-i I:Ial-i U�an-ı Uuld-aşiyan I:Iazret-i Sultan Mal:ımud Uan-ı ' Aleyhi'r-Ral:ımetü Ve'l-Öufran

Ba�an-ı buld-aşiyan bazretleri cülus-ı hümayunları gayet �anşı� ve �<argaşalı� bir va�te teşadüf itmiş iken ol eyyam-ı şurfdeyi a 'mal-i ted."'.bir-i l:ıikemiyyeye di��at ve I:ıazm u il:ıtiyata ri ' ayet buyurara� I:ıüsn-i şuretle ım­rar iderek Anatolı ve Rumili ve ' Arabistan'da derebegi namıyla Pasb : · ,

Oglu, Tuzcı Oglu, Naşul:ı Oglu , Yılı� Oglu, Tagdeviren Oglu , Basan Paş Oglu , I):.alyoncı Oglu , Tekeli Oglu, İbrahim Aga, Katib Oglu, Ş an 'Oşman , I):.ara 'Oşman, Dede Beg , Es 'ad Beg , I):.ara Feyzi , Kel Al,ımed, Başköy A'yanı Emin Aga, Balebii Helbel Oglu , Bar Oglu, Tepedelenli 'All Paşa, Revandızlı Kör Mel:ımed Paşa, İsl:ıa� Paşa'yı terbiye iderek Kürdistan'ın ek­şer mal:ıalleriyle A�ça Tag , Sincar Tagı gibi meva�i ' -i tugatın ni?-amım vir­miş [ 1 37] ve Bagdad valisi Davud Paşa ile İş�odralı Muştafa Paşa'nın I:ıas­be'l-beşeriyye va�i' olan �uşurlarından igmaz ve tesamüb ü ' afv ile vefatıa­rına �adar istibdam buyurmaları 'adalet ve şe�at-i devlet-i 'aliyye-i 'Oşma­ni'yi meydana �oymuşdur.

Vehhablleriii İlgasıyla Sultan Mal;ımud Uan Efendimiz Bazret­leriniiiNam-ı Hümayunlarına "Gaz!" Lafı-ı Mübareki ' İlave Olundığı

Evabır-ı ' aşr-ı Selim Hani'den berü I:ıavall-i Bicaziyye'ye musaHat olara� Baremeynü'ş-Şerifeyn'i gaşb u garete mütecasir olan Yelılıabi I):.abi-

178 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

lesi'ni Mışır valisi Mebmed ' Ali Paşa merbümufi himmeti ve ma]].dumları Tosun Paşa ve İbrahim Paşa ve İsma'il Paşalar me'muriyetleriyle terbiye vü tenkil ve re 'is-i ]].avaric olan ' Abdullah İbni Su 'üd'ufi der-sa' ade te i 'zamıy­la i 'dam olundıgından levş-i vücüd-ı bed-büdlarından bavall-i ijicaziyye'yi tathir ve bu muvaffal.<:iyetle el�ab-ı hümayünlarım "Gaz! " 'unvanıyla tezyın ü tef]].tm buyurmuşlardır .

Üç yüz elli seneden ziyade memalik-i 'Oşmaniye'de na' ire-i can-sfiz-ı tasallut u istila ile ba'iş-i perişani-i mülk ü millet ve ]].uşüşiyle bagy- 'ale's-sultanı 'adet iden yeriiçeri ocagı_nı "Gaza-yı Ekber ( 1241) " ta­ri]].indeki bifi iki yüz �ır� bir senesi zi'l-�a'desinifi to�uzuncı ve miladın bifi sekiz yüz yirmi sekizinci senesi baziranının onuncı pençşenbe gicesi va�i ' olan tugyanları üzerine mabv u ilga iderek ' Asakir-i ManşOre-i Mubamme­diyle namıyla ni�amat-ı 'askeriyyeyi tenst� u icad ile din ü devleti ibya bu­yurmuşlardır.

Bifi İki Yüz JS:ırl}. Üç Taribinde Şehzade Başı'nda 'fulumbacı B aşı JS:onagınıfi Mekteb-i 'fıbbiyye Tabşlş ve İttibaı: Olundıgı

Bin iki yüz �ır� üçde Şehzadebaşı'nıfi 'Acemoglu I).ışlası cihetindeki Tulumbacıbaşı I).onagı mekteb-i tıbbiyye olara� ta]].şiş ve mu' allimlerle şa­kirdiin ta 'yin buyurmuşlar ve şimdiki mekteb-i tıbbiyeye ol mekteb-i ma'arif-mekseb mu�addime-i l)uşül-i ' ilm-i bikmet ü edeb olmuşdur.

Bifi İki Yüz Elli Üç Taribinde Dar-ı Şura-yı ' Askeri ve Ab­karn-ı 'Adliye ve Dar-ı Şura-yı Bab-ı 'Allnifi Tertlb ve Güşadı

' Aşr-ı hümiiyünlarına degin devlet-i ' aliyyenifi hiçbir cihetinde bir meclis-i resmi'si yog iken ibtida tensi�at ve tan�imat-ı ' askeriyyeyi müza­kere itmek içün elli iki zi'l-biccesinde da' ire ve me'mürları bi't-tesviye ser- 'asker-i esba� Damad ijalil Rif'at Paşa mübaşeretiyle elli üç mubarre­minde dar-ı şura-yı ' askeriyi teşkil ve müte' ii�iben ijusrev Mel)med Paşa ri-

T a y y a r - z a d e A t a 1 79

yasetiyle Gül]Jane J>.aşr-ı hümayunında meclis-i vala-yı al)kam-ı ' adliye ve dar-ı şura-yı bab-ı 'aliyi il)daş u tertib ile düvel-i mu'a:??ama nezdine il,ca­met ilçileri isl"a ve istikmal-i [ 1 38] emr-i istita'at içün efi ilerüdeki devletler­den mu 'allimler, mühendisler ve lisan baceleri celb buyurma� gibi l)as­be'z-zaman devlet-i 'aliyyenifi il)tiyacatını ikmal ve elli ikide �apan-ı da�i� iskelesinden �arşusındaki Şo�ullı Mel)med Paşa merl)umufi hanisi oldıh' 'Aza b lar Cami' -i Şerifi ittişalinde ki 'Aza b lar I):apusı'na mümtedd olan cisr-i 'ati�i ]J.ayratiyye olara� inşa vü temdid ve elli dörtde �arantina uşuli­ni tan:?im ü te ' sis buyurmuşlardır.

Mışır valisi Mel)med 'Ali Paşa'nın reviş-i meslekine ba�ılınca Mışr'a vuşulinden berü istibdad u il)tiyaz itmek menvi-i zamiri oldıgı afilaşılup an­ca� kendüsünüfi 'a�l u dirayetince devlet-i 'aliyye-i islamiyyeye o �ıt'ada ' a�il ü müteneffiz öyle bir zatıfi lüzumı münker olmadıgı cihetle müşa­rün-ileyh Yelılıabi ]J.uşuşına muvaffa�iyetden şofira sa'ir vulata �ıyas olun­mayara� devletçe va�'lıca bulundurulmuş ise de bu �adar l)a��-ı tal)ayyüz ü i ' tibarıfi menvisini te']J.ire kifayet idernemesi ve ijusrev Paşa'nın öteden berü müşarün-ileyhe olan gay:?ı mütevatir olması ve Pertev Paşa'nın hem Mel)med ' Ali Paşa'nın hediyyesini �abul idüp hem de ta'aşşub-ı ca'llsi maşlal)atı ' alevlendirmiş bulunması J>.onya ve Nizib ve 'Akka l)adişelerini netice virmiş olup anca� �ıta'at-ı her düvelde :?uhur iden ]J.ahiş-geran-ı is­tibdad arzı11arınıfi nuşl)en ve 'unveten tenkili l)ükümdar-ı meşru 'anın me­sa'isini müstelzim olan al)valden olması cihetiyle bu mişillülerifi istitba'ı veeibeden olma� teşebbüşi münker olamaz . Çünki her devletin bu şuretler­le duçar-ı teferru� u ta'addüd olması �uvvet-i l)ükumetifi ışgar u ızrar u iz' afını mucib olara� bi'l-a]J.ire her tarafın te'essüfini müstelzim oldıgı hezar tecarible bedihi ise de buralarının etrafıyla taşavvurına arzu-yı lezzet-i isti�­lal mani 'asıyla muvaffa� olunamaması işbu keşa-keşi temdid itmişdir.

ija�an-ı ]J.uld-aşiyan yefiiçerilerifi ifnasını ve derebeglerinifi imJ:\asını ve müşadere ve bila-mucib şer'i i 'damın ilgasını ve devletin mul)tac oldugı mecalisifi teşkil ü in' i�adını ve ticaret ve nafi ' a ve ev �af ne:?aretlerinifi il) da­şını ve vapur ile idare olunur dest-gahlar ve tersanede çekiç ve erre ve l)ad­de makinelerini ve Tolma [ 1 39] Bagçe saray-ı hümayunına muttaşıl metin kar-gir tüfeng fabri�ası ve Üsküdar sal)ilinde Çengel J>.aryesi'yle Vaniköyi

1 80 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

arasında I}.uleli ta'bir olunur leb-i deryada kar-gir, metin süvari �ışlasıyla verasında mürtefi' ve müferril). baste-b.ane ve aburlar ve cami' -i şerif ve Da­vud Paşa ve Rami Çiftligi ve Üsküdar'da Selimiyye'de ve Top-bane zirvesin­de cesim 'asker �ışlalan ve İstanbul ve Bogaziçi'rtifi her tarafında kebir ü şagir birço� �aravul-baneler ve Begoglu'nufi fev�inde ve Beşiktaş'ın zirve­sinde Maç�a'da mekteb-i l).arbiye ve tersilnede �apudan paşaların �adim l).a­rem �ona�ları mal).allinde fenn-i deryaya ve katfe-i 'ulum u fünunufi ta' allü­mine mabşuş mekteb-i bal).riye ve bumbara-\}ane civarında mühendis-gane ve Eyyub tarafında iplik-bane ve ekşerisinifi derünlarına cevami' u mesacid ve Davud Paşa ve Rami Çiftligi civarındaki Maltepe'de ve Üsküdar'da ijay­dar Paşa'da cesim baste-baneler ve bab-ı ser-' askeride me 'murin-i ' askeriy­ye ve a�lamı idare idecek büyut u deva'ir ve kar-gir l).ari� �ullesi ve dar-ı şu­ra da' iresi ve �ışla ve bafif bastegana tedavi olunma� ve ljuda-negerde bas­telik kesb-i imtidad ve tekeşşür ider ise Maltepe baste-banesine na�l olun­ma� içün bab-ı ser- 'askeride muva��at baste-baneler ve l).ammam ve Beg­�oz'da debbag-ganeler ve Arnavud Köyü'nde cesim �aravul-bane ve muva�­�it-]Jane ve cami' ve Bebek'de ve Rumili ve Anatolı l).işarlarındaki cevami' iii ta'mirleri ve Top-uane'de leb-i deryada alat u edevat fabri�alarıyla top şa�­bına mabşuş tam kar-gir' mükemmel bir vapur makine-b-anesi ve top-bane �ışlalarınıfi ta'mir ve müceddeden iki minareli b,ir cami' -i şerif te'sisiyle ye­iii saray-ı hümayunufi bagçe içinde timur �apu cihetindeki bestancıbaşı ye­rinin ' asakir-i başşa-i şahane mekteb-i l).arbiyyesine tal).vil ve cami' -i şerifiy­le beraber ta'miri buşuşına muvaffa� buyurulmuşlardır.

Y efiiçeri Agalarına Ma]Jşüş Olan Aga I}.apusunufi Bab-ı Fetva­ya Tai:ıvll ve Tabşiş Olundıgı

Va�'a-i bayriyyeden evvel şeybu'l-islamlarıfi kendü �ona�larında ve­ya icar-banelerde ve Rumili ve Anatolı �aı;li-' askerleriyle İstanbul �ac,lisi kezalik kendü kiselerinden tedarük itdikleri yek-digerine ba'id baş�a baş�a müteferri� kira-b-anelerde aram itdiklerinden ebvab-ı şeri 'ata müraca'at mecburiyyetinde olan ' ibadullah mal).alle-be-mal).alle gezüp duçar-ı şu 'ubet

T a y y a r - z a d e A t a 1 8 1

olmama\<. içün yefiiçeri agası l,<.apusını şey]J.u'l-islam l,<.apusı [ 140] olmal,<. üzere ta]]. şi ş ve l,<.açli- ' asker ve İ stanbul l,<.açlisi efendilere ma]J.şuş mücedde­den baş],<a başl,<a da' irelerle fetva-]J.ane te'sis ve ta'mir iderek me'murin-i şer' iyyeyi bir da' irede ictima'a 'atf-ı ' inayet buyurmuşlardır.

Aziidlu ve Ayastefanos barüt-]J.anelerini müceddeden ta'mir iderek Avrupa'dan nev-icad çar]J.lar ve makineler celbi ve timur fabri],<asıyla Heg­beli Ata bal).riye mektebini ve derlinında cami'-i şerif bina ve Galata Sara­yı'nı mekteb-i tıbbiyyeye tal).vll ve Nur-ı 'Oşmaniye Batibi-ziide ful).ulin-i fi]J.amdan meşhur I:Iacı Raşid Paşa gibi l).al,<il,<aten birl,<.aç yüz senede bir ge­lür bir l).aııl,< u fazıl u nıl).riri na:?ır ve Avrupa etibbii-i meşhuresinden Dok­tor Bemard ve İspeçar12 ve Edirneli İstifnaki ve !}.ara Todori I}.ostantin Efendi gibi mükemmel etibbii ve cerral:ı ve ]J.ace ve üstadlar celb ve tav:?if ü ta'yin buyurmuşlardır ki vatandaşlarımızdan Doktor İsma'll Paşa ve Şali}). Efendi ve Marl,<.o Paşa ve Büseyin ve 'Akif ve Nuri Paşa ve Al).med Paşalar ile Mel).med Efendi ve Al).med Beg ve Seropçin13 Efendi ve Bulanaki14 Efendi , I}.aşbar Beg , Ra'if Efendi, Al).med Beg , Şemsi Beg , Şalil). Beg , Rif'at Efendi işte ol debistan-ı l).ikmet-nişandan yetişmiş ve bunlar gibi bir nice l).aııl,< etibba yüzlerinden devlet-i 'aliyye ve tebe'a-i 'Oşmaniyye ve sa' ire pek büyük müstefid ve müteşekkir olmal,<.da bulunmuşdur.

Barut-l].anelerin Ta'mi'riyle Sefa'in İnşası

Tersane-i 'amirenin i 'man içün içinde yetişenlerden Papuççı Al).med Paşa ve Çengeloglı Tahir Paşa ve l:Jalil Paşa gibi mehereden zatları l,<.apu­dan iderek Mal).müdiyye nam cesim üç anbarlı pek güzel müceddeden bir sefine-i cesi'me ile Selimiyye ve Mes'üdiyye nam iki �,<ıra üç anbiirlı mü­cedded şı1retiyle mükemmel ta'mir ve zaman-ı ma'ali'-nişanlarında bi,rçol,< meze ],<apal,< ve ],<apal,<. ve fir],<ateyn ve meze firl,<.ateyn ve l,<orvet ve isl,<.ota ve

12. _;�1 1 3 . �jj-'-" 14. ._;; L:>ı' J-!

1 82 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

na vi ve şalopa ve sa' ire i ' maline ve müşarün-ileyh Çengeloglı Tahir Pa­şa'nın Js:apudanlıgında tersilnede makine ile idare olunur erre-J;ı.ane icadına muvaffals: olmuşdur.

Sultan 'Abdu'l-I:Iamid U:an 'ahd-i 'allsinde terk ü ta'tll olunan Begler­begi saray-ı [ 141 ] hümayununun 'arşası isteklülerine şatılmış ve maball-i mezkur ahali si a)Jz-ı rüsumat-ı mabrı1Js:at ve er�aJs:dan mu' afiyet şerefine ma�hariyetle beraber saray-ı mezkurda muJs:addema zinet-ver-i şandul):a-i ta'�!m olan U:ırls:a-i Sa'adet da'ire-i 'aliyyesine J;ı.aJs:an-ı etl):ıya- 'unvan 'Ab­du'l-Bam!d U:an bazretleri bir minareli cami '-i şerif ve nezdine bir muvals:­ls:it-J;ı.ane ve barnınarn ve tetimmatını inşa itmiş olduJs:larından cennet-mekan Sultan Mabmild U:an efendimiz bazretleri bir minare ' ilave ve cami' -i şer!­fi ta ' mir ile bir Js:at daha tezyin buyurmuş ve biigçe l):apusına Js:arib yeniçe­rilerin daru'n-nedvesi olar al): merkez-i en va' -ı fısls: u fücilr ve "Melek Gir-

\ mez" şöhretiyle meşhur ve derilmnda birçols: yeniçeri baldırı çıplaJs:ları mev­cild ve bu mal):Ule mal;ı.az!lin matmab-ı naz;ar ve matma' -ı şilr u şerleri ol­magla ma'ruf u mezkilr olan b!kar otalannın Mu'ammer Paşa merbfimuftt pederi Js:a'im-maJs:am-ı rikab-ı hümayun Erzurum Müft!si-zade Rüşdi Paşa merbı1mun me'milriyyet ü mübaşeretiyle bin iki yüz yirmi yedi taribinde bir anda hedmiyle yerine Hidayet Cami'-i refi'u'l-bünyanını te ' s!s ve şababi-i kirarndan olup Emeviyye zamanında li-ecli'l-gaza der-sa'adete gelerek Ay­vansaray civarında şehiden 'azim-i behişt-i berin oldıgı mervi olan Ebuzer Gıtari Bazretleri türbe-i şerifelerini biii yüz yirmi altı taribinde şadr-ı a 'z;am Mora fatibi Şehid 'Ali Paşa tecdid ü termime muvaffals: olmuş ise de mü­rur-ı zaman ile mubtac-ı ta 'mir oldıgından bazret-i müşarün-ileyh ile yine maball-i mezkurda 'azim-i J;ı.uld-ı berin oldıgı rivayet olunan şal)abi-i ki­ramdan ve rüfel):a-yı mübareke-i müşarün-ileyhden Sa'idü'l-U:adri raçliyal­lahu ' anhuma bazeratınıii merJs:ad-i münevverlerini tecdid buyurmuşlardır .

Şu Kemerlerinin ' İlavesiyle Mu�addemkilerifi Ta'mlri

Rabbim mü'ebbeden merkez-i bükilmet-i bilafet-i celile-i islamiyye bulunmals: şerefiyle müşerref buyursun, İstanbul şehriyle bilad-ı şelaşe bal-

T a y y a r - z a d e A t a 1 83

lp gün-be-gür tekeşşür iderek mevcud nehirlerifi cereyanı bu şehirlere kifa­yet itmediginden ecdad-ı ' i:?amlarınıfi ve ba-}Juşuş valid-i ma'ali-mel)amid-i hümayunları firdevs-mekan Sultan 'Abdu'l-I:Iamid l:Jan ve ' amın-i efbami­leri behişt-nişan Sultan Selim ]jan-ı Şaliş l).azeratı ervab-ı şerlfeleri içün Belgrad �aryesi'nde Büyük Dere zirvesinde müceddeden kemer ve bend ve l).avzlar inşa ve �anun! Sultan Süleyman ]jan şu yollarını ta 'mfr ve l).avzla­rını tathir itdirerek [ 142] der-sa 'adet ve mülba15:atınıfi mul).tac olduğı ma-i leılzi icra ile ' atşam irva buyurmuşlardır.

Küçük Gökşu mesiresinde cesim bir 15:aravul-bane ve cami' -i şerif te'sis ve �a<;li ve �artal ve �ısıl5:lı 15:aryeleriyle �andilli ve Vani Köyi ve Eyyub ve İstavroz ve Şemsi Paşa !5:aşr-ı hümayunı ittişalindeki cami ' leri ve bunlara civar olan 15:aravul-baneleri Timur �apu l5:urbında darü's-sa'ade agası Beşir Aga ve l5:apu agası 'Oşman Aga ve Şeref-abad ve Bab-ı 'All ci­varında darü's-sa'ade agası şeybu'l-barem I:Iacı Beşir Aga mescidlerini ve Orta Köy'le �ılıç 'Ali Paşa maballesi beyninde olan Yabya Efendi Cami 'i ve Orta Köy'le �un Çeşme beyninde Neşat-abad nam sultan sarayı ittişalin­deki İhmal15 Paşa cami 'i ve Eski 'All Paşa'daki ljırl5:a-i sa' adet da'iresini ve Büyük ve Küçük Ayaşofya Cami' lerini ve bu cami' lerden başl5:a ba'zı ceva­mi' u mesacidden ekşerisini ta'mir ve birazlarını müceddeden te ' sis i.derek Yefii �apu , Galata, Beşiktaş , �asım Paşa, Üsküdar mevlevi-banelerinifi tecdid ü ta'miri ve Yefii �apu baricinde Merkez Efendi ve Üsküdar'da ka'in Bazret-i Hüdayi ve yine Üsküdar'da ' İnadiye Mal).allesi'nde B andırma ve Fındıl5:lı'da Yunus Efendi ve İstanbul'da �osl5:a civarında �ogacı Dede ve Eyyub'da Taşlı Burun ve Vezir Tekyesi ve Necatl Efendi ve Südlice'de I:Ia­şiri-zade }Janl5:ahlarını ve sa'ir birçol5: dergah-ı şerifleriii mücedded ve ta'mir şuretiyle tezyin ve Begl5:oz zirvesindeki Bazret-i Yuşa' türbesiyle türbe-dar otalarının ve cami' inifi ta'miri ve Üsküdar'da �araca Abmed ci­varında Miskinler Çeşmesi ve Bagçe �apusı'ndaki Yefii Cami ' muval5:­l}:it-}Janesi ve �onya'da türbe-i Bazret-i Mevlana'nın ta 'mir ve tezyini ve Üsküdar'da Miskinler civarında medfUn olan meşhur şa'ir N abi Efendi mer­l}:adini ta'mir ve mühimmat-ı bıyamiyyeye mabşuş olan mehter-b-ane ve def­ter-b-ane ve cebe-bane ve saray-ı hümayundaki divan mevl5:i 'inifi ta 'mir ve

1 5 . J t.......ı. l

1 84 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

tezyini ve 'Alemdar fıi>.rasında yeiiiçerilerin yal>.dıgı bab-ı 'all ve muJ::ıteril.< bab-ı defterinin dertiniarına mescidler inşasıyla tecdid ve te' sisleri ve el-J::ıa­letü hazihi mekteb-i tıbbiyye olan Galata Sarayı'nın ma'a-cami' -i şerif ve kütüb-J::ıane ve J::ıammamlar maJ::ıv u işbatı ve muJ::ıteril>. olan I):uml>.apu Ca­mi' i'nifi tecdidi ve tersanede divan-bane ve Ol>. Meydanı tekye ve cami'i [ 143] ve saray-ı hümayundaki ljırl.<a-i Şer!fe da' ire-i ' aliyyesinifi ta' mir ve tezyini ve I):.artal I):.aryesi ve İzmid I):.aşabası cami 'leri ve �):apan-ı Dal>.il>.'de Yeşil Tulumba civarında defin-i bak-i ' ıtr-nak olan Na'llu Baba Bazretleri merl>.ad-i münifine muttaşılan medfOn olan tar1l.<at-ı 'aliyye-i nal>.şbendiyye meşayib-i kiramından ve tol.<uz yüz tol>.san taribieri rna�anne-i ' i�amından Şeyb AJ::ımed Bubiiri I:Iazretleri'nin türbe ve ]J.anl>.ah-ı keramet-iktinahlarınıfi inşası ve BaJ::ır-i Sefid Bagazı'na palanl.<a il:ıdaşı ve tersaneye şa 'ir anbarı ve Telli Tabya'da cesim çeşme ve BaJ::ır-i Sefid'de Çamlı Burun ve Degirmen Burnı'na tabyalar il:ıdaşı ve Begoglı civarındaki Tatavla'ya çeşme ve 1>-ara­vul-bane inşası ve\ rarabya'daki tabyaya cami' -i şerif ve çeşme ve BaJ::ır-i Sefid'deki top-biine ' tabyasıyla ve yine Bal).r-ı Sefid Bagazı'na diger çeşme ve tabya ve bogaz-ı mezkürdaki Çemenlik nam mal:ıalle tabya inşası ve ter­sane-i 'amire divan-biinesinin tecdidi ve Çorlı I>.aşabasına çeşme biniisıyla ciimi' inifi ta'miri ve Galata'da J::ıaril>. içün bir J::ıavz-ı kebir inşası ve Edirne I>.al' asının ta'miriyle üç cesim I>.ışla ve müte'addid çeşmelerle Şehzade ve Süleymaniye ve Fatil:ı ve sa'ir cevami'de ve Sultan AJ::ımed civarında J::ıaril>. içün cesim J::ıavzlar ve Edirne'de yedi 'aded metin palanl>.a ve cebe-bane ve rnüceddeden cesim zabire ' anbiirı 'ilavesi ve Şumnı'ya bir 'ali I>.ışla ve de­runlarında kar-gir ve metin cebe-bane ve anbiirlar ile Fedayi ve Yıldız ve Çalı tabya-i cesimeleri 'ilavesiyle Hazargırad'da mubtaşar tam kar-gir bir barut-]J.ane ve Silistre I>.al' asınıfi ta'rniriyle cami' ler inşası , der-sa'adetifi dilbil-i l>.al 'a ve ]J.aricinde ve bilad-ı şelaşenifi her tarafında ve Edirne'de ve Lüle Burgosı'nda ve Silivri'de ve Çorlı'da ve Filibe'de ve !):al' a-i Sultfini­ye'de ve İzmid'de ve TekfOr Tagı'nda ve Gelibalı ve AJ::ıyolı Burgosı'ncta ve Burusa'da ve �artal'da la-yu'ad çeşme ve şiidurvan ve sebll ve mekteb ve cüsür ve der-sa'adetde I}:adırga Limanı Meydanı'n�a şorn mermerden bir kebir çeşme ve valid-i macid-i hürnayünları rül:ı-ı şerlfi içün türbeleri I>.ar­şusındaki mektebi ta 'mir ve Yedi I):ulle'de bir cami' -i şerif ve barut-biinede palanl>.a icad ve J::ıarem-i Mescid-i AI>.şa'nıfi ta'miri ve Beşiktaş'da da-

T a y y a r - z a d e A t a 185

rü's-sa'acte agası 'Abbas Aga ve Şah Pazarı ve Eyyfıb'da şah sultan cami' le­rinin ta 'mfrleri ve top-)Janede müceddeden topçılar ve ' arahacılar l,<:ışlasıyla bir tfmür-]J.ane ve Eyyfıb'daki Defterdar iskelesi'nde müceddeden munta­�am ve mükemmel bir fes-)Jane ve Ü sküdar'da Selfmiyye �ışlası civarında şehriyye-)Jane bina buyurmuşlardır.

lj:a�an-ı lj:uld-aşiyanıfi Binasına Muvaffa� Oldu�ları Cevami' ve Türbe ve Çeşme ve Sa' ir Müberrat ve �ışla ve �aragol-ijane ve Barut-ijane ve Vapur Makineleriyle İdare Olunur Alat ve Edevatı Tebr!ken Ta�dim Olunmuş Olan Tevar1b-i Man�fime

[144] Zikr olunan ijayrat u Müberrat ve İnşa'at-ı Hümayfinlanna Da'ir 'Aşr-ı Hümayfinları Şu'arasınıfi 'Arz İtdikleri Tevaril;ı.dir

Topçı �ışlasına Tarf)Jdir

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

'Ayni ya tarfb-i tamıfi şfti tutdı 'alemi "Oldı topçı l,<:ışlası resm-i l,<:adfminden cemfl" ( 1227)

Hegbeli Ata'da Mellabfn �ışlasına

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

Babr-ı dilde buldı 'Aynf gevher-i tarf]J.ini "Yapdı mellabfne ' aif l,<:ışla bal,<: Mabmüd ijan" ( 1244)

Top-)Jane'de Müceddeden İnşa Olunan �ışlaya

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

1 'Ayniya ben l,<:ulzüm-i tab'ımdan isti)Jrac idüp Bu iki tari]J.-i gevher-barımı itdim beyan

1 86 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

2 "Müjde gerdO.ne-keşanıfi bitdi ' ali lpşlası" ( 1239) "Ta�ı vala �ışla yapdı tran-ı MabmO.dü'z-zaman" ( 1239)

Müceddeden İnşa Olunan Timür-Mneye

(Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

1 İtdim dü tarib intiQ.ab zibende vü cevher-nişab 'Ayni budur re 'y-i şavab tal:ırir olunsun va�'aya

2 "Sultan-ı Mal)mO.dü'z-zaman timür-bane yapdı nev" ( 1 239) "Timur-Q.ane befizedi ahen-bişar-ı �al'aya" ( 1239)

[ 145] Varna'da İnşa Olunan �ışlalara Taribdir

(Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

ı i�llmini abact ide düşmenlerin ber-bad ide �alb-i şerifin şad ide Mevla ila-yevmi'l-�ıyam

2 'Ayni cünud-ı müslimin yad eylesün taribini "Nev-�ışla yapdı Varna'da sultan-ı Mai:ımudü'l-ma�am" ( 1 249)

Diger

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

1 Afitab-ı nuşreti dünyayı pür-nur eylesün 'Askeri yıldız �adar olsun bi- ' avn-ı Müste'an

2 'Ayni ya na?:m eyledi tarib-i cevher-darını "�ışlayı yapdı ne ra'na tı:an-ı Mal)mO.dü'z-zaman" ( 1 249)

[ 146]

T a y y a r - z a d e A t a

Varna'da İnşa Olunan Birinci Palan�aya

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

1 Cami' u an bar palan�a �ışlalar Yapdı ma'mfır oldı Varna ser-te-ser

2 'Ayni ya tari)J-i tarnın söyledim "Her palan�a oldı hep Mabmfıd-eşer" ( 1 250)

İkinci Palan�aya

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

1 Bu Varna şehrini her bir cihetden bıf� ider her dem Ma�am-ı fevz ü nuşret cay-ı gazi me'men-i ' asker

2 Gel üp bir naşır-ı gaybi dedi taribini 'Ayni "İkinci bu palan�a düşmeni her dem zebfın eyler" ( 1 250)

Üçünci Palan�aya

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Eyledi ibya bu şehr-i Varna'yı başdan başa Padişahıfi bifi sene 'ömrin füzfın itsün ijuda

2 'Ayni ya tari)J-i cevher-darıdır dört üstine "l:Iafı�-ı Varna üçünci bu palan�a da' ima" ( 1 250)

Dördünci Palan�aya

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Ser-be-ser bu beldeyi ma'mfır u ihya eyledi Leşker-i manşfırına imdad ide Rabb-ı Mu 'in

"

1 87

1 8 8 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

2 Eyler a'da ser-fürı1 'Ayni görüp taribini "Allah Allah oldı dördünci palan�a ço� metin" ( 1250)

Beşinci Palan�aya

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün)

1 ljuda manşı1r ide ol pacİişah-ı din-i islamı Miyan-ı her şeh-i ' alemde ta şulJ:.ı u cedel oldı

2 Gelüp bir müjde-ber 'Ayni didi tarfb-i valasın "Beşinci bu palan�a bi-mişal ü bi-bedel oldı" ( 1 250)

Altıncı Palan�aya

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa'ilün)

1 İtdi nev-inşa palan�a şevket ü iclal ile Sayesinde �almadı hiç V ama şehrinde bal el

2 'Ayniya ' ı�d-ı Süreyya dinse taribe seza "Oldı altıncı palan�a çarb-ı ' aliye bedel" ( 1 250)

Yedinci Palan�aya

(Mef'ı1lü Fa.'ilatün Mef'ı1lü Fa'ilatün)

1 Ol padişah-ı emced şahen-şeh-i mü'eyyed Yapdı �ıla'-ı bi-l:.ıad top �oydı ejder-asa

2 Yüz sürdi asuman bu tarfb-i nev-zemine "Oldı yedi palan�a manend-i çarb-ı vala" ( 1 250)

T a y y a r - z a d e A t a

Yama'da Gümrük ıs:.apusına

(Müfte' ilün Fa' ilün Müfte'ilün Fa'ilün)

1 Yama'yı ma'mur idüp gümrüge yapdı �apu Emti' a-i nuşretifi itdi bahiisın beyan

2 'Ayni dü gazi gel üp söyledi tan\}ini '" Arşa �ılıç aşdı bu babda şah-ı zaman" ( 1250)

[ 147] Yama'da Diger ıs:.ışlaya Tanbdir

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 'Askerin manştir u �al bin ş ad ide Ta cihan turdu�ça Rabb-i Müste'an

2 'Ayniya tanb-i tarnın söyledim "Yapdı ibhii �ışlayı Mal).mud ijan" ( 1249)

Diger

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

4 'Ayni ya cevher mişali söyledim taribini "Barekallah �ıldı inşa �ışlayı şah-ı zaman" ( 1249)

Diger

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Yapdı bir dane mu 'alla �ışla ol Rıçlvan-sirişt Semt-i ijırmenlik'de adem cenneti �ılsun mekan

2 Reşk ider taribine 'Ayni Süreyya-yı felek "Yapdı �ışla �oydı 'asker ijan-ı Mal).mudü'z-zaman" ( 1 249)

1 89

1 90

[ 1 48]

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Varna'da Rusçu� I}.apusına

(Hi'ilatün Fa'ilatün Fii' ilatün Fa'ilün)

1 Virdi dine ta�viyet bu devlete büsn-i ni�am Düşmenin ma�ı1r ide her dem cenab-ı Müste'an

2 Sure-i Fetl:ı o�uyup 'Ayni didi tarib-i tam "Yapdı Ruscu� babını icad idüp Mal:ımı1d ]jan" ( 1 252)

Varna'da Nuşret Palan�asına

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Bir palan�a yapdı amma pek metin Dir gören vefl5:-i müşelleşdir hernan

2 Fehm ider taribini 'Ayni guzat "Bu palan�a nuşreti eyler beyan" (1 250)

Cebe-]Jiine I}.ışlasına

(Fe' ilatün Mefa'ilün Fe' ilün)

1 I:Ia� vire nuşret ü �afer 'Ayni O şehen-şah-ı rub'-ı meskı1na

2 Bab-ı Hidbe asuman �odı ser "Cebe şatdı bu �ışla gerdı1na" ( 1244)

Diger

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa'ilün)

1 Leşkerin manşı1r i�llmin ijuda ma 'm ur ide Tig-ı tizin gerden-i düşmende �ılsun dem-be-dem

T a y y a r - z a d e A t a

2 ' Ayni ya mi'mar-ı �udsi söyledi tarfb-i tam "I):.ışla tecdid eyledi sultan-ı Mabmud-ı himem" ( 1244)

Sihstre I):.al' asına

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'ilün Mefa'llün)

Didi mi 'mar-ı �udsi 'Ayniya tarfb-i valasın

1 9 1

"Ne mubkem �al' adır Sultan Mabmud eyledi " ma'mur ( 123 1 )

Ordu I):.apusına

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün)

1 lj.udavend-i cihan Sultan Mabmud'ufi zamanında Bi-bamdillah bu bışn fcact olundı irdi encama

2 O�ur cünd-i sürüşan ruz u şeb taribini 'Ayni "Bu �al 'a nuşret-abad oldı da' im ehl-i islama" ( 1 23 1)

Gümrük I):.apusına

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

1 Daver-i devr-i zaman bazret-i Sultan Mabmud I):.ıldı bu beldeyi hem J::ıışn-ı başini tecd!d

2 İtdi tarfbi ahiilisini ' Ayni mesrur "Oldı bu şehr ile bu �al ' a-i manşur cedid" ( 1 23 1 )

Ruscu�, !):.al' asma

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

1 I:Iamdü-lillah bu mu 'alla sur nev bünyad olup Eyledi ma'mur Ruscu� şehrini ser-ta-be-pa

192 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

2 Yazdı dizdar-ı tabi' ' at 'Ayniya tarib-i tam "Müjde ijan Mabmud-ı 'Adli' eyledi l,<:al 'a bina" ( 1 232)

Diger

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

1 I):.utb-ı devran şah-ı gazi daver-i l,<:al' a-güşa Mevl,<:i' inde yapdı bu sun idüp lutf u himem

2 'Ayni ya taribirn oldı rayet-efraz-ı kemal "Yapdı Ruscul,<: bışnını sultan-ı Mabmudü'ş-şiyem" ( 1 232)

[ 149] Diger

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün)

1 Şehen-şah-ı cihan Rüstem-sipeh İskender-i devran Cenab-ı ijan Mabmud eyledi bu l,<:al ' ayı inşa

2 Li va-i bamesin naşb itdi 'Ayni burc-ı taribe "Olup bu l,<:al 'a abad itdi Ruscul,<: beldesin ibya" ( 1 232)

Diger

(Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün)

ı Bu vala bışnı ijan Matımfıd-ı Sanı eyledi ma' mur Sema-i seb'aya tercib olundı şan u rif'atde

2 Seza ' ıl,<:d-ı Süreyya dinse bu tılribime 'Ayni "Bu Ruscul,<: l,<:al ' ası çarba beraber oldı şuretde" ( 1232)

T a y y a r - z a d e A t a

Diger

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Hi'ilün)

1 Himmet-i şah-ı cihan bu ].<al' ayı itdi bina Rayetin manşur ide her anda Rabb-i Müste'an

2 Dür gibi tarfbi ezber itdi 'Ayni' gaziyan "Yapdı Ruscu].< l)ışnın ol şah-ı zaman Mal)mud ljan" ( 1 232)

Müceddeden İl)ya vü Icad Olunan Mehter-baneye

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'flün)

1 Ser-a-ser saye-i ' adlinde olsun ' alem abiidan ljuda asayiş ü ral)at vire bu bına-i pake

2 Süreyya reşk ider tarib.-i encüm-tabına 'Ayni "Yeniden oldı mehter-Q.ane ma'mur irdi eflake" ( 1 230)

Müceddeden İnşa Olunan Bab-ı Defteriye

(Fe' ilatün Fe'Hatün Fe' ilatün Fe' ilün)

1 İtdi inşa yefiiden bu der-i defter-dan Düşdt küttab-ı hüner-perveri şev].< ü taraba

2 Yazdı erbab-ı ].<alem dür gibi 'Ayni tarib. "ljan Mal)müd-ı cihan ].<oydı bu baba ketebe" ( 123 1 )

[ 150] ijasan Paşa ljanı Civarında Olan l):.aravul-Q.aneye

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Ht' ilün)

1 ija].< Ta '1Ha 'ömrin efzun leşkerin manştir ide 'Arşa diksün r&yetin ol şaf-der-i encüm-Q.adem

193

1 94 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

2 Leşker-i J.<:udsi didi tarib-i tarnın 'Ayni ya "Bu ].<:aravul-uaneyi abad ide I:IaJ.<: dem-be-dem" ( 1247)

Odun �apusı'nda İnşa Olunan �aravul-uaneye

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

1 Girü tursun ilerü varrnasun a'da aşHi Ki bütün alet-i peruaşı müheyya itdi

2 Cünd-i gaybi didi tarib-i mücevher 'Ayni "�aravul-bane be-her canibi il).ya itdi" ( 1247)

Şehzade Cami' i �arşusındaki �aravul-baneye

(Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef' ilün)

1 Sultan-ı Mal).mı1dü'l-badem şal).ib-J.<:ıran encüm-sipah Yapdı şunı1f-ı cündine gerdı1n-mişal a'la mal).al

2 Tarib-i cevher-darını 'Ayni didim erbabına "Tfil.<:-ı ].<:aravul-baneyi Şehzade'den seyr eyle gel " ( 1 247)

Birnar-uaneye Tadbdir

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

1 Bir nigah-ı merl).ametle iltifat itse eger Mürdeye can-babş olur 'a].<:il ider divaneyi

2 'Ayni ya tarib-i tarnın sa'ile şafi cevab "Yapdı sultan-ı zaman vala bu bimar-baneyi " ( 1 250)

T a y y a r - z a d e A t a

Top ve Mühimmat-ı Sa'ire Anbarlarına

(Fe' iHitün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe' ilün)

1 Öyle bir padişeh-i ma;ı::har-ı nuşretdir kim 'Asker-i başına mabşı1ş hernan zat-ı neberd

2 Velvele virdi bu tarib cihana 'Ayni "Toptolı �ondı hep anbara mühimmat-ı neberd" ( 1 248)

[ 1 5 1 ] Diger

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

1 Bu anbar-ı mühimmat-ı vegayı eyledi icad Ola aşarı ta yevmü'l-lpyame mui:ıkem ü mes'ud

2 Tamam oldı didim tarib-i cevher-darını 'Ayni

195

"Bu anbar-ı mühimmatı ba� a'la yapdı 'ijan Mai:ımud" ( 1 248)

Varna'da Yalı �apusına

(Fa'ilatün Fa'iHttün Fa'ilatün Fa'ilün)

1 Eyledi ser-baddini ma'mfir u il:ıya ba-buşı1ş I}.al'a yapdı Yama'da islamı itdi zi-mecal

2 'Ayniya taribi eyler def' -i Ye'cüc-i 'adı1 "Ba� ne ziba bab-ı sal:ıil sedd-i İskender-mişal" ( 1 248)

Enderfin-ı Hümayundaki ijazine �oguşından Müfiz Fuzala-yı Be­namdan Feri� Necib Paşa Ne;ı::aretiyle Bogaziçi'nifi İstinye Körfezinde İnşa Olunan �aravul-}Janeye

'

196 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

(Mefa'llün Mefa'llün Mefii'ilün Mefii'llün)

1 ijuşfişa bu 15:aravul-biineyi yapdı mal:ıalhnde Necib Paşa ne�iiret eyledi sa'yi ola meşkfir

2 Şerer-efşiin olur 'Ayni tüfeng-i mışra' -ı tiirib "�aravul-biine-i İstinye'yi Mevlii ide ma'mfir" ( 1 250)

I:Iegbeli Ata'da Mühendis-biineye

(Müstef' ilün Müstef' ilün Müstef'ilün Müstef' ilün)

1 Til nol5:ta-i necm ü !5:amer satl:ı-ı sipihre virdi fer Devrinde olsun müftebar bi'l-cümle şiihan-ı cihan

2 Taribin ehl-i hendese 'Ayni görüp itsün l:ıisiib "Yapdı mühendis-biine nev Sultiln-ı Mal:ımfid-ı zaman" ( 1244)

�al 'a-i Sultaniye'de İnşa Olunan �al'aya Vaz' �ılınan Sii'at Taribidir

(Fii' iliitün Fii'iliitün Fii'iliitün Fii'ilün)

1 Bir dal5:il5:a olmasun fetl:ı ü meserretden tehi Eylesün her sii'atin bifi sal Rabb-i Müste'iin

2 Bildi herkes val5:tini 'Ayni di di taribini "�ulle-1 viiiii yapup sii'at !5:odı şiih-ı zaman" ( 1 250)

[ 1 52] İzmid'deki Dink-biineye

(Mef'ülü Fii'iliitün Mef'Ulü Fii'ilatün)

1 Yapdırdı dink-biine geydürdi fes cihiina Bildürdi ins ü cana tedbir-i feyz-i efiyın

T a y y a r - z a d e A t a

2 Taribe 'Ayniya bes �oy sun baş üzre herkes "Ba� dink-oane-i fes yapıldı buldı şuyın" ( 1249)

1 97

Sultan Mal)mud ijan ijazretlerinifi İnşa Buyurdu�ları Çeşmeye Her Mışra ' ı Tari b Olar� İnş ad Olunan Tari)Jdir

(Müfte' ilün Fa'ilün Müfte' ilün Fa' ilün)

1 "Menba'-ı cud u seba daver-i şal)ib-himem" ( 1 239) "Padişeh-i bal)r u ber a 'del-i şah-ı zaman" ( 1239)

2 "Daver-i yem-mekrümet cüd-ı vefa menba'ı" ( 1239) "ijami-i küll-i diyar ya'ni ki Mal)müd ijan" ( 1 239)

3 "Himmet ü il)sanı bir çeşme bina eyledi" ( 1239) "İtdi o şah-ı güzin Zemzem-i nabı revan" ( 1239)

4 "Çeşme-i ab-ı l)ayat oldı revan gel şu iç" ( 1239) "Şükrin idüp �ıl du'a padişehe an-be-an" ( 1239)

5 "Yapusı şıl)l)at-nüma Meme 'aynı şifa" ( 1239) "Ab içifi oldı bina çeşme-i Mal)müd ijan" ( 1239)

6 "Oldı bu on ımışra' ıfi her biri tarib-i tam" ( 1239) "Na:?mıma 'Ayni benim teşne bütün şa' iran" ( 1239)

Un�apanı1nda 'Azab I}.apusına Mümtedd Olan Ci sr-i 'Ati�ifi Taribidir

ı Her geçen olsun du'ada padişaha da' ima 'Ayniya yapdım iki tarib-i tam u mültezem

2 "Yapdı ijan Mal)müd dil-cu köpri geçdim şu gibi" ( 1252) "Bu mu 'alla üss-i cisre bendeniz l)ayretdeyem" ( 1252)

198

[ 1 53]

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Eyyub Civarında Defterdar iskelesi'ndeki Fes-lJaneye Tarll}dir ··

(Fa' ilatün Fa'ilatün Hi'ilatün Fa'ilün)

1 'Ayni ya o ldı buzur-ı padişahide pesend Bu iki taril]ime tac-ı mücevher dinse bes

2 "İtdi fes-lJane bina Sul�an-ı MabmUdü'l-ümem" ( 1252) "Yapılup iclal ile fes-lJane çıl_<dı başa fes" ( 1252)

JS:onya'da Dergah-ı Ijazret-i MevHina'mfi Ta'mirine Taril]dir

(Meta'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

1 D idi bu Meşnevi -l]an bendesi 'Ayni iki taril} . Biri cevherdir amma digeri zibende vü a'Hl.

2 "Şehen-şah-ı zaman pir asitanın yapdı eyvallah11 ( 125 1 ) "Sipihr-i heftüme döndi zthi dergah-ı Mevlana" ( 1 25 1 )

Cagaloglu'nda Val.<i' Şadr-ı Esbal.< :ijadım I:Iasan Paşa Sebihne

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

1 Al_<ıtdı ma-i Kevşer itdi rı1b-ı val_<ıfı ibya 'Itaşı eyledi reyyan cillam sı1-be-sı1 pür-sı1d

2 Ol_<u taribin ab iç l.<atresin itme telef 'Ayni "Ijasan Paşa sebilin I.<ıldı cari nasa :ijan Mabmud" ( 1247)

Çörekçiler I}.apusmda İl:ıya Eyledikleri Sebile

(Hi'ilatün Fa'ilatün Hi'ilatün Fa'ilün)

ı Meşreb-i paki ola derya gibi pür-cuş-ı feyz 'Ömr-i Nı1b ibsan ide ol şaha Mevla ab iç

T a y y a r - z a d e A t a

2 Ayniya dil-dadedir taribine ma�i bayat "Bu sebili l,eıldı ljan Mabmı1d icra ab iç" ( 1246)

199

Bagçe�apusı ijaricinde İbya-Kerde-i ija�an-ı ijuld-Aşiyan Olan Çeş­me-i Ra'naya Taribdir

(Hi'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

ı Ta ki dünyayı ide dil-sir enhar u 'uyun Ola �albi menhel-i ab-ı bayat-ı cavidan

2 'Ayni ya 'atşana işrab eyledim tarib-i tam "Çeşme-i zibende idid eyledi Mabmı1d .ijan" ( 1 250)

İstinye'de Bina Olunan Çeşmeye

(Müfteilün Fa' ilün Müfte' ilün Fa' ilün)

1 Sen bu maballe gelüp seyr ü temaşii idüp Ma-i zolalin içüp padişehe �ıl du' a

2 Yazdı bu taıribi bir teşne gelüp 'Ayniya "Eyledi MalJmı1d ijan çeşme-i dil-cu bina" ( 1 250)

Sultan Mabmud ijan-ı Evveliii ijarab Olan Çeşmelerini Mabmı1d ijan-ı Sanı ijazretleriniii Ta'mirine Himmet Buyurdu�larma Taribdir

(Fa' ilaton Fa'ilaton Fa'iHiton Fa' ilün)

[ 1 54] 1 Çünki ijan Mabmı1d-ı evvel çeşme bünyiid eyleyüp Biii yüz elli beşde ma-i şafm itmişdi revan

2 �almamışdı ab u tabı pek barab olmuş idi Anı ta 'mir ttdi şu yın buldurup şah-ı zaman

200 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

3 'Ayni ya tarib-i dil-cılsın didim tam u seli s "Müjde ziba çeşme ibya eyledi Mabmıld 'ijan" ( 1 248)

Belde-i Filibe'de Müceddeden İcad u İbya Olunan �ırl5: ' Aded Çeşme­lerifi Taribieridir

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

'Ayniya taribin itdim şu gibi nasa sebil "Yapdı ra'na çeşmeler Sultan-ı Mabmıldü'l-me'ab" ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

1 Sıly-ı bayrata zülal-i cıldını itdi revan Şah-ı yem-ibsan alup feyz-i Buda'dan layiba

2 Dür gibi 'Ayni didi bu çeşmenifi taribini "Bir şu iç ecdad-ı 'ijan Mabmıld'a ol5:u Fatiba" ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

1 Ab-ı rıly-ı Al-i 'Oşman yem-kerem şah-ı cihan Eyledi ma-i zülal-i cıldını dehre revan

2 Teşnegana 'Ayni ya tarib-i dil-cılsın didim "Gel iç abı çeşme icad eyledi Mabmıld 'ijan" ( 1 248)

Diger Çeşmeye

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa'ilün)

ı Çeşme bünyad itdi ab-ı lutfını 15:ıldı sebil Şah-ı Mabmıldü'ş-şiyem :?:Ill-i 'ijuda-yı Zi'l-minen

T a y y a r - z a d e A t a

2 O ldı her bir 15:atresi taribine 'Ayni nişan " İç şuyı Allah Ta'ala 'aşl5:ına bu çeşmeden" ( 1248)

[ 155] Diger Çeşmeye

(Müfte' ilün Müfte'ilün Müfte' ilün Müfte' ilün)

ı Ab-ı J:ıayat itdi revan vtrdi bütün teşneye can Padişeh-i devr-i zaman J:ıazret-i Mal)mud-me'ab

2 'Ayni l5:ulı oldı be-kam cevher-i taribi be-nam "Çeşmesini şah-ı enam eyledi mecra-yı şevab" ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Müstef' ilün Müstef' ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

ı Sultan-ı yenbU'ü'l-himem bal5:an-ı l5:ıble-gah-ı feyz Ka 'be mişali çeşmeler itdi bina l5:ıldı rev an

2 I:Hl.ci-i tab' ım 'Ayni ya tariQ.in aldı dür gibi "Al5:ıtdı ' ayn-ı Zemzem'i bu beldede Mal)mud" tı.an ( ı248)

Diger Çeşmeye

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

ı Menba'-ı ab-ı l)ayat-ı merl)amet Mal)mud tı.an Çeşme yapdı sedd-i İskender gibi mesn1r ola

2 Söyledim 'Ayni ' ıtaş-ı ümmete Hl.riQ.ini "Bir şu iç bu çeşmeden l)amd eyle 'ayn-ı nur ola" ( 1248)

20ı

202 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Diger Çeşmeye

(Hi'iHHün Hi'ilatün Fa'i.Hitün Fa'ilün)

1 Menhel-i babr-ı keramet ab-ı ruy-ı davedin Bir şuymda çeşme yapdı oldı reyyan teşnegan

2 Ma-i bayvan ' Ayni ya taribime dil-dMedir "IS.ıldı icra ab-ı nab-ı efidım MabmUd {jan" ( 1 248)

Diger Çeşmeye

(Fa'ilatün Hi'ilatün Fa' iHl.tün Fa' ilün)

1 Mcnba' -ı ' ayn-ı bilafet ijan-ı Mabmudü'l-ümem Ab-ı lu�fm �ıldı tera itdi reyyan herkesi

2 'Ayni ya tatib-i cevher-darm ışrab eyledim "l:Jayr-ı cari oldı dehre padişahıi'i. çeşmesi" ( 1 248)

[ 1 5 6] Diger Çeşmeye

(Hi'Hatnn Fa' ilatün Fa' ilaton Fa' ilün)

1 CO.y-bar-ı ma'delet Sultan-ı Mabmudü'H:ı.ışa.l Eyledi bu abı icra re'y-i tab ' -ı mülhemi

2 Şeş cihata ba�madı ' Ayni didi tartbini "IS-ıl teveccüh �ıbleye nilş eyle ab-ı Zemzem'i" ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Hl.'Hatün Fa'ilatün Fa'Hatün Fa'ilün)

1 Ma-t lu�fm ttdi Han MabmUd ıcra ·�neme ijayr-ı carisi rıza-i f:la��'a olsun muşıle

T a y a r - z a d e A t a

2 'Ayni ya taribirn o ldı ab-ı Kevşer'den seli s "Şah-ı 'alem yapdı dil-cu çeşmeyi ibHiş ile" ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Müstef' ilün Müstef'ilün Müstef' ilün Müstef' ilün)

1 Sultan-ı Rığvan-mes'adet şah-ı kerubi-menJ.<:abet Yapdı yine cennet gibi bir çeşme-sar-ı selsebil

2 ' Ayni ele al uarneyi tarib yaz nu ş e yle ab "Bu ma-i pak-i lutfım MaJ.:ımud {:Jan J.<:ıldı sebil" ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Fa' iHitün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 I}:ulzüm-i ' adl ü keramet dürr-i bal.:ır-i saltanat {:Jan Mal.:ımUd itdi inşa çeşme-i dil-cu maJ.<:am

2 Feyz-yab o ldı cihan 'Ayni didim taribini "Ab-ı cudm udt cari su-be-su şah-ı cihan" ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Fa' iHltün Fa' ilatün Fa'iHitün Fa' ilün)

1 Devr-i ' adlinde cihan şad-ab-ı feyz oldı bütün I}.ıldı bu abı revan Sultan-ı MaJ.:ımudü'l-eşer

2 ijızr u İlyas'a didim tarib-i tarnın 'Ayni ya "Sa'd-bada çeşme yapdı padişah-ı baJ.:ır u ber" ( 1248)

203

204 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

[ 1 57] Diger Çeşmeye

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe' ilatün Fe'ilün)

1 Yapdı nev-çeşmeleri bazret-i Sultan Mabmı1d Na'ib-i Fal;ı.r-ı cihan �ıll-i Cenab-ı Mevla

2 Didi taril;ı.ini aşbab-ı J;ı.ulı1şa 'Ayni "I:Iaseneyn 'aş�ına bu çeşmeden iç eyle du'a" ( 1 248)

Diger Çeşmeye

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

ı 1\ıble-i badlt-ı ' alem ijan Mabmı1d'ufi hernan Devr-i 'adlinde bu Zemzem eyledi cı1ş u J;ı.urı1ş

2 Bir şuyında düşdi 'Ayni söyledim taril;ı.ini "A�dı babr-i çeşmeden ma-i zülali eyle nı1ş" ( 1 248)

Diger Çeşmeye

(Müstef'ilün Müstef' ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

1 'İlın-i ledünni menba'ı 'ayn-ı keramet menheli Mabmüd ijan bu çeşmeyi inşa idüp �ıldı 'ayan

2 ijızr'ı görüp 'Ayni o an tebşir-i taril;ı. eyledim " Al iç şuyı bu çeşme-i ab-ı bayat oldı revan" ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

1 Mev�i ' inde ba� ne dil-cu çeşme icad eyledi Daver-i derya-birnem sultan-ı inşaf-ittişaf

T a y y a r - z a d e A t a

2 Şah�ı ' alem virse dil U1ribime 'Ayni seza "Eyledi Mal:,ımud ijan icra cihana ab-ı şaf" ( 1 248)

Diger Çeşmeye

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Virdi bag-ı devlete neşv ü nema feyz-i bahar ijan Mal:,ımudü'z-zamanıfi ab u tab-ı şevketi

2 Her l:ıabiibı necm-i tarib-i semadır 'Ayniya "Cuy-ı Kevşer'dir bu ' ali çeşme-sarıfi hey'eti " ( 1 248)

Diger Çeşmeye

(Fa' ilatün Fa'ilatüıi. Fa' ilatün Fa'ilün)

1 Pek yerinde çeşme yapdı daver-i ni 'me'l-me'ab Sa'yini meşkur u l,<.albin şact ide Bari ijuda

2 Payına yüz sürdi bu taribimin ab-ı l).ayat "İç şuyı l:ıamd eyle gel Mal:ımud ijan'a J.<.ıl du'a" ( 1248)

[ 1 58] Diger Çeşmeye

(Mefii'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

1 Mul:ıit-i fevz ü nuşret şeb-çerag-ı lücce-i şevket Bu dil-cu çeşmeyi yapdırdı ijan Ma}:ımud-ı yem-meşreb

2 Didim taribini bir J.<.atresin itme telef 'Ayni "Bu ma-i şiifı iç ' aynü'ş-şifadır ehl-i derde hep" ( 1248)

205

206 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Diger Çeşmeye

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün)

1 Bu şehri itdi a)Jir su-be-sfı Mabmfıd :{jan ibya Als:ıtdı şu gibi nals:d-i zülal-i efidım evvel

2 Di di m her bir muşalll teşneye tari)Jini 'Ayni "Bu dil-cu çeşmeden al ab-destifi ma-i şaf iç gel" ( 1 248)

Diger Çeşmeye

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa'ilün)

1 NaJ.s:d-1 cfıdın şarf idüp şahen-şeh-i )Jayr-aşina Çeşme yapdı rul:ı-ı ecdad-ı ' i�amın J.s:ıldı şad

2 Görse Cem tacın virirdi 'Ayni ya tari)Jine "Ab-ı dil-cu nfış idüp Mal:ımfıd :{jan'ı eyle yad" ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Ma-vera'ü'n-nehr-i ab-ı efidım icra idüp Siyyema Mal:ımı1d :{jan itdi bu şehri feyz-gah

2 'Aks-i tari)J oldı bu ayine-i madan bedld "MevJ.s:i' inde bir mal:ıalli çeşme yapdı padişah" ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Sı1-be-sı1 bu beldede ab-ı bayat itdi revan ijazret-i Sultan-ı Mal:ımfıdü'ş-şiyem :{jızr-ittişaf

T a y y a r - z a d e A t a

2 Şu gibi tarib-i cevher-darını bıf� eyle de "Gel bu dil-cu çeşmeden ey teşnegan al ma-i şaf" ( 1248)

[ 159] Diger Çeşmeye

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Ma-i lutfın l$:ıldı icra ins ü cinne su-be-su Eyledi ' atşanı reyyan padişah-ı babr u ber

2 Ab-ı tarib oldı cari ıuıesinden bamenin "Çeşme bünyad eyledi sultan-ı MaJ.:ımudü'l-beşer" ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

1 Ab u tab-ı cudın icra eyledi Mabmud .ijan Sayesinde oldı şiid-ab-ı şafii her bir maJ.:ıal

2 'Ayni ya tarib-i cevher-darını Rıc}van didi "Oldı cari Kevşer'i bu çeşmeden nuş eyle gel" ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Müstef' ilün Müstef' ilün Müstef' ilün Müstef'ilün)

1 Şahen-şeh-i dil-cu-eşer bal$:an-ı derya-cud kim Virdi zülal-1 himmeti bu beldeye zevl$: ü şafii

2 Tarib-i tarnın söyledim dil-teşnegana 'Ayniya "Sultan Mabmüd 'aleme bu çeşmeyi itdi bina" ( 1248)

207

208

[ 1 60]

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Diger Çeşmeye

(Fa'ilihün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

1 İster iç ister vuzü �}:ıl ister al ey teşne-dil Eyledi icra bu abı ljan-ı Mal)müdü'l-enam

2 ijarf-i menl}:ütından işrab eyledim taribini '"Ayn-ı ferbunde binadır çeşme-i dil-cü mal}:am" (1248)

Diger Çeşmeye

(Müstef' ilün Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

ı Şahen-şeh-i derya-neval sultan-ı Mal)müdü'l-bışal Kim feyz-i cüdı eyledi icra bu şehre ab-ı nab

2 Gel bir bulfiş-ı l}:alb ile taribini yaz 'Ayni ya "Bu çeşmenifi hanisine eyle du'a-yı müstecab" (1248)

Diger Çeşmeye

(Fa'ila.tün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Yapdı bu 'ayn-ı muşaffayı beli şah-ı zaman Oldılar sir-ab-ı lutf-ı himmeti dil-teşnegan

2 Hiç söz olmaz 'Ayni ya tarib-i cevher-darına "I}.ıldı dil-cü çeşmeyi l)al}:l}:a bina Mal)müd tıan" ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

1 Sultan Mal)müd itdi bu abı sebil Çün şir-i mader ile nuş olsun l)elal

T a y y a r - z a d e A t a

2 'Ayni �ulı tarib-i tarnın söyledi "Oldı bu ab-ı çeşme teşne-i zülal" ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Mefii'ilün'Mefa'ilün Mefa'ilün Mefii'ilün)

ı ijıdiv-i yem-kerem sultan-ı Mabmı1dü'ş-şiyem müjde Bu dil-cu çeşme-sarı eyledi inşa olup mülhem

2 Didim tarib-i cevher-darını 'Ayni du 'a itdim "Bu şuyı ins ü cann u murg bayvanat içer her dem" ( 1 248)

Diger Çeşmeye

(Fe'ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe'ilün)

ı Neşve-i ab-ı be�a ıev�-i şarab-ı cennet Oldı bu çeşme-i ferbunde binada mevcı1d

2 Olsa avize-i Ka'be dür-i taribi seza "Zemzem-i ab-ı şafiidır eşer-i ijan Mabmı1d" ( ı248)

Diger Çeşmeye

(Müstef' ilün Müstef'ilün Müstef' ilün Müstef'ilün)

1 A�ıtdı ab-ı can-feza Mabmı1d ijan ey teşne-leb Sir-ab u şiid-ab eyledi her canı sen de ab iç

2 Tarib-i dil-cı1sın didi 'Ayni �ulı ezberledim "Bu çeşme reyyan eyledi 'atşanı sen de ab iç" ( 1 248)

209

2 1 0

[ 1 6 1 ]

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Di ger Çeşmeye

(Hi'iHitün Fa'iHitün Fa' ilün)

1 .ES:ıldı bu abı revan Mal).mud }jan Yem-keramet saye-i Rabb-i celil

2 Bir düşürdüm söyledim taribini "Çeşme cennet şuyı 'Ayni selsebil " ( 1248)

Diger Çeşmeye

1 }jan Mal)mud-ı felek-dergahıfi aşarın yazup Zühre'ye vaşf-ı şada-yı nam-ı uarnem neyiedi

2 Düşdi ' aks-i encüm-i taribi aba ' Ayniya "Çeşmesi şemsifi bu ' ali çeşmeye reşk eyledi" ( 1248)

Diger Çeşmeye

ı }jan Mal)mud'ufi temaşa eyleyüp bayratını Şu gibi ezberledi ins ü melek evşafını

2 'Ayni ya şükrane ben de söyledim taribini "Sen o vala çeşmenifi nuş eyle ma-i şafını" ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilaton Hl.'Hün)

1 Eyledi bu ma-i çeşme herkesi sir-ab-ı feyz Devr-i }jan Mal)mud-ı adiide idüp cuş u buruş

T a y y a r - z a d e A t a

2 'Ayniya her teşneye bir bir didim tanbini '"Aftyet olsun o ab-ı nabı gel de eyle nı1ş " ( 1248)

Diger Çeşmeye

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

1 Midl).at-i aşar-ı .ijan Mal).mud ile Na�m-ı şt1bum oldı miskiyyü'l-bıtam

2 'Ayniya tarib-i tekmilin didim "İç şuyı bu çeşmeler oldı tamam" (1248)

2 1 1

Filibe'deki Şacturvanıfi Aga Büseyin Paşa Mübaşeretiyle İnşasına Ta­ribdir

(Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilün)

1 Yüzeradan vükeladan niçe bifi bendesi var Din ü devletde şadal5-atları olmuş meşhud

2 Siyyema vali-i Çirmen Büseyin Paşa kim I}.ılıcı keskin ola 'ömr-i şerifi memdUd

3 Oldı fısl5-iyye-i kilk-i sübanımdan pür-cuş 'Ayniya bu iki tarib-i selaset-meşhUd

4 "Yapdı bu beldeye bir şad-revan şah-ı güzin" ( 1248) "Zemzem'in 15-ıldı revan himmet-i Sultan Mal).mUd" ( 1248)

[ 1 62] Burgos I}.aşabası'nda İnşa vü İcra Buyurılan Çeşmenifi Taribidir

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Selsebilifi ' aynıdır bu çeşme-sar-ı can-feza Ravza-i RıQvan'a befize� çar etrafı hernan

212 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

2 Teşnegana 'Ayniya tarib-i tarnın söyledim "Ba� ne ziba çeşme icad itdi sultanü'z-zaman" ( 1249)

Diger

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

ı Bir şu iç eyle du ' a banisi şah-ı ' aleme Eyledi bu bayr-ı cariye muvaffa� anı Rab

2 Zayi' itme �atresin ' Ayni didi taribini "İç bu bala çeşmeden a�dı zülal ey teşne-leb" ( 1249)

Dabiliye Na:prı Esba� El-J.:ıac 'Akif Efendi'nifi ija�an-ı ijuld-aşiyanıfi Ç�şmesine Taribdir

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

1 'Akifa tarib-i inşasın iderken cüst-cu Nüsba-i efkarda ba-feyz-i Rabb-i Müste'an

2 Şu gibi bir mışra' -ı berceste a�dı bameden "Yapdı bu nev-çeşme-i pakizeyi Mabmud ijan"

�apan-ı Da�i� Semtinde ijak-i ' Itr-nak Olan AJ.:ımed Bubari Bazret­leri'nin Ta'mir ü İnşa-i Mer�ad-i Mutahharalarına Bab-ı 'All Ketebesinden Nebil Efendi'nin �aşidesinden Ba'zı Ebyat ile Taribdir

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe'ilatun Fe' ilün)

1 Şah-ı gerdun- ' atebe Bazret-i Sultan Mabmüd Olmada bak-i deri naşiye-zib-i şahan

2 Aldı bu baneyi seyr eyle o :pllullahı �albine sırr-ı velayet olıca� feyz-resan

T a y y a r - z a d e A t a

3 Namı Şeyb Abmed olup ' artf-i billah idügin Eylemiş kilk-i eşer Zeyl-i Şa�ayı�'da beyan

4 Burada defn olıca� b§.nesine Uan Murad Eylemiş �ubbe yapup üstine ta'yin-i mekan

5 Oldı taribi NebiHi bafia ilham-ı Buda "İtdi bu cayı ' ayan keşf ile sultan-ı cihan" ( 1232)

2 1 3

[ 163] Türbe-i Şerife-i Mezkurufi İkinci Ta'mirine Şeyb-i Sabı�ı Rı�i Efen­di Merl:ıfimufi Taribidir

(Müstef' ilün Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

1 Abmed Bubari I:Iazreti olmuş bu balde hicreti Pek ço� bafada müddeti geçmiş niçe sal ü zaman

2 Rı%! bu cada münzevi tarib yazdı ma'nevi "Yapdı bu dergah-ı nevi �utb-ı cihan MabmUd Uan" ( 1250)

Tanb-i Ta 'mir-Şoden-i Cami' -i Ayaşofya-i Kebir

(Fa'ilatün Hi'ilatün Hi'ilatün Fa'ilün)

ı Cami' -i 'irfan u ' tffet mu�teda-yı baş u ' am Şem'-i mibrab-ı bilafet mefbar-ı 'Oşmaniyan

2 Ya 'ni ijan Mabmüd-ı S ani kim cihanda :ıatıdur Şah-ı bi-hemta feridü'l- 'aşr sultan-ı zaman

3 Görse ger daratını Dara alay-ı cum'ada Reşk-i gayretle �alur engüşt-i bayret-ber-dehan

4 l).urretü'l-' ayn-ı cihandır kim o rüb-ı ' alemifi Eylemiş zat-ı şerifin I:Ia� ten-i afa�a can

214 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

5 Vaşıfa ta'mir taribin didim ba'de'ş-şalat "Yapdı l)a��a Ayaşofya ma'bedin Mal)mud ijan" ( 1224)

Tarih Beray-ı Ta'mir-şoden-i Mer�ad ü Ma'bed ü Dar-ı Türbe-dar-ı Yuşa'

[ 164]

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Padişah-ı mülk ü millet �utb-ı ' alem-men�abet ijusrev-i şal)ib-keramet l)azret-i Mal)mud ijan

2 'Alim-i ' ilm-i fazilet zu-fünun-ı ma'rifet Şah-ı Eflatun-fetanet şehriyar-ı karn-ran

3 Vaşıfa ta'mirine şayestedir tarib-i tam "I):.ıldı il)ya bu ma�am u mescidi Mal)mUd ijan"

Vehhabi'nifi Hezimetine Tarihdir

(Mefa'llün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

1 Degildir cifr-i ' a�ll eyledi bi'l-ittifa� ' alem Dü-çeşm-1 bariciniii barice ibracın istibrac

2 Tabanı yanmış itler gibi calı-ı merge can atdı Derun-ı bi'r-i gayyada mekanı aldı �ızgın sac

3 Fesadı ' alemifi ma'lumıdır ol ]J.a'in-i dinifi Beyana �ışşa-i menfUr u menhUsı degil mul)tac

4 Bu taribin o�uyup Vaşıfa �ıl müjde l)uccaca "ijavaric beyt-i ' u�ma-yı Buda'dan aldı hep ibrac"

Tarih Beray-ı Ta'mir-i Türbe-i ijazret-i EbUzer. Gıtari Raçliyalluhu ' Anhu'l-Bari

T a y y a r - z a d e A t a

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'llün)

ı I:Iabib-i Bazret-i Mevıa'nıfi aşb1l.b-ı güzininden Cenab-ı Bu-zer-i Gaffad nam bir zat-ı 'all-şan

2 Si tanbul fe tl) olunınazdan mul5:addem fi -sebilillah Gazaya ' azın ü niyyet eyleyüp ol server-i merdan

3 Olup tevfil5:a ma:?har bu mal5:am u mescid-i paki Yeniden J.5:ıldı inşa Valide Sultan-ı Mal)mud .tJan

4 ResUlullah'a ta':?imen J.5:ılup aşl).abına l)ürmet Zihi l}ayr eyledi ol mehd-i 'ulya-yı kerem-bünyan

5 .Buda hem zatını hem nur-ı çeşmi .tJan Mal)mud'ı f>.ıla her l).alde mal)fu:? u setr-i dide-i 'udvan

6 S ezadır yazsa Vaşıf bendes i bir mışra' -ı tadi} "Bu 'ali meşhedi yapdırdı ra'na Valide Sultan" ( 1227)

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

ı Valide Sultan-ı .tJan Mal)mud-ı İskender-himem f>.ıldı icra l}ayr içün bu zemzem-i dil-cu-teri

2 Şuyı şaf elmasdır tadl}i Vaşıf ' aynihl "Ma bu a'la çeşmeden nuş eyle ab-ı kevşeri"

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

1 Menba' -ı enhiir-ı şevket ab-ı ruy-ı saltanat Gazi .tJan Mal)mud-ı 'Adli -şan u İskender-kemal

2 "Efc;lalü'l-a'mal saJ.5:yü'l-ma" l)adişin guş idüp Yapdı her sUda hezaran çeşme-sar-ı bi-mişal

2 1 5

216

[ 1 65]

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

3 Teşnegana böyle l5:ıl taribini Vaşıf beyan "Nasa ljan Mal).mud icra eyledi ma-i zülal" ( 1235)

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

1 Ab-ı ruy-ı tae-daran Gazi ljan Mal.ımüd kim Eylemiş zatını I:Iai5: cümle mülükufi a' �amı

2 Çeşm-i ' alem görmemiş sem'-i cihan güş itmemiş Böyle cud 'ummanı himmet kanı şah-ı efb.amı

3 Söylenen dillerde şimdi ol şehifi il.ısanıdır Babşiş ü lutfı unutdurdı ' ata-yı I:Iatem'i

4 Vaşf-ı cudın navdan-ı bameden icra mul).al Eylemek küncide-i mizab mümkin mi yemi

5 Hazret-i Peyyaz-ı Mutlal5: dest-i tab' ın eylemiş ljayr u birrin menba'ı il).san u cudufi mal5:semi

6 Teşnelikden bu mal.ıalle ball5:ı der-eyyarn-ı şayf Şu diyü bulsa l5:apardı verd-i terden şebnemi

7 Val5:ıf olup ol şehifi cuş itdi bal.ır-i şef15::ati �ıldı nev-inşa bu dil-cu çeşme-sar-ı zemzemi

8 Vaşıfa şu şuda yazılsa seza tarib-i tam '"Adli ljan Mal).müd icra eyledi bu zemzemi" ( 1235)

Ayaşofya Civarında �adim Cebe-bane �ışlasına

(Fe'ilatün Fe'ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

1 ljan Mal).müd-ı �afer-şan u meserret-bünyan Şah-ı gazi vü kerem-kar u keramet-menşôr

T a y y a r - z a d e A t a

2 Beden-i saltanatın canı cihanın rı1bı Devletin ba' iş-i ibyası şehen-şah-ı gayı1r

3 Bezm-i şahanesine şev� ile bende I}.ayşer I):apusı ��llugına can ile teşne Fagfı1r

4 Matbab-ı 'amiresine �ara�ullu�çı I}.ubad Çeşme-sar-ı kerem ü cı1dına sa��a Şapı1r

5 İşte ez-cümle o aşar-ı metinin biridir Bu cebe-bane-i ma'mı1reyi bi-na�ş u �uşı1r

6 Ben de Vaşıf nola taribini �ılsam tecdid "Cebe-J;ı.ane yapılup aldı yeniden ma'mı1r" ( 1 237

Tarib-i Çeşme-i Miskinler Der-Üsküdar

ı

[166]2

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

Menba'-ı cı1d-ı ' inayet ma�sem-i ab-ı kerem Bazret-i Sultan Mabmı1d ljan-ı İskender-va�ar

O�u Vaşıf şu gibi tarib-i cevher+mayesin "Gel şu iç �ıl I:Ia��·a bamd işte mu'alla çeşme-sar" ( ı226)

Yeni Cami' -i Şerif Muva��it-banes1ine taribdir

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

ı Şeh-i burşid-pertev ljan Mabmı1d-ı 'Adli'nin Cihan va�tinde ma 'm ur o ldı revna� geldi dünyaya

2 O ba�an-ı felek-temkinin 'aşr-ı bi- 'adilinde Niçe çarb irtifa' -aşar nev-tarb aldı gabraya

2 17

2 1 8

[ 1 67]

3

4

5

1

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Birisi işte ez-cümle Y efii Cami' de eskiden Muvaffa� olmamış kimse muva��it-bane inşaya

Esası ol bidiv-i rub'-ı meskunufi evamnda I):.uruldı sa' at-ı eşrefde bu cay-ı mu'allaya

'Ayar oldu�da mu 'cem J::ıarfi Vaşıf geldi tam tarib "Söz olmaz bu muva��it-bane-i nev-�arJ::ı-ı balaya" ( 1227)

Tarib-i Cami'u'l-Hidaye Der-Bagçe I):.apusı

(Mütefa' ilün Fa'Ulün Mütefa'ilün Fa'Ulün)

1 Şeh-i gazi ljan MaJ::ımüd der-i bal::ır-i himmet ü cud O bidive Rabb-i Ma'bud kerem itdi bi-nihaye

2 Gele beş va�te cema' at ide şıd� ile ' ibadet O şehen-şehe nihayet �ıla ref' -i yed du'aya

3 Olup 'avn-i I:Ia��·a maJ?:har ola da'ima muJ?:affer !):.ıla düşmeni müdemmer o şeh-i gaza-J::ıikaye

4 Biri çı�dı Vaşıf-asa didi yaz bu tarib-i a'la "Ne güzide bayr J::ıa��a yefii Cami'u'l-hidaye" ( 1229)

I):.aşr-ı Şemsi Paşa Babına I):.ıt' adır

(Fa' tlatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Rütbe-i zatını Vaşıf söyledi bal�a beyan Bende-i J::ıal�a-be-guş-ı der-be-der cümle şehan

2 Öpdi payın eyledi Mal)mud ljan'a intisab "I):.aşr-ı telale �apu yoldaşı olmuşdur bu bab"

T a y y a r - z a d e A t a

Der-Ta'ınir-i Cami'-i Şeref-Abad Bani-i Muştafa l::Jan-ı Saliş

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

ı Cami'u'l-il)san u himmet zib-i tal;ı.t-ı saltanat Gazi l::Jan Mal)mud-ı 'Adli-şan imamü'l-müslimin

2 Yazdım umaınında Vaşıf mışra'-ı tarib-i tam I}.ıldı l)a��a ma'bedi tecdid şah-ı kam-bin" ( 1230)

Tarib-i Çeşme

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

ı Resmi dil-cu tarl)-ı ra'nası güzel ab-ı le:dz Olamaz 'alemde bu nev-bayra manend ü meşil

2 Sen de tal)rir eyle bir tarib-i a'la Vaşıfa "I}.ıldı ab-ı zemzemi Mal:ımı1d l:Jan nasa sebil" (1230)

2 1 9

Tarib-i Tayyibe-i Taybe ve Güşadi-i Ralı-ı Mekke-i Mükerreme Ke­çeci-zade 'İzzet Molla

(Fa'ilatün Hi' tlatün Fa'ilatün Fa'ilün)

1 Baricilerden yedi yıl ral)-ı l)ac mesdı1d olup Fitne-i abir zaman olmuşdı �avm-i şur u şer

2 Kör ola a 'da ki l:fa� gösterdi ehl-i sünnete Tı1tiya olmuşdı çeşme ravza-i l:Jayru'l-Beşer

3 'A�l-ı mablı1� üzre virdi "isteva" ma 'nasını İtdi işbat-ı mekan-ı l:Jalı� ol duzab-ma�ar

4 İtmedi kafir ihanet böyle din-i Al)med'e Kafiri seyr it ki kafirden de eşna'mış meger

220

5

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Zü'l-fel$:ar-ı Şah-ı Merdan'ı çeküp l}al$:an-ı din Girdiler biri birine l;ı.arici vü sürb-ser

6 Tevbe itdi kimisi oldı dabil-i Murtaza Kimisi dı1zab.dan İbni Mülcem'e virdi baber

7 Şad ide ez-her-cihet vali-i Mışr'ı padişah Saye-i şahanesinde eyledi def'-i keder

8 [ 1 68]

Cı1y-bar-ı lutfını şah-ı cihanıfi neşr idüp Bişe-zar itdi keremle çölleri ol şir-i ner

9 Namı şah-ı 'alemin gazi ol$:undı butbede Bazret-i Kerrar'dan fetvasını almış meger

10 Al-·i 'Oşman iftib.iir itsün l$:ıyam-ı I:ıaşre dek I:Ial$: bu kim AI-i Resı11'üfi intil$:amın aldılar

ll Fetl:ı olup Ümmü'l-I�.ura açıldı Batbii yolları Yazdı ' İzzet şu iki taribi kilk-i ney-şeker

12 "Namı şah-ı 'alemin oldı Medine fatil:ıi " ( 1227) Mekke'nifi açdı taril$:in şah-ı Mal:ımı1du's-siyer" ( 1227)

Tarib-i Cami' -i Şerif Der-I�.urb-ı I}.uml$:apu

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Calis-i seecade-i Peygamberiniii emridir Sünnet üzre eyle beş val$:ti cema'atle eda

2 İmtidad-ı 'ahdidir şimdi niyaz-ı ka'inat Eylemişdik val$:tini Mevla-yı Ekrem'den red. ·

yu n

[ 169]

T a y y a r - z � d e A t a

3 ' İzzet ol beyt-i ljuda'nıfi söyledim taribini "Yapdı ' ali cami'i MaJ::ımud ljan'a �ıl du'a" ( 1 23 1 )

Tarib-i Cami' -i Şahane Der-Divan-b-ane-i Tersane

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Keşti-i mülki maşun olsun şalat-ı \}avfdan Ta ola bad-ı du'a baJ::ır-ı icabetden vezan

2 Cevher-i baJ::ır-ı remeldir 'İzzeta tarib-i tam "I}.ıldı cami' mescidi tersanede MaJ::ımud ljan" ( 1 226)

Tarib-i Tecdid-i Tekye-i Meydan-ı Tir

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

1 Eylesün 'İzzet yed-i �udretle Ba� I}.uvvet-i bazusın ol şahın mezid

2 Babına na�ş eyledim taribini "Tekye-i Meydan-ı Tir oldı cedid" ( 1248)

221

Tarib-i Tecdid-i Ma�am-ı ljır�a-i Şerife Der-Saray-ı Cedid-i Hüma-

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün) ·

1 Babibi damenin bir �ul tuta dest-i tazarru'la Giriban-çak u vaveyla ider mi Ba� dem-i mev'ud

2 Babab-ı baJ::ır-ı tanidir olur derd-i kühen za' il Fena bulmaz fena bulsa cihan bu cevher-i ma�şud

222

3

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Şehen-şah-ı risalet şad olup Banet Su'ad'ıyla Bu bıl' at ile Ka'b'ıii itdi necm-i babtım mes'ud

4 Olup Mahmud 8an'a J::ıırz-ı can ol J;ı.ırl$:a-i sündüs O şahı l$:ıldı ma�har " in te'uddu" emrine ma'bUd

5 Mürur-ı devr ile bulmuşdı rabne 1$:ubbe-i paki Emanet J::ııf�ına !$:adir midir bu çarb-ı na-asud

6 Muvaffal$: eyleyüp tecdidine ol bende-i Q.aşın Yine bu bıdmetiyle eyledi eslafına maJ::ısud

7 O şaha saye-bandır damen-i şevb-i ResUlullah Cihana �ıllini Bari Ta'ala eylesün memdud

8 Geda-yı dergehi olmagla fabr eyler seririnde O şahen-şahdan ruJ::ı-ı ResUlullah ola boşnud

9 Seza-var oldı 'İzzet bıl' at-ı tabsine taribirn "Mekan-ı bürdeyi yapdı bi-J::ıamdillah .tJan Mahmud" 1 238)

Tarib-i Diger Beray-ı Cay-ı Şerif-i Mezkur

(Mefa'ilüri Mefa'ilün Fa'Ulün)

1 Emirü'l-mü'minin sultan Mahmud 8udavend-i yegane fabr-ı ecdad

2 o şahen-şahın oldı J::ıamdü-lillah Cihan ' ahd-i hümayunında abad

3 Zamanında olup ma 'm ur Ka 'be �ılındı ravza-i Peygamber icad

4 Nihadında cibillidir keramet Ezelden eylemiş I:Ial$: bayra mu'tad

T a y y a r - z a d e A t a

5 Yapıldı şimdi cay-ı ]Jırl5:a-i pak ResUluilah ide ol şah-ı dil-şad

6 Bu şevbin damenidir mültecamız İki ' alemde olur andan imdad

7 Mu 'in olsun ijabibullah o ş aha Zahtr ü dest-giri al u evlact

8 Şehen-şah-ı cihanıfi sayesinde Neşide eyledim ol caya inşad

9 Medar-ı fa]Jr-ı ' İzzet'dir bu tarih "Mal5:am-ı ]Jırl5:a bala oldı bünyad" ( 1 238)

[1 70] Tarib-i Aga �apusı

(Mef'Ulü Mefa'ilün Fa'Ulün)

1 'Ahdinde memalik oldı ma'mur Batmışdı 'adalet itdi icad

2 'İzzet didi cevherin tarih "Aga J..<:apusı olundı bünyad" ( 1 234)

Tarib-i Tecdid-şoden-i Barut-uane-i Azadlu

(Müstef' ilün Müstef' ilün Müstef' ilün Müstef' ilün)

ı Ya Rab ila yevmi'l-15:ıyam ey le o şahı her-devam Als un ' adildan intil,cam ta kim ola şull:ı u sefer

2 Yazdı der-i zibendeye 'İzzet l,culı taribini "Sultan-ı Dara-bendeye ,�zadlu oldı eşer" ( 1 233)

223

224 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Tarib-i _Cami' -i Şerif Der-I}.aşaba-i I}.artal

(Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

1 Rabm itdi bal-i za'fına virdi metanet sa�fına İlbft� idince va�fına ta'yin-i irad eyledi

2 Ba-emr-i )Ja�an-ı cihan tarih yaz 'İzzet hernan "Bu cami'i Mal:ımud ijan va�fından abad eyledi" ( 1 234)

Tarib-i Zuhur-ı Mer�ad-i Şeyb AI:ımed Bu)Jari ve Bina-kerden-i I:Ia­zret-i Şehriyari

[ 1 7 1 ]

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Sırrına Mal:ımUd ijan'ıfi keşf ile bildirdi I:Ia� Şeh Murad-ı Saliş'ifi devrindeki Şeyb Al:ımed'i

2 I}.ubbesi hem-çün l:ıabab uçmuş o babr-ı ral:ımetifi Mal:ıv olup seyl-i havadişden ru)Jam-ı meşhedi

3 Açmamış bir padişaha sırrın ol merd-i ijuda Eyledi kendinden ageh şehriyar-ı erşedi

4 Buy-ı ' irfan şernın idüp buldı Bu)Jari mer�adin Ba� o sultan-ı velayet-rütbe dabi neyiedi

5 ijan-�ah-ı na�şıbendi eyleyüp ol baneyi Anca� ehlullaha )Jıdmetmiş bilindi ma�şadı

6 Yazdı ' İzzet ]Jame-i mu 'ciz-nefes taribini "Eyledi Mahmud ijan il:ıya bulup bu mer�adi" ( 1232)

T a y y a r - z a d e A t a

Tarfb-i Defter-bane-i 'Amire Der-Nezd-i Cami'-i Sultan Abmed

(Mefa'llün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

1 Mela' ik eyleyüp tebşir 'İzzet bendesin da'im Disünler itdigifi bayr-ı du'a hep müstecab oldı

2 Mubarrirler burı1f-ı cevheriden yazdılar tarib "Bu defter-Mne-i emvale şarf-ı bi-bisab oldı" ( 1 234)

Tarib-i Bina-:yı Palan�a Der-Bogaz-ı Babr-ı Sefid

(Mefa'ilün Fe'ilatün Mefa'ilün Fe'ilün)

Mücevher olmalı 'İzzet müjde-i tarfbi "Bu nev palan�a kilid-i der-i Bogaz oldı" ( 1 233)

Tarib-i Guşüden-i Tür'a-i Eşrefiyye Der-Mışr-ı l5.-ahire

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe'ilatün Fe' ilün)

1 'Ali Paşa �ulı sultan-ı cihanıli yolına Bezl-i can e:ylese şayeste degil şarf-ı nu�O.d

2 I5.-uvvet-i �ahiresi himmet-i şahanesidir Gelmedi mişli anıfi bal� olalı bışn-ı vücud

3 Cereyan eyledi 'İzzet �alemimden tarib "Yine Nil a�dı yapup tür'ayı Sultan MabmO.d" ( 1 234)

225

Tarib-i Diger Beray-ı Tür' a-i Mezkür Der-Rabmaniyye-i İskendeıriyye

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

ı l5.-ıldı icra Nil'i Rabmaniyye'den Mabmüd .{jan Eyledi etrafı Mışr'ıfi fey:z-i rabmet iktisab

226

[ 172]

2

3

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Cem' olup İskenderiyye şehriniii limanına Oldı babr-ı efid-ı şehden Nil ü derya bişşe-yab

Eşrefiyye tür'asından Nil'i icra itdigin Görse İskender iderdi yapdıgı sedden })icab

4 Bir avuç bak-i siyehdir kan-ı lutfında zemin Asuman derya-yı ibsanında edna bir babab

5 Bir �ula babş itse genc-i şayegan-ı ijusrev'i Cüdına nisbetle olmaz malik-i na�d-i nişab

6 Öyle şeh kim bir veziri emrinin icrasına Şarf ider gencine gencine nu�üd-ı bi -bisab

7 Yad idüp nam-ı 'Ali Paşa-yı I:Iaydar-�udreti Müdde'amıfi �adirim işbatma bi-irtiyab

8 İşte bu bayr-ı 'a�imi narnma il)ya idüp Aldı ba�an-ı cihanından du'a-yı müstecab

9 Kendi derya-veş olup asüde-l)al ol daverifi Mevce-i naçiz-i a'dasında olsun piç ü tab

1 0 Söyledim 'İzzet b u yoldan cevherin taribini "Nil'i ifraz itdi ijan Mal)müd açup ralı-ı şavab" ( 1 234)

Tarib-i I}.aşr-ı Şahane Der-Şevket-saray-ı Beşiktaş

(Fe'Hatün Fe'ilatün Fe' ilatün Fe'ilun)

'İzzeta ta�-ı mu'allasına yazdım tarib "Şah-ı dehre ola kaşane-i 'ali mes 'üd" ( 123 1 )

T a y y a r - z a d e A t a 227

Taril].-i Çeşme-sar-ı I}.al'a-i Telli Tabya Der-Bogaz-ı Bal:ır-ı Siyah

'İzzeta taril].in it işrab o dil-cu çeşmenifi "Hem-çü zemzem cı1dın icra eyledi Mal:ımud ijan" ( 1 230)

Taril].-i Anbar-ı Şa'ir Der-Tersane-i •Amire

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Mişal-i sünbüle tarti].-i ' İzzet dane-dar oldı "Mücedded lpldı ijan Mal:ımı1d inşa arpa anbarı" ( 1 235)

[ 1 73] Taril].-i Şevket-saray-ı Topl$:apu Der-Bab-ı Dal].ileş Nüvişte

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilün)

1 Fatil:ı-i Ka'be'ye şayeste bu beyt-i ma'mı1r Eylesün bendesi ' İzzet iki taril]. trnla

2 "Patlasın düşmeni kim Topl$:apu oldı bala" ( 1 233) "Şeh-i devraııa sezadır bu saray-ı a'la" ( 1 233)

Taril;ı.-i Bina-yı Mal:ıfil-i Hümayun Der-ijanl$:ah-ı Bab-ı l}.ulle

(Mefa'ilün Fe'ilatün Mefa'ilün Fe' ilün)

ı Şeh-i serir-i l].ilafet cenab-ı ijan Mal:ımı1d Penah olursa reva asitanı şahana

2 Sema' ide o şehifi şev.l$:1 ile ta kim ola Felekde halesi tennure malı-ı tabana

3 Bulup mal$:amını nay-ı l$:alem didi taril]. "Yapıldı mal:ıfel-i zerrin-i Mevlevi-l].ane" ( 1 234)

228 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Tarib-i Cami' -i Şerif Der-Tabya-i Tarabya

(Mefii'llün Mefii'ilün Mefa'llün Mefa'llün)

İ der taribi mi mahfilde bülbül 'İzzeta ta' rif "Leb-i deryada ijan MabmUd yapdı gül gibi ma'bed" ( 1230)

Tarib-i Çeşme-sar Der-I}:urb-ı Cami' -i Şerif-i Mezkı1r

(Fii' ilatün Fii' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Teşnegana müjde itdim 'İzzeta tarible "Cı1dın icra eyledi Mabmı1d ijan manend-i ab" ( 1230)

Tarib-i I}:aşr-ı Vala-yı Alay

(Mefii 'llün Mefii'ilün Mefii'ilün Mefa'ilün)

Dizildi rişte-i taribe 'İzzet barf-i cevher-dar "Alay köşkin müretteb lpldı resm-i şah-ı gerdı1n-cah" ( 1238)

Tarib-i Çeşme-i Çamlı Burun Der-Bogaz-ı Babr-ı Sefid

(Mef'ı1lü Mefii'ilün Mef'ı1lü Mefii'ilün)

İtmamına emr oldı ' İzzet �ulına tarib "Gel al iç zemzemini fatib-i Beytullah'ıfi" ( 1 234)

[ 174] Tarib-i Tekye-i Başiri-zade Der-I}:arye-i Südlice

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Hi' ilün)

'İzzeta ol )Jiin-�aha cevherin taribdir "Nut�-ı ijan Mabmı1d ile ma'mı1r oidı tekye-gah" ( 1 230)

T a y y a r - z a d e A t a

Tarib-i Musammat Beray-ı Tekye-i Mezkı1r

(Müstef' ilün Müstef' ilün Müstef' ilün Müstef'ilün)

Şarf itdi )Jarf-i cevheri 'İzzet didi taribini "Sultan Ma)Jmud eyledi himmetle i)Jya ban-�ah" ( 1 230)

Tarib-i Diger

(Mef'ı1lü Fa' ilatü Mefa'ilü Fa' ilün)

Sa'diler itdi cevher-i taribini )Jisab "Sul�an-ı 'alem eyledi ta'mir-i ban-�ah" ( 1230)

· Tarib-i Cay-ı Mübarek Bır�a-i Şerif Der-I�.urb-ı Eski 'Ali Paşa

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilün)

1 Babş idüp bır�asını Veys'e Nebiyy-i ' allam Bıl' at-ı vaşl ile müşta�ına �ıldı ikram

2 Al-i 'Oşman'a olup zinet-i kenz-i şevket I:Iırz-ı canı gibi şa�lardı seliitin-i ' iz;am

3 Yapışup damen-i i)Jsanına Sultan Ma)Jmı1d Yapdı gencinesin ol Busrev-i Perviz-gulam

4 Matla' -ı şems-i hüdadır bu münevver bürde Bir şafa�dır ki müsavidir afia şub)J ile şam

5 Astin-i keremi kise-i na�d-i ra)Jmet Ceyb-i pür-mekrümeti ümmete kan-ı in 'am

6 Abz-ı nisbet idüp ol şah Üveysiyyetle I).ıldı peygamberanı bıdmettne istibdam

229

230 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

7 Ba'iş-i ' İzzetim olsun şu mücevher tarib "Ijır�a-i pak-i Resul eyledi tecdid-i ma�am" ( 1 235)

Tarib-i Tecdid-i Cami'-i Şerif ve Mer�ad-i Müni'f ve Tekye-i Latlf-i Emir Bubari

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün)

Muraşşa' �ıldı 'İZzet bu müşelleş ve�-i taribi "Emir'ifi türbe ma'bed ban�ahı oldı abadan" ( 1 236)

Tarib-i Tabya Der-Bogaz-ı Babr-ı Sefid

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'ilün)

Fetll-efruz olınca came-i ' İzzet didim tarlb "Yapıldı suy-ı deryada bu tabya patladı düşmen" ( 1 233)

[ 1 75] Tarib-i Bina-yı Tabya-i Çemenlik Der-Bogaz-ı Babr-ı Sefid

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün)

Ser-i a'dayı ya�sun gülle-i sürbı didim tarib "Çemenlik'de bu tabya oldı da'im bir gül-i ateş" ( 1 236)

Tarib-i Tabya-i Top-]Jane Der-Bogaz-ı Sabr-ı Sefid

(Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilün)

'İzzetifi parladı güherçile-veş taribi "Virdi a'daya bu nev-tabya-i top-bane fetll " ( 1 236)

Tarib-i Çeşme-sar Vesa'ir Aşar-ı Şehriyari Der-.I):aşaba-i Çorlı

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

1 I:Ia� Ebu'l-fetb'ifi ide Sultan Süleyman ]jan ile Rubını sirab-ı bavz-ı kevşer-i mevruddan

T a y y a r - z a d e A t a

2 Söyledim 'İzzet bu ' illi çeşmenifi taribini "Buldı Çorlı ab-ı a'la cud-ı ]jan Ma}Jmı1d'dan" ( 1236)

Tarib-i Divan-bane-i Tersane-i ' Amire

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

Leb-i deryada görüp söyledi 'İzzet tarib "Fülke-i bal)r-ı cinan oldı bu divan-bane" ( 1 236)

23 1

Tarib-i Muva��it-bane Der-Cami' -i Beglerbegi Eşer-i Valid-i Şah-ı Cihan Cennet-mekan 'Abdu'l-I:Iamid Han

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Kevakible müzeyyen itdi ' İzzet burc-ı taribi "Muva��it-bane hem�resm-i sipihr oldı zemin üzre'� ( 1 236)

Tarib-i Dü-Minare Bina-Fermuden-i Şah-ı Cihan Be-Cami' -i 'Ab­du'l-I:Iamid ]jan

(Mef'Ulü Fa' ilatü Mefa'llü Fa' ilün)

1 Cennet-mekan l)azret-i 'Abdu'l-I:Iamid ]jan İtsün be�ada şevket-i necliyle iftibar

2 Ref' eyleyüp ' ati�ini tarib söyledim "Mal)mud ]jan bu ma'bede yapdı iki menar" ( 1 236)

[ 176] Tarib-i Çeşme-sar Der-I}:urb-ı Cami'-i Şerif-i Mezkur

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'ilün)

Bi-l)a��-ı Merve yo�dur bir sözüm 'İzzet bu taribe "Şafa-yı bal ola iç zemzeminden ]jan Mai:ımUd'ufi" ( 1 236)

232 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Tari)J-i I:Iavz-ı Kebir Beray-ı itfa-yı I:Iaril,< Der-Şehr-i Galata

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

'İzzeta cevherle mernlu eyledim tari)Jini "Yapdı dil-cu l;ıavzı nev sultan-ı Mal;ırnudu'ş-şiyem11 ( 1 235)

Tari]J.-i Bina-i Mal:ıfil-i Hümayun Der-Cami' -i Şerif

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'ilün)

Didim bu mal;ıfil-i valaya 'İzzet cevher-i tari]J. "Hüma-yı devlete şayestedir bu lane-i zerrin" ( 1 241)

Tari]J.-i Bina-i Cami' -i Top-]J.ane

(Fe 'ilatün Fe'ih\tün Fe' ilatün Fe' ilün)

Aşdı l$:andil-i şüreyya gibi 'İzzet tart]J. "Oldı zibende-eşer ma'bedi ljan Mal;ımud'ufi " ( 1 241)

Tari]J.-i Cami' -i Meı.kur Der-Bab-ı ijarimeş Nüvişte

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

'İzzet ol beyt-i lj:uda'nıfi söyledim taribini "Cami' -i Mal:ımUd t}an oldı mataf-ı mü'minin" ( 1 241)

Tari]J.-i Çeşme-sar Der-Rah-ı Nüzhet-gah-ı Çubul$:lı

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'ilün)

Bu tari]J.imle çeşme şanki 'İzzet şir ü şekkerdir "Leb-i deryada ljan Mal;ımud yapdı menba'-ı dil-cu" ( 1 237)

T a y y a r - z a d e A t a

Tarib-i Ta'mir-i J>_al 'a-i Varna

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

Sur idüp ' İzzet ahalisi didim tanbin "Varna'yı I:ı.ışn-ı metin eyledi Sultan Mai:ı.mud" ( 1 233)

[ 177] Tarib-i Tabya-i Bıgalı Der-Bogaz-ı Babr-ı Sefid

(Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Mu'anven Is:ıldı İstanbul ls:apusın ' İzzeta tarib

233

"Müzeyyen tabya yapdı sabil-i deryada ijan MabmUd" ( 1 233)

Tarib-i Bina-yı Tabya Der-Seddü'l-Babir

(Fe 'ilatün Fe 'ilatün Fe'ilatün Fe' ilün)

Yazdı taribini 'İzzet der-i Seddü'l-Babr'e "Yapdı nev-tabya budavend-i zaman var olsun" ( 1 233)

Tarib-i Bina-yı Şevket-Saray-ı Topls:apu Der-Bab-ı Rikab Nüvişte

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Bu dergahıfi kemine bendesi 'İzzet didi tarib "Saray-ı Topls:apu olsun hümayun şah-ı devrana" ( 1 233)

Tarib-i Bina-yı Cay-ı Ser-Bostaniyan

(Fa' illhün Hi' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

1 Bir yeşilci olmaga Rı<;lvan ider ' arz-ı niyaz Mülkini itdi o �allullah manend-i cinan

2 Nabl-i tab' ım açdı ' İzzet gül gibi taribini "Yapdı su}t.an-ı güzin bostancı-başıya mekan" ( 1 235)

234 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Tarib-i Bina-yı Çeşme-sar Der-I�.urb-ı Liman-ı I).adırga

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Teşnegana 'İzzet işrab eyledim taribini "Çeşme-i vala bina-yı şah-ı MaJ.:ımüdu'ş-şiyem" ( 1 235)

Tarlg-i Bina-yı Cami' -i Şerif Der-Saray-ı Hümayun-ı Galata

(Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Cevahirle müzeyyen eyledim mişbal:ı-ı taribin "Sarayın itdi nev cami'le ijan Mal:ımud abadan" ( 1 235)

Tarib-i Ta'mir-i Baş ota Der-Saray-ı Galata

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

Didim itmamına mu'cem ile ' İzzet tarlb "Dar-ı feyz eyleye Allah başota oldı cedid" ( 1 235)

[ 178] Tarlg-i Ta'mir-i Orta ota Der-Saray-ı Meıkur

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe' ilatün Fe'ilün)

'İzzeta resme güzel geldi gelince tarib "I).ıldı ortao�ayı şah-ı cihan-ban abad" ( 1 235)

Tarib-i Ta'mir-i Küçük ota Der-Saray-ı Meıkur

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

'İzzeta cevherle tan�im eyledim taribini "Resm-i digerle küçükota lplındı müntagab" ( 1235)

T a y y a r - z a d e A t a 235

Tarii;:H Bina-yı �aşr-ı Şahane Der-Saray-ı Galata

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'llün Mefa'ilün)

Olup taribi ' İzzet cevherin avize-i talp "Mücedded bu saraya l5:aşr-ı bal5:an ile şan geldi" ( 1 235)

Tarib-i Ta'mir-i Şevket-saray-ı Topl5:apu

(Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe' ilün)

Yazıla babına ' İzzet l5:ulunufi taribi "�ıldı b§.l5:an-ı cihan Topl5:apu'yı nev-bünyad" ( 1 233)

Tarib-i Bina-yı Da'ire-i Hümayun Der-Aga �apusı

(Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Bendesi ' İzzet didi cevherle tarib-i tamam "Daver-i din yapdı Aga �apusı'nda da'ire" ( 1234)

Tarib-i Tecdid-i Mekteb-i Cennet-mekan 'Abdu'l-I:Iamid .ijan

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

ider etfal 'İzzet cevher-i taribimi ezber "Ne vala buldı mevl5:i' mektebi 'Abdu'l-I:Iamid .ijan'ıfi" ( 1 234)

Tarib-i Anbar-ı �al 'a-i Varna

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

I:Iurfif-ı dane-danndan l:ıisab itdim bu taribi "Mücedded V ama'ya anb.ar inşa l5:ıldı .ijan Mal:ımfid" ( 1 235)

236 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

[ 179] Tarib-i Cebe-)J.ane-i Varna

(Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe' ilün)

Şayıla barutla İzzet tarib16 "V ama'ya oldı cebe-bane bu kenz-i nuşret" ( 1 235)

Tarib-i Cami'-i Şerif Der-�al 'a-i Nev

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

Seede-i şükr eyleyüp 'İzzet didi taribini "I}.ıldı nev-icad cami' l$:ullede Mabmud Uan" ( 1234)

Tarib-i I}.aşr-ı Sürur-abad Der-Çamlıca-i Şagir

(Fe'ilatün Mefa'ilün Fe'ilün)

ljame mesrur-şod zi-taribeş "I}.aşr-ı şahane-i Sürur-abad" ( 1227)

Tarib-i Bina-yı Palanl$:a Der-Barut-bane-i •Amire

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

Nol$:ta-i tarib 'İzzet dane olsun. düşmene "Bu palanl$:a oldı Barut-lJane'ye sedd-i sedid" ( 1 234)

Tarib-i Tecdid-i Mescidü'l-Al$:şa Der-Barem-i Mal$:dis-i Kibriya

(Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilatün Fa'ilün)

1 Şabratullah'ı idüp ma'mur sultan-ı cihan "Yad olundı nam-ı beyt-i al5:des·-i Ma'bUd'da

1 6 . Bu mısrada birkaç kelime eksik yazılmış .

[ 1 80]

T a y y a r - z a d e A t a

2 I}.udsiyan ilham lpldı 'İzzeta taribini "Mescidü'l-A�şa yapıldı 'ahd-i ]jan Mai:ımud'da" ( 1 233)

Tarib-i Bina-yı I}.al' a-i Silistre

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

1 Şarf idüp I:ııf�-ı şugura himmetin şah-ı cihan I):.ıldı bu I:ıışn-ı başini gıbta-i Mazenderan

2 Söyledim taribini 'İzzet yazılsun ta�ına "Mülkin il:ıya eyledi bu �al' adan Mal:ımud ]jan" ( 123 1 )

Tarib-i I):.aşr-ı Pact.işahi Der-Bab-ı 'All

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

1 Bundan a�dem mul:ıteri� olmuşdı cay-ı aşafi Yapdı evvelkinden a'la şah-ı Mai:ımudu's-siyer

2 Ta�-ı valasın görüp 'izzet didi taribini "Bab-ı 'All �aşr-ı ş ahi ile buldı zib ü fer" ( 1 235)

Tarib-i Bina-yı Cami' Der-Top-bane

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

1 I):.ıldı nev cami' bina narnın o�utdı 'arşda Minber-ara-yı bilafet I:ıazret-i Mai:ımud ]jan

2 Müjde cünd-i müsbmine 'İzzeta tarib ile "Cami' icad eyledi Top-bane'ye şah-ı cihan" ( 1241)

237

238

[ 1 8 1 ]

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Tartb-i Diger

(Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe 'ilün)

ı �ıldı Top-bane'yt bir J.<:aleb-t nura ifrag �ışla meydanına dökdi güheri Uan Mai:ımud

2 . Ma'bedin itdi bu taribde Mevla itmam "�ıldı tenvfr-i cihan cami'-i Sultan Mai:ımud" ( 1 241)

Tarfb-i Mahfil-i Cami' -i Şerif-i Mezbur

(Mefa' ilün Fe' ilatün Mefa' ilün Fe' ilün)

1 Turunca cami'-i gerdün eylesün ma'bud Hüma-yı saltanata aşiyanesin mes'üd

2 Kitabe-i felege nal,<:ş olundı taribirn "Yapıldı mahfil-i zerrin-i eve-i Uan Mahmud" ( 1 241)

Tarfb-i Sebfl-i Bi-'adfl Der-Nezd-i Cami'-i Top-bane

(Müstef' ilün Müstef' ilün Müstef'ilün Müstef' ilün)

Ma'bedle 'İzzet ol zaman taribirn itmişdim beyan "Yapdı civar-ı cami'e Mahmud Uan bala sebfl" ( 1 241)

Tarfb-i Mekteb-i Cevrf Usta

(Fa' iHhün Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

1 Emr-i I:IaJ.<:'dan şofira her kim bayrın eylerse murad I:Iazret-i Mai:ımud tjan'a bende-i ferman ola

2 İşte Cevri Usta'ya dehr eylemişken gadr u I:ıayf Kim umardı rfihına böyle eşer bünyan ola

T a y y a r - z a d e A t a

3 Hiç ider mi bak-i fani cevher-i zatın telef Ol ki geneür-ı barim-i b.usrev-i devran ola

4 Va�fın ill)a� eyledi ev�afına ol padişah I:Ia� bu kim il:ısan olursa böyle bi-payan ola

5 Can feda itmek yolında maşlal:ıat mı bir �ulun tlayrı batır-oah-ı b.a�an-ı kerimü'ş-şan ola

6 Olmayup zayi' bu bayr-ı a'z;amın yek zerresi Her rub.amı deng-i seng-i keffe-i mizan ola

7 Kendi seyr-i bag-ı cennet eyledikçe mektebi Aşiyan-ı bülbül-asa mecma'-ı tıfllin ola

8 Yazdı ' İ zzet barf-i cevher -dar ile taribini "Mektebiyle rubı Cevri Usta'nın şadan ola" ( 1 235)

Tarib-i Çesme-sar Der-Bab-ı Saray-ı Hümayı1n-ı Galata

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

1 Feyz-yab-ı ab-ı cud eyler cihanı da' ima Daver-i şevket-me'abın meşreb-i nazük-teri

2 tiızr idüp tevfi�ini İskender-i devrana I:Ia� Kendi aldı kendine ab-ı l:ıayatın rehberi

3 Gice gündüz çeşme-sar-ı cudın eyler cüst-cu Mihr ü mehdir teşne-i çarbın iki tas-ı zeri

4 Eyledi icra-yı kevşer Al-i Beyt'in rul)ına Can-ı sıbteyn ile şad itdi revan-ı I:Iaydar'ı

239

240

[ 1 82]

5

6

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

I):.ıldı bu ab-ı be\<aya çeşme-i dil-cu bina Tasına müstabfız; eylerse nola İskender'i

Ab-şarından a�an abm şafasın bulmadı Mezc idenler şir ü şekker ile 'ud u 'anberi

7 Tas-ı simi üstine bu beyti tabdr eylemiş Na�ş iderken tasını resm-i nev üzre zer-geri

8 Kevşerifi ma]].dfım-ı nev-zadı züHl.lifi l;}aheri Zemzemifi süd �ardaşı ab-ı bayatın daderi

9 Ab-ı ruy olsun ayagından a\<an bu çeşmenin I):.atre-i ibsanına mubtac ola düşmenleri

10 Reşııa-paş-ı \<and olup 'İzzet didi tadl;}ini "Eyledi Mabmud :{jan icra bu gune kevşeri'' ( 1 235)

Tadl;}-i Saray-ı Hümayfın-ı Galata Der-Bab-ı Dal;}ileş Nüvişte

(Fe'iHltün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilün)

1 Zib ü ziver ile buldı bu saray-ı Galata Şeh-levendane kesim yoşma eda-yı Galata

2 Böyle ta� itmedi Kisra'ya bina mi'man Canına minnet eger olsa agay-ı Galata

3 Mest olur na�şına di��atle ba�an rind-i z;adf Gelemez b.atırına baş\<a şafiiy-ı Galata

4 Ma�sem-i feyz-i cihandır bu saray-ı 'all Semt-i Ta�stm'e çı�ar çünki veray-ı Galata

T a y y a r - z a d e A t a 241

5 Öyle ışHib-ı cihan itdi ki Sultan Mahmud Oldı cily-ı şulebii dar-ı hevay-ı Galata

6 O şehifi bendeligi neş' esin idrilk i demez Cem eger mil-ınelekin itse feday-ı Galata

7 Tengdir da' ire-i tavr-ı te'eddüb yobsa Nice mazmun gelür fikre berily-ı Galata

8 Ne �adar canına kar itse de birn-i şahi itmernek şa' ire mümkin mi şenay-ı Galata

9 Nice def'a o şehen-şah-ı cihan-ı keremin Ola tecdidine mubtac binay-ı Galata

[ 1 83] lO 'İzzeta burde-i elmas ile na�ş it tarib

"�ondı bir resm-i nev-tcada saray-ı Galata" ( 1235)

Tarib-i Musammat Berily-ı Ta'mir-i Sema' -bane Der-.lj.an�ah-ı Bab-ı Cedid

(Mef'ulü Fa' ilatün Mef'ftlü Fa'ilatün)

1 Olmuşdı bundan a�dem viran bu asitane Tecdidi oldı mülhem �alb-1 şeh-i cihiina

2 Dergah-ı 'Arif-i Rum olsun mı lane-i bum İtmişdi çarb-ı meş'um murgana aşiyane

3 Molla'ya hürmet itdi tevsi ' a himmet itdi I:Ia��a keramet itdi ol busrev-i yegane

4 Mahmud .lj.an-ı agah oldur balifetullah Devrinde bunca dergah fe tb o ldı ' aşı�ana

242

5

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Tevsi-i mülk ü devlet itmekdir anda }:ıikmet Zira hüma-yı himmet 'ahdinde buldı !ane

6 Aldı sema'-zenler meydanını erenler Pervane dir görenler döndükçe yana yana

7 ljurşid �aldı bi-tab batdı yanında mehtab I}.andil-i bab u mil:ırab fer virdi fer�adana

8 Şems anda mevlevidir tennure pertevidir Bir sırr-ı ma'nevidir kim çı�mış asumana

9 Ba}:ıre dönüp bu meydan mevc urdı magz-ı !}.ur' an Taldı neheng-i 'irfan derya-yı bi-kerana

10 Mutrib çalup nevayı yad eyle pir-i nayı Peyveste �ıl du'ayı amin-i �udsiyana

l l Döndükçe çarb-ı gerdan dönsün amfila devran Ma�har olup o l}a�an eltaf-ı Müste'an'a

1 2 Envar-ı Şems-i Tebriz taribirn itdi leb-riz "Devr-i semaya döndi bab-ı sema'-b.ane" ( 1232)

[ 1 84] Tarib-i Tabya-i Cedid-i Na'ra Burnı Der-Bogaz-ı Bal:ır-ı Sefid

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa'ilün)

Bang-ı heybet ile toldı �al'a-i Mal:ımt1d ]jan "Na'ra Burnı'n yapdı ragmen daver-i islamiyan" ( 1234)

Tarib-i Tecdid-i Mehter-b.ane-i ljıyamiyye Der-I}.urb-ı Sultan AI:ımed

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Yazıldı saye-ban-ı 'arşa 'İzzet cevherin tari\} "Nevin tarl:ı oldı mehter-b.anesi Sultan Ma}:ımt1d'ufi" ( 1232)

T a y y a r - z a d e A t a

Tarib-i Tecdid-i ljan�ah-ı Mevlevi Der-Bab-ı Cedid-i Asitane

(Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe' ilün)

1 �ıldı bu tekyeyi manend-i cinan {Jan Mabmud Kevşeri eyledi babında revan {Jan Mabmud

2 Eyledi ban�ah-ı Bab-ı Cedid'i tecdid İtdi ' irfanını dünyaya beyan {Jan Mabmud

3 İdüp i�har-ı keramet ne gönüller yapdı Nice esrar-ı nihan �ıldı ' ayan Uan Mabmud

4 Baylar şimdi bu dergaha gedadır ya hu Fu�araya olalı kehf-i eman Uan Mabmud

5 Dem çeker narnma gül-bang-keşan-ı eflak I:Iucerat içre didikçe dedegan {Jan Mabmud

6 Buldı büsn-i digeri devlet-i 'Oşmaniyye Virdi an saltanata an-be-an Uan Mabmud

7 Himmetin aldı yine Bazret-i Mevlana'nın Ola eltaf-ı .ijuda'ya nigeran {Jan Mabmud

8 Feyz alup şems-i ba�i�atden o bedr-i taban Ruz u şe b bin sene i ts ün leme' an {Jan Mabmud

9 Şeref-i nam-ı hümayun ile şöhret buldı Barneme olsa nola vird-i zeban Uan MabmUd

10 Mevlevi-baneye 'İzzet didi pirim tarib "Yapdı bu dergehi sultan-ı cihan {Jan Mabmud" ( 1 232)

243

244 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

[ 1 85] Tarib-i Musammat Berily-ı Tecdid-i Bab-ı Viila-yı Defteri

(Müstef' ilün Müstef' ilün Müstef'ilün Müstef'ilün)

1 Mabmud ]jan kim bamesin vaz'-ı �alem-dan eyledi Köhne beriit-ı 'alemi tecdide ferman eyledi

2 Tugra-nüvis-i asuman narnın idüp zib-i nişan Ferman-beri oldı cihan her emrin iz'an eyledi

3 Aldı ' utarid kilk-i zer ol şahın evşafın yazar Kagıd tutup şems ü �amer pervin zer-efşan eyledi

4 Sünbül şanur battın gören beyne's-suturın yasemen Gülzar-ı tabriratı şen anca� o ba�an eyledi

5 'A�l u kemali müttefa� etvarı da'im yek-nesa� l:Ja�an yaratmış anı Ba� kim şah-ı şiihan eyledi

6 Vire cihanın karnını tayy itdi Batem namını Mevla kef-i in'amını reşk-aver-i kan eyledi

7 irdi o şahın devrine geldi nedamet cevrine Gerdunı eski tavrına devran peşiman eyledi

8 Dünya barab-abad idi viraneden berbad idi Ehl-i hüner na-şad idi Allah bandan eyledi

9 Gaddan magdur eyleyüp magdurı mesrur eyleyüp Dünyayı ma'mur eyleyüp ' adlin nigeh-ban eyledi

10 Ez-cümle biib�ı defteri olmuşı viran her yeri Buldu�da büsn-i digeri dünyayı bayran eyledi

T a a r - z a d e A t a

l l Buldı maballin her l5.alem cem' o ldı erbab-ı ral5.am Lutf itdi şah-ı Cem-badem küttabı iskan eyledi

1 2 Açdı 'inayet babını şad eyledi kütHibım �un andı hep er babını manşıblar ibsan eyledi

1 3 Ta kim tura levl:ı u l5.alem tursun o şah-ı mui:ıterem Birun-ı ta'dad-ı ral5.am lutfm firavan eyledi

14 ' İzzet yazup kilk-i beyan taribini l5.ıldı ' ayan "Bu babda şah-ı cihan küttabı şadan eyledi" ( 1231 )

245

[ 1 86] Tarib-i Tecdid-i Ralı-ı Ab-ı Revan Ez-ljayrat-ı Sultan Süley­man ljan

(Fe'iHitün Fe'ihltün Fe'ilatün Fe'ilün)

1 Yapdı Mevla yolma bu eşeri ljan Mal:ımfid ' Alemin padişeh-i dad-veri ljan Mal)mı1d

2 Ablar Ka'be-i dergahına oldı rı1-mal Eyleyüp nal5.d ile rnemlı1 kemeri ljan Mal:ımı1d

3 Döndi bir şatır-ı zerrin-kemere bend-i 'atil5. ]jarc idüp şu yerine sim ü zeri ljan Mal)mud

4 Eyledi beıl-i 'ata bende-i dirinesine Ya'ni rne'mur idüp ol rnu'teberi ]jan Mal)mı1d

5 Döndi ber-vech-i letafet şu yolı ayineye Şı1ret-i garndan idüp am beri ljan Mai:ımı1d

6 Eşeri ceddine lutfıyla I:ıalavet virdi Zamm idÜp üstine şir ü şekeri ]jan Mal:ımfid

246

[ 1 87]

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

7 Ab-gün �ubbe-i gerduna dönüp bu ma�sem İki tas eyledi şems ü �ameri ]jan Mal)mfid

8 Nice şahan-ı cihan aldı egerçi meydan Cümleden sürdi semendin ileri ]jan Mal).mfid

9 Düşmeni bal açamaz �afda ' an�a olsa Açsa ger şehper-i murg-ı nazarı ]jan Mal).mfid

10 Sı1-be-sı1 kişverine virdi suhfiletle ni�am Çekdi şan rişteye ab-ı güheri ljan Mal).mfid

l l Çı�madı kimse başa rezmde ol gusrev ile İdeli tac-ı zeri zib-i seri ]jan Mal).mfid

1 2 I}.ahrı o l mertebedir ateş a�ar ş u yerine I}.osa bir ma�seme edna şereri ]jan Mal).mfid

13 Lutfınıfi ab-ı zülalinden iderse icra Ateş içre bitirür verd-i teri ]jan Mal).mfid

14 Virmesün tab'-ı şara-neb' ine Allah elem Görmesün rfiy-ı cihanda kederi ]jan Mal).mfid

1 5 İtdi ' İzzet cereyan ab-ı güher-veş tarib "I}.ıldı İstanbul'a icra şuları ]jan Mal).mfid" ( 1 235)

Tarib-i Bend-i Hümayfin-ı Nev-Bünyad Der-I}.arye-i Belgırad

(Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilün)

1 Ma-bihi'l-fagr seliitin-i cihan ]jan Mal).mfid Babr-ı zeggar-ı kerem daver-i derya il).san

2 O şehen-şah-ı felek-rütbe ki vezn eyleyemez 'Ayn-ı eltafını mizan-ı 'u�fil-i şahan

T a y y a r - z a d e A t a 247

3 Bir içim şu gibidir kase-i fikrimde benim �ulzüm-i cildına nisbet ile bal).r-ı 'umman

4 Ab-ı l).ayvan arayup gezmiş iken İskender �un bir sedd ile almışdı hernan şöhret ü şan

5 Zatı İskender'e olmaz mı o şahın galib Sed yapup ab-ı l).ayat eyledi dünyaya revan

6 . .

Isteriz ral).metini Bazret-i Ba��'ıfi yo)Jsa Yetiş ür yapdıgı be nd olmasa bifi yıl baran

7 �a'r-ı na-yabı degil mevcesi gelse fikre Gar� olur �ulzüm-i endişede fikr-i insan

8 Reh-güzar üzre görüp şanma terazil ki feza Oldı meydanına engüşt-i tal).ayyür-be-dehan

9 Ol �adar eyledi kim bake rutubet te' sir Kürre-i arzıfi obir canibin aldı tufan

l O Bend-i gerdenle görüp şahid-i abı tenha Gelmernek batıra mümkin mi gelu-yı canan

l l Geyinüp s.aye-i şahide şu dibiHarını . Kulı-sar itdi kemer-bend ile tezyin-i mi yan

1 2 �almadı cu ş u b uru ş ey leyecek mülkinde Ablar eyleye bu sedde meger kim tugyan

1 3 Cuy-bara dabi tagi diyemem 'ahdinde Eyledi bend-i hümayun yalınca cereyan

14 Gayr-i ez-bülbül-i şuride öter yo� o şehifi Gülşen-i va�fına ill:ıa� olalı bag-ı cihan

[ 188]

248 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

1 5 Js:and-ı evşaf-ı hümayuna toyulmaz bilürüm Eylesün ed'iye-i devleti terpb-i lisan

1 6 Ta ki bu bend-i mu'alliiya gelüp şubb u mesa Tas-ı zerrini leb-riz ide şems-i rabşan

1 7 Ş u gibi eyleye abkamını Bari cari İde her istedigin bend-i kemend�i ferman

1 8 'İzzeta bendesiyim ben de didim taribin "CUları emrine bend eyledi şah-ı devran" ( 1 233)

Tarib-i Divan-}Jane-i 'Aıı Der-Saray-ı Cedid-i Padişahi

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

1 Şehen-şah-ı cihan Mabmud Uan-ı ma'delet-pira Mu'alla cay-ı divanı mücedded eyledi ibya

2 Müşebbek revzeni zencir-i 'adlifi bir 'adilidir Bila-tabrik ider ba� şabibin ol )Jusreve ima

3 Selim l:jan-ı cinan-menzil idüp anca� zeminin tarl:ı Müzeyyen �ıldı 'adi ü dad ile şah-ı zaman bala

4 Pelekler bu mu'alla �ubbe altından 'ibaretdir 'Adalet olmasa olmaz sipihr-i köhne pa-ber-ca

5 Vekil-i saltanat şadreyn ü defter-dar u tev�i'i 'Olur divan güni bu asumana encüm-i zelıra

6 Sipihr-i şevketifi kevkebleri abkamını seyre TulU' eyler vera-yı zer-�afesden ol meh-i garra

T a y y a r - z a d e A t a 249

7 Buzur-ı Bazret-i Bal5:15:'a l5:alur zira müzevvirdir 'Adiilet-gah-ı bal5:anide fayşal bulmayan da'va

8 Bu nev-cayın verası l5:ulle-i l5:af-ı 'adaletdir Ayagı altına düşse nola dünya vü ma-fiM

9 Sipihr�i kine-cuyı mehçesiyle dag-dar itdi 'Alem-efraz alınca l5:ulle-i nev afitab-asa

[ 1 89] 10 'Ayan itdi bu vala 15:ubbeyi bünyiid id üp zımnen

Nigeh-ban oldıgın dünyaya ol şah-ı cihan-ara

1 1 O rütbe m ülke te' şir itdi ol şehden mehabet kim Muract itse künam-ı şiri eyler ahuvan yagma

1 2 Dilerse mişe-zarı mehd ider bir nice ruhaha Dilerse bir pelengi tıfl-ı ahUya ider lala

1 3 Feridunlar o şaha 'arz-ı ı:ıacet eylesün gelsün Penah-ı padişahan eyledi dergahını Mevla

14 İki zerrin tasa saltanat tacın virürlerdi Rikabında gelüp peyk olmuş olsa ijusrev ü Dara

1 5 Şıtablında eger Perviz olaydı bir at oglam Anar mıydı cihanda edhem-i şeb-dizini l).aşa

1 6 Nüvid-i fetl) içün tatar olaydı böyle sultana İder miydi Hülagu 'ömrini ılgar ile ifna

17 Açın dest-i niyazı da'im olsun ol şeh-i gazi Sözüm ger l:ıal5:15: ise ey sakinan-ı 'alem-i bala

1 8 O )Jal5:an şıdl5: ile l5:ıldı Cenab-ı Al)med'e bıdmet KitabulHih'ın itdi seyf ile al)kamını ifa

250 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

19 Yine çı�dım şadedden �aldı bu cfiyıfi biraz vaşfı Alışmış medl)-i tıa�ana zeban-ı tıame-i imla

20 Şaded bir yafia tursun fart-ı şadiden gider ' a�lım o şahı yad iderken malik olmam kendime �at'a

21 Bulaydım bari bir mışra'-ı ra'na cay-ı zibaya I):uşurum olsa da ' afv eyler ol şah-ı kerem-ferma

22 Gören ser-dade-i inşaf olur ' İzzet bu taribe "Mücedded eyledi divan yerin Mal)mud ]jan-ı vala" ( 1 235)

[ 190] Tarib-i Tecdid-i I):ubbe-i ]jac;lra Der-Mer�ad-i Mu�addes-i Ce­nab-ı Mevlana

(Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün Mefa'ilün)

1 Cenab-ı I:Iazret-i Molla ile sultan-ı 'adildir Biri batın biri �ahirde tıa�an-ı kerem-ferma

2 İki şeh birbirine l)ürmet itmek resm-i devletdir O �anun-ı �adimi eyledi yek-digere icra

3 I):ılup birnınetle Molla �alb-i }jan Mal)mud'ı abadan O sultan-ı cihan da itdi anıfi �abrini ibya

4 Rical-i devletinden eyledi bir bendesin me'mur Nezaketle idüp b§.let-feza olsun deyü ima

5 Çerag-ı \)aşına emr eyleyüp �ahirde tenvirin Dü-bala oldı nur-ı ma'nevi-i türbe-i 'ulya

6 Olursa böyle olsun birnınet-i merdane eyvallah Göfiül aldı o şahen-şah bi-reyb ü riya l)a��a

T a y y a r - z a d e A t a 25 1

7 Revadır on sekiz bin 'aleme ferman-reva olsa Bi-feyz-i Mürşid-i Rum ol ]Judavend-i cihan-ara

8 O pirin ]Jıdmetiyle evliyalar ifti]Jar eyler Nola fa]Jr eylese ol �utb-ı din ü devlet ü dünya

9 Bu baba ser-firazan-ı ba��at ser-fürô eyler Nola olsa melaı-ı şah-ı 'alem dergelı-i vala

10 Naz;ar-gah-ı ijuda'dır mehbit-i nur-ı tecelladır Peleklerden dü-baladır zernin-i mer�ad-i Molla

l l Bulur mışbab-ı mihr ü malıını efsürde-i büsran Şikest eylerse gerdün �aşd idüp �andilini başa

1 2 O mişkatın sirişk·i 'aşı�andır revgan-ı şafı Zücacı nur-ı �alb-i evliya'ullahdır zira

1 3 Söyünmez ta-be-mabşer keşretinden ehl-i inkarın Şu'a'-ı şu' le-i ümmetdir ol mışbab-ı nôr-efza

14 Sürüş-ı sebz·-pôşıdır anın ervab-ı ehlullah Zeminin 'arşıdır ya hô naz;ar �ıl ]):ubbe-i ijaçlra

[ 19 1 ] 15 Şafa� çak-i giriban eyledi dergaha reşkinden

Ki zira matla'-ı mihr-i hüdadır ta-be-başr ol ca

16 İre şubb u mesa şah-ı cihiina feyz o ijazret'den Ola ta kim münevver mer�adinden künbed-i mina

17 Olup ma�bôl-i dergah-ı �abUl-i himmet-i merdan Şehen-şah-ı cihan-bam muvaffa� eyleye Mevla

1 8 O şah-ı aşfiyanın bendesi ' İzzet didi tarib "Müzeyyen aldı el-ba� meşhed-i pür-nôr-ı Mevlana" ( 1 232)

252 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Enderun-ı Hümayundan Çulj::adar Agalıl,c'dan Mubrec Şa'ir-i Mahir İb­rahim Rasib Aga'nıfi Sultan Bayezid'de Olj::çılar Başı'ndaki Sebilifi Müced­deden Ta'mirine Taribidir

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'llün Mefa'ilün)

1 Sebil idüp nul,cUdın bu sebih lj::ıldı nev-bünyad Cenab-ı 'Ayişe SuWin'a ecr ü bayr olup malj::şud

2 Zamamyla ta'addi-i l).arilj:: anı barab itmiş Görüp ta'mirtni emr itdi Ji:ıll-i I:Iazret-i Ma'bud

3 Didi itmamma Rasib ziyade bir güzel tarib "Ne zi'bil yapdı bu bala sebi'li emr-i ijan Mal).mud" ( 1 245)

ljaşa'il-i Memdfiba-i Hazret-i Mal:ımfid ljani

ijalj::an-ı memduf.ıu'l-bayrat l)azretleri ekşer-i 'ulumı ' arif ve ijuşuşiy­le fenn-i ban u imla. ve 'ilm-i şi 'r ü inşaya valj::ıf ve şan 'at-ı tüfeng ve tir-en­dazi ve <;Iarb-ı seyf ü sinan-bazide tiz-dest ü mahir ve tünd ü sert l)işana sü­var olara!$: ibraz-ı imha-i meleke ve feza�yı pehnayı imtil)anda sebalj::-ı se­mend-i serkeşi ve müla'abe ile müsabalj::a-i cündiyana lj::adir oldulj::ları emr-i bahir ve naşıl şa'bu'l- 'inan-ı rayi'a rakib olsa kemal-i malıarederinden mer­ku.blan 'adeta bir feres-i dil-keş tavrına tenezzül itd!gini dide-i 'f.ıazır naJi:If olmuşdur.

' AmnH ekremlerinin fenn-i musi1,cide müsellem olan ma'lumatla­rından evan-ı inzivalarında ekşer-i evlj::1Hda birlikde bulunaralj:: büsn-i ül­fet ve bu fenden ve sa'ir fonundan istibşal-i ma' lumata himmet buyur­muşlardır.

[ 1 92] Çünki saray-ı hümayunda Sultan Abmed ijan-ı Saliş 'aşr-ı '§.li­sinden berü fenn-i şi 'r ü inşa ve musilj::i tabşiiine başr olunan ragbet ü i ' ti­na, ' alıd-i 'ali-i l)azret-i Selim ijani'de bir lj::at daha revac-dar-ı bazar-ı işti-

T a y y a r - z a d e A t a 253

har olara� Sultan Mabmüd ]jan efendimizin zaman-ı ' alileri bu ragbeti tez­yide ba' iş-i teşvi�-i taze oldıgından ' aşr-ı mezküra yetişenlerden muşabib Hatif Efendi , muşabib Sa'id Efendi ve ' aşr-ı ' ali-i Selim ]jani'de Küpeli Çavuş dimekle şöhret-şi'ar ve mu'al;}l;}aran muşabiblikle çerag olan muşabib 'Abdi Beg , Dede Derviş İsma'il Efendi , TanbüriNu'man Aga, Tanbı1ri Ze­ki Mebmed Aga, mü'ez;z;in-başı Şakir Efendi , na�ibü'l-eşraf Muştafa 'İzzet Efendi , Kemani Muştafa Aga, Keman! Rıza Efendi , Kömürci-zade I:Iafı:? Efendi , Fışdı� Sa'id Aga, Üsküdari Tiryaki Sa'id Aga, Keman! ' Ali Aga, Keman! 'Ali Efendi , muşabib Şalib Efendi , Şuyolcı-zade Şalib Efendi , Şeh-levendim I:Iafı:? ' Abdullah Aga-zade Rif'at Beg , !;}ane-i l;}aşşadan müfiz Cevl Seyyid Mebmed Aga-zade Haşim Beg, Çilingir-zade Abmed Aga, Va­şıf Beg biriideri Sa'dullah Efendi , Delial-zade İsma'll Aga, mu'al;}l;}aran mir-liva olan Mes'ı1d Paşa, ]jızır Aga-zade Sa'id Beg , Keçi ' Arif Aga ' ace­misi Tanbı1ri Necib Aga, Zeki Mebmed Aga-zade 'Oşman Beg , Keman! Edhem Beg , I:Iüsni Aga, Mubyiddin Aga, Başçavuş 'İzzet Aga, şa'ir-i ma­hir çavuş 'İzzet Efendi, çavuş 'Oşman Efendi, çavuş Emin Efendi , Mü'ez­zin-başı Fazı! Efendi , mu'al;}l;}aran imam-ı şan! olara� �a<;li-' askerlige �adar irti�a iden Şev�! Efendi , mu'al;}l;}aran feri� olan çavuş I:Iüseyin Paşa, kllar ketl;}udası Kemani 'Oşman Aga, ser-mabfil I:Iasan Aga, ser-mabfil İbrahim Efendi ve Derviş I:Iüseyin Efendi, çavuş 'Aziz Beg, çavuş ]jalll Efendi, sa­zende küçük Edhem Aga, sazende çu�adar Şemsi Aga ve daha sa' ir l;}atırda �almayan birço� mı1si�-şinas yetişdirerek mı1si�1ye enva'-ı şu'abat zamm u ilba� ile revna�-ı taze virmişlerdir.

Saray-ı hümayı1na çerag ve dal;}il oldıgım �ır� bir taribinde henüz uşı1l-i 'ati�a üzere meş�-1;}anede mı1si�1 ta'allüm olunma�da ve �oguşlarda bulunan erbab-ı şervet ü bayşiyyet �oguşlar zabitanı ma'rifetleriyle oca� agaları ta'bir olunan zabitandan ve anlar da l;}aftani vesatetiyle silabdar agadan al;}z-ı iz;n ü icazetle ayda [ 193] bir iki kerre kendü �oguşında bulu­nan mı1si�1-şinaslar ile diger �oguşlardaki çavuş agaları ' ışa' iyye bir �ahve altı virerek da'vetle ba'de şalati'l- ' ışa �apu yoldaşlarına ri' ayeten şar�ı ve beste ve kar ve na�ş ve sema'! gibi şeyler o�uyup çalara� bir iki faşıl olun­masıyla tenşit-i fu'ad olunur ve leyall-i mezkürede va�t-i beytutete yarım sa' at �adar med virilür idi.

254 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Bu zev� u şev�in daha büyük ve ziyadesi buzur-ı hümayunda icra olu­nan ve saray-ı hümayun ıştılabınca "Köme17 Faşlı" ta'bfr olunan 'umum çalgısıdır ki bu faşılda saray-ı hümayundan neş'et itmeyüp taşrada tabşfl-i 'ilm-i musi�i iderek muşabib olmuş ve saray-ı hümayunda çavuş iken mu­şabiblikle çerag olan anifü'l-beyan musi�-şinaslar da dahildir. Bu cem'iy­yete "Köme Faşlı" dinilür.

İ şte bu �adar üstad buzur-ı hümayunda mefruş ibdrnlara i�'ad ve maz;har-ı iltifat-ı şehriyar-ı merabim-mu'tad olara� faşla başlar ve mü­sa'ade-i va�te göre bir�aç sa'atler aheng itdikleri ba�i�aten bulunması arzu olunaca� bir cem'iyyet oldugını z;urefa anlar.

Bu fennin mürevvici Sultan Mabmud tı:an efendimiz bazretleri olup 'aşr-ı hümayunları bu uşı11 ve ma�amatda hernan Iran saz-karlarıyla ljora­san ve Işfahan kar-perdazlarına ba�i�aten tefevvu� itmek derecelerine var­mış ve kendülerinin şar�ı ve besteleri ise şar�ıların padişahı bulunmuşdur.

"Köme Faşlı"na dahil olan zevat şırasında ismi yad olunan muşabib Sa'id Efendi yalnız nay-zen ve girift-zen olmayup evasıt-ı 'aşr-ı Selim ljil­nf'den berü mecalis-i z;urefada bulunmuş ve huşuşiyle kibar-ı meşayih u

'ulemadan Beşiktaş Mevlevi-uanesi şeyhi El-l).ac Yusuf Dede Efendi ve Ye­ni �apu şeyhi ' Abdu'l-Ba�i Dede Efendi ve !).asım Paşa Mevlevi-hanesi şeyhi Şemsüddin Dede Efendi ve Keresteci-zade Nuri Dede Efendi [ 194] ve meşhur Veli Efendi�zade Emin Molla ve Şemsüddfn Molla ve devlet kethudası İbrahim Nesim Efendi ve sır katibi Abmed Fa'iz Efendi ve ijalll Paşa-zade mil-beynci Abmed Muhtar Begefendi ve re'isü'l-etibbil. Behcet Efendi ve na�ibü'l-eşraf Şıddi� Molla Efendi ve e' imme-i kirarndan Tatar

. I:Iafız; Abmed Kamil Efendi ve Cennet Filizi 'Abdu'l-Kerim Efendi ve Dür­ri-zade 'Abdullah Molla Efendi ve Keçeci-zade 'İzzet Molla Efendi ve şehr-emini ljayrullah Efendi ve meşhUr I:Ialet Efendi ve 'urefa-yı meşhUre­den Nu'man 'Amuca ve Hatif Efendi gibi z;urefanın encümen-i ülfetlerinde bulunmuş ve bu mecalis-i üdebada cereyan iden muz;aherat-ı mutayebil.t ve leta' if-i müna�arat-ı muşabebatdan ahz-ı bişşe-i edebiyyat ile fetanet-i fıt­riyye ve isti'dad-ı hul�iyyesiyle bu muvaffa�iyeti münevvir-i 'a�l u zeka vü

T a y y a r - z a d e A t a 255

nühası ba�i�aten recül-i kamil ve insan-ı ma'all-l].aşa'il ma'nasını şamil olara� muşabib lafz;ınıfi ma'na-yı ba�i�isi müfessir-i I;ıal ü şam ve ma'lü­mat-ı müktesebesi muvafı�-ı mertebe-i sinn ü sali bulunmuş oldugından Balet Efendi'ye münasebet serpindisiyle Atana menfasına gidüp geldikden şofira l].a�an-ı l].uld-aşiyan bazretleri ekşer-i abyan ve belki her zaman nezd-i hümayünlarında bulundururlar idi . Çünki efendi-i müma-ileyh elinden gel­digi mertebe herkesiii mümkinü'l-icra olan istid'asını is 'afa himmet ider ve hiç ferdifi gıyabında bulunmayup düşmeni olsa bile afia mu'avenet eyler ve gazab-ı padişahiye ugrayan eşl].aşı pençe-i mücazatdan istil].laş ider bir zat-ı l].ayr-l].ah idi.

Meşl)ur Muşal)ib Sa'ld Efendi'ye Da'ir Ba'zı Fı�alar

Ez-cümle �ır� iki ramazan-ı şerifinde bir gün Eski 'All Paşa'daki ma­ball-i mübarek-i 'ali yy esinde ziver-i şandü�a-i tekdm olan )Jır�a-i sa' adet zi­yaretine gidilür iken eşna-yı ralıda Fatib civarında I}.araman Barnmaını �ur­bında yeniçerileriii bin-i ilga ve imbası evam olmagla daha ol va�itler elbi­se ve �ıyafetler niz;amı pek de te�arrür idemediginden yeniçerileriii mütevel­lllerine mal].şüş ziyy ü �ıyafetde ya'ni anların ' imame ve elbise vü hey' etin­de bir şal].ş şib-i piş-gah-ı hümayundan la'ubilliyane tatavvurat ile serbestçe mürür itmekde iken, meger mer�ümufi Sultan Sellm ijan-ı şehidifi l].al ' ı ve yeniçerileriii tugyam fı�ralarında mu�addema medl].ali olan otuz birinci bö­lügüfi mütevelllliginden müte�a'id Süleyman Usta oldugını Sultan Mabmüd [ 195] efendimiz bazretleri gördügi gibi tamyara� "bu bizim aradıgımız bü­yük canllerdendir" ta'btriyle imbasını irade buyurmasını müte'a�ib silal;ıdar 'All Aga müma-ileyh muşabib Sa'id Efendi'ye çare-i istil].laşına himmet it� mesini )Jafiyyen ifade . ve müma-ileyh bulundugı bal ü bayşiyetifi ]Jariciı\e çı�maga cesaretle birta�ım ma�aıat-ı bi-aşl-ı )Jayaliyye ile mer�ümufi Süley­man Usta olmayup Esma Sultan yaglı�çısı ijacı Reşid Aga'mfi biraderinin bareminiii a�ribilsından Musa Aga namında bir ademin ' ammi-zadesi Ab­med Aga'mfi a�ribasından Süleyman Usta'ya benzer bir şal].ş oldugı dürüg-ı maşlabat-amiziyle veliyy-i ni'meti �a�?ırara� ol meşib-i müttehem ve mü-

256 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

teheyy1-i i' zam-ı dar-ı nedem olan Süleyman Usta'yı ol yevm-i �übarekde cellad elinden ba'de'l-istiblaş ke'enne ramazan-ı şerif J.:ıaliyle şabş-ı digere befizedilmiş olmal5: i' lan-ı ?-ahirisiyle merl5:uma 'atiyye-i seniyye dabi alıvir­miş ve yine bu ramazan-ı şerifde bal5:an-ı buld-aşiyan J.:ıazretleriyle beraber MaJ.:ımud Paşa Yol5:uşı'ndaki çar-sudan yul5:aruya çıl5:ılur iken gögsi ve bacal5:­ları dizlerine ve iki l5:olları omuzlarına !5:adar açıl5:, !5:ollannda ve gögsünde ye­fiiçerilerifi otuz birinci bölügine mensubiyyetine 'alarnet olmal5: üzere mürek­keble topuz nişanı <;larb u tersim ve başındaki külahlı fes üzerine egerçi tek­vir olunmuş bir şal ile l:ıal ü !5:ıyafeti yeniçerilerden oldugını beyan ider ser­bestçe reftar ile yuJ..<:arudan aşagıya inen gene bir şabşa egerçi naz;ar-ı şahane ta'allul5: itmemiş ise de şabş-ı merl5:um pek serbest temeşşi eylediginden be­raber bulunan ve o günlerde ma-beynci olan ve terceme-i J.:ıali cild-i şanide !5:apudanan-ı derya şırasında yazılmış olan Sa'id Paşa'nın gögsine çataral$: müşarün-ileyhi oradaki bir Yahudi bazerganıfi dükkanı piş-tal:ıtasına devir­miş ve müşarün-ileyh biraz dirice söylenüp darılmış oldugını cennet-mekan efendimiz bazretleri işidüp görince merl5:umufi J..<:ıyafet ve buşuşiyle 'alarnet-i 'aleniyyesi olan nişanlarına 'atf-ı na?-ar buyurduJ..<:larında yeniçeri oldugı te­beyyün itmekle iml:ıasım irade buyurmuş oldul$:lan anda muma-ileyh muşa­J.:ıib Sa'id Efendi feda-karane bir J.:ıal ile yeniçerileriii ilgasına muvaffaJ..<:iyet şadal5:ası olaral5: ' afvını niyaz itmesine müsa'ade huyurulmuş ve muşal:ıib-i muma-ileyh, Sa'id Paşa'yı bir bayli tevbib itmişdir.

[ 196] Nal5:ibü'l-eşraf re'isü'l-'ulema Muştafa 'İzzet Efendi J.:ıazretleri­nifi terceme-i l:ıfillerinde kendülerinifi beyan u l:ıikaye eyledikleri vechile en­derun-ı hümayunı terk ile J.:ıacc-ı şerife ' azimet ve 'avdetinde ilJtiyar-ı 'uz­let .itmesine infi 'al ü gazab-ı şahanenin galeyanını efendi-i muma-ileyh tes­kin ve mul$:addime-i iJ..<:balini tehiyyeye z;eri 'a tedarük eylemişdir.

El-J.:ıaşıl Sa'id Efendi muşal:ıib olalı hiçbir seyyi 'eye alet olmamış ve bilüp bilmedigine himmet ü bıdmetden girü turmamış ve bu ablaJ..<:-ı J.:ıasene ile hernan seksen yaşına yaJ..<:ın kemal-i 'afiyet ü refah u il5:bal ile yaşamış ve bayr-bahlıJ..<: ugurında nefye gitmiş bir merd-i mu'teJ..<:id ü muttal5:i vü şalil:ı ol­dugı görülmüşdür.

Muma-ileyh Sa'id Efendi egerçi ziyade oJ..<:uyup yazmaga muvaffal$: olamamış ise de şırf cahil de olmayaral.< yazı ol5:ur ve yazdıgı oJ..<:unur şuret-

T a y y a r - z a d e A t a 257

de ma'arifde vasatu'l-l)al idi . Fart-ı fetanet ü zekası i�tizasıyla eşna-yı ülfet ü muşal:ıabetde 'ulema-yı mantı�ıyyun gibi �anun-ı münaz;ara da' iresinden zerre-ma ayrılmaz ve fenn-i mul:ıiizaranın vettre vü mirşadından ser-i mu in­l:ıiriif itmez , etvarı bakimiine ve evza'ı müsta�imane bir merd-i aşda� u ve­fa-kar ve bir işidüp gördügini �uvve-i b.ayaliyyesine na�ş ider ve bir def'a söyledigi sözi l:ıarf-be-l:ıarf beHeyerek tekran lüzumında no�şan u ziyade söylemez , �uvve-i l:ıiifız;ası müsellem bir merd-i şal)ib-rüşd ü zeka vü hi­mem idi .

Muma-ileyh Sa'id Efendi'ye l:ıasb-i l:ıiil olmagla müştehir enderun-ı hümayundan mü fiz Küpeli Çavuş dimekle mula��ab 'Abdi Beg namında egerçi aşil ü l:ıasib diger mu'teber bir muşal:ıib dahi da' ima nezd-i hümayün­da bulunur idi . Anca� bunun b.aşleti b.ayra iilet olmaga müsa'id olmamış ise de babil ü şerir de olmayup mu'tedilü'l-mizac bir şahş-ı mu' tedil ü edib idi . Rabimehumullahu Ta'ala 'aleyhim ecma'in.

Sultan Mal:ımüd Jj"an Efendimiz I:Iazretlerine Da'ir Ba'zı Fı�­ralar

Şehen-şah-ı ma'arif-iktinah bazretlerinin �add u �amet ü hümayünla­rı tfila ma'il V veeh-i şahaneleri müdevver, lıl)ye-i mülfikane Ve mel)asin-i padişahiineleri siyah u münevver [ 197] ve endam-ı b.usrevaneleri gayet mat­bu' u muva��ar ve reftar-ı padişahaneleri pesendide-i tıba'-ı nev' -i beşer idi .

Padişah-ı ' adalet-penah bazretleri otuz birinci şehen-şah-ı ma'all-ikti­nah olara� bin iki yüz yirmi üç senesi cemaziye'l-ab.iresinin dördünci ve temmuzun on altıncı penc-şenbe güni sa'at sekizde iken şeref-vu�ü' bulan cülüs-ı meymenet-me'nüs-ı şehriyaraneleri rüz-ı sa' adet-bürüzından i ' ttba­ren serir-i saltanat·-ı devlet-i 'aliyye-i 'Oşmaniyye'de otuz bir sene on mah on dört gün mütteka-pira-yı �arar oldu�dan şonra bin iki yüz elli beş sene­si rebi 'u'l-al}irinin on to�uzuncı şah güni elli altı yaşında ve l:ıüsn-i batime­ye maz;hariyetle rıblet itmişler ise de ' İşmet Beg-zade şeyl}u'l-islam-ı esba� ' Arif l:Iikmet Begefendi merbümun,

258 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

(Mefa'llün Mefa'llün Mefa'ilün Mefa'ilün)

Ecel tayy eylemiş tumar-ı 'ömr-i I:Iatem'i amma Eyadi-i cihanda defter-i in 'amı �almışdır

me' al-i l)ikmet-iştimalinin mişali oldu�larına bi'l-muvaffa�iyye terk itdikle­ri bunca aşar-ı ' aliyyenin başlucalarmın her biri devlet-i ' aliyyeye in 'am u 'atiyye olara� ib�a-yı nama muvaffa� olmuşlardır.

Muvaffa�iyet-i celilelerinin cümlesini ta'dad �abil degilse de batırda �alanlardan, yeniçerileriii tasallut u ser-keşlikleriyle ])al-i tevehhüne gelmiş olan hey 'et-i devleti anların iml)a vü ilgasıyla i 'mara i�dam u himmet ve el­li iki zi'l-l)iccesinde dar-ı şura-yı ' askeri ve müte'a�iben Gül-biine I}.ı:ışr-ı hümayunmda meclis-i al)kam-ı 'adliye ve dar-ı şura-yı bab-ı ' ali ve tidl.ret ve nafi 'a ve �arantina ne:?aretlerini il)daş ve düvel-i fabime merkez-i hüku­metlerine i�amet ilçileri ib 'aş ile tıbbiye ve l)arbiyye ve top-biine ve ba­rı1t-bane içün Avrupa'dan alat u edevat ve bike vü mu 'allim ve üstadlar eel­bine bezl-i mesa'i vü 'inayet ve i 'mar-ı mülk ü devlete *dam u himmet ve mu�addime-i tan:?imatı tehiyye iderek mecalis ü rnekatih ve devletin mul:ı·· tae oldugı kaffe-i ni:?iimatıfi ve 'asakir-i ni:?amiyyenifi mu�addime-i istibdal ve tensi�ine bezl-i mesa'1 vü miknet buyurmaları anca� bulundıgı zaman bükmince pek büyük muvaffa�iyetden ma'dı1d oldugı cihetle bu ' alem-i b1-be�ada ib�a-yı nik-nam buyurmuşlardır.

(Mef'Ulü Fa' ilatü Mefa'ilü Fa'ilün)

Olur felek döner dolaşur bir belaya duş Andan da intf�am alaca� bir zaman olur"

[ 198] me'al-i l)üzn-iştimali ve,

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

Bir balıaya şatılur dest-i ecelden ati.ir Zer-nişan efser-i şahi vü külah-ı fu�ara

mişal-i ' ibret-istikmaliyle terk-i iştigal-i 'alem-i bi-be�a buyurmuşlardır.

T a y y a r - z a d e A t a

(Mef'Ultı Fa'ilattı Mefa'lltı Fa'iltın

Allah ral)met eyleye rul)-ı revanına Mabşılşdur cennet o şahıfi rnekanına

259

tefe"tıl u teyemmtınatı üdeba-yı erbab-ı inşafıfi evrad-ı zebam oldugma şübhe yo�dur.

Sultan ' Abdülmec1d "ijan Efendimiz �Iazretlerinifi Cülüslannı I:lildiye Şırasında Ba' zı Fı�alar

Sultan 'Abdü'l-Mecid tHin bazretleri tab.H bilafet-i seniyyeye cülUs buyurdu�lan gün ber-�a'ide Wi-yı emr-i techiz ü tedfin-i tı.a�an-ı buld-aşi­yandan evvel meclis-i villa-yı al)kam-ı 'adhye re'isi Uusrev Paşa şadr-ı a'�am ve Ra'ılf Paşa'dan mühr-i hümayunı auı ile şadareti ve ticaret na�ın Ualll Rif'at Paşa ser-' askerhgi ibraz idüp şadr-ı sabı� Ra'Uf Paşa meclis-i valii-yı abkam-ı 'adli ye ri yaseti ve ser-' asker-i sabıl.< Sa 'id Paşa ticaret ne­�iireti ve ser-�urena-yı ijudavendigar-ı sabıl,<. Rıza Begefendi ma-beyn-i hü­mayun müşirhgi ve Bacı Şa'ib Efendi maliye ne�areti ve ev�af-ı humaylin na�ın Musa Şafveti Efendi be�aya deter-darhgı ve defter-dar-ı esba� 'Ali Necib Begefendi ba-rütbe-i samiye-i müşiri valide ketijudahgı ile tekrim ve meşah}J-i naztıkenifi !)all ü tesviyesi me'muriyetiyle Londra'da bulunan bariciye na�ın Muştafa Reşid Paşa'nın der-sa'adete celbi irade-i seniyyesi tastir ve bir�aç malı mürürmda ba'zı rüfe�a ile bu ' aciz bacehk rütbesine maijşuş bamise nişanlanna testir buyurolmuşdur.

Çerkes Bafı:? Paşa'nın beliyye-i belahet ve 'adem-i liya�at ve fı�dani-i dirayetiyle Mezar ve Nizib �aryeleri piş-gahmdaki ordu-yı hümayun pera­kende olara� altmış bifi �adar ni:?am ve başıbozu� 'askerinifi içtimil'ına te­�ayyüd olunmadığından her biri birer tarafa şavuşmuş ve ekşerisi memle­ketlerine �adar giderek o bavall 'askerden ijali �alup ıikr olunan Muş Kürd atlusı hem orduyı ve hem ric 'at idenleri şoymuşdur .

Terceme-i su'u'n-nettcesi cild-i şanide �apudanan-ı derya teracim-i abvalleri şırasmda yazılan Firari Abmed Paşa kendtısine vücud virerek

260 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ke'enne ljusrev Paşa [199] ve Jjalil Paşa'nın zu'm itdigi gay?"- u gazabiarın­dan tevabbuş ve gürtz ile bundan ya�ı:ıyı �urtarma� bayal-i ]}amma ve mu­kaddem bir müddet Mışır'da müstal}dem iken İstanbul'a geldikde Pirari'ye ketbuda olan Şertf Aga'nın oglu olup Pirart'nin himmetiyle tersane-i ' amire sanca� beyliklerinden riyalalı� manşıbını b§.' iz olan Topal 'Oşman Beg'ifi ara-yı mal}şı1şa-i sa�imine teba' iyyetle donanma-yı hümayı1nı alup Mışr'a ' azimetle Mebmed 'Ali Paşa'ya dal}il düşerek derı1nında bulunan ' asakir-i padişahi ile 'ala-tari�i'l-hediyye teslim itmiş oldugı baber-i bayret-eşeri vü­rı1d itmiş ise de Sultan Mabmı1d ]jan efendimiziii irtib§.lleriyle beraber mü­nafat u münafeseyi mı1cib meydanda bir şey �almadıgı cihetle basbe'z:-?"-ahir mu�addemki vu�G'atın meza--rna-meza bükmine �onılup münaferetifi müta­ba'at-ı meşru'aya müdlca'atla mabvı emr-i tabi 'i oldugından Abmed Paşa gibi ab§.ddan bir şal}şıfi veliyy-i ni'meti olan devlet-i ' ahyye 'aleyhinde ga' ile-i za' ide da'vetini mı1cib olan böyle bir na-şinide il}anet ve gürizini Mebmed 'All Paşa gibi dühatdan bir zatın �abı11 itmemesi lazım gel ür gibi batıra )Jutı1r ider ise de,

(Mef'ı1lü Mefa'ilü Mefa'llü Fa'ı1lün)

Kim perde-i tedbire ya�ar şem'-i )Jayali Eşkal ?,uhı1rında �aza tandeler eyler

me' al-i ma'nevisi ta)Jattur olunamaması ve,

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe'ilün)

Furşatı bilme ganimet bu 'iber-perverde ider encamıfiı taşmim ü emelden me'yı1s

müfad-ı bikmet-müstefadını taşavvura gartr-i gartz-i i�balifi müsta'idd ü müsii'id olamamasının muşiiiaba-i maşlabata mugiiyir bulunması cihetiyle i)Jtar-ı )Jayr-)Jahi icrası içün münasib bir zat-ı ' alinin me'mı1riyyeti bi't-taş­vib donanma-yı hümayün ile 'asker-i şahanenin i 'adesi balinde bu�ı1�-ı bü­kümet-i saltanat-ı seniyyeye ya�ışur şüretle kendüsünüfi taltifine mü­sa'ade-i seniyye şiiyan buyunlacagından fariza-i ferman-beri' ibrazına mü-

T a y y a r - z a d e A t a 26 1

sara'at eylemesi neşayibini lfi:i eylemek üzere 'uhdelerine şadaret müsteşar­lıgı tevc1h olunan I:Iacı 'Ali Begefendi-zade Rif' at Begefendi me'muren Mışr'a i ' zam olunmuş idi.

Me'mur-ı müşarün-ileyhin Mışır'da ne vechile ifa-yı me'murtyyet-i şad*aya himmet ve ne şOretle serd-i kelimat-ı mülzime ile iskata ' atf-ı ze­biin-ı hikmet itdikleı:i rivayat-ı vaşıl5-a ile mesmu' -ı ' acizanem oldugından başl5-a mabdum-ı ' allleri [200] Ra'uf Begefendi l)azretlerinin cem' u tertib ve tab' ına himmet buyurdul5-ları Müntababat-ı Aşar'ın ikinci cildinden al­tıncı cildine 15-adar ma'lumat ve mesmu'at-ı ' acizanemin ' aynı münderic bu!unmasıyla bu resa'il mütala'a olundugı l:ıalde l:ıal{ıl5-at-ı keyfiyyete kesb-i vul5-ufla beraber aşar-ı mezkureyi mütala' adan mesa' il-i Mışriy­ye'nin agazından encamı ve Mışr'a gidenlerin al)vali cümleten ma'lum ola­cagından mecmu' amızın vetiresi bu \}uşuşların i ' ta-yı tafşilat u izal:ıatı

· mirşadına mevşil olamayacagı cihetle bu fıl5-raların ' aral5-ib ü gavamızı o risaleler mütala'asına l:ıavaleyle burada bu l5-adarcıl5. beyan-ı l:ıiil ile iktifa olundı .

Zikr olunan resa' ilde münderic bikayatdan ma'lum olacagı vechile Mışır mes'elesi bariciyye na�ırı Muştafa Reşid Paşa I:ıazretlerinin himmet-i mabşuşasıyla bitdikden şonra ecille-i rical-i devlet-i ' aliyyeden Mış'r 15-apu ketbudası naşb olunan Giridi Ma�lum Begefendi Mışr'a bi'l-i' zam Firari ve ba'zı ' avenesinden ma-'ada zabitan ve neferat-ı ' askeriyye ile donanma-yı hümayunı der-sa' adete getirerek müşarün-ileyh Reşid Paşa'ya bin kise ' atiyye-i seniyye ile ma'a-berat-ı hümayun ortası tugra-yı garra-yı hümayun ile mu' anven mücevherli bir 15-ıt 'a imtiyaz nişan-ı ıi-şanı ibsanıyla ma�har-ı iltifat-ı I:ıazret-i padişahi ve müşarün-ileyh ljalil Rif'at Paşa bir sene şonra infişal iderek mesned-i eelil-i ser-' askeri elviye-i bamse müşiri sır katibi Muştafil Nuri Paşa I:ıazretlerine tevc1h buyurulmuşdur.

'Asakir-i Mışriyye'den eşna-yı mul)arebede berü tarafa geçenler ile Mışırlı Şadı15. Paşa livası gibi tal5-ımıyla debalet iden ümera VÜ zabitan uıne­feratı ser- ' asker-i müşarün-ileyh sır katibi Muştafa Nuri Paşa mu' ayene ide­rek icab iden alay ve taburlara tal5-sim olunmal5. üzere bir gün ümera vü za­bitan da' ire-i ser- ' askeri dlvan-banesine celb ile şaf-beste-i 15-ıyam olmuşlar idi .

262 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Yul5-aruda Niz!b Me'müriyetinde l:Iikaye Olunan Casüs Fı15-ra­smıfi N e ticesi

Dar-ı şuradan ba'zı buşuş içün da' ire-i müşarün-ileyhe giderek şaf şaf zabitana ' atf-ı na�ar eyledigirnde mu�addema Tayyar Paşa ile ordu [20 1 ] ai:ıvalini li-ecli't-teftiş ijilfı� Paşa nezdine me'muriyetimiz fı�rasında tafşil ü beyan olunan çıpla�lardan birisine pek befizer bir zabit görerek bir�aç ke­re yüzine di��atle ba�ış ve ba�dı�ça muma-ileyhifi reng-i ruyı mütegay­yir ü mütebayyir oldugı görilerek egerçi taşvib ü te 'yid-i i ' ti�ad içün mu­ma-ileyhifi ai:ıvalini tecessüs ü tabarriye lüzum görmüş isem de �ıyam-ı ni­�am üzere o �adar cemm-i gafir içinden bir şabşı tefri� ve bir tarafa çeküp maşlai:ıatı tab�i� u ted�i�e ne zamamil ve ne mev�i 'ifi ve ne me'muriyyetifi ve ne de mütala' a-i dura-durufi müsa'adesi olmadıgından bu buşuşa istib­şal-i ma' lumatı na-çar val,<.t-i müyesserine bıra�mış idim.

Bu teşadüfden bir malı şofiraca Üsküdar'da Mirabur Mahallesi'nde sa­kin oldugum biinenifi �arşusmda Silistre valisi Mirza Sa'id Paşa'nın �apu çu�adan Melez-i Zenci 'Abdullah Aga biraderligiyle müte'arif olan Derviş Aga nam hem-civarımız kerimesini 'asakir-i Mışriyye zabitanından münta­�il bir ıata virecegi beyamyla sur-ı velimeye da'vet-i ' acizaneme ragbet ey­lemiş ise de basbe'l-mütala'a ' arz-ı i ' tiıar ile şavuşdurmuş ve yevm-i ta'til olan cum'a güni semtimizdeki ijacı Ahmed Paşa ijammamı'na gitmiş idim. f:Iammamıii şogu�lugına girerek bir tarafda aram U istirabat-1 'acizanem bi­ninde müvacehe-i ' acizaneme teşiidüf iden bir ademiii endamına ' atf-ı na�ar eyledigim gibi Nizib ordusındaki bizim ma'hud çıpla�lardan beyan-ı bal iden ve evvelce da' ire-i ser- ' askeri divan-biinesinde görilen şabş oldugına geregi gibi bükm-i vicdani biişıl olara� artı� araşıra yüzine ibiile-i 'ayn-ı aşi­nayi itmekde iken muma-ileyhiii bavass u meşa' irini evham isti 'ab iderek reng ü ruyı manend-i bu�alemun televvün itmekde oldugını biss eyledigim anda bi-çare der-bill yanıma gelüp debalet ve cerayim-i sabı�asımii ketmini reca vü şefa'at ve Derviş Aga'nıii kerimesini tezvic iden kendüsi oldugını ve maballemize şıgınmış olduğından şabiibet olunmasını recaya müsara' at ve isminiii �a' im-ma�am lj:urşid Beg oldugını beyana mübaderet itdikden şoiira ordu-yı hümayuna keyfiyyet-i vürud u hareketiniii [202] bila-no�şan

T a y y a r - z a d e A t a 263

ifadesi l:ıil.linde geçmiş olan bir fıl,aa içün öyle bir dabilifi teşhirini naşfet-i mecbiile �abul itmeyecegine da'ir virmiş oldugum te'minat üzerine hika­ye-i ma-ceraya mübaşeret itmiş idi.

Şöyle ki , ordu-yı hümayı1n Malatya'da bulundığı ve I:H1fq: Paşa I:Ia­leb'e togrı hareketle mubil.rebe idecek balini gösterdigi I:Ialeb'de olan İbra­him Paşa'nın mesmı1' ı oldu�da kendüsiyle Mışır'da bulunan refi�i binbaşı ordunun istikşaf-ı bali içün köylü hey'etiyle tebdilen Malatya'ya gönderil­miş ve kendüsi gözlemecilik ve refi�i börekçilik şan' atını bildiklerinden ve muva��aten teraş olmadı�ları cihetle şa�alları uzay ara� bu ' acizle müla� oluncaya degin icab gördükçe bu şan'atlarla iştigal ve ekşer zabitan ve sa'ire ile ülfet itmiş ve birisi ismine ' İzzet ve digeri Ahmed didirderek ba'zı zabitan u sacte-dilan , "canım bizim 'İzzet Aga'nıfi gözlemesi veyabud Ab­med Aga'nıfi böregi pek güzeldir" ehven şatdı�ları et' ime vesilesiyle büsn-i şit peyda. idüp ordu zabitanından ba'zılarına te�arrüb dabi l:ıil.şıl itmiş oldu�­ları l:ıil.lde I:Ialeb'de iken yek-digeriyle birleşdirilmiş olan sa'i vasıtasıyla ha­mil oldu�lan işaret ve miftabla ordunun bali ve ser- ' askeriii harekat u ab va­li haftada bir kerre İbrahim Paşa'ya bildirildigini ve leyle-i mezkı1rede hika­ye olundığı vechile I:Iafı� Paşa'ya getürdügüm gice baymeniii tışarusına çı�­dı�ları bindeki ifadelerimi işiderek tevabbuşla artı� orduda turamayup he­man ferdası güni firar eylediklerini ve bu 'aciziii cası1s oldu�larını biss itdi­gimi afiladı�larını ifade itmiş ve tekrar abz-ı te'minat ile müsterib olup çün­ki hem-civariyyet cihetiyle abşamları banemize gelür ve bu şeylerce ve Mebmed 'Ali .Paşa ve ilbrahim Paşa'nın efkar u harekat u teşebbüşatları ci­hetlerince ma' lı1mat virir idi.

Müşarün-ileyh I:Iafı� Paşa'nın ordu ser- ' askerligine intibabı cen­net-mekan efendimizi ' arz-ı şada�atle te'min itmesinden neş 'et itmiş ise de ' a�l u dirayetinin bu batb-ı batir-i cesimi büsn-i ifa vü itmama kifayet ide­meyecegini tecrübeye [203] kafi bir işde �ullanılamayup fa�at gösterdigi ta­başbuş u cerbeze ve ca'li dirayetine ' atf-ı na�arla böyle bir emr-i ' a�ime me'mı1riyyeti "el-insanu mürekkebün mine'n-nisy'a�" ma'nasınıfi �uhı1rma mebni başıl olmuş dimekden baş�a �alem, vetire-i i' tiraza pı1yeden i 'raz ile ' arz-ı i ' Uzar ider .

264 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Cennet-mekan Şadr-ı Esbal5: Muştafa Reşid Paşa Bazretlerinin Tanz;imat-ı Hayriyye tJatt-ı Hümayünmı Gülbane Sahasında I)Jra' atı

ljariciyye na�ırı müşarün-ileyh Muştafil. Reşid Paşa Avrupa'dan ' av­det itdikden şofira devlet-i 'aliyyenifi isti�lal-i 'allsini ve tebe'a-i şadı�asını li-ecli't-te 'min ibzar u tan�imine himmet eyledigi tan�imat-ı tayriyye tatt-ı hümayfinı elli beş receb-i şerifinde zat-ı bazret-i padişahi Gül-tane �aşr-ı hümayfinı da' ire-i fev�anisini teşrif ile müşarün-ileyh Muştafil. Reşid Paşa �aşr-ı hümayfin piş-gahına mevzfi' kürsiye şu' ud ve kil.ffe-i vükela-yı dev­let-i ' aliyye ve me'mfirin-i saltanat-ı seniyye mevcfid olup der-sa'adetde bu­lunan düvel-i fatime ilçileri dati �aşr-ı mezkfir vasatındaki otalara vürO.d iderek müşarün-ileyh bazretleri tatt-ı hümayfin-ı mezkfirı ' ala mele' i'n-nas �ıra' at ve me'al ü mezayasını tefhim ü müzaveleye himmetle kürsiden hü­bUt ve kaffe-i vükela vü süfera buzur-ı hümayfina müşO.l ve tebri�-i i ' lan-ı ' adaletle 'avdet ve zat-ı bazret-i şahane vükelasıyla Rida'-i Sa'adet beyt-i 'allsine mevşıll olara� ba'd-ezin beyan-ı ma'delet-iştimal-i tatt-ı hüma­yfin-ı ' all budud-ı meşru' asından bir tatve tecavüz-i teva��uf itmeyecekle­rine yemin iderek ' avdet itmişler idi.

I:Iikayat-ı Müteferri�a

Mu�addemleri memalik-i mabrfiseye müstevll olan "derebegleri " . ta'bir olunur ser-keş ü tod-bin bugat u tugat-ı tavenenifi terbiye vü tenkil­leriyle asayiş-i da' imenifi lfa VÜ il�a'ı ma�şadıyla bunlardan rı� U naşibat­le tabt-ı in�ıyada alınamayanlar ol va�itlerifi tabammül ü isti'dadına babs ü nefy ve �atl ü müşadere ile terbiye vü tenkil olunma� bahanesiyle ljusrev Paşa'nın �apudanlıgında Edremid a'yanı Müdd-zade Bacı Mebmed Aga'nıfi şudur diyecek zerre �adar �ababati yog iken mücerred şervet-i bisyarına ta­ma'an şehid ve kaffe-i emvalini nefsi içün atz idüp evlad u ' ıyalini şıf­ru'l-yed bıra�ara� açı�dan açıga gadr itdigi gibi ba'zı tama' -karan [204] me'mfirinifi şervet-i bisyarına tama' veyatud ' a�amet ü va�arına based ve-

T a y y a r - z a d e A t a 265

ya ba'zı ]J.uşüşdan tolayı yek-dfgeri beyninde l).aşıl olan mübayenet ve ekşer i�balini istir�ab ile birbirlerini i 'dam u ifna ve magdür u mil-dünlarından müşadere itdikleri emval ü eşyadan ekşerfsini kendi nefisleri içün bi't-tev-15:if mil5:dar-ı Cüz'fsini ]J.azfne-i cellleye isra VÜ i ' ta ile emval-i meşru'a-i beytü'l-malı da bu 'ilave-i gaşüm ile ]J.alt u teşvfş ü ifsiida cür'et ve nice biineler hedm ü l;].arab iderek oca�lar söndirüp ne �adar eramil ü eytamın l:ıa��-ı meşru' ından mal).rümiyetle giriftar-ı fa�r u fena ve bi'z-zarüre mür­tekib-i züll-i su'al olmalarına alet oldu�larına şehriyar-ı ma'all-aşar Sultan Mal).müd ijan efendimiz ' ilm-i ya�fn l).aşıl itdiklerinden on beş sene mu�ad­dern bila-mesag-ı şer'f �atl-i nüfUs ve müşadereyi men' buyurmuş oldu�la­nnı işbu tan�fmat-ı I;J.ayriyye ]J.att-ı hümayünı tenvir ü te'yfd itmiş ve Reşid Paşa'nın bu babdaki l).üsn-i ]J.ıdmeti togrısı zaman-ı l).ayat-ı müste'ar-ı ' aci­zanemde idrilkiyle rnüftel}ir oldıgım rnedayil).-i mul).assenat-ı vu�ü' atın bi­rincisi dinmege şiiyan bir lutf-ı celll olup bundan baş�a mesa' il�i Mışriyye ve Yunan ve mülted ve Rusya l).adişelerinin l).üsn-i şiiretle l).alline şarf-ı �udret ve bezl-i gevher-i giran-�adr-i himmetle bu şüretlerle ib�a-yı nfk-na­ma na' il olara� lisan-ı erbab-ı nüha vü inşafı veeibe-i du' a vü şenaları da 'iresine da 'vet-i ma 'neviyyelerine �ıymet-şinasan aşl).ab-ı l).üsn-i aşar-ı rüzgarın icabetden girü turamayaca�ları rü-nüma-yı ayfne-i bedahetdir.

Ser-' asker ijalll Rif'at Paşa merl).ümun teveccüh-i mai;J.şüşını �azan­mış ve l).üsn-i lutf u iltifiitına ma�har olmuş oldugırndan baş�a yu�aruda be­yan olunan ijacı Reşid Paşa da]J.i baba dostı oldugından bu aralı� ' adet-i vü­kela-yı devlet-i 'aliyye üzere Tayyar Paşa'nın ser- 'asker-i sabı� Sa'fd Paşa zama.nında re'isü'r-rü'esa naşbı ijalll Paşa tarafından ba' iş-i infişiili oldugı cihetle riyasetden Kütahya mutaşarrıflıgıyla l).üsn-i müdafa'a vü istişgal ve yerine ijacı Reşid Paşa fer1�lik rütbesiyle riyaset-i dar-ı şura-yı ' askeriye it­tişal itmiş ve bu tevcfhatca müşarün-ileyh Tayyar Paşa'nın infişiiline pek zi­yade mal).zün [205] oldugum gibi müşarün-ileyh ijacı Reşid Paşa'nın ittişii­line o l5:adar memnun olara� lisan-ı ' aciz-beyanım şükr ü şikayet beyninde mütel).ayyir �almış idi .

Müşarün-ileyh Ijalil Rif'at Paşa'nın himmetiyle ma'aş-ı ' acizaneme sekiz yüz guruş ve ta'yfnata dal;].i sabı�ı !5:adar zamm olunara� bin beş yüze iblagıyla mu�addirne-i l).uşül-i refaha ma�rün oldıgım l).alde cülüs-ı hümayü-

266 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

nı müte'a�ib bab-ı ser- 'askerideki ' arz atasında ba'zı ni�amat ve tensi�at-ı ' askeriyyeyi ve varidat u maşarifat-ı 'umumiyyenin muvazenesini ve sa' ir ış­lal:ıatı müzakere itmek irade-i seniyyesiyle meclis-i vala re 'isi Ra'Uf Paşa ve ser-' asker ljalil Rif'at Paşa ve valide ketb.udası ' Ali Necib Paşa ve mu' ab.b.aran müşir olup ol va�it mühimmat-ı I:ıarbiye na�ın bulunan 'Arif Begefendi , Zühdi Begefendi, I:Iacı Edhem Begefendi gibi a 'zası ba' zı zevat-ı fib.ilmdan müretteb meclis-i mab.şuş-ı ' ali müütkeratının zabtına Mecid Efendi merl:ıum ile ra�ımu'l-l:ıuruf me'mur olup barut-b-aneler idaresine me 'mur mir-liva Niyazi Paşa'nın infişiilinde yerine ta'yin olunara� mu' abbaran vezaret ve ser-' askerlik! e �adri irti�a iden mir-liva Mühendis Kamil Paşa ile beraber barut-b-anenin ni�amatını tal:ırire dab.i me'mur ol­dugımdan aralı�da ser-' asker paşa ve Kamil Paşa ile beraber barut-b.aneye gidilüp gelinerek o b.uşuşa da'ir cereyan iden müzakerenin zabtına it' ab-ı kilk-i siyaha devam olunma�da ve l:ıa�i�aten gençlik i' anesiyle emr ü sipa­riş buyurılan umurun tesviyesine ruz u leyal i�dam olunma�da bulunmuş idi.

Bu işlerle imrar-ı ruzgar olunma�da iken .ljalil Paşa'nın evvelki ser-' askerhklerinden infişailerini müte'a�ib Sinob'a I:ıüsn-i müdafa'a olunan re 'is-i esba� Büseyin Paşa'nın mükşir ü mütelaşi ve i '�am-ı umur-ı cüz ' iy­yede bi -tel.ıaşi olması ve b.uşuşiyle müşarün-ileyh ljalil Rif' at Paşa'ya mü­te'alli� tanınması ke'enne Bacı Reşid Paşa'dan dirayet-kar ve umur-ı ' aske­riyyeye vu�ufı der-kar olma� zu 'mıyla müşarün-ileyh Bacı Reş!d Paşa'ya şehriyye beş bin guruş te�a'üd ma'aşı il:ısan ve Büseyin Paşa ikinci def'a ri­yasetle şadan buyuruldu�dan bir�aç malı mürurında ljalil Paşa'nın infişali baberi Büseyin Paşa ile gönderilerek yerine [206] elviye-i b.amse müşiri sır katibi Muştam Nuri Paşa ser-'askerlige da'vet ve Yanya'dan vürudına degin �a' im-ma�amlıgına Al:ımed Fetl:ıl Paşa me'mur olmuş idi .

Şadr-ı Esba� Muştafa Na'ili Paşa Merl.)urnuii Girid V allliginde Divan Kitabetine Me'rnuriyyet-i 'Acizanern Fı�ası

Müşarün-ileyh Muştam Paşa bazretleri enderunda büyük �apu yolda­şımız oldıgı ve b.uşuşiyle darü's-sa'ade agası yazıcılıgından müfiz Ma'den

T a y y a r - z a d e A t a 267

valisi Muştafii Paşa-zade ' Ömer Beg'ifi mal}dı1mı olup ser- ' asker-i müşa­rün-ileyhifi bazine-dan olan Küçük ' Ali Begefendi saray-ı hümayı1nda �a­p u yoldaşlarımızdan ders şürekamızdan bulundıgı cihetle egerçi ser- 'asker labı�ında maz;har-ı şal).abeti olma� taşavvun varid ise de böyle tebeddülat-ı müte'a�ibe vü müteselsile içinde tefeyyüz ü istifadedeki 'usret münker ol­mamasıyla biib-ı ser-' askeriye devamdan meftı1r oldıgımı bu aralı� )J.ariciy­ye katibi ta 'yin buyurılan mı1ma-ileyh Nedim Efendi'ye eşna-yı l:ıasb-i Ml­de ifade itmiş idim. Çünki mı1ma-ileyh gayet elı1f u vefa-kar bir ıat-ı fütüv­vet-şi 'ar oldugından mu�addema amediliklerinden evvel Fındı�lı'da ve amediliklerinde pederimifi bir işi içün İşınet Paşa'nın mir-aiaylıgında bera­ber gidilüp Mir-gun Semti'ndeki sal:ıil-)J.anelerinde görüşülmüş olan ma'den-i mürüvvet ü vefa )J.ariciyye naz;ırı müşarün-ileyh Muştafii Reşid Paşa'ya ifade itmiş ve müşarün-ileyh bazretleri Ma'n u l:Iatem ü Yahya'ya fa' i� ve gencine-i )J.aşa'il-i celilesini kerem ü mürüvvete sa'i� , esliifını mü­sabıJ.s:. bir zat-ı mekarim-simat-ı kerim ü şadıJ.s:. olmagla bir gün bu ' acizi celb ile ne maJ.s:.üle işlerle J.s:.ayırılma� menvisinde oldugımı lede'su'al , cevaben,

(Fe'ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

Ehl-i rif' atden umar danesin erbab-ı reca Ebr-i nisana şadef sine-güşii deryada

me 'alini yiid ile ' arz-ı teslimiyyet eyledigime mal:ız;fiz; olaraJ.s:. bu aralıJ.s:. Gi­rid ceziresi hükumetine idare-i Mışriyye canibinden me'mur mir-mirandan Manastırlı Tahir Paşa-zade mir-miran Muştafa Paşa ' uhdesine ba-rütbe-i valii-yı vezaret ü müşiri Girid eyaletinifi tevcih u il:ısan huyurulmasını bii- ' ariza bab-ı 'aliden istirl:ıam u reca eylemesine müsa'ade-i seni yy e şiiyan buyurılaraJ.s:. eyalet-i meıküre 'uhdesine ' inayet buyuruldı . Müşarün-ileyh İstanbul'ı görmemiş ve uşul-i devleti ögrenmemiş bir ıat oldugından der-sa'adete gönderdigi Girid tal:ıaffuz;-)Janesi müdiri Fıransızlı Mösyö I}.aporal vasıtasıyla bizden bir divan katibi istemiş , bafia J.s:.alursa oraya gi­dilse devlete büsn-i )Jıdmete [207] muvaffaJ.s:. olunmuş olur, didigine ' arz-ı muvafaJ.s:.at ve tesltmiyyete müsara' at eyledigime beyan-ı mal:ız;ı1z;iyetle bi'l-farz vaJ.s:.t-i muJ.s:.adderde 'avdet vuJ.s:.u'ında istek olur ise devam olunmaJ.s:. içün divan J.s:.alemi mühimmesine me 'mür i delim, iltifatıyla irtesi gün divan

268 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

�alemine ve bir sa'at şoiira mühimmeye me'môr iderek mühimme-nüvisan­dan ' İzari Efendi'yi yazu oacesi ittibaz itmiş idim.

Elli Altıda Girid Cezlresi ijıristiyanlarınıfi Tugyanı

Çend-rôz devamdan şoiira J::ıasbe'l-uşul ol va�it Girid'e defter-dar ta'yin olunup mu' abbaran ve zir olan Topçıbaşı Muştafa Aga-zade Şalil:ı Beg ve Tal:ı­rirat müdiri Tunuslı-zade 'Ali Cevad Beg ve Girid'de ba'zı me'muriyetlerde �ullanılup �ayırılma� üzere defter-dar begiii istişJ::ıab itdigi Fındı�lılı �apucı­başı Uacı Büseyin Aga ve enderunda uane-i başşadan mubrec Keman-keş Menteş-zade 'İzzet Beg ve Beşiktaş! Uzun Reşid Aga ve ma-beyn-i hümayôn ijademeliginden müte�a' id O�çı I):üseyin Aga ve vali-i müşarün-ileyhiii mü­hür-dan olup li-maşlal:ıatin der-sa'adetde bulunan memlüklarından Çerkes Reşid Efendi ve �avvaş-başı Muştafa Aga ve muma-ileyh Mösyö }\aporal ter­saneden tehiyye olunan Peyk-i Şevket vapurına rakiben Girid'iii Uanya llma­nına muvaşalat ve müşarün-ileyh ile müla�at müyesser olmuş idi.

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

Ba�sa mir 'ata görür şuret-i şa'b u zaJ::ımet Tali ' im itmede taşvir-i kemal-i 'usret

mişaline ma··şada� olan babt-l na-hemvar bu me'muriyetde dabi ' arz-ı kir­dar iderek Girid'e vuşulümüz ahali-i ijıristiyan'ıii ' işyanına ve memleketiii şuriş ü iqtilalde bulundıgı bir zamana ve vali-i müşarün-ileyh fetretiii J::ıüsn-i indifa' ı yolundaki tedabiriii ittibazıyla meşgul oldugı hengama teşadüf it­mesiyle canib-i J::ıükumetden Rumiara olunan naşayil:ıiii l:ıüsn-i te' sirinden me'yusiyyetle beraber bir kerre daha icra-yı naşil:ıat olunması içün der-sa' adetden birlikde ge türilen sabı�a ma-beyn-i hümayun ecza-uanesin­de müstabdem Te'odos Efendi eş�ıyanıii İskifos'da1 8 "Epterepi" 19 ta'bir it-

T a y y a r - z a d e A t a 269

dikleri cem'iyyet-i fasidelerine gönderilmiş ise de Rumların taraf-ı bilafdan aldı�ları simam-ı ta' llmatıfi 'uru� u a'şablanna [208] itdigi te' şiratıfi tir­ya�-ı naşayible iziilesi gayr-i mümkin olmagla muma-ileyh me'yusen ' av­det ve hem-mezhebieri olan eş�ıya terakib-i ecza-i şulbiyye ve tedavi-i ik­sir-i nuşbiyye ile iktisilb-ı efkar-ı şabiba itmelerinden na-ümid olara� şaba­betden feragatle bu ' illetifi mubtac-ı ihrac-ı dem oldugını i 'tiraf itmiş idi .

Bu aralı� şeref-vürud iden ba'zı feramin-i 'aliye ve evamir-i samiye­de icra-yı umur-ı bükumetde tan:?imat-ı hayriyye hatt-ı hümayfinı me' al-i münifine tatbi�-i bareket olunup budftdınıfi baricine çı�ılmaması emr ü te'kid buyurulma�da oldıgı eşnada Banya limanına vürftd iden Yunan tüc­car sefinelerinden birinden �umanya tedarüki içün Banya şehrine çı�an İz­mirli �apdan Yani ser-boş oldugı balde leylen sa'at dörtde iken İslam ma­hallesi içinde tolaşara� derilmnda bir nisa sesi işitdigi bir müslim batunun hanesi öfiinde turup barf-endazlı� iderek bayağı cebri şftretle hanesini gü­şiid itdirmek istedigini hem-civan bulunan Papuççı Basan Aga nam bir merd-i benam, yazıcı Ni�ola ve Yorgaki dahi o civarda bir mabalde müsa­meret itmek üzere bulundu�lan biilde mftma-ileyh Basan Aga �apdan-ı mer�fimufi tefevvühiit ve türrehiit-ı fesad-amizini işiderek �omşusını necs-i lisan ve dens-i hezeyandan istiblaşa himmet i tmek ' azın ü niyyetiyle Basan Aga biinesi �apusı öfiine çı�ara� kemal-i iltifat u nezaketle "Sinor �apdan Yani , bu batun ehl-i ' ıri. ve ibtiyare bir İslam qatunıdır, haydi yavrum gice yarısı bihftde zabtnet çekme, işifie git" dir dimez ba' in-i ma�hfir hernan be­lindeki bıçagı çeküp mftma-ileyh Basan Aga'nıfi sögüp şayarak sinesine ba­vale itdigi anda şehiden ' azim-i dar-ı �arar oldıgı gibi hem-civarları yetişe­rek, �atili tutara� �ayd-ı bend ile bükilmete teslim idüp şabableyin şellıd-i sa 'idifi na' ş-ı rabmet-na�şı taraf-ı şer' -i şerifden ba' de'l-keşf techlz ü tekfin ü tedfin olunmuş idi .

Çünki cezire-i mez:kure ijıristiyanlannıfi bayağı bir müdevven kitab-ı keşirü'l-evra�a anca� küncayiş-pezir olur şuretde müte 'addid tugyanlan vu­�fi' ında içlerinden dur-endiş olmayan köyli kendli baıelesi her tuğ;yanların­da efi evvel ehl-i [209] İslilm ahalisi vatandaşlarının can u mill ve ' ırz u na­mfislarına musaHat oldu�ları mütevatir ü meşhfid olup batta ma-seba�daki ' işyanlarında etfal-i razi 'a ve bamile ve ibtiyare ve baste batunlanfi bile en-

270 s m a n l ı S a r a y T a r i h i

va'-ı şeda'id-i 'u�ubat u eılyyetlerle bayatıarım bergeşte-i gadr eyledikleri �ulübı �abi 'i tekdl'r ü teksir itmiş ve Rabbim cümle ' ibadmın isa'etlerini 'afv u merhamet buyursun. ijasbe'l-beşeriyye ahali-i isH1miyyede ba'zı �u­şürlı gençler görülmüş ise de metanet-i cihet-i i ' ti�adiyye ile tezyin-i J;:ı.aşa'il itmiş oldu�lan der-kar ve )Juşuşiyle a'mal-i mükellefece metin ve mübaHit-ı ma�büle ve mahdudenin lüzumı da' iresinde ta' aşşub u taşallub ve taşaHuf u taşaddi ile meftur, ceri vü cesur ebna-yı vatan ve aşdi�asına mababbet ü i' anetleri mevffir ve ijaydar Aga ve Emin ve �utbi gibi ba'zı hanedanlan sediya-yı seba vü i.kram ve izyaJ u meşhUr olara� kereki ' işyamn hiçbir sebebi olmadıgı nalde vatandaşlan olan ehl-i

ve biraşetden ile rabats ız itmeleri isa, etinin dev le tc e tehiyye olunma� üzere iken bunun üzerine �atil-i mer�um �apdan Yani'nin bila-cünba vü mucib öyle bir ' ırz ademi bi-mubaba �atl ü i 'dama ce­saret itmesi ab�Ui-i İslamın ziyade gücine giderek şer'an l):.ışaşmın sür 'aH

'umum ahall-i islamı ve tı.uşuşiyle şehid-i merhumun vere-şesi canibierinden vekaletle yirmi �adar müsellah Şüc'an J::mzfir-1 valiye VÜ-

iderek şiddetle istid' a eylediklerinde müşarün-ileyh tan�imat-ı tı.ayriyye hümayununun bu ma�Ule canller ba�larmdaki terbiyenin uşül ü

rnma tevfil5:an, evvel-emirde mazbata ve i ' lam-ı şer''isinifi der-sa'adete lü­züm-ı ta�diminden ve �able'J."istiıan sür'atle icrası mümkin olmadıgmdan vu�u'- ı keyfiyyete da'ir olunaca� mazbatamn bab-ı ' aliye ta�dimiy­le ahnaca� cevaba göre hareket olunur, sözini beyan itdikçe ahali emr-i uh'l-emre kemal-i in�ıyad u i ta' at, veeibe-i 'uhde-i İsHlmiyyet oldugmı i ' U­

raf u ifade ile beraber, Girid ceziresi ' işyan üzere bulundıgmdan def' -i fet­rete �adar muva��aten bu emrin buraya pek de şümuh olmama� i�tiza ider, çünki icra-yı tan�imat-ı J;:ı.ayriyye ba�sızlıgı ib�a�a mu�terin budud-ı isticab u istib�a� i.tmek içün te ' lif ü tanşiş olunmuş bir ni�am-ı ' adaletdir, işte bu­nun [210] icrası da tan�imat batı-ı hümayum me'al-i ' alisine 'ayniyle mu­vafı�dır, siz beheme-bal bugün bu �atili �ışaş idin , eger 1üzurn görinür ise şabab biz de mabzar yapar ve der-sa' adete adem gönderür ifade-i b§.l ider ve eger bu talebimiz cünbadan ' add olunur ise bizim ibram u ilbab ve dil-lıahı­mızla �able'l-istiıan i 'dam olundıgım padişahımıza ' arz ile ' afvmı istirbarn ideriz, eger mul5:arin-i 'afv-ı 'ali olamaz isek ne şuretle ister ise gönderece­girniz vekilleri veya)Jud cümlemizi terbiye buyursun, padişahımıza mu-

T a y y a r - z a d e t a 27 1

u mün�adız , Rabbim saye-i ' ali-i Al-i ' Oşman'ı üzerimizden dur ve ira-'adilanesinden bizi mehcur itmesün, laf�-ı şaril:ı ve me' iH-i şal:ıil:ıiyle

ba'zı sözler irad eylediklerinden, vali-i müşarün-ileyh vekilleri ve birer iki­şer ictima' itmekde olan sa'ir ahi:illyi i�nii' u iskiiitdan me'yus olara� bu ' aciz ile l:;iasb-i meclis-i ' umumi ' a�di lüzumma �arar virildiginde def­ter-dar Şalil:;i Beg'le na'ib Emin Efendi ve mufti ReçHlki20 Basan Efendi ve mir-alay Laz Mel:ımed Beg ve Banya mul:ıiisebecisi I\utbi Efendi ve vali-i muşarün-ileyhifi �aynı �apucıbaşı ve -Uanya meclis re 'l'si ' Abdu'l-Balim Beg ve Baydar Aga ve Aga-zade Şakir Aga ve ijikeogh Şakir Aga ve Şa­bUni Süleyman Aga ve 'Ah d! Beg ve İbrahim Beg ve 'Aif Ze�aki , Hüseyin Beg ve İsfakiyye na�ırı �ıbnslı Efendi ve I:Iacı Al:;imedaki ve zu'mla­rmca i' damdan h-ech'l-istil}laş �atihfi tebe'a-i ecnebiyyeden oldıgı sözi is-ma' idildiginden bu İngiliz �onsolosı Mösyö Evengle21 ve �onsolosı Sinyör Peroglo22 gibi mu ' te berlindan muctemi' mechsde tercuman Yorgaki ve yazıcı Ni�olaki dal}i J:;ıazır oldu�lan J:ıiilde vali-i mü­şarün-ileyh bu Mbda ne vechile l:;iareket olunma� gelecegine da' ir ara-yı a' :laya müraca'at eyledikde defter-dar begefendi söze agaz tan:;;:1-mat-ı l}ayriyyenifi derece VÜ mesagım bildigi �adar beyan id üp VU�U '-1 J:;ıa-

mazbatası tan�im ile bab-ı ' a11ye ' arz u ta�dim olunmadı�ça �ışaşıfi ic­rası ca.'iz olamayacagmı �at' iyyen muşırrane ifade itdigine cevaben vücı1h-ı memleket , ahaliniii heyecan u ışrarlanm afilayara� va�ı ' a ni:{:amat-ı seniy­yenifi tama.miyle icrası cümleten dil-l}ahımız i�tizasından ise de yahfiız bu maşlal:;iatıfi oraya tevfi� ve ta 'vi�ndeki batar hazırdır, çunki tiırisUyan �U·· rasmıfi ' işyan üzere bulunması ve kendiileriyle mu]Jtelit olan ehl-i [21 1 ] lamıfi epeyce zamandan berü ijıristiyan hem-şehrilerine vatandaş mu' arne­le-i cemilesinde bulunup ijıristiyanlanfi zu'm u tefevvüh itdikleri gibi öyle tatavvurat-ı na-layı�a göstermedikleri l:;iiilde böyle bila-mı1cib sebebsiz na-be-hengam ' işyana cür'et iden şımfdan mal:;ialle içinde kendi l:;iiUinde ehl-i ' ırz bir islam l}atumna ' ala-mele' i'n-nas şar�mdıh� itdikden ma- 'acfa lisan-·ı ' aıbü'l-beyan ve redd-i leyn ile ifa olunan neşayil:;i-i muşfi�aneye

20 . ,.?�.ı 2 1 . <.K:._,I 22. .ıll.J.r.;

272 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

sell-i sikkin-i kin ve ibraz-ı ayin-i ]Jod-bini ile mu]Jalif-i inşaf u temkin mu-15abele-i şütum-ı gali�aya l5ana'at itmeyerek kendi dindaşlanndan mevcud bulunanlar buzurlarında vul5u ' bulan badişe-i cinayetin cesametine ve bida­yet-i tan�imat olmal5 cihetiyle mazbata-i mütel5addime cevabının bi'l-farz l5atilin müddet-i medide körüge l5onulması veya]Jud bir kerre de der-sa'adetde tedl5il5at u istintal5ı icra olunmal5 üzere tabte'l-bıf� İstanbul'a gönderilmesi gibi atanın ihtilal-i bazırının derecesi layıl5ıyla ve etrafıyla vü­kela-yı fi]Jam bazeratına şayed daha ma'lum olmamış ise yalnız bu balin il5-tizasına ve atanın bulundıgı biil-i mubatara vü fetrete na-muvafıl5 cevab vü­rudında l5atili ahali elinden şaglam almal5 l5abil olamayacagı isti 'dadına na­�aran işte ol zaman infaz-ı emr ü irade-i seniyyeye bi'z-zarure ' adem-i mu­vafa15at isa' eti başıl olması ' arızası şimdi vul5u'a gelecek l5uşurdan daha bü­yük ve agır ve çirkin bir su' -i �ann u tevbi]Ji da 'vet ideceginde şübhe olma­dıgından bu taşavvuratın vul5u' ını il;}tiyardan ise men.'ine il5tidar ma'dum olan bir balin biraz daha te ']Jiri tecviz olunup da bundan ziyade ışrar ahali­yi mucib l)allerin da'vetine sebeb virilmeksizin müraca'at-ı fetva-yı şedfe ile vali paşa efendimiz emr-i meşru'-ı l5ışaşa i ' ta-yı emr buyurmaları is­ti 'dad-1 maşlal)atın ilca itdigi umur-1 mübrime VÜ zaruriyyeden oldugını mübeyyin mazbata-i ]Juşuşi vü 'umumi her ne vechile yazılması tensib ü irade buyurılur ise ol vechile bareket olunacagından her l)alde emr ü irade sizindir, re 'y-i rezinini i ' ta iderek sükut itmişlerdir.

Defter-dar-ı muma-ileyh bu ifadatın del5ayıl5ını tefehhümdeki fıl5da-· ni-i tecrübesini meydana l5oyaral5 ]Jaric-ez-da'ire-i l5anun-ı müna�ara birta-15ım vul5u' at-ı na-muvafıl5 hikayesinden [21 2] şonra tan�imat-ı ]Jayriyye ];}att-ı hümayununun şerbine l5all5ışması şehrilik ve saraylılıl5 gayretini tab­dk iderek defter-dar bege ifadesinin yolsuz oldugını ima'en biraz kecce ve dikçe bal5dıgıma vali'-i müşarün-ileyhin na�an ta 'al1ul5 itmesiyle taraf-ı ' acizaneme teveccühen, "bal5alım bizim divan katibi beg ne re'y virür" di­diklerine cevaben "tan�imaH l;}ayriyyeyi icra VÜ i ' landan murad-ı ' ali , dev­let-i ' aliyye-i 'Oşmaniyye'nifi ibtida-yı �uhunndan berü i ' tiyad u il5a' bu­yurmuş oldugı 'adalet ve bal515aniyyeH 'aliyyesini en�ar-ı 'aleme ibraz u ira' e ve tebe'a-i saltanat-ı seniyyenifi da'ire-i 'adalet-i ' aliyye içinde nm15-terin-i refah u rabat olmalan esbabını istil)şal ü irade mal5şad-ı 'alisinden ' ibaret olup bu lutf-ı celile mul5arin u ma�har olacal5lar ehl-i ' ırz u edeb gü-

T a y y a r - z a d e A t a 273

ruhıdır, yol;}sa eşl;}aş-ı rezlleden olan bu mal5:-Ule 15:-atil , gaşıb, sarıl5:. , bagi , tagi olan mechUlü'l-ahval eşirra ve edebsiz ü süfeha içün degildir, bunlar hal5:-larında ifa-yı ' adalet ve me'al-i ' ali-i tan�:imat-ı l;}ayriyyeye mütaba'at, hükm-i zamana tevfil5:-an icra-yı siyasetdir, bundan murad-ı çakeranem bu babda lisan-ı mu ' arazayı baz ile defter-dar begefendinifi re'yine mu gayeret ma'nasını işraba taşaddi olmayup bu 15:-ışaşıfi lüzum-ı ta'cilini beyan mal5:.­şadmdan ' ibaretdir, bunufi te'l;}iri ])alinde iş ' alevlenüp bu yüzden sefk-i di­ma' -i za 'ide vul5:-u 'ma isti 'dad virilmemesi ihtiyatının gözedilmesi içün mu­rad-ı mu 'arızini iskatdır, val5:-ı 'a buracıgı da cay-ı mülahaz;adır ki ber-mul5:.­teza-yı uşUl egerçi istintal5:.-name ve mazbatasımfi terl5:-im ü tal5:-dimiyle şe­ref-sünuh idecek irade-i seniyyeye teral5:-l5:-ub u teval5:-l5:-ufla z;uhur-ı ferman-ı ' alisinden şofira icrasına mübaderetle mükellef isek de zikr olundugı üzere bu keyfiyyet asayişi bal5:-f olan mahallerde �uhur iden cinayatda iltizam olunmal5:- lazım gelüp , yol;}sa 'işyan ile ' aleyhine 15:-ıyam itdikleri cem'iyyeH celile-i İslamiyye ve millet-i hakime mahariminden ' iffetine şehadet olu­nan bir ehl-i 'ırz-ı bi-günahın hetk-i ' ırzına musaHat olan bir şal;}ş-ı le'im ü şer1r ü l;}abiş elinden hem-civan olan bir merd-i n1k-nam hasbe'l-l;}avf hem-civan istil;}laşa rıfl5:. u lutf u mülayemet ve nuşh u pend ü mürüvvetle himmet itmek istedigi içün canına 15:-aşd ve 15:-atl itdigini il5:-rar itdikden ma- 'ada milel-i mütenevvi'a şuhUdıyla şabit oldul5:-da mes'ele-i 15:-ışaşını [213] imhal ü i 'zal ve l)amiyyet-i milliyyet ve gayret-i cinsiyyeti igzab ve imMdaki teval5:-l5:-ufa hükm-i tanz;imatıfi mesagı olmayup tanzimat, huşul-i niz;amat ve asayiş-i ' fllem içün yapılmış bir 15:-anun-ı mul5:-addes oldıgından ' ibare-i ' adalet-aşaresi zımnında böyle zamanlar içün bu icra'atıfi tesr1 ' i de münderic olmal5:. batırası varid oldul5:-dan başl5:-a, hal il5:-tizaya mebnidir, ma­dam ki huzzar-ı ahaliniii ışrannı tezkar idiyorlar, tal5:-dim olunacal5:. istizan mazbatasınıfi vürud-ı cevabına intiz;ara val�it olmadıg;ı l:ıil.lde müftl efendi da'llerinden istifta ile na' ib efendiniii terl5:-imine himmet itmesi il�tiza iden i 'lamıyla beraber tanz;im olunacal5:. mazbatanıfi bab-ı ' aliye tal5:-dimi ta'dl olunmal5:. üzere hernan icra-yı l5:-ışaşa müsara'at olunmasından başl5:-a tar115:.-i eslem oatıra gelmez, yine irade mevle'l-emrifidir" deyü val5:-i' olan ifade-i ' acizanemi ma'a'l-memnuniyye meclisde bulunanların cümlesi taşd115:. it­mişler ise de tecrübesizlik hasebiyle defter-dar begefendi taşdil5:-de tereddüd itmiş idi .

276 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

irtesi gün van paşa J..<:apudan-ı müşarün-ileyhe boş-amediye gitmiş ve tizce ve muta'assıbca 'avdet itmiş oldugı görilince defter-dar begin gamzına �ann-ı yaJ..<:in başıl olmuş ise de ne çare ki bu şeyleri i ' �am-ı meşalil)i teşviş ideceginden vali-i müşarün-ileyh bal.<J..<:ımdaki teveccühini tebşir ve mabab­betini te'min ile J..<:apudan paşadan meşhüdı olan mu'amele-i gayr-i me'mO­leden babş ve bikayeye müsara' at ve müşta ' il olan ateş-i fetreti bir J..<:at daha teş 'ile sebeb olacal.< küskünlük ve J..<:ırgınlıJ..<:dan şikayet itdikde, bu ' aciz yal­nız atanın bal-i fetret ve keşret-i meşgOliyyet cihetiyle düşdigim müşkilata "bela-yı derd-mendan ez-der ü divar mi-ayed" me'ahyle bir de bu iki vezir beynini te' llf bıdmet-i ma'neviyyesini basbe'l-istiJ..<:ame tabammül itmek icab itdigini idrak ve muma-ileyh 'Ömer Cemal Efendi'nin bu şeylerdeki serma­ye-i tecrübesinin kifayetinden l)uşOl-i ye'sle egerçi ' İşmet Efendi ve Emin Efendi ve 'Al.<il Beg'i teşri k e teşebbüş itmegi taşavvur itmiş ise de bunların da J..<:apudan-ı müşarün-ileyh nezdinde olan J..<:adr ü bayşiyetlerinifi kendüsine [2 16] vetire-i şavabı ira' e vü ifhama müsa' id olmadıgını anlayaraJ..<: ,

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa'ilatün Fa' ilün)

Kendüyi hiç eylemez raJ..<:J..<:aş-ı çarba pa-zede Rast-re 'y encam-ı karın fikr idüp agazede

me'alini istidrak ile bu işin te'birinde taşavvur olunan batarla beraber iju­da-negerde ol evan içün vali-i müşarün-ileyhin şayed i�har-ı igbirar u inci­rar ve incizam- 'ani'l-meşalibi ibtiyarından bavf u telaş ile ziyade müşkilat içine düşmüş olduğırndan mütevekkilen ' alallah münferiden te ' lif-i miyane­ye damen-der-miyan iderek evvel-emirde Mışır kaşiflerinden Tunuslı 'All Beg-zade 'Ali bin 'Ali dirnekle ma'rı1f enderun-ı hümayundan müfiz 'Ali Cevad Begefendi bir tenha maballe celb ile defter-dar begin böyle birtaJ..<:ım sebük-magzanın müfteriyat-ı kiıbiyye ve ifactat-ı ifkiyyelerini baml-i şabib ile rivayete taşaddileri meziyyet-i me'muriyyetlerine tevfil.< olunamadıgın­dan baric-ez-şaded vaJ..<:' -ı me ' mOriyyet bu mal.<ı1le rivayatdan keff-i li sana himrnet buyursalar bal.<il.<aten devlet ü memlekete ve sür'at-i buşUl-i asayi­şe pek büyük büsn-i bıdmetlere muvaffal.< olmuş olurlar. Artıl.< buralarını ve ' aks-i balinde çekilecek nedameti neharen vul.<ı1' bulan muşababet arasında kendüsine teblig u tefhim huyurulmasını reca etmiş ve muma-ileyh 'Ali Be-

T a y y a r - z a d e A t a 277

gefendi ile derece-i ubuvveti seb�at iden büsn-i ülfet, l:ıa�i�aten gıbta-fer­ma-yı müvalat-ı ' adiye vü mevedet bulunmuş oldugından muma-ileyh def­ter-dar bege tefhim-i keyfiyyete himmet eylemiş ise de ne çare ki mu­ma-ileyhifi mu�addemce �apudan paşaya va�i ' olan ifadat-ı mubtemilü't-ta­rafeyni te' şiratıyla miyane-i canibeyn tebrid idilmişdir.

Vall Paşa'nıfi, Tahir Paşa'nın tavrından na-boşnud �aldıgı şikayatma taraf-ı ' acizanemden cevaben "Tahir Paşa idib-ı tıynet olara� vehle-i Ulada serd ü barid görinür ise de meslek-i isti�amet-i müsellemefiize muttali' ol­du�dan şofira fariza-i ri' ayeti fev�a't-taşavvur lfayı iltizama mecbur ola­cagında şübhe yo�dur, bu mişillü büsn-i neticesi memdul) çı�acagında işti­bah olunmayaca� bir ' arızaya ehemmiyet virilmemesi meslekini iltizam ile bu vaz'larda şabra himmet bi'l-abire ru�ebayı ibticaba mecburiyyete muvaf­fa�iyet fazlletine i�tiran itmek şerefinin babş idecegi 'uluvv-i menzilet-i fev�a't-taşavvurı tabatturla bu mu' arneleden derya-dil [217 ] olara� tegafül itmek tarafı daha müreccab u müsellem oldugı ru-nüma-yı mir' at-ı bedalıet­dir z;ann eyler ve inşa'allahu Ta'ala pek ya�ın va�it içinde da'vamı işbat iderim" �at' -ı ma�alat-ı münaz;araya mübaderetimi viill-i müşarün-ileyh de­runen taşd1� ve 1ma'en �abul iderek müzakere fetretiii sür' at-i l)üsn-i indi­fa' ı teşebbüşatına tal)vil ve bir�aç gün şofira tehiyye-i mühimmat-ı mul)iire­be ve tech1z-i 'asakir buşuşları tedb1r olunmuş idi.

Tedarükat-ı 'azın ü resm ü mükafaba ba'de'l-itmam elli yedi re­b1 'u'l-abirinde ordu-yı hümayun ile defter-dar ve na'ib ve vücuh-ı memle­ket teşy1' iderek şehrin iki sa 'at biiricine çı�ılmış oldugı �apudan-ı müşa­rün-ileyhe ma'lumat virilmiş oldugından �apudan-ı müşarün-ileyh ol gün ordu-gahıfi merl)ale-i evveline gelüp vall paşa ve ümera vü zabitan-ı ' aske-­riyye ile müla�at iderek bugatıfi te' sir-i neşayil)le in�ıyadlarına imkan �al­madıgından tarib-i mezkurda bi'l-ittifa� l)asbe'z-zarur mubarebeye �arar vi­rilerek ordu-yı hümayun ile çı�ılmış oldugına da' ir müştereken bab-ı 'aliye yazılan 'ariza bi't-temh1r müşarün-ileyhima baymede balvet itmiş oldu�la­nndan bir sa'atden şofira defter-dar beg çadıra da'vetle üçi bir�aç da�1�a birlikde bulundu�dan şofira �apudan paşa yalnızca çadırdan buruc ve bay­me-i 'acizaneme vüluc ile bu ' acizi müstagra�-ı babr-ı iltifatı itdigi eşnada vall paşa ve defter-dar beg yalnız �alara� çünki bizim çadır ya�ınca ol-

278 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

dugmdan biraz irice sözler ve dirice mu'ameleler işidildigi arada vali-i mü­şarün-ileyh dagi çadırından çı�ara� bizim çadıra gelmiş ve �apudan paşa ile I:ıasb-i bale girişınege başlar iken çadırdan çı�ma� istemiş isem de ikisi bir­den �u'ud-ı 'acizaneme emr ü işaret iderek da'ire-i emniyyet ü mal)remiy­yete �abul ile fı�ra-i rnul)akemeyi açmışlar idi .

Fezleke-1 ifadat-ı �arafeynden anlaşıldıgına göre �apudan paşanın Gi­rid'in ijanya cihetindeki Sude lirnanına vürudını rnüte' a�ib paşa gemisine 'azırnet olundugı ve defter-dar begefendinin goş-arned1ye gitdigi gün �apu­dan paşa ile müla�atında vali paşanın 'aleyhine Jpyarn ile "Girid cez1resi [21 8] idare-i sabı�ada iken elli altı va�'asında sev� olunan ordu-yı hüma­yO.n ve �uvve-i mu'avine mu�addimesinde ke'enne kendüsünüfi Girid'de be�ası içün ahall-i ijıristiyanı celb ü tal)dk eylerniş oldugını" ba'zı aşdi�a rivayet ve sa'ir bu ma�Ule türrehatdan bal)ş ile Tahir Paşa'yı şübhelendirdi­gini Tahir Paşa yevm-i mezkurda vali-i müşarün-ileyhe ifade ve müvacehe­sinde beyan idecegini l)ikaye itmesiyle defter-dar-ı muma-ileyh celb ve ru-be-rO. beyan u ta'dact itdikden şonra vali paşaya bitaben "paşa oglum bu sözleri her kimden işitmiş tse işte kendüsinden su'al idin, belki size gafiy.­yen ifade ider, ben azacı� d1van katibinin çadırına gidecegim" diyerek çı­�up bizim gaymeye geldikde vall paşa m1r-i muma-ileyhden keyfiyyeti su 'al itmiş ise de tela' şürn ü tenal)nul)dan şonra "evet efendim, öyle ba'zı söz işitdigirni l)ikaye itmiş idim" dimesine cevaben "böyle bir şey işitdiniz de niçün bana söylemediniz, eger bana ifade ideydiniz ben sizi �andırır ve bu ma�Ule bezeyandan bera'etime inandım idirn" didiklerine mu�abeleden 'aciz olara� sükut itmek gibi bir nev' i' tiraf-ı �uşO.ra mecbur oldugını hika­ye ve l)asb-i l)al eylediklerini müte'a�ib �apudan paşa 'avdet itmişdir.

(Fe' ilatün Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilün)

Kec-merıişlikle keman çille-keş-i �abza-i renc Rastlı� t1ri keşa-keşden ider azade

' ibreti her karda vet1re-i isti�ametden batve-i val:ıide inl:ıirafa rneyl itme­rnek şerefine neyi ile meslek-i rnüsta�1mde puyeye terg1b ideceginde şüb­he yo�dur.

T a y y a r - z a d e A t a 279

�apudan-ı müşarün ileyh ile a'yan-ı memleketin 'avdetlerinden şonra ordu-yı hümayun Nere�ur23 �aryesine togn hareket ve bir dere içinde bey­tUtetin irtesi güni eş�ıya :?Uhür ve mul).arebeye mübaşeretle mu:?afferen ile­rüleyerek Nere�ur zeytünlüklerinde teva��uf olunmuş idi .

Burada �ır� günden ziyade aram u i�amet ve ufa� tefek ba'zı mul).are­be ve mu:?afferiyete ma:?ariyetle bir gün 'ale's-sel).er �avmi24 ve Şerti25 nam �apudanlar ve İsfakiyyeli ljaçı Revso26 ve �a�ale Seyfi27 ve Polo Yorgaki28 nam p1şvalar teşv1�iyle eş�ıya [219] külliyetlü :?Uhür eyledigin­den ilerü sev� olunan başıbozu� Arnavud 'askeriyle üç sa'at �adar ba'de'l-mul).arebe Mışır 'asakir-i şahanesi zabitanından münta�il mir-alay Laz Mel).med Beg �umandasındaki 'Arab alayı sev� ve hücum ile cem'iy­yetleri perişan ve bir ]Jaylisi 'azim-i varta-i ]Jusran olara� cünftd-ı İslamiy­yeden bir�aç şehid ile on �adar mecrftb :?Uhur itdiginden bu ' aciz bi'z-zat şü­hedayı �aldırtma� ile meşgUl iken Resmo sancağı ahali-i islamı dilaverle­rinden nezdimde bulunan bölükbaşı �urşunluoglu İsma'il Aga'nıfi pusuda olan eş�ıyanıfi atdıgı tüfengierden şag şa�agına işabet iden daneden der-bal zümre-i şühedaya müll)a� olduğı anda nezd-i 'acizanemde bera.ber bulunan­lada tüfeng atılan pusıya sür'atle bi'l-hücum bir başıbozu� fedasıyla eş�ıya­nıfi iml)asına muvaffa� olunmuşdur.

oı gün ordu-yı hümayun isfakiyye bogazını asayişle mürı1r iderek bir çemen-zara naşb-ı bıyam olundugınıfi ferdası 'ale's-sel).er zikr olunan İsfa­kiyye �apudanları bayme-i 'acizaneme gelüp 'arz-ı debalet ve ,

23 . 24 . 25 . 26. 27 . 28 .

.;_,.:i ·� ...,._,.:; ._..,:;�

(Mefa' ilün Fe' ilatün Mefa'ilün Fe'ilün)

Kerime mücrimifi inkarı cürm-i digerdir Olur mı tevbe güneh-kara i 'tirafı �adar

_,_,.,uJ.; � • oı.J.llji �

J>U.;-H ..ı-1>;>

280 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

me'alini beyan ve tezellüle mübaderet itdiklerinde ba'd-ezin da' ire-i ita'at u inlpyaddan ser-i mu inhiraf itmedikleri l).alde cera'im-i güzeştelerinin mu­l):arin-i ' afv u şafh-ı ·�m huyurulmasının istirbam olunacagı tebşir ve yevm-i mezkı1rda ordu-yı hümayı1n İsfakiyye l):aryesine tesyir olundugı eşnada l):a­pudan paşa donanma-yı hümayun ile isfakiyye ve sa'ir lazım gelen mabal­lerin ablul):asını tedbir buyurdul):larımn şemeresi olara!): mu' teberan-ı ahali l):oca başılar ordu-yı hümayüna bi'l-vürı1d 'arz-ı de]Jalet itdiklerinde vali pa­şa me' al-i tan�imat-ı ]Jayriyye ve irade-i seniyyeyi kendülerine teblig ve tehdid ü taltifden mürekkeb lisan-ı l).ükı1metle neşayih-i mü'eşşire ile tevşil): u te'min iderek i 'ade itdikden şonra ' avdet ve ba'zı mal).aller daha gezilerek ijanya şehrinden müfaral):atımızın yüz on beşinci güni lehü'l-bamd salimen ve mu�afferen ve muvaffal):an muvaşalat müyesser olup Resmo tarafı Rüs­tem Efendi ve 'All Yazıcı Aga ve sa'ir kar-güzaranın ve l):_andiye canibi va­ll paşanın büyük ma]Jdı1mı Veli Beg'in ve mu'avini olan mühür-dar Reş1d Efendi ve ser�gerde Sa'id Beg ve l):ollul): me'mı1rı Şerif [220] Aga gibi· bin iki yüz otuz altı fetretine yetişmiş ba'zı aşbab-ı tecrübe vü dirayet olan umı1r-şiı;ıasanın himmetleriyle kesb-i sükunet ü asayiş itdigini mübeşşir bab-ı ' aliy,,e yazılan ' ariza-i müştereke l):apu�an paşanın !):ap u çul):adan ye­fiiköyli Şan Emin Efendi ve vali-i müşarün-ileyhin da'iresi mütel).ayyiza­mndan Arnavud Emin Aga'ya tevd!' an bab-ı ' aliye tal):dimblunmuş idi .

Gir! d Ciz1resinifi İstil)şal-i Asayişine Muvaffal$: Olunması Üze­rine IS:.apudan Tahir Paşa ve Müşarün-ileyh Na' il! Paşa'ya Teş­df�H-ı Seniyye Vürudı

Eşna-yı mubarebede yararlıgı müşahede olunan mir-liva Kürd Meb­med Paşa'ya feril):hk ve mir-alay Laz Mebmed Beg ile Vell Beg'e livahl): ve topçı binbaşısı 'Ali ve piyade binbaşısı Mebmed Agalara l):a' im-mal):amlıl): ibsan huyurulmasına da'ir olan ma'rı1zata müsa'ade-i seniyye şayan ve bu 'acizle vall paşa me]Jadiıninden Kerim Beg ve f:lüsni Begler rnekttibi-i şa­daret otasına ıne'mı1riyetle şadan ve taraf-ı eşref-i ınül(lkaneden l):apudan ve vali paşaya birer l�abza mücevherli seyf ve taltifi bavi balalan )Jatt-ı hüma­yun ile müzeyyen ferman-ı ' ali irsaı ve ihsan buyuruldıgından bu teşrifat-ı

T a y y a r - d i d e A t a 28 1

'aliyyenin vürudında evvela �apudan-ı müşarün-ileyhin ferman-ı ' allsi �ı­ra'at olunma� içün vali paşa ve ümera-i ' askeriyye ve ba'z mu'teberan ile paşa gemisine gidildikde, çünki zikr olundıgı üzere �apudan paşanın vürı1-dında muvaffa�iyet 'aleyhinde bulunan ba'zı bed-balıanın �apudan paşaya il�a itdikleri sümum-ı ifk ü nifa�ın i 'mal-i tirya�-i tedab!r ile bii-lutf-ı Ba­zret-i I:Iakim-i Mutla� tedavi vü izalesiyle iki tarafın mul:ıMa�a-i ' afiyet-i vücud-ı ittifa�iyyelerine muvaffa�iyyet-i 'acizanemin ta�dir ve tal)sin-i ' alen!si olma� üzere �apudan-ı müşarün-ileyh kendüsine şeref-vürı1d iden batt-ı hümayun ve ferman-ı ' allnin müsteşar ve divan katibinden şarf ile se­fine·-i hümayı1nun vasat sütünma muttaşıl tehiyye olunan mürtefi ' kürs!ye çı�ara� �ıra' at emr ü teklifini ba'de'l-icra süfün-i hümayı1ndan ve Sı1de �al ' asından top lar enda]J.tını müte' a�ib i fa olunan du' ad an ş onra ' inde 'I-icab li-ecli't-tal(ıf i�tiza idenlere virilmek iç ün bil-irade-i l)azret-i padişahi ]J.azi­ne-i eellleden �apudan-ı müşarün-ileyhe i 'ta vü tevdi ' buyurulmuş olan eş­ya-i taltifiyyeden altun ta�ımlı bir �abza seyf ile piruze yüzük il)sanına na' il olmuş idim. irtesi gün �apudan paşa l)ükumet �onagını bi't-teşrif [22 1 ] va­li paşaya mevrfid balası batt-ı hümayun ile müzeyyen ferman-ı 'ali I:Ianya çarsusında Çeşme Meydanı'nda tertil ve meriisim-i şadmani tezyiliyle ga' ile tekmil olmuş idi .

Çend-rı1z şonra �apudan paş<ı der-sa' adete ' avdet ve defterdar bege­fendi infişal ve mu'avedetle yerine amedi-i divan-ı hümayun Ebu Bekir Mümtaz Efendi müte' alli�atından Eginli Muştafa Rüşdi Efendi mal müdir­ligiyle I}.andiye şehrine vaşıl olmuş idi .

Vali paşa daha ol va�it uşul-i devlete layı�ıyla kesb-i vu�Uf u ma'lfi­mat idemediginden 'arz itdigi ]J.uşuşata dil-]J.ahı vechile cevab alma� isteme­si bu 'aciz-i namı�u'l-l)urfifı b1-l)uiı1r iderek meşela J>.andiye şehrine cere­yan itdirilmek üzere idare-i Mışriyye zamanında togrısı pek güzel himmet­le zinab u ta�atı hernan şülüşanına �adar reside-i l)ayyiz-i bıtam olmuş olan I}.andiye'deki Fendene Şuyı ta� ve �anavat-ı ba�iyesinin tan�imi ve vall �o­nagı pişgahındaki çarsunun vasatma yapılaca� şiidurvandan feveran ve şeh­rin icab iden mahallerini irvaya revan itdirilmek içün i�tiza iden mecraların inşa vü tesviyesi bir bayli maşrafa mul)tac oldıgı bi'd-defe'at yazılmış ise de maliye na�ırı bulunan Musa Şafveti Paşa'nın yalnız mücerrebi olmayan ve kendüsine mensub bulunmayan vesa'it ma'rifetleriyle şarf olunaca� emval-i

282 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

bazine ]J.uşuşmda maşlabatıii ta'mi�-i dur-a-dür ve ted�i�-i mevfı1rına him­met ider dühatdan bir zat olmagla ma-i mezkur maşarifini müde��i�ane is­tifsarı ve sa' ir ]J.uşuşatıfi gavrına vaşıl olma� üzere ' ara�ib ü gavamızından babişle uzun uzun isti'lam-namelerifi ardı arası kesilmeyerek vürfidı müşa­rün-ileyhi dil-gir eyedigine bina'en bu şeyleri lisanen ve vükela-yı fi]J.ama tefhim itmek ve İstanbul'da bir ]J.ane mübaya'a eylemek üzere bu ' acize kM­fe-i ]J.uşuşatıii tesviyesine me'zuniyyet nasıyla elli sekiz cemaziye'l-evveli­sinde Peyk-i Şevket nam vapur-ı hümayfin ile evvelce ' asakir-i şahanenin mahiyyelerini getirmiş olan Rüşdi Paşa-zade .mir-alay Mebmed Mu' ammer Beg'ifi yine vapur-ı mezkur ile 'avdeti teşadüfeylediginden birlikde ' azimet olunmuş idi.

Müşarün-ileyh Muştafa Na'ill Paşa'nınn Der-sa' adete İbtida-yı Vürud ve Mültefeten ' A vdeti

[222] Der-sa'adete vürfid-ı 'acizanemde çavuşbaşı esba� Naşid Beg-zade �apu kethudası Mu]J.tar Begefendi ile me'mur oldıgım ]J.uşfişatı le­de'l-müzakere virilen �arar üzerine bab-ı 'aliye 'azimetle şadr-ı a'�am Dil­rendeli 'İzzet Mebmed Paşa ve ]J.ariciye na�ırı Şarim Efendi ve müsteşar Sa'id Mubib Efendi ve arnedi Ebu Bekir Mümtaz Efendi ve mektubi Naşır Efendi ile görişilerek her birine müte'alli� olan me'mfiriyyetimi ifade ve maliye na�ırı Şafveti Paşa'ya keyfiyyet-i memuriyyetim l:ıikaye olundu�dan şoiira iştibah itdikleri ]J.uşfişata da'ir olan su'allerine virilen cevablarla mü­cab oldu�lanndan kaffe-i istid'a vü ifadatıma müsa'ade eyledikleri biss olu­nup tersaneye 'azımetle �apudan-ı müşarün-ileyh ve müsteşarı Zühdi Bege­fendi ile Girid'e sefine ta'yinine ve �andiye limanının tathirine da'ir ba'zı müzakereye mübaderet ve �apudan-ı müşarün-ileyhifi re'yleriyle mu�adde­ma temlik olunmuş olan Süleymaniye'deki Hidayet Aga �onagı'ndan baş�a �un Çeşme'deki sabil-]J.ane müşarün-ileyhe istimlak olundu�dan şoiira mü­şarün-ileyhifi ]J.ak-i pay-ı hümayun-ı bazret-i padişahiye rfi-mal ve vükela-yı fi]J.am ile mülakat eylemesini arzu itdigimden bu ma�şadı da]J.i Mu]J.tar Be­gefendi ile lede'l-istişare �apudan-ı müşarün-ileyhe ifade olundu�da ba'de't-tensib ta' lim ü ta' rif itdigi taril� üzere bab-ı ' aliye ifade ve ]J.ak-i

T a y y a r - z a d e A t a 283

pay-ı hümayı1n-ı ]Jazret-i padişahiden lede'l-istizan vali-i müşarün-ileyhin der-sa 'Mete celbi içün 'inayet buyurılan Ta'ir-i Ba]Jri nam vapur-ı hüma­yı1n ile Girid'e ' avdet ve vali-i müşarün-ileyhi alaral5: der-sa'adete mu' ave­det olunmuş idi .

Sa]Jil-l;:ı.ane-i mezkı1ra vuşı1lde taraf-ı eşref-i ]Jazret-i padişahiden re'isü'l-e�ibba 'Abdull:ıal$: Molla Efendi l;:ı.oş-amediye gelerek irtesi gün ca­nib-i l$:apudaniden gönderilen beş çifte zevral5:la bab-ı ' aliye 'azimet ve bir hafta şonra ma-beyn-i hümayı1na celb ile uak-i pay-ı bazret-i padişahiye sa­yiş-i rul;:ı.sar-ı meskenet eylemişler idi.

üç malı der-sa'adetde eşna-yı il5:ametde Girid ahali-i İslamının vali paşadan müteneffir oldul$:larını şamil I:Ianya vücı1hlarından :ijace-zade Şakir Aga ve Ba]Jri Aga ve Şabı1ni Süleyman Aga ve Aga-zade Şakir Aga ve Mel)med Aga'nın ittifal5:ları ve I}.ayyı1mcaki [223] Şakir Efendi'nin dest-i l;:ı.attıyla tan�im ve bab-ı ' aliye tal5:dim itmiş oldul$:1arı şikayet-name ba-te­zkire-i samiye tal$:ımıyla vali-i müşarün-ileyhe gönderilmiş ise de me'ali pek de dil-l;:ı.ıraş olmayup birtal$:ım ta'aşşub u taşallufa da'ir türrehat u l;:ı.ura­fatdan' ibaret oldugı dela'iliyle cevaben beyan olundugından mütecasirlerin dal;:ı.il-i da' ire-i vilayetde birer ma]Jalle icla ile te' diblerine da'ir i 'ta buyurı­lan feramin-i ' aliyeden şonra tekrar l;:ı.ak-i pay-ı hümayı1na rı1-mal ile tehiy­ye buyurılan Ni�amiyye firl$:ateyn-i hümayı1nına rakiben ve mültefeten ' av­det ve beş günde Sı1de limanına muvaşalat müyesser olmuş idi .

I:Ianya'ya vuşı1lüfi irtesi güni rnütecasirler celb ile fermanları !5:ıra'at ve rnübaşirlerine teslimen Garanbı1se29 gibi J;:ı.atırda !5:almayan ba'zı ma]Jallere nefy ü icla ve tamarn-ı memleket ü l:ıükı1rnet rul�ebadan tatbir ü il;:ı.la olunaral5: iki buçul5: sene kemal--i istil5:arnetle ifa-yı l:ıüsn-i l;:ı.ıdmet itdigirni der-sa'adet­de dal;:ı.i fi'len işbata rnuvaffal5: olmuş oldul5:dan ve vali-i müşarün-ileyhin İs­tanbul görüldükden şonraki tagyir-i evza'ı ve müşarün-ileyh nezdinde müte­ral$:15:1 olan nüfı1z u il5:balin rnüte'allil$:atı taraflanndan mal)sı1d olaral$: mal;ıvına çalışıldıgı l;:ı.uşı1şlarının da'vet itdigi fütı1r u nüfı1r l;:ı.ıdrnet-i ' acizanemi terke ba'iş-i teraküm-i esbab-ı vüfı1r olaral5: elli tol5:uz senesi şa'ban-ı şerifinde bir küçük l$:ayıl$:la Girid'den güriz ve on gün Al5: Deniz'de çall$:alanaral$: İzmir'e

284 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

vuşül müyesser ve İzmir'den bir Fıransa vapurına rakiben elli to15-uz ramaza­nının haftasında der-sa'adete dubıll mul5-adder olmuş idi .

İşbu Girid vu�5-ı1'atınıfi mul5-addimesinden netkesine 15-adar olan fıl5-ra-i mabşı1şayı derc-i mecelleye ibtidar eylemegi arzu itmiş isem de tafşllat-ı vul5-ı1'atın şadedi degişdirmek endişesi bu arzı1yı men' itmiş oldugı gibi İs­tanbul'ufi i 'man taribine da'ir cild-i evveldekinden başl5-a mu'abbaran ba'zı rivayat-ı mütefavite ve ma'lı1mat-ı mubtelife alınmış ise de cümlesi mul).te­milü't-tarafeyn oldugından dercinden şarf-ı na;ı:ar olunmuşdur.

Yalnız saray-ı hümayı1n taribini bulmal5. içün cild-i evvelde yazıldigı üzere [224] Dol5-tor Bolanaki Efendi'nin mabdı1mı �ostaki Efendi ma'rife­tiyle dest-res olunup ijariciyye katibi Ya '15-üb Efendi'ye tercüme itdirilen fıl5-ralarla bi'l-iktifa bu mal5-ı1le tafşllata taşaddi olunmamışdır.

Elli Tol$.uz Ramazamnda Gidd'den Müfaral$.atla Dar-ı Şurada­ki Hımet-i Kadimerne Müraca'at ve Bir Müddet Sofira Atana '-' . . .

ve Mu'ab]J.aran I:Ialeb Mal Me'müriyetlerine Vuşül-i 'Aciz!

�andiye'den müfaral5-at hengamında müftisi bulunan dühatdan bir zat ile l).in-i muvada' ada,

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Güfte-end ehl-i vefa bi'l-ittifal5. Eş'abu'l-eyyam eyyam-ı firal5.

l).asb--i l).alini irad itmiş olmagla teberrüken ' ilave olundı .

(Mef'ı1lü Fa' ilatü Mefa'llü Fa' ilün)

Şafi olan çeker kederi imtizac içün Derya turur mı 15-arşu hevaya lecac içün

müfadına ma-şadal5. ve ,

T a y y a r - z a d e A t a

(Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe' ilün)

İktisab eyleyegör cevr ü cefadan lezzet Olmayam dirsen e ger zev� u şafiidan me 'yus

285

me'aliyle müteselli olara� bir malı �adar l}ane-i ' acizanemde eşna-yı aram­da bir gün bab-ı ser-' askeri yo�lama o tası ketebesinden 'Arif Efendi gele­rek elli altı taril}inde dar-ı şura-yı 'askeriyi terk itdigimde aşl)ab-ı himmet ü vefanın ser-bülendi ol va�it müsteşar-ı ser- ' askeri bulunan Bostancıbaşı-za­de Bacı Edhem Begefendi'nin şemere-i şal)abeti olara� şayed Gidd'den mü­fara�at ve dar-ı şuraya müraca'at vu�u' ında l:ıazır bulunma� lutf-ı taşavvu­rıyla ma'aş u ta'yi'natımın der-sa'adete vüruduma mev�ufen l}az1ne-mande eyledigini l}aber virmiş ve Girid'de bulunduğum eşnada m1r-i müşa­rün-ileyh müsteşarlı�dan .Şayda eyaleti defter-darlığına ve oradan dar-ı şu­ra-yı ' askeri a'zalığına na�l olundugı ve Üsküdar'da Tunus Bagı nam ma­l:ıaldeki Dürri-zade 'Abdullah Molla Efendi I\onagı bab-ı ser- ' askeri ittibaz �ılınmış olduğı cihetle li-ecli't-teşekkür müşarün-ileyh Bacı Edhem Bege­fendi'nin Üsküdar'da müste'cir bulundugı l}aneye gidildikde l}ıdmet-i sabı­�ama �abulimi tebşir ve i�tizası icra .vü teysir iderek tekrar bab-ı ser- 'aske­riye celbe himmet itmişler idi .

Dar-ı şuraya l:ı1n-i me'muriyyet-i ' acizanemde re'1sü'r-rü'esa bulunan cild-i şanlde al:ıvali mütercem enderündan müfiz Süleyman Re'fet Paşa ile ol va�it a' za-yı kiramından Mel:ımed Rüşd1 Paşa l:ıazretleri ve şeyl}u'l-islam-ı esba� cennet-mekan [225] ·Arif l:Iikmet Begefendi ve Bacı Edhem Begefen­di ve Şeklb Efendi ve 'İzzet Efendi ve Vamı� Efendi ve Emin Paşa'ya mü­nasebet-i �ad1memiz olduğından müşarün-ileyhim l:ıazeratının da' ire-i şal:ıa­bet ü iltifatlarında bir buçu� seneye ya�ın kemal-i l}ahişle l}ıdmete devam olundığı evanda Süleyman Paşa'nın ba-rütbe-i vala-yı vezaret ü müş1r1 mec­lis-i vaıa-yı al:ıkam-ı ' adli ye ri yaset-i eelllesine ve ' Arif Bikmet B egefendi ve Bacı Edhem Begefendi'nin a' zalığa na�li İşaretçi 'Oşman Paşa'nın riya­setini ve Vamı� Efendi ve Z,arlf Muştafa Paşa'nın a'zalıga ve Mecid Efen­di'nin baş kitabete me'muriyetlerini müntic olduğından egerçi müşarün-ileyh 'Oşman Paşa saray-ı hümayünda rüfe�adan bulunara� kendüsünün da' ima, mütebessim ve çapük çalak görünmesinden baş�a şanayi' u fünun ve 'ulurri u hünerin hiçbirisinde zerre-ma ' ala��,

sı ve germiyyet-i ülfetimiz olmadıgın-

286 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

dan riyasete geldigi gün zu'mınca tahl{ıre başlamak istemesi güce giderek devamı kesmiş ve banemde ibtiyar-ı 'uzlet ü aram itmiş idim.

Müşarün-ileyh 'Oşman Paşa bu l;ıal ile iki malı l5:adar riyasetden şofira Baleb eyaleti valiligiyle matrud ve yerine i 'malat-ı ' askeriyyeye me'mur iken mul5:addemce feril5:lik ile dar-ı şuraya a'za ta'yin olunan Nizib refil5:i­miz Zarif Muştam Paşa re'is olmuş ise de,

ve,

(Fa'ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Cam-ı il5:bali çekenler lagziş-i idbar ile 'Al5:ıbet üftade-i dam-ı bumar olmaz mı hiç

(Fe'iHitün Fe' ilatün Fe' ilatün Fe 'ilün)

Sul5:-ı cehl üzre yürür dad u sitad-ı amal Sud-balıan-ı hüner abz u 'atadan me'yus

müfadıyla bu re'is dabi hernan selefine enis ve anıfi tarz u tavrıyla 15:a'im ü celis oldugı görülmüşdür.

İnsanın derece-i liyal5:at-ı isti'dad ve mul5:teza-yı �uhur-ı mul5:adderat ile ba'zen müddet-i yesire ve ba'zen ezmine-i tavllede mütefaviten tefeyyüz ü teral5:15:i itmesi umur-ı tabl' iyyeden oldugından zaten füru-mayegandan olanların ekşerisi mul5:addime-i huşul-i ta' ayyün ü neş 'etine val5:ıfbulunan ve kendüsünden evvel ihtiyaz iderek l5:ıdemli ve hayşiyetli olanlardan eva' il-i I:ıallerinde ' arz-ı ihtiyac u isti' ane vü isti' taf itdikleri ıevatı val5:tiyle kendü­sinden mütehayyiz ü mu'teber gördügini ve belki pederini bile hazm ideme­yüp l5:alben anlara buşumet huşuliyle furşat düşürdükde cibillet-i rediyye ve· fıtrat-ı [226] deniyyesi mul5:tezasıyla elinden gelen tahl5:ir ü izdiı;,ayı ibraz. u ifada dal5:il5:a fevt itmedikleri ve bunufi ekşedsinifi şiraze-i rabıta-i hüsn-i şe­bat u vefa olan şefl5:at ü merhamet ve mürüvvet ü insaniyyet başa'il-i hase­nesi tıynetlerinden bigane bulundugı cihetle bu mal5:Ulelerden vefaya bedel cefa ve sürur u şafa yerine tahl{ır ü eza �uhurı hezar-şad-hezar delalet-i em­şal-i ' iber-amiz ve vul5:u'at-ı tecrübe-engiz ile mücerreb ü müşbetdir .

T a y y a r - z a d e A t a 287

Şadede i 'ade-i keHlm idince bu cihetle yine bab-ı ser- ' askeride teva�­�ufun zamanı geçmiş ve gönül bu sefer de seyabatı arzu vü i]]tiyar itmiş ol­dugı meclis-i vala a 'zasmdan bulunan müşarün-ileyh Bacı Edhem Begefen­di ile o aralı� meclis-i vala ri yasetinden ser-' askerlik mesned-i cellline na�l ü irti�a iden müşarün-ileyh Süleyman Paşa'ya beyan itdigim eşnada Atana eyaleti mir-mirandan Uzun •Arif Paşa 'uhdesinden şarf u tabvfl ile elli bin guruş mahiyye ile cesur-ı meşhur To�adf A�ra' Basan Paşa-yı Gazi 'uhde­sine ve mal me'muriyyetinin da]]i Ebu Bekir Mümtaz Efendi mensubat u hem-şehrilerinden Girfd m�il müdiri sabı� Eginli Muştafii Rüşdi Efendi 'uh­desinden şarf u tabvfl ile to�uz bin guruş ma'aş ile altmış bir mubarremin­de 'uhde-i 'acizaneme ibiilesi icra buyuruldugının haftasında müşarün-ileyh Süleyman Paşa infişal iderek Paris sefaret-i seniyyesine ve Busrev Paşa ikinci def' a ser- ' askerlige me'mur huyurulmuşlar idi .

Çend-ruz mürfırında Şayda valisi olan Kamil Paşa ve Şam defter-dan Şafveti Paşa biriideri Muştafa Rıza Efendi ve ma ' i yy eti ketchesinden ve a�­ribasından Şalib ve 'All Begefendiler ile müşarün-ileyh Basan Paşa ve bu ' aciz ve Atana na' ibi I}.ulalı Abmed Na�if Efendi tersane-i 'amireden tehiy­ye buyurılan Peyk-i Şevket nam vapur-ı hümayuna rakiben furtunalara tutı­lup ba' zı ll manlarda teva��uf i dilerek bir hafta �arfında Mersin iskelesine ve andan Tarsus'a bi'l-vuşUl �a' im-ma�ami ]]aşşa başekiliginden mu]]rec �apucıbaşı Arnavud Ya'�ub Aga'yı me'muriyetine bıra�ara� Atana'ya mu­vaşalat müyesser olmuş idi.

Atana'da üç malı ifa-yı [227] me'muriyyete muvaffa�iyet arasında si' ayet-i vücuh-ı memleket, paşa-yı müşarün-ileyh ile miyaneye bürudet bayluletine sebeb ü ' illet olara� birço� mübayenet ü tezad, müşarün-ileyh Bacı Edhem Begefendi bazretlerinin birnınet-i ma]]şuşalarıyla ibsan buyurı­lan rütbe-i şaniyeye na'iliyyetden şofira büsn-i iltifat u arnizişe tabavvül it­miş idi .

Çünki vali-i müşarün-ileyh nefsü'l-emrde sade-dil ü selimü'l-�alb , şa­fii-nihiid, şeci ' u cesur-ı pür-dil , ümmi bir zat olup miyanede vu�u ' bulan mübayenetin kaffesi ket]]udası Üsküdari müralıabacı Şiikir Efendi'nin isa' et ü münafa�atdan ve menafi ' -i atiyelerini mürevvic olma� emeliyle ket]]uda-yı mer�um ile beynimizi tebride çalışan nev-hevesan-ı müte 'ayyi-

288 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

nan-ı memleketin isa'et-i si' ayetleriyle ilerü gelmiş ve altmış üç şevvalinde infişal iderek müdirlik mezkur teşebbüşat-ı mübrimesi üzerine ba-rütbe-i şalişe beş bifi guruş ma'aş ile Atana ]Janedan-zadelerinden 'Abdü'n-Nafi' Efendi 'uhdesine tevcih olunmuş idi . Rü'yet-i mul)asebe ve devr ü teslim �a' idesinifi tehiyyesine çalışılma�da iken o aralı� irtil)al iden Baleb Mal me'murı Büseyin Rüşdi Efendi'nin irtil)ali teşadüfine mebni yerine hiçbir tarafdan istid'a vü isti' til.f vu�u ' ma meydan �alma�sızın yine müşarün-ileyh cennet-mekan Bacı Edhem Efendi merl)Umufi himmet-i ma]Jşuşa-i münferi­danesiyle naşb u ta'yin olundugum tebşiratmı 7,:uhurat postasıyla alara� merl)ameten 7,:uhur iden böyle bir ' inayet-i eellle-i l)azret-i padişahiden l)a­�i�ten memnun olmuş idim.

Bu hengamda müşarün-ileyh Başan Ba��ı Paşa da]Ji Atana'dan �on­ya ve Ziya Yusuf Paşa ]Jazine-darı ve Es'ad Paşa ket]Judası 'Oşman Nt1r1 Paşa Atana valisi olara� mul)asebelerimiz rü'yetle I:Ialeb'e müteveccihen Meses ve �urd �ulagı üzerinden altmış üç senes! 'id-i a<;ll)a gicesi Payas'a vaşıl olara� ]Janedanı miyanında şıd� u isti�ametle tezyin-i ]Jıl�at itmiş olan Küçük 'Ali Oglu Muşaddı� Beg'ifi ]Janesine müsaferetle irtesi gün İskende­run ve Baylan ve Reyl)aniyye ve Keferdi'a �aryesinden ilerüde Baleb şeh­rine bir sa'at �alan bir �azaya vuşulde Baleb mev�i ' i feri�i bulunan ve mu' a]J]Jaran serdar olan 'Ömer Paşa ve ol va�it süvarı mir-hvası bulunan ser-' asker-i esba� Bacı Raşid Paşa ve piyade mir-livası Filibeli [228] İbra­him Paşa ve Baleb vi:Uisi Serezli Yusuf Paşa-zade Muştafa Ma7,:har Paşa'nın ket]Judası Gelibolılı Fa'i� Efendi ve pederi emekdaranından ve fuzala-yı müselleme ve şulel)a-yı meşhure ve 'ulema-yı mevcude ve ful)Ulin-i mebn1-keden el-l)aletü hazihi Kütahya'da ber-l)ayat u 'afiyet olara� neşr-i 'uluma himmet itmekde olan ve vücudiyle ifti]Jar olunan El-l)ac Basan Fehmi Efen­di ile Baleb müftisi Cabiri-zade Es'ad Efendi ve �atar Agası-zade Şer1f Beg ve Şerif-zade Bacı Yusuf Beg ve �udsi-zade Baha'üddin Efendi ve Cabiri -zade ' Arif Efendi ve �atar Ağası-zadelerden B acı Basan Beg ve 'Arif Beg ve Babtis O gl u Müslim 'Abdullah Beg ve teşrıfil.u Şerif Aga ve 'Isa-zade 'Isa Aga ve süvarı ser-gerdesi meşhur Argınlı Muştafil Aga ve ev­�il.f müdiri �aral)işari Ulu 'Abdullah Efendi ve mir-alay �adri Beg ve �a­rantina müdiri Al)med Barndi Efendi ve posta-lJane müdiri Şehbender-zade Babib Efendi ve ser-gerde Bacı Batran ve sa'ire ile iki bölük ' asakir-i ni7,:a-

T a y y a r - z a d e A t a 289

miyye-i şahane mevcud bulundugı biilde vali paşa tarafından merkuz şem­siyyede basbe'l- 'ade h iraz ararndan şofira mev�i '-i me 'muriyyete muvaşalat müyesser olmuş idi .

Altmış Beş Mul:ıarreminde Ol Va]$:it Der-sa'adet Ordu-yı Hü­mayünı Dinilen İkinci Ordu-yı Hümayun Mul:ıasebeciligine Me'mürtyyet-i 'Acizanem

Müşarün-ileylı Maılıar Paşa ile on dört malı �adar büsn-i mu' aşeretle lfa-yı emr-i me'müriyyete muvaffa�iyet eşnasında ' azli vu�u' ına mebni )Jalefi Bacı ijalll Kanıili Paşa ile dal}i sekiz malı baba ogulca ülfete muvaf­fa� oldu�dan şofira infişal ve yerine I):_os�alı Naıif Aga-zade müşarün ileylı Muştam Zarif Paşa'nın itti ş al itmesini mü te' a�ib bila-sebeb infişiilim vu�u' bulara� )Jalefim olan mektübi atasından müfii Basan Efendi'ye devr ü tes­lim-i mu)::ıasebeyi ba'de'l-eda vücülıdan 'Adili-zade Mebmed Beg ve Şe­rif-zade Bacı Yusuf Beg ve 'Ali Beg ve �}.atar Agası-zade ' Arif Beg ve Es'ad Beg ve Ragıb Aga ve I}.udsi-zade Baha'üddin Efendi ve Cabiri-zade 'Arif Efendi ve ' Ali Efendi ve ser-gerde Argınlı Muştafii Aga gibi ba'zı er­bab-ı vefa l:laleb'e iki üç sa'at mesafede olan ijantuman30 �aryesine �adar teşyi ' itmişlerdir. Çünki Levid3 1 �umpanyası vapurlan henüz amed-şüde bed' itmişler ise de ol va�it daha [229] İskenderun iskelesine gelmege baş­lamamış olduğından bi'i-zarüre Beyrut tari�i il}tiyar olunmuş idi .

Tunus ve Trablus'a Ştiret-i Me'muriyyet-i 'Acizanem

Bu cihetle Rayb§. ve Bama ve Trablüs-ı Şam ve Cebel-i Lübnan ete­ginde olan Cünye ve Zü�32 �aryeleri tari�iyle Beyrüt'a bi'l-vuşul , valisi'bu-

30 . .:, L...::...:..>.. 3 1 . .ı..:_,J 32. JJ.l j �

290 s m a n l ı S a r a y T a r i h i

lunan Şahb Vamı]$: Paşa'nın teklifiyle Beyrut gümrük mültezimi Misa]$:-za­de Bedros Aga'ya müsafir olara]$: on günden ziyade her gice bir me'murun ]J.anesine da'vetle ma?:har-ı l)ürmet oldugum eşnada teşiidüfen Beyrut'a ugrayan Fıransız vapurına rakiben tal)şilat me'muriyyetiyle Beyrut'da bulu­nan ' Ayni-zade Gahb Kemal Efendi ile Valide Ketbudası-zade enderunda bazine l$:oguşından müfiz mir-alay Nuri Beg'i beraber alaral$: İzmir'e muva­şalatla beş gün ]$:arantina uşüh ba'de'l-icra yine vapur-ı mezkur ile der-sa'adete ' azimet ü muvaşalat olunmuş idi .

İstanbul'a vuşUlün altıncı güni rnektilbi-i ser-'askeri ijabab Efendi ve ol va]$:it i' malat-ı ' askeri yy e feril$:i bulunan rnüşarün ileyh I:Iacı Raşid Paşa ve ser-' asker Darnad Mel)med 'Ali Paşa'nın ketbudası ' Alem-dar Muştafa Paşa Ket]J.udası ijacı Bekir Paşa-zade Muştafa Refil$: Begefendi ]J.iine-i ' aci­zaneme vürUd ve der-sa'adet ordu-yı hümayunı mul)iisebeciligine rne 'rnu­riyyet-i 'acizanemin der-dest-i icra oldugmı tebşir itdiklerinin irtesi güni da'vetci gelerek bab-ı 'aliye ' azimetle bin iki yüz altmiş beş senesi mubar­remine teşadüf iden bin sekiz yüz ]$:ır]$: sekiz senesi teşrin-i şanisinde şadr-ı a'�am Muştafa Reşid Paşa l)azretleri l)uzunnda rütbe-i şaniye müternayiziy­le me'muriyyet-i mezkure icra huyurulmuş ve dört sene-i karnile mul)asebe­cilik bıdmetini ifa altmış to]$:uz senesinde müşarün il ey h Mel)rned 'Ali Paşa'nın mesned-i eelil-i şadarete na]$:linde ve Fu'ad Paşa'nın ba-rütbe-i bil­la ]J.ariciyye ne�aretinde Tunus valisi Al)med Paşa'nın menzUlen basteligin­de li-ecli'l-istifsar taraf-ı devlet-i 'aliyyeden bir me'murun i 'zamı taşavvur buyuruldu]$:da şadr-ı müşarün ileyh bu 'acizi tensib ü ' arz iderek irade-i se­niyyesi istil)şal ve ' ilave buyurılan ba'zı ]J.uşuş ile Trablus-ı Garb ahalisi Maliki mezhebinde vali ve l)iikim taleb itdiklerine da'ir bir müddetden be­rü [230] bab-ı ' aliye ta]$:dim olunan mal)zar bab-ı ' ali ile bab-ı fetva beynin-­de mevzu'-ı bal)ş olmuş olara]$: mesag-ı şer'isi olmadığından bu 1$:11 ü �alin indifa'ı da]J.i ' ilave-i me'muriyyet olma]$: üzere ba-ta' limat bu 'acize l)ava.le ile evral$:ı i 'ta ve ı�ünki ol va]$:it mes 'ele-i mul5addematı emaratı l)iss olun­maga başlamasıyla Girid'e da]J.i ugranılup al)val-i tebe'amfi teftişi irade-i se­niyyesi istil)şal olunmuş ve }Jak-i pay-ı hümayuna ru]J.�sa olma]$: üzere ma-·beyn-i hümayuna ru-mal olunması irade buyurulmagın , Çeragan sa­l)il-saray--ı hürnayununda ma-beyn baş katibi Ferid Efendi'nin otasına ' azi­metle ba'de'l-istizan buzur-ı hümayuna sayiş-i ru]J.sar-ı meskenetle emr-i

T a y y a r - z a d e A t a 291

me'muriyyete da'ir ba'zı iradat-ı şifahiyye ve veşaya-yı seniyye i ' tasıyla ' avdet ve tehiyye olunan Mubbir-i Sürur'a rakiben altmış tol�.:uz senesi re­bi 'u'l-evvellsi ibtidasmda togrı Malta ve andan Tunus'un 'A�l-bend33 !ima­nma bi'l-vuşul keyfiyyet-i vürud-ı ' ikizanemi istifsara gelen �arantina me'murma �apudan vasıtasıyla na-yı ma'lümat olundu�dan şonra vali pa­şa tarafından gelen 'an-aşıl İtalyan mühtedi mir-aHiy Sih Meh.med ve �il' im-ma�am-ı memlük Sih Behram nam mihman-darlanyla ltınanda kil'in i�amet-gah-ı valiye vuşulden evvel bir müddet llman me'münyla ba'zı he­vayi muşanebatı müte'a�ib vali paşa nezdine celb ve �u' ud ile emr-name-i sami-i şadaret-penahi ve beraber bulunan bab-ı ' ali Farisi tercümam iken mir-hvah�la dar-ı şura-yı ' askeri a'zasından oldugı Mide müte�a'id olan 'Örfi Paşa'nın ikinci mabdümı İsmını Beg ve tabib Mösyö Mönceri34 va­li-i müşarün ileyhe ta�dim olundu�ları ve Tunus me'murlanmn kaffesi �a' imen l).azır ve olunan muşal).abete na:?ır oldu�lan eşnada biraz müla�at ve afa�i muşal).abetden şonra ' avdet ve ol gice tersane me'murma mabşüş da' irede beytutetle irtesi gün tehiyye olunan dört re' s estere merbut müzey­yen bir ' arabaya süvaren Tunus şehrinin vasat-ı çarsusmda ka' in "Da­ru'l-Beyk" ta'bir itdikleri pek �adim bir da' ireye müsafir olunmuş ve irtesi gün vali--i müşarün ileyhin da' ire-i dabihyyelerinde mükemmel ü müzeyyen bir bogça ile beheri oraca üçer guruş i ' tibi:ir olunan ve �ıymetce on beşer guruşa şarf olunan beyaz yirmilik mecididen biraz küçürek tugra-yı garra ile müzeyyen bir nev ' sikkeden biraz hediyye i 'ta huyurulmuş idi .

[23 1 ] Rebi'u'l--evvelin on ikinci güni Tunus'da Cami' -i Zeytun'da men�abe-i celile-i Hazret-i Nebevi �ıra'atmda vali bulunma� oranın �a ' idesinden olup anca� valinin keyifsizhgi cihetiyle bazine-dar Muştafa Paşa vekaleten cami'e 'azimet-i 'acizanem baberini getirmiş ve müsi�a ve ' asker ve müzeyyen esb-i ' a:?amet-eşer tehiyye itdirilmiş ise de yalfiız ' adet-i beldeni.fi icdisma rubşatla ol esb-i müzeyyen-i müserrec-i dil-keşe rükubdan te'eddüb ü teval,<.�i ile cami'e ' azimet ve tertil-i men�abe-i celile­yi istima' ve üslub--ı ' azimet üzere müsafir-baneye 'avdetle vali paşa tara­fından üzerinde cami' -i meıkürun resm-i muraşşa'ı olan giran-�ıymet bir

33 . � Jı<. 34. (.$�J-'>

292 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

enfiye maJ::ıfa:?ası hediyyesiyle mültefet olaral5: irtesi gün çlarb-)Jane ve dö­küm-)Jane ve cebe-)Jane ve enfiye fabril5:a ve kar-taneleri gezilüp ferdası )Jaric-i l5:al 'ada ka'in Barda ve MuJ::ıammediyye ta'bir olunur cesim ve mü­zeyyence l5:onal5:lar ile ' asakir-i şahane l5:ışlaları ve zeytı1nlul5:lar ve cen­net-mekan 15:anı1ni Sultan Süleyman ljan J::ıazretlerinifi mükellef ü cesim şu kemerleri ve sa'ir aşar-ı 'atil5:a görülmüş ve on gün 15:adar il5:ametle vali-i müşarün ileyhe bir ta15:ım agır ota döşemesi ve iki bogça müzeyyen sevayi ve iki nefer etibbasına birer bogça l5:umaş ve sevayi ve mihman-darlara sim tonanınalı birer l5:abza seyf ve �5:utı getiren bazine-dar Muştafa Paşa'ya Lu-15:ur-danlıl5:35 ta 'bir olunur çantah bir sim yazu ta15:ımı ihda ve )Jıdmetçilere ' acizane ikramiyye na ve ' avdete istiJ::ışal-i ru)Jşat idilerek irtesi gün bu ' acizle tabib ve l5:apudana birer �5:ıt' a mücevherli enfiye maJ::ıfa:?alarıyla ka­tib bege bir altun sa'at ve da'ire-i ' acizide ve vapurda bulunan ' asakir-i şa­hane ve bademeniii cümlesine ' ala-meratibihim hediyye ve namıl5:u'l-J::ıurfifa 'atiyye-i vafiyye ve pırlantalı yüzük ve nal5:id ve birl5:aç re' s esb ü ester ve fes ü il:ıram i'tasıyla ma:?har-ı ri 'ayet olaral5: vürfidumuz gibi ' avdet de yine tabib Monceri ve kati b İ sına 'il Beg beraber oldugı J::ıalde mülal5:at ve muva­da'a eşnasında da)Ji agır mücevherli bir 15:utı ' inayetiyle müfaral5:at ve Trab­lus'a teveccüh olunmuş idi.

Tunus'da bulundugum eşnada vali paşaya idilecek ifade ve olunacal5: müzakere mı1ma-ileyh milıman-dar Sih MeJ::ımed vasıtasıyla icra olunmuş ve ba'zı tebllgatıfi mu'a)J)Jaran l:ıüsn-i te'siri müşahede olunmuş idi.

[232] Tunus limanından ba'de'l-)Jurı1c ziyade bir furtuna :?Uhfirıyla fevl5:a't-ta'rif zaJ::ımete giriftar olundıgı eşniida esban-ı mühda-bihden birisi fart-ı furtunadan küpeşteye şediden su15:fit ile ayagı l5:ırılmışdır. Bu furtuna-i fevl5:a't-taşavvurla Trablus-ı Garb limanına güç ı:ıaı ile vuşfilde valisi bulu­nan sır katibi Muştafii Nuri Paşa J::ıazretleri tarafından iskelede bulunan ketbudaları MeJ::ımed Beg'le paşa l5:apusına gidilmiş ve oradan ' asakir-i şii­hane l5:ışlasında l5:umandan olan mir-liva AJ::ımed Paşa da' iresinde müsiife­retle yul5:aruda zikr olunan maJ::ızar tertibinin piş-revleri kimler oldugınıfi taJ::ıl5:il5:ine )Jafi vü celi mübaşeret olundul5:da, mal müdiri Reşid Efendi ile

T a y y a r - z a d e A t a 293

mı1mfHleyh AJ.:ımed Paşa'dan alınan ma'lı1mat üzerine bunlar on beş !$:adar adem iseler de birl$:açından ma-'adasınıfi isimleri ma'lôm olmayup l:ıükı1me­te inl$:ıyad ve istil$:amet-i şı1ri ibraz iderek bafiyyen ba'zı fesad il$:a' idenle­riii biri oldıgına �ann-ı yal$:in J.:ıaşıl olan Şeybu'l-Beled Bacı AJ.:ımed cümle­sini bilmek lazım gel ür gibi bir söz işidildiginden ma' rifetiyle ba ':lı eşya mübaya'a olunmal$: bahanesiyle mı1ma-ileyh nezd-i ' aciziye celb olunaral$: mizacı ögrenilüp iltifat ve rütbe arzıl-keşi tafra-füruş bir şabış oldugı afila­şıldıgından "Bacı Baba, senifi rütbefi nedir" didigimde , "Efendina bizim rüt­be bacegan diyorlar, zaten bize Bacı diyorlar , bunun ikisi de bir Iafı�da gi­bi söyleniyor, bundan bir iftibar şıl$:mıyor, 'aceba bu bacegan l$:apucıbaşıya taJ.:ıvil olsa olmaz mı" didigini dUlab-ı mul$:fil-i me'muriyete bir miftal:ı-ı sehlü'l-iftital:ı-ı ma 'nevi ittibaz itmiş idim.

İrtesi gice muma-ileyh Bacı Efendi nezd-i 'aciziye celb ile meclis ibla olundul$:dan şofira evvelce Mzırlamış oldugum Kelam-ı l):.adim'i Bacı Al:ı­med'e ira' e ile "Ey Bacı AI:ımed Efendi , Trablus-ı Garb narnma olara!$: Ma­liki mezhebinde vali ve l:ı8.kim talebine da'ir bab-ı ' aliye tal$:dim olunan şu mal:ızar-ı müzevvirde senifi de mührüfile taşdil$:ifi mevcı1ddur, işte mal:ızar ve mührüfi budur, sen bu işde egerçi pek ziyade müttehem isefi de bir daha devlet-i ' aliyyenifi uşUl-i meşrı1' a vü 'aliyesi bilafında bulunmayacagına ve safia şimdi su' al idecegim şeyleri togruca ifade iderek sür'at-i ikmal-i me'muriyyetime bıdmet idecegine şimdi benim ta' lim [233] itdigim gibi Muşl:ıaf-ı Şerif'e vaz'-ı yed-i yemin ile beni te 'min ider isefi cerayim-i gü­zeştenifi ' afvıyla beraber ba'd-ezin şadal$:at itmek üzere hernan şimdiden emeliii olan l$:apucı-başılıgıfi tevcih olunacagına da'ir yedifie ' ilm ü baber dabi viririm, bi'l-farz tefevvüh idecegifi yemin ve ' arz idecegifi te'rninde te 'vilü taşni ' afilar isem meşela sen firar ider isefi de magaza ve bane ve em­lakifii J.:ıacz ü zabt itmekde l$:at'a tereddüd ü tel:ıaşi itmeyecegimi safia beyan iderim, şıl$:1$:eyndeki nef' u zarrı mülal:ıa�a iderek afia göre l:ıareket eyle" sö­ziyle sükut eyledigim muma-ileyhe te' sir iderek "madam ki 'afv u 'atıfet-i seniyyeye il$:tiranımı Kelam-ı l):.adim I:ıuzunnda ifade eyledifiiz, ben da togrusını söyleyecegime sizi Kelam-ı l):.adim ile te'mine müsara' at eylerim" diyerek maJ.:ızarıfi tan�iminde kendüsiyle beraber on iki adem rehber olara!$: ma- 'adasının birazı derun-ı mal:ızardaki ' ibareyi bilmeyerek memlekete bayırlu şeyler müsted 'i olması �annıy la tal:ırir itmiş ve biraz mühür dabi çar- .

294 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

sudan şundan bundan toplamlmış oldugım ifade ve mezkur on iki kişiniii mal)zardaki mühürlerini ira.' e itmesiyle anlar ism ü şöhretleriyle bir vara�a­ya ilJrac ve tevfi� ve muma-ileyhifi irtesi gün �apuya gelmesi tenbih ve ge­regi gibi te'mfn ü tatmin olunara� uanesine rulJşat virildigini müte'a�ib der-Ml ketbuda Mebmed Beg celb ile ijacı Abmed Efendi ile beraber puşu­lada esamisi mubarrer eşlJilşıfi ' ale'ş-şabab vali paşa bazretleri I:ıuzurmda 'a�di i�tiza iden meclise bila�no�şan celblerini tenbih itdigimde mir-i mu­ma-ileyh "celb idelim, lakin ba�alım cümlesi burada mevcud mıdır" didigi­ne cevaben "fesato36 katibi Mebmed Efendi'den baş�a bu gice cümlesi bu­radadır , artı� siz şimdi teşebbüş idifi. yabud yarın ibzar idi ii , ben bunları şa­bableyin meclisde bazır olmalarını sizden taleb iderim" diyerek ketqudayı şavmış ve Şalinalı37 Abmed Paşa'yı gice otasından celb ve istişare eyledi­girnde "ben şimdi bunların biinelerini oaber alur ve inşa'allah ' ale's-seber cümlesiniii biineleri piş-gahlarına kendüleri biss itmeyecek şuretde birer ve­slle düşünerek birer ikişer müsta'id çavuş-ı �aravul me'mur iderim, te'essüf itmeyifi , şabab ya�ındır, bir parça istirabat idifi. " diyerek gitmiş ve ba�i�a­tü'l-biil iki sa' at beytUtetle bidar olara� 'alamet-i envar-ı züka da'ire-i ufu�­da ru-nüma olma� üzere bulundıgı gibi �ıyam [234] ve Abmed Paşa celb ve icra'atından su'al olundu�da tamamtyle Wl. itdigini ve cümlesi uanelerinde mevcud oldugını ifade itmesiyle �apuya 'azimet ve meclisin ibiarına işaret­le vapur �apudanını bir köşeye çekerek çarsudan ba'zı levazımat tedarüki gibi bir veslle ile vapurdan müsta'id yirmi �adar ' asakirifi. bükumet �o­nagınıfi tabtındaki izbe zaviyeler ta'biyesiyle kendüsiyle iki çavuşufi meclis �apusı ittişalinde aram iderek ifademize intiz;ar itmesini ve vapurda mevcud olan şandalların iskelede bulunup vapurufi da yavaş yavaş tehiyye idilmesi­ni tenbih ile meclise girildikde molla efendi ve mal müdiri ve Abmed Paşa ve enderunda seferli �oguşından müfiz I}.apu Çu�adarı-zade mir-alay Emin Beg ve vücuh ve Şeybu'l-Beled I:Iacı Abmed Efendi ve sa' irleri birer ikişer gelüp kamilen bazırlandıgı afilaşılara� meclis �apusı çevirtdirildikde ta' ll­matı vali paşa bazrederine ira'e ile lede'l-mütala'a "me'muriyyet sizifidit, bafia lazım olan mu'avenetdir" söziyle sükut ve iltifat buyurdu�larında ma-

36. ,.:; W 37. � � w.

T a y y a r - z a d e A t a 295

J::ızar-ı mezkı1rı li-ecli'l-�ıra'a meclis katibi 'frabluslı Mel::ımed ' Ali Efen­di'ye ibraz iderek eşna-yı �ıra'atda müttehemlere togn ' atf-ı na:?ar eyledi­girnde cümlesi mütel:;tayyir ü mebhı1t , elim ü esif ve mütera��ıb-ı tehdid ü tabvif oldu�ları görilerek bıtam-ı �ıra'at-ı mal:;tzarda mühürleri ira' e ve �a­bal:;tatları kendülerine beyan u ifade ile cümlesinin da' ire-i i 'tirafda isti 'Hi ve isti' tafa arnade oldu�ları aniaşılup bu isa'etin sebeb ü ba'işinden Uacı Ab­med Efendi'ye su' ahmde "Beytü'l-mal ijacı 'All ile fesato katibi Mel:;tmed Efendi böyle bir şey yapılması fesadını tensib ider itmez ba�iyyesi olup iş­te burada mevcud bulunmuş olanlar benimle beraber cümlemiz taşdi� itmiş idik , bu isa'ete cür'etde al:;tad-ı ahaliden kirnesnenin ma'lı1matı yo�dur ve bize kirnesne cebr eylemedi , biz kendi 'a�l-ı �aşıramız teba' iyyetiyle teşeb­büş itdik ve l:;tatta bu mal:;tzar me' ali mu�terin-i müsa'ade-i seniyye olmaya­cagını istibbar iderek, bu bir eyü şey olmadı , ba�alım Rabbim encamım bayr eylesün, deyü bunlara söylemiş idim, bunun pek büyük bir �uşur ol­dugında şübhe yo�dur" cevabını virmesiyle digerlerine " siz ne dersiniz" bıt§.bına cevaben elfa:?-1 ' Arabiyye ile töhmetlerini i�rar ve isti 'fa-yı �uşı1ra ibtidar eylediklerinde mazbatasının sür' at-i tan:?imini meclis katibine ifıide vü beyan ve vapur �apudam meclis otasına [235] il:;tzar ile müttehemlerin ve bizim eşya ve ademlerimizin seri ' an vapura işalleriyle iki sa'ate �adar �al­�acagımı ityan itdigim anda ' asakir-i şahaneden evvelce l:;tazırladıgı nefera­tı getirerek her birini ikişer ' askere testimen iskelede tehiyye olunan şandal­lar ile vapura na�l itdigi görüldükde mazbata alınup vapura yol virilmiş idi.

Malta'ya vuşülümüzden çend sa'at şonra bir adem gelüp bafiyyen "bu müttehemlerden eger fülan ve fülandan igmaz-ı ' ayn iderseniz size külliyet­lü hediyye ta�dim ile bıdmet idecekler" sözini tefevvüh itdigi anda n\al:;tbı1-siyyetin şüret-i zabt u mul:ıafa:?alan me'mı1rı olan zabitana tekrar u tenbih ile Malta'da bir gice beytütet ve memleketi güzelce gezerek ' avdet ve irtesi gün fekk-i lenger-i il�ametle pek güzel bir hava ile Girid'in Süde llmanına

• muvaşalat olunmuş idi.

Müşarün-ileyh sır katibi Muştafa Nuri Paşa bazretlerinin divan kita­betlerinden neş 'et iden Gir! d defter-dan Edirneli Şakir Efendi Ilmana gele­rek birlikde Uanya'ya gidilüp bir hafta �adar aram ve lazım gelenlerle ba'de'l-müla�at ma�am-ı ser- 'askeriden virilmiş olan emr mücibince Uan-

296 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ya l,<ışlalan gezilüp I:ıasbe'l-me'muriyye Banya'nıfi ba'zı şanadid-i l,<avmiy­le mülal,<at olundul,<dan şofira il,<tiza iden l,<urasına ' azimet ve mu'teberan ile mülal,<iH ve ifa-yı l:ıüsn-i neşayil:ı ve muşal:ıabetle on gün l,<adar lede'l-aram o eşnada l):andiye'de bulunmuş olan Girid valisi zabtiye müşiri esbal,< Mel:ı­med Paşa ile görişilüp l,<ışlalar gezilerek vapura ' avdet ve I:ıareketle Marma­ra Denizi'ne l,<adar müsa'ade-i hava ile gelinmiş idi .

Marmara'da şedid bir furtunaya teşadüfle birçol,< zal:ımet çekildigi ve bu. zevl,<-i seyal:ıatifi bumarı ' al,<ibinde geçirildigi l:ıalde bir cum'a güni der-sa' adete muvaşalatla Trablus'dan alınan mal:ıbusin B agçe l):apusı l,<a­ravulına bi't-tesllm l):urı Çeşme sarayında şadr-ı a'z;am Mel:ımed ' Ali Pa­şa ile lede'l-mülal,<at keyfiyyet-i seyal:ıat ifade olundugınıfi üçünci güni sa­l)il-saray-ı Çeragan'da l)uzür-ı hümayuna ru-mal ile maz;har-ı tevcih-i bıtab-ı müstetab ve na' il-i ' atiyye vü iltifat ile kam-yab olaral,< ' avdet olun­muş idi .

[236] Rusya devlet-i fabimesi canibinden ba'zı tekalif ile der-sa'ade­te gelen Pirens Mançul,<ofufi ta'dil-i tekillife yanaşmaması tebdll-i vükela­yı müstelzim oldugından Mel)med 'All Paşa şadaretden ser-'askerlige ve meclis-i vala-yı al:ıkam-ı 'adiiye re'isi Girid valisi esbal,< Muştafa Na'ili Pa­şa mal,<am-ı şadarete ve Mel:ımed Rüşdi Paşa bazretleri 'asakir-i başşa-i şii­hane ordu-yı hümayunı müşirligine nal,<l olunmuşlardır.

Rumili Ordu-yı Hümayünı Müsteşarlıgına Me'mürtyyet-i 'Aci­zaneme Mü te' alli� Fı�ralar

Tunus'dan 'avdetden şofira bir müddet daha mul:ıasebecilikde bıdmet itmekde iken altmış tol,<uz zi'l-l)iccesinde z;uhür iden Rusya seferi münase­betiyle Şumnı ve Erzurum ve Batum cihetlerinde teşkil buyurılan ordu-yı hümayunlardan Şumnı mevl,<i ' indeki ordu-yı hümayuna 'Ömer Paşa ve Erz­urum'a Çırpanlı 'Abdu'l-Kerim Nadir Paşa ve Batum'a Servili ]Jaşeki Selim Paşa l,<umandan ve burc-ı 'al,<rebde bir sa' at-ı nabsda iken Anatalı ordu-yı hümayunına M rütbe-i bala Rıza Efendi ve Rumili ordu-yı hümayunına rüt­be-i Ula şınf-ı evveliyle bu 'aciz ve Batum'a Ula şınf-ı şanisiyle sabıl,<a müs-

T a y y a r - z a d e A t a 297

teşar-ı şadr-ı ' ali Zühdl Beg merJ::ıumun al}ribasından mektübf ser-balffesi es bal} Fabrüddfn Efendi müsteşar ta 'yi n ve refal}atlere mektubcı ve mul::ıa­sebeciler ve ketebe terfi}} olunaral} maJ::ıal-i me'müriyetlere 'azfmetle }}u­mandan 'Ömer Paşa'nın ittibaz itdigi uşulün ve buşuşiyle vürudumuzdan evvel Silistre defter-dan bulunan Ispartalı MeJ::ımed Beg'in muval}l}aten or­dunun um ür-ı maliyesini ' indi olara}} J::ıfn-i su' -i idaresinde gitdigi meslegin çıgırı bilinerneyüp l}umandan paşa ise maJ::ırud-i demag-ı da' imi ile bir J::ıal-i bod-serf vü istigral}da bulundıgı ve ma' iyyet ü bıdmetinde bulunan mü­ra''iler da'ima müşarün-ileyhin re'y-i kec ve efkar-ı mu'avvecini taşdfl} ile kendü refahlanna bıdmet itdikleri cihetle müşarün-ileyh kendi bayal-i maJ::ı­rürane ve efkar-ı mabmüranesinden tevellüd iden aradan başl}a re'ye J::ıava­le-i sem' -i i ' tibar itmediginden mirşad-ı şavabı ira'e vü ibtann l}at' a fa' ide­si olmadıgı anlaşıldığı ve müma-ileyh Mebmed Beg me'mur oldugı def­ter-darlıgın mevl}i ' i olan Rusçul}'a gitdigi cihetle um ür-ı me 'muremle müte­vaggil iken Rusya 'askerinin Tutarl}an'ın l}arşusındaki UlaJ::ı yal}asına vüru­dı istibbar olunmasıyla 'Ömer Paşa li-ecli'l-munarebe Tutarl}an l}aryesine [237] 'azimetinde bu ' acizi ba-ta'lfmat-ı mevcüde ordu-yı hümayunun }}u­mandan l}a' im-mal}amlıgıyla Şumnı'da bıral}dıgından lfa-yı me'muriyyete devam olunmuş idi .

Tutarl}an'daki muJ::ıarebede ' asakir-i şahanenin muz;afferen 'avdetini müte'al}ib şadaret müşteşan Şekfb Efendi me'müriyyetiyle 'Ömer Paşa'ya serdarlıl} ferman-ı ' alisinin şeref-vürudı , mecbül oldugı ' az;amet 'arızasıyla bod-serlik beliyyesinin tezayüdine sebeb olduğından gayet-i ıztırab ve ' az­ab-ı derun-ı bf-bisab ile on malı }}adar me'muriyyet-i mezkurenin J::ıüsn-i lfa­sına bezl-i mesa'f ve istil}amet-i meftüreyi der-pfş iderek mul:ıasebeci Reşfd Efendi , başkatib Midillüli Muştafa Efendi gibi tarz u tavırlarına aşina olma­dığım mechülü'l-aJ::ıval me'murlarıfi J::ıal ü J::ıareketlerine rüz u şeb ' atf-ı na­z:,ar-ı dil}l}atle me'muriyyet-i müte' assireyi ifa arasında maliye naz;ırı Musa Şafveti Paşa'nın himmeti ve ol zaman bariciyye na:prı bulunan şadr-ı esbal} Muştam Reşid Paşa'nın icab-ı val}te tevfil}an müsa'ade vü i ' anesiyle or­du-yı hümayünlar müsteşarlıl}larının defter-darlıga tal::ıviliyle Rumili'ye vü­zeradan Burüsa valisi sabıl} Boşnal} Agah Paşa ve Anatalı'ya Bacı Vehhab Efendi defter-dar naşb olundul}larından müşarün-ileyh Agah Paşa Şumnı'ya bi'l-vürud rü'yet-i meşalibe ibtidar itıniş idi .

298 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ljıtarn-ı rnubiisebeye �adar ordu refii�atinde bulundu�ça on beş bin guruş rna'zuliyyet ma'aşı ibsan buyuruldugından me'murlan ma'rifetleriy­le iki malı �arfında rü'yet olunan mubiisebe defterleri ve meclis-i muva��at mazbatasmı alara� der-sa'adete ' avdet itdikden iki malı şoiira maliye bazi­nesiniii maşarifiit mubiisebesi ketebesinden Veysi Efendi'nin ibtan ve maş­raf mubiisebecisi Raşid Beg'ifi ışranyla defatiriii uşule gayr-ı muvafı� tan­�im olunmuş bulunması ser-riştesiyle yine ma' aş-ı mezkO.r i ' ta olunara� bii-tezkire-i sarniye orduya ' avdet-i 'acizanem irade buyuruldugundan şid­det-i şitada Rusçu�'a ' avdet olunmuş idi.

Rusçu� ve Şumm'da altı malı �adar aram olundıgı eşnada mes'ele-i mevcudeye müte' alli� ba'zı ijuşuş içün Viyana'da bulunan şadr-ı esba� Mebmed Emin [238] 'All Paşa'nın ikinci ma-beynci Neş'et Beg müşirli­giyle ikinci kerre şadarete celbleri eşnasında Şumnı'ya tt?şriflerinde görişi­lüp der-sa'adete ' avdet-i ' acizanemi kendüleri iriide buyurmalarına ceva­ben "ordu-yı hümayun meclis-i muva��atından isti ' lam-ı ' aH buyuruldu�­dan şofira alınaca� cevaba göre ' avdet-i ' acizanem daha münasib olur" di-· digirni tabsin buyurdu�larından Agah Paşa'nın İş�odra valiligine me'muri­yetinde J;ı.alef olan ordu-yı hümayun defter-dan I:Iacı Rusul;ı.i Efendi'den olunan isti ' lama cevaben ta�dim itdigi ' arizasında ordu refii�atinde bulun­ma�lıgımı mucib bir şey olmadıgı 'arz olundugını bikaye ile varid olan emir-name-i sami üzerine Şumnı'dan müfara�atla der-sa'adete muvaşalat olunmuş idi .

Bu me'muriyyetifi ibtidasından intihasına ve andan şofira tamam on iki sene bi-gayr-i ba��ın tabammül olunan cefasına ve abibba şuretinde gö­rinen ve me'mG.l olunmayan eşl;ı.aşıfi si'ayet ü münafa�at ve mubiisedeleri mani ' -i tera��� vü tefeyyüzüm oldıgı cihetle çekilen belayasına ve bu müd­det içinde bila-zeri ' a duçar oldugum dahiye-i dehyasına na�aran rneşhudat ve ba�i�at-i bali bila-no�şan yazılma� lazım gelse manend-i Şah-name pek mufaşşal bir kitab-ı keşirü'l-bikaye olacagı cihetle böyle serpintili ma'nidar ser-güzeşt ile en�ar-ı mütala'a-güzaram it' aba taşaddi isa'etini ihtiyar ile ba'zıları taraflarından i'raz u agrazı da'vet itmekden ise bu babda ve sa'ir J;ı.uşuşatımda yüzlerinden pek ziyade mutazarrır u muş ab oldu�lanmıfi 'Azi­zün Zü'nti�am olan Cenab-ı 'Adil-i Mutla�'a havalesiyle iktifa iderek bu

T a y y a r - z a d e A t a 299

me'muriyete müte'alli� olan vu�u' atdan derci münasib olmayan b.ikayatıfi terki evla göründi .

İşte me'muriyyet-i meıkureden ba'de'l-infişal evvel-emirde dört sene l}anemde bila-ma' aş eşna-yı aram-ı 'acizanemde a�riba ve mü te' alli�atıfi keşreti cihetiyle Es'ad Paşa şarrafı Avakim-zade Arslanoglı Ovannis Efen­di'den şehriyye on beş bifi guruş alara� ta'ayyüş itmiş ve iki b.ari�ifi te�ar­rübi cihetiyle l}asar-dide olara� şarraf-ı muma-ileyhe ma'a-güıeşte ÜÇ bifi kiseden ziyade �uhUr [239] iden deynime mu�abil Beyrut'a gider iken bag ve l}anemiz 'uhdesine ferag olunara� güıeşteli borcdan l}alaş olunmuş idi .

Cebel-i Lübnan Naşara I}:a'im-mal$:amlıgı Işiahatma Me'mu­riyyet-i ' Acizanem

Her ne ise şadede devam idelim, �apu ketl}udası Naşid Beg-zade ma­şarifat-ı ' askeriyye na�ırı mekteb seba�-daşımız Mul}tar Begefendi ile bir gice şadr-ı a'�am ve ma'den-i lutf u himem � kerem Muştafa Reşid Paşa b.a­zretlerinifi sab.il-l}anelerine gidilmiş idi. Ol şeb-i pür-tarabda me'müriyyet-i sabı�adaki isti�amet-i 'acizanemi istiknah buyurdu�larını tebşir ü beyan ile otuz bifi guruş ma'aş ve yüz bin guruş l}arc-ı rah ile Cebel-i Lübnan ışiana­tma me'mO.riyyet-i 'acizanemi ve bu işin l}ıtamıyla beraber vezaretle I:Ialeb vallligiyle çerag buyurulacagımı ' alenen ve mükerreren tebşir buyurdu�la­rına şeyl}u'lislam Çelebi-zade İsma 'll 'Aşım Efendi'nifi,

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

I}.abil-i feyz-i kerem-kar eyler iJ::ısanın tamam Mihr ider malı-ı neviii elbette no�şanın tamam

me'aliyle 'arz-ı teşekküre ibtidar eylemiş idim.

Müte'a�iben müşarün-ileyh l}aste ve bir hafta şofira irtib.al-i dar-ı cen­netle dem-beste oldu�larından l)aşıl olan b.üzn ü keder muJ::ıtemel-i reside-i derece-i l}avf u J::ıaıer ise de ,

300 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

(Fe ' ilihün Fe'iHitün Fe'iliitün Fe' ilün)

Iştıbar ehli kemalatını ta]JUd eyler Nüs]J.a-i nefsini tevfil>: ile teclid eyler Sırr-ı la-yüs 'eli fehm ile geçen vehminden An-be-an ljalıl>:'ı tevbid ile tabmid eyler

�ıt' a-i racilanesini yad ve şüret-i şabr u tabammül ü tevekküli pişe ile bay­ret-bane-i aşiyanemde tesliyet-i müfad-ı her-çi-bad-abad ile aram üzere iken şadr-ı cedid 'Ali Paşa yirmi beş bin guruş ma'aş ve altmış bin guruş ]].arc-ı rah ile me'müriyyet-i 'acizanemi tervice himmet idüp fa�at Aş�ar ' Ali Pa­şa ket]J.udalıgından Antalya �a' im-ma�amı olan İsma'il Şabri Beg'den aha­linin �uhür iden şikayetinin tab�i�inden şonra Beyrut'a gidilmesi yetmiş üç ramazan-ı şerifi eval].ırında irade VÜ i ' ta buyurılan ta' limat-ı seniyye ile ' azimet-i ' acizanem ifade huyurulmuş idi .

Tersane-i ' amireden tehiyye buyurılan Silistre vapurına eşria-yı ırü­kübda Şafveti Paşa biraderi Muştani Rıza Efendi'nin şurre-i hümayün [240] emanetine me'müriyyeti �uhür itmekle beraber Antalya'ya �adar gidilüp emr-i me'müriyyete mübaşeret ve on beş günde netice virilen tab��atın gösterdigi lüzüm üzerine �a' im-ma�amın ' azliyle na' ibi ljalid Efendi'nin vekaletine da' ir basbe'l-me'züniyye taraf-ı ' acizanemden virilen vekalet-na­meden şonra Levid �umpanyasından Teke limanına gelen Malta nam vapu­ra rakiben üç günde Beyrüt'a vuşül bulara� valisi ljurşid Paşa ile lede'l-mü­la�at emr-i me'müriyyete mübaşeret olunmuş idi .

Beyrüt'a vuşül-i ' acizanemde Şafveti Paşa mensübatından ve Şogu� Çeşmeli Bekir Efendi a�ribasından şadr-ı esba� silabclar ' Ali Paşa ]].azine katibi Muştani ' Arif Efendi'yi defter-dar-ı ey alet ve ol va�it bab-ı ' ali ter­cüme otası }Julefası mütebayyizanından olup mu'a]J.]J.aran vezir olan Şabri Paşa bazretlerini palan�a me'müriyetiyle rehin-i meşgüliyet ve bulefa-yı müma-ileyhimden olup bi'l-a}Jire vezaretle maliye ne�aretini ibraz itmiş olan Şadı� Paşa bazretlerini mütera��ıb-ı �uhür-ı me'müriyet ve mektübi-i şadr-ı 'ali ]J.ulenisından Vaşfi Efendi'yi ket}Judalı� }Jıdmetinde ma�har-ı ri ' ayet buldugımdan ışlabata mübaşeret olundu�da uşül-i ' ati�ada voyvo-

T a y y a r - z a d e A t a 301

da ve mütesellim ve Cebel-i Lübnan'a mul):ata'acı ve emir ta'bir olunan vü­cuhufi kaffesinifi dil-gir oldul):ları sade-dil Naşara l):a' im-mal):amı Mir Be­şir Abmed'ifi ' azliyle iş bitecek iken vali -i müşarün-ileyhifi mir-i mu­ma-ileyhi iltizam itmesi ve bu me'muriyeti mu'arrif ü mübeyyin olan ta'li­mat-ı seniyye ise vali paşa ile ittifal): u ittibad da' iresinde mabdud olması irade-i seniyyesi dü-dest-i teşebbüşat-ı ' acizanemi ta'l):id ü ta'vil): ve ittifa­l):ıfi l}.ilafındaki bareketifi fa' idesi olmayacagı icra'atımı te ']J.ir ü ta'til itmiş oldugından ]J.od-be-]J.od l):a' im-mal):amıfi ' azline l):ıyam itmek egerçi ba'zı teşebbüşat-ı müstal):ime ve her-çi-had-abad ile mümkin ise de vali paşa ile bUşıl olacal): mübayenetifi maşlabatı duçar-ı keşa-keş ideceginden çekile­cek zabmet mütala' asıyla mu' a]J.]J.aran rivayet olundugına göre ke'enne va­li paşanın bu babda almış oldıgı rivayet olunan ta'limat-ı ]J.afiyyeye naz;a­ran iltizam eyledigi biss olunan bir politil):aya mebni bi'z-zarure l):a' im-ma­l):amıfi ' azline gidilemeyüp gabavet ve ' adem-i ehliyeti cihetiyle ' azı ü teb­dili esbab-ı l):aviyyesinifi z;uhurına tel):arrüb eyledigim eşnada l):a'im-ma­l):amdan iştika [24 1 ] iden tal):ımıfi re'isi olan Mir Beşir ' Assaf'ıfi müdir-i umurı Es ' ad Naşşar nam söz ebesi bir Naşrani bir gün nezd-i ' acizaneme gelerek l):a' im-mal):amıfi bamal):at ve ' inad i ' tisafa cür'etinden babş ve bi­kayeye ibtidarı ba'de'l-istima' cevaben " z;ulm-didegan-ı hükumetden veya tarafımızdan ba-ma'ruzat bal):larını istid' a iderler ise işlerine bal):ılur ve l):a'im-mal):am bal):l):ında isnad olunan cinayetden üzerine bir ]J.uşuş-ı cevhe­ri tebeyyün ider ise ' azi ü tebdil olunur, yo]J.sa bir esasa bina l):ılınmayaral): bir şa]J.şıfi ef' al-i müte'addiyesinden sükut ve yalnız a]J.lal):-ı rediyyesinden babş ile böyle bu revmeden şifahen bikaye ve safsata ile devlet me'murı­nıfi ' azline yürinmek emr-i mevhumı iltizama cür'et dimek olara!): bu da]J.i ibl):al):-ı bal): l):aziyye-i marziyyesinifi külliyen ]J.ilafına il}.tiyar-ı bareket ola­cagı cihetle layı!): u reva olmaz ve buna tanz;imat-ı ]J.ayriyye ve ta 'limat-ı seniyye ve kaffe-i niz;amat-ı devlet-i ' aliyyeyi mü'essis olan şeri ' at-ı şerı­feniii mutazammın oldugı ' adalet-i ' aliyye mesag u müsa' ade göseremez" cevabıyla ilzam u iskat olundı , z;ann eyledigim balde irtesi gün a]J.şam Üze­ri sa'at on bir buçul):da muma-ileyh Es' ad Naşşar ile beraber beş yüzden mütecaviz müsellab Maruru sakin oldugumuz ]J.aneye gelerek bavlısında ictima' ve bülend-avaz ile l):a'im-mal):amıfi mez;alime cür'etinden şikayet ve ' azi ü tebdili istid'asında ışrara mübaderet itdiklerinden , içlerinden bir-

302 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

�aç söz afilarları nezd-i ' aciziye celb ile istifsar-ı çigunegi-i keyfiyyetden şoiira ba'zı neşayil:H mü'eşşireye cevab-ı muvafı� alıncaya �adar gice sa' at üç i geçmiş ve ol �adar ade m epeyce mesafelerden aç gelmiş oldul5.la­n istima' idildiginden der-hal Beyrı1t'daki furun ve magazalar açdınlaral5. ekmek ve peksimed ile bulunabilen ternane tedarükiyle bunlar ol gice mü­safir idilerek irtesi gün �aryelerine gitmişler ise de bunların böyle müsel­lel)an Beyrı1t'a gönderilmeleri �a'im-ma�amlı� arzı1smda olan ve re 'isü'l-müşteki bulunan Mir Beşir 'Assafıii şani 'a vü cür'eti eşeri oldugı ai'ilaşıldıgından bu cür'etden ma�şad ne idügine da'ir yazılan tal)rirat tev­di ' an ve Cebelce cereyan iden fesadat u fetretiii ba'iş ü esbabımii l]afiyyen tal)�i�atı me'muriyyeti ' ilaveten mu�addema I:Ialeb mal me'mı1riyetinde iken ' Arabi tekellümi ta'lim itmiş ve hükumet işlerinde iktisab-ı meleke vü maharet eylemiş olan ma'tu�-ı ' acizanemden Yusuf Aga, mı1nü1-ileyh Mir Beşir 'Assafıii bulundugı [242] �aryeye gönderilmiş idi . Getirdigi cevab­da ke'enne anları kendüsi göndermeyüp �a'im-ma�amdan na-boşnı1d olan ekşer mul5.ata'acılann l5.aryelerinden �ulm-dide olan ahali göndermiş ol­dugını ve kendüsi şadı�-ı devlet ise de �a'im-ma�amdan müştekilikle te­şehhür itdiginden ve �a' im-ma�am ise hükümetin ma�bUl u mu' teberi bu­lundıgı cihetle şayed bu ' aciz dal]i vali paşanın sev�iyle muvafa�at idüp �a' im-mal5.am tarafına meyl itdirilmiş isem kendüsi ba�aret göreceginden zu' mmca bu �ayd-ı il)tiraziye ri' ayeten �a'im-ma�amıfi 'azi ü tebdili 'umumufi emel ü arzilsı oldugmı işbat itmek içün tarafımıza geldiklerini beyan itmiş ve Yusuf Aga'nıfi bu ]Juşı1şdaki tal).�i�atı dal]i bu merkezde olup anca� gider gelür iken �onup göçdigi �uradan aldıgı ma'lı1miha ve meşhı1dı olan al)val ve mabsı1sata na�aran �a' im-ma�amın bal��mdaki şi­kayetifi menşe'i Matran Tobya nam mul)arrikle pek esafil ve abad-ı ahali­den ' adi bir l]ıdmet-kar ma�Ulesi iken Matran'ın nut� u l]ıtab-ı l]ata-karisi­ni ezhan-ı ahaliye te'sire vesatet-i l]ıdmet-i fesadiyyesinde �ullandıgı ve alet-i mülaba�a ve fesad ittil]az i tmek içün i ' tibar itdigi Yusuf Kerem nam şa�i-i l]a'in ü füru-maye vü bed-fercam oldıgı anlaşılmış ve hatta Vecihi Paşa'nın valiliginde ve sır katibi Muştanı Nuri Paşa bazretlerinin ışlal)at me'mı1riyetinde ve ba'zı vulatın sa' ire zamanlarmda dal]i Matran'ın imti­yaz-ı Cebeliyye tabşili içün çalışdıgım Beyrı1t'da bulunan mevşu�u'l-kelim zevat hikaye itmişlerdir.

T a y y a r - z a d e A t a 303

Her ne ise l,di'im-ma�amıfi müştekllerinifi ve Ba'lbek �azası civarm­daki Zable �aşabası ahalisinden ve MarOni ta' ifesinden bir şabış ile Per­sOn �ızı namında bir batunun da'valarında ba�lan tebeyyün itmek balin­de iken birisi meclisiii baricinde şulben tesviye ve mer�Omeye dabi ba'zı tazminat tevfiyesini �a'im-ma�am meclisde söz virerek bitürülmek yolını tutdıgı eşnada Şayda eyaletinin tefri�-i tebe' a bıdmeti dabi ha-emir-na­me-i sami bu ' acize ' ilave-i me'mOriyyet huyurulmuş olduğından bu me'mı1riyetlertn lfasına birer va�it ta'yini taşavvur itmekde iken hükümet· le İngiltere �onsolos-banesi beyninde otuz iki buşuşdan tolayı başıl olan mübayenetifi şOret-i suhilletle indifa ' ı bıdmetine me'muriyyet-i ' acizane­mi [243] amir İngiltere devleti tarafından me'mur olan Selanik �onsolosı Mösyö �alverd38 ile varid olan tabrirat-ı samiye baş�aca ve başluca bir te­vagguli tehiyye itmiş ve bu maşlabat dabi ziyade mühim oldugından mu­ma-ileyh Mösyö �alverd söz anlar bir zat olmagla beynimizde balişane cereyan iden müzakere ile virilen �aril.r üzerine mevadd-ı müşteka-biha bi­rer birer ted�i� ve şikaylhın müte' alli� oldugı ademler celb ile evvel-emir­de ba��-ı müdabale ba'de't-taşdi� ve'Hesllm ikimizin buzunnda ' ariz ü ' ami� istintaı� ve tab�i� olundu�da tarafımızdan Türkçe ve �onsolos-ı mO­ma-ileyh dlnibinden Fıransızca tutılan mazbatalar her al;}şam üzeri bıtam-ı maşlabatda tarafeynden mu�abele vü tatbi� ve :;;:arflara mevzO' an ve mem­huren mübadele ve J::ııf:;ı: olunma� şuretiyle başıl olan emniyyet üzerine me·­vadd-ı müşteka-biha kamilen na:;;:ar-ı ted��den geçirilmekde oldugı J::ıalde Beyrı1t'a üç sa' at mesafede ve Matran-ı mer�umun manastırının fev�inde­ki zirvede ka'in "Beyt-i Mera" ta'bir olunur Dürzü Marı1n1 mul;}teht bir �aı·yede iki mezheb ahalisinden tabrikat eşeri olara� iki çocu� beyninde �uhfir iden münaza' ada Maruni çocugı Dürzi'yi i 'dam itmesiyle tarafeyn­den mubarebeye mübaşeretle beş on adem i ' dam u ifna idilerek mu�atele devam itmekde oldugına da'ir �a' im-ma�am Mir Beşir Abmed kendüsine varid olan vara�ayı sakin oldugum bilnede defter-dar efendi ile muşaJ::ıabet itmekde iken bi'z-ıat getürüp ira' e ve "buna tedbir-i ' acil ile ' ilac olunmaz ise maşlabat ' alevlenüp Cebel'in her tarafına sirayet iderek muJ::ıarebenin imtidad idecegi isti'dadı mevcOddur" gibi �uvve-i vahimeyi muJ::ıarrik

304 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ba'zı sözler 'iH1vesiyle tevh1m itmiş ve valp 'a selll):a-i emzice-i ahali-i Ce­bel ve sa' il):a-i vul):u'at u cedel ve buşuşiyle Matran'ın desayis ü mükaye­desi su' -i te' ş!riyle bu mul):addime-i pür- ' ilel bal):!l):aten bir fetreti net1ce virecegi bir nice emşaliyle müberhen ü müdellel oldugından fetretiii agazından encamı lede'lmütala 'a defter-dar efendiyle olunan müzakere kabınca fesadın kesb-i sirayet ü cesamet itmeden indifft'ı içün egerçi vaU paşanın hernan bareketi lazım gelür ise de vall paşada bu sür' at-i l:ıareket ma�nun olmadıgından ketbuda efendiyi buldurmal): taşavvurında iken vall paşa ve Şabr1 Efendi ve ketbuda efendi bulundugumuz baneye vürud ide­rek lede'l-müşavere fezleke-i [244] istişarenin ' arz itdigi ta' llmat Cebel'e ' az1metifi ferdaya ta'lll):ini müş ' ir olmagla taraf-ı ' acizanemden vali paşa­ya bitaben "me'mur!n-i devletden birisinin bu dal):!l):a ya'n1 şimdi mal:ıall-i mul:ıarebe niresi ise oraya çıl):ması elzemdir, çünki el-l:ıftletü hazih1 mul:ıa­rebe devam itmekdedir, bu anda bali): yek-d1gerini i 'dam u iml:ıa idiyor, bunun bir şaniye te' biri şer' an ve l:ıükumeten ve müt�la'aten ve inşafen muzırdır, bu işe l):a' ideten zat-ı ' alinizin sür'at-i teşrlfiniz il):tiza ider, eger siz çıl):mayacal): iseniz ben şimdi giderim , zira bir tarafda adem ölmekde oldul):dan başl):a l):arye-i mezkure ecnebi müsftfirlerinin l):ampanyalarıdır, oralarda tebe' ası olan l):onsoloslar şimdi gelür veya tercümanlarını gönde­rürler ve tebe' aları içün te ' minat isterler , ol val):it birimizin Cebel'e çıl):ma­sı emr-i zan1r1 olur, anların ibtar u ill:ıal:ı ve ifadeleriyle mecburen çıl):ıl­mal):dan ise biz kendüligimizden ]):arar virüp de anlar gelmeden ve mü­dabalelerine meydan virilmeden ibraz-ı l:ıamiyyetle müteheyyi-i ' az1met bulunsal): ve bu buşuşda olsun i' tiraziarına l):arşu gelmiş olsa]): boş ve bayır­lu olur , e ger sizin teşrifiniz ferdaya ]):al ur ise bendeniz hernan çıl):arım, zi­ra şimdi tercümanlar gelmege başlarlar �ann iderim" sözini taı:ıam ider it­mez Beyrut'da ka'in Fıransız ceneral l):onsolosmıfi vürudı baber virilmek­le paşanın levni mütegayyir olara]): l):onsolos meclise bi'l-vürud söze agaz ile ".{Jurşid Paşa, Mösyö Döşen39 ve fülan ve fülan Beyt-i Mera'da ve ci­varında fülan fülan l):aryelerdedir, Cebel'de gavga başlamış , bunların sali­men buraya celbi l:ıükumete 'a ' iddir ve bir de tebe'amızın Cebel'de barir fabril):aları ve derlinında birçol): ipekleri vardır , bunlardan zayi ' at olmama-

T a y y a r - z a d e A t a 305

sına hükumet himmet itmelidir, ibtar iderim" sözini tekmll ider itmez va­ll-i müşarün-ileyh bi'l-mecburiyye tedbirimizi tal)sinen ve tesllmen ve 15-onsolosa bitaben " işte müfettiş beg şiı:r).di Cebel'e çıl5.acagını ifade itdi , in­şa'allah her işi yolına 15-or" cevabını virmiş ve hele bizim ifadenin işabeti ol val5.it güç bal ile taşd115. olunabilmişdir.

Cebel'de Dürı1z ve Naşara Beyninde Vul,cu' Bulan Mul,ıarebe­nifi İndifa' ına Sür ' at-ı Mübaderetle Cebel'e Keyfiyyet-i Şu'ud-ı ' Acizanem

Cebel'e ' azimete l)azırlandıgım an abşam ezanı val5.ti olmagla Beyrut 15-umandanı I}.oca Yusuf Paşa bafidi mir-liva sade-dil 'Aziz Paşa'dan iki ve­ya bir bölük 'asakir-i ni�amiyye-i şahane taleb olunmuş ise de şayed ta�a­fımızdan ' asker taleb [245] olunur ise bir nefer bile virilmemesini ordu mü­şiri Al)med Paşa emr itmiş ve bunun üzerine viremeyecegini cevab virmiş oldugından andan me'yusen Nafi� Paşa da' iresi agalarından olup Beyrut'da ser-gerde bulunan İbrahim Aga celb ile yüz nefer başıbozul5. süvarisinin se­ri ' an tedarük ve teslib u tehiyyesi tenbih olunaral5. da' ire-i ' acizide bulunan yedi sekiz nefer baderne ve on �adra başıbozul5. ve tercüman Şalib-zade Ab­med Efendi ile abşam ezanı va�ti hemalı çay agzından Cebel'in tepesinde olan mul)arebe mal)allilne yetişilmek içün ester-süvar olaral5. seyr-i seri' ile l).areket ve sa'at üçde iken gicenin bir bal-i �ulmetinde yetmiş altı muhar­reminin sekizinci güni mev�i' -i mul)arebe olan Beyt-i Mera 15-aryesine mu­vaşalat olundugı eşnada 15-arye so�al5.larında ba ':lı meyyit-i ma�tUle teşadüf-· le mul)arebe imtidad iderek la-yen�ati ' silab atılma�da oldugından nev '-i beşere 'a.rızası emr-i tabi'i olan dehşeti ser-nüvişte teslim ve �azaya rıza ile tefsir iderek kesb-i tesliyet ve ibtiyar-ı cür'etle ilerüye sevl5.-i semend ile eş­na-yı sür' atde İbrahim Aga'ya sifiiriş olunup sür 'at-i tedarükine mm/affa� olabildigi yirmi otuz �adar Kürd süvarisi birer ikişer başımıza toplandı�la­rından bunlarla beraber silab atılan tarafa ılgar olundu�da çünki müdri­bin-i hükumetden böyle seyr-i seri ' ile ' ale'l-fevr muşlib u me'mı1r vürudı­nı me'mUl itmediklerinden kar-zarın terki iki tarafa tenbih ve kelimat-ı

306 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

mü' eşşire ile tehdid olundul$:da gavğa b aşılmış ve iki tarafın söz alllarlan irtesi gün celb ile tabl$:il$:ata teşebbüşle ibl$:al$:-ı bal$:1$:a mübaderet olunacağı cihetle herkesin ' ırz u edebiyle aram itmesi ve ahall-i l$:aryenifi civar-ı zı­ya'a ve Deyrü'l-J$:-al 'a Manastın'na müsafir virilmesi me'murlarına tenbih olunmuş idi .

Muma-ileyh ser-gerde İbrahim Ağa ve bölükb,aşı Kürd 'Abdu'l-Fettab Ağa gibi süvarıleriii mümkin mertebe mücerreb ve söz afilarlarından birl$:a­çı l$:arye-i mezkurede ve Deyrü'l-J$:-al 'a Manastırı'nda olan ecnebilerifi eelbi­ne ve birazları Fıransa tebe'asmıfi ipek fabril$:alarımfi ve l$:ızıl manastırları­nıfi mubafa�alarına me'mur idilerek şofiradan gelenlerden elli altmış neferi l$:arye-i mezkure ile civarındaki köyleriii etrafında l$:aravul gezdirilerek ve bi'z-zat şahaba !$:adar tebe'amızla l$:aryenifi her tarafı [246] ve Deyrü'l-J$:-al 'a canibi gezilerek der-bal celb ü tevl$:lf olunmuş olan ecnebiler bölükbaşı mu­ma-ileyh 'Abdu'l-Fettab Ağa mubafa�a ve refal$:atiyle 'ale's-seber kamilen ictima' itmiş olan süvari güzidelerinden yirmi neferine tesllmen Beyrut'a indirilmiş ve ol val$:te !$:adar olan vul$:u'at da]Ji bab-ı 'aliye ' arz olunaral$: va-· li paşaya da]Ji ma' lumat virilmiş idi.

Yevm-i mezkurda Dürzi ' ul$:alasıyla Maruni Matran ve papasları ibz­ar ile cenazeler l$:aldırtdırılaral$: bu eşnada basbe'l-icab Dürzilerden birisi bir Maruni i 'dam itdiginden terbiye ile i ' lan-ı 'adalet ve fetretili sebeb-i �uhurı tedl$:il$:atına ve tarafeynden irtikab olunan ğaşb u ğaratın i' ade vü ib­l$:al$:ı içün nezd-i ' acizide bir l$:omisyonufi ictima'ına teşebbüşle Dürzi ta'ifesi tarafından 'ul$:aHlsından I:Iasan Şal$:ar ve 'Abdullah Hevde, Maruni milleti canibinden Matran Tobya ve Mir I:Iasen ve Mir Yusuf ve daha bir iki Dürzi ve Marı1ni celb ile tabl$:il$:at ve tedl$:]1$:ata girişilmesi ]J.uşuşına Matran'ın memnun olmadığına tecahülle maşlabata fayşal virilmiş ve her karda mu'in-i mütevekkilin ve meded-res-i ' acizin olan Cenab-ı Rab­bu'l - ' Alemin'in Iutf u merbamet-i celile-i İlahiyyesi bu ]J.uşuşda da]J.i yar u yilverim olara!$: her tarafın memnun olacağı şuretde bir tan�im ü tesviyye­ye bi'l-muvaffal$:iyye iş bitdikden ve ğavga şavaral$: asayiş istibşal olun­dul$:dan şofira ordu müşiri müşarün-ileyh Abmed Paşa'nın mir-liva İki J$:-afalı Muştafa Paşa l$:umandasıyla Beyrut'a gönderdigi nışf tabur !$:adar pi­yade ' asakir-i. ni�amiyye-i şaMneyi istişbaben vali paşa bazretleri {Jan-ı

T a y y a r - z a d e A t a 307

Müdiric'e40 teşrif idebilmiş ve bizi de oraya taleb eylemiş oldugına da' ir gelen kagıdına daha Beyt-i Mera'daki işleriii ar}s:ası alınmadıgı cevabı ya­zılmış ise de tekrar oraya ' azi me timizi ışrar eylediginden na-çar U arnana }s:aryesi üzerinden gidilmiş ve bir hafta araca berüde dahi görilebilür me­şalil) görilerek vali-i müşarün-ileyh dahi lüzumını taşdils: eyledigi cihetle birlikde Beyt-i Mera'ya ' avdet olundu}s:dan şofira Beyrut'a ' avdet ve Ce­bel'de lazımu't-tesviye bir şey }s:almadıgından müşarün-ileyh dahi mü­te' a}s:iben mu' avedetle ba}s:iyye-i meşalil) Beyrut'da rü'yet olunmuş ve bu buşuşun bab-ı ' ali nezd-i [247] samisinde }s:arin-i }s:abfil oldugına da'ir şe­ı·ef-varid olan emir-name-i sami şuretleri dördünci ve beşinci numaralar ile zeyl-i kitaba dere olunmuşdur.

Balada zikr olundugı üzere Beyrı1t l)ükumetiyle İngiltere Is:onso­los-banesi beyninde l)a.şıl olan mübayenetifi l)all ü tesviyesine bıtam viril­mesi içün ' avdetde yine Selanik }s:onsolosı muma-ileyh Mösyö I):alverd ile lede'l-ictima' mevadd-ı müşteka-bihadan gayr-ez-tesviye ba}s:iyyesinin i fa-yı mu}s:tezasına mübaşeret olunmuş idi.

Mu}s:addema tarafeynden tutılan mazbatalarıfi ikmaliyle bu tal)}s:i}s:atıfi virdigi neticeden afilaşıldıgına göre şikayet olunan şeylerin ekşerisi terabi ve te'ebburatdan ve kimisi ba'zı bed-bahanıfi tarafeyni ifadat-ı ifkiyye ile bi-gayr-ı l)als:ls:ın igzab itmeleri seyyi' atıyla }s:onsolos-banenifi bir fikr-i galat-engiz altında }s:almasından neş'et itdigi afilaşıldıgından mezkur ma­zbatalar me' alleri birleşdirilerek tan:?im olunan mufaşşal mazbata tarafeyn­den temhir ü imza olunarals: te'ati olunan nüsbalarından birisinin bab-ı ' ali­ye ta}s:dimiyle bu buşuş dahi dil-balı-ı '�ili-i devlet-i ' aliyye vechile fay­şal-pezir olmuş ve l)ükumetle }s:onsolos miyanesini te'life ve müla}s:ata ta­vassutla lehü'l-l)amd mul)afa:?a-i l)u}s:uls:-ı l)ükumet-i seniyyeye muvaffa}s:i­yet üzere maşlal)atın kamilen bıtam-peıir oldıgı bab-ı ' aliye 'arz olunmuş oldugından bu bıdmet-i ' acizanemin dahi tebşir-i }s:abuline da'ir ol va}s:it ma­ls:am-ı Mriciyyede bulunan Fu'ad Paşa'dan vürud iden tal)sin-name ',aynıy­la zeyl-i kitaba altıncı numara ile dere olunmuşdur.

308 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Cezayir-i B aJ::ır-i Sefid Eyaleti Mutaşarrıflıgına Me 'murty yet-i 'Acizanem

Bu işin J;ı.ıtamında yirmi otuz gün !5:adar daha Beyrı1t'da eşna-yı aram-ı ' acizanemde !\ıbrıs h Mel)med Emin Paşa merl)umun ikinci ş adaretinde Trablus-ı Garb ve Bagdad ve Şam ve I:Ialeb ve Kürdistan ve Erzurum ve Trabzon ve :f\onya ve Tuna ve Yanya ve Selanik ve Girid ve İzmir gibi ba'zı meval5:i' -i mühimme vü nazükaneden ma-'ada olan eyalet valiliklerinin mu­taşarrıflıga ta}) vi li ş ırasında on yedi bin beş yüz guruş ma' aş ile Cezayir-i Bal)r-i S efi d eyaleti mutaşarrıfıgımn 'uhde-i [248] ' acizaneme tevcihine müsa'ade-i seniyye şayan buyuruldugına da'ir yetmiş altı cemaziye'l-evve­llsinin yirmi dördünci güni şeref-vürud iden emir-name-i samiye imtişalen Beyrutça olan ufal5: tefek işler l)asbe'l-emr vall Paşa'ya terk ile sene-i me­zküre receb-i şerlfi gurresinde eyalet-i mezkurenifi ol vcıl5:it merkezi olan Rodos ceziresine muvaşalat müyesser olmuş idi . Emir-name-i mezkur ştire­ti zeyl-i kitabda yedinci numero ile müral5:!5:amdır.

Eyalet-i mezkure valllikle idare olunur cesim mal)allerden ma'dud olup t}:uşüşiyle !\ıbrıs ve Sal5:ız ve Midillü ve Limni ve İstanköy ve Bozca­ata ve sa'ir yirmi �5:ıt 'a mühim no15:talardan müctemi' ve Depelenli-zade İs­ma'll Ral)mi Paşa merl)ümun vallliginde ta'dad u tal;ı.min !5:ılındıgı rivayet olundugına öre sekiz yüz elli bin nüfUs ı cami' bir ey1Uet-i vesi ' a oldugından valllik vechile l)üsn-i idaresini amir müşarün-ileyh Mel)med Rüşdi Paşa l)a­zretlerinin evvelki şadaretlerinde vaşıl olan emir-name-i sami sekiz numara ile zeylde mul)arrerdir.

Altmış bir taribinden berü otuz sene müddetdeki feramin-i 'aliyye ile re' sen vu!5:ü' bulan on bir me'muriyetde şeref-varid olan elli �5:ıt'adan ziya­de tal)sin-name nezd-i 'acizanemde mevcud oldugını eltilf-ı İlahiyyeye te­şekküren bu mal)alle derce cür'et eyledim.

Rodos'a vuşUlde ol zaman icabınca görilen lüzum üzerine ahallyi ke­falet-i müteselsileye rabt ile istil)şal-i emniyyet ü asayişe muvaffal5:iyetle otuz tol5:uz malı Rodos'da eşna-yı aram-ı 'acizanemde beş def'ada yüz alt­mış beş gün eyaletin her tarafını devr iderek küçük büyük yirmi dört mev­l5:i ' in emzice-i alıall ve 'adatını ögrenmiş ve Ilmanların tathlrine ve Midil-

T a y y a r - z a d e A t a 309

lü'de şose tari�ine bed' olunduğına ve Rodos'daki ' Arab I}.ullesi'nifi ta'mi­riyle b.apis-\)ane ve baste-bane ve bağçe ve İmroz Atası'na kök boya zer'ine ve nefs-i Rodos ceziresinifi Murad Re'is Türbesi piş-gahında gemici ışııla­bınca sefa'inifi [249] ban�41 ta 'bir olunur taşa çatup telef olduğı cihetle bu mal)alle bir kebir mermer sütun ve üzerine �ırmızı boyalu mil üzerinde mü­tel).arrik, sacdan ma'mUl bir bayra� vaz'ına muvaffa� olunara� daha ol va­�itler vilayet uşUl ve niz,amatı meydanda yoğ iken menafi' şandı�ları güşad ve ibtira' ı taşavvur olunmuş ve Midillü'nüfi Şarlıca'da Vira Körfezi'nde ve İstanköy zirvesinde ve Limni'deki �aplucalarıfi ta 'mir ve İstanköy'deki �ap­lucalara camekanlar il).daşına mübaşeret idilecegini ' arz u inha iderek ce­vablarına muntapr iken mul).akemelerinifi l).uzur-ı Bazret-i Bakim-i Mut­la�'a l).avalesine ibtidar eyledigim ba'zılarıyla mu' abbaran anlara redlf olan iki nefer nemmarn-ı vacibü'l-inti�am ordu me'muriyetinden tolayı ' ale'l-'amya ' azv-i �uşur itdiklerinden mu�addema ta�dim olunun istid'alar ışğa olunmadığı ve arası on sene mürur iderek mul).asebe ve ordu me'mur­larınıfi ekşerisi irtil).al itdikleri l).alde rü'yet-i mul).asebe ve mul).akeme içün infişill-i ' acizanemle Mektubi-zade 'Oşman Paşa naşb olunmuş idi.

(Mefa' ilün Fe' ilatün Mefa' ilün Fe' ilün)

Ma�al-i tul u dırazı yılan l).ikayesidir Bu zehr ise l).azaf-ı kec-naz,arıfi vayesidir

me'al-i bayal-ender-bayaliyle der-sa'adete ba'de'l-vürlid mul).asebe mul).a­kemesine mübaşeret olunmuşdur.

Cezayir-i BalJr-i Sefidden Li-Ecli'l-MuJ::ıasebe İnfişal İtdirildi­gime Da'ir Ba' zı Fı�ralar

Anca� ordu-yı hümayun müsteşarlıgına l).ln-i me'muriyyet-i ' aciza­nemde maliye naz,ırı bulunan Mubtar Beg'ifi yalısına giderek ordu-yı hüma-

3 10 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

yüna müsteşarlı� ta'biriyle me'mür olmuş oldugımdan umür-ı maliyesini idareye bazineden müntabab me'mür ta'yinini reca etmiş ve "keyfiyyet ta­mam istedigifi gibidir, mub.asebeye da'ir size bir şey ta' allu� itmez, çünki mümeyyiz ve başkatib ve sa'ir ketebesi vardır, b.isab anlardan mes'üldür" ce­vabını almış isem de orduya mümeyyizlikle me'mür idüp şofira mub.asebe­cilik 'unvanını virdikleri Trablus-ı Garb mal müdirligini ' adem-i idaresi ci­hetiyle valisi sır katibi Muştafa Nuri Paşa bazretlerinin ma'rifet-i ' acizanem­le şikayet ve tebdll itdirdigi mühtedi Reşid Efendi ve başkatib Midillüli Sa­bı�alu Muştafa Efendi namında bir şabş-ı rubah-ı mechülü'l-ab.val olup bun­ların umur-ı b.isabiyyede maharetleri olmadıgmdan baş�a bunlardan ba'zıla­rınıfi [250] perde-birün olara� istedikleri rütbelerifi istib.şaline ' adem-i dela­letin emr-i zarfiri bulunması ve ijuşuşiyle ordudan ' avdetde bunların cümle­si ber-b.ayat iken mub.asebenifi rü 'yeti içün beş def' a ta�dim itdigim te�ari­rifi birisine cevab alamadıgım halde on iki sene mürür ve bunların ekşerisi abirete 'ubur itdikden şofira muhasebeye ' azın ü �ıyam olunması ba' iş-i mahzuni-i �alb-i viranem oldugı l)alde tahdk-i mirvaha-i mu]J.asede ve münafa�atla teş'il-i agraz ve � J l.:....., 'i � �J � � J-:ı.rbAJ 1 �L:.. me'al-i mücerrebini isti 'az idenleriii birer dürlü devalıiye duçar oldu�ları gö­rilerek be-ha��-ı :ijuda meftur oldugum hilye-i tevekkülle ma'a't-te'essüf yi­ne dürüd-ı selamet ü refahları tevfiyesinden baş�a söz ve temenni batıra bi­le bu tur itmemişdir.

I:Ial-i 'acizaneınce epeyce va�itler devam iden i�balifi ,

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

Muttaşıl üç gice bedr olmaz felekde �urş-ı malı Sofrasında �or mı gerdün kimseniii nanın tamam

mişaliyle şive-i rüzgar ve ' adat-ı delır-i na-paydar olara� bu vesile-i gayr-i eşile ile ma'il-i su�ut u ıztırab olması i�tiza-yı üslüb-ı ' alem olma� tesliye­tiyle �a'il-i �a' ide VÜ han'iül olup es' ile-i varideye ecvibe-i lazıme i ' ta olun­ma�da ve taraf-ı ' aciziden istis ' al-i muhasebeyi dafi' olur cevab-ı me'al ü ma'nasında mu�addema meclis-i muva��at-i ordu-yı hümayundan yazılup ta�dim olunan mazbatanıfi lede't-tab.arri bulunamaması maşlahatıfi henüz

T a y y a r - z a d e A t a 3 1 1

gavnna vaşıl olamayan zevatıfi aralarını düçar-ı keşa-keş ü te'emmül ü te'ennt eyledigi günlerde mazbata-i mezküre şadr-ı sabı].< I:Iüseyin 'Avni Paşa bazretlerinin ser-' asker ].<a' im-ma].<amlı].<larmda dar-ı şura-yı 'askeri başkatibi 'Ömer Efendi'nin bu].<ü].<-ı ].<adtme ri' ayeten battaHarı layı].<ıyla ta­barrtye himmetiyle meydana çı].<arılmış ve re 'ts-i meclis-i vala bazretlerinin naz.ar-ı ted].<t].<ine ' arz olundu].<da cereyan-ı maşlabatıfi 'araJ.<lb ü gavamızı­na lede'l-vu].<ı1f yek-siya].<-ı efkar olan a'za-yı ba].<].<aniyet-ara bazeriltına se­ciyye-i bal ve i].<tiza-yı mebiisin-i bışal ile buşül-i ittibad-ı efkar üzerine tan­�tm huyurulmuş olan bera'et-i zirnınet-i 'acizanemmazbatasını taşdi].<en şe­ref-vürud iden tezkire-i samiye-i vekalet-penahtden çend mah şofira mema­lik-i mabrüsenifi ni�am-ı diger üzere idaresine şeref-şudür iden irade-i se­niyye-i bazreH padişahtyi [25 1 ] müte'a].<ib Tuna vilayet-i celtlesinifi ol va­].<it Ntş valisi bulunan şadr-ı esba].< Midbat Paşa bazretlerine ibiilesinden şofira Edirne vilayeti maliye na�ırı sabı].< ljurşid Paşa bazretlerine tevdh ve on yedi bifi beş yüz guruş ma'aş ile Filibe sancagı ].<a' im-ma].<amlıgı 'uhde-i ' acizane me ibiile ve tefvh huyurulmuş idi.

Filibe Mutaşarnflıgına Me'müriyyet ve İnfişale Da'ir l;Iikayat

Seksen iki şevvalinde Edirne'ye 'azimetle vilayet uşüline da' ir olan buşüşatı vali-i müşarün-ileyh bazretleriyle on gürt ].<adar ba'de'l-müzakere zi'l-J.<a 'dede muvaşalatla emr-i me 'müriyyete mübaşeret ve lehü'l-bamd otuz ÜÇ mah müddetde da' ire-i i].<tidar-ı 'acizanemden birlin ]Jıdemata eşna-yı muvaffal,<iyetde sa' ir sancal,<. ].<a'im-ma].<amlarıyla beraber mutaşarnflı].< 'un­vanı virilmiş idi .

Liva-i mezkürufi sekiz l,<.aza-i vest' adan ' ibaret olan cesameti ve aha­ltsinden her milletiii isti].<amet ü fetanet ve emr-i me'müriyyeti büSf!··i lfa­ya sa 'y u kuş iş ü hi mmetleri münker olmadıgı cihetle teşebbüş olunan i 'marat şırasında liva-i mezküra mülba].< Peştere ormanlarından ].<at' olunan la-yu'ad keresteden 'öşr-i a]Jzı ibdaş ve bundan senevi bir].<aç yük guruşdan ziyade varidat tedarükine ve fev].<a't-taşavvur gayet metin bir güzel şoşe tesviyesine mübaşerete Pazarcı].< ve Vetren ve I}.apuca].< derbendine ve be-

3 1 2 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

rü tarafdan Pazarlı cihetlerine �adar olan mal)alleri hernan ikmal olunara� l)ükfımet �onagına vilayet uşfılince tertib olunan mecalis ve me' mfırini is­ti ' ab ider deva'ir tertib ü inşa ve bir güzel ışlab-b.ane ve l)apis-tı.ane ve sü­varı ve piyade zabtiye �oguşları ve ab.fır bina ve matbab-ı ta'mir ve l)ükfı­met �onagı l)avlısının şose olara� tesviyesi ve bir güzel bagçe tan�imi ve ahali egerçi nehr-i Meriç şuyını isti'mal itmekde iseler de tab'an müstek­reh oldugından Filibe'ye üç sa' at �adar olan De girmen Dere'den künklerle ma'-i leziz celbi içün b§.şıl olan ittil)ada bina'en yalnız bir mal)alle ahalisi­nin giyalıını şatup bi-gayr-i l)a��ın na-meşru' olara� eşmanını maballe mü­tegallibelerinin eki ü bel ' itdikleri ve'l-b§.şıl maballe �o�orozlarına bi-gayr-i ba��ın me'kel oldugı istib.bar olunan za'id ü bi-lüzfım mer'anıfi nışfı ahaliden isteklülere şatılup [252] başıl olan a�çenin şuyun memleke­te icra-yı teshilatı içün teşkil olunan �omisyon ma'rifetiyle tedarük-i leva­zımına mübaşeret olunup hernan bir sa' atlik yere �adar çelb ü icra itdirile­rek b.alefin 'adem-i himmet ve �ayıdsızlıgıyla ol bayr-ı cezilin bıra�­dıgımız yerde �aldıgı ve Uzunca Abact Başköy'de �urulan ve memalik-i mabrfısede birinci ' add olunan pek cem'iyyetlü panayır mahalline her ta·­rafdan gelen külliyetlü tüccar içecek şu bulamadı�larından ve mu�addem�l maball-i mezkfırda cami' ve b.an ve barnınarn ve mekteb inşa iden ve Ye­men Fatibi dimekle müte' arif olan enderfından müfiz .{jadım �oca Sinan Paşa'nın üç sa'atlik mabalden getirmiş oldugı ma' -i leziz iki yüz sene ev­vel ga' ib olara� b.al�ın gayet acı ve fena �uyu şuları içmege mutac oldu�­ları görüldiginden etrafdan üstadlar celbiyle lede't-tabarri iki sa'atlik ma­halde bulunan ve hernan ÜÇ lfıleden ziyade olan ma' -i leziz bu ' aciz-i na·· mı�u'l-burı1fun ve panayıra gelen mu' teberan-ı tüccarın ve Edirneli mülte­zim Ijüsni Efendi ve mültezim Bacı Efendi ve mültezim Bacı Muştanı Efendi ve biraderi Bacı İsma'il Aga'nın i 'ane-i na�diyyeleriyle yollar açdı­rılara� künklerle celb olunmuş ve Sultan Mabmfıd ijan efendimiz l)azretle­rinin rı1b-ı şerifi içün panayır vasatma yapdırılan dört cenablı kebir bir çeş­meden ma-'ada sa'ir selatin-i ' i�am-ı 'Oşmaniyye bazeratı ervab-ı sa'ide­leri içün mu' teberan-ı ahali-i İslamiyye lede't-teşvi� altı ' aded çeşmenin daha inşasına muvaffa� olunmuşdur.

�arşu tarafda bükılınet-i seniyye ' aleyhine teşekkül iden �omite-i f3.­sideden berü tarafa geçmiş olan eş�ıyadan Tırnovi'ye ugrayanlar beliyye-i

T a y y a r - z a d e A t a 3 13

su'-i tedbir ile birta�ım isa'et vu�u'ına meydan virildikden baş�a Tomo­vi'de bir iş görilemeksizin ba'z-ı telefat-ı efrad-ı zabtiyyeye sebebiyyet vi­rilerek �açırılmış olan otuz altı nefer şa�iden ' ibaret bir fır�asınıfi �ızan­lı� cibaline vürud idecegi Tuna vilayet-i celilesi valisi Şabri Paşa I:ıazret­leri taraflarından ba-telğıraf i]J.bar olunduğından �ızanlı� müll:ıa�atından olan Şıb�a Bal�anı'na bi'z-zat gidilerek Gabrova'ya civar olan Keçi Dere­si'nde teşadüfle biraz �ızanlı� dilaverleri ve zabtiye efradı cesurlan ve �ızanlı� �a'im-ma�amı Tahir Ağa ve zabtiye zabitanından �ızanlı�lı �urdcı 'Oş man Ağa �umandalarıyla etrafı çevirilerek evvel-emirde [253] l:ıareketlerinden tendim ü tenkil emeliyle zabtiye-i muma-ileyh pür-dil ü şeci ' ve lisan-aşina olan �urdcı 'Oşman Ağa vasıtasıyla üç def' a icra-yı neşayıl:ıa ibtidar olunmuş ise de ışğa itmediklerinden ma- 'ada zabtiye ça­vuşanından birisini hedef itdikleri tabanca �urşunından şol elinifi küçük parmağı sa�ıt olmasını müte'a�ib ' asakir-i mevcude tarafından olunan mu�abelede cümleten mün' adim oldu�ları cihetle ğa'ile-i fesad ber-taraf i dilmişdir.

Gül yağı , �ızanlı� ve Zağra-i ' Ati� ve Çırpan �azalarıyla Rumili'nce Şam-ı Sanı teşbih ve I:ıa��-ı ta'rlfine na'il olup I:ıa�i�aten emşali nadir gö­rilen ve ekşer şehr ü �aşabatdan vasi ' bulunan �arlova �arye-i cesime-i can-fezasına mabşuş gibi �ann olunara� bu mabşuli yetişdirrnek sa'ir ma­hallerde görenek olmadığından baş�a yerlere zaman-ı ' acizaneme degin gül ğarsına himmet olunmamış olması bu temettu'dan sa'ir �azalarıfi mabrum olmasını müstelzim bulunmuş olduğından �ızanlı� ve �arlova'dan pek kül­liyetlü gül dikeni ya'ni fidanı celb ve arazi-i mev�i' iyyesinifi bulunduğı ci­hetlerce bu mabşUl-i nefisi neşv ü inbata isti'dadı olan �uraya ğars itdiril­miş olduğından şimdilerde. o �aryeler revğan-ı verd ticaretinden ve canib-i miri a'şarı menafi' inden ve Çırpan ve Zagra'dan ma- 'ada olan �aşabatda zer'ine alışımamış olan seyrek tobmı ekşer maballere zer' itdiriler�k bu mabşUlden dabi ahali ve 'öşrinden bazine-i celile na'il-i feva'id-i bisyar ol­ma�da bulunmuşdur.

Bu muvaffa�iyetlerle Abi Çelebi ve Sultan Yeri'nden ma-'ada liva-i mezkurufi her tarafı yedi def' a devr olunara� ve basbe'l-i�tiza ' İzzet Paşa-za­de Şofya mutaşarrıfı 'Aziz Paşa I:ıazretleriyle li-ecli'l-müla�at bir def'a Şa-

3 14 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

mal):ov'a civar olan İhtiman42 1):aşabasma ]):adar gidilüp I}.apucal): derbendine ittişalen mümtedd olan şose taril):i görilüp daha ba' zı mevadd-ı mühimme müzakeresine mübaderetle ball):dan l):azamlan teveccühüfi istirl):aba ugrama­sı ve ol val):tifi mul):bilin ü müteneffizine iktisilb-ı ibtişaş u nisbet ve istibşal-i il):bale muvaffal):iyet arzUlan bu ' acizifi müte'allil):at-ı aşbab-ı zi-vücuda fe­dası vefasızligını intilc itmesiyle mutaşarrıfhgıfi 'uhde-i [254] şarf u tabvi­liyle Tımovı mutaşarrıfı 'uhdesine il).alesi inha vü istid' a olundıgmı işiderek civar bir mabal mutaşarnflıgına olsun me'muriyyet-i ' acizanemle Filibe'den ' afv-ı ' acizaneme müsa'ade-i seniyye erzani buyurolması isti'tafını şamil tal):dim olunan istid' a-name-i telgırafı bu ' acizifi nezd·-i bab-ı ' alide büsn-i bürmet ve �ann u şababet ü iltizamıfi tabmin ü bisabmda ' aciz oldugum bir taşavvur üzerine modası geçmiş bulunması ya'nl' bal):l):-ı ' acizanemdeki büsn-i taşavvur ve efkar-ı ' alinifi degişmesi ve Bazret-i Hi:'ıris-i I:Ial):il):i'den başl):a şababet ider zevat l):almamasıyla basbe'�--�ahir pek bi-kes bulunulma­sı isti' taf-name-i ' acizanem is' afından şarf-ı na�arla bila- ' ivaz u mükafat merkez-i vilayetden olunan inhanıfi tezvic ve l):abülini müstelzim olmasıyla seksen beş senesi recebinde infişal ve mir-mirandan 'Aralıkir'li Süleyman Paşa-zade Tırnovi l):a' im-mal):amı 'Ali Beg ittişal itmiş idi .

Ijalefifi vürudında �)azırlanmış bulunan devr mubasebesini ifi:l. ile sek­sen beş senesi şa 'bamnda Filibe 'den veda' ile Filibe 'ye üç sa' at mesafede olan Papazh l):aryesinde l):ıymet-şinasan-ı ahall-i mu' tebere taraflarından vi­rilen ziyafet ve olunan bürmetle bir gice birlikde mubabbet olunaral): irtesi gün Edirne üzerinden der-sa'adete muvaşalat olunmuş idi.

I):oca İli Ya'n1 İzm'id Sancagı ve Ba'dehü I):aresi Sancagı Mu­taşarnflıgına Me'müriyyet ve İnfişal ve Te�a'üdlüge Na'il 01-dugumufi Beyanı

Bir müddetden berü meşhüd olan su-i dela'il-i tali ' bu def'a dabi uful):-ı zevale ma'il ü şayi' ve bilaf-ı me'mfil birtal):ım evza'-ı ' asirü'l-izabat

42 . uL...::uıı ı

T a y y a r - z a d e A t a 3 15

bunca emeklere mulj:abele ile teralj:lj:ub olunan mükafat-ı me'môle mulj:ade­matına Q.a' il ü zayi' olaralj: tamam elli senelik emek ve feda-kara.ne ve müs­talj:imane bunca bıdemat-ı sabılj:a ve lal::ıil):a henüz da' ire-i tecrübeden güze­ran idemeyenler ile lj:adr-i müşterek görilerek nesyen-mensiyyen l::ıükminde tutuldıgı zaman içinde elde avuçda olanlar şatılup bu kerre dabi on üç malı kemal-i zarı1retle bila-ma'aş aram-ı ' acizanem arasındaki isti' taf-ı zaruriy­yenifi ma'a-agraz müşahede-i te'şiratıyla taşdi 'atı li-ecli'l-müdafa'a on beş bifi guruş ma'aş ile �ocaili sancagı ya'ni İzmid mutaşamfhgına me'mı1r olaral): seksen altı şa'banında izmid'e vuşul ile iki malı l):adar aram-ı 'aciza­nem [255] tastelikle güıeran eylediginden bi'l-isti 'fa ol valj:itki maliye na­:pnnıfi ifa-yı şadalj:at u himmetiyle ma'aşdan bifi guruş tenziliyle on dört bifi guruşla �aresi sancagı mutaşarnflıgına ta'yin ve z;i'l-lj:a'dede merkezi olan Balıkesri'ye vuşı11 ile burada dabi zamanımıza teşadüf iden B urlisa vallleri­nifi ' izzet-i iltifatlanna aJ::ıra vü eJ::ıalj:lj: ve tal::ışil-i nzalanna J::ıasbe't-tecrübe muvaffalj: olamadıgımdan sekiz mah şofira isti 'fa iderek der-sa'actete ' avdet olunmuş idi .

Artılj: taşralarda tek ü pudan fütı1r ve ' arz olunan bı demata mulj:abele vü mükafatdan ye' s ile ])al afiladılamaması togncası nefs-i ' acizaneme pek güç ve zor geldigi cihetle infişalden bu kerre dabi tol):uz mah mürunnda he­zar mil).netle te'şir-i istirJ::ıama muvaffalj: olaralj: lehü'l-l).amd delalet-i şefi '-i sa'id ile bir valj:t-i mes'udda na' il-i müsa'ade-i 'ali olaralj: beş bifi guruş ma'zı1liyyet ma'aşı il::ısanıyla fi-zamanina mal).mudu'l- 'al):ibe oldugum ]).al­de gı1şe-i inzivayı ibtiyar ve mulj:addimede remzen yact olundugı üzere ma'arif na:?ın Cevdet Paşa J::ıazretlerinifi teşvilj:at-ı himem-karaneleriyle iş­bu mecellenin terlj:!mine ibtidar ve Rabbim devlet-i 'aliyyenifi satvet ve şer­vet-i seniyyesini i' ade vü tezyl'd ile veliyy-i ni 'met-i bi -minnetimiz şe­hen-şah-ı medll::ıim-penah padişahımız efendimiz I:ıazretlerinifi muradat-ı bayriyye-i mülı1kanelerin il::ısan ve 'ömr ü ilj:bal-i şahanelerin bf-l:ıadd ü pa­yan ve bu ' ikiz-i natüvan gibi emek-darana refah-ı J::ıal ve asayiş-i aJ::ıval ve şafa-yı bal il::ısanıyla du'a·-ban-ı saltanat-ı seniyyelerini firavan buyursun. Amın şümme amın .

3 16 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

'İzzet Molla Layil;ıası , 'Akif Paşa Reddiyesi , Afia Reddiye-i 'Aci­z! ve Vaşfi Efendi İle Bu ijuşüşa Da'ir Münaz;arat-ı �alemiyye

Numara: 1 , Layi]J.a-i 'İzzet Molla Fi 6 Rebi'u'l-evvel, Sene 1 244

Evvela, cezire-i Mora bi-tevabi ' iha devlet-i ' aliyyeye şimdilik tabi' olara� imtiyazat-ı math1ba giderek kesb-i vüs 'at eyleyüp külliyen devlet-i ' aliyye hükumetinden çı�acagı;

Saniyen , Rum milleti �angı memleketde :?ulm ü ta' addi görse ve kisb-i ticareti muradınca olmasa refte refte Mora cuml:ıurına firar iderek me­malik-i mal:ıruseden re 'ayanıfi fekk-i ra�abe-i ra' iyyet idecegi;

[256] Salisen, cezire-i Mora'da ve sa'ir memalik-i Yunaniyye dinilen mahallerde va�i' mesacid-i ehl-i İslam kenisa ve bunca banuman-ı müsli­min ernkine-i Naşara olacagı ;

Rabi 'an, cumhUr-ı mezbur gitdikçe tevsi '-i da' ire-i miknet eyleyüp her atada bir sefine inşasıyla ticaret-i bal:ıriye külliyen ellerine geçecegi;

ljamisen, Rusyalunufi memalik-i mahruseden şimdiye �adar aldıgı mahaller kenar-ı havza-i İslamiyyede olmagla Mora maddesi anlara mu�is olmayup bir camenifi etegi muhteri� olsa o mi�dar mahalli �at' olunara� is­ti'mal olunabilür, Mora maddesi giriMmndan mul:ıteri� olmuş mahal gibi olmagla �abil-i ta'mir olamayacagı;

Sadisen , Mora serbesiyyeti �ının serbestisi gibi olmayup Rum'un tüc­car gemileri amed-şüd ile ahali-i isH1m dag-ber-dil-i zacret ü infi 'al olup beyne'I-islam münaza'alar vu�u'ıyla müstaşhibleri deva' ir-i Efrenciyye ta­raflarından perde-birun teşal:ıübler olundu�ça bu serbesiyyeti taşdi� itdigi­mize peşiman olacagımız;

S abi ' an , sevabil-i memalik-i mabruseden bildikleri gibi erza� iştira eyleyüp ve diledikleri gibi şatara�, dun gümrük virerek a�vat-ı millet-i İsla­miyye yedierine geçüp asitane-i 'aliyye ve sa'ir memalik-i islamiyyenifi du­çar-ı zaruret olacagı;

Saminen , arazi-i Yunaniyye Şırplu ve �arataglu ile iltil:ıil� idüp Rus­yalunufi da elinden çı�up müsta�illen bir devlet-i cesime-i cedide olara�

T a y y a r - z a d e A t a 3 17

tevsi ' -i dil'ire-i memalik da' iyesiyle nice �al ü �aleme gelmez mekarihe ta­şadd! idecekleri mülaba7,:adan ba'!d degildir.

Bend-i Evvel Cevabı:

Cezire-i Mora imtiyazatı la�ırdıları henüz başlamış ve daha mubarebe şadalan [257] yog iken Anavarin'de donanmamız mubteri� olup bu mu�ad­dimeden veoamet-i encam mütala'a olunmayaral5= sa'ir ceza' ir-i islamiyye­ye imdad eylemek derece-i istibaleye varmış olup cümlesini ' asakir-i tevek­küle ışmarlama� ve yirmi sekiz senede alınmış Gir!d'i Mora batırı içün fe­da itmek gibi mubatara aşikar olup şimdilik olsun yedimizde �alaca� Mo­ra'yı evvel-be-evvel �at'lce tesilm eylemek;

Cevab-ı San!:

Rum milleti her ne mabalden olursa rıb�a-i ita' atdan çı�up Mora cum­hürına iltica iderler , diyerek Rumili'nin nışfından ziyade olan re'ayamızı ev­vel-be-evvel eyadi-i a'daya ' arz itmek;

Cevab-ı Saliş:

Mora'da va�i' mesacid-i müslim!n ellerinde �almasun diyerek bu­� dud-ı garbiyye vü şar'�ıyye ve belki şinıaliyye vü cenubiyyede ka' in

ma'abid-i mü'min!ni 'urza-i ay!n-i Naşara itmek isti 'dadını virmek;

Cevab-ı Rabi ' :

Cumhur-ı mezbur gitdikçe tevsi ' -i da'ire-i miknet ider ve gemiler in­şa ider , diyerek donanmamızı y*up sa' ir cezayiri idareden �alup şimdiden tevsi '-i da' ire-i miknetlerine cezayir-i sa' ire ile imdad eylemek;

Cevab-ı ljamis:

Rusyalunufi sa'ir aldıgı rriemalik damen-i memalik-i İslamiyyede va­�i' olup bu Mora maddesi gir!banında bir rabnedir, diyerek bi'lcümle came-i

3 1 8 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

kişver-i islamiyyeyi ateşe atmal5: gibi şüretlere tecasür ile birl5:aç def' a tec­rübe olunan mevadda ictisar olunmal5:;

[258] Cevab-ı Sadis:

Mora serbestiyyeü �ının serbestiyyetine benzemeyüp Yunanluların serbestiyetiyle amed-şüdlerinde ahali-i İslam mükedder olur, diyerek bi'l-is­til5:lal devlet olmaları mu'avinleri olan devletlerin cesametine göre mümkin oldugı şüretde da]J.i ziyade müşemmiz ü mükedder olacagımız;

Cevab-ı Sabi ' :

Seval)il-i memalik-i mal)rüseden erzal5: alurlar , dün gümrükler virür­ler, diyerek cemi'-i seval)ili mugataraya ill5:a idüp bi'l-külliye bir sal)ilden diger silbile bir çırml5: irsal idememek şüretlerine teşebbüş olunmal5:;

Cevab-ı Samin:

Şırplı ve �arataglu ile memalik-i Yunan iltişal5: idüp ba'de ba'de bir devlet-i cesime olurlar, diyerek mine'l-15:adim devlet-i cesime olmuş üç dev­letden ibtiraz olunmayaral5: varımızı bu ugura şarf itmek mu]J.ataraları ve ni­ci nice !5:al u l5:aleme gelmez mevad tabaddüşi mülaba�adan ba'id degildir.

İbtida Rusyalu �ının serbestiyetine vaz' -ı ' aşa-yı ışrar idüp düvel-i sa'ireden mu' avinleri yog iken devlet-i ' aliyyenin ta'aşşub ve bi-vul5:ı1flıgı hengamında ]J.ah u na-]J.ah taşdil5: itdirdigi o zamanın vükelasının başa ]J.ıya­net ü ]J.abaşetinden olmadıgı bedibi olup zarar-ı 'amdan zarar-ı ]J.aşı !5:abül itmişlerdir ve �ının ahalisi bi'l-cümle ehl-i İslam iken ta'aşşub olunmaları o zaman da]J.i abval-i zamana ve val5:t ü bale val5:ıf olmayanlar Şam'a ve sa'ir maballe hicret eylemişlerdir. Tol5:san altıda �ının Ruslaluya terk olundul5:­dan üç yıl şonra bala serir-ara-yı şevket ü şan , veliyy-i ni'met-i ' alemiyan efendimiz tevellüd buyurup tecdid-i !5:avanin-i devlet ve bunun gibi nice şevketlere ma�har olmuşlardır . Bir devlet beş yüz sene bir balde olmayacagı tevarib-aşinayan-ı eslafa ma'lümdur. Kar-ı 'al5:l [259] oldur ki şerr-i cüz'iyi

T a y y a r - z a d e A t a 3 19

ibtiyar eyleyüp a'daya i�har-ı mülayemet ile kendi işine ni�am virüp va�­ten-mine'l-ev�at abz-ı şara di de-düz olma� i�tiza ider . Nemçe devleti iki biii seneden berü bir�aç def'a şuret-i in�ıraza yüz tutmuş iken düşmene müda­ra ve tedabir-i aşl)ab-ı ' a�l u deha ile taijllş-i girlhan eylemişdir. Va�'a-ı Tl­muriyye'de �angı devlet-i ahen-şıfat Tlmur'ı bilüp i�har-ı mülayemet eyle­diyse reha-yafte-i kibr ü kini olup ve ba'dehu Tlmur'uii şavle-i Mtılası in­�ızasından şoiira mülklerine mutaşarrıf olara� emir Tlmur'uii ibtar eyledigi memalike dabi her-vech-i suhUlet malik olmuşlardır. Bunuii mişali rişte ile seyfdir. 'Acemi seyyaf zur-ı bazu ile rişteyi �at'da zal)met çeker, eger sey­yaf mahir se o da rişteye 'arz-ı mülayemet ider de �ar eyler. Bu şuretde �uvve-i müttefi�a-i düşmeniii şavle-i şedidanesinden mülayemet ile mu' amele eyleyüp bedel-i şull) olara� küçük �ıt' adan geçilmek ehvendir. Zira muşalal)ada beyan itdigimiz mevad, mu�atele ve müdafa' a ile tedenni idecegi meczum olmayup eger bi'l-mul)arebe taşdi� itdirirler ise rnekkare mul)arrere tezayüd idüp mecburen �abul olunma�da nice fesad ru-nüma olur. Taraf-ı İslamiyyeden bedel-i şull) virilerek muşalal)a olunma� meşru' degildir ya efendiler ' de yü istifta idenleriii fetvasıyla altı malı mu�addem ta­zminat-ı vefire ile li-maşlal)atin A�kirman muşalal)ası tan�im olunmuş iken bu vechile istifham-ı inkari-i �art ile istifta olunma� şer'i midir. İki yüz se­neden berü devlet-i İslamiyyeniii mübtela oldugı ' illet-i rnekruha-i dud­man-ı Yezi'diyye belasıyla �abul olunan mevadd-ı muşalal)a 'acaba galiba­ne midir ve bedel-i şull) alınara� mı müsalemet olundı . "Ez-zaruratu tü­bibu'l-mal)�urat" medlülince ekl-i meyyite ca'iz oldugı �abilinden olara� aglaya aglaya �abul olunmuşdur yobsa zerre �adar din ü imanı ve taraf-ı şa­haneden bir parelik nam olan adem padişahıii mülkinden geçmez , su 'al va­rid olur ki devlet-i cesime-i Al-i 'Oşman bu mertebede duçar-ı ?a'f u herem oldı mı ki hernan düşmenleriii her mutalebesine ser-füru eylesün, cevab vi­rilür ki l)aşa vükela ölmedi ve yine inşa'alluhu Ta'ala ölmez lakin iki yüz senedir devlet-i ' aliyye memalikine ba�ılamayup ve henüz 'asker ted�rük olunamayup , tedarük olunduysa bile düşmen 'askerine �ıyasen e�all-i �alil olup tekşir-i ' asakir oluncaya dek şabr u sükut i�tiza ider idi .

Meşela Resı11-i Ekrem şallallahu [260] Ta'ala ' aleyhi ve sellem efen­dimiz })in-i bi ' şetlerinde Hera�l ve I}.ayşer'e name-i da'vet tal)rir ve süfera tesyir buyurmadılar, tekşlr-i da'ire-i İslam ve tevfir-i memalike ihtimam

320 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

buyurup ba'dehu süfera irsal buyurdılar. Her zamanın bir mu'amelesi var­dır, meşeHi Bo gaz piş-gahında val5:i' birl5:aç 15:ıt' adan ' ibaret olan sefayini Varna imdadına irsal, mutlal5:a mu.!Jiiıaradan ' ibaret olmagla irsaline cesaret olunamıyor. Meşalibimizifi bir cüz' inde ibtiyata ri ' ayet id üp ecza' -i sa' ire­sinde damen-i tevekküle şanlma tenal5:uz degil midir. Cemi '-i memalik-i is­lamiyye i 'anesiyle şarf-ı vus ' u mal5:deret eyleyüp yalnız Mora'yı eyadi-i a'dadan ta.\:ı.llşe imkan bulunmadığı şuretde Mora maşlabatına mu' avin bil­digirniz ve isti ' mal itdigimiz memalik-i .\:ı.al5:aniyye beş on agızdan mübte­la-yı hücum-ı a'da oldıgı tal5:dirce memalik--i mabruse kendi maşlabatlann­dan Mora imdadına bal5:ılabilür mi , su' al varid olur ki Mora maşlabatına val5:tiyle ihtimam olunamadı , cevab virilür ki, ya şimdi ihtimam oluncagı ne­den ma'lilmdur, yalnız Mora'ya ihtimam idemeyen eş.\:ı.iiş bizleriz , bu ihti­mamsızlıl5:la kaffe-i budUd-ı İslamiyyeye ihtimam idecegimiz me'mul mi­dir. Meşela al5:çe bunda, me'murlar bunda, gemiler bunda, iki derya bunda iken bala asitane-i 'ahyyeye vafi ze.\:ı.ayir iştira olunmayup altı guruşa 'alef şatılurken ibra'lle Tavalcıya43 mil5:dar-ı vafi zeb.ayir 15:onuldugına inanmal5: neden icab ider. Mos�ovlunufi ilçisi asitilnede iken Bogaz'da üç vezir mu­bafız; idi , el ' an Rusya gemileri küllü-yevm Bogaz taşrasında olta ururken J.cı­la'ımızda mi�dar-ı vafi 'asker olmadı�dan baş].ca }:ıala bir kar-güzar işe ya­rar mubafız; yo�dur. Elimiziii yetişdigi yerde bu 'adem-i te�ayyüdi görürken mabal-i ba'idede J.cıla' u bı�a'a ihtimam olundıgına inanup mabziln aşikar olan maddeye nice cesaret olunur' su ' al varid olur ki bizim devletimiz ' a�ıl devleti degildir şer' devletidir, cevab virilür ki , gah şer' devleti gah ' a�ıl devleti olma� tenal5:uzdur, eger teşerru' ideceksek cemi '-i mevadda teşerru ' lazımdır. Taraf-ı dost u düşmenden ba'zı cevabsız su' aller varid oldu�ça ar­tı� icab-ı maşlabat böyle i�tiza ider , cevabı müstedrek degil midir. Ba'zı .\:ı.ayr-.\:ı.ilhan-ı devlet gayret-i İslamiyyeye mu}:ıarebe tarafı şiiyan olduğından ol semti i.\:ı.tiyar eylediler. Mu�atele fi-sebilillah vacib olduğından biz de it­tiba' eyledik. İnşa'allahu Ta'ala .\:ı.arı�-ı ' ade ştiret-i [26 1 ] muşlibadan ziya­de devlet-i ' aliyyeye .\:ı.ayr-ı ' az;im, olsa da.\:ı.i re'yimizde mu.\:ı.ti olara� mücer­red merbamet-i İlahiyyeden }:ıa ' iz-i nuşret olmuş oluruz. Ba'zı kesanın ken­dini denize atup sabil-i selamete çı�dıgı gibidir . Bu nuşreti sened-i a.\:ı.z ey-

T a y y a r - z a d e A t a 321

leyüp her şey ' i ana tatbil).: idersek bata-yı fal:ıişdir. Çünki imdad-ı İlahi ba'zen �uhur itmeyecegi tutar, zira bize tedbir vacibdir , Ual).: Ta'ala'ya nuş­ret vacib degildir.

Bu al).:vali mecalis-i şurada ityan itmeyenler bavf-ı tac,llil ü tefsil).: ile sükut itmişlerdir . Zira şuret-i �ahirede bu mul:ıarrerat naşa ' adem-i diyanet­den neş 'et itmiş şayılur. Ma'a-haza I:ııf�-ı namus-ı devlet ve mul:ıafa�a-i era­mil ü eytam-ı millet içün re'y olunan buşuş diyanetdir. Lakin şuret-i müs­tekreh oldugından ' aval).:ıb-bin ü ma'l).:ülatla l).:able'l-vul).:u' istidlal idüp va­şıl-ı ' ilme'l··yal).:in olmayanlar vehle-i ülada ]):abul itmeyüp dürlü dürlü ifti­ralara teşebbüş iderler . Bina'en-' ala-zalik 'ul).:alamız ibtiyar-ı şabr u sükut eylemişlerdir. Mul).:addema ijalet Efendi yalnız Rusyalu ile mul:ıarebeye ta­şaddi idecegi hengamda vükela-yı devlet-i 'aliyyenin ekşerisi mubarrir-i I:ıurüf bu ' abd-i bi-vul).:ufa, " sizin efendi devleti mal:ıv idecek , hiç bu günler­de Rusya seferi ' al).:la gelür mi , bu mücerred bıyanetdir" diyerek beni bi -cürm ü günah tekdir iderler idi .

Beş sene �arfında bunlar unudılup herkese bir gayret-i diniyye �uhur eyledi . Neden oldı bilmem, Balet Efendi mücerred tabiiş-i nefs içün kendi da' iresinden mubrec EfHil).: Bagdan voyvodalannın bıyanetini setr ile ce­mi' -i Rum milleti afarozlıdır diyerek dünyaya afaroz itmiş ve Mosl).:ov sefe­ri emr-i ' a�imine kendi selamet-i nefsi içün gitmiş idi. Cemi ' -i şadal).:at ve belki bayrat u müberrat ve oldul).:ça �uhur iden bıdematını desiseye baml idenler bu maddede işabet-i re 'yine i 'til).:ad itmek ta' accüb-ferma-yı aşbab-ı dirayetdir. Bala ordu ser-' askeri Büseyin Paşa, "benim 'al).:hma ]):alsa şu se-· fere teşebbüş eylemem, lakin ]):arar-gir olmuş maddedir, mub1l1efet itme" , deyü tenbih eylediler diyerek şikayet-künan üç beş def'a bu fal).:ire yandı ya­l).:ıldı. Ve ekşer vükela-yı devlet-i ' aliyye 'alimalluhu Ta'ala !)ala bu i ' til).:ad­dadırlar. Lakin dest-i te' amül olan maşlal:ıat rnüdahenenin bilatı oldugından bizimle derdleşüp, şuralarda şöyle l).:ırarız ve böyle keseriz, dilneleri medi­lis-i şurada bir deli adem bulunup , efendiler dün gice böyle buyurdu'fiuz, de­yü rnaşlal:ıatı ortaya l).:ornadıgından, birazının da rnui:ıarebeyi tercib itmesi [262] serbesi yy et nam-ı rnekruhunun �.ırırn val).:ı' asından berü beyne'n-nas rnenfUriyyetini bildiginden şu emr-t mekruhda re 'yim bulunmasun deyü devlet-i 'aliyyeyi gönülden çı�arup kendi selametini düşünmeden il).:tiza it-

322 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

mişdir . Birtalpmınıfi da müHiba�ası şudur ki , !).ının va�}' ası muşaddıl}ların­dan bir ferd kenar-ı necata çıl}amayup cümlesi şikeste-i şemşir-i gadr u bayf oldugından bu lekeyi devlet-i ' aliyye �}abUl itmeyüp sebeb olanlara isnad ile bila-mficib anlara befizemek b.avfıdır ve ba'zılarınıfi mütala'ası mücerred, "bal} efendi bazretleri naşıl diyanet-kar ki devlet-i 'aliyyenifi bir l}arış yerin­den vazgeçmiyor, işte vükela-yı devlet böyle olmalı" diyerek bir alay abma­l}ıfi ma�har-ı sitayişi olmal}dan ' ibaretdir .

İlçiler bunda iken i�hfir-ı şeca'at ve bahfidırlıgımız bundan yüz merte­be ziyade idi. Sebeb şu idi ki , ilçiler aralıl}da tal}rirleriyle sami'amıza l}uv­vetlerini �}ar' iderler idi . Anlar gitdikden şofira külliyen düvel-i müttefil}ayı batırdan çıl}araral} ramazan-ı şerifde guya anlar da bizimle oruç tutuyor, gi­bi sergilerde el ele zevl} u şobbet ile val}it geçirdik, tamam i ' lan-ı mubfirebe itdikleri val}it 'al}lımız başımıza geldi ve birazı el' an gelmedi. Evvelki gös­terdigirniz şiddete na�aran ramazam Edirne'de tutma�} il}ti�a ider idi , bu şu­retde bidayet-i mubfirebede su' -i tedbirlerimiz nümayan o ldı . Bunları gören adem ne vechile mubarebeye razi olur, velev süllim biz de mubarebeciler tarafına geçelim, eger ceng idecek bizler isek beş on ' aceze ittiba' ı ne fa'ideyi müntic olur. Meşela bududda yüz elli bifi muşalabacı on yük zab.ire ile bazır bulunup muşalabaya t�Uib olursa anları iskat ile mubarebeci itmek din ü devlete b.ıdmetdir, lakin ' acezeden birl}aç ademi ib.afe ile mubarebeci itmek �uhur itmiş ve idecek mabzuratıfi def' ine çare ider mi , vallahu'l-' a�im belki re 'yimiz bata ve bu bulunduğumuz şt1ret şıl$:1$:-ı 'azadır, deyü re 'y-i sa­bıl}dan 'udUl ile ez-can u dil mubarebecilere iltibal$: itmiş idim. Sekiz malı mil}darı şabr eyledim, gördüm ki mul)arebecilerden bir nefer adem, yüz adem yazup beher-J::ıal emr-i dine ben giderim dir olmadı , bundan tabmin eyledim ki bu mu' arneleler yalnız lisanen dinilerek M' iz-i fütU}:ıat-ı celile olup aferin almadan ' ibaret imiş . 'Aymyla yeniçerileriii "padişahımızıfi lph düşdügi yere kellemizi l}omuşuzdur" deyüp sefer vul}u'ında a'zar-ı bi-na­maza teşebbüş ile sefere gitmedikleri gibidir. �Iala ordu-yı hümayun [263] ketb.udası Hadi Efendi Al}kirman muşlllabasını yapandır, re'yinifi biliifı se­fere me'mt1rdur ve çavuşbaşı Nedb Efendi bizim i' til}adımızdadır ve ordu �ac;lisi Es 'ad Efendi bizimle yanup ya�ılanlardandır. Bala Varna ser-' aske­ri l}apudan paşa ve ser-' asker-i manşure l}a' im-mal}amı lj:aHl Rif'at Paşa bi­zimle hem-i'til}ad olup anlar seferde ve erbab-ı sefer bazardadır, su ' al varid

T a y y a r - z a d e A t a 323

olur ki , bu ],<adar bazarcılar bi'l-ittW11,<: açı],<:dan i ' tiraz eyleseler , sefercilere galebe mümkin degil midir , cevab virilür ki , bu maddeye mübaşeret eşna­smda devlet-i ' aliyyeniii na�annda şu maşlabat-ı cesimeniii çtıpı siyah u se­fid-i satranç ],<adar yol,<:muş ki tabta-i sulb u barbi ortaya l,<:oyup şatranççıla­nii şahaba ],<adar cerb u ta'dilleri gibi söyleşüp tarafeyn biri birini ilzam ey­leyüp bir ştırete ],<arar virmeden hernan i ' lan-ı maşlabat-ı kevni l,<:at'lce Wi­de olunup a'damii teklifleri ],<abUl olunur şey degildir, ölmekden gayri bize seHlmet yol,<:dur, diyerek herkes müstagral,<:-ı babr-ı bayret ve l,<:at'lce re 'yle­rini der-miyan idüp muJ:ıarebeden gayri ştıret devlet-i ' ahyyeye elvirmez ve biz bundan gayri ştıret bilmeyiz ve bilen var ise buyursunlar, diyerek il çile­re virilen cevablar gibi cevab virilür iken l,<:angı ' al,<:il kendini m ubataraya il­],<:a idüp bal,<:l,<:ı söyleyüp ve söylese de mu],<:avemet idebilür , artı],<: müfad-ı mükalem1ha geregi gibi vul,<:tıfı olmayanlar bu şiddet-i ta' biratı işidirken şul­ba razi olurlar mı, batta şevketlü efendimize dal}i tal,<:dim olunan tal,<:rirler iki şıl,<:l,<: üzere olmayup ],<art beyan olunduğından anlar da mul,<:teza-yı diyanet ve ber-mikib-i mesned-i l}ilafet, � � w 1 � JS.� � keri'me­siy le cevab tabrir buyurdılar.

Val,<:ı 'a J,<:at' iyyü'l-müfad şadıl,<: bilinen ademin ' arz itdigi kagıdlardaki şeylere razıyım, muşalaba olsun, cevabı taraf-ı padişah-ı islamdan el- ' iyazu billah mümkin olur mı , "fetvayı aiiladışa göre virirler" meşeli meşhtırdur. İl­çilere cevab-ı l,<:at'l viren bizler iken bizim bu derde çare görmemiz mutaşav­ver degildir , batta şunlarııfi taşaddi eyledikleri imtiyazat maddesi teşrib olun­sa, gibi şadedlere teşebbüş idenlere, ma'azalHih biz re 'ayamızla mükaleme mi idelim, deyü cevablar virdiler ve yedi sene 'utüvv ü istikbar ile nbl,<:a-i ra'iyyetden iba itmiş ve cizye on iki guruş iken ' işyan idenlere otuz altı guruşa çıl,<:mış, cizyeniii bir sene [264] alınmaması ile ruy-ı müsa'ade 'arz olunma],<: 'ul,<:ala kan mıdır, bir sene re'aya mu'af olup irtesi sene virecekle­ri. cizye ' işyan itdigi hengamda virdikleri cizyeniii üç seneligi olmagla bu ştı­retle üç seneligi birden virmiş olaca],<:lanm 'acaba bu mekarihe cesaret iqen­ler bilmez mi, ·�ger dirler ise " siziii 'al,<:lıiiız irmez" , biz de diriz ki ' al,<:lıii ta'rif olan "celb-i menfa'at ve def'-i mazarrat" l}uşuşma bizim müdde'amız çesbandır. Su'al iderler ki "bunda eelb-i menfa'at nedir" , cevab virilür ki "emşahne l,<:ıyasen mubarebelerle elimizden bi'l-külhye çıl�acal,<: şey' in bir zaman olsun ucmı bıra],<:mama eelb-i menfa'at degil midir" su 'al varid olur

324 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ki " muJ.:ıarebe şuretinde eelb-i menfa'at daha ziyadedir, c;larb-ı destle elimize girerse mülkimize malik olmuş oluruz" , cevab virilür ki , "devlet-i ' aliyyenifi al5:çesi ziyade ve memaliki vasi' iken giden şeyler muJ.:ıiirebe ile elimize geç­medi" , eger dinürse ki "o zaman dudman-ı mülga mani' -i nuşret idi " , fi'l-J.:ıa­�i'l5:a bu sözler yolundadır, lakin cevab virilür ki "henüz ocag-ı mülganıfi aç­dıgı yara onulmadan ve yerine icad olunan ' asakir-i manşure teksir olunup düşmene vafi olacal5: mertebeye resi'de olmadan mutlal5: ocal5: ref' olundı" , di­yerek mevadd-ı ' a�i'meye ictisar ]Jata degil midir, ocagıfi ref'i fi'l-bal5:115:a mul$:addime-i nuşretdir, lakin ' ayn-ı nuşret olmayup hemarı l$:all$:dıgı anda manşur olma!$: neden mul$:tezi'dir. Meşela Nemçe devletiniii mülkinde yeni­çeri ' askeri yol$:dur ve 'askeri kendine muti' 'dir , bu bal ile kendinden !$:avi' bir devletiii istid'asına li-bikmetihi' müsa'adeye mecburdur. Ocal5: ref' olundugı hengamda bu bir mul$:addime-i fevz-i fütubdur, Allah vire idi zaman l$:aza­nup şu 'askerimize geregi gibi ni�am virilinceye !$:adar bir tarafdan bir düş­men �uhur itmeseydi , diyenler biziz. İşte bu müdde' aya bu tavrımız müna­fidir , eger ocagıil ref' i evvel-be-evvel bir nuşret-i 'a�i'me olaydı Sultan Ab­med'den 'avdet güni , artı!$: ocal$: bitdi deyüp ilçileri Yedi �ulle'ye babs itmek il$:tiza iderdi ve bu ise l$:aldırdıgımız ocagıil mu'amelesidir. Zira anlar Et Meydanı'na l$:azanları çıl$:arup �ırım'ıfi ihtiyarlarını beklerler idi , ' aynıyla bu cür'etler anıfi gibidir, bunları bilüp ifade itmeyeniere ' azv-i l$:uşür olunmaz , ·

zira perverde-i nan-ı padişah olan ehl-i iman devlet-i 'aliyyeniil şimdilik mübtela oldıgı za'f u fütün el-' ıyazu billah ' alenen [265] der-miyan idüp ba­şa tercümanların söyledikleri şeyleri söylemek ]Jaric-ez-badd-i edeb degil midir, layıl5: olan odur ki düşmene ve sa' ir e 'adiye i�har-ı vuş ' -ı l5:udret ey­leyüp biri birimizle bildigimizi söyleşmek lazım gelürken müşaverelerde i�­har-ı l5:udret eyleyüp evlerimizde , "Allah encamını ]Jayr eyleye, Üsküdar'dan ' araba bar-girleri toplayup cebelü al$:çesiyle sefer açılur mı" , dimek hıyanet-i şaribadır. Bafia l$:alursa müşaverelerde top-bi'ine-i 'amirede mevcud bar-gir olmayup 'arifane bar-girler ile evvel-be-evvel su'-i tedbi'r şamlup iki l$:oltul$: degnekli, iki canibi l5:ıtıl$:lı palanlı bar-gir ile Yusuf Efendi'yi Abyolı muba­fı�ı iderek üç def'a tecrübe olunmuş düşmene sefer açma!$: bir vechile ' al$:la mülayim degildir, deyüp açdıgı şuretde birisi bi'lricden bir i 'tiraz irad eyle­se, " canım, Anatolı ve Rumili'den mekkari bar-giri istedikleri zaman Türk­ler niçün virmez, diyenler siz degil misiz, şimdi din--i Mubammedi içün bir

T a y y a r - z a d e A t a 325

senecik hintoya binmesefiiz ne olur, şükür aşla gayret-i diniyyefiiz l,calma­mış , Yusuf Efendi bir kar-güzar ademdir, deyüp ta'zim-i şedid il,ctiza ider­ken mecalis-i sa' irede bu i 'tirazları l,cabı11 idüp mecalis-i müşaverede dermi­yan olunmamal,c mal)za birbirimize müdaheneden ' ibaretdir . Bana l,calursa müşaverelerde düşmenane mu 'amele olunup taşrada dostane mu'amele olunmal,c mul,cteza-yı diyanetdir. El-l)aletü hazihf bunun 'aksi oldugından l,cll ü l,cal ve enva' -ı eraclf-i la-mal)ale peyda olmal,cdadır. Peygamberan-ı ' i:?am müdara ile emr buyurdılar, lakin mal,cam-ı cerl) u ta'dllde olan müdara yal­nız elfa:?ıfi mülayemetidir , yo]J.sa müdara ile me'muruz, diyerek veliyy-i ni'meti olan devletini ber-geşte itmek müdara degildir, ]J.ıyanetdir. Bu şa­dedlerden garaz bila-' ivaz-ı bata vü şavab şu sefer ga' ilesi mul,cadderat-ı İla­hiyyeden ne })al ise :?uhur eyledi. İnşa'alluhu'l-Mevla ve bi- ' inayetillahi Ta'alli ill i � ..J..-4 ':i l � I W tebşfriyle devlet-i mü'eyyede-i Mul)amme­diyye bir nuşret-i cüz'iyye vü külliyyeyi })a'iz oldugı tal,cdfrce şu maşlal)atı şarup şarmalayup fi'l-l)al,cil,cati ve'l-cidd val,cit l,cazanup terfih-i memalik ve tan:?fm-i mesaiike ihtimama himmet olunmal,c üzere bir ser-rişte-i cüz' iyye-i muşalal)a ele geçdigi şuretde yaver1-i tevfil,c-i Rabhani ile o rişte-pare vesa­tet-i dest-i ' ul,cala ile l)ablü'l-metin l,cılınaral,c ta'aşşubı terk ile ba'zı mal)azi­re bal,cılmamal,c il,ctiza ider. Meşela bir tencere l,caynarken l,capagınıfi bir tara­fına vefa ider itmez ]].amir henüz na-mevcud iken tencerenifi etrafını [266] şıvamal,c mülai:ıa:?ası 'abeş olup mil,cdar-ı vafi ]].amir tedarük oluncaya dek altından ateşini almal� il,ctiza ider, yobsa mil,cdar-ı cüz'f ]].amir ile şıvanur, di­yerek elde olan ]].amiri dabi telef ve ga' i b id üp ellerimizi yal,cmal,c bihude de­gil midir. Lakin nabvet-i beşeriyyenifi mul,ctezası düşmene müdara itdirmez ve mülayemeti can istemez , lakin Bazret-i Babfbullah name-i sa'adetlerin­den li-})ikmetin laf:?-ı Resulullah'ı ve Bazret-i 'All kerremallahu vecheh ke­lime-i ijallfetullah'ı li-maşlal)atin terk buyurdul,clan şuretde şimdilik bizler da]J.i terk idüp ümmet-i Mul)ammed'i dest-i düşmenden balaş itmehyiz . Su'al varid olur ki , "düşmen eleddü'l-bışamdır , bu mes'ülleriyle de ;l,cana' at eylemezler , yine bildiklerini icra iderler" , cevab virilür ki , "bu su 'al Bazret-i Fabr-ı ' alem şallallahu Ta'ala ' aleyhi ve sellem'e de varid olur, zira kefere­niii müsalemet-i ma'hude-i I:Iudeybiyye'den şofira yine nal,cz-ı ' ahd idecek­leri merbut-ı va})y-dlahf olan ayine-i zamir-i enverlerine ruşen iken :?ahir­le ' amel buyurdılar. Bizler ise düşmeniii ba' de ba 'de sözlerine turmayacal,c-

326 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

!arına vaJpf degiliz , bu i ' tiraz cemi-i ma-sebal$:da val$:i' olan muşalabalarda variddir, erbab-ı barb ü qarb ile mubarebe me'murlarıyla bir güzelce söyle­şüp benim gibi mubfirebe �açlpnı şa'ir ma�ulesi ademiere i ' timad itmeyüp erbab-ı vu�fif u şüc'anıfi 'u�alasıyla müşavere eyleyüp eyman-ı gıla� ile tehdid iderek l;ı.ulaşa-i efkarlarım l;ı.aber alup min-ba'd şu maşlal).at-ı cesime­nifi bir şuretine ba�ılma� müntehfi-yı efkar-ı bendeganemdir" .

Erbab-ı barb mu�avemet idilemez dirken bizim şebfit idelim, dimemiz ne ffi'ideyi münticdir, bize ölümden baş�a çare �almadı , diyenlerden mev­�i ' -i cengde ceng ü cidiilde bulunanlar icra-yı va'da müsara'at itmediklerin­den baş�a belki ' ar-ı firarı il;ı.tiyar eylediler, bu ta�dirce taraf-ı lisandan �u­Mr itmiş şeca'atlara inanmama� i�tiza ider, velev süllim içinde biri nefsine b ahadır imiş , o b ahadır olan şal;ı.ış cemi ' -i budfida kiffiyet ider mi , esas-ı se­fer ölmek üzere mebni olup , ölürüz diyenler ölmedigi ta�dirce esasa l;ı.alel gelmekle artı� baş�a ş ur ete vaz' -ı esas itme k i�tiza ider, ba' zı me' m urlara dürlü dürlü müdaheneler çı�ardan ve fenn-i nücumdan istil;ı.rac ile puşulalar virüp mü' e yy ed min-' indillahsıfiız diyenler der-bal ri c ' at eyleyüp bunlarıfi yüzinden nuşret yo�dur, dimege başladılar. Bu ma�file fidemleriii teşvi� u igrasıyla başlamış şey'in neticesinde [267] J::ıasbünallah ve ni'me'l-vekil di­nilerek baş�a şurete ba�ılma� lazım gelür. Maşlabat, cesamet kesb itdikçe bu ma�filelerden bfitıra gelmez türrehatlar �uhur ider. ljulaşa-i kelam yalnız 'u�ala erbab-ı cah olmayup bunca ni 'am-didegan-ı saltanat-ı seniyyeden her şey'e 'a�lı erer fidemler vardır, her şınıfla bir eyüce müzakere olunma� lazım e-i haldendir , bu perverde-i nan u ni ' m et-i padişah olan bende-i bi-rü'yet ü dirayete su'al olunursa rnekruh u gayr-ı rnekruh muşalal::ıa şure­tine bed' olunup l;ı.ıtam-ı maşlaJ::ıatda şevketlü veliyy-i ni 'metimiz efendimiz Edirne elinibine sev�-i kümeyt-i ' izz ü i�bill buyurup tal::ırir-i bilad ve ter­fih-i ' ibild içün memalik-i mabruse-i şahane müceddeden tabrir ü tal).arri olunara� Rumili'ye al).sen-i bal ile bir ni�am virüp her ne �adar vücud-ı na­zenin-i hümayunlarına şı�let ise de bir iki malı dal;ı.i Burfisa'da i�amet huyu­rılup ba'dehfi vüzera-yı ' i�ama ve bükkarn-ı kirama virdikleri ni�amıfi ta'lim-nameleri virilerek tari�a-i ' adalet ile bir�aç sene Rumili'de ve Ana­talı'da bir�aç Mora peyda olacagı 'alpldan ba'id degildir, matlub olan ' ima­rat-ı memalikdir, yol;ı.sa idare olmadıgı şuretde cihan memalikimiz olsa ffi' ide itmez, meşela Mora muhficirlerine memalik-i şahaneden virilen ma-

T a y y a r - z a d e A t a 327

hiyyenifi sekiz seneligi birden memalike tevzi ' olunsa ve anlar Çorlı'da ve sa'ir memalik-i l}aliyede iskan olunmuş olsa idi şimdiye �adar men�l.fi'i gö­rilürdi. Benim bildigim terfih-i memalik, tevsi ' -i memalikden şimdilik l}ayırlıdır, bu mul:ıarrerata ictisar l}aric-ez-badd-i 'ubı1diyyet oldugını bilmez degilim, mücerred ifa-yı J::ıa��-ı nan u ni 'met-i padişahl ve ' a�lı dirayet-i nil-mütenahi -i bazret-i l}ilafet-penahiye i ' timaden hefevat-ı kümeyt-i �a­lem-i ' abi'danem sevabı�ı mişillü damen-i merbamet-i hümayı1nlanyla mes­tı1r buyurulma� babında lutf u merbamet-i veliyy-i ni'met-i bi-minnetimiz şevketlü �udretlü kerametlü efendimiz bazretlerinifidir.

Ştiret-i Reddiyye-i 'Akif Paşa ve Pertev Paşa Beray-ı Layil:ıa-i 'İzzet Molla. Fı 19 Rebi'ul-evvel, Sene 1244. Çizgili Satırlar Pertev Paşa'nın Taşbil:ıidir.

Cümleye ma'lı1mdur ki her devletiii �ıvam-ı ' imaret-i mülkiyye ve ni­:?i'im-ı hey 'et-i ictima' iyyesi egerçi ber-mu�te:za-yı ' alem-i kevn ü fesad, te·· �allübat-ı edvar ile etvar-ı mul}telifeye [268] tabavvül ü in�ılabdan l}ali ol­mayup anca� üss ü esasının vehn ü balelden selameti her ne �adar mebna-yı devlet i 'tibar olunan erkan-ı erba'a-i ma'lı1menifi keyfen ve kema uşı11-i mu'tedile üzere vaz'-ı mal}şı1ş ve badd-ı mu'ayyeni tecavüz itmemesine mev�ı1f ise de ekşeriya aş}).ab-ı seyf ü �alemifi i' tidal-i abvali digerlerinin ni­:?iim-ı balini müstelzim ü müştemil ve bi'l-l}uşı1ş şunı1f-ı 'askeriyye devletle­riii ' aşabesi mertebesinde olaral}: dal}ilen bıf:?-1 mülk ü ra' iyyet ve l}aricen def' -i mazarrat ve eelb-i menfa' ate �udret bununla baş ıl olageldigine naz;aran rükn-i rekin i' tibariyle cümleden ziyade tavayif-i '.askeriyyenifi istikmal-i ab­val-i niz;amiyyesi beyne'l-Iüzüm olup devlet-i ' aliyye-i ebediyyü'd-devam ise fi'l-aşl �uvve-i �ahiresi şar� u garbı ibata itmiş bir devlet-i ' a:?ime iken müd­det--i medideden berü erbab-ı seyf ıtla� olunaca� ta 'ife-i ' askeriyyesi bi'l-kül­liye mevzı1' -ı aşlisinden çı�ara� nice kerre ta�lib-i devlet ve ihanet-i veliyy-i ni'mete ictiraları kendülerine bii' iş-i izdiyad-ı gavabet ü istila olmasıyla dev­let-i ' aliyyeye bayagı bir düşmen-i dal}ili olmuş ve şecere-i şe�avet-şemere-i vücı1d-ı bed-bı1dlarınıfi her tarafında te�arrür ve inşi 'ab-ı bil} u agşanı cihe-

328 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

tiyle l5:al' u l5:am'ı mul,ıal derecelerine varmış iken bamden-şümme-l:ıamden 'aşr-ı bahirü'n-naşr-ı l:ıazret-i padişahiniii mubassenat-ı bedi'asından ve zat-ı hümayün-ı şehen-şahilerinifi şahib-i mi 'e-i şaniye oldu�larına dal olan te'yi­dat-ı celile cümlesinden olma� üzere t§.'ife-i mezbüre bayal ü taşavvurdan birün veeh-i eshel ile esasından izale vü imJ:ıa olunara� bi-tevfi�ihi Ta'ala müceddeden tan�im-i l5:avanin-i ' askeriyyeye �udret-i kamile l).aşıl olmuş olup anca� arası ço� geçmeksizin bir�aç seneden bem ' anz u mümtedd olan Rum maddesiniii teverrüm teşeyyubı evvel-emirde ba'zı ezhanı tabdiş ile ke'enne devlet-i ' aliyye henüz �uvve-i ' askeriyyesini layı�ıyla istibşale va�it olamadıgından madde-i mezkürenifi ilerusi ga'ile-i seferiyyeyi müntic olma­sı takdirinde zahiren mahüf görunmüş ve hatta Akkirman mu'ahedesi gibi müşkilü'l-icra mevadd-ı kerihenifi kabüli dahi afia mebni olmuş ise de mü­te'akiben canib-i a'da-yı bed-halıdan ibtidaları ' ale'l-ıtlak Rum serbesiyyeti ta'biriyle ve nihayet-i müzakeratda Mora ve bavalisi v� ba'zı cezirelerden kinaye Arz-ı Yunan �aydıyla ' arz u ill;ıab olunan serbesiyyet teklif-i kerihi­nifi �abüh ki badd-i zatında }).alen ve isti�balen batar-ı ' a�im ve mabzür-ı [269] cesimi müstelzim olacağından ma'azallahu Ta'ala o ma�Ole vücfıd-ı mülk ü millete afet-i şırf ve bamiyyet-i İslamiyyeye muhalif-i mabz olan tek­lifiii �abüline �ara ne cevaz-ı ' a�li ve ne mesag-ı şer'i olup belki bunufi ma­zarrat-ı 'acile ve acilesi ' amme-i ehl-i islama şamil olma� J:ıasebiyle ' adem-i �abülinifi neticesi ceng ü cidale müntehi oldugı J:ıalde millet-i İslamiyye dabi bu ugurda mal u canı meydana �oyup her güne şeda'id ü miben-i cihad u gazayı gözine alara� merkez-i şabr u şebatdan aynlmama� üzere canib-i a'daya kema-kan redd ile cevab-ı �arı virilmesinifi vücübına icma'-ı ' am: me-i 'ulema ve ittifak-ı kaffe-i 'ukala mün'akid ü mukarrer olmuş ve ma' a-ma-fih biraz vakit kazanılmak içün ihityar olunan enva'-ı müdara vü mümaşatdan başka Mora re'ayası hakkında hadd-i ra' iyyetifi mesag ve niha­yeti derecesine kadar olabilecek müsa'edata muvafakat gösterilmiş iken �ovlunufi asıl maksadı başka olmak cihetiyle digerlerini dahi ifsad ile �abUl itmeyerek serbesiyyet maddesi üzerine ışrarları vu�ü 'a gelmiş olma�­dan naşi canib-i saltanat-ı seniyyeden dahi ol vechile mütevekkilen ' alailahi Ta'ala teklif-i mezkürufi cevab-ı redd-i �at'lsi virilmiş idi.

El-bale tü hazihi , bunufi üzerine açılan Rusya seferi ba' zılarına agır görinerek güya Mora serbestiyetinde olan mabazir yalnız Mora'nın mülkiy-

T a y y a r - d i d e A t a 329

yeti elden çıl5-ma1>: ve etrafdan sa'ir re' aya dabi iltibal>: itmek ve A15-defiiz'e malikiyyetle giderek Mora'da bir devlet-i cedtde olmal5- mişillü şeylerden ' ibaret oldugından bu maJ::ııı1rat ile Rusya seferinin maJ::ıaz1ri muvazene olundul5-da serbestiyet-i mezkı1renifi 15-abüli ihtiyar-ı şerr-i cüz'1 l>:abllinden olacagından babişle hernan şimdiden naşıl olursa olsun Rusya muJ::ıarebesi­nifi müsalemete tebdtline sa'y olunup da ba'dehı1 tabşll-i 15-uvve-i ' askeri)!­ye ile abz-ı şara furşat gözedilmesi ve egerçi bu şı1rete nabvet-i beşeriyye mani ' ise de şulb-ı ijudeybiyye'ye 15-ıyasen müdara vü mümaşat tarikine gi­dilmesi taraf-ı devlet-i ' aliyyeye bayr-bahlıl>: şı1retinde !>:al u 15-aleme alınmış ve bir layiba-i ' adbe meydana I>:onulmuş olup J::ıalbuki tefevvühat-ı mezkı1-re mücerred nefs-i Mora üzerine ba'zı mülaba�adan ve cereyan iden teda­btr-i devlet-i ' aliyyeye bi-gayr-i J::ıai>:l5-ın i ' tirazatdan ' ibaret olara!>: aşıl maş­labatıfi mütala' a-i nefsü'l-emrisinden şarf-ı na�ar olunmuş oldugından ai>:­val-i mezkı1reye cevaben şu vechile bast-ı mal5-1l1 olunur ki :

Evvela cümleye ma ' lı1m oldugı üzere [270] Yunan fesadını meydana çıkaran Rusyalu olup ibtida bu şüretle memalik-i İslamiyyeyi 15-olayca ele alma!>: da' iyesine düşmüş ve kaç senelerden berü kavlen ve fi' len bu mad­de ile ugraşılarak nihayetü'l-emr bu tar1l>:le meramını bod-be-bod yürtde­meyecegini cezm ile İngiltere ve Fıransaluyı dabi ne takrib ile ise kendüsi­ne uydurarak Londra mu'ahedesini vücuda getürmüş ise de bi-hamdih1 sübhanehı1 ve Ta'ala amnla dahi asıl kurundısı olan matlı1bına kolaylıkla dest-res olamayacagını afilayup bir tarafdan yaveri-i te'y1dat-ı Sübhaniyye ile zat-ı şevket-simat-ı hazret-i sahib-kıran1nifi an-be-an tekstr-i ecnad ve i 'dad-ı esbab-ı cihada mani ' ve mezahimsizce sarf-ı himmet ve ikdam-ı şa­hanelerini görice k bunun so nı nereye varacagını ve inşa' allah u Ta' ala kaz­dıgı kuyuya kendüsi düşecegini ihsas iderek şuna meydan virmemek ve da' iye-i magrı1ranesini bir yüriyişle fi ' le getürmek fikrine düşmüş oldugm­dan şunı bum veslle iderek bi'l-abire kemal-i gurur u nabvetle nal5-z-ı ' ahd idüp memalik-i mabrı1seye yürimiş ve evvel ü abir aşıl meraını ne iqügi gün gibi meydana çıl>:mış oldugından bunca senelerden berü taraf-ı devlet-i ' aliyyeden bu yola şarf olunan mal ve telef olan nüfUs ve çekilen emekler ve dökilen ab-ı rı1y-ı ehl-i İslam cümleten heder ü heba olmal5- üzere ' al>:ı­bet yine Mosl5-ovlunun söziyle Mora serbestiyetinin I>:abı1line mabaıtr-i me­zkı1reden başl>:a bunun üzerine bundan şonra der-sa' adete ve sa'ir mema-

332 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

!).aldı ki eva' il-i bi ' şet-i Bazret-i Nebevi'de f\ayaşıra ve Ekasireye na­me-i da'vet irsal buyurulmadıgı mişillü ocag-ı mülganın def'ine istinaden il;ı.tiyar-ı J;ı.atar ca'iz degildir dimek ne dimekdir. Devlet-i 'aliyye yeniçeri ocagımn iml)asından şonra Mos]5:ovlıyı dine da'vet zımmnda mı sefer açdı yol;ı.sa memalik-i İslamiyyeyi kendü re'ayası yediyle istila itmek garazmı tabşii içün sefer açup devlet-i 'aliyye dal;ı.i şal)abet-i din-i mübin içün me­şa]5:]5:at-i cihadiyyeyi il;ı.tiyar itmek mi lazım geldi, bu mişillü ]5:ıyas-ı vehmi ve sa'ir buna mümaşil kelam-ı vahi ile devlet-i 'aliyyeyi ' azimet-i şahitesin­den tal)vile çalışma]5: [273] ve bu günki günde cümle ümmet-i Mul)ammed Ba]5: Ta'ala Bazretleri'nin nuşret ü il)samna gönül bağlamışlar iken her za­man nuşret-i Ba� olacagı neden ma'lum, diyerek l)aşa ki Bazret-i Allah'a su' -i �ann ile ehl-i islama ye' s virmek ne vechile ca'iz görilür. D1nimizde bir müslimanın iki düşmenden firan l)aram olup Mos]5:ovlu bundan böyle devlet-i 'aliyye 'aleyhine nihayet iki yüz bin ' asker dabi i 'mal idebildigi ta]5:d1rde şer'-i şerif l)ükmince devlet-i 'aliyye yüz bin 'asker cem'ine mu]5:­tedir degil midir ki o ma]5:Ule zarar-ı 'arnı müştemil olaca]5: şull)-ı kerihe i�­har-ı rıza itsün. Eger bizim ' askerimiz cümleten mu'allem degildir , denür ise va]5:ı' a mu]5:abele-bi'l-mişl uşUlünün icabı müsellem ve inşa' allah u Ta' ala Cenab-ı Ba]5:]5: ol ]5:adarını dal;ı.i il:ısan itmesi ümm1d-i vaşı]5: ise de ne çare düşmen furşat virmemekle şimdi l)a]5:i]5:at-i l)alde düşmenin teklifine göre mevcudlanmızla mu]5:abele ve mu]5:avemete şer'an me'mur mıyız yol;ı.sa ]5:ıyamete ]5:adar al)kam-ı şerifesinin be]5:asım mu'te]5:id oldugumuz I).ur' an-ı 'a�imü'ş-şanın l)aşa bu l:ıükmi mu' attal mı olmuşdur, dimege me­sag var mıdır.

'Asakir-i İslamın 'adem-i şebatı ve ittil:ıad-ı ]5:u1Ubun fı]5:danı şadedleri ise a]5:val-i meşrul)anın ]5:a'ili mişillü 'a]5:1 u dirayet erbabından ma'dud olan­lar l;ı.anelerinde oturup tururken mu]5:ademden icma'-ı ' amme ile ihtiyar olu­nan sefer-i hümayun masiahatında kendüleri mücerred hevacis-i nefsaniy­yeye ve guya kendü kurundılarında aherin dahi şirketi vahimesine teba'iy­yetle ]5:avlen bile şebat idemediklerini meydana ]5:oyma]5:da iken ' avam-ı nas­dan ba'zılarmın fi' len mul)arebede 'adem-i şebatlarını ne vechile ta'yib ide­bilürler . Taba]5:at-ı nas mütefavit olmagla herkesde mertebe-i l;ı.avaşş üzere ittil)ad şart olmayup ' avaının ita 'at u in]5:ıyadları ittil)ad-ı ]5:albe mal)mUl ola­cağından başl�a belki anların şebatı l;ı.avaşşın ittil)ad-ı ]5:u1Ubda şebatına mev-

T a y y a r - z a d e A t a 333

�Ufdur. 'U�ul-i müctemi' a ve e:fkar-ı mütelal)i�a ile cereyan iden re 'y ü ted­biri mücerred agraz-ı nefsiyyeden naşi tai;Hı' e iden kimsenin ' acaba y�lnız kendü 'a�hyla yapdıgı tedbirin işabetine i ' timadı ne delil ile müşbetdir. Tedbir-i mülk maşlal)atının tedbir-i menzilden bi'l-icmal istidlali mümkin olmagla bu serbestiyetin cevaz-ı ' a�lisine �a' il olan zat 'acaba istihdam ey­ledigi saray-darını bir düşünmek ibramıyla kendü da' iresinde serbest itmek­ligi tecviz ider mi , o l)alde mal ü l)ayatmdan emin ü ral)at olur mı , şurası mütala'a [274] olunsa o ma�ule tefevvühata ne mal)all ü ne mecal �almaya­cağı bedihidir. Esfar-ı sabı�ada Mos�ovlu tarafından bu ma�Ule muzır tek­lifler ma'dum ve ocag-ı mülgamn düşmenden bedter fesad-ı dahilileri ma 'lUm iken ol va�itlerde bile naşıl olur ise olsun dinilmeyerek l)arb ü şull:;ı­da şan u şevket-i saltanat-ı seniyye gözedilegelüp lehü'l-l)amd ve'l-minne şimdi ise fesad-ı mezkur her-taraf ve devlet-i ' aliyyenin her tarafa emr ü ira­desi nafiz ü cari ve 'asakir-i islamiyye yaz u �ış fevc fevc mütevarid iken eda-yı fariza-i cihaddan i 'raz ile düşmenin didigini yapmaga 'özr-i şer'i ve te 'vll-i şal:;ıil:;ı-i ' a�l nedir. Çünki şimdiki l:;ıalin emr-i müdarada sünnet-i se­niyye-i I:Iazret-i Nebeviyye'ye �ıyas şal:;ıil:;ı oldugı şuretde Gazve-i Abzab'da bi-l)ikmetillahi Ta'aıa bir tarafdan �abt u gala ve bir tarafdan berd ü serma ve bir tarafdan şiddet-i muhaceme-i a 'da der-kar iken o l)alde nuşret-i İla­hiyye :{:uhürına �adar on iki bin müşrikine üç bin zat mul�abelede şabr u şe­bat buyuruldıgma �ıyasen taraf-ı saltanat-ı seniyyeden dahi bu sefer-i hüma­yunda 'asakir-i mevcude ile mütevekkilen ' alallah şebat u sekinet ile taya­nup turma� niçün meşru' ve şabib degildir. Ba-l}uşuş Mekke-i Mükerre-· me'ye teşrif-i Nebevi'ye şanadi d·-i �ureyş'in muhalefeti sebebiyle va�i' olup Gazve-i AI:ı.zab'da ise gürülı-ı müşrikin bi'l-ittifa� i:{:har-ı kin iderek Medine-i Münevvere'nin üzerine gelmiş oldu�ları gibi şimdi dahi düşmen-i din bizim üzerimize gelmiş olduğından gazve-i mübareke-·i mezkurede icra huyurulmuş olan sünnet-i seniyyeye ittiba' dal}i a�va degil midir. Eger an·· lar hezimet-i Al)zab ile mübeşşer idiler dinürse biz şimdi nuşretden ye' s ile mi me 'muruz. Ma'a-ma-fih harb u sulh ikjsi dahi meşr1L_.illdugından_.din ü �timize nafi' ve vakt ü hal ü maslahatımıza muvafık olabilecek mJJ.@hl:::

.

ha-i h��_.ser-rtştesine d� oldu,tumu�_.,halde elden çıkmq_masmi! şa'�tin� olunacagı aşikar iken bi'l-aks ta' aşşub u istigna 'azviyyatı ne­den neş'et idiyor . Eger meram-ı I:ı.a�i�i ifa-yı I:ı.u�Ü�··ı ni 'met ve icra-yı şe-

334 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

rita-i bayr-endişi vü bamiyyetden ' ibaret ise bugünki günde devlet-i ' aliyye ve millet-i islamiyyeye bayr-bahlı� elinden ve dilinden geldigi �adar mücer­red mubafa�a-i din-i mübin içün olunan ittifa� u ittibada günden güne ta�­viyyet virmege himmet itmekdir, yobsa birta�ım a�val-i mu'terizane ile müslimin beynine tefri�a-i kelime il�a ve ittifa�-ı 'amme ile tutılan [275] tedbiri tabtı 'eye �al�up da teşviş-i ezhana sa'y itmek badd-i zatmda bayr-bahlı� degildir.

Ve'l-Mşıl Rusyalunufi sa'ir �abüli müte'azzir teklifat-ı 'anlfesinden �at'-ı na�ar yalnız şu Rum serbesiyyeti maddesinde evvel ü abir mütiila'a olunan mebazir-i ' a�ime mücerred mazarrat-ı maliyye ve mülkiyyeden ' ibaret olmayup ma'azallahu Ta'ala bunun ilerüsi işbu devlet-i ' aliyye-i Mubammediyye'nifi ve sayesinde mabmi olan din-i mübinifi zevalini mü'eddi olacagmdan mu�teda-yı ümmet olan z;at-ı şevket-simat-ı bazret-i padişahi dame fi bıf�i'l-İlahi efendimiz Hizıme-i imarnet ve bilafet-i şe­hen-şahlleri üzere din-i islama nuşret ü şal:ı3.bet itmek 'uhde-i seniyye-i �ıl­lullahilerine vacib oldugma bina'en Rabbimiz Ta'ala Bazretleri tükenmez 'ömürler virsün. Anlar mu�teza-yı bamiyyet ve şaHibet-i mülukaneleri üze­re şan u şevket-i İslarniyyenifi vi�ayetinde tamam ba�-ı bilafet-i kübrala­nm yerine getürüp rub··ı 'alem olan mübarek vücud-ı hümayunlanna rnüca­hedat-ı seferiyyeyi ibtiyar buyurdılar. Perverde-i ni 'met-i bi-gayetleri olan bendegan-ı devlet-i ' ahyyeleri ve sa'ir vazi ' u şerif ve şagir ü kebir bi'l-cürnle mü'minin-i muvabbidinifi üzerlerine dabi vacib olan �ıllullah ve padişah-ı 'alem-penah efendirniz ile beraber �avranup b�r ugurdan başıl-ı vus ' u iİ5:tidanmızı şarf eylemek ve üç günlük dünyaya sa'adet-i ebediyye­mizi feda itmernek üzere şıd� ile çalışma�dır ve vallahu'l- ' a�im bunun gayeti müslimanca bir tavramşdan 'ibaret olup öylece tutuldu�da bavl u �uvvet-i Bazret-i l}uda ile cihan bir taraf olsa yine ehl-i İslam galib ü mu­zaffer olacağında §ek.k.ltşübhe yokdJJL Ve madam ki ehl-i irnanız, iman u i ' t1l5:adımız bunun üzerine mü'esses olma� lazımdır . Hernan Cenab-ı Rab­bu'!- ' alemin zat-ı şehamet-simat-ı bazret-i padişahiyi 'ömr ü şevket ve i�­bal-i na--rnütenahi He serir-i saltanat-ı seniyyelerinde ebed-rnekin ve seyf-i abzu'l-l:ıayf-ı �ahr u satvet-i cihan-biinilerin sine-şikaf-ı a'da-yı din eyleyüp cümleyi rıza-yı hürnayun-ı şahanelerine muvafı� bıdemata muvaffa�iyetle sa' adet-i dareyne ma�har eyleye , amın.

T a y y a r - z a d e A t a 335

'Akif Paşa Reddiyyesine Reddiyye-i 'Acizanemdir. Fı 26 Mu­harrem, Sene 1 28 1.

İşbu reddiyyenifi mu�addime-i müsellimesi uşul-i idare-i devlete mu­vafı� ise de fı�arat-ı [276] atiyenifi bu münaz;araya ' adem-i mutaba�atla fe­zleke-i mesrudesi merbut-ı ser-name-i mezaya ve netice-i mündericesi mu­vafı�-ı ankam-ı mezarnin ü ma'na olmamasıyla ' ibare-i maglata-amizi rü­fU-yı fersude-nüma gibi enz;ar-ı l)aJı;:-şinasan-ı ruzgarda pür- ' ayb u ' ilel ve bi-i' tibar u ijalel �almışdır.

Zira devlet-i mütemeddine ta'birine şayan olacaJı;: şuretde ihtiyacat-ı niz;amat-ı devlet ve muJı;:teziyat-ı satvet-i l)ükumetifi her cihetini tensi� u tan:?ime cehd ü eell-i mil)net itmek fariza-i 'uhde-i istiJı;:amet iken şal).ib-i re­diyye ve müşterek-i mürevvici zamanlarmda israfat u irtikabat elden bıragıl­mamagla beraber aşdi�anıfi bayr-bahane ibtar ve ira'e-i tari�-i şavablann­dan ' udul u inşıraf ile i ' tiraza cür'etifi menafi-i mübaHit-ı dini yy e vü l)amiy­yet oldıgına şübhe idilemez.

Şahib-i layil)a Keçeci-zade I).a<;li- 'asker Şali}) Efendi-zade 'İ zzet Mol­la Efendi merhum, yefiiçeri ta' ifesinifi ilgasına i ' tiraz itmedi , belki cümle­den evvel bu arzu da idi. Anca� bunların �aldırılması dev letifi i' ade-i satvet ü şervetini tesbil ve tevsi ' itmek iJı;:tiza ider iken l)ayf-şad-l)ayf ki ol zaman merkezde idare-i pergar-ı efkar ider erkana teşadüf olunamaması birçoJı;: va­Jı;:itler iza'asını müstelzim olmuşdur.

Devlet-i 'aliyyenifi ibtida-i :(':uhUnndan bifi elli tariijlerine Jı;:adar sela­tin-i ' i�am ve vükela-yı fiijamıfi himmederi ve i 'tiJı;:ad u şalabet-i Jı;:uvvetle­riyle �uvve-i ' askeriyyesi gayret ü besalet üzere bunca esfarda düşmenleri­ne galib ve tevsi '-i memalik ü metalible tavattun u temeddün itdigimiz nice menaris-i vesi 'a ve bilad-ı cesime fet}) u keşfi meziyyetini müktesib ve mü­tel)ammil- i meta' ib-i keta'ib olaraJı;: kişver-girlik ve dilirlik şanını il)raz ile ib�a-yı nama muvaffal5. olmuşlardır. Bundan şofira Jı;:ırJı;: iki taribine Jı;:adar'bu şalabet-i maJı;:bUle ve şadaJı;:at-i memdul)a refte refte metruk ve ten--perverlik ve nümayiş-güsterlik ve ijod-serlik uşUl··i maJı;:dfıl)alan mültezem ü meslfık olalı cem' iyyet-i ' askeriyyede metanet ü maharet ve me'murinifi ekşerisin­de naşfet ü istiJı;:amet mensi vü ma'dum oldugından ma-'ada ruy-ı arzda

336 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

mevcüd [277] olan l)ükümat-ı mütekaşire ve düvel-i mütecavirenifi al)val-i cari ye ve mal):aşıd-ı politil):alarına elzem olan istil)şal-i ma ' lümat içün bezl-i miknet ve şarf-ı himmet ü niyyet olunamadıgından başl,<:a mişvar u kirdar-ı al)viH-i tebe'a vü ra ' iyyetden bile gaflet olunması se yy i' atıyla devlet-i ' aliy­yenifi bunca memalik-i mevrüşesi elden çıl):mış ve vasat-ı a'şarda al)yanen �uhür iden J;ı.ayr-bahan-ı J;ı.ıred-mendanıfi ve buşüşiyle şal)ib-i layil)a 'İzzet Molla Efendi merl)ümufi işbu Rüm fetretiyle Rusya seferinin agazından en­camını mülal)a�a vü istidlal ile vesa'il-i sa' adet-i ])al-i devlet-i ' aliyyeyi ira' eye muvaffal):iyet mal):şad-ı istil):amet-mesnediyle veliyy-i ni 'meti olan firdevs-aşiyan gazi Sultan Mal)müd Ijan efendimiz l)azretlerine reviş-i maş­labatıfi ineizahat-ı tabf 'iyyesini ' arz u il}tar ve vetfre-i bazm u ihtiyat u inz­ibata teşvfl,<: u ictisar iderek mul):addimesinden netleesini iftiras u il,<:tiyas it­digi cümle-i ma'lümatım 'arz u fzab eylemek ]Jıdmet-i müstal):fmanesiyle veliyy-i ni 'metine fedakarane tal):dim eyledigi layiba-i bamiyyet-fa' ibasın­da münderic me'al-i mevadd-ı mebbüşun-'anhasmıfi egerçi bu şüret-i sa]Jife ile reddine l):ıyarn olunmuş ise de müşarün-ileyhifi bu yolda magdür u men­fi ve me'cüren ve memdüban l):arin-i rabmet-i Rabb-i Gani olmasını mü-­te 'al):ib me 'iH-i ma'rüza hey 'etiyle n1-nüma-yı meraya-yı �uhür ve devlet-i 'aliyye en va' -ı ziyana ugradıldıl):dan ma-' ada bu yolda açılan Rusya seferi da]Ji mazarrat-ı bedide ve basarat-ı 'adide ile şulb-pe:dr ve bunca telefat-ı nüfUs-ı cünüdiyye ve itlafat--ı ]Jazine-i devlet-i ' aliyyeyi mü'eddf olmasıyla şervet-i devleti ta'rif olunmaz derecelerde tazrir iderek mir'at-ı vicdan-ı vü­kela-yı 'aşnnda bu şüretle zişt ü ]Jata rü-nüma olmuşdur .

Devr-i Selim Ijani dühat-ı l):urena ve evliya-yı umürından sır katibi Abmed Fa'iz Efendi ve Rüstem Efendi ve Ijalll Paşa-zade Abmed Mubtar Begefendi ve İbrahim Ketbuda ve İbrahim Efendi ve Bekir Efendi ve Ra-­miz ve Behic ve Refil): ve Tabsin Efendiler gibi ba'zı 'ul):aHtdan şofira he­man şadr-ı esbal): Muştafa Reşid Paşa merbümufi ibtida-yı ibtiyazı" tabmin olunan elli taril;ı.lerine l):adar ser-i kara geçen me'mürin-i devletin ekşer-i umürda nol,<:şani-i ' al):l u şu'ür ve fıl):dani-i mütala'at-ı dür-a-dür ile terk it­dikleri tig-ı zelır-nak-i tedabir-i münticetü'l--mehalikifi nal):b itdigi cürfib [278] u yareler ve bu nişter-i mesmı1mufi vücüd-ı devlete açdıgı l):urül) u riş-pareler teşennüc olmasıyla tekvir-i tedavisinde çekilen 'usretlerle eger­çi isti 'dad-ı tevessu 'ma perhiz-ara-yı be hi me ve tedabfr-i şa ' ibe-i l)ikemiy-

T a y y a r - z a d e A t a 337

ye ile mu�abele olunma�da bulunmuş ise de külliyen iltiyam-peıir olama­dıgından ma-'ada vükelii-yı salife-i kec-nihad u bed-ictihadın J:ıarekat-ı sa­�1meleri hey'et-i devletin �aleme şıgmaz ve ta'df olunmaz mertebelerde mazarr-ı muza'afını muriş ve ba'zı maJ:ıallerin intiza'ım mü'edd1 vü mün­ba'iş oldugı mütetebbi ' -i cerayid-i tevadl]. olan aş}:ıab-ı ma'lumata azade-i tekrar-ı ta'rffdir . Te�allubat-ı ' alemi tal].min ü muvazeneden gafil ve belki umur-ı beytiyyesi aJ:ıvalinden racil ü pa-der-gil olan evliya-yı umur ellerin­de 'uyun-ı hey' ete meşhud olan şuver-i gun-a-gun, teşebbüşat-ı umur-ı me­raya-yı man�araya J:ıa��ıyla 'arza muvaffa�iyetle tafşll-i aJ:ıval-i meşhudat u ma'lumata ma'a'l-edeb mübaderet ba'idü'l-i}:ıtimal olmasıyla ber-vech-i dil-balı tefsir-i al)val-i meıkureden 'udul evla göründi .

Bin iki yüz �ır� dört taribinde mevkib-i hümayun Ram! Çiftligi'nde ve bu 'aciz-i b1-mi�dar enderun-ı hümayunda cennet-mekan Sultan Mal)mud ]jan efendimiz I:ıazretlerinin bıdmet-i hümayunlannda iken ga'ile-i seferiy­yenin l;ıüsn-i bıtam ile bir netlee-i mu 'tedileye i�tiramna ne vechile şarf-ı himmet-i ma-la-kelam buyurdu�larına �at'a diyecek olmayup , şaded bunda degil , me'al-i Iayiba muşalaJ:ıamn ta'cili vücubını mutazammın ve anı te'kl­de sebeb dabi ya�inen ma'lumdur ki ordu-yı hümayun rica.linden ba'zılan­nın pertev-i i�balden istinare garazıyla ol va�it re 'is bulunan Pertev Efen­di'ye gösterdikleri mul:ıarrerat-ı gayr-i veşi�a vükela-yı devleti igfal itme­siyle tecviz olunan imtidad-ı J:ıarb u peygardan çekilen ziyan-ı maglubiyye­tin indifa' ıyla tesd'-i muşalaJ:ıa çaresinin istil:ışah feva' idine munl;ıaşır idi . Bu i]Jtar-ı bayr-]Jahenin ' adem-i �abuline togrısı müşarün-ileyh Pertev Paşa tarafından virilen sebebiyyetin da'vet itdigi batar-ı ' a�imin batır-ı erbabı l)a­miyyetden çı�ma� il)timali olmadıgını beyan ider ve müşarün-ileyh 'Akif Paşa'nın Pertev Paşa'dan isti' tab u isifade garazıyla anın re'yini mürevvic··i ma-şa'e olması isa' atından hiçbir zamanda bedi'et-i zirnınete mübaderete muvaffa� olamayacagını ' ilave-i ma�al-i muşadefat-me'al eylerim.

[279] ŞaJ:ıib-i reddiyyenin me'al-i layil:ıa J:ıa��mda i' tirazat-t sabife ta 'bir-i na-layı�ını isti 'mal itmesi mürur-ı zaman ile kendü reddiyyesini de­la'iliyle bi-ba��ın redde �ıyam idecek erbab-ı inşaf u isti�amete li-ec­li't-ta�dil:ı ' aleyhinde elfa�-ı münasibe J:ıazırlam�dan ' ibaret oldugına te­şekkür olunur. Çünki 'İzzet Molla'nın en va' -ı batarı gözine aldırara� feda­karane ' arz-ı şıd� u isti�ametine sabif ta'biri , ıevi'l- 'u�ule ya�ışmaz, zira

338 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

layiba-i şa' ibe �a' iliniii rütbe-i isti�ameti ecell-i a'la ise de bulundıgı mer­tebeni:ii i ' tiraza gayr-i mütebaınmil oldugını bildigi billde ' a�l u isti�amet-i müfritesiniii galebesi se�amet-i sükı1ta mani' olmasıyla maşlabatı:ii gavrını müHiba�a ile taşavvur-ı şa' ibesine ittiba'en menvisini veliyy-i ni'metine 'arza ibtidar itmesi ba�i�aten şayan-ı şapaş u ta�d1r oldugından böyle bir te'llf-i salimü'l-i ' tirazını ta'birat-ı sa]Jife ile çürütmekden büyük se]Jafet olamaz , �ann olunur. Çünki Molla-yı müşarün-ileyhi:ii şer 'an ve ' a�len ve istita'aten devlet-i ' aliyyeni:ii öyle bir �uvvetli devletle ve ]Juşı1şen mütte­fi�leriyle bfimisizce va�itsiz ugraşma� mul}atarasını i]Jtiyar itmek zamanı olmadıgı cihetle şalabet-i İslamiyye ve selılınet-i ıihniyyesine ittiba 'en batırasını bi'-kem ü kast rast ve dürüstane beyan u ibtardan ' ibaret oldugına şübhe idilmemek ve ol zamana tevfi�an bu i]Jtanii büsn-i lutfı mutaşavver olara� buraya gidilmek lazım gelür iken bu mişillü sabifü'l-efkar olanların gadrine ugrayara� bi-çarenifi magdı1r oldugına te'essüf olunmama� �abii olamaz.

Me'al-i layiba numı1ne-nürna-yı keramet dinilecek şı1retde naşıl mu·· şib ise de müfM-ı reddiyye-i gadriyye ol mertebelerde mefsı1b u mehtı1k ol­dıgı irad-ı edilleden mugnidir. Böyle müfennidane i ' tirazat-ı igraziyyenifi beyan itdigi rnevadd-ı mebaıiri ma'a-ziyadetin calib ve bu dahiye-i dehya emniyyet-i devleti salib ve ]Juşı1şiyle Kelefce mubarebesinden şoiira Rusya­lu şulb u selamete talib olmuş iken encam-ı kar ara-yı sa]Jife-i behime, i ' ta-yı dürüş(ı VÜ na-dürüsti-i cevab ile sev�-i cünfid-ı künfid-ı keta' ib ide­rek canib-i düşmen galib ve aşdi�a-yı muvabbidin dı1çar-ı şeda'id-i meşa'ib olmuşdur. Ne'ı1ıu-billah min şurı1ri ıalik.

Şabib-i layibanıfi fart-ı bamiyyetini müşbit olan ma�aşıdından biri de devlet-i 'aliyye ocag-ı [280] rnülgadan şofira terk-i rebavet ü gafletle tan­�im-i umı1r-ı maliyye vü mülkiyye vü ' askeriyye ve münasebat u mu'ame­lat-ı düveliyyeye olan ibtiyacatıii tedarükine başr-ı kirdar ve şarf-ı i�tidar ile emr-i istita' atı layı1.cıyla istibşale müktesib-i muvaffa�iyet ve atide na' il-i vüs 'at ü �udret ve �abil-i i ' ade-i miknet ü satvet olma� 'a�ibinde cebr-i no�şan-ı mu�afferiyet ve �a' ide-i bazm-ı ibtiyata ri 'ayetle bu emr-i ehem­mifi buşı1line vuşı11 içün damen-der-miyan itmek bükm-i müsellem-i münti­cü'l-bakimesini beyan u temenniden ' ibaret oldugını ' aleyhinde yazılan ' ibarenifi bugün virdigi netice vü cevab dabi şehadet ider. Serbesiyyet şöy-

T a y y a r - z a d e A t a 339

le tursun Yunanistan'a terk olunan maballer şabib-i reddiyyenin riyasetinde 15-alemiyle taşdil5. olunmasına naz;aran müşarün-ileyhe dur-endiş naz;arıyla bal5-ılabilür mi ve böyle il5-tizab sözleri eglence itmiş olması sözinden başl5-a batıra bir şey gelebilür mi.

Mul,ıarese-i memalik ü emşar ve mubafaz;a-i al5-tan u al5-tar, vükela-yı 'ul5-ala-yı şıdl5.-intimaya şi' ar olmal5- lazım gelür iken işbu layiba-i muştbeyi ptş-nihad iderek ta'rtzat-ı na-be-hengama cesaretden şonra birtal5-ım sey­yi 'ata bad! olmasına istigrab olunmamal5- l5-abil olur mı .

Mora serbestiyetindeki ihtiyar-ı şerr-i cüz'tnin iradı ara-i sagtfeden olmal5. izal)atıyla i' tiraza bi'l-ibtidar zebün-keşlik şıfat-ı ıemimesine ve il5.­bal-i yek-ruzeye mütaba'at hıyanet degil de nedir, devlet-i ' aliyyenin Mora serbesiyyeti muvafal5-atına mecbur olmasına sebeb-i aşil , ol val5-tin politil5-a­sı bükmince düvel-i mu'az;z;amanın Rusya devletine ittiba'ı ve bu babdaki ittifal5. u ışrarları 15-aziyyesi olup yobsa her devlet val5-t-be-val5-t kendüsine 'arız olan devalıiyi def'a şarf-ı mal5-dür itmek mecburiyetinde oldugı mişil­lü bütün bütün def'a mul5-tedir olamayacagını anlar ise elbette ihtiyar-ı şerr-i cüz'i ile telıvi'n-i tekalife çalışmal5. yolına gitmek istemesi umur-ı tabt' iyye­den oldugı cihetle 'İzzet Molla merbümun mal5-şadı dabi ehven-i şerrin 15-a­bülini ira 'e vü ibtardan ' ibaret oldugı bedihi vü ' ayandır. Ol val5-itler ball ü ' al5-d-i meşalib u mu 'ahedata me'mur olan vükelanın Ml ü ma'lumatları rü'yet itdikleri ve serpindisini ' aşrımıza bıral5-dıl5-ları [28 1 ] umurdan istidlal olunacagı cihetle buralardan babiş açılmal5. istenilmez ise de Bükreş ve A15.­kirman mu' ahedeleriyle Şırp serbestiyetinin Mora serbestiyeüne 15-ıyasen mevzu'-ı babs idilmesi ca'iz olamayacagını beyanda meslubu'l-ibtiyar ol­madım disem yalan yazmış olurum. O fıl5-ralara devlet-i 'ahyye ile Rusya devleti arasında z;uhur iden mubarebat serdarlarıyla bin-i muşalal)alarda 'ul5-üd-ı mu'ahedata me'mür olanların batı ' atının virdigi sü'-i netayic dini­lebilüp Mora serbestiyyeti ise İngiltere ve Fıransa ve Rusya devletlerinin bi'l-ittifiil5. teklif ü ışrarları cümlesinden oldugı cihetle bu buşuşla� şadedin l].aricinde görünmekle ve bu fıl5-aratın burada iradı da' ire-i 15-a'ide-i münaz;a­ranın haricinde oldugı meydandadır . Madam ki üç devlet-i 15-aviyyü'l-il5-tida­rın böyle bir teklif-i şedidlerine mul5-abeledeki mazarratın bedalıeti der-kar ve şal)ib-i layiba 'İzzet Molla Efendi'ye dabi aşikardır. Serbestiyet buşüşın­da i ' ta-yı müsa'adeyi i 'z;am ile cemi'-i zamanda neticesi ma'lüm olmayan

340 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ve bifi yüz otuz taribierinden şofira meydanda olan vu}$:u'at-ı mubarebatdan tegafülle piş-i na�ar-ı dur-endişide görinen tehlikeyi göze aldırup da barbi i]J.tiyar itmek, muvazin-i 'al$:1 u isti}$:amet olmadıgı }$:ıstas-ı bikmet ü fetanet­le tevzin ü temyiz olunamaz ]J.uşuşlardan degildir. ' İzzet Molla Efendi'nin re'y-i sedidini bi-gayr-i bal$:1$:ın cerb u tezylfle ifnasına }$:adar yürimekde bir fa' ide görilemedi . Zira anıfi didikleri ma'a-ziyadetin �uhur itdi . Şabib-i red­diyye ve müttefi}$:leri gibileriii ara-yı sa]J.lfe didiklerine mümaşat-ı sa}$:ime­lerinifi devlet-i ' aliyyenifi 'adem-i muvaffa}$:iyetine pek büyük mu'avenet ve ]J.ıdmet itmiş oldugı hezar emşali ve ]J.uşuşiyle bu dahiye-i dehya-yı ' a�ime delaletiyle ma' lUrn-ı uli'n-nühadır .

Rusyalunufi ba'zı }$:ıla' a istllası seksen to}$:san bifi ' asker l$:ırdırmasını netice virerek Şumnı ordusını sökemeyüp V ama }$:al ' asını imparator bi'z-ıat beş gün mubaşaradan şofira almış ise de taraf-ı islamiyanda te 'yidat-ı Rab­baniyye müşahede olunmuş iken devlet-i 'aliyye Mora serbestiyetini }$:abUl ile şulba yalvarınağa mecbur olmayup ordu-yı hümayundan bir batş-ı şedid görüp de ğalebeden na-ümid olmadıl$:ça şulbufi fa' idesi olamayacağına ve 'uhud u şurut her devletiii [282] }$:udret ü mikneti sayesinde mabfU� u mer'i olabilecegini Rusyalu bal$:}$:ında büsn-i �anna ve devletleri yolında feda-yı can iden me'murin bal$:larında su' -i taşavvur u ta]J.ayyül meslekine ıehab ile bu sefer uğurında şarf olunan a}$:çeye telef ta 'biri bata ve bir müslimanıfi iki düşmenden 'udUli bararn olması ve Mora serbestiyetine müsa'ade olunma­sının ve]J.ameti münker olmaması gibi şal:ıib-i reddiye ve refıl$:inifi birbirine münal$:ız ve yek-digerine mübayin i ' tirazat-ı i}$:tizabiyye ile me' ali inşafdan ]J.all olan fıl$:arat-ı mübayenetü'l-mazaminini cerb u redde bamiyyet-i mec­bftle mecburiyyet virmişdir.

Şöyle ki , şabib-i layiba 'İzzet Molla Efendi Rusyalu'nufi l$:ıla' ı istila­sında ' asakir-i İslamiyye mui:ıarebe itmedi ve öte tarafa }$:at 'a işal-i mazar­rat idilmedi ve Rusya 'askeri }$:ırılmadı ve Şumnı ordusını aldı ve Yama'ya geldikde 15-al' ayı ]J.all ve 'askerimizi teslim-i }$:al' aya müteheyyi buldı , dime­di . Müşarün-ileyh rabmetullahi ' aleyh zaten sefer açma}$: tarafdan olmadığı balde Kelefçe mui:ıarebesinden şofira canib-i mu]J.alifeden müşahede olunan mümayelet ü muvafa}$:at muşalabaya ehven-i şuret virmek furşatını netice Virmek me'muli meydanda iken O zeri 'a VÜ furşatı zayi' itmemegi tercib U

ta}$:dim itmiş idi .

T a y y a r - z a d e A t a 341

Rusyalu Varna'yı almış ve Şumnı ordusını bir fır�a ile ba'de'l-muJ.:ıa­şara gözini Edirne abıına dikmiş ve bizim ' askerin ise 'aded ü J.:ıali ve esli­l:ıa vü mühimmatımızın ol zaman ' adem-i inti:?am u fı�danı ve bazinemizin aJ.:ıvali meydanda bulunmuş iken te 'yi'dat-ı Rabbaniyye mu�afferiyetimizi müteheyyf vü mübeşşirdir , ' ibare-i mevhumeleriyle padişahımızı ve ]J.al�ı­mızı inanılmaz sözlerle aldatmağa calışma� devletimiziii açı�dan açığa ız­rarına ]J.ıdmet itme� degil de nedir.

Rusyalu V ama'yı aldı�dan şoiira muşalal:ıaya meyl ile çare-i J.:ıasenesi­ni arama� vacib ve belki farz iken bu sözleriii ne ma'nası var idi , ol va�it ordumuzdan �ın� ça�a�lı, egri endamlı ça�aralmaz namlılarla techi'z ü tesli'J.:ı olunmuş ba'zı deva'ir tevabi' iyle mübtedi' ni�am ve başıbozu�dan mürekkeb [283] anca� otuz �ır� bin ' asker var ise de bunlarda da �at 'a ni­�am u şe bat olmadığı ve meva�i' -i J.:ıarbiyyede ekşeri'si mal:ışur u u mal:ıdud bulundu�ları J.:ıalde Rusyalu tevehhüm olunan batş-ı şiddeti ne ma�Ule �uv­vet i'maliyle görecek idi . Yo]J.sa zaman-ı keramet-nişan-ı I:Iazret-i Nebe­vi''de �ıbel-i RaJ.:ımaniyye'den il:ısan buyuruldığı gibi ' acaba mela'ike-i ki­ram ile imdad buyurulacağını şaJ.:ıib-i reddiye şey]J.i Şey]J. Müşta�'dan ve Ki­tabcı Efendi'den mi istibşar veya]J.ud mu'a]J.]J.aran Cezayir'i Fıransalunuii ' asker sev�i İngiltere sefaretinden re'is bulunan Pertev Paşa'ya i]J.bar olun­du�da Cezayir'de medfUn olan Veli Baba I:Iazretleri orasını rübude itdir­mez, cevab-ı na-şavab-ı l:ıayret-efzası gibi Rusya muJ.:ıarebesinde kendüsi re'is ve biraderi orduda na�ır oldu�larından ' acaba bu te'yidat anlar tarafla­rından 'keşf ile beglikçi bulunan münşi-i reddiyyeye ifade veya]J.ud Rumi­li'nde de öyle bir veli'nin imdad-ı ruJ.:ıaniyyeti mi �a' il olundı . Böyle bir re 'y-i :la 'If ve J;ı.ulya-yı sa]J.if �al ü �aleme naşıl alınabildL 'U�ala vü vüke­la şöyle tursun bu söz bir mecnuna söyleuse gülmez ve istil:ıza itmez mi. ' Uhud u şurut �uvvet ü miknet ü istita'at sayesinde mer'i olacağında şübhe yog ise de o �uvvet �anğı tarafda mevcud idi . Bunlar bilinmez şeyler degil iken isti�amet-i maşlal:ıata ]J.ıdmetde i]J.tiyar-ı re]J.avetle böyle türrehat u he­zeyanlara taşaddiye tera��i'-i manşıb u i�bal taşavvur-ı irtikabiyyesinden baş�a ne ma�Ule zarfiret mecburiyyet virdi . Aşdi�anın ' a�lı irdigi nik ü be­di metbu 'ma 'arz u i]J.tarda medyun olma� i�tiza-yı isti�amet olduğından iş­te o zirnıneti eda içün ta�dim olunan layil:ıa-i vaşı�ada Rusyaluya l:ıüsn-i �an ve ehl-i islama kec-na�ar ma'naları nireden istibrac olundı . ljazineden bi-

342 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

hüde şarf olunan a�çeye telef ta 'biri yalan mıdır, bir müslimanıfi iki düş­menden l)ürmet-i firarı tesilm olunsa bile Rusyalunufi ol va�it mevcüd ol­dugı işidilen sekiz yüz bifi ' askerinden dört , nihayet üç yüz bini sev� ide­mez mi idi ve buşuşiyle ba'iş-i niza' olan Yunan mes 'elesinde İngiltere ve Fıransa devletleriniii Rusya devletiyle ittifalp işidilmedi mi . Şal)ib-i reddiy­yenifi didigi gibi iki düşmene bir müsilman mu�abele itmek lazım gelse bi­le bu l)isabca ve ol va�it l)ükmince devlet-i ' aliyyenifi yüz elli b iii ni�am 'as­keri tedarük ü tesvi�i mümkin mi idi. Rum serbestiyyetine müsa'adenifi ne­tayic-i [284] vabimesi egerçi münker degilse de bu madde madam ki üç devletiii teklif ü ışrarlanna düşmüş ve şerrinifi ehveniyle iskatıarına üıtiyac mess itmiş oldıgı biilde i'mal-i efkar-ı 'ami�a ile maşlabatıii 'ara�ib ü gava­mızı der-piş ü mütala'a olunara� düvel-i müttefi�a içlerinden ba'zılarını ele alara� bir netice-i basene virilmek i�tiza ider iken vesile-i l)üsn-i muvaffa­�iyet olan bu ma�üle esbaba da teşebbüş olundugı işidilemedt Bu da tez­yid-i i�bal içün rikab-ı hümayünda bulunma�dan özge arzüda bulunmayan­lar ile mü'ellif-i reddiyye olan şabib-i çeiieniii44 ve muta'aşşıb muşal)l)ib gi­bi �avval-i �alemin l)ami tedarüki içün vesa'il-i münasibe tehiyye itmeleri­ne mev�üf iken öyle il)tiyat-karlı� ve dür-endişlige himmederi görilüp işi­dilmedt Ol zaman bükmince bu işi büsn-i neticeye i�tiran ile ibtidasında cümlesine dürüştane cevab virmek kimiii mu' avenetine ve �angı �u vv et ü istita' ata istinaden ibtiyar olundı . Buraları bilinemediginden 'u�ül-i selime aşl)abını l)a�i�aten l)ayretde bıra�dı . Bu batalarıli �uhür u şudün zarfiri '-;-'-;;' ..> � l':ı' l � LL W ill.Lı �..ıl.:w.... J 4-.) l ıJ I ma'nasına gayr-i mu­vafı� olara� �al)H rica! beliyyesiyle istihdam olunan aşb§.b-ı vücudun ara-yı bod-pesendanelerinifi virdigi su' -i netayic oldugında şübhe idilmeyerek te ' essüfden baş�a elden bir şey gelemiyor.

Şabib-i reddiye icra-yı agraz ugurına sermaye-i ma' lumatını da feda idiyor . Çünki mu�abele-i bil'-mişl ve �udret ma'nalanna olan istWi'at laf�ı­nıii tefsiri 'ulUm-ı ' a�liyye vü nal�liyyeye intisabı olanlara ma'lUm ve bu ma'na şal)ib-i reddiye ve refi�ine dabi emr-i gayr-i mevhümdur. Düşmen 'askerine nisbetle ' asakir-i İslamiyyenifi �alilü'l-efrad u ta'allüm ve eshba VÜ edevatları gayr-i kafi-i kifal) oldugı azade-i külfe-i iZa}:ı U irad iken ' asa-

44. d:, �

T a y y a r - z a d e A t a 343

kir-i mevcude ile ba-şebat u sekinet tayanup durulmasını �al ü �aleme al­magı tecviz itmesi �alem-i se�am-ra�amını itharndan baş�a ne fa'ideye i�­tiran idebilür. Bu mişillü zevat ser-i kara geldikde i�bal ü calımı istihal ü is­tih�a�ı i�tizasına haml ü zu 'm ile bütün re'yini sedid ve kaffe-i icra'at u ha­rekatını şa' ib ü cedid ' addiyle ma-dunına hiç na�arıyla ba�ara� şahib-i la­yiha gibi [285] bir efkar-ı şa'ibe �uhunnda am muhasedeten �ırma� şi' ar-ı seyyi 'ü'l-aşannı pişe ve ta'z;im ü tekebbüri endişe idindikleri bu redi 'e-i gadriyye ve emşal-i reddiyyesiyle müşbet degil midir.

Müşarün-ileyh 'İzzet Molla Efendi merb(imufi şulh-i I:Iudeybiyye'yi mişal-i münasib iradı muvafı�-ı nefsü'l-emr oldugı halde bu buşuşla Gaza-i Ahzab'ıfi �ıyas olunması 'ulema-yı kütüb-i siyer ' indlerinde müstagreb ü mecruh olmaz mı . Çünki me s' eleniii esası Mora serbestiyeti teklifinin ' adem-i �abuli �azi yy esine mebni olmagla bu fı�raya şulh-ı I:Iudeybiyye'yi mişal iradında bataya zahib olundıgı afilaşılamadı . işbu Yunan serbestiyeti iddi' asında Rusyaludan baş�a iki devlet-i 'a�ime dabi müttahid ü müttefi� oldu�lanndan işte bu cümle bizim niyyet ü ma�şadımızı �uvveden fi ' le il;}raca mani ' ve müsta�il oldugı meydanda iken bufia Gazve-i Ahzab'ıfi mi­şal iradı esas-ı müna�arayı müvehhin ü mubarrib olduğında şübhe var mı­dır. ' A�l u idrak ve hiss ü şu'ur dinilen havass u başa'il sefine-i mutaşarn­fa ve keşti-i mütefekkirenifi nabudaları ma�amında olara� bunlar barita-i ' ilm ü tecrübeye müraca' at ve pusula-i istil�amete meyl ü ragbet iderler ise ne �adar şiddet-i emvac u telatuma teşadüf olunur ise olunsun ba-lutf-i Iju­da elbette şan'at u hünere mürafa�atla bu başa'il-i selime aşhabını sahil-i selamete işale delalet ve menafi ' -i me'mUlesini istihşale ijıdmet iderler. Yobsa mu'asırı olan bir�aç mu�bil ü mütehayyiz ve mütehayyir ü medhU­şufi bayal-i muballeri sayesinde tervic ü tebhic olunma� taşavvunm der-piş ü ta�dim ile böyle bir tari�-i na-şavaba temeşşiyi ibtiyar itmenin neticesi hedef-i siharn-ı düşnam olma�dan ve işte böyle bir nice zamandan şofira merkez-i da' ire-i i' tirazda bulunmağı göze aldırma�dan gayri ne fa'ideyi müfid olur.

Şahib··i reddiye ve mürevvic-i muşahhil)i firlfte-i i�bal-i yek-ruze ola­ral� meJ:ıamid-i abla�-ı lazıme-i insaniyyeden zuhul ü gafletle yedine geçen layiha-i şactı�ayı velev emr ile olsun böyle şediden redde �ıyamda huşuli

344 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

me'mulinde oldugı il}.balin eelbini tesri ' içün � ı � .� . ... �. -. .! �� ı mişaline [286] ma-şadal}. olaral}. trad olunan şull:ı-ı I:Iudeybiyye mişalini Gazve-i AI:ızab'a tai:ıvil ve bunun gibi her fıl}.rayı mübayin-i 'al}.l-ı sellm bi­rer mişal-i müstelzimü'l-i' tiraz ile mersa-yı müna�aranın ]Jaricinde birtal}.ım mevhumat tedarük ve teksll itmesi reddiyesinin semt-i cerl:ı u l}.adl:ıa tesbili­ni da'vetle zu'mınca tefhim-i mahiyyet ü dirayet itmiş , sözinden başl}.a bir vadi-i müna�araya sevl}.-i kWibet ü kelam idilebilür mi.

Şal:ıib-i reddiye şuret-i taşallüb ü ta' aşşubda görinmek yolunda mec­hül bir me'mül üzerine eyman-ı mugalla�a ile metbu' -ı müfa]J]Jamını l}.an­dırmal}. istemesine I:ıaniş- ü mubti dinilmez mi ve I:ıarb taraf-darlıgı ta' aşşu­buyla böyle açıl}. bir müdaheneyi itiyar u irtikab itmek behre-ver-i hüner ü ma'rifet ü diyanet olan ve istil}.ametden dem uran insana yal}.ışdırılur mı . Bu naşıl kec-zehab ve ne mal):üle taril}.-i na-şavabdır, 'al}.ılları I:ıayran idiyor.

}\avval-i mal}.alatın bir fıl}.rasında "devlet-i 'aliyye ve millet-i İslamiy­yeye ]Jayr-]Jahlı]f.. elinden geldigi l}.adar mul:ıafa�a-i din-i mübin içün olunan ittil:ıad u ittifal}.a günden güne tal}.viyyet virmege himmet i tmekdir, yo]Jsa birtal}.ım al}.val-i mu ' terizane ile müslirnin beynine tefril}.a-i kelime ill}.a ve ittifal}.-ı 'amme ile tutılan tedbiri ta]Jtı 'eye l}.all}.up da teşviş-i ezhana sa'y it­rnek l:ıadd-i zatında ]Jayr-]Jahlıl}. degildir" diyerek zu'mınca Molla-yı müşa­rün-ileyhin bu fikrini çürütmek istemişdir.

Şal:ıib-i layil:ıa bi'l-farz l:ıayşiyyetini kafi görüp de ittifal}. ve tal}.viyye­te himmet itmek niyyetinde olmuş olsa idi l}.angı l}.udretiyle l}.uvvet virmege kuşiş itmesi il}.tiza ider idi. Bu i ' tirazı fıl}.arat-ı sa' iresinden ziyade pek de­lilsiz bir da'va-yı la-ta'il oldugından ve anlaşılan bu ]Juşüşdaki menvisi her ne ise izai:ı i tmek istemediginden bu fıl}.ranın mübhem ü ma 'nasız l}.alması­na ta' accüb olundı .

Al}.viil-i mu' terizane ile müslimin beynine tefril}.a-i kelime ill}.a ve itti­fal�-ı 'ammeyi ta]Jtı 'e vü iml:ıa ve teşviş-i ezhana sa'y-i evfa itmek ]Jayr-]Jah­lıl): olmadıgı ' ibareleriyle [287] val}.i ' olan i ' tirazına şu vechile cevab na olunur ki , ' İzzet Molla tefril}.a-i kelime-i müttal:ıide niyyetiyle köşe başları­na yaftalar mı yapışdırdı ve ba'zılannı ]Janesine da'vetle ta'limatlar virerek mi ]Jall}.ı nifal}.a sevl}. itdi . Bu naşıl elfa�-ı mecrül:ıa ve ne mal}.üle ' ibarat-ı mal):dül,ıadır ki ]Jall}.ın infikak-i ittifal}.ına sa'yini l}.angı emarat ile istidlal it-

T a y y a r - z a d e A t a 345

digi biline m edi. Fart-ı ' al,d u ıeka vü isti�ametine istinaden veliyy-i ni ' me­u olan padişahına bi'ı-ıat ' arz itdigi mütala' ata tefri�a-i kelime ta'biri naşıl gaddarane ve müniif*ane söz olduğı meydanda iken böyle çirkin ve ya�ı­şı�sız bi-ma'na neticeler ve munta:?am u münşiyane münafı�ane feılekeler­le bal�ı aldatmaga çalışma�dan büyük müniifa�at ve ştiret-i J::ıa�� u ' adl ü şavabdan müfara�at olur mı . ljuda-negerde istenilse bile bu J::ıareketlerden özge tefri�aya mümessek tedarük olunabilür mi . ijuşuşa devlet-i ' aliyyenifi ol zaman duçar oldugı ga' ile ve giriftar oldugı meşgale içinde mizae-girlik ve mümaşat u müdahene tari�ine gidilmesinin 'a�ıbetinde cay-ı selamet ve cadde-i necat u sa' adet bulunur mı . ijal�ıfi "deve güler taş çatlar" didigi iş­te tamam bu �azi yy e-i na-marziyyeye raci' oldugında iştibah olunur mı, i ' ti­razından baş�a ne din ür .

İşte tari�-i şıd� u şavab u isti�ametden 'udül ve reh-i na-reftede puye ile J::ıaddinifi ve inşiifıfi baricinde bir vadide ma�şad u menvisine vuşul niy­yetinde olanların dünyada 'ömr ü i�balleri imtidadından istifa-yı J::ıa:?:? ide­medikleri gibi dar-ı ceza olan abiretde dabi duçar-ı pençe-i mu'abaıe ola­ca�larında iştibah olmayup el-J::ıaşıl dü-cihanda na' il-i ma�aşıd olamaya-. ca�larından bu cihetle "basru'd-dünya ve'l-abire" mişaliyle iki ' alemde me­lül u medbul olaca�larına bu fı�ra delll-i cellldir. Tecavezallahu ' an sey­yi' atihima.

İşbu Reddiyye-i 'Acizanem Me'alinifi Taşl)il:ıi Arzüsıyla Di­van-ı Al)kam-ı ' Adliye A'zasından Vaşfi Efendi'nin Yazdıgı Fıl$:ra-i Mu' terizadır:

Şal:ıib-i hamiş-i J::ıa�a'i�-danişifi eşer-i bame-i ma' arif-güsteri olan bu i ' tiraz-ı J::ıavaşi -·ara, Allah u Ekber ne i ' tiraz-ı müsellemü'l-burhan ve se­ned-i ara-yı [288] meni' u't-tibyandır ki J::ıa�ayı�-aşinayan-ı uşül-i müna:?a­ra bunuiila şal).ib-i reddiye olan 'Akif Paşa merJ::ıUma mal:ıfüf-ı selamet-i batıradır, dimek il:ıtimali olmadıgı emr-i 'ayandır, togrusı bi-şekk ü güman- ·

dır. Bu i 'tiraz-ı �aviyyü's-sened, manend-i dürer-i müstaqrece bal).r-i si yer-i cezr ü medd-i silk-i mülk-i imla idilmek cereyan-ı zat-ı maşlal).ata ma'lı1-

346 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

mat-ı kafi ye ve ana müteferri ' ı ttı la' at-ı pey-a-pey-vul5:ü' -ı istil5:baliyye-i şa­fiyeye tel5:arün-i J::ıamiyyet ü gayret-i milliye aşar-ı cemilesinden idügi mü­sellem-i erbab-ı l5:abül u reddir. Bunda yaran-ı bamiyyet müstenid-i guya-yı ..ı.:ı. l Js: � J-::t-b l La ı .:wıı dır. Yelakin mevzü' -ı müna:?araya na:?aran fi­hi-ma-fihdir. Binaberin numune-i cevelan-ı bi-süd u tihdir. Çünki şal::ıib-i reddiyenin ol val5:itki bali ortaya l5:onmamış ve Pertev Paşa yadigar-ı süb­ba-şümar ile arnedi ]J.ulefalıgından berü miyanelerindı;; olan istirl5:ab 15:aziy­yesi der-batır idilmemiş oldugından bu babda mubarrir-i reddiye 'aleyhine bürünmek gayr-i vecihdir ya'ni :?ahiri' bir meşy-i i ' tiraz-ı tevcihdir. Şahib-i reddiye meleke-i kitabet ve nal5:dine-i ' ilm ü ma'rifete ma�har bir katib-i mu'ciz-eşer olmasıyla beraber beglikçilik nihayetine ve Rusya ga' ilesinin gayetinden dört sene şonraya l5:adar i ' til5:M-ı şabib ile cüy-bar-ı füyüzat-ı meşayi]J.-ı turul5:-ı ' aliyyeden istişraf-ı ma'ü'z-zülal-i feyze malik oldugı babşini işbat içün mevcı1d olan deHi'ili burada yazup tekş!r-i sevad itmeye­lim. KW:l.bçı ve Şeyi} Müştal5:'la mülal5:atı sene-i meıkureden şonra oldugı is­tidlaline girişmeyelim. Şadr-ı esbal5: Galib Paşa merbı1mun 'Akif Paşa bal5:-15:ında meyli cihetiyle Pertev Paşa'nın 'Akif Paşa'ya pey da olan gay:;ç: u ' adıl­veti ' Akif Paşa'nın da]J.i Pertev Paşa bal5:15:ında mul5:abeleye mecbüriyetini is­tilzam iderek bu bal ikisine de tabi 'at-ı şaniye olmuş ve bu cihetle Pertev Paşa 'Akif Paşa'yı ve 'Akif Paşa Pertev Paşa'yı 'adüvv-i il5:bal görmekden ayrılmamış oldul5:lan bir zamanda bu reddiyye l5:aleme alınmışdır. Binabe­rin ' Akif Paşa Pertev Paşa'nın pertev-i il5:balinden istifade garazıyla bum 15:a­leme almadıgı emr-i gayr-i ]J.afidir. "Ve li'l 'arifi yekfi "dir , J::ıal bu merkezde iken ' Akif Paşa'nın bu reddiyyeyi bu vechile l5:aleme alması bal)şine gele­lim. Pertev Paşa her ne sebebe mebni ise ol val5:it meşayi]J.-i tari15:at-ı ' aliy­ye-i nal5:şbendiyeden olup Sellmiyye'de Pertev Paşa'nın bina-kerdesi olan tekyede post-nişin-i irşad-ı ehl-i iman ve 15:utb-ı zaman tanınılan Behcet Efendi merbüm tarafından varid olup me' ali gördigi rü'ya mücibince i]J.ti­yar-ı J::ıarb , güya mul5:teza-yı emr-i Bazret-i Risalet-penah oldugını [289] i]J.tardan ' ibaret olan bir teıkire ira 'esiyle cihet-i barbi tercib �ylemiş ol­dugına ve 'Akif Paşa ise ol val5:it Behcet Efendi gibi zata isnad olunan rü 'ya­ya tamamiyle i ' til5:ad itmek meşreb-i şafiyyet-arasmda bulundugma bina'en bu meşreb 'İzzet Molla merbümufi ol val5:it kar-aşinayan--ı ehl-i imanın me­calis-i tecarib-i mal5:aHttmdan bt'l-istfade l5:aleme aldıgı layibanıfi natıl5: ol-

T a y y a r - z a d e A t a 347

dugı itı.tarı emr-i Peygamberi''ye mul;ı.alif olduğından naşidir. Ve ara-yı sab.ffe ve l;ı.od-serane elfa:?ını serd eylemege vesile-i bt-hereb olmagla şa­i)ib-i reddiye bu babda ma'ıı1r ve marru'ı-ıikr rü'yadan tolayı cümle ile be­raber tesvtl-i Pertev Paşa ile memkı1r görinür. Yol]. sa seyyi' at-ı atiyesiyle ki Şırp mes'elesidir diniliyor , reşei)at-ı l;ı.ame-i şafvet-came-i ezman-ı maziye­sinifi mili)-i ücac oldugını istidlal , tart�-i gayr-i meslı1k-i erbab-ı kemaldir , belki nümayiş-nüma-yı maglata vü cidaldir. Pertev'ifi şafvet-i şı1ret ve gaf­let-i siretle !;}alip ve be-tal;ı.ştş veliyy-i ni 'metini aldadup fi ' le getürdigi �a­zaya-yı val;}tmetü'l- 'a�ıbe ma-şada�-1 "şems olur mı gizli her bir talibe"dir . Ez--cümle müla�at olunan Raşid Efendi'nin ki Behcet Efendi l;ı.ulefasından olup anıilla Pertev arasında vasıta-i mul;ı.aberedir, ma'a'l-l;}alef va�i' olan ifa­desine na:?aran şey!;}-i mı1ma-ileyhden rivayet eyledigi rü'ya gayr-i şai)ii) ve ira'e eyledigi tezkire maşnı1'-ı şarii) oldugında şübhe �almamagla zihi büs­ran-ı mübin ve gaflet-i �asvet-�arindir ki böyle bi-esas bir rü'yayı l;ı.al�a ri­vayetle aldatmışdır, niteki Pertev Paşa degilmidir ki Cezayir mes' elesinde Vell Baba mul)afa�ası sözini ortaya �oyup orasını dal;}i İslam elinden çı�art­mışdır. Va�ı'a Pertev'ifi bu l;}ıyanatı ehl-i İslamın l;}atırından cı�ma� 'adi­mü'l-ii)tim3.ldir. El-l:ıa� bu bai)iş bi-�il ü �aldir .

İ 'tidiz-ı Mezküra Yazılan Cevab-ı 'Aciz! dir:

Fuzala-yı dehr ve üdeba-yı ' aşrıfi müseltem ü mümtazı Vaşfi Efen­di'nin işbu i ' tira.zı maşlai)atıfi heyUlasına ya'nf bu babdaki taşavvur u müta­la'atıfi vehle-i ulasına gayr-i muvaJı� dinilemez . Anca� şai)ib-i i ' tiraz i)il­ye-j ma 'arifle tezyin-i zat itmiş [290] ve şal)ib-i reddiyenin dal;ı.i i)a�i�aten �uvve-i �alemiyyesi müsellem bulunmuş olmasına naz;aran tarafına matrı1i) olan mal:ıabbeti müşarün·-ileyhifi bu babdaki l;ı.atasmı külliyen setr ü tagmfd ve ma�şad-ı ma'arif-nüvazisine münl:ıaşır bulunmuş oldugım beyanda kilk-i istil�amet-silki meslı1bu'l-ibtiyar gördüm. Velev süllim ki Pertev Paşa ve 'Akif Paşa ol va�it hem-meslek bulunsun ve müşarün-ileyhifi i�baline tab-aver-i mu�avemet olamayaral} andan istifade ile yazsun veya öyle bir rü 'ya-yı gayr-i şai)ii) taş ni' ' olunsun veyal;ı.ud mu ' te riz andan istifade gara-

348 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

zıyla olmayup mücerred taraf-ı ' ali··i uli'l-emrden re'sen aldıgı irade-i seniy­ye ile �aleme alsun , bu şu�ü�dan her bir şı�ı i ' tirazdan salim olamaz.

Çünki 'İzzet Molla Efendi Yama'yı Rusyalu isttla itdikden şonra Ra­sim Efendi merl:ıüm ile birlikde layil:ıasını tan�im ü ter�im ve ol va�it mev­kib-i hümayünda bulunduğumdan 'İzzet Molla Efendi layil).asını silal).-dar aga vasıtasıyla bak-i pay-ı hümayüna ta�dim itdikde rikab-ı hümayün �a' im-ma�amı Al).med ijulüşi Paşa ve ser- ' asker ijusrev Paşa ve re'isü'l-küttab Pertev Efendi l).uzür-ı hümayüna celb ile layil).a ira'e ve me' ali şavab ise anı meslek-i ittibil.z idüp terk-i cedel ve bata ise �alemen is­kat-ı mu 'teriza togrıca i 'ta-yı cevab-ı bi- 'ilele mübaderet olunsun, irade-i işabet- ' ade� i seniyyesiyle Iayil).a-i mezküre vükela-yı müşarün-ileyhime i 'ta huyurulmuş idi.

Bu l).alde işbu reddiye velev Pertev Paşa'nın ibramıyla �aleme alınara� bunun vicdanı olmamış olsun veyabud bunların ikisi de hem-meslek ü meş­reb olara� 'Akif Paşa yazup Pertev Paşa taşl).il). itmiş bulunsun, bunun her tarafı i' tirazdan �urtulamaz ve siharn-ı reddiye-i ' acizanem yalnız 'Akif Pa­şa'yı hedefe almayup ve Pertev Paşa'ya �arşu olmayup şu layil).adan şonra işabet-efza-yı sünül). olan irade-i seniyye meydanda iken maşlal).atın se�a­meti tarafını padişahımıza her kimler 'arz ve iltizam-ı l).arb itmiş ise anlara �arşu remy-i navek-i bameye mübaderetden ' ibaretdir.

[29 1 ] Çünki Pertev ve 'Akif Paşalardan �angısı yazmış ise yazsun bunların reddiyyeleri me'aline di��at olunsa ' adeta şirretlik ta'birine seza ser-a-pa türrehat-ı b1-ma'nadan ' ibaret oldugında şübhe idilemez. Edna mertebe dür-endiş olanlar bu �adar safsata vü maglata vadisine yüriyüp de millet ü devletine bıdmet eylemek �aşdında bulunan bir bi-günahı tekıib ve �ulüb-ı ehl-i ımanı andan tenfir itmegi irtikab idemez. Eger i' tiraz-ı �asd olsa reddiyyesinin bi'l-münasebe bir tarafında ıztırar1 oldugım işrab ider. Ba ':lı remz ü ta 'birat ile olsun tesrir-i ma�aı itme k i�tiza ider idi . Böyle bir rumfiz olma�dan ma-'ada eger bu mükayede yalnız Pertev Paşa'nın şani 'ası ise 'Akif Paşa'nın da tamamı tamamına anı taşdi� itdigi ' ibare-i mevcüde­sinden müberhen oldugı cihetle yine iştirakden nefsini �urtaramaz. Bu ' iba­re arasında ve sa'ir aşarındamu�addem ü mu'abbar böyle bir i ' tiraflı ve i ' ti­zarlı ' ibaresi görilüp işidilmedigine ve buşuşiyle bilcem ijızır Aga-zade

T a y y a r - z a d e A t a 349

Sa'id Begefendi'nin 'Akif Paşa ile olan şiddet-i ülfeti cihetiyle elli iki ta­ri']J.inde vasıtasıyla bu reddiyye keyfiyyeti kendüsinden istifsar olundu�da maşlabatın tafşilatına girişıneyüp yalnız " ' İzzet Molla ]J.al�a ba�lı gibi gö­rünmüşdür" cevabını virmiş olması bu gadrde kendüsünün de müttefi� ol­dugına l:ıükm olunur .

t}uşı1şiyle ' adüvv-i can gibi birta�ım mugalata-i bi-ma'na ile bi-çare­nin tagrib ü teb'id ü ta]J.ribine �adar sebebiyet virmek Pertev ve 'Akif Paşa­lardan �angısının sıl' -i şani ' i ise andan nefret itmekdeki mecbı1riyetden 'a�­lı başında olanlar bir va�itde girü turamayup fa�at bu isa'etde meydanda olan iştiraklerine �arşu erbab-ı inşaf u isti�amet, ikisini de ]J.ayr ile yad ide­memekde ma'zı1rlardır. I::Ia�i�aten Pertev Paşa'nın ibramına mu�avemet iderneyerek anın dil-]J.ahına ]J.ıdmet itmiş ise Molla-yı müsta�im-i müşa­rün-ileyh ve belki imtidad-ı J:ıarbe ve bu vesile ile sefk-i dima' -i za' ide vü bihı1deye virdikleri zeri 'adan to layı bütün ehl-i iman 'Akif Paşa ve Pertev Paşa'nın magdı1rlarıdır, dimekden �alem-i ' acz-ra�am kendüsini alamıyor.

[292] Her ne ise işte layiba ve gadriyye-i 'Akif Paşa ve reddiyye-i ' Ati:l'iyye ve ma'lı1mat-ı Vaşfiyye birbirini müte'a�ib cümleten serd ü be­yan olunmuş olduğından bunları bi-tarafane vü inşafane mütala' aya ragbet buyuran zevat-ı naşfet-simat , ba� ne tarafda oldugına muttali ' olur, :?ann-ı �avi si ba ' iş-i tesliyet-i bame-i ' At§.'dır.

Bu i ' tiraz şu şı1retle de mu'terizdir ki Vaşfi Efendi'nin i 'tirazı Şey]J. Behcet Efendi ve dervişlerinden Raşid Efendi namında bir zatdan aldığı n\a'lı1mat-ı mubtemelü't-tarafeyne müstenid ve bu ' aciz-i namı�u'l-J:ıurı1f sinnim ise ol zaman yirmiye müte�arib ve bu ma�ı1le umı1rı müdrik ü mev­cı1d olup ]J.uşı1şiyye 'İzzet Molla merbı1m eşna-yı seferde Rami �ışla-i hü·­mayı1nına geldikçe re 'isü'l-etibba Behcet Efendi'nin �ışladaki da' iresine Sü­leyman Paşa ve Mu 'ammer Paşa ve Selim Efendi ve Edib Efendi ve :ijurşid Aga ve çu�adar ' İzzet Aga ve çu�adar Abmed Beglerle giderek bu ]J.uşıl,şla.­ra da'ir cereyan iden sözlerde meclislerinde J:ıazır bulunmuş ve ' İzzet Mol­la Efendi ba'de'l-icla müşarün-ileyh Behcet Efendi ve mu'a]J.]J.aran biriideri bekimbaşı 'Abdu'l-I::Ia� Molla Efendi cem'iyyetlerinde da]J.i mevzı1' -ı babş oldugına teşadüfle vu�ı1' ata mu�addimesinden neticesine �adar kesb-i ma'lı1mat itmiş idim.

350 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Mu'teriz-i muma-ileyh Vaşfi Efendi'nin ' ilm ü fazl u kemal ve .büsn-i zeka vü isti 'dadı müsellem ise de sinn ü sali ol va�ti ve belki şonraları da bunların 'aşrını idrake pek de müsa'id olmadıgmdan anın bu babdaki ma'IU­matı muma-ileyh Raşid Efendi'den ve anın gibi maşla.batın gavrına vu�ufı olmayan taraf-darlardan abz eylemek sermayesiyle yazmış olma� i.btimali varid bulunma� .basebiyle meşhUdat ve müsta.bzaratın mesmu' at ve rivayat-ı mu.btemelü't-tarafeyn ile �ıyas �abul idemeyecegini beyan ile iktifa iderim.

Mfima-İleyh Vaşfi Efendi'nin Bu İ ' tiraza Cevabıdır

Bu ' abd-i ' aciz ez-her cihet ma'arif ü hünerden bal'i oldıgımı mu'terif ve mir-i [293] müşarün-ileyh .bazretlerinin l).üsn-i ;ı:annı ser-çeşmesinden mugterifim, ma'a-ma-fih işbu �ıra' at olunan i ' tiraz evvelki def'a dabi beyan olundıgı üzere ma'lUmat-ı kemteraneme göre müşarün-ileyhima Pertev ve 'Akif Paşa .ba��ında emr-i muşadda�dır. I:Ialbuki �araf-ı ' acizanemden ma'raz-ı cevabda yazılan ma�aıe yalnız müşarün-ileyh 'Akif Paşa'nın Per­tev Paşa tarafından ira'e idilen tezkirede mu.barrer rü'yaya tamami-i tesli­miyetle i 'tiraza ta.brik-i bame eylemekde ma'zeretini .bikayeden ' ibaret idü­gi vareste-i işkaldir . Çeşm-i inşaf ile ba�ılur ise bu babda yazılan i ' tirazda .ba� görilemeyecegini me'mul eylerim.

M uma-İleyh Vaşfi Efendi'ye Cevabdır

Efendi-i muma-ileyhin bu cevabı mesmu'atın vüşu�ını işbat arzusm­dan ' ibaret bulunmuşdur. Bi'l-farz cereyan-ı keyfiyet bu vechile olmuş olsa bile bu buşuşdaki .bikaye-i 'acizanemden ma�şad kimseye buşumetden tola­yı teskin-i .bararet-i gay;ı:a mebni' olmayup mücerred bu maşla.batda ya 'ni Rusya devlet-i fabimesiyle bozuşma� zamanı olmayup barışma� va�ti ol­dugından ve belki imkanı bulunsa da külliyen terk-i buşumetle hem-civariy­yet münasebetiyle mü'ebbeden i 'tilaf u muşalal).anın çaresi isti.bşal olunsa tarafeynin sa'adet-i l).alini mucib olacagı meydanda iken tari�-i şavab u in-

T a y y a r - z a d e A t a 3 5 1

şafdan 'udül ile te 'lif ü müsaleme taril}:ine gidilmeyüp de evvela mul)ave­le-i mul)arebeye taşaddi ve eşna-yı mükafal:ıada taraf-ı muhalifeden muşa­lal:ıaya ' arz-ı meyl ü bahiş olunmuş iken bu furşatı terk ve muoaşemede de­vam ile bunca telefat-ı nüfUs-ı beşeriyye ve itlaf-ı şervet-i maliyyeye her ki­min yüzinden ugranılmış ise anı dar-ı cezada pençe-i mücazat u mes 'uliyet­de görmek arzusından feragat idemeyecegimi beyandan ' ibaretdir.

Zikr olunan reddiyye-i gadriyye bunlardan l}:angısının müşaberet-i mabşuşası şemeresi ise ana mubti vü gaddar dimekden başl}:a mul}:abeleye idare-i lisan idilemeyeceginden aşıl mal}:şad redd-i şurı1l:ı ise teşrib-i zat-ı maşlal)ata da'ir oldıgını beyan [294] ile batime-bend-i mal}:al olur ve müsa­leme taril}:inin imkanı bulundıgı bfilde mul)arebe vetiresine gidenlere i' tira­zdan girü turmayacagımı tekrar eylerim.

Dar-ı Şura-yı 'Askeri Ni:?am-namesi

Dar-ı Şura-yı 'Askerinin Elli Üç Taribi Mul)arreminde Bin-i Teşki­linde Mışır Zabitanından iken Elli Taribinden Şonra Der-sa' adetde İs­tihdam Olunan Manastırlı Feril}: Selim S atı ' Paşa'nın !\.aleme Aldıgı Ni­z;am-namedir. Fi 1 1 Zi'l-l:ıicce, Sene 1 252.

Bismillahirral:ımanirral:ıim Vema Tevfil}:ina illa Billahi'l- ' Aliy­yi'l- ' Az;im

Umur-ı cihad ' ale'l-'umum al}:sam-ı şelaşeye mal}:sum olup şabşiyyat ve la-büddiyat ve maliyyat 'unvanlarıyla birbirlerinden mütemeyyizlerdir . Şabşiyyat, 'asakir-i muvaz;z;afada itmam-ı müddet idenleri redife il]::ı.al}: ve müstal:ıal}:l}:-ı tel}:a'üd olanları ber-vefl}:-i l}:anun ya vaz;ife ile veyabud va,�ife­siz silk-i 'askeriden ibrac idüp bunların ve sa'ir mevta ve firari gibilerin be­dellerini l}:uvve-i şabiteden almal}: ve 'askeri ve ' askere müte'allil}: bulunan­ları yerlü yerince terkib ü tanz;im ve te'dib ü ta' lim ve bal:ış ü teft1ş ve zabt u rabt itmek buşuşlarını; ve la-büddiyat, me'kulat u melbusat ve merkubat u meskunat ve mefruşat u müdavat maddelerini ; ve maliyyat, mahiyyat u

352 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

in'amat u ve�a'if ve ucür u eşman mal5:ülelerini şamil ve bunların cümlesi divan-:-ı celalet-'unvan-ı ser- ' askeriye merbüt olmal5: üzere nice devavin ü me'müriyyatı müştemildir.

Umür-ı cihadıfi cemi' -i fürü' u şu'übı evamir ü zevacir-i cenab-ı tık­dariden ' ibaret olan 15:-avanin-i meşrü' a vü ma'l5:üleye merbüt ve ol budud-ı mes'üddan Q.urüc ve şüz;üz;-ı il5:tidarları herkesden meslüb u me%üd olmal5: l:ıasebiyle umür-ı mezbürenifi ber-mütteha cihet-i rü'yet ü temşiyyeti me'mürlarıfi mübayenet-i mecbUle-i reviş ü menişlerinden vareste ve her l)alde ve heme mal)alde ' araba-i (?) 15:-aviyye-i ıttırad u yek-nematiye vabes­te bulunmal5: fırl5:a-i mufaçlçlala-i mücahidiniii Q.avaşş-ı lazımesinden ise de ibtilaf-ı ezmine vü etvar ile l:ıudüşiyyat u ibtira' iyyat ve il5:tiza' iyyat [295] mal5:ülesi nice umür-ı şaz;z;e ser-zede-i �uhür olup ve olmal5:da idüginden ve bunların dabi 15:-avanin-i rezineye tatbil5:an tan�im ü tesviyeleri Q.uşüşı umür-ı muttaride mişillü müte'allil5:leri 'uhdelerine il:ıale vü tabmil olunsa re 'y-i va­l:ıide mal5:şür ve vücüd-ı münferide mal,ışür olaral5: emr-i tatbil5:de bata vü z;ül­li ve bu mülabese ile umür-ı mutıarideye sekte vü baleli icabdan Q.ali olma­yacagından naşi hem bu mal,ız;ürı iml,ıa ve hem taril5:-i feyz-refil5:-i ' askeriy­yede müşavere veeibe-i celilesi dabi il,ıya olunsun içün o mal5:üle umüra mu­vafıl5: 15:-avanin-i ma'delet-ara ictima'-ı efkar u ara ile şüret virilür ki ıştılal,ı-ı mücahidinde afia şura-yı 'askeriyye ıtlal5: olunur.

Şura-yı ' askeriyyede z;ikr ü ta'dad olunan umür-ı 'askeriyyenifi ce­mi ' -i fürü' u şu'fibından babş olunacagına ve bir emrifi bal:ış ü tedl5:il5:i ol emrifi zir ü balasına vul5:üf u ıttıla' a müteval5:l5:ıf bulundıgına mebni şura-yı mezbürda umür-ı meıkürenifi müte'allil5:leri 15:-udemasından hiç olmaz ise bir zat bulunmal5: üzere 'al5:d ü temhid olunur ve her cem'iyyetde birer re 'is vü­cüdından la-büdd olmagla ol encümen içinde da:Q.i ehl-i şuradan bir zat-ı fa'il5:u'l-al5:ran re'is-i şura 'unvanıyla ol birlerine baş olup şuraya da'ir şe­ref-riz ü celalet-engiz olacal5: evamir ü zevacir afia Q.ıtaben ışdar buyurılur ve uşül-i şüramfi mü-be-mü icrası ve ehl-i şuradan ol uşfile ri' ayetde 15:-uşür idenleriii ta' zir ü cezası yine andan şanlur ve ol mal:ıfil-i dil-nişinde l,ıas­be'l-il5:tiza al,ıkam-ı şer'-i mübine müte' allil5: nice mübal:ıaşe-i fıl5:hiyye dabi cereyandan Q.ali olmayacagı ma'lüm ve müzakere olunacal5: umürufi keşre­tine na�aran her meclis evl5:at-ı şalatdan iki ve belki üç val5:ti isti ' ab idecegi

T a y y a r - z a d e A t a 353

emr-i gayr-i mevhumdur . Pes , hem mebabiş-i mezkureyi keşf ü ball itmek ve hem dabi dem-i eda-yı şalat-ı mektubede cema'at-ı ehl-i şuraya imarnet eylemek me'muriyyetiyle ol cem'iyyet-i pür-berekete ' ilm ü fazl ile müte­ballf ve ta 'aşşub u taşallufdan müteballl , ba�<:ayıl>.-ı şer'iyyata val>.ıf ve de-1>-ayıl>.-ı siyasiyyata 'arif, aşbab-ı kemalden bir zat-ı cami'u'l-ma' arif dabi ta 'yi n olunup bufia müfti'ş-şura 'unvanı virilür ve andan başl>.a mabza te 'yid-i din içün vaz' u temkin [296] olunmuş öyle bir bezm-i dil-nişinde tevessül-i Kelam-ı IS-adim ile istid 'a-yı fazl-ı 'amim-i Rabb-i Rabim olun­manın nef' -i cesimi �ahir ve la-siyyema ibtifal-i ehl-i şuradan şofira sure-i Abl>.afı ' aHl. vechi't-tertil tilavet eylemenin eelb-i naşr ve ref'-i ışr babında te' şir-i ' a;r;imi bir emr-i bahir olmagın bu me 'muriyyet-i pür-meymenet ile dem-i eda-yı şalatda cema'at-i ehl-i şuraya mü'ezzinlik eylemek bıdmet-i ba-mefbareti erbab-ı l>.ıra'atdan diger bir efendiye tefviz olunur ve yine şu­ra-yı ' askeriyyede um ur-ı val>.ı' aya da'ir cereyan idecek sözleriii ve irad olu­nacal>. su'allerifi ve cevablarıfi cümlesi zabt olunup hiçbir barf ve kelimesi zayi' olmamal>.dan la-büdd olmagla ma'iyyetinde iki mübeyyiz ve ol l>.adar mul>.ayyid bulunmal>. üzere şura-yı mezbura katib-i şura 'unvanıyla aşbab-ı ral>.amdan bir zat-ı boş-1>-alem dabi me'mur 1>-ılmur.

Şura-yı ' askeri bab-ı eeladet-me'ab-ı ser-'askeride dar-ı şura 'unva­nıyla mu'anven ve altı bab ota ile levazım-ı dür-ı şura içün bir bab kiları ba­vi bir da' ire-i müstal>.illede ' a�d u temhid ve ol otaların en büyügi bey­tü'ş-şura namıyla ibitWil iden şuraya ve biri küttab-ı şuraya ve biri ehl-i şu­ra etba' ına ve ikisi zikri ati şura l>.aragolıyla dar-ı şura. bıdmetçilerine tabşiş olunur ve dar-ı şura ibtifal-gah-ı erbab-ı cihad olacagından tarz-ı l>.a' idin üzere yaşdıl� ve minder ma�uleleriyle mefruş olmayup belki ' ala tavri'l-mü-­cahidin sofra ve iskemieler ile ve ' ale'l-buşuş beytü'ş-şura etrafı ehl-i şura­ya vafi iskemieler ile mubiit büyük bir sofra ile donadılur.

Şura-yı 'askeriyyeye re 'i's-i şuranın zir-i emr ü idaresinde bulunma� ve yirmi dört sa'atde bir tebdi'l olunma� ve söz afilar bir yüzbaşı ile yine söz anlar bir mülazımdan ve mil>.dar-ı vafi küçük zabit ile neferatdan mürekkeb olmal>. üzere bir l>.aragol ta 'yin ve dar-ı şuranın bab-ı baricisi nezdinde bir otada il>.ame itdirilüp ni;r;amat-ı mu�arrer-i dar-ı ştirayı mubafa;r;a itmek ve barieden gelecek zevat u kesanı da 'vet ü ibzar ve alıl>.omlaca� kimseleri ref'

354 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

u tevl{ıf eylemek mişillü umurda isti)Jdam olunur. Pes , �aragol-ı mezburı [297] sa' atde bir degişdirmek üzere dar-ı şuranın bab-ı bllricine ve nerdüba­nıfi zir ü balasına ve beyt-i şura �apusına ikişer tüfengli naşb idüp dar-ı şu­raya işi ve güci olmayan kesanın dulJUl itmemesine ve dubfil idenleriii bir neferden za'id lJıdmetçileri olmamasma ve hiç ferd aya��abıyla nerdüban­dan yu�aru çı�mamasma ve amed-şüd idenler edebe ri 'ayetle vüluc u l}uruc idüp diviin-banede ve otalarda şamata ve çıgıltı olmamasma di��at ve bod-be-bod def' u iziile idemeyecegi öyle bir vaz'-ı na-ma'�fil �uhura gelür ise der-bal keyfiyyeti re'is-i şuraya lJaber virüp ol tarafdan her ne vechile emr olunur ise ol vechile I:ıarekete mübiideret olunur.

Dar-ı şura, eşref-i ta' abbüdiyyat olan seyr ü cihiid esbiib u vesa'ilinin mesa'ili müzakeresine ma]].şuş bir cay-ı meyiimin-manşuş olmagla bayagı mehbit-i sürüşan ve nüzfil-gah-ı rabmet-i Rabman bir ' ibiidet-bane-i fe­yz-aşiyiin meşabesinde tutılup her biir kemal-i taharet ü ne;ı:afet üzere olma­sı ve cemi' -i eşaş u edevatı her dem ü an yerlü yerinde bulunması emrine ihtimam olunmanın vücubma mebni ol ma�am-ı lazımu'l-ibtiram ma'iyye­tinde rüfe�a-yı şeliişe bulunma� üzere müdir-i dar-ı şura namıyla bir merd-i mi�dam ta 'yi n olunup anı sil üp süpürtmek ve eşaş u edevatım dizüp ve �o­ş up telef ü serefden vi�aye itmekde ve şem'dan u �andll ü man�al ma�Ule­lerini temizleyüp va�t ü zamamy la i�ad u itfa eylemek mişillü bıdmetler afia ibiile olunur. Bu şuretde dar-ı şuranın cemi ' -i meşmfilatı ana teslim ve şem' ü dühün ü fabm mişillü leviizımıfi abz u şarfı yine afia tefviz olunma� ve bunlara dii'ir elinden memhur sened alınara� dabl ü ]].are mubiisebeleri an­dan şorulma� id.b ideceginden müdir-i mezbur �alem tutarlıgıfi ve o�ur ya­zarhgıfi iişinası bir efendi olma� Htzım gelür.

Dar-ı şura, iza'a-i va�ti mucib ve teşettüt-i efkar u ]].ava�m müstevcib olur 'avanzıfi cümlesinden vareste olma� vikibatdan olup divan-biinesinde gezinti ve gürülti ve otalarında şematet ve çıgıltı olmama� ve va�t-i meclis­de beytü'ş-şuraya l;ı.ıdmet-kar ve bigane ma�Uleleri girmek ve divan-]].anede ve bli-lJuşuş [298] beytü'ş-şurada �ahve ve dulJan içilmek eşedd-i mem­nu' atdan idügine mebni va�t-i meclisde bademe-i ehl-i şura kendülere mal}şuş otada ve divan-l}anede teva��uflan lazım gelen aşbab-ı meşiHib an­lara mabşuş olan nişimenlerde kemal-i şamt u sükut ile oturup divan-bane-

T a y y a r - z a d e A t a 355

de serseri gezinmek ve duban içmek ve ses ve şada çıl):armal$' gibi evza'dan men' olunurlar ve val$'t-i mezburda şura bıdmetçilerinifi birisi divan-baneye müte'allil$' bıdmetlerde devam ve birisi beyt-i şuraya da'ir bıdemat-ı va­l):ı' ayı rü'yet itmek üzere beytü'ş-şura l):apusı nezdinde l):ıyam ider ve diger ikisi otalarmda oturup zikr olunan iki refil):leriyle sa' atde bir nevbetleşürler ve yine val:ct-i mezburda l$'aragol yüzbaşısı dabi l$'aragola müte'allil$' umur-ı sa' ireyi müHizımıfi 'uhde-i vekaletine ibale idüp kendüsi iki çavuş ile re'is-i şura tarafından şudur idecek emre inti:?aren beyt-i şura l$'apusı nezdinde bıtam-ı meclise ]):adar aram ider ve ehl-i şuradan tecdid-i zihn ve teşbiz-i batır içün beytü'ş-şuradan buruc ile teneffüse mubtik olanlar dabi di­van-banede teval$'1$'uf ile amfila bununla mükaleme vü münademe mişillü ev:la' -ı şa' ineden memnu ' olmalarıyla anlardan birisi beytü'ş-şuradan ol vechile buruc itdikde etba' atasından yavaşçacıl$' kendi ademini da'vet ve te­neffüs otasmda bir mil):darcıl): aram ile def' -i ta'ab itdikden şofira beytü'ş-şu­raya ' avdete sür'at ider ve muma-ileyhimifi şu teneffüsleri çar-yek sa' ati te­cavüz itmernek ve teneffüs atasında üçden ziyade ehl-i şura müctemi' olma­mal$' şera' iH Hizımeden olmagın re'is-i şura bunufi bılafı �uhura gelmeme­sine be-gayet i ' tina eyler.

Zikri sebl$' eyledigi vechile daru'ş-şura bir ' ibadet-bane-i feyz-aşiyane menzilesinde olup maball-i resm ü tekellüf olmadığından el-etek öpmek ve el l):avuşdurup turmal): ve l$'u 'Ud buşuşmda izin ve rubşata munta:?ır olmal$' gibi tekellüfat-ı resmiyye ile iza' at-i val$'t eylemek külliyen memnu' ve re'is-i şuradan gayriye l$'ıyam u temenna ile ikram olunmal$' ve yine andan gayrisi cehren redd-i selam itmek ve tes 'id-i şubb u mesa eylemek emr-i medfU'dur ve bu buşuşlar dabi meclise vürud zamanma mabşuş olup andan şofira ta bıtam-ı meclise ]):adar anlar dabi [299] meslUb ve la-siyyema l$'ı­yamda IJatevat-ı istil$'baliyye ve temennada inbina ile iclaliyye l$'aydlan mef­l$'Uddur. Şöyle re'ts-i şura meclise vürUd eyledikde andan evvel gelmişler var ise ref' -i yed-i temenna iderek ve laf:?-ı mesnun-ı selamı telaffu� ey le-

•

yerek selam Vi rür ve anlar dabi iskemlelerinden müfaral$'at itmernek vechi-le l$'ıyam ve temenna-yı bi··inbina ile redd-i selam idüp gerek re'is-i şura ve gerek muma-ileyhim biHl-teval$'1$'uf iskemielerine otururlar. Ba'dehu re'is-i şura iki elini l$'aldıraral): yemin ü yesiira temenna-yı vabide ile tes ' id-i mesa idüp muma-·ileyhim kezalik temenna-yı bi-inbina ile aşinalıgı telal.$'1):1 ider-

356 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ler ve ba'de-ziUik ehl-i şuradan henüz meclise vürı1d itmeyenler vürı1d itme­dikçe yine temenna-yı bi-inbina ile selam virüp ve iskemielerine geçüp otu­rurlar ve bunların selamını re'is-i şura cehren ve sa' irleri il;:ı.fa'en redd ider­ler ve artı� bunlar re'is-i şura tarafından tes 'id-i mesa resmine munta�ır ol­mayup hernan der-dest olan müşavere umı1rına iştigal iderler. İşte şu def' a-i pişinden şonra ta l;:ı.ıtam-ı meclise �adar gerek re'is-i şura ve gerek ehl-i şu­ra basbe'l-i�tiza her �aç def'ada beytü'ş-şuradan )JurÜC ve beytü'Ş-ŞÜraya VÜ­luc iderler ise bir ferd selam u �ıyama te�ayyüd itmeyüp herkes kendi işiy­le meşgUl olur ve eger meclise meclisce �ıyam ile tev�ir olunaca� bir zat-ı vacibü'l-ikram vürud ider ise ana dal;:ı.i yine iskemlelerinden müfara�at olun­mama� vechile �ıyam olunma� ve selam u tes 'idatı temenna-yı bi-inbina ile alınma� uşı1lince ta'�im olunur. !):.aldı ki şu teşrifat-ı mesrı1de basbe'l-icab beytü'ş-şı1raya müctemi'an dul;:ı.ı11 olunamadıgı ta�dirdedir ve illa bend-i atf­de zikr olunacagı vechile ehl-i şura ikindiden evvelce iQtifal eyledigi ve beytü'ş-şı1raya müctemi'an girildigi şı1retde teşrifat-ı mezbı1reye dal;:ı.i bacet �almayacagı bedihidir.

Ehl-i şura 'idi'l-mü'minin olan cum'a ile şalı güninden ma-'ada her gün ikindiden evvelce fa�at birer ademle dar-ı şuraya varup divan-J;:ı.anesin­de müfti'ş-şı1raya i�tida'en şalat-ı 'aşrı cema'atle eda iderler ve ba'dehu ademieri anlara mal;:ı.şı1ş otaya gidüp kendüleri besınele-güyan beytü'ş-şı1ra­ya girerler ve şadrdaki iskemlede re'is-i şura ve cihet-i yemindeki iskemie­de müfti'ş-şura ve �arşusındaki iskemlede şagında mu�ayyidler ve şolunda mübeyyizler [300] oturma� üzere katibü'ş-şı1ra oturup yine re'is-i şuranın cihet-i yemin ü yesarında olan sa'ir iskemielerden ma- 'ada ehl-i şura 'ala-meratibihim �u 'ı1d iderler ve herkes yazu ta�ımını önündeki sofra üze­rine �oyup der-dest olan umurı müstemidden bi-mülhimi'ş-şavab söyleşme­ge mübaşeret iderler. Şöyle ki , söyleşecek her �aç madde var ise re'is-i şu­ra anları bavi olan evra�ı birine �arar virildikden şonra o birine mübaşeret olunma� uşı1lince birer birer ve cehren �ıra'at birle mazmı1nını işa'at ve ehl-i şuradan icab u i�tizaya da'ir taleb-i re'y ü fikret ider ve her işa'at olu­nan madde ba��ında ehl-i şuradan herkes şavab olma� üzere J;:ı.atınna her ne re'y mütebadir olur ise ya tabriren veya şifahen iract eyler. İşte her biilde gah buna mütaba'at ve gah ol buna mul;:ı.alefet iderek ta ittifa�-ı ara ile bu­şı11 buluncaya �adar söyleşilüp ba'dehü her ne re'y üzerine icma' olunur ise

T a y y a r - z a d e A t a 357

söyleşilen maddeye ol re 'y mikibince �ariir virilüp ve burada icma'dan me­ram 'u�ül u efhamıfi daha çogunufi müctemi' oldugı cihet olup bir madde üzerine cemi ' -i efkanfi birleşmesi şart degildir. Meşela bir maddeye ehl-i şuradan sekiz zat bir vechile ve iki zat bir vechile re 'y itseler , keşret evvel­ki tarafda idüginden ol maddeye anların re'yi mucibince �arar virilür, berü­kiler re'yleri şaz 'add olunur. Ve katib-i şura her gice söyleşilen mevaddı evvela her kimler ta�rir ü inha itmişler ise fülan ta�rfrinde veya inhasında ' unvanıyla beyan itmek ve ba'dehı1 zeyline afia da' ir iract-ı re'y eyleyen ehl-i şuranın cümlesiniii ecvibe vü es' ilesini fülan cevabında veya]Jud su'alinde �aydıyla zabt eylemek vechile mazbata-i şuraya tal:ırir ve yine her maddeye her ne vechile �arar virilmiş ise anların zübde vü ]Julaşalarını da)Ji �arar-dilde 'unvanıyla ayruca birer kagıda dere ü tastir idüp leyle-i atiyede bin-i intişar-ı ehl-i şurada gerek ol mazbatayı ve gerek bu �arar-dadeleri mazbata-i mezkurede �avl ü re'yi bulunan ehl-i şuranın cümlesine mühür­ledir, işte mazbata-i mezbur ile bu �arar-dadeler re 'is-i şura tarafından ser-'asker-i eeladet-kara ve oradan 'atebe-i 'ulya-yı şehriyar-ı gerdun-va�a­ra ' arz u ta�dlm olundu�dan şofira matla' -ı şumus-ı reşad ve istifaza-gah-ı ' ibaddan yine bab-ı ser- ' askeriye i ' ade buyuruldu�larında [301 ] eger re'y-i va�i ' nezd-i ba�ayı�-vefd-i şehen-şahide da]Ji pesend ü tabsine şayan huyu­rılup nes]J u fes]Ja da'ir bir emr ü irade saniba-pira-yı şudur olmaz ise he­man �arar-dadeler me'ali düsturu'l- 'amel tutulma� babında divan-ı ser- ' as­keriden lazım gelen emirler ışdar ve i�tiza iden maballere tesyar buyurılur ise andan şofira mazbata bab-ı ser- 'askeri defter-Mnesinde bıf� olunup �a-

, '

rar-dadeler �anun-nüvisan �alemine irsal ve orada müte'alli� oldu�ları �a-vanın-i hümayuna bavaşi ve ezyal �ılınur .

Zikri seb� eyledigi vechile emr-i cihad, efqal-i ta'abbüdiyyat oldugına ve emr-i şura evvel-emirde maşdar u menat bulundıgına mebni afia me' mur olma� hem şer' an efqal-i a'mal ve hem 'örfen eşref-i abval idügi vareste-i �ayd-ı işkaldir . Pes ehl-i şura me 'muriyyet-i mebrureye şıd�-ı niyyet ve ]Juluş-ı taviyyet ile devam ve neyl-i şeref-i şuri vü ma'neviye ma�hariyyet ni'met-i eelllesinin fariza-i şükr ü tabdişini ba��ı vechile eda vü lfaya �ı­yam iderler.

Şöyle ki , va�it geldigi birle manend-i ber�-i lami' dar-ı şuraya şitab ve va�it geçürmek veya]Jud bihude a'zar-ı na-beca ile ba'zı gün ta'til idivirmek

358 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

gibi b.ilafı irtikabdan be-gayet ictinab iderler ve dem-i müşaverede matlub u ma]s:şudlan anca]s: i�har-ı l:ıa]s:]s: olup, söz benim olsun yab.ud sözüm şuna bu­na mub.§.lif gelmesün efkar-ı na-be-hencanyla ışrar ve müdahene taraflarına şapma]s: ve 'ale'l-b.uşuş ol bezm-i meyamin-nuşuşda iştira-yı levazım ve il:ıa­le-i me'muriyyat ve tevdh-i meratib mişillü nice umur-ı nazüke mebal:ıişi te­davül ideceginden ma'azallahu Ta'ala o ma]s:Ule umurdan intifa: da'iye-i fa­sidesine düşmekle ma-bihi'l-feyz-i dareynimiz olan din ü devlet menafi' ini aya]s: altına alma]s: zema'iminden mu'arra ve bi'lcümle cemi'-i l:ıavass-ı �ahi­re vü ba�melerini anca]s: menafi' -i din ü devleti istinbat vecibelerine şarf idüp garaz u teşabüb ve bugz u nifa]s: ma]s:fılesi deva'i-i karnine-i nefs-i kemineden baş]s:a şuraya müraca'at-ı indifii' iyyesi olan kesan ile b.aricde görişüp baber­leşrnek gibi meva]s:i'u't-töhemden dal;ı.i pak u müberra olurlar. Hele lazıme-i ketm-i esrar, cism-i şuraya rub meşabesinde idügi aşikar olmagın, mechsde söyleşilen umurı manend-i rub-ı can dürc-i derün-ı şıd]s:-meşhfinlarında [302] nihan itmekle "el-müsteşaru mü'temen" me'alini balen ve ]s:alen düstu­ru'l-'amel idinmegi kendülerine farz-ı ' ayn ve 'ayn-ı farz bilürler. "Rabbena la-tuzig ]s:ulfibena ve heb lena min ledünke ral)meh, inneke ente'l-Vehhab" .

Ba'zı Evrlli5:-ı Mühimme

Bifi İki Yüz Yetmiş Dört Ramazanında Cebel-i Lübnan'ın Işla­l:ıatına Me'müriyyet-i 'Acizanemde Vul$:ü' Bulan Beyt-i Mera Badişesinin İndifa'ına Muvaffal$:iyyeti Tal$:diren ve Cevaben Ş ayda Valisi ijurşld Paşa'ya ijitaben Şeref-varid Olan Emir-name-i Saml-i Vekalet-penahi Şüretidir. Fi 27 Re­bi 'u'l-Evvel , sene 77. Numara: 4.

Naşara ]s:a' im-ma]s:amlıgı dal;ı.ilinde ka' in Beyt-i Mera ]s:aryesinde vu­Js:u' bulan badişenin şuret-i def' u ışlabı emrinde ittibaz olunan tedabir ü mu'amelatıfi şuret-i tafşiliyyesini bavi re'sen ve müştereken ve mubarremin yirmi yedisi taribiyle müverraban varid olan iki Js:ıt'a tabrirat-ı behiyye-i müşiraneleri mütala' a-güzar-ı şena-veri oldı .

T a y y a r - z a d e A t a 359

Siyal5.-ı iş 'ara göre evvelce sa' adetlü Al)med 'Ata Begefendi bazretleri canibinden ve mu'abbaran şavb-ı şavab-nüma-yı veztranelerinden ittibaz u icra buyurılan tedabir ü i�damatıfi eşer-i cemili olma� üzere l)adişe-i mebbu­şenifi lehü'l-l)amd kesb-i sükunet itmiş olması pek ziyade teşekküre şayan mevaddan olmagla eşniye-i destürüerinin tezkarıyla ifa-yı levazım-ı memnı1-niyyete ibtidar olundı . Reviş-i madde ibraz u i'ta buyurılan te 'minat u tevşi­�ata na� aran işbu l)adişenin kaffe-i aşar u teferru' atıyla beraber şimdiye ka­dar külliyen mündefi' u za'il ve Cebelce emniyet ve sükunet-i matlubenifi bi-tamamiha bayyiz-i buşı1le vaşıl olmuş olacagı me'mul-i �avi oldugmdan ol babda ez-ser-i nev ira'e-i tefhimata lüzı1m yog ise de ma'lUm-ı devletleri buyuruldıgı vechile bu güne abvale imkan müsa' id oldugı mertebe sür'at-i kamile ile nihayet virilmek lazım geleceginden ve dirayet-i mütemayize-i me­ham-danilerinifi böyle şeylerin tedabir ü icra'atına muvaffa� u kafi alacagm­dan ise gönüller emin ü mutma'inn idüginden kema-kan mir-i müşarün-ileyh bazretleriyle bi'l-ittibad ışlabat-ı matilibenin bir sa' at evvel tamami-i istibşa­liyle mebna-yı istirabat-ı Cebeliyyenin ma'a-ziyadetin tabkim ü te'yidi es­bab-ı bakımanesinin �aviyyen istibzar ve şemerat-ı fi' liyyesinin dal]i i' lan u i�harına dal}i şarf-ı mezid-i mesa'i [303] vü ma�deret huyurulması bi'l-l}aşşa me'mı11 ü muntapr idügi beyanıyla cevab-name-i b.ulı1ş-ver1 ter�im �ılındı .

Yine Bu ijuşuşa Da'ir Ş ayda V allsine JJitaben ve Cevaben Va­rid Olan Emir--name-i Sarniniii Şuretidir. Fi 20 Rebi'u'l-AI}ir, Se­ne: 1276. Numara: 5 .

Beyt-i Mera va�'asının saye-i �udret-vaye-i padişahide etrafa sirayet itdirilmeksizin peziray-ı büsn-i l}ıtam oldıgına da' ir fi 25 Rebi'u'l-Evvel , sene 1276 taril}lü müverral}an ve sa'adetlü Abmed 'Ata Begefendi bazretle­riyle müştereken tevarüd iden tabrirat-ı samiyeleri me'ali ma'lı1m-ı şe­na-veri olmuşdur.

Badişe-i mezkı1renin şu şı1retle büsn-i indifa'ında taraf-ı sami-i destu­rnerinden ve mir-i müşarün-ileyh canibinden togrusı güzel himmet 15.ılınmış olmasıyla her l).alde büsn-i muvaffa�iyetleri da'vat-ı bayriyyesi tezkar �ılın­ma�da oldugı beyanıyla şu��a-1 mal}şı1şa tabrir ü tesyir olundı .

360 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Cezayir-i Babr-i Sefid Eyaleti Mutaşarrıflıgına Me'muriyyetle Ol Val$:it Merkez-i Eyalet Olan Rodos'a Vuşfil-i •Acizanemden Şofira Fu' ad Paşa Merl)umufi ijariciyye Ne�aretinde Cevaben Vürfid İ den Tal)r!rat-ı 'Aliyyedit .

Cezayir-i Babr-i Sefid Mutaşarrıfı Sa'adetlü Al)med 'Ata Be­gefendi I:Iazretlerine . Numara: 6.

Beyr(it'daki İngiltere devleti l):onsolosı Mösyö Mever45 ile l)ükumet beyninde vul):u' a gelen mübi:lyenet tesviye olunmagla beraber muma-ileyh ile devletlü vall paşa l)azretlerinifi beynieri da)Ji te'llf idiimiş oldugına ve mer­kez-i me'muriyyet-i behiyyelerine muvaşalat-ı ' aliyyeleri keyfiyyetine da' ir a)Jz olunan iki l):ıt 'a tabdrat-ı behiyyeleri mütala'a-güzar-ı şena-veri olmuş ve bu maddenin tafşilatına da'ir evvelce irsaı buyurılan evra� da)Ji göıülmüşdür. Mübayenet-i mezktlre maşlabatca birtal):ım taş'ibatı istilzam itmekde oldugı l)alde bunun l)üsn-i [304] tesviyesi yolında v�u'a gelen himmet-i behiyyele­ri müstelzim-i mab�tl�iyyet oldıgından du'a-yı büsn-i muvaffal):iyet ü ' afiyet­leri bi-l]ultlşi'l-bi:ll te'diye vü tezkar l):ılınmış oldugı beyanıyla cevab-name-i şena-verl' terl):imine ibtidar l):ılındı efendim. Fi 29 Receb , Sene: 276 .

Cezayir-i Babr-i Sefid Eyaletinifi 'Uhde-i 'Acızaneme İbale Buyuruldıgına Da'ir I):ıbnslı Mel)med Emin Paşa Merl)umufi İkinci Şadaretlerinde Vürfid iden Emir-name-i Sam! Şfiretidir . Numara: 7 .

Sa'adetlü Abmed 'Ata Begefendi I:Iazretlerine

Bu kerre ba'zı eyalat valiliklerinin mutaşarrıflıgı tabvll olundıgı şırada zat-ı sa' adetlerinin da)Ji rütbe-i l)aliyyeleri ve on yedi bin beş yüz guruş ma'aş ile Cezayir-i Babr-i Sefid eyaleti mutaşarrıflıgına me'muriyetleri )Juşuşına

45 . .)J-'

T a y y a r - z a d e A t a 361

ernr ü ferrnfm-ı hürnayı1n-ı J.:ıazret-i padişahi rnüte'allil):. u şeref-şudur buyurol­muş ve rnantı11):.-ı ' alisi üzere keyfiyyet devletlu Al:ırned Paşa J.:ıazretlerine bil­dirilmiş olup Şayda'ca gerek Mösyö Alison ile ve gerek sa'ir rnevad l:ıa�ın­da olan işleriiiiii bitmiş oldugı rne'rnı11 ise de şayed daha l):.alrnışları var ise bir an evvel ikmaliyle rne'rnı1riyyet-i cedideleri canibine 'azirnetle rnul):.teza-yı dirayet ü reviyyetleri üzere ifii-yı l:ıüsn-i \}ıdrnete sa'y u hirnrnet eylerneleri si­yal):.ında şul):.l):.a-i rnul:ıibbi terl):.irn l):.ılındı. Fi 14 Cernaziye'l-Evvel , Sene: 276 .

Übbehetlü Devletlü Mel;ımed Rüşd1 Paşa I:Iazretleri'nifi Evvel­ki Şadaretlerinde Şeref-varid Olan Emir-name-i Sami Şüreti­dir. Numara: 8 .

Cezayir-i Bal:ır-i Sefid Eyaleti Mutaşarrıfı Sa'iidetlü AJ.:ımed Ata Be­gefendi I:Iazretlerine

Bu kerre bil-iriide-i seni yy e me 'mür buyuruldul):.ları rnutaşarrıflıl):. rne'rnı1riyyeti valilik rnal):.arnında bulunduğından ta'lirnat-ı seniyyede vali­lige rnüte'allil):. olan kiiffe-i ve�a' ifiii [305) şavb-ı sa' adetlerinden dab.i ifası lazım gelüp egerçi işbu ta' lirnat evvelce her tarafa gönderilmiş olduğı cihet­le rnal:ıallerinde mevcüd ise de bir l):.ıt'ası da\}i ma\}şüşen ve leffen şavb-ı sa' iidetlerine gönderilmiş olrnağla ta' limat-ı rnezkı1rede münderic olan ve valiligiii şıfat u cihetine rnüterettib ve ' a' id bulunan aJ.:ıkarn u ve�a' ifiii cüm­lesiniii tarnami-i l:ıüsn-i lfasına J.:ıasbe'l-me'rnı1riyye himmet ve dab.il-i J.:ıav­za-i idarelerinde bulunan bi'lcürnle l):.a'irn-rnal):.am ve müdideriii al:ıvaline da\}i her bar naşb-ı en�ar-ı ihtimam u dil):.l):.at eylerneleri lazım gelecegi be­yanıyla şul):.l.<a-i rnul:ıibbi terl.<im l.<ılındı . Fi 6 Cernaziye'l-ab.ir , Sene 276 .

' Asakir-i Ni�amiyye M1ralaylıgmıfi İl;ıdaşında ' Akif Paşa I):.alemiyle Ferman Şüretleri

Numara: 10 . Cünüd-ı nuşret-mev'üd-ı ni�arniyyeniii ibtida-yı teşkilin­de piyade ' asakir-i \}aşşa-i şiihaneye enderün-ı hürnayı1nda \}azine l,<oguşın-

364 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

idarelerine bezl-i vus' u mal5:deret ve zinhar şun1t u ni?,:amlarından baric ha­reket vul5:fi ' ını tecviz itmeyerek ugur-ı meyamin-mevffir-ı din ü devlet-i 'aliyyemde her vechile mesa' i-i meşkfire ve bıdemat-ı memdfiJ::ıa vücuda ge­türmege şarf-ı yara-yı liyal5:at eylemek babında. Fi sene 44.

Numara: l l . Cünfid-ı nuşret-mev'fid-ı ni?,:amiyyenin ibtida-yı teşkilin­de piyade 'asakir-i manşOre-i şaMneye enderfin-ı hümayfinda bazine , . l5:oguşından evvel-emirde binbaşı ve mu' abbaran 'ale't-tertib 15:at'-ı meratib·· le ibtidaki mir-alay olmal5: üzere naşb olunan Nebil Beg'in 'Akif Paşa 15:ale­miyle mir-alaylıl5: emr-i şer1fidir ki şOreti al:ıibbasından Tekyeci ' İzzet Aga ve Naşid Beg'den abz ile teberrüken buracıga dere olundı:

iftibaru'l-ümera' i'l-mükerremin, mubtarü'l-guzat ve'l-mücahidin , ca­mi 'u'l-meJ::ıasin ve'l-mefabir, mu 'temedü'l-keta' ib ve'l-ma ' aş ir , el-mu]Jtaş bi-mezid-i ' inayeti'l-Meliki'l-1\adir, bu def'a birinci mir-alay olmal5: üzere ' asakir-i manşOreden beş tabOrun mir-alaylıgı 'uhde-i istiMline tevdh ü il:ı­san-ı hümayfinum olan Nebll Beg zide il5:balehfiya:

Çün sa' il5:-i meşiyyet ü eltaf-ı Sübl:ıaniyye ve 15:a' id-i ' inayet-gayet-i Rabbaniyye , revabıt-ı [308] ni7,:am-ı devlet-i 'aliyye ve zevabıt-ı meham-ı saltanat-ı seniyyemi J::ıablü'l-metin-i tevfil5:at-ı ezeliyye ve 'urvetü'l-vüşl5:a-yı te 'yidat-ı Lem-yezeliyye mürtebit ü mütel5:abbit l5:ılup bi-J::ıamdihi Ta'ala ' aşr-ı bahirü'n-naşr-ı şahanemde tecdid-i l5:avanin ü ni?,:amat-ı ' askeriyye ve temhid-i fünun-ı J::ıarbiyye ve şanayi' -i cihadiyyeye ez-ser-i nev tevfil5: u l5:udret-i Rabbaniyye yar u yaver olaral5: mücerred i 'la-yı kelimetullahi'l- 'ul­ya ve iJ::ıya-yı sünnet-i seniyye-i Bazret-i Seyyidü'l-vera ' aleyhi efçlalü't-ta­J::ıaya zımnında ' asakir-i manşOre-i MuJ::ıammediyye ismiyle müsemma cü­nfid-ı mücennede ve cüyfiş-ı mu'alleme tan7,:im ü tens115:ına muvaffal5:iyyet-i padişahanem vacibü't-teşekkür olan eltaf-ı eellle-i İlahiyyeden ma'dfid ve bu cihetle işbu fırl5:a-i güzideden yararlıgı meşhfid u me'mül olanların 'ava­tıf u iJ::ısan-ı şaMnemden vaye-dar ve 'avarıf u iltifat-ı mülfikanemle karn-kar olmaları şan u şevket-i cihan-ara-yı bidivanem il5:tizasından idügi ?,:ahir ü rfi-nümfin oldugına bina'en ber-vech-i bala tertıb ü taJ::ırir ve pey-der-pey tevfir ü tekşir olunmal5:da olan ' asakir-i manşürenin istikmal-i büsn-i ni7,:am u a'malleri içün her beş tabura şimdilik bir mir-alay naşb u

T a y y a r - z a d e A t a 365

ta'yiniyle bunların rütbeleri meratib-i devlet-i ' aliyyem miyanında dergah-ı mu ' allarn l5.apucı-başılıgı rütbesinden biHa-ter i ' tibar olunmal5. ve işbu rütbe mücerred bıdemat-ı 'askeriyyede emegi sebl5.at iderek işbat-ı vücud itmiş ve l5.avanin-i ni�amiyye ve idare-i umur-ı 'askeriyyeye kemaliyle tabşil-i ma'lumat ve kesb�i mahareti vücuhla �ahir ü aşikar olmuş kirnesneler bal,<:-15.mda mükafat ibsan l5.ılmmal5. )Juşuşları l5.anun-name-i hümayun ve irade-i seniyye-i mekarim-nümun-ı mülukanem mul5.tezasmdan olmal5.dan naşi sen ki muma-ileyhsin, senin ni�amat-ı mul5.arrere-i cihadiyyede kesb-i il5.tidar u rrıaharetin cihetiyle mir-aHiylıl5. rütbe-i refi 'asma liyal5.atın derkar oldugm­dan babişle senin birinci miralay naşb u ta 'yi n l5-ılınman )Juşuşı l)ala bi'l-is­til5.lal ' asakir-i manşure ser-'askeri destur-ı mükerrem vezir ijusrev Meb­med Paşa dame icıaluht1 ile na�ır vekili ifti)Jarü'l-emacid ve'l-mekarim Mebmed Yekta dame mecduhu taraflarından bi'l-iştirak tal5-rir ü inha oluna­ral5. keyfiyyet 'atebe-i felek-mertebe-i cihan-dareneme lede'l- ' arz senin ol vechile istibl5.al5. u liyal5.atın nezd-i ma 'ali -vefd-i )Jidivanemde dabi rehin-i bedahet ü vuzub ve ana bina'en bal5.15.ında mihr-i münir-i ta 'attüfat-ı seniy­ye-i şaMnem lem'a-nişar-ı mecla-yı sünub olaral5. ol babda şabife-i pira-yı şudur olan batt-t hümayun-ı mevhibet-mal5.run-ı tac-daranem mucibince bi­rinci miralaylığın 'uhde-i ehliyyetine [309] tefviz l5.ılınması fermanını ol­magm rikab-ı müstetabımdan işbu emr-i celilü'ş-şanım ışdar ve yedine i 'ta olunmuşdur.

I):_a'im-m*am Uuluşi Paşa Tarafından Enderı1n-ı Hümayun Ricaline ' Akif Paşa �}_alemi yle Teıakir

'Akif Paşa Merl:;ı.um'ufi İnşasıyla I):_a'im-m*am-ı Rikab-ı Hü­mayun Al:;ı.med Uuluşi Paşa Tarafından Silal:ı-dar-ı I:Iazr�t-i Şehriyari Meşhur Giridi ' All Ağa'ya Yazılan Tezkirenifi şure­tidir. Numara: 12 .

Zat-ı şevket-simat-ı bazret-i şehen-şahinin ba 'zen çiftlige ve şayd u şi­kara teşrff-i meyamin-redif-i mülukaneleri vul5.u 'ma mebni ber-mul5.teza-yı

1

366 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

'ubudiyyet icra-yı şerayiH bendegiye ittibaz-ı münasebet olara� rükub-ı şe­ref-rnaşbub-ı şahaneleri içün reviş ü reftarlan güzel ve kendüleri ya�ışı�lı ve gösterişli reh-var bar-girler tedarükine cidd ü sa 'y olunmuş ise de dil··bah-ı çakedlnem vechile rükub-ı cihan-haniye şayan reh-var buldınla­mayup eşlab-ı mevcud olma� üzere altı re' s reh-var tedarük olunmuş ve iki re ' s intibab olunara� 'acizane vü �aşırane ta�ımları dabi işletdirilmek üze­re ise de yetişdirilemediginden bi-mennihi Ta'aHi tekmilinde ta�ımları dabi ta�dim olunma� üzere bu def'a zikr olunan iki re ' s bar-girler mücerred ke­mal-i 'afv u ibsan-ı bi-payan-ı cenab-ı cihan-balliye igtiraren "el- 'abdü ve­ma yemhkuhı1 kane li-mevlahu" medlı1hne istinaden şayed ba'zı �ullan ir­kab buyurulma� ümniyyesiyle hezar şerm ü bicaba ma�runen min··gayr-i baddin ve hya�atin piş-gah-ı mekarim-dest-gah-ı bazret-i şehen-şahiye ' arz u ta�dimine cür'et �ılmmış olmagla her ne �adar rükub-ı hürnayun-ı şev­ket-rna�run-ı mülUkaneye layı� u seza-var degil ise de �abz-ı eltaf-ı ' aliy­ye-i bende-perveri ve farı-ı ' inayet ü ibsan-ı şehriyarileri i�tizasmca nim-ni­gah-ı merabim-iktinah-ı şahaneleriyle rneşrnul huyurulması buşuşma him­ınet-i seniyye-i vehyyü'n-nu' amaneleri erzani huyurulması niyaz u müte­menna-yı bendeganem oldıgı ve diger dört re ' s dabi ' atufetlü katib-i esrar··ı şehriyari efendi ve başaga ve �ahveci-başı aga şena-verlerine hediyye··i na­çizanem olma� üzere ta�dim olunmagm, anlara dabi birer bendeleri [3 10] rikab buyurulma� üzere lutfen ve keremen �abfıline bende-i bi-mer1Hanmn memnun u minnet-dar huyurulmasına ümid-var oldıgım ma'lı1m-ı ' allleri buyuruldu�da mu�te:za-yı şime-i kerimeleri üzere is ' af-ı mes 'ül-i bendega­neme müsa'ade-i behiyyeleri ma'tüf buyurulmal� babıp.da.

Numara: 1 3 . Keıalik:

Vehyyü'n-nu'ama devletlü efendim,

Hemişe cevahir-i efiak-i mina-fam, nümayende-i a'raz-ı ezmine vü ey­yam oldu�ça Ha� Sübbanehfı ve Ta'ala Hazretleri gurre-i tabende-i ufu�-ı şevket ü icHl.l-i şehriyarı ve dürre-i rabşende-i şadef-i devlet ü i�bal-i ti:k-da­ri olan mübarek zat-ı kerrubi-simat-ı bazret-i şaMneyi kemal-i şıbbat ü ' afi­yet ü vücüd ve mez1d-i ceHl.let ü übbehet-i ebed-nümud ile tabt-ı felek-mü­mas-ı hilafet-i 'u�ma ve serir-i sipihr-esas-ı saltanat-ı kübralannda ber-�arar

T a y y a r - z a d e A t a 367

u ber-devam ve eyyam-ı 'ömr ü şevket-i şehen-şahilerin birun-ı bita-i badd ü encam eyleyüp , işbu idrilki te�arrüb iden malı-ı ramazan-ı magfiret-resanıfi her an u sa'atini zat-ı hümayun-ı mülukanelerine müstelzim-i enva'-ı meyil­min ü es 'ad ve müstetbi' -i şunuf-ı ibtihac u inbisat-ı bi- 'idad iderek emş1H-i hezih-ender-hezanm rehin-i idrak ve her bar şit-i satvet-i şabib-�ıranileriyle düşmen-i din ü devlet-i ' ahyyelerin lerze-nak u sine-çak eylemek da'vatı fa­til).a-i evrad u eıkanm olara� lillahi'l-bamd ve'l-minne feyza-feyz-i te'yidat-ı Sübbaniyye ile ibya-saz-ı mülk-i 'Oşmani ve saye-mend-i :?ılal-i cenab-ı ci­han-bani olan ' aşr-ı da'imü'n-naşr-ı bazret-i giti-sitaninifi her ruz-ı firuzı bendegan-ı saltanat-ı seniyyelerine hem-�adr-i 'id-i ekber ve her va�ti meb­de' -i sermaye-i bayata beraber olup anca� eyyam u ev�at-ı mütemeyyize ' ibad-ı şada�at-mu'tada baş�aca ibraz-ı n��iyyet ü 'ubudiyyete medar-ı te­vessül olageldiginden bu def'a ramazan-ı şerif münasebetiyle min-gayr-i baddin ve hya�atin zir-i �adem-i meral).im-tev'em-i şahaneye ferş-i ruy u musare-i 'ubudiyyetime misal-i 'acizanem olma� ve kemal-i merl).amet ü il­tifat-ı mülukaneden naşi nim-nigah-ı mekarim-iktinah-ı cenab-ı cihan-dari ta' allu�ma seza-var buyunlma� ümniyyesiyle bak-i pay-ı ' uyun-ara-yı şaha­neye niyaz-mendane ve mutazarn'ane bir ' aded şal seccade ile iki [3 1 1 ] ' aded mücevher :?arf ma'a-fincan tal):dimine hezar şerm ü l).id\b ve ' acz ü ib­tihal-i bi-irtiyab He cür'et ü cesaret �ıhnmış olmagla 'uluvv-i şan u şevket-i J:ı.azret-i şehen-şahiye nisbetle te�addüme-i meıküre-i kemteranem bak-i l).a­�irifi sema' -i bat'i:re 'arz-ı berg-i sebz eylemesi l):abihnden olup ma'a-ıalik bUd u ne-büd-ı berg-i çemen dal}i eşer-i feyz-i asuman oldıgı mişillü çaker­lerinifi dabi bu gune ictisanm mal:ız-ı ilca-i ' afv u il).san-ı mülukaneye meb­ni olma� l).asebiyle lutfen ve ' inayeten bir va,l):t-i inbisat-ı mekarim-menat-ı l:ıazret-i şehriyaride bak-i pay-ı ma'iHi-iÇ.tiva-yı şahanelerine ' arz u ta�dime himmet-i müstevcibü'l-minnet-i kerimaneleri ma'tuf u maşrCıf buyurılara� şavb-ı samilerine olan bir ' aded mücevher �'* hediyye-i naçiz-i bendegane­mifi dabi ma'a'l-�uşur rehin-i büsn-i �abUl ve' atüfetlü l):anndaşlanm Muşta­fa Aga ve başaga ve Bekir Efendi Ç.azeratma meb'uş birer ' aded mücevher �u�ı hedaya-yı şena-veranemifi dabi i · �ası quşuşına himem-i vaıa-yı ben­de-nüvazileri meşmUl buyurulması niyaz-,ı maqşüş-ı ' �kizanem oldıgı ma' lüm-ı devletleri buyuruldu�da ol babda lutf u kerem-i seniyyü'ş-şiyem efendim l).azretlerinifidir .

368 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Numara: 14 . Kezalik:

Çakerlerinifi evvel ü abir ma�har u müstagral5: oldugum ' inayat-ı bi-gayat-ı seniyyenifi cümlesi mabz-ı zat-ı merbamet-simat-ı bazret-i �ıllulla­hi ve cenab-ı mekarim-me'ab-ı şehen-şahi şanallahu Ta'ala eyyame saltanati­hi ' ani't-tenahi efendimiz bazretlerinin kemal-i merbamet ü eltaf-ı na-mütena­hi ve fart-ı iltifat u ibsan-ı bilafet-penahlleri il5:tizasından olup bu 'abd-i 'aciz de hiçbir şeyde liyal5:at u istibl5:al5: olmadıgı mişillü ta-be-gelı1 müstagral5: ol­dugum ni'am-ı celilenin lfa-yı vacibe-i teşekkürinde der-kar u aşikar olan 'acz ü 15:uşı1rımı dabi bilerek hernan naşb-ı 'ayn ve sebeb-i sa' adet-i dareynim olan rıza-yı meyamin-il5:tiza-yı şahaneleri tabşiiine muvaffal5:iyetden gayri bir emel-i bendeganem olmadıgından leyl ü nehar 'al5:l u fikr-i 'acizanem bu üm­niyye-i müstemendaneye maşrı1f u münbaşır oldugı ljuda-yı Müte'al'e ' ayan­dır. Bu def'a semabatlu şeybu'l-islam efendi bazretleri tar�fından bende-zade­leri ismine bir 15:ıt 'a ru'ı1s-ı hümayı1n vürı1d idüp Allah bilür ki [3 12] çakerleri­nifi 15:at' a baberim ve mütebadir-i bay al ü batının olmamagla bu ' inayet-i ' aliy­yede de mücerred ba�-1 na-müstaba�-1 bendeganemde mütetabi 'u'�-�uhı1r olan şunı1f-ı rnekarim-i ibsan-ı cihan-dari ve şime-i kerime-i çerag-efrı1zi-i ce­nab-ı şehriyari aşar-ı celilesinden olmal5: basebiyle vüfür-ı ' acz ü qara'at ile dest-berdaşte-i bargah-ı abadiyyet olaral5: I:Ial5: Sübbanehı1 ve Ta'aHi I:Iazretleri mübarek zat-ı kerrı1bi-simat-ı cihan-hanllerin tükenmez 'ömr ü 'afiyet ü il5:bal ve nihayetsiz şan u şevket ü iclal ile serir-ara-yı saltanat u tacdari ve mütte­ka-pira-yı ferr-i übbehet ü karn-kari iderek ile'I-an saye-i sidre-paye-i şehriya­rilerin mefan�-ı bendegan-ı müstagra�u'l-ibsanlarında ebedü'l-ittişal ve düş­men-i din ü devlet-i 'aliyyelerin rehin-i l5:ahr u mabv u izmiblal eylemek da'va­tı piraye-i zeban-ı ibtihal �ılınma�da oldıgmı bir va�t-i inbisat-ı mekarim-me­nat-ı şahanelerinde bak-i pay-ı merabim-il;ıtiva-yı mülı1kanelerine 'arz u ifade­ye himmet-i vala-yı 'atıfet-karileri şayan u seza-var ile çakerleri memnun u minnet-dar buyurulrna� babında lutf u kerem bazret-i men-lehu'l-emrifidir.

Numara: 1 5 . Kezalik:

Öteden berü çaker-i kernineleri liya�at u istib�a�dan �at �at aşurı ma;.;:har u müstagra� olageldigim her dürlü ni ' am u ' inayet-i bazret-i şehri-

T a y y a r - z a d e A t a 369

yari ve her güne lutf u ' atıfet-i J:ıi!igayete cenab-ı cihan-darinin min-kül­li'l-vücüh eda-yı vacibe-i şükr ü sitayişinde ' aciz ü l5.aşır oldıgım :t;ahir ü bahir iken bu def'a bi-bamdihl Ta' ala revnal5.-efza-yı ma'müre-i cihan ve cila-babşa-yı ' uyun-ı bendegan olmal5. üzere resm-i bihin-i sidre-peyker ve tarb-ı güzin-i behişt-man:t;ar ile l5.arin-i büsn-i bitarn olaral5. reşk-aver-i ta­rem-i bala olan ma-beyn-i hümayün-ı cenab-ı cihan-haniye mücerred faq-ı ibtişaş u 'ubüdiyyetim cihetiyle min-gayr-i baddin ve liyal5.atin tal5.dimine mütecasir oldıgım ba' zı tel5.addüme-i ' acizanemin mabz-ı mekarim ü el­tM-ı bi-payan-ı şahane ve merabirn ü eşfal5.-ı meşmı1lü'l-afal5.-ı padişahane­den naşi maballerine vaz ' ı buşüşına müsa' ade-i ' aliyye-i şehen-şahi ve müsa'afa-i seniyye-i bilafet-penahi şayan u seza-var huyurulmuş olmal5. l)asebiyle bendegan-ı şadal5.at-nişana göre veliyy-i ni ' metin [3 1 3] eşer-i il­tifatından elezz ü abla neval-i birr ü efc;lal olmadığından taraf-ı 'a:t;imü'ş-şe­ref-i bazret-i l].udavendigariden mutlal5.a temevvüc-i envar-ı mihr-i mevhi­bet-i ' aliyye-i tae-darane ile bu çaker-i zerre-mil5.darın bal5.15.ında bu vechi­le dabi meşmül ü erzan buyurılan mezid-i ibsan u iltifat-ı ' alem-baM ben­de-i keminelerin bir 15.at dahi müstev ' ib-i sürür u buhur-ı cavidani ve garl5.-ı garil5.-i ibtihac u iftibar u şadmani itmekle I:Ial5. Sübbanehü ve Ta'ala ba­zretleri hemişe tal5.-ı mul5.amas-reval5.-ı asuman 15.a'im ü şahit oldul5.ça her nişimen-i ' all ve her maball ü mevl5.i' -i mütelalisin nev-be-nev meşbün-ı enva'-ı meyamin ü es ' ad ve mezid-ender-mezid mal5.n1n-ı şunüf-ı güşayiş ü inşirab-ı vüfür iderek ba' is-i abadani-i mülk-i cihan ve sebeb-i feyz ü fü­tüb-ı zaman u mekan olan mübarek zat-ı melekiyyü'ş-şıfat-ı mülükaneyi 'ömr ü şevket ü il5.bal-i nil-mütenahi ve ferr ü übbehet ü iclal-i şehen-şahi ile cihan turdul5.ça tabt-ı ' ali-bal].t-ı bilafet-medar ve serir-i saltanat-ı seniy­ye-i sermediyyü'l-istimrarlarında karn-bin ü karn-kar ve :t;ıll-i :t;alil-i şaha­ne ve saye-i tüba-vaye-i padişahanelerin mefarıl5.-ı ' ibad-ı şadal5.at-mu ' tad-ı devlet-i ' aliyyelerinde ebed-l5.arar eylemek da'vatı tekrar-be-tekrar zi'ver-i natıl5.a-i 'ubüdiyyet 15.ılınaral5. min-gayr-i baddin 1fa-yı teşekkür ü rı:ıabmi­dete ibtidar alındığını lutfen ve keremen bak-i pay-i 'uyun-ara-yı bazret-i şehriyariye 'arz u ifadeye himmet-i vala-yı bende-nüvazileri ma'tfif u maş­rüf buyurulmal5. niyazıyla tezkire-i şena-veri tal5.dimine mübaderet 15.ılın­dıgı ma'lüm-ı devletleri buyuruldul5.da ol babda lutf u kerem bazret-i men-lehü'l-emrindir.

370 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Numara: 16 . Kezalik:

Ma'raz-ı çaker-i kemineleridir ki ,

Saye-i şevket-vaye-i bazret-i şehriyaride 'uhde-i 'ubı1diyyetimde bu­lunup gah-be-gah bak-i pay-ı feyz-babşa-yı şahane mümidd-i bayat-ı niya­be ve mü'eyyid-i �uvve-i namiyesi olan Balta limanı Çayırı'nda emr ü fer­man-ı cenab-ı cihan-hani ta' allu�ına mebni inşa olunan ebniye-i ' acizane meşmUl-i na�ar-ı ma'ali-eşer-i mülftkane buyurılara� kemal-i lutf u ibsan-ı ' alem-şumı11-i padişahaneden naşi mübarek �adem-i meyamin-tev'em-i şa­hane ile müşerref buyurulma� üzere ba'zı maballerinifi mabv u işbatı buşü­şına iriide-i rnekarim-ifade-i [3 14] cihan-diiri müte'alli� oldıgından mabz-ı l;ı.aşişa-i zat-ı şevket-simat-ı l;ı.ilafet-penahi olan el�af-ı namütenahi-i ben­de-perverane i�tizasınca I:ıa��-ı na-müstaba��-ı çakeranemde bu vechile dal;ı.i şiiyan u seza-var buyurılan iltifat-ı mekarim-ayat-ı bazret-i şehen-şahi çarüb-keşi-i asitan-ı übbehet-pasban-ı şahane olan bu ' abd-i bi-mi�dar u ça­ker-i çlara'at-şi' arı müstagra�-ı selvet ü sürür ve müstev' ib-i ibtihiic u bubür iderek der-bal icra-yı emr ü ferman-ı hümayüna bi'l-iftil;ı.ar mübaşeret ü ib­tidar ile cenab-ı 'umran-babş-ı da'ire-i kevn ü mekan-ı cihanıfi bir danesi olan veliyy-i ni'metimiz veliyy-i ni'met-i ' alemiyan şevketlü kerametlü �udretlü padişah-ı :plliyet-penah ve şehen-şah-ı mü' eyyed-min- ' indillah efendimiz bazretlerinin eyyam-ı 'ömr ü şevket ü i�bal ü iclal-i şahanesin rüz-be-rüz mütezayid ü efzün ve mübarek zat-ı kerimü'ş-şıfat-ı padişahil.ne­sin maşünen ' ani'l-alam ve'l-ekdar serir-i saltanat-ı seniyyesinde ebed-nü­mün eyleyüp �ıll-i �alil-i ' adimü'l-'adil-i cihan-darllerin ila yevmi'l-�ıyam mebsüt-ı çar-cihet-i ruh'-ı meskün eylemek da'vatı tekrarıyla ifa-yı fariza-i teşekkür ü mabmidete ictisar �ılındıgı mubilt-ı ' ilm-i ' alileri buyuruldu�da emr ü ferman bazret-i men-lehü'l-emrifidir.

Numara: 1 7 . Kezalik:

Ma' raz-ı çaker-i kemineleridir ki ,

Balta Limanı Çayırı'nda inşa olunan ebniye-i ' acizane ' abd-i ba�ir-i keşirü't-ta�şir gibi �uşür u küsürdan mürekkeb olara� �udı1m-ı meya­min-lüzüm-ı mülükaneye şiiyan olmadıgı, vazıb u 'ayan iken mabza zat-ı

T a y y a r - z a d e A t a 37 1

melekiyyü'ş-şıfat-ı bazret-i padWihiye mevhibe-i mabşüşa ve seciyye-i manşüşe olan kemal-i lutf u kerem-i bende-perverane ve mezid-i ' inayet ü ibsan-ı merabim-güsteraneden naşi dünki gün mübarek ma�dem-i ma'ali-tev'em-i şehen-şahi ile müşerref ve adam-ı mekarim-ittisam-ı :plliy­yet-penahi ile vaye-dar-ı ' izz ü şeref olduğından evvel ü abir ma�har u müs­tağra� oldığım eltaf-ı mabmidet-ittişaf-ı bazret-i budaygani ve ibsan-ı füyü­zat-i�tiran-ı cenab-ı cihan-hani liya�at u istib�a�-1 kemteranemden �at �at bala-ter ve her birinin eda-yı ba��-ı teşekkürinde min-külli'l-vücüh ' acz ü �uşür-ı çakeranem günden a�her oldığı mişillü ba��-ı na-müstaba�-ı ben­deganemde bu vechile dabi [3 1 5] mecra-yı sünub u �uhüra cari ve 'uru� u a'şab-ı ' ubüdiyyetimize sari olan ma'u'l-bayat-ı iltifat-ı bazret-i veliyy-i ni'met, �avm u �abilece cümlemizi min-bayşü yeş 'ur ve baric-ez-vus'-ı te­şekkür yeniden ibya itmekle başdığı yerlere yüzlerimizi sürerek Cenab-ı Vacibü'l-vücüd mübarek ıat-ı firişte-simat-ı bazret-i şehen-şahiyi me­zid-ender-mezid inşirab-ı derlin ve inbisat-ı güna-gün ve şıbbat ü ' afiyet-i ebed-merhün ile tabt u dihim-i übbehet-vesim-i cihan-darilerinde ila yev­mi'n-nüşür karn-bin-i enva'-ı iJ..<:bal ü buzür ve eyyam-ı 'ömr ü şevket ü ic­lal-i şehriyarllerin manend-i meratib-i a'dad bi-badd ü na-mabşür eyleyüp bed-balıan-ı saltanat-ı seniyye-i sermedilerin hemişe mal.<:hür eylemek da'vat-ı icabet-ayatı tekrar-be-tekrar yad u teıkar �ılınma�da oldığı mubat-ı ' ilm-i 'alileri buyuruldu�da emr ü ferman bazret-i men-lehü'l-emrifidir.

Numara: 1 8 . Keıalik:

Ma'raz-ı çaker-i kemineleridir ki,

Dünki gün bi'l-yümn ü ve'l-iJ..<:bal Balta Limanı'nda va�i' mülk-i ba­zret-i şehriyari mübarek J..<:udüm-ı meyamin-lüzüm-ı cihan-hanileriyle mü­şerref ü müstas' id huyurulmuş ve heva sert olduğından atılan �urşunufi işa­bet ü isti�ametine mani ' olması mubtemel iken lillahi'l-bamd ve'l-minne her bir kemaliii a 'lası mübarek ıat-ı Süleyman-nihad-ı bazret-i bilafet-penahiye mabşüş olduğından baş�a rüzgar dabi bükm-i hümayün-ı şahanelerine tabi' olara� endabte buyurılan J..<:urşunlarıfi nişana işabettyle inbisat-ı tab'-ı hüma­yun-ı cenab-ı cihan-dariyi müstelzim olmuş olduğından bu vechile teşrif-i hümayıln-ı şahane ve inşirab-ı tab' -ı nazenini-i padişahane çakerlerini müs-

372 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

tagra�-ı sürur u buhur iderek du' a-yı 'ömr ü şevket ü iclal-i cihan-banlleri tekrar olunma�da iken mücerred çakerlerini taltlfen devletlü necabetlü 'Ab­du'l-Mecid Efendi bazretlerinin yazıları li-ecli'lmüşahede 'atüfetlü 'Oşman Begefendi bendeleriyle irsaı huyurulmuş olma� basebiyle asitan-ı übbe­het-pasban-ı bazret-i z;ılhyyet-penahinin 'abd-i mabzı olan kemterin-ben­de-i müsteham ba��ında bu vechile dabi iltifat-ı mekarim-ayat-ı mülukane şayan u seza-var huyurulması çakerlerin bir �at dabi mesruru'l-fu'ad itmiş ve devletlü ' işmetlü sultan efendimiz bazretlerinin yazıları daha a ' la olacagı mesmu' -ı bendeganem olmuş olmagla hemişe Cenab-ı I:Ia� , [3 1 6] dürr-i yekta-yı sübba-i bilafet ve gevher-i bi-hemta:..yı efser-i saltanat olan müba­rek zat-ı kerrubi-şıfat-ı bazret-i şehriyarinin eyyam-ı 'ömr ü şevket ü i�bal ve hengam-ı ferr ü şükuh u iclal-i şehen-şahllerin bi-badd ü bisab ve sine-i a'da-yı bed-tıynetlerin da' ima nişan-gah-ı 'azab u ıztırab eylemek da'vatı ziver-i zeban-ı 'ubüdiyyet �ılındıgı ve ml'r-i muma-ileyh b�ndelerine nilçi­zane bir ' aded z;arf ma'a-fincan ihda vü irsal olundıgı mubiit-ı ' ilm-i ' allle­ri buyuruldu�da emr ü ferman bazret-i men-lehü'l-emrindir.

'Akif Paşa Tarafından Ma-beynciliginde Mel:ımed ' All Paşa I:Iazretlerine Tezfikir ve TaJ::ırlrat

Numara: 19 . Kezalik:

Devletlü 'inayetlü 'atüfetlü veliyyi'n-ni ' am efendim bazretlerine ,

Bu günlerde ekşer tabayi' a ' arız olan nezle keyifsizhgiyle çakerleri dabi na-mizac olduğırndan ' atüfetlü Kamil Begefendi bendelerinin su'al-i batır-ı ' acizanem içün lutfen ve iltifaten ve ibsanen taraf-ı bendeganeme gel­mesinerubşat-ı seniyye ve icazat-ı ' aliyye-i cenab-ı cihan-hani erzani huyu­ruldığından fazla gencl'ne-i rnekarim-i abla� olan mübarek zat-ı firişte-si­mat-ı bazret-i veliyy-i ni'mete mabz-ı mevhibe-i mabşuşa-i Rabbaniyye olan kemal-i şime-i kerime-i bende-perveri ve mezid-i seciyye-i behiyye-i mera­bim-güsteri i�tizasınca badd ü mi�dar-ı kemteranemden fersab fersab efzun olma� üzere bu ' abd�i bi-mi�darın selam-ı ' az;imü'l-ibtiram-ı l:ıazret-i şaha-

T a y y a r - z a d e A t a 373

ne ile iJ::ıya-yı çakeraneme müsa'ade-i 'ulya-yı J::ıazret-i şehen-şahi şiiyan u seza-var buyuruldıgı muma-ileyh bendelerinin tebşiratıyla teşnlf-saz-ı şı­mal;ı.-ı 'ubUdiyyetim oldu�da semadan arza nüzul-i raJ::ımet �abilinden dal;ı.i bala-ter olara� bu vechile J::ıa��-ı na-müstaJ::ıa��-ı kemteranemde ma'tUf u meşmul buyurılan iltifat-ı meraJ::ıim-gayat-1 cenab-ı cihan-darinifi aşar-ı fü­yuzat-medarı �alb ü �aleb-i ' acizaneme sari ve 'uru� u a' şab-ı rı��iyyetime cari olmagla heınlşe Ba� Sübl)ilnehU ve Ta'ala Bazretleri her an u zaman müstagra�-ı ni 'am u iJ::ısan-ı guna-gunı oldugımız şevketlü ' a�ametlü rna'de­letlü veliyy-i ni'metimiz veliyy-i ni'met-i cihan ve ruJ::ı-ı revan-ı kaffe-i ben­degan efendimiz J::ıazretlerinifi mübarek ü mes'ud vücud-ı ' alem-sud-ı padi­şahilnelerin cemi '-i ' avarız u es�amdan cennetü'l-esma-yı vi�aye-i şameda­nisinde maşun u maJ::ıfu� iderek eyyam-ı ' örnr ü şevket ü i�bal-i şehriyari ve a'vam-ı ferr ü übbehet ü iclal-i [3 ı 7] tacdarilerin birun-ı J::ıadd ü şümar ve sa­ye-i sidre-vaye-i cihiln-darilerin ila yevrni'l-J::ıaşr ve'l-�arar ' alem ü 'alemiyan üzerinde mebsutu'l-aşar eylemek da'vat-ı mefruzası tekrar-be-tekrar ziver-i zeban-ı c;lara'at u ibtihal �ılınara� min-gayr-i J::ıaddin fariza-i teşekkür-i ' aci­zaneye ibtidar u ictisar �ılındıgı muJ::ıat-ı ' ilm-i 'alileri buyuruldu�da emr ü ferman J::ıazret-i men-lehü'l-emrifidir.

Numara: 20 . Kezillik:

Devletlü ' atufedü seniyyü'ş-şiyem efendim J::ıazretleri ,

Evvel ü al;ı.ir J::ıal ü �alim natı� ve cism ü canım muşaddı� oldıgı vee� hile divan-ı Bazret-i Süleymani'de �arınca �adrince su�ata-çin-i ban-ı il::ısan oldıgı mişillü mürdan aJ::ı�ar u kemter olan bu bende-i naçiz dal;ı.i mutlaka perveriş-yıifte-i ni' am-ı bi-gaye-i cenab-ı cihan-dari ve terbiyet-kerde-i me­va' id-i bi-nihaye-i J::ıazret-i şehriyari olara� dirligim ve diriligim anca� asi­tan-ı J;ı.uld-i�tiran-ı J::ıazret-i şehen-şahi 'ubudiyyetine maJ::ışur u ma�şur ol­ma� J::ıasebiyle mücerred teraJ::ıJ::ıum u eşfil�-ı memluk-perveri ve ' a�irp-i lutf u iJ::ısan-ı meraJ::ıim-güsteri-i mülukane i�tizasınca bir �at dal;ı.i il::ıya-yı çake­ranem irade-i mekarim-' adesine mebni bu def'a vesatet-i zat-ı valii-yı ' atu­fileriyle min-gayr-i liya�atin ve istiJ::ı�a�in muvaffa� u mübeşşer oldugum iltifat- fil'izü'l-berekat-ı bende-nüvazi bu ' abd-i aJ::ı�ar u çaker-i kemteri min-J::ıayşü la-yeş 'ur ifaza-i J::ıayat-ı cavidani ve lillahi'l-J::ıamd saye-i seyf-i

374 O s m a n l ı S a r a T a r i h i

satvet-i bazret-i mülk-daride Revandızlı ga' ilesinifi ber-taraf oldıgı beşareti dal;ı.i izafe-i rnezid-i rnernnuniyyet ü şadrnani iderek zat-ı valalanna dal;ı.i rneşhud u rnabsus oldıgı vechile kemal-i rnesruriyyet ü rnefbaret l5:alb ü 15:a­leb-i ' acizanerni isti 'ab ile eda-yı fariza-i tabrnid ü teşekküre dilim dönme­den l5:alup fi'l-bal5:115:a bu bende-i b1-rnil5:dar rnüfredat-ı l5:uşur u küsurdan rnü­rekkeb bir çaker-i baksar iken ..W.S: ..W.S: 4->..ı J..ı� ..:J W.t..;. rnedlUlince rnü­cerred ternevvüc-i babr-i rnuhiH rnevahib-i eellleden naşi bu vechile bal5:15:-ı ' acizanernde ihsan-ı şırf olrnal5: üzere şayan u seza-var buyurılan reşel).at-ı il­tifat-ı hürnayun-ı bazret-i şehen-şahi başırndan aşmış ve efendisiniii kölesi­ne her bir lutf u ihsanı bir bayat-ı taze oldıgı rnüsellern ise dal;ı.i guşe-i inzi­vada bulınan l5:ullarına pek aşun tatlı ve gayet !5:ıyrnetli oldıgı [3 1 8] vicda­nen ve 'ayanen rna'lurn-ı ' abidanern olaral5: bu ' abd-i rnernluki yefii başdan l5:ul itmiş olrnagla leyl ü nehar ziver-i şablfe-i bayatırn ve revnal5:-ı rul;ı.sare-i evl5:atırn oldıgı vechile Rabbirn Ta'ala Bazretleri piraye�dar-ı tavl5:-ı 'ubu­diyyeti oldıgırn veliyyü'n-ni 'rnetirn ba' iş-i bayatırn şevketlü kerarnetlü ' ada­letlü padişah-ı rnerabirn-penahırnız efendirniz bazretlerinin mübarek zat-ı firişte-şıfat-ı J;ı.ilafet-penahllerin tükenrnez 'örnr ü 'afiyet ü il5:bal-i şahane ve nihayetsiz şan u şevket ü iclal-i şehen-şahane ile ta-be-ruz-ı l5:ıyarn tal;ı.t-ı afi­tab-ı cihan-Mnllerinde karn-bin ü karn-ran ve hemişe bed-]Jah-ı ' al5:ıbet-pe­nah-ı saltanat-ı seniyye-i sermediyyü'l-15:ararların müte'al5:iben ve rnütevali­yen ]Jak ile yeksan ve bi-nam u nişan eylemek da'vat-ı rnefruzası te' diye ve tekrar l5:ılınaral5: rna'a'l- 'acz ve'l-l5:uşur eda-yı va;ı:ife-i teşekküre cür'et ü ce­saret 15:ılındıgı rna'lUrn-ı devletleri buyuruldul5:da zat-ı valalarına layıl5: ve !5:adr-i ' alilerine muvafıl5: olrnayaral5: tal5:dirn olunan ;ı:arf u fincan hediyye-i bal5:iranemifi !5:apu yoldaşlığa hürrneten l5:abuline hirnmet ü ' inayetleri mes 'Ul ü mütemenna-yı şena-veranemdir efendim.

Rıza Paşa I:Iazretleri'nifi Ser-I}:urenalı�larında 'Akif Paşa'ya Tevcih Olunan DalJiliyye Ne�aretinde ijak-i Pay-ı Hümayuna ' Arz Olunm� Üzere Yazdıgı Tezkiredir

Afitab-ı uful5:-ı saltanat ve gevher-i efser-·i bilafet, veliyy-i ni 'met-i ve­li -siret, padişah-ı ' aıem-penah efendimiz J.:ıazretleri dergah-ı felek-cah-ı şe h-

T a y y a r - z a d e A t a 375

riyari ve asitan-ı sipihr-i�tiran-ı tae-darlleriniii çaker-i çarub-keş ve ' abd-i l)al�a-be-guş olan bu çerag-ı baş-ı bahirü'l-ibtişaşların yeiii başdan çerag u il)ya ile on beş aydan berü I:ıasret-keş oldıgım ru-mali'-i bak-i pay-ı ma'ali-ib.tiva-yı bazret-i :pllulahi şeref-i ' alem-bahasına ma?har ve fev­�a'l-b.ad ve'l-gaye mesruru'l-fu ' act u karn-ver huyurulmuş oldugumuii teşek­kürat-ı mefruzası mtn-külli'l-vücuh vus ' u i�tidar-ı çakeranemden birlin ol­ma� hasebiyle hernan I:Iazret-i Vacibü'l-vücud mübarek zat-ı kerimü'ş-şı­fat-ı padişahi ve vücud-ı ' alem-sud-ı gilafet-penahilerin kemal-i şıb.l)at ü ' afiyet ve mezid-i iclal ü übbehetle cihan �urdu�ça tabt u dihim-i ' a?a­met-vesim-i şehen-şahilerinde ber-�arar ve eyyam-ı 'ömr ü şevket ü i�bal-i şehriyanierin birun-ı bıyta-i b.add ü şümar iderek bu ' abd-i 'aciz ü bende-i ab.�arların her balde ve her buşuşda naşb-ı ' ayn ve ba' iş-i nedlt u felab-ı da-· reynim olan rıza-yı [3 1 9] meyamin-i�tiza-yı ?ılliyyet-penahilerine muvafı� bıdemata muvaffa� eylemek da'vatı �alben ve lisanen tekrar-be-tekrar zi­ver-i zeban-ı ' ubüdiyyet �ılınma�da oldıgı rehin-i ' ilm-i ' alileri buyurul­du�da ol babda emr ü ferman veliyyü'l-emriiidir.

Numara: 22. 'Akif Paşa'dan Ma-beyn-i Hümayfin Müş1ri Rıza Paşa llazretleri'ne Tezkire:

Mu�teza-yı bilafet-i kübra-yı İlahiyye üzere mübarek zat-ı şevket-si­mat-ı bazret-i padişahiniii muttaşıf oldu�ları fart-ı ' adalet ve kemal-i lutf u merb.amet-i ' aliyyeden naşi ' afv u ıtla�-ı çakeranem buşuşına irade-i şaha­neleri ta' allu�ıyla ol babda şeref-riz-i şudur olan ferman-ı ' ali mucibince Burusa'dan bareket ve Gemlig'e işleyen vapur set'inesine rakiben der-sa ' iidete bende-uane-i l)a�iraneme vuşUl-i bendeganem müyesser ol­magla zirnınet-i çakeraneme farz-ı 'ayn olan du' a-yı be�a-yı ' ömr ü şevket-i şahane bıdmet-i müstevcibü'l-mefbaretine ve siU1yiş ü şena-yı veliy­yü'n-ni 'amilerine başr u �aşr-ı ev�at olunara� hemişe Cenab-ı Vacibü'l-vü­cud mübarek ü mes 'ud-ı zat-ı bi-hemta-yı bazret-i şehriyariyi mezid-i 'ömr ü ' afiyet ile tabt u dihim-i saltanat-ı sermediyyede ila abiri'd-devran karn-bin ü karn-kar ve eyyam u ibya-yı 'ömr ü şevket-i cihan-biinllerin me­ratib-i a 'dad gibi bi-l)add ü şümar eyleyüp dem-be-dem ü an-be-an inbisaH

376 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

tab ' -ı ma'i:Hi-neb' -i şahanelerin piraye-i leyl ü nehar eylemek münacatı şe­ref-i �urbiyyet-i saltanat-ı seniyye ile mübeccel olan zat-ı ma'all-şıfat-ı mü­şiranelerin dahi tezayüd-i 'ömr ü devlet ve teza'uf-ı iclal ü übbehetleri da'vatıyla tezyll �ılınma�da oldıgını 'arz u beyana bi-bamdih1 Ta'ala bu def'a vu�ü' bulan viiadet-i hümayün-ı meserret-ma�rün ba' iş-i cesaret ola­ra� ' arz-ı })al-i naçizanem ta�dimine ibtidar olundıgı mubat-ı ' ilm-i 'alem-ara-yı veliyy-i ni' amileri buyuruldu�da emr ü ferman.

Numara: 24. Ez-Canib-i 'Akif Paşa Be-Suy-ı Şadr-ı A ·�am :ijus­rev Mel::ımed Paşa:

]jıdmet-i çakefanemde olan İbrahim Efendi bendelerinin ba'zı su' al ü cevab zımnında der-sa'adete irsali huşüşını amir şadır olan ferman-name-i sami-i daveraneleri mücibince müma-ileyh bendelerinin irsaline ibtidar olundı . Mu�addema İzmid'e vürüd-ı çakeranemden mart ibtidalarına �adar muma-ileyh bendeleri izmid gümrügi emareunde istihdam olunup ba'dehü yirmi gün geçmeksizin [320] Burüsa'ya ' azimet-i 'abidane ve müte' a�iben 'azi ü nefy-i çakeranem vu�ü' ıyla memlekete da'ir bir işe �arışmaga va�it dahi olmadıgından ma-'ada mu�addem ü mu'ahhar kendü başına hiçbir maşlal)ata �arışmayara� eyü ve kötü görilen işleriii cümlesi muhasebe mad­desi içün İzmid'de bulunan kethudam �ullarınıfi eliyle görilüp fa�at kethudarn �ullarından ba'zı yolsuzca hareket :.(:uhürıyla �arabetine magrı1-riyyet-i da' iyeleri görüldigine ve müma-ileyhifi aşurı isti�amet ve ' adem-i irtikabına mebni bi'l-i�tiza ba'zı maşlabat-ı ma'düdede taraf-ı çakeranem­den me'mür bulunmuş oldugından faraza bir �uşür u hata va�i' olmuş ise mes 'üliyyeti başren �ullarınıfi üzerine müterettib olmagla el-l)aletü hazibi �ulları mücrim ü muba��ar oldugum halde müma-ileyh ba��ında şa��-ı şe­fe-i şefa'ate şalabiyyetim olmadıgı der-kar ise de zat-ı mekarim-simat-ı ve­kalet-penahilerinifi müsellemü'l-küll ve meşhüd-ı 'alem olan şıfaH ' aliye-i ' afv u ibsan ve meleke-i rasiha-i fazl u })ilm ü kerem-i bi-keranları medar-ı iltica vü istirbam olara� şimdiye �adar hezar bendeleri ba��ında meşhüd olan merhamet ü şe�at-i 'aliyye ve 'afv u nf� u re 'fet-i seniyyeleri mü-

T a y y a r - z a d e A t a 377

ma-ileyh bendeleri ba]s:]s:-ı bendeganesinde dal;}i şayan u seza-var huyurul­ması l;}ak-i pay-ı rabimanelerinden kemal-i tezellül ü meskenetle niyaz u mütemenna-yı çakeranem oldıgı mubat-ı ' ilm-i ' all-i faoimaneleri buyurul­du]s:da ol babda emr ü ferman bazret-i men-lehü'l-emrifidir . 2 1 Rebi'u'l-al;}ir, sene: 257 .

Numara: 25 . Ez-Canib-i 'Akif Paşa Be-Suy-ı Ser-' asker Sır Ka­tibi Muştafa Nuri Paşa:

Çaker-i kemineleri ' azı ü ref' u nefy ile üç mertebe tekdirime na�aran şuçum büyük olma]s: i]s:tiza ider ise de ne ]s:adar ]s:uşurum ço]s: olsa damen-i ' afv u ' ata ve da'ire-i cürm ü l;}atadan evsa' u a' �am ve medyun u müs­tagra]s:-ı nefy ü icla-yı çakeranemden tolayı bir l,<at daha abval-i perişanını derhem oldıgından baş]s:a mübtela oldıgım <;li]s:-i nefes ve bafa]s:an mişillü ' ilel-i müşkile ve 'avarız-ı sa'ire ve enduh u ekdar-ı batıranın dal;}i inzima­mından naşi hücum-ı emraz u es]s:am ve istila-yı gumum u alam ile vücud-ı naçizanem l;}arab olara]s: merabirn-i seniyye-i rabimanelerine şiddet-i ibtiya­cım bedidar ve l;}uşuşa ber-mucib-i )s:anun-ı ceza bi'l-mul)akeme üzerime bir cünba-i mu' ayyene şabit olmamasıyla dal;}i 'afv u ' inayete istib]s:a]s:ım aşikar oldıgından lutfen ve merbameten bu bal-i felaket-me 'al ile muzi)s:-i gurbet­de helakim [32 1 ] reva görülmeyüp şevket-me'ab efendimizin mübarek ü mes'ud-ı ser-i hümayunları şada]s:ası olara]s: sabil-l;}ane-i çakeranemde du'a-yı ' ömr ü şevket-i şaMneye iştigal ve 'ömrüm var ise ba]s:iyye-i dane­mi kendü aşiyane-i viranemde itmam u ikmal itmek üzere ]s:uşça canımı l,<a­fes-i mibnet-i tal.<at-güzardan azad ile ' afv u ıtla]s:-ı çakeranem l;}uşuşına mü­sa' ade-i ' aliyye-i daverane ve merabirn-i seniyye-i l;}idivaneleri şayan u se­za-var huyurulması l;}ak-i pay-ı devlet-ibtiva-yı aşafanelerinden kemal-i suz u güdaz ve tazarru' u niyaz ile mütemenna ve müsted' a-yı çakeranem oldıgı beyanıyla 'ariza-i müstemendanem ter]s:imine cesaret ve merflı'-ı piş-gah-ı ' atıfet ü re 'fetleri ]s:ılınmışdır. Bi-mennihl Ta'aH1 vuşul-i l;}ak-i ]s:adem-i dev­let ve man�ur-ı na�ar-ı merbamet ü şefl,<at-i daveraneleri buyuruldu]s:da ol babda emr ü ferman. Fı 20 Mubarrem, Sene: 265 .

378 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Ş adr-ı Esbaı< Mel)med Emin ' Ali Paşa'dan Enderün-ı Hüma­yundan Müfi:l Çerkeslikle Meşhur Zabtiye Na�ırı Abaza ' Ab­d! Paşa'ya Cevaben İki �ıt 'a Tal;ır1rat

Gidd Işlabatına Me'mur Şadr-ı A':?am Menmed Eınln ' Ali Paşa Tarafından Enderün-ı Hümayundan Müfiz Çerkeslikle Müte'artf Abaza Cinsinden Maçan �ablle-i Mu'teberesinden Sabıl$:u't-Ter­ceme Müşir 'Abdi Paşa I:Iazretlerine Mevrüd Tabriratdır:

Taraf-ı ' ikizaneme öteden berü der-kar olan )Juluş u maJ::ıabbet-i dev­letleriniii tecdtd ü te'minatmı ve Gidd ceztresine vul,cı1' bulan me'mı1riy­yet-i ' acizide refal,catiyle müstefid oldıgım sa'adetlü Ra'ı1f Paşa bazretleri ogullarımfi birlikde oldıgımız hengamda dt de-i ifti)Jar u mesarımla müşahe­de itdigim her güne eşer-i dirayet ü reviyyetini ve bulundıgı meslek-i eelll­de kemal-i maharetini her J::ıal ü maJ::ıalde lisan-ı rasti-' ayanımla mul,cırr ve güya oldıgım vaşıl-ı sami' a-i besalet-i cami' a-i müşiraneleri oldıgından ol babda da)Ji beyan-ı memnı1niyyeti mutazammın olan şul,cl,ca-i ' allleri resi­de-i dest-i )Julüş-vert olmuşdur. I:Ial,cl,c-ı şena-veranemde ez-ser-i nev i)Jlaş u mubactenet buyurmaları mı1cib-i memnı1niyyet-i bt-gaye ve ba'iş-i teşekkü­rat-ı ma-la-nihaye olup du'a-yı izdiyad-ı ' ömr ü muvaffal,ciyyet-i şafderlle­riyle tezyi'n-i lisan-ı )Juşüşiyyet eylemekde bulundugumufi ' arz u beyanını vesile-i eşlle ittibaz iderek hernan Rabbimiz Ta 'ala bazretleri padişahımıza bagışlasun, ma)Jdı1m-ı müşarün-ileyhifi eşer-i terbiyyet-i peder olmal,c üzere şaJ::ıiJ::ıan ' asker, J::ıal,cil,caten er oglu er oldıgını burada da)Ji il,crar u tekrar ide­rek ve bunufi içün devlet ü milletimizi ve zat-ı I:Iaydart-şıfat-ı müşiranele­rini tebri'k eylerim. Bal,ci irade efendimifidir.

[322] Bu Da]Ji:

Cenab-ı I:Ial,c 'ömr ü şevket-i şaMneyi müzdact buyursun. Veliyy-i ni'metimiz padişah-ı ehl-perver ü bende-nüvaz efendimiz J::ıazretlerinifi eşer-i lutf u ' atıfet-i seni yy esi ve kendüsünüfi ma ye-i aşllsinde merkı1z u mul,carrer ya'nt mevrüş-ı peder olan şadal,cat u dirayet şemeresi olmal,c üzere necl-i ne­cil-i şafderaneleri devletlü Ra'ı1f Paşa J::ıazretlerine tevcth u il:ısan buyurul-

T a y y a r - z a d e A t a 379

muş olan rütbe vü me'müriyyet-i eellle vü cedideden tolayı enva'-ı ' ibarat-ı dil-nüvazi ve kelimat-ı batır-saziyi mutazammın olan tal:ırirat-ı ' iHlleri zi­net-babş-ı mev�i' -i vürüd ve meserret-ferma-yı dil-i bulüş-nümüd olup bu veslle-i sarre ile barre-i 'acizanemde ibraz buyurılan eşer-i vidd ü mubade­net ba' iş-i teşekkür-i memnüniyyet-1 bi-gaye oldıgınıfi iş' arıyla beraber ge­rek ıat-ı besalet-simat-ı müşiraneleri ve gerek paşa-yı müşarün-ileyh I:ıazret­leri şu millet-i beyza ve devlet-i ' aliyye-i 'adalet-mu�tezaya ba'de-ma dabi ' arz u ibraz buyuraca�ları bıdmet-i eellle mu�abilinde ila ma-şa'allahu Ta' ala Mitab-ı envar-intisab-ı el�af-ı mülükaneden müstefid ü müstenir ve bunun müşahedesiyle 'uyun-ı mubaleşet-karan �arir olması du' ası ziver-i li­san-ı bulOş-nişan oldıgı beyamyla ter�m-i cevab-name-i şavab-cameye mü­baderet �ıl ındı. Ol babda irade efendimifidir. Mel:ımed Emin 'All .

Müşfuün-ileyh I;Iazretlertnden Taraf-ı •Acizaneme Cevaben Üç �ır a iltifat-name

Rumili Ordu-yı Hümayum Müsteşarlıgına Me'murtyetle Mer­kezi Olan Şumnı'ya Muvaşalat Olundu�da Cennet-mekan 'All Paşa Merl:ıumufi Birinci Şadaretinden Munfaşıl Oldu�lan I;Ial­de Yazdığım 'Arizaya Cevabdır. Fı 28 Mul:ıarrem, Sene: 270.

Uarnden li-mevşıh'l-meram bi'ş-şıl).l:ıati ve's-selam, merkez-i me'mı1-riyyet-i sa'adetlerine muvaşalat buyurmuş oldu�larım tebşiren ve l).al):l):-ı si­tayiş-veride olan bulOş-ı I:ıasenelerini te 'yiden bu kerre reside-i enamil-i mubiilaşat olan bir �ıt' a kerem-name-i valaları me'al-i vefa-iştimali �arin-i müdrike-i bulOş-veri oldı . Saye-i feyz-vayesinde mütena"im ü müsta�ill ol­duğumuz devlet-i ' aliyye-i mü' e yy edenin tal:ıkim-i esas-ı şan ve istil):lal-i ' allsi niyyet-i bayriyyesiyle istil).şal buyurılan esbab-ı �aviyyenifi bir Pükni olan me'müriyyet-i seniyyelerinde her eihetle muvaffa�iyyet-i devletlerine du' a itmek kaffe-i müslimine [323] farz meşabesinde olduğından ol babda irad-ı te'minata l):afa I:ıacet olmadığı mişiÜü nezd-i viiialannda müşbet ol­dugı i ' ti�admda bulunduğum şıl:ıbat-i il;ı.laş u bayr-bahi mebl).aşinde tem-

380 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

hid-i edille-i cedide ile Rabbim teshll buyursun. Bunca meşagil-i hayriyye­leri eşnasında bihı1de işgale dahi lüzı1m görünmediginden ol vadilerden şarf-ı na�arla fal>:at beyan-ı memnı1niyyet-i val>:ı 'a ve istibl>:a-yı teveccühat-ı şamimeleriyle il>:tifa I>:ılındıgı bi-mennihi Ta'ala ma'lı1m-ı 'allleri buyurul­dul>:da bundan böyle dahi sıly-ı şena-veri en�ar·-ı basene-i vefa-karileriyle meşmı11 buyurulmal>: babında himem ü irade efendimindir.

Merl).üm-ı Müşfuün-ileyhifi ]Judavendigar Eyaleti Vallligine Me'müriyetlerinde Yazılan ' Arlzaya Cevabdır. Fi 27 Re­bi 'u'l-evvel, Sene: 270 .

Şavb-ı şena-veriye olan teveccühat-ı behiyyelerinifi te 'yidini ve 'avatıf-ı ma-la-nihaye-i tae-dariden 'uhde-i mublişaneme tevcih buyurılan ljudavendi­gar eyaleti valihginifi tebrikini mutazammın vaşıl-ı dest-i ibtiram olan tabd­rat-ı behcet-ayat-ı mubliş-nüvazlleri me'al-i nüvaziş ü vefa-iştimali ma' lı1m-ı şena-veri olup bavi oldıgı te'minat-ı cedideden ne derecelerde memnun u mü­teşekkir oldıgımı şai)l:Lıen ta'rife mul>:tedir olamadığırndan ol babda ihtiyar-ı ihtişar ile fal>:at du'a-yı büsn-i muvaffal>:iyet ve tezayüd-i rif' at ü menziletleriy­le meşgul oldugumufi ve bundan böyle dal}i bel>:a-yı mei)asin-i en�ar-ı 'aliyye­leri recasında bulunduğurnun beyanıyla iktifa I>:ılındıgı bi-mennihi Ta'ala ma'lı1m-ı sa'adetleri buyuruldul>:da her l)alde şavb-ı il>:bal-i hahi aşar-ı teveccü­hat-ı behiyyeleriyle meşmı11 ü mübahi buyurulmal>: babında irade efendimifidir.

Ma]Jdüm-ı 'Acizi �onya ViHiyeti Mektübçısı Mel).med Nezih Beg'ifi Terceme Otasına Me'müıiyyeti İstid' asına Müsa'ade Buyuruldıgına Da'ir Merl).üm-ı Müşarün-ileyhifi İkinci Şada­retlerinde Cevaben Varid Olan Emir-name-i S ami Şuretidir. H 1 7 Şa'ban, Sene: 272.

Mahdı1m-ı sa' adetleri Nezih Beg'ifi Tercüme Otası'na vul>:ı1 ' -ı me 'mı1-riyyeti keyfiyetinden tolayı i�har-ı memnı1niyyeti mutazammın bu kerre re-

T a y y a r - z a d e A t a 3 8 1

side-i dest-i ibcal olan bir l}ıt'a tabrirat-ı behiyyeleri me'al-i mel_ıiisin-işti­mali ma'lum-ı ]Juluş-veri olup bu şırada ibraz-ı me'aşir-i mubaleşet-kari vü mababbete maşruf olan birnınet-i sa'adetleri müstelzim-i memnuniyyet ol­magla du'a-yı ' afiyetleri tezkar l}ılındıgı ve şavb-ı valalarına olan mabab­bet-i mütel}abilenin derecesi nezd-i sa' adetlerinde ma 'lum olma!} i 'til}adın­da bulundugumdan ol mebl).aşden tafşile taşaddi olunmayaral} su'al-i ]Ja�ır-ı fütüvvet-me, aş ir leri siyal}ında cevab-name-i sitayiş-veri terl}imine ibtidar �ılındı .

[324]

Tarib-i 'Acizanemifi Me'baılarıyla Bi'l-münasebe Düvel-i İs­lamiyye ve Bi'l-buşuş Devlet-i 'Aliyye-i 'Oşmaniyye Abvalini Şamil Olup Mütedavil ü Müte' arif Olan Kütüb-i Tevanbden Man�ur-ı ' Aciz! Olanların Esam1sini Mübeyyin Defteridir:

Ebi'l- ' Abbas Al).med İbni Yusuf-ı Dımışl,<.i nam fazılın 'Arabi tari]Ji .

Sipahi-zade Mel).med Efendi'nin "Evzal).u'l-Mesalik İla Ma' rifeti­hi'l-Buldan" nam Türki Tari]Ji.

Katib Çelebi'nin "Bal).riyye" nam Tari]Jçesi.

ijace Sa'dü'd-din Efendi'nin "Tacü't-Tevari]J"i.

Şeyi} �asım'ıfi "Tacü't-Teracim"i .

Peçevi İbrahim Efendi Tari]Ji .

Selanikli Muştafii Efendi Tari]Ji .

Mel).med {Jan-ı Rabi ' 'aşrı ricalinden Şolal,<.-zade Mebmed Hemdemi Efendi Tari]Ji .

382 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Devlet-i ' aliyyede tıba'atın mucidi olan mühtedi İbrahim Müteferri­�a'nın Latin lisanından tercüme itdigi "Seyyal)" nam Taribi .

Katib Çelebi'nin "Tul)fetü'l-Kibar Fi Esfari'l-Bil)ar" nam Taribi .

Lisan-ı Türki-i l$:adim ile Sultan 'Oşman ve Sultan Orban ' aşn vu­�u' atını mübeyyin Oruç Beg Tari bi .

Na�mi-zade-i Bagdildi'nin "Timur-ı Gurgan" Taribi .

Katib Çelebi Merl)um'un "Ta�vimü't-Tevarib"i .

'Ali bin Şihilb-ı Hemedani'nin lisan-ı Farisi'de on babı şamil "Zabire­tü'l-Me'mül" namıyla mü'ellef olan taribini Bagdad ":alisi Derviş Mel)med Paşa emriyle ' ahd-i İbrahim ljani ricalinden Mel)med bin Büseyin Efendi nam fazılın tercüme iderek iki bab dabi ' ilave ile "Tul)fetü'l-Me'mftl" tesmi­ye itdigi tarib-i nefisi.

Raşid Efendi Taribi .

'İzzi Süleyman Efendi Taribi.

Fındıl$:lılı Taribi.

Şubl)i ve Sami Beg ve Şakir Efendi Taribi .

[325] Rubi Taribi .

'Oşman-zacte'nin "Telbişu'l-I:Iikem" nam Taribi .

Katib Çelebi ve İbrahim Müteferri�a'nın "Cihiln-Nüma" nam Taribi.

Hicretin on birinci senesinde Ebu Bekir bin Behram Dımış�i'nin "Ki­tab-ı Atlas" ı on cilde bi't-tercüme mu' abbaran bir cilde ibtişar olunan " Cografya-yı Kebir" Taribi .

T a y y a r - z a d e A t a 383

M!r]J.and'ın ]J.aher-zadesi ijandm!r'in "I:Iab!bü's-Siyer" nam Tan]J.i .

'Oşman-zade Ta' ib Efendi'nin "I:Iadl:�atü'l-Mült1k" nam Tar!]J.i .

Yine mfıma-ileyhin "I:Iad!�atü'l-Vüzera" nam Tan]J.i .

'Aşr-ı Süleyman Bant'den Rüstem Paşa narnma mü'ellef Em!r]Jand'ın "Ravzatu'ş-Şafa" nam tanb-i keb!ri tercümesi olan yedi cild "l:Iad!�a­tü'l-'Ulya" Tan]J.i.

İmam Suyt1t1 mü'ellefatından olan "I:Iüsnü'l-Mu]J.açlara fi A]J.bari Mışr-ı .I}.ahire" nam Tan]J.

Mena�ıb-ı I:Iazret-i Mevlana.

Müsta�!m-zade Sa'd! Efendi'nin "Devl)atü'l-Meşayı]J." nam Tan]J.çesi.

Süheyll'nin "Dürretü'l-Yet!me fi A]J.bari Mışri'l-.I}.ad!me" nam Tan]J.i .

Celal-zade'nin Mışır Tar!]J.i .

Mışır Tanb-i Ced!di .

Şey]J.-zade Tan]Ji.

Şey]J.u'l-islam .I}.ara Çelebi-zade'nin "Ravzatü'l-Ebrar" nam Tan]J.-i ne-fisi.

Molla Cami'nin man�um Sellm-namesi .

Müşarün-ileyhin işbu tan]J.e zeyli .

Yine müşarün-ileyhin Süleymannamesi , "Ravzatu'l-Abbab" .

Sa'i Çelebi'nin "Ravzatü's-Selatin"i .

384 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Şehri-zade Sa 'id Efendi'nin "Ravzatü's·-Selatin " i

ijace Sa'dü'd-din Efendi'nin "Selim-name"si .

Na�ibü'l-eşraf Seyyid Mel:ımed Rıza Efendi'nin "Seb'u's-Seyyar fi Al;ı.bari't-Tatar" nam Taril;ı.i .

Na'ima'ya me'l;ı.az olan I:Iasan Beg-zade Taril;ı.i .

[326] Miralay Raşid Beg'in Yemen ve Şan 'a Taril;ı.i .

Belgırad Taril;ı.i .

"Şecere-i Müluk" nam mul;ı.taşar Tari]]..

"Tubfetü'r-Rü 'esa" nam Taril;ı.çe .

idris-i Bitllsi'nin İran ve Gürcistan seferlerine da'ir mecellesi .

Mevlana Taşköpri-zade'nin "Şa�ayı�-ı Nu'maniyye"si .

B u "Şa�ayı�"a Nev'i-zade 'Atayi'nifi Zeyli .

Murad ijan-ı Rabi' ' aşrından Cenabi Muştafa Efendi'nin mu' al;ı.l;ı.aran Türkçe'ye tercüme olunan '" Aylemü'z-Zal;ı.ir" nam 'Arabi Taril;ı.i .

"Şa�ayı�-ı Nu'maniyye"ye zeyl olara� 'ulema-yı meşhureden Val;ı.i-zade Efendi mensubatından Edirneli Mebmed Efendi nam fazılın " ' 1�­du'l-Manz;um" nam Taril;ı.i .

"Cografya-yı Kebir" şahibinin tarz u �anun-ı devlet-i 'aliyyeye da'ir "Fetbu'r-Rabman" nam Taril;ı.i .

Kati b Çelebi'nin 'Arabi "Fezleke-i Tari]]. "i .

T a y y a r - z a d e A t a 385

Al)med :ijan-ı Saliş 'aşrı 'ulema-yı benamından Tabib Şifayi Şa'ban Efendi'nin "�ala'idü'l-'U\<ban" tercümesi olara\< "Feza' il-i Al-i 'Oşman" nam Taribi .

Sır katibi 'Abdi Paşa Taribi.

İmahı Süyuti'nÜ'i ve Molla Şükri'nin "Selimname"si .

Oglu ' asakir-i Mışriyye l)isabına me'mür Molla Şihabi'nifi man�üm " Selim-name"si .

"Fakihetü'l-ijulefa" nam tarib.

Katib Çelebi'nin "�anün-name"si.

Bagdacti Na?-mi-zadenifi "Gülşen-i ijulefa" nam Taribi.

'Ali merl)-@.mun "Künhü'l-Abbar" nam Taribi .

Şehri-zade Sa'id Efendi'nin Kırım banlarına da' ir "Lübbü't-Tevarib"i .

Endülüs Taribi Tercümesi .

Taba\<at-ı Meşayıb ve 'ulema-yı meıahib�i erba'aya da' ir I:Ialeb 'ule­masından 'Ömer İbni Al)med Eş-Şina' nam fazıl-ı keşirü't-te 'lifin "Mal)­rek-i Himemü'l-�aşırin" nam Taribi.

�oca Tev\<i'i l)afidi Al)med Efendi'nin "Mir' at-ı Ka'inat" nam Taribi .

[327] Celal-zade'nin "Mesalik ü Memalik" nam Taribi .

Mal\<oç Beg l:ıafidinifi mubtaşar Taribi .

'Abdu'r-Rezza\< Semer\<andi'nifi "Matla'u's-Sa'deyn" nam iki ' aşn muJ.:ıki taribini Ragıb Paşa'nın tercümesi .

386 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

ljiice-i padişahi Nev'i Efendi'nin "Netayicü'l-Fünun" nam Taribi .

Edirneli Mel)med Efendi nam fazılın iki cild "Nubbetü't-Tevarib"i .

�oca Nişancı Mel)med Paşa'nın Tiiribi .

Müneccim-başı'nıfi üç cild 'Arabi taribiniii şa' ir Nedim Efendi'nin üç cild olaral5: tercümesi.

'Ali merl)umufi Lala Muştafii Paşa gazavatım mübeyyin "Nuşret-na­me" nam Taribi .

�onya'daki şehzadegan mul)iirebelerine da'ir 'Ali merl)Umufi "Neva­dirü'l-Mel)iirib" nam Taribi.

Sultanu'l-mul)aJ.5:J.5:ıJ.5:in Beyzavi merl)umufi Farisi "Ni�amü't-Tevarib " i .

Büseyin Efendi'nin "TenJ.5:il)u't-Tevarib" nam Rezar-fen Taribi.

�ostantiniyye'ye da' ir Şehri-zade Sa'id Efendi'nin "Heşt Bihişt" nam Tari bi .

Şeyb-zade Sa 'id Efendi'nin "�urretü'l-Ebşar fi Netayici't-Tevarib Ve'l-Abbiir" ve "Nubbe-i Sa'di" namıyla olan Taribi .

�amOs mütercimi val5:'a-nüvis 'Ayıntabi 'Aşım Efendi bacenifi iki cild Tarib-L

VaJ.5:'a-nüvis re'isü'l-küttab Bagdildi Vaşıf Efendi'nin iki cild Taribi.

Şani-ziide merl)Umufi dört cild Taribi.

Ş al)l)iiflar Şeybi-zade J.5:açli-'asker val5:'a-nüvis Es' ad Efendi'nin vaJ.5: 'a-i bayriyyeye da'ir "Üss-i Zafer" nam Tarib-L

T a y y a r - z a d e A t a 387

Enderundan müfiz va�'a-nüvis Nuri Beg'in Taribi .

İbrahim Efendi-zade Moralı Resmi Abmed Efendi'nin "Ualife­tü'r-Rü'esa" nam Taribi.

Cevdet Paşa'nın to�uz cild tarib-i beligi.

Müşarün-ileyh Es 'ad Efendi'nin teşrifat-ı �adimeyi mu'arrif mubta­şarca Taribçesi .

Muştafa Necib Efendi'nin Va�' a-i Sellmiyye Taribi.

Uamidiyye Taribi .

Rum fetretine da'ir Mühtedi Mel)med Efendi Taribçesi .

[328] Sultan Muştafa Uan-ı Rabi' ' aşrından iki aylı� Taribçe .

Müsta�il Bagdad Taribi .

Uekim-başı 'Abdu'l-Ua� Efendi-zade İran sefiri lj.ayrullah Efendi'nin Taribi .

Tı:J.rib-i �urı1n-ı Vusta.

Evra�-ı Perişan.

Fevzi Efendi'nin "Uaber-i Şabib" nam Taribi .

Tarib-i ]}.adi m-i Mışri -i 'Arabi .

Tarib-i Uiri .

Tarib-i Neşri .

388 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Tarib-i Selçul,<i .

Mevlana İdris'in Tarib-i nefisi .

Seyyid ' Aşı],< Natta'i'nin "Meş'aru'ş-Şu'ara" nam Teıkiretü'ş-Şu'arası .

'Aşıl5: Paşa Teıkiresi .

Riyazi Çelebi'nin Teıkiretü'ş-Şu' arası.

I:Iasan Çelebi'nin Teıkiretü'ş-Şu 'arası

Latifi Çelebi'nin Teıkiretü'ş-Şu' arası .

�af-zade Fa'izi Çelebi'nin "Zübdetü'l-Eş 'ar"ı .

EnderOni sır katibi Sehi Begefendi'nin Teıkiresi .

EnderOni 'Ahdi Çelebi'nin Teıkiresi .

Fa(ın Efendi Teıkiresi .

Tezkire-i Devletşah.

'Arabi Cenabi Taribi Tercümesi .

EnderOni Şeybu'l-islam Mirza Muştafa Efendi-zade Salim Efendi Te­ıkiresi .

Tarib-i İbni l]alekan.

Teberdarandan müverrib Na'ima Efendi-zade Ramiz Efendi Teıki-resi .

T a y y a r - z a d e A t a 389

'Unvan-ı divanıfi mürettibi ve �anun-name mü'ellifi "Tabal,<atü'l-Me­malik" nam taribifi mü'ellifi Tasyalı l.<a<;li Celal-zade Muştafa Çelebi'nin man�um ve menşur Tevaribi .

Feridun Beg Mecmu' ası .

Na'ima Efendi Tanbi .

Lutfi Efendi Taribi .

�aterina Tanbi.

İtalya Taribi .

B anaparta Taribi .

Ser-güıeşt-i Bonaparta Taribi .

Şafed J..<a'immal,<amı sabıl.< Giridi I:Iüsnt Efendi'nin 1 269 senesi �uhUr iden Rusya mui:ıarebesine da'ir mücelledat-ı mütenevvi 'ada münderic "Şa ' il.<a-i Zafer" nam Taribi:

İşbu Tarlbiii İtmamına Üçünci Mabdfimum Olup Eşna-yı Bı­tam-ı Tab' -ı Kitabda İrtil:ıal-i Dar-ı Cennet İden Müderrisinden Mal:ımfid Tayyar Beg'ifi Ta]piz-gfine Manz,ume-i Tıflanesi

Büyük Mabdum-ı ' aciz! �anya vilayet-i celllesi mektubcısı Mei:ımed Nezih Beg'ifi cild-i evveldeki tal.<rizine ıeylen biraderi müderrisinden Mal:ı-

•

mud Tayyar Beg'ifi tan�im eyledigi mal:ımidet-name-i man�umesipifi cild-i evvel ü şaniye dere ü tab' ı cay-ı mütala'a oldugını müte' al.<ib hanedanıma ba' iş-i kelal ü melal olan vuJ..<u ' -ı irtil:ıal-i can-bıraşı I:ıasbe'l-mal:ıabbe is' af-ı istid'a-yı sabıJ..<asına mecburiyyet virdiginden rul:ı-ı ma' şumanesi içün be­ray-ı isticlab-ı du' a işbu mal:ıalle dercine ibtidar olundı . [329]

390 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

(Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilatün Fa' ilün)

1 Yazmamışdı enderun abvalini eslafda Bir müverrib böyle dört mecmu' ada gayet nefis

2 Yazdı �anun u ni�am u de 'b ü aşarın tamam Validim itdi teberrük dehre tarib-i selis

3 Bilmez idi girmeyenler hiç saray abvalini Valid-i ıi-şanım olmuşdur bu bünyada esis

4 'Ahd-i 'ömrüm virse furşat eylerim sa'y-i belig Bir eşer ben de bıra�sam buna manend-i mu�is

5 Eyledim min-gayr-i baddin ben de ta�rize şitab Tıfl-ı ebced-l;ı.an iken oldum bu bezm içre celis

6 Dader-i ıi-şanıma Tayyar tufeyl olsam ne var Encümen-gah-ı hünerde bamd ola oldum enis

işbu cild-i şalişin nışfı Şeyb Yabya Efendi Matba'ası'nda tab' itdiril­miş ise de nışf-ı digeri enderun-ı hümayundan müfiz Başiret Gazetesi şa­hib-i imtiyazı 'İzzetlü 'Ali Efendi'nin matba' asında tab' u temşil itdirilmiş ve bi-lutfihi Ta'ala bundan şonra tab' u neşr olunaca� olan cild-i rabi' sela­ttn-i maziyye-i 'Oşmaniyye'den on sekiz padişah-ı ma'all-iktinah ve on �a­dar şehzadegan-ı ma'arif-penahın ve bunların enderun-ı hümayunda yetiş­dirdikleri şu'ara-yı benamın eş' arıyla ba'zılarının icmalen terceme-i nalle­rinden ' ibaretdir . Vehüve'l-muvaffa�u'l-Mu'tn. Temme cildü'ş-şaliş ve ye­lthu cildü'r-rabi' .

- A ­Abaza: l l , 1 10

III . CiLDiN iNDEKSi

(Şahıs , Mekan, Eser, Kavim, Millet)

Abbas Aga Camii.: 143 Abdi Aga (Çerkes) : ı 1 0 Abdi Beg (Musahib, Küpeli Çavuş): ı92, ı96 Abdi Beg (Mühimmat-ı hıyamiyyeden miralay): ı2ı Abdi Beg: 12ı Abdi Efendi (Basmacı , Musikişinas): 79 Abdi Efendi (Çehar-şenbeli) :40 , 82 Abdi Efendi (Has otalı , çukadar) : ı 1 8 Abdi Efendi: 30 Abdi Paşa (Çerkes): ı ı , ı ı8 Abdi Paşa (Çerkez, Maçan kabilesinden, Müşir): 321 Abdi Paşa (Sır katibi) Tarihi: 326 Abdu'l- ' aziz-i Kirmani: 78 Abdu'l-Baki Dede Efendi (Yeni Kapu mevlevihanesi şeyhi): 1 93 Abdu'l-Fettah (Baş-çukadar, Gürci) : 53, 62 Abdu'l-Fettah (Sırpiyyelü): 8 ı Abdu'l-FeWih Aga (Bölükbaşı Kürd) : 245 , 246 Abdu'l-Hak Molla Efendi (Hekimbaşı) : 222, 292, 328 Abdu'l-Halim Beg (Kapucıbaşı ve Hanya meclis re 'isi): 2ı0 Abdu'l-Halim Paşa (Müşir): 6 Abdu'l-kadir Seragi (Hace): 78 Abdu'l-Kerim Nadir Paşa (Erzurum ordusu kumandanı , Çırpanlı): 236

392 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Abdu'l-Mecid Efendi: 3 1 5 Abdu'r-Rahim Efendi (Palabıyık Hace biraderi) : 122 Abdu'r-Rahim Efendi (Şeyhülislam): 47 , 50 Abdu'r-Rahman Efendi (Valide kahveci-başısı Baltacı) : 64 Abdu'r-Rahman Paşa (Ala' iyyeli 'Osman Paşa-zade Kaöı): 50, 76 Abdu'r-Rezzak Semerkandi ("Matla'u's-Sa'deyn"adlı tarihin müellifi): 327 Abdullah Aga (Silistre valisi Mirza Sa'id Paşa'nın kethudası , Melez-i Zen-

ci) : 201 Abdullah Aga (Şeh-levendim Hafız, musikişinas): 19 , 78 Abdullah Efendi (Evkaf müdiri Karahisari Ulu): 228 Abdullah Efendi (Halebli Murabahacı Baki-zade) : 13 Abdullah Hevde (Dürzi taifesinden): 246 Abdullah İbni Su'ud (Re'is-i havaric): 137 Abdullah Molla Efendi (Nakibü'l-eşraf Dürri-zade ): 72, &2, 1 94 Abdullah Paşa (Bostancıbaşı) : 104 Abdullah-ı Dihlevi : 17 Abdü'l-Kerim Efendi (Sultan III . Selim'in imamı , Cennet Filizi): 24, 25 , 4 1 ,

79 , 97 , 98 , 106, 194 Abdü'n-Nafi ' Efendi (Atana hanedan-zadelerinden) : 227 Abdülaziz (Kara Çelebi-zade , Şeyhu'l-islam): 325 Acem: 3 , 29 , 73 Acemoglu Kışlası (Şehzadebaşı'nda): 137 Acı Harnınarn (Divan Yolu'nda) : 106 Adli (Sultan Mahmud (II .): 60 Agah Paşa (Burusa valisi , Boşnak): 237 , 238 Agani-i Kebir (Musiki eseri) : 78 Agrıboz: 271 Agvan: 29 Ahdi Beg (Hanya a'yanından) : 210 Ahdi Çelebi Tezkiresi (Enderunl) : 328 Ahısha: 48 Ahi Çelebi (Yerleşim yeri) : 253 Ahmed 'Ata Begefendi (Müellif, Tayyarzade): 302, 303 , 304 Ahmed Aga (Çilingir-zade , Musikişinas) : 79, 192

T a y y a r - z a d e A t a

Ahmed Aga (Çukadar Arnavud) : 63 Ahmed Aga (Rikabdar Rodoslı): ı 20 Ahmed Aga (Süvari borazanı , Vay Belim): 109, 1 10 Ahmed Beg (Çukadar): 292 Ahmed Beg (Doktor): ı40 Ahmed Beg (irad-ı cedid defterdarı): 49 Ahmed Beg (Melek Ahmed Paşazade, kapucıbaşı): 3 ı Ahmed Beg (Tatarhan, Cündi): 79 Ahmed Begefendi (Üsküdari çukadar) : ı ı8 Ahmed Buhari Hazretleri Merkadi: 1 62 Ahmed Efendi (Beşiktaş i , Safayizade ) : ı 14 Ahmed Efendi (Eyyubi Hatız): 79

393

Ahmed Efendi (Halifetü'r-Rü 'esa müellifi, İbrahim Efendi-zade Moralı , Resmi): 327

Ahmed Efendi (Mehmed Tayyar Efendi'nin büyük biraderi): 4ı Ahmed Efendi ("Mir' at-ı Ka' inat" adlı tarihin müellifi , Koca Tevki 'i hafi-

di): 326 Ahmed Efendi (Müfti-zade şeyhu'l-islam): 82 Ahmed Efendi (Reisü'l-küttab , Gazi) : 29 Ahmed Efendi (Satayizade): 99 Ahmed Efendi (Tercüman, Salih-zade): 82, 245 Ahmed Fa' iz Efendi (Sır katibi) : 42 , 49 , 63 , 75 , 76 , ı94 , 277 Ahmed Fethi Paşa (Ka'im-makam): 206 Ahmed Harndi Efendıl (Karantina müdiri): 228 Ahmed HulUsi Paşa (Ka'im-makam-ı Rikab-ı Hümayun): ı ı6 , ı ı7 , 309 Ahmed Kamil Efendi (İmam-ı evvel-i şehriyari Kırimi Tatar Es-Seyyid

El-Hac Hatız): 23 , 25 , 54, 56, 79 , ı94 Ahmed Lutfi Efendi Tarihi: ı ı 3 Ahmed Muhtar Beg (Halil Paşa-zade Vahidü'l- ' ayn ma-beynci) : 42, �9 , 75 ,

76, ı94, 277 Ahmed Nazif Efendi (Atana naibi, Kulalı) : 226 Ahmed Paşa (Doktor): ı40 Ahmed Paşa (Firari): 198 , ı 99 , 200 Ahmed Paşa (Gazi): ı 7

394 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Ahmed Paşa (Kalaylıkoz): 36 , 37 Ahmed Paşa (Kalvonyalı) : 1 3 1 Ahmed Paşa (Kapudan, Papuççı): 140 Ahmed Paşa (Mir-liva): 232 Ahmed Paşa (Ordu müşiri) : 245 , 246 Ahmed Paşa (Salinalı) : 233 , 234 Ahmed Paşa (Tunus valisi): 229 Ahmed Paşa: 1 99 , 304 Ahmed Şükri Begefendi (Gümrük emini , Mustafa İzzet Efendi'nin büyük

oğlu): 20 Ahmed Usta (Tıranpet hocası): 109 , 1 10 Ahmed Zekeriyya Paşa: 9 Ahmedaki (Hacı , Hanya a'yamndan): 210 , 214 Alıyalı Burgosı: 143 Ahyoh: 265 Ak Defiiz: 223 Ak Yapu Üsküdar'da): 26 Akça Tag: 136 Akçataglılar: 1 24 Akçe Kızanlık Kasabası: 62 Akdeniz: 269 Akif Efendi (Beglikçi): 1 17 Akif Efendi (Dahili ye Nazırı , El-hac): 1 62 Akif Paşa (Doktor): 140 Akif Paşa: 267 , 275 , 278 , 293 , 305 , 307 , 3 1 9 Akil Beg (Enderundan muhrec , kethuda) : 214 , 215 Akka: 88 , 138 Akkirman: 259 , 263, 268 , 27 1 , 272, 28 1 Akl-bend Limanı (Tunus'ta) : 230 Alaca Minare (Üsküdar'da): 26 Alaiyye: 50, 76 Alay Köşki: 63 Aleko (Rum tercüman): 1 22 Ali (Gelibolulu): 327

T a y y a r - z a d e A t a

All (Haseki , Bagdadlı Acı): 53 , 8 1 Ali (Hz.): 1 8 1 , 266 Ali (Otabaşı ve ser-turna): 48 Ali (Ser-gerde, Arnavud) : 50 Ali (Tebdil hasekisi Bagdadlı Acı): 64 Ali (Yeniçeri asil erinden): 49 Ali Aga (Berberbaşı , Giridi): 103 , 104 Ali Aga (Bostancıbaşı Sarıyarlı Küçük) : 64 Ali Aga (Giridi Silahdar) : 107 , 1 13 , 1 19 , 1 95 , 214, 309 Ali Aga (Kemani, Musikişinas): 78 , 192 Ali Aga (Topçı bifibaşısı): 220 Ali Aga (Trabzonlu , Müşir Abdulhalim Paşa'nın babası): 6 All Beg (Arabkir'li Süleyman Paşa-zade Tırnovi ka'im-makamı): 254 All Beg (Hafız Paşa akribasından Sivas ka'im-makamı Çolak): 135 Ali Beg (Mühendis-hane-i berriye hacesi miralay): 121 Ali Beg (Şerifzade): 228 Ali Beg (Top-ha.neden miralay Hacı): 121 All Beg (Tunuslı-zade Kaşif, Cündi): 79 , 1 1 8 Ali Begefendi (Ketebeden) : 226 Ali bin Şihab-ı Hemedani (Müverrih): 324

395

Ali Cevad Beg (Mısır kaşiflerinden Tunuslı 'Ali Beg-zade): 14, 1 18 , 207 , 136, 2 16

Ali Efendi (Basiret Gazetesi sahib-i imtiyazı) Matbaası: 329 Ali Efendi (Cabiri-zilde): 228 Ali Efendi (İsfakiyye nazırı Kıbrıslı): 210 Ali Efendi (Kayseriyyeli Şeyh): 17 Ali Efendi (Kemani , Musikişinas): 79 , 1 92 Ali Efendi (Piyade yoklamacısı): 13 Ali Efendi (Yanya ahalisinden) : 214 Ali Efendi (Yeniçeri zabitanından): 45 Ali Efendi (Yefiiçerilerden yetmiş ikinin katibi): 49 All Hace (Musikişinas , Nay-zen): 78 Ali Necib Begefendi (Valide kethudası): 198, 205 Ali Paşa (Çorlılı) : 37

396 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

All Paşa (Gazi Ahmed Paşa-zade): 17 Ali Paşa (Mora fatihi , Şehid, sadrazam): 29 , 102, 14ı , 239 Ali Paşa (Silah-dar): 40 , 47 Ali Paşa (Yanya valisi Depedelenli): 95 , 97 , 100 , 1 01 , 102, 1 36 Ali Paşa: ı 7 ı All Ra' ik Efendi (Maliye Nazır: 35 Ali Rıza Efendi (Darb-hane-i ' amire müşiri): ı20 Ali Rıza Paşa (Haleb valisi): 9 Ali Şah: 78 Ali Şir Nevayi : 37 Ali Yazıcı Aga (Resmo aMlisinden) : 2ı4 , 2ı9 Kandiye: 2 1 9 Ali Zekaki (Hanya a'yanından): 210 Alman: 125 Almanya: 1 3 1 Amasra: 120 Amasya: 120 , 1 24 , 1 27 , 128 , 1 35 Anapa Kal ' ası: 85 Anatolı: 4 , 10 , 1 6 , 2 1 , 29 , 32, 33, 37, 46, 50, 93 , 126 , 1 36 , 1 39 , 236 , 237 ,

265 , 267 Anber Aga (Lala-yı şehriyari): 62 Anber Aga (Sultan Selim Han çeraglarından): 54 Anber Aga (Tavaşi Ağa): 63 Anber Mehmed Aga (Darüssa'ade ağası): 29 Ankara: 10 , 1 5 , 1 20 Antalya: 239 , 240 Arab Kullesi (Rodos'ta): 248 Arab-zade Efendi (Şeyhu'l-islam): 53 Arab: 73 , 219 Arabistan: 136 . Arabkir: 254 Argın: 228 Ariş (Mısır'da): 88 Arif Aga (Kurşuncıbaşı-zade çukadar , şa' ir): 41 Arif Aga (Müellif Tayyarzade Ata'nın süd pederi , Hacı): ıo4

T a y y a r - z a d e A t a

Arif Aga (Seferli kethudası , Şahi'nci-başı , Cüvan): 41 , 98 Arif Aga: 56 , 59 Arif Aga (Keçi , Musikişinas) : 192 Arif Beg (Katar Agası-zade): 228 Arif Begefendi (Mühimmat-ı harbiye nazırı): 204 Arif Begefendi (Sultan IV. Mustafa'nın sır katibi): 4 1 Arif Efendi (Cabiri'-zade): 228 Arif Efendi (Hariciyye nazırı Safvet Paşa'nın biraderi): 1 23 Arif Efendi (Keresteci-zade) : 105 Arif Efendi (Ser-' askeri' yoklama otası ketebesinden) : 224 Arif Efendi (Tüfengçi-başı): 94 Arif Fennf Begefendi (Sır katibi): 62, 63

397

Arif Hikmet Begefendi (İsmet Begefendi-zade El-hac , Şeyhülislam): 1 19 , 126 , 197 , 225

Arif Paşa (Mfr-mfrandan Uzun): 226 Arnavud Köyü: 139 Arnavüd 'All (Vak'a-i Sellmiyye'de asi'): 48 Arnavud: 48 , 62, 100 , 214, 2 19 , 220 , 226 Arnavudluk: 5 , 96, 1 17 Arslan-hane: 58 Asakir-i Mansure-i Muhammediyye: ll

Asım Efendi ( Ayıntabi , müverrih): 61 , 73 , 327 Asım Efendi Tarihi (Kamus mütercimi, vak'a-nüvfs , 'Ayıntabi'nin iki cild

tarihi): 94 , 327 Aspozi: 124 Aşık Paşa Tezkiresi: 328 Aşkar 'All Paşa: 1 5 , 1 8 , 239 Aşkar Paşa (Cündf): 79 At Meydanı: 55 Ata Beg (Has otalı) : 1 18 Ata Molla (Topal Şeyhu'l-islam): 42, 43 , 44, 45 , 46, 49 , 50 Atana: 10 , 57 , 60 , 85 , 126 , 194 , 226 , 227 Atıf Beg (Rüşdf Paşa Biraderi-zadesi): 1 10 Atık 'All Paşa Mahallesi: 23

398 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Avatya (Musikişinas): 79 Avrupa: 76, 77 , 140 , 196, 203 Avusturya: 125 Ayasofya Camii: 23 , 46 , 106, 120 , 1 63 , 1 65 Ayastefanos Baruthanesi : 1 40 Aydın: 213 Aydınoglı Hankahı (İstanbul'da): 28 Aydos: 6 Aykır İmam (Sultan III. Selim'in şehid edilmesinde dalıli bulunan Derviş

Efendi'nin lakabı): 24, 25 , 46 , 48 , 50 , 52, 80 , 8 1 , 82 Aylemü'z-Zahir (Cenabi Mustafa Efendi'nin Arapça tarihi) : 326 Aynaroz: 271 Ayni (Şa'ir, Ayıntablı): 6 1 , 67 , 72, 88 , 89 , 90 , 91 , 144 , 1 45 , 146 , 1 47 , 148 ,

149 , 1 50 , 1 5 1 , 152, 1 53 , 1 54, 1 55 , 1 56 , 157 , 1 58 , 1 59 , 1 60 , 1 6 1 , 1 62 Ayvansaray: 141 Azab Kapusı : 9 1 , 1 52 Azablar Camii: 1 38 Azadlu Baruthanesi: 140 Azadlu: 170 Aziz Aga (Cündi): 80 Aziz Beg (Çavuş, Musikişinas): 192 Aziz Efendi : 122 Aziz Paşa (İzzet Paşa-zade Sofya mutasarrıfı): 253 Aziz Paşa (Mir-liva): 244 Aziz Mahmud Hüdayi Hankahı: 142

- B -Bab-ı ·Aıı: 1 3 , 23 , 142 Bafra: 120 Bag-ı İrem: 77 Bagçe Kapusı iskelesi: 104, 105 Bagçe Kapusı: 1 3 , 16, 142 , 1 66 , 235 , 153 Bagdad: 4, 5 , 9 , 53 , 64, 76 , 8 1 , ı ı ı , 127 , 137, 247 , 324 , 326 , 327 Baha'üddin Efendi (Kudsi-zade): 228

T a y y a r - z a d e A t a

Bahr-i Sefid Bogazı: 109 , 1 10 , 1 43 Bahr-i Sefid Eyaleti: 8 Bahr-i Siyah Bogazı: 108 Bahri Aga (Hanya a'yanı�dan): 222 Bahri Paşa (Hafız Paşa biraderi) : 1 3 1 Bahriyye (Katib Çelebi'nin tarihi): 324 Balık-hane: 62 Balıkesir: 7 , 255 Balıklı Ova: 8 Balkanlar: 1 17 Balta Limanı Çayırı: 3 1 3 , 3 14 , 3 1 5 Bandırma Hankahı: 142 Barda (Tunus'ta konak) : 231 Basfret Gazetesi: 329 Basra: 9 Baş Kurşunlı Medresesi: 1 6 Baş Lala Kullesi : 53 Battal Beg (Birecik mütesellimi 'Ayıntab1) : 1 32 , 1 33 Batum: 236 Bayburd: 48 , 50 , 80 Bayezfd Camii: 1 8 , 19 Baylan (Yerleşim yeri): 227 Bebek Kasrı: 83 Bebek: 1 39 Bedirhan Beg Vak'ası: 10 Bedros Aga (Beyrut gümrük mültezimi Misak-zade) : 229 Begkoz: 139 , 142 Beglerbegi Camii: 175 Beglerbegi Sarayı: 140 Beglerbegi: 105 Begoglı: 77, 139, 143 Begpazarı: 124 Behcet Efendi (Hekim-başı): 46, 99 , 100 , 10 1 , 1 16 , 1 94 , 292 Behic Efendi: 277

399

400 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Behram Aga (Cündi): 79 Behram: 76 Bekir Beg (Beşiktaş! Safiiyi-zade Ahmed Efendi damadı , kolagası): 1 14 Bekir Begefendi (Silahdar aga tütüncisi): 1 1 8 Bekir Bendi (Hazine kethudası): 41 , 120 Bekir Efendi (Darb-hane-i ' amire nazırı): 49 , 75 , 76 Bekir Efendi (Kahveci-başı) : 1 13 Bekir Efendi (Soguk Çeşmeli): 1 14 , 240 Bekir Efendi: 277 , 3 1 1 Bekir Paşa (Topçı mir-livası): 1 3 1 Belgırad Karyesi: ı41 , 187 Belgırad Tarihi: 326 Belgırad: 39 Beriyyetü'ş-Şam: 9 Bemard (Doktor) : 140 Beşir Aga Mescidi: 142 Beşir Ahmed (Nasara ka'im-makamı Mir): 240 Beşiktaş Mevlevi-Mnesi: 142 , 1 93 Beşiktaş: 23 , 90 , 1 14, 1 39, 143 , 172, 207 Beyhan Sultan (III . Selim'in kızkardeşi): 28 , 32 Beyrut: 4, 5 , 8 , 229 , 239 , 240 , 241 , 242, 243 , 244, 246 , 247 , 248 , 303 Beyt-i Mera (Cebel-i Lübnan'da Dürzi-Maruni karyesi): 243 , 244, 245 , 246,

302, 303 Beyzavi (Farsça bir tarih müellifi): 327 Tenkihu't-Tevarih (Hüseyin Efendi'nin tarihi) : 327 Bican Beg (Humbara-haneden) : ı21 Bigalı: ı77 Birecik Kal' ası: 1 29 , 13 1 Birecik: ı32 Birecik: ı 35 Bagaz-ı Balır-ı Sefid: ı71 , 174, 1 75 , 177, 1 83 Bagaz-ı Balır-ı Siyah: 172 Bogaz: 127 Bogaziçi: 1 39 , 1 5 ı

T a y y a r - z a d e A t a

Bogdan: 261 Bolanaki Efendi (Doktor): 140 , 224 Bolu: 53 Bonaparta Tarihi: 328 Bosıia: 5 , l l , 1 25 Boyabad: 120 Bozcaata: 30 , 248 Bozok: 35 , 76 Boztogan Kemeri: 100 Bulgaristan: 10 , 27 1 Burgos Kasabası: 1 62 Burhan Tercümesi (Mütercim Asım'ın): 73 Bursa: 1 1 , 23 , 77, 104, 1 10 , 125 , 143 , 237 , 25 5 , 267 , 3 19 , 320 Bükreş: 6, 28 , 27 1 Büyük Ayasofya Camii: 142 Büyük Dere: 141

- C , Ç ­Cabbar-zade: 76 Ca 'fer Aga: Köşk Bekçisi: 2 Cagaloglu: 1 53 Cami'-i Kebir (Bursa'da): 23 Cami' -i Zeytün (Tunus'ta) : 231 Canik Sancagı: 12 Cebel-i Lübnan: 3 , 8 , 229 , 239 , 240 , 242, 243 , 244, 245 , 302 Celal-zade ("Mesalik ü Memalik" adlı tarihin müellifi): 327 Celal-zade (Mısır Tarihi'nin müellifi): 325 Celal-zade Mustafa Çelebi'nin manzüm ve mensur Tevarihi: 328 Celalü'd-din Harezm!: 78 Celalü'd-din Şebüsteri: 78 Cem (Cemşid) : 69 , 70 , 158 , 1 85 Cemal Aga (Yanya ahalisinden) : 214 Cemal Beg (Aydın redif mir-alayı) : 213

401

Cenabi Mustafa Efendi ( " 'Aylemü'z-Zahir" adlı Arapça tarihin müellifi):

402 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

326 Cenabi Tarihi (Arabi) Tercümesi: 328 Cennet Filizi (Sultan III. Selim'in ikinci imaını Abdülkerim Efendi'nin laka-

bı): 24 Cevdet Paşa (Ma'arif nazırı): 255 Cevdet Paşa Tarihi: 73 , 74, 95 , 327 Cevdet Paşa: 10 Cevher (Asilerden): 53 Cevher Aga (Tavaşi Ağa): 63 Cevri Usta (Hazinedar, Çerkes): 55 , ı8 1 Cevri U s ta Mektebi: 1 80 Cezayir-i Bahr-i Sefid: 14, 128 , 247 , 303 , 304 Cezayir: 34, 283 Cezzar Paşa: 88 Cidde: 1 5 Cihan-Nüma (Katib Çelebi ve İbrahim Müteferrika'nın tarihi): 325 Cografya-yı Kebir (Ebu Bekir bin Behram Dımışki'nin "Kitab-ı Atlas" adlı

tarihinin tercümesi): 325 Corci (Musikişinas , A'ma): 24 Cünye Karyesi: 229 Çalı Tabyası: ı43 Çalılı (Nay-zen başı , Musikişinas):79 Çamlı Burun Tabyası: ı43 Çamlı Burun: 173 Çamlıca: ı 36 Çafilı Tabya: 7 Çeharşenbe: 82 Çemenlik Tabyası: ı43, ı75 Çengel Karyesi: ı 39 Çeragan Sahil-sarayı: 99 , 230 , 235 Çerkes: l l , 35 , 1 ı o , 1 20 , 321

. Çerkeş: 124 Çeşme Meydanı (Hanya'da): 221 Çeşme Meydanı: 62

Çıldır: 5 Çırpan: 253 Çirmen: 32, 16 1

T a y y a r - z a d e A t a

Çorbacıoglı (Selanik a'yanından) : 95 Çorh: 143 , 1 75 , 267 Çorum: 120 Çörekçiler Kapusı : 1 53 Çubukabad: 120

- D -Dara: 69 , 1 63 , 170 , 1 89 Darende: 109, 120 , 124, 135 , 222 Daru'l-Beyk (Tunus'ta): 230 Davud Paşa (Bagdad valisi) : 137 Davud Paşa (Semt): 1 39 Davud Paşa S arayı: 67 , 73 Dede Beg (Derebeyi): 136 Defterdar iskelesi: 53, 143 Degirmen Burnı Tabyası : 143 Degirmen Dere (Filibe civarında) : 25 1 Dela' il-i Hayrat 23 Delikli Taş (Yerleşim yeri): 124,135 Denizli: 1 19

403

Derviş Aga (Silistre valisi Mirza Sa'id Paşa'nın kethudası Melez-i Zenci Abdullah Ağa'nın biraderi): 201

Derviş Efendi (Sultan III. Selim'in şehid edilmesinde dalıli bulunan Aykır İmam): 24, 25 , 42 , 43

Derviş Mehmed Paşa (Bağdad valisi): 324 Derviş Paşa: 10 Devhatü'l-Meşayıh (Müstakimzade Sa'di Efendi'nin tarihi) : 325 Deyrü'l-Kal' a Manastırı: 245 , 246 Deyrü'l-kamer: 77 Divan Yeri: 84 Divan Yolı: 65 , 106

404 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Divan! 'Ali Efendi Tariki (Divan Yolu'nun asıl adı): 65 Dilaver Aga (Esma Sultan başağası , Hafız) : 20 Dilaver Beg (Çukadar Gürci) : 305 Dilaver Paşa: 1 5 Diyar-bekir: 10 , 25 , 77, 124 , 128 Dürretü'l-Yetime fi Alıbari Mısri'l-Kadime (Süheyli'nin tarihi): 325 Dürri (Şair): 3 1 Dürri-zade 'Abdullah Molla Efendi Konagı: 224 Dürzi : 243 , 246

- E -Ebe Selim (Sırp kölelerinden hazine kethudası) : 53 , 54, 55 , 67 , 8 1 Ebi Eyyub-ı Ensari : 28 , 72, 77 Ebi'l-'Abbas Ahmed İbni Yusuf-ı Dımışki (Arabi Tarih müellifi): 324 Ebu 'Ali Sina: 78 Ebu Bekir bin Behram Dımışki ("Kitab-ı Atlas" adlı tarihin müellifi): 325 Ebu Bekir Mümtaz Efendi ( Amedi-i divan-ı hümayun): 221 , 222, 226 Ebuzer Gıtari Hazretleri Türbesi: 141 1 63 Edhem Aga (Sazende küçük, Musikişinas): 1 92 Edhem Beg (Keman! , Musikişinas): 192 Edhem Begefendi (Bostancıbaşı-zade , Hacı): 1 19 , 205 , 224, 225 , 226 , 227 Edib Aga (Bando musikacı) : 1 10 Edib Aga: 1 10 Edib Efendi: 292 Edirne: 3 , 12 , 1 3 , 14 , 27 , 29 , 33 , 37 , 83 , 1 17 , 140 , 143 , 235 , 25 1 , 252 , 254,

262, 267 , 27 1 , 282, 326 , 327 Edremid: 203 Eflak: . 261 Eflatun: 21 , 94 Efrenc: 77 Egin: 64, 221 , 226 Ekrad: 93 Elbistan: 120 , 135 Emeviyye: 141

T a y y a r - z a d e A t a

Emin (Defiizoglı , Musikişinas) : 79 Emin Aga (Arnavud): 220 Emin Aga (Silahdar): 40 , 47 Emin Aga (Hasköy A'yanı , Derebeyi) : 136 Emin Beg (Asakir-i nizamiyye ka'im-mal .mı): 127 Emin Beg (Kapu Çukadarı-zade mir-alay): 234 Emin Beg: 1 32 Emin Begefendi (Yaver Hasan Beg-zade) : 1 1 8 Emin Efendi (Çavuş , Musikişinas): 1 92 Emin Efendi (Çukadar, Yefiiköyli Sarı): 220 Emin Efendi (Deli): 82 Emin Efendi (Hanyalı): 209 Emin Efendi (Hazine kethudası , Kıbrıslı): 3 , 4 1 Emin Efendi (Kapu çukadarı Sarı): 2 14 , 2 15 Emin Efendi (Kırbıçak Hace-zade): 1 19 Emin Efendi (Na'ib): 210

405

Emin Efendi (Sultan III. Selim'in imaını Abdü'l-Kerim Efendi'nin babası , Bedestani El-Hac): 25

Emin Efendi: 1 1 8 Emin Molla (Veli Efendi-zade): 194 Emin Paşa: 225 Emir Buhari Tekyesi: 173 Enderuni Çakırcıbaşı Hasan Paşa Camii (Üsküdar Doğancılar'da) : 26 Endülüs Tarihi Tercümesi: 326 Endülüs: 326 Erdşir: 73 Eregli Vapurı: 127 Eregli: 120 Eresi Karyesi: 2 Ermeni: 1 22 Erzurum: 4, 5 , 8 , 1 3 , 26, 141 , 236 , 247 Es' ad Beg (Derebeyi) : 136 Es'ad Beg (Katar Ağası-zade) : 228 Es'ad Efendi (Haleb müftisi Cabiri-zade): 228

406 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Es' ad Efendi (Ordu kadisi): 263 Es' ad Efendi (Sahhaflar Şeyhi-zade Vak'a-nüvis): 61 , 1 36 , 327 Es'ad Efendi (Yefiişehir Müftlsi-zade): 98 Es' ad Nassar (Mir Beşir Assarın müdir-i umurı): 241 Es'ad Paşa: 227 , 238 Eski 'Ali Paşa (Semt): 142, 173 , 1 94 Eski Valide (Üsküdar'da): 26 Eskişehir: 28 Esma Sultan (Sultan II . Mahmud'un kızkardeşi): 136 Esma Sultan: 20 , 195 Et Meydanı: 49 , 264 Evrak-ı Perişan: 328 Evzahu'l-Mesalik İla Ma'rifetihi'l-Buldan (Sipahi-zade Mehmed Efendi'nin

tarihi):324 Eyyub (MirahUr-ı evvel , Deli) : 53 Eyyub Camii : 21 , 77 , 86 Eyyub (Semt) : 62, 1 39 , 142, 143 , 1 53

- F , G -Fa' ik Efendi (Yusuf Paşa'nın kethudası , Gelibolılı): 228 Fahrüddin Efendi (Mektubi ser-halifesi): 236 Fakihetü'l-Hulefa (Tarih kitabı): 326 Farabi: 1 6 Fatin Efendi Tezkiresi: 328 Fatih (Semt): 194 Fatih Camii: 143 Fatih Medarisi: 1 6 Fazıl Efendi (Mü'ezzin-başı , Musikişinas): 7 9 , 192 Fedayi Tabyası: 143 Fend�ne Suyı (Kandiye'de): 221 Perhad Aga (Burusalı): 1 10 Ferhad Aga: 1 1 1 Ferid İbrahim Beg (Ma-beynci , şair) : 41 , 62 , 63 , 230 Feridun Beg Mecmu' ası: 328

T a y y a r - z a d e A t a

Feridun: 1 89 Persun Kızı (Cebel-i Lübnan'da Marunl): 242 Fes-hane: 1 53 Fethiyye (Musiki eseri): 78

407

Fethu'r-Rahman ( "Cografya-yı Kebfr" sahibinifi tarz u kanun-ı devlet-i ' aliyyeye da'ir tarihi): 326

Fettah (Asilerden) : 53 Fevzi Efendi ( "Haber-i Sahih" adlı tarihin müellifi) : 328 Feyzullah Aga (Süsli , Cündi) : 79 Feyzullah Efendi (Bülbül Hafız Efendi): 63 Feza'il-i Al-i 'Osman (Tabib Şifiiyi Şa'ban Efendi'nifi "Kala' idü'l- 'Ukban"

tercümesi olarak yazdığı tarih): 326 Fezleke-i Tarih (Katib Çelebi'nifi 'Arabi tarihi): 326 Fındıklı : 67 , 104, 142, 206 , 207 Fındıklılı Tarihi: 324 Fisagoras (Hakim); 16 , 78 Filibe: 121 , 125 , 1 3 1 , 143 , 154 , 16 1 , 227 , 25 1 , 254 , 271 Firdevsf Efendi (Büyük tezkireci): 32 Firenk: 109 Fransa: 76, 88 , l l l , 122 , 223 , 270 , 281 , 283 Fransız: 109 , 1 10 , 229 , 244 Fu'ad Paşa (Hariciye nazırı): 229, 303 Fu'ad Paşa: 8 , 247 Gabrova: 252 Galata Kullesi: 3 1 , 85 Galata Mevlevi-hanesi: 84, 90 , 142 Galata Sarayı: 1 7 , 40 , 86, 105 , 140 , 142, 177 , 1 8 1 Galata: 1 1 8 , 143 , 176, 1 82 Galib Dede Efendi (Şair, Şeyh): 3 1 , 84, 85 Galib Efendi: ı ı o Gahb Kemal Efendi (Ayni-zade): 229 Galib Paşa (Re'isü'l-küttab): 33 Garanbuse (Hanya'da) : 223 Gazve-i Ahzab: 274

408 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Gelibolı : 37, 1 43 , 228 Gelibolulu Ali: 326 Gemlik: 3 19 Gerede: 26 , 40, 105 Geyve: 124 Girid: 7 , 8 , 1 3 , 27 , 37 , 104 , 105 , 107 , 1 1 1 , 1 19 , 128, 200 , 206 , 207 , 208 ,

209 , 213 , 214 , 217 , 2 1 8 , 222, 223 , 224, 226, 230 , 235 , 236 , 247 , 257 , 309 , 32ı , 328

Gizli Sıtma (Tersane emini Hacı İbrahim Efendi'nin lakabı): 49 Göksu: 2, 9ı Gözleve: 8 Gügercinlik (Yıldız Caddesi'nde): 99 Gül-hane Kasrı: 1 09 , ı37 , 1 96 , 203 Gülabi Oglı (Sarrafandan , Yahudi): 49 Gülbün-i İnşa (Rif' at Paşa'nın eseri): 1 ı2 Gülhane Meydam: 109 Gülşen-i Hulefa (Bagdadi Nazmi-zade'nin tarihi): 326 Gümüş Suyı : 10 Gürci: l l 1

- H -Habab Efendi (Mektubi-i ser-' askeri): 229 Haber-i Sahih (Fevzi Efendi'nin tarihi) : 328 Habib Efendi (Posta-hane müdiri Şehbender-zade): 228 Habibü's-Siyer (Mirhand'ın haherzadesi Handmir'in tarihi): 325 Habit Memiş (V ak' a-i Selimiyye'de asi , Ahıshalı mütevelli) : 48 Hace Sa'dü'd-din Efendi: 324, 325 Hacı ' Ali (Beytü'l-Mal): 234 Hacı Ahmed (Trablus-ı Garb'da, Şeyhu'l·-Beled): 232, 233 , 23'4 Hacı Ahmed Paşa Hammamı: 20 ı Hacı Batran (Ser-gerde) : 228 Hacı Beşir Aga Mescidi: 142 Hacı Edhem Begefendi (Müsteşar-ı sadr-ı ' ali): ı ı2 Hacı Efendi (Mültezim): 252

T a y y a r - z a d e A t a

Hacı Hamza (Yerleşim yeri) : 120 , 124 Hacı Reşi'd Aga (Esma Sultan yaglıkçısı): 1 95 Hacı Sa'ib Efendi (Yefiiçeri efendisi) : 109 Haçı Revso (İsfakiyyeli , eş_kıyadan) : 2 18 Hadım Hasan Paşa Sebi'li : 1 53 Hadi Efendi (Ordu-yı hümayun kethudası) : 263 Hadi'ce Hanım (Sır katibi Mustafa Nuri Paşa'nın büyük validesi): 2 Hadi'katü'l-Müluk (Osmanzade Ta'ib'in tarihi) : 325

409

Hadi'katü'l-Ulya (Emirhand'ın "Ravzatu's-Safa" adlı tarihinin tercümesi): 325

Hadikatü'l-Vüzera ( Osmanzade Ta'ib'in tarihi) : 27 , 325 Hafız Ağa (Saray ağalarından): 54 Hafız Efendi (Kömürci-zade, musahib , musikişinas): 1 6 , 19 , 20, 79, 1 92 Hafız İsma'il Paşa: 48 Hafız Paşa (Çerkes): 4, 124 , 126 , 127 , 1 28 , 129 , 1 3 1 , 1 32, 1 34, 198 , 201 ,

202 Hafid Efendi (Kadi-'asker) : 42, 44 Hafid Efendi: 50, 52, 62, 80 , 82 Haleb: 4 , 5 , 9 , 1 3 , 1 5 , 36, 77 , l l l , 127 , 129 , 136, 202, 225 , 227 , 228 , 239 ,

247 , 326 Halebi (Eser) : 1 19 Halet Efendi (Atabeg-i Devlet) : 98 , 99, 1 00 , 102, 104, 105 , 1 94, 261 Halet Sa'i'd Efendi (Kırimi-zade re'isü'l-küttab) : 44, 45 Halifetü'r-Rü 'esa (İbrahim Efendi-zade Moralı Resmi Ahmed Efendi'nin

tarihi): 33 , 327 Halil Aga (Beyhan Sultan'ın baltacılar kethudası , Reisü'l-Küttab Mehmed

Emin Efendi'nin babası): 28) Halil Beg (Yeniçeri Agası-zade çukadar) : 1 14, 1 18 Halil Edib Beg (Müellif Tayyarzade Ata'nın biraderi): 95 , 109, 1 19 Halil Efendi (Bando musikacı , miralay) : 1 10 Halil Efendi (Çavuş , Musikişinas) : 1 92 Halil Efendi (Galata Sarayı Mcelerinden Geredevi Es-seyyid El-hac) : 26,

40 , 105 Halil Efendi (Top-hane katibi Beglerbegili) : 105

4 1 0 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Halil Efendi: 1 10 Halfl Hamid Efendi (Hazineli dördünci yazıcı Alyanak) : 1 1 5 Halil Hamid Efendi (Hazineli) : 305 Halil Haseki (Macar Tabyası zabiti): 49 Halil Kamilf Paşa (Hacı) : 228 Halil Paşa (Kapudan) : 140 Halil Paşa (Serasker): 120 Halil Paşa: 199 Halil Rif' at Efendi (Hazinedar): 1 10 Halil Rif'at Paşa (Damad, Ser- 'asker) : 3 , 1 18 , 125 , 1 37 , 1 98 , 200 , 204, 205 ,

263 Halim Paşa: 7 Halid Efendi (Antalya kaim-makamı vekili): 240 Halid Paşa: ı 3 1 Halvacıbaşı İskender Aga Mektebi (Karaköy'de): 28 Hama: 229 Hamana Karyesi (Cebel-i Lübnan'da): 246 Hamdullah (Hattat, Şeyh, Amasyalı: 23 Hamdullah Paşa (Ka'im-makam): 45 Hamidiyye Tarihi: 327 Hamza Efendi (Re'isü'l-küttab): 27 Han-ı Müdiric (Cebel-i Lübnan'da): 246 Handmir (Mirhand'ıfi haher-zadesi, "Habibü's-Siyer" adlı tarihin müellifi):

325 Hanif İbrahim Efendi (Şair): 3 ı Hanturnan Karyesi (Haleb civarında): 228 Hanya: 207 , 208 , 209 , 217 , 2 19 , 221 , 222 , 223 , 235 Har Oglu (Derebeyi): 136 Haremeynü'ş-Şerifeyn: 1 37 Harezm: 78 Harput 4, 9 , ıo, 1 20 , 128 Hasan Aga (Papuççı): 208 Hasan Aga (Ser-mahfil , Musikişinas): 1 92 Hasan Aga (Sır katibi Mustafa Nuri Paşa'nın babası) : 2

T a y y a r - z a d e A t a

Hasan Beg (Kataraağası zadelerden, Hacı): 228 Hasan Beg (Süleyman Paşa kaym-pederi ): 47 Hasan Beg (Şa' ir , Yaver) : 47 , 1 19 Hasan Beg-zade (Müverrih) : 26 Hasan Beg-zacte Tarihi (Na'ima'ya me'haz): 325 Hasan Beg: 1 19

4 1 1

Hasan Begefendi (Meşhur tarihçi Hasan Beyzade'nin babası , Küçük): 26 Hasan Begefendi (re 'isü'l-küttab Küçük): 26 Hasan Çelebi'nin Tezkiretü'ş-Şu' arası: 328 Hasan Efendi (Hanya müftisi , Reçlaki): 210 Hasan Efendi (Mektubi atasından müfiz): 228 Hasan Efendi (Top-hane katibi Beglerbegili): 105 Hasan Fehmi Efendi (Ulemadan , El-hac): 228 Hasan Hace (Bando musikacı) : 1 10 Hasan Hakkı Paşa (Tokadi , Kel): 7 , 226 , 227 Hasan Paşa (Kato, Cündi): 1 5 , 79 Hasan Paşa (Topçı , Hacı): 1 3 1 Hasan Paşa Ham: 1 50 Hasan Paşa Oglu (Derebeyi) : 136 Hasan Şakar (Dürzi taifesinden) : 246 Hasan Şakir Beg (Bostancıbaşı): Hasan Tahsin Efendi (Defterdar) : 46 Hasiri-zade Hankahı: 142, 173 Hasköy: 136, 77 Haşim Beg (Cevl Seyyid Mehmed Aga-zade, Musikişinas) : 79 , 1 92 Haşim Beg (Çavuş) : 1 1 8 Hatem-i Tayy: 26 , 75 , 1 65 , 1 85 , 206 Hatif Efendi (Musahib): 1 92 Hatif Efendi (Urefadan) : 194 Havza Kaplucası: 127 Haydar Aga (Cündi): 79 Haydar Aga (Hanya a'yanından) : 210 Haydar Aga (Hanyalı) : 209 Haydar Paşa (Semt) : 1 3 1 , 139

4 1 2

Haymana: 120 Hayri Aga: ı 1 8

O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

HayruHalı Efendi Tarihi (Hekim-başı 'Abdu'l-Hak Efendi-zade Iran sefiri): 328

Hayrollah Efendi (Re'isü'l-etibba): 99, 100 Hayrullah Efendi (Şehr-emini): 1 94 Hayrü'd-din Paşa (Husrev Paşa memlUklarından mir-liva): 121 Hayrü'd-din Paşa: 121 Hazret-i Halid Semti: 5 Hazret-i Yuşa' Türbest 142 Hebenneka: 44, 47 Hegbeli Ata: ıo3 , ıo4, ı40 , 1 44, 1 5 ı Hegbeli: 124 Helbel Oglu (Halebli, Derebeyi) : ı36 Herakl: 260 Heşt Bihişt (Kostantiniyye'ye da'ir Şehri-zade Sa'id Efendi'nin tarihi): 327 Hezargırad: ı43 Hırka-i Sa' adet Camii: 23 Hırka-i Sa'adet: ı41 , ı43 , ı 68 Hırmenlik: ı47 Hızır Aga (Kemani):24 Hızır (Hz.): 78 , 87, 156, 1 58 Hicaz: 5 , ı 5 , ı 7 , 1 37 Hidayet Aga Konagı (Süleymaniye'de): 222 Hidayet Camii: 1 3 , 1 6, 1 41. , 1 66 Hilmi Efendi: 105 Hilye-i Şerif: 23 Hind: 77 Hindistan: 76 Honus Karyesi (Kütahya'da): ıo4 Horasan: ı 93 Hudavendigar: 4, ı2, 95 , 108 , 109, 323 Hudeybiyye: 266, 269 Hulusı Efendi (Hattat): 1 25

T a y y a r - z a d e A t a

Humbara-hane Kışlası: 77 Humus: 9 Hurşid (Daha sonra bu adı alan Fransız askeri muallim): ıo9

· Hurşid Aga (Kandiye ahalisinden) : 214 Hurşid Aga: 292 Hurşid Beg (Ka'im-makam): 20ı Hurşid Mehmed Paşa (Sayda valisi silahdar 'Ali Aga kölesi): 1 6 Hurşid Paşa (Beyrut valisi): 240 , 244 Hurşid Paşa (Maliye nazırı) : 25 ı Hurşid Paşa (Sayda Valisi): 302 Rusrev Aga: ı 1 ı , 1 ı9

413

Rusrev Mehmed Paşa (Kapudan-ı derya, sadrazam): 3 , l l , 109 , 1 37 , 203 , 306 , 308 , 3 ı 9

Rusrev Paşa (Sadr-ı a' zam): ı98 Rusrev Paşa (Ser-' asker) : 109 , 1 10 , 1 16 , 1 17 , 125 , 226 Rusrev Paşa: ı 8 , ı9 , ı ı2, ı2 ı , 138 , ı98 Rusrev-i Perviz: ı 73 Husrev: ı 89 Hülagu: ı 89 Hüseyin 'A vni Paşa (Sadrazam): 250 Hüseyin Aga (Fındıklılı kapucıbaşı Hacı) : 207 Hüseyin Aga (Ma-beyn-i hümayun hademesi , Okçı): 207 Hüseyin Aga (Rikabdar, valide sultan kethudası) : 63 Hüseyin Aga (Yüzbaşı): 1 14 Hüseyin Beg (Hanya a'yanından) : 2ı0 Hüseyin Beg (Sultan Selim'in kahveci-başısı Rüstem Efendi memlukların-

dan süvari mir-alayı Gürci): ı21 Hüseyin Efendi (Çavuş): ı 1 1 Hüseyin Efendi (Derviş , Musikişinas): 192 Hüseyin Efendi (Kitabçı-zade, Cündi): 79 Hüseyin Efendi (Re'isü'l-küttab 'Acem-zade) : 27 Hüseyin Efendi ("Tenkihu't-Tevarih" adlı tarihin müellifi): 327 Hüseyin Paşa (Aga): ıo9, ı 6 ı Hüseyin Paşa (Aı.nuca-zade) : 36

414 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Hüseyin Paşa (Çavuş, Musikişinas): 192 Hüseyin Paşa (Doktor) : 140 Hüseyin Paşa (Kapudanı derya, Küçük) : 25 , 76, 9 1 , 120 , 12 1 Hüseyin Paşa (Ordu ser- 'askeri): 261 Hüseyin Paşa (Re'is): 126, 1 27 , 205 Hüseyin Paşa (Rüstem Efendi kölesi dar-ı şura re'isi ferik) : 1 5 Hüseyin Paşa: 124 , 1 30 Hüseyin Rüşdi Efendi (Haleb Mal me'mürı) : 227 Hüseyinabad: 1 20 Hüsni Aga (Musikişinas): 1 92 Hüsni Aga (Müezzin, Musikişinas): 79 Hüsni Beg (Vali paşa mehil.diminden) : 220 Hüsni Beg: 1 1 7 Hüsni Efendi (Edirneli mültezim): 252 Hüsni Efendi ("Sa' ika-i Zafer" adlı tarihin müellifi , Safed ka'im-makamı

Giridi) : 328 Hüsnü'l-Muhadara fi Alıbari Mısr-ı Kahire (İmam Suyüti'nin tarihi): 325

- I, İ -Ikdu'l-Manzüm (Edirneli Mehmed Efendi'nin Şakayık-ı Nu'maniyye'ye

zeyl olarak yazdığı tarih): 326 Isfahan: 193 Isparta: 236 İbiş (Vak'a-i Selimiyye'de asi): 48 İbra'ile Tavalcıya: 260 İbrahim 'İsmet Begefendi (Ra'if İsma'il Paşa-zade): 82 İbrahim (Denizoglı , Musikişinas): 79 İbrahim Aga (Beyrüt'da ser-gerde): 245 İbrahim Aga (Derebeyi) : 1 36 İbrahim Aga (Giridi Köse): 37 İbrahim Aga (Kethuda) : 38 İbrahim Aga (Sergerde): 245 İbrahim Beg (Hanya a'yanından) : 210 İbrahim Efendi (Anbar emini): 99

T a y y a r - z a d e A t a

İbrahim Efendi (Es-seyyid El-hac, Seferi-hisari): 123 İbrahim Efendi (Saray-ı 'atık teber-darlarından masraf çeragı): 28 , 29 İbrahim Efendi (Ser-mahfil, Musikişinas) : 192 İbrahim Efendi (Tersane emini , Hacı , Gizli Sıtma): 49 , 75 , 76 İbrahim Efendi (Üsküdar'da şeyh): 26 İbrahim Efendi (Yüzbaşı): 1 14 İbrahim Efendi: 277 , 3 19 İbrahim Kethuda: 277 İbrahim Nesim Efendi (İbrahim Kethuda lakaplı): 49 , 75 , 1 94 İbrahim Paşa (Damad): 36, 41 İbrahim Paşa (Filibeli): 1 3 1 İbrahim Paşa (Li va): ı l O

İbrahim Paşa (Mısır valisi Mehmed Ali Paşa'nın oğlu): 137 İbrahim Paşa (Piyade mir-livası Filibeli): 228 İbrahim Paşa (Rumili valisi , Pehlevan, Baba Paşa): 95 , 96 İbrahim Paşa (Vidin valisi Senglili): 125 İbrahim Paşa: 202

4 1 5

İbrahim Rasih (Enderun-ı Hümayundan Çukadar Agalık'dan Muhrec , Şa'ir) : 1 90

İbrahim Müteferrika: 41 , 98 , 324 , 325 İdris Aga (Darü's-sa'ade agası) : 3 1 İdris-i Bitlisi: 326 İlımal Paşa Cami'i : ı42 İlıtirnan Kasabası (Samakov civarında) : 253 İlmi Molla Efendi (Yasini-zade): 22, 23 İlyas (Hz.): 156 İlyas Aga (Darü's-sa'ade agalarından) : ı ı5 İlyas Aga (Silahdar) : ı 7 , 40 İmad-ı Irani (Hattat) : 23 İmam Suyuti : 325 İrnroz Atası: 248 inadiye Mahallesi: 142 İncüli Kasr: 77 İngiliz: 76, 210

416 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

İngiltere: 77 , 242, 243 , 247 , 281 , 283 , 303 İran ve Gürcistan seferlerine da' ir mecelle (İdris-i Bitlisi'nin): 326 İran: 10 , 78 , 193 İsa Aga (Darü's-sa' adetü'ş-şerife ağası , Hafız): 214 İsa Aga (Isa-zade) : 228 İsa Aga (Saray ağalarından): 55 İsak (Ortaköyli , Tanburi): 24 İsakçı : 7 , 87 İsfakiyye (Resmo'da): 218 , 2 1 9 İshak Efendi (Büyük): 78 İshak Paşa (Derebeyi): 136 İskender Beg (Rüşdi Paşa birader-zadesi) : 1 10 İskender: 72, 74, 1 49 , 155 , 1 7 1 , 1 8 1 İskenderiyye: 1 7 1 İskenderun: 227 , 229 İskili b : 120 İslavlar: 125 İsma'il 'Asım Efendi (Şeyhu'lisHim Çelebi-zade): 239 İsma'il Aga (Bölükbaşı, Kurşunluoglu, Resmo ahalisinden): 219 İsma'il Aga (Cündi , Köle): 1 14 İsma'il Aga (Dellal-zade, Musikişinas): 79, 1 92 İsma'il Aga (Mültezim, Hacı): 252 İsma'il Aga (Resmo ahalisinden, Kurşunluogl): 214 İsma'il Beg (Arnavud Poşo): 100 İsma'il Beg (Katib) : 231 İsma'il Beg (Örfi Paşa'nın mahdumu): 230 İsma'il Beg (Topçıbaşı Mustafa Aga-zade ka'im-makam) : 121 İsma'il Efendi (Dede Derviş , Musikişinas): 1 92 İsma'il Efendi (Müfti-i şura) : 1 21 , 123 İsma'il Efendi Amasya müftisi): 128 İsma'il Paşa (Bostancıbaşı , Hafız): 80 İsma'il Paşa (Doktor): 140 İsma'il Paşa (Hafız) : 49 İsma'il Paşa (Mısır valisi Mehmed Ali Paşa'nın oğlu): 1 37

T a y y a r - z a d e A t a

İsma'll Paşa (Mir-liva): 1 3 1 İsma'il Paşa (Sadr-ı a'zam): 42, 46 İsma 'il Paşa (S ilahdar 'Ali Paşa kölesi begler-begi Cündi): 1 5 İsma'il Paşa: 8 1 , 1 1 8 İsma'il Rahmi Paşa (Depelenli-zade): 248 İsma'll Rumi (Şeyh): 1 6 İsma'il Sabri Beg (Antalya ka' im-makamı) : 239 İsma'il Efendi (Derviş, Dede, Musikişinas): 78 İsma'il Paşa (Piyade): 1 32 İsmet Efendi (Divan katibi Şişman): 214, 2 15 İsmet Paşa (Al-i Ramazan'dan Necib Beg-zade): 1 5 İsmet Paşa (Mir-alay): 206 İsmet Paşa: 4 İspeçar (Doktor) : 140

4 1 7

İstanbul: 2 , 4 , 1 7 , 23 , 28 , 30 , 45 , 48 , 52, 60 , 7 5 , 78 , 79 , 8 1 , 82, 1 12, 1 16 , 1 39 , 140 , 141 , 142, 163 , 1 87 , 199 , 21 1 , 221 , 223 , 229

İstanköy: 248 , 249 İstavroz (Semt): 142 İstifnaki (Doktor, Edirneli): 140 İstinye Körfezi: 1 5 1 İstinye: 153 İşkodra: 1 1 , 64, l l l , 1 17 , 137, 238 İtalya Tarihi: 328 İzari Efendi (Mühimme-nüvisan): 207 İzmid: 124, 143 , 152, 254, 3 1 9 İzmir: 1 4 , 7 7 , 109 , 223 , 229 , 247 İ zzet 'Ali Paşa (Sultan-zade , şa 'ir): 30 İzzet Aga (BaşÇavuş , Musikişinas): 79, 1 92 İzzet Aga (Çukadar): 292 İzzet Aga (Hazineli tekyeci) : 1 1 8 İzzet Aga (Ortaköy Bostancı Ocagı Ustası-zade Ortaköylü Enderı1ni Çuka­

dar Şişman): 1 18 , 123 İzzet Aga (Tekyeci): 307 İzzet Beg (Beglikçi): 14

4 1 8 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

İzzet Beg (Keman-keş Menteş-zade): 1 1 8 , 207 İzzet Beg (Ramiz Paşa-zade): 1 3 İzzet Efendi (Basiri-zade) : 1 19 İzzet Efendi (Çavuş, şa'ir, Musikişinas): 1 92 İzzet Efendi (İmam-ı sultani , Musikişinas) : 79 İzzet Efendi: 225 İzzet Mehmed Paşa (Bahr-ı Sefid Bogazı muhafızı , kapudan, Darendeli):

109, 222 İzzet Mehmed Paşa (Sadrazam, Bolevi Baltacı): 53 İzzet Mehmed Paşa-yı S ani: 3 1 , 32 İzzet Molla (Keçeci-zade): 60 , 6 1 , 67 , 98 , 99, 100 , 101 , 1 16 , 1 17 , 1 67 , 1 68 ,

1 69 , 170 , 1 7 1 , 172, 173 , 174, 175 , 176 , 177, 178 , 179 , 1 80 , 1 8 1 , 1 82 , 183 , 184, 1 85 , 1 87 , 1 8 8 , 1 94, 255 , 267 , 276 , 277 , 279 , 280 , 285 , 286 , 287 , 289 , 290 , 292

İzzet Molla (Müezzin, Hafız) : 1 22 İzzet Paşa (Darendeli): 1 3 1 İzzi Süleyman Efendi Tarihi: 324

- K -Ka 'b bin Zübeyr: 1 69 Ka'be: 87 , 1 55 , 1 60 , 1 69 , 1 73 , 1 86 Kabakçı Mustafa (Kastamomh , asi): 48 , 49 , 50 , 80 Kabataş : 1 3 , 62 Kadıkıran: 9 Kadırga Limanı Meydanı: 1 43 Kadırga Limanı: 1 77 Kadi Köyü: 142 Kadr-hane Dergahı: 1 6 Kadri Beg (Mir-ahl.y): 228 Kaf-zade Fa'izi Çelebi'nin "Zübdetü'l-Eş'ar"ı : 328 Kafk:ale Seyfi (Eşkıyadan) : 2 1 8 Kagıd-hane: 8 8 Kahraman: 91 Kahvecioglı : 80

T a y y a r - z a d e A t a

Kal'a-i SulHl.niye: 143 , 1 5 1 Kal'acık: 124 KaHl' idü'l-Ukban (Arapça tarih): 326 Kalafat 7 Kalvonya: 1 3 1 Kalyoncı Oglu (Derebeyi): 136 Kamaniçe: 27 Karnı Efendi (Hacı): 122 Kamil Begefendi (Yaver-1 harb): 123 Kamil Begefendi: 3 16 Kamil Paşa (Mir-liva Mühendis): 205 Kamil Paşa (Sayda valisi): 226 Kandilli: 2, 142 Kandiye: 214, 221 , 222, 224, 235 Kankırı: 2, 1 19 , 120 , 122 Kanun-name (Katib Çelebi'nin): 326 Kapan-ı Dakik iskelesi: 138 Kapan-ı Dakik: 143 , 1 62 Kapucak Derbendi: 253 Kapucak: 25 1 Kara ' Ali (Mahmud Ra' if Efendi'nin katili) : 49 Kara 'Osman (Derebeyi): 1 36 Kara Çelebi-zade (Şeyhülislam): 5 1 Kara Davud: 5 1 Kara Defiiz Bogazı: 49 , 50, 80 , 1 14 Kara Feyzi (Derebeyi) : 136 Kara Mustafa Paşa Kasrı: 42 Kara Todori kostantin Efendi (Doktor) : 140 Karaca Ahmed (Semt): 142 Karahisar: 228 Karakayık (Yerleşim yeri): 129 Karaköy: 28 Karalar (Yerleşim yeri): 129 Karaman Harnmaını (Fatih civarında): 1 94

4 1 9

420 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Karatag: 8 , 256, 258 Karayova: 7 Karesi: 255 Karlova: 253 Kars: 4, 5 Kartal Karyesi: 1 42 , 143, 170 Kasbar Beg (Doktor): 140 Kasım Aga (Hazinedar) : 62 Kasım Aga (Saray ağalarından): 54 Kasım Paşa (Semt) : 23 Kasım Paşa Mevlevi-hanesi : 84, 87 , 142, 1 93 Kastamonı: 12 , 3 1 , 48 , 127 Katerina Tarihi: 328 Katib Çelebi: 324, 325 , 326 Katib Oglu (Derebeyi): 136 Kavak: 120 , 13 1 , 132, 135 , 2 13 Kavaklı Mehmed Beg (Piyade İsma'il Paşa livasında ka' im-makam) : 132 Kavmi (Rum Kapdan, eşkıyadan): 218 Kayser: 260 Kayseriyye: 17 Kayyumcaki Şakir Efendi (Hanya a'yanından): 223 Kazabad: 120, 135 Keban Ma'deni: 120 Keçi Deresi (Gabrova civarında) : 252 Kedus Karyesi (Kütahya'da): 104 Keferdi 'a Karyesi: 227 Kel Ahmed (Derebeyi) : 136 Kelefce: 279 , 282 Kemal Galib Efendi (Ayni-zade): 1 10 Kemalü'd-din Tusi: 78 Ken'an Aga: 1 18 Kerbela: 4, 5 Kerim Beg (Vali paşa mehadiminden): 220 Kıbrıs: 77 , 103 , 1 13 , 1 18 , 247 , 248

T a y y a r - z a d e A t a

Kılıç 'All Paşa Mahallesi (Beşiktaş1ta): 90, 1 42 Kırım: 23 , 44, 54, 7 8 , ı 1 3 , 1 1 8 , 256 , 257 , 258 , 262 , 27ı Kısıklı: 1 42 Kızanhk: 6 , 252, 253 Kigalık: 10 Kirarnı Efendi: 1 22 Kirrnan: 78 Kitab-ı Atlas (Ebu Bekir bin Behrarn Dırnışki1nin tarihi : 325 Koca Nişancı Mehrned Paşa Tarihi: 327 Kocaili: 108 , ı 10 , 254 Kogacı Dede Hankahı : ı42 Konya: 9 , 104, 138 , 1 42 , 153 , 227 , 247 , 327 , 328 Korfa: 84, 88 Koska: 1 42, 228 Kostaki Efendi (Doktor Bolanaki Efendi1nin rnahdı1rnu): 224 Kostantiniyye: 270 , 327 Kozan: 1 0 Körne Faslı: 1 93 Körürn (Yerleşim yeri): 124 , 135 Kubad: 1 65 Kubbe-i Hadra: ı90 Kula: 226 Kuleli Kışlası : 1 39 Kurnkapu Cami ' i : ı 42 Kurnkapu: 1 68 Kur 'an: 6 , 72 Kurd Kulagı (Yerleşim yeri): 227 Kureyş: 274 Kurı Çeşrne Sarayı: 235 Kurı Çeşrne: 20 , 1 42 , 222 Kurı Pazarı: ı20

421

Kurretü1l-Ebsar fi Netayici't-Tevarih Ve1l-Ahbar (Şeyh-zade Sa'id Efen­di1nifi diğer adı 11Nuhbe-i Sa'di 11 olan tarihi) : 327

Kuşhane: 54, 55

422 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Kutbi Efendi (Hanya muhasebecisi): 209 , 210 Küçük Ayasofya: 93 , 142 Küçük Çamlıca: 1 79 Küçük Göksu Mesiresi: 142 Küçüksu: 2 Künhü'l-Ahbar (Gelibolulu Ali'nin tarihi): 326 Kürd: 13 1 , 198 , 2 1 3 , 245 Kürdistan: 5 , l l l , 124 , 136, 247 Kütahya: 95 , 104, 204, 228

- L -Ladik: 120 , 135 Laleli Camii: 21 , 62 Latif Aga-zade (Şerbetçiler kethudası): 214 Latif Efendi (Keçeci-zade Salih Efendi akribasından kapan na'ibi): 49 Latifi Çelebi'nin Tezkiretü'ş-Şu'arası: 328 Latin: 324 Lazistan: 5 Levend Çiftligi: 76 , 77 , 85 Levi d Kumpanyası: 228 , 240 Limni: 248 , 249 Londra: 198, 270 Lutfi Efendi Tarihi: 1 1 1 , ı 12 , 328 Lübbü't-Tevarih (Şehri-zade Sa'id Efendi (Kırım haniarına da'ir tarihi):

326 Lüle Burgosı: 143

- M -Maçan Kabilesi (Abaza): l l , 1 10 , 321 Maçin: 7 Maçka: 139 Ma'den: 206 Magnisa: 62, 77 M ahir Beg (Moralı Amedi): 1 28

T a y y a r - z a d e A t a

Mahmere: 9 Mahmud Nedim Begefendi (Küçük ruzname , Eginli-zade): 64 Mahmud Paşa (Mir-liva Kürd): 1 3 1 , 213 Mahmud Paşa Hammamı: 17 Mahmud Paşa Y okuşı: 1 95 Mahmud R�'if Efendi (İngiliz Mahmud Efendi): 49

423

Mahmud Tayyar Beg (Müellif Tayyar-zade Ata'nın küçük oğlu, müderrisin­den) : 328 , 329

Mahmudiyye (Vapur): 140 Mahrek-i Himemü'l-Kasırin (Tabakat-ı Meşayıh ve 'ulema-yı mezahib-i er­

ba'aya da'ir Haleb 'ulemasından 'Ömer İbni Ahmed Eş-Şina' 'nın ta­rihi): 326

Malatya: 4, 120 , 124, 127 , 1 28 , 129 , 135 , 202 Maliki : 229 Malkoç Beg hafidinifi muhtasar Tarihi: 327 Malta (Vapur) : 240 Malta: 230 , 235 Maltepe: 1 39 Ma'n: 26, 206 Manastır: l l , 96, 97 , 121 , 126 , 206 Mancınık (Yerleşim yeri): 124 , 135 Mar'aş: 120 , 1 34, 135 Mardin: 120 Markar (Musikişinas) : 79 Marko Paşa (Doktor): 140 Marmara Defiizi: 235 Maruni : 241 , 242, 243 , 246 Matla'u's-Sa'deyn (Abdu'r-RezzakSemerkandi'nin tarihi ve Ragıb Paşa'nın

tercümesi): 327 Matoz'ufi Yalısı (Tarabya'da): 1 14 Matran Tobya (Cebel-i Lübnan'da asi , Maruni): 242, 243 , 246 Ma-vera'ü'n-nehr: 1 58 Mazenderan: 179 Mazhar Efendi: 228

424 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

MazlUm Begefendi (Mısır kapu kethudası , Giridi): 200 Mecid Efendi (Katib): 205 , 225 Mecid Efendi (Tahrirat müdiri): 125 Mecidözi: ı 20 Mehmed 'Ali Aga (Galata gümrük baş katibi Mustafa Efendi-zade) : 1 1 8 Mehmed 'Ali Efendi (Meclis katibi , Trabluslı) : 234 Mehmed 'Ali Paşa (Mısır valisi) : 138 Mehmed 'All Paşa (Mısır valisi): 137 Mehmed 'Ali Paşa (Mısır valisi): ı99 Mehmed 'Ali Paşa (Mısır valisi): 202 Mehmed 'All Paşa (Sadrazam, Damad) : 5 229 , 235 , 236 Mehmed 'Ali Paşa Türbesi (Mısır'da): 23 Mehmed 'Ali Rıza Paşa: 9 Mehmed 'Ata'ullah Efendi (Şani-zade) : 94 Mehmed •Arif Aga (Eyyübi , Kurşuncı Başı-zade, Sabık mahlaslı şa' ir): 41 ,

54, 60 Mehmed 'Arif Aga (Sekbanbaşı): 49 Mehmed •Arif Efendi (Arab-zade): 82 Mehmed 'Arif Efendi (Re 'isü'l-Küttab ): 3 ı , 33 , 34 Mehmed (Mirahür-ı evvel Deli Eyyüb Oglı Kör): 53 , 62 Mehmed (On yedi bölügüfi mütevellisi , Arnavüd Hacı): 48 Mehmed Aga (Bifibaşı): 214 Mehmed Aga (Edrernid a'yanı Mürid-zade Hacı): 203 Mehmed Aga (Hanya a'yanından) : 222 Mehmed Aga (Mühtedi): 104 Mehmed Aga (Piyade bifibaşısı): 220 Mehmed Beg (Köse): 127 , 1 28 , 135 Mehmed Beg (Mir-alay Laz): 2ı0 , 2ı9 , 220 Mehmed Beg (Mir-alay Trabzoni): 2ı3 Mehmed Beg (Mir-alay): 2ı4 Mehmed Beg (Mustafa Nuri Paşa'nın kethudası): 232, 233 Mehmed Beg (Seferli kethudası Receb Paşa-zade): 24 Mehmed Beg (Silistre defterdarı , Ispartalı) : 236 Mehmed Beg (Adili-zade) : 228

T a y y a r - z a d e A t a 425

Mehmed Begefendi (Seferli kethudası Receb Paşa-zade): 63 Mehmed Begefendi (Sultan II . Mahmud'un lalası , Seferli kethudası Receb

Paşa-zade): 54, 55 , 56, 59 Mehmed bin Hüseyin Efendi (All bin Şihab-ı Hemedani'nin on bil.bı şamil

Zahiretü'l-Me'mUl adlı Farsça Tarihi'ni "Tuhfetü'l-Me' mul" adıyle Türkçeye çeviren müverrih) : 324

Mehmed Can Efendi (Şeyh): 1 7 Mehmed Çelebi (TanbUri , Musikişinas) : 78 Mehmed Efendi (Bando musikacı, Nokta) : 1 10 Mehmed Efendi (Cündi ve kemankeş , Ş işman): 1 ı 8 Mehmed Efendi (Doktor): 140 Mehmed Efendi (Fesato katibi): 233 , 234 Mehmed Efendi (Hazine kethudası , Sakka-zade Seyy�d): 63 Mehmed Efendi (Kankırılı-zil.de Es-Seyyid El-hac Hil.fız) : ı ı 9 Mehmed Efendi (Mühtedi , Rum fetretine da'ir tarihçenin müellifi): 327 Mehmed Efendi (Müverrih) : ı ı 1 Mehmed Efendi ("Nuhbetü't-Tevarih" adlı tarihin müellifi , Edirneli) : 327 Mehmed Efendi (Şer1f-zade , şeyhülislam): 83 Mehmed Emin 'Ali Paşa (Sadr-ı A'zam): 32ı , 322 Mehmed Emin (Mehmed Tayyar Efendi'nin oğlu): 95 Mehmed Emin Aga (Çukadar) : ıo9 Mehmed Emin Aga (Çukadar , askeri muallim): ı ıo' Mehmed Emin Beg (Yaver Hasan Beg-zade) : 1 19 Mehmed Emin Efendi (Re'isü'lküttab Üç Anbarlı) : 28 , 3 1 Mehmed Emin Efendi (Saray-ı hümayunufi muvazzaf hacelerinden Kankı-

rılı-zade şehri Es-seyyid El-hac Hafız) : ı22 Mehmed Emin Efendi (Kıbrıslı): 1 ı3 Mehmed Emin Efendi: 82 Mehmed Emin Paşa (Kıbrıslı , Sadrazam): 247 , 304 ·

Mehmed Emin All Paşa (Sadrazam): 238 Mehmed Es' ad Efendi (Müderrisinden Burnaz Beg-zade Derviş): 45 Mehmed Fa'iz Efendi: 82 Mehmed Kamil Efendi : 82 Mehmed Kamil Paşa (İzmir valisi , serasker, mühendis): 14

426 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Mehmed Mu'ammer Beg (Ka'im-makam-ı rikab-ı hümayun Rüşdi Paşa-za­de , miralay): 12 1 , 221

Mehmed Mu'ammer Paşa (El-Hac): 12 Mehmed Nezih Beg (Müellif Tayyar-zade Ata'nın büyük oğlu , Konya viia-

yeti mektupçusu): 323 , 328 Mehmed Paşa (Çukadar Aga Boşnak 'Osman Aga-zade: 1 2 Mehmed Paşa (Girid valisi) : 235 Mehmed Paşa (Kıbrıslı): 1 18 Mehmed Paşa (Kürd): 1 3 1 Mehmed Paşa (Mir-liva Kürd): 220 Mehmed Paşa (Musul valisi, Balıkesti Giridizade): 7 Mehmed Paşa (Revandızlı Kör, Derebeyi): 9 , 136 Mehmed Paşa (Sokullı): 138 Mehmed Paşa (Teber-dar): 37 Mehmed Ra'if Begefendi (Re'isü'l-küttab Mehmed Arif Efendi'nin mahdu-

mu): 33 Mehmed Raşid Paşa (Serasker, El-Hac): 4 Mehmed Reşid Paşa (Husrev Paşa'nın Gürci kölelerinden, Gözlükli): 1 28 Mehmed Rıza Efendi (Nakibü'l-eşraf Seyyid, "Seb'u's-Seyyar fi Ahba-

ri't-Tatar" adlı tarihin müellifi): 325 Mehmed Rüşdi Paşa (Erzurum Müftizizade) : 1 3 Mehmed Rüşdi Paşa (Ordu-yı hümayun müşiri) : 236 Mehmed Rüşdi Paşa (Sadrazam): 5 , 6, 248 , 304 Mehmed Rüşdi Paşa: 14, 224 Mehmed Sa'id Muhib Efendi: 306 Mehmed Sa'id Paşa (Burusalı , Damad): 1 25 , 1 26 Mehmed Tayyar Efendi (Müellif Ahmed Ata'nın babbası): 40 , 5 1 , 52, 56 ,

63 , 72, 96, 1 01 , 105 , 106 Mehmed Tayyar Paşa (Ferik): 1 20 , 126 , 127 , 133 Mehmed Yekta Efendi (Mansure baş katibi): 109 Mehmed Zeynü'l- ' Abidin Efendi: 82 Mekke: 17 , 1 22 , 1 67 , 1 68 , 274 Mekki Mehmed Efendi: 82 Mekteb-i Sanayi' : 9 1

T a y y a r - z a d e A t a

Melek Ahmed Paşa (Vezir) : 27 , 3 1 Melek Girmez (Bahçe Kapısı'nda Yeniçerilerin mekanı): 1 3 , 1 4 1 Memiş (Astıerden): Memiş (Yeniçeri asilerinden) : 49 , 50 Menakıb-ı Hazret-i Mevlana: 325 Menemen: 10 Meravi Kuyusı (Üsküdar'da) : 26 Mercan Aga (Darü's-sa'ade agası Küçük) : 6 1 , 62 Meriç Nehri: 25 1 Merkez Efendi Hankahı: 142 Mersin: 226 Merzifon: 120 , 124 Merzuban-name: 30 Mes'ud Paşa (Musikişinas): 1 92 Mes'udiyye (Vapur): 140 Mesalik ü Memalik (Celal-zade'nin tarihi) : 327 Mescid-i Aksa: 143 , 179 Meses (Yerleşim yeri) : 227 Mesih Süleyman Paşa: 26 Meş'aru'ş-Şu'ara (Seyyid •Aşık Natta'i'nin Tezkiretü'ş-Şu'arası) : 328 Meşkhiine: 55 Mevlana Celalüddin-i Rumi Türbesi (Konya'da): 142, 153 Mevlana Celalüddin-i Rumi: 9 1 , 1 90 , 1 9 1 Mevlana İdris'ifi Tarihi: 328 Meydan-ı Lahm: 43 ·

Mezar (Nizib civarında yerleşim yeri): 1 3 1 , 1 33 , 198 Mısır Tarih-i Cedidi: 325

427

Mısır: 3 , 5 , 14, 17 , 23 , 32, 34, 42, 76, 77 , 84, 88 , 109, 1 1 1 , 1 1 8 , 121 , 122, 126 , 127 , 1 37 , 138 , 1 7 1 , 1 99 , 200 , 201 , 206, 213 , 216 , 219 , 221 , '326

Mısr-ı Kahire: 17 1 Mısır Tarihi (Celalzade'nin): 325 Mir Beşir 'Assaf (Cebel-i Lübnan a'yanından) : 241 Mir Beşir Ahmed (Cebel-i Lübnan'da Ka'im-makam): 243 Mir Hasan (Maruni taifesinden): 246

428 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Mir-gun Semti: 206 Mirahur Mahallesi (Üsküdar'da): 201 Mirun (Musikişinas): 79 Mirza Sa'id Paşa (Silistre valisi): 20ı Midhat Paşa (Sadrazam): 25 ı Midillü: 237 , 248 , 249 Mir'at-ı Ka'inat (Koca Tevki 'i hafidi Ahmed Efendi'nin tarihi) : 326 Miskinler (Üsküdar'da) : ı 65 Miskinler Çeşmesi: ı42 Molla Cami (Manzum Sellmname müellifi): 325 Molla Husrev: ı 1 9 Molla Şihabi (Manzum Selim-name müellifi): 326 Molok (Mareşal): 1 3 1 Mora: 38 , 39, 95 , 102, ı28 , ı4ı , 255 , 256 , 257 , 260 ; 267 , 268 , 269 , 270,

271 , 280 , 28 ı , 282 Moskov: 260 , 270 , 272, 273 , 274 Mösyö Alison: 304 Mösyö Döşen (Beyrut'ta Fransız görevli): 244 Mösyö Evengle (İngiliz konsolosı): 210 Mösyö Kalas (Fransız askeri muallim, sonradan Rüstem Beg adını almış):

1 10 , ı l l

Mösyö Kalverd (Selanik konsolosu , İngiliz): 243 , 247 Mösyö Kaporal (Girid tahaffuz-hanesi müdiri, Fıransız) : 206 , 207 Mösyö Mankel (Askeri musiki hocası): ı ı o Mösyö Mever (İngiltere başkonsolosu): 303 Mösyö Molok: ı 34 Mösyö Mönceri (Tabib) : 230 , 23 1 Mu'ammer Paşa: ı 3 , ı4, 1 18 , 14ı , 292 Mudurnı: 124 Muhammed (Hz.): l l , 53, 82, 85 , 1 12, 1 17 , 1 57 , ı 63 , 1 67 , ı 69 , 1 89 , 23 1 ,

259 , 265 , 272, 28 1 Muhammed LaHi-yı Mısri: 78 Muhammediyye (Tunus'ta konak): 231 Muhbir-i Sürur (Vapur) : 230

T a y y a r - z a d e A t a

Muhtar Aga: 1 l l

Muhtar Beg (Maliye nazırı): 249 Muhtar Begefendi (Naşid Beg-zade kapu kethudası): 222, 239 Muhyi'd-din Aga (Musikişinas): 79, 1 92 Murad Re'is Türbesi (Rodos'ta): 248 Murad Suyı: 133 Murad-zade Murad (İstanbul kadisi): 42, 43 , 50, 52, 62, 80, 82

429

Musa Paşa (Kozbekçi Pandul A 'rec 'Osman Paşa hafidi Selanikli ka' im-makam, Köse): 42, 43 , 48 , 49 , 50, 80 , 8 1

Musa Safveti Efendi (Evkaf-ı hümayun nazırı): 198 , 221 , 222, 237 Musaddık Beg (Küçük 'Ali Oglu, Payas a 'yanından) : 227 Musalla (Eİstanbul'da semt) : 28 Musannif Efendi : 82 Mushaf-ı Şerif: 23 Mustafa Paşa (Alemdar) : 45 , 54, 56, 57 , 59 , 63 , 67 , 73 , 74, 8 1 Mustafa 'İzzet Efendi (Nakibü'l-eşraf): 2 , 16 , 1 92, 196 Mustafa ' İzzet Efendi (Yesari-zade, Hattat): 17, 1 8 , 20 , 21 Mustafa 'Arif Efendi (All Paşa hazine katibi) : 240 Mustafa 'Aş ir Efendi: 82 Mustafa (Avadan bostancılarından Deli): 53 , 8 1 Mustafa (Cüce) : 67 Mustafa (Deli): 62 Mustafa (Kazgancı): 50 Mustafa (Ocak muhzırı ve ocak başçavuşı, Kahveci) : 48 Mustafa (Sekbanbaşı Kahvecioglı Ha'in) : 44, 45 Mustafa (Tokuzuncı cema'atifi mütevellisi) :48 Mustafa (Yirmi beş bölügüfi ihtiyarı Kazgani Laz Hacı): 48 Mustafa Aga ( Çukadar aga, Arnavud) : 1 14 Mustafa Aga (Destban Aga-zade , Mustafa İzzet Efendi'nin babası) : , 1 6 Mustafa Aga (Hammaloglı): 67 Mustafa Aga (Kavvas-başı): 207 Mustafa Aga (Kemani , Musikişinas): 192 Mustafa Aga (Kırimi , ma-beynci) : 1 13 , 1 18 Mustafa Aga (Mive-i ter gümrükçüsü , Mehmed Raşid Paşa'nın babası): 4

430 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Mustafa Aga (Mü'ezzin-başı Şakir Efendi birlideri Kemani): 79 Mustafa Aga (Süvari ser-gerdesi Argınlı) : 228 Mustafa Aga: 3 1 1 Mustafa Ağa (Kapu agası Sersem Hafız) : 64 Mustafa Beg (Bozoklı): 35 Mustafa Beg (Hazineli Ney-zen): 64 Mustafa Çelebi C'Tabakatü'l-Memalik" adlı tarihin mü'ellifi Tosyalı kadi

Celal-zade): 328 Mustafa Efendi (Başkatib, Midillüli) : 237 Mustafa Efendi (Galata gümrük başkatibi): 1 1 8 Mustafa Efendi (Hamidi-zade) : 82 Mustafa Efendi (Kethuda-yı rikab-ı hümayun) : 45 Mustafa Efendi (Mehmed Tayyar Efendi'nin imamı) : 94 Mustafa Efendi (Midillüli Sabıkalu): 249 Mustafa Efendi (Müellif Tayyarzade Ata'nın dedesi , surre emini , kahveci-

başı El-Hac) : 40 Mustafa Efendi (Mültezim, Hacı): 252 Mustafa Efendi (Re'isü'l-KütHib El-Hac Koca): 27 Mustafa Efendi (Sır katibi) : 1 1 3 , 1 14 Mustafa Efendi (Telhisi-zade): 27 Mustafa Mazhar Paşa (Hale b valisi Serezli Yusuf Paşa-zade): 1 3 1 , 228 Mustafa Mes'ud Efendi (Nu'man Efendi-zade, re'isü'l-etibba): 64 Mustafa Na'ili Paşa (Sadrazam): 236 Mustafa Necib Efendi ("Vak'a-i Selimiyye Tarihi" müelhfi): 73 , 94, 327 Mustafa Nuri Paşa (Sır Katibi): 2, 1 10 , 1 1 8 , 200 , 206 , 232, 235 , 249, 320 Mustafa Paşa (Alem-dar): 5 , 48 , 6 1 , 98 Mustafa Paşa (Çelebi): 52, 73 , 74, 82 Mustafa Paşa (Hazine-dar) : 23 1 Mustafa Paşa (İşkodralı): 64, 1 37 Mustafa Paşa (Kavakh): 1 3 1

· Mustafa Paşa (Lala): 327 Mustafa Paşa (Manastırh Tahir Paşa-zade mir-miran) : 206 Mustafa Paşa (Mir-liva İki Kafalı): 246 Mustafa Paşa (Rusçuklı Alemdar): 52, 53

T a y y a r - z a d e A t a 43 1

Mustafa Refik Beg (Hacı Bekir Paşazade): 5 , 229 Mustafa Reşid Paşa (Hariciye nazırı): 198 , 200 , 203 , 204, 206 , 229 , 237 ,

239, 277 Mustafa Rıza Efendi (Safveti Paşa biraderi): 226, Mustafa Rüşdi Efendi (Girid mal müdiri , Eginli): 221 , 226 Mustafa Sabri Aga (Burusalı): Mustafa Sabri Paşa (Yemen valisi , Bursevi): 1 1 , 1 10 Mustafa Vasıf Efendi (Hattat): 17 Mustafa Vehbi Efendi (Yanyah) : 122 Mustafa Zarif Paşa (Koskalı Nazif Aga-zade): 127 , 228 Musul: 7 , 1 20 Muş: 1 3 1 , 198 Muvakkit-hane-i Fatih: 85 Müderris Yahya Efendi Cami'i : 90 Mülteka (Eser) : 1 19 Müneccimbaşı Tarihi (Arapça, üç cild): 327 Münib (Ayıntabi Hace): 42, 43 , 44, 45 , 48 , 50, 52, 62, 76, 80, 8 1 , 82, 83 ,

93 Müntahabat-ı Asar (Sadaret Müsteşarı Rif' at Bey'in eseri: 200 Müslim 'Abdullah Beg (Babtis Oglu): 228 Müstakim-zade Sa'di Efendi: 325 Müstakil Bagdad Tarihi: 328

- N -Nabi Efendi (Şair) Merkadi: 142 Nafiz Paşa: 245 Nahl-bend Mahallesi: 98 Nakş-ı Dil (Vahde Sultan): 65 Na'ima Efendi (Müverrih): 36, 37 , 38, 39, 40 , 325 Na'ima Efendi Tarihi: 26, 328 Na'lli Mescid: 23 Na'llu Baba Hazretleri Merkadi: 143 Na'llu: 120 Na'ra Burm: 1 83

432 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Nasfet (Ebe Selim'in haftancısı, Arnavud): 67 Nasır Efendi (Mektubi): 222 Nasıru'd-din Farabi: 78 N asrani : 241 Nasru'd-din (Musiki bilgini, Hace): 78 Nasuh Oglu (Derebeyi): 1 36 Naşid Beg: 307 Naz-perver Usta (Hazine-dar): 88 Nazif Ağa (Koskalı): 228 Nazmi-zacte (Bagdacti , "Gülşen-i Hulefa" adlı tarinin müellifi): 324, 326 Nazmi-zade-i Bagdadi (Müverrih): Nebil Beg (Miralay): 214, 307 Nebil Begefendi (Kisedar-zade): 123 Nebil Efendi (Bab-ı 'Ali Ketebesinden) : 1 62 Necati Efendi Hankahı: 142 Necib Aga (Keçi 'Arif Aga ' acemisi Tanburi , Musikişinas): 1 92 Necib Efendi (Çavuşbaşı): 263 Necib Efendi (Çukadar): 41 Necib Efendi: 19 , 43 Necib Paşa (Bagdad valisi): 4 Necib Paşa (Banda musikacı ,Yesari-zade , ferik): 1 10 Necib Paşa (Ferik): 1 5 , 1 7 , 1 5 1 Necib Paşa (Varna muhafızı): 121 Nedim Efendi (Hariciyye katibi) : 206 Nedim Efendi (Mustafa Reşid Paşa kethudası Sadık Aga-zacte) : 128 , 129 Nedim Efendi (Müneccimbaşı'nın üç cildlik Arapça tarihinin mütercimi):

327 Nedim Efendi: 132, 135 Nehr-i Murad: 129, 1 3 1 Nemçe: 264 Nemrud: 37 , 62 Nergis!: 30 N eş' et Beg (İkinci ma-beynci): 238 N eş' et Efendi : 3 1 , 32

T a y y a r - z a d e A t a

Neşat-abad: 142 Netayicü'l-Fünfın (Nev'i Efendi'nin): 327 Nev'i ("Netayicü'l-Fünfın" adlı eserin müellifi , Hace-i Padişahl): 327 Nev'i-zade 'Atayi ("Şakayık Zeyli" müellifi): 326 Nev-Peyda (Şehrizade Sa'id Efendi'nin tarihçesi) : 36

433

Nevadirü'l-Meharib (Konya'daki şehzadegan muharebelerine da'ir Gelibo-lulu 'Ali'nin tarihi): 327

Nezir (Asilerden) : 54, 62, 8 1 Nezir (Darü's-sa' ade agalarından hazine vekili): 53 Nil: 88 , 17 1 , 172 Niş: 125 , 25 1 Nikogos (Musikişinas): 79 Nikola (Yazıcı): 208 , 210 Niyazi Beg (Humbarahaneden): 121 Niyazi Paşa (Mir-liva): 205 Nizamiyye Firkateyni: 223 Nizamiyye Kalyonu: 1 26 Nizamü't-Tevarih (Beyzavi'nin Farsça tarihi): 327 Nizib: 1 3 1 , 138 , 198 , 20 1 , 225 Nu'man 'Amuca (Urefadan) : 194 Nu'man Aga (Tanbfıri , Musikişinas): 1 92 Nu'man Beg (Selanikli Hacı): 26 Nuh (Hz.): 1 53 Nuh Kuyusı (Üsküdar'da): 26 Nuhbe-i Sa'di (Şeyh-zade Sa'id Efendi'nin diğer adı "Kurretü'l-Ebsar fi Ne-

tayici't-Tevarih Ve'l-Ahbar" olan tarihi) : 327 Nuhbetü't-Tevarih (Edirneli Mehmed Efendi'nin iki cild tarihi) : 327 Nur-ı 'Osmaniye Camii: 12 1 , 140 Nuri Beg (Merkez-zade) : 1 10 Nuri Beg (Valide Kethudası-zade): 229 Nuri Beg Tarihi (Enderundan müfiz , vak' a-nüvis): 327 Nuri Beg: 1 1 8 Nuri Dede Efendi (Keresteci-zade): 193 Nuri Efendi (Kasideci-zade İmam-ı evvel , Musikişinas) : 79

434 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Nuri Paşa (Doktor): 140 Nuru'd-din Begefendi (Ferik Osman Paşa biraderi): 122 Nurullah Beg (Hakkarili): ı o Nusret-name (Gelibolulu Ali'nin Lala Mustafa Paşa gazavatım mübeyyin

tarihi): 327 Nüzhet Efendi (Merzubanname mütercimi): 30

- O , Ö -Ok Meydanı Camii: 142 Ok Meydanı Tekyesi: 1 1 8 , 142, 1 68 Okçılar Başı: 1 90 Ortaköy: 123 , 142 Oruç Beg Tarihi: 324 Osman Aga (Kilar kethudası Keman! , Musikişinas): 1 92 Osman Aga (Mehmed Paşa'nın babası , Boşnak) : 12 Osman Aga (Nizam-ı 'askeri zabitanından): 108 Osman Aga (Ocak agası): 1 10 Osman Aga (Zabtiye zabitanından Kızanlıklı Kurdcı): 252, 253 Osman Aga Mescidi: 142 Osman Beg (Riyala , Topal): 1 99 Osman Beg (Zeki Mehmed Aga-zade, Musikişinas): 1 92 Osman Be ge fendi: 3 ı 5 Osman Efendi (Bando musikacı , liva): 1 10 , 1 92 Osman Efendi (Mehmed Tayyar Efendi'nin amcası , Hacı): 41 Osman Efendi (Palabıyık Hace biraderi Abdurrahim Efendizade): 122 Osman Hayri Efendi (Bostancı-başı , Es-seyyid) : 306 Osman Nuri Paşa (Atana valisi): 227 Osman Paşa (Alaiyeli): 76 Osman Paşa (Dellal-zade İşaretçi): 1 5 Osman Paşa (Ferik) : 122 Osman Paşa (İşaretçi): ı 1 8 , 225 Osman Paşa (Kozbekçi Pandul A'rec): 49 , 42, 8 1 Osman Paşa (Mektubi -zade): 249 Osman Paşa: l l l

Osman-zade Ta' ib : 325 Osman cık: 120 , 124

T a y y a r - z a d e A t a

Ovanis (Hasköylü, Musikişinas) : 79 Ovannis Efendi (Es' ad Paşa sarrafı Avakim-zade Arslanoglı): 238 Ömer (Kazganf) : 80 Ömer Aga (Başçukadar, Seyyid): 63 Ömer Aga (Bifibaşı): ı25 Ömer Aga (Bostancıbaşı): 67 Ömer Aga (Haseki aga): 64 Ömer Beg ('Ma'den valisi Mustafa Paşa-zade): 206 Ömer Cemal Efendi (Çengeloglı Tahir Paşa'nın müsteşarı) : 214, 2 15 Ömer Efendi (Dar-ı şura-yı ' askeri başkatibi): 250 Ömer Efendi (Ocak agası) : 76 Ömer Efendi (Yeniçeri zabitamndan Kazancı): 45 , 48 Ömer Efendi (Zıhanalı , meşhur müderris): ı ı 8 Ömer HulUsi Efendi (Şeyhülislam Samani-zade): 44, 45 , 82

435

Ömer İbni Ahmed Eş-Şina' ("Mahrek-i Himemü'l-Kasırin" adlı Tabakat-ı Meşayıh ve 'ulema-yı mezahib-i erba'aya da'ir tarihin müellifi , Ha­lebli): 326

Ömer Paşa (Ferik): 227 Ömer Paşa (Kumandan) : 4 , 7 , 126 Ömer Paşa (Şumnı Ordusu kumandam): 236 , 237 Ömer Rasim Efendi (Defterdar kisedarı , El-hac): ı ı6 Örfi Paşa (Şura-yı 'askeri a'zasından): 230 Özbek: ı 8 , 1 9

- P, R -Palabıyık Hace Efendi: 82, 122 Papazlı Karyesi (Filibe civarında): 254 Paris: 226 Pasban Oglu (Derebeyi): 136 Pavlaki Efendi (Tercüman) : 214 Payas: 10 , 227 Pazarcık: 25 1

436 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Pazarlı: 25 1 Peçevi İbrahim Efendi Tarihi: 324 Pertev Efendi (Re'is): 33, 34, 1 16 , 1 17 , 278 Pertev Paşa: 33 , 34, 138 , 267 , 278 , 283 , 293 Peskaviç (Mareşal): 7 Peyk-i Şevket (Vapur) : 207 , 22ı , 226 Pirens Mançukof (Rus prensi): 236 Polo Y orgaki (Eşkıyadan): 2 1 8 Prusya: 122 , 1 3 ı Ra'if Efendi (Doktor): 140 Ra' if İsmail Paşa: 82 Ra'ı1f Begefendi (Rif' at Paşa'nın mahdı1mu): ı ı2, 1 99 Ra'ı1f Paşa (Abdi Paşa'nın oğlu): ı2 Ra'ı1f Paşa (Meclis-i vala re'isi): 205 Ra'ı1f Paşa: 198 , 321 Ragıb Aga (Payas a'yanından) : 228 Ragıb Mehmed Paşa: 30 , 327 Ragıb Paşa (Çelebi Efendi Vekilharcı-zade Şişman): ı 5 Ragıb Paşa (Kabataşlı Şişman): ı 3 , ı21 Rahimi Begefendi (Habeşi-zade): 37 Rahmaniyye-i İskenderiyye: ı 7 1 Rami Çiftligi: 4 , 9 , 1 7 , ıoo , 1 12 , 1 1 5 , 1 17 , 1 1 8 , ı39 , 277 Rami Kışlası: 1 1 3 , 292 Ramiı, Mehmed Paşa: 36 Ramiz Efendi (Kapudan paşa, Kırimi): 78 Ramiz Efendi (Tarihçi Na'ima'nın oğlu): 40 Ramiz Efendi Tezkiresi (Teberdarandan müverrih Na'ima Efendi-zade) : 328 Ramiz Efendi : 73 , 8 ı , 277 Ramiz Paşa: ı 3 Rasih Beg: ı ı o Rasih İbrahim Aga (Çukadar aga, Musikişinas) : 79 Raşid Beg (Masraf muhasebecisi) : 237 Raşid Beg (Sipahi süvari ka' im-makamı mive-i ter gümrükçisi-zade, meh­

ter-hane miralayı) : ı21

T a y y a r - z a d e A t a

Raşid Beg ("Yemen ve San'a Tarihi" müellifi): 326 Raşid Efendi (Mühür-dar) : 214 Raşid Efendi (Müverrih) : 37 Raşid Efendi Tarihi: 324 Raşid Mehmed Efendi: 32 Raşid Paşa (Ser-' asker, Hacı): 1 3 1 , 140 , 227 , 229 Raşid Tarihi: ı 28 Ratib Efendi (Vekayi' İbrahim Efendi-zade) : 214 Ravzatu'l-Ahbab (Karaçelebizade Abdülaziz'in): 325 Ravzatu's-Safa (Emirhand'ın tarihi): 325 Ravzatü'l-Ebrar (Şeyhülislam Karaçelebizade Abdülaziz'in tarihi): 325 Ravzatü's-Selatin (Sa'i Çelebi'nin tarihi) : 325 Rayhil.: 229 Receb Çelebi (Musikişinas) : 78 Receb Efend (Kiilar kethudası , Hace): 41 Receb Paşa: 5 1

437

Refik Beg (Hacı Bekir Paşa-zade , Reis Hüseyin Paşa'nın kethudası): 127 Refik Efendi (Ordu reisi): 33 , 277 Resmo: 214, 219 Reşid Aga (Beşiktaş! Uzun): 207 Reşid Aga (Darb-hôr): 1 14 Reşid Aga (Musahib): 1 14 Reşid Efendi (Mal müdiri): 232 , 237 Reşid Efendi (Mühtedi): 249 Reşid Efendi (Mühürdar, Çerkes) : 207 , 219 Reşid Efendi (Nur-ı 'Osmaniye Hatibi-zade, Hacı): 122 Reşid Efendi (Tayyarzade , Müellif Tayyarzade Ata'nın büyük dedesi): 40 Reşid Mehmed Paşa (Haleb valisi , bostancıbaşı-zade) : 1 5 Reşid Paşa (Darancur) : 1 5 Reşid Paşa (Hacı): 204, 205 Reş1d Paşa (Köle): 120 , 214 Reşid Paşa (Nur-ı 'Osmaniye Camii hatibi-zade, Asamm, Hacı): 121 Reşid Paşa (Ordu-yı hümayun müşiri , Gözlüklü): 10 Reşid Paşa (Sadr-ı a'zam): 1 17, 124

438 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Reşid Paşa (Silahdar 'Ali Aga kölesi): 1 6 Revandız: 9 , 1 36 Reyhaniyye (Yerleşim yeri): 227 Reyzeli Aşireti: 9 Rıfki Efendi (Ahmed Buhari Tekkesi Şeyhi) : 1 63 Rıza Beg (Sogukçeşmeli Bekir Efendi-zade): 1 14 Rıza Begefendi (Ma-beyn-i hümayun müşiri) : 198 Rıza Efendi (Anadolu ordusu kumandanı): 236 Rıza Efendi (Kemani , Musikişinas}: 79, 1 92 Rıza Paşa (Hacı): 1 1 8 , 1 19 Rıza Paşa (Ser-Kurena, Mabeyn-i hümayun müşiri) : 3 ı 8 , 3 19 Rif'at Beg (Asakir-i hassadan) : 121 Rif' at Beg (Şeh-levendim Hafız 'Abdullah Aga-zade , Musikişinas) : 19 , 79 ,

192 Rif' at Beg: 1 10 Rif'at Begefendi (Hacı 'Ali Begefendi-zade, sadaret müsteşarı): 1 99 Rif' at Efendi (Doktor) : 140 Rif'at Efendi (Hazine katibi enderuni Ressam): 123 Rif' at Efendi: 1 1 8 Rif'at Paşa (Yanya valisi): 8 Rif' at Paşa: 1 12 Riyazi Çelebi'nin Tezkiretü'ş-Şu 'arası: 328 Rodos: 8, 14 , 1 17 , 248 , 303 Ruhi Tarihi: 325 Rum fetretine da' ir Mühtedi Mehmed Efendi Tarihçesi: 327 Rum: ı ı ı , 122, 2 14, 261 , 268 , 272, 277 , 275 Rumili: 4, 5, 7, 8 , 9, ı ı , 12 , 1 3 , 1 5 , 2 1 , 22, 24, 50 , 52, 93, 126 , 136 , 139 ,

236 , 237 , 253 , 257 , 265 , 267 , 322 Rusçuk: 6 , 52, 1 47 , 148, 149 , 236 , 237 Rusuhi' Efendi (Ordu-yı hümayun defter-dan, Hacı): 238 Rusya: 6 , 7 , 8 , 9 , 33 , 34 , 1 1 1 , 1 17 , 204 , 236 , 256, 258 , 260 , 26 1 , 269 , 270 ,

275 , 277 , 279 , 28 1 , 282, 283 , 285 , 293 , 328 Rüstem Beg (Mösyö Kalos , Fransız askeri muallim): l l 1 Rüstem Efendi (Kahveci-başı) : 75 , l l l

T a y y a r - z a d e A t a

Rüstem Efendi (Ma-beynci): 41 Rüstem Efendi (Resmo ahalisinden): 214, 219 .Rüstem Efendi: 76 , 277 Rüstem Paşa (Muy-tab) : 1 3 1 Rüstem Paşa: 325 Rüstem: 70 , 73 , 93 , 149 Rüşdi Paşa (Ka'im-makam-ı rikab-ı hümayun): 1 ı o

439

Rüşdi Paşa (Mu'ammer Paşa'nın pederi ka'im-makam-ı rikab-ı hümayun Erzurum Müftisi-zade): 141

- s -

Sabık (Şair Eyyubi Mehmed Arif Ağa'nın mahlası): 41 Sabri Paşa (Tuna Vilayeti valisi) : 252 Sabri Paşa (Vezir) : 240 , 243 Sa'd-abad: 1 56 Sadefçiler Başı (İstanbul'da): 30 Sadık 'Osman Aga (Kahvecibaşı): 63 Sadık Efendi (Erzurumi, şeyh) : 26 Sadık Paşa (Maliye nazırı) : 240 Sadri Beg: 1 20 Sadrü'd-din Begefendi (Koca Yusuf Paşa birader-zadesi): 1 20 Sa'dullah Aga (Cündi) : 80 Sa'dullah Efendi (Hazine-i hümayun kethudası): 41 Sa'dullah Efendi (Vasıf Beg biraderi , Musikişinas): 1 92 Sa'dulHih Paşa (Ferik) : 1 28 Safayi-zade Ahmed Efendi Yalısı: 99 Safed: 328 Safi Efendi (Re'is): 49 Safiyyü'd-din 'Abdü'l-mü'min: 78 Safveti Paşa: 240 Sahratullah: 179 Sa'i Çelebi ( "Ravzatü's-Selatin" adlı tarihin müellifi) : 325 Sa'ib Efendi (Maliye nazırı ; Hacı): 1 98 Sa'ib Paşa (Hacı): 1 22

440 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Sa'id Aga (Fısdık, Musikişinas) : 192 Sa'id Aga (Kahvecibaşı) : 41 Sa'id Aga (Üsküdari Tiryaki , Musikişinas): 192 Sa'id Beg (Hızır Aga-zade şa' ir , Musikişinas): 79, 1 92 Sa'id Beg (Kandiye ahalisinden): 214 Sa'id Beg (Ser-gerde): 219 Sa'id Dede Efendi (Musikişinas): 79 Sa'id Efendi (Baş-çukadar) : 1 1 3 Sa'id Efendi (Diğer adı "Nuhbe-i Sa'di" olan "Kurretü'l-Ebsar fi Netayi-

ci't-Tevarih Ve'l-Ahbar" adlı tarihin müellifi , Şeyh-zade): 327 Sa'id Efendi (Musahib , musikişinas) : 1 8 , 19 , 79, 106, 192 , 193 , 1 95 , 196 Sa'id Efendi (Şehri-zade) : 36 , 38 , 327 Sa'id Efendi (Yefiişehir Müftlsi-zade): 41 Sa'id Muhib Efendi (Müsteşar): 222 Sa'id Paşa (Damad): 1 1 8 , 1 19 Sa'id Paşa (Ser-' asker): 4, 135 , 198 , 204 , 1 95 Sa 'id Pertev Efendi (Şair) : 3 1 Sa'idü'l-Hadari Türbest 141 Sa' ika-i Zafer (Safed ka' im-makamı Giridi Hüsni Efendi'nin 1269 senesi

zuhfir eden Rusya muharebesine da'ir mücelledat-ı mütenevvi 'ada monderic tarihi): 328

Sakız: 248 Salı Pazarı: 143 Salih Aga (Arpa emini): 99 Salih Aga (Silahdar Arnavud): 62 Salih Beg (Doktor): 140 Salih Beg (Girid defterdan Topçıbaşı Mustafa Aga-zade) : 14, 207 , 210 Salih Beg (Hazine-i homayun kethudası): 42 Salih Beg (Kavaklı) : 213 Salih Begefendi (Ketebeden) : 226 Salih Begefendi (Zabtiye alaybeyi) : 26 Salih Dede (Musikişinas): 79 Salih Efendi (Doktor) : 140 Salih Efendi (Has o tah , Arslan): 1 1 8 , 1 1 9

T a y y a r - z a d e A t a

Salih Efendi (Kapu ağası) : 64 Salih Efendi (Keçeci-zade Kad!-' asker) : 49 , 98 , 1 16 , 276 Salih Efendi (Kllardan Köle) : 1 15 , 1 1 8

441

Salih Efendi (Musahib, Musikişinas): 78 , 79, 1 92 Salih Efendi (Yefii-çeri agası): 214

Salih Paşa (Sadrazam): 100 Salih Paşa (Topçıbaşı Mustafa Aga-zade , Yanya valisi) : 1 6 Salih Paşa (Zabtiye müş!ri , Mehmed Paşa-zade): 13 1 Salih Vamık Efendi (Vez!r, vali): 128 , 229 Salim Aga (Mülazım) : ı 14 Salim Beg (Filibe nazırı kapu çukadarı Üsküdar! Balabanlı 'Abdullah

Aga-zade) : 125 Salim Efendi Tezkiresi (Enderün! Şeyhu'l-islam M!rza Mustafa Efendi-za-

de): 328 Salim Paşa: 1 18 , 1 3 1 Salina: 233 Samakov: 253 Sam! ' İzzet Efendi (Çavuş, şair, Musikişinas) : 79 Sam! Begefendi (Müverrih, şair) : 37 Sam! Bekir Paşa: 128 , 1 3 1 Samir! : 43 , 49 Samsun: ı20 , 124, 127 , 135 Sandıklı: 120 Sarı 'Osman (Derebeyi): 1 36 Sarı Kaya (Çamlıca'da): ı35 Sarıyar: 64 Sarim Efendi (Hariciye nazırı) : 222 Sarlıca (Midillü'de): 249 Sayda: ı6 , ı28 , 224, 226 , 242, 302, 303 , 304 Seb'u's-Seyyar fi Alıbari't-Tatar (Nak!bü'l-eşraf Seyyid Mehmed Rıza

Efendi'nin tarihi) : 325 Sebastiyan (Fransa elçisi): 75 Seddü'l-Bahir: ı 77 Sefer! His ar: ı 23

442 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Sehi Begefendi Tezkiresi (Enderuni sır katibi) : 328 Selanik Y efiişehri: 43 , 8 1 Selanik: 3 , 4, 12 , 42, 49 , 95 , 102, 243 , 247 , 27 1 Selanikli Mustafa Efendi Tarihi: 324 Selim Aga (Mühtedi): 98 Selim Aga: 1 1 8 Sellm Efendi (Ma-beynci) : 1 1 8 Seiim Efendi: 37 , 292 Selim Mehmed Paşa (Sadr-ı a 'zam): 109 Selim Paşa (Batum ordusu kumandanı , Servili , Hasekl): 236 Selim Paşa (Mısırlı) : 122 Selim Paşa (Sadr-ı a'zam): 1 12 Selim Satı' Paşa (Ferik, Manastırlı): 121 , 125 , 126, 294 Selim-name (Hace Sa'düddin'in) : 325 Sellm-name (Manzum, Molla Şihabi'nin) : 326 Sellmiyye (Vapur) : 140 Sellmiyye Camii: 85 Selimiyye Kışlası (Üsküdar'da): 77 , 139 , 1 43 Selimname (İmam Suyuti'nin): 326 Selimname (Molla Cami'nin manzum tarihi) : 325 Selimname (Molla Şükri'nin: 326 Selman Aga (Cündi): 80 Sengli (Yerleşim yeri): 125 Ser-güzeşt-i Bonaparta Tarihi : 328 Serez: 228 Seroj5çin Efendi(Doktor) : 1 40 Serpas (Ermeni tercüman) : 1 22 Servi (Yerleşim yeri): 236 Seyyah (İbrahim Müteferrika'nın Latin lisanından tercüme ettiği tarih) : 324 Seyyid 'Aşık Natta'i ("Meş'aru'ş-Şu'ara" adlı Tezkiretü'ş-Şu'ara müellifi):

328 Sıddik Molla Efendi (Naklbü'l-eşraf) : 93 , 1 94 Sırbistan: 96 Sırp: 53 , 8 1 , 256 , 258 , 27 1 , 28 1

T a y y a r - z a d e A t a

Sih Behram (Ka' im-makam-ı memluk): 230 Sih Mehmed (İtalyan mühtedi mir-alay , mihmandar): 230 , 231 Silistre Vapurı: 239 Silistre: 6 , 7 , 9 , 33 , 1 17 , 143 , 179 , 201 , 236 Silivri: 143 Sinan Paşa (Yemen fiitihi, Hadım, Kdca) : 252 Sinan Paşa Medresesi (Sadefçiler Başı'nda): 30 Sincar Tagı: 136 Sinob: 127 , 205 , 120 , 126 Sinor Donizet (Askeri musiki hocası): 1 10 Sinyör Peroglo (Yunan konsolosı): 210 Sipahi-zade Mehmed Efendi (Müverrih): 324 Siroz: 1 3 1 Sisam: 1 1 1 Sivas : 9 , 10 , 12 , 1 3 , 14, 1 17 , 1 20 , 1 24, 128 , 135 Sivastopol: 8 Sofya: 5 , 6 , 10 , 36, 253 Soguk Çeşme: 28 , 33 , 1 14, 240 Sokullı Mehmed Paşa Camii: 9 1 Solak-zade Mehmed Hemdemi Efendi Tarihi: 324 Soma: 98 Subhi ve Sami Beg ve Şakir Efendi Tarihi: 324 Sude Limanı: 214, 215 Sude: 220, 223 , 235 Sultan Abdu'l-Hamid (I.): 3 1 , 53 , 57 , 74, 1 40 , 141 , 175 , 178 Sultan Abdu'l-Mecid: 3 , 12 , 2 1 , 1 19 , 1 25 , 136, 1 98 Sultan Ahmed (III.): 40 , 41 , 98 , 102, 1 92, 326 Sultan Ahmed Camii: 46, 91 , 143 , 1 7 1 , 183 , 264 Sultan Bayezid (Semt): 190 Sultan Bayezid Camii: 36, 106 Sultan Bayezid Türbest 45 Sultan Hüseyin Baykara: 37 Sultan İbrahim: 324 Sultan Mahmud (I.): 30 , 40 , 4 1 , 98 , 1 53

443

444 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Sultan Mahmud (II .): 2, 9 , 16 , 24 , 25 , 47 , 5 3 , 54 , 55 , 56 , 57 , 58 , 60 , 61 , 66 , 52, 94, 95 , 98 , 103, 106, 1 28 , 135 , 136 , 141 , 144, 145 , 146 , 147 , 1 48 , 149 , 150, 1 5 1 , 1 52, 153 , 1 54, 1 55 , 1 56 , 1 57 , 1 5 8 , 1 5 9 , 1 60 , 1 6 1 , 1 62 , 1 63 , 164, 1 65 , 166, 1 67 , 168 , 1 69 , 1 70 , 17 1 , 172 , 174 , 175 , 176 , 1 77 , 178 , 179, 1 80 , 1 8 1 , 182 , 1 83 , 1 84, 1 8 5 , 1 86, 187 , 1 8 8 , 1 90 , 1 9 1 , 1 92 , 1 93 , 194, 1 99 , 204, 252 , 277 , 278

Sultan Mehmed (Fatih): 77 , 79 , 86, 175 Sultan Mehmed (IV .): 28 , 324 Sultan Murad (III .) : 65 , 170 , 326 Sultan Mustafa (II .): 36, 102 Sultan Mustafa (III .) : 25 , 3 1 , 3 5 , 40 , 62, 83 , 9 1 , 167 Sultan Mustafa (IV .): 41 , 43 , 44, 45 , 48 , 50 , 5 1 , 52, 53 , 57 , 64, 66, 73 , 74,

328 Sultan Orhan (Gazi): 324 Sultan Osman (Gazi): 324 Sultan Selim (I.): 79 Sultan Selim (III .) : 9, 12, 24, 41 , 42, 43 , 45 , 46, 48 , 50 , 5 1 , 53 , 54, 5 5 , 56,

57 , 58 , 59 , 6 1 , 62, 63 , 64 , 66, 67 , 68 , 69 , 70 , 7 1 , 72 , 73 , 80, 82, 83 , 84, 85 , 88 , 89 , 90 , 9 1 , 93 , 94, 98, 108 , 1 1 1 , 1 37 , 141 , 1 88 , 1 92 , 1 94 , 277

Sultan Selim (Yavuz): 58 , 107 , 1 13 Sultan Süleyman (Kanuni): 107 , 108 , 1 13 , 141 , 175 , 1 86 , 231 , 325 Sultan Yeri: 253 Sunkurlı: 120 Sure-i En'am: 23 Sururi Efendi (Adanalı, şa' ir): 85 , 86, 87 , 88 Südlice : 142, 1 73 Süheyli ("Dürretü'l-Yetime fi Alıbari Mısri'l-Kadime" adlı tarihin müellifi):

325 Süleyman (Bayburdlu asi): 50, 80 Süleyman (Yirmi beş cema'atifi mütevellisi Hacı): 48 Süleyman (Yüzüncü bölüğün mütevellisi Bayburdlı Deli): 48 Süleyman Aga (Kahveci-başı Gürci , Zaglı): 64 Süleyman Aga (Sabuni , Hanya a'yanından): 210 , 222 Süleyman Aga (Darü's-sa'ade agası , Tavil): 36

T a y y a r - zii d e A t a

Süleyman Paşa (Bagdad valisi): 76 Süleyman Paşa (Hassa feriki): ı26 Süleyman Paşa (Mar'aşlı): 1 34 , 135 Süleyman Paşa (Silahdar) : 47 Süleyman Paşa (Şam valisi , silah-dar): 41 Süleyman Paşa: ı ı8 , 292 Süleyman Re'fet Beg (Çukadar): 1 14 Süleyman Re'fet Paşa: ı 3 , 1 19 , 224, 225 , 226 Süleyman Usta (Yeniçeri asilerinden): 194 Süleyman-name (Karaçelebizade Abdülaziz'in): 325 Süleymaniye (Semt): 44, 222 Süleymaniye Caddesi: 100 Süleymaniye Camii: ı43 Sünbül Sinan Türbest 87 Süruri Efendi (Adanalı , şair) : 57 , 60

- ş -

445

Şa'ban Efendi (Tabib Şifayi , "Kala' idü'l-Ukban" tercümesi olarak "Fe-za' il-i Al-i Osman" adlı tarihin müellifi): 326

Şabçı (Sarrafandan, Yahudi): 49 Şakayık Zeyli (Nev'i-zade 'Atayi'nin): 326 Şakayık-ı Nu'maniyye (Taşköpri-zade'nin): 326 Şakir Aga (Aga-zade, Hanya a'yanından) : 210 , 222 Şakir Aga (Anahdar agası enderuni Üsküdari çukadar) : 123 Şakir Aga (Duhani Giridi)(Kütahya'da): ıo5 Şakir Aga: ı 18 Şakir Beg (Hacı): ı ı8 Şakir Beg (Tersane-i ' amiredeki piyade alayından miralay): 121 Şakir Efendi (Girid defter-dan Edirneli): 235 Şakir Efendi (İncirköyli rikab-dar Hace): 40 Şakir Efendi (Ma-beynci): 1 10 Şakir Efendi (Mü'ezzin-başı , Musikişinas): 1 92 Şakir Efendi (Sultan III. Selim'in imaını Cennet Filizi Abdü'l-Kerim Efen­

di'nin büyük biraderi): 25

446 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Şakir Efendi (Üsküdari mürabahacı) : 227 Şakir Paşa: 1 1 8 Şam: 5 , 6 , 8 , 14 , 41 , 77, 1 28 , 226 , 247 , 253 Şamantu (Sarrafandan Yahudi) : 49 Şani-zade Efendi (Müverrih): 73 Şani-zade Tarihi (Dört cild): 79, l l l , 327 Şapur: 165 Şarihu'l-Menar-zade (Tarih): 38 Şecere-i Müluk (Muhtasar Tarih): 326 Şeh-levendim Hafız Abdullah Ağa, Musikişinas) : 1 92 Şehri-zade Sa'id Efendi (Kırım haniarına da'ir "Lübbü't-Tevarih" adlı tari-

hin müellifi): 326 Şehrizor: 9 , 1 O

Şehzade Cami'i : 143 , 1 50 Şehzadebaşı: 137 Şekib Efendi (Sadaret müşteşarı): 237 Şekib Efendi : l l 9, 225 Şelder (General) : 7 Şems-i Isfahani : 78 Şems-i Tebrizi : 1 83 Şemsi Aga (Sazende çukadar, Musikişinas) : 192 Şemsi Beg (Beglikçi İzzet Bey biraderi , Hazineli): 14 Şemsi Beg (Doktor) : 140 Şemsi Beg (Rif'at Beg biraderi): 1 10 Şemsi Beg: 1 10 Şemsi Paşa Kasrı: 142, 1 66 Şemsüddin Dede Efendi (Kasım Paşa Mevlevi-hanesi şeyhi): 1 93 Şemsüddi'n Molla: 1 94 Şeref-abad: 1 42, 1 67 Şerif Aga (Firari Ahmed Paşa'nın kethudası): 1 99 Şerif Aga (Kolluk me'murı): 214, 220 Şerif Aga (Teşrifati): 228 Şerif Beg (Katar Agası-zade) Şerif Paşa: 1 3 1

T a y y a r - z a d e A t a

Şerti (Rum Kapdan, eşkıyadan) : 2 18 Şevki Efendi (Anatolı kadi-'askeri , imam-ı sani): 79 , 1 92 Şevkiyye Kasrı: 77 Şeyh Ahmed Buhiiri Hazretleri Türbest 143 Şeyh Ahmed Buhiiri: 170 Şeyh Bali (Sofya'da): 36 Şeyh Kasım (Müverrih): 324 Şeyh Müştak: 283 Şeyh Şihabü'd-din: 78 Şeyh Yahya Efendi Matba'ası: 329 Şeyh-zade Tarihi: 325 Şeyhlu Karyesi (Kütahya'da): 104 Şıbka Balkanı: 252 Şile: 120 Şurnnı: 5 , 6 , 9 , 10 , 1 17 , 143 , 236 , 237 , 238 , 28 1 , 282, 322 Şükri Aga (Seferliden Berber) : 1 1 5 Şükri Beg (Çukadar) : 1 14 Şükri Beg: 1 1 8 Şükri Efendi (Sır katibi Mustafa Nuri Paşa'nın kethudası): 1 18

- T -

447

Tabakatü'l-Memalik (Tosyalı kadi Celal-zade Mustafa Çelebi'nin tarihi) : 328

Tacü't-Teracim (Şeyh Kasım'ın tarihi) : 324 Tacü't-Tevarih (Hace Sa'dü'd-din Efendi'nin tarihi): 324 Taftazani : 1 20 Tagdeviren Oglu (Derebeyi): 136 Tahir Aga (Kızanlık ka' im-makamı): 252 Tahir Paşa (Çengeloglı , Kapudan) : 6, 1 40 , 214, 216 , 2 1 8 Tahir Paşa (Manastırlı) : 206 Tahsin Beg (Re'isü'l- 'ulema ve nakibü'l-eşraf): 22 Tahsin Efendi: 53 , 277 Ta' ir-i Bahri (Vapur) : 222 Taksim: 1 82

448 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Takvimü't-Tevarih (Katib Çelebi'nin) : 324 Tarabya: 1 14, 1 1 8 , 143, 173 Taraklı: 124

· Tarih-i İbni Halekan: 328 Tarth-i Kadim-i Mısr1-i 'Arabi : 328 Tarih-i Kurun-ı Vusta: 328 Tarih-i Lari : 328 Tarih-i Neşri: 328 Tarih-i Selçuk! : 328 Tarsus: 226 Taşköpri-zade: 326 Taşlı Burun Hankahı: 142 Tatar: 25 Tatavla: 143 Tavşanlu (Kütahya'da) : 104 Tavulçı: 7 Taybe: 1 67 Tayyar Beg (Mir-aHiy): 121 Tayyar Efendi (Müellif Ahmed Ata Beyin babası): 26 Tayyar Mehmed Paşa: 128 , 1 29 , 130 , 1 3 1 , 200 Tayyar Paşa (Miralay) : 1 3 , 204 Tayyib Paşa (Hacı): 26 Teke Limanı: 240 Tekeli Oglu (Derebeyi) : 1 36 Tekfür Tagı: 143 Telhisu'l-Hikem (Osmanzade'nin tarihi) : 325 Telli Tabya: 143 , 1 72 Teşrifat-ı Kadime (Sahhaflar Şeyhi-zade kadi-' asker vak'a-nüvis Es' ad

Efendi'nin): 327 Tezkire-i Devletşah: 328 Tezkiretü'ş-Şu'ara (Ramiz'in) : 40 Tınkır Ogulları (Sarrafandan, YahUdi) : 49 Tırhala: 3 Tırnovi: 252, 254

T a y y a r ..: z a d e A t a

Timur-ı Gurgan (Nazmi'-zade·i Bagdildi'nin tarihi): 323 Timurleng: 43 , 259 Todoraki (Musikişinas): 79 Togancılar (Üsküdar'da): 26 Tokad: 46 , 120 , 124, 128 , 135 , 226 Tolma Bagçe Sarayı : 1 39 Tolmabagçe: 19 Top-hane: 16 , 77 , 79 , 9 1 , 139 , 175 , 1 80

449

Topal 'Ata Efendi (Şeyhülislam): 42, 43 , 44 , 45 , 46, 50 , 52, 62, 76, 80 , 8 1 , 82, 83 , 93

Topkapu: 77 , 173 , 177 Torbalı: 1 24 Tosun Paşa (Mısır valisi Mehmed Ali Paşa'nın oğlu): 10 , 1 37 Tosya: 1 6 , 1 20 , 124, 328 Tozkoparan: 79 Trablus-ı Garb: 4, 6, 229 , 23 1 , 232, 235 , 247 , 249 Trablus-ı Şam: 229 Trabzon: 6 , 77 , 21 3 , 247 Tugcı-zade (Ser-etibba): 64 Tuhfetü'l-Kibar Fi' Esfari'l-Bihar (Katep Çelebi'nin tarihi): 324 Tuhfetü'l-Me'mUl · (Ali bin Şihiib-ı Hemedani''nin on babı şamil Zahi're-

tü'l-Me'mul adlı Farsça Tarihi'nin Mehmed bin Hüseyin Efendi tara­fından iki bab ilave edilerek yapılan Türkçe tercümesi): 324

Tuhfetü'r-Rü'esa (Tari'hçe): 326 Tulumbacıbaşı Konagı: 1 37 Tuna V ilayeti: 24 7 , 25 1 , 25 2 Tuna: 7 , 9 Tunus Bagı (Üsküdar'da): 224 Tunus: 1 18 , 207 , 21 6 , 229 , 230 , 23 1 , 232 , 236 Turan-zade Konagı (Nahlbend Mahallesi'nde): 98 Turhal : 1 20 , 124, 135 Tus: 78 Tutarkan: 236 , 237 Tuzcı Oglu (Derebeyi) : 136

450 O s m a n l ı S a r a y T a r i h i

Tuzla iskelesi (Sı1de Limam'nda): 215

- u , ü ­Ulah: 236 Unkapanı : 152 Urban: 93 Uşak: 77, 95, 97 Uzunca Abact Hasköy: 252 Üç Anbarlı Re'is (Re'isü'l-Küttab Mehmed Emin Efendi'nin lakabı) : 3 1 Üçyol Agzı (Süleymaniye Caddesi'nde) : 100 Ümm-i Dünya (Kahire) : 88 Üsküb: 10 Üsküdar Mevlevi-hanesi: 142 Üsküdar: 26 , 30 , 4 1 , 62, 76, 77 , 85 , 87 , 88 , 9 1 , 98 , 1 18 , 1 20 , 1 23 , 1 24 , 125 ,

136, 1 39 , 142, 165 , 192, 201 , 224, 227 Üss-i Zafer (Sahhaflar Şeyhi-zade kadi- ' asker vak'a-nüvis Es' ad Efendi'niiii

vak'a-i hayriyyeye da'ir tarihi) : 327 Üveysü'l-Kareni: 173

- Y , Y, Z -Yahi-zade Efendi (Ulema-yı meşhO.reden) : 326 Yahid Paşa: 33 Yak'a-i Selimiyye Tarihi (Mustafa Necib Efendi'nin) : 43 , 73 , 327 Yamık Efendi: 225 Yani Köyi: 142 Yaniköyi: 139 Yama: 9 , 12 , 1 17 , 121 , 145 , 1 46 , 147 , 1 5 1 , 1 76, 178 , 179 , 260 , 263 , 28 1 ,

282, 283 Yasfi Efendi (Mektubi-i sadr-ı ' ali hulefasından) : 240 Yasfi Efendi: 292 Yasıf 'Osman Beg (Kllar kethudası , şair, Enderunlu): 4, 41 , 60 , 90, 1 64,

1 65 , 166, 1 67 Yasıf Efendi Tarihi (Yak'a-nüvis , re'isü'l-küttab, Bagdadi'nin iki cild tari­

hi): 327

T a y y a r - z a d e A t a 45 1

Vassaf Begefendi (Ma-beyn-i hümayfın katib-i sanisi Köprili hanedamn-dan): 1 23

Vassaf: 76 V ecihi Paşa: 14 Vehbi 'Ali Begefendi (Nev-zemin, Hezar-fen) : 1 12 Vehbi Efendi (Sünbül-zade , şair): 58 Vehhab Efendi (Defterdar, Hacı): 237 Vehhabi Kabilesi: 1 37 , 1 38 , 1 63 Veli Aga (Kapucı-başı): 76 Veli Baba Hazretleri (Cezayirde medffın): 283 Veli Beg (Kandiye valisinin oğlu) : 219 Veli Beg (Liva): 220 Veli Beg (Mir-alay): 214 Vetren: 25 1 Veysi Beg (Miralay): 121 Veysi Efendi (Masarifat muhasebesi ketebesinden): 237 Veysi: 120 V e zir Köprisi: 120 , 127 Vezir Tekyesi Hankahı: 1 42 Vidin: 4, 7 , 10 , 14, 125 Vira Körfezi: 249 Viyana: 237 Ya'kfıb (Altmış dört cema'atifi mütevellisi Hacı): 48 Ya'kfıb (Yavuz Sultan Selim zamanında Bayrakdar): 1 07 Ya'kub Aga (Giridi Ali Ağa'nın sakkası): 104 , 107 Ya 'kfıb Aga (Kapucıbaşı Arnavud): 226 Ya'kfıb Beg (Zühdi Paşa-zade Üsküdari): 62 Ya'kfıb Efendi (Hariciyye katibi): 224 Yabanabad: 120 Yahudi: 195 Yahya Efendi (Defiizlili): 1 19 Yahya Efendi (Sadr-ı Rfım): 36 Yahya Efendi (Silah-dar) : 42 Yahya Efendi Cami't 142