T.C. İSTANBUL GELİŞİM ÜNİVERSİTESİ

HEMŞİRELİKTE ETİK DERSİ

Dr. Öğr. Üyesi Funda KARAMAN

Biyoetiğin kelime anlamı canlı etiğidir.

Biyoetik terimi; “bios” (yaşam) ve “ethos” (ahlak) kavramlarının birleşiminden oluşmuştur.

Tüm bir yaşamı ele alır.

Biyoetik terimi Hollandalı biyokimyacı Van Rensselaer

Potter tarafından, 1970 yılında bilimde hızla cereyan eden

yeni gelişmelere değerler sisteminden de karşılık

gelebilmesi düşüncesiyle ileri sürülmüştür.

Günümüzde ise tıp ve diğer sağlık ile ilgili alanlarda oluşmuş sorulara cevap bulmak için gelişmiş bir

araştırma alanıdır.

Çağlar boyunca, tıbbi uygulamaların etik boyutu

üzerine fikir üreten pek çok yaklaşım bulunmakla beraber,

biyoetik etiğin alt dalı olarak ortaya çıkarak filizlenmiştir

Özellikle II. Dünya Savaşı esnasında kamu değerlerini

tahrip eden uygulamalar bu alana ilgiyi arttırmıştır.

• Biyoetik tarihinde iz bırakan bazı vakalar aynı zamanda sağlık hukukuaçısından da dönüm noktası olmuştur.

21 yaşında iken aniden bitkisel hayata girerek (1975) yaşam destek ünitelerine bağlanan Karen Ann Quinlan (1954-1985) vakası bunlar arasındadır.

Ailesi kızlarının bu durumda yaşamasına razı olmayıp cihazların kapatılmasını istemişler, hastane yetkilileri bunu reddedince yerel mahkemeye başvurarak, bu kararı aldırtmışlardı. Ancak yapay solunum ve beslenme aletleri durdurulmasına karşın, Karen, bilinci kapalı ve koma hali devam etmekle birlikte kendi başına soluk almaya devam edince karar uygulanmamıştı. Karen dokuz yıl bitkisel hayat ve koma durumunda yaşamaya devam etmiş, 1985 yılında pnömoniden ölmüştü.

Yapılan otopside beyni ayrıntılı olarak incelenmiş, korteks ve thalamusu önemli ölçüde zarar görmüş olmakla birlikte beyin sapının hasarsız olduğu saptanmıştı.

Bu vaka ötanazi, yasal vesayet, ileriye dönük hasta direktifl eri, hastane etik kurulları, terminal dönem hasta bakımı ile ilgili ciddi tartışmaları gündeme getirmiştir.

II. Dünya Savaşı’nda Nazi hekimlerin uygulamalarının yarattığı sonuçlar İnsanlar Üzerinde Deney ve Araştırmalar ile ilgili biyoetiğin temel taşları niteliğinde çok önemli iki uluslararası bildirge’nin Nürnberg Kodu (1947) ve Helsinki Bildirgesi (1964, 1975..., 2008)’nin oluşumuna yol açmış ; biyoetik ve sağlık hukuku tartışmalarını temelden yapılandırmıştır.

Sağlık alanında en büyük skandal ise ABD’de patlak vermiştir. 1932’deTuskegge Üniversitesi’nde 399 zenci sifi lis hastası ile 201 zenci sağlıklıgönüllü üzerinde yürütülen araştırmada hasta katılımcılar 40 yıl süreyletedavisiz bırakılmışlardı.

1947 yılında sifilis tedavisinde penisilinin etkisi bulunmasına rağmenaraştırmacılar katılımcılara bu tedaviyi uygulamamışlardı. Yine 1947 yılındakabul edilen ve araştırmaya katılımda gönüllük esasını getiren NürnbergKodu ilkelerinin bu araştırmaya uygulanmasına gerek görülmemişti.

Tuskegee araştırması 40 yıl sürmüş 1972’de gerçek ortaya çıktığında yüzlercehasta zaten ölmüş, eşlerine ve konjenital olarak çocuklarına hastalıkbulaşmıştı.

Bu skandal ABD’de National Review Board (Etik Kurullar)ın kurulmasınıbaşlatan “National Commission for the Protection of Human Subjects ofBiomedical and Behavioral Research

and the National Research Act” isimli yasanın çıkmasını sağlayarak, dünyaçapında ise “Aydınlatılmış Onam”ın önemini kanıtlayarak biyoetik vehukukta bir kilometre taşı niteliği kazanmıştır.

Biyoetiğin kapsamına giren alt dallar;

ekolojik etik,

çevre etiği,

tıp etiği,

tıbbi biyoetik,

klinik etik,

klinik biyoetik

Biyoetiğin gelişim aşamaları

1. aşama

• Biyoetik tıp etiği alanı ile ilgilidir. Tıbbın etik ilkelerini saptamaya çalışır.

• Diğer sağlık disiplinlerindeki etik ilkeler de, tıp etiği dalları olarak değerlendirilmektedir.

2. aşama• İnsanlar üzerinde yapılan deney ve araştırmalar….

3. aşama

• Tıp ve sağlık hizmetlerinin gelişimi ve bilimsel ilerleme, teknoloji, siyaset, toplumsal, ahlaki gibi konuları da içeren politik düzenlemeleri gündeme getiren çalışmaların ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Etik ve biyoetiğin tartışma alanları

Gen teknolojisi

Öjeni

Klonlama, yapay döllenme, embriyo transferi (tüp bebek)

Kök hücre nakli

Doğum, doğum kontrolü, aile planlaması

Abortus, Kürtaj

Hipernasyon

Ampütasyon

Doku ve Organ Nakli

Ölüm ve otopsi

Ötenazi

İlaç endüstrisi

İlgili sorular; Ne yapılmalı?

Nereye kadar izin verilmeli?

Yapılması olanaklı her işlem yapılmalı mı yada nasıl bir sınırlama getirilmelidir?

Neye göre karar verilmelidir?

Gen teknolojisi; Bir ürün için, canlı organizmalardan

veya bu organizmaların ürünü veya oluşumu süreçlerinden yararlanma teknolojisidir.

Bu biyoteknoloji, insanlığın kullandığı en eski teknolojilerden birisidir.

Ekmek, şarap, bira, peynir, yoğurdun yapılışından beri vardır. (Mayalama tekniği)

Dünyada son 15 yıldır ciddi bir gelişme gösteren gen teknolojisi, sağlık, genetik hastalıklar, bitkisel ve hayvansal besin kaynaklarının iyileştirilmesi, verimin artırılması amacıyla kullanılmaktadır.

Gen teknolojisi artık yaşamın her alanında vardır. Tıp, tarım, hayvancılık, gıda, kimya, enerji ve çevre endüstrileri gen teknolojisinden yararlanmaktadır.

Fakat!!!!!

Başlangıçta insan, hayvan ve bitkilerin daha iyi bir yaşama kalitesine ulaşmaları için kalıtımın özünü iyileştirmek amacıyla geliştirilen gen teknolojileri, kötüye kullanılma ya da önceden görülmeyen zararlara yol açabilme olasılıkları nedeniyle tehlikeli olmaları söz konusu olduğundan günümüzde giderek endişe ile karşılanır olmuştur.

Gen teknolojisinde biyoetiğin görevleri Yararlı bitkilerin genetik donanımının açlıkla mücadele

için iyileştirilmesi,

Var olan kaynakların bütünsel bir bakışla korunması,

Sürdürülebilirliğin sağlanması ve üretilen ürünlerin adil olarak dağıtılması gerekliliği,

Tüm insanların gönencinin sağlanması fırsat ve

ayrıcalıklardan olabildiğince eşit ölçüde yararlanabilmesi

Gen teknolojisinde biyoetiğin görevleri

Genelde karşı çıkılanlar;

Kalıtım materyaline müdahale,

Çalışanların genom analizlerinden geçirilmesi,

Ayrıca gen teknolojisiyle değiştirilen mikroorganizmaların denetimsizce serbest bırakılmaları

Gen teknolojisinin askeri amaçlarla kullanılmasını gibi

durumlardır.

Öjeni; Sağlıksız ceninleri ayırarak, sağlıklı

nesiller yetiştirme yollarını arayan bilimsel temelli bir toplum felsefesidir.

Öjeni; kökenleri eski Yunan'daki pagan Sparta kentine dayanan ve 19. yüzyılda Charles Darwin'in kuzeni Francis Galton tarafından yeniden gündeme getirilen "insan ırkının ıslahı" teorisiydi.

XX. yy Hitler’in uygulamaları (Ari Irk) ile gündeme gelmiştir.

Ernst Haeckel öjeninin nasıl yapılacağını tarif etmiş, sakat bebeklerin doğdukları anda öldürülmelerini, sağlıksız, zayıf veya zeka yönünden geri insanların kısırlaştırılmalarını savunmuştu.

Bu düşünce tarzı, etik tartışmaları gündeme getirmiştir.

Klonlama, yapay döllenme, embriyo transferi (tüp bebek) KLONLAMA

Bitki, hayvan veya insan gibi yaşayan bir organizmanın (aslının aynı) bir kopyasını yapmaktır. Bu faaliyetin amaçları tedavi ve çoğalma olarak ikiye ayrılmaktadır.

Tedavi amaçlı klonlama teknikleri kullanılarak; alzheimer (bunama), şeker hastalığı, lösemi gibi hastalıkları tedavi etmek, genetik hastalıkları önceden teşhis ederek iyileşmeyi sağlamak öncelikli hedefler arasındadır.

Çoğalma amaçlı klonlama ise; tedavi amaçlı hastaya özel doku ve organ üretmek, nesli tükenmekte olan hayvanların çoğalmalarını sağlamak, araştırmalarda kullanmak üzere birbirinin aynısı hayvanlar üretmek için gerçekleştirilmektedir.

Klonlama üzerine yapılan etik tartışmaların çok çeşitli yönleri vardır.

Keyfi olarak bir insanın ikizinin üretilmesinin doğru olmadığı, kaldı ki böyle bir ikizin hiçbir zaman davranışsal olarak vericinin aynısı olmayacağı belirtilmektedir.

Tedavi amaçlı klonlamada oluşturulan embriyoların bir şekilde öldürülmüş olmasıdır. Bir insanın sağlığını düzeltmek amacı ile başka bir canlı insan modelinin yok edilmesinin etik olmadığı savunulmaktadır.

Organ üretmek amacı ile verici insanların oluşturulması halinde durumun bir felaket halini alacağı ve “organ tarlalarının” oluşacağı belirtilmektedir.

1998 yılında imzalanan «Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haklarının Korunması» sözleşmesine ek, klonlamanın yasaklanmasına ilişkin bir protokolde; canlı veya ölü bir insana genetik olarak özdeş bir insan yaratmaya çalışmak yasaklanmıştır.

YAPAY DÖLLENME

Kısırlık (infertilite), düzenli cinsel ilişkiye rağmen bir yıl içinde gebe kalamamaktır.

Son yıllarda kısır çiftlerin çocuk sahibi olabilmeleri için Yardımcı Üreme Teknikleri Kullanılmaktadır. Bunlar;

Yapay döllenme

Embriyo transferi (Tüp bebek)

Yapay döllenme Kelime anlamı spermlerin yumurtayı vücut dışında

döllemesidir.

Dar anlamda yapay döllenme;

Kadının normal ilişki ile gebe kalamaması durumunda,

Erkek üreme hücrelerinin mekanik yolla kadının üreme organına şırınga edilmesi

Yumurtanın kadının vücudunda döllendirilmesi suretiyle gerçekleştirilen döllenmedir

Geniş anlamda döllenme ise;

Cinsel ilişki olmadan

Erkekten alınan sperm ile

Kadına ait yumurtanın yapay yolla döllendirilmesini

ifade eder

Başkasından sperm alınacaksa etik sorunlar söz konusu olacaktır. Bu gibi nedenlerden dolayı çiftin donör ile tanışıklığının olmamasına, ailenin erkeğine benzemesine ve kan grubunun aynı olmasına dikkat edilir.

Donör spermi ile doğan bebeğin yasal açıdan meşruluğu; miras hukuku, ülkenin toplumsal özelliklerine göre tartışılan bir konudur. Ülkemizde böyle bir uygulama yoktur

Yapay döllenme yöntemine başvurma sebepleri:

Erkek veya kadında üreme fonksiyonlarında sorunlar

Tedavi amaçlı olarak

Pre-implantasyon genetik tanı (Döllenmiş embriyonun ana rahmine yerleştirilmesinden önce genetik hastalıklarının tanısının yapılabilmesi)

Sperm bağışı,

Yumurta bağışı,

Taşıyıcı annelik

SPERM, YUMURTA VE EMBRİYO BAĞIŞI, TAŞIYICI ANNELİK İLE EMBRİYO ARAŞTIRMALARI KONUSUNDA TÜM DÜNYADA FİKİR BİRLİĞİ BULUNMAMAKTADIR.

ÜLKELER, KONUYLA İLGİLİ KENDİ KANUNLARINI OLUŞTURMAKTA VE UYGULAMAKTADIR.

EMRİYO TRANSFERİ (TÜP BEBEK)

Doğal fertilizasyon gerçekleşmediği hallerde, babanın spermleri ve anneye ait yumurta alınır ve vücut dışında, laboratuvar şartlarında, uterus içi uygun koşullarda yapılan döllenme işlevidir.

İlk olarak Amerika’da denenmiş, insan embriyosu tüpte bir hafta yaşamış fakat bu olay çok fazla tartışmalara neden olmuş.

1977’de İngiltere’de denenmiş ve bir ingiliz kadınının hamileliği gerçekleşmiştir.

Türkiye'de de bu işlem, bilindiği kadarıyla, 1987 yılından itibaren yasal olarak uygulanmaya başlanmıştır.

19 Kasım 1996'da yapılan değişikliklerle yürürlükte olan yönetmeliğe göre; sadece evli çiftler, başka bir yöntemle tedavi edilemiyorlarsa IVF-ET yöntemiyle bebek sahibi olmak için başvurabilirler. Sperm ve yumurta satımı / satın alınması yasaktır.

Türkiye'de doğacak bebeğin cinsiyet seçimi hukuki açıdan yasaktır ve yalnızca babanın spermi kullanılır

3 yılı geçmemek şartıyla, eşlerden her ikisinin de rızası alınarak embriyo dondurma işlemi yapılabilir. Saklama ve dondurma işlemi için eşlere izin belgesi ve imha belgesi doldurtulmalıdır

Bu işlemi uygulayan merkezler;

Donör yaşı

Boy ve kilo şartı

Herhangi bir madde bağımlısı olmaması

Herhangi bir bulaşıcı hastalığının olmaması

Kan grubunun uyumlu olması

Kök hücre nakli

Kök hücre değişik dokularda yer alan, farklı dokulara dönüşebilme yeteneği olan, gereksinim halinde hücre çoğaltarak, yaşamın devam etmesine neden olan ana hücredir.

İlk kez 1998 yılında gerçekleştirilen insan embriyonik kök hücrelerinin elde edilerek kültür yapılabilmesi, tıbbi araştırmalarda yeni bir evrim yaratmıştır

Kök hücreler, kısa bir zaman dilimi içinde hasta olan dokuya gidip onarımı sağlamaktadır.

Kemik iliğinden, canlı doğumlar sonrasında plasenta veya göbek kordonundan alınan hücrelerle kan sisteminde oluşan hastalıklara karşı tedaviler üretilmiştir ve lösemi tedavisinde, araştırmalarında sıklıkla kullanılmaktadır.

Kök Hücre Kullanım Alanları;

Hücre ve gen terapisi

Kalp-damar ve akciğer hastalıkları

Sinir sistemi hastalıkları

Kas - iskelet sistemi hastalıkları

Endokrin sistem hastalıkları

Doku mühendisliği

İlaç endüstrisi

Kök hücrelerin rejeneratif tıpta pek çok hastalığın tedavisinde kullanılabileceği düşünülmektedir. Parkinson, Alzheimer hastalıkları, kanser, spinal kord travmaları yer almaktadır. Kök hücre araştırmalarının hücre farklılaşması ve yeni ilaçların geliştirilmesinde de yararlı olabileceği öne sürülmektedir.

Kök hücre ve etik Farklılaşma potansiyeli yüksek olması nedeniyle tercih

edilen embriyonik KH alındıktan sonra embriyonun hayatına son verilmektedir

KH kaynağı olarak fetüsün kullanımı düşük/kürtaj gibi suistimallere neden olabileceğinden sıkıntılıdır.

Hasta kardeşi tedavi için kordon kanı elde etmek amacıyla yeni bir çocuk dünyaya getirilmesi

Hasta kardeşin dokusuna uygun doku grubunu taşıyan yeni bebeğin dünyaya gelmesi için kullanılan IVF işleminde embriyolar arasından seçim yapılması; diğer embriyoların yok edilmesi yada araştırma amaçlı kullanımı,

Kordon kanının ileride ortaya çıkabilecek hastalıklara karşı uygun koşullarda saklanması; Kordon kanının bir “yaşam sigortası” olduğu şeklinde propaganda yapılması ve insanlara umut verilmesi ile istismar haline getirilmesi

Doğum, doğum kontrolü, aile planlaması

Doğum, normal fizyolojik bir olaydır.

Herhangi bir patolojik olgu yoksa doğum normal yöntemi ile yapılmalıdır.

Ancak ülkemizde gereksiz sezeryanla doğum

yapılması olasıdır…..

Bu durum gebe ve aileye bağlı olduğu

kadarDoğumu

gerçekleştirecek disipline de bağlıdır.

Doğum kontrolü, bir nüfus planlamasıdır.

Doğum kontrolü yöntemlerini aile kendi seçmelidir.

Aile planlaması hizmetleri bireylere, açık, eşit ve saygı çerçevesinde sunulmalıdır.

Ailenin ne zaman, kaç çocuk sahibi olma yönünde kararı kendileri almalıdır.

Abortus, kürtaj Abortus, fetusun uterus dışında yaşamını devam

ettirecek gelişmeyi sağlayamadan uterus dışına çıkmasıdır.

Abortus spontan gelişir ya da provoke edilir.

Kürtaj; tıbbi gerekçelerle yada cinsel saldırı gibi sosyal ve hukuki nedenlerle, 1965 yılı 557 sayılı nüfus planlaması hakkındaki kanunla, anne izni doğrultusunda veya anne ve bebeğin durumu tetkik edilerek fetüsün vücuttan tahliyesi yapılabilir.

Bu yasa 1983 yılında 2827 sayılı kanunla güncelleştirilmiştir.

Gebelik sonlandırılması

Ülkemizde yasal sonlandırma sınırı 2827 sayılı nüfus planlaması kanununa göre isteğe bağlı olarak 10 haftadır.

Tıbbi açıdan gebelik sonlandırma endikasyonlarını şu şekilde sıralayabiliriz:

1- Anne istemi (10.haftaya kadar)

2- Medikal nedenler (anneye ve bebeğe ait)

3- Fetal doku elde edilmesi

4- Fetusta yaşamla bağdaşan ve bağdaşmayan genetik bozuklular

Kürtaj yalnızca kadın doğum uzmanları tarafından yapılmaktadır.

10 hafta üzeri gebeliklerin tıbbi gerekçelerle sonlandırılması kararı için Eğitim Hastanelerine yetki verilmektedir.

İstemli düşük amacı ile kullanılacak ilaçların kontrol altına alınması ve güvenli kullanımı sağlanacaktır.

Her canlı için en değerli hak olan “yaşam hakkı” fetus ve birey için aynı etik değerdedir.

Fetusun kendisi ile ilgili kararlara katılamaması veya annesinin parçası olması onun yaşam hakkını zayıflatmamalıdır.

Bu hak başta anne olmak üzere yaşam hakkına en saygılı olması gereken doktorlar tarafından da korunmalıdır.

Doktorun “zarar vermeme ve yarar” ilkesi fetus için de geçerlidir.

Hibernasyon; Hibernasyon kış uykusu anlamına gelir.

Doğal hibernasyon, bazı canlıların vücut sıcaklıklarının düşmesiyle kış uykusuna yatmasıdır.

Yapay hibernasyon bazı cerrahi operasyonlarda anestezik etki elde etmek için ve kanamayı azaltıcı olarak kullanılır.

Kişi ve ailesinin isteği ve izni doğrultusunda, yapay kış uykusu yaratan girişimlerdir.

Genellikle kişinin bedeninin fizyolojik ölümünden sonra, beyin ölümünden önce dondurularak saklanması işlemidir.

Tedavisi bilinmeyen hastalıklarda hibernasyon uygulanıp daha sonraki yıllarda tedavi edilebilir durumda iyileştirerek, yaşamı sağlamayı amaçlayan güncel bir yaklaşımdır.

Yalnız tüm dünyada etik olarak kabul edilmemektedir. Bu yaklaşıma yönelik ilk girişim New York’ta 1964 yılından bu yana faaliyet gösteren “Ölümsüzlük Peşinde Koşanlar Derneği” tarafından yapılmıştır. Ancak çok pahalı bir yöntem olan hibernasyon, çok yaygın bir uygulama niteliği taşımamaktadır.

Dondurulmuş bir insanın, ileride tekrar yaşama döndürülmesi bir takım sorunları da birlikte getirecektir.

Başka bir dönemde bu durum gerçekleşirse kişinin hayata uyumu nasıl olacaktır?

Kişinin tam ölmeden önce dondurulduğunu varsayarsak canlı mı yoksa ölü mü kabul edilecek?

Mirası nasıl olacak?

Nüfus kayıtlarında hâlâ yer alacak mı?

Bu ve bunun gibi soruların cevapları henüz netlik kazanmamıştır. Bu nedenle hibernasyon etik görülmemektedir.

Ampütasyon Ağır şekilde hasarlanmış, hastalıklı veya

artık fonksiyonel olmayan ekstremitelerin kesilerek vücuttan uzaklaştırılması işlemidir. Uzvunu kaybetme düşüncesi hastada bir takım psikolojik tepkilere neden olabilir.

Ampütasyonun gerekli olduğu durumlarda etik ve yasal açıdan hasta ve ailesine tüm gerçekler açıkça anlatılmalıdır.

Seçenekler belirtilmeli ve izin yazılı olarak alınmalıdır.

Hasta protez kullanacaksa, olanak ve seçenekler belirtilmelidir.

Alınan uzuvla ilgili işlem, hasta ve ailesinin istekleri, inançları ve insan saygınlığı doğrultusunda gereği gibi yapılmalıdır.

Doku ve organ nakli (Transplantasyon) Organ ve doku nakli, insan hayatını kurtarmayı

hedefleyen tıbbi bir tedavi yöntemidir.

Organ nakli yetersiz duruma gelmiş bireyin, yaşamını tehdit eden hastalıklı organının veya dokusunun, sağlıklı doku ve organla cerrahi yöntem kullanılarak değiştirilmesidir.

Organ naklinin geçmişi 18. yy’a kadar gitmektedir.

Türkiye’de ilk organ nakli girişimi 1962’de Dr. Kemal Beyazıt tarafından yapılan kalp naklidir, ancak nakil sonrası hasta kaybedildiği için bu nakil başarısız olarak kayıtlara geçmiştir.

İlk başarılı organ nakli ise 3 kasım 1975 yılında Dr. Haberal ve ekibince Hacettepe Üniversitesi Hastanesi’nde bir anneden oğluna yapılan canlıdan canlıya böbrek nakli olmuştur.

Günümüzde organ nakilleri çoğunlukla başarılı bir şekilde sürdürülmektedir.

Nakledilen organların elde edildiği yerler;

Canlı gönüllüler veya nadir olarak hayvanlar

Kalbi atan kadavra denilen beyin ölümü gerçekleşmiş ama kalbi durmamış kişilerdir.

Doku ve organ nakilleri, verici, alıcı ve hekim arasında değerlendirilir.

Her üçünün de birtakım etik sorumlulukları vardır.

İnsan hayatının söz konusu olduğu bu alanda etik kuralların daha çok kişilerin rızalarını alma her iki taraf için de naklin uygunluğunun araştırılması ve kâr amacı gütmeden sadece yaşam kurtarmayı amaçlaması gerekmektedir.

Organ vericilerin insan hakları açısından korunması, rızalarının uygun koşullarda alınması ve organ ticaretinin önlenmesi gibi pek çok sorunla karşılaşma olabilir.

Organ naklinde toplumun değer yargıları, din ve gelenekler, kişiye zarar vermeme ve gereksiz girişimlerde bulunma gibi, bazı etik sorun ve sorumluluklar ortaya çıkabilir.

Ölüm anının tespiti, vericinin rızası, organ naklinin para karşılığı yapılması ve hayvandan organ alınması konuları tüm dünyada etik açıdan tartışmalı konulardır.

Ölüm, otopsi Beyin ölümünün tespit edilmesi; hekim muayenesi ile

ölümün kesinleşmesi ve kayda geçmesi, ölüm sebebi ve zamanının da raporda belirtilmesi ile etik, tıbbi ve hukuki açıdan sorunsuz bir işlem yapılmış olur.

Otopsi ise tıbbi tanı ya da şüpheli ölümlerin nedenini belirlemek amacıyla kişinin bedenine özel yöntemlerle ve cerrahi girişimle yapılır.

Bu işlemin öncesinde cenaze sahibinden, ailesinden, ölenin en yakını ve yetkili olandan işlemin nedeni açıklanarak yazılı onay alınır.

Bu yazılı onayın alınması ailenin keder ve acısı dikkate alınarak uygun davranış ve etik ilkelere uyularak yapılmalıdır. Yanlış davranış biçimleri etik sorunlara sebep olmaktadır.

Ötenazi Bireyin hastalığının iyileşmesi ve acılarının

dindirilmesi konusunda ümidi ve olanağı kalmamışsa acı duymadan ölmek isteğine ötenazi denir.

Aktif ve pasif ötenazi şekli vardır.

Ölümü meydana getiren tıbbi yöntemlerin doğrudan doğruya kullanılması “aktif ötenazi”yi,

Hareketsiz kalarak ölüm sonucunun meydana getirilmesi “pasif ötenazi”yi oluşturmaktadır.

Hollanda, Belçika ve Amerika Birleşik Devletleri’nin Teksas eyaletinde Ötenazi yasaldır ve aktif olarak uygulanmaktadır.

Türk Ceza Yasası’na göre ötenazi suçtur. Din ve geleneklerimiz bu tür uygulamayı kabul etmemektedir. Ülkemizde yasalara ve hasta hakları yönetmeliğine göre ötenazi uygulamak suçtur.

İlaç endüstrisi İlaç; hastalıklardan korunma, tanı, tedavi veya bir

işlevin düzeltilmesi, insan yararına değiştirilmesi için kullanılan, genellikle bir veya birden fazla yardımcı madde ile formüle edilmiş doğal veya sentetik kaynaklı etkin madde veya maddeler bileşimidir.

İlaç üretiminde teknoloji ve kalite standartları, uluslararası düzeyde gerekli ve zorunlu bir önkoşuldur.

Üretimde DSÖ’nün saptadığı ve bütün üretim ve kalite denetimleriyle ilgili işlemleri kapsayan yazılı kurallar dizisi esas alınmalıdır.

Bu kurallar,

Hiçbir yanılgıya yer vermeyecek kayıt ve denetim sistemini,

İlaçların üretildiği bölümde her türlü hijyenik düzeni ve önlemini

İlaçların o ülkenin sağlık otoritesince onaylanmış spesifik özelliklere uygun nitelikte üretimlerinin sağlanması,

Üretilen ilaçların çevreden gelen faktörlerden etkilenmeden hastaya en uygun biçimde ulaşabilmesini gerçekleştirecek koşulları kapsar.

İlaç endüstrisi ve etik sorunlar İlaç firmalarınca masraf gösterilen tanıtım ve

pazarlama giderleri ilaç fiyatlarına bindirildiğinden ilaçların maliyeti yükselmektedir. Yeni ilaç bulmak için yapılan yatırımın üç mislinin pazarlamaya gittiği bildirilmekte. İlaç fiyatları arttıkça maliyeti hastaya yüklenmekte, hastanın hakkı yenmekte, bir kısım şahıslar ve kurumlar pahalı ilaçlara ulaşamamaktadır