LÜBNAN CUMHURİYETİ

MÜTEAHHİTLİK VE TEKNİK MÜŞAVİRLİK HİZMETLERİ ÜLKE NOTU

BEYRUT TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ 2019

İÇİNDEKİLER

1- Müteahhitlik Sektörü

2- Teknik Müşavirlik Sektörü

3- Müteahhitlik, Teknik Müşavirlik Yabancı Yatırım Mevzuatı

4- Türk Firmalarının Faaliyetleri

5- Görüş ve Değerlendirmeler

6- İlgili Adresler

2

1-MÜTEAHHİTLİK SEKTÖRÜ

a) Lübnan Ekonomisindeki Gelişmeler, Müteahhitlik Sektörüne İlişkin Bilgiler ve 2109 Yılı Beklentileri

Lübnan ekonomisi, hizmet sektörü (bankacılık/finans, sigortacılık, turizm, emlak/inşaat) ağırlıklı bir yapı sergilemektedir. Hizmet sektörünün GSYİH içinde payı %80 civarındadır. Sanayi sektörünün milli gelir içindeki payı ise %10-12’ler seviyesinde olup yurtdışında yaşayan Lübnanlıların ülkeye havale ettiği dövizin ekonomiye katkısına yakındır.

Lübnan ekonomisinin gelir kaynakları, kamu harcamalarını karşılamakta yetersiz kalmaktadır. Dış ticaret ve Kamu Bütçesi sürekli açık vermektedir. İç siyasi krizler nedeniyle 2005 yılından beri Parlamento’da genel kamu bütçesi kabul edilemediğinden, bütçe faaliyetleri Hükümet tarafından geçici (ad-hoc) şekilde yürütülmektedir.

Lübnan, coğrafya ve nüfus olarak küçük bir ülke görünümünde olmasına rağmen, özellikle ithalat açısından çevre ve komşu ülkelerin büyük çoğunluğundan daha büyük bir pazar potansiyeline sahiptir. Suriye iç savaşı nedeniyle bölge ülkelerine yönelik karayolu taşımacılığı zorlaşmış ve ihracat navlun (sigorta) maliyetlerinin yükselmesine yol açmıştır. Hükümet, dış ticaretin denizyoluyla yapılmasını teşvik etmek amacıyla sektör için bazı destek kararları almıştır.

Yüksek düzeydeki dış ticaret açığı; büyük oranda yurtdışındaki Lübnanlıların gönderdikleri sermaye transferiyle (ve petrol zengini Körfez Arap ülkelerinden özellikle gayrimenkul yatırımları şeklinde gelen yabancı sermaye) ve turizm gelirleri ile telafi edilmeye çalışılmaktadır. Lübnan vatandaşları tarafından ülkeye havale edilen toplam döviz miktarı (remittances) 2017 yılında 7 milyar dolar olmuştur. Bu sermaye transferindeki artışın sürekli olmaması/azalması ve global/bölgesel ekonomik ve siyasi krizler Lübnan ekonomisini olumsuz etkilemektedir.

Lübnan ekonomisinde inşaat ve gayrimenkul satışları önemli bir gelir kaynağı olarak değerlendirilmektedir. Özellikle zengin Körfez Arap ülkeleri vatandaşlarına Lübnan’da gayrimenkul edinme konusunda sağlanan kolaylıklar, Lübnan’a önemli bir nakit sermaye akışının oluşmasını sağlarken, bankacılık sektörünün gelişmiş olması ve sektördeki gizlilik ilkesi yabancı sermaye yatırımını ve girişini ayrıca teşvik edici bir unsur olmaktadır.

Lübnan gelişmiş ticaret sistemi, ekonomi ve yatırım politikalarında kısıtlama yapılmaksızın sürdürülen uzun bir geçmişe sahiptir. Hükümet ekonomide müdahaleci olmayan (liberal) bir tutum sergilemektedir. Lübnan’da sermaye ve mal hareketlerinin giriş çıkışında herhangi bir kısıtlama yoktur.

Lübnan yabancı yatırımı memnuniyetle karşılamaktadır. Lübnan’da özel iş kurma ve işletme önünde, sınırlı istisnalar dışında, hukuki bir kısıtlama bulunmamaktadır. Döviz kontrolünün olmaması, yabancı yatırımcıları istedikleri biçimde sermaye ithali ve ihracı yapma konusunda serbest bırakmaktadır.

Serbest piyasa ekonomisine sahip Lübnan, özel girişime dayanmaktadır. Özel sektör ortalama talebin %80’ine katkıda bulunmaktadır. Tarım, sanayi, inşaat, ticaret ve turizmin yanısıra bankacılık/finans, otelcilik, medya, reklamcılık, danışmanlık ve mühendislik sektörlerini ihtiva etmektedir. Bu sektörler için, uluslararası rekabet dolayısıyla sadece sınırlı düzeyde koruma vardır.

3

Dünya genelindeki finansal kriz ve ekonomik küçülmeden etkilenen Lübnan ekonomisi de düşük büyüme eğilimini sürdürmektedir. Komşu Suriye’de süregelen iç savaş da ekonominin gidişatını olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle son dönemde piyasada yaşanan bir durgunluktan bahsetmek mümkündür.

Lübnan ekonomisini (yatırımı, ihracatı, turizmi ve özel tüketimi, istihdamı) olumsuz etkileyen diğer başlıca iç ve dış sorunlar; iç siyasi gerilimler, Suriye iç savaşı ve bundan kaynaklanan göçmen sorunu ve iç güvenlik endişesi, küresel finansal kriz/dünya ekonomisindeki yavaşlama, petrol fiyatlarının düşük seyretmesi, İran nedeniyle 2016 yılının başlarında Suudi Arabistan (ve KİK ülkeleri) ile siyasi/ekonomik ilişkilerin soğumasıdır. Dolayısıyla, Lübnan ekonomisinin düşük bir hızda büyümeye devam etmesi beklenmektedir.

Yerli ve yabancı yatırımlardaki azalmanın yanı sıra, Suriye krizinden kaçan yaklaşık bir buçuk milyon Suriyeli göçmenin bir kısmının, aynı zamanda pahalılığın yaşandığı Lübnan’da ucuz işgücü oluşturması Lübnan’daki yüksek oranlardaki işsizliğin azaltılmasını (ve yoksulluk ile mücadeleyi) engelleyen unsurlardan biridir. Ekonomik gelirlerdeki azalışa karşın kamu giderlerinin artması, kamu borçlanma ihtiyacının, bütçe açığının ve cari açığın büyümesine yol açmaktadır. Bu durum ilave (dış) finansman ihtiyacını ve borçlanmaya sebep olmaktadır.

Ancak, potansiyel oranda büyüyemeyen ve yeni istihdam olanakları yaratamayan bir ekonomiye sahip Lübnan’ın üniversite mezunu (kalifiye) gençleri ülkeden ayrılarak (beyin göçü) zengin yabancı ülkelerde iş arama yolunu tercih etmektedir. İşsizlik oranının % 20’ler seviyesinde olduğunu tahmin edilmektedir.

Ekonominin yavaşlamasına sebep olan siyasi ve güvenlik sorunlarına ilaveten, günde iki üç saat elektrik kesintisi halkın maruz kaldığı başlıca günlük sorunlar arasındadır. Başkent Beyrut’ta günde 9 saate varan, diğer şehirlerde ise 12 saatlik planlı elektrik kesintileri halkın mahalleler bazında oluşturduğu özel jeneratör ağı ile telafi edilmeye çalışılmaktadır.

2019 yılı Ocak ayında kurulan yeni hükümetin öncelikleri arasında; elektrik kesintileri, evsel atık yönetimi, sağlık sisteminin iyileştirilmesi, altyapı (temiz içme suyu ve kanalizasyon) sorunları çözmek, internet hızını artırmak, doğrudan yabancı sermaye çekmeye yönelik yatırım ve kamu maliyesinde reformlar (vergi sisteminin iyileştirilmesi, bütçe açığı, kamu borçlarının azaltılması gibi) ile işsizlik yer almaktadır.

Lübnan ekonomisi, temelde hizmet sektörü ağırlıklı bir yapı sergilemekte olup müteahhitlik sektörünün de ekonominin %4-5’ine yakın bir büyüklüğü temsil ettiği tahmin edilmektedir.

Lübnan Müteahhitler Birliğine yaklaşık 500 civarında müteahhit firma kayıtlı olmakla birlikte yaklaşık 150 üye büyük ve orta ölçekli firmalardır. Aşağıdaki tablonun incelenmesinden de görüleceği üzere, 2018 yılı sektörde bir duraklama hatta gerileme yılı olmuştur. Nitekim 2018 yılında toplam gayrimenkul satışları bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 20 azalışla 8 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Sadece başkent Beyrut’ta konut fiyatları 2018 yılında bir önceki yıla göre yüzde 3,5 oranında gerilemiştir. Bu gerileme 2014-2017 döneminde 0,7 ila 1,8 arasında kalmıştır.

İNŞAAT FAALİYETLERİNDEKİ GELİŞMELER2015 2016 2017 2018 Değ(%)

İnşaat İzinleri (1.000 m2) 12.339 12.234 11.730 9.020 -23Çimento Teslimleri (1.000 Ton) 5.043 5.247 5.149 4.700 -9

4

Yukarıdaki tablonun da işaret ettiği gibi sektörde değişik faktörlerin de etkisiyle önemli bir kriz söz konusudur. İnşaat izinleri bir önceki yıla göre yüzde 23 oranında azalırken, çimento kullanımı yüzde 9 gerilemiştir. Olumsuz tablo arz tarafı ile sınırlı kalmamış talepte de önemli gerileme kaydedilmiştir. Konut satışları ülke genelinde yüzde 17,5 azalmıştır. 2017 yılında yaklaşık 75 bin konut satılırken bu sayı 2018 yılında 60 bin civarına düşmüştür. Talepteki daralma 2019 yılında da devam etmiş ve yılın ilk iki ayında satışlar bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 20 azalmıştır.

Kamu kesimi ve alt yapı konusunda ise Lübnan’ın yeniden yapılanması ve kalkınması projelerinin büyük bir kısmını yürüten Başbakanlığa bağlı CDR (Kalkınma ve Yeniden İmar Konseyi) tarafından hazırlanan İlerleme Raporuna göre; 1992 den 2018 yılı başına kadar 14,8 milyar dolarlık proje akdedilemiş durumdadır. Bu projelerden 10,3 milyar dolarlık kısmı tamamlanmıştır.

Proje Sektörleri YüzdeElektrik 10Ulaştırma 24Su Şebekesi (Atık su dahil) 17Haberleşme 5Katı Atık 21Eğitim 9Kamu Sağlığı 3Diğer 11

CDR’ın etkinlikleri çeşitli ekonomik sektörleri kapsamakla birlikte bu etkinlikler hükümetin direktifleri ve Lübnan’ın serbest girişime dayanan ekonomik sistemine uygun olarak sektörden sektöre farklılık göstermektedir. Devletin rolü özel sektörü desteklemek ve önünü açmakla sınırlıdır. CDR yatırım projeleri yürüten çeşitli bakanlıklarla uyum içinde çalışmakta ve onlara teknik yardım sağlamaktadır. Tamamlanmış altyapı projelerinin opersyonu ve bakımı ilgili bakanlıkların sorumluluğundadır. Ancak CDR hükümetçe istenen operasyon ve bakım hizmetlerini de vermektedir.

CDR dört ana sektör grubunda etkindir:

-Fiziki Altyapı: Elektrik, Telekomünikasyon, Ulaştırma ve Yollar -Sosyal Altyapı: Eğitim, Kamu Sağlığı, Sosyal ve Ekonomik İlişkiler, Çevre ve Bölgesel Planlama-Temel Hizmetler: İçme Suyu, Atık Su, Katı Atık Yönetim-Üretim ve Diğer Sektörler: Tarım ve Sulama, Yönetim ve Kamu Binaları, Diğer Sektörler

CDR’ın Etkin Olduğu Dört Ana Sektör Grubuna Göre Dağılımı:

5

Elektrik27%

Haber-leşme15%

Yollar ve Ulaştırma58%

FİZİKİ ALTYAPI

Eğitim 71%

Sağlık19%

Sosyal ve Ekonomik kalkınma4%

Çevre ve Bölgesel Planlama

6%

SOSYAL ALTYAPI

İçme

Suyu29%

Atık Su20%

Katı Atık51%

TEMEL HİZMETLER

Tarım ve Sulama

37%Yönetim ve

Uygulama12%

Diğerleri51%

ÜRETİM SEKTÖRLERİ

1992 –1/1/2018 Dönemi Projeler (Milyon $)

Bu

sözleşmeler sektörler arasında aşağıdaki oranlarda dağılmıştır.

6

Sektörler Toplam Tamamlanan Yabancı FinansmanFiziki AltyapıElektrik 1.481 1.434 1.289Posta ve Haberleşme 798 799 33Ulaştırma 3.522 2.204 1.146Sosyal AltyapıEğitim 1.341 1.053 576Sağlık 371 288 243Çevre ve Bölgesel Planlama 138 57 111Sosyal ve Ekonomik Konular 67 67 24Temel Hizmetlerİçme Suyu 1.430 711 958Atık Su 1.126 355 572Katı Atık 3.121 2.531 34

Üretim ve Diğer Hizmetler

Tarım ve Sulama 543 114 397Yönetim ve Kamu Binaları 175 133 20Diğer Sektörler 682 526 269GENEL TOPLAM 14.795 10.272 5.672

Ulaşım

ve Y

ollar

Katı A

tık

İçme S

uyu ve

Atık

Su

Elektri

kEğit

im

Posta v

e Tele

kom.

Sağlık

Diğerle

ri0%5%

10%15%20%25%30% 24%

21%17%

10% 9%5%

3%11%

2018 yılı Nisan ayında sonuçlanan ve Fransa önderliğindeki donör ülkelerin (Ülkemiz de dahil) bir araya geldiği, Lübnan’a özel sektör katkısıyla yapılacak reformalar için destek sözü veren CEDRE (Conférence Économique pour le Développement du Liban par les Réformes avec les Entreprises) (kısaltma aynı zamanda ülkenin sembolü olan sedir ağaçlarının Fransızcadaki karşılığıdır) toplantılarında, katılımcı ülkeler tarafından 860 milyonluk kısmı hibe olmak üzere toplam 10,2 milyar ABD Doları alt yapı/reform desteği verilmesi kararlaştırılırmıştır. Bu miktarın özel sektörün doğrudan yapması hedeflenen yatırımlar ile birlikte 15-16 milyar ABD Doları seviyesine ulaşması beklenmektedir.

b) Lübnan’da Kısa ve Uzun Vadede Uluslararası İhaleye Çıkılacak Önemli Projeler

2018-2019 Dönemi için Planlanan Önemli Projeler

Fiziki Altyapı – Bazı Yol Projeleri

Önemli ProjelerDeğer

(Milyon$) Finasman Kaynağı

Tahmini Başlangıç

TarihiTahmini

Bitiş TarihiEast ring road of Tripoli (extending fromAl Bohsas to Beddawi)

100 İslam Kalkınma Bankası

Eylül 2018 Eylül 2022

Mdeirej (Hamana)-Jisr el Namliye(Bouarej) on Beirut-Damascus road(Masnaa)

45 Suudi Kalkınma Fonu Ocak 2019 Şubat 2022

Construction of a road betweenJamhour and Baalchmay (12.7 km)(Arab highway)

300 Dünya Bankasına teklif edilmiştir

Aralık 2019 Aralık 2021

Construction of Hadath-Dekwaneh road(6.2 km) (Beirut ring road)

250 Dünya Bankasına teklif edilmiştir

Aralık 2019 Aralık 2022

Galerie Semaan overpass 10 Dünya Bankası Aralık 2019 Aralık 2021Sir road project 30 İslam Kalkınma

BankasıNisan 2019 Nisan 2021

Completion of Bir el Heith – Qartabaroad

20 İslam Kalkınma Bankası

Haziran 2018 Haziran 2020

Ain Alaq-Bteghrine road- Metnexpressway project

55 Ministry of PublicWorks’ Program Law

326/2001

Temmuz 2019 Temmuz 2020

Kaynak : CDR

Sağlık- Bazı Hastane İnşaat ProjeleriÖnemli Projeler Değer Finasman Kaynağı

7

SEKTÖR %Ulaştırma 24Katı Atık 21İçme Suyu ve Atık Su 17Elektrik 10Eğitim 9Posta ve Telekom. 5Sağlık 3Diğerleri 11

(Milyon$)Construction of Sarafand Governmental Hospital

7,5 İslam Kalkınma Bankası& Lübnan Devleti

Construction of Sour Governmental Hospital

9 İslam Kalkınma Bankası&

Lübnan DevletiKaynak : CDR

8

Fiziki Altyapı – Bazı İçme Suyu Projeleri

Önemli ProjelerDeğer

(Milyon$) Finasman Kaynağı

Tahmini Başlangıç

TarihiTahmini

Bitiş TarihiGreater Beirut water supply augmentation project –Phase II (Construction of Bisri Dam & Lake)

617 Dünya Bankası/İslam Kalkınma

Bankası/Lübnan Devleti

Aralık 2018 Aralık 2023

Project to supply drinking water to Akkar Coastal Area – Lot II

14,5 İslam Kalkınma Bankası

Temmuz 2019 Temmuz 2022

Completion of drinking water projects in Akkar

20 Suudi Kalkınma Fonu Aralık 2018 Aralık 2020

Execution of complementary drinking water works in areas covered byJabal Amel Water Departmentincluding supervision (phase 3)

73 İslam Kalkınma Bankası ve CDR

Kasım 2018 Kasım 2023

Kaynak : CDR

Fiziki Altyapı – Bazı Atık Su Projeleri

Önemli ProjelerDeğer

(Milyon$) Finasman Kaynağı

Tahmini Başlangıç

TarihiTahmini

Bitiş TarihiConstruction of sewer networks andtwo wastewater treatment plants inKesserouan coastal region

175 Avrupa Kalkınma Bankası/AFD/AB

Temmuz 2019 Aralık 2022

Construction of a pre-treatmentplant in Beirut River catchment area

16,25 Avrupa Kalkınma Bankası

Aralık 2018 Aralık 2020

Construction of wastewaternetworks (Phase II) in Ghadir Rivercatchment area

86 Avrupa Kalkınma Bankası

Aralık 2019 Aralık 2023

Extension & upgrade of Al GhadirWastewater Treatment Plant, southof Beirut

85 İslam Kalkınma Bankası

Şubat 2020 Aralık 2023

Construction of a treatment plantand sewer networks in Anjar, andMajdal Anjar area (Phase- II)

26 Dünya Bankası Şubat 2019 Aralık 2022

Kaynak : CDR

c) Projelerin Finansmanı

Lübnan’da hükümetin tercihi ekonomik sıkıntılar çerçevesinde hibe ve uygun koşullu krediye dayalı (soft loan) bir strateji uygulamak yönündedir. CDR programı kapsamındaki projeler kısmen hibe, kısmen de uluslararası kalkınma kuruluşları ve diğer mali kurumlarca borçlanma suretiyle finanse edilmekte olup, Diğer finansman kaynakları arasında; ihracat kredi garantili ticari borçları, Devletçe arz edilen Euro-Bond ve borçlanma tahvillerini saymak mümkündür.

Uluslararası mali kuruluşların, hibe, düşük faizli ve uzun vadeli kredi, ihracat kredisi, ticari kredi veya uzun geri-ödemesiz ve piyasa faiz oranları civarındaki katkılarından oluşan toplam dış finansmanın tutarı 1992’den 2018 yılı başı itibariyle 12,5 milyar dolara ulaşmıştır. Yeniden imar programının finansmanı, parlamentoca onaylanan kredi anlaşmaları, hükümetçe imzalanan kredi anlaşmaları ve kararnameler çerçevesinde yürürlüğe giren bağış anlaşmalarını içermektedir.

2017 yılı sonunda söz konusu finansmanın; hibe ve kredi şeklinde göre dağılımını gösteren tablo aşağıdadır:

9

FİNANSMAN HİBE KREDİLER TOPLAMMiliyon $ 3.643 8.895 12.548Pay %29 %71 %100

Kalkınma ve İmar Konseyi (CDR) sosyal hizmet sektörlerine uzun vadeli ve düşük faizli ve yüksek verimlilik taşıyan sektör ve projelere ticari krediler sağlama yönünde genel bir politika izlemektedir. Ancak yeniden imar programını yürüten yegane hükümet kuruluşu CDR değildir. Bir dizi bakanlık ve yönetim bu programın diğer bölümlerinin yürütülmesine katkıda bulunmaktadır.

Kırktan fazla yabancı finansman kaynağı yeniden imar programına katkıda bulunmuştur. Aşağıdaki finasman kaynaklarını gösteren tablo programa 10 milyon dolardan fazla katkıda bulunan her kaynağın payını belirtmektedir.

- Dış Finansmanın Kaynakları

AFESD11,8%

EIB 8,8%

Kuveyt 11%

S.Arabistan7,5%

Dünya Bankası18,9%

IDBG 11,9%

İtalya 5,1%

AB6,8%

Fransa4,2%

Katar2,6%

Ticari Bankalar2,3%

Almanya1,5%

ABD1,4%

Japonya 1,3%

Oman0,6%

OFID0,6%

İran0,4%

ADFD0,5%

UN-UNDP0,8% İspanya

0,4%ABE1%

Türkiye0,2%

Toplam dış finansmanın % 90’nına 11 ana dış finansman kaynağı katkıda bulunmuştur. Bunlar:

Dünya Bankası (% 18,9) Ekonomik ve Sosyal Kalkınma için Arap Fonu (% 11,8) (AFSED) İslam Kalkınma Bankası (% 11,9)Kuveyt Devleti ve Arap Ekonomik Kalkınması için Kuveyt Fonu (KFAED) (% 11) Avrupa Yatırım Bankası (% 8,8) S.Arabistan –SFD (% 7,5) Avrupa Birliği (%6,8) İtalya (% 5,1) Fransa ve Fransız kurumları (%4,2) Katar Devleti (% 2,6) Ticari Bankalar (% 2,3)

10

Dış Finansmanın Sektörlere Göre Dağılımı

Fiziki Altyapı32%

Sosyal ve Ekonomik Altyapı 25%

Üretim Sektörleri Hizmetler ve

Diğerleri16%

Temel Hizmetler26%

d) Sektördeki İş Fırsatları

Lübnan’da müteahhitlik anlamında çok fazla sayıda yapılması gereken altyapı ve imar faaliyetleri bulunmaktadır. Lübnan’da siyası istikrar oluşmasıyla ile birlikte ertelenen kalkınma projelerinin başlatılacağı öngörülmektedir. Uluslararası finansman ile gerçekleştirilmesi planlanan ve yukarıda bazı özet bilgiler sunulan projelerin kurum bazında bir dökümü rapor sonunda verilmektedir (EK1).

Uluslararası finansman ile planlanan alt yapı projeleri genel olarak yukarıda bahse konu CEDRE Toplantı sürecinin bir sonucu olan Lübnan Devleti tarafından hazırlanan “Capital Investment Programme” (CIP) da detaylı olarak belirlenmiştir. Bir nevi yatırım programı olarak değerlendirilebilecek olan raporun tamamına http://www.cdr.gov.lb/study/cedre/cedrelist.pdf linkinden erişmek mümkündür. Bu projelerin PPP şeklinde diğer bir deyişle özel sektör-kamu ortaklığı ile hayata geçirilmesi hedeflenmektedir.

e) Makine, Ekipman ve Yapı Malzemesi İthalatı Yönünden Lojistik Altyapı

Lübnan Müteahhitlik sektöründe makine ekipman ve yapı malzemesi ithalatı konusunda herhangi bir zorluk yaşanmamaktadır. Makine ve ekipmanların geçici ithal yoluyla Lübnan’a getirilmesi ve iş bitiminde geri götürülmesi mümkündür. Lojistik altyapı olarak, Lübnan’da demiryolu hariç, her türlü nakil vasıtası bulunmakla birlikte, ithal malları deniz, kara ve hava taşımacılık yöntemleri ile gerçekleştirilmesi mümkündür.

f) Kalifiye İşgücü Temini

Komşu ülke Suriye’de yaşanan iç savaşın bir sonucu olarak ülkeye gelen 1,5 milyon civarındaki Suriyeliler ile birlikte 6 milyon’a yaklaşan bir nüfusa sahip olan Lübnan’da işsizlik oranı %25 civarındadır. 1.5 milyon faal Lübnanlı nüfusun yaklaşık %14’ü tarım kesiminde, %25’i sanayi ve inşaat sektöründe, %61’i ise hizmetler sektöründe istihdam edilmektedir.

11

Öte yandan, Lübnan’da kayıtlı olarak çalışan dünyanın değişik bölgelerinden gelen ve sayıları 200 bine yaklaşan yabancı işçiler mevcuttur. Bunların büyük kısmı Etiyopya, Sri-Lanka, Hindistan, Bangladeş ve Mısır gibi ülkelerden olup sektörel dağılım açısından yaklaşık 2/3’si ev hizmetleri ve inşaat işlerinde istihdam edilmektedir. Ancak, burada dikkate alınması gereken önemli husus tüm istatistiki çalışmaların ve resmi düzenlemenin kayıtlı işçileri esas almasıdır. Kayıt dışı işçi sayısı bu rakamın bir hayli üstünde olup, bunlardan sadece Suriyeli olanların sayısının 600-700 bin kişi civarında olduğu muhtelif kaynaklarda telaffuz edilmektedir.

Ayrıca, Lübnan Çalışma Bakanlığına projede çalışacak işçilerin ve diğer personelin bir listesinin sunulması ve onayı alınması gerekmektedir. Çalışma Bakanlığı mühendisler ve vasıflı personelin mümkün olduğu kadar Lübnanlı olması koşulunu aramaktadır.

g) Ülkede Müteahhitlik Projesi Yürüten 3. Ülkeler ve Firmaları

Lübnan’da projenin finansmanını hangi ülke sağlıyorsa genellikle o ülkenin şirketleri öncelik tanınmaktadır. Raporumuzda yer alan finansman tablolarından da görüleceği üzere Fransa ve İtalya olmak üzere Avrupa ülkelerinin ağırlığı görülmektedir.

2- TEKNİK MÜŞAVİRLİK SEKTÖRÜ

Lübnan’da teknik müşavirlik sektörü oldukça gelişmiş olup, dış pazarlara da hizmet vermektedir. Bununla birlikte, Lübnanlı teknik müşavirlik firmalarının tecrübesi olmayan örneğin büyük baraj projeleri gibi konular ortak çalışma veya ihalelerin alınmasında firmalarımız açısından önemli fırsatlar barındırmaktadır.

Teknik müşavirlik konusunda Türkiye’den bir firmamız Mart 2015’de 66 kV enerji nakil hatları danışmanlık projesine başlamış Haziran 2016 tarihinde tamamlamıştır. İçinde bulunduğumuz yılda ise Dünya Bankası finansmanında iki firmamız oluşturduğu ortaklığın inşaatını üstlendiği “Bisri Dam” projesinin müşavirlik hizmetleri de yine iki firmamız tarafından üstlenmiştir.

3- MÜTEAHHİTLİK, TEKNİK MÜŞAVİRLİK YABANCI YATIRIM MEVZUATI

a) Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik Sektörünü Düzenleyen Mevzuata İlişkin Bilgi

Aşağıdaki başlıklarda özetlenen şartlara tabidir. Bunlar dışında vurgulanması gereken tek husus yabancı mühendislerin inşaat planları ve ruhsatlarda imza haklarının bulunmadığıdır. Bu konu dışında yabancı ve yerli arasında ayrım bulunmamaktadır.

b) Yabancı Yatırım Mevzuatına İlişkin Bilgi

Lübnan'ın yatırım mevzuatı yeni işletmelerin kurulmasını kolaylaştırmayı, büyüme ve gelişmesini sağlamayı amaçlayan basit ve şeffaf, bir mevzuattır. Son birkaç yıldır imzalanan ticaret ve yatırım anlaşmaları, Lübnan yatırım ortamını geliştirmiş, bölgesel ve küresel ekonomilere entegrasyonunu hızlandırmıştır. Lübnan yasaları uluslararası standartlara uygun olarak yerli ve yabancı yatırımcılar arasında ayrım gözetmeyen ve iş yapmak için uygun bir platform sunmaktadır.

Şirket Kurma: Yabancı yatırımcılar, Lübnan’da bir şirket kurabilir, ortak yatırım yapabilir veya şube ve temsilcilik açabilirler. Yerli ve yabancı firmalar ulusal ticari mevzuat ve kurallara tabidirler ve eşit muamele görmektedir. Anonim Şirket, yönetim kurulu asgari 3 azami 12 kişi ve 30.000.000 LL (yaklaşık 20.000 $) sermaye, merkez ofis Lübnan’da olması ve yönetim kurulunda çoğunluğun

12

Lübnanlı olması koşuluyla veya Limited Şirket ortakları asgari 3 azami 20 kişi ve 5.000.000 LL (yaklaşık 3.500 $ sermaye) olarak kurulabilir.

Her yeni kurulan şirket yıllık olarak Lübnanlı avukat tutmak mecburiyetindedir. Beyrut Barosu Avukat Ücretlerini Ocak 2013 ten itibaren minimum yıllık 9.000.000 LL olarak belirlemiştir.

Vergi Uygulamaları: Gelir vergisi yıllık net kar üzerinden % 17 olup, kâr payının dağıtımındaki vergi oranı (paranın transferi) ise, % 10’dur. Ayrıca, anonim şirketleri (yabancı şirket şubeleri dahil) 2.000.000 LL (1330$) yıllık götürü toplam lisans vergisine tabidirler (Annual lump sum license fee).

12 Mayıs 2004 tarihinde Ankara’da imzalanan ve 29/04/2005 tarihli ve 5343 sayılı Kanunla onaylananan “Türkiye Cumhuriyeti ile Lübnan Cumhuriyeti Arasında Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Çifte Vergilendirmeyi Önleme ve Vergi Kaçakçılığına Engel Olma Anlaşması” 07/08/2006 tarihinde işlerlik kazanmıştır.

Lübnan Devlet İhalelerini Kazanan Yabancı Şirketlerin Ödeyeceği Vergiler: Altyapı ihalesi kazanan firma proje süresi 6 aydan daha kısa ise, Lübnan’da ofis veya şube açma zorunluluğu taşımamaktadır. Bu durumdaki bir firma mevzuat gereğince karlarının %17’i oranında vergi verirler. Kar oranı ise devlet tarafından ihale bedelinin %15’i (müşavirlik firmaları için % 50’si) olarak belirlenmiştir.

Proje süresinin 6 aydan daha uzun olması durumunda firmaların Lübnan’da şube açması gerekmekte ve vergilendirilmeleri normalde Lübnan’da sağlanan kazançlar üzerinden %17 oranında yapılmaktadır. Ancak, kamu sektörü için çalışan firmalarda kar marjı %10 olarak uygulanmaktadır.

Buna ilaveten, Lübnan’da şube açan bir firma karı üzerinden % 10 oranında (distribution tax) kar dağıtımı vergisine tabi olmaktadır.

Son olarak ise, binde 4’u sözleşme esnasında (sözleşmenin tebliğ tarihinden itibaren 5 iş günü içinde) ödenen, kalan binde 4’ü ise hakedişlerden kesilen toplam binde 8’lik damga vergisi uygulanmaktadır.

(Bu durumda, Lübnan’da altyapı ihalesi kazanıp şube açan bir firmanın ödeyeceği vergi oranı: %10 (kar marjı) * %17 (vergi oranı - profit tax) + %10 (kar marjı) * %10 (vergi oranı - distribution tax) + %º 8 (damga vergisi) = %1,7 + %1,0 + % 0,8 = % 3,5 olmaktadır.)

Yıllık geliri 100.000 ABD Dolarını aşan firmaların KDV bildiriminde bulunması zorunluluğundan dolayı ihaleyi kazanan firma yaptığı alımlarda %11 KDV ödemekte ancak, iş bitiminde bunları geri alabilmektedir.

Yabancı Personel Çalıştırılması: Lübnan’da uygulanan asgari ücret 675.000 LL (yaklaşık 450$ + 125$ Ulaşım bedeli) olup, haftalık çalışma süresi 48 saattir. Yabancı işçilerden “iş permisi” için gelirine bakılmaksızın yıllık olarak aşağıdaki maktu ücretler talep edilmektedir.

- Üst yönetici 1.800.000 LL (1.200$)- Teknik personel 960.000 LL (640$)- İşçi 480.000 LL (320$)- Ev hizmetleri 240.000 LL (160$)

Diğer taraftan, yabancı bir firma Lübnan’da işçi çalıştırmak istediğinde, çalıştıracağı işçinin kendi ülkesinde sigortalı olduğunu belgeleyebilir ise, Lübnan’da tekrar sigorta yaptırmasına gerek bulunmamaktadır. Ancak, işçinin herhangi bir sigorta kapsamında olmaması halinde, Lübnan’da

13

sigortalanması zorunludur. Suriyeli işçiler ülkeye girerken pasaport veya kimliklerine “çalışamaz” damgası vurulmadığından otomatikman legal işçi statüsü kazanmaktadırlar. Düşük ücretle (günlük ortalama 20 $ yevmiye) çalışan bu işçiler zaman zaman firmalarca geçici olarak istihdam edilmekte, böylece firmalar sigorta primi ödemekten imtina edilmektedirler.

Ayrıca, Lübnan’da herhangi bir iş dalında temsilcilik açmak suretiyle bu ülkede uzun süre kalmayı planlayan firmaların getirecekleri personeli kendi ülkelerinde sigortalı olsalar dahi yeniden sigorta ettirmeleri mecburi olup, bu durumda çalışanın aylık ücretinin %25,5’lik kısmı sigorta primi kesintisine esas teşkil etmektedir.

Lübnan Yatırım Kalkınma Ajansı – IDAL: (www.idal.com.lb www.investinlebanon.gov.lb )

Yabancı yatırım çekmek için önemli rol oynayan Lübnan Yatırım Kalkınma Ajansı, büyüme vadeden sektörleri belirlemekte, yerli ve yabancı yatırımcıları karar alma sürecinde ekonomik mali ve ticari konularda bilgilendirmektedir.

IDAL Kurum Yapısı

IDAL; -Projelerin kayıt ve lisanslamasını kolaylaştırmak-Yatırımcıları karar alma sürecinde ekonomik mali ve ticari bilgi ile desteklemek.-Yatırımcılara uygun ve potansiyel girişim ortakları bulmak.-Büyüme potansiyeli olan sektörlerde yatırım fırsatları tanımlamak-Yatırım desteği sağlamak-Odaklandığı sektöre ve yatırım büyüklüğüne göre projelere Yatırım Projeleri ve Paket Sözleşmeler olmak üzere iki tip yatırım teşviği sağlanmaktadır.

IDAL 2015 yılında gelistirdiği “ One Stop Shop” programına toplam 43 yatırımcı başvurusu olmuştur (41 Lübnanlı ve 1 Alman ve 1 S.Arabistan yatırımcı olmak üzere 2 yabancı yatırımcı). 2014 yılına göre 2015 yılında %19 artış görülmüştür. Bu program kapsamındaki yatırım projelerinden %31 ile Tarımsal Sanayi ve Sanayi Sektörü başı çekmekte %26’ile Turizm sektörü takip etmektedir.

Projelerin Sektörel Dağılımı

Sektör Yatırım Miktarı (ABD Doları)

% Pay Sağlanan İstihdam Fırsatları

% Pay

Tarımsal İşleme

10.025.000 12,8 92 11,3

Sanayi 13.315.000 17 75 9,2

Turizm 55.206.259 70,3 645 79,4

Yönetim Kurulu Meclisi Başkan

Çalışmalar,Planlama ve İstatistik Bilgi ve Geliştirme

One Stop Shop(Lisans)

İdari ve Mali İşler

14

Projelerin Bölgesel Dağılımı

Yabancıların Gayrimenkul Edinmeleri: 296/2001 sayılı Yabancıların Gayri Menkul Edinmeleri Kanunu uyarınca Lübnan'da bir yabancı kişi 3.000 m2’ye kadar gayrimenkul edinebilir. Ancak, 3.000 m2 üzeri için Bakanlar Kurulu Kararı alması gerekmektedir. Söz konusu Karar bir yıl sürelidir. Edinilecek arazi Lübnan’ın yüzölçümünün %3’ünü, Muhafazatın (il/bölge yönetimi) %3’ünü, Beyrut’un ise %10’nunu geçemez. (http://www.investinlebanon.gov.lb - Legal Framework for Ownership of Land in Lebanon)

Yatırım Teşvik Mevzuatı: Lübnan hükümeti tarafından büyüme vaat sektörlere yatırım çekme stratejisinin bir parçası olarak yerli ve yabancı yatırımcılara çeşitli teşvikler sağlanmaktadır. Bu çerçevede ilgili bakanlıklar ve devlet kurumları tarafından kuruluş ve işletme aşamalarında şirketleri desteklemek için bir dizi muafiyet ve vergi ertelemeleri sunulmaktadır.

Uygulamalar hakkında daha fazla bilgi http://www.investinlebanon.gov.lb web sitesinde yer almaktadır.https://investinlebanon.gov.lb/en/doing_business/investment_incentives/incentives_granted_by_idal

Özet olarak yukarıda tanıtılan IDAL 360 sayılı Kanun uyarınca aşağıdaki sektörlerde yatırım projelerine mali ve mali olmayan bir dizi teşvik sunmaktadır; Tarım, Tarımsal Sanayi, Sanayi, Turizm, Bilişim Teknolojileri, Teknoloji ve Telekomünikasyon ve Medya .

Anılan teşvikler iki başlık altında toplanmıştır:

1.Bölgesel Yatırım Projesi (IPZ); Bu plan daha çok küçük ve orta ölçekli projelere yöneliktir. Sosyoekonomik zorlukları olan bölgelerde bulunan projelere en yüksek desteği sağlamak üzere tasarlanmıştır. 

Yatırım projesinin uygunluğunu belirlemek için kullanılan kriterler şunlardır:-Projenin coğrafi konumu,-Projenin yatırım büyüklüğü (sermaye yatırımı),-Projenin sektörü. 

Bu program aracılığıyla, bir yatırımcı ağırlıklı olarak aşağıdaki teşvikleri alır:-10 yıl % 100'e kadar kurumlar vergisinden muafiyet.-10 yıl % 100'e kadar proje temettü vergisinden muafiyet.-Tüm kategorilerde çalışma izinlerinin hemen çıkartılması.

2.Paket Sözleşme (PDC); Bu teşvikler çoğunlukla istihdam üzerinde yüksek bir etkiye sahip büyük ölçekli projeler için tasarlanmıştır.

Bu yatırım projesinin bu tip uygunluğunu belirlemek için kullanılan kriterler şunlardır:-Projenin yatırım büyüklüğü (sermaye yatırımı),

15

Bölge Yatırım Miktarı (ABD Doları)

Pay (%) Yaratılan İstihdam Pay (%)

Beirut 37.262.484 47,4 481 59,2

Bekaa 15.340.000 19,5 117 14,4

Mount Lebanon

25.943.775 33 214 26,4

Toplam 78.546.259 100 812 100

-Yaratılan iş sayısı, -Projenin sektörü.

Bu program aracılığıyla, bir yatırımcı ağırlıklı olarak aşağıdaki teşvikler alır:-10 yıl kurumlar vergisinden % 100 Muafiyet.-10 yıl kadar proje temettülerinden % 100 Muafiyet.-Arazi Kayıt Ücretleriden % 100 Muafiyet.-Çalışma ve İkamet izinleri Ücretlerinden % 50 indirim. -İnşaat İzinleri Ücretleride % 50 indirim. -Tüm kategorilerin çalışma izni hemen çıkartılması. İlave Bilgiler: Lübnan’da Yatırım Mevzuatını içeren Kanunların isimleri ve İngilizce metinlerinin yer aldığı linkler aşağıda gösterilmektedir:

-Yatırım Kanunu (360 Sayılı): http://www.investinlebanon.gov.lb 2001 yılında yürürlüğe giren 360 sayılı Yatırım Kanunu ile ilgili İdarenin Lübnan'da yatırıma ilişkin faaliyetleri düzenlemedeki rolü ve misyonu, yerli ile yabancı yatırımcılara teşvikler yasal bir çerçeveye oturtulmuştur. https://investinlebanon.gov.lb/Content/uploads/SideBlock/180321040008839~IDAL%20-%20Law%20360.pdf

- 228 Sayılı Özelleştirme Kanunu: https://hcp.gov.lb/hcp.gov.lb/ze1cmqne.pdfhttps://hcp.gov.lb/hcp.gov.lb/lu-scdm5.html

-Para Aklama ile Mücadele Kanunu (318 Sayılı):318 Sayılı Kanun Merkez Bankası'nda bağımsız bir tüzel kişilik olarak kara para aklama mücadelesi için Özel Soruşturma Komisyonu kurmuştur. c) Müteahhitlik sektöründe yabancı firma faaliyetlerine yönelik kısıtlamalar, riskler ve/veya avantajlar

Lübnan Müteahhitlik sektöründe yabancı firma faaliyetlerine yönelik herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır. Müteahhit firmaları makine ekipman ve geçici işgücü konusunda harhangi bir sıkıntı yaşamamaktadırlar. Makine ve ekipmanların geçici ithal yoluyla Lübnan’a getirilmesi ve iş bitiminde ülkesine geri götürülmesi mümkündür. Lübnan Çalışma Bakanlığına projede çalışacak işçilerin ve diğer personelin bir listesinin sunulması ve onayı alınması gerekmektedir. Çalışma Bakanlığı mühendisler ve vasıflı personelin mümkün olduğu kadar Lübnanlı olması koşulunu aramaktadır.

Kamu ihalelerinde teminatların Lübnan Bankaları tarafından verilmesi, teminat mektuplarının bu ülke bankalarında temin edilmesi zorunluluğu aranmakta olup bu durum yabancı firmalar için çoğu zaman ilave maliyet arttıran bir unsur olmaktadır.

d) Yatırımlarda kamu-özel sektör işbirliği ve yap-işlet-devret modelinin rolü

Lübnan’da Yap-İşlet-Devret (YİD) türü projeleri Başbakanlığa bağlı Lübnan Yatırım Geliştirme Kuruluşu IDAL (Investment Development Authority of Lebanon) tarafından yürütülmektedir.

Yeni hükümetin Ocak ayı sonunda kurulması ile birlikte CEDRE sürecine dahil yatırım projelerinin önümüzdeki dönemde hızlanması beklenmektedir. Yaklaşık 12 milyar dolara ulaşması beklenen ve uzunca bir sürece yayılan bu projelerin tamamına yakını PPP özel sektör kamu ortaklığı ile hayata geçirilecektir.

16

Ülkedeki yatırımların büyük bölümünün önümüzdeki dönemde kamu-özel sektör işbirliği (PPP) ile gerçekleştirileceği öngörüsünden hareketle 2000’li yılların başında kurulan Özelleştirme ve PPP Yüksek Komisyonu (The High Council for Privatization and PPP- www.hcp.gov.lb ) ve ancak 2017 yılında çıkartılabilen PPP Kanunu ile bu alandaki kurumsal eksikliğin giderilmesi hedeflenmiştir (https://hcp.gov.lb/hcp.gov.lb/ze1cmqne.pdf).

e)İnşaat sektörü standartları

Lübnan’ın uyguladığı Avrupa Birliğine uyumlaştırılmış ve uluslararası standartlar hakkında detaylı bilgilere Lübnan Standartlar Enstitüsü www.libnor.gov.lb internet adresinden ulaşılabilir.

4- TÜRK MÜTEAHHİTLİK FİRMALARININ FAALİYETLERİ

a) Türk müteahhitlik ve müşavirlik firmalarınca ülkede bu güne kadar yapılan ve yapılmakta olan faaliyetlere ilişkin ayrıntılı bilgi

Konuya ilişkin bilgiler detaylı bir şekilde aşağıdaki tabloda sunulmaktadır. Tüm projelerin toplam maliyeti yaklaşık olarak 732,4 milyon dolar seviyesindedir.

Türk müteahhitlik ve müşavirlik firmalarınca ülkede bu güne kadar yapılan ve yapılmakta olan faaliyetlere ilişkin ayrıntılı bilgi (Toplam: 732,4 milyon ABD Doları)

Bitmiş Projeler: Şirket Adı Proje İşveren Değer

Milyon $

Proje Süresi

Başlangıç Tarihi

Bitiş Tarihi

STFA Enerji Telekom. San. ve Tic. A.Ş.

Yüksek Gerilim Enerji Yerüstü Nakil Hatları

Kalkınma ve İmar Konseyi

(CDR)

20,6 18 Ay 08.03.1997

15 .12.1999

STFA Deniz İnşaatı İnşaat San. ve Tic. A.Ş.

Sayda Sahil Şeridi Atık Su Projesinin Denize Boşaltım

İnşaası

Kalkınma ve İmar Konseyi

(CDR)

10,3 12 Ay 04.04.2003

12.08.2004

Özdil Enerji Tahhüt Tic. Ve San. A.Ş.

400kV Havai Enerji Nakil Hattı İnşaası

Kalkınma ve İmar Konseyi

(CDR)

5,9 10 Ay 11.09. 2002 06.10.2005

Kutay Grup İnş. Mek. Tes. San. Tic. Ltd. Şti.

Türk Trauma ve Rehabilitasyon

Merkezi Yapım İşi

TİKA / Türkiye

10 15 Ay 01.06. 2009 2011

Miteng Mühendislik Bilgisayar Danışmanlık Ticaret A.Ş.

66 Kv Overhead Transmission Line

Dyar Trading and Contracting

0,6 15 Ay 10.03.2015 27.06.2016

DVK-LİMAK Adi Ortaklığı

Beyrut Amerikan Büyükelçiliği İnşası-

Birinci Faz

ABD Büyükelçiliği

8,2 15 Ay 25.01.2017 14.04.2018

DVK İnşaat Turizm Mühendislik San. ve Dış Tic. A.Ş.

Beyrut Amerikan Büyükelçiliği İnşası-

Birinci Faz

ABD Büyükelçiliği

8,3 13 Ay 25.03.2017 14.04.2018

Devam Eden Projeler: Şirket Adı Proje Değer

(milyon $)Sözleşme

tarihi İşveren Öngörülen Bitirme

17

TarihiVeziroğlu Müh. San. İnş. ve Tic. A.Ş. % 45,Güriş İnşaat A.Ş. %5 payla (Kharafi Group /Kuveyt - Güriş İnşaat - Veziroğlu Mühendislik Adı Ortaklığı)

CONVEYOR 800 (Sulama - Tunel - Kanal Projesi Faz I

ve II)

330 17.01.2012 Kalkınma ve İmar Konseyi (CDR)

31.12.2018

Şükrü Uzun İnşaat Mühendisi-Müteahhit

Lübnan Üniversitesi Kampüsü-

Kuzey Lübnan

53,2 15.12.2009 Kalkınma ve İmar Konseyi (CDR)

21.12.2013 Garanti Süresi

devam etmektedir.

Ramco - Altaş Temizlik JV Temizlik / Katı ve Evsel Atık

Toplama (Lot 1 / Metn-

Keserwan)

86 Kalkınma ve İmar Konseyi (CDR)

Nurol İnşaat - Özaltın İnşaat Water Supply Augmentation

Project-Construction Of Bisri Dam

Yapım işi ihalesi

192,4 2018 Kalkınma ve İmar Konseyi (CDR)

Mobilizasyon aşamasında.

Su Yapı-Temel Su Bisri Barajı Müşavirlik Hizmetleri

8,4 2019 Kalkınma ve İmar Konseyi (CDR)

Türk müteahhitlik firmaları Lübnan’da açılan ihalelere düzenli olarak başvuru yapmaktadırlar.

b) Firmaların genel olarak yaşadığı sorunlar

İnşaat projelerinde yaşanan ana sorun, projelerin başlangıç ve bitiş tarihlerinin genellikle ülke ve çevre sorunları yüzünden tutturulamamasıdır. İşgücü konusunda bir kota bulunmamakta ancak yerli işgücü kullanılması, istihdam yaratılması açısından tercih edilmektedir.

c) Ülkenin varsa Türk müteahhitleri ile ortak üstlendiği projeler

Hâlihazırda yürütülen herhangi bir ortak proje yoktur. Ancak, yeni projeler için Lübnan şirketleri Türk firmaları ile temaslarını sürdürmektedirler.

d) Sorun yaşayan şirketlerimizin varsa hukuk danışmanlığı hizmeti alabileceği firmalar ve iletişim bilgileri

LAWYER AREAS OF EXPERTISEBECHARA & ZAATAR LAW FIRMwww.becharalaw.com Commercial Law, Civil Law, Transporte-mail: blawoffice@dm.net.lb Real Estate, Representation ,Offshore,Tel: (961-5) 459849 – 457135 Arbitration, Banking, Business, CriminalFax: (961-5) 457135 Corporate, Family, Finance, Taxation,Senior Partner: Lawyer Fawzi BECHARA Industry, Insurance , IntellectualPartners: Lawyer Marianne BECHARA Lawyer Joyce BECHARA

Property, Trademark Registration. Buıldıng & Construction

Mobile: +961 3 272017 – +961 3 744017

BAZ & ASSOCIATES Business , corporate , commercial,e-mail: baztarek@gmail.com Criminal, intellectual property, real estate ,Tel/fax: +961 5 920875 construction , Banking laws, Transport,

18

Lawyer Tarek BAZ Trademark Registration, Civil Law,Mobile: +961 3 752601 International trade, Agreements

JOSEPH KAREH & ASSOCIATES Business , corporate , commercial,www.jokarehlawfirm.com maritime, shipping , transport, insurance,Akl Building- St Rock street- Hazmieh. Beirut - Lebanon arbitration ( J K was appointed byP.O.Box: 45 41 Hazmieh - Lebanon Lebanese courts as an arbitrator in many Tel/ Fax: + 961 5 454600 commercial cases), intellectual propertyMobile : + 961 3 777406 real estate , construction , criminal ande-mail: jk@jokarehlawfirm.com Banking laws, handles international andSenior Partner: Lawyer Joseph Kareh local companies from different Sectors:Mobile : + 961 3 777406 shipping, forwarding, insurance, trade,İngilizce ve Fransızca bilmektedir and telecommunication

BAROUDI & ASSOCIATES Corporate, Business, Finance,Sami El Solh Str. U.C.I.C. Bldg. Transport, Maritime, Insurance,Beirut / LEBANON Commercial, Banking, LitigationTel : (961-1) 388745 / 9 – 396973 / 4 Arbitration, TaxationFax: (961-1) 396975 – 381104e-mail: sjbar@dm.net.lbP.O.Box: 11-7236Senior Partner: Lawyer Samir BAROUDI

MOGHAIZEL LAW OFFICES Agency and Distributorships,154, Gebran Tueni Square, SNA Bldg. Arbitration, Aviation, MaritimeAchrafieh - Beirut / LEBANON Transportation, Banking, Finance,Tel : (961-1) 333753 – 201354 Business, Commercial, Insurance,Fax: (961-1) 201354 – 333751 Bankruptcy, Litigation, Leasing,e-mail: mlo@mlof.com Construction, Real Estate,http://www.mlof.com Franchising, Communications,P.O.Box: 16-6742 Corporate Law, Environmental LawSenior Partner: Mr. Fadi MOGHAIZEL Education Law, Consumer Law

Entertainment and Arts, Securities,Intellectual Property, Immigration,Labor and Employment, civil rights

SIOUFI LAW OFFICE International Private Law, MergersBadaro Str. - Beirut / LEBANON and Acquisitions, Arbitration,Tel : (961-1) 383311 – 384673 Real Estate, Banking, Tax LawFax: (961-1) 399462 Labor Law.e-mail: msioufi@inco.com.lbP.O.Box: 116-2064Senior Partner: Mr. Marcel G. SIOUFI

TAKLA, TRAD & DAOUK LAW FIRM Civil and Administrative510, Fransabank Center – Hamra Street Arbitration, Banking, Business,Beirut / LEBANON Commercial, Construction, EstateTel: (961-1) 3426301 – 350730 – 345339 –344987 Corporate, Family, Finance, Tax,Fax: (961-1) 347031 – 346862 Industry, Insurance, Intellectuale-mail: talaw@inco.net.lb Property, International ArbitrationSenior Partner: Mr. Youssef TAKLA And Litigation, International Law,

International Business TransactionsFranchising, Joint-Ventures andLicensing, Labor, Communication,Mergers and Acquisitions, Oil

BY LAW ATTORNEYS AND LEGAL CONSULTANTS Corporate and business law, litigation,

19

Dbayeh Zaidant Bldg. 4th Floor intellectual property, labor & employment,Metn / LEBANON licensing & franchising, banking andTel: (961-4) 543770 Finance, real estate, construction,Fax: (961-1) 384880 tender law, commercial and tax law.e-mail: ghabib@by-law.comFounding Attorney: Mrs. Greta Habib FAYAD

5- Görüş ve Değerlendirmeler

Komşu ülke Suriye’de yaşanan savaşın Lübnan üzerindeki negatif etkisi oldukça fazladır. Bölgesel krizlere ilave olarak farklı dönemlerde ve vesilelerle yaşanan siyasi istikrarsızlıklar ülkedeki yatırım ve kalkınma projelerinin uzun yıllardır ertelenmesine neden olmuştur.

Ocak ayı sonunda kurulan yeni hükümetin bütçenin yapılması başta olmak üzere uluslararası yatırımcılara taahhüt edilen ekonomik ve mali tedbirleri hayata geçirmesiyle birlikte yıllardır ertelenen kalkınma projelerinin yakın zamanda hız kazanması beklenmektedir. Son dönemlerde başta mülteciler olmak üzere olumsuz sonuçlar doğuran Suriye krizinin çözüme kavuşması beklentileri de ülkenin yeniden yapılandırılması faaliyetlerine bağlı olarak bu defa olumlu beklentilere destek olmaktadır.

Lübnan’da müteahhitlik anlamında çok fazla sayıda yapılması gereken altyapı ve imar faaliyeti bulunmaktadır. Raporumuzun “İş Fırsatları” bölümünde önümüzdeki iki yılda gerçekleştirilecek önemli projeler yer almaktadır. Şirketlerimiz için, özellikle uluslararası finansmanla gerçekleştirilecek enerji, su arıtma, baraj ve yol projelerinde fırsatların bulunduğu değerlendirilmektedir. Keza, yukarıda değişik defalar vurgulandığı gibi Lübnan’daki kalkınma ve imar projeleri çoğunlukla dış finansmanla gerçekleştirilmektedir. İhale şartları dış finansmanın kaynağına göre belirlenmekte dış finansman sağlayan ülkenin şirketlerine öncelik verilmektedir. Dünya Bankası ve İslam Kalkınma Bankası gibi kurumlarca finanse edilen projelere Türk müteahhitlik firmalarının katılma koşulları kolaydır.

4 Ocak 2006 tarihi itibariyle yürürlüğe giren Ülkemiz ve Lübnan arasındaki Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması bu ülkede iş yapan müteahhitlik firmalarımız açısından ilave bir kolaylık yaratmaktadır.

6- İlgi Diğer Adresler

Posta ve Telekomünikasyon Bakanlığı http://www.mpt.gov.lb Çevre Bakanlığı http://www.moe.gov.lb/Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı http://www.economy.gov.lbEnerji ve Su Bakanlığı http://www.energyandwater.gov.lbÇalışma Bakanlığı http://www.labor.gov.lbKalkınma ve İmar Konseyi http:// www.cdr.gov.lb Lübnan Yatırım Kalkınma Kuruluşu http://www.investinlebanon.gov.lbLübnan Müteahhitler Birliği http://lcsyndicate.com.lb Lübnan Elektrik Şirketi http://www.edl.gov.lbÖzelleştirme ve PPP Yüksek Komisyonu www.hcp.gov.lbGümrük İdaresi www.customs.gov.lb Kamu Kurum ve Kuruluşları www.dawlati.gov.lb

20

EK:1

World Bank (WB)

1. Roads and Employment Project:On 21/06/2017, the “Roads and Employment Project” agreement was signed with the world Bank, with a total value of US$200 million (grant portion amounting to US$45,4 million and soft loan portion amounting to US$154,6 million). The loan agreement was submitted to the Parliament for approval, pursuant to decree no. 2365 of 13/02/2018.2. Greater Beirut Public Transport Project:During 2017, preparations were made with the World Bank for an agreement intended to finance the Greater Beirut Public Transport for Persons Project with a value of US$295 million within the framework of the Global Concessional Financing Facility (GCFF), consisting of an IBRD loan portion of US$225.2 million and a grant portion of US$69.8 million.3. Additional Financing for the Greater Beirut Potable Water Supply Project:During 2017, preparations were made with the World Bank for an additional financing agreement for Greater Beirut Potable Water Supply Project, with a value of US$90 million.

European Investment Bank (EIB)

1. Modernization and Expansion of Waste Water Collection and Treatment in SaidaOn 22/03/2018, an in-kind grant agreement with a value of €380,000 (US$ 456,000) was signed to conduct a feasibility study for the project intended to modernize and expand the wastewater collection and treatment in Saida.2. Set up of infrastructure in three new industrial zones in Baalback Terbol – Koussaya and Qaa On 04/04/2018, the Council of Ministers approved an agreement to co-finance 50% of the cost of this project, amounting to around €52 million (US$ 62 million), in the form of a soft loan co-financed by a private-public partnership. The approximate value of the project is estimated at US$118.6 million. The agreement was signed on 30/04/2018.3. Expansion of Al-Ghadir Waste Water Treatment Plant at Al-Ghadir River Drainage Basin and Rehabilitation of Networks in Al-Ghadir BasinOn 15/02/2018, the Council of Ministers approved a soft loan agreement to finance this project (which covers a part of Beirut City and its western southern suburbs), with a value of €68.5 million (US$ 82 million). The agreement was signed on 28/02/2018.4. Roads and Employment ProjectPreparations are underway to co-finance the “Roads and Employment Project” with a total value of €168 million (US$200 million), in the form of a soft loan.5. Completion of Waste Water Networks in the Water Basin of Tripoli Treatment PlantPreparations are underway for a draft loan agreement of a value of €74 million (US$88 million) to co-finance this project.

Islamic Development Bank (IDB)

1. Jabal Amel Water Project (Phase III)On 08/03/2015, the Islamic Development Bank (IDB) approved to finance the Jabal Amel Water Project (Phase III), with an amount of US$60,97 million. The agreement was signed on 16/03/2016, and the IDB declared its entry into force on 06/07/2017.2. Reconstruction of Bir el Heith –Qartaba Road (Phase III) Project

21

On 26/10/2016 afinancing agreement (istisna’a and wakala) was signed to finance the reconstruction of the Bir el Heith – Qartaba Road (Phase III) Project, with a value of US$ 20.7 million. The Parliament ratified the agreement on 29/11/2017 and it entered into force on 03/01/20183. Greater Beirut Water Project (Bisri Dam)During 2016, a financing agreement (istisna’a and wakala) was signed to finance the Greater Beirut Water Project (Bisri Dam). The IDB’s contribution amounted to US$128 million. The entry into force of this agreement was declared on 06/07/2017.4. Completion and Modernization of Al Ghadir Waste Water Treatment Plant for the Collection and Treatment of Waste WaterA financing agreement (istisna’a and wakala) entered into force on 06/07/2017 to finance this Project. The IDB’s contribution amounted to US$ 87,5 million.5. Southern Coastal Road Project (Burj Rahal – Sour)On 24/08/2014, the Islamic Development Bank (IDB) approved to finance the Southern Coastal Road Project (Burj Rahal – Sour), with an amount of US$26,7 million. The financing agreement (istisna’a and wakala) was signed on 07/02/2016 and entered into force on 06/07/2017.6. Construction of “Sir” Road and Tripoli Eastern Ring – Phase IIOn 31/07/2016 the Islamic Development Bank (IDB) approved to finance this project as part of the Program intended to upgrade Lebanon’s road network with an amount of US$ 81,3 million. The agreement was signed on 26/10/2016. The two decrees governing the ratification of the two financing agreements funding this project were issued on 24/05/2018.7. Upgrading and Extension of Tripoli Port ProjectOn 26/03/2017, the Islamic Development Bank (IDB) approved to finance this project with an amount of US$86 million. The two financing agreements of this project were signed on 29/01/2018 and were referred pursuant to two decrees to the Parliament for ratification.8. Support to the Health Sector in Lebanon ProjectOn 02/07/2017, the Islamic Development Bank (IDB) approved to finance this project within the framework of the Concessional Financial Facility with a total value of US$30 million (US$ 5,9 million grant and US$24,1 million loan). The two agreements related to this project were signed on 09/03/2018, and the CDR referred them pursuant to two decrees to the Parliament for ratification.

Arab Fund for Economic and Social Development (AFESD)

1- Arab Northern Highway and Zouk Mosbeh – Jeita Road ProjectDuring 2017, preparations were made with the Arab Fund for a loan agreement of a value of KWD 56 million (US$ 185 million) to finance this project. The agreement was submitted to the Council of Ministers for approval.2- Waste Water Project in the North of the Litani Basin and Zahle Eastern Villages and TownsA KWD 27 million (US$ 89 million) loan agreement was prepared to finance this project. The agreement was submitted to the Council of Ministers for approval.

22