t.c. Çukurova Ünİversİtesİ

T.C.

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

İKTİSAT ANABİLİM DALI

ÜCRET TEORİLERİ VE TÜRKİYE İMALAT SANAYİİNDE ÜCRETLERİN

DURUMU ÜZERİNE UYGULAMA

Uğur Bülent KAYTANCI

DOKTORA TEZİ

ADANA, 2008

T.C.

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

İKTİSAT ANABİLİM DALI




Danışman: Prof. Dr. Nejat ERK

DOKTORA TEZİ

ADANA, 2008

iii

ÖZET




Doktora Tezi, İktisat Anabilim Dalı

Danışman : Prof. Dr. Nejat ERK

Ocak 2008, xiii + 254 sayfa

Bu doktora tezinde, ücret teorileri incelenmekte; Türkiye İmalat Sanayiinde

ücret yapısının nasıl olduğunu ve Türkiye için uygun ücret politikalarının nasıl olması

gerektiğini tartışmaya açabilmek için; neo-klasik bir yaklaşım olan “Marjinal Verimlilik

Teorisi” ve Keynesyen bir yaklaşım olan “Etkin Ücret Teorisi” ekonometrik analizlere

tabi tutulmakta ve bu ekonometrik analizlerin yanında, karşılaştırmalı veri incelemeleri

de yapılmaktadır.

Klasik ücret teorisi, değerin emek-değer teorisi ile ifade edilmesine ve üretim

faktörlerinin bölüşüm ilişkilerinin açıklanmasına dayanır. Ekonomide rekabetçi şartlar

varsayılmaktadır ve bu şartlar altında reel ücret dengesi geçimlik düzeyde oluşur.

Marjinal verimlilik teorisi, değerin fayda teorisi ile ifade edilmesiyle klasik ücret

teorisinden ayrılır. Ücret dengesi, reel ücretin emeğin marjinal ürününe eşit olduğu

durumda oluşur. Marjinal verime eşit ücrete razı olmayan işçilerin sendikalaşarak

pazarlık güçlerini artırmaları ya da devletin koruyucu tedbirler almasını sağlayarak

ücretlerini yükseltmeyi başarmaları, zorunlu olarak işsizliğe neden olmaktadır. Bu

nedenle neo-klasik iktisat teorisine göre ekonomide her türlü müdahale şartları

engellenmelidir. Gerek iktidar teorisi gerekse de pazarlık teorisi, ücretlerin tespitinde

toplu pazarlık ve örgütlenmenin önemini vurgulamaktadır. Keynes, ekonomilerin eksik

istihdam düzeyinde de dengeye gelebileceğini ifade etmesiyle geleneksel iktisat

düşüncesinden ayrılır. Keynes, geleneksel iktisadın, gerek parasal ücret indirimleri

sayesinde reel ücretlerin düşürülmesi ile istihdam artışı sağlanabileceği düşüncesine,

gerekse de işçilerin, sendikalaşarak, pazarlık güçlerini artırmak yoluyla veya devletin

koruyucu tedbirler almasını sağlayarak ücretlerini yükseltmeyi başarmalarının, zorunlu

iv

olarak işsizliğe neden olacağı yönündeki düşüncelere karşı çıkar. Keynes, işçilerin çok

küçük dahi olsa parasal ücret indirimlerine karşı koyduklarını ve bu nedenle nominal

ücret katılığının olduğunu ifade etmektedir. İşçilerin örgütlenmelerini ve birlikte hareket

etmelerini de olumsuzlamamaktadır. Yatırım teorisi ile ücreti belirleyen olgu, marjinal

verimlilik teorisinde olduğu gibi üretkenlik olarak sunulmaktadır. Fakat, buradaki

farklılık, marjinal verimlilik teorisi işçinin üretimi üzerine yoğunlaşırken, yatırım teorisi,

emek girdisi ve ona yapılan yatırım üzerine yoğunlaşmaktadır. Yeni Keynesyen

yaklaşımlar olan, İçerdekiler-Dışardakiler Modeli, Etkin Ücret Teorisi ve Zımni

Sözleşme Modeli, ücret katılıkları ve eksik rekabet dikkate alınarak oluşturulmuş

yaklaşımlardır. Etkin Ücret Teorisi’ne göre, işçilerin fiziksel sağlıkları ve üretkenlikleri,

işgücüne ödenen ücretler ile pozitif bir ilişkiye sahiptir. Bu temelde firmalar, yüksek

ücret ödeyerek, işçilerin daha sağlıklı ve daha üretken olmalarını sağlarlar.

Yaptığımız uygulama çalışmaları göstermektedir ki; marjinal verimlilik teorisi

Türkiye İmalat Sanayiinde 1963-1998 döneminde, toplam ve özel kesimlerde açıklayıcı

olamamakta, kamu kesiminde ise, 20: Gıda, 25: Ağaç, 27: Kağıt, 33: Metalden gayri ve

34: Metal sektörlerinde açıklayıcılık gücüne sahipken, 22: Tütün ve 37: Elektrik

makinaları sektörlerinde ise kısmi açıklayıcılık gücüne sahiptir. Etkin ücret teorisi ise,

Türkiye İmalat Sanayiinde, 1963-1998 dönemi için, kısmi açıklayıcı bir özelliğe sahiptir.

Yani ücretler verimliliğin Granger anlamında nedenselidir. Daha açık bir deyişle, bazı

sektörlerde ücretler verimliliği öngörmemize olanak tanımaktadır. Sonuçların bazı

sektörlerde bu teoriyi desteklediği, bazılarında ise desteklemediği anlaşılmaktadır.

Sektörler gözönüne alındığında, Türkiye İmalat Sanayiinde göreceli olarak yüksek

ücretlerin var olduğu, sırasıyla, 31: Kimya, 21: İçki, 34: Metal, 37: Elektrik makinaları,

38: Taşıt araçları, 27: Kağıt, 36: Makine, 28: Matbaacılık ve 30: Kauçuk sektörlerinde,

ücretler ile emek üretkenliği arasında, ücretten verimliliğe doğru bir istatiksel

nedensellik ilişkisinin var olduğu gözlemlenmiştir. Bu nedensellik ilişkisinin yanında,

aynı zamanda bu sektörler, 1964-1998 dönemine ait saat başına emeğin ortalama

ürünündeki büyüme oranları, yani verimlilikteki artış oranları açısından, 28:

Matbaacılık sektörü dışında, Türkiye İmalat Sanayii sektörleri içinde ilk sıralarda yer

almaktadırlar.

Anahtar Kelimeler: Ücret Teorileri, Marjinal Verimlilik Teorisi, Etkin Ücret Teorisi,

Granger Nedensellik Testi.

v

ABSTRACT

WAGE THEORIES AND APPLICATIONS REGARDING WAGE

CONDITIONS IN THE TURKISH MANUFACTURING INDUSTRY


Ph. D. Dissertation, Department of Economics

Supervisor : Prof. Dr. Nejat ERK

January 2008, xiii + 254 pages

In this Ph. D. Dissertation, theories of wage determination have been examined;

“Marginal Productivity Theory,” a neo-classical approach and “Efficiency Wage

Theory,” a Keynesian approach, have been investigated using econometric methods. In

addition, an in debt study and a comparison of data have been made to start a discussion

regarding the structure of the wage formation in the Turkish Manufacturing Industry

and to determine the appropriate wage policies for Turkey.

The Classical Wage Theory relies on the expression of value by the labour

theory of value and the explanation of division by the factors of production. It is

assumed that competitive conditions exist in the economy under which the equilibrium

real wage is formed at the subsistence level. Marginal Productivity Theory differs from

Classical Wage Theory by the expression of value with marginal utility theory. Wage

equilibrium is formed where real wage is equal to the marginal product of labour.

Increasing workers’ bargaining power by unionizing and having the government impose

protective policies for workers who do not assent to a wage rate equal to marginal

productivity cause indispensable unemployment. For this reason, according to the neo-

classical theory, all sorts of intervention conditions in the economy should be prevented.

Both the power theory and the bargaining theory emphasize the importance of collective

bargaining and workers’ being organized in the determination of wages. Keynes differs

from orthodox economic thought as he suggests that economies can be in equilibrium

below the full employment level. Keynes disagrees with the orthodox economic ideas 1)

that the reductions in money wages can lower real wages and increase employment; and

2) that a wage push by workers via increasing their bargaining power by unionizing and

vi

having the government impose protective policies can lead to involuntary

unemployment. Keynes suggests a rigidness of wages because workers resist even small

reductions in the monetary wages they receive. He also does not denounce workers

getting organized and acting in unity. The issue that determines the wage in Investment

Theory is productivity as it is in the Marginal Productivity Theory. The difference here,

however, is that while the Marginal Productivity Theory concentrates on worker’s

production, Investment Theory focuses on labor input and investment in it. New

Keynesian approaches of the Insider-Outsider Model, Efficiency Wage Theory, and the

Model of Implicit Contracts are built by taking into account wage rigidities and

imperfect competition. According to the Efficiency Wage Theory, the physical health

and productivity of workers are positively related to the wages paid to workers. On this

basis, firms ensure that workers are healthier and more productive by paying higher

wages.

For the total, private, and public sections of the Turkish Manufacturing Industry,

the tests in this study indicate that the Marginal Productivity Theory is not explanatory

in all sectors of the total and private sections for the period of 1963-1998. However, the

Marginal Productivity Theory has explanatory power in the public section of 20: Food;

25: Wood; 27: Paper; 33: Different from Metal; and 34: Metal; and has partial

explanatory power in 22: Tobacco; and 37: Electrical machinery sectors of the industry.

The Efficiency Wage Theory, on the other hand, is partially explanatory in the Turkish

Manufacturing Industry for the 1963-1998 period. In other words, wages cause

productivity in a Granger sense. What this really means is that wages allow us to

foresee productivity in some sectors. The results support this theory in some sectors and

do not support in others. When all the sectors are considered, in the ones with relatively

high wages, 31: Manufacture of chemicals; 21: Beverage; 34: Metal; 37: Electrical

machinery; 38: Transport equipment; 27: Paper; 36: Machinery; 28: Printing; and 30:

Rubber, there exists a statistical causality relationship from wages to productivity. In

addition, these same sectors, with the exception of 28: Printing, are ranked among the

highest in term of per hour labor productivity growth among all the sectors of the

Turkish Manufacturing Industry for the 1964-1998 period.

Keywords: Wage Theories, Marginal Productivity Theory, Efficiency Wage Theory,

Granger Causality Test.

vii

İÇİNDEKİLER TABLOLAR LİSTESİ ................................................................................................ viii

ŞEKİLLER LİSTESİ .................................................................................................... ix

EK-1 - TABLOLAR LİSTESİ ....................................................................................... x

EK-2 - ŞEKİLLER LİSTESİ ....................................................................................... xii

GİRİŞ ............................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM

ÜCRET TEORİLERİ 4

1.1. Klasik Yaklaşım ......................................................................................................... 4

1.1.1. Klasik Yaklaşımın Kendi Dönemi ile Kendinden Sonraki Dönemi

Açıklayıcılık Gücü Açısından Değerlendirilmesi ......................................... 11

1.2. William Stanley Jevons’un Görüşü ......................................................................... 30

1.3. Marjinal Verimlilik Teorisi ...................................................................................... 32

1.3.1. Türkiye İmalat Sanayiinde Marjinal Verimlilik Teorisinin Test Edilmesi ... 46

1.4. İktidar Teorisi .......................................................................................................... 57

1.5. Pazarlık Teorisi ........................................................................................................ 58

1.6. Satınalma Gücü Teorisi ........................................................................................... 60

1.7. John Maynard Keynes’in Ücret Yaklaşımı .............................................................. 61

1.8. Yatırım Teorisi ......................................................................................................... 66

1.9. İçerdekiler-Dışardakiler Modeli .............................................................................. 67

1.10. Etkin Ücret Teorisi ................................................................................................. 68

1.10.1. Türkiye İmalat Sanayiinde Etkin Ücret Teorisinin Test Edilmesi ............ 82

1.11. Zımni Sözleşme Modeli ....................................................................................... 103

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRKİYE İMALAT SANAYİİ’NDE ÜCRETLERİN GELİŞİMİ

(1963-1998 Dönemi İçin) 108

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ÜCRET POLİTİKASI ÖNERİLERİ 113

SONUÇ ........................................................................................................................ 116

KAYNAKÇA ............................................................................................................... 125

EKLER ........................................................................................................................ 131

ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................ 254

viii

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo - 1 : Türkiye İmalat Sanayii Sektörleri .............................................................. 44

Tablo - 2 : 1980-1994 yılları arasında Türkiye İmalat Sanayiinde Yoğunlaşma ........ 56

Tablo - 3 : Dickey-Fuller Testlerin Özeti .................................................................... 86

Tablo - 4 : Birim Kök Test Süreci ............................................................................... 87

Tablo - 5 : Eş-bütünleşme Testi Sonucu (IUKI31 -- IAKI31) .................................... 90

Tablo - 6 : Hata Düzeltme Modeli (IUKI31 -- IAKI31) .............................................. 92

Tablo - 7 : Ücretten, Emeğin Ortalama Ürününe Doğru Granger Nedensellik

İlişkisi Tablosu .......................................................................................... 96

Tablo - 8 : Emeğin Ortalama Ürününden, Ücrete Doğru Granger Nedensellik

İlişkisi Tablosu ........................................................................................... 96

Tablo - 9 : Ücretten, Emeğin Ortalama Ürününe ve Emeğin Ortalama

Ürününden, Ücrete Doğru Granger Nedensellik İlişkisi Tablosu .............. 97

Tablo - 10 : Türkiye İmalat Sanayii’nde Ortalama Ücret ve Ort. APL için

Sektör Sıralamaları (1963-1998 Dönemi) ................................................ 113

ix

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil - 1 : Geçimlik Ücret Teorisi .............................................................................. 6

Şekil - 2 : William Stanley Jevons’un Emek Teorisi ............................................... 31

Şekil - 3-a-b : Toplam Üretim Fonksiyonu (a) ve Emeğin Marjinal Ürünü (b) ............. 36

Şekil - 4-a-b : Klasik Modelde Çıktı ve İstihdamın Belirlenmesi .................................. 40

Şekil - 5 : Etkin Ücret Teorisi .................................................................................. 77

Şekil - 6 : Zımni Sözleşme ..................................................................................... 104

Şekil - 7 : Zımni Sözleşme’de Etkin Pazarlığın Belirlenmesi ................................ 106

x

EK-1 - TABLOLAR LİSTESİ

Tablo - I : Panel Veri Analizi Sonuçları .......................................................... 131

Tablo - II : Türkiye İmalat Sanayii'nde MPL (alt), MPL (hspl.), MPL (üst)

ve Saat Bş. Reel Ücret Değerleri (Toplam -T-) (1963-1998) ........ 134

Tablo - III : Türkiye İmalat Sanayii'nde MPL (alt), MPL (hspl.), MPL (üst)

ve Saat Bş. Reel Ücret Değerleri (Kamu -K-) (1963-1998) ........... 135

Tablo - IV : Türkiye İmalat Sanayii'nde MPL (alt), MPL (hspl.), MPL (üst)

ve Saat Bş. Reel Ücret Değerleri (Özel -Ö-) (1963-1998) ............. 136

Tablo - V : Türkiye İmalat Sanayii'nde Ort. MPL (alt), Ort. MPL (hspl.),

Ort. MPL (üst) ve Ort. Saat Bş. Reel Ücretler ile Ort. Saat Bş.

Reel Üc.ler'in Ort. MPL Değerlerine Oranları (T) (1963-1998) .... 137

Tablo - VI : Türkiye İmalat Sanayii'nde Ort. MPL (alt), Ort. MPL (hspl.),


Reel Üc.ler'in Ort. MPL Değerlerine Oranları (K) (1963-1998) ... 138

Tablo - VII : Türkiye İmalat Sanayii'nde Ort. MPL (alt), Ort. MPL (hspl.),


Reel Üc.ler'in Ort. MPL Değerlerine Oranları (Ö) (1963-1998) ... 139

Tablo - VIII : Türkiye İmalat Sanayii'nde Saat Bş. Reel Ücret - MPL (Saat

Bş. Emeğin Marj. Ürünü) Karş.ları (T - K - Ö) (1963-1998) ........ 140

Tablo - IX : Saat Bş. Reel Ücret - MPL (Saat Bş. Emeğin Marjinal Ürünü)

ve Ortalama Saat Başına Reel Ücret - Ortalama MPL Karş.ları

-Yıllar ve Dönemler- (1963-1998) (T - K - Ö) .............................. 141

Tablo - X : Saat Başına Sabit Ücretler (T) (1963-1998)

Birim Kök Testi Sonuçları ............................................................. 142

Tablo - XI : APL (Saat Başına) (T) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları ... 142

Tablo - XII : Saat Başına Sabit Ücretler (K) (1963-1998)


Tablo - XIII : APL (Saat Başına) (K) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları ... 143

Tablo - XIV : Saat Başına Sabit Ücretler (Ö) (1963-1998)


Tablo - XV : APL (Saat Başına) (Ö) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları ... 144

Tablo - XVI : İşçi Bş. Sabit Ücretler (T) (1963-98) Birim Kök Testi Sonuçları .. 145

Tablo - XVII : APL (İşçi Başına) (T) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları .... 145

xi

Tablo - XVIII : İşçi Başına Sabit Ücretler (K) (1963-1998)


Tablo - XIX : APL (İşçi Başına) (K) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları .... 146

Tablo - XX : İşçi Başına Sabit Ücretler (Ö) (1963-1998)


Tablo - XXI : APL (İşçi Başına) (Ö) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları .... 147

Tablo - XXII : Granger Nedensellik Testi Sonuçları ............................................. 148

Tablo - XXIII : APL ve Ücret için Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları

-Yıllar ve Dönemler- (1964-1998) (T - K - Ö) .............................. 189

Tablo - XXIV : Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları

(1964-80 ile 1981-98 Dönemleri arasında) (T) .............................. 190

Tablo - XXV : Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları

(1964-80 ile 1981-98 Dönemleri arasında) (K) ............................. 191

Tablo - XXVI : Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları

(1964-80 ile 1981-98 Dönemleri arasında) (Ö) ............................. 192

Tablo - XXVII : Türkiye İmalat Sanayii’nde Ortalama Ücret ve Ort. APL için

Sektör Sıralamaları (Verileriyle) (1963-1998 Dönemi) ................. 193

Tablo - XXVIII : Büyüme Oranları (*100) (1964-1998 Dönemi) (T) ....................... 194

Tablo - XXIX : Büyüme Oranları (*100) (1964-1998 Dönemi) (K) ....................... 194

Tablo - XXX : Büyüme Oranları (*100) (1964-1998 Dönemi) (Ö) ....................... 194

xii

EK-2 - ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil - I : 2-3 = 3: İmalat Sanayii (T) ............................................................ 195

Şekil - II : 2-3 = 3: İmalat Sanayii (K) ........................................................... 196

Şekil - III : 2-3 = 3: İmalat Sanayii (Ö) ........................................................... 197

Şekil - IV : 20 = 311+312: Gıda (T) ................................................................ 198

Şekil - V : 20 = 311+312: Gıda (K) ................................................................ 199

Şekil - VI : 20 = 311+312: Gıda (Ö) ................................................................ 200

Şekil - VII : 21 = 313: İçki (T) .......................................................................... 201

Şekil - VIII : 21 = 313: İçki (K) .......................................................................... 202

Şekil - IX : 21 = 313: İçki (Ö) .......................................................................... 203

Şekil - X : 22 = 314: Tütün (T) ....................................................................... 204

Şekil - XI : 22 = 314: Tütün (K) ...................................................................... 205

Şekil - XII : 22 = 314: Tütün (Ö) ...................................................................... 206

Şekil - XIII : 23 = 321: Dokuma (T) ................................................................... 207

Şekil - XIV : 23 = 321: Dokuma (K) .................................................................. 208

Şekil - XV : 23 = 321: Dokuma (Ö) .................................................................. 209

Şekil - XVI : 24 = 322+324: Kundura (T) .......................................................... 210

Şekil - XVII : 24 = 322+324: Kundura (K) .......................................................... 211

Şekil - XVIII : 24 = 322+324: Kundura (Ö) .......................................................... 212

Şekil - XIX : 25 = 331: Ağaç (T) ........................................................................ 213

Şekil - XX : 25 = 331: Ağaç (K) ........................................................................ 214

Şekil - XXI : 25 = 331: Ağaç (Ö) ........................................................................ 215

Şekil - XXII : 26 = 332: Mobilya (T) ................................................................... 216

Şekil - XXIII : 26 = 332: Mobilya (Ö) .................................................................. 217

Şekil - XXIV : 27 = 341: Kağıt (T) ........................................................................ 218

Şekil - XXV : 27 = 341: Kağıt (K) ....................................................................... 219

Şekil - XXVI : 27 = 341: Kağıt (Ö) ....................................................................... 220

Şekil - XXVII : 28 = 342: Matbaacılık (T) ............................................................. 221

Şekil - XXVIII : 28 = 342: Matbaacılık (K) ............................................................. 222

Şekil - XXIX : 28 = 342: Matbaacılık (Ö) ............................................................. 223

Şekil - XXX : 29 = 323: Kürk ve deri (T) ............................................................ 224

Şekil - XXXI : 29 = 323: Kürk ve deri (Ö) ............................................................ 225

xiii

Şekil - XXXII : 30 = 355+356: Kauçuk (T) ............................................................ 226

Şekil - XXXIII : 30 = 355+356: Kauçuk (Ö) ........................................................... 227

Şekil - XXXIV : 31 = 351+352: Kimya (T) ............................................................. 228

Şekil - XXXV : 31 = 351+352: Kimya (K) ............................................................. 229

Şekil - XXXVI : 31 = 351+352: Kimya (Ö) ............................................................. 230

Şekil - XXXVII : 32 = 353+354: Petrol ve kömür (T) .............................................. 231

Şekil - XXXVIII : 32 = 353+354: Petrol ve kömür (K) .............................................. 232

Şekil - XXXIX : 32 = 353+354: Petrol ve kömür (Ö) .............................................. 233

Şekil - XL : 33 = 361+362+369: Metalden gayri (T) ........................................ 234

Şekil - XLI : 33 = 361+362+369: Metalden gayri (K) ....................................... 235

Şekil - XLII : 33 = 361+362+369: Metalden gayri (Ö) ....................................... 236

Şekil - XLIII : 34 = 371+372: Metal (T) ............................................................... 237

Şekil - XLIV : 34 = 371+372: Metal (K) .............................................................. 238

Şekil - XLV : 34 = 371+372: Metal (Ö) .............................................................. 239

Şekil - XLVI : 35 = 381: Madeni eşya (T) ............................................................ 240

Şekil - XLVII : 35 = 381: Madeni eşya (K) ............................................................ 241

Şekil – XLVIII : 35 = 381: Madeni eşya (Ö) ............................................................ 242

Şekil - XLIX : 36 = 382: Makine (T) .................................................................... 243

Şekil - L : 36 = 382: Makine (K) .................................................................... 244

Şekil - LI : 36 = 382: Makine (Ö) .................................................................... 245

Şekil - LII : 37 = 383: Elektrik makinaları (T) ................................................. 246

Şekil - LIII : 37 = 383: Elektrik makinaları (K) ................................................. 247

Şekil - LIV : 37 = 383: Elektrik makinaları (Ö) ................................................. 248

Şekil - LV : 38 = 384: Taşıt araçları (T) ........................................................... 249

Şekil - LVI : 38 = 384: Taşıt araçları (K) ........................................................... 250

Şekil - LVII : 38 = 384: Taşıt araçları (Ö) ........................................................... 251

Şekil - LVIII : 39 = 385+390: Muhtelif (T) .......................................................... 252

Şekil - LIX : 39 = 385+390: Muhtelif (Ö) .......................................................... 253

1

GİRİŞ

Eğitimsiz bir yurttaştan tutun da doktora tez aşamasındaki bir doktora

öğrencisine kadar hangi kişiye sorarsanız sorun, Türkiye’nin temel sorununu kalkınma

olarak tanımlayacaktır. Acı bir gerçek olarak bilmekteyiz ki, Türkiyemiz, potansiyelinin

altında bir gelişmişlik düzeyine sahiptir. Sorun yetersiz kalkınma düzeyi olduğuna göre,

çözüm de kalkınmayı sağlayacak politikaları geliştirmek ve uygulamak olmaktadır.

Elbette kalkınma çok boyutludur ve her bir boyutu birbiriyle içiçe bir ilişkiye sahiptir.

Ancak, Türkiye’nin kalkınmasının birinci ve en önemli boyutu iktisadi kalkınmadır.

Kalkınma sürecinin önemli bir boyutu işgücü verimliliğidir; bunu sağlayacak en önemli

unsurlar ise teknolojik gelişme ve teknolojinin üreticisi ve uygulayıcısı olan işgücüdür.

Ücretler de işgücü verimliliğinin en önemli belirleyicisidir. Bu düşünceden hareketle,

kalkınmamızı sağlayacak temel unsurun, teknolojik gelişme ve uygun ücret politikaları

olduğunu düşünmekteyiz.

Çalışmamızda ücret teorileri yazını aşağıdaki başlıklar içerilecek şekilde teorik

açıdan incelenmektedir:

a) Klasik Yaklaşım

b) William Stanley Jevons’un Görüşü

c) Marjinal Verimlilik Teorisi

d) İktidar Teorisi

e) Pazarlık Teorisi

f) Satınalma Gücü Teorisi

g) John Maynard Keynes’in Ücret Yaklaşımı

h) Yatırım Teorisi

i) İçerdekiler-Dışardakiler Modeli

j) Etkin Ücret Teorisi

k) Zımni Sözleşme Modeli

Günümüzde ücret teorileri yazınını incelediğimizde, neo-klasik bir yaklaşım

olan “Marjinal Verimlilik Teorisi” ve Keynesyen bir yaklaşım olan “Etkin Ücret

2

Teorisi”nin önemli bir yer kapladığını görebiliriz. Ücret politikası belirlemelerine ilişkin

temel görüşler özellikle bu iki yaklaşım çerçevesinde oluşmaktadır. Bu nedenle

çalışmamızda bu iki yaklaşım, Türkiye İmalat Sanayii’nde ücretlerin belirlenmesine

ilişkin uygun ücret politikalarının ortaya konulmasını sağlayabilmek için aynı zamanda

ekonometrik analizlere tabi tutulmaktadır.

Türkiye’nin iktisadi kalkınmasının sanayileşme ile mümkün olabileceğini

düşündüğümüzden, panel veri analizi ve Granger nedensellik sınamasından oluşan

ekonometrik analizlerimizi Türkiye İmalat Sanayii verilerini kullanarak

gerçekleştirmekteyiz. Ekonometrik analizlerin yanında, şu iki karşılaştırmalı veri

incelemesini de yapmaktayız: İlk olarak reel ücret artış hızıyla işgücü ortalama

verimlilik artış hızının bir karşılaştırması yapılmaktadır. Amacımız reel ücret artış

hızının, işgücü ortalama verimlilik artış hızının altında ya da üstünde kalıp kalmadığını

anlamaktır. İkincisi, saat ve işçi başına ücretlerdeki büyüme oranı ve ücretleri doğrudan

etkileyen değişkenlerin 1 büyüme oranlarının 1964-1980 dönemindeki değerleri ile

1981-1998 dönemindeki değerleri karşılaştırılmaktadır.

Yaptığımız tüm teorik incelemeler ile uygulama çalışmaları sonucunda Türkiye

İmalat Sanayiinde ücret yapısının nasıl olduğunu ve Türkiye için uygun ücret

politikalarının nasıl olması gerektiğini tartışmaya açmayı amaçlamaktayız.

Ücretin Tanımı

1982 tarihli T.C. Anayasası’nda ücret, Madde 55’te, şöyle tanımlanmaktadır:

MADDE 55 - Ücret emeğin karşılığıdır.

Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal

yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır.

1 Saat başına emeğin ortalama ürünü, işçi başına emeğin ortalama ürünü, katma değer, işgücüne yapılan toplam ödemeler, yılda çalışılan işçi-saat toplamı, çalışanların yıllık ortalama sayısı.

3

Asgarî ücretin tespitinde çalışanların geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumu da

gözönünde bulundurulur.

İş Kanunu’nda ise ücret, 22.05.2003 kabul tarihli 4857 sayılı kanun’da, Madde

32’de, şöyle tanımlanmaktadır.

MADDE 32. - Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü

kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.

Ücretin yasalarımızdaki tanımı böyledir. Cahit Talas, ücreti şöyle tanımlıyor;

Ücret, bir iş karşılığında işveren tarafından işçiye saat başına, gündelik, haftalık, onbeş

günlük veya aylık olarak ödenen para ve para ile belirlenebilen malların oluşturduğu bir

gelirdir.

Ayrıca, ücret için, işçilerin teknik bilgilerini ve enerjilerini işverenin emrine

vermelerine karşılık elde ettikleri her türlü kazanç ücreti oluşturur, tanımını “Industrial

Relations Review, London, 1944, s. 172”den aktarmaktadır (Talas, 1976, 5-6).

Benzer bir tanımlamaya göre de ücret, gelir temin etmek amacıyla sarfedilen

fikri ve bedeni enerji anlamındaki emeğin değeri ve karşılığıdır (Çubuk, 1970, 9, 11-12,

17).

4

BİRİNCİ BÖLÜM

ÜCRET TEORİLERİ

Ücret teorilerini aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz (Lordoğlu, Özkaplan ve

Törüner, 1999, 137-149; Talas, 1976, 10-22; Dunn ve Rachel, 1971, 29-51; Morgan,

1962, 51-84; Dunlop, 1966, 3-13; Johnson, 1966, 31-38; Gasparini, 1966, 39-47; Artan,

1981, 19-37; Önsal, 1992, 64-70; Yücel, 1980, 3-14; Korkmaz, Turan ve Turunç, 1985,

10-14; Dirimtekin, 1966, 5-23; Astarlıoğlu, 1978, 2-7; Zaim, 1986, 208-236; Yıldırım,

1999, 112-120);

a) Klasik Yaklaşım

b) William Stanley Jevons’un Görüşü

c) Marjinal Verimlilik Teorisi

d) İktidar Teorisi

e) Pazarlık Teorisi

f) Satınalma Gücü Teorisi

g) John Maynard Keynes’in Ücret Yaklaşımı

h) Yatırım Teorisi

i) İçerdekiler-Dışardakiler Modeli

j) Etkin Ücret Teorisi

k) Zımni Sözleşme Modeli

Çalışmamızda, Klasik Yaklaşım, Marjinal Verimlilik Teorisi, John Maynard

Keynes’in Ücret Yaklaşımı ve Etkin Ücret Teorisi üzerinde yoğunlaşacağız.

1.1. Klasik Yaklaşım

J. D. Dunn--Frank M. Rachel, Chester A. Morgan, Cahit Talas, Gülten Kazgan

ve Kuvvet Lordoğlu--Nurcan Özkaplan--Mete Törüner, klasik yaklaşımı, benzer bir

sınıflandırma ile iki grup halinde değerlendiriyorlar. Bunlar, J. D. Dunn--Frank M.

5

Rachel ve Chester A. Morgan’da Geçimlik Ücret Teorisi ve Ücret Fonu Teorisi, Cahit

Talas’ta, Klasik Doğal Ücret Kuramı ve Ücret Fonu Kuramı, Gülten Kazgan’da, Emek

Arzı Teorisi (Adam Smith, David Ricardo, Malthus) ve Emek Talebi ve Ücret Fonu

Teorisi (J. S. Mill), Kuvvet Lordoğlu, Nurcan Özkaplan, Mete Törüner’de ise Klasik

Teori veya Tunç Yasası ve Ücret Fonu Teorisi şeklindedir (Dunn ve Rachel, 1971, 33-

37; Morgan, 1962, 54-60; Talas, 1976, 10-12; Kazgan, 1993, 78-80; Lordoğlu vd., 1999,

137-138).

Toplumdaki sınıfları yansıtan üç üretim girdisinden biri olan emek ve bunun

geliri olan ücret için klasik iktisatçıların söyledikleri, birbirine yakındır. Buna göre,

emek arzı nüfusa bağlıdır; nüfus da, bir içsel (endojen) değişken niteliğiyle ücret

haddine dayanır. Daha sonra Ferdinand Lassalle’in ‘Tunç Kanunu’ diye niteliyeceği

klasik emek arzı ve ücret teorisi, düşük ücret hadlerini ‘haklı göstermek’ gibi bir amaç

taşır. Lassalle, doğal ücretin ancak, enaz fizyolojik ihtiyaçları karşılayacağı ve nüfusun,

özellikle fakir aileler nezdinde hızla artmasından ötürü, yükselmeyeceği bir durumda

klasiklerin doğal ücretinin ençok ücret sayılması gerektiğini ortaya koymuştur. Emek

talebi teorileri ‘Ücret Fonu’ ile ifade edilir. ‘Marjinal verim’ teorisinin ilkel bir ifadesi

olan bu teori, kapitalist-girişimcinin sağladığı kapital stoku ve buna bağlanan ücret fonu

büyümeksizin ücret haddini artırmanın olanaksızlığını gösterir. Klasik sistemde ücret

dengesi ancak geçimlik düzeyde oluşur (Kazgan, 1993, 78; Talas, 1976, 11).

Klasik Doğal Ücret Kuramı, diğer bir ifadeyle Geçimlik Ücret Teorisi veya

Emek Arzı Teorisi, şu genelleştirmeyi yapar; uzun dönemde ücret düzeyi geçimlik

düzeyde oluşacaktır. Kısa dönemde, ücret düzeyi, geçimlik düzeyin üzerine çıkacak ya

da altına düşecektir. Ücretin geçimlik düzeyin üzerine çıkması ya da altına düşmesi

nüfusun artmasına ya da azalmasına neden olacaktır. Nüfustaki artma ya da azalma

ücret düzeyini düşürecek ya da artıracaktır ve uzun dönemde ücret geçimlik ücret

düzeyine tekabül edecektir. Durumu J. D. Dunn ve Frank M. Rachel şekille şöyle

gösteriyorlar:

6

Şekil - 1: Geçimlik Ücret Teorisi

Ücretlerin iyi (yüksek) olduğu zamanlarda nüfus artacaktır. Böyle iyi

zamanlarda, işçiler daha çok yiyecek satınalabilirler. Daha fazla yiyeceğin (daha iyi

beslenmenin) anlamı daha çok çocuk ve kötü beslenme ve hastalıklardan kaynaklanan

ölümlerin daha az olması demektir. Nüfusun daha fazla olması ise mevcut gıda durumu

nedeniyle kişi başına düşen gıda miktarının azalmasına yolaçacaktır. Kötü beslenme ve

şiddetli açlık bu çevrimsel sürecin sonuçları olacaktır ve insanlığın bu belaları öldürücü

hastalıklarla birleştiğinde nüfusun azalması kaçınılmazdır. Emeğin azalması ücret

düzeyinin artmasına neden olur ve ücret düzeyindeki artış ve düşüş şeklindeki bu

çevrimler sürekli tekrarlanır. Sonuçta, daha önce de söylendiği gibi, uzun dönemde,

ücret, geçimlik ücret düzeyine tekabül edecektir (Dunn ve Rachel, 1971, 33-34; Morgan,

1962, 54).

Geçimlik ücretten kastedilen ise; yaşamını sürdürebilmesi için, bir işçinin, en

çok gerekli olan tüketim mallarını sağlamaya yeter bir düzeyde oluşan ve işçiye,

emeğinin karşılığı olarak verilen para veya maldır. ... ücretin miktarını belirleyen temel

etken, işçinin bedensel ihtiyaçlarıdır. İşçinin bedensel ihtiyaçlarına bağlandığı içindir ki,

liberal düşünürlerden Cantillon, Turgot ve Adam Smith tarafından ortaya konulup

Kısa Dönem Ücret Oranı

Uzun Dönem Ücret Oranı (Geçimlik Düzey)

Reel Ücret Oranı

Emek Birimleri (Nüfus)

7

David Ricardo’nun düşüncesinde geliştirilen bu kurama Doğal Ücret Kuramı adı

verilmiştir.

Adam Smith’e göre ücret, öyle bir düzeyde bulunmalıdır ki, işçi yaşamını

sürdürebilmeli ve kuşak kurabilmelidir. Ücret, böyle bir düzeyin altında kalırsa, işçi

kuşağı birinciden sonra yok olmaya katlanmak zorundadır (Talas, 1976, 10). Çünkü,

“Her hayvan türü, tabii olarak, geçimlik vasıtalardaki artışa orantılı olarak artar ve

hiçbir tür, hiçbir zaman, bundan daha fazla artamaz.”1 Bu anlayışa göre, ücret haddi

nüfusun büyüklüğünü belirler; ücret haddi arttıkça nüfus artar, azaldıkça nüfus azalır.

Geçimlik mallardan oluşan ücretin artması erken evlenmeyi ve çocuk yapmayı teşvik

yoluyla, doğum hadlerini yükseltir; çocuk ölümlerini azaltışı da ölüm hadlerini azaltır.

Bu bakımdan, nüfus, dolayısıyla emek arzı artışı, geçimlik mallar anlamında ücret

haddindeki artışa bağlıdır. Ücret hadleri düştüğünde tersi geçerlidir. Ne var ki, fiili ücret

haddinin altına düşmeyeceği, bir geçimlik ücret haddi vardır. Geçimlik ücret haddi,

işçilerin sayıca artmak ya da azalmaksızın yaşamasını sağlayacak bir fizyolojik asgariyi

gösterir (Kazgan, 1993, 78).

Turgot, Adam Smith’in bu görüşünü biraz daha açıklayarak ve Smith tarafından

iyi belirlenmiş bulunan düşünceye aydınlık getirmeye çalışarak demiştir ki, sanılmasın

ki, ücret o derece düşük bir düzeyde kalacaktır ki, işçiye, ancak açlıktan ölmeyecek bir

yaşam sağlıyacaktır. Az da olsa, öteki ihtiyaçlarını ve zevklerini karşılamak

olanağından ve hastalığında, işsiz kaldığında, hiç olmazsa bir süre geçimini mümkün

kılacak biriktiriminden onu tamamiyle yoksun bırakacak yetersiz bir düzeyde

olmayacaktır (Talas, 1976, 10-11).

Yine Smith’e dönersek, ona göre, eğer piyasadaki fiili ücret haddi, geçimlik

düzeyin üzerine çıkarsa, “Emeğin getirisi, emekçilerin evlenmesini ve sayısının

çoğalmasını teşvik edecektir, ...”2 Fakat, artan nüfus, kısa bir süre sonra ücret haddini

düşürecektir. Fiili ücret geçimlik ücrete eşit olduğunda, nüfus sabit kalacaktır. Gerçekte,

nüfus, dolayısıyla emek arzı ile diğer malların arzı arasında bir fark yoktur.

1 Adam Smith (1930), An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, Cilt I (ed. E. Cannan) (5. Bs.), London: Methuen and Co., s. 81. Aktaran (Kazgan, 1993, 78). 2 Adam Smith (1930), i.b.i.d., s. 82. Aktaran (Kazgan, 1993, 78).

8

Aynı fikirler, Ricardo’da da vardır. Sadece, Ricardo, geçimlik ve fiili ücret

yerine, tabii ve piyasa ücreti diye ayrım yapar. Tabii ücret, “İşçilerin yaşamasını ve

sayıca artmaksızın veya azalmaksızın, neslini sürdürmesini sağlayan bir fiyattır.” 1

Piyasa ücreti arz ve talep tarafından belirlenir: “Eğer piyasa fiyatı tabii fiyatın üstüne

çıkmışsa, işçi mutlu ve refah içindedir; hayatın zevklerini, geçimlik vasıtaları daha

büyük bir oranda elde edebilir, dolayısıyla, sağlıklı ve büyük bir aile yetiştirebilir. Fakat,

yüksek ücretlerin nüfus artışını teşviki dolayısıyla işçi sayısı artarsa, ücretler tekrar tabii

fiyatına iner; hatta, bir tepki olarak, bunun da altına inebilir. ... Ancak maddi

yoksunlukları bunların sayısını azalttığı veya işçi talebi yükseldiği zamandır ki, piyasa

fiyatı, emeğin tabii fiyatına yükselir”2 (Kazgan, 1993, 78-79). İşgücünün fiyatını doğal

düzeyinin üstüne çıkarmaya çalışan hükümet veya sendikaların gayretleri bu anlamda

çalışanların aleyhine olacaktır. Kısaca bu tür faaliyetler, hemen nüfus artışını getireceği

için başarı şansları bulunmamaktadır (Lordoğlu vd., 1999, 138).

David Ricardo’nun düşüncesinde, ücret, yaşamı sürdürebilmek için yalnız

fizyolojik bakımdan gerekli olanı sağlamakla yetinmeyecektir. Ücret, gereksinimleri

karşılamalı ve işçi ile birlikte ailesine de bazı zevkler sağlamalıdır. Ona,

alışkanlıklarının bir gereksinim durumuna getirdiği yararlı sade eşyalar satın almaya

olanak vermelidir, ve, esasında da böyledir. Öte yandan, doğal (tabii) ücret çağlara ve

ülkelere göre, başka bir deyimle zaman ve yer içinde değişir. Şunu da açıklamak

yerinde olur ki, öteki klasik düşünürler gibi Ricardo da, ücreti para olarak değil mal

biçiminde düşünmektedir. O halde malların fiyatları yükseldiği zaman ücret de ister

istemez artacaktır (Talas, 1976, 11).

Ricardo, gözlemlerini Thomas Malthus’un nüfus teorisi ile bağlantılandırır

(Morgan, 1962, 58). “Malthus, nüfusun, daima geçimlik vasıtaları aşmak eğiliminde

olduğunu, ancak bazı engeller dolayısıyla aşamadığını öne sürer. Teori, dört temel ilke

içinde özetlenebilir: a) Nüfus, kaçınılmaz biçimde geçimlik vasıtalarla sınırlanmıştır; b)

Geçimlik vasıtalar arttığında, güçlü engellerle baskı altında tutulmuyorsa, nüfus da artar;

c) Bu engeller, ahlaki kayıtlar, kötülük ve sefalet diye özetlenebilir: Pozitif etkenler

harpler, açlık, sefalet, sefahat gibi ölüm hadlerini yükselten olaylar; önleyici (preventive) 1 David Ricardo (1951), Principles of Political Economy and Taxation, The Works and Correspondance of David Ricardo (Ed. P. Sraffa), cilt I, Cambridge University Press, s. 93. Aktaran (Kazgan, 1993, 79). 2 David Ricardo (1951), i.b.i.d., s. 94. Aktaran (Kazgan, 1993, 79).

9

etkenler doğum hadlerini düşüren sefahat ve ahlaki kayıtlardır; d) Nüfus, geometrik bir

diziye göre (1, 2, 4, 8, 16, 32, ...), oysa gıda maddeleri üretimi, bir aritmetik diziye göre

(1, 2, 3, 4, ...) artmak eğilimindedir” (Kazgan, 1993, 79).

“Malthus, ücret teorisini nüfus teorisine dayandırır: Ücret, artan nüfus

dolayısıyla geleneğin belirlediği bir geçimlik düzeye düşmek eğilimindedir” (Kazgan,

1993, 79).

Malthus ve Ricardo’dan çıkartılacak olan sonuç şudur: Çalışan sınıfın üyelerinin

uzun dönem refahı, onların artış oranlarının düzenlenmesiyle sağlanabilir (Morgan,

1962, 58).

Toparlayacak olursak, anlıyoruz ki, “Klasik doktrine göre birbirine geçer kapları

andıran otomatik bir mekanizma, doğal ücret ile cari ücret arasındaki dengeyi sağlar.

Eğer, cari ücret çok düşük ise, işçiler yaşamak ve ailelerini geçindirebilmek için yeter

olanaklara malik olamayacaklardır. Yeterli gıda alıp beslenemiyeceklerinden,

hastalıklara karşı koyamıyacaklardır. Bunun bir sonucu olarak işgücü sayısında bir

azalma olacak, emek talebi ile emek arzı arasında bu suretle ortaya çıkacak dengesizlik

ücretlerin yükselmesini gerektirecektir. Bunun tersine, eğer cari ücretler çok yüksek ise,

işgücü sayısında bir süre sonra ortaya çıkacak artış nedeniyle emek talebi emek arzını

karşılayamayacağından, işsizlikle birlikte ücretlerin düzeyinde de bir azalma kendisini

gösterecektir” (Talas, 1976, 11). Nüfus, ücretin, geçimlik düzeyin üstünde ya da altında

olup olmadığına göre değişken olacak (Malthus’un doktrininde olduğu gibi), ancak

uzun dönemde nüfustaki bu değişkenlik ücret düzeyini geçimlik seviyeye doğru

yönlendirecektir (Dunlop, 1966, 6).

Ücret Fonu Kuramı; özellikle John Stuart Mill tarafından temsil edilen bu

kuramdaki ana düşünce, emek talebinin ve bunun sonunda ücretin, üretim içinde

önceden var olan belirli bir fonun miktarına bağlılığıdır. Bir ülkede girişimciler

tarafından, ücretlerin ödenmesi için bir fon kurulur. Bu fon, geçim araçlarının miktarı

veya kapitalistlerin emek için harcamaya karar verdikleri değişken sermayedir (Talas,

1976, 12-13; Dunlop, 1966, 5; Donoghue, 1997, 84).

10

“Kapitalistler üretim sürecinde işçileri, makineler ve aletlerle donatır; bunlar,

sabit sermayeyi oluşturur. Fakat, üretim dönemi boyunca işçilerin tüketeceği gıda

maddesi, giyim eşyası ve diğer tüketim malları da bulunmalıdır; bunlar, nakdi ücretlerin

mal karşılığıdır ve ekonominin kapital stokunun bir kısmıdır. İşçilere ödenen ücret,

kapital stokundan yapılan bir ‘öndelik’ (avans) niteliğindedir. İşçilerin üretim dönemi

süresince geçimini sağlayacak malların oluşturduğu bu kaynak, ‘ücret fonu’dur;

büyüklüğü, ekonominin kapital stokunun büyüklüğüne bağlıdır” (Kazgan, 1993, 80).

Belirli bir zamanda (bu zaman belirli bir üretim periyodudur ve bu tarımsal bir

ekonomi için bir hasat dönemidir) ücretleri ödemeye ayrılan sermaye bir önceki

dönemde üretilen malların satışından doğar. Teoriye göre, bütün tip ve kalitedeki emek

birimleri normal emeğe indirgenir ve tek bir ücret düzeyinin var olduğu öngörülür.

İşgücü düzeyinin ne olduğu da belirlidir. Emek talebi, üretimde önceki ücretler

tarafından belirlenir. Buna göre, ücretlerin düzeyi, ücret fonunun çalışan işçi sayısına

bölünmesinden elde olunan sonuca göre oluşur. (Diyelim ücret fonu 100 TL., önceki

dönemin ücret düzeyi 10 TL., o halde işverenler 10 işçi talep edecek ve buna uygun

üretim örgütlenmesinde bulunacaklardır, gerçekleşen işgücü hacmine göre ise ücret

düzeyi ortaya çıkacaktır, 10 işçi istihdam edilirse ücret 10 TL. olacak, 11 işçi istihdam

edilirse ücret 9,9 TL. olacak, 9 işçi istihdam edilirse ücret 11,1 TL. olacaktır) (Talas,

1976, 13; Dunlop, 1966, 5; Donoghue, 1997, 84; Ekelund, 1976, 67-68; Davanzati,

2002, 466).

Ücretin düzeyi, işgücünün hacmi ile ücretlerin ödenmesine ayrılan ve

değişmeyen fon arasındaki ilişkiye bağlıdır. John Stuart Mill’in belirttiği gibi; ücretler,

ne istihdam edilen emek için ayrılan fonlar arttırılmadıkça ya da işe girmek için

yarışanların sayısı azaltılmadıkça, artabilir, ne de emeğe ödenecek fonlar azaltılmadıkça

ya da ödeme yapılan işçilerin sayısı artmadıkça, azalabilir. Anlaşılmaktadır ki, ücretler,

istihdam edilen emek nüfusu ile emek satın alımında kullanılan sermaye arasındaki

orana bağlıdır. Ücret fonu kısa dönemde sabit olduğuna göre de, işçilerin yaşama

düzeylerinin iyileştirilmesi, ancak sayılarının azalması ile mümkün olur (Talas, 1976,

13; Morgan, 1962, 58-59; Donoghue, 1997, 83-84).

Mark Donoghue’nin vulgar ücret fonu teorisi, Jr. Robert B. Ekelund’un ise ücret

fonu teorisinin naive (saf) versiyonu, olarak nitelendirdikleri John Stuart Mill’in bir

11

tarım toplumuna dayalı bu analizleri yanında, aynı zamanda Mill, dönemindeki,

ekonomik, politik ve sosyal değişimleri de tartışmakta, özellikle sendikaların ortaya

çıkışı ile, ücretin belirlenmesinde, işçiler ile işverenler arasındaki toplu pazarlıkların

artan önemine değinmektedir (Donoghue, 1997, 85; Ekelund, 1976, 67-68).

Mill, Principles of Political Economy (1848)’de, ücretlerin artırılmasının tek

yolunun, değişken sermaye stokunun sabit olması halinde, çalışan sayısının azaltılması

olduğunu söylerken, Longue ve Thorton’un eleştirileri karşısında, Fortnightly Review

(1869)’da yazdığı yazısında, sendikaların toplu pazarlık yoluyla ücretleri

artırabileceğini ifade etmektedir. Hatta daha da ileri giderek, aslında hiç te tatmin

olmadığı teorisini, yazdığı bu yazıda reddetmeye kadar gitmiştir. Ancak, Principles of

Political Economy’nin izleyen baskılarında herhangi bir değişiklik yapmamak suretiyle

bir anlamda ücret fonu teorisini (Mark Donoghue’in deyişiyle, vulgar ücret fonu

teorisini) yine de savunmaktaydı (Donoghue, 1997, 87-96; Kazgan, 1993, 387; Ekelund,

1976, 71-74; Davanzati, 2002, 465-469).

1.1.1. Klasik Yaklaşımın Kendi Dönemi ile Kendinden Sonraki Dönemi

Açıklayıcılık Gücü Açısından Değerlendirilmesi

Klasik ücret teorisinin ortaya çıkışı ve gelişimi, 18. yüzyıl sonları ile 19. yüzyıl

başlarına, hatta ortalarına kadar geçen bir süreyi kapsar. Sonrasında, bu teorinin

günümüze (21. yüzyıla) kadar geçen süreçte, eksik, yetersiz ve hatta geçersiz yanlarına

ilişkin fikirler ileri sürülmüştür (ve hatta klasik ücret teorisine katkıda bulunan

yazarların kendi aralarında da çelişkiler ve farklılıklar vardır). Biz şimdi bu fikirlerin bir

kısmına değineceğiz. Ancak şunu belirtmeliyiz ki, klasik ücret teorisini kendi özgün ve

tarihi koşulları içerisinde değerlendirmek gerekir. Bu manada, klasik ücret teorisinin

gerek kendi dönemini gerekse de günümüze kadar olan kendisinden sonraki dönemi

açıklayıcılık gücü açısından eksikliklerini, yetersizliklerini ve geçersizliklerini

bulabilirsek te, günümüze kadar olan kendisinden sonraki dönemin ekonomik yapısına

cevap veremiyecek bazı yanlarının bir kısmı ise kendi özgün ve tarihi koşullarının

teorisi olduğundan dolayı o dönemin koşullarına özgü teorik açıklamalar niteliğinde

olduğundan, bunları eksiklik, yetersizlik ve geçersizlik olarak nitelendirmemiz doğru

olmayacaktır.

12

Öncelikle, klasik ücret teorisini oluşturanların iktisadi yapının işleyişine ilişkin

değerlendirmelerine bir bakalım ve sonra da, bu yapıyla birebir ilişkisi olan klasik ücret

teorisinin öngörülerini (bu öngörüler genel manada olup, tüm yazarların ortak fikrini

içermez, ayrıca, yukarıda belirttiğimiz gibi, yazarların kendi aralarında da çelişkiler ve

farklılıklar söz konusudur) sıralayalım;

İktisadi Yapının İşleyişi; Ekonomi, gerek faktör piyasası gerekse de mal piyasası

itibariyle rekabetçi bir yapıda olup, ekonomide, arzın kendi talebini yaratarak tam

istihdam düzeyinde dengeye ulaşılması; sermayenin marjinal etkinliğinin faizi

belirlemesi (faizin esnekliği sayesinde), genel düzeyde bir oran oluşunca, firmaların bu

orana ulaşana kadar üretim ve yatırım yapması, üretimin ücret esnekliği sayesinde

gerekli istihdamı kullanabilmesi (ücret düzeyinin geçimlik düzeyde oluşu da gözönüne

alınarak) ve üretilen mala fiyat esnekliği sayesinde gerekli talebin oluşması şeklinde bir

süreç ile olmaktadır. Tam istihdam düzeyinin oluşmasını sağlayan koşullar fiyat, faiz ve

ücret esnekliğidir. Bu sayededir ki, yaratılan gelirin tamamı harcanmaktadır (tasarruf

edilen gelir ise faiz sistemi sayesinde yatırıma dönüştürülerek harcanacaktır ve böylece

ekonomide kullanılmayan gelir kalmayacaktır).

Faiz esnekliği sayesinde, tasarruflar yatırımlardan fazla ise faizler düşer ve

bunun sonucunda yatırımlar artarken, tasarruflar azalır ve en sonu tasarruf-yatırım

dengesi oluşur. Şayet yatırımlar tasarruftan fazla ise (yani tasarruflar yatırımları

karşılamıyorsa), bu faizleri artıracak, sonuçta yatırımlar azalırken, tasarruflar artacak ve

tasarruf-yatırım dengesi oluşacaktır.

Ücret esnekliği sayesinde, işgücü piyasasında talep arzdan fazla ise ücretler

yükselecek, bu nedenle işgücü talebi azalırken arz artacaktır ve işgücü arz ve talebi

dengeye ulaşacaktır, eğer arz talepten fazla ise ücretler düşecek, sonuçta arz azalırken,

işgücü talebi artacak ve işgücü arz ve talebi dengeye ulaşacaktır.

Fiyat esnekliği sayesinde, mal arzı talepten fazla ise fiyatlar düşecek, böylece arz

azalıp talep artınca arz-talep dengesi oluşacak, eğer talep arzdan fazla ise fiyatlar

artacak, böylece arz artıp talep azalacak ve arz-talep dengesi oluşacaktır.

Bu üç esneklik, üretimin tam istihdam düzeyinde gerçekleşmesini sağlayacaktır.

13

Klasik Ücret Teorisi’nin Öngörüleri;

- Ekonomi, gerek faktör piyasası gerekse de mal piyasası itibariyle rekabetçi bir yapıda

olup (Smith, Mill-önceki fikirleriyle çelişkiye düştüğü 1869 yılından sonra- ve Marx,

işçi ve işverenlerin örgütlü hareket ettiklerini ifade ederler, ama, onlar için de, sistemin

genel işleyişi rekabetçi bir yapıdadır), ekonomide, fiyat, faiz ve ücret esneklikleri (ücret,

geçimlik ücret düzeyinin üzerinde esnektir) sayesinde tam istihdam düzeyinde denge

oluşur (tam istihdam düzeyinde denge fikrine Marx ve Malthus karşıdır). Reel ücret için

denge durumu, geçimlik ücret düzeyidir. [Malthus’un nüfus teorisi, ücret düzeyinin

oluşmasında belirleyicidir. (Marx, Malthus’un nüfus teorisine karşıdır.)] Bununla

birlikte ücret düzeyi, toplum koşullarının gerektirdiği uygun orana tabidir. Buna göre,

ekonominin yükseliş döneminde bu oran da, reel ücret düzeyi de yüksektir (çok

muhtemel geçimlik düzeyin üzerindedir); gerileme döneminde ise, bu oran da, reeel

ücret düzeyi de düşüktür (muhtemelen geçimlik düzeyde ve hatta belki de onun

altındadır).

- Değer, emek-değer teorisi ile ifade edilmektedir. (Ricardo ve Marx’ta değer, malın

içerdiği emek miktarıdır. Smith’te ise değer, üretilen mal ile alınabilen emek miktarıdır.)

- Klasik büyüme analizine göre ücretler ile karlar arasında ters yönlü bir ilişki vardır.

Kar oranı artarsa, mutlaka, ücret oranı düşecektir, ya da kar oranı düşerse, mutlaka,

ücret oranı artacaktır. Aynı ilişki çerçevesinde, ücret oranı artarsa, mutlaka, kar oranı

düşecektir, ya da ücret oranı düşerse, mutlaka, kar oranı artacaktır (Peart ve Levy, 2002,

5; Franke, 2000, 320; Halevi ve Kriesler, 1991, 87; Garegnani, 1984, 297, 300).

Öte yandan, emek-değer teorisi gereğince, ücret artışının, teknik koşullar

aynıyken, fiyatlara doğrudan bir etkisi yoktur, ücret artışı, sadece karları düşürür.

[Ricardo ve Marx bu şekilde düşünürlerken, Adam Smith, ücret artışının fiyatları

artıracağını söylüyor, şöyle ki, Smith’te değer, üretilen mal ile alınabilen emek miktarı,

olduğundan, örneğin a malının değeri 3 br. emekse, emeğin değeri (ücret) arttığında,

malın değeri de otomatikman artacaktır. Ricardo ve Marx’ta ise değer, malın içerdiği

emek miktarı olduğundan, aynı örnekte, malın değeri yine 3 br. emektir ve Ricardo’nun

“… Toplam üretimden, bu üretimi gerçekleştiren kişilere giden payın küçük ya da

büyük olması, ürünler arasındaki göreli değeri etkilemeyecektir. Ücretlere giden payın

14

ne olduğu, karlar açısından birinci önceliğe sahiptir; karların düşük ya da yüksek olması,

tamamıyla ücretlerin yüksek ya da düşük olmasına orantılıdır.” (Ricardo, 1997, 39)

biçiminde belirttiği gibi, ücret arttığında malın değerinde hiç bir değişiklik olmaz,

sadece ücret arttığı için, kara giden pay ücret artışı tutarında azalacaktır. Yalnız Smith

de, “Mal-mevcudunun artması ücretleri yükseltirken karın azalmasına yol açar. Birçok

zengin tüccarın mal-mevcudu aynı iş-kolunda olduğu için, birbirleriyle rekabetleri,

doğal olarak karlarını düşürme eğilimi taşımaktadır, ve aynı toplumda yürütülen bütün

farklı iş-kollarında da benzer biçimde bir mal-mevcudu artışı olduğu zaman, aynı

rekabet hepsinde aynı sonuca yol açıyor olmalıdır.” (Smith, 1997, 80) diyerek,

toplumdaki mal mevcudu artıyorsa, ücret artışının karları azaltacağını belirtmektedir.]

- Ekonomide genel kar oranı (Ricardo ve Marx’ta) düşme eğilimindedir. (Ricardo ve

Mill, sanayide artan getiri olmakla birlikte, tarımdaki azalan getirinin bu etkiyi

gidermesi nedeniyle, ekonomide üretim fonksiyonunun azalan getiriye tabi olduğunu

söylemişlerdir. Smith ise, ekonomide üretim fonksiyonunun artan getiriye tabi olduğunu

söylemektedir. Smith, birim üretimde, tarımın katkısını sanayiye göre daha yüksek

olarak nitelendiriyorsa da, genel değerlendirmesinde tarım ile sanayi arasında ayrım

yapmaz. Ancak, hepsi için de geçerli olan şey, öngördükleri sistem itibariyle, rekabet

düzenin tarım ve sanayide eşit kar haddini sağlamasıdır.)

- İşçi birimi tektir (yani bütün işçiler benzer özelliğe sahiptir), dolayısıyla işgücü ve

ücret farklılaşması söz konusu değildir. (Bu daha çok Ücret Fonu teorisine, Mill’e

dayanır, Smith, Ricardo ve Marx, işgücü ve ücret farklılaşmasının olabileceğinin

farkındadırlar, fakat onlar açısından da, malın değerini oluşturan emek, homojen ve

türdeş emektir.)

- Aynı mal türleri için tek bir fiyat söz konusudur, yani fiyat farklılaştırması söz konusu

değildir.

- (Mill’e göre) geçici bir istihdam düşüklüğü ve işsizlik, parasal ücret indirimleri

sayesinde reel ücretlerin düşürülmesi ile giderilebilir.

Şimdi, Klasik Ücret Teorisi’nden farklı değerlendirmelerde bulunan, bir manada

Klasik Ücret Teorisinin eksik, yetersiz ve geçersiz yanlarına ilişkin fikirlere

15

değinebiliriz. Zaten çalışmamızın sonraki kısımlarında işleyeceğimiz ücret teorileri

içinde de bu fikirler yer almaktadır. Öyleyse, öncelikle ayrıntıları ilerleyen sayfalarda

bulunan Marjinal Verimlilik Teorisi, İktidar Teorisi, Pazarlık Teorisi, John Maynard

Keynes’in Ücret Yaklaşımı, Yatırım Teorisi, İçerdekiler-Dışardakiler Modeli, Etkin

Ücret Teorisi ve Zımni Sözleşme Modeli’ne Klasik Ücret Teorisi’yle farklılıkları

temelinde kısaca bir gözatalım:

Marjinal Verimlilik Teorisi, değerin fayda teorisi ile ifade edilmesiyle klasik

ücret teorisinden ayrılır. Her üretim faktörü, azalan marjinal getiri kanununa tabidir ve

marjinal verimine eşit gelir elde etmektedir. Ücret artışının fiyatları artırmak yoluyla

karı olumsuz etkileyebileceği belirtilir (bu yanıyla da Marx ve Ricardo’nun düşünceleri

dışlanmış olunur).

Gerek iktidar teorisi gerekse de pazarlık teorisi, ücretlerin tespitinde toplu

pazarlık ve örgütlenmenin önemini vurgulamaktadır. Bu yanıyla klasik ücret teorisince

öngörülen faktör piyasasındaki rekabet koşullarının işlemediği belirtilmek bir yana, bu

durum teşvik edilmektedir.

Keynes, ekonomilerin eksik istihdam düzeyinde de dengeye gelebileceğini ifade

etmesiyle klasik iktisat düşüncesinden ayrılır. Keynes, Mill’e ait, parasal ücret

indirimleri sayesinde reel ücretlerin düşürülmesi ile istihdam artışı sağlanabileceği

düşüncesine karşı çıkar. Keynes’e göre, parasal ücret indirimleri sayesinde reel

ücretlerin düşürülmesi ile istihdam artışı sağlanabileceği düşüncesi doğru değildir.

Çünkü ona göre istihdam reel ücretlerde indirimle sağlanabilir, ancak, reel ücretler,

parasal ücret indirimleri yoluyla düş(e)mez; reel ücret indirimi başka bir mekanizma

yoluyla gerçekleşir. Şöyle ki: Üretim tekniği veri iken istihdamı, emeğin marjinal

verimini ve reel ücreti belirleyen etken, efektif taleptir. İşçilerin para yanılsamaları söz

konusudur ve efektif talepteki artış sonucu genel fiyat seviyesinin yükselmesi karşısında

reel ücretler düştüğünde, para yanılsamasının varlığı nedeniyle cari parasal ücret

haddinde istihdam artışına razıdırlar. Anlaşılıyor ki, istihdam artışı ancak reel ücretlerde

indirimle sağlanabilmektedir. Başka bir deyişle işsizlik ancak reel ücretlerde indirimle

giderilebilecektir. Aynı zamanda, parasal ücretler düştüğünde, genel fiyat seviyesi de

parasal ücretlerle aynı oranda düşeceği için, reel ücretler ve istihdamda değişiklik olmaz.

Öte yandan, işçilerin, toplu sözleşmeler yoluyla parasal ücretleri artırmaları durumunda,

16

genel fiyat seviyesi de parasal ücretlerle aynı oranda artacağı için, reel ücretler ve

istihdamda değişiklik olmaz.

Keynes, işçilerin çok küçük dahi olsa parasal ücret indirimlerine karşı

koyduklarını ve bu nedenle nominal ücret katılığının olduğunu ifade etmektedir.

İşçilerin örgütlenmelerini ve birlikte hareket etmelerini de olumsuzlamamaktadır.

Dolayısıyla, bu yönleriyle de Klasik Ücret Teorisi’nden ayrılır.

Yatırım teorisi ile ücreti belirleyen olgu, marjinal verimlilik teorisinde olduğu

gibi üretkenlik olarak sunulmaktadır. Fakat, buradaki farklılık, marjinal verimlilik

teorisi işçinin üretimi üzerine yoğunlaşırken, yatırım teorisi, emek girdisi ve ona yapılan

yatırım üzerine yoğunlaşmaktadır. Burada, klasik ücret teorisinden farklı olarak, beşeri

sermaye farklılıklarının, verim farklılıklarına ve dolayısıyla da ücret farklılıklarına yol

açacağı öngörülmektedir. Yani işgücü ve ücret farklılıkları öngörülmektedir.

Yeni Keynesyen yaklaşımlar olan, İçerdekiler-Dışardakiler Modeli, Etkin Ücret

Teorisi ve Zımni Sözleşme Modeli, ücret katılıkları ve eksik rekabet dikkate alınarak

oluşturulmuş yaklaşımlardır. Etkin Ücret Teorisi, aşağı doğru ücret ve fiyat katılıkları

ile birlikte istek dışı işsizliğin varlığında (yani eksik istihdam düzeyinde) dengenin

oluşabileceğini açıkladığı gibi, ikili işgücü piyasasını, işçilerin benzer üretkenlik

özelliklerine sahip oldukları halde firmalar ya da endüstriler arasında neden farklı

ücretler aldıklarını da açıklar. Bunlar Klasik Ücret Teorisi’nin öngörülerinden farklı

yaklaşımlardır.

Ayrıntıları ilerleyen sayfalarda bulunan Marjinal Verimlilik Teorisi, İktidar

Teorisi, Pazarlık Teorisi, John Maynard Keynes’in Ücret Yaklaşımı, Yatırım Teorisi,

İçerdekiler-Dışardakiler Modeli, Etkin Ücret Teorisi ve Zımni Sözleşme Modeli’ne

Klasik Ücret Teorisi’yle farklılıkları temelinde kısaca bir gözattık. Bundan sonra,

Klasik Ücret Teorisi’nden farklı değerlendirmelerde bulunan, bir manada Klasik Ücret

Teorisi’nin eksik, yetersiz ve geçersiz yanlarına ilişkin, yukarıdaki teorilerle ilgili olan

ya da bunlardan tamamen bağımsız olan bazı çalışmalara değineceğiz.

Pierangelo Garegnani, Keynes’in, klasik iktisatçıların, rekabetçi bir ekonomik

sistem, emek arz ve talebi arasında dengeyi oluşturan ücret düzeyini belirlemek yoluyla

17

işgücünün tam istihdamına yönelecektir, düşüncesine karşı çıktığını belirterek, Klasik

Ücret Teorisi’nin rekabetçi ekonomik yapı, tam istihdam dengesi ve geçimlik ücret

düzeyi öngörülerini sorgulamakta ve Ricardo’nun, bir yandan, emeğin doğal fiyatı

sadece ülkeden ülkeye farklılık göstermeyebilir, aynı zamanda, ulusal gelişimin farklı

aşamalarında bulunan yerler için, aynı ülke içinde de farklı olabilir (Garegnani, 1984,

291, 294), öte yandan da, daha iyi bir eğitim alınması ve iyileştirilmiş yaşam koşulları

doğal ücretin artmasını sağlar, dediğini belirterek, bunlarla, Ricardo tarafından geçimlik

ücret analizine biraz esneklik sağlanmaktadır demektedir (Garegnani, 1983, 311).

Ayrıca, modern ekonomilerde ücretlerin geçimlik düzeyde belirleneceği argümanının

kabul edilmediğini de belirtmektedir (Garegnani, 1998, 424).

Lilia Costabile ve Bob Rowthorn, ücret oranının geçimlik düzeyde oluşmasını

öngören Malthus’un nüfus mekanizmasının işlemediğini, bu nedenle de uzun dönemde

işsizliğin elimine edilemediğini belirtmektedirler (Costabile ve Rowthorn, 1985, 436).

Guglielmo Forges Davanzati tarafından ücret fonu teorisi temel alınarak

geliştirilen bir yaklaşımla istek dışı işsizliğin alternatif bir açıklaması yapılmaktadır. Bu

yaklaşımda ücretler ile verimlilik arasında direkt bir ilişki olduğu varsayılır. Buna göre,

model, dört aktörün yer aldığı üç aşamalı reel ücret pazarlığı sürecini açıklar.

1. aşamada, firmalar, belirledikleri bir sabit ücret fonunu sunarlar.

2. aşamada, işçilerin sendikalarıyla müzakereleri sonucu, sendikalar tarafından

talep edilecek ücret belirlenir. Bu veri sendikal ücret düzeyinde, firmalar talep

edecekleri işçi sayısını belirler.

3. aşamada, eğer talep edilen ücret sunulan ücretten fazla ise, eksik istihdam yani

işsizlik durumu ortaya çıkacaktır. Bu durumda hükümet ise işsizlik sigortası ödeme

yoluna başvuracak, ama bunu yapabilmek içinse ücret fonunu vergilendirecektir. Gerek

ücret fonu gerekse de işçi sayısı belirlendiği için, otomatik olarak, ortalama reel ücret,

sonrasında da emek verimliliği ve dolayısıyla da karlar düşecektir.

18

Model, yüksek ücretlerin sosyal uyuşmazlıkları azaltmanın bir aracı olduğunu

öngörür. Aynı zamanda model, istek dışı işsizliğin piyasa kusurlarından kaynaklandığını

öngören yaklaşımlara da bir alternatif geliştirmiş olur (Davanzati, 2002, 463-464).

Guglielmo Forges Davanzati’nin bu modeline göre; Klasik Ücret Teorisi’nin

öngördüğü tam istihdam durumu, gerçekleşmeyebilmektedir. İrade dışı işsizlik ortaya

çıkabilmektedir. Piyasa rekabetçi bir piyasa olsa bile, işçiler arasında sendikalaşma

nedeniyle rekabet sınırlanmıştır, bu ise ücret esnekliğinin tam gerçekleşmeyeceğini

gösterir. Aynı zamanda hükümet müdahalesi de söz konusudur. Ücret düzeyi verimlilik

ve dolayısıyla da karlılık açısından çok önemli olduğu için, ücretin geçimlik düzeyde

oluşmama ihtimali çok yüksektir.

Michael Bradley, “Klasik, marjinal verimlilik ve neoklasik ücret teorisinde,

ücret ve fiyat esnekliği, istek dışı işsizlik olmaksızın bir tam istihdam dengesinin

oluşmasını sağlar.

Keynesyen emek piyasasında, aşağı doğru fiyat ve ücret katılıkları, işgücünün

istek dışı işsiz kaldığı bir makroekonomik dengenin oluşmasını sağlar. 1960’larda Yeni

Keynesyen iktisatçıların ortaya çıkardıkları etkin ücret teorileri, aşağı doğru ücret

katılığı ve istek dışı işsizliğin bir açıklamasını sağlamışlardır.” (Bradley, 2007, 167)

diyerek, klasik ücret teorisinin öngörülerinden farklı değerlendirmede bulunmaktadır.

Tzu-Ling Huang, Arne Hallam, Peter F. Orazem ve Elizabeth M. Paterno ise;

Keynes’in Genel Teori’sinin yayınlanmasından bu yana, parasal ücretlerdeki katılığın

(yapışkanlığın) işsizliğe neden olduğu konusunda ortak bir görüş oluşmuştur. Gerçekte,

gerek reel gerekse de nominal ücretler çıktıdaki dalgalanmalara karşı oldukça

tepkisizdirler. (Tzu-Ling Huang, Arne Hallam, Peter F. Orazem ve Elizabeth M.

Paterno, bu duruma ilişkin olarak; T. J. Kniesner ve A. H. Goldsmith’in ‘A Survey of

Alternative Models of the Aggregate US Labor Market, Journal of Economic Literature,

25, 1987, 1241-80’ isimli eserlerinde, 1948-85 dönemini kapsayan süreç itibariyle

parasal ücretlerin toplam çıktı esnekliğinin 0,004 olduğunu rapor ettiklerini,

belirtiyorlar.) Bununla birlikte, iktisatçılar ücret katılığının nedenleri konusunda bir

konsensusa varamamışlarsa da, hızla gelişen bir teorik literatür, istek dışı işsizlikle

sonuçlanan ücret katılığının firmaların işçilerine etkin ücret ödemelerinden

19

kaynaklandığı katkısında bulunmaktadır (Huang, Hallam, Orazem ve Paterno, 1998,

125, 142), diyerek Michael Bradley ile benzer bir tahlilde bulunmaktadırlar.

Peter Howitt, Franco Modigliani (<<‘Liquidity Preference and the theory of

Interest and Money’, Econometrica 12:1, 1944, pp. 45-88>> isimli eseriyle)’den Stanley

Fischer (<<‘Long-Term Contracts, Rational Expectations, and the Optimal Money

Supply Rule’, J. Polit. Econ. 85:1, 1977, pp. 191-205>> isimli eseriyle)’e çeşitli

Keynesyen iktisatçılarla, N. Gregory Mankiw ile David Romer’in ‘New Keynesian

Economics, Cambridge, MA: MIT Press, in 2 vols., 1991’ isimli eserlerinde sundukları

bir çok Keynesyen iktisatçının, ücret katılığının istek dışı işsizliğe yol açtığını

belirttiklerini söylemektedir.

Ücret katılığının ortaya çıkmasının, toplu pazarlık, tekelci birlikler

(birliktelikler), piyasa yanılsamaları, işlerin kesintiye uğraması (hold-up) problemleri,

çoklu denge koşulları, ikili emek piyasaları, ters seçimler, işsizliğin kötü algılanması

(the stigma of unemployment), işten kaçınma, sektörlerarası yeniden dağıtım (dağılım),

personel araştırması ve yeni personel alımı ile ilgili maliyetler, adaleti sağlama çabaları,

içerdekiler dışardakiler meselesi, menu maliyetleri ve daha fazlası gibi faktörleri içeren

çeşitli alternatif açıklamaları söz konusudur. Howitt, bu açıklamaların herhangi biri için

yeterli ampirik desteğin sağlanamadığını belirterek, Truman F. Bewley’in 1990-91

yıllarındaki resesyon boyunca ücretlerin neden düşmediğini araştırdığını (‘Why Wages

Don’t Fall During a Recession, Cambridge, MA: Harvard U. Press, 1999’ ismli eserinde

bu konuyu işliyor), bireylerle yaptığı geniş çaplı görüşmeler sonucunda (336 kişi ile bir

ila iki saati aşan görüşmeler yapılmış, bunların en az beşte ikisiyle tekrar görüşmeler

yapılmış, telefon konuşmalarını takiben takribi yüzde otuzu yerinde ziyaret edilmiş,

direk yapılan çalışmaya ilişkin sorulacak sorular kişilere görüşmeler bittikten sonra

yöneltilmiştir) ücret indirimlerini engelleyen temel faktörün psikolojik moral faktörü

olduğunu tespit ettiğini belirtmektedir. Bewley’e göre, bir firmanın işgücünü

oluşturanlarda moral düzeyinin iyi olması, işçilerin verimliliğini, çabalarını,

yaratıcılıklarını ve ortaklıklarını artırmak ve devamsızlık ile turnover’ı azaltmak yoluyla

firmanın karlılığını pozitif yönde etkilemektedir. İyi motive edilmiş işçiler iyi müşteri

hizmeti sağlama eğilimindedirler ve bu özellikleriyle firmanın iyi bir nam sağlamasına

katkıları olur. Aksine moraller güçsüz olursa, işçiler firmalarının amaçlarına karşı

duyarsız olacaklardır.

20

Bu teoriye göre, işçiler, parasal ücretlerde yapılacak bir indirimi düşmanca bir

eylem olarak nitelendirmektedirler. Ücret indirimleri, işçilerin yaşam standartlarının

düşmesine dolayısıyla da morallerinin ve ardından da firmanın karlılığının düşmesine

neden olacaktır. Bu nedenle firmalar, sonuçları itibariyle, ücret indiriminin, işsizliğin

artmasından çok daha kötü bir fikir olduğunu düşünürler. Buna yolaçmamak için

firmalar, talep yetersizliği ile karşılaştıklarında, uğradıkları mali güçlük karşısında,

ücret indirimini değil de işçi çıkartmayı tercih ederler.

Howitt, Robert M. Solow’un <<‘Another Possible Source of Wage Stickiness’, J.

Macroecon. 1:1, 1979, pp. 79-82>> isimli eserinde, etkin ücret teorisine temel

oluşturmak üzere, işçilerin çabasının sadece maddi teşviklere değil aynı zamanda moral

teşviklere de bağlı olduğunu yazdığını, belirtmektedir.

Howitt, nominal ücret katılığının aşağı doğru olduğunu, yukarı doğru nominal

ücret katılığının olmadığını belirtmektedir. Nominal ücret katılığına olan duyarlılığın

reel ücret katılığına olan duyarlılıktan fazla olduğunu ve bunun da, parasal yanılsamanın

güçlü bir şekilde var olmasından kaynaklandığını ve aşağı doğru nominal ücret katılığı

nedeniyle fiyat sisteminin düşük enflasyonun olduğu ekonomilerde daha iyi işlediğini

söylemektedir (Howitt, 2002, 125-130, 136-137).

Robert E. Hall, Amerikan ekonomisi üzerine 1958-1975 yıllarını kapsayan

incelemesinde, sürekli işsizlik olgusunu araştırmıştır.

Phillips eğrisinin, ücret katılığının işsizliğe neden olacağını öngören modern

teoriler için temel bir argüman olduğunu belirtmektedir.

Nominal para arzının önceden belirlendiği bir ekonomide, nominal ücret katılığı

sürekli işsizliğe yol açacaktır, hatta bazı zamanlarda yüksek düzeyde işsizliğe. Parasal

ücretlerdeki bir indirim ise, tam istihdamın yeniden oluşmasını sağlayabilir. Bu

mekanizma şöyle işler, ücretler mal fiyatlarının oluşmasındaki en önemli maliyet

unsurudur ve şayet ücret artarsa, bu direk fiyatları artıracaktır. (Oysa Klasik ücret

teorisinde, Ricardo’ya göre, emek değer teorisi gereğince, ücretlerdeki artış fiyatları

etkilemez, karın düşmesine yol açar.) Bu durumda, ücret katılığı varsa fiyat katılığı da

olabilir. Şayet ücretler düşerse, fiyatlar düşecek, para stoğu sabitken, bu faiz oranının

21

düşmesine yol açacak, faiz oranının düşmesi ise toplam çıktıyı artıracaktır. Ücret ve

dolayısıyla fiyat katılığının olması durumunda ise, istihdam artışı sağlanamaz ve

varolan bir işssizlik süreklilik arzeder.

Ücret katılığının dolayısıyla da işsizliğin en önemli nedeni emek piyasasındaki

işçi sendikalarının monopolist güçleridir. Eğer ekonomide birinde ücretlerin katı,

diğerinde ise esnek olduğu iki sektör olsa, işsizlik oluşmayabilecektir. Çünkü, rekabetçi

sektörde, ücretler, işsizlik ortadan kalkıncaya kadar düşecektir. Sendikalar ücret

farklılıklarına yol açsa bile, rekabetçi (sendikanın olmadığı) sektörün varlığı sebebiyle

işsizlik oluşmayacaktır. Ücret katılığı, toplu pazarlığın yapıldığı sermaye yoğun

sendikalaşmış (işveren ve işçi sendikaları olmak üzere iki taraflı) endüstriler ile kendine

has değişim ilişkileri olan müteşebbislik dışı (nonentrepreneurial) sektörlerde (hükümet,

kara tabi olmayan kurumlar ile düzenlemeye tabi endüstrilerde) oluşmaktadır. Rekabetçi

sektörlerde ise ücretler daha esnektir. Esnek sektörlerin varlığı ücret katılığının var

olduğu sektörler olmasına rağmen işsizliği giderebilecekse de, bunu engelleyen durum,

Hall’e göre, ücret farlılıklarının çok yaygın olmasıdır. Çünkü, ücret farlılıklarının çok

yaygın olmasının işsizliğe yol açabileceğini belirtmektedir. Şöyle ki, işsizliğin bir

nedeni de, vaktini daha iyi bir iş aramak için geçiren insanlar olmaktadır. Rekabetçi

sektörde iş bulabilme ihtimali olduğu halde, bazı insanlar, daha iyi bir iş bulabilirim

(muhtemelen ücret katılığının olduğu sektörlerde) ümidiyle beklemeyi ve iş aramayı

tercih edebilirler. Hall, bu durumu işsizliğin arz edilmesi olarak sunmaktadır. İşsizlik

bireylerin bilinçli bir seçimi olmaktadır. Rekabetçi sektörler olsa dahi, ücret katılığının

yarattığı ücret farklılıkları sonucu işsizlik arzı olduğu müddetçe, işsizlik süreklilik

arzedecektir. Zaten, rekabetçi sektörler yoksa ya da etkin değilse, iki taraflı sendikaların

varlığı nedeniyle ücret katılığı oluşmakta ve bu da işsizliğe (sürekli işsizliğe)

yolaçmaktadır (Hall, 1975, 301-305, 307-310, 316-317, 321-325, 328-329). (Klasik

ücret teorisinden farklılıklar var, şöyle ki, Klasik Ücret Teorisi’nde, ücret düzeyi tek ve

geçimlik düzeyde, rekabetçi bir ekonomi var, oysa burada, ücret farklılaşması söz

konusu, ekonomide rekabetçi olan ve olmayan sektörler var.)

Bir başka çalışmasında, Robert E. Hall, 1970-1979 yıllarına ait Amerikan

çalışma istatistiklerini kullanarak, bu 10 yıllık süreçte, istihdam düzeyinin sürekli

dalgalanma gösterdiğini, işsizlik oranlarında artış olduğunu, ancak çalışılan saat

açısından değerlendirildiğinde, toplam çalışma saatlerinde işssizlik oranına paralel

22

dalgalanmalar olmadığını, ücret düzeylerinde de artışın sürekliliği gözönüne alındığında,

ekonomide talep dalgalanmaları nedeniyle bir yandan işsizlik ortaya çıkarken, bazı

firmalarda talep daralmaması nedeniyle daha fazla çalışmanın bile gerekebileceği, ancak

işsizlik koşullarında bu fazla çalışmanın, çalışanların, ücretlerini korumak istemeleri

nedeniyle, çalışma saatlerini artırmak suretiyle karşılanabileceğini, belirtmektedir.

Bunun yanında, talep daralması olan firmalardaki ücret düzeyinin katılığının ise

işsizliğin artması ile açıklanabileceğini, ifade etmektedir (Hall, 1980, 91-95, 100, 120).

Anlaşılmaktadır ki, Hall, eksik istihdam düzeyinde değişmeyen ya da yüksek ücret

düzeyinde dengeye ulaşılmasını, bazı firmalardaki işçilerin çalışma saatlerini

artırmalarına, bazı firmalarda ise işten çıkarmalara bağlamaktadır.

Joseph E. Stiglitz, ücret katılığı ve işsizliği açıklayan zımni sözleşme teorisi ile

etkin ücret teorisini incelemiştir.

Ücret katılığı Keynes’in sürekli işsizliğe ilişkin açıklamalarının merkezinde yer

alır. Ücret ve fiyat katılıkları, ekonomideki işsizliğin açıklanmasında temel

argümanlardır.

Stiglitz, gerek zımni sözleşme kuramı gerekse de etkin ücret teorisi ile açıklanan

ücret katılıklarının daha çok reel ücret katılığını içerdiğini, etkin ücret teorisinin

nominal ücret katılığını içeren alternatif açıklamaları da olduğunu belirtmektedir.

Zımni sözleşme teorilerine göre, ücret katılığı, işverenlerin zımni bir

sigortalanma sağlayarak işçilerinin risklerini yüklenmelerinin bir sonucudur. Stiglitz’e

göre zımni sözleşme kuramı, ücret katılığını açıklamaktadır ancak ücretteki

dalgalanmaların nispi olarak az olacağını belirtmesine karşın, bunun işsizliğe yol

açacağına ya da istihdamda oluşacak hareketliliğe dair herhangi bir açıklama

getirmemektedir.

Etkin ücret teorisine göre ise, işçilerin verimliliği onlara ödenen ücrete bağlıdır

ve firmalar verimliliğin düşmemesi için işsizliğin ortaya çıkmasını gözönüne alarak

(daha düşük ücret ile işçi istihdam etmek) imkanları olduğu halde ücretlerin düşmesine

imkan vermeyebilirler. Bu ise, bize, etkin ücret teorisinin, emek arzı fazlalılığı bulunan

bir rekabetçi ekonomide işsizliğin varlığına rağmen nasıl dengeye ulaşılabileceğini

23

açıkladığını göstermektedir. Öyleyse, rekabetçi koşullar sözkonusu iken, dengede arz ve

talebin birbirine eşit olması gerektiği argümanı, yani ‘Arz ve Talep Yasası’ ortadan

kalkmaktadır.

Ayrıca, ücret ile verimlilik arasındaki ilişki endüstriden endüstriye farklılık

gösterebileceği için, benzer yeteneğe sahip işçiler endüstriler arasında farklı ücret

alabilmektedirler. Bu da ‘Ücretlerin Tekliği Yasası’nı ortadan kaldırmaktadır.

Stiglitz’e göre, gerek zımni sözleşme kuramı gerekse de etkin ücret teorisi, ücret

katılığını kuşkuya yer bırakmayacak bir şekilde açıklamaktadırlar. Ancak ona göre,

zımni sözleşme kuramı öngördüğü ücret katılığının işsizliğe yol açacağına dair herhangi

bir açıklama getirmemektedir. Etkin ücret teorisi ise genel olarak ele alındığında hem

ücret katılığını hem de onun nasıl işsizliğe yol açtığını (ki bunun mutlaka olması

gerektiğini söylememekle birlikte) belirgin bir şekilde açıklamaktadır (Stiglitz, 1984, 2,

5-8, 42-48, 54-58).

Thomas Bauer, Holger Bonin, Uwe Sunde, Batı Alman ekonomisinde reel ve

nominal ücret katılıkları ile enflasyon oranı üzerine yaptıkları 1975-1997 yıllarını

kapsayan inceleme sonucunda, ücret katılığı argümanının güvenilir bir olgu olduğunu,

ancak ücret katılıkları açısından sektörler arasında farklılıklar bulunduğunu,

Almanya’da sendikaların iş kolu bazında değil endüstri bazında pazarlık yaptıklarını,

farklı endüstrilerde farklı katılıklara rastlanılmasının sendikal güç ve sendikal

stratejilerdeki farklılığın bir göstergesi olabileceğini, kamu kesimi işçilerinin yüzde

90’ının reel veya nominal ücret katılığı rejiminde olduğunu, buna karşılık özel sektörde

bu oranının yüzde 80 olduğunu, kamu kesiminde reel katılık rejiminde yer alanların

daha baskın olduğunu, nominal katılık rejiminde yer alanların örneklem payının yüzde 7

daha az olduğunu, ücretlerdeki zorlamanın işsizlik düzeyine etkilerinin reel katılık

rejiminde negatif, nominal katılık rejiminde ise pozitif olduğunu, bu bulguların, işçiler

reel katılık rejimi altında iyi zamanlarındayken, nominal katılık rejiminde kötü

zamanlarında oldukları şeklinde yorumlanabileceğini, çalışmadan elde ettikleri

sonuçların, toplu pazarlığın aşağı doğru reel ücret katılığının en baskın kaynağı olduğu

hipotezi ile uyumlu olduğunu, tespit etmişlerdir (Bauer, Bonin ve Sunde, 2003, 19-25).

24

Jonas Agell ve Helge Bennmarker, İsveç ekonomisinde ücret katılığı üzerine

yaptıkları özellikle 1990’lı yıllardaki resesyon sürecine odaklanmak üzere 1980-2000

yıllarını kapsayan inceleme sonucunda, İsveç’te 1990’lı yıllarda yaşanan resesyon

sürecinin yüksek işsizlik/düşük enflasyon üzerine çalışmak için ideal bir çevre

sunduğunu, çalışmalarında ulaştıkları temel sonuçların; birincisi, 1990-94 yılları

arasında işsizliğin yüzde 2,8’den 13,6’ya yükseldiğini, 1999 ilkbaharında işsizlik

oranının hala yüzde onlar seviyesinde olduğunu, aynı 5 yıllık süreçte (1990-94)

enflasyonun adeta sıfır seviyesinde olduğunu, yıldan yıla çok küçük oynamalarla

ortalama enflasyonun yüzde bir civarında gerçekleştiğini, 1990’lardaki ekonomik iflas

süreci boyunca 1,14 milyon işçiden sadece yüzde 1,1’nin ücretlerinde indirim olduğunu,

ikincisi, negatif karşılıklılık, nispi ücret karşılaştırmaları ve parasal yanılsamayı içeren

davranışsal mekanizmalarla tasvir edilebilecek içsel ücret katılığının, sendikalaşmanın

yoğun olduğu ve hükümet düzenlemelerinin geniş olduğu bir emek piyasası

koşullarında bile ücret katılığının oluşmasında önemli bir rol oynadığını (basit işler

olarak nitelendirilebilecek hotel ve restaurant hizmetleri gibi işlerde, sendikalar ile

hükümet düzenlemelerinin yokluğu durumunda, arz ve talep mekanizmasının daha çok

belirleyici olduğunu), üçüncüsü, ücret katılığının nedenlerinin büyük ve küçük firmalar

arasında ve işgücü piyasasının high-end ve low-end olması arasında önemli ölçüde

farklı olduğunu (çalışanların yüksek eğitimli, sendikalaşmasının az olduğu, oldukça

geniş bir yerel işgücü piyasası içinde yer aldıkları high-end bir işgücü piyasası ile

yakından ilişkili olan iradi işgücü turnover’ının ücret katılığının önemli bir kaynağı

olduğunu), dördüncüsü, etkin ücret mekanizması ve pazarlık mekanizması arasında ve

dışsal kurumlar ve içsel kaynaklar arasında ücret katılığı konusunda aralarında etkileşim

olduğuna ilişkin güçlü ampirik bulgular olduğunu, beşincisi, ücret karşılaştırmasının

sendikalaşmış firmalarda ücret katılığı açısından çok daha önemli bir neden olduğunu,

altıncısı, ücret pazarlığı ve çalışma ahlakı konularında cinsiyetler açısından önemli

farklılıklar bulunduğunu, tespit etmişlerdir (Agell ve Bennmarker, 2003, 2-3, 6, 10, 14,

24-25).

Keynesyen gelenek içinde yer alan makroekonomistler açısından nominal

katılıklar, ücretler ve işsizliğe ilişkin dinamiklerde anahtar bir rol oynar. Joseph G.

Altonji ve Paul J. Deverux, Amerikan ekonomisinde aşağı doğru nominal ücret

katılığının varlığı ve sonuçları üzerine yaptıkları 1972-1992 yıllarını kapsayan inceleme

25

sonucunda, nominal ücretlerin aşağı doğru katı olduğunu tespit etmişlerdir (Altonji ve

Devereux, 1999, 1, 5, 25-26).

Pierangelo Garegnani, Klasik Ücret Teorisi’nin, ücretler ile karlar arasında ters

bir ilişki olduğuna dair öngörüsüne ilişkin olarak, günümüzde, bankacılık politikalarının

faiz oranlarının uzun dönem yönünü etkilemede önemli rolleri olduğunu ve dolayısıyla

kar oranlarının faiz oranları vasıtasıyla düzenlenebilen bir argüman olduğunu, öte

yandan ücretlerin de ekonomik, sosyal ve tarihsel faktörler tarafından etkilendiğini,

öyleyse hem karlar hem de ücretler birden çok faktörden etkilendiklerine göre, biri

düşerse öteki mutlaka artacaktır şeklindeki bir düşüncenin mutlaklık içeremeyeceğini

belirtmektedir (Garegnani, 1998, 425).

Christian Gehrke ve Heinz D. Kurz, Klasik Ücret Teorisi’nin, ücretler ile karlar

arasında ters bir ilişki olduğuna dair öngörüsüne, Marx’ın görüşlerini ve eleştirisini

dikkate alarak Sraffa’nın karşı çıktığını, belirterek, bu konu hakkında şunları ifade

ediyorlar;

Ricardo, tarımdaki azalan getiri nedeniyle üretim maliyetlerinin artacağını ve bu

nedenle tarımsal ürünlerin fiyatlarının artacağını, yiyecek fiyatlarındaki bu artış sonucu,

geçimlik ücretlerin reel anlamda korunabilmesi için nominal ücretlerin artmak zorunda

olduğunu, bunun, kar ve ücretin toplamından oluşan artı-değer içindeki ücretin payının

yani oransal ücretlerin artması demek olduğunu ve bundan dolayı da kar oranının düşme

eğiliminde olduğunu belirtir. Ricardo, kar oranını şöyle formülize ediyor;

Burada,

r = Kar oranı,

P = Karlar

W = Ücretler

w = Oransal ücretler (ücretin payı)

26

Buradan hareketle, Ricardo, genel kar oranı, teknik koşullar aynı iken, sadece ve sadece

(kar ve ücretin toplamından oluşan artı-değer içindeki) oransal ücretlerin artmasıyla

düşebilir, demektedir. Bu görüşe Marx’ın görüşlerini ve eleştirisini dikkate alarak Sraffa

karşı çıkar. Marx, kar düşme eğiliminde olsa bile, bunun mutlaka ücretlerdeki bir

azalmadan kaynaklanması gerekmediğini belirtir. Eğer işçi, kendi ücretini elde

edebilmek için çalıştığı süreyi değiştirmez, ancak emrinde çalıştığı kapitaliste artı-değer

kazandıran çalışma saatlerini artırabilir ya da azaltırsa, ücret düzeyi hiç değişmeksizin,

mevcut kar düzeyi 1. durumda artabilir, 2. durumda ise azalabilir. Ekonomide genel kar

oranı Ricardo’nun öngördüğü gibi düşme eğiliminde bile olsa (Gehrke ve Kurz, 2006,

119-122) [oysa Marx’a göre de kar düşme eğilimindedir, ancak bunun nedeni tarımsal

ürün fiyatlarının artması değil, rekabetin zorunlu kıldığı makineleşme sürecinin artması

nedeniyle, yani sermaye-kullanıcı emek-tasarruf edici bir teknolojik gelişme nedeniyle

azalan değişken sermayeden kaynaklanan artı-değer oranının düşmesidir (Franke, 2000,

320; Gehrke ve Kurz, 2006, 119-122).] açıklanan mekanizma nedeniyle oransal ücretler

sabitken, genel kar oranı artabilir ya da düşebilir (Gehrke ve Kurz, 2006, 119-122).

Kalecki’ye göre, kapitalizmin günümüzde geldiği aşama tekelci kapitalizm

aşamasıdır, bu aşamada rekabetin yeni biçimleri ortaya çıkmakta ve fiyat rekabetinin

yerini fiyat dışı rekabet unsurları almaktadır. Kalecki, kapitalizmin daha rekabetçi

olduğu dönemler için dahi tam rekabet olgusunun varlığına itiraz eder, onu kabul etmez.

Kalecki’ye göre, modern kapitalist ekonomilerin endüstriyel sektörlerinin genel yapısı

oligopolistik bir gelişime tabidir ve bu yapı ekonomik sistemin işleyişine pek derin bir

şekilde nüfuz etmiştir. Tekelci birimlerin girişimcilerin fiyatlandırma kararları

üzerindeki etkisi, artı-değer (surplus)’in gerçekleşmesi ile ilgili problemler (örneğin

efektif taleple ilgili problemler) açısından önemlidir ve bunlar piyasaya girişe konulan

engeller, sermaye yoğunluğunun artması ve ölçek ekonomileri vasıtasıyla daha da

şiddetlenirler.

Ricardo, ekonomide tarımsal sektörün baskın ve de büyümenin lokomotifi

olduğu erken kapitalizmi ele alarak yaptığı analizinde, ekonominin rekabetçi yapısı

içerisinde sermayenin hareketliliği sayesinde kar farklılıklarının giderilerek, ekonomide

tek bir kar oranının oluşacağı ve bu eğilimin piyasa fiyatlarının doğal fiyata çekilmesini

sağlayacağını öngörmüştür. Oysa Kalecki, ekonomide sanayi sektörünün baskın ve de

büyümenin lokomotifi olduğu geç dönem kapitalizmi ele alarak yaptığı analizinde,

27

ekonominin eksik rekabet düzeninde ve oligopolcü bir yapıda olduğunu öngörmüştür.

Bu tarihsel gelişmeler, Kalecki ile klasikler arasında analitik olarak belli farklılıklar

olacağını açıkça göstermektedir. Özellikle, bunlar, piyasaya girişte engellerin varlığı,

sermaye hareketliliğinin engellenmesi ve bundan dolayı da tek bir kar oranının oluşması

eğiliminin engellenmesi konularındadır.

Kapitalizmin gelişmesiyle birlikte üretim biriminde overhead maliyetlerinin

(ustabaşı, işyeri amiri vb. işgücü için yapılan giderlerin) rolü artmıştır. Klasiklerde artı-

değer kapitalistin karına giderken, Kalecki’de artı-değer, karlar ve overhead’ler arasında

paylaştırılır. Overhead maliyetleri, klasiklerde üretken olmayan ve artı-değeri azaltan

bir harcama kalemi olarak görülürken, modern endüstrilerde, artı-değeri yaratan emeğin

etkinliğini artırması sebebiyle önemli ve artı-değere katkısı olan bir faktör olarak

görülür.

Kalecki ile klasik iktisatçılar arasındaki ikinci önemli analitik farklılık, kapitalist

ekonomideki rekabet sürecine ilişkin analizleriyle ilgilidir. Yukarıda belirtildiği gibi,

klasik iktisatçılarda, rekabet, tek bir kar oranının oluşması eğiliminin varlığı ile

eşanlamlıdır. Oysa Kalecki, piyasaya girişe engeller koyan tekelci kapitalizmin varlığı

nedeniyle, fiyatların, birim maliyetlere bir markup eklenmesiyle oluşturulduğunu

belirtmektedir. Bu ise, monopol gücünün derecesine bağlı olup, firmalar arasında

farklılıklar göstermektedir.

Ricardo ve onun takipçilerine göre, ücret oranları ile kar oranları arasında her

zaman ters bir ilşki vardır. Oysa Kalecki’ye göre, kar oranı ile ücret oranı arasında

pozitif bir ilişki olabilir. Şöyle ki, monopol gücünün derecesi yüksekse, atıl kapasite var

demektir, eğer işçilere daha yüksek ücret ödemek suretiyle daha fazla çalışmaları

sağlanarak kapasite artırımına gidilirse, işçi başına daha çok artı-değer elde edilecek,

böylece hem ücret oranı hem de kar oranı birlikte artmış olabilecektir (Halevi ve

Kriesler, 1991, 81-89).

Otto Eckstein, Amerikan imalat sanayii verilerini kullanarak modern

endüstrilerde ücret-fiyat süreci üzerine yaptığı incelemede, Amerikan imalat sanayiinde

ücret-fiyat mekanizmasının hem işgücü hem de mal piyasalarında piyasa güçlerinin

28

yüksek düzeyde yoğunlaştığı koşullar altında oluştuğunu ve bu nedenle bunu kutupsal

oligopol durumları olarak adlandırdığını belirtmektedir.

Kutupsal oligopol durumunda ücretler, verimlilik ve fiyatlara ilişkin

mekanizmaları incelerken kurduğu ücret denkleminde;

İleriki dönem parasal ücretlerdeki yüzde artış oranı ∆ ⁄ , sermayenin karlılık

oranı ile işsizlik oranına ( u ) tabidir.

∆ ( 1 )

Kar ve işsizlik değişkenleri toplu pazarlık sürecinde ücretin belirlenmesinde

sendikalar ve yönetimlerin göreceli pazarlık gücünü etkiler.

Tüketici fiyatları yüzde bir veya ikiden fazla arttığında, onlar ücreti

etkileyecektir ve ( 1 ) şu hale dönüşür,

∆ ∆ ( 1a )

Oligopolistik yapının olduğu modern endüstrilerde, çıktıda sağlanan hızlı

büyümenin verimliliğin de hızlı büyümesini beraberinde getirdiğini belirtmektedir.

Böyle bir durumda, çıktı arttığında, verimlilik artar, işgücü birim maliyeti düşer, karlar

artar, ücret artış oranı yükselir, ancak bu da birim maliyeti artırır, fiyatlar artar. Aynı

zamanda işletme, ücret artışının neden olduğu maliyet artışlarından kaçınabilmek için

emek yerine sermayeyi ikame etme yoluna gidebilir, bu durumda oligopolistik

endüstrilerde uzun dönem işsizlik oranı artacaktır, bu şekilde ücretlerin payının artması

eğilimi bastırılmış olacaktır. Öte yandan, fiyat artışları genel bir hal aldığında, bu

tüketici fiyatlarını artıracak ve ücret denklemindeki mekanizmalar sonucu kardan

sızıntılar tekrar başlayacaktır.

Sonuç olarak, oligopolistik mekanizmada, çıktıdaki ani ve hızlı artışlar büyük

verimlilik artışları üretmekte, bu ise karda büyük artışlara yol açmakta, bu da sırasıyla

29

büyük ücret ve fiyat artışlarına öncülük etmektedir (Eckstein, 1964, 267-268, 272, 280-

283).

Otto Eckstein’in bulgularını, Klasik teori açısından değerlendirdiğimizde,

görülmektedir ki, ekonomide rekabetçi bir yapı yok, hem karlar hem de ücretler birlikte

artabilmektedir ve işsizlik meydana gelebilmektedir.

Reiner Franke, Schumpeterian ve klasik büyüme ve bölüşüm teorilerinin

tamamlanması üzerine yaptığı incelemede, uzun dönemler boyunca, sermaye-kullanıcı

teknolojik gelişmeler, ücretler orjinal büyüme oranında sürekli olarak artarken emeğin

verimliliğinin büyüme oranının bundan daha yüksek düzeyde arttığı bir mekanizmayla

birlikte meydana geliyorsa, ücretlerin payı sistematik bir şekilde düşecek ve (bir yandan

işsizlik de muhtemel olacak şekilde) ekonomi er ya da geç gelir bölüşümü açısından bir

uyuşmazlığa düşecektir, tespitinde bulunmaktadır (Franke, 2000, 333). Klasik teori

açısından değerlendirdiğimizde, görülmektedir ki, Reiner Franke, ekonomide azalan

değil artan getiri durumu söz konusu olabileceğini, karın düşme değil artma eğiliminde

olabileceğini (bunun olması için işçilerin çalışma saatlerini artırması gerekmemektedir,

şayet böyle bir durum olsa karlar çok daha fazla artabilir) ve işsizlik meydana

gelebileceğini belirtmektedir.

Michael Sattinger, Amerikan ekonomisinde reel ücret düşüşleri üzerine yaptığı

1961-1999 yıllarını kapsayan inceleme sonucunda, istihdam edilen işçi başına ulusal

borçlardaki bir artışın reel ücretleri düşüreceğini tespit etmiştir. Modelinde, denk bir

büyüme dengesinde, ulusal borçların artması tasarrufların bir kısmının bu borçlar

tarafından emilmesi anlamına gelir, tasarruflardaki bu azalma istihdam olanaklarını

azaltarak, herhangi bir faiz oranında, istihdam içindeki çalışanların oranını düşürür ve

işsizlerin iş olanaklarına oranını artırır. Faiz oranı ise, işsizlerin iş olanaklarına oranının

artan bir fonksiyonudur. Toplam talebin toplam arza eşit olduğu durumda, bu koşul faiz

oranını, sonrasında ise, faiz oranı, ücret oranını belirler. Ulusal borcun istihdama oranı

değiştiğinde, bu, faiz oranı üzerinde yarattığı etki aracılığıyla reel ücreti etkileyecektir.

Daha yüksek bir faiz oranı daha düşük bir ücret oranına yol açacaktır. Kurduğu model

çerçevesinde, 1961-1999 yılları Amerikan faktör fiyatları ve borçlanma verilerini

kullanarak, şöyle bir teorem geliştirmiştir, ulusal borcun istihdama oranındaki bir

30

yükselme veya faiz geliri üzerindeki vergilerdeki bir artış, işsizlerin iş olanaklarına

oranını artırır, faiz oranını artırır ve ücret oranını düşürür.

Çalışmasından çıkardığı en önemli sonuçlardan biri de, reel ücret ve faiz

oranlarının sadece mikroekonomik rekabetçi koşullar tarafından belirlenmediği,

makroekonomik politikalardan da etkilendiğidir. Buna göre faktör fiyatları kendi

üretkenliklerinden bağımsız olmamakla birlikte, sadece onlar tarafından

belirlenmemektedirler (Sattinger, 2003, 5-7, 12, 23-27).

Michael Sattinger’in görüşlerini Klasik Ücret Teorisi açısından

değerlendirdiğimizde, reel ücret düzeyinin sadece işçilerin ve ailelerinin yaşamsal

ihtiyaçlarını sağlayan metaların değeri tarafından belirlenmediği gösterilmektedir.

İşsizlik olgusunun da varolabileceği öngörülmektedir.

1.2. William Stanley Jevons’un Görüşü

Asım Yücel’in, “klasik iktisatçıların doktriner görüşleriyle ‘marjinal teori’

iktisatçıları arasında bir halka teşkil eden iktisatçıların düşünce ve görüşlerini temsil

eder” (Yücel, 1980, 9) dediği, William Stanley Jevons’un ücret hakkındaki görüşlerine

değinelim.

Neo-Klasik okulun bir üyesi olan William Stanley Jevons (1835 - 1882)’a göre

“... ekonomi bir haz ve elem matematiğidir. Servet ve değer ‘sonsuz ölçüde küçük haz

ve elem miktarları’ açısından izah edilmektedir. Jevons ‘değer’i fayda ile

açıklamaktadır. Fayda, bir malın tüketiminden veya bir işin yapılmasından elde edilen

hazzı veya tatmini; elem veya zahmet de, o malı elde etmek veya o işi yapmak için

katlanılması gerekli sıkıntı ve yorgunluğu ifade eder. Emek teorisi açısından ele

alındığında, fayda; ücret gelirinin sağladığı mal ve hizmetlerin tüketiminden elde edilen

hazzı, zahmet de; çalışmanın yarattığı yorgunluk ve sıkıntıyı temsil eder” (Yücel, 1980,

9). Onun teorisinde, emek zahmeti, üretim maliyetinin temel öğesidir (Kazgan, 1993,

120).

31

“Jevons’un emek teorisinin esasını üç faktör oluşturur: 1) işin zahmeti,

2) üretim miktarı ve 3) elde edilen fayda.

Çalışma süresi uzadıkça üretim de artar, ancak işin zahmeti belli bir noktaya

kadar azalır ve hatta yapılan iş bir haz sağlar; fakat daha sonra çalışmadan doğan haz

azalır, zahmet ise artar. Öte yandan ücret artışından sağlanan gelirle satınalınan malların

tüketiminden elde edilen haz da gittikçe azalır” (Yücel, 1980, 9). Yani, malların

marjinal faydası eldeki stok büyüdükçe azaldığı gibi, çalışma süresi uzadıkça, birikmiş

zahmet de artmaktadır (Kazgan, 1993, 119).

İşçinin dengesi, son mal biriminin sağladığı fayda, çalışmanın getirdiği artan

zahmete eşitlendiği zaman oluşur, yani gelirin marjinal faydası ile çalışmanın marjinal

zahmeti arasındaki eşitlik, işçinin iktisadi dengesini ortaya çıkartacaktır (Kazgan, 1993,

120; Ülken, 1984, 353-354). Buna göre işçi; işin zahmetinin, ücret geliriyle sağlanan

mal veya hizmetlerin tüketiminden elde edilen haz veya faydaya eşit olduğu bir noktaya

kadar emeğini arzetmeye devam eder (Yücel, 1980, 9). Bu durum aşağıdaki şekilde

daha açık bir şekilde ifade edilmektedir.

Şekil - 2: William Stanley Jevons’un Emek Teorisi

a

b c

d

e

0 x m

q

p y

Fayda Zahm

et

Günlük Çalışma Saatleri

32

Şekilde:

pq: Çalışmakla elde edilen gelirin sağladığı tüketimin marjinal faydası(ları)nı gösteren

eğri olup, yatay eksenle aradaki açıklıkla ölçülür.

0x: İşçinin günlük çalışma saatlerini gösterir.

abcd: işin marjinal faydalarını (0x ekseninin üzerindeki kısım) ve marjinal zahmetlerini

(0x ekseninin altındaki kısım) gösterir

em = dm: işin sağladığı fayda (ilave ücret artışının harcanmasıyla elde edilen tüketim

mallarının kullanımından sağlanan fayda) ve sebep olduğu zahmetin birbirine eşit

olmasını gösterir.

Şekil - 2’de, çalışma saatleri arttıkça, çalışmadan doğan zahmet önce azalmakta

(a-b arası) daha sonra çalışma zevkli bir hale gelmekte (b-c arası) ve belli bir seviyeden

(c noktası) sonra çalışmanın zahmeti artmaktadır. c noktasından sonra çalışma saatleri

arttıkça, işin zahmeti de hızlanarak artacaktır. İlave edilmekte olan her çalışma saatinin

meydana getireceği çalışmanın marjinal zahmeti artan bir tempoda gidecektir. Öte

yandan, ücret geliri arttıkça ilave gelirin sağladığı malların tüketiciye (işgörene) verdiği

haz da gittikçe azalmaktadır. Ancak ‘m’ üretim seviyesinde haz ve zahmet birbirine

eşittir. 0m kadar iş saati çalışılması halinde, tüketimin marjinal faydası em ile son

çalışma saatinin verdiği zahmet dm birbirine eşitlenmekte ve dengeye varılmaktadır.

Emek sahibinin burada 0m çalışma saatinin altında veya üstündeki iş saatlerine ilgi

göstererek davranış değiştirmesi artık beklenemez. Günlük 0m iş saatinin sağladığı

gelirle geçinmek, 0m’den fazla iş saatlerinde ise dinlenmek durumundadır (Yücel, 1980,

10; Ülken, 1984, 354).

1.3. Marjinal Verimlilik Teorisi

Marjinal verimlilik teorisini Alman iktisatçı Von Thunen’e (1826) kadar

uzatmak mümkünse de, esas benliğini ve şöhretini, iktisat ilminde devir yaratan ve

eserlerini birbirlerinden habersiz olarak yayınlayan İngiliz W. Stanley Jevons (1871),

Avusturyalı Karl Menger (1871) ve İsviçreli Leon Walras’ın (1873) çalışmalarında

bulmuştur. 1900 yılına kadar da birçok Avusturyalı (Von Wieser, Böhm-Bawerk),

İngiliz (Wicksteed, Edgeworth, Marshall), İtalyan (Barone) ve Amerikan (J. B. Clark)

iktisatçısı tarafından geliştirilmiştir (Ülken, 1984, 321). Klasik ücret teorisini

33

geliştirenlerle marjinal verimlilik teorisini geliştirenler arasındaki temel farklılık,

birincilerin pratikten gelen insanlar ve siyasi ve ahlak filozofları olması, ikincilerin ise

daha çok uzman üniversiteli iktisatçılar olmalarıdır (Dunlop, 1966, 7).

Neo-klasik iktisatçıların marjinal verimlilik teorisi, aslında faktör talebini açıklar.

Karını azamiye çıkarmak ve bu yolla dengeye gelmek isteyen firma, ilave (marjinal)

herhangi bir faktörün kullanımı ile yaratılan ürünün değerine göre davranışını

ayarlayacaktır. Marjinal faktör ünitesinin kullanımı, firmaya mal olduğundan daha fazla

bir gelir getiriyorsa, faktörün talep edileceği açıktır (Ülken, 1984, 321).

Marjinal verimlilik teorisi, tam rekabet piyasasının varlığını öngörür.

J. B. Clark, ekonomide, statik şartlar altında (statik şartlar, “eğer emek ve kapital

miktarı sabit kalırsa, üretim tarzındaki ilerleme durursa, kapital temerküzü sona ererse

ve tüketici zevkleri hiç değişmezse” gerçekleşmiş sayılıyordu) marjinal verim teorisini

bir makro-bölüşüm teorisi olarak kullandı. Marjinal verime göre bölüşümün, aynı

zamanda haklı veya adil bölüşüm olduğunu teorileştirdi.

Clark, bölüşümün tabii kanunları bulunduğunu, bu kanunların, her üretim

girdisine, yarattığı ürünü verdiğini söyledi. Bu tabii kanunlar engellenmedikçe, “emek

payı olarak, kendisinin ayrıca ürettiğini alıyor; aynı olgu, kapital için geçerli” oluyordu.

Üretim girdileri arasındaki rekabet, birim başına girdi getirisini kendi marjinal verimine

eşitliyordu: Ücret haddi emeğin, faiz de kapitalin marjinal verimine eşittir (Kazgan,

1993, 139).

Üretim süreci ölçeğe göre sabit getirili olduğunda, üretimde kullanılan her

üretim faktörüne marjinal ürününe eşit bir ödeme yapılması halinde, toplam ürün,

faktörlerin marjinal ürünleri toplamının kullanılan faktör miktarıyla çarpımına eşit

olacaktır. Bu durumda, faktörlere düşen payların toplamı, meydana getirilen ürüne eşit

olacağı için, geriye herhangi bir ‘artık’ kalması bahis konusu değildir. Diğer deyişle,

paylar toplamını toplam üründen çıkarırsak geriye ‘sıfır’ kalacaktır (Ülken, 1984, 341).

Brian Snowdon, Howard Vane, Peter Wynarczyk’den (Snowdon, Vane ve

Wynarczyk, 1994, 43-48) yararlanarak, neoklasik iktisatta marjinal verimlilik teorisi ve

34

ücretin nasıl belirlendiğini açıklayalım. “Klasik makro iktisatçılar (Keynes öncesi

makro iktisat düşüncesini kapsamaktadır), kapitalist piyasa ekonomisinin denge çıktı ve

istihdam düzeyinden ayrılabildiğinin ayırdındadırlar. Bununla birlikte, bu

dalgalanmaların geçici ve çok kısa süreli olduğuna inanırlar. Ortak görüşleri, piyasa

mekanizmasının çabuk ve etkili bir şekilde hareket ederek tam istihdam dengesini

yeniden kuracağı şeklindedir. Eğer klasik iktisadi analiz doğru ise, istikrar politikaları

biçimindeki hükümet müdahaleleri hem gereksiz hem de istenilmez olmaktadır.

Gerçekten de bu gibi politikalar daha büyük istikrarsızlıklar yaratırlar. Klasik makro

iktisatçılar tam istihdamı desteklemek için toplam talebi istikrarlı kılmakta

kullanılabilecek toplam talebi belirleyen faktörlere ya da politikalara daha az önem

verirler. Klasik makro iktisatçılar için tam istihdam normal bir durumdur.

Klasik model ekonominin belirleyicileri olan reel çıktı (Y) düzeyi, reel (W / P)

ve nominal (W) ücretler, fiyat (P) düzeyi ve reel faiz oranı (r)’nın açıklanmasını araştırır.

Bu modelde aşağıdakiler varsayılmaktadır;

1) Tüm iktisadi birimler (firmalar ve hanehalkları) rasyoneldirler ve karlarını veya

faydalarını maksimize etmek amacındadırlar, tüm birimler parasal yanılsamadan zarar

görmemektedirler.

2) Tüm piyasalar, ne kadar satın alacağına ve ne kadar satacağına tam esnek olan veri

fiyat setleri temelinde karar veren birimlerin olduğu tam rekabetçi piyasalardır.

3) Tüm birimler, alışveriş öncesinde, piyasa koşulları ve fiyatlar hakkında tam bilgiye

sahiptirler.

4) Alışveriş, market-clearing fiyatları bütün piyasalar bazında oluştuğu zaman başlar.

5) Birimlerin beklentileri istikrarlıdır.

Analizi basitleştirebilmek için, dış ticaret sektörünün olmadığı kapalı bir ekonomiyi

varsayıyoruz. Klasik modelde, reel ve parasal sektörler birbirinden ayrı olup, bu

modelde dikotomi (dichotomy) durumu vardır. Buna göre para miktarındaki değişmeler,

modeldeki reel değişkenlerin denge değerlerini etkilemez. Yani modelde para miktarı

yansızdır.

Klasik modelin anahtar unsuru kısa dönem üretim fonksiyonudur. Genel

terimlerle, mikro düzeyde bir üretim fonksiyonu, bir firmanın veri miktardaki faktör

35

girdileriyle üretebileceği maksimum miktarda çıktıyı ifade eder. Firma daha fazla emek

(L) ve sermaye (K) girdisi kullandıkça daha fazla çıktı üretecektir. Bununla birlikte,

kısa dönemde değişken tek girdinin emek olduğu varsayılır. Sermaye girdisi miktarı ile

teknoloji düzeyi sabit alınır. Kısa dönem toplam (aggregate) üretim fonksiyonu şöyledir;

Y = A F(K, L)

burada,

Y = Dönem boyuncaki reel çıktı

K = Dönem boyuncaki sermaye girdisi miktarı

L = Dönem boyuncaki emek girdisi miktarı

A = Toplam faktör verimliliği indeksi

F = Reel çıktının, K ve L girdileriyle ilişkisini sağlayan fonksiyon

olup, denkleme göre, toplam çıktı, istihdam edilen emek miktarı ile veri düzeydeki

sermaye stoğu, teknoloji ve girdilerin organizasyonuna bağlıdır. Bu ilişki grafiksel

olarak Şekil - 3-a-b’nin, ( a ) kısmında gösterilmektedir.

36

Şekil - 3-a-b: Toplam Üretim Fonksiyonu (a) ve Emeğin Marjinal Ürünü (b)

Kısa dönem toplam üretim fonksiyonu önemli özellikler göstermektedir. Üç

nokta belirtilmeye değerdir. Birincisi, A ve K değerleri veri iken, istihdam (L) ve çıktı

(Y) arasında pozitif bir ilişki vardır, bu, şekilde, a noktasından b noktasına doğru üretim

fonksiyonu boyunca bir hareketle gösterilmektedir. İkincisi, üretim fonksiyonu,

b

a

c MPLc

Y* = A* F(K, L) Y = A F(K, L)

b c

a Y0

Y1

Y

( a )

L0 L1 L

L0 L1 L

DL

DL*

(W/P)a=MPLa

(W/P)b=MPLb

W/P, MPL

( b )

37

değişken girdi olan emeğin, azalan verimlere tabi olduğunu göstermektedir. Bu,

istihdam arttıkça üretim fonksiyonunun eğiminin ( )L/Y ΔΔ azalması şeklinde

görülmektedir. Emek istihdamı artışı karşısında çıktı miktarındaki artışlar giderek

azalmaktadır. L/Y ΔΔ emeğin marjinal ürününün (MPL) ölçüsü olduğundan, üretim

fonksiyonunun eğimindeki azalmaları, istihdam artışı karşısında emeğin marjinal

ürününün azalması olarak görebiliriz. Bu, şeklin ( b ) panelinde, MPL’yi gösteren

DL’nin hem pozitif hem de azalan olması (istihdam düzeyi L0’dan L1’e genişlerken

MPL azalmaktadır, şöyle ki, ba MPLMPL f ) şeklinde görülmektedir. Üçüncüsü,

üretim fonksiyonu, sermaye girdisi artarsa ve(ya) A’nın değerindeki bir artış

biçimindeki girdilerin verimliliğinde bir artış olursa (örneğin bir teknolojik ilerleme),

yukarı doğru kayacaktır. Böyle bir değişim, Şekil - 3-a-b’nin, ( a ) kısmında, A’dan

A*’a artışın neden olduğu üretim fonksiyonunun Y’den Y*’a kayması şeklinde

gösterilmiştir. ( b ) kısmında, üretim fonksiyonunun yukarı doğru kaymasının etkisi,

MPL doğrusunun DL’den DL*’a yukarı doğru kayması biçimindedir; yani emek

verimliliğinin artışı söz konusudur (L0 düzeyindeki istihdam edilen emek miktarı, artık

Y0 miktarında çıktı yerine Y1 miktarında çıktı üretebilmektedir).

Karını maksimize etmek isteyen bir firma ne kadar işçi istihdam edecektir.

Firmaların kar maksimizasyonunu sağlayan koşul, üretimde marjinal gelirin (MRi)

marjinal maliyete (MCi) eşitlendiği durumdur. Aynı zamanda tam rekabetçi bir firma

için çıktının (ürünün) fiyatı marjinal gelire eşittir (MRi = Pi). Buna göre, kar

maksimizasyonunu sağlayan koşul aşağıdaki gibidir;

Pi = MCi ( 2 )

Eğer bir firma emeği, rekabetçi bir emek piyasasından temin ediyorsa, her ekstra işçiye

ödenen parasal ücret Wi olmalıdır. Çalıştırılan ekstra birim emeğin eklenen maliyeti

ii LW Δ olacaktır. Eklenen bir işçinin yaratacağı ekstra gelir, üretilen ekstra çıktı ( )iQΔ

çarpı firmanın ürününün fiyatıdır. Bundan dolayı eklenen gelir ii QP Δ ’dir. Karını

maksimize eden bir firma, iiii QPLW ΔΔ p olduğu müddetçe işçi çalıştırmak üzere

ödemede bulunur. Karların maksimizasyonu için aşağıdaki koşulun sağlanması gerekir;

38

iiii LWQP Δ=Δ

Bu şuna denktir,

i

i

i

i

PW

LQ

=ΔΔ

ii L/Q ΔΔ emeğin marjinal ürünü olduğundan, bir firma emeğin marjinal ürünü reel

ücret oranına eşit olana kadar işçi çalıştırabilir. Bu koşul Pi = MCi denkleminin bir

başka ifade şeklidir. MCi , ek işçinin maliyeti (Wi) bölü bu işçi tarafından üretilen ekstra

çıktı (MPLi) olduğundan, bu ilişkiyi şöyle yazabiliriz;

i

ii MPL

WMC = ( 3 )

( 3 ) ve ( 2 )’yi birleştirirsek, şu denkliğe ulaşırız,

ii

ii MC

MPLW

P ==

MPL istihdam edilen emek miktarının azalan bir fonksiyonu olduğundan, azalan

verimlerin etkisi nedeniyle, MPL eğrisi aşağı doğru eğimlidir [Şekil - 3-a-b’nin ( b )

panelinde görüldüğü gibi]. Çünkü, bir firmanın MPLi ve Wi/Pi’yi birbirine eşitlediğinde

karını maksimize edebileceğini görmüştük. Marjinal ürün eğrisi, firmanın işgücü talebi

eğrisine (DLi) eşittir. Bu ilişkiyi şöyle açıklayabiliriz,

⎟⎠⎞⎜

⎝⎛=

i

iLiLi P

WDD

Bu ilişki bize bir firmanın işgücü talebinin reel ücretin ters bir fonksiyonu olduğunu

anlatmaktadır. Daha düşük reel ücret, işgücü maliyetini düşüreceği için daha fazla

işgücü istihdam edilmesi anlamına gelmektedir.

39

Yukarıdaki analizde tek bir firmanın davranışları gözönüne alınmıştır. Aynı

sonuçlar ekonominin tamamı için uygulanabilir. Tek bir firmanın işgücü talebi reel

ücretin ters bir fonksiyonu olduğu için, bir ekonomideki tüm firmaların böylesi

fonksiyonları toplanarak, toplam işgücü talebinin de reel ücretin ters bir fonksiyonu

olduğu sonucuna ulaşılır. Bu noktada, W ekonomide ortalama parasal ücreti ve P

fiyatlar genel düzeyini göstermektedir. Bu ilişki Şekil - 3-a-b’nin ( b ) panelinde, DL

doğrusu ile gösterilmiştir. Reel ücret (W/P)a’dan (W/P)b’ye düşürüldüğünde, istihdam

L0’dan L1’e yükselmektedir. Toplam işgücü talebi fonksiyonu şöyledir;

( )PWDD LL = ”

Klasik makroekonomi teorisinde emek talebini anlattığımız bu kısım, marjinal

verimlilik teorisinin anlaşılması açısından yeterlidir.1 Ancak, ücretin belirlenmesi, emek

talebi analizlerine emek arzı analizlerini de eklediğimizde ortaya çıkacaktır. “Şu ana

kadar işgücü talebini belirleyen faktörler gözönüne alınmıştır. Bu noktadan sonra ise,

işgücü piyasasının arz yönünü gözönüne almak gerekmektedir. Klasik modelde,

hanehalklarının faydalarını maksimize etmeyi amaçladıkları varsayılmıştır. Bu yüzden

işgücünün piyasa arzı, reel ücretin pozitif bir fonksiyonudur. Bu pozitif ilişki ( 4 ) no.lu

denklemde verilmiş ve Şekil - 4-a-b’nin, ( b ) kısmında SL doğrusu ile gösterilmiştir.

( )PWS=S LL ( 4 )

1 Benzer bir anlatım için, William H. Branson’un “Macroeconomic Theory and Policy, 2nd Edition, Harper & Row, Publishers, 1979, p. XIV + 556” kitabındaki, ‘sayfa 96 - 98’de yer alan ‘The Demand for Labor’ isimli bölümden de yararlanılabilir.

40

Şekil - 4-a-b: Klasik Modelde Çıktı ve İstihdamın Belirlenmesi

Belirli bir nüfus büyüklüğünde işgücü arzının ne kadar olacağı hanehalklarının

boş zaman ve tüketim arasında yapacakları tercihe bağlıdır, ki bu tercihlerin her ikisinin

hanehalklarına sağlayacağı fayda pozitiftir. Fakat tüketebilmek için gelir elde edilmeli,

bu ise boş zamanın yerine çalışma zamanının geçmesiyle gerçekleşebilmektedir.

(W/P)e

DL

LT

SL

Z

H

EX

G

N

Y = A F(K, L)

Ye

Y

( a )

Le L

Le L

(W/P)2

W/P

(W/P)1

( b )

41

Çalışma zahmet olarak nitelendirilir. Bu yüzden, çalışanların tercihi ve reel ücret, denge

işgücü arzı miktarını belirleyecektir. Reel ücretteki bir artış kaybedilen gelir anlamında

boş zamanı daha pahalı hale getirecek ve bu yüzden işgücü arzı artma eğilimine

girecektir. Bu ‘ikame etkisi’ olarak bilinmektedir. Fakat reel ücretteki bir artış

çalışanların durumunu daha iyi hale getireceği için, çalışanların daha fazla boş zaman

tercih edebilme imkanlarının oluşmasına yol açacaktır. Bu ‘gelir etkisi’ olarak

bilinmektedir. Klasik model ikame etkisinin gelir etkisini bastırdığını varsaymaktadır.

Bu yüzden, bu modelde işgücü arzı reel ücretteki bir artışa pozitif tepki vermektedir.

Şimdiye kadar işgücü talebi ve arzı eğrilerinin türetilmesini açıkladık. Artık bu

noktada, klasik modelde istihdam ve çıktının rekabetçi dengesinin belirlenmesini

inceleyecek bir konumdayız. Klasik işgücü piyasası Şekil - 4-a-b’nin, ( b ) kısmında

gösterilmiştir. Şekil - 4-b’de, işgücü arz ve talep eden güçler denge market-clearing reel

ücreti (W/P)e ve denge istihdam düzeyi (Le)’ni belirlerler. Eğer reel ücret (W/P)e’den

daha düşük örneğin (W/P)2 gibi bir noktada belirlenirse, bu ücret düzeyinde ZX aralığı

kadar işgücü talebi fazlası olacaktır ve bu durumda firmaların ücret artırıcı rekabeti

sonucu, parasal ücretler (nominal ücretler) artacak ve bu artış, reel ücret denge değerine

gelinceye kadar sürecektir. Eğer reel ücret denge düzeyinin üzerine çıkarsa, örneğin

(W/P)l gibi bir noktada belirlenirse, bu durumda HG aralığı kadar işgücü arzı fazlası

olacaktır. Bu durumda parasal ücretler, reel ücret düzeyi, denge düzeyi olan (W/P)e’ye

gelinceye kadar düşecektir. Bu sonuç klasik modelde, klasik iktisatçıların yaptığı tam

rekabet piyasası, esnek fiyatlar ve tam bilgi varsayımları nedeniyle garantilenir. Denge

istihdam düzeyi (Le), denge reel ücret düzeyinde çalışma arzusunda olan işgücünün

tamamının istihdam edilebildiği ‘tam istihdam’ı göstermektedir. Oysa, şekilde, SL her

bir reel ücret düzeyinde kaç kişinin iş tekliflerini kabul etmeye hazır olduğunu

gösterirken, LT her bir reel ücret düzeyinde işgücüne katılmayı isteyen toplam kişi

sayısını göstermektedir. LT pozitif eğimlidir ve daha yüksek reel ücrette daha fazla

kişinin işgücüne katılmayı isteyeceğini göstermektedir. Klasik modelde emek piyasası

dengesi, Şekil - 4-a-b’nin, ( b ) kısmında (EN) mesafesi ile gösterilen işsizlikle

ilişkilidir. Klasik tam istihdam dengesi, gönüllü ve geçici (friksiyonel) işsizliğin

varlığıyla belirlenir, fakat gönülsüz işsizliğin olması ihtimali kabul edilmez. Daha sonra

Milton Friedman <<‘The Role of Monetary Policy’, American Economic Review,

March 1968>> isimli çalışmasında, işgücü piyasasında denge işsizliğini tartışırken

doğal işsizlik kavramını tanıttı. Denge istihdam düzeyi işgücü piyasasında belirlenirken,

42

denge üretim düzeyi toplam üretim fonksiyonunun pozisyonuna göre belirlenir. Şekil -

4-a-b’nin ( a ) kısmına baktığımızda, istihdam miktarı Le iken üretim düzeyinin Ye

olacağını görebiliriz.

Şimdiye kadar, burada yeniden şekillendirdiğimiz basitleştirilmiş model, bize

klasik iktisatçıların, denge işsizlik düzeyi kadar, reel üretim, istihdam ve reel ücretlerin

denge düzeyinin belirlenmesini ne şekilde açıkladıklarını görmemizi mümkün kıldı.

Yukarıdaki değişkenlerin denge değerlerindeki değişikliklerin, eğer işgücü talebi eğrisi

ve/veya işgücü arzı eğrisi yer değiştirirse gerçekleşebileceği açıkça görülmektedir.

Örneğin, teknolojik değişiklik nedeniyle üretim fonksiyonunun yukarı doğru bir

hareketi, işgücü talebi eğrisini sağa doğru kaydırır. İşgücü arz eğrisi pozitif bir eğime

sahip olduğu müddetçe, bu, istihdamda, üretimde ve reel ücrette bir artışa yol açacaktır.

Nüfus artışı, işgücü arz eğrisini sağa doğru kaydırır, bu daha düşük reel ücretle birlikte

istihdam ve üretimi artırır.

Yukarıdaki analizde, klasik modelde işgücü piyasasındaki rekabetin tam

istihdamı garanti edeceğini gördük. Denge reel ücret düzeyinde çalışmaya istekli olan

hiç kimse bu ücret düzeyinde işsiz değildir. Bu anlamda ‘klasik öngörü gönülsüz

işsizliğin ihtimalini kabul etmez’ (‘J. M. Keynes - The General Theory of Employment,

Interest and Money’, London: Macmillan, 1936, p. 6). Fakat, klasik iktisatçılar

tamamıyla, denge düzeyinin üzerinde kalıcı işsizliğin eğer reel ücretin dengeleme

fonksiyonu üzerinde yapay kısıtlamalar yer alırsa mümkün olabileceğinin farkındadırlar”

(Snowdon vd., 1994, 48-51).

John R. Hicks, rekabetçi bir piyasada ücretin nasıl belirlendiği konusunda

şunları söylüyor:

Hicks, ücretin; emeğin fiyatı olduğunu ve serbest bir emek piyasasında emek

arzı ile emek talebinin kesiştiği (birbirine denk olduğu) durumda belirleneceğini

belirtmektedir. Eğer emek arzı talebi aşarsa, bazı işçiler işsiz kalacaklar ve bu nedenle

daha az ücrete razı olacaklardır; aksi durumda emek talebi arzı aşarsa, işverenler işçilere

daha yüksek ücret teklif edeceklerdir. Birinci durumda, düşen ücretler nedeniyle emek

arzı azalıp dengeye yönelim olacak, ikinci durumda ise yükselen ücretler nedeniyle

emek arzı artıp dengeye yönelim olacaktır.

43

Ücretin bu oluşumu ise iki koşula bağlıdır;

Birincisi, ücret herkes için aynı olmalıdır; eğer ücretler farklı olursa işverenler

daha ucuz işçiye yönelecek, ancak onları kendisine çekebilmek için, aldıkları ücretten

daha fazlasını önerecekler ve süregiden bu hareketlilik ücretlerin aynı seviyede

oluşmasını beraberinde getirecektir.

İkincisi ise, ücret her zaman emeğin marjinal ürününe eşit olmalıdır.

Emeğin marjinal verimliliği azalan getiri kanuna tabidir, yani diğer üretim

faktörleri sabitken, üretimde emek miktarı artırılırsa, emek başına üretim azalacaktır. Bu,

ücretin, emeğin marjinal ürününe eşit olmasını sağlayan koşuldur.

Şöyle ki, eğer emek arzı emek talebinden fazla olursa bu arz fazlasının istihdam

edilmesi halinde, azalan marjinal verimlilik kanunu gereğince, emeğin marjinal ürünü

düşeceğinden dolayı, işçiler, ancak ve ancak daha düşük ücretle işe alınabilirler,

dolayısıyla emek arzı emek talebinden fazlaysa ücretler düşecektir.

Eğer emek arzı, emek talebinden azsa, işverenler veri ücret düzeyinde, daha çok

işçi talep edecekler, aralarındaki rekabet ise ücret düzeyini artıracaktır.

Oysa dengeyi sağlayan durum, ücretin emeğin marjinal ürününe eşit olduğu

durumdur (Hicks, 1973, 1-22).

Şimdi marjinal verimlilik teorisinin işlerliğini Türkiye İmalat Sanayii üzerine bir

uygulama çalışmasıyla test edeceğiz.

Türkiye İmalat Sanayii Verilerinin (1963-1998) Derlenmesi

Türkiye İmalat Sanayii’nde ücretler üzerine uygulamalar yapabilmemiz için

gerekli olan veriler Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE)’nden temin edilmiş, ulaşılamayan

veriler ise DİE verileri kullanılarak tarafımızdan derlenmiştir. Çalışmamızla ilgili

veriler 1963-1998 yılları için Toplam, Kamu ve Özel Kesim olmak üzere 20 sektör

44

(faaliyetlerin düşüklüğü nedeniyle Kamu Kesimi için 16 sektör) ve Toplam İmalat

Sanayii sektörünü içermektedir. DİE verileri 1963-1972 yılları arasında 20 sektörden

oluşmakta iken, 1973-1998 yılları arasında 29 sektörden oluşmaktadır. Bu durum

nedeniyle gerekli birleştirmeleri yaparak 1973-1998 yılları için verileri 20 sektöre

indirgedik. İndirgeme ve uyumlaştırma işlemleri sonrası analizimizde kullanacağımız

sektörler şöyle oluşmuştur;

Tablo - 1: Türkiye İmalat Sanayii Sektörleri

2-3 = 3 : İMALAT SANAYİİ

20 = 311+312 : Gıda

21 = 313 : İçki

22 = 314 : Tütün

23 = 321 : Dokuma

24 = 322+324 : Kundura

25 = 331 : Ağaç

26 = 332 : Mobilya

27 = 341 : Kağıt

28 = 342 : Matbaacılık

29 = 323 : Kürk ve deri

30 = 355+356 : Kauçuk

31 = 351+352 : Kimya

32 = 353+354 : Petrol ve kömür

33 = 361+362+369 : Metalden gayri

34 = 371+372 : Metal

35 = 381 : Madeni eşya

36 = 382 : Makine

37 = 383 : Elektrik makinaları

38 = 384 : Taşıt araçları

39 = 385+390 : Muhtelif

45

Bunlar arasında 26, 29, 30 ve 39 no.lu sektörler Kamu Kesimi’nde hariç

tutulmuş, ancak Toplam Kesim için rakamlar, herhangi bir azaltmaya gidilmeksizin,

aynen alınmıştır. Ayrıca, 2-3 = 3: İMALAT SANAYİİ’ne ait tüm veriler için DİE’ye ait

2-3 = 3: İMALAT SANAYİİ verileri ile tüm sektörlerin toplamından meydana gelen 2-

3 = 3: İMALAT SANAYİİ verileri karşılaştırılmış ve bütün veri grupları için, bu iki

değerden hangisi daha büyükse, o değer, 2-3 = 3: İMALAT SANAYİİ verisi olarak

alınmıştır.

Üç kesim ve 20 (+ Toplam İmalat Sanayii) sektöre ilişkin verilerimiz;

- Çalışanların Yıllık Ortalama Sayısı

- Ücretle Çalışanlara Yapılan Yıllık Ödemeler (Cari – TL.)

- Yılda Çalışılan İşçi-Saat Toplamı

- Sabit Sermayeye Yıl İçinde Yapılan Gayri Safi İlaveler (Cari – TL.)

- Çıktı (Cari – TL.)

- Katma Değer (Cari – TL.)

olup, daha önceki çalışmamızda [Uğur Bülent Kaytancı - Teknolojik Gelişme ve

Ekonomi Üzerine Etkileri (Türkiye İmalat Sanayii Üzerine Bir Uygulama), Yüksek

Lisans Tezi, Adana, 2004, XIV + 212 sf.] 1963-1994 yılları için Sabit 1 Ücret

(1987=100), Sabit Sermaye Stoğu (1987=100), Sabit Çıktı (1987=100) ve Sabit Katma

Değer (1987=100) verilerini oluşturmuştuk, adı geçen çalışmamızda uygulanan

yöntemler ayrıntılarıyla belirtilmiştir. Daha sonra, 1995-1998 yıllarını kapsayan ilave

verilerle, benzer yöntemlerle veri setimizi 1963-1998 yılları için oluşturduk. Yani,

Türkiye İmalat Sanayii’nde, Toplam, Kamu (16 -bu parantezle gösterim Kamu’da 16

sektör olduğunu göstermektedir-) ve Özel Kesim için olmak üzere, sınıflandırdığımız 20

sektörde (+ Toplam İmalat Sanayii), 1963-1998 yılları için Sabit Ücret (1987=100),

Sabit Sermaye Stoğu (1987=100), Sabit Çıktı (1987=100) ve Sabit Katma Değer

(1987=100) verilerini oluşturduk.

1 Burada ‘Sabit (1987=100)’ terimi ile, cari değerlerin, 1987 yılı baz alınarak, reel değerlere dönüştürüldüğü ifade edilmektedir [Sabit Sermaye Stoğu ifadesinde yer alan Sabit terimi ise, Fixed’ın karşılığı olup, Sabit Sermaye Stoğu’nun 1987 bazlı reel değerlerle ifadesi anlamında, sadece Sabit Sermaye Stoğu (1987=100) ifadesini kullanmaktayız]. Çalışmamızın bundan sonraki kısımlarında, bu amaçla ifade edildiği her yerde, Sabit (değer) = Reel (değer)’dir.

46

1.3.1. Türkiye İmalat Sanayiinde Marjinal Verimlilik Teorisinin Test Edilmesi

Türkiye İmalat Sanayii’nde marjinal verimlilik teorisinin test edilebilmesi için;

Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her birindeki 20

sektörde (+ Toplam İmalat Sanayii) 1963-1998 yılları için, Saat Başına Emeğin

Marjinal Ürünü (MPL) ile Saat Başına Reel (Sabit) Ücretler (1987=100) verilerini

kullanacağız. Saat Başına Reel Ücretler (1987=100) verilerini oluşturmuştuk. Şimdi ise,

MPL değerlerini hesaplayacağız. MPL’nin hesaplanmasında;

, α > 0, β > 0

biçimindeki bir Cobb-Douglas üretim fonksiyonunu kullanıyoruz. Burada,

Y = Katma Değer

A = Toplam Faktör Verimliliği İndeksi

K = Sabit Sermaye Stoğu

L = İşgücü Miktarı (Çalışılan Saaat Miktarı)

α = Katma Değerin Sermayeye Göre Esneklik Katsayısı

β = Katma Değerin İşgücüne Göre Esneklik Katsayısıdır.

Bu fonksiyon gereğince,

olup, biçimindeki Cobb-Douglas üretim fonksiyonumuzu logaritmik bir

transformasyonla doğrusal hale getirip, β katsayısını tahmin etmek suretiyle, MPL’yi

hesaplıyoruz. Tahmin edeceğimiz β değeri, katma değerin işgücüne göre esneklik

katsayısı olup,

47

⁄⁄

‘den de görülebilmektedir.

Öncelikle üretim fonksiyonumuzu logaritmik bir transformasyonla doğrusal hale

getirelim,

denkleme stokastik değişken (u) de ilave edelim (Chiang, 1984, 414-416; Avralıoğlu,

1978, 41-42),

Daha sonra, Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her

birindeki 20 sektörün, 1963-1998 yılları, Sabit Katma Değer (1987=100), Sabit

Sermaye Stoğu (1987=100) ve Yılda Çalışılan İşçi-Saat Toplamı verilerinin

logaritmalarını alıyoruz. Oluşturduğumuz bu veri setini kullanarak, EViews 5.1

programıyla, β’yı tahmin etmek doğrultusunda, Sıradan En Küçük Kareler Yöntemiyle

Panel Veri analizi yapıyoruz.

Panel Veri Analizi: Sabit Etkiler Modeli

Panel veri ile çalışmanın pek çok avantajı vardır. Panel veri analizi, tahmin

teknikleri ve teorik sonuçlar açısından güçlü olanaklar sunar. Yatay kesit örneklemi

küçük veya zaman serisi boyutu kısa ise, yatay kesit ya da zaman serisi analizleriyle

katsayılar üzerine net çıkarsamalar yapılamazken, panel veri analizinden elde edilen

tahmin ediciler oldukça etkin ve güvenilirdir. Ayrıca sürecin dinamikleri üzerinde

çalışabilme, onu tanımlayabilme ve etkilerini ölçebilme konusunda yatay kesit ve

zaman serisine göre önemli avantajlar sağlar. Bu çalışmada ele alınan sektörlerin

heterojenliği, yatay kesit ve zaman serisi analizleriyle hesaba katılamamaktadır. Diğer

48

taraftan, çalışmada kullanılan Türkiye İmalat Sanayiine ilişkin veriler 1963-1998

dönemini kapsamakta ve alt sektör sayısı da 20 ile sınırlı kalmaktadır. Dolayısıyla,

yatay kesit veya zaman serisi analizlerinden yeterince güçlü sonuçlar elde

edilemeyecektir. Oysa, panel veri analizi her iki boyutu biraraya getirerek testlerin

gücünü arttırmakta ve sonuçların daha etkin ve güvenilir olmasını sağlamaktadır.

gibi bir panel veri modeli, eğim katsayılarının sabit fakat sektörler arasında regresyon

sabitinin farklı olduğunu öngören bir sabit etkiler modeline şöyle dönüştürülür;

Sabit etkileri tahmin edebilmek içinse kukla değişken kullanırız ki, böyle bir sabit

etkiler modeli, literatürde ‘Least-Squares Dummy Variable (LSDV) Model’ olarak da

adlandırılır. Yukarıdaki son model, yatay kesit birimlerine (sektörlere) ait kukla

değişkenlerin eklenmesiyle (aşağıdaki modelde 20 no.lu sektörün kukla değişkeni hariç

tutulduğu için, 21 no.lu sektörün kukla değişkeni olan D21 ’den başlıyoruz) şu hale gelir;

burada i (i = 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39),

i’nci yatay kesiti; t (1963, 1964, 1965, ..., 1998 olmak üzere), t’nci zaman dönemini; Di,

i. sektöre ait kukla değişkeni göstermektedir. 1, 21 no.lu sektöre bağlı gözlemler

olup, diğerlerinin 0 alınacağını ifade eder. , örneğimizde 20 no.lu sektörün regresyon

sabitini gösterir ve , , … , ise farkları alınmış ( ’den, ör. ) regresyon

sabiti katsayılarıdır ki, bu bize 21, 22, 23, 24, ..., 39 no.lu sektörlerin regresyon

sabitlerinin 20 no.lu sektörün regresyon sabitinden ne kadar farklı olduğunu söyler.

Kısacası, 20 no.lu sektör karşılaştırmaya baz alınan sektördür (Gujarati, 2004, 636-643).

49

Yaptığımız panel veri analizlerine ilişkin sonuçları Ekler’de, Tablo - I’de1

sunuyoruz.

Yaptığımız panel veri çalışmasıyla Toplam, Kamu ve Özel Kesim için ayrı ayrı

β katsayılarını tespit etmiş olduk. Şimdi, Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16)

ve Özel Kesimin her birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii), 1963-1998 yılları,

[Sabit Katma Değer (1987=100) / Yılda Çalışılan İşçi-Saat Toplamı] verilerini, tahmin

edilen β değerleriyle çarpmak suretiyle, bu üç kesimdeki tüm sektörler için (+ Toplam

İmalat Sanayii) ayrı ayrı MPL değerlerini hesaplamış olacağız. Hesapladığımız bu MPL

değerleri, nokta tahminine karşılık gelmektedir. Biz analizimizi daha sağlam kılmak için,

tahmin edilen β katsayıları için % 99 olasılıklı güven aralıklarını hesaplamak suretiyle,

bütün MPL değerleri için % 99 olasılıklı değişim aralıklarını hesaplayacağız.2

β için % 99 olasılıklı güven aralığı şöyledir;

⁄

burada,

se = Standart Hata

α = 0,01

⁄ , , serbestlik derecesi, 120’den fazla olduğundan dolayı, , ‘in tablo

değeri 2,576’dır. (Gujarati, 2004, 76-78, 121-124, 880-881, 960-961)

· ‘den

Hesaplanan MPL;

·

1 I, II, III, ... biçiminde numaralandırdığımız tablo ve şekilleri tezimizin EKLER bölümünde sunmaktayız. 2 Bu bize, MPL’nin % 99 olasılıkla bulduğumuz aralıktaki değerler arasında olacağını gösterecektir.

50

ve, MPL için % 99 olasılıklı değişim aralığı;

2,576 · ·

olup,

2,576 · ·

ü 2,576 · · ‘dir.

Elimizde tüm bu değerlerin olması sayesinde, Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam,

Kamu (16) ve Özel Kesimin her birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii) 1963-

1998 yılları, MPL (Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü) için % 99 değişim aralığı

değerlerini (yani ve ü değerlerini) hesaplayabiliriz.

Elimizde, Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her

birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii) 1963-1998 yıllarına ilişkin, Saat

Başına Emeğin Marjinal Ürünü (MPL) için % 99 değişim aralığı değerleri ile Saat

Başına Reel Ücretler (1987=100) verileri var. Bunların karşılaştırılması yoluyla,

Türkiye İmalat Sanayii’nde marjinal verimlilik teorisinin geçerliliğini araştırabiliriz.

Ancak bu bize yalnızca yıllar itibariyle karşılaştırma yapma imkanı veriyor. Biz, bütün

sektörler için yapabileceğimiz marjinal verimlilik teorisinin geçerliliğine ilişkin yıl yıl

karşılaştırmalar yanında, alt dönemler ile tüm bir dönemi kapsayan ortalama değerler

üzerinden de karşılaştırma yapmanın anlamlı olacağını düşünmekteyiz. Bu doğrultuda,

Türkiye ekonomisinin tarihsel gelişim sürecini dikkate alarak, 1963-1998 dönemi için

alt inceleme dönemleri belirledik. Bu dönemlerin, ekonomik yapının değişimi açısından

1963-1980 ithal ikamesine dayalı ekonomi dönemi ile 1981-1998 ihracata dayalı

ekonomi dönemi biçiminde olmasına karar verdik. Öncelikli olarak, Türkiye İmalat

Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her birindeki 20 sektörün (+ Toplam

İmalat Sanayii) 1963-1980, 1981-1998 ve 1963-1998 dönemleri için; Ortalama Saat

Başına Reel Ücret verilerini hesaplayıp, formülünü kullanarak da

Ortalama MPL ( ) değerlerini hesapladık. Daha sonra, β katsayıları için % 99

olasılıklı güven aralıklarını kullanmak suretiyle, değerleri için % 99 olasılıklı

51

değişim aralıklarını hesapladık.

· ‘den

·

ve, için % 99 olasılıklı değişim aralığı;

2,576 · ·

olup,

2,576 · ·

ü 2,576 · · ‘dir.

Elimizdeki verilere dayanarak, Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel

Kesimin her birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii) 1963-1980, 1981-1998 ve

1963-1998 dönemleri için, (Ortalama Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü) için

% 99 değişim aralığı değerlerini (yani ve ü değerlerini) hesaplayabiliriz.

Böylece Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her

birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii); 1963–1998 yılları, Saat Başına

Emeğin Marjinal Ürünü (MPL) için % 99 değişim aralığı değerleri ile Saat Başına Reel

Ücret verilerini, aynı zamanda da 1963-1980, 1981-1998 ve 1963-1998 dönemleri için,

(Ortalama Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü) için % 99 değişim aralığı

değerleri ile Ortalama Saat Başına Reel Ücret verilerini karşılaştırarak, Türkiye İmalat

Sanayii’nde marjinal verimlilik teorisinin geçerliliğini araştıracağız. Bu amaçla Türkiye

İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her birindeki 20 sektörün (+

Toplam İmalat Sanayii) 1963-1998 yılları, , , ü ve Saat Başına

Reel Ücret verilerini gösteren tablolar hazırladık. Bu tabloları, eklerde, Tablo - II, III,

IV’te sunuyoruz. Bu tabloların yanında, Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her

52

birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii) 1963-1998 yılları, , ,

ü ve Saat Başına Reel Ücret verilerini birarada gösteren her bir sektör için ayrı

ayrı grafikler oluşturduk. Oluşturduğumuz grafikleri, eklerde, Şekil - I, ... , LIX’da

sunuyoruz. Tablo - II, III, IV ve(ya) Şekil - I, ... , LIX’da kullandığımız kısaltmaların

açıklaması şöyle;

MPLa:

MPLh: Hesaplanan MPL

MPLu: ü

sbu: Saat Başına Reel Ücretler (1987=100)

T: Toplam

K: Kamu

Ö: Özel

Aynı zamanda da Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her

birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii) 1963-1980, 1981-1998 ve 1963-1998

dönemleri için, , , ü ve Ortalama Saat Başına Reel Ücret verileri

ile Ortalama Saat Başına Reel Ücretlerin, sırasıyla, , ve ü

değerlerine oranınını gösteren tablolar hazırladık. Bu tabloları, eklerde, Tablo - V, VI,

VII’de sunuyoruz. Tablo - V, VI, VII’de kullandığımız kısaltmaların açıklaması şöyle;

MPLora:

MPLorh:

MPLoru: ü

sbuor: Ortalama Saat Başına Reel Ücretler (1987=100)

ucror / mplora: Ortalama Saat Başına Reel Ücretler (1987=100) /

ucror / mplorh: Ortalama Saat Başına Reel Ücretler (1987=100) /

ucror / mploru: Ortalama Saat Başına Reel Ücretler (1987=100) / ü

Sonra da Tablo - II, III, IV’ü kullanarak, Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam,

Kamu (16) ve Özel Kesimin her birindeki 20 sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii), 1963-

1998 yılları, Saat Başına Reel Ücret verileri ile Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü

(MPL) için % 99 değişim aralığı değerleri arasında yıl yıl karşılaştırmayı içeren

53

Tablo - VIII’i; bunun yanında da, Tablo - VIII ve Tablo - V, VI, VII’yi kullanarak,

Türkiye İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu (16) ve Özel Kesimin her birindeki 20

sektörün (+ Toplam İmalat Sanayii); 1963-1998 yılları, Saat Başına Reel Ücret verileri

ile Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü (MPL) için % 99 değişim aralığı değerleri

arasındaki yıl yıl karşılaştırmanın bir dökümü ile 1963-1980, 1981-1998 ve 1963-1998

dönemleri için, Ortalama Saat Başına Reel Ücret verileri ile (Ortalama Saat

Başına Emeğin Marjinal Ürünü) için % 99 değişim aralığı değerleri arasında dönemsel

karşılaştırmayı içeren Tablo - IX’u hazırladık.

Hazırladığımız tablolar ve grafikleri gözönüne alarak, Türkiye İmalat

Sanayii’nde marjinal verimlilik teorisinin geçerliliğine ilişkin şu değerlendirmelerde

bulunabiliriz;

Gerek yıl yıl gerekse de dönemsel karşılaştırmalara baktığımızda, Toplam ve

Özel Kesimlerde, ücretlerin emeğin marjinal verimliliğine (emeğin marjinal ürününe)

eşit olması ilişkisinin, gerek yıllık değerler açısından gerekse de ortalama değerler

açısından, sadece 1963-1980 arası dönemde, 20: Gıda, 24: Kundura (sadece yıllık

değerler açısından), 26: Mobilya, 29: Kürk ve deri, 34: Metal, 35: Madeni eşya ve 37:

Elektrik makinaları (sadece yıllık değerler açısından), sektörlerinde, Toplam Kesimde,

22: Tütün, 27: Kağıt ve 36: Makine, sektörlerinde ve Özel Kesimde, 2-3: İMALAT

SANAYİİ, 23: Dokuma (sadece yıllık değerler açısından), 28: Matbaacılık, 30: Kauçuk

ve 38: Taşıt araçları, sektörlerinde, gerçekleştiği; ortalama değerler açısından ücretlerin

emeğin marjinal verimliliğinin üzerinde olduğu Toplam Kesimde, 38: Taşıt araçları ve

Özel Kesimde 22: Tütün ile 36: Makine sektörleri dışındaki geriye kalan tüm

sektörlerde ise, gerek yıllık değerler açısından (bazı yıllar dışında) gerekse de ortalama

değerler açısından, ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin altında kaldığı; 1981-1998

arası dönemde, Toplam ve Özel Kesimlerde, gerek yıllık değerler açısından (bir kaç

istisna yıl dışında) gerekse de ortalama değerler açısından, tüm sektörlerde, ücretlerin

emeğin marjinal verimliliğinin altında kaldığı; tüm bir dönemi, yani 1963-1998

dönemini, ortalama değerleri dikkate alarak karşılaştırdığımızda ise, Toplam ve Özel

Kesimlerde, tüm sektörlerde, ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin altında kaldığı

tespit edilmiştir.

Gerek yıl yıl gerekse de dönemsel karşılaştırmalara baktığımızda, Kamu

54

Kesiminin, Toplam ve Özel Kesimlerden farklı özelliklere sahip olduğunu görmekteyiz.

Kamu Kesiminde ücretlerin, emeğin marjinal verimliliğine (emeğin marjinal ürününe)

eşit olması ilişkisinin, gerek yıllık değerler açısından (bazı yıllar dışında) gerekse de

ortalama değerler açısından, 1963-1980 ve 1981-1998 dönemleri ile ortalama değerler

açısından da, 1963-1998 arası dönemde, 20: Gıda, 25: Ağaç, 27: Kağıt (ortalama

değerler açısından 1963-1980 dönemi hariç), 33: Metalden gayri ve 34: Metal (ortalama

değerler açısından 1963-1980 dönemi hariç), sektörlerinde gerçekleştiği, bunların

yanında, ortalama değerler açısından, 1963-1980 dönemi ve 1963-1998 arası dönemde,

22: Tütün, 1981-1998 dönemi ve 1963-1998 arası dönemde, 37: Elektrik makinaları,

1963-1980 arası dönemde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 23: Dokuma (bir kaç istisna yıl

dışında yıllık değerler açısından da) ve 31: Kimya (bir kaç istisna yıl dışında yıllık

değerler açısından da) sektörlerinde de gerçekleştiği, gerek yıllık değerler açısından

(bazı yıllar dışında) gerekse de ortalama değerler açısından, 1963-1980 ve 1981-1998

dönemleri ile ortalama değerler açısından, 1963-1998 arası dönemde, 24: Kundura, 28:

Matbaacılık, 36: Makine ve 38: Taşıt araçları, sektörlerinde, ücretlerin emeğin marjinal

verimliliğinin üstünde olduğu, 21: İçki ve 32: Petrol ve kömür, sektörlerinde ise,

ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin altında kaldığı, gerek yıllık değerler açısından

gerekse de ortalama değerler açısından, 1963-1980 dönemi ile ortalama değerler

açısından, 1963-1998 arası dönemde, 35: Madeni eşya sektöründe, ücretlerin emeğin

marjinal verimliliğinin üstünde olduğu, ortalama değerler açısından, 1981-1998 dönemi

ve 1963-1998 arası dönemde, 23: Dokuma sektöründe, ücretlerin emeğin marjinal

verimliliğinin üstünde olduğu, 2-3: İMALAT SANAYİİ ve 31: Kimya, sektörlerinde ise,

ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin altında kaldığı, 1963-1980 arası dönemde, 27:

Kağıt, 34: Metal ve 37: Elektrik makinaları (yıllık değerler açısından da), sektörlerinde,

ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin üstünde olduğu, 1981-1998 arası dönemde, 22:

Tütün ve 35: Madeni eşya, sektörlerinde, ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin

altında kaldığı tespit edilmiştir.

Analizimiz göstermektedir ki, marjinal verimlilik teorisi Türkiye İmalat

Sanayiinde 1963-1998 döneminde, Toplam ve Özel Kesimlerde açıklayıcı olamamakta,

Kamu Kesiminde ise, 20: Gıda, 25: Ağaç, 27: Kağıt, 33: Metalden gayri ve 34: Metal

sektörlerinde açıklayıcılık gücüne sahipken, 22: Tütün ve 37: Elektrik makinaları

sektörlerinde ise kısmi açıklayıcılık gücüne sahiptir. Toplam ve Özel Kesimler ile

Kamu Kesimi arasındaki önemli bir fark da, Toplam ve Özel Kesimlerde tüm

55

sektörlerde, ücretler emeğin marjinal verimliliğinin altında iken, Kamu Kesiminde,

ücretlerin emeğin marjinal verimliliğine eşit olduğu 7 sektör yanında, 24: Kundura, 28:

Matbaacılık, 36: Makine ve 38: Taşıt araçları (ve kısmen de, 35: Madeni eşya ile 23:

Dokuma), sektörlerinde, ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin üstünde olduğudur.

Marjinal verimlilik teorisinin açıklayıcılık gücüne sahip olduğu Kamu Kesimindeki 7

sektörün dışındaki, geriye kalan tüm İmalat Sanayii sektörlerinde (toplam 59 sektörden,

52’sinde), marjinal verimlilik teorisi açıklayıcı olamamaktadır. Bu sonuçlar doğrudan

marjinal verimlilik teorisinin geçersizliği biçiminde yorumlanmamalıdır. Marjinal

verimlilik teorisi kendi varsayımları çerçevesinde içsel tutarlılığı olan bir teoridir ve bu

nedenle, ücretlerle marjinal verimliliğin uzun dönemde eşit olacağı öngörüsünü

dayandırdığı piyasaların tam rekabetçi olduğu varsayımının pratikteki geçerliliği

incelenmelidir.

Türkiye İmalat Sanayiinde rekabet derecesini görmek, marjinal verimlilik

teorisinin tam rekabetçi piyasa varsayımının ne ölçüde yerine geldiğini anlayabilmek

açısından önemlidir. DİE tarafından 1980-1994 dönemini içeren Türkiye İmalat Sanayii

için sektörel rekabet derecesi ölçümleri CR4 yöntemi kullanılarak yapılmıştır. CR4

değeri, her bir sektörde yer alan en büyük satış hasılatına sahip ilk dört firmanın

birikimli satış hasılatının, o sektördeki tüm firmaların toplam satış hasılatına

oranlanmasıyla bulunur.1 CR4 değeri; 0-30 arasında ise düşük derecede rekabet, 31-50

arasında ise orta derecede yoğunlaşma, 51-70 arasında ise yüksek derecede yoğunlaşma

ve 71-100 arasında ise çok yüksek derecede yoğunlaşma olduğunu söyleyebiliriz.

DİE tarafından Türkiye İmalat Sanayii üzerine yapılan 1980-1994 yıllarına ait

CR4 hesaplamaları Tablo – 2’de sunulmaktadır.

1 CR4’ün hesaplanma yöntemine ilişkin ayrıntılar için, DİE İmalat Sanayiinde Yoğunlaşma Haber Bültenleri’ne bakılabilir.

56

Tablo - 2: 1980-1994 yılları arasında Türkiye İmalat Sanayiinde Yoğunlaşma

Yıllar

Ağırlıklı ortalama CR4 (%)

Aritmetikortalama CR4 (%)

1980 53 56 1981 55 56 1982 54 54 1983 52 54 1984 53 55 1985 52 55 1986 51 55 1987 49 56 1988 50 56 1989 49 56 1990 50 56 1991 49 57 1992 47 56 1993 47 56 1994 46 56

Tablo - 2’ye bakıldığında bazı yıllarda orta, bazı yıllarda da yüksek derecede

yoğunlaşmanın olduğu görülmektedir. Bu sonuç, Türkiye İmalat Sanayii’nin büyük

ölçüde oligopolistik bir aksak rekabet yapılaşması içinde olduğunu söylemektedir. Bu

bulgular, bizim analiz sonuçlarımızla da uyumludur. Yani Türkiye İmalat Sanayii

marjinal verimlilik teorisinin varsaydığı gibi tam rekabetçi bir yapı içerisinde değildir.

Bu nedenle, marjinal verimlilik teorisinin öngördüğü gibi, Türkiye İmalat Sanayiinde

emeğin marjinal verimliliği ile ücretlerin uzun dönemde bir eşitlenme eğilimi içinde

olduğunu öne süremeyiz. Yaptığımız panel veri analizlerinde marjinal verimlilikleri ilk

aşamada bir nokta tahmini olarak belirlemiştik. Zaman içerisindeki marjinal verimlilik

ile ücretlerin bir eşitlenme eğilimi içerisinde olup olmadığını görebilmek için de güven

aralığına bakmıştık. Güven aralığı sonuçları böyle bir eşitlenme eğiliminin olmadığını

ortaya koymuştur.

Nurhan Yentürk de, verimlilik ile ücret ilişkilerini daha çok Türkiye’nin politik

sürecine bağlamaktadır: “Türkiye ekonomisinin ... önemli yapısal özelliği verimlilik

gibi reel değişkenlerden bağımsız bir ücret döngüsünün varlığıdır. Bu döngü, öncelikle

57

politik gelişmelerden kaynaklanmaktadır” (Yentürk, 1997, 49) Bu düşünce, bizim

bulgularımızla da örtüşmektedir.1

Türkiye İmalat Sanayiinde, örgütlü işveren ve işçi sendikaları ücretlerin

oluşumunda söz sahibidirler2 ve rekabetçi olmayan tutumları vardır. İşçi ve işveren

taraflarının pazarlık güçleri arasındaki önemli dengesizlik de işgücü piyasasının aksak

rekabetçi bir yapıda oluşmasına nedendir. Genel olarak işçilerin ücret belirlenmesine

ilişkin pazarlık güçleri daha zayıftır. İşçiler bir dönem önceki ücretleri ile enflasyonu

baz alarak ücret pazarlığı yapmaktadırlar. Kamuda da adeta bir eşel mobil sistemi

uygulanmakta olup, bu özel sektördeki işçilerin de böyle bir talepte bulunmasına yol

açmaktadır. Türkiye’deki işsizlik oranları rakamlarına bakıldığı zaman işgücü

piyasasında bir arz talep dengesizliğinin oluştuğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle Türkiye

İmalat Sanayiinde durağan durum dengesi oluşamaz. Hükümetler her zaman hem ürün

hem de işgücü piyasalarına gerek doğrudan üretici ve tüketici, gerekse de düzenleyici ve

denetleyici olarak müdahele etmektedirler.

1.4. İktidar Teorisi

Bu teoriyi, Rus iktisatçılarından Tugan-Baranowsky ve Gelesnoff, Japon

iktisatçılarından Takata, Alman Lexis ve Stalzmann geliştirmişlerdir. Gelesnoff şunları

söylüyor: ‘Emeğin verimliliği ve piyasa vaziyetinde bir değişiklik olmamak kaydıyla,

ücret seviyesini tayin eden şey, müteşebbisler ile işçilerin karşılıklı iktidar

vaziyetlerinden ibarettir.’3

1 Özellikle kamudaki emeğin marjinal verimliliği üzerinde seyreden ücretler dikkate alındığında. 2 Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK)'nun web sitesine bakıldığında üye işveren sendikalarının imalat sanayiinde yoğun bir şekilde örgütlendiği görülmektedir (http://www.tisk.org.tr/uye_sendikalar.asp, 02.2008). İşçiler açısından ise, imalat sanayiinde durum aşağıdaki gibidir; İmalat Sanayii’nde İşçilerin Sendikalaşma Oranları (%)

Ocak 1985 Temmuz 1989 Ocak 1992 Ocak 1994 Temmuz 1996 Ocak 2000 60,4 50,5 61,6 68,5 68,1 69,7

Kaynak: T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Hayatı İstatistikleri (Petrol-İş 1991, 1993-94, 1995-96 ve 1997-99 Yıllıkları’ndan yararlanmak suretiyle) 3 F. Neumark (1948), Genel Ekonomi Teorisi, İstanbul, s. 416. Aktaran (Dirimtekin, 1966, 15).

58

Bu teori taraftarları iş piyasasına teşkilatlanmadan çıkan işçilerin, daima,

işverenler karşısında zayıf olacaklarını ve işgüçlerinin beklemeye tahammülleri

olmadığından ücretlerinin de düşük olacağını söylerler. Bu yüzden işçilerin ücretlerini

yükseltebilmeleri için teşkilatlanmaları gerekir. Teşkilatlanan işçiler kuvvetlerini

artıracaklarından dolayı, ancak bu sayede, daha iyi ücret düzeylerine kavuşabilirler

(Dirimtekin, 1966, 15).

1.5. Pazarlık Teorisi

Emek piyasasındaki pazarlık kuramından ilk önce Adam Smith söz etmiştir.

Fakat, pazarlık kuramı, özellikle ücretin belirlenmesinde toplu (kollektif) pazarlık

olgusunu içerecek şekilde XIX. yüzyılın sonlarında tanınmış İngiliz sosyal politikacıları

Sidney ve Beatrice Webb’lerle Amerikalı John Bates Clark tarafından geliştirilmiştir.

Daha sonra gene İngiliz ekonomicilerinden A. C. Pigou ve Maurice Dobb kuramın daha

iyi anlaşılmasına ve açıklanmasına değerli yardımlarda bulundular (Talas, 1976, 20;

Morgan, 1962, 71).

Pazarlık kuramını ortaya koymuş ve geliştirmiş olanların düşüncelerine göre,

özellikle kısa dönemler söz konusu olduğunda, ücretler çoğu kez ve hiç olmazsa bir

ölçüde işçilerle işverenler arasında yapılan bir pazarlık sonunda saptanır. O halde,

burada tarafların pazarlık güçleri, ücret düzeylerinin yüksek veya düşük olmasında

birinci derecede rol oynayacaktır. Pazarlık kuramının ilk uygulanması, kuşkusuz,

işçilerin örgütlenmemiş bulundukları ortamlarda, örneğin Sanayi Devriminin ilk

yıllarında ve koalisyon ve örgütlenme haklarının yasaklanmış olduğu zamanlarda kişisel

düzeyde cereyan etmiştir. Başka bir deyimle tek işçi ile işveren arasındaki pazarlıklar

sonunda ücretler oluşmuştur. Bağıt özgürlüğü ilkesinin egemen olduğu liberal çağda

pazarlık kuramı da zaten Adam Smith’in düşüncelerinde ilkel önemi içinde kalmıştır.

Fakat, zamanla ve Sanayi Devrimi gelişip toplumlar tarımsal yapıdan endüstriyel yapıya

geçerek gittikçe büyüyen bir işçi sınıfı doğarken ve bu işçi sınıfının işverenler

karşısındaki kişisel pazarlık gücünün zayıflığının bizzat Adam Smith tarafından da

(Talas, 1976, 20) “Patronlar, her zaman ve her yerde, emek ücretlerini fiili oranının

üzerine çıkarmamak amacı ile, bir tür gizli, ama daimi ve kalıcı bir birlik içindedirler. ...

Patronlar arasıra da, emek ücretlerini bu oranın bile altına indirmek amacıyla bazı

59

birleşmelere giderler. ... İşçileriyle girdikleri çatışmalarda patronların genellikle karlı

çıkmış olmalarına rağmen, gene de, uzunca bir zaman sürecinde en basit cinsten emeğin

bile ortalama ücretini daha da düşürmenin mümkün olmadığı belirli bir tutar vardır.”

(Smith, 1997, 64-65) şeklinde ortaya konulmuş bulunmasının daha sonraki etkileri ile

toplu pazarlığa doğru hızla büyüyen bir hareket başlamıştır. Pazarlık kuramını ortaya

koymuş ve geliştirmiş olan Webb’ler ve Clark, XX. yüzyılın başından itibaren, ancak

işçilerin örgütlenmiş olarak ve örgütleri aracılığı ile yapacakları toplu pazarlık,

müzakere yolu ile işverenlerin, daha çok kazanmak için mümkün olduğu kadar az ücret

ödeme eğilim ve arzularına karşı koyabilecekleri düşüncesini yaymaya başlamışlardır.

Çünkü, gözlemleri sonunda saptamışlardır ki, bir pazarlıkla elverişli sayılabilecek bir

ücrete ulaşabilmek için tarafların ve özellikle işverenlerin adaletli olmak isteği ile

hareket etmeleri yahut da pazarlık ve müzakere gücü bakımından eşit durumda

bulunmaları gerekir. Geçmişte, ne adalet ne de eşit müzakere gücü ücret ve öteki

çalışma koşullarının saptanmasında bir rol oynamıştır. Tersine, dağılım olayı açık

olarak dengesiz bir rekabet sonunda oluşmuştur. Ancak, zamanla pazarlık gücünün

işçiler ve işverenler arasında eşit duruma gelmesi, işçilerin örgütlenmeleri yolu ile emek

piyasasında bir tekel durumuna ulaşmaları, başka bir deyimle kendi aralarındaki

rekabeti hemen hemen önlemeleri ile mümkün olmuştur. Nasıl, çağımızda işveren

yönünden büyük şirketler, kumpanyalar kendi alanlarında rekabeti önleyebilmekte ve

piyasada tekelci duruma geçebilmekte iseler, iyi örgütlenmiş ve dağınık sendikacılıktan

kurtulmuş olan işçiler de emek piyasasında tekelci duruma gelerek pazarlık gücü

konusunda bir eşitlik sağlamayı başarmaktadırlar (Talas, 1976, 20-21).

Pazarlık kuramı ücret düzeyleri bakımından sadece kısa dönemde geçerli olan

bir kuramdır. Bu teori, emek piyasasında kısa bir dönemde bir iş kolu, bir sanayi veya

bir firma içinde ücretlerin saptanmasında izlenen mekanizmanın, yolun pragmatik bir

anlatım biçimidir. Bu özellikleri nedeniyle mikro bir olgudur (Talas, 1976, 21; Morgan,

1962, 72-73; Dunn ve Rachel, 1971, 46-47). Ekonominin içinde bulunduğu duruma

göre, işveren ve işçilerin pazarlık güçleri değişiklik gösterecektir. Eğer, tam istihdam

durumunun sağlandığı bir emek piyasası söz konusu ise, emek piyasasında sendikaların

pazarlık güçleri artar. Çünkü, bu durumda emek piyasasında işçilerin kendi aralarındaki

rekabeti azalırken işverenlerin, emeğe talep bakımından kendi aralarındaki rekabeti

çoğalır. İşçilere elverişli koşulların emek piyasasında bu suretle bir araya gelmesi,

pazarlık güçlerini yükselteceğinden, ücretlerin verime oranla daha hızlı bir biçimde

60

artmasını sağlayabilir. Kuşkusuz, emek piyasasındaki koşullar, işçiler aleyhine bir

oluşma içinde ise, tam istihdam durumu sağlanamamış ve ekonomi genel bir

durgunluğa girmiş bulunuyorsa, ters bir durum ortaya çıkar ve ücretler marjinal

verimliliğin altına düşme eğilimi gösterir (Talas, 1976, 21).

Pazarlık teorisine göre, ücret görüşmelerinde pazarlığa konu olan iki sınır ücret

bulunmaktadır. Bunlardan birincisi işçilerin çalışmaya razı olabilecekleri en düşük ücret

seviyesi, diğeri ise işverenlerin ödemeye razı olabileceği en yüksek ücret seviyesidir. Bu

düzeyler arasında ücretlerin gerçek durumlarını belirleyen etken, bir yandan işverenin

işgücüne olan ihtiyacının, öte yandan da işçinin geçinmek için bir işe sahip olma

zorunluluğunun yoğunluk derecesidir. O halde, en çok ile en az düzey arasında oluşacak

ücret, karşı karşıya bulunan iki tarafın pazarlık ve müzakere gücüne bağlı olacaktır.

İşverenlerin ödemeye razı olabileceği en yüksek ücret, işletmenin kar ve gelir durumuna,

piyasasındaki rekabet gücüne ve yerine, işçinin verimine ve belli bir düzeyden sonra

ücretin, işveren, başka bir deyimle işletme bakımından yaratacağı sakıncalara bağlıdır.

İşçilerin razı olabileceği en düşük ücret seviyesi ise, sendikaların pazarlık gücüne, grev

fonlarına, işçilerin sendikalarına olan güvenine ve ücretlerinin indirilmesine karşı

gösterebilecekleri dirence bağlı olacaktır.

Her hal ve karda, bu kuram da emek piyasasındaki genel arz ve talep durumunun

derin bir biçimde etkisi altında işlemektedir (Önsal, 1992, 69-70; Talas, 1976, 22).

1.6. Satınalma Gücü Teorisi

Kuvvet Lordoğlu, Nurcan Özkaplan, Mete Törüner, satınalma gücü teorisini, şu

şekilde açıklıyorlar:

“Sanayinin karlılığı, uygun kar temin eden fiyattan üretilen malların satışını

karşılayabilecek talebin bulunmasına bağlıdır. Sanayide üretilen malların çok büyük bir

kısmı işçiler ve onların aileleri tarafından tüketilir. Eğer işçilerin ücretleri ve satınalma

güçleri yüksek ise, mallara olan talep te yeterli olabilecektir. Dolayısı ile bu malların

üretimi de yüksek düzeyde bulunacaktır. Ücretler ve satınalma gücü düştüğünde buna

uygun biçimde üretim azalacak ve işsizlik artacaktır.

61

Artan satınalma gücü karşısında üretim artışı sağlanamıyorsa enflasyonist baskı

ortaya çıkacaktır. Bu teori daha çok toplam efektif talebin yetersiz kaldığı, işsizliğin bu

nedenle yaygınlaştığı zamanlarda daha uygulanabilir olacaktır. Eğer işsizlik sermaye

noksanlığından kaynaklanıyorsa, örneğin az gelişmiş ekonomilerde, ücret artışları ile

satınalma gücünün arttırılması işsizliği azaltan bir etki sağlamak için, yetersiz

kalabilecektir” (Lordoğlu vd., 1999, 146).

1.7. John Maynard Keynes’in Ücret Yaklaşımı

Uygulamalı ve kuramsal iktisat formasyonu olan ve yaşadığı dönemin önemli

para iktisatçıları arasında yer alan John Maynard Keynes (1883 - 1946)’in

düşüncelerinin önem kazanması 1929 dünya bunalımının ortaya çıkardığı şartlar üzerine

gerçekleşmiştir. O, bunalım dönemi gözlemleri sayesinde düşünce dizgesini geliştirmiş

ve iktisat literatüründe devrim yaratan 1936 tarihli Faiz, İstihdam ve Para hakkındaki

Genel Teori isimli eseri ile bu gelişimin doruk noktasına ulaşmıştır. Keynes, Klasik ve

Neo-klasik İktisat Okullarının (Geleneksel İktisat Okullarının 1 ) ‘kendiliğinden tam

istihdam dengesi’ne dayanan teorik temellerini ve bazı temel ilkelerini altüst etti (Türk,

1992, 9; Kazgan, 1993, 203, 205).

Kendiliğinden tam istihdam dengesi, Mahreçler Yasası veya Say Yasası’na

dayanmaktadır. Mahreçler yasası, her üretim, kendi talebini kendisi yaratır düşüncesi ile

özetlenebilir. Bu yasa gereği, piyasada doğan her üretim artışının, aynı anda kendisi

kadar bir talep yaratacağına inanırlar. Bu talep artışını yaratan, üretilen malların

satışından doğan ek satınalma güçleridir. Böyle olunca, talep yetersizliğinden doğan bir

işsizlik ihtimali söz konusu edilemez. Çünkü üretimdeki herhangi bir artışın piyasada

talepsiz kalması olanaksız bulunduğundan, işsizliğe yolaçacak bir istihdam

düşüklüğünün belirmesi mümkün değildir.

Mahreçler yasasını ortaya koyan iktisatçılar, talep yetersizliği nedeniyle istihdam

düşüklüğünün, ancak yöresel ve geçici olarak ortaya çıkabileceği görüşündedirler.

1 Keynes öncesi Klasik ve Neo-klasik iktisat düşüncesini kapsamaktadır, şöyle ki, Keynes, Genel Teori’de “... bütün geleneksel (orthodox) iktisat teorisinin temeli olmaya devam eden ‘Arz kendi Talebini yaratır’ beyanı ile kesin olarak ifade edilegelen klasik iktisat doktrini ...” (Keynes, 1964, 25) demektedir.

62

Böyle bir durum, belli bir malın üretiminin yanlış tahminler nedeniyle piyasada gerekli

talebi aşacak bir düzeyde tutulması sırasında görülebilir. J. S. Mill’in öncülüğünü

yaptığı bir yaklaşımla, böyle bir talep yetersizliğinin (veya arz fazlalığının) dahi

önlenmesi mümkündür. Bunun için, arzın maliyetini düşürerek, arzın para olarak

değerinin piyasada mevcut toplam satınalma gücünün boyutlarına denk bir düzeye

indirgenmesi başlıca tedbir olacaktır. Arzın maliyetinin düşürülmesi ise, ücretlerin

kısılması anlamına gelmektedir. Böylece, yöresel ve geçici işsizlik ihtimallerini ortadan

kaldırmak için her üretim biriminde, ücretlerin kısılması gerekir. Bu amacın

gerçekleşebilmesi için, ya, para arzı ve paranın dolanım hızı veri iken, nakdi (parasal),

dolayısıyla, reel ücretlerin düşürülmesi; ya da, aynı etkiyi yaratmak üzere, eğer nakdi

ücretler düşürülemiyorsa, para arzının genişletilmesi gerekir.

Öte yandan, geleneksel iktisatçılara göre, işsizlik, esas itibariyle ücretlerin

yüksekliğinin bir sonucudur. Ücretlerin yüksekliği sendikaların karışımlarından ve enaz

bir geçim olanağını güvence altına alan işsizlik ödeneklerinin varlığından ve yüksek

düzeylerinden doğmaktadır. Eğer bu tedbirler kaldırılır ve sendikaların karışımları

önlenirse, rekabet, ücretleri öyle bir düzeye getirecektir ki, girişimciler daha fazla

işgücü çalıştırmayı kendi menfaatlerine uygun görecekler ve bu suretle işsizliği

önlemek mümkün olabilecektir (Talas, 1976, 107-109; Kazgan, 1993, 207).

Keynes’e göre, üretim tekniği veri iken istihdamı, emeğin marjinal verimini ve

reel ücreti belirleyen etken, efektif taleptir. İstihdam hacmi ise, herşeyden önce milli

gelir düzeyine bağlıdır (Türk, 1992, 10; Kazgan, 1993, 207, 210). Milli gelir ise şu

mekanizmaya tabidir: “... para, bireylerin likidite tercihiyle birlikte faiz haddini; faiz

haddi yatırımın marjinal etkinliğiyle birlikte yatırımı; yatırım da marjinal tasarruf

meyline bağlı olarak milli geliri belirler” (Kazgan, 1993, 204). Tam istihdamın

sağlanabilmesi için, yaratılan gelir için yeterli talebin (efektif talebin) olması gerekir,

efektif talep de tüketim artı yatırım harcamaları olduğuna göre, Keynesyen sistemde,

tüketim ve yatırımların hacminin yetersiz olması halinde işsizlik ortaya çıkabilir (Talas,

1976, 176). Bu yüzden de ekonomi, geleneksel iktisatçıların iddia ettikleri gibi her

zaman tam çalışma halinde dengede değildir. Ekonomi için; aşırı istihdam, noksan

istihdam, tam istihdam dengelerinden birinde bulunmak bahis konusu olabilir, genel hal

budur. Geleneksel iktisatçılar üç dengeden sadece birini, tam istihdam dengesini, kabul

etmişlerdir. Bu hatalıdır. Ayrıca, piyasaya arzolunan her mal talebini kendi yaratmaz.

63

Bu durum ancak, tam çalışma düzeyinde cari fiyat düzeyi üzerinden toplam arzın

toplam talebe eşitliği halinde meydana gelir. Halbuki, üretim faktörleri fiyatları

üzerinden bireylerin ellerine geçen parasal gelirlerin bir kısmı tasarruf edilebilir ve

efektif talep (tüketim artı yatırım harcamaları) içinde yer almayabilir. O zaman

ekonomide sızmalar meydana gelir, her arz cari fiyat düzeyi üzerinden talebini kendisi

yaratmamış olur.

Keynes’e göre, ekonominin tam çalışma düzeyinin altında dengede bulunduğu

zamanlarda özel harcamalarla, kamu harcamaları birbirleriyle rekabet halinde değildir.

Yani bu iki tür harcamalardan birindeki artışlar diğerinin azalması pahasına

gerçekleşmez. Keynes bu ifadesiyle tam çalışma düzeyinin altındaki denge hallerinde,

ekonomide tam çalışmayı gerçekleştirmek üzere, kamu harcamalarının arttırılmasını

savunuyordu.

Keynes, ayrıca, geleneksel iktisatçılardan sadece Malthus’un efektif talebin

yetersizliğine değindiğini, ancak onun da efektif talebin nasıl yetersiz olabileceğini

açıklamaktan yoksun bulunduğundan etkisiz kaldığını söylemektedir (Keynes, 1964,

28-33; Türk, 1992, 9-10, 77-78; Kazgan, 1993, 211).

Keynes, gerek parasal ücret indirimleri sayesinde reel ücretlerin düşürülmesi ile

istihdam artışı sağlanabileceği düşüncesine gerekse de işçilerin, sendikalaşarak, pazarlık

güçlerini arttırmak yoluyla veya devletin koruyucu tedbirler almasını sağlayarak

ücretlerini yükseltmeyi başarmalarının, zorunlu olarak işsizliğe neden olacağı

yönündeki düşüncelere karşı çıkar (Türk, 1992, 10; Talas, 1976, 109).

En baştan vurgulamak gerekir ki, Keynes’e göre, parasal ücret indirimleri

sayesinde reel ücretlerin düşürülmesi ile istihdam artışı sağlanabileceği düşüncesi doğru

değildir. Çünkü ona göre istihdam reel ücretlerde indirimle sağlanabilir, ancak, reel

ücretler, parasal ücret indirimleri yoluyla düş(e)mez, reel ücret indirimi başka bir

mekanizma yoluyla gerçekleşir. Şöyle ki: Üretim tekniği veri iken istihdamı, emeğin

marjinal verimini, reel ücreti belirleyen etken, efektif taleptir. İşçilerin para

yanılsamaları söz konusudur ve efektif talepteki artış sonucu genel fiyat seviyesinin

yükselmesi karşısında reel ücretleri düştüğünde, para yanılsamasının varlığı nedeniyle

cari parasal ücret haddinde istihdam artışına razıdırlar. Anlaşılıyor ki, istihdam artışı

64

ancak reel ücretlerde indirimle sağlanabilmektedir, başka bir deyişle işsizlik ancak reel

ücretlerde indirimle giderilebilecektir. (Dikkat edilirse kavranacaktır ki, efektif talebin

artışı sürecinde ücret kütlesinin artması söz konusudur ve reel ücret oranındaki indirime

rağmen istihdam artışı sayesinde toplam ücret kütlesi çok muhtemel artmaktadır.)

Öte yandan parasal ücret indirimleri yoluyla reel ücretlerin düşürülememesine

ilişkin mekanizma da şöyledir: Piyasanın alıcı ve satıcı tarafındaki rekabet, ancak

parasal ücretleri düşürür. Ne var ki, genel fiyat seviyesi de parasal ücretlerle aynı oranda

düşeceği için, reel ücretler ve istihdamda değişiklik olmaz. Tek bir firma veya üretim

kesimindeki parasal ücret indirimi, genel fiyat seviyesini etkilemiyeceği için, (bu firma

veya üretim kesimindeki) reel ücreti düşürür. Fakat bütün ekonomi çapında parasal

ücret indirimleri, efektif talebi, dolayısıyla genel fiyat seviyesini düşüreceği için, reel

ücretler düşmez.

Zaten işçiler çok küçük dahi olsa parasal ücret indirimlerini reddettiklerinden

dolayı (burada söz konusu olan Keynesyen nominal ücret katılığı argümanıdır), parasal

ücret indirimleri sayesinde reel ücretlerin düşürülmesi ile istihdam artışı sağlanabileceği

düşüncesi doğru dahi olsaydı, parasal ücret indirimi gerçekleşmeyeceğinden dolayı reel

ücret de değişemez ve istihdam artışı sağlanamazdı (Kazgan, 1993, 207).

Ayrıca Keynes, nominal ücret katılığını da olumlamaktadır. Ona göre nominal

ücretlerin düşmesi, efektif talebi azaltmak suretiyle durgunluğa yol açabilir. Toplam

talebi artırmak bakımından ücret ödemelerinin arttırılması etkili bir tedbirdir (Hall, 1975,

315; Talas, 1976, 118).

Keynes, işçilerin, sendikalaşarak, pazarlık güçlerini arttırmak yoluyla veya

devletin koruyucu tedbirler almasını sağlayarak ücretlerini yükseltmeyi başarmalarının,

zorunlu olarak işsizliğe neden olacağı yönündeki düşüncelere karşı çıkar (Talas, 1976,

109).

Keynes’e göre, işçilerin örgütlenerek pazarlık güçlerini arttırmak suretiyle

toplumdaki ortalama genel reel (gerçek) ücret düzeyini yükseltmelerine olanak yoktur.

Çünkü, bir yandan faal işgücü hacmine, öte yandan istihdam düzeyine (dolayısıyla

yukarıda açıklandığı gibi efektif talebe) bağlı olan ortalama reel ücret düzeyi, Keynes’e

65

göre işçilerin toplu olarak yürütecekleri sendikal mücadelelerden bağımsız olarak oluşur.

(Yukarıda açıklanan ücret indirim süreci mekanizmasında olduğu şekilde) İşçilerin,

toplu sözleşmeler yoluyla parasal ücretleri arttırmaları durumunda, genel fiyat seviyesi

de parasal ücretlerle aynı oranda artacağı için, reel ücretler ve istihdamda değişiklik

olmaz. İyi örgütlenmiş belirli bir işçi grubunun reel ücretindeki artışlar ise, oransal

(göreli) artışlardır ve ortalama genel gerçek ücret düzeyinin artışı anlamına

gelmemektedirler. Bu nedenle, işçilerin, toplu sözleşmeler yoluyla parasal ücretleri

arttırmalarının, Keynes’e göre, ortalama genel gerçek ücret düzeyinin artması yönünde

sonuçları olamayacağından, istihdam artışını önleyici ve işsizliği tahrik edici bir etki

meydana getirmesi beklenemez. Diğer yandan da, rekabetin, ücretleri düşürerek,

girişimcilerin daha fazla işgücü çalıştırmayı kendi menfaatlerine uygun görerek ve bu

suretle işsizliğin önlenmesi mümkün olabilecektir düşüncesi de yukarıda açıkladığımız

nedenlerle doğru değildir. Şimdi o nedenleri tekrar etmek gerekiyor: Piyasanın alıcı ve

satıcı tarafındaki rekabet, ancak parasal ücretleri düşürür. Ne var ki, genel fiyat seviyesi

de parasal ücretlerle aynı oranda düşeceği için, reel ücretler ve istihdamda değişiklik

olmaz. Bütün ekonomi çapında parasal ücret indirimleri, efektif talebi, dolayısıyla genel

fiyat seviyesini düşüreceği için, reel ücretler düşmez (Talas, 1976, 109, 119; Kazgan,

1993, 207).

Keynes’in şu ifadeleri, işçilerin örgütlü ve birlikte hareket etmelerini

olumsuzlamadığını göstermektedir: “Belirli bir işçi grubunun aralarındaki işbirliğinin

nedeni göreli reel ücretlerini koruyabilmek içindir. ...

Ne mutlu ki işçiler, bilinçsiz bir şekilde bile olsa içgüdüleriyle, mevcut ücretin

reel eşdeğeri mevcut istihdamın (yapılan işin) marjinal zahmetini aşıyor bile olsa genel

bir karakter arzetmeyen veya nadir olan nominal ücret indirimlerine karşı koyarken

klasik okul mensuplarından daha makuldurlar, öyleki, toplam istihdamdaki artışla ilgili

olan ve göreli nominal ücretleri etkilemeyen reel ücret azalmaları, bu azalış gerçek

ücreti mevcut istihdam hacminin marjinal zahmetinin altına düşüren bir azalma tehlikesi

oluşturmadığı müddetçe, böyle indirimlere karşı koymazlar. Her sendika, ne kadar

küçük olursa olsun, nominal ücretlerdeki bir indirime karşı koyacaktır. Fakat hiçbir

sendika hayat pahalılığının her yükselişinde greve gitmeyi düşünmediğine göre, klasik

okul mensuplarının öne sürdükleri gibi, toplam istihdamın artışının engelini bu

örgütlerde görmek doğru değildir” (Keynes, 1964, 14-15).

66

Açıklandığı üzere, Keynes, işçilerin, sendikalaşarak, pazarlık güçlerini arttırmak

yoluyla veya devletin koruyucu tedbirler almasını sağlayarak ücretlerini yükseltmeyi

başarmalarının, zorunlu olarak işsizliğe neden olacağı yönündeki geleneksel

iktisatçıların düşüncelerine tamamen karşıt bir sonuca varmıştır. Anlaşılmaktadır ki, bu

durum, onun, reel ücret ile parasal ücretlerin özelliklerini ve işçilerin, reel ücretle

parasal ücret algılamaları arasındaki farkı, çok belirgin bir biçimde görmüş ve ortaya

koymuş bulunmasından ileri gelmektedir (Talas, 1976, 118-119). Bazı tekrar unsurlar

içerse de, şu ifadeler önemli;

“Emek güçleri gerçek ücretlerden ziyade nominal ücretler için (belirli sınırlar

dahilinde) şart koşmakta olup, bu durum, küçük bir olasılık değil, fakat normal bir

haldir. Nominal ücretlerin düşmesine ekseriyetle karşı koyan işçiler, geçim malları

fiyatlarının her yükselişinde çalışmalarını azaltmak alışkanlığında değildirler” (Keynes,

1964, 9).

“Nominal ücretler yükselince reel ücretlerin düştüğü, ve nominal ücretler

düşünce reel ücretlerin yükseldiği görülecektir. Nedeni şudur ki, kısa dönemde, nominal

ücretlerdeki düşmenin ve reel ücretlerdeki yükselmenin birlikte, fakat ayrı sebeplerle

istihdamın azalmasına eşlik etmeleri gereklidir; istihdam düştüğü zaman, işgücü, ücret

indirimlerini isteyerek kabullenir ve üretim azaldığında, veri sermaye ekipmanı ile,

işgücünün marjinal verimliliği artacağından, aynı şartlar altında reel ücretler artış

eğilimi gösterirler” (Keynes, 1964, 10).

1.8. Yatırım Teorisi

H. M. Gitelman tarafından geliştirilen bu teoriye göre, bir işçinin verimliliği,

onun kişisel vasıfları ile emeğinin teknik kapasitesinin bileşiminin bir fonksiyonudur.

İşçinin tüm vasıfları; değerleri (values), kişiliği ve fiziksel yetenekleri kapsar. Bu

vasıflar eğitim, deneme (pratik) ve deneyimin yansımalarıdır, yani bunlarla kazanılırlar.

İşçinin vasıflarını geliştirebilmesi, dolayısıyla verimliliğini geliştirebilmesi, bu vasıfları

kazandıran unsurlara yatırım yapılmasıyla olur. Öyleyse, bir işçi kendisine ne kadar çok

yatırım yapmışsa (ya da bir işçiye ne kadar çok yatırım yapılmışsa), verimliliği ve bu

sayede de emek piyasasında mobilitesi o kadar fazla olacaktır.

67

Ücret, işçiye yapılan yatırımın bir getirisi olarak varsayılırsa, mantıksal olarak,

daha fazla yatırım daha fazla ücret anlamına gelecektir. Ancak, bu uygun bir sermaye

donanımı ile iyi bir firma organizasyon yapısının olmasına da bağlıdır. Bunlar olmadığı

takdirde, pratikte, daha fazla yatırım daha fazla ücret durumu gerçekleşmeyebilir.

Gerek marjinal verimlilik teorisine göre, gerekse de yatırım teorisine göre, ücreti

belirleyen olgu verimliliktir. Ancak verimlik konusunda, marjinal verimlilik teorisi,

işçinin üretimi üzerine yoğunlaşırken, yatırım teorisi, emek girdisi ve ona yapılan

yatırım üzerine yoğunlaşmaktadır (Dunn ve Rachel, 1971, 47-48).

1.9. İçerdekiler-Dışardakiler Modeli

Bu modele ait değerlendirmeleri, Kuvvet Lordoğlu, Nurcan Özkaplan, Mete

Törüner’den aktarıyoruz:

“Yeni Keynesyen iktisatçılar, Lindbeck ve Snower başta gelmek üzere, işgücü

piyasasındaki rant paylaşımına açıklama getirmeye çalışmaktadır. Bu modelde,

içerdekiler firmada istihdam edilen işçilerdir. Bu işçilerin konumlarının, işe alma,

hizmet-içi eğitim ve işten çıkartılma maliyetleri toplamı tarafından belirlendiği

varsayılmaktadır. Dışardakiler ise, yani işsizler ücret düzeyi ve iş güvenliğine ilişkin

dolaylı etkileri olan ‘piyasa’yı temsil etmektedir. Dolayısıyla, içerdekiler, işgücü devir

maliyetlerinin (işe alma - işten çıkarma maliyetlerinin) yarattığı engeller nedeniyle açık

rekabetten korunmaktadır. Ayrıca ‘yeni işe alınanlar’ diye bir kategori de modelde yer

almaktadır. Bu grup, tam anlamıyla ‘içerdekiler’in statüsüne kavuşmuş olsalar da, daha

düşük işgücü devir maliyetine sahip oldukları için, kriz anında ‘ilk önce’ işten

çıkartılacak grup olarak tanımlanırlar.

Sendikalar, içerdekilerin temsilcileri olarak toplu pazarlık sisteminde,

işverenlere ilave maliyetler yükleyen kurumlar olarak ele alınır. Dolayısıyla, böyle bir

yapıda ücret düzeyi mutlak karlılık kısıtı altında; işgücünün marjinal ürün verimliliği ile

marjinal işe alma ve marjinal işten çıkarma maliyetlerinin toplamına eşit olarak

belirlenir. İşçilerin marjinal ürün verimliliğinin (MRP), işgücünün büyüklüğü tarafından

belirlendiği kabul edildiğinden; küçük hacimli işgücünün MRP’yi artırdığı ve büyük

68

hacimli işgücünün ise MRP’yi azalttığı varsayılır. Bu nedenle, içerdekilerin ücret

düzeyi ve istihdam düzeyi, işgücü büyüklüğüne bağlı olarak değişecektir.

İçerdekiler-dışardakiler modeli; içerdekilerin pazarlık gücünün rasyonel

açıklamasını yapan; işsizliğin zamana bağımlı sonuçlarını, etkin ücret ile ilişkisini ve

endüstri performansı ile ilişkisini kuran çeşitli modeller tarafından zenginleştirilmiştir.

Bu modelde, istihdam edilen işçilerin ücret düzeyi büyük ölçüde piyasa

koşullarından soyutlandığı için, ücretlerin katılığı varsayımı önem kazanmaktadır. Bu

nedenle, işsizlik inatçı bir nitelik kazanabilmektedir. Ürün talebinde bir azalma olduğu

zaman, firmalar işgücü talebini kısmak durumunda kalabilir; ancak sözkonusu katılık

nedeniyle, istihdamda bir değişme olmaksızın ‘etkin olmayan’ ücret pazarlığı ekseni

gelişebilecek ve bu nedenle işsizlik oranı düşmeyecektir. Zira; sendikalar, istihdam

koşullarına ilişkin ‘kayıtsız’ bir tavır sergilemektedir ve işverenler daha yüksek MRP

için daha az sayıda işçi çalıştırmayı tercih edebilmektedir ya da işgücü talebindeki bir

artış sonucu; işsizlik oranında bir düşme yerine, reel ücretler yükselecek ve istihdam

düzeyi değişmeden kalabilecektir” (Lordoğlu vd., 1999, 146-147).

1.10. Etkin Ücret Teorisi

1960’larda Yeni Keynesyen iktisatçıların ortaya çıkardıkları Etkin Ücret

Teorisi’ne göre, işçilerin fiziksel sağlıkları ve üretkenlikleri, işgücüne ödenen ücretler

ile pozitif bir ilişkiye sahiptir. Bu temelde firmalar, yüksek ücret ödeyerek, işçilerin

daha sağlıklı ve daha üretken olmalarını sağlarlar. Lawrence Katz’ın aktarmasıyla,

Solow’un 1979’daki “Another Possible Source of Wage Stickiness (Journal of

Macroeconomics 1, pp. 79-82)” makalesinde formüle ettiği şekilde, artırılmış ücretler,

işçilerin moralini geliştirir ve bu da işçilerin gayretini artırması yoluyla onların

üretkenliklerini artırır (Bradley, 2007, 167, 183; Katz, 1986, 2, 5; Stiglitz, 1984, 2, 42).

Solow’un geliştirdiği model, üretimin sadece emeğe bağlı olduğunu

öngörmektedir. Modelde, çıktının ücret primi esnekliği 1’e eşittir. Bununla birlikte,

sendikal pazarlığın varlığı ya da üretime emek dışı girdilerin eklenmesi halinde, çıktı

esnekliği birin altına düşecektir. Gerçekte de, D. I. Levine (‘Can Wage Increases Pay

69

for Themselves? Tests with A Production Function, Economic Journal, 102, 1992,

1102-15’ isimli eserinde) ile S. B. Wadhwani ve M. Wall (‘A Direct Test of the

Efficiency Wage Model Using UK Micro-data, Oxford Economic Papers, 43, 1991,

529-48’ isimli eserlerinde), esnekliğin önemli düzeyde birden küçük olduğu bulgusunu

tespit etmişlerdir.

Solow modeli, aşağıdaki örtük fonksiyonla, şöyle özetlenebilir;

, , , , 0 ( 5 )

burada,

Q = Çıktı

K = Fiziksel Sermaye

N = İşçi Sayısı

⁄ = Ücret Primi

W = Çalışılan endüstride ödenen ücret

V = Benzer beşeri sermaye ile donatılmış işçiler için diğer endüstrilerde ödenen ücret,

olup, gerek, endüstrideki işçilerde içerilmiş beşeri sermaye düzeyi endeksi olan V,

gerekse de, ücret primini içermesiyle, piyasa ücret düzeyinin üzerinde oluşan bir W

düzeyinin çıktıyı artırması beklenir. Daha yüksek bir V düzeyi daha fazla beşeri

sermaye, bu da daha fazla verimlilik manasına geleceğinden dolayı, çıktı düzeyi V

sayesinde artma özelliği taşır. Aynı zamanda, etkin ücret etkisi nedeniyle de, çıktı

düzeyi W sayesinde de artma özelliği taşır (Huang vd., 1998, 127).

Bu durumda firmalar, işçilere piyasada oluşan ücretin üzerinde ödemede

bulunmayı karlı bulabilirler (Katz, 1986, 2; Stiglitz, 1984, 2, 42). Birçok etkin ücret

modelinde belirtildiği şekliyle, firmalar, verimliliği artırabilmek ve maliyetleri

düşürebilmek için, piyasa (market-clearing) ücret düzeyinin üzerinde olan bir ücret

primi içeren ücret veya etkin ücret öderler. (Buna ilişkin en ünlü tarihsel örnek, Henry

70

Ford’un 1914 yılında günlük ücret başına 5$ fazla ödemesi örneğidir1) (Bradley, 2007,

167). Yani firmalar verimliliğin düşmemesi için işsizliğin ortaya çıkmasını gözönüne

alarak (daha düşük ücret ile işçi istihdam etmek) imkanları olduğu halde ücretlerin

düşmesine imkan vermeyebilirler. Böylece etkin ücretler, market-clearing dengesini

aştığından dolayı, istek dışı işsizliğin var olduğu bir emek arzı fazlalığı durumunun

varlığına da sebep olurlar. Bu ise, bize, etkin ücret teorisinin, emek arzı fazlalılığı

bulunan bir rekabetçi ekonomide işsizliğin varlığına rağmen nasıl dengeye

ulaşılabileceğini açıkladığını göstermektedir (Stiglitz, 1984, 2, 42; Bradley, 2007, 167-

168, 177). Hatta, C. Shapiro ve J. E. Stiglitz,2 daha yüksek işsizlik düzeyinin işçilerin

gayretlerini (eforlarını) artırdığını söylemektedirler. Şöyle ki; bu düşünce işçilerin işten

kaçınmaları olgusuna dayanır. Eğer işçiler boş zamandan fayda sağlıyorlarsa, bu onlara

işten kaçınmak (kaytarmak, devamsızlık yapmak) için bir teşvik sunacaktır. Daha

yüksek ücret ödemek, işçilerin işten kaytardıkları saptandığında uğrayacakları zararı

artıracağından, işçilerin işten kaçınma saiklerini azaltacaktır. Bununla birlikte, işçilerin

aynı ücretle başka bir firmada çabucak yeniden işe girme olanakları söz konusuysa,

işten kaçınmadan umulan zarar gerçekleşmez ve yüksek ücretler ile gayret arasındaki

ilişki yanlışlanmış olur. Bir endüstrideki yükselen işsizlik oranları, beklenen işsizlik

süresini ve bundan dolayı da işten kaçınmadan beklenen zararı artırır. Bundan dolayı,

daha yüksek işsizlik oranları, işçilerin gayretlerini artırır. Bu durumda, denklem ( 5 )’de

tanımlanan üretim süreci, aşağıdaki örtük fonksiyonla, şöyle modife edilebilir;

, , , , , 0 ( 6 )

burada, U, işsizlik oranıdır. ( 6 ) no.lu denklem, ( 5 )’deki Solow biçiminden ayırt

edilebilmesi için, Shapiro-Stiglitz biçimi olarak adlandırılır (Huang vd., 1998, 127).

Daha yüksek işsizlik oranlarının, işçilerin gayretlerini artıracağı konusunda, neo-

klasik iktisatçı Hayek de, her ne kadar ücret konusundaki tahlilleri (marjinalist akımın

bir üyesi olması itibariyle) etkin ücret teorisinden farklı da olsa, benzer şekilde

düşünmektedir. Şöyle ki, Hayek, istendiğinde işçileri alıp, istendiğinde geri yollanacağı

1 D. M. G. Raff ve L. M. Summers (1987), “Did Henry Ford Pay Efficiency Wages?,” Journal of Labor Economics, 5 (October), ss. S57-S86. Aktaran (Bradley, 2007, 167). 2 C. Shapiro ve J. E. Stiglitz (1984), “Equilibrium As A Worker Discipline Device,” American Economic Review, 74, ss. 433-44. Aktaran (Huang vd., 1998, 127).

71

bir işçi rezervinin varlığını (ki bu istek dışı işsizliğin var olması demektir), işçi disiplini

için gerekli gördüğünü belirtmektedir1 (Kazgan, 1993, 424).

Tzu-Ling Huang, Arne Hallam, Peter F. Orazem ve Elizabeth M. Paterno,

Amerikan iki digitli imalat sanayii verilerini kullanarak etkin ücret modellerinin ampirik

olarak test edilmesi üzerine yaptıkları 1968-1991 yıllarını kapsayan inceleme sonucunda,

1968-1991 yılları iki digitli imalat sanayii verilerinden elde edilen kanıtların, piyasa

düzeyinin üzerinde ücret ödenmesinin işçilerin verimliliğini artıracağı şeklindeki etkin

ücret önermesiyle uyumlu olduğunu, piyasa normlarının % 10 üzerinde ücret ödenmesi

halinde çıktının % 2 ila % 6 arasında arttığını, buna ek olarak, işsizlik oranındaki

artışların, Shapiro-Stiglitz işten kaçınma modeline uygun bir şekilde, emek verimliliğini

artırdığını, girdi miktarı sabit tutulduğunda, işsizlik oranındaki % 10’luk bir artışın

çıktıda % 1’lik bir artışla birlikte oluştuğunu, tespit ettiklerini belirtmişlerdir (Huang vd.,

1998, 137).

Etkin ücret teorisine ilişkin modellerin hipotezi, işçilerin verimliliğinin reel ücret

oranına pozitif olarak bağlı olmasıdır. Bunun sonucu olarak, optimuma ulaşmak isteyen

firmalar, çıktı ve istihdam düşse bile reel ücretlerde düzenlemeye gitmeyebilirler

(Huang vd., 1998, 125).

Joseph E. Stiglitz, ücret verimlilik ilişkisi ile ilgili literatürde alternatif beş farklı

açıklama olduğunu belirtmektedir:

1. Bireylerin verimlilikleri onların beslenmelerine, beslenmeleri ise onlara

yapılan ödemelere bağlıdır. Firmalar verimliliği korumak için, gerekirse işsizliğe neden

olmak pahasına, ücreti belirli bir düzeyin altına indirmezler

2. İşgücü devir hızı (turnover) temelindedir. Ücret düzeyi düşükse, işgücü devir

hızı da yüksek olacaktır. Firmalar işgücü devir hızının yolaçtığı maliyetlerin bir kısmını

üstlendiği sürece 2 işçilerin net verimliliği düşecektir. Düşük ücret işçilerin işten

1 F. A. Hayek (1944), La Route De La Servitude (Çev. G. Blumberg), Paris, s. 93. Aktaran (Kazgan, 1993, 424). 2 Burada, işçilerin firmalardan daha çok riskten kaçındıklarını varsayıyoruz.

72

ayrılmasına ve daha yüksek ücretli yeni bir iş aramalarına yol açabilir. Firmalar bu

durumda daha az işgücü çalıştırmayı göze alabilir fakat ücret indirimine gidemezler.

3. İşçilerin özellikleriyle ilgili bilgilerin yetersizliğidir. Farklı kalitedeki işçileri

bir uyum içerisinde çalıştırabilmek, onların ücret seviyelerinin iyi bir düzeyde olması ile

sağlanabilir. Bu bağlamda, daha yüksek ücret ödeyerek daha yüksek kalitede işgücü

elde edileceği düşünülür.

4. İşçilerin tavırları ile ilgili bilgi eksikliği temelindedir. İşçilerin işten

kaytarmalarının ve görevlerini ihmal etmelerinin engellenmesi için firmalar bazı

araştırma çalışmaları ile uygulamalarda bulunurlar ki, bunlar bir maliyet konusudur.

İşçiler tatmin edici ve hatta teşvik edici bir ücret aldıkları zaman görevi ihmalden

kaçınacaklardır. Başka bir firmaya gitmeyi de düşünmeyeceklerdir. Dolayısıyla, daha

iyi ücret onların verimliliklerini artıracaktır.

5. Sosyolojik teorilerdir. Bireylerin performansları kendilerine adaletli bir

durumun sağlanıp sağlanmadığına bağlıdır. Bireyler parasal ücret indirimlerinin

adaletsiz olduğuna inandıkları müddetçe firmaların parasal ücret indiriminde

bulunmaları çok zordur. Aksi takdirde performansları çok düşecektir (Stiglitz, 1984, 43-

48, 55).

Michael E. Bradley, etkin ücretlerin, işgücü üretkenliğini, işçilerin moral

düzeylerini ve firmaya olan bağlılıklarını artırmak ve rekabetçi ücret düzeyinden daha

yüksek ücret ödenmesi nedeniyle işlerini korumak isteyen işçilerin daha fazla gayretle

çalışma isteklerini kuvvetlendirmek yoluyla artırdığını, söyleyerek, modern etkin ücret

teorisinin işten kaçınma (shirking) varyasyonuna göre de, işverenler, işçilerin moral

düzeylerini, ihtimamlarını (işe gösterdikleri özeni) ve güvenilirliklerini artırmak ve

gözetim ile artan işgücü devir hızı maliyetlerini düşürmek yoluyla işgücünün

etkinliğinin ve dolayısıyla da çıktının artması için daha yüksek ücret öderler,

demektedir (Bradley, 2007, 167, 173).

Tzu-Ling Huang, Arne Hallam, Peter F. Orazem ve Elizabeth M. Paterno ise,

gelişmiş ekonomiler için, ücret artışlarının, işçilerin işten çıkma sebeplerini azaltmak,

işçilerin moral düzeyini geliştirmek veya işten kaçınma sebeplerini azaltmak yoluyla

73

verimliliği olumlu yönde değiştirdiğinin varsayıldığını belirtip, son zamanlarda, birçok

çalışma ile piyasa düzeyinin üzerinde ücret ödenmesinin işçilerin verimliliğini artırdığı

gösterilmiştir, diyerek, bununla ilgili üç önemli örnek sunmuşlardır. Şöyle ki; P.

Cappelli ve K. Chauvin, ‘An Interplant Test of the Efficiency Wage Hypothesis,

Quarterly Journal of Economics, 106, 1991, 869-84’ isimli eserlerinde, kendi

işyerlerindeki ücretlere nispetle diğer işyerlerindeki ücretlerin artmasının disiplin

açısından işten çıkarmaların yıllık oranı üzerinde negatif etkisi olduğunu, buna göre

nispi ücret karşılaştırmalarının, işten kaçınma, kaytarma ve devamsızlıklar üzerinde

negatif etkiye sahip olduğu katkısında bulunmuşlardır. S. B. Wadhwani ve M. Wall, ‘A

Direct Test of the Efficiency Wage Model Using UK Micro-data, Oxford Economic

Papers, 43, 1991, 529-48’ isimli eserlerinde, Birleşik Krallığın (UK) imalat

sanayiindeki 219 şirketlik bir örneklemini kullanarak yaptıkları çalışmada, endüstrideki

ücretlere nispeten firmanın ücretlerinin artırılmasının, firmanın satışları üzerinde pozitif

etkiye sahip olduğu bulgusunu tespit etmişlerdir. D. I. Levine, ‘Can Wage Increases Pay

for Themselves? Tests with A Production Function, Economic Journal, 102, 1992,

1102-15’ isimli eserinde, Birleşik Devletler (US)’in geniş imalat sanayii birliklerinin bir

işletme birimleri örneklemini kullanarak yaptığı çalışmada, yakınındaki üç rakibe

nispeten ücretlerini artıran firmanın çıktı düzeyini daha fazla arttırdığı bulgusunu tespit

etmiştir (Huang vd., 1998, 125-126).

Literatürde, yüksek ücret ödenmesinin firmalara sağladığı faydalar ise şöyle

belirtilmektedir; işçilerin gayret düzeylerini artırır, işçilerin işten kaytarmaları nedeniyle

işten atılmaları durumunda katlanacakları maliyetin yüksek olması sebebiyle, işten

kaytarmaları en aza indirger, nitelikli işgücünü firmaya çekme yönünde etki yaratır ve

böylelikle işe başvuran adaylar arasından en iyisini seçme olanağını tanır, beslenme

standartları yükseldiğinden işçilerin fiziki etkinlikleri artar, işçileri moral açıdan teşvik

eder, takım çalışmasının koşullarını kolaylaştırır, işçilerin firmaya olan sadakat

duygularını artırarak onların verimliliklerini artırır (Katz, 1986, 2; Lordoğlu vd., 1999,

147-148; Yıldırım, 1999, 115).

İşçilere yüksek ücret ödenmesinin bir önemli faydası da işçilerin kollektif

eylemliliklerinden kaynaklanabilecek sakıncaları gidermesidir. Firmalar, sendikalı

işçilere rekabetçi ücret düzeyinin üzerinde ücret ödemesi yapmayı endüstriyel barışın

korunması açısından da faydalı bulabilirler (Katz, 1986, 3).

74

Çok sayıda birbirine denk rekabetçi firmaların bulunduğu bir ekonomide, temsili

firma için kısa dönem üretim fonksiyonu şöyledir;

( )( )LweaFQ =

burada, e, işgücünün gayret (veya etkinlik) düzeyi, L, işçi sayısı, w, reel ücret, a, toplam

faktör verimliliği ve Q ise çıktı düzeyidir. Bütün işçiler aynı ücret-etkinlik ilişkisine

tabidir ve modele göre işçilerin gayreti onlara ödenen ücretle pozitif ilişkiye sahip olup,

çabayı belirleyen tek etmen ücretlerdir. Öyle ki,

( ) ( ) 00e,0ewee ≤′= f

olup, ücret yükseldiğinde, verimlilik de yükselmektedir (Katz, 1986, 6; Romer, 1996,

442-443; Yıldırım, 1999, 115; Bradley, 2007, 173).

Etkin ücret teorisi, belirli bir aralıkta karların ücretlerin artan bir fonksiyonu

olduğunu kabul etmektedir. Temsili firmanın karını maksimize eden koşul,

wLQ −=π

olup, karını maksimize etmek isteyen firmaların, bu amaca ulaşmak için çözmeleri

gereken problemi şöyle formülleştirebiliriz;

( )( ) wLLweaFLw

−,

max

Firma, işsiz işçiler olduğu müddetçe işgücüne ödeyeceği ücreti serbestçe belirler,

şayet işsizlik yoksa, firma piyasadaki diğer firmaların ödediği ücreti veri alacaktır.

Firma herhangi bir sınırlamaya tabi olmadığında, işgücü, L, ve ücret düzeyi,

w’nin birinci sıra koşulları şöyle olacaktır;

75

( )( ) ( )

( )( ) ( ) 0

0

=−′′

=−′

LweLLweFa

wweLweFa

buradan,

( )( ) ( ) ( )

( )( )

( ) ( )( ) .'

1

1

dirwLweFawe

vewe

wew

LL

wewewLweFa

∗∗∗

∗

∗∗

=′

=′

//

′==′

Optimal ücret düzeyi ∗w , gayretin ücrete göre esnekliğinin bir olduğu durumda sağlanır.

Bu koşulun temelinde, çıktının, etkin işgücünün miktarının bir fonksiyonu olması yatar.

Bu doğrultuda firma olabildiğince ucuza işgücü alımında bulunmak ister. Firma, bir işçi

istihdam ettiğinde, w maliyeti ile e(w) biriminde etkin işgücü elde eder, öyle ki, bir

birim etkin işgücünün maliyeti ( )we/w olmaktadır. e’nin w’ye göre esnekliği, 1,

olduğunda, w’deki marjinal değişimin bu oran üzerine bir etkisi yoktur.

( )( ) 1we

wew=

′⋅∗

∗∗

’i sağlayan ∗w ücret düzeyi emeğin etkin birimi başına ücret

maliyetlerini minimize eden etkin ücret olarak bilinir.

( )( ) ( )wewLweFa =⋅′⋅ denklemine göre, her firma, emeğin marjinal ürünü,

∗w ’ye eşit olduğu düzeye kadar işçi alımında bulunur (Yıldırım, 1999, 115-116; Romer,

1996, 442-444; Katz, 1986, 6).

( )( ) ( )wewLweFa =⋅′⋅ ve

( )( ) 1we

wew=

′⋅ denklemleri, bir firmanın davranışını

açıklamaktadır. Bunu tüm ekonomiye uyarladığımızda, ∗w ve ∗L ’yi,

( )( ) ( ) ( )( )

( ) 11=

′⋅′

==′⋅we

wewvewewe

wLweFa ’i sağlayan w ve L değerleri olarak

76

gösterelim. Firmalar homojen (identical) olduğuna göre, her firma aynı değerde w ve

L’yi seçer. Bundan dolayı toplam işgücü talebi ∗NL olur (burada, N, firma sayısıdır).

Eğer emek arzı, L , bu miktarı geçerse, firmalar w seçiminde herhangi bir kısıta tabi

olmayacaklardır. Bu durumda ücret, ∗w , istihdam düzeyi, ∗NL ve işsizlik, ∗− NLL

miktarında olacak ve dengede istek dışı işsizlik ortaya çıkacaktır. İşsiz işçiler işsiz

kalmaktansa ∗w ücret düzeyinde çalışmayı tercih edeceklerdir, fakat firmalar bu ücret

düzeyinde ya da bundan daha düşük ücret düzeyinde işçi çalıştırmayı düşünmezler.

Çünkü, düşen ücretler daha düşük bir üretkenliğe yol açarak işgücü maliyetlerinin

düşük ücrete rağmen artmasına neden olabilir. Dolayısıyla yüksek ücretler sayesinde,

emeğin etkin birimi başına firmanın emek maliyetleri emek piyasasında oluşacak daha

düşük ücretlerin ortaya çıkaracağı maliyetlerden daha düşük olmaktadır. Etkin ücret

teorisinin bu modeli istek dışı işsizliğin olduğu denge durumunu açıklayabilmektedir.

Ayrıca bu model, etkin ücretin işsizliği nasıl artıracağını göstermektedir. Öte yandan,

eğer ∗NL , L ’yi aşarsa, bu durumda firmalar kısıta tabi olacaklardır. Bu halde, ücret,

arz ve talebin dengede olacağı noktaya kadar yükselecek ve işsizlik durumu ortaya

çıkmamış olacaktır (Romer, 1996, 444; Katz, 1986, 2, 7).

Ek olarak etkin ücret modeli reel ücret katılığını ve reel ücretlerin talep

kaymalarına karşı duyarsız oluşunu da açıklar. Çıktının nispi fiyatlarındaki değişmeler

ya da verimlilik şokları (a’daki kaymalar) etkin ücret düzeyi ∗w ’yi etkilemezken,

istihdam düzeyinde değişikliklere yol açmaktadır (Stiglitz, 1984, 2; Katz, 1986, 7;

Romer, 1996, 444).

Bunu şekil yardımıyla açıklayalım;

77

Şekil - 5: Etkin Ücret Teorisi

Şekil - 5, firmanın denge durumunu göstermektedir. ∗w doğrusu ( )

( ) 1we

wew=

′⋅

eşitliğini sağlayan ücret düzeyini göstermektedir. Aşağı doğru eğimli MPL1 doğrusu

( )( ) ( )weLweFa ⋅′⋅ eşitliği tarafından belirlenen işgücünün marjinal ürün eğrisini

göstermektedir. ∗w , piyasada geçerli olan w ücret düzeyinden daha yüksektir ve bu

nedenle ekonomide 1F LL − kadar istek dışı işsizlik söz konusudur. Ekonomide negatif

bir üretkenlik şokunun ortaya çıktığını düşünelim. Üretkenlik şoku bu modelde (a)

katsayısındaki değişimle ölçüldüğünden, negatif şok, katsayının küçülmesi ile ifade

edilmektedir. Bu nedenle MPL eğrisi sola kayacak ve yeni denge durumu MPL2 ile ∗w ’nin kesiştiği noktada oluşacaktır. Bu durumda firma ücretleri azaltmak yerine

istihdam ettiği işgücünü azaltacak ve istek dışı işsizlik 2F LL − kadar olacaktır

(Yıldırım, 1999, 116-117).

Michael Bradley, 1960’larda Yeni Keynesyen iktisatçıların ortaya çıkardıkları

etkin ücret teorilerinin, aşağı doğru ücret katılığı ve istek dışı işsizliğin bir açıklamasını

sağladıklarını, belirtirken (Bradley, 2007, 167), Tzu-Ling Huang, Arne Hallam, Peter F.

Orazem ve Elizabeth M. Paterno ise, hızla gelişen bir teorik literatürün, istek dışı

işsizlikle sonuçlanan ücret katılığının firmaların işçilerine etkin ücret ödemelerinden

MPL1

MPL2

L L2 L1 LF

w

w

w*

78

kaynaklandığı katkısında bulunduğunu, bu literatür incelenmesinin, G. A. Akerlof ve J.

L. Yellen’in ‘Efficiency Wage Models of the Labour Market, Cambridge University

Press, 1986’, L. F. Katz’ın ‘Efficiency Wage Theories: A Partial Evaluation, In S.

Fischer (ed.), NBER Macroeconomics Annual, Cambridge, Mass.: MIT Press, 1986’ ve

J. E. Stiglitz’in ‘The Causes and Consequences of the Dependence of Quality on Price,

Journal of Economic Literature, 25, 1987, 1-48’ isimli eserlerinde yapıldığını

belirtmektedirler (Huang vd., 1998, 125, 142).

Etkin ücret modeli aynı zamanda, ikili işgücü piyasasını, işçilerin benzer

üretkenlik özelliklerine sahip oldukları halde firmalar ya da endüstriler arasında neden

farklı ücretler aldıklarını da açıklar (Yıldırım, 1999, 117; Katz, 1986, 7; Stiglitz, 1984,

42).

Tzu-Ling Huang, Arne Hallam, Peter F. Orazem ve Elizabeth M. Paterno’ya

göre, etkin ücret modellerinin ampirik analizlerinin başlıca itici gücü endüstrilerarası

ücret farklılıklarının sürekli olarak var olduğunu izah edebilmesinden gelir (Huang vd.,

1998, 125).

Son olarak şunu söyleyelim. Etkin ücret teorisinin, ücretin verimliliği

artıracağına dair temel öngörüsü, sadece Yeni Keynesyen iktisatçılar tarafından

söylenmemiştir. Onlardan çok önce de bu öngörü dile getirilmiştir. Bir bütün olarak

etkin ücret teorisi ile bağ kurmaya çalışmaksızın, bu temel öngörüyle ilgili neler

söylenmişe baktığımızda, Michael Bradley’in belirttiği gibi (Bradley, 2007, 171-184),

Adam Smith, John Stuart Mill, Alfred Marshall, A. C. Pigou, Knut Wicksell, vd.’ne

kadar birçok iktisatçının bu öngörü hakkındaki söylemlerini görebiliyoruz.

Adam Smith’in şu görüşleri, bunlar arasında iyi bir örnek; “Bol beslenme

emekçinin vücut direncini arttırır ve koşullarını düzeltmenin, gününü huzur ve bolluk

içinde bitirmenin rahatlatıcı umudu, ona bu direnci son sınırına kadar kullanma şevki

verir. Buna göre, emek ücretlerinin yüksek olduğu yerlerde, çalışanların bu ücretlerin

düşük olduğu yerlere göre daha faal, gayretli ve becerikli olduğunu görürüz” (Smith,

1997, 75).

79

Mill ise, “İşgücünün maliyeti, sıklıkla, ücretlerin en düşük olduğu yerde en

yüksek düzeydedir. ... Emek ucuz olduğunda, verimsiz olabilir.”1 diyor.

Marshall, düşük ücretler “işçilerin niteliklerinin (the character of the workers),

zayıflamasında veya daha güçlü olmasının önüne geçilmesinde dolaylı etkiye sahiptir.

Bunlar ... daha çok güçsüzlük ve sıkıntılara neden olur, ve de bu kümülatif olarak

devam eder. Öte yandan yüksek ücretler (high earnings) ile, güçlü bir karakter olacak ve

bunların sayesinde daha büyük kudret ve daha yüksek kazançlar (higher earnings), ve

tekrarla tüm bunların sayesinde daha da büyük kudret ve daha da yüksek kazançlar

olacak ve de bunlar kümülatif olarak devam edecektir.”2 derken, benzer bir yaklaşımla

Pigou, “Yüksek ücretler (high earnings) daha yüksek kapasiteye yol açar, daha yüksek

kapasite ise gerek işçilerin hizmetlerinin daha değerli olması, gerekse işçilerin maddi

durumlarının daha iyileşmiş olması sebebiyle pazarlık güçlerinin artmasından dolayı

onlara daha yüksek kazançlar (higher earnings) elde edebilme imkanı sağlar.” 3

demektedir.

Wicksell ise, “Biz ... buraya kadar pratik açıdan çok önemli meseleler olan

işçilerin zihinsel ve fiziksel sağlıkları ile güçlerini ve sonuç olarak işgücünün etkinliğini

ihmal ettik, ki bu etkinlik, çok geniş ölçüde alınan ücrete bağlıdır ve belirli sınırlar

içerisinde ücretle birlikte artar ve düşer.”4 demektedir.

Çalışmamızda, etkin ücret teorisinin Türkiye İmalat Sanayii’nde nasıl işlediğini,

ücretler ile verimlilik arasındaki ilişkiye bakarak araştıracağız. Bu amaçla Granger

Nedensellik Testi’ni kullanacağız. Bu sayede, ücret artışı verimlilik artışını öngörmeye

olanak sağlamakta mıdır, yoksa verimlilik artışı mı ücret artışını öngörmeye imkan

tanımaktadır, ya da ücretler ile verimlilik arasında iki taraflı Granger Nedensellik mi söz

konusudur, sorularına yanıt bulabileceğiz.

1 J. S. Mill (1871), Principles of Political Economy, in: Collected Works of John Stuart Mill, Vols. II and III (Toronto: Toronto University Press, 1965), s. 419. Aktaran (Bradley, 2007, 173). 2 A. Marshall (1920), Principles of Economics (8th edition), (Philadelphia: Porcupine Press, 1990), s. 466. Aktaran (Bradley, 2007, 182-183). 3 A. C. Pigou (1932), The Economics of Welfare (4th edition), (London: Macmillan, 1952), ss. 609-610. Aktaran (Bradley, 2007, 183). 4 Knut Wicksell (1934), Lectures on Political Economy, Vol. I, (London: Routledge & Kegan Paul), ss. 104-105. Aktaran (Bradley, 2007, 184).

80

Granger Nedensellik Testi

X ve Y’den oluşan, iki değişkenli bir modelde, Granger Nedensellik Testi ile, bir

değişkende meydana gelen değişimin, bir başka değişkendeki bir değişmeyi öngörüp

öngöremeyeceğimiz araştırılır. Buna göre, eğer X değişkeni Y’nin Granger nedenseli

ise, X’teki değişim, Y’deki değişimin öncülüdür. X’in, Y’nin Granger nedenseli

olabilmesi için şu gerekir; X, Y’nin tahmin edilmesine katkı sağlıyor olmalıdır; öyle ki,

Y’nin kendi geçmiş değerleri üzerine yapılan regresyona, X’in geçmiş değerlerinin

katılması, modelin açıklama gücüne anlamlı bir katkı sağlamalıdır. Aynı zamanda da, Y,

X’in tahmin edilmesine katkı sağlıyorsa, X ve Y değişkenleri arasında iki taraflı

Granger nedensellik olması söz konusudur.

İki değişkenli modelimizde, X ve Y değişkenlerine ait zaman serileri aşağıdaki

gibidir,

∑ ∑= =

−− ε++=m

1j

m

1jtjtjjtjt YbXaX ( 7.1 )

∑ ∑= =

−− η++=m

1j

m

1jtjtjjtjt YdXcY ( 7.2 )

X’in, Y’nin nedenseli olup olmadığını test edebilmek için, öncelikle, “X, Y’nin

nedenseli değildir” boş hipotezi, aşağıdaki şekilde test edilir;

Kısıtsız regresyon; ∑ ∑= =

−− η++=m

1j

m

1jtjtjjtjt YdXcY ( 8 )

Kısıtlı regresyon; ∑=

− η+=m

1jtjtjt YdY ( 9 )

ve denklemlerin hata kareleri toplamları kullanılarak, cj = 0 (j = 1, 2, ..., m) hipotezini

test etmek için, F-istatistiği hesaplanır. Bu hipotez reddediliyorsa, “X, Y’nin nedenseli

değildir” hipotezi reddedilir, ki bu, X, Y’nin Granger nedenseli demektir.

81

“Y, X’in nedenseli değildir” H0 hipotezi, yukarıdaki denklemler X ve Y’nin yeri

değiştirilmek suretiyle kullanılarak, Y’nin gecikmeli değerlerinin katsayılarının eşanlı

olarak sıfırdan farklı olup olmadığının yine F-test istatistiği ile sınanması yoluyla test

edilir. Aynı yöntemle, “Y, X’in nedenseli değildir” hipotezi reddediliyorsa, bu, Y, X’in

Granger nedenseli demektir.

X ve Y’den oluşan, iki değişkenli bir modelde, Granger Nedensellik Testi

uygulanırken, X ve Y değişkenlerinden oluşan serilerin, durağan olup olmadıkları önem

arzeder. Çünkü, durağan olmayan serilere sıradan en küçük kareler yöntemi

uygulanması sahte regresyon problemine yol açabilir ve bu durumda da standart t ve F

istatistikleri geçersiz olur. Bunun için yapılacak ilk iş, serilerin durağan olup

olmadıklarını anlamaktır. Bunun için de analize dahil her bir seriye birim kök testi

yapılır. Şayet hem X, hem de Y serileri durağansa, direk Standart Granger Nedensellik

Testi yapılır. Eğer, serilerden sadece biri durağansa, diğer seri ise birinci farkı alınarak

durağan hale getirilebiliyorsa, durağan seri ile birinci farkı alınarak durağan hale

getirilmiş seri arasında Standart Granger Nedensellik Testi yapılır. Eğer serilerin her

ikisi birden birinci dereceden bütünleşikse (birinci farkları alınarak durağan hale

getiriliyorsa), aralarında eş-bütünleşme (kointegrasyon) olup olmadığına bakılır, çünkü,

eş-bütünleşme testi bize, özellikle birinci dereceden bütünleşik değişkenler olmak üzere,

durağan olmayan değişkenlerle çalışılabilmesi için uygun araçlar sağlar. Bu nedenle, bu

çalışmada da, birinci dereceden bütünleşik değişkenler arasında eş-bütünleşme testi

yapılmaktadır.

Sıradan en küçük kareler yöntemiyle tahmin edilecek bütünleşik regresyon

denklemleri aşağıdaki gibidir;

∑ ∑= =

−− ε+++φ=m

1j

m

1jtjtjjtjt YbXaX ( 10.1 )

∑ ∑= =

−− η+++θ=m

1j

m

1jtjtjjtjt YdXcY ( 10.2 )

burada, tt ve ηε , stokastik hata terimleridir.

82

Eş-bütünleşme testi sonucunda, aralarında eş-bütünleşmenin olmadığını tespit

ettiğimiz değişkenler için birinci farklarına Standart Granger Nedensellik Testi

uygularız. Aralarında eş-bütünleşmenin olduğu değişkenler içinse, uzun dönem

regresyon denklemlerinden (10.1 ve 10.2) elde edilen hata terimlerini kullanarak

oluşturulan Hata Düzeltme Modeli (Error Correction Model) ile nedensellik testine

yöneliriz. Bu modelin yapısı aşağıdaki gibidir;

∑ ∑= =

−−− +ξ+β+α=n

1i

n

1kt11tktkitit uECTDYDXDX ( 11.1 )

∑ ∑= =

−−− +ψ+δ+λ=p

1i

p

1kt21tktkitit uECTDXDYDY ( 11.2 )

burada ECT, hata düzeltme terimidir. D, değişkenlerin birinci farklarının alındığını

ifade eder (Granger, 1969, 424-438; Engle ve Granger, 1987, 251-276; Sims, 1972,

540-552; Gujarati, 2004, 696-703, 806-830, 848-855; Tuncer, 2001, 118-124; Pindyck

ve Rubinfeld, 1998, 242-245; Amin Gutierrez de Pineres ve Cantavella-Jorda, 28;

Enders, 2004, 335-342, 347).

1.10.1. Türkiye İmalat Sanayiinde Etkin Ücret Teorisinin Test Edilmesi

Türkiye İmalat Sanayii’nde etkin ücret teorisinin incelenebilmesi için; Türkiye

İmalat Sanayiinde Toplam, Kamu ve Özel Kesimin her birindeki tüm sektörlerin 1963-

1998 yılları,

- Saat Başına Sabit Ücretler (1987=100) ile Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs)

verileri arasında

ve

- İşçi Başına Sabit Ücretler (1987=100) ile İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi)

verileri arasında

83

Granger Nedensellik Testi yapıyoruz. Öncelikle serilerimizde birim kök olup

olmadığını araştırdık. Yukarıda belirttiğimiz verilere ilişkin yaptığımız Birim Kök

Testleri, Genişletilmiş Dickey-Fuller (ADF) Birim Kök Testi (Augmented Dickey-

Fuller Unit Root Test) olup, bu testleri EViews 5.1 programıyla yapıyoruz.

Genişletilmiş Dickey-Fuller (ADF) Birim Kök Testi ile ilgili olarak, Walter Enders,

şunları söylüyor (Enders, 2004, 181-183, 213);

Dickey ve Fuller, ‘Distribution of the Estimates for Autoregressive Time Series

with a Unit Root’1 isimli eserlerinde, birim kökün varlığını test etmekte kullanılan üç

farklı regresyon denklemini mülahaza ederler, şöyle ki;

t1tt yy ε+γ=Δ − ( 12 )

t1t0t yay ε+γ+=Δ − ( 13 )

t21t0t tayay ε++γ+=Δ − ( 14 )

Bu üç regresyon arasındaki fark, deterministik elementler a0 ve a2t’nin var olup

olmamasıyla ilgilidir. Birincisi tamamıyla tesadüfi yürüyüşe sahip model (pure random

walk model)’dir, ikincisi, birinciye bir sabit veya drift teriminin eklenmesiyle elde edilir

ve üçüncüsü ise hem bir drift’i hem de bir lineer zaman trendini kapsar.2

Tüm regresyon denklemlerindeki γ değeri, 0’sa ( )0=γ , { }ty birim kök

içermektedir. En küçük kareler yöntemi kullanılarak yapılan tahminlerde, bulunan t-

istatistik değeri, Dickey-Fuller tablo değerleriyle karşılaştırılarak, 0=γ , H0 hipotezinin

kabul ya da reddedileceğine karar verilir.

( 12 ), ( 13 ) ve ( 14 ) denklemleri için uygun olan istatistikler, sırasıyla, 1 David Dickey ve Wayne A. Fuller (1979), “Distribution of the Estimates for Autoregressive Time Series with a Unit Root,” Journal of the American Statistical Association, 74 (June), ss. 427-431. Aktaran (Enders, 2004, 181). 2 Birinci ve ikinci modeller için gerçek sürecin tesadüfi yürüyüş (birinci model için; γ = 0 ve ikinci model için; γ = a0 = 0 ‘dır), üçüncü model içinse driftli veya driftsiz tesadüfi yürüyüş (γ = a2 = 0 ve a0 herhangi bir değerdir) olduğu varsayılmaktadır [James D. Hamilton (1994), Time Series Analysis, Princeton University Press, p. XIV + 799, (ss. 475-502)].

84

τμ τττ ve, ‘dir.

Regresyona; sabit ve trend terimi dahil edilmediğinde ( )0aa 20 == , τ , sabit

dahil edilip trend dahil edilmediğinde (a2 = 0), μτ , hem sabit hem de trend dahil

edildiğinde ise ττ kritik değerleri kullanılır.

Yukarıdaki denklemlerin yerine aşağıdaki genişletilmiş otoregresif süreçler

kullanıldığında da τμ τττ ve, kritik değerleri değişmeyecektir.

t

p

2i1iti1tt yyy ε+Δβ+γ=Δ ∑

=+−− ( 15 )

t

p

2i1iti1t0t yyay ε+Δβ+γ+=Δ ∑

=+−− ( 16 )

t

p

2i1iti21t0t ytayay ε+Δβ++γ+=Δ ∑

=+−− ( 17 )

Aynı τμ τττ ve, istatistikleri, bütün 0=γ hipotezlerinin testinde kullanılacaktır.

Dickey ve Fuller, ‘Likelihood Ratio Statistics for Autoregressive Time Series with a

Unit Root’ 1 isimli eserlerinde, katsayılar üzerindeki birleşik hipotezlerin test

edilebilmesi için ek olarak üç F-istatistiği ( )isimlive, 321 φφφ daha sağlamaktadırlar.

( 13 ) ya da ( 16 )’dan, H0: 0a0 ==γ hipotezi, 1φ istatistiği kullanılarak, ( 14 ) ya da

( 17 )’den, H0 : 0aa 20 ==γ= hipotezi, 2φ istatistiği kullanılarak ve H0 : 0a 2 ==γ

hipotezi, 3φ istatistiği kullanılarak test edilmektedir.

321 ve, φφφ istatistikleri, alışılmış F-testlerindeki aynı yöntemle hesaplanırlar,

yani;

1 David Dickey ve Wayne A. Fuller (1981), “Likelihood Ratio Statistics for Autoregressive Time Series with a Unit Root,” Econometrica, 49 (July), ss. 1057-1072. Aktaran (Enders, 2004, 183).

85

( ) ( )[ ]( ) ( )kT/SSR

r/SSRSSR−

−=φ

kısıtsızkısıtsızkısıtlı

i

olup, burada:

SSR (kısıtlı) ve SSR (kısıtsız) = kısıtlı ve kısıtsız modellerin kalıntılarının kareleri

toplamı

r = kısıt sayısı

T = kullanılan gözlem sayısı

k = kısıtsız modelde tahmin edilen parametre sayısı

‘dır. Buradan,

T - k = kısıtsız modeldeki serbestlik derecesi’dir.

Eğer iφ ’nin hesaplanmış değeri, Dickey ve Fuller (July 1981) tarafından rapor

edilen uygun değerden düşükse, H0 hipotezi reddedilemez. Öte yandan, iφ ’nin

hesaplanmış değeri, Dickey ve Fuller’in belirlediği değerden büyükse, H0 hipotezi

reddedilir.

35-36 gözleme sahip olduğumuz bir örneklem için oluşturduğumuz test

istatistikleri ve onların kritik değerlerinden oluşan tablo aşağıdaki gibidir;

86

Tablo - 3: Dickey-Fuller Testlerin Özeti

Model Hipotezler Test İstatis-tikleri

%95 ve %99 Güven Aralığı için Kritik Değerler

t = 25 t = 50

t21t0t tayay ε++γ+=Δ − ττ -3,60 ve -4,38 -3,50 ve -4,15

3φ 7,24 ve 10,61 6,73 ve 9,31

0aa 20 ==γ= 2φ 5,68 ve 8,21 5,13 ve 7,02

t1t0t yay ε+γ+=Δ − μτ -3,00 ve -3,75 -2,93 ve -3,58

0a 0 =γ= 1φ 5,18 ve 7,88 4,86 ve 7,06

t1tt yy ε+γ=Δ − τ -1,95 ve -2,66 -1,95 ve -2,62

Walter Enders,

t

p


=+−−

biçimindeki bir regresyon tahmininde, Juan Doldado, Tim Jenkinson ve Simon Sosvilla-

Rivero’nun ‘Cointegration and Unit Roots1 isimli eserlerinde önerdikleri, 0=γ , H0

hipotezleri yanında, trend ve(ya) driftin varlığını test eden alternatif hipotezleri de

içeren bir birim kök testinde takip etmemiz gereken aşamalara ilişkin süreci, tablo

biçiminde sunmuştur;

1 Juan Doldado, Tim Jenkinson ve Simon Sosvilla-Rivero (1990), “Cointegration and Unit Roots,” Journal of Economic Surveys, 4 (1990), ss. 249-273. Aktaran (Enders, 2004, 212-213).

0=γ

0a 2 ==γ

0=γ

0=γ

87

Tablo - 4: Birim Kök Test Süreci

t

p


=+−− ’yi tahmin et

0=γ mı? → Hayır → DUR: Birim

kök olmadığı

sonucuna

varılır

↓

↑

Evet: Trendin varlığını test et Hayır

↓ ↑

0=γ veri iken, 0a 2 = mı? → Hayır → (Normal dağı-

lım

kullanarak) 0=γ mı?

→ Evet → (yt)’nin birim

köke sahip

olduğu

sonucuna

varılır

↓

Evet

↓

t

p

2i1iti1t0t yyay ε+Δβ+γ+=Δ ∑

=+−− ’yi

tahmin et, 0=γ mı?

→ Hayır → DUR: Birim

kök olmadığı

sonucuna

varılır

↓

↑

Evet: Drift’in varlığını test et Hayır

↓ ↑

0=γ veri iken, 0a0 = mı? → Hayır → (Normal dağı-

lım

kullanarak) 0=γ mı?

→ Evet → (yt)’nin birim

köke sahip

olduğu

sonucuna

varılır

↓

Evet

↓

t

p

2i1iti1tt yyy ε+Δβ+γ=Δ ∑

=+−− ’yi tahmin

et, 0=γ mı?

→ Hayır → Birim kök

olmadığı

sonucuna

varılır

↓

Evet

↓

(yt)’nin birim köke sahip olduğu sonucuna varılır

88

Çalışmamız süresince yapacağımız Birim Kök Testleri’nde, yapılan testler,

gecikme sayılarına duyarlı olduğundan dolayı, kullanmamız gereken gecikme

uzunluğunu tespite yöneldik. Yıllık verilerimiz itibariyle (hem birim kök testleri için,

hem de ileride yapacağımız Granger Nedensellik Testleri için) maksimum gecikme (lag)

sayısını 4 olarak belirledik. Bunu belirlerken gecikme uzunluğunun belirlenmesine

ilişkin çeşitli kriterleri ve verilerimizin kendi yapısını gözönüne aldık.

Gecikme sayısının tespitinde çeşitli kriterler kullanılmaktadır. Bir tanesi gözlem

sayısını esas alan kriterdir. Örneğin, Newey-West Truncation gecikme uzunluğu şöyle

hesaplanmaktadır:

k = tam sayı [4(T / 100)2/9]

Burada, T, gözlem sayısıdır. Serilerimiz 35-36 gözlem içerdiğinden, hesaplanan

değere (k = 3,187575991) en yakın tamsayı, 3’tür ve bu kritere göre gecikme uzunluğu

3 olacaktır. Ancak gözlem sayısına dayalı kriter yetersiz bulunmaktadır. Gecikme

uzunluğunu belirlemenin diğer bir yolu da, tahmin edilen denklemin t-istatistiklerini baz

almaktır. Genelden özele adı verilen bu yöntemde, maksimum bir gecikme seçilerek

denklem tahmin edilir ve en son gecikmenin katsayısının anlamlı olup olmadığına

bakılır. Kullanılan gecikmeler birer azaltılarak, en son gecikmenin katsayısı belirli bir

anlamlılık düzeyinde anlamlı bulunana kadar denklem tekrar tahmin edilir. Anlamlı

gecikme bulunmaz ise, gecikme uzunluğu bir kabul edilerek sınama yapılır. Yaptığımız

değerlendirme sonucu biz, yukarıda ifade ettiğimiz gibi, maksimum gecikme sayısını 4

olarak belirledik.

Modele ilişkin gecikme sayısı belirlendikten sonra, birim kök testleri yapılarak,

hangi serinin durağan olup olmadığına karar verilmiştir.

Ayrıca birim kökün varlığı reddedilemeyen tüm seriler için, gerçek veri yaratma

sürecinde trend ve(ya) driftin varlığını tespit etmek üzere alternatif hipotezleri test

etmek doğrultusunda F-istatistikleri hesaplanmış olup, 321 ve, φφφ tablo değerleriyle

yapılan karşılaştırmalar sonucunda, bu serilerin hiçbirinde birim kök durumunun

varlığının aksine bir tespite rastlanılmamıştır.

89

Birim kök tespit edilen seriler için, fark alınarak seriler durağan hale getirilmiştir.

Birim kök testlerine ilişkin sonuçlar, eklerde, Tablo - X, ..., XXI’de sunulmuştur.

Yaptığımız birim kök testleri sonucunda, Granger Nedensellik Testi’ne tabi

tutacağımız, ikili seri gruplarından, her ikisinin birden birinci dereceden bütünleşik, I(1)

olduğu serilerden,

Toplam kesimde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 23: Dokuma, 31: Kimya, 33: Metalden

gayri, 36: Makine, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları, Kamu kesiminde, 2-3:

İMALAT SANAYİİ, 20: Gıda, 33: Metalden gayri, 35: Madeni eşya, 36: Makine, 38:

Taşıt araçları ve Özel kesimde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 20: Gıda, 22: Tütün, 23:

Dokuma, 27: Kağıt, 29: Kürk ve deri, 31: Kimya, 33: Metalden gayri, 35: Madeni eşya,

37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları sektörlerindeki, Saat Başına Sabit Ücretler

(1987=100) ile Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) verileri arasında,

ve

Toplam kesimde, 23: Dokuma, 29: Kürk ve deri, 31: Kimya, 37: Elektrik makinaları, 38:

Taşıt araçları, Kamu kesiminde, 31: Kimya, 36: Makine ve Özel kesimde, 20: Gıda, 21:

İçki, 23: Dokuma, 25: Ağaç, 27: Kağıt, 29: Kürk ve deri, 31: Kimya, 37: Elektrik

makinaları, 38: Taşıt araçları sektörlerindeki, İşçi Başına Sabit Ücretler (1987=100) ile

İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) verileri arasında,

eş-bütünleşme (kointegrasyon) testi yapıyoruz. Yaptığımız testler sonucunda, sadece,

Kamu Kesimi, 31 = 351+352: Kimya sektöründe, İşçi Başına Sabit Ücretler (1987=100)

ile İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) arasında trace testine göre eş-

bütünleşme olduğu tespit edilmiştir. Diğer sektörlerin hiçbirinde ne trace testine göre,

ne de maximum Eigenvalue (karakteristik kök) testine göre eş-bütünleşme tespit

edilememiştir. Eş-bütünleşme olduğunu tespit ettiğimiz, IUKI31 -- IAKI31 verileri

arasında yaptığımız Eş-bütünleşme Testi’ne ilişkin sonuçlar aşağıda sunulmaktadır.

90

Tabloda; (*) işareti, % 5 önemlilik düzeyini ifade eder. Tablodaki çeşitli kısaltmaların

açılımı ise, aşağıdaki gibidir.

IUKI: İşçi Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1987 = 100)

IAKI: İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (Kamu)

Tablo - 5: Eş-bütünleşme Testi Sonucu

IUKI31 -- IAKI31 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)

Date: 03/21/07 Time: 14:58 Sample (adjusted): 1965 1998 Included observations: 34 after adjustments Trend assumption: Linear deterministic trend Series: IUKI31 IAKI31 Lags interval (in first differences): 1 to 1

Unrestricted Cointegration Rank Test (Trace)

Hypothesized Trace 0.05 No. of CE(s) Eigenvalue Statistic Critical Value Prob.**

None * 0.285252 15.73595 15.49471 0.0460 At most 1 * 0.119263 4.317873 3.841466 0.0377

Trace test indicates 2 cointegrating eqn(s) at the 0.05 level * denotes rejection of the hypothesis at the 0.05 level **MacKinnon-Haug-Michelis (1999) p-values

Unrestricted Cointegration Rank Test (Maximum Eigenvalue)

Hypothesized Max-Eigen 0.05 No. of CE(s) Eigenvalue Statistic Critical Value Prob.**

None 0.285252 11.41808 14.26460 0.1345 At most 1 * 0.119263 4.317873 3.841466 0.0377

Max-eigenvalue test indicates no cointegration at the 0.05 level * denotes rejection of the hypothesis at the 0.05 level **MacKinnon-Haug-Michelis (1999) p-values

Unrestricted Cointegrating Coefficients (normalized by b'*S11*b=I):

IUKI31 IAKI31 -1.26E-06 1.23E-07 1.09E-07 1.05E-07

91

Unrestricted Adjustment Coefficients (alpha):

D(IUKI31) 284481.9 -45679.35 D(IAKI31) -271479.8 -1946530.

1 Cointegrating Equation(s): Log likelihood -1068.365

Normalized cointegrating coefficients (standard error in parentheses) IUKI31 IAKI31

1.000000 -0.097713 (0.02641)

Adjustment coefficients (standard error in parentheses) D(IUKI31) -0.358719

(0.10805) D(IAKI31) 0.342324

(1.30139)

Eş-bütünleşme testi sonucunda, aralarında eş-bütünleşmenin olmadığını tespit

ettiğimiz değişkenler için birinci farklarına Standart Granger Nedensellik Testi

uygularız. Aralarında eş-bütünleşmenin olduğu değişkenler içinse, uzun dönem

regresyon denklemlerinden (10.1 ve 10.2) elde edilen hata terimlerini kullanarak

oluşturacağımız Hata Düzeltme Modeli (Error Correction Model) ile nedensellik testine

yöneliriz.

Verilerimizin yapısı itibariyle, sadece, Kamu Kesimi, 31 = 351+352: Kimya

sektöründe, İşçi Başına Sabit Ücretler (1987=100) ile İşçi Başına Emeğin Ortalama

Ürünü (APLi) verileri arasında hata düzeltme modeli kullanılarak Granger Nedensellik

Testi uygulanmıştır. Bunun dışındaki bütün seriler için Standart Granger Nedensellik

Testi uygulanmıştır. Standart Granger Nedensellik Testi’ni uygulayabildiğimiz seriler

ve bu serilere ilişkin test sonuçları, eklerde, Tablo - XXII’de sunulmuştur.

Serilerin her ikisinin birden birinci dereceden bütünleşik, I(1), olduğu ve

aralarında eş-bütünleşme olan serilerimiz için hata düzeltme mekanizması çalıştırılarak

Granger Nedensellik Testi uygulanmıştır. Bu doğrultuda, sadece, Kamu Kesimi, 31 =

351+352: Kimya sektöründe, İşçi Başına Sabit Ücretler (1987=100) ile İşçi Başına

Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) verileri arasında hata düzeltme modeli kullanılarak

Granger Nedensellik Testi uygulanmıştır. Test sonucu aşağıda sunulmuştur.

92

Tablodaki çeşitli kısaltmaların açılımı ise, aşağıdaki gibidir.



Tablo - 6: Hata Düzeltme Modeli

IUKI31 -- IAKI31 Vector Error Correction Estimates ( 1 ) Date: 03/22/07 Time: 17:03 Sample (adjusted): 1966 1998 Included observations: 33 after adjustments Standard errors in ( ) & t-statistics in [ ]

Cointegrating Eq: CointEq1

IAKI31(-1) 1.000000

IUKI31(-1) -10.16046 (1.45864) [-6.96569]

C 25251858

Error Correction: D(IAKI31) D(IUKI31)

CointEq1 -0.055184 0.052405 (0.15964) (0.01194) [-0.34568] [ 4.38806]

D(IAKI31(-1)) -0.132617 -0.039698 (0.24227) (0.01812) [-0.54741] [-2.19035]

D(IAKI31(-2)) -0.038526 -0.036405 (0.22491) (0.01683) [-0.17130] [-2.16368]

D(IUKI31(-1)) 0.490470 0.380926 (2.01517) (0.15076) [ 0.24339] [ 2.52678]

D(IUKI31(-2)) -0.709150 0.325568 (2.15514) (0.16123) [-0.32905] [ 2.01931]

C 373430.9 55786.36 (1111183) (83128.1)

93

[ 0.33607] [ 0.67109]

R-squared 0.038132 0.467218 Adj. R-squared -0.139992 0.368555 Sum sq. resids 1.06E+15 5.95E+12 S.E. equation 6272828. 469272.9 F-statistic 0.214075 4.735483 Log likelihood -560.0213 -474.4589 Akaike AIC 34.30432 29.11872 Schwarz SC 34.57641 29.39081 Mean dependent 261473.9 50780.84 S.D. dependent 5875063. 590551.4

Determinant resid covariance (dof adj.) 8.11E+24 Determinant resid covariance 5.43E+24 Log likelihood -1033.394 Akaike information criterion 63.47844 Schwarz criterion 64.11332

Vector Error Correction Estimates ( 2 ) Date: 03/22/07 Time: 16:54 Sample (adjusted): 1966 1998 Included observations: 33 after adjustments Standard errors in ( ) & t-statistics in [ ]

Cointegrating Eq: CointEq1

IUKI31(-1) 1.000000

IAKI31(-1) -0.098421 (0.01758) [-5.59957]

C -2485306.

Error Correction: D(IUKI31) D(IAKI31)

CointEq1 -0.532460 0.560700 (0.12134) (1.62200) [-4.38806] [ 0.34568]

D(IUKI31(-1)) 0.380926 0.490470 (0.15076) (2.01517) [ 2.52678] [ 0.24339]

D(IUKI31(-2)) 0.325568 -0.709150 (0.16123) (2.15514) [ 2.01931] [-0.32905]

94

D(IAKI31(-1)) -0.039698 -0.132617

(0.01812) (0.24227) [-2.19035] [-0.54741]

D(IAKI31(-2)) -0.036405 -0.038526 (0.01683) (0.22491) [-2.16368] [-0.17130]

C 55786.36 373430.9 (83128.1) (1111183) [ 0.67109] [ 0.33607]

R-squared 0.467218 0.038132 Adj. R-squared 0.368555 -0.139992 Sum sq. resids 5.95E+12 1.06E+15 S.E. equation 469272.9 6272828. F-statistic 4.735483 0.214075 Log likelihood -474.4589 -560.0213 Akaike AIC 29.11872 34.30432 Schwarz SC 29.39081 34.57641 Mean dependent 50780.84 261473.9 S.D. dependent 590551.4 5875063.

Determinant resid covariance (dof adj.) 8.11E+24 Determinant resid covariance 5.43E+24 Log likelihood -1033.394 Akaike information criterion 63.47844 Schwarz criterion 64.11332

Yaptığımız test sonucunda, IUKI31’den IAKI31’e doğru herhangi bir nedensellik

ilişkisinin olmadığı, IAKI31’den IUKI31’e doğru ise bir nedensellik ilişkisinin olduğu

anlaşılmıştır.

1. Tablo açısından, Error Correction kısmında, IUKI31’den IAKI31’e doğru ne uzun

dönemde ne de kısa dönemde nedensellik ilişkisi yoktur. Dengeden uzaklaşıldığında,

IAKI31 değeri yeter düzeyde azalmalıdır ki, yeniden dengeye yönelim olabilsin.

Halbuki uzun dönem ilşkiyi gösteren CointEq1 için t değeri, -0,34568 olup çok

küçüktür. Kısa dönem ilişkiler bakımından ise, hem IAKI31’in 1 ve 2 dönem önceki

gecikmelere ilişkin t değerleri, hem de IUKI31’in 1 ve 2 dönem önceki gecikmelere

ilişkin t değerleri çok küçüktür.

95

2. Tablo açısından, Error Correction kısmında, IAKI31’den IUKI31’e doğru hem uzun

dönemde hem de kısa dönemde nedensellik ilişkisi vardır. Çünkü uzun dönem ilşkiyi

gösteren CointEq1 için t değeri, -4,38806 olup, dengeden uzaklaşıldığında, IUKI31

değeri yeter düzeyde azalarak, yeniden dengeye yönelimi sağlayacak düzeydedir (yani

ücret düzeyindeki artış, verimliliği aşıyorsa, dengeye doğru azalma sürecine giriyor).

Kısa dönem ilişkiler bakımından ise, hem IUKI31’in 1 ve 2 dönem önceki gecikmelere

ilişkin t değerleri, hem de IAKI31’in 1 ve 2 dönem önceki gecikmelere ilişkin t

değerleri, IUKI31’i anlamlı şekilde etkilemektedir.

Buna göre, IAKI31’den IUKI31’e doğru nedensellik ilişkisi vardır, fakat IUKI31’den

IAKI31’e doğru nedensellik ilişkisi yoktur, durumunu tespit etmiş oluruz.

Türkiye İmalat Sanayiinde, Toplam, Kamu ve Özel Kesimin her birindeki tüm

sektörlerin 1963-4 - 1998 dönemi için, Saat Başına Sabit Ücretler (1987=100) ile Saat

Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) ve İşçi Başına Sabit Ücretler (1987=100) ile

İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) verileri arasında, Granger Nedensellik Testi

Sonuçlarını tablolaştırarak, aşağıda Tablo - 7, 8, 9’da sunuyoruz.

Kullanılan kısaltmaların açıklaması şöyledir,

- sbsut: Saat Başına Sabit Ücretler (Toplam)

- sbsuk: Saat Başına Sabit Ücretler (Kamu)

- sbsuo: Saat Başına Sabit Ücretler (Özel)

- aplst: APLs (Toplam)

- aplsk: APLs (Kamu)

- aplso: APLs (Özel)

- ibsut: İşçi Başına Sabit Ücretler (Toplam)

- ibsuk: İşçi Başına Sabit Ücretler (Kamu)

- ibsuo: İşçi Başına Sabit Ücretler (Özel)

- aplit: APLi (Toplam)

- aplik: APLi (Kamu)

- aplio: APLi (Özel)

96

Tablo - 7: Ücretten, Emeğin Ortalama Ürününe Doğru Granger Nedensellik İlişkisi Tablosu

Sektörler Sektörlerin Adları sbsut - aplst

sbsuk - aplsk

sbsuo - aplso

ibsut - aplit

ibsuk - aplik

ibsuo - aplio

2-3 = 3 İMALAT SANAYİİ x x x x 20 = 311+312 Gıda x x x x x x 21 = 313 İçki x x x x 22 = 314 Tütün x x x x x 23 = 321 Dokuma x x x x x 24 = 322+324 Kundura 25 = 331 Ağaç x x 26 = 332 Mobilya YOK x x YOK x 27 = 341 Kağıt x x x x 28 = 342 Matbaacılık x x x x 29 = 323 Kürk ve deri YOK YOK 30 = 355+356 Kauçuk x YOK x x YOK x 31 = 351+352 Kimya x x x x x 32 = 353+354 Petrol ve kömür 33 = 361+362+369 Metalden gayri 34 = 371+372 Metal x x 35 = 381 Madeni eşya 36 = 382 Makine x x x 37 = 383 Elektrik makinaları x x x x x 38 = 384 Taşıt araçları x x x x x 39 = 385+390 Muhtelif YOK YOK x

Tablo - 8: Emeğin Ortalama Ürününden, Ücrete Doğru Granger Nedensellik İlişkisi Tablosu


sbsuk - aplsk

sbsuo - aplso

ibsut - aplit

ibsuk - aplik

ibsuo - aplio

2-3 = 3 İMALAT SANAYİİ x 20 = 311+312 Gıda 21 = 313 İçki x 22 = 314 Tütün x x 23 = 321 Dokuma x 24 = 322+324 Kundura x x x x 25 = 331 Ağaç 26 = 332 Mobilya YOK x YOK x 27 = 341 Kağıt 28 = 342 Matbaacılık x x 29 = 323 Kürk ve deri YOK x YOK 30 = 355+356 Kauçuk YOK YOK 31 = 351+352 Kimya x 32 = 353+354 Petrol ve kömür x 33 = 361+362+369 Metalden gayri x x 34 = 371+372 Metal x x 35 = 381 Madeni eşya 36 = 382 Makine 37 = 383 Elektrik makinaları x x x x x 38 = 384 Taşıt araçları x x 39 = 385+390 Muhtelif YOK x x YOK x

97

Tablo - 9: Ücretten, Emeğin Ortalama Ürününe ve Emeğin Ortalama Ürününden, Ücrete Doğru

Granger Nedensellik İlişkisi Tablosu


sbsuk - aplsk

sbsuo - aplso

ibsut - aplit

ibsuk - aplik

ibsuo - aplio

2-3 = 3 İMALAT SANAYİİ 2u x x x x2-3 = 3 İMALAT SANAYİİ 2a x 20 = 311+312 Gıda 20u x x x x x x 20 = 311+312 Gıda 20a 21 = 313 İçki 21u x x x x21 = 313 İçki 21a x 22 = 314 Tütün 22u x x x x x 22 = 314 Tütün 22a x x 23 = 321 Dokuma 23u x x x x x 23 = 321 Dokuma 23a x 24 = 322+324 Kundura 24u 24 = 322+324 Kundura 24a x x x x25 = 331 Ağaç 25u x x 25 = 331 Ağaç 25a 26 = 332 Mobilya 26u YOK x x YOK x 26 = 332 Mobilya 26a YOK x YOK x 27 = 341 Kağıt 27u x x x x 27 = 341 Kağıt 27a 28 = 342 Matbaacılık 28u x x x x 28 = 342 Matbaacılık 28a x x 29 = 323 Kürk ve deri 29u YOK YOK 29 = 323 Kürk ve deri 29a YOK x YOK 30 = 355+356 Kauçuk 30u x YOK x x YOK x30 = 355+356 Kauçuk 30a YOK YOK 31 = 351+352 Kimya 31u x x x x x31 = 351+352 Kimya 31a x 32 = 353+354 Petrol ve kömür 32u 32 = 353+354 Petrol ve kömür 32a x 33 = 361+362+369 Metalden gayri 33u 33 = 361+362+369 Metalden gayri 33a x x 34 = 371+372 Metal 34u x x34 = 371+372 Metal 34a x x 35 = 381 Madeni eşya 35u 35 = 381 Madeni eşya 35a 36 = 382 Makine 36u x x x36 = 382 Makine 36a 37 = 383 Elektrik makinaları 37u x x x x x 37 = 383 Elektrik makinaları 37a x x x x x 38 = 384 Taşıt araçları 38u x x x x x 38 = 384 Taşıt araçları 38a x x 39 = 385+390 Muhtelif 39u YOK YOK x 39 = 385+390 Muhtelif 39a YOK x x YOK x

u: Ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru Granger nedensellik ilişkisinin olmasıdır.

a: Emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru Granger nedensellik ilişkisinin olmasıdır.

98

Türkiye İmalat Sanayii’nde ücret ve verimlilik arasında yapılan Granger

Nedensellik Testleri sonucunda, 1963-4 - 1998 dönemi için, şu bulgular tespit edilmiştir.

37: Elektrik makinaları sektöründe, tüm kesimlerde (Toplam, Kamu ve Özel),

gerek Saat Başına Sabit Ücretler (sbsu) (1987=100) ile Saat Başına Emeğin Ortalama

Ürünü (APLs) (apls) verileri arasında, gerekse de İşçi Başına Sabit Ücretler (ibsu)

(1987=100) ile İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (apli) verileri arasında, iki

yönlü nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Bunun tek istisnası saat başına

değerler bakımından Kamu kesimidir.

20: Gıda ve 30: Kauçuk sektörlerinde, tüm kesimlerde (Toplam, Kamu ve Özel -

30’da Kamu sektörü yok-), gerek sbsu ile apls verileri arasında, gerekse de ibsu ile apli

verileri arasında, ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru tek yönlü nedensellik

ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.

22: Tütün (ibsu ile apli verileri arasında Toplam kesimi hariç), 23: Dokuma (ibsu

ile apli verileri arasında Kamu kesimi hariç), 26: Mobilya (sbsu ile apls verileri arasında

Toplam kesimi hariç), 31: Kimya (ibsu ile apli verileri arasında Kamu kesimi hariç) ve

38: Taşıt araçları (sbsu ile apls verileri arasında Kamu kesimi hariç) sektörlerinde, tüm

kesimlerde (Toplam, Kamu ve Özel -26’da Kamu sektörü yok-), gerek sbsu ile apls

verileri arasında, gerekse de ibsu ile apli verileri arasında, ücretten, emeğin ortalama

ürününe doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, 22: Tütün ve 26:

Mobilya sektörlerinde, Özel kesimde, gerek sbsu ile apls verileri arasında, gerekse de

ibsu ile apli verileri arasında, emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru da nedensellik

ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Yani, 22: Tütün ve 26: Mobilya sektörlerinde, Özel

kesimde, gerek sbsu ile apls verileri arasında, gerekse de ibsu ile apli verileri arasında,

iki yönlü nedensellik ilişkisi olduğu görülmektedir. Bunun yanında, 38: Taşıt araçları

sektöründe, ibsu ile apli verileri arasında, Kamu ve Özel kesimlerinde, emeğin ortalama

ürününden, ücrete doğru da nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.

21: İçki (sbsu ile apls verileri arasında Toplam, ibsu ile apli verileri arasında ise

Kamu kesimi hariç), 27: Kağıt (sbsu ile apls verileri arasında Toplam ve Kamu kesimi

hariç) ve 28: Matbaacılık (sbsu ile apls verileri arasında Kamu, ibsu ile apli verileri

arasında ise Özel kesim hariç) sektörlerinde, tüm kesimlerde (Toplam, Kamu ve Özel),

99

gerek sbsu ile apls verileri arasında, gerekse de ibsu ile apli verileri arasında, ücretten,

emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca,

28: Matbaacılık sektöründe, ibsu ile apli verileri arasında, Kamu kesiminde, emeğin

ortalama ürününden, ücrete doğru da nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.

Yani, 28: Matbaacılık sektöründe, ibsu ile apli verileri arasında, Kamu kesiminde, iki

yönlü nedensellik ilişkisi olduğu görülmektedir. Bunun yanında, yine 28: Matbaacılık

sektöründe, ibsu ile apli verileri arasında, Özel kesimde, emeğin ortalama ürününden,

ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu anlaşılmaktadır.

2-3: İMALAT SANAYİİ sektöründe, Toplam ve Özel kesimlerinde, gerek sbsu

ile apls verileri arasında, gerekse de ibsu ile apli verileri arasında, ücretten, emeğin

ortalama ürününe doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, sbsu ile

apls verileri arasında, Toplam kesimde, emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru da

nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Yani, sbsu ile apls verileri arasında,

Toplam kesimde, iki yönlü nedensellik ilişkisi olduğu görülmektedir.

36: Makine sektöründe, sbsu ile apls verileri arasında, Toplam ve Özel

kesimlerinde, ibsu ile apli verileri arasında ise Özel kesimde, ücretten, emeğin ortalama

ürününe doğru nedensellik ilişkisinin olduğu görülmüştür.

25: Ağaç sektöründe, Kamu kesiminde, gerek sbsu ile apls verileri arasında,

gerekse de ibsu ile apli verileri arasında, ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru

nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.

34: Metal sektöründe, ibsu ile apli verileri arasında, Toplam ve Özel

kesimlerinde, ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik ilişkisinin olduğu

tespit edilmiştir. Ayrıca, ibsu ile apli verileri arasında, Toplam kesimde, emeğin

ortalama ürününden, ücrete doğru da nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.

Yani, Toplam kesimde, iki yönlü nedensellik ilişkisi olduğu görülmektedir. Bunun

yanında, ibsu ile apli verileri arasında, Kamu kesiminde, emeğin ortalama ürününden,

ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu anlaşılmaktadır.

39: Muhtelif sektöründe, ibsu ile apli verileri arasında, Özel kesimde, ücretten,

emeğin ortalama ürününe ve emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru iki yanlı

100

nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, sbsu ile apls verileri arasında,

Özel kesimde ve ibsu ile apli verileri arasında, Toplam kesimde, emeğin ortalama

ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu görülmektedir.

21: İçki sektöründe, Kamu kesiminde, ibsu ile apli verileri arasında, emeğin

ortalama ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.

23: Dokuma sektöründe, Kamu kesiminde, ibsu ile apli verileri arasında, emeğin


24: Kundura sektöründe, Toplam ve Özel kesimlerinde, gerek sbsu ile apls

verileri arasında, gerekse de ibsu ile apli verileri arasında, emeğin ortalama ürününden,

ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.

29: Kürk ve deri sektöründe, Toplam kesimde, ibsu ile apli verileri arasında,

emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.

31: Kimya sektöründe, ibsu ile apli verileri arasında, Kamu kesiminde, emeğin


32: Petrol ve kömür sektöründe, sbsu ile apls verileri arasında, Özel kesimde,

emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilmiştir.

33: Metalden gayri sektöründe, Toplam ve Özel kesimlerinde, sbsu ile apls

verileri arasında, emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin

olduğu tespit edilmiştir.

24: Kundura, 29: Kürk ve deri, 32: Petrol ve kömür, 33: Metalden gayri ve 35:

Madeni eşya sektörlerinde, ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru hiçbir kesimde

nedensellik ilişkisinin olmadığı tespit edilmiştir.

20: Gıda, 25: Ağaç, 27: Kağıt, 30: Kauçuk, 35: Madeni eşya ve 36: Makine

sektörlerinde, emeğin ortalama ürününden, ücrete doğru hiçbir kesimde nedensellik

ilişkisinin olmadığı tespit edilmiştir.

101

Türkiye İmalat Sanayii’nde, Toplam, Kamu ve Özel kesimlerindeki 118 (59 x 2

= 118) sektörde, Granger Nedensellik Testleri sonuçlarına göre, 1963-4 - 1998 dönemi

için, 62 sektörde, ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru ve 30 sektörde, emeğin

ortalama ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu, bu 62 ve 30 sektörün,

ortak 15 sektöründe iki yanlı nedensellik ilişkisinin olduğu, 41 sektörde ise hiçbir

nedensellik ilişkisinin olmadığı görülmüştür.

Sonuç olarak, Türkiye İmalat Sanayii’nde, 1963-1998 dönemi için, Etkin Ücret

Teorisi’nin işleyişine ilişkin olarak şunları söyleyebiliriz;

Gerek saat başına ücretten, gerekse de işçi başına ücretten, emeğin ortalama

ürününe doğru Granger nedensellik ilişkisi;

20: Gıda sektöründe, ücretten (gerek saat başına ücretten, gerekse de işçi başına

ücretten), emeğin ortalama ürününe doğru tüm kesimlerde nedensellik ilişkisi olduğuna

göre, Etkin Ücret Teorisi’nin, bu sektör için açıklayıcı olduğu söylenebilir.


Madeni eşya sektörlerinde, ücretten (gerek saat başına ücretten, gerekse de işçi başına

ücretten), emeğin ortalama ürününe doğru hiçbir kesimde nedensellik ilişkisi

olmadığına göre, sonuçların bu 5 sektör için Etkin Ücret Teorisi’ni desteklemediği

söylenebilir.

Saat başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru Granger nedensellik ilişkisi;

22: Tütün, 23: Dokuma, 30: Kauçuk ve 31: Kimya sektörlerinde, saat başına

ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru tüm kesimlerde nedensellik ilişkisi olduğuna

göre, Etkin Ücret Teorisi’nin, bu 4 sektör için açıklayıcı olduğu söylenebilir. Ayrıca,

Etkin Ücret Teorisi’nin, Toplam kesimde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 28: Matbaacılık,

36: Makine, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları, Kamu kesiminde, 21: İçki, 25:

Ağaç ve Özel kesimde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 21: İçki, 26: Mobilya, 27: Kağıt, 28:

Matbaacılık, 36: Makine, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları sektörlerinde de

açıklayıcı olduğu söylenebilir.

102

34: Metal ve 39: Muhtelif sektörlerinde, saat başına ücretten, emeğin ortalama

ürününe doğru hiçbir kesimde nedensellik ilişkisi olmadığına göre, Etkin Ücret

Teorisi’nin, bu 2 sektör için açıklayıcı olmadığı söylenebilir. Ayrıca, Etkin Ücret

Teorisi’nin, Toplam kesimde, 21: İçki, 25: Ağaç, 26: Mobilya, 27: Kağıt, Kamu

kesiminde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 27: Kağıt, 28: Matbaacılık, 36: Makine, 37:

Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları ve Özel kesimde, 25: Ağaç sektörlerinde de

açıklayıcı olmadığı söylenebilir.

İşçi başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru Granger nedensellik ilişkisi;

26: Mobilya, 27: Kağıt, 30: Kauçuk, 37: Elektrik makinaları ve 38: Taşıt araçları

sektörlerinde, işçi başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru tüm kesimlerde

nedensellik ilişkisi olduğuna göre, Etkin Ücret Teorisi’nin, bu 5 sektör için açıklayıcı

olduğu söylenebilir. Ayrıca, Etkin Ücret Teorisi’nin, Toplam kesimde, 2-3: İMALAT

SANAYİİ, 21: İçki, 23: Dokuma, 28: Matbaacılık, 31: Kimya, 34: Metal, Kamu

kesiminde, 22: Tütün, 25: Ağaç, 28: Matbaacılık ve Özel kesimde, 2-3: İMALAT

SANAYİİ, 21: İçki, 22: Tütün, 23: Dokuma, 31: Kimya, 34: Metal, 36: Makine, 39:

Muhtelif sektörlerinde de açıklayıcı olduğu söylenebilir.

Etkin Ücret Teorisi’nin, Toplam kesimde, 22: Tütün, 25: Ağaç, 36: Makine, 39:

Muhtelif ve Kamu kesiminde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 21: İçki, 23: Dokuma, 31:

Kimya, 34: Metal, 36: Makine sektörlerinde ise açıklayıcı olmadığı söylenebilir.

Hem saat hem de işçi başına ücret açısından ele aldığımızda; Türkiye İmalat

Sanayii’nde, Toplam, Kamu ve Özel kesimlerindeki 118 (59 x 2 = 118) sektörde,

Granger Nedensellik Testleri sonuçlarına göre, 1963-4 - 1998 dönemi için, 62 sektörde,

ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik ilişkisinin olduğu, 56 sektörde ise

hiçbir nedensellik ilişkisinin olmadığı görülmüştür.

Durumu sadece saat başına ücret veya işçi başına ücret açısından ele aldığımızda

ise; Türkiye İmalat Sanayii’nde, Toplam, Kamu ve Özel kesimlerindeki 59 sektörde,

Granger Nedensellik Testleri sonuçlarına göre, 1963-4 - 1998 dönemi için;

- 29 sektörde, saat başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik

103

ilişkisinin olduğu, 30 sektörde ise hiçbir nedensellik ilişkisinin olmadığı,

- 33 sektörde, işçi başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik


görülmüştür.

Nedensellik ilişkisinin görüldüğü 62 sektörün 22’si ve nedensellik ilişkisinin

olmadığı 56 sektörün 19’u ortak sektörlerdir.

Buradan anlaşılmaktadır ki, Etkin Ücret Teorisi, Türkiye İmalat Sanayiinde,

1963-1998 dönemi için, kısmi açıklayıcı bir özelliğe sahiptir. Yani ücretler verimliliğin

Granger anlamında nedenselidir. Daha açık bir deyişle, bazı sektörlerde ücretler

verimliliği öngörmemize olanak tanımaktadır. Sonuçların bazı sektörlerde bu teoriyi

desteklediği, bazılarında ise desteklemediği anlaşılmaktadır.

1.11. Zımni Sözleşme Modeli

Yeni Keynesyen Zımni Sözleşme Modeli, Baily, Azariadis ve Gordun’un

çalışmalarına dayanmaktadır (Lordoğlu vd., 1999, 148).

Zımni sözleşmeler yaklaşımı istihdam ilişkilerinin basit olarak birbirini izleyen

emek hizmetleri ile paranın anlık değişiminden oluşmadığını, bunun yerine çok daha

karmaşık uzun dönemli bağlılıkları kapsadığını kabul etmektedir (Yıldırım, 1999, 117).

Bu yaklaşım, firmaların ücret ve emeklilik gibi alanlarda ‘bağlayıcı’ sözleşmeler

yapmaya eğilimli olduklarını ifade eder. İşgücü piyasasındaki değiş-tokuş ilişkilerinin,

işçiler ve işverenler arasında uzun-dönemli bir sözleşme ile bağıtlanmasının nedeni ise,

beşeri sermayeye firma özelinde yapılan yatırımlar olarak gösterilir. Mesleklerin pek

çoğu için, hizmet içi eğitim gibi harcamalarla; firmanın kendine has organizasyon yapısı

içinde, belirli iş grupları ile koordineli nasıl çalışılacağının aktarılması anlamında,

beşeri sermaye yatırımı yapılmaktadır (Lordoğlu vd., 1999, 148).

104

Zımni sözleşme kuramının temel hipotezi, işçilerin risk kaçınıcı olduklarıdır. Bu

bağlamda işçiler gelirdeki dalgalanmalara karşı sigortalanmak isterler. Bu isteklerini

sermaye piyasasından değil işverenleri aracılığıyla karşılarlar. Yani işverenleri zımni bir

sigortalanma sağlayarak işçilerinin risklerini yüklenirler (Stiglitz, 1984, 2, 5-6). Şimdi

modelin nasıl işlediğini Erhan Yıldırım’dan aktaralım; “Ücret katılığının zımni

sözleşme kuramı işçilerin firmalardan daha az risk yüklenmeyi seçtikleri düşüncesine

dayanmaktadır. Bu nedenle firmalar, işçilere işgücü üretkenliğinde ortaya çıkan

dalgalanmalardan daha düşük ücret dalgalanmasını içeren sözleşmeleri kabul ederek

sigortalamayı önerirler. En uç durumda, şayet firmalar risk yansız iseler, ücretler

üretkenlikteki dalgalanmalar karşısında hiç değişmeyecektir. Firma ve çalışanlar

arasındaki bu ilişki aşağıdaki şekil yardımıyla açıklanabilir.

Şekil - 6: Zımni Sözleşme

Riskten kaçınan işçiler üç bölüme sahip risk yansız bir firmada çalışmaktadırlar:

Üretim bölümü emek gücünü satın almakta ve her işçiyi marjinal ürün getirisi kadar

alacaklandırmaktadır; sigorta şirketi (bölümü) aktüer adil poliçeler satmakta ve işin

konumu gereği ya işçileri net sigorta tazminatı kadar (NII) alacaklandırmakta ya da net

sigorta pirimi kadar borçlandırmaktadır; muhasebe bölümü her işçiye her durumda

işgücünün marjinal ürün geliri (MRPL) + sigorta tazminatı kadar ücret ödemektedir.

İşgücü sigorta poliçesini üçüncü şahıslardan değil kendi işvereninden almaktadır.

MRPL yüksek olduğu zaman işgücünün net sigorta tazminatı negatif ve ücretler

MRPL’den daha düşük olmaktadır. MRPL düşük olduğu zaman ise sigorta tazminatı

İane İşçiler

Üretim Bölümü

Muhasebe Bölümü

Sigorta Bölümü

Firma

Emek

MRPL NII

ÜcretSigorta

UI

105

pozitif olup, ücretler MRPL’yi aşmaktadır. Her zaman işgücüne sabit bir ücret

ödenmektedir.

Zımni sözleşme kuramını açıklamak için çok basit bir model oluşturalım.

Firmalar ve işçiler, sözleşme süresince işgücü üretkenliğinin hangi düzeyde olacağını

önceden bilmeden, ödenecek ücret üzerinde pazarlık yapmaktadırlar. İşgücü

üretkenliğinin, konuya ilişkin olasılıklara göre alabileceği iki olası değer bulunmaktadır,

ve 1 . İstihdam düzeyi sabittir. Bu varsayımlar altında işçilerin beklenen fayda

düzeyini şu şekilde yazabiliriz:

1

Burada işgücünün marjinal ürünü yüksek, düşük olduğu zaman ödenecek ücreti

göstermektedir. Fayda fonksiyonunun belirli ölçüde riskten kaçınmayı içerdiğini

varsayalım. Yani 0 ve 0 . Bu durumda işçiler beklenen ücretteki

azalmayla, olabilecek iki konum arasında yayılacak ücret azalmalarını değiş tokuşa

razıdırlar.

Şimdi firmanın davranışlarını inceleyelim. Firmanın risk yansız olduğunu

varsayalım. Böyle davranmalarındaki neden firmanın sahiplerinin, ellerindeki hisse

senetlerini farklı firmalar arasında dağıtarak risklerini yayabilecekleri buna karşın

işçilerin işgüçlerini sadece bir firmaya satmak zorunda olmalarıdır. Firma işgücü

kiralamanın beklenen maliyetini en aza indirmek isteyecektir. Beklenen maliyet

aşağıdaki gibidir.

1

Etkin bir pazarlık ve arasında marjinal ikame oranının iki taraf için de eşit

olduğu bir durumda gerçekleşecektir. Bu durumun ancak aşağıda verilen denklemin

gerçekleşmesi halinde ortaya çıkacağı açıktır.

106

Yukarıdaki denklemin sol tarafı işçilerin marjinal ikame oranını, sağ tarafı ise

firmalarınkini göstermektedir. Buradan açıkça görüldüğü gibi, eşit

aldığımızdan her iki konumda da ücretler eşit ise söz konusu eşitlik gerçekleşecektir. Bu

nedenle, firmanın işçilerini beklenmedik üretkenlik değişikliklerinden doğan

ücretlerdeki dalgalanmalara karşı tam olarak sigortalamaları durumunda etkin pazarlık

ortaya çıkacaktır. Bu sonuç, şoklar karşısında ücretlerin piyasa temizliği yapmak üzere

ayarlanamayacağını ileri süren geleneksel keynesçi görüşe koşuttur.

Aşağıdaki şekil etkin pazarlığın belirlenmesini göstermektedir.

Şekil - 7: Zımni Sözleşme’de Etkin Pazarlığın Belirlenmesi

Buna göre, işçiler dışbükey bir kayıtsızlık eğrisine sahiptir ve başlangıç noktasından

olan uzaklığı en çoklaştırmaya çalışırlar. Firmalar doğrusal bir eş ürün eğrisine

sahiptirler ve başlangıç noktasına olan en yakın noktaya ulaşmak isterler. Pazarlık,

işçilerin kayıtsızlık eğrilerinden herhangi bir tanesinin, firmanın eş maliyet eğrisine

teğet olduğu bir noktada etkin olmaktadır. Bu nokta yukarıdaki denklemde belirlendiği

gibi sadece 45°’lik doğru üzerinde bulunabilir. Bundan başka, denge noktasının 45°’lik

doğru üzerinde olmasının yanı sıra , noktasının üzerinde yer alması kısıtlaması

konulmuştur. (Burada firma dışında işçilerin elde edebileceği rekabet ortamındaki

ücrete eşittir.) Burada tek bir etkin ücret düzeyini beklemenin hiçbir nedeni yoktur.

45°

I

107

45°’lik doğru üzerinde alternatif etkin pazarlık noktalarına karşılık gelen çok sayıda

teğet nokta bulunabilir. Bunlar arasında seçim yapabilmek için işgücü ve firmalar

arasında göreceli pazarlık gücünü dikkate almak gerekmektedir” (Yıldırım, 1999, 117-

120).

Belli başlı ücret teorilerini inceledik ve ücret teorilerinden Marjinal Verimlik

Teorisi ve Etkin Ücret Teorisi için Türkiye İmalat Sanayii üzerine uygulamalar da

yaptık. Bundan sonra Türkiye İmalat Sanayii’nde ücretlerin durumunu ve gelişimini

inceleyeceğiz ve gerek şu ana kadar yaptığımız tüm incelemeler gerekse de şimdi

zikrettiğimiz incelemelerden sonra, Türkiye için Ücret Politikası Önerileri’nde

bulunacağız.

108

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRKİYE İMALAT SANAYİİ’NDE ÜCRETLERİN GELİŞİMİ

(1963-1998 Dönemi İçin)

Türkiye İmalat Sanayii’nde, 1963-1998 dönemine ilişkin olarak, ücretlerin

gelişimi hakkında fikir sahibi olmak istediğimizde, iki türlü karşılaştırma

yapabileceğimizi düşündük; birincisi, ücretler ile emeğin ortalama ürününün büyüme

oranlarının (artış hızlarının) nasıl bir gelişim gösterdiğini karşılaştırmak, ikincisi ise,

ücretler ile ücretleri doğrudan etkileyen değişkenlerin1 büyüme oranlarını dönemler

itibariyle karşılaştırmak. Bu karşılaştırmaları yapabilmek için, öncelikle, Türkiye

ekonomisinin tarihsel gelişim sürecini dikkate alarak, 1963-1998 dönemi için alt

inceleme dönemleri tespit ettik. Bunlar, 1964-1972, 1973-1980, 1981-1990, 1991-1998

dönemleri ile daha geniş düzeyde 1964-1980, 1981-1998 dönemleridir. 1964-1972

dönemi, ithal ikamesine dayalı, iç pazarın canlı tutulması için genişleyici bir ücret

politikasının uygulandığı planlı ekonomi dönemidir; 1973-1980 dönemi, yine ithal

ikamesine dayalı ancak planlamanın daha gevşek tutulduğu ve yaygın grevlerin olduğu

bir dönemdir; 1981-1990 dönemi, ithal ikamesine dayalı ekonomi modelinin

terkedilerek, döviz ve faiz serbestisine geçildiği, düşük ücret politikasının uygulandığı

ihracata dayalı ekonomi dönemidir; 1991-1998 dönemi ise iç talebin bastırılması

yoluyla ihracata yönelmiş bir ekonomiden, ücret artışları yoluyla iç talebin de teşvik

edildiği, özelleştirmelerin hız kazandığı, uluslararası sermaye hareketlerinin daha da

serbestleştirildiği, içinde 1994 yılında patlak veren bir büyük ekonomik krizi de

barındıran bir dönemdir. Ekonomik yapının değişimi açısından 1964-1980 ithal

ikamesine dayalı ekonomi dönemi ile 1981-1998 ihracata dayalı ekonomi dönemi

biçiminde daha geniş düzeyde bir sınıflama da mümkündür.

Karşılaştırmalarımızın birincisini teşkil eden, ücretler ile emeğin ortalama

ürününün artış hızlarının nasıl bir gelişim gösterdiğini tespite yönelik karşılaştırmamızı,


109

hem tüm yıllar, hem tespit ettiğimiz tüm alt dönemler için, hem de tüm bir 1964-1998

dönemi için hazırladığımız tablolar aracılığıyla yaptık. Bu tabloları, eklerde, Tablo -

XXIII’de sunuyoruz.1 Tablolardan görüleceği üzere, Türkiye İmalat Sanayii’nde, 1964-

1998 dönemine ilişkin olarak, Toplam, Kamu ve Özel Kesimlerin her üçünde de tüm

sektörler itibariyle,2 tek tek yıllar gözönüne alındığında, işçilere bazı yıllar üretkenlik

düzeylerinin altında bazı yıllar ise üretkenlik düzeylerinin üzerinde ücret ödenmiştir

[ücretin üretkenlik düzeyinin altında olmasından, saat ve işçi başına sabit ücretlerin

ortalama büyüme oranının, saat ve işçi başına emeğin ortalama ürünü (APL)’nin

ortalama büyüme oranının altında gerçekleşmiş olmasını kastediyoruz]. Söz konusu

olan dönemler olduğunda ise;

* 1964-1972 döneminde; her üç kesimde de 20: Gıda, 26: Mobilya (Kamu kesiminde

26: Mobilya sektörü yok) ve 36: Makine, Toplam ve Özel Kesimlerinde, 37: Elektrik

makinaları, Kamu Kesiminde, 33: Metalden gayri, 35: Madeni eşya ve 38: Taşıt araçları

ile Özel Kesimde, 32: Petrol ve kömür ve 34: Metal sektörlerinin dışındaki tüm

sektörlerde, işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret ödenmiştir.

* 1973-1980 döneminde; her üç kesimde de 23: Dokuma ve 24: Kundura, Toplam ve

Özel Kesimlerinde, 35: Madeni eşya ve 37: Elektrik makinaları, Kamu Kesiminde, 31:

Kimya ve 38: Taşıt araçları ile Özel Kesimde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 20: Gıda, 21:

İçki, 22: Tütün, 27: Kağıt, 33: Metalden gayri, 34: Metal ve 36: Makine sektörlerinin

dışındaki tüm sektörlerde, işçilere üretkenlik düzeylerinin üzerinde ücret ödenmiştir.

* 1981-1990 döneminde; Kamu Kesiminde, 23: Dokuma ve 24: Kundura ile Özel

Kesimde, 22: Tütün ve 32: Petrol ve kömür sektörlerinin dışındaki tüm sektörlerde,

işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret ödenmiştir.

1 Tablolarla ilgili şu noktaya dikkat çekmek istiyoruz, tablolarda, karşılaştırmalarımız itibariyle, saat başına değerler ile işçi başına değerler aynı sonuca tekabül ettiklerinden dolayı tek bir başlık altında sunulmaktadırlar, şöyle ki, karşılaştırmalarımız itibariyle, saat başına ücretdeki büyüme oranı ile saat başına emeğin ortalama ürününün büyüme oranı arasındaki fark her zaman işçi başına ücretdeki büyüme oranı ile işçi başına emeğin ortalama ürününün büyüme oranı arasındaki farka eşittir, aynı zamanda, her ikisi de, her zaman için, sabit ücret büyüme oranı ile sabit katma değerdeki büyüme oranı arasındaki farka eşittir, o halde bu karşılaştırmada saat başına değerlerin karşılaştırılmasıyla, işçi başına değerlerin karşılaştırılması aynı sonucu içermektedir. 2 32: Petrol ve kömür sektörüne ait sonuçları ihtiyatla karşılamalıyız. Çünkü bu sektöre ait bilgiler, DİE tarafından, 53 sayılı kanun gereği gizlilik ilkesine uymak amacıyla ya eksik verilmiş ya da özel sektör bilgilerinin kamuda gösterilmesi şeklinde bir uygulamaya tabi tutulmuştur.

110

* 1991-1998 döneminde; her üç kesimde de 28: Matbaacılık, Toplam ve Kamu

Kesimlerinde, 22: Tütün, Kamu ve Özel Kesimlerinde, 27: Kağıt, Kamu Kesiminde, 20:

Gıda ve 31: Kimya ile Özel Kesimde, 32: Petrol ve kömür sektörlerinin dışındaki tüm

sektörlerde, işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret ödenmiştir.

** 1964-1980 döneminde;

- Her üç kesimde de 25: Ağaç, 26: Mobilya, 29: Kürk ve deri (Kamu’da yok), 36:

Makine ve 39: Muhtelif (Kamu’da yok), Toplam ve Kamu Kesimlerinde, 20: Gıda, 27:

Kağıt ve 34: Metal, Toplam ve Özel Kesimlerinde, 28: Matbaacılık ve 37: Elektrik

makinaları, Kamu ve Özel Kesimlerinde, 38: Taşıt araçları, Kamu Kesiminde, 2-3:

İMALAT SANAYİİ, 33: Metalden gayri ve 35: Madeni eşya ile Özel Kesimde, 32:

Petrol ve kömür sektörlerinde işçilere üretkenlik düzeylerinin üzerinde,

- Her üç kesimde de 21: İçki, 22: Tütün, 23: Dokuma, 24: Kundura ve 31: Kimya,

Toplam ve Kamu Kesimlerinde, 32: Petrol ve kömür, Toplam ve Özel Kesimlerinde, 2-

3: İMALAT SANAYİİ, 30: Kauçuk, 33: Metalden gayri ve 35: Madeni eşya, Toplam

Kesimde, 38: Taşıt araçları, Kamu Kesiminde, 28: Matbaacılık ve 37: Elektrik

makinaları ile Özel Kesimde, 20: Gıda, 27: Kağıt ve 34: Metal sektörlerinde ise işçilere

üretkenlik düzeylerinin altında,

ücret ödenmiştir.

** 1981-1998 döneminde; Kamu Kesiminde, 24: Kundura ve 28: Matbaacılık ile Özel

Kesimde, 32: Petrol ve kömür sektörlerinin dışındaki tüm sektörlerde, işçilere

üretkenlik düzeylerinin altında ücret ödenmiştir.

*** 1964-1998 döneminde; Kamu Kesiminde, 20: Gıda, 28: Matbaacılık ve 33:

Metalden gayri ile Özel Kesimde, 32: Petrol ve kömür sektörlerinin (daha önce

belirtildiği gibi bu sektör bilgilerine ihtiyatla yaklaşılmalıdır) dışındaki tüm sektörlerde,

işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret ödenmiştir, yani tüm bir 1963-1998 dönemi

boyunca, Türkiye İmalat Sanayiinde, Kamu Kesiminde, 20: Gıda, 28: Matbaacılık ve 33:

Metalden gayri ile Özel Kesimde, 32: Petrol ve kömür sektörlerinin dışındaki tüm

sektörlerde, saat ve işçi başına sabit ücretlerin ortalama büyüme oranı, saat ve işçi

111

başına emeğin ortalama ürünü (APL)’nin ortalama büyüme oranının altında

gerçekleşmiştir.

Toparlamamız gerekirse, Türkiye İmalat Sanayii’nde, 1964-1998 dönemine

ilişkin olarak, Toplam, Kamu ve Özel Kesimlerin her üçünde de tüm sektörler itibariyle,

tek tek yıllar gözönüne alındığında, işçilere bazı yıllar üretkenlik düzeylerinin altında

bazı yıllar ise üretkenlik düzeylerinin üzerinde ücret ödenmiştir. Söz konusu olan

dönemler olduğunda ise; genel manada, Toplam ve Kamu kesimlerinde, alt dönemler

itibariyle 1973-1980 döneminde, işçilere üretkenlik düzeylerinin üzerinde ücret

ödenmiştir. Özel Kesimde ise, aynı dönemde, sektörlerin yaklaşık yarısında işçilere

üretkenlik düzeylerinin üzerinde, yaklaşık olarak yarısında ise işçilere üretkenlik

düzeylerinin altında ücret ödenmiştir. Geniş dönemler itibariyle 1964-1980 döneminde,

her üç kesimde de, sektörlerin yaklaşık yarısında işçilere üretkenlik düzeylerinin

üzerinde, yaklaşık olarak yarısında ise işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret

ödenmiştir. Diğer tüm alt dönemlerde (1964-1972, 1981-1990, 1991-1998 dönemleri)

ve diğer geniş dönem (1981-1998)’de ise, her üç kesimde de, işçilere üretkenlik

düzeylerinin altında ücret ödenmiştir. Tüm bir 1964-1998 dönemi söz konusu

olduğunda ise, tüm kesimlerde, işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret ödenmiştir.

Karşılaştırmalarımızın ikincisini teşkil eden, ücretler ile ücretleri doğrudan

etkileyen değişkenlerin büyüme oranlarını dönemler itibariyle karşılaştırmak için, en

uygun karşılaştırmanın, ekonomik yapının değişimi açısından 1963-1980 ithal


arasında yapılabileceğine karar verdik. Bu karşılaştırmayı Tablo - XXIV, XXV,

XXVI’daki tablolar aracılığıyla yapabiliriz. Tablolarda, saat başına büyüklüklerle işçi

başına büyüklükler arasında dikkate aldığımız değerler saat başına büyüklüklerdir.

Şöyle ki; işçi başına değerler bize bir eğilimi sunarlar ve bu yönleriyle analizlerimizde

faydalandığımız ölçütlerdir. Ancak ücret ve verimlilik arasındaki ilişki açısından asıl

belirleyici ölçüt saat başına büyüklüklerdir. Çünkü bu sayede aynı işçinin daha fazla ya

da daha az süre çalıştırılıp çalıştırılmadığı da dikkate alınmış olunur. Bir örnekle

açıklayacak olursak, çok basit bir modelde, 4 olan işçi sayısı hiç değişmesin, ama

çalışılan saat 20’den 24’e çıksın, üretim de 10’dan 18’e yükselsin, işçi başına emeğin

ortalama ürünü 2,5’tan 4,5’a yükselirken, saat başına emeğin ortalama ürünü 0,5’ten

0,75’e yükselmektedir. Aynı işçinin üretkenliği 0,8 (2,5’tan 4,5’a) mi artmıştır, yoksa

112

0,5 (0,5’ten 0,75’e) mi, burada evet işçinin kabiliyeti artmıştır ancak bunun yanında

çalışma zamanı da artmıştır, buna göre üretkenlik artışını daha doğru yansıtan ölçüt saat

başına değerler olmaktadır. Tablo değerlerine bu doğrultuda baktığımızdan, dönemsel

büyüme oranları karşılaştırmamızda saat başına büyüklüklere odaklanıyoruz.

Tablolardan görüldüğü gibi, Türkiye İmalat Sanayii’nde her üç kesimde de, tüm

sektörlerde 1981-1998 döneminde, 1964-1980 dönemine kıyasla ücretlerdeki büyüme

oranları azalmış, özellikle Özel Kesimde (bunun birebir etkisiyle Toplam Kesiminde)

22: Tütün ve 31: Kimya sektörleri dışındaki tüm sektörlerde 1981-1998 döneminde

ortalama büyüme oranı eksi olarak gerçekleşmiştir. Kamu Kesiminde siyasi kaygılar ve

diğer nedenlerle bulgular Özel Kesimdeki kadar olumsuz değildir. Ücretler böylesine

erirken, işçilerin üretkenliklerinin buna paralel bir seyir izlemediğini gözlemlemekteyiz.

Üretkenlik büyüme oranları Özel Kesimde 20 sektörün 8’inde, 1981-1998 dönemi

ortalaması olarak 1964-1980 dönemi ortalamasının üzerindedir. 2-3: İMALAT

SANAYİİ ortalaması ise 7,1’den 3,8’e düşmüştür. Kamu’da ise 16 sektörün 6’sında,

1981-1998 dönemi ortalaması olarak 1964-1980 dönemi ortalamasının üzerindedir. 2-3:

İMALAT SANAYİİ ortalaması ise 6,7’den 6,5’a düşmüştür ki, başabaş sayılır. Türkiye

İmalat Sanayii’nde, 1981-1998 dönemi ile 1964-1980 dönemi ücret artış oranlarını

kıyasladığımızda, üretkenlik artış oranlarını da gözönüne aldığımızda, 1981-1998

döneminde, 1964-1980 dönemine kıyasla çalışan kesimlerin hem mutlak olarak hem de

göreceli olarak (katma değerden pay alan diğer gelir gruplarıyla kıyaslamalı olarak)

geriledikleri rahatlıkla görülmektedir. Yine aynı dönemler itibariyle, Yılda Çalışılan

İşçi-Saat Toplamı’ndaki BO ve Çalışanların Yıllık Ortalama Sayısı’ndaki BO

değişkenleri açısından da ilgili değerler, 1981-1998 döneminde, 1964-1980 dönemine

kıyasla sektörlerin büyük bir çoğunluğu itibariyle azalmıştır.

113

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ÜCRET POLİTİKASI ÖNERİLERİ

Türkiye İmalat Sanayii, Türkiye ekonomisinin hem beyni hem de kalbidir.

Burada sağlanacak iyileştirme ve gelişmeler, Türkiye ekonomisine hem doğrudan hem

de etki mekanizmaları yoluyla dolaylı olarak yansıyacaktır. Kalkınmamız iktisadi ve

sosyal bir bütünlük içermekle birlikte, temel hareket ettirici unsur sanayileşmektir.

Sanayileşmek basit manada üretkenliğin artması ile mümkündür. Etkin ücret teorisinin

ortaya koyduğu olgular yanında, anlaşılmaktadır ki, Türkiye Sanayi işçileri de bir çok

sektörde ücrete karşı hassasiyet göstermekte ve ücret iyileştirmeleri verimliliklerine

önemli ölçüde yansımaktadır. Elbette bu iki yönlü etkiye tabi bir ilişkidir. Biz bu

manada ücretlerin düşük tutulmasına, bastırılmasına yönelik politikaları (uluslararası

rekabet her ne düzeyde olursa olsun, her ne koşulu dayatıyor olursa olsun) doğru

bulmuyoruz. Sanayimizin yapısından anlaşılmaktadır ki, reel ücret düzeyinin yüksek

olduğu sektörlerde işgücü ortalama verimliliği de yüksektir. Bu durum Tablo - 10’da

görülmektedir.1

Tablo - 10: Türkiye İmalat Sanayii’nde Ortalama Ücret ve Ort. APL

için Sektör Sıralamaları (1963-1998 Dönemi)

T-K-Ö 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20osutko i32 i31 i21 i34 i37 i38 i27 i36 i28 i35 i33 i30 i20 i22 i23 i24 i25 i39 i29 i26oaplstko i32 i21 i31 i37 i22 i34 i30 i33 i27 i35 i38 i36 i28 i39 i20 i25 i23 i29 i26 i24

1 Tabloya ait sektör verilerini de ayrıca eklerde, Tablo - XXVII’de sunuyoruz. Tablolarda kullanılan kısaltmaların açıklaması şöyledir; T: Toplam, K: Kamu, Ö: Özel T-K-Ö: Toplam, Kamu ve Özel kesimler toplamının ortalaması i20, ..., i39: 20 no.ludan, 39 no.luya kadar tüm İmalat Sanayii Sektörleri osutko: Toplam, Kamu ve Özel kesim Ortalama Saat Başına Ücret değerleri toplamının 3’e bölünmesi suretiyle elde edilen değer, oaplstko: Toplam, Kamu ve Özel kesim Ortalama Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü değerleri toplamının 3’e bölünmesi suretiyle elde edilen değer. osu: Ortalama Saat Başına Ücret oapls: Ortalama Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü

114

Tabloya bakıldığında, 31: Kimya, 21: İçki, 34: Metal, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt

araçları, 27: Kağıt, 36: Makine, 28: Matbaacılık, 35: Madeni eşya, 33: Metalden gayri

ve 30: Kauçuk sektörlerinde reel ücretler göreceli olarak yüksekken, işgücü ortalama

verimliliği de göreceli olarak yüksektir.1 Öte yandan etkin ücret teorisinin öngörülerinin,

35: Madeni eşya ve 33: Metalden gayri sektörleri dışındaki sayılan tüm sektörlerde

işlediği de görülmektedir. Aynı zamanda, etkin ücret teorisinin işlediği bu sektörler,

Tablo - XXVIII, XXIX, XXX’daki tablolardan görülebileceği gibi, 1964-1998

dönemine ait saat başına emeğin ortalama ürünündeki büyüme oranları açısından, 28:

Matbaacılık sektörü dışında, Türkiye İmalat Sanayii sektörleri içinde ilk sıralarda yer

almaktadırlar. Bütün bunların ışığında kalkınmamız için Türkiye İmalat Sanayii

özelinde tüm ekonomiye yansımak üzere şu önerilerde bulunabiliriz;

- Kalkınma politikalarında temel amaç sanayileşmektir. Sanayileşme, yüksek teknoloji,

yüksek teknolojiyi kullanmaya yatkın eğitilmiş işgücü ve yüksek üretkenliğe sahip

sektörlerin öncülüğünde gerçekleşecek ve ilerleyecektir. Yüksek üretkenliğin, göreceli

olarak yüksek ücretle sağlanabildiği, Türkiye İmalat Sanayii’nde (1963-1998 dönemi

için) gözlenmiştir. Türkiye İmalat Sanayiinde göreceli olarak yüksek ücretlerin var

olduğu, sırasıyla, 31: Kimya, 21: İçki, 34: Metal, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt

araçları, 27: Kağıt, 36: Makine, 28: Matbaacılık ve 30: Kauçuk sektörlerinde, ücretler

ile emek üretkenliği arasında, ücretten verimliliğe doğru bir istatistiksel nedensellik

ilişkisinin var olduğu gözlemlenmiştir, yani bu sektörlerde ücret artışları, verimliliği

artıran bir unsur olmaktadır. Bu nedensellik ilişkisinin yanında, aynı zamanda bu

sektörler, 1964-1998 dönemine ait saat başına emeğin ortalama ürünündeki büyüme

oranları, yani verimlilikteki artış oranları açısından, 28: Matbaacılık sektörü dışında,

Türkiye İmalat Sanayii sektörleri içinde ilk sıralarda yer almaktadırlar. Ülkemiz yüksek

teknoloji, yüksek teknolojiyi kullanmaya yatkın eğitilmiş işgücü, yüksek üretkenlik,

katma değeri yüksek ve yüksek ücreti birarada barındıran sektörleri desteklemeli; temel

kalkınma stratejisinde kamu kesimini dışlamaksızın, düşük ücretle işçi çalıştırmanın

cazibesinin aslında uzun dönemde ülke kalkınmasına zarar verebileceğini öngörerek,

kamunun, dengeleyici, denetleyici özelliğini aktif bir şekilde uygulayabilmek için bizzat

ekonomik faaliyetler içerisinde yer almasını sağlamalı; bulunulan dönem içerisinde

1 32: Petrol ve kömür sektörünü değerlendirme dışında tutuyoruz. Çünkü bu sektöre ait bilgiler, daha önce belirttiğimiz gibi, DİE tarafından, 53 sayılı kanun gereği gizlilik ilkesine uymak amacıyla ya eksik verilmiş ya da özel sektör bilgilerinin kamuda gösterilmesi şeklinde bir uygulamaya tabi tutulmuştur.

115

yüksek katma değer yaratabilecek, ülke altyapısına ve kurumsal yapısına uyum

gösterebilecek, ülkemizin nitelikli işgücü sorunu yaşamayacağı ve ileri-geri besleme

bağlantıları yüksek olan ileri teknoloji içeren sektörlere yönelmelidir.

116

SONUÇ

Klasik ücret teorisi, değerin emek-değer teorisi ile ifade edilmesine ve üretim

faktörlerinin bölüşüm ilişkilerinin açıklanmasına dayanır. Emek-değer teorisi

bağlamında ücret, Marx dışındaki tüm klasiklerde emeğin karşılığı olarak ödenen

bedeldir. Oysa Marx’ta ücret, emek-gücünün karşılığı olarak ödenen bedeldir. Marx ve

Malthus dışında, mahreçler yasasının işlerliği temelinde tam istihdam dengesi, Marx ve

Malthus’ta ise tam istihdamın gerçekleşmeyebileceği öngörülür, ekonomide rekabetçi

şartlar varsayılmaktadır ve bu şartlar altında reel ücret dengesi geçimlik düzeyde oluşur.

Bununla birlikte ücret düzeyi, toplum koşullarının gerektirdiği uygun orana tabidir.

Buna göre, ekonominin yükseliş döneminde bu oran da, reel ücret düzeyi de yüksektir

(çok muhtemel geçimlik düzeyin üzerindedir); gerileme döneminde ise, bu oran da, reel

ücret düzeyi de düşüktür (muhtemelen geçimlik düzeyde ve hatta belki de onun

altındadır). Bölüşüm ilişkileri açısından, karlarla ücretler arasında ters yönlü bir ilişki

vardır. Ücret düzeyi artarsa karlar düşer, ücret düzeyi azalırsa karlar artar. Mill’e göre

geçici bir istihdam düşüklüğü ve işsizlik, parasal ücret indirimleri sayesinde reel

ücretlerin düşürülmesi ile giderilebilir.

Marjinal verimlilik teorisi, değerin fayda teorisi ile ifade edilmesiyle klasik ücret

teorisinden ayrılır. Ekonomide rekabetçi şartlar varsayılmaktadır ve bu varsayım yerine

geldiğinde tam istihdam söz konusudur. Her üretim faktörü, azalan marjinal getiri

kanununa tabidir ve marjinal verimine eşit gelir elde etmektedir. Bu bağlamda ücret

dengesi, reel ücretin emeğin marjinal ürününe eşit olduğu durumda oluşur. Marjinal

verime eşit ücrete razı olmayan işçilerin sendikalaşarak pazarlık güçlerini artırmaları ya

da devletin koruyucu tedbirler almasını sağlayarak ücretlerini yükseltmeyi başarmaları,

zorunlu olarak işsizliğe neden olmaktadır. Bu nedenle neo-klasik iktisat teorisine göre

ekonomide her türlü müdahale şartları engellenmelidir.

Gerek iktidar teorisi gerekse de pazarlık teorisi, ücretlerin tespitinde toplu

pazarlık ve örgütlenmenin önemini vurgulamaktadır.

117

Keynes, ekonomilerin eksik istihdam düzeyinde de dengeye gelebileceğini ifade

etmesiyle geleneksel iktisat düşüncesinden ayrılır. Keynes, geleneksel iktisadın, gerek

parasal ücret indirimleri sayesinde reel ücretlerin düşürülmesi ile istihdam artışı

sağlanabileceği düşüncesine, gerekse de işçilerin, sendikalaşarak, pazarlık güçlerini

arttırmak yoluyla veya devletin koruyucu tedbirler almasını sağlayarak ücretlerini

yükseltmeyi başarmalarının, zorunlu olarak işsizliğe neden olacağı yönündeki

düşüncelere karşı çıkar. Keynes’e göre, parasal ücret indirimleri sayesinde reel

ücretlerin düşürülmesi ile istihdam artışı sağlanabileceği düşüncesi doğru değildir.

Çünkü ona göre istihdam reel ücretlerde indirimle sağlanabilir, ancak, reel ücretler,

parasal ücret indirimleri yoluyla düş(e)mez; reel ücret indirimi başka bir mekanizma

yoluyla gerçekleşir. Şöyle ki: Üretim tekniği veri iken istihdamı, emeğin marjinal

verimini ve reel ücreti belirleyen etken, efektif taleptir. İşçilerin para yanılsamaları söz

konusudur ve efektif talepteki artış sonucu genel fiyat seviyesinin yükselmesi karşısında

reel ücretler düştüğünde, para yanılsamasının varlığı nedeniyle cari parasal ücret

haddinde istihdam artışına razıdırlar. Anlaşılıyor ki, istihdam artışı ancak reel ücretlerde

indirimle sağlanabilmektedir. Başka bir deyişle işsizlik ancak reel ücretlerde indirimle

giderilebilecektir. Aynı zamanda, parasal ücretler düştüğünde, genel fiyat seviyesi de

parasal ücretlerle aynı oranda düşeceği için, reel ücretler ve istihdamda değişiklik olmaz.

Öte yandan, işçilerin, toplu sözleşmeler yoluyla parasal ücretleri artırmaları durumunda,

genel fiyat seviyesi de parasal ücretlerle aynı oranda artacağı için, reel ücretler ve

istihdamda değişiklik olmaz.

Keynes, işçilerin çok küçük dahi olsa parasal ücret indirimlerine karşı

koyduklarını ve bu nedenle nominal ücret katılığının olduğunu ifade etmektedir.

İşçilerin örgütlenmelerini ve birlikte hareket etmelerini de olumsuzlamamaktadır.

Yatırım teorisi ile ücreti belirleyen olgu, marjinal verimlilik teorisinde olduğu

gibi üretkenlik olarak sunulmaktadır. Fakat, buradaki farklılık, marjinal verimlilik

teorisi işçinin üretimi üzerine yoğunlaşırken, yatırım teorisi, emek girdisi ve ona yapılan

yatırım üzerine yoğunlaşmaktadır.

Yeni Keynesyen yaklaşımlar olan, İçerdekiler-Dışardakiler Modeli, Etkin Ücret

Teorisi ve Zımni Sözleşme Modeli, ücret katılıkları ve eksik rekabet dikkate alınarak

oluşturulmuş yaklaşımlardır. Etkin Ücret Teorisi’ne göre, işçilerin fiziksel sağlıkları ve

118

üretkenlikleri, işgücüne ödenen ücretler ile pozitif bir ilişkiye sahiptir. Bu temelde

firmalar, yüksek ücret ödeyerek, işçilerin daha sağlıklı ve daha üretken olmalarını

sağlarlar. Etkin ücret modeli, ikili işgücü piyasasını, işçilerin benzer üretkenlik

özelliklerine sahip oldukları halde firmalar ya da endüstriler arasında neden farklı

ücretler aldıklarını da açıklar.

Kalkınmamızı sağlayacak temel unsurun, teknolojik gelişme ve uygun ücret

politikaları olduğunu düşünmekteyiz. Bu doğrultuda, ücret teorileri yazını teorik açıdan

incelenmekte; Türkiye İmalat Sanayiinde ücret yapısının nasıl olduğunu ve Türkiye için

uygun ücret politikalarının nasıl olması gerektiğini tartışmaya açabilmek için; neo-

klasik bir yaklaşım olan “Marjinal Verimlilik Teorisi” ve Keynesyen bir yaklaşım olan

“Etkin Ücret Teorisi” ekonometrik analizlere tabi tutulmakta ve bu ekonometrik

analizlerin yanında, şu iki karşılaştırmalı veri incelemesini de yapmaktayız: İlk olarak

reel ücret artış hızıyla işgücü ortalama verimlilik artış hızının bir karşılaştırması

yapılmaktadır. Amacımız reel ücret artış hızının, işgücü ortalama verimlilik artış hızının

altında ya da üstünde kalıp kalmadığını anlamaktır. İkincisi, saat ve işçi başına

ücretlerdeki büyüme oranı ve ücretleri doğrudan etkileyen değişkenlerin 1 büyüme

oranlarının 1964-1980 dönemindeki değerleri ile 1981-1998 dönemindeki değerleri

karşılaştırılmaktadır.

Marjinal Verimlilik Teorisi’nin işlerliğinin Türkiye İmalat Sanayii üzerine panel

veri analizi çerçevesindeki bir uygulama çalışmasıyla test edilmesi doğrultusunda

yaptığımız analizler göstermektedir ki, marjinal verimlilik teorisi Türkiye İmalat

Sanayiinde 1963-1998 döneminde, Toplam ve Özel Kesimlerde açıklayıcı olamamakta,

Kamu Kesiminde ise, 20: Gıda, 25: Ağaç, 27: Kağıt, 33: Metalden gayri ve 34: Metal

sektörlerinde açıklayıcılık gücüne sahipken, 22: Tütün ve 37: Elektrik makinaları

sektörlerinde ise kısmi açıklayıcılık gücüne sahiptir. Toplam ve Özel Kesimler ile

Kamu Kesimi arasındaki önemli bir fark da, Toplam ve Özel Kesimlerde tüm

sektörlerde, ücretler emeğin marjinal verimliliğinin altında iken, Kamu Kesiminde,

ücretlerin emeğin marjinal verimliliğine eşit olduğu 7 sektör yanında, 24: Kundura, 28:

Matbaacılık, 36: Makine ve 38: Taşıt araçları (ve kısmen de, 35: Madeni eşya ile 23:


119

Dokuma), sektörlerinde, ücretlerin emeğin marjinal verimliliğinin üstünde olduğudur.

Marjinal verimlilik teorisinin açıklayıcılık gücüne sahip olduğu Kamu Kesimindeki 7

sektörün dışındaki, geriye kalan tüm İmalat Sanayii sektörlerinde (toplam 59 sektörden,

52’sinde), marjinal verimlilik teorisi açıklayıcı olamamaktadır.

Çalışmamızda, etkin ücret teorisinin Türkiye İmalat Sanayii’nde nasıl işlediğini,

ücretler ile verimlilik arasındaki ilişkiye bakarak araştırdık. Bu amaçla Granger

Nedensellik Testi’ni kullandık. Bu sayede, ücret artışı verimlilik artışını öngörmeye

olanak sağlamakta mıdır, yoksa verimlilik artışı mı ücret artışını öngörmeye imkan

tanımaktadır, ya da ücretler ile verimlilik arasında iki taraflı Granger Nedensellik mi söz

konusudur, sorularına yanıt bulabileceğiz.

Türkiye İmalat Sanayii’nde ücret ve verimlilik arasında yapılan Granger

Nedensellik Testleri sonucunda, 1963-4 - 1998 dönemi için, şu bulgular tespit edilmiştir.

Türkiye İmalat Sanayii’nde, Toplam, Kamu ve Özel kesimlerindeki 118 (59 x 2

= 118) sektörde, Granger Nedensellik Testleri sonuçlarına göre, 1963-4 - 1998 dönemi

için, 62 sektörde, ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru ve 30 sektörde, emeğin

ortalama ürününden, ücrete doğru nedensellik ilişkisinin olduğu, bu 62 ve 30 sektörün,

ortak 15 sektöründe iki yanlı nedensellik ilişkisinin olduğu, 41 sektörde ise hiçbir

nedensellik ilişkisinin olmadığı görülmüştür.

Türkiye İmalat Sanayii’nde, 1963-1998 dönemi için, Etkin Ücret Teorisi’nin

işleyişine ilişkin olarak şunları söyleyebiliriz;

Gerek saat başına ücretten, gerekse de işçi başına ücretten, emeğin ortalama

ürününe doğru Granger nedensellik ilişkisi;

20: Gıda sektöründe, ücretten (gerek saat başına ücretten, gerekse de işçi başına

ücretten), emeğin ortalama ürününe doğru tüm kesimlerde nedensellik ilişkisi olduğuna

göre, Etkin Ücret Teorisi’nin, bu sektör için açıklayıcı olduğu söylenebilir.


Madeni eşya sektörlerinde, ücretten (gerek saat başına ücretten, gerekse de işçi başına

120

ücretten), emeğin ortalama ürününe doğru hiçbir kesimde nedensellik ilişkisi

olmadığına göre, sonuçların bu 5 sektör için Etkin Ücret Teorisi’ni desteklemediği

söylenebilir.

Saat başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru Granger nedensellik ilişkisi;

22: Tütün, 23: Dokuma, 30: Kauçuk ve 31: Kimya sektörlerinde, saat başına

ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru tüm kesimlerde nedensellik ilişkisi olduğuna

göre, Etkin Ücret Teorisi’nin, bu 4 sektör için açıklayıcı olduğu söylenebilir. Ayrıca,

Etkin Ücret Teorisi’nin, Toplam kesimde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 28: Matbaacılık,

36: Makine, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları, Kamu kesiminde, 21: İçki, 25:

Ağaç ve Özel kesimde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 21: İçki, 26: Mobilya, 27: Kağıt, 28:

Matbaacılık, 36: Makine, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları sektörlerinde de

açıklayıcı olduğu söylenebilir.

34: Metal ve 39: Muhtelif sektörlerinde, saat başına ücretten, emeğin ortalama

ürününe doğru hiçbir kesimde nedensellik ilişkisi olmadığına göre, Etkin Ücret

Teorisi’nin, bu 2 sektör için açıklayıcı olmadığı söylenebilir. Ayrıca, Etkin Ücret

Teorisi’nin, Toplam kesimde, 21: İçki, 25: Ağaç, 26: Mobilya, 27: Kağıt, Kamu

kesiminde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 27: Kağıt, 28: Matbaacılık, 36: Makine, 37:

Elektrik makinaları, 38: Taşıt araçları ve Özel kesimde, 25: Ağaç sektörlerinde de

açıklayıcı olmadığı söylenebilir.

İşçi başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru Granger nedensellik ilişkisi;

26: Mobilya, 27: Kağıt, 30: Kauçuk, 37: Elektrik makinaları ve 38: Taşıt araçları

sektörlerinde, işçi başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru tüm kesimlerde

nedensellik ilişkisi olduğuna göre, Etkin Ücret Teorisi’nin, bu 5 sektör için açıklayıcı

olduğu söylenebilir. Ayrıca, Etkin Ücret Teorisi’nin, Toplam kesimde, 2-3: İMALAT

SANAYİİ, 21: İçki, 23: Dokuma, 28: Matbaacılık, 31: Kimya, 34: Metal, Kamu

kesiminde, 22: Tütün, 25: Ağaç, 28: Matbaacılık ve Özel kesimde, 2-3: İMALAT

SANAYİİ, 21: İçki, 22: Tütün, 23: Dokuma, 31: Kimya, 34: Metal, 36: Makine, 39:

Muhtelif sektörlerinde de açıklayıcı olduğu söylenebilir.

121

Etkin Ücret Teorisi’nin, Toplam kesimde, 22: Tütün, 25: Ağaç, 36: Makine, 39:

Muhtelif ve Kamu kesiminde, 2-3: İMALAT SANAYİİ, 21: İçki, 23: Dokuma, 31:

Kimya, 34: Metal, 36: Makine sektörlerinde ise açıklayıcı olmadığı söylenebilir.

Hem saat hem de işçi başına ücret açısından ele aldığımızda; Türkiye İmalat

Sanayii’nde, Toplam, Kamu ve Özel kesimlerindeki 118 (59 x 2 = 118) sektörde,

Granger Nedensellik Testleri sonuçlarına göre, 1963-4 - 1998 dönemi için, 62 sektörde,

ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik ilişkisinin olduğu, 56 sektörde ise

hiçbir nedensellik ilişkisinin olmadığı görülmüştür.

Durumu sadece saat başına ücret veya işçi başına ücret açısından ele aldığımızda

ise; Türkiye İmalat Sanayii’nde, Toplam, Kamu ve Özel kesimlerindeki 59 sektörde,

Granger Nedensellik Testleri sonuçlarına göre, 1963-4 - 1998 dönemi için;

- 29 sektörde, saat başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik


- 33 sektörde, işçi başına ücretten, emeğin ortalama ürününe doğru nedensellik


görülmüştür.

Nedensellik ilişkisinin görüldüğü 62 sektörün 22’si ve nedensellik ilişkisinin

olmadığı 56 sektörün 19’u ortak sektörlerdir.

Buradan anlaşılmaktadır ki, Etkin Ücret Teorisi, Türkiye İmalat Sanayiinde,

1963-1998 dönemi için, kısmi açıklayıcı bir özelliğe sahiptir. Yani ücretler verimliliğin

Granger anlamında nedenselidir. Daha açık bir deyişle, bazı sektörlerde ücretler

verimliliği öngörmemize olanak tanımaktadır. Sonuçların bazı sektörlerde bu teoriyi

desteklediği, bazılarında ise desteklemediği anlaşılmaktadır.

Türkiye İmalat Sanayii’nde, 1963-1998 dönemine ilişkin olarak, ücretlerin

gelişimi hakkında fikir sahibi olmak istediğimizde, iki türlü karşılaştırma

yapabileceğimizi düşündük; birincisi, ücretler ile emeğin ortalama ürününün büyüme

122

oranlarının (artış hızlarının) nasıl bir gelişim gösterdiğini karşılaştırmak, ikincisi ise,

ücretler ile ücretleri doğrudan etkileyen değişkenlerin1 büyüme oranlarını dönemler

itibariyle karşılaştırmak. Bu karşılaştırmaları yapabilmek için, öncelikle, Türkiye

ekonomisinin tarihsel gelişim sürecini dikkate alarak, 1963-1998 dönemi için alt

inceleme dönemleri tespit ettik. Bunlar, 1964-1972, 1973-1980, 1981-1990, 1991-1998

dönemleri ile daha geniş düzeyde 1964-1980, 1981-1998 dönemleridir. 1964-1972

dönemi, ithal ikamesine dayalı, iç pazarın canlı tutulması için genişleyici bir ücret

politikasının uygulandığı planlı ekonomi dönemidir; 1973-1980 dönemi, yine ithal

ikamesine dayalı ancak planlamanın daha gevşek tutulduğu ve yaygın grevlerin olduğu

bir dönemdir; 1981-1990 dönemi, ithal ikamesine dayalı ekonomi modelinin

terkedilerek, döviz ve faiz serbestisine geçildiği, düşük ücret politikasının uygulandığı

ihracata dayalı ekonomi dönemidir; 1991-1998 dönemi ise iç talebin bastırılması

yoluyla ihracata yönelmiş bir ekonomiden, ücret artışları yoluyla iç talebin de teşvik

edildiği, özelleştirmelerin hız kazandığı, uluslararası sermaye hareketlerinin daha da

serbestleştirildiği, içinde 1994 yılında patlak veren bir büyük ekonomik krizi de

barındıran bir dönemdir. Ekonomik yapının değişimi açısından 1964-1980 ithal


biçiminde daha geniş düzeyde bir sınıflama da mümkündür.

Karşılaştırmalarımızın birincisini teşkil eden, ücretler ile emeğin ortalama

ürününün artış hızlarının nasıl bir gelişim gösterdiğini tespite yönelik karşılaştırmamızı,

hem tüm yıllar, hem tespit ettiğimiz tüm alt dönemler için, hem de tüm bir 1964-1998

dönemi için hazırladığımız tablolar aracılığıyla yaptık.

Hazırladığımız tablolara göre, Türkiye İmalat Sanayii’nde, 1964-1998 dönemine

ilişkin olarak, Toplam, Kamu ve Özel Kesimlerin her üçünde de tüm sektörler itibariyle,

tek tek yıllar gözönüne alındığında, işçilere bazı yıllar üretkenlik düzeylerinin altında

bazı yıllar ise üretkenlik düzeylerinin üzerinde ücret ödenmiştir. Söz konusu olan

dönemler olduğunda ise; genel manada, Toplam ve Kamu kesimlerinde, alt dönemler

itibariyle 1973-1980 döneminde, işçilere üretkenlik düzeylerinin üzerinde ücret

ödenmiştir. Özel Kesimde ise, aynı dönemde, sektörlerin yaklaşık yarısında işçilere


123

üretkenlik düzeylerinin üzerinde, yaklaşık olarak yarısında ise işçilere üretkenlik

düzeylerinin altında ücret ödenmiştir. Geniş dönemler itibariyle 1964-1980 döneminde,

her üç kesimde de, sektörlerin yaklaşık yarısında işçilere üretkenlik düzeylerinin

üzerinde, yaklaşık olarak yarısında ise işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret

ödenmiştir. Diğer tüm alt dönemlerde (1964-1972, 1981-1990, 1991-1998 dönemleri)

ve diğer geniş dönem (1981-1998)’de ise, her üç kesimde de, işçilere üretkenlik

düzeylerinin altında ücret ödenmiştir. Tüm bir 1964-1998 dönemi söz konusu

olduğunda ise, tüm kesimlerde, işçilere üretkenlik düzeylerinin altında ücret ödenmiştir.

Karşılaştırmalarımızın ikincisini teşkil eden, ücretler ile ücretleri doğrudan

etkileyen değişkenlerin büyüme oranlarını dönemler itibariyle karşılaştırmak için, en

uygun karşılaştırmanın, ekonomik yapının değişimi açısından 1963-1980 ithal


arasında yapılabileceğine karar verdik. Dönemsel büyüme oranları karşılaştırmamızı

saat başına büyüklüklere odaklanarak hazırladığımız tablolar aracılığıyla yaptık.

Tablolardan görüldüğü gibi, Türkiye İmalat Sanayii’nde her üç kesimde de, tüm

sektörlerde 1981-1998 döneminde, 1964-1980 dönemine kıyasla ücretlerdeki büyüme

oranları azalmış, özellikle Özel Kesimde (bunun birebir etkisiyle Toplam Kesiminde)

22: Tütün ve 31: Kimya sektörleri dışındaki tüm sektörlerde 1981-1998 döneminde

ortalama büyüme oranı eksi olarak gerçekleşmiştir. Kamu Kesiminde siyasi kaygılar ve

diğer nedenlerle bulgular Özel Kesimdeki kadar olumsuz değildir. Ücretler böylesine

erirken, işçilerin üretkenliklerinin buna paralel bir seyir izlemediğini gözlemlemekteyiz.

Üretkenlik büyüme oranları Özel Kesimde 20 sektörün 8’inde, 1981-1998 dönemi

ortalaması olarak 1964-1980 dönemi ortalamasının üzerindedir. 2-3: İMALAT

SANAYİİ ortalaması ise 7,1’den 3,8’e düşmüştür. Kamu’da ise 16 sektörün 6’sında,

1981-1998 dönemi ortalaması olarak 1964-1980 dönemi ortalamasının üzerindedir. 2-3:

İMALAT SANAYİİ ortalaması ise 6,7’den 6,5’a düşmüştür ki, başabaş sayılır. Türkiye

İmalat Sanayii’nde, 1981-1998 dönemi ile 1964-1980 dönemi ücret artış oranlarını

kıyasladığımızda, üretkenlik artış oranlarını da gözönüne aldığımızda, 1981-1998

döneminde, 1964-1980 dönemine kıyasla çalışan kesimlerin hem mutlak olarak hem de

göreceli olarak (katma değerden pay alan diğer gelir gruplarıyla kıyaslamalı olarak)

geriledikleri rahatlıkla görülmektedir. Yine aynı dönemler itibariyle, Yılda Çalışılan

İşçi-Saat Toplamı’ndaki BO ve Çalışanların Yıllık Ortalama Sayısı’ndaki BO

değişkenleri açısından da ilgili değerler, 1981-1998 döneminde, 1964-1980 dönemine

124

kıyasla sektörlerin büyük bir çoğunluğu itibariyle azalmıştır.

Yaptığımız tüm teorik incelemeler ile uygulama çalışmaları sonucunda nasıl bir

ücret politikası uygulayabileceğimiz konusunda şu önerileri geliştirdik:

- Kalkınma politikalarında temel amaç sanayileşmektir. Sanayileşme, yüksek teknoloji,

yüksek teknolojiyi kullanmaya yatkın eğitilmiş işgücü ve yüksek üretkenliğe sahip

sektörlerin öncülüğünde gerçekleşecek ve ilerleyecektir. Yüksek üretkenliğin, göreceli

olarak yüksek ücretle sağlanabildiği, Türkiye İmalat Sanayii’nde (1963-1998 dönemi

için) gözlenmiştir. Türkiye İmalat Sanayiinde göreceli olarak yüksek ücretlerin var

olduğu, sırasıyla, 31: Kimya, 21: İçki, 34: Metal, 37: Elektrik makinaları, 38: Taşıt

araçları, 27: Kağıt, 36: Makine, 28: Matbaacılık ve 30: Kauçuk sektörlerinde, ücretler

ile emek üretkenliği arasında, ücretten verimliliğe doğru bir istatistiksel nedensellik

ilişkisinin var olduğu gözlemlenmiştir, yani bu sektörlerde ücret artışları, verimliliği

artıran bir unsur olmaktadır. Bu nedensellik ilişkisinin yanında, aynı zamanda bu

sektörler, 1964-1998 dönemine ait saat başına emeğin ortalama ürünündeki büyüme

oranları, yani verimlilikteki artış oranları açısından, 28: Matbaacılık sektörü dışında,

Türkiye İmalat Sanayii sektörleri içinde ilk sıralarda yer almaktadırlar. Ülkemiz yüksek

teknoloji, yüksek teknolojiyi kullanmaya yatkın eğitilmiş işgücü, yüksek üretkenlik,

katma değeri yüksek ve yüksek ücreti birarada barındıran sektörleri desteklemeli; temel

kalkınma stratejisinde kamu kesimini dışlamaksızın, düşük ücretle işçi çalıştırmanın

cazibesinin aslında uzun dönemde ülke kalkınmasına zarar verebileceğini öngörerek,

kamunun, dengeleyici, denetleyici özelliğini aktif bir şekilde uygulayabilmek için bizzat

ekonomik faaliyetler içerisinde yer almasını sağlamalı; bulunulan dönem içerisinde

yüksek katma değer yaratabilecek, ülke altyapısına ve kurumsal yapısına uyum

gösterebilecek, ülkemizin nitelikli işgücü sorunu yaşamayacağı ve ileri-geri besleme

bağlantıları yüksek olan ileri teknoloji içeren sektörlere yönelmelidir.

125

KAYNAKÇA

Agell, Jonas ve Helge Bennmarker (2003), “Endogenous wage rigidity,” August 21,

ss. 1-39.

Altonji, Joseph G. ve Paul J. Devereux (1999), “The extent and consequences of

downward nominal wage rigidity,” NBER (National Bureau Of Economic

Research) Working Paper, (Seri No: 7236), ss. 1-48.

Amin Gutierrez de Pineres, Shelia ve Manuel Cantavella-Jorda, “Export-Led Growth:

Are The Results Robust Across Methodologies and/or Data Sets?, A Case

Study of Latin America,” ss. 1-28.

Artan, Sinan (1981), Endüstri İşletmelerinde Ücret Yönetimi ve Türkiye’deki

Uygulama, Eskişehir: Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi

Yayınları.

Astarlıoğlu, Sabri (1978), Türkiye'de Ücret-Fiat İlişkileri, Ankara: Bursa İTİA Yay.

Avralıoğlu, Zeki (1978), Üretim Fonksiyonları, Ankara İktisadi ve İdari İlimler

Akademisi Yayınları.

Bauer, Thomas, H. Bonin ve U. Sunde (2003), “Real and nominal wage rigidities and

the rate of inflation: Evidence from German micro data,” IZA (The Institute

for the Study of Labor) Discussion Paper, No. 959 (December), ss. 1-41.

Bradley, Michael E. (2007), “Efficiency wages and classical wage theory,” Journal of

the History of Economic Thought, Vol. 29, No. 2 (June), ss. 167-188.

Chiang, Alpha C. (1984), Fundamental Methods of Mathematical Economics (Third

Edition), McGraw-Hill Book Company.

126

Costabile, Lilia ve Bob Rowthorn (1985), “Malthus’s theory of wages and growth,” The

Economic Journal, Vol. 95, No. 378 (June), ss. 418-437.

Çubuk, Ali (1970), Ücret ve Ücret Hakkının Korunması, Ankara: Şeker-İş Yayını.

Davanzati, Guglielmo Forges (2002), “Wages fund, high wages, and social conflict in a

classical model of unemployment equilibrium,” Review of Radical Political

Economics, 34, ss. 463-486.

Dirimtekin, Halil (1966), Ücret ve Asgari Ücret, İstanbul: Eskişehir İktisadi ve Ticari

İlimler Akademisi Yay.

Donoghue, Mark (1997), “Mill’s affirmation of the classical wage fund doctrine,”

Scottish Journal of Political Economy, Vol. 44, No. 1, ss. 82-99.

Dunlop, John T. (1966), “The Task of Contemporary Wage Theory,” The Theory of

Wage Determination, Derl.: John T. Dunlop (New York: Macmillan),

ss. 3-27.

Dunn, J. D. ve Rachel, F. M. (1971), Wage and Salary Administration: Total

Compensation Systems, United States of America: McGraw-Hill.

Eckstein, Otto (1964), “A theory of the wage-price process in modern industry,” The

Review of Economic Studies, Vol. 31, No. 4 (October), ss. 267-286.

Ekelund, Jr. Robert B. (1976), “A short-run classical model of capital and wages: Mill’s

recantation of the wages fund,” Oxford Economic Papers, New Series, Vol.

28, No. 1 (March), ss. 66-85.

Enders, Walter (2004), Applied Econometric Time Series (Second Edition), Wiley.

Engle, Robert F. ve C. W. J. Granger (1987), “Co-integration and error correction:

Representation, estimation, and testing,” Econometrica, Vol. 55, No. 2,

ss. 251-276.

127

Franke, Reiner (2000), “An integration of Schumpeterian and classical theories of

growth and distribution,” Structural Change and Economic Dynamics,

11, ss. 317-336.

Garegnani, Pierangelo (1983), “The classical theory of wages and the role of

demand schedules in the determination of relative prices,” The American

Economic Review, Vol. 73, No. 2 (May), ss. 309-313.

-------------- (1984), “Value and distribution in the classical economists and Marx,”

Oxford Economic Papers, New Series, Vol. 36, No. 2 (June), ss. 291-325.

-------------- (1998), “Sraffa: the theoretical world of the ‘Old Classical Economists’,”

The European Journal of the History of Economic Thought, 5:3, ss. 415-29.

Gasparini, Innocenzo (1966), “Approaches To The Determination of The General Level

of Wage Rates,” The Theory of Wage Determination, Derl.: John T. Dunlop

(New York: Macmillan), ss. 39-47.

Gehrke, Christian ve Heinz D. Kurz (2006), “Sraffa on von Bortkiewicz:

Reconstructing the classical theory of value and distribution,”

History of Political Economy, 38:1, ss. 91-149.

Granger, C. W. J. (1969), “Investigating causal relations by econometric models and

cross-spectral methods,” Econometrica, Vol. 37, No. 3, ss. 424-438.

Gujarati, Damodar N. (2004), Basic Econometrics (Fourth Edition), The McGraw-Hill

Companies.

Halevi, Joseph ve Peter Kriesler (1991), “Kalecki, classical economics and the surplus

approach,” Review of Political Economy, 3:1 (January), ss. 79-92.

Hall, Robert E. (1975), “The rigidity of wages and the persistence of unemployment,”

Brookings Papers on Economic Activity, Vol. 1975, No. 2, ss. 301-349.

128

-------------- (1980), “Employment fluctuations and wage rigidity,” Brooking Papers

on Economic Activity, 1, ss. 91-123.

Hicks, John R. (1973), The Theory of Wages, Macmillan.

Howitt, Peter (2002) “Review: Looking inside the labor market: A review article,

Reviewed Work(s): Why wages don’t fall during a recession by Truman

F. Bewley,” Journal of Economic Literature, Vol. 40, No. 1 (March),

ss. 125-138.

Huang, Tzu-Ling, A. Hallam, P. F. Orazem ve E. M. Paterno (1998), “Emprical tests of

efficiency wage models,” Economica, 65, ss. 125-143.

Johnson, Harry G. (1966), “The Determination of The General Level of Wage Rates,”

The Theory of Wage Determination, Derl.: John T. Dunlop (New York:

Macmillan), ss. 31-38.

Katz, Lawrence F. (1986), “Efficiency wage theories: A partial evaluation,” NBER

(National Bureau of Economic Research) Working Paper, (Seri No: 1906),

ss. 1-60.

Kazgan, Gülten (1993), İktisadi Düşünce veya Politik İktisadın Evrimi (6. Bs.),

İstanbul: Remzi Kitabevi.

Keynes, John Maynard (1964), The General Theory of Employment Interest and Money,

London: Macmillan & Company Limited.

Korkmaz, A., Turan, A. ve Turunç, A. (1985), Ücret ve İstihdam, Başlıca Yaklaşımlar

ve Planlı Dönemdeki Gelişmeler, Ankara: Milli Prodüktivite Merkezi

(MPM) Yayınları.

Lordoğlu, K., Özkaplan, N. ve Törüner, M. (1999), Çalışma İktisadı (3. Bs.), İstanbul:

Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.

129

Morgan, Chester A. (1962), Labor Economics, United States of America: The Dorsey

Press, Inc.

Önsal, Naci (1992), Ücretler ve Toplu Pazarlık Sisteminde Ücretlerin Oluşumu (Ders

Notları), Ankara: Kamu-İş (Kamu İşletmeleri İşverenleri Sendikası).

Peart, Sandra J. ve D. M. Levy (2002), “Post-Ricardian British Economics, 1830-1870,”

(March 12), ss. 1-34.

Pindyck, Robert S. ve Rubinfeld, Daniel L. (1998), Econometric Models and Economic

Forecasts (Fourth Edition), McGraw-Hill.

Ricardo, David (1997), Ekonomi Politiğin ve Vergilendirmenin İlkeleri (Çev. Tayfun

Ertan), İstanbul: Belge Yayınları.

Romer, David (1996), Advanced Macroeconomics, The McGraw-Hill Companies, Inc.

Sattinger, Michael (2003), “A Kaldor matching model of real wage declines,”

March 18, ss. 1-29.

Sims, Christopher A. (1972), “Money, income, and causality,” The American Economic

Review, Vol. 62, No. 4, ss. 540-552.

Smith, Adam (1997), Ulusların Zenginliği, Cilt 1 (Çev. A. Yunus, M. Bakırcı) (2. Bs.),

Alan Yayıncılık.

Snowdon, B., Vane, H. ve Wynarczyk, P. (1994), A Modern Guide to

Macroeconomics, Edward Elgar Publishing Limited.

Stiglitz, Joseph E. (1984), “Theories of wage rigidity,” NBER (National Bureau Of

Economic Research) Working Paper, (Seri No: 1442), ss. 1-89.

Talas, Cahit (1976), Sosyal Ekonomi (4. Bs.), Ankara: S Yayını.

130

Tuncer, İsmail (2001), “İçsel Büyüme Modelleri Çerçevesinde: Türkiye’de Uygulanan

Dış Ticaret Politikalarının Büyüme Etkileri Üzerine”, Doktora Tezi,

Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.

Türk, İsmail (1992), Maliye Politikası (9. Bs.), Ankara: Turhan Kitabevi.

Ülken, Yüksel (1984), Fiyat Teorisi, İstanbul: Filiz Kitabevi.

Yentürk, Nurhan (1997), Türk İmalat Sanayii’nde Ücretler, İstihdam ve Birikim,

İstanbul: Friedrich-Ebert-Vakfı Araştırma Sonuçları.

Yıldırım, Erhan (1999), Çevrim Kuramları ve Türkiye Ekonomisinde İktisadi

Dalgalanmalar, Adana: Çukurova Üniversitesi Araştırma Projesi.

Yücel, Asım (1980), Emek Ekonomisi ve Endüstriyel İlişkiler, Ankara.

Zaim, Sabahaddin (1986), Çalışma Ekonomisi, İstanbul: Filiz Kitabevi.

131

EKLER EK-1 Tablo - I: Panel Veri Analizi Sonuçları

Tablolardaki çeşitli kısaltmaların açılımı, aşağıdaki gibidir. lnY: ln (logaritmik) Katma Değer lnK: ln Sabit Sermaye Stoğu lnL: ln İşgücü Miktarı (Çalışılan Saaat Miktarı) D: Dummy değişkeni Toplam Kesim

Dependent Variable: LNY Method: Panel Least Squares Date: 10/23/07 Time: 23:27 Sample: 1963 1998 Cross-sections included: 20 Total panel (balanced) observations: 720

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

LNK 0.749114 0.028755 26.05124 0.0000 LNL 0.513068 0.052845 9.708917 0.0000

C -3.238135 0.612688 -5.285130 0.0000 D21 1.508116 0.134038 11.25137 0.0000 D22 1.824144 0.108054 16.88174 0.0000 D23 -0.247382 0.097201 -2.545069 0.0111 D24 0.723748 0.106988 6.764766 0.0000 D25 0.593604 0.119078 4.984982 0.0000 D26 0.951604 0.141248 6.737104 0.0000 D27 0.128634 0.122690 1.048447 0.2948 D28 0.405201 0.128479 3.153818 0.0017 D29 0.585564 0.141098 4.150040 0.0000 D30 0.565361 0.111778 5.057875 0.0000 D31 0.467199 0.111078 4.206051 0.0000 D32 2.502822 0.163518 15.30611 0.0000 D33 0.169158 0.100176 1.688609 0.0917 D34 -0.131508 0.103041 -1.276259 0.2023 D35 0.051073 0.101280 0.504280 0.6142 D36 0.020435 0.103968 0.196552 0.8442 D37 0.844499 0.108119 7.810798 0.0000 D38 0.112068 0.099847 1.122397 0.2621 D39 0.741879 0.130938 5.665868 0.0000

R-squared 0.926333 Mean dependent var 26.21178 Adjusted R-squared 0.924117 S.D. dependent var 1.470404 S.E. of regression 0.405050 Akaike info criterion 1.060467 Sum squared resid 114.5178 Schwarz criterion 1.200388 Log likelihood -359.7681 F-statistic 417.9582 Durbin-Watson stat 0.435961 Prob(F-statistic) 0.000000

(Tablo – I) 132

Kamu Kesimi



LNK 0.624131 0.032884 18.97990 0.0000 LNL 0.375360 0.048536 7.733659 0.0000

C 2.641528 0.915101 2.886597 0.0040 D21 2.170105 0.159437 13.61103 0.0000 D22 1.742825 0.146205 11.92043 0.0000 D23 -0.038332 0.122390 -0.313192 0.7543 D24 0.379892 0.176028 2.158138 0.0313 D25 0.116008 0.153832 0.754122 0.4511 D27 -0.342500 0.133985 -2.556260 0.0108 D28 0.246858 0.181349 1.361233 0.1740 D31 0.199587 0.133743 1.492321 0.1362 D32 2.365240 0.157816 14.98735 0.0000 D33 -0.128604 0.134271 -0.957789 0.3386 D34 -0.096065 0.123453 -0.778154 0.4368 D35 -0.267049 0.157732 -1.693054 0.0910 D36 -0.129077 0.141311 -0.913426 0.3614 D37 0.288240 0.204658 1.408398 0.1596 D38 -0.380415 0.128454 -2.961481 0.0032


(Tablo – I) 133

Özel Kesim



LNK 0.754593 0.027102 27.84243 0.0000 LNL 0.410119 0.049147 8.344677 0.0000

C -1.279051 0.484632 -2.639221 0.0085 D21 0.453952 0.148324 3.060546 0.0023 D22 0.983968 0.127415 7.722562 0.0000 D23 -0.307313 0.107538 -2.857703 0.0044 D24 0.553508 0.111236 4.975986 0.0000 D25 0.381038 0.123623 3.082251 0.0021 D26 0.491568 0.130435 3.768692 0.0002 D27 0.476281 0.136461 3.490245 0.0005 D28 0.050409 0.131141 0.384390 0.7008 D29 0.177998 0.131711 1.351429 0.1770 D30 0.255762 0.113662 2.250203 0.0247 D31 0.409709 0.118223 3.465564 0.0006 D32 1.414249 0.167394 8.448616 0.0000 D33 0.091604 0.108483 0.844409 0.3987 D34 0.010436 0.117946 0.088478 0.9295 D35 -0.019679 0.107796 -0.182554 0.8552 D36 -0.187252 0.111599 -1.677909 0.0938 D37 0.573253 0.111715 5.131396 0.0000 D38 0.118507 0.112723 1.051313 0.2935 D39 0.329064 0.126309 2.605217 0.0094


134

sbu 86

068

370

580

494

492

41.

002

984

937

859

930

860

1.08

41.

202

796

1.35

51.

038

964

1.00

387

490

282

973

174

374

969

079

590

672

569

471

387

896

567

161

158

5

MP

Lu1.

408

969

1.20

21.

604

1.40

11.

585

2.08

41.

992

3.35

11.

841

1.21

41.

403

2.03

72.

039

1.25

11.

371

776

907

1.45

81.

610

1.63

51.

721

1.91

11.

842

2.61

12.

015

3.27

72.

590

2.83

93.

302

4.71

65.

017

3.81

93.

740

4.20

32.

889

MP

Lh1.

112

765

950

1.26

81.

107

1.25

21.

647

1.57

52.

648

1.45

595

91.

109

1.61

01.

611

988

1.08

461

471

71.

152

1.27

21.

292

1.36

01.

510

1.45

62.

063

1.59

32.

590

2.04

72.

243

2.60

93.

727

3.96

53.

019

2.95

63.

322

2.28

3

MP

La 817

562

698

931

813

920

1.21

01.

157

1.94

61.

069

705

814

1.18

21.

184

726

796

451

526

847

935

949

999

1.11

01.

070

1.51

61.

170

1.90

31.

504

1.64

81.

917

2.73

82.

913

2.21

82.

171

2.44

01.

677

sbu

1.05

91.

145

1.13

11.

623

1.60

91.

698

1.93

21.

751

1.50

21.

663

1.60

01.

701

1.55

31.

033

1.91

02.

138

1.23

31.

890

1.72

11.

781

2.02

01.

784

1.70

21.

697

2.01

21.

671

2.18

92.

311

2.87

62.

634

2.33

71.

821

1.43

81.

762

1.79

61.

685

sbu 39

673

374

675

387

391

11.

243

1.07

699

81.

062

983

860

1.32

21.

469

1.27

81.

512

1.13

493

11.

077

867

988

878

802

822

854

1.07

71.

304

1.50

71.

715

1.61

21.

437

947

922

988

941

959

MPL

u1.

632

1.88

31.

803

2.72

62.

882

2.97

73.

500

3.52

73.

573

3.45

93.

943

4.78

93.

363

2.52

63.

329

3.60

32.

321

2.69

54.

270

4.55

64.

188

3.42

44.

616

4.03

35.

133

3.88

84.

023

5.89

25.

619

5.64

36.

643

6.98

42.

776

3.79

14.

813

3.08

5

MPL

u1.

045

1.89

22.

190

2.17

82.

249

2.57

33.

717

3.64

72.

799

2.83

91.

842

1.65

63.

220

3.32

23.

285

2.56

62.

744

2.31

92.

353

2.42

12.

675

2.06

32.

821

2.41

92.

120

2.36

63.

547

4.09

34.

321

6.17

56.

063

5.14

35.

819

5.62

26.

539

7.95

4

MPL

h1.

290

1.48

81.

425

2.15

52.

277

2.35

32.

766

2.78

72.

824

2.73

43.

116

3.78

52.

658

1.99

62.

631

2.84

81.

834

2.13

03.

375

3.60

03.

310

2.70

63.

648

3.18

74.

056

3.07

33.

179

4.65

64.

441

4.46

05.

250

5.52

02.

194

2.99

63.

804

2.43

8

MPL

h 826

1.49

51.

731

1.72

11.

778

2.03

42.

938

2.88

22.

212

2.24

41.

456

1.30

92.

545

2.62

62.

596

2.02

82.

169

1.83

21.

860

1.91

32.

114

1.63

12.

229

1.91

11.

675

1.87

02.

804

3.23

43.

415

4.88

04.

792

4.06

54.

599

4.44

35.

168

6.28

6

MP

La 947

1.09

31.

047

1.58

31.

673

1.72

92.

032

2.04

82.

075

2.00

82.

289

2.78

11.

952

1.46

61.

933

2.09

21.

348

1.56

52.

479

2.64

52.

432

1.98

82.

680

2.34

12.

980

2.25

72.

336

3.42

13.

263

3.27

73.

857

4.05

51.

612

2.20

12.

795

1.79

1

MP

La 607

1.09

91.

272

1.26

41.

306

1.49

42.

158

2.11

81.

625

1.64

81.

070

961

1.87

01.

929

1.90

71.

490

1.59

31.

346

1.36

61.

406

1.55

31.

198

1.63

81.

404

1.23

11.

374

2.06

02.

376

2.50

93.

585

3.52

02.

986

3.37

93.

264

3.79

74.

618

sbu

1.00

51.

093

1.10

31.

365

1.08

81.

260

1.42

31.

752

1.28

21.

337

1.61

32.

936

3.78

22.

018

2.56

62.

797

2.26

12.

751

2.14

52.

432

2.05

81.

962

1.61

61.

393

1.42

31.

347

2.02

82.

224

2.50

52.

362

2.82

02.

251

1.92

61.

738

1.69

91.

725

sbu 79

794

894

71.

139

1.15

91.

362

1.63

71.

321

1.54

91.

534

815

2.47

53.

460

2.73

22.

904

2.14

92.

215

2.41

61.

988

2.23

61.

963

1.90

21.

775

1.70

71.

830

1.59

61.

920

2.42

02.

961

2.80

72.

777

2.22

32.

167

1.94

21.

820

1.79

5

MP

Lu1.

587

1.83

01.

036

2.09

91.

532

2.00

62.

044

3.91

11.

687

2.35

22.

267

4.93

35.

473

3.42

94.

163

3.43

33.

503

3.13

32.

602

3.88

93.

874

3.62

64.

112

3.76

44.

232

4.73

95.

205

6.59

57.

030

6.05

69.

442

10.4

716.

038

5.20

45.

959

6.57

5

MP

Lu 458

537

541

797

948

870

1.07

582

891

81.

246

729

2.40

43.

462

4.13

53.

062

2.84

02.

241

1.70

13.

239

4.05

23.

943

3.81

43.

816

3.98

54.

436

4.33

64.

410

6.11

98.

287

9.60

612

.188

10.4

788.

975

8.83

011

.364

8.81

7

MP

Lh1.

254

1.44

681

91.

659

1.21

11.

586

1.61

53.

091

1.33

31.

859

1.79

23.

899

4.32

52.

710

3.29

02.

713

2.76

82.

476

2.05

73.

073

3.06

12.

866

3.25

02.

975

3.34

53.

745

4.11

45.

212

5.55

64.

786

7.46

28.

275

4.77

24.

113

4.70

95.

196

MP

Lh 362

424

428

630

749

687

849

654

725

985

576

1.90

02.

736

3.26

82.

420

2.24

41.

771

1.34

42.

560

3.20

23.

117

3.01

43.

016

3.15

03.

506

3.42

73.

485

4.83

66.

549

7.59

29.

632

8.28

17.

093

6.97

88.

981

6.96

8

MPL

a 921

1.06

260

21.

219

889

1.16

51.

187

2.27

197

91.

366

1.31

62.

864

3.17

71.

991

2.41

71.

994

2.03

41.

819

1.51

12.

258

2.24

92.

106

2.38

72.

185

2.45

72.

751

3.02

23.

829

4.08

23.

517

5.48

26.

079

3.50

63.

022

3.46

03.

817

MPL

a 266

312

314

463

550

505

624

481

533

724

423

1.39

62.

010

2.40

11.

778

1.64

91.

301

988

1.88

12.

352

2.29

02.

215

2.21

52.

314

2.57

62.

518

2.56

03.

553

4.81

15.

578

7.07

76.

084

5.21

15.

127

6.59

85.

119

sbu 40

950

354

270

372

375

11.

075

725

1.68

056

633

384

254

697

786

279

277

360

073

664

068

281

770

073

773

873

490

91.

019

1.26

71.

001

1.08

278

164

974

059

057

2

sbu 79

584

41.

021

1.08

21.

260

1.25

01.

450

1.48

71.

749

1.73

11.

304

2.03

02.

261

2.67

42.

704

2.49

91.

926

2.20

91.

906

1.87

71.

955

1.95

91.

840

1.81

81.

843

1.75

51.

958

2.25

42.

950

2.82

72.

915

2.10

72.

033

1.93

41.

744

1.75

8

MP

Lu 936

924

1.20

21.

457

1.60

71.

357

1.85

51.

307

1.36

194

052

31.

233

856

1.22

71.

152

1.17

699

591

12.

025

1.47

01.

230

1.51

12.

882

1.21

41.

960

2.87

42.

841

3.27

53.

986

3.68

63.

829

3.45

52.

649

2.69

12.

809

2.86

4

MP

Lu1.

418

1.29

01.

794

1.72

11.

819

1.76

71.

847

1.78

02.

153

2.33

62.

072

3.40

24.

937

4.94

65.

055

6.30

44.

436

3.57

23.

836

4.06

84.

512

5.51

66.

249

7.41

87.

201

6.79

16.

413

8.68

712

.648

16.6

2024

.435

24.4

6218

.429

18.7

8519

.190

19.1

02

MP

Lh 740

730

950

1.15

21.

270

1.07

31.

466

1.03

31.

075

743

413

974

677

970

910

929

786

720

1.60

01.

162

972

1.19

42.

278

959

1.54

92.

271

2.24

52.

588

3.15

02.

913

3.02

62.

731

2.09

32.

127

2.22

02.

263

MP

Lh1.

120

1.02

01.

417

1.36

01.

438

1.39

71.

460

1.40

71.

702

1.84

61.

638

2.68

93.

901

3.90

93.

995

4.98

23.

506

2.82

33.

032

3.21

53.

566

4.35

94.

939

5.86

35.

691

5.36

75.

069

6.86

59.

996

13.1

3519

.311

19.3

3214

.565

14.8

4615

.166

15.0

97

MP

La 544

537

698

846

933

788

1.07

775

979

054

630

471

649

771

366

968

357

852

91.

176

853

714

878

1.67

470

51.

138

1.66

91.

649

1.90

12.

314

2.14

02.

223

2.00

61.

538

1.56

31.

631

1.66

3

MP

La 823

749

1.04

199

91.

056

1.02

61.

072

1.03

41.

250

1.35

61.

203

1.97

52.

866

2.87

22.

935

3.66

02.

576

2.07

42.

227

2.36

22.

620

3.20

33.

628

4.30

74.

181

3.94

33.

724

5.04

47.

344

9.65

014

.188

14.2

0310

.701

10.9

0711

.142

11.0

91

sbu 60

664

674

178

283

792

51 .

296

931

971

954

980

1.17

972

91.

291

1.81

91.

288

1.58

61.

344

1.38

81.

152

1.08

91.

017

902

861

908

855

1.04

11.

253

1.74

91.

562

1.57

21.

161

945

803

791

723

sbu 59

479

194

11.

099

1.16

81.

081

1.40

81.

540

1.66

91.

472

1.37

32.

291

2.58

41.

918

2.30

31.

992

1.90

51.

924

2.11

71.

839

1.69

41.

776

1.62

61.

435

1.57

61.

458

1.79

01.

934

2.66

02.

385

2.31

61.

710

1.68

81.

599

1.65

51.

593

MPL

u1.

633

1.65

71.

580

1.80

62.

043

1.73

82.

454

2.17

62.

279

2.59

62.

186

2.45

51.

667

2.74

03.

603

2.88

42.

830

2.32

12.

230

2.07

51.

875

1.64

31.

937

2.52

13.

263

2.61

92.

813

3.21

23.

994

4.69

45.

040

4.04

76.

774

4.73

26.

377

5.75

8

MPL

u 759

783

824

924

1.02

01.

078

1.31

01.

668

1.42

71.

439

1.18

51.

807

2.54

01.

741

1.99

51.

681

1.75

61.

555

3.08

22.

987

2.57

62.

956

3.09

93.

396

3.71

33.

914

3.94

85.

925

7.32

69.

255

10.5

0411

.377

9.13

98.

139

9.53

38.

830

MPL

h1.

290

1.30

91.

249

1.42

71.

615

1.37

31.

940

1.72

01.

801

2.05

21.

728

1.94

01.

318

2.16

62.

847

2.27

92.

236

1.83

51.

762

1.64

01.

482

1.29

91.

531

1.99

22.

579

2.07

02.

223

2.53

83.

157

3.71

03.

983

3.19

85.

354

3.74

05.

040

4.55

1

MPL

h 600

619

651

730

806

852

1.03

61.

319

1.12

81.

137

936

1.42

82.

007

1.37

61.

577

1.32

81.

388

1.22

92.

436

2.36

12.

036

2.33

62.

449

2.68

42.

934

3.09

33.

120

4.68

35.

789

7.31

58.

301

8.99

27.

223

6.43

27.

534

6.97

8

MP

La 948

962

918

1.04

91.

186

1.00

91.

425

1.26

31.

323

1.50

71.

269

1.42

596

81.

591

2.09

21.

674

1.64

31.

348

1.29

51.

205

1.08

995

41.

125

1.46

41.

895

1.52

11.

633

1.86

52.

319

2.72

62.

927

2.35

03.

933

2.74

83.

703

3.34

3

MP

La 441

455

479

537

592

626

761

969

829

835

688

1.04

91.

475

1.01

11.

158

976

1.01

990

31.

789

1.73

51.

496

1.71

61.

799

1.97

22.

156

2.27

32.

292

3.44

04.

253

5.37

46.

099

6.60

65.

306

4.72

65.

535

5.12

7

sbu 88

199

81.

087

1.29

71.

300

927

899

1.26

91.

017

959

1.03

81.

529

1.23

61.

143

1.30

01.

118

870

854

892

819

845

796

667

727

736

708

756

827

939

809

786

587

571

601

670

617

sbu 73

785

487

21.

001

1.01

21.

030

1.36

31.

362

1.32

01.

333

1.14

11.

419

1.51

91.

808

2.05

61.

797

1.37

01.

309

1.46

71.

239

1.32

51.

274

1.24

11.

126

1.15

61.

147

1.33

21.

445

1.85

41.

593

1.56

11.

250

1.06

01.

032

1.11

51.

087

MP

Lu 706

959

886

1.31

81.

006

1.11

31.

026

1.40

01.

332

1.34

31.

469

2.06

91.

443

1.91

14.

562

2.12

82.

796

1.68

81.

860

1.51

41.

769

2.06

91.

583

1.84

52.

314

1.90

81.

950

2.09

32.

646

2.95

13.

005

3.26

62.

446

2.10

22.

297

2.08

2

MP

Lu 791

796

1.05

597

01.

083

1.19

11.

283

1.42

91.

560

1.67

61.

516

1.80

42.

214

2.29

52.

441

2.49

62.

385

1.77

71.

951

2.11

02.

304

2.32

72.

648

2.68

33.

618

3.41

53.

789

4.36

76.

034

7.85

49.

571

8.38

27.

496

7.37

58.

812

7.91

4

MP

Lh 558

758

700

1.04

179

587

981

11.

106

1.05

31.

061

1.16

11.

635

1.14

01.

510

3.60

61.

682

2.21

01.

334

1.47

01.

196

1.39

81.

635

1.25

11.

458

1.82

91.

508

1.54

11.

654

2.09

12.

332

2.37

52.

581

1.93

31.

661

1.81

51.

645

MP

Lh 625

629

834

767

856

941

1.01

41.

129

1.23

31.

324

1.19

81.

426

1.75

01.

813

1.92

91.

973

1.88

51.

404

1.54

21.

667

1.82

11.

839

2.09

22.

120

2.85

92.

699

2.99

53.

451

4.76

96.

207

7.56

46.

624

5.92

45.

829

6.96

46.

254

MPL

a 410

557

515

765

584

646

596

813

773

780

853

1.20

183

81.

110

2.64

91.

236

1.62

498

01.

080

879

1.02

71.

201

919

1.07

11.

344

1.10

81.

132

1.21

51.

536

1.71

31.

745

1.89

61.

420

1.22

11.

333

1.20

9

MPL

a 459

462

613

563

629

691

745

830

906

973

880

1.04

81.

286

1.33

21.

417

1.44

91.

385

1.03

21.

133

1.22

51.

338

1.35

11.

537

1.55

82.

101

1.98

32.

200

2.53

53.

504

4.56

05.

557

4.86

74.

352

4.28

25.

116

4.59

5

sbu 64

171

970

075

183

487

799

51.

015

1.19

71.

021

913

1.53

61.

854

1.33

32.

162

1.58

51.

147

1.36

81.

311

1.46

41.

166

1.15

91.

026

1.00

71.

021

1.01

31.

073

1.11

41.

650

1.32

61.

303

946

860

864

812

762

sbu 75

092

695

81.

407

1.75

11.

606

1.75

81.

741

1.70

71.

537

1.61

03.

832

4.06

92.

742

2.68

92.

366

2.12

42.

837

3.02

32.

510

2.18

62.

141

1.89

91.

645

1.60

61.

486

2.10

62.

357

3.70

03.

561

3.31

12.

418

1.84

81.

998

1.98

41.

765

MP

Lu1.

051

1.23

51.

279

1.37

71.

453

1.72

11.

864

2.05

52.

059

2.30

81.

988

2.28

12.

699

3.54

44.

491

4.20

93.

535

3.67

52.

687

3.10

52.

348

2.34

32.

646

2.81

02.

953

2.87

62.

882

3.31

04.

230

4.89

85.

511

5.85

33.

703

3.40

23.

962

3.90

7

MP

Lu1.

284

1.50

52.

379

1.88

42.

686

3.23

13.

366

3.64

23.

268

3.19

82.

762

5.31

34.

856

3.11

14.

071

4.21

82.

489

2.93

23.

222

2.86

13.

265

3.66

84.

007

4.11

05.

119

5.37

76.

034

5.39

97.

157

8.68

211

.116

11.8

645.

734

7.00

411

.389

9.42

8

MP

Lh 831

976

1.01

11.

088

1.14

81.

360

1.47

31.

624

1.62

71.

824

1.57

11.

803

2.13

32.

801

3.54

93.

326

2.79

42.

904

2.12

32.

454

1.85

61.

852

2.09

12.

221

2.33

42.

273

2.27

72.

616

3.34

33.

871

4.35

64.

626

2.92

72.

689

3.13

13.

088

MP

Lh1.

015

1.19

01.

880

1.48

92.

122

2.55

42.

660

2.87

82.

582

2.52

72.

183

4.19

93.

838

2.45

83.

217

3.33

41.

967

2.31

72.

546

2.26

12.

580

2.89

93.

167

3.24

84.

046

4.25

04.

769

4.26

75.

656

6.86

28.

785

9.37

64.

531

5.53

59.

001

7.45

1

MP

La 610

717

743

800

843

999

1.08

21.

193

1.19

51.

340

1.15

41.

325

1.56

72.

058

2.60

82.

444

2.05

22.

134

1.56

01.

803

1.36

31.

361

1.53

71.

631

1.71

51.

670

1.67

31.

922

2.45

62.

844

3.20

03.

398

2.15

01.

975

2.30

02.

268

MP

La 746

874

1.38

11.

094

1.55

91.

876

1.95

42.

115

1.89

71.

857

1.60

43.

085

2.81

91.

806

2.36

42.

449

1.44

51.

702

1.87

11.

661

1.89

62.

130

2.32

72.

386

2.97

23.

122

3.50

43.

135

4.15

65.

041

6.45

46.

888

3.32

94.

067

6.61

35.

474

sbu 29

543

453

876

073

082

175

61.

041

979

894

931

3.48

73.

537

2.49

92.

371

1.69

81.

301

1.49

91.

773

1.42

81.

579

1.34

51.

197

1.13

31.

075

858

1.32

91.

528

2.20

02.

459

2.57

32.

255

1.77

01.

557

1.84

62.

028

sbu 63

874

677

181

390

995

61.

100

1.34

61.

170

1.30

01.

207

1.46

31.

616

1.91

62.

346

2.02

01.

416

1.59

21.

664

1.87

81.

481

1.52

21.

536

1.24

31.

223

1.20

81.

431

2.02

22.

218

2.20

42.

035

1.53

31.

477

1.39

71.

348

1.26

4

MPL

u 267

305

582

814

1.09

71.

038

1.24

81.

578

2.75

52.

272

2.33

69.

875

10.3

843.

457

2.84

12.

143

2.42

12.

139

2.44

94.

541

3.82

13.

435

4.32

84.

911

6.90

87.

988

7.43

38.

314

10.3

639.

570

12.8

248.

228

8.69

212

.275

6.60

610

.086

MPL

u1.

450

1.77

71.

990

2.00

11.

856

2.37

42.

596

3.26

13.

236

3.47

42.

738

3.15

33.

212

3.79

34.

418

4.95

03.

213

4.11

54.

929

5.22

83.

899

2.84

43.

668

4.33

15.

062

5.11

65.

271

6.35

06.

982

8.15

210

.541

10.7

249.

564

9.34

39.

315

8.28

5

MPL

h 211

241

460

643

867

820

986

1.24

72.

177

1.79

61.

846

7.80

48.

206

2.73

22.

245

1.69

41.

914

1.69

11.

935

3.58

93.

020

2.71

53.

420

3.88

15.

459

6.31

35.

875

6.57

08.

190

7.56

310

.135

6.50

36.

869

9.70

15.

221

7.97

1

MPL

h1.

146

1.40

41.

573

1.58

21.

467

1.87

62.

051

2.57

82.

557

2.74

62.

164

2.49

22.

538

2.99

83.

492

3.91

22.

539

3.25

23.

895

4.13

23.

082

2.24

82.

899

3.42

34.

000

4.04

34.

166

5.01

85.

518

6.44

38.

331

8.47

57.

559

7.38

47.

362

6.54

8

MP

La 155

177

338

472

637

603

725

916

1.59

91.

319

1.35

65.

733

6.02

92.

007

1.64

91.

244

1.40

61.

242

1.42

22.

636

2.21

91.

995

2.51

32.

851

4.01

14.

638

4.31

64.

827

6.01

75.

556

7.44

64.

777

5.04

77.

127

3.83

65.

856

MP

La 842

1.03

21.

155

1.16

21.

078

1.37

81.

507

1.89

41.

879

2.01

71.

590

1.83

11.

865

2.20

22.

565

2.87

41.

866

2.38

92.

862

3.03

62.

264

1.65

12.

129

2.51

52.

939

2.97

03.

061

3.68

74.

054

4.73

36.

120

6.22

75.

553

5.42

55.

408

4.81

0

sbu 63

782

198

61.

864

1.52

61.

320

1.66

12.

142

2.32

52.

021

1.48

11.

849

2.03

92.

415

2.87

32.

296

1.86

73.

362

3.25

52.

934

2.58

12.

366

2.05

31.

900

1.85

31.

694

1.99

52.

790

3.49

63.

594

3.40

32.

899

2.86

12.

239

2.06

52.

540

sbu

1.55

21.

181

1.44

91.

516

1.73

61.

925

1.53

13.

766

2.73

53.

393

2.72

43.

791

4.08

77.

326

6.51

16.

778

5.03

94.

253

4.81

54.

734

3.53

23.

063

3.04

92.

891

2.53

52.

296

3.80

84.

372

5.31

35.

403

5.24

84.

372

4.02

12.

964

3.70

33.

779

MP

Lu2.

414

1.81

34.

312

8.90

78.

891

8.06

99.

790

7.50

38.

503

9.50

56.

614

7.69

517

.223

7.50

311

.516

8.75

09.

256

13.7

3412

.719

11.7

9810

.313

10.4

3412

.694

11.1

8913

.681

13.9

6115

.134

17.8

3620

.169

20.9

8423

.168

24.1

3717

.891

30.6

1216

.124

19.8

89

MP

Lu13

.162

12.5

2111

.322

36.6

8190

.548

115.

241

66.3

5522

2.55

267

.279

128.

591

108.

283

122.

722

98.9

8848

.881

48.1

7148

.423

32.5

6643

.441

81.3

0874

.894

57.1

4241

.325

53.1

0213

2.30

871

.006

79.4

3691

.917

94.2

4092

.637

110.

828

128.

779

110.

803

102.

231

101.

306

113.

260

95.3

05

MP

Lh1.

908

1.43

33.

408

7.03

97.

027

6.37

77.

737

5.93

06.

720

7.51

25.

227

6.08

213

.611

5.93

09.

101

6.91

57.

315

10.8

5410

.052

9.32

48.

150

8.24

610

.032

8.84

210

.812

11.0

3411

.961

14.0

9615

.940

16.5

8418

.310

19.0

7614

.139

24.1

9312

.743

15.7

19

MP

Lh10

.402

9.89

68.

948

28.9

8971

.561

91.0

7652

.441

175.

885

53.1

7110

1.62

785

.577

96.9

8878

.232

38.6

3138

.070

38.2

6925

.737

34.3

3264

.259

59.1

8945

.160

32.6

5941

.967

104.

564

56.1

1762

.779

72.6

4374

.479

73.2

1287

.589

101.

776

87.5

6980

.795

80.0

6489

.511

75.3

21

MPL

a1.

402

1.05

32.

504

5.17

25.

162

4.68

55.

684

4.35

74.

937

5.51

93.

840

4.46

810

.000

4.35

66.

687

5.08

15.

374

7.97

57.

385

6.85

05.

988

6.05

87.

371

6.49

67.

943

8.10

68.

787

10.3

5611

.711

12.1

8413

.452

14.0

1510

.388

17.7

749.

362

11.5

48

MPL

a7.

642

7.27

06.

574

21.2

9852

.574

66.9

1138

.527

129.

219

39.0

6474

.663

62.8

7271

.255

57.4

7528

.382

27.9

6928

.116

18.9

0825

.223

47.2

0943

.485

33.1

7823

.994

30.8

3276

.821

41.2

2846

.122

53.3

6954

.718

53.7

8764

.350

74.7

7264

.335

59.3

5858

.821

65.7

6155

.336

sbu 55

664

271

593

41.

062

1.12

71.

200

1.16

41.

094

1.11

01.

071

1.44

61.

490

1.73

42.

069

1.85

21.

619

1.51

11.

550

1.47

71.

337

1.36

01.

229

1.18

01.

192

1.04

01.

389

1.77

12.

255

2.28

62.

158

1.57

81.

372

1.28

31.

324

1.28

5

sbu 79

598

21.

074

1.46

61.

614

1.65

31.

902

2.22

21.

981

2.18

12.

319

3.38

63.

001

3.25

33.

505

3.50

22.

705

3.24

13.

204

2.82

22.

369

2.36

92.

034

2.06

22.

278

2.28

62.

854

3.48

74.

284

4.37

14.

418

3.65

33.

408

3.28

13.

437

3.45

2

MP

Lu1.

108

1.54

01.

679

1.96

92.

145

2.09

22.

213

2.14

92.

213

1.95

31.

712

2.03

62.

052

2.04

32.

665

2.75

91.

660

2.50

53.

087

2.89

22.

453

2.34

52.

645

3.01

73.

462

3.55

74.

148

4.49

65.

917

6.12

86.

883

5.64

04.

763

4.29

84.

384

4.00

9

MP

Lu1.

572

1.62

02.

370

2.87

83.

160

3.43

24.

462

4.72

24.

628

5.31

45.

593

5.84

57.

234

8.63

58.

456

10.1

916.

848

7.51

48.

066

8.18

56.

173

6.13

55.

935

8.20

010

.382

12.3

6712

.254

13.7

9115

.345

18.8

6421

.979

21.5

4614

.719

15.0

4218

.302

14.3

93

MP

Lh 876

1.21

71.

327

1.55

61.

695

1.65

31.

749

1.69

81.

749

1.54

31.

353

1.60

91.

622

1.61

42.

106

2.18

01.

312

1.98

02.

440

2.28

61.

939

1.85

32.

090

2.38

42.

736

2.81

13.

278

3.55

34.

676

4.84

35.

439

4.45

73.

764

3.39

73.

464

3.16

8

MP

Lh1.

242

1.28

11.

873

2.27

42.

498

2.71

33.

526

3.73

23.

658

4.20

04.

420

4.61

95.

717

6.82

46.

683

8.05

45.

412

5.93

96.

374

6.46

94.

879

4.84

94.

691

6.48

18.

205

9.77

49.

684

10.9

0012

.127

14.9

0917

.371

17.0

2811

.632

11.8

8814

.465

11.3

75

MP

La 643

894

975

1.14

31.

245

1.21

51.

285

1.24

81.

285

1.13

499

41.

182

1.19

11.

186

1.54

71.

602

964

1.45

51.

793

1.67

91.

424

1.36

21.

536

1.75

22.

010

2.06

52.

408

2.61

13.

435

3.55

83.

996

3.27

52.

765

2.49

62.

545

2.32

8

MP

La 913

941

1.37

61.

671

1.83

51.

993

2.59

02.

742

2.68

73.

086

3.24

83.

393

4.20

05.

013

4.91

05.

917

3.97

64.

363

4.68

34.

753

3.58

43.

562

3.44

64.

761

6.02

87.

181

7.11

58.

008

8.90

910

.953

12.7

6212

.510

8.54

68.

734

10.6

278.

357

sbu 63

474

279

195

81.

035

1.08

61.

233

1.30

01.

328

1.26

71.

156

1.90

32.

063

2.02

52.

407

2.01

41.

644

1.82

91.

798

1.75

31.

558

1.52

71.

377

1.30

71.

329

1.24

01.

512

1.77

72.

341

2.15

52.

079

1.57

91.

397

1.30

91.

304

1.26

4

sbu 56

955

891

01.

022

1.03

61.

214

1.17

71.

317

1.40

91.

299

1.32

31.

223

1.48

72.

269

2.70

21.

826

1.50

91.

675

1.46

41.

686

1.47

51.

549

1.23

91.

420

1.36

41.

288

1.61

41.

989

2.43

42.

229

2.05

51.

803

1.76

31.

418

1.46

51.

447

MPL

u1.

109

1.28

51.

526

1.91

82.

274

2.53

22.

773

3.01

13.

006

3.20

02.

764

3.96

84.

292

3.69

74.

301

4.22

73.

298

3.53

33.

916

4.16

83.

628

3.42

03.

846

4.73

04.

988

5.10

65.

360

6.17

77.

658

8.60

810

.302

9.76

17.

212

7.05

77.

908

7.25

1

MPL

u 485

501

1.95

52.

518

2.78

02.

491

2.19

32.

579

2.62

52.

952

2.76

42.

565

3.24

83.

275

4.50

84.

372

4.46

83.

210

2.76

33.

642

3.27

13.

786

4.06

34.

615

4.74

44.

776

5.49

17.

185

9.04

810

.085

11.2

8811

.316

7.54

46.

769

7.40

66.

690

MPL

h 876

1.01

61.

206

1.51

61.

797

2.00

12.

192

2.38

02.

376

2.52

92.

184

3.13

63.

392

2.92

23.

399

3.34

12.

607

2.79

23.

095

3.29

42.

867

2.70

33.

040

3.73

83.

942

4.03

54.

236

4.88

26.

052

6.80

38.

142

7.71

45.

700

5.57

76.

250

5.73

0

MPL

h 383

396

1.54

51.

990

2.19

71.

969

1.73

32.

038

2.07

52.

333

2.18

42.

027

2.56

72.

588

3.56

33.

455

3.53

12.

537

2.18

42.

878

2.58

52.

992

3.21

13.

647

3.74

93.

774

4.34

05.

678

7.15

17.

970

8.92

18.

943

5.96

25.

350

5.85

35.

287

MP

La 644

746

886

1.11

41.

320

1.47

01.

610

1.74

91.

745

1.85

81.

605

2.30

42.

492

2.14

72.

497

2.45

41.

915

2.05

22.

274

2.42

02.

106

1.98

62.

233

2.74

62.

896

2.96

53.

112

3.58

74.

447

4.99

85.

982

5.66

84.

187

4.09

84.

591

4.21

0

MP

La 282

291

1.13

51.

462

1.61

41.

447

1.27

31.

498

1.52

41.

714

1.60

51.

489

1.88

61.

901

2.61

82.

538

2.59

41.

864

1.60

42.

115

1.89

92.

198

2.35

92.

679

2.75

42.

773

3.18

84.

172

5.25

35.

856

6.55

46.

570

4.38

03.

931

4.30

03.

884

Yıll

ar19

6319

6419

6519

6619

6719

6819

6919

7019

7119

7219

7319

7419

7519

7619

7719

7819

7919

8019

8119

8219

8319

8419

8519

8619

8719

8819

8919

9019

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

98

Yıll

ar19

6319

6419

6519

6619

6719

6819

6919

7019

7119

7219

7319

7419

7519

7619

7719

7819

7919

8019

8119

8219

8319

8419

8519

8619

8719

8819

8919

9019

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

98

Tab

lo -

II: T

ürki

ye İm

alat

San

ayii'

nde

MPL

(alt)

, MPL

(hes

apla

nan)

, MPL

(üst

) ve

Saat

Baş

ına

Ree

l Ücr

et (1

987=

100)

Değ

erle

ri (T

opla

m) (

1963

-199

8)29

: K

ürk

ve d

eri

28 :

Mat

baac

ılık

39 :

Muh

telif

27 :

Kağı

t

38 :

Taşı

t ara

çlar

ı

26 :

Mob

ilya

37 :

Ele

ktrik

mak

inal

arı

25 :

Ağaç

36 :

Mak

ine

24 :

Kun

dura

35 :

Mad

eni e

şya

23 :

Dok

uma

34 :

Met

al

22 :

Tütü

n

33 :

Met

alde

n ga

yri

21 : İç

ki

32 :

Pet

rol v

e kö

mür

20 :

Gıd

a

31 :

Kim

ya

2 : İ

mal

at S

anay

ii

30 :

Kauç

uk

135

sbu

1.28

31.

604

1.04

11.

352

1.60

71.

585

1.72

51.

664

1.47

61.

333

1.12

91.

799

664

352

1.93

82.

268

2.05

32.

446

2.21

52.

255

2.17

52.

100

1.97

51.

887

1.97

81.

563

2.27

72.

829

3.10

13.

632

4.12

63.

184

2.78

03.

666

3.03

52.

464

MP

Lu 947

1.01

71.

289

1.40

22.

269

1.17

51.

308

1.34

71.

047

1.94

52.

041

2.23

882

251

01.

806

1.72

92.

254

1.83

31.

996

1.91

92.

883

2.00

11.

680

1.55

71.

139

1.07

22.

055

2.32

12.

504

1.75

490

21.

134

1.15

480

61.

086

1.04

7

MPL

h 710

763

967

1.05

11.

702

881

981

1.01

078

61.

459

1.53

11.

679

616

383

1.35

51.

297

1.69

11.

375

1.49

81.

439

2.16

31.

501

1.26

01.

168

855

804

1.54

11.

741

1.87

91.

316

677

851

866

605

814

786

MP

La 474

509

645

701

1.13

558

865

467

452

497

31.

021

1.12

041

125

590

486

51.

128

917

999

960

1.44

21.

001

841

779

570

536

1.02

81.

161

1.25

387

745

156

757

740

354

352

4

sbu

1.03

81.

112

1.13

51.

402

1.12

31.

280

1.49

11.

939

1.28

91.

428

1.71

04.

095

6.22

72.

081

2.74

63.

108

2.70

13.

093

2.27

82.

870

2.36

42.

237

1.79

81.

449

1.43

61.

341

2.31

22.

574

2.76

32.

737

4.49

23.

570

2.56

52.

373

2.82

53.

156

sbu 74

791

394

41.

113

1.16

01.

432

1.78

31.

247

1.45

61.

486

1.59

04.

381

5.57

52.

800

3.64

02.

767

2.44

02.

845

2.06

42.

918

2.25

51.

960

1.69

61.

629

1.94

71.

685

2.18

22.

300

3.40

03.

780

4.58

13.

597

2.74

12.

338

2.26

41.

876

MP

Lu 1.26

41.

455

787

1.65

41.

042

1.53

91.

553

3.45

096

41.

894

1.42

34.

130

6.15

22.

020

3.04

02.

159

2.17

61.

666

1.38

82.

643

2.74

62.

440

2.86

61.

732

2.07

82.

542

3.53

33.

151

4.23

62.

284

3.94

55.

377

3.31

42.

581

2.54

83.

856

MP

Lu 284

379

338

455

442

507

609

545

403

350

417

1.11

42.

037

1.38

32.

038

1.28

31.

140

1.05

41.

832

2.28

31.

279

1.34

71.

261

1.04

096

11.

138

1.33

01.

575

2.52

23.

757

4.32

23.

758

2.38

51.

951

3.97

13.

128

MP

Lh 948

1.09

159

01.

241

782

1.15

51.

165

2.58

872

31.

421

1.06

73.

098

4.61

51.

515

2.28

01.

620

1.63

21.

250

1.04

11.

982

2.06

01.

830

2.15

01.

299

1.55

91.

907

2.65

12.

364

3.17

81.

713

2.95

94.

034

2.48

61.

936

1.91

12.

892

MP

Lh 213

284

253

341

331

380

457

408

302

262

313

836

1.52

81.

037

1.52

996

285

579

11.

374

1.71

396

01.

011

946

780

721

854

998

1.18

21.

892

2.81

83.

242

2.81

91.

789

1.46

32.

979

2.34

7

MP

La 633

728

394

828

521

770

777

1.72

648

294

871

22.

066

3.07

81.

010

1.52

11.

080

1.08

983

469

41.

322

1.37

41.

221

1.43

486

61.

040

1.27

21.

768

1.57

62.

119

1.14

21.

974

2.69

01.

658

1.29

11.

275

1.92

9

MP

La 142

189

169

228

221

254

305

272

202

175

208

557

1.01

969

21.

020

642

570

527

917

1.14

264

067

463

152

048

156

966

578

81.

262

1.88

02.

162

1.88

01.

193

976

1.98

71.

565

sbu 61

464

083

086

694

11.

085

1.32

11.

071

1.18

61.

128

1.27

21.

192

1.18

42.

008

2.23

81.

638

1.63

01.

450

1.88

31.

519

1.27

01.

234

1.11

81.

040

1.17

41.

098

1.59

81.

809

2.98

12.

984

3.00

12.

572

2.51

31.

654

1.82

02.

226

sbu

1.02

488

21.

032

1.25

41.

546

1.46

92.

421

1.29

21.

516

1.25

91.

572

2.12

14.

911

3.71

94.

844

3.32

32.

935

2.92

82.

338

2.41

82.

621

2.53

92.

503

2.58

02.

614

2.81

51.

546

2.74

13.

615

2.34

63.

592

2.78

52.

494

2.43

52.

737

2.62

7

MP

Lu 1.28

51.

168

1.03

31.

277

1.15

41.

303

1.48

41.

182

1.29

02.

429

1.58

21.

326

1.54

21.

838

3.43

82.

167

2.22

61.

764

1.66

51.

981

1.54

81.

583

1.68

12.

567

2.72

92.

660

2.75

02.

668

1.69

83.

618

3.15

02.

118

2.04

31.

660

2.70

55.

193

MP

Lu 380

213

507

364

756

1.16

91.

820

835

982

782

1.00

172

13.

440

2.53

03.

842

2.67

21.

574

1.51

81.

453

4.32

23.

663

3.90

13.

716

4.45

74.

272

3.74

51.

576

1.98

63.

705

9.89

99.

340

12.8

2410

.347

14.4

198.

897

10.0

34

MP

Lh 964

877

775

958

866

977

1.11

388

796

81.

822

1.18

699

51.

156

1.37

92.

579

1.62

51.

670

1.32

31.

249

1.48

61.

161

1.18

81.

261

1.92

62.

047

1.99

52.

063

2.00

11.

274

2.71

42.

363

1.58

91.

533

1.24

52.

029

3.89

6

MP

Lh 285

160

381

273

567

877

1.36

562

673

658

775

154

12.

581

1.89

82.

882

2.00

51.

181

1.13

91.

090

3.24

22.

748

2.92

62.

787

3.34

33.

204

2.80

91.

182

1.49

02.

779

7.42

67.

006

9.62

07.

762

10.8

166.

674

7.52

7

MPL

a 643

585

517

639

577

652

743

592

645

1.21

579

166

377

191

91.

720

1.08

41.

114

882

833

991

774

792

841

1.28

41.

365

1.33

11.

376

1.33

584

91.

810

1.57

61.

060

1.02

283

11.

353

2.59

8

MPL

a 190

107

254

182

378

585

910

418

491

391

501

361

1.72

11.

266

1.92

21.

337

787

759

727

2.16

21.

833

1.95

21.

859

2.23

02.

137

1.87

478

999

41.

854

4.95

24.

673

6.41

55.

176

7.21

34.

451

5.02

0

sbu

1.05

41.

150

1.25

11.

490

1.48

31.

025

1.16

41.

509

1.35

51.

249

1.65

85.

334

5.14

81.

454

1.74

91.

496

1.38

91.

565

2.18

34.

141

1.60

21.

026

1.62

31.

320

1.61

01.

512

1.52

91.

804

2.33

72.

438

2.35

72.

028

1.54

11.

469

1.62

01.

709

sbu 88

297

61.

056

1.37

01.

495

1.32

71.

985

2.01

31.

414

1.32

91.

597

4.29

55.

041

2.03

02.

791

2.55

02.

634

2.59

22.

883

2.83

22.

250

2.38

11.

879

1.59

21.

688

1.82

72.

559

2.73

83.

838

3.88

93.

721

3.76

13.

206

2.96

33.

281

2.71

6

MPL

u 569

724

660

1.06

578

386

193

41.

075

948

836

1.18

73.

576

3.02

21.

067

1.26

21.

468

2.03

21.

541

1.31

22.

633

1.02

71.

387

916

911

1.41

199

21.

098

891

1.48

21.

574

1.74

41.

649

1.40

31.

255

1.32

31.

031

MPL

u 912

461

698

466

580

837

1.25

71.

288

1.40

994

868

21.

740

2.06

61.

574

1.37

91.

240

795

893

1.70

72.

607

2.14

72.

096

1.92

41.

642

1.62

11.

634

2.21

52.

517

2.77

23.

399

3.66

94.

429

3.92

04.

436

5.46

04.

840

MP

Lh 427

543

495

799

587

646

701

806

711

627

891

2.68

32.

267

801

947

1.10

11.

524

1.15

698

41.

975

771

1.04

068

768

41.

059

744

823

668

1.11

21.

181

1.30

81.

237

1.05

394

299

377

4

MP

Lh 684

346

524

350

435

628

943

966

1.05

771

151

11.

305

1.55

01.

181

1.03

593

059

667

01.

280

1.95

61.

611

1.57

31.

443

1.23

21.

216

1.22

61.

662

1.88

82.

079

2.55

02.

752

3.32

32.

940

3.32

84.

096

3.63

1

MPL

a 285

362

330

533

392

431

467

538

474

418

594

1.78

91.

512

534

631

734

1.01

677

165

61.

317

514

694

458

456

706

496

549

446

742

788

873

825

702

628

662

516

MPL

a 456

231

349

233

290

419

629

644

705

474

341

870

1.03

478

769

062

039

844

785

41.

304

1.07

41.

049

963

821

811

818

1.10

81.

259

1.38

71.

701

1.83

52.

216

1.96

12.

219

2.73

22.

421

sbu 79

788

485

681

51.

117

1.15

81.

305

1.63

11.

316

1.25

91.

174

2.59

73.

169

1.61

13.

265

2.42

11.

166

1.74

21.

763

2.06

11.

395

1.29

71.

174

1.06

91.

157

1.26

81.

592

1.57

52.

282

2.09

12.

085

1.78

51.

593

1.38

31.

501

1.68

9

sbu 83

891

695

61.

211

1.29

41.

254

1.74

81.

623

1.78

51.

762

1.81

53.

213

5.69

92.

615

3.31

92.

568

3.75

03.

983

3.07

93.

259

3.44

42.

410

2.14

41.

889

1.96

91.

581

2.37

62.

688

4.25

44.

440

3.74

12.

992

2.46

32.

098

2.53

62.

350

MP

Lu 783

1.00

394

482

11.

063

1.26

91.

372

1.88

01.

391

1.54

11.

432

2.72

53.

100

2.17

73.

451

2.99

31.

748

2.19

51.

794

1.70

01.

187

1.20

71.

235

1.49

21.

378

1.28

11.

313

1.45

11.

431

1.91

12.

168

1.58

01.

103

1.17

52.

440

2.51

0

MP

Lu 644

641

760

566

798

794

839

864

1.04

81.

257

1.27

02.

070

3.52

41.

480

1.63

51.

428

1.43

11.

799

2.04

02.

635

3.25

23.

154

3.82

03.

934

3.36

52.

798

2.79

64.

956

8.92

713

.736

12.4

0510

. 160

6.59

711

.143

12.3

498.

672

MP

Lh 588

752

708

616

797

952

1.03

01.

410

1.04

41.

156

1.07

42.

044

2.32

61.

633

2.58

92.

245

1.31

11.

646

1.34

51.

275

891

906

927

1.11

91.

034

961

985

1.08

91.

074

1.43

41.

626

1.18

582

788

11.

831

1.88

3

MP

Lh 483

481

570

424

598

595

629

648

786

943

953

1.55

32.

643

1.11

01.

227

1.07

21.

074

1.34

91.

530

1.97

72.

440

2.36

62.

866

2.95

12.

524

2.09

92.

097

3.71

86.

697

10.3

049.

305

7.62

14.

949

8.35

99.

264

6.50

5

MP

La 392

502

472

411

532

635

687

940

696

771

716

1.36

31.

551

1.08

91.

727

1.49

787

41.

098

897

851

594

604

618

746

689

641

657

726

716

956

1.08

479

055

258

81.

221

1.25

6

MP

La 322

321

380

283

399

397

420

432

524

629

635

1.03

61.

763

741

818

715

716

900

1.02

11.

318

1.62

71.

578

1.91

11.

968

1.68

31.

400

1.39

92.

479

4.46

66.

872

6.20

65.

083

3.30

05.

575

6.17

84.

338

sbu 34

846

560

282

176

786

379

71.

073

1.03

694

71.

007

4.33

24.

370

2.57

02.

439

1.74

71.

323

1.53

01.

814

1.46

41.

614

1.38

51.

237

1.14

81.

055

827

1.40

91.

570

2.30

62.

586

2.55

62.

306

1.74

61.

507

1.82

41.

878

sbu 82

799

597

21.

468

1.84

11.

665

1.77

21.

862

1.86

81.

668

1.77

88.

682

11.5

913.

044

2.63

12.

182

2.19

63.

389

3.97

12.

993

2.50

12.

423

2.12

21.

775

1.69

71.

567

2.53

42.

792

4.68

44.

623

4.31

03.

059

2.34

62.

664

3.01

02.

554

MP

Lu 245

259

531

718

987

897

1.10

51.

327

2.47

62.

000

2.01

79.

676

10.1

902.

702

2.22

41.

602

1.80

71.

580

1.75

33.

396

2.76

62.

543

3.34

63.

899

5.31

96.

244

6.26

46.

615

8.02

97.

445

7.69

33.

231

4.56

83.

996

3.13

44.

346

MP

Lu 1.09

21.

067

1.77

21.

330

2.02

32.

707

2.84

73.

269

3.02

23.

041

2.31

09.

078

10.5

421.

916

2.73

22.

216

1.68

12.

175

2.64

91.

491

1.96

72.

346

2.26

42.

260

2.91

34.

025

4.17

12.

418

3.52

83.

981

5.37

86.

124

2.83

95.

224

9.49

68.

060

MP

Lh 184

194

399

538

740

673

829

996

1.85

81.

500

1.51

37.

258

7.64

42.

027

1.66

91.

202

1.35

61.

185

1.31

52.

548

2.07

51.

907

2.51

02.

925

3.99

04.

684

4.69

94.

962

6.02

35.

585

5.77

02.

424

3.42

62.

998

2.35

13.

260

MP

Lh 819

800

1.33

099

81.

518

2.03

12.

136

2.45

22.

267

2.28

11.

733

6.81

07.

908

1.43

72.

050

1.66

31.

261

1.63

21.

987

1.11

81.

476

1.76

01.

698

1.69

52.

185

3.02

03.

129

1.81

42.

647

2.98

74.

034

4.59

42.

129

3.91

97.

124

6.04

6

MP

La 123

130

266

359

494

449

553

664

1.23

91.

001

1.00

94.

841

5.09

81.

352

1.11

380

290

479

087

71.

699

1.38

41.

272

1.67

41.

951

2.66

13.

124

3.13

43.

309

4.01

73.

725

3.84

81.

617

2.28

51.

999

1.56

82.

174

MP

La 546

534

887

666

1.01

21.

354

1.42

41.

635

1.51

21.

522

1.15

64.

541

5.27

495

91.

367

1.10

984

11.

088

1.32

574

698

41.

174

1.13

21.

131

1.45

72.

014

2.08

71.

210

1.76

51.

992

2.69

03.

064

1.42

02.

614

4.75

14.

032

sbu 70

692

51.

063

2.11

81.

623

1.32

31.

759

2.53

21.

813

2.30

61.

509

1.92

22.

325

3.46

14.

744

2.54

11.

540

4.11

73.

947

3.56

72.

407

1.82

61.

882

1.56

91.

535

1.20

71.

976

2.66

33.

586

3.51

83.

106

2.84

62.

405

1.75

31.

956

2.04

4

sbu 70

180

580

91.

006

1.31

989

31.

042

1.40

51.

338

1.62

21.

455

1.61

21.

936

2.12

62.

669

2.35

31.

652

2.37

32.

460

2.37

41.

739

1.82

42.

044

1.47

41.

430

1.64

61.

598

2.91

63.

236

3.37

93.

109

2.61

42.

334

1.87

51.

293

1.53

3

MP

Lu 2.16

31.

594

3.77

38.

394

8.06

06.

871

8.94

28.

793

9.41

911

.158

6.55

17.

575

20.5

5910

.666

15.4

039.

601

9.34

516

.143

15.9

988.

770

6.82

76.

512

11.2

118.

342

14.5

6813

.941

17.7

9917

.252

22.9

9420

.678

19.5

6717

.431

10.9

3133

.137

8.83

320

.034

MP

Lu 1.32

41.

728

1.95

42.

357

2.70

11.

466

1.47

31.

934

2.36

12.

599

2.25

62.

578

2.25

82.

871

2.78

42.

760

2.02

03.

106

5.34

13.

834

2.30

22.

551

2.74

43.

106

3.58

93.

934

3.52

94.

383

4.39

55.

594

4.39

54.

508

3.21

42.

769

1.90

82.

792

MPL

h1.

623

1.19

62.

830

6.29

76.

046

5.15

56.

708

6.59

67.

065

8.37

04.

914

5.68

215

.422

8.00

111

.554

7.20

27.

010

12.1

1012

.000

6.57

95.

121

4.88

58.

409

6.25

810

.928

10.4

5813

.352

12.9

4117

.249

15.5

1114

.678

13.0

758.

199

24.8

576.

626

15.0

28

MPL

h 993

1.29

61.

466

1.76

82.

026

1.10

01.

105

1.45

11.

771

1.95

01.

692

1.93

41.

693

2.15

32.

088

2.07

11.

515

2.33

04.

007

2.87

61.

727

1.91

42.

058

2.33

02.

692

2.95

12.

647

3.28

83.

297

4.19

63.

297

3.38

22.

411

2.07

71.

431

2.09

4

MP

La 1.08

279

81.

887

4.19

94.

032

3.43

84.

474

4.39

94.

712

5.58

23.

277

3.79

010

.285

5.33

67.

706

4.80

34.

675

8.07

68.

003

4.38

73.

415

3.25

85.

608

4.17

47.

288

6.97

58.

904

8.63

111

.503

10.3

459.

789

8.72

05.

468

16.5

784.

419

10.0

23

MP

La 662

864

978

1.17

91.

351

733

737

968

1.18

11.

300

1.12

91.

290

1.12

91.

436

1.39

31.

381

1.01

01.

554

2.67

21.

918

1.15

21.

276

1.37

31.

554

1.79

51.

968

1.76

52.

193

2.19

92.

798

2.19

92.

255

1.60

81.

385

955

1.39

7

sbu 60

074

782

01.

427

1.45

41.

761

1.90

81.

605

1.39

21.

395

1.27

32.

575

1.94

72.

308

2.95

32.

512

1.96

31.

827

2.00

31.

876

1.79

11.

610

1.45

11.

431

1.53

31.

191

2.11

32.

556

3.80

54.

125

3.96

32.

906

2.57

92.

218

2.56

02.

339

sbu

1.61

81.

258

1.54

31.

647

1.76

81.

981

2.52

93.

990

2.75

13.

832

2.84

43.

405

4.39

310

.052

6.73

07.

650

5.78

94.

341

5.11

45.

731

3.16

72.

570

3.01

02.

879

2.54

32.

112

4.15

84.

136

5.20

45.

176

5.05

74.

630

3.91

12.

666

3.95

43.

921

MP

Lu 1.07

11.

729

1.85

62.

843

2.76

03.

023

3.18

02.

149

2.39

01.

926

1.33

02.

067

2.13

31.

488

2.39

12.

092

629

1.61

22.

772

1.61

71.

198

788

1.44

01.

318

1.87

62.

096

2.97

32.

739

3.78

93.

877

4.97

63.

723

2.80

82.

150

1.61

02.

344

MP

Lu10

.575

10.3

109.

362

31.2

2777

.954

106.

957

94.8

1219

2.76

657

.998

160.

314

137.

654

132.

143

119.

929

53.3

8441

.574

43.1

4427

.831

39.2

8484

.449

87.9

0545

.263

38.4

0259

.852

133.

040

72.4

3284

.440

101.

708

99.3

2210

1.71

311

1.62

712

8.23

012

2.72

910

7.92

112

3.38

414

5.95

613

3.56

9

MP

Lh 803

1.29

71.

392

2.13

22.

070

2.26

72.

386

1.61

21.

793

1.44

499

81.

551

1.60

01.

116

1.79

41.

570

472

1.20

92.

079

1.21

389

959

11.

080

989

1.40

71.

573

2.23

02.

055

2.84

22.

908

3.73

32.

793

2.10

71.

613

1.20

81.

758

MP

Lh 7.93

37.

734

7.02

323

.425

58.4

7680

.232

71.1

2214

4.60

143

.507

120.

258

103.

259

99.1

2689

.963

40.0

4631

.186

32.3

6420

.877

29.4

6863

.348

65.9

4133

.953

28.8

0744

.897

99.7

9854

.334

63.3

4276

.295

74.5

0576

.298

83.7

3696

.190

92.0

6380

.956

92.5

5510

9.48

710

0.19

5

MP

La 536

865

928

1.42

21.

381

1.51

21.

591

1.07

51.

196

963

665

1.03

41.

067

745

1.19

61.

047

315

806

1.38

780

959

939

472

065

993

91.

049

1.48

71.

370

1.89

61.

940

2.48

91.

863

1.40

51.

076

805

1.17

2

MP

La 5.29

15.

158

4.68

415

.622

38.9

9853

.508

47.4

3296

.436

29.0

1580

.201

68.8

6566

.108

59.9

9726

.707

20.7

9921

.584

13.9

2319

.653

42.2

4843

.977

22.6

4419

.212

29.9

4266

.556

36.2

3642

.243

50.8

8249

.688

50.8

8455

.844

64.1

5061

.398

53.9

9061

.726

73.0

1866

.821

sbu 70

782

387

31.

119

1.23

11.

267

1.44

51.

551

1.43

01.

411

1.42

13.

374

3.47

02.

444

2.90

32.

470

1.96

52.

372

2.51

02.

353

1.98

41.

820

1.65

91.

495

1.54

21.

420

2.12

12.

429

3.52

03.

601

3.60

12.

924

2.39

32.

170

2.48

92.

359

sbu 93

91.

007

1.00

01.

220

1.30

41.

414

1.79

62.

176

1.69

81.

876

2.01

03.

899

3.92

83.

166

3.79

85.

873

3.01

04.

353

4.49

73.

465

2.41

22.

268

1.90

51.

857

2.14

51.

937

2.80

13.

287

4.40

94.

277

4.55

84.

034

3.16

92.

671

3.12

23.

032

MP

Lu 954

1.11

01.

300

1.81

02.

451

2.71

42.

994

3.35

53.

163

3.44

73.

272

7.01

06.

862

2.64

83.

538

3.08

82.

229

2.95

83.

999

3.85

72.

935

2.65

43.

324

4.47

04.

534

5.44

06.

292

6.04

57.

194

8.24

99.

693

8.69

37.

134

8.43

410

.050

9.55

2

MP

Lu 1.30

674

31.

606

944

1.48

71.

518

2.15

12.

975

2.71

32.

939

3.89

47.

557

9.05

36.

763

7.28

210

.265

4.85

07.

517

5.62

14.

678

3.52

73.

871

2.60

84.

649

7.38

89.

919

11.4

718.

623

6.75

510

.289

10.4

2414

.028

7.51

77.

211

9.55

66.

041

MP

Lh 716

833

976

1.35

81.

838

2.03

62.

246

2.51

72.

373

2.58

62.

455

5.25

85.

148

1.98

62.

654

2.31

61.

672

2.21

93.

000

2.89

32.

202

1.99

12.

494

3.35

33.

401

4.08

14.

720

4.53

55.

397

6.18

87.

271

6.52

15.

351

6.32

77.

539

7.16

5

MP

Lh 980

557

1.20

470

81.

115

1.13

91.

614

2.23

22.

035

2.20

42.

921

5.66

96.

791

5.07

35.

462

7.70

03.

638

5.63

84.

216

3.50

92.

646

2.90

41.

956

3.48

75.

542

7.44

18.

605

6.46

95.

067

7.71

87.

820

10.5

235.

639

5.40

97.

169

4.53

1

MPL

a 477

555

651

905

1.22

61.

358

1.49

81.

678

1.58

21.

724

1.63

73.

507

3.43

31.

325

1.77

01.

545

1.11

51.

480

2.00

11.

930

1.46

81.

328

1.66

32.

236

2.26

82.

722

3.14

83.

024

3.59

94.

127

4.84

94.

349

3.56

94.

219

5.02

84.

779

MPL

a 653

372

803

472

744

759

1.07

61.

488

1.35

71.

470

1.94

83.

781

4.52

93.

383

3.64

35.

135

2.42

63.

760

2.81

22.

340

1.76

41.

937

1.30

52.

326

3.69

64.

962

5.73

94.

314

3.38

05.

147

5.21

57.

018

3.76

13.

608

4.78

13.

022

Yılla

r19

6319

6419

6519

6619

6719

6819

6919

7019

7119

7219

7319

7419

7519

7619

7719

7819

7919

8019

8119

8219

8319

8419

8519

8619

8719

8819

8919

9019

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

98

Yılla

r19

6319

6419

6519

6619

6719

6819

6919

7019

7119

7219

7319

7419

7519

7619

7719

7819

7919

8019

8119

8219

8319

8419

8519

8619

8719

8819

8919

9019

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

98

Tab

lo -

III:

Tür

kiye

İmal

at S

anay

ii'nd

e M

PL (a

lt), M

PL (h

esap

lana

n), M

PL (ü

st) v

e Sa

at B

aşın

a R

eel Ü

cret

(198

7=10

0) D

eğer

leri

(Kam

u) (1

963-

1998

)25

: Ağ

aç24

: Ku

ndur

a23

: D

okum

a22

: Tü

tün

21 : İç

ki

32 :

Petro

l ve

köm

ür31

: Ki

mya

20 :

Gıd

a2

: İm

alat

San

ayii

28 :

Mat

baac

ılık

27 :

Kağı

t

38 :

Taşı

t ara

çlar

ı37

: El

ektri

k m

akin

alar

ı36

: M

akin

e35

: M

aden

i eşy

a34

: M

etal

33 :

Met

alde

n ga

yri

136

sbu 86

068

370

580

494

492

41.

002

984

937

859

930

860

1.08

41.

202

796

1.35

51.

038

964

1.00

387

490

282

973

174

374

969

079

590

672

569

471

359

060

467

161

158

5

MP

Lu1.

164

801

994

1.32

61.

158

1.31

01.

723

1.64

72.

771

1.52

21.

004

1.16

01.

684

1.68

61.

034

1.13

464

275

01.

206

1.73

01.

743

1.76

32.

014

1.83

02.

158

1.65

32.

677

2.14

72.

367

2.75

14.

078

4.85

83.

844

3.34

93.

493

2.52

2

MP

Lh 889

612

759

1.01

388

51.

001

1.31

61.

259

2.11

71.

163

767

886

1.28

71.

288

790

866

490

573

921

1.32

21.

332

1.34

71.

539

1.39

91.

649

1.26

32.

046

1.64

11.

809

2.10

23.

116

3.71

22.

938

2.55

92.

669

1.92

7

MP

La 615

423

525

701

612

692

910

870

1.46

480

453

061

388

989

054

659

933

939

663

791

492

193

21.

064

967

1.14

087

31.

414

1.13

41.

250

1.45

32.

154

2.56

62.

031

1.76

91.

845

1.33

2

sbu

1.01

71.

061

1.15

11.

728

1.61

01.

728

1.98

61.

766

1.50

81.

754

1.70

51.

681

2.10

91.

976

1.90

42.

112

1.06

41.

742

1.59

31.

698

1.98

71.

722

1.65

31.

664

2.01

91.

693

2.17

02.

198

2.81

52.

324

1.86

91.

554

1.21

01.

467

1.37

91.

448

sbu 39

673

374

675

387

391

11.

243

1.07

699

81.

060

983

860

1.16

71.

469

1.27

81.

512

1.13

493

195

674

591

483

577

080

483

797

41.

125

1.39

71.

482

1.36

51.

218

792

830

889

873

900

MPL

u1.

411

1.64

31.

514

2.54

52.

366

2.79

13.

287

3.15

83.

382

3.07

43.

499

4.28

53.

970

4.21

82.

914

3.20

01.

817

2.29

93.

889

4.06

83.

756

2.99

54.

175

3.62

94.

871

3.64

83.

575

5.40

75.

244

5.50

96.

895

6.88

02.

281

3.38

74.

604

2.77

0

MPL

u 864

1.56

41.

811

1.80

01.

860

2.12

73.

073

3.01

52.

314

2.34

81.

523

1.36

92.

505

2.74

72.

716

2.12

12.

269

1.91

71.

922

1.92

52.

242

1.73

72.

434

2.11

81.

846

2.07

93.

223

3.52

93.

801

5.41

45.

221

4.32

35.

060

4.93

95.

390

6.63

5

MPL

h1.

079

1.25

51.

157

1.94

51.

808

2.13

32.

511

2.41

32.

584

2.34

92.

673

3.27

43.

033

3.22

32.

227

2.44

51.

388

1.75

62.

971

3.10

92.

870

2.28

83.

190

2.77

33.

722

2.78

82.

732

4.13

24.

007

4.21

05.

268

5.25

71.

743

2.58

83.

518

2.11

6

MPL

h 660

1.19

51.

384

1.37

61.

421

1.62

52.

348

2.30

41.

768

1.79

41.

164

1.04

61.

914

2.09

92.

075

1.62

11.

734

1.46

51.

469

1.47

11.

713

1.32

71.

860

1.61

81.

411

1.58

92.

463

2.69

62.

904

4.13

73.

990

3.30

33.

867

3.77

44.

119

5.07

0

MP

La 746

868

800

1.34

41.

250

1.47

41.

736

1.66

81.

786

1.62

41.

848

2.26

42.

097

2.22

81.

540

1.69

096

01.

214

2.05

42.

149

1.98

41.

582

2.20

51.

917

2.57

31.

927

1.88

92.

856

2.77

02.

910

3.64

23.

634

1.20

51.

789

2.43

21.

463

MP

La 456

826

956

951

982

1.12

41.

623

1.59

31.

222

1.24

080

572

31.

323

1.45

11.

435

1.12

01.

198

1.01

31.

015

1.01

71.

184

917

1.28

61.

119

975

1.09

81.

703

1.86

42.

008

2.86

02.

758

2.28

42.

673

2.60

92.

847

3.50

5

sbu 65

391

077

11.

074

827

1.10

01.

072

1.28

51.

241

1.07

51.

309

1.42

81.

438

1.80

31.

993

1.87

71.

344

1.99

71.

841

1.71

81.

584

1.51

71.

359

1.31

61.

408

1.35

21.

717

1.82

22.

211

2.03

11.

956

1.49

71.

547

1.43

01.

393

1.43

3

sbu

1.45

21.

321

981

1.24

21.

156

1.22

41.

377

1.47

11.

707

1.59

555

61.

803

2.72

32.

682

2.48

51.

766

2.07

02.

126

1.94

11.

937

1.85

11.

880

1.80

41.

735

1.79

31.

567

1.83

42.

449

2.86

82.

650

2.55

42.

015

2.08

71.

893

1.76

71.

787

MP

Lu 843

1.04

798

61.

434

2.39

91.

717

1.81

42.

066

3.34

31.

695

2.96

83.

622

2.53

55.

142

4.01

94.

384

4.06

64.

358

3.66

33.

656

3.46

23.

514

3.82

84.

878

5.02

95.

120

4.84

87.

894

7.26

46.

986

9.42

09.

963

5.64

04.

894

5.16

85.

391

MP

Lu1.

357

848

1.22

71.

338

1.66

31.

062

1.30

488

81.

316

1.85

965

52.

266

3.09

84.

847

2.72

82.

951

2.25

81.

592

3.12

63.

746

3.98

53.

778

3.81

44.

055

4.50

94.

367

4.37

95.

882

7.71

98.

573

10.7

479.

363

8.07

87.

930

10.0

057.

699

MP

Lh 644

800

754

1.09

51.

833

1.31

21.

386

1.57

92.

555

1.29

52.

268

2.76

71.

937

3.92

93.

071

3.35

03.

107

3.33

02.

799

2.79

32.

645

2.68

52.

925

3.72

73.

843

3.91

33.

704

6.03

25.

551

5.33

87.

198

7.61

34.

310

3.74

03.

949

4.11

9

MP

Lh1.

037

648

938

1.02

31.

270

811

996

678

1.00

61.

420

500

1.73

22.

367

3.70

42.

084

2.25

51.

726

1.21

62.

389

2.86

23.

045

2.88

72.

915

3.09

93.

445

3.33

73.

346

4.49

45.

898

6.55

18.

212

7.15

46.

173

6.05

97.

645

5.88

3

MPL

a 445

553

521

757

1.26

790

795

81.

091

1.76

689

61.

568

1.91

31.

339

2.71

62.

123

2.31

62.

148

2.30

21.

935

1.93

11.

829

1.85

62.

022

2.57

72.

656

2.70

52.

561

4.17

03.

837

3.69

04.

976

5.26

32.

979

2.58

52.

730

2.84

7

MPL

a 717

448

648

707

878

561

689

469

695

982

346

1.19

71.

637

2.56

11.

441

1.55

91.

193

841

1.65

11.

979

2.10

51.

996

2.01

52.

142

2.38

22.

307

2.31

33.

107

4.07

84.

529

5.67

74.

946

4.26

74.

189

5.28

54.

067

sbu 40

950

354

270

372

375

11.

075

751

1.68

063

547

645

462

597

786

279

277

360

073

963

667

581

768

666

370

673

490

91.

019

1.26

71.

007

1.08

478

365

074

059

057

2

sbu 79

084

41.

020

1.07

81.

253

1.24

61.

430

1.49

31.

772

1.74

11.

290

2.02

52.

186

2.63

42.

613

2.46

01.

873

2.16

41.

881

1.83

61.

882

1.89

51.

776

1.74

11.

771

1.68

31.

972

2.24

22.

935

2.83

82.

899

2.08

92.

023

1.92

71.

729

1.74

5

MP

Lu 774

764

994

1.20

51.

329

1.12

21.

534

1.11

91.

125

870

616

776

786

1.01

595

297

282

275

31.

249

1.47

41.

197

1.69

91.

542

1.41

21.

366

2.34

12.

302

2.65

53.

208

3.02

93.

126

2.74

32.

102

2.13

22.

226

2.26

6

MP

Lu1.

188

1.08

41.

508

1.44

41.

520

1.46

51.

518

1.48

91.

850

1.95

51.

748

2.93

14.

093

4.14

24.

181

5.32

23.

772

3.03

43.

265

3.10

13.

465

4.38

75.

097

6.14

56.

083

5.72

35.

448

7.34

510

.641

13.8

7020

.698

20.6

1015

.521

15.7

5416

.289

16.1

20

MP

Lh 591

584

759

920

1.01

585

71.

172

855

860

665

471

593

601

775

728

743

628

575

955

1.12

691

51.

298

1.17

81.

079

1.04

41.

789

1.75

92.

029

2.45

12.

314

2.38

82.

096

1.60

61.

629

1.70

11.

731

MP

Lh 908

828

1.15

21.

104

1.16

11.

120

1.16

01.

138

1.41

31.

494

1.33

62.

240

3.12

73.

165

3.19

54.

067

2.88

22.

319

2.49

52.

370

2.64

83.

352

3.89

54.

695

4.64

84.

373

4.16

35.

613

8.13

110

.598

15.8

1615

.748

11.8

6012

.038

12.4

4712

.318

MP

La 409

404

525

636

702

593

810

591

594

460

325

410

415

536

503

513

434

398

660

779

632

898

815

746

722

1.23

71.

216

1.40

31.

694

1.60

01.

651

1.44

91.

110

1.12

61.

176

1.19

7

MP

La 628

572

796

763

803

774

802

786

977

1.03

392

41.

548

2.16

22.

188

2.20

92.

812

1.99

31.

603

1.72

51.

638

1.83

12.

317

2.69

33.

246

3.21

33.

023

2.87

83.

880

5.62

17.

327

10.9

3310

.887

8.19

98.

322

8.60

48.

515

sbu 59

365

461

267

872

677

51.

275

823

825

858

841

1.17

054

997

31.

570

1.08

31.

557

1.28

11.

053

928

961

868

783

759

765

726

746

964

1.06

494

099

063

657

964

667

962

8

sbu 53

375

391

51.

036

1.10

91.

038

1.30

81.

432

1.74

31.

516

1.28

51.

891

2.00

01.

872

2.11

01.

754

1.55

81.

640

1.81

51.

537

1.49

61.

577

1.54

01.

388

1.54

01.

352

1.56

01.

713

2.39

02.

079

2.03

71.

351

1.46

21.

426

1.50

41.

488

MPL

u1.

301

1.55

11.

593

1.64

52.

176

1.47

42.

407

2.20

62.

224

1.89

61.

861

2.43

71.

269

2.39

62.

556

2.41

92.

309

1.93

61.

882

1.46

41.

486

1.20

51.

464

1.77

22.

575

1.95

02.

143

2.61

24.

121

3.91

04.

485

3.75

36.

613

4.57

05.

733

4.84

6

MPL

u 553

679

667

825

883

890

1.03

71.

379

1.08

41.

243

1.07

71.

420

2.07

21.

336

1.71

71.

415

1.73

71.

425

2.83

12.

559

2.20

82.

576

2.84

33.

332

3.50

43.

661

3.57

15.

500

6.73

28.

439

9.59

910

.129

7.94

16.

867

7.97

67.

407

MPL

h 994

1.18

51.

217

1.25

71.

663

1.12

61.

840

1.68

61.

699

1.44

91.

422

1.86

297

01.

831

1.95

31.

849

1.76

41.

479

1.43

81.

118

1.13

692

11.

119

1.35

41.

967

1.49

01.

637

1.99

63.

149

2.98

83.

427

2.86

85.

053

3.49

24.

381

3.70

3

MPL

h 422

519

509

631

675

680

793

1.05

482

895

082

31.

085

1.58

31.

021

1.31

21.

081

1.32

71.

089

2.16

31.

955

1.68

71.

968

2.17

22.

546

2.67

82.

798

2.72

94.

203

5.14

46.

448

7.33

57.

740

6.06

85.

247

6.09

45.

660

MP

La 687

820

842

869

1.14

977

81.

272

1.16

51.

175

1.00

198

31.

287

670

1.26

51.

350

1.27

81.

220

1.02

299

477

378

563

677

393

61.

360

1.03

01.

132

1.38

02.

177

2.06

62.

369

1.98

33.

493

2.41

43.

028

2.56

0

MP

La 292

359

352

436

467

470

548

728

572

657

569

750

1.09

570

690

774

891

775

31.

495

1.35

21.

167

1.36

11.

502

1.76

01.

851

1.93

41.

886

2.90

53.

556

4.45

85.

071

5.35

14.

195

3.62

74.

213

3.91

3

sbu 40

363

867

992

094

977

061

51.

092

847

854

903

1.20

296

21.

050

1.18

61.

031

772

712

702

670

757

770

603

684

687

652

708

763

847

733

697

513

540

571

637

589

sbu 65

980

980

787

588

192

21.

187

1.27

31.

195

1.19

01.

112

1.35

21.

430

1.75

71.

960

1.74

51.

191

1.16

71.

383

1.15

01.

229

1.20

81.

197

1.08

51.

109

1.12

01.

267

1.38

31.

737

1.46

61.

426

1.13

799

099

11.

070

1.04

7

MP

Lu 512

833

795

987

816

915

684

1.16

11.

144

1.18

71.

201

1.52

81.

050

1.71

04.

385

1.80

22.

337

1.34

41.

557

1.16

81.

510

1.73

61.

317

1.57

11.

935

1.60

81.

636

1.77

62.

226

2.47

82.

530

2.74

72.

154

1.78

91.

826

1.73

2

MP

Lu 625

637

916

918

914

1.04

91.

134

1.26

81.

335

1.39

81.

248

1.46

41.

789

1.91

72.

038

2.10

02.

004

1.44

51.

583

1.66

91.

802

1.80

92.

061

2.07

72.

955

2.83

13.

152

3.56

24.

889

6.30

57.

539

6.82

06.

139

5.90

17.

111

6.42

0

MP

Lh 391

636

608

754

623

699

522

887

874

907

918

1 .16

780

21.

307

3.35

01.

377

1.78

61.

027

1.19

089

31.

154

1.32

61.

007

1.20

11.

479

1.22

81.

250

1.35

71.

701

1.89

31.

933

2.09

91.

646

1.36

71.

395

1.32

4

MP

Lh 478

487

700

702

698

801

866

969

1.02

01.

068

954

1.11

91.

367

1.46

51.

558

1.60

51.

531

1.10

41.

209

1.27

51.

377

1.38

21.

575

1.58

72.

258

2.16

32.

409

2.72

23.

736

4.81

85.

761

5.21

14.

691

4.50

95.

434

4.90

6

MPL

a 270

440

420

521

431

483

361

613

604

627

635

807

555

903

2.31

695

21.

234

710

823

617

798

917

696

830

1.02

284

986

493

81.

176

1.30

91.

336

1.45

11.

138

945

964

915

MPL

a 330

337

484

485

483

554

599

670

705

738

659

773

945

1.01

21.

077

1.10

91.

059

763

836

882

952

956

1.08

91.

097

1.56

11.

495

1.66

51.

882

2.58

33.

331

3.98

23.

603

3.24

33.

117

3.75

63.

391

sbu 57

164

963

371

873

277

989

187

91.

156

953

851

1.34

71.

591

1.25

71.

964

1.45

01.

142

1.28

51.

235

1.34

61.

117

1.12

999

899

499

396

899

41.

044

1.54

01.

220

1.20

985

480

183

178

673

4

sbu 45

569

789

11.

127

1.33

61.

353

1.70

61.

436

1.38

21.

306

1.33

81.

773

1.60

52.

115

2.80

72.

763

1.95

61.

816

1.70

01.

752

1.65

61.

687

1.57

01.

447

1.47

61.

377

1.60

41.

761

2.29

02.

040

2.03

91.

477

1.45

61.

475

1.42

11.

340

MP

Lu 882

998

1.07

61.

270

1.22

31.

444

1.56

41.

629

1.77

41.

981

1.66

91.

702

2.01

33.

092

3.71

53.

523

3.21

03.

190

2.27

12.

684

2.01

12.

090

2.28

92.

377

2.63

92.

557

2.54

22.

930

3.86

74.

336

4.85

35.

187

3.21

72.

918

3.30

73.

256

MP

Lu 643

1.57

52.

281

2.15

52.

450

1.67

51.

764

1.76

41.

610

1.54

91.

969

2.12

51.

626

3.64

24.

247

5.87

42.

655

2.59

22.

416

3.60

73.

696

3.83

14.

514

4.86

25.

809

4.91

15.

739

7.02

68.

986

11.3

2513

.550

14.5

076.

156

5.95

69.

062

7.36

2

MP

Lh 674

763

823

971

935

1.10

41.

195

1.24

51.

355

1.51

41.

275

1.30

01.

538

2.36

32.

839

2.69

22.

453

2.43

81.

735

2.05

11.

537

1.59

71.

749

1.81

62.

016

1.95

41.

943

2.23

92.

955

3.31

33.

708

3.96

42.

458

2.22

92.

527

2.48

8

MP

Lh 492

1.20

41.

743

1.64

71.

872

1.28

01.

348

1.34

81.

230

1.18

31.

505

1.62

41.

242

2.78

33.

245

4.48

82.

029

1.98

11.

846

2.75

62.

824

2.92

73.

449

3.71

54.

439

3.75

34.

385

5.36

96.

866

8.65

310

.354

11.0

854.

704

4.55

16.

924

5.62

6

MP

La 466

527

569

671

646

763

826

861

937

1.04

788

289

91.

063

1.63

31.

962

1.86

11.

696

1.68

51.

200

1.41

81.

062

1.10

41.

209

1.25

61.

394

1.35

11.

343

1.54

82.

043

2.29

02.

563

2.74

01.

699

1.54

11.

747

1.72

0

MP

La 340

832

1.20

51.

138

1.29

488

593

293

285

081

81.

040

1.12

385

91.

924

2.24

33.

103

1.40

31.

369

1.27

61.

906

1.95

22.

024

2.38

42.

568

3.06

92.

594

3.03

23.

712

4.74

75.

982

7.15

87.

663

3.25

23.

146

4.78

73.

889

sbu 17

636

638

353

157

759

756

380

069

260

956

396

01.

034

1.28

799

576

275

075

391

185

21.

082

843

807

1.00

11.

390

1.14

394

91.

247

1.58

91.

575

2.69

01.

941

1.89

71.

725

1.91

92.

629

sbu 61

472

575

675

179

599

61.

131

1.32

51.

115

1.21

51.

139

1.42

31.

525

1.86

12.

264

1.94

01.

355

1.43

11.

525

1.77

91.

426

1.46

21.

445

1.20

01.

185

1.13

31.

405

1.89

62.

060

2.02

81 .

909

1.43

41.

406

1.36

31.

351

1.25

5

MPL

u 127

193

270

311

279

296

295

423

382

444

798

1.53

71.

536

2.17

71.

585

2.80

03.

624

3.51

95.

082

5.54

35.

943

4.26

03.

470

2.99

85.

797

5.72

83.

422

5.39

18.

313

7.39

727

.068

27.2

9618

.892

29.9

1112

.557

23.0

91

MPL

u1.

112

1.33

11.

477

1.37

21.

158

2.20

32.

456

2.90

62.

722

2.89

42.

220

2.56

42.

722

3.15

13.

822

4.36

52.

782

3.41

63.

786

4.29

13.

350

3.04

43.

125

3.61

44.

246

4.23

64.

464

5.38

15.

983

6.94

49.

334

9.33

18.

395

8.18

58.

139

7.03

3

MPL

h 97 147

206

237

213

226

226

323

292

339

610

1.17

51.

174

1.66

31.

211

2.14

02.

769

2.68

93.

884

4.23

64.

541

3.25

52.

651

2.29

14.

429

4.37

72.

615

4.12

06.

352

5.65

220

.683

20.8

5714

.436

22.8

569.

595

17.6

44

MPL

h 850

1.01

71.

128

1.04

988

51.

684

1.87

72.

220

2.08

02.

212

1.69

71.

959

2.08

02.

407

2.92

13.

335

2.12

62.

610

2.89

33.

279

2.56

02.

326

2.38

82.

761

3.24

43.

237

3.41

14.

112

4.57

25.

306

7.13

27.

130

6.41

56.

254

6.21

95.

374

MP

La67 10

214

316

414

715

615

622

320

223

442

281

281

11.

150

837

1.47

91.

914

1.85

92.

685

2.92

83.

139

2.25

01.

833

1.58

43.

062

3.02

61.

808

2.84

84.

391

3.90

814

.299

14.4

199.

979

15.8

006.

633

12.1

97

MP

La 587

703

780

725

612

1.16

41.

297

1.53

51.

438

1.52

91.

173

1.35

41.

438

1.66

42.

019

2.30

61.

470

1.80

52.

000

2.26

71.

770

1.60

81.

651

1.90

92.

243

2.23

82.

358

2.84

33.

160

3.66

84.

930

4.92

94.

434

4.32

44.

299

3.71

5

sbu 37

546

069

41.

163

1.17

01.

311

1.35

71.

715

2.91

21.

720

1.44

41.

762

1.75

51.

839

1.75

82.

095

2.22

02.

807

2.78

62.

579

2.71

22.

899

2.18

32.

204

2.10

32.

051

2.00

72.

871

3.44

83.

638

3.58

32.

931

3.13

32.

507

2.12

42.

807

sbu 99 70 29

227

81.

494

1.67

141

32.

013

2.62

92.

795

2.56

74.

600

3.60

74.

195

5.98

64.

427

2.79

24.

001

4.12

03.

078

4.40

83.

996

3.11

92.

912

2.52

02.

675

3.13

24.

862

5.56

06.

137

5.89

63.

812

4.27

43.

454

3.32

93.

605

MP

Lu 761

771

1.72

12.

840

2.56

13.

878

3.43

32.

672

3.50

83.

506

3.40

94.

272

6.45

13.

324

5.35

34.

721

5.10

16.

977

6.00

26.

323

5.67

75.

965

4.49

95.

124

7.91

99.

043

8.15

612

.415

12.3

3314

.606

17.7

3520

.680

16.6

1119

.647

15.4

1313

.729

MP

Lu 700

148

887

463

8.34

08.

008

2.39

95.

330

12.9

6716

.782

12.9

8717

.113

8.45

721

.065

28.4

0123

.220

18.1

4917

.977

13.0

028.

821

53.2

2134

.063

8.94

750

.945

22.2

3017

.218

15.1

7620

.206

12.9

9520

.332

20.8

3215

.412

16.7

3511

.520

9.53

46.

907

MP

Lh 581

589

1.31

52.

170

1.95

72.

963

2.62

32.

042

2.68

12.

679

2.60

53.

264

4.92

92.

540

4.09

03.

608

3.89

85.

332

4.58

64.

832

4.33

84.

558

3.43

83.

915

6.05

16.

910

6.23

29.

486

9.42

411

.161

13.5

5215

.802

12.6

9315

.012

11.7

7710

.491

MP

Lh 535

113

677

354

6.37

36.

119

1.83

34.

072

9.90

812

.823

9.92

413

.076

6.46

216

.096

21.7

0117

.743

13.8

6813

.736

9.93

56.

740

40.6

6726

.028

6.83

738

.928

16.9

8613

.156

11.5

9615

.440

9.93

015

.536

15.9

1811

.777

12.7

878.

803

7.28

55.

278

MPL

a 402

407

909

1.50

01.

353

2.04

91.

813

1.41

21.

853

1.85

21.

801

2.25

63.

408

1.75

62.

827

2.49

42.

695

3.68

63.

170

3.34

02.

999

3.15

12.

377

2.70

74.

183

4.77

74.

308

6.55

86.

515

7.71

69.

368

10.9

248.

775

10.3

788.

142

7.25

2

MPL

a 370 78 468

245

4.40

64.

230

1.26

72.

815

6.85

08.

865

6.86

09.

039

4.46

711

.127

15.0

0212

.266

9.58

79.

496

6.86

84.

659

28.1

1317

.993

4.72

626

.911

11.7

439.

095

8.01

710

.674

6.86

410

.740

11.0

048.

141

8.84

06.

085

5.03

63.

649

sbu 51

655

262

665

681

180

284

687

487

189

493

697

11.

195

1.31

81.

474

1.37

31.

348

1.25

91.

246

1.21

41.

050

1.21

41.

117

1.05

91.

040

968

1.08

61.

464

1.65

91.

616

1.53

91.

112

1.05

01.

061

1.04

41.

038

sbu 72

997

11.

109

1.59

91.

762

1.75

31.

945

2.23

72.

100

2.33

32.

471

3.23

02.

745

3.28

23.

382

2.85

42.

580

2.79

82.

686

2.57

82.

350

2.41

62.

101

2.16

72.

341

2.44

32.

877

3.57

74.

227

4.41

74.

357

3.49

13.

501

3.48

43.

534

3.58

5

MP

Lu 703

767

880

827

1.01

395

21.

038

1.43

01.

281

1.27

31.

408

1.45

81.

314

1.75

61.

960

2.30

71.

921

2.34

62.

270

2.47

02.

216

2.32

72.

142

2.64

23.

241

3.30

93.

557

3.99

55.

204

5.43

15.

723

4.91

54.

164

3.82

94.

005

3.49

7

MP

Lu1.

254

1.58

12.

070

3.11

23.

100

3.34

04.

248

4.13

24.

214

5.00

94.

845

3.83

54.

951

7.10

06.

647

7.71

95.

850

5.47

56.

924

7.38

95.

652

5.47

05.

925

7.64

48.

895

9.98

09.

380

12.4

4014

.974

17.9

6621

.153

19.0

6113

.644

14.0

4616

.570

13.6

07

MP

Lh 537

586

673

632

774

727

793

1.09

297

997

31.

076

1.11

41.

004

1.34

21.

498

1.76

31.

468

1.79

21.

734

1.88

71.

693

1.77

81.

637

2.01

92.

476

2.52

82.

718

3.05

33.

977

4.15

04.

373

3.75

63.

182

2.92

63.

060

2.67

2

MP

Lh 958

1.20

81.

582

2.37

82.

369

2.55

23.

246

3.15

73.

220

3.82

83.

702

2.93

03.

783

5.42

55.

079

5.89

84.

470

4.18

45.

291

5.64

64.

319

4.18

04.

527

5.84

16.

797

7.62

67.

168

9.50

611

.442

13.7

2816

.163

14.5

6510

.425

10.7

3312

.662

10.3

97

MP

La 371

405

465

437

535

503

548

755

676

673

744

770

694

927

1.03

51.

219

1.01

51.

239

1.19

91.

305

1.17

11.

229

1.13

21.

396

1.71

21.

748

1.87

92.

110

2.74

92.

869

3.02

32.

596

2.20

02.

022

2.11

51.

847

MP

La 662

835

1.09

31.

644

1.63

81.

764

2.24

42.

183

2.22

62.

646

2.55

92.

026

2.61

53.

750

3.51

14.

077

3.09

02.

892

3.65

83.

903

2.98

62.

889

3.13

04.

038

4.69

95.

272

4.95

56.

572

7.91

09.

490

11.1

7410

.069

7.20

77.

420

8.75

37.

188

sbu 57

267

772

283

489

795

81.

093

1.15

91.

264

1.18

41.

036

1.49

01.

619

1.78

42.

130

1.77

31.

454

1.52

91.

478

1.48

81.

368

1.39

91.

269

1.23

41.

252

1.17

91.

328

1.58

31.

981

1.76

71.

714

1.25

51.

215

1.18

01.

160

1.14

1

sbu 56

955

891

01.

022

1.03

61.

214

1.17

71.

317

1.40

91.

299

1.32

11.

220

1.47

02.

266

2.70

21.

822

1.50

51.

671

1.45

91.

682

1.47

31.

547

1.23

91.

420

1.36

41.

290

1.61

21.

961

2.35

82.

173

1.98

91.

606

1.73

91.

422

1.41

71.

447

MPL

u 826

961

1.15

01.

313

1.35

21.

513

1.69

11.

870

1.91

82.

045

1.73

02.

092

2.34

63.

181

3.42

33.

591

2.92

52.

782

2.76

33.

060

2.87

92.

875

2.93

73.

479

3.85

63.

713

3.77

24.

718

5.95

86.

734

8.13

27.

830

5.69

15.

404

6.05

55.

552

MPL

u 401

414

1.61

62.

081

2.29

82.

060

1.81

32.

132

2.17

02.

440

2.28

22.

119

2.59

92.

696

3.72

53.

609

3.66

52.

648

2.28

23.

014

2.70

13.

134

3.35

93.

814

3.92

23.

942

4.54

35.

953

7.43

58.

435

9.53

09.

553

6.38

65.

599

6.19

85.

533

MPL

h 631

734

878

1.00

31.

033

1.15

61.

292

1.42

91.

466

1.56

31.

322

1.59

91.

792

2.43

12.

615

2.74

42.

235

2.12

62.

111

2.33

82.

200

2.19

72.

244

2.65

82.

947

2.83

72.

882

3.60

54.

553

5.14

56.

214

5.98

34.

349

4.13

04.

626

4.24

2

MPL

h 306

317

1.23

51.

590

1.75

61.

574

1.38

51.

629

1.65

81.

865

1.74

41.

619

1.98

62.

060

2.84

62.

758

2.80

02.

023

1.74

42.

303

2.06

42.

395

2.56

72.

914

2.99

73.

012

3.47

14.

549

5.68

16.

445

7.28

27.

300

4.88

04.

278

4.73

64.

228

MP

La 436

508

607

693

714

799

893

988

1.01

31.

080

914

1.10

51.

239

1.68

01.

808

1.89

71.

545

1.47

01.

459

1.61

61.

521

1.51

91.

551

1.83

82.

037

1.96

21.

992

2.49

23.

147

3.55

74.

296

4.13

63.

006

2.85

53.

198

2.93

3

MP

La 212

219

854

1.09

91.

214

1.08

895

81.

126

1.14

61.

289

1.20

51.

119

1.37

31.

424

1.96

81.

906

1.93

61.

399

1.20

61.

592

1.42

71.

656

1.77

52.

015

2.07

22.

082

2.40

03.

145

3.92

84.

456

5.03

45.

046

3.37

32.

958

3.27

42.

923

Yıll

ar19

6319

6419

6519

6619

6719

6819

6919

7019

7119

7219

7319

7419

7519

7619

7719

7819

7919

8019

8119

8219

8319

8419

8519

8619

8719

8819

8919

9019

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

98

Yıll

ar19

6319

6419

6519

6619

6719

6819

6919

7019

7119

7219

7319

7419

7519

7619

7719

7819

7919

8019

8119

8219

8319

8419

8519

8619

8719

8819

8919

9019

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

98

34 :

Met

al

Tab

lo -

IV: T

ürki

ye İm

alat

San

ayii'

nde

MPL

(alt)

, MPL

(hes

apla

nan)

, MPL

(üst

) ve

Saat

Baş

ına

Ree

l Ücr

et (1

987=

100)

Değ

erle

ri (Ö

zel)

(196

3-19

98)

29 :

Kür

k ve

der

i28

: M

atba

acılı

k27

: Ka

ğıt

26 :

Mob

ilya

25 :

Ağaç

24 :

Kun

dura

23 :

Dok

uma

39 :

Muh

telif

38 :

Taşı

t ara

çlar

ı37

: E

lekt

rik m

akin

alar

ı36

: M

akin

e35

: M

aden

i eşy

a33

: M

etal

den

gayr

i32

: P

etro

l ve

köm

ür31

: K

imya

30 :

Kauç

uk

22 :

Tütü

n21

: İç

ki20

: G

ıda

2 : İ

mal

at S

anay

ii

137

Tablo - V: Türkiye İmalat Sanayii'nde Ortalama MPL (alt), Ort. MPL (hesapl.), Ort. MPL (üst) ve Ort. Saat Bş.

Reel Ücretler ile Ort. Saat Bş. Reel Ücretlerin Ort. MPL Değerlerine Oranları (Toplam) (1963-1998)

Dönemler Sektörler Sektörlerin Adları MPLora MPLorh MPLoru sbuor ucror/mplora ucror/mplorh ucror/mploru

1963 - 1980 2 İMALAT SANAYİİ 1.779 2.422 3.065 1.412 0,79 0,58 0,461981 - 1998 2 İMALAT SANAYİİ 3.634 4.947 6.259 1.589 0,44 0,32 0,251963 - 1998 2 İMALAT SANAYİİ 2.928 3.986 5.043 1.501 0,51 0,38 0,301963 - 1980 20 Gıda 1.182 1.609 2.036 1.244 1,05 0,77 0,611981 - 1998 20 Gıda 2.385 3.246 4.108 1.504 0,63 0,46 0,371963 - 1998 20 Gıda 1.885 2.566 3.246 1.374 0,73 0,54 0,421963 - 1980 21 İçki 5.012 6.822 8.632 1.860 0,37 0,27 0,221981 - 1998 21 İçki 9.808 13.350 16.892 2.584 0,26 0,19 0,151963 - 1998 21 İçki 7.533 10.253 12.973 2.222 0,30 0,22 0,171963 - 1980 22 Tütün 1.170 1.592 2.015 1.365 1,17 0,86 0,681981 - 1998 22 Tütün 3.798 5.170 6.541 1.663 0,44 0,32 0,251963 - 1998 22 Tütün 2.335 3.178 4.022 1.514 0,65 0,48 0,381963 - 1980 23 Dokuma 1.407 1.915 2.423 1.147 0,82 0,60 0,471981 - 1998 23 Dokuma 2.059 2.802 3.546 1.104 0,54 0,39 0,311963 - 1998 23 Dokuma 1.803 2.454 3.105 1.126 0,62 0,46 0,361963 - 1980 24 Kundura 1.114 1.516 1.918 1.096 0,98 0,72 0,571981 - 1998 24 Kundura 1.352 1.840 2.328 742 0,55 0,40 0,321963 - 1998 24 Kundura 1.328 1.807 2.287 919 0,69 0,51 0,401963 - 1980 25 Ağaç 1.336 1.819 2.301 1.050 0,79 0,58 0,461981 - 1998 25 Ağaç 2.092 2.847 3.603 1.099 0,53 0,39 0,301963 - 1998 25 Ağaç 1.754 2.388 3.021 1.074 0,61 0,45 0,361963 - 1980 26 Mobilya 659 897 1.135 745 1,13 0,83 0,661981 - 1998 26 Mobilya 1.578 2.148 2.718 800 0,51 0,37 0,291963 - 1998 26 Mobilya 1.334 1.815 2.297 772 0,58 0,43 0,341963 - 1980 27 Kağıt 1.630 2.219 2.808 1.857 1,14 0,84 0,661981 - 1998 27 Kağıt 3.177 4.325 5.472 1.981 0,62 0,46 0,361963 - 1998 27 Kağıt 2.536 3.452 4.367 1.919 0,76 0,56 0,441963 - 1980 28 Matbaacılık 1.780 2.423 3.066 1.565 0,88 0,65 0,511981 - 1998 28 Matbaacılık 2.674 3.640 4.606 1.958 0,73 0,54 0,421963 - 1998 28 Matbaacılık 2.270 3.090 3.910 1.761 0,78 0,57 0,451963 - 1980 29 Kürk ve deri 906 1.234 1.561 941 1,04 0,76 0,601981 - 1998 29 Kürk ve deri 1.687 2.296 2.905 781 0,46 0,34 0,271963 - 1998 29 Kürk ve deri 1.431 1.947 2.464 861 0,60 0,44 0,351963 - 1980 30 Kauçuk 1.794 2.441 3.089 1.362 0,76 0,56 0,441981 - 1998 30 Kauçuk 3.798 5.170 6.541 1.650 0,43 0,32 0,251963 - 1998 30 Kauçuk 3.117 4.242 5.368 1.506 0,48 0,36 0,281963 - 1980 31 Kimya 3.297 4.487 5.678 2.266 0,69 0,50 0,401981 - 1998 31 Kimya 7.373 10.036 12.699 3.115 0,42 0,31 0,251963 - 1998 31 Kimya 5.831 7.937 10.043 2.690 0,46 0,34 0,271963 - 1980 32 Petrol ve kömür 37.563 51.129 64.694 3.405 0,09 0,07 0,051981 - 1998 32 Petrol ve kömür 53.036 72.190 91.343 3.883 0,07 0,05 0,041963 - 1998 32 Petrol ve kömür 47.390 64.505 81.619 3.644 0,08 0,06 0,041963 - 1980 33 Metalden gayri 1.830 2.491 3.152 1.296 0,71 0,52 0,411981 - 1998 33 Metalden gayri 3.857 5.249 6.642 1.594 0,41 0,30 0,241963 - 1998 33 Metalden gayri 3.099 4.219 5.338 1.445 0,47 0,34 0,271963 - 1980 34 Metal 1.885 2.566 3.246 2.023 1,07 0,79 0,621981 - 1998 34 Metal 3.647 4.964 6.281 2.308 0,63 0,46 0,371963 - 1998 34 Metal 2.978 4.053 5.129 2.165 0,73 0,53 0,421963 - 1980 35 Madeni eşya 940 1.280 1.620 1.294 1,38 1,01 0,801981 - 1998 35 Madeni eşya 3.053 4.155 5.258 1.295 0,42 0,31 0,251963 - 1998 35 Madeni eşya 2.156 2.934 3.713 1.295 0,60 0,44 0,351963 - 1980 36 Makine 910 1.238 1.566 1.558 1,71 1,26 0,991981 - 1998 36 Makine 3.443 4.686 5.930 1.825 0,53 0,39 0,311963 - 1998 36 Makine 2.552 3.474 4.396 1.692 0,66 0,49 0,381963 - 1980 37 Elektrik makinaları 2.054 2.795 3.537 1.682 0,82 0,60 0,481981 - 1998 37 Elektrik makinaları 7.257 9.878 12.499 2.080 0,29 0,21 0,171963 - 1998 37 Elektrik makinaları 5.696 7.753 9.810 1.881 0,33 0,24 0,191963 - 1980 38 Taşıt araçları 971 1.322 1.673 1.753 1,80 1,33 1,051981 - 1998 38 Taşıt araçları 4.081 5.554 7.028 2.102 0,52 0,38 0,301963 - 1998 38 Taşıt araçları 2.879 3.918 4.958 1.927 0,67 0,49 0,391963 - 1980 39 Muhtelif 1.534 2.087 2.641 1.016 0,66 0,49 0,381981 - 1998 39 Muhtelif 2.632 3.582 4.532 1.094 0,42 0,31 0,241963 - 1998 39 Muhtelif 2.206 3.002 3.799 1.055 0,48 0,35 0,28

138

Tablo - VI: Türkiye İmalat Sanayii'nde Ortalama MPL (alt), Ort. MPL (hesapl.), Ort. MPL (üst) ve Ort. Saat Bş.

Reel Ücretler ile Ort. Saat Bş. Reel Ücretlerin Ort. MPL Değerlerine Oranları (Kamu) (1963-1998)


1963 - 1980 2 İMALAT SANAYİİ 1.440 2.159 2.878 1.793 1,25 0,83 0,621981 - 1998 2 İMALAT SANAYİİ 2.876 4.313 5.749 2.355 0,82 0,55 0,411963 - 1998 2 İMALAT SANAYİİ 2.153 3.228 4.303 2.074 0,96 0,64 0,481963 - 1980 20 Gıda 951 1.427 1.902 1.693 1,78 1,19 0,891981 - 1998 20 Gıda 1.171 1.756 2.341 2.336 1,99 1,33 1,001963 - 1998 20 Gıda 1.061 1.591 2.121 2.014 1,90 1,27 0,951963 - 1980 21 İçki 4.343 6.512 8.681 2.129 0,49 0,33 0,251981 - 1998 21 İçki 7.543 11.310 15.077 2.433 0,32 0,22 0,161963 - 1998 21 İçki 5.729 8.590 11.452 2.281 0,40 0,27 0,201963 - 1980 22 Tütün 867 1.299 1.732 1.502 1,73 1,16 0,871981 - 1998 22 Tütün 2.198 3.296 4.394 1.679 0,76 0,51 0,381963 - 1998 22 Tütün 1.475 2.211 2.948 1.591 1,08 0,72 0,541963 - 1980 23 Dokuma 799 1.198 1.597 1.571 1,97 1,31 0,981981 - 1998 23 Dokuma 748 1.122 1.496 1.598 2,13 1,42 1,071963 - 1998 23 Dokuma 776 1.164 1.552 1.585 2,04 1,36 1,021963 - 1980 24 Kundura 564 846 1.128 1.807 3,20 2,14 1,601981 - 1998 24 Kundura 648 972 1.296 1.880 2,90 1,93 1,451963 - 1998 24 Kundura 616 924 1.232 1.844 2,99 2,00 1,501963 - 1980 25 Ağaç 822 1.233 1.644 1.239 1,51 1,00 0,751981 - 1998 25 Ağaç 1.155 1.732 2.308 1.861 1,61 1,07 0,811963 - 1998 25 Ağaç 982 1.472 1.962 1.550 1,58 1,05 0,791963 - 1980 27 Kağıt 960 1.440 1.919 2.167 2,26 1,50 1,131981 - 1998 27 Kağıt 1.407 2.109 2.812 2.508 1,78 1,19 0,891963 - 1998 27 Kağıt 1.169 1.753 2.337 2.337 2,00 1,33 1,001963 - 1980 28 Matbaacılık 630 945 1.260 1.518 2,41 1,61 1,201981 - 1998 28 Matbaacılık 794 1.190 1.587 2.625 3,31 2,20 1,651963 - 1998 28 Matbaacılık 708 1.061 1.415 2.071 2,93 1,95 1,461963 - 1980 31 Kimya 2.169 3.253 4.336 2.470 1,14 0,76 0,571981 - 1998 31 Kimya 3.689 5.532 7.374 3.103 0,84 0,56 0,421963 - 1998 31 Kimya 3.134 4.699 6.265 2.787 0,89 0,59 0,441963 - 1980 32 Petrol ve kömür 31.367 47.034 62.700 3.784 0,12 0,08 0,061981 - 1998 32 Petrol ve kömür 49.732 74.571 99.410 3.886 0,08 0,05 0,041963 - 1998 32 Petrol ve kömür 42.620 63.907 85.194 3.835 0,09 0,06 0,051963 - 1980 33 Metalden gayri 1.113 1.669 2.225 1.506 1,35 0,90 0,681981 - 1998 33 Metalden gayri 1.825 2.736 3.647 2.160 1,18 0,79 0,591963 - 1998 33 Metalden gayri 1.444 2.165 2.886 1.833 1,27 0,85 0,641963 - 1980 34 Metal 1.225 1.837 2.449 2.802 2,29 1,52 1,141981 - 1998 34 Metal 1.807 2.710 3.613 2.868 1,59 1,06 0,791963 - 1998 34 Metal 1.559 2.338 3.116 2.835 1,82 1,21 0,911963 - 1980 35 Madeni eşya 448 672 895 2.242 5,00 3,34 2,501981 - 1998 35 Madeni eşya 3.147 4.719 6.290 2.762 0,88 0,59 0,441963 - 1998 35 Madeni eşya 1.092 1.637 2.183 2.502 2,29 1,53 1,151963 - 1980 36 Makine 566 848 1.131 2.077 3,67 2,45 1,841981 - 1998 36 Makine 1.273 1.908 2.544 2.778 2,18 1,46 1,091963 - 1998 36 Makine 987 1.480 1.973 2.427 2,46 1,64 1,231963 - 1980 37 Elektrik makinaları 861 1.291 1.720 2.225 2,59 1,72 1,291981 - 1998 37 Elektrik makinaları 2.450 3.674 4.898 2.630 1,07 0,72 0,541963 - 1998 37 Elektrik makinaları 2.006 3.007 4.009 2.428 1,21 0,81 0,611963 - 1980 38 Taşıt araçları 361 541 721 2.129 5,90 3,94 2,951981 - 1998 38 Taşıt araçları 985 1.477 1.969 2.512 2,55 1,70 1,281963 - 1998 38 Taşıt araçları 598 896 1.194 2.320 3,88 2,59 1,94

139

Tablo - VII: Türkiye İmalat Sanayii'nde Ortalama MPL (alt), Ort. MPL (hesapl.), Ort. MPL (üst) ve Ort. Saat Bş.

Reel Ücretler ile Ort. Saat Bş. Reel Ücretlerin Ort. MPL Değerlerine Oranları (Özel) (1963-1998)


1963 - 1980 2 İMALAT SANAYİİ 1.170 1.692 2.215 1.232 1,05 0,73 0,561981 - 1998 2 İMALAT SANAYİİ 2.594 3.752 4.911 1.388 0,54 0,37 0,281963 - 1998 2 İMALAT SANAYİİ 2.119 3.065 4.011 1.310 0,62 0,43 0,331963 - 1980 20 Gıda 759 1.098 1.437 962 1,27 0,88 0,671981 - 1998 20 Gıda 1.939 2.805 3.671 1.199 0,62 0,43 0,331963 - 1998 20 Gıda 1.500 2.170 2.839 1.081 0,72 0,50 0,381963 - 1980 21 İçki 2.205 3.189 4.174 1.587 0,72 0,50 0,381981 - 1998 21 İçki 6.060 8.766 11.472 2.698 0,45 0,31 0,241963 - 1998 21 İçki 4.564 6.601 8.639 2.142 0,47 0,32 0,251963 - 1980 22 Tütün 327 473 619 689 2,11 1,46 1,111981 - 1998 22 Tütün 5.865 8.483 11.102 1.455 0,25 0,17 0,131963 - 1998 22 Tütün 2.310 3.341 4.373 1.072 0,46 0,32 0,251963 - 1980 23 Dokuma 1.102 1.595 2.087 1.047 0,95 0,66 0,501981 - 1998 23 Dokuma 1.640 2.373 3.105 1.044 0,64 0,44 0,341963 - 1998 23 Dokuma 1.446 2.091 2.737 1.046 0,72 0,50 0,381963 - 1980 24 Kundura 914 1.323 1.731 866 0,95 0,65 0,501981 - 1998 24 Kundura 1.035 1.497 1.959 674 0,65 0,45 0,341963 - 1998 24 Kundura 1.025 1.483 1.941 770 0,75 0,52 0,401963 - 1980 25 Ağaç 1.056 1.527 1.998 936 0,89 0,61 0,471981 - 1998 25 Ağaç 1.732 2.505 3.279 818 0,47 0,33 0,251963 - 1998 25 Ağaç 1.457 2.107 2.758 877 0,60 0,42 0,321963 - 1980 26 Mobilya 509 737 964 741 1,45 1,01 0,771981 - 1998 26 Mobilya 1.158 1.675 2.192 793 0,68 0,47 0,361963 - 1998 26 Mobilya 992 1.436 1.879 767 0,77 0,53 0,411963 - 1980 27 Kağıt 1.707 2.469 3.231 1.289 0,76 0,52 0,401981 - 1998 27 Kağıt 3.064 4.433 5.801 1.618 0,53 0,37 0,281963 - 1998 27 Kağıt 2.744 3.970 5.195 1.454 0,53 0,37 0,281963 - 1980 28 Matbaacılık 1.544 2.233 2.922 1.645 1,07 0,74 0,561981 - 1998 28 Matbaacılık 2.256 3.264 4.271 1.803 0,80 0,55 0,421963 - 1998 28 Matbaacılık 1.948 2.819 3.689 1.724 0,88 0,61 0,471963 - 1980 29 Kürk ve deri 682 986 1.291 941 1,38 0,95 0,731981 - 1998 29 Kürk ve deri 1.365 1.975 2.584 745 0,55 0,38 0,291963 - 1998 29 Kürk ve deri 1.138 1.646 2.154 843 0,74 0,51 0,391963 - 1980 30 Kauçuk 1.342 1.942 2.541 1.360 1,01 0,70 0,541981 - 1998 30 Kauçuk 2.864 4.143 5.422 1.622 0,57 0,39 0,301963 - 1998 30 Kauçuk 2.343 3.389 4.435 1.491 0,64 0,44 0,341963 - 1980 31 Kimya 2.489 3.600 4.712 2.216 0,89 0,62 0,471981 - 1998 31 Kimya 6.129 8.866 11.603 3.118 0,51 0,35 0,271963 - 1998 31 Kimya 4.732 6.845 8.959 2.667 0,56 0,39 0,301963 - 1980 32 Petrol ve kömür 7.975 11.536 15.097 2.441 0,31 0,21 0,161981 - 1998 32 Petrol ve kömür 10.098 14.607 19.116 3.938 0,39 0,27 0,211963 - 1998 32 Petrol ve kömür 9.431 13.642 17.853 3.189 0,34 0,23 0,181963 - 1980 33 Metalden gayri 1.412 2.043 2.673 1.242 0,88 0,61 0,461981 - 1998 33 Metalden gayri 3.061 4.428 5.794 1.515 0,49 0,34 0,261963 - 1998 33 Metalden gayri 2.497 3.612 4.727 1.378 0,55 0,38 0,291963 - 1980 34 Metal 1.479 2.139 2.799 1.548 1,05 0,72 0,551981 - 1998 34 Metal 3.615 5.229 6.844 1.643 0,45 0,31 0,241963 - 1998 34 Metal 2.954 4.273 5.592 1.595 0,54 0,37 0,291963 - 1980 35 Madeni eşya 759 1.097 1.436 1.195 1,58 1,09 0,831981 - 1998 35 Madeni eşya 2.241 3.242 4.243 1.222 0,55 0,38 0,291963 - 1998 35 Madeni eşya 1.676 2.424 3.172 1.208 0,72 0,50 0,381963 - 1980 36 Makine 698 1.010 1.322 1.416 2,03 1,40 1,071981 - 1998 36 Makine 2.875 4.159 5.443 1.625 0,57 0,39 0,301963 - 1998 36 Makine 2.141 3.097 4.054 1.521 0,71 0,49 0,381963 - 1980 37 Elektrik makinaları 1.569 2.270 2.970 1.662 1,06 0,73 0,561981 - 1998 37 Elektrik makinaları 5.618 8.127 10.636 2.048 0,36 0,25 0,191963 - 1998 37 Elektrik makinaları 4.400 6.364 8.329 1.855 0,42 0,29 0,221963 - 1980 38 Taşıt araçları 1.061 1.536 2.010 1.652 1,56 1,08 0,821981 - 1998 38 Taşıt araçları 3.540 5.121 6.702 2.023 0,57 0,39 0,301963 - 1998 38 Taşıt araçları 2.850 4.122 5.395 1.837 0,64 0,45 0,341963 - 1980 39 Muhtelif 1.150 1.663 2.176 1.007 0,88 0,61 0,461981 - 1998 39 Muhtelif 2.060 2.980 3.900 984 0,48 0,33 0,251963 - 1998 39 Muhtelif 1.688 2.441 3.195 995 0,59 0,41 0,31

140

Tablo - VIII: Türkiye İmalat Sanayii'nde Saat Başına Reel Ücret - MPL (Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü) Karşılaştırmaları (Toplam - Kamu - Özel) (1963-1998)

TOPLAM 2 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39Yıllar İmalat Sanayii Gıda İçki Tütün Dokuma Kundura Ağaç Mobilya Kağıt Matbaacılık Kürk ve deri Kauçuk Kimya Petrol ve kömür Metalden gayri Metal Madeni eşya Makine Elektrik makinaları Taşıt araçları Muhtelif1963 k k k b E b k k E E E b k k k E E E k b k1964 k k k b E b k k E E E b E k k E b b E b k1965 k k k E k b k k b E E k k k k k E b k b k1966 k k k E k E k k E E k k k k k E b b E b k1967 k k k E k b k k E k E k k k k E E b E b k1968 k k k E k E k k E k E k k k k k E b E b k1969 k k k E k E k E E k k k k k k k b b E b k1970 k k k E k E k k k k k k k k k k E E E b k1971 k k k k E E k b E k k k k k k k E b E b k1972 k k k k k E k E k k k k k k k k E b E b k1973 k E k k k E k E E k E k k k k E E b E b k1974 k E k k E E k E E k E k E k k E E b E b k1975 k E k k E E k E E k k k k k k E E b k b k1976 k E k E k E k E E k E E k k k E E b k E k1977 k E k E k k k E E k E E k k k E E b k E k1978 k E k E k k k E E E E k k k k k E b k E E1979 k E k k k k k E E k b k k k k E k b k E k1980 k E k E k k E E E E b k k k k E E b E b k1981 k k k E k k E k E k E k k k k E E E k E k1982 k k k k k k k k E k k k k k k E E E k k k1983 k k k k k k E k k k k k k k k E k E k k k1984 k E k k k k E k k k k k k k k E k E k k k1985 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1986 k k k k k k k E k k k k k k k k k k k k k1987 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1988 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1989 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1990 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1991 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1992 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1993 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1994 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1995 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1996 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1997 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1998 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k

KAMU 2 20 21 22 23 24 25 27 28 31 32 33 34 35 36 37 38Yıllar İmalat Sanayii Gıda İçki Tütün Dokuma Kundura Ağaç Kağıt Matbaacılık Kimya Petrol ve kömür Metalden gayri Metal Madeni eşya Makine Elektrik makinaları Taşıt araçları1963 E E k b b b k E b E k E E b E b b1964 E k E b E b E E b b k k E b b b b1965 E k k b E b E b E E k k E b b b b1966 E E k b E b E E E b k k b b b b b1967 E E k E b b E b E E k k E b b b b1968 k E k E E b E E b E k E E b b b b1969 k E k E E b E E b E k E E b b b b1970 k E k E E b E E b E k E E b b b b1971 k E k k E b E b b E k E E b b b b1972 k E k k E b k E E E k E E b b b b1973 k E k k E b E b E E k E E b b b b1974 k b k k E b E E E E k E E b b b b1975 E E k k b b E b E k k E b b b b b1976 E b k E E b b b E k k E b b b b b1977 E b k b E b E E b E k E E b b b b1978 E b k b E b E b b E k E E b b b b1979 E b k E E E E b E E k E b b b b b1980 E b k E E b E b b E k E b b b b b1981 E E k b E b b b b E k k b b b b b1982 E b k k b b E b b E k E b b b E b1983 E b k E b b E E E E k E b b b E b1984 E b k E b E E E b E k E b E b E b1985 E b k k E b E E b E k E E E E E b1986 k b k k E b k E b k k k E k E E b1987 k E k k E b k E b k k k E E b E b1988 k E k k E b k E b k k k k E b E b1989 k E k k b b E E b k k k E E b E b1990 k E k k b b E E b k k E b E b b b1991 k b k k b b b E b E k E b k b E b1992 k b k k b b E b b k k E b k b k b1993 k E k k E b E b b k k E E k b k b1994 k E k E b b b E b k k E k k E k E1995 k E k k b b b E b k k E E k E k b1996 k b k k b b E E b k k E E k E k b1997 k b k E E b E b b k k E k k E k E1998 k E k k E b k E b E k E k k E k E

ÖZEL 2 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39Yıllar İmalat Sanayii Gıda İçki Tütün Dokuma Kundura Ağaç Mobilya Kağıt Matbaacılık Kürk ve deri Kauçuk Kimya Petrol ve kömür Metalden gayri Metal Madeni eşya Makine Elektrik makinaları Taşıt araçları Muhtelif1963 E E k b E E k k E E E b E k E E b E E b k1964 E E E b E E k E E E E b E k E k b b E b k1965 E E k b E E k E E E E E E k k k E b E E k1966 E E k b E E k E E E E k k E E k E b E E k1967 E E k b E b k E k E E k E k E k E b E E k1968 E E k b E E k E E E E E k k k E E b E b k1969 E E k b E E E E E E E E k k k E b b E b k1970 E E E b E E k E E E E E E k k E b b b b k1971 E E E b E E k b k k k E k k k E E b E b k1972 E E k b k E k E E E E E k k k E E b E E k1973 E E k E k E k E k k E E k k k E E b E E E1974 E E k E E E k E k k E E E k E E E b E E E1975 E E k E E E k E E E E E E k E E E E E E k1976 E E E E k E k E k k E E k k E E E b E E E1977 E E k E E k E E k E E E k k E E E b E E k1978 k E k k k E k E k E b k k k k k E b k E E1979 k E k k k k E E k E b k k k k E E E k E k1980 E E k k k E E E k E b E k k k E E b E b k1981 E E k k E k E E k k E E k k k E E E E E k1982 k k k k k E E k k k k E k k k k E E E k k1983 k k k k E k E E k E k E k k k k E E E k k1984 k k k k E k E k k E k k k k k k E E k k k1985 k k k k k k E k k k k k k k k k E E k k k1986 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1987 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1988 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1989 k k k k k k k k k E k k k k k k k k k k k1990 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1991 k k k k k k k k k E k k k k k k k k k k k1992 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1993 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1994 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1995 k k k k k k k k k E k k k k k k k k k k k1996 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1997 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k1998 k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k k

MPL (Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü) için % 99 olasılıklı değişim aralığı içinde;

E: Saat Başına Reel Ücret'in, MPL'ye eşit olabileceğini nitelemektedir b: Saat Başına Reel Ücret'in, MPL'den büyük olduğunu nitelemektedirk: Saat Başına Reel Ücret'in, MPL'den küçük olduğunu nitelemektedir

141

Tablo - IX: Saat Başına Reel Ücret - MPL (Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü) ve Ortalama Saat Başına Reel Ücret - Ortalama MPL Karşılaştırmaları -Yıllar ve Dönemler- (1963-1998) (Toplam - Kamu - Özel)

Sektörler Sektörlerin Adları E b k 1963-80 1981-98 1963-98

2 İMALAT SANAYİİ 0 0 36 k k k20 Gıda 9 0 27 E k k21 İçki 0 0 36 k k k22 Tütün 11 2 23 E k k23 Dokuma 5 0 31 k k k24 Kundura 10 4 22 k k k25 Ağaç 4 0 32 k k k26 Mobilya 11 1 24 E k k27 Kağıt 17 1 18 E k k28 Matbaacılık 6 0 30 k k k29 Kürk ve deri 11 2 23 E k k30 Kauçuk 2 2 32 k k k31 Kimya 2 0 34 k k k32 Petrol ve kömür 0 0 36 k k k33 Metalden gayri 0 0 36 k k k34 Metal 15 0 21 E k k35 Madeni eşya 16 3 17 E k k36 Makine 6 16 14 E k k37 Elektrik makinaları 11 0 25 k k k38 Taşıt araçları 5 14 17 b k k39 Muhtelif 1 0 35 k k k


2 İMALAT SANAYİİ 16 0 20 E k k20 Gıda 19 15 2 E E E21 İçki 1 0 35 k k k22 Tütün 11 7 18 E k E23 Dokuma 23 13 0 E b b24 Kundura 2 34 0 b b b25 Ağaç 25 5 6 E E E27 Kağıt 22 14 0 b E E28 Matbaacılık 10 26 0 b b b31 Kimya 21 2 13 E k k32 Petrol ve kömür 0 0 36 k k k33 Metalden gayri 27 0 9 E E E34 Metal 20 12 4 b E E35 Madeni eşya 6 21 9 b k b36 Makine 7 29 0 b b b37 Elektrik makinaları 9 20 7 b E E38 Taşıt araçları 3 33 0 b b b


2 İMALAT SANAYİİ 17 0 19 E k k20 Gıda 19 0 17 E k k21 İçki 4 0 32 k k k22 Tütün 5 10 21 b k k23 Dokuma 15 0 21 k k k24 Kundura 16 1 19 k k k25 Ağaç 9 0 27 k k k26 Mobilya 18 1 17 E k k27 Kağıt 9 0 27 k k k28 Matbaacılık 19 0 17 E k k29 Kürk ve deri 15 3 18 E k k30 Kauçuk 15 2 19 E k k31 Kimya 7 0 29 k k k32 Petrol ve kömür 1 0 35 k k k33 Metalden gayri 8 0 28 k k k34 Metal 14 0 22 E k k35 Madeni eşya 19 4 13 E k k36 Makine 8 15 13 b k k37 Elektrik makinaları 18 1 17 E k k38 Taşıt araçları 12 7 17 E k k39 Muhtelif 4 0 32 k k k

MPL (Saat Başına Emeğin Marjinal Ürünü) veya Ortalama MPL için % 99 olasılıklı değişim aralığı içinde;

E: Yıllar söz konusu olduğunda Saat Başına Reel Ücret'in, MPL'ye eşit olabileceğini, Dönemler söz konusu olduğunda Ort. Saat Bş. Reel Ücret'in, Ort. MPL'ye eşit olabileceğini, nitelemektedirb: Yıllar söz konusu olduğunda Saat Başına Reel Ücret'in, MPL'den büyük olduğunu, Dönemler söz konusu olduğunda Ort. Saat Bş. Reel Ücret'in, Ort. MPL'den büyük olduğunu, nitelemektedirk: Yıllar söz konusu olduğunda Saat Başına Reel Ücret'in, MPL'den küçük olduğunu, Dönemler söz konusu olduğunda Ort. Saat Bş. Reel Ücret'in, Ort. MPL'den küçük olduğunu, nitelemektedir

1963-1998 Yılları Dönemler

TOPLAM

KAMU

ÖZEL

Dönemler1963-1998 Yılları


142

Level - 1st Difference -

Lag Trend and Level - Level - Trend and %1 Critical %5 Critical %10 Critical Seriler Seriler Sayısı Intercept Intercept None Intercept Value Value Value Prob.

2 İMALAT SANAYİİ 0 -5,123414 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001120 Gıda 1 -3,039383 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,041221 İçki 1 -2,971010 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,047922 Tütün 0 -5,065989 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,001323 Dokuma 0 -8,204033 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000024 Kundura 0 -3,917718 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,021825 Ağaç 3 -3,109783 -3,653730 -2,957110 -2,617434 0,035826 Mobilya 0 -4,877990 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,002027 Kağıt 0 -6,962040 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000028 Matbaacılık 0 -3,294397 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,022829 Kürk ve deri 0 -3,658244 -4,243644 -3,544284 -3,204699 0,039130 Kauçuk 1 -3,191467 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,029331 Kimya 0 -5,188533 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000932 Petrol ve kömür 0 -6,566345 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000033 Metalden gayri 0 -4,708758 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,003234 Metal 1 -3,222786 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,027235 Madeni eşya 2 -3,028870 -3,646342 -2,954021 -2,615817 0,042536 Makine 0 -6,533921 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000037 Elektrik makinaları 0 -5,806156 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000238 Taşıt araçları 0 -6,162307 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000139 Muhtelif 3 -3,848750 -4,273277 -3,557759 -3,212361 0,0266




Tablo - X: Saat Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları

Tablo - XI: APL (Saat Başına) (Toplam) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları

143



2 İMALAT SANAYİİ 0 -5,277523 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000720 Gıda 0 -5,263497 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000821 İçki 0 -3,160045 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,031222 Tütün 1 -3,071334 -3,639407 -2,951125 -2,614300 0,038423 Dokuma 0 -3,438556 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,016224 Kundura 1 -4,254351 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,010025 Ağaç 0 -5,350729 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000627 Kağıt 0 -3,216607 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,027428 Matbaacılık 1 -6,003150 -4,262735 -3,552973 -3,209642 0,000131 Kimya 4 -2,963909 -3,661661 -2,960411 -2,619160 0,049632 Petrol ve kömür 0 -7,523990 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000033 Metalden gayri 0 -5,332599 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000634 Metal 1 -3,954567 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,020335 Madeni eşya 0 -7,135716 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000036 Makine 0 -6,051678 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,000137 Elektrik makinaları 0 -3,000196 -3,632900 -2,948404 -2,612874 0,044638 Taşıt araçları 0 -6,327758 -4,252879 -3,548490 -3,207094 0,0000




Tablo - XII: Saat Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları

Tablo - XIII: APL (Saat Başına) (Kamu) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları

144







Tablo - XIV: Saat Başına Sabit Ücretler (Özel) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları

Tablo - XV: APL (Saat Başına) (Özel) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları

145







Tablo - XVI: İşçi Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları

Tablo - XVII: APL (İşçi Başına) (Toplam) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları

146







Tablo - XVIII: İşçi Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları

Tablo - XIX: APL (İşçi Başına) (Kamu) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları

147







Tablo - XX: İşçi Başına Sabit Ücretler (Özel) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları

Tablo - XXI: APL (İşçi Başına) (Özel) (1963-1998) Birim Kök Testi Sonuçları

(Tablo – XXII) 148

Tablo - XXII: Granger Nedensellik Testi Sonuçları

Tablolarda; (*), (**) ve (***) işaretleri, % 1, % 5 ve % 10 önemlilik düzeyini ifade eder.

Tablolardaki çeşitli kısaltmaların açılımı ise, aşağıdaki gibidir.

SUTI: Saat Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1987 = 100)

SATI: Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) (Toplam)

DSUTI: 1. Farkı Alınmış Saat Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1987 = 100)

DSATI: 1. Farkı Alınmış Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) (Toplam)

SUKI: Saat Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1987 = 100)

SAKI: Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) (Kamu)

DSUKI: 1. Farkı Alınmış Saat Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1987 = 100)

DSAKI: 1. Farkı Alınmış Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) (Kamu)

SUOI: Saat Başına Sabit Ücretler (Özel) (1987 = 100)

SAOI: Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) (Özel)

DSUOI: 1. Farkı Alınmış Saat Başına Sabit Ücretler (Özel) (1987 = 100)

DSAOI: 1. Farkı Alınmış Saat Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLs) (Özel)

IUTI: İşçi Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1987 = 100)

IATI: İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (Toplam)

DIUTI: 1. Farkı Alınmış İşçi Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1987 = 100)

DIATI: 1. Farkı Alınmış İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (Toplam)



DIUKI: 1. Farkı Alınmış İşçi Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1987 = 100)

DIAKI: 1. Farkı Alınmış İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (Kamu)

IUOI: İşçi Başına Sabit Ücretler (Özel) (1987 = 100)

IAOI: İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (Özel)

DIUOI: 1. Farkı Alınmış İşçi Başına Sabit Ücretler (Özel) (1987 = 100)

DIAOI: 1. Farkı Alınmış İşçi Başına Emeğin Ortalama Ürünü (APLi) (Özel)


Saat Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1987 = 100) -- Saat Başına Emeğin

Ortalama Ürünü (APLs) (Toplam)

SUTI -- SATI

DSUTI2 -- DSATI2 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI2, DSATI2'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,97044 0,05517 Kabul 2 33 1,83308 0,17860 Kabul 3 32 1,58086 0,21891 Kabul 4 31 1,44252 0,25346 DSATI2, DSUTI2'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,12311 0,08703 Kabul 2 33 1,70730 0,19970 Kabul 3 32 1,15101 0,34800 Kabul 4 31 0,80932 0,53258

SUTI20 -- DSATI20 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI20, DSATI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,38276 0,54065 Red (**) 2 33 3,81613 0,03423 Kabul 3 32 2,13838 0,12068 Kabul 4 31 1,69072 0,18800 DSATI20, SUTI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,79230 0,38026 Kabul 2 33 1,15973 0,32818 Kabul 3 32 0,73044 0,54355 Kabul 4 31 0,80256 0,53659

SUTI21 -- SATI21 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI21, SATI21'in nedenseli değildir Kabul 1 35 2,74115 0,10757 Kabul 2 34 1,82519 0,17922 Kabul 3 33 1,99367 0,13964 Kabul 4 32 1,43909 0,25305 SATI21, SUTI21'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,34474 0,56122 Kabul 2 34 1,35404 0,27404 Kabul 3 33 0,62760 0,60370 Kabul 4 32 0,84521 0,51099


DSUTI22 -- SATI22 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI22, SATI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,96477 0,33359 Red (***) 2 33 3,31363 0,05109 Red (***) 3 32 2,73307 0,06499 Red (**) 4 31 3,52454 0,02282 SATI22, DSUTI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,75492 0,39160 Kabul 2 33 0,18203 0,83455 Kabul 3 32 0,20165 0,89426 Kabul 4 31 0,31898 0,86219


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI23, DSATI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,48308 0,49221 Kabul 2 33 1,34292 0,27738 Red (*) 3 32 6,80485 0,00165 Red (**) 4 31 3,48673 0,02377 DSATI23, DSUTI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,03766 0,84740 Kabul 2 33 0,17822 0,83770 Kabul 3 32 0,54493 0,65610 Kabul 4 31 0,41674 0,79474


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI24, SATI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 0,64198 0,42890 Kabul 2 34 0,06122 0,94074 Kabul 3 33 0,48176 0,69781 Kabul 4 32 2,06977 0,11783 SATI24, SUTI24'ün nedenseli değildir Red (**) 1 35 6,35842 0,01686 Red (**) 2 34 4,39934 0,02145 Red (***) 3 33 2,93556 0,05206 Kabul 4 32 1,61924 0,20333



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI25, DSATI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,07144 0,79102 Kabul 2 33 0,39626 0,67655 Kabul 3 32 0,32225 0,80920 Kabul 4 31 0,23237 0,91717 DSATI25, SUTI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,73771 0,39699 Kabul 2 33 0,32991 0,72174 Kabul 3 32 0,33507 0,80008 Kabul 4 31 0,66799 0,62103


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI26, DSATI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 1,01941 0,32047 Kabul 2 33 1,50359 0,23974 Kabul 3 32 1,16253 0,34372 Kabul 4 31 1,81586 0,16174 DSATI26, SUTI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,43085 0,51642 Kabul 2 33 1,33498 0,27940 Kabul 3 32 2,08326 0,12792 Kabul 4 31 1,04607 0,40623


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI27, SATI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,00209 0,96380 Kabul 2 33 0,05675 0,94494 Kabul 3 32 0,56898 0,64061 Kabul 4 31 0,40619 0,80215 SATI27, DSUTI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 2,16613 0,15116 Kabul 2 33 1,18675 0,32010 Kabul 3 32 0,70367 0,55878 Kabul 4 31 0,54884 0,70179



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI28, SATI28'in nedenseli değildir Red (*) 1 35 9,49609 0,00421 Red (**) 2 34 4,86434 0,01508 Red (**) 3 33 4,54587 0,01087 Red (**) 4 32 3,16723 0,03272 SATI28, SUTI28'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,03191 0,85936 Kabul 2 34 0,15008 0,86130 Kabul 3 33 0,21087 0,88795 Kabul 4 32 0,47090 0,75654


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI29, DSATI29'un nedenseli değildir Kabul 1 34 1,99698 0,16758 Kabul 2 33 1,02377 0,37230 Kabul 3 32 0,60953 0,61508 Kabul 4 31 0,56081 0,69349 DSATI29, SUTI29'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,06311 0,80330 Kabul 2 33 0,30026 0,74298 Kabul 3 32 0,31152 0,81685 Kabul 4 31 0,54576 0,70394


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI30, DSATI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,18231 0,67235 Kabul 2 33 0,71971 0,49568 Red (***) 3 32 2,93296 0,05303 Kabul 4 31 1,58825 0,21268 DSATI30, SUTI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 1,28551 0,26557 Kabul 2 33 0,27898 0,75863 Kabul 3 32 0,33639 0,79914 Kabul 4 31 0,44567 0,77434



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI31, DSATI31'in nedenseli değildir Red (**) 1 34 5,73077 0,02291 Red (**) 2 33 4,75732 0,01665 Red (***) 3 32 2,77371 0,06235 Kabul 4 31 2,02936 0,12528 DSATI31, DSUTI31'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,24755 0,62231 Kabul 2 33 0,38798 0,68201 Kabul 3 32 0,19182 0,90097 Kabul 4 31 0,10011 0,98127


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI32, SATI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,27084 0,26826 Kabul 2 33 0,39439 0,67778 Kabul 3 32 0,28058 0,83889 Kabul 4 31 0,22635 0,92072 SATI32, DSUTI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,04980 0,82488 Kabul 2 33 0,56339 0,57560 Kabul 3 32 1,02319 0,39914 Kabul 4 31 0,72913 0,58165


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI33, DSATI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 2,03898 0,16331 Kabul 2 33 0,43022 0,65459 Kabul 3 32 0,84995 0,47975 Kabul 4 31 1,49240 0,23870 DSATI33, DSUTI33'ün nedenseli değildir Red (**) 1 34 7,39741 0,01061 Red (***) 2 33 3,28178 0,05243 Red (***) 3 32 2,80589 0,06033 Kabul 4 31 1,76039 0,17288



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI34, DSATI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,04733 0,82920 Kabul 2 33 0,30376 0,74044 Kabul 3 32 1,01170 0,40407 Kabul 4 31 1,16221 0,35433 DSATI34, SUTI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,69072 0,41228 Kabul 2 33 1,46158 0,24902 Kabul 3 32 0,88168 0,46396 Kabul 4 31 0,81469 0,52940


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI35, DSATI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,17408 0,67939 Kabul 2 33 0,44260 0,64678 Kabul 3 32 1,00579 0,40663 Kabul 4 31 1,24666 0,32050 DSATI35, SUTI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,08590 0,77141 Kabul 2 33 0,25051 0,78013 Kabul 3 32 0,91607 0,44737 Kabul 4 31 0,97831 0,43952


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI36, DSATI36'nın nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,61617 0,06655 Kabul 2 33 1,79243 0,18514 Kabul 3 32 1,51760 0,23436 Kabul 4 31 0,93359 0,46275 DSATI36, DSUTI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,46646 0,49969 Kabul 2 33 1,12231 0,33973 Kabul 3 32 0,61131 0,61398 Kabul 4 31 1,09948 0,38157



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI37, DSATI37'nin nedenseli değildir Red (**) 1 34 6,00740 0,02008 Red (***) 2 33 2,65742 0,08776 Kabul 3 32 1,93676 0,14947 Kabul 4 31 0,99107 0,43308 DSATI37, DSUTI37'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 2,61502 0,11599 Red (***) 2 33 2,71345 0,08373 Kabul 3 32 2,00587 0,13887 Kabul 4 31 1,84402 0,15636


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUTI38, DSATI38'in nedenseli değildir Kabul 1 34 2,61176 0,11621 Red (***) 2 33 2,52594 0,09805 Kabul 3 32 1,40389 0,26495 Kabul 4 31 0,97016 0,44368 DSATI38, DSUTI38'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,03438 0,85411 Kabul 2 33 0,38615 0,68323 Kabul 3 32 0,40424 0,75123 Kabul 4 31 0,15909 0,95674


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUTI39, DSATI39'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,02105 0,88558 Kabul 2 33 0,65638 0,52652 Kabul 3 32 1,07906 0,37596 Kabul 4 31 0,65954 0,62659 DSATI39, SUTI39'un nedenseli değildir Kabul 1 34 1,79449 0,19012 Kabul 2 33 1,25476 0,30069 Kabul 3 32 1,16416 0,34312 Kabul 4 31 1,16530 0,35304


Saat Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1987 = 100) -- Saat Başına Emeğin Ortalama

Ürünü (APLs) (Kamu)

SUKI -- SAKI

DSUKI2 -- DSAKI2 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI2, DSAKI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,03790 0,84691 Kabul 2 33 0,20268 0,81772 Kabul 3 32 0,29936 0,82552 Kabul 4 31 0,62496 0,64965 DSAKI2, DSUKI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,33715 0,25637 Kabul 2 33 0,75017 0,48154 Kabul 3 32 1,07814 0,37633 Kabul 4 31 1,10593 0,37868


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI20, DSAKI20'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,63490 0,06589 Kabul 2 33 1,73551 0,19474 Kabul 3 32 1,16493 0,34283 Kabul 4 31 0,85295 0,50718 DSAKI20, DSUKI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,82318 0,37125 Kabul 2 33 0,57371 0,56991 Kabul 3 32 0,61181 0,61367 Kabul 4 31 0,42899 0,78611

SUKI21 -- SAKI21 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI21, SAKI21'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,30410 0,58516 Kabul 2 34 1,67874 0,20424 Red (**) 3 33 3,21694 0,03915 Red (**) 4 32 3,04845 0,03742 SAKI21, SUKI21'in nedenseli değildir Kabul 1 35 1,62363 0,21176 Kabul 2 34 1,17038 0,32448 Kabul 3 33 0,87765 0,46542 Kabul 4 32 1,09313 0,38337


SUKI22 -- DSAKI22 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI22, DSAKI22'nin nedenseli değildir Red (*) 1 34 9,16228 0,00494 Red (*) 2 33 9,71348 0,00062 Red (*) 3 32 6,37561 0,00233 Red (*) 4 31 4,62911 0,00729 DSAKI22, SUKI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,71122 0,40550 Kabul 2 33 0,30471 0,73975 Kabul 3 32 0,40983 0,74732 Kabul 4 31 0,10750 0,97865


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI23, DSAKI23'ün nedenseli değildir Red (**) 1 34 5,29981 0,02821 Kabul 2 33 2,20424 0,12912 Kabul 3 32 1,64725 0,20382 Kabul 4 31 2,14287 0,10946 DSAKI23, SUKI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,03303 0,85698 Kabul 2 33 0,66335 0,52303 Kabul 3 32 0,52864 0,66672 Kabul 4 31 0,09118 0,98426


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI24, SAKI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 0,00012 0,99124 Kabul 2 34 0,10541 0,90029 Kabul 3 33 0,24845 0,86169 Kabul 4 32 0,30784 0,86974 SAKI24, SUKI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 0,13628 0,71444 Kabul 2 34 0,01385 0,98625 Kabul 3 33 0,59434 0,62434 Kabul 4 32 0,51452 0,72574


DSUKI25 -- SAKI25 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI25, SAKI25'in nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,29663 0,07911 Red (**) 2 33 4,54624 0,01951 Red (***) 3 32 2,64298 0,07129 Kabul 4 31 2,09428 0,11596 SAKI25, DSUKI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,11786 0,73369 Kabul 2 33 0,06534 0,93689 Kabul 3 32 0,24394 0,86483 Kabul 4 31 0,19066 0,94072


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI27, SAKI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 2,40570 0,13073 Kabul 2 34 1,71311 0,19805 Kabul 3 33 1,42012 0,25942 Kabul 4 32 1,06150 0,39795 SAKI27, SUKI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 1,04188 0,31504 Kabul 2 34 0,71158 0,49924 Kabul 3 33 0,77331 0,51946 Kabul 4 32 0,80623 0,53386


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI28, SAKI28'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,16409 0,68820 Kabul 2 33 0,15639 0,85597 Kabul 3 32 0,46660 0,70819 Kabul 4 31 0,39650 0,80895 SAKI28, DSUKI28'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,19566 0,66131 Kabul 2 33 0,56632 0,57398 Kabul 3 32 0,95287 0,43023 Kabul 4 31 0,63983 0,63968



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI31, DSAKI31'in nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,12281 0,08705 Kabul 2 33 1,48757 0,24323 Kabul 3 32 1,22476 0,32144 Kabul 4 31 1,39149 0,26949 DSAKI31, SUKI31'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,60743 0,44167 Kabul 2 33 0,53147 0,59355 Kabul 3 32 0,86694 0,47123 Kabul 4 31 1,62905 0,20248


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI32, SAKI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,82687 0,37020 Kabul 2 33 1,07766 0,35409 Kabul 3 32 0,83475 0,48749 Kabul 4 31 0,58678 0,67559 SAKI32, DSUKI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,83099 0,36902 Kabul 2 33 0,60652 0,55225 Kabul 3 32 0,65463 0,58758 Kabul 4 31 0,58636 0,67587


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI33, DSAKI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 1,17597 0,28654 Kabul 2 33 0,83987 0,44235 Kabul 3 32 0,45979 0,71283 Kabul 4 31 0,50284 0,73400 DSAKI33, DSUKI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,15693 0,69472 Kabul 2 33 0,52141 0,59934 Kabul 3 32 0,36943 0,77570 Kabul 4 31 1,90672 0,14504



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI34, SAKI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 1,95605 0,17155 Kabul 2 34 0,89534 0,41946 Kabul 3 33 2,23302 0,10820 Kabul 4 32 1,63294 0,19998 SAKI34, SUKI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 0,00196 0,96492 Kabul 2 34 0,36355 0,69833 Kabul 3 33 1,33949 0,28313 Kabul 4 32 0,81305 0,52980


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI35, DSAKI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,07313 0,78863 Kabul 2 33 0,45636 0,63821 Kabul 3 32 0,76600 0,52385 Kabul 4 31 1,64408 0,19885 DSAKI35, DSUKI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,43901 0,51250 Kabul 2 33 0,69113 0,50935 Kabul 3 32 0,66399 0,58200 Kabul 4 31 0,62643 0,64866


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI36, DSAKI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 1,08091 0,30653 Kabul 2 33 0,28507 0,75412 Kabul 3 32 0,69880 0,56159 Kabul 4 31 0,31877 0,86233 DSAKI36, DSUKI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,94871 0,33759 Kabul 2 33 2,35422 0,11349 Kabul 3 32 1,33942 0,28405 Kabul 4 31 0,80411 0,53567



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUKI37, SAKI37'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 0,65037 0,42593 Kabul 2 34 0,57551 0,56871 Kabul 3 33 0,28815 0,83352 Kabul 4 32 0,20754 0,93160 SAKI37, SUKI37'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 0,07970 0,77953 Kabul 2 34 0,09581 0,90893 Kabul 3 33 0,03289 0,99180 Kabul 4 32 0,19638 0,93775


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUKI38, DSAKI38'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,24841 0,62171 Kabul 2 33 1,54987 0,22994 Kabul 3 32 1,06757 0,38062 Kabul 4 31 0,86916 0,49799 DSAKI38, DSUKI38'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,05769 0,81177 Kabul 2 33 0,07051 0,93209 Kabul 3 32 0,27264 0,84453 Kabul 4 31 0,49868 0,73692


Saat Başına Sabit Ücretler (Özel) (1987 = 100) -- Saat Başına Emeğin Ortalama

Ürünü (APLs) (Özel)

SUOI -- SAOI

DSUOI2 -- DSAOI2 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI2, DSAOI2'nin nedenseli değildir Red (*) 1 34 7,64786 0,00949 Red (**) 2 33 5,00003 0,01391 Red (**) 3 32 3,52429 0,02948 Red (***) 4 31 2,28154 0,09292 DSAOI2, DSUOI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,22985 0,27597 Kabul 2 33 1,04165 0,36615 Kabul 3 32 1,03068 0,39596 Kabul 4 31 0,37396 0,82466


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI20, DSAOI20'nin nedenseli değildir Red (*) 1 34 13,0278 0,00107 Red (*) 2 33 7,55512 0,00238 Red (**) 3 32 4,49270 0,01181 Red (**) 4 31 4,14695 0,01185 DSAOI20, DSUOI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,74659 0,19598 Kabul 2 33 1,09828 0,34738 Kabul 3 32 0,51563 0,67530 Kabul 4 31 1,04515 0,40666

SUOI21 -- SAOI21 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI21, SAOI21'in nedenseli değildir Red (***) 1 35 3,10619 0,08755 Kabul 2 34 2,13265 0,13674 Kabul 3 33 1,40364 0,26410 Kabul 4 32 1,35235 0,28106 SAOI21, SUOI21'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,77828 0,38425 Kabul 2 34 0,62460 0,54253 Kabul 3 33 0,32390 0,80803 Kabul 4 32 0,29969 0,87511



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI22, DSAOI22'nin nedenseli değildir Red (*) 1 34 9,80005 0,00379 Red (**) 2 33 4,54535 0,01952 Red (*) 3 32 4,90506 0,00814 Kabul 4 31 1,10934 0,37716 DSAOI22, DSUOI22'nin nedenseli değildir Red (**) 1 34 6,73658 0,01431 Red (**) 2 33 3,60622 0,04041 Red (***) 3 32 2,89198 0,05528 Kabul 4 31 0,72487 0,58434


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI23, DSAOI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 1,27922 0,26672 Red (***) 2 33 2,61360 0,09105 Red (*) 3 32 7,48268 0,00098 Red (**) 4 31 4,23086 0,01088 DSAOI23, DSUOI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,01606 0,89997 Kabul 2 33 0,19794 0,82155 Kabul 3 32 0,57128 0,63914 Kabul 4 31 0,45122 0,77042


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI24, SAOI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 0,06022 0,80771 Kabul 2 34 0,10900 0,89710 Kabul 3 33 0,77546 0,51830 Kabul 4 32 0,87455 0,49428 SAOI24, SUOI24'ün nedenseli değildir Red (**) 1 35 4,73811 0,03699 Red (**) 2 34 4,24331 0,02419 Red (**) 3 33 3,76083 0,02288 Red (***) 4 32 2,64165 0,05978


SUOI25 -- DSAOI25 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI25, DSAOI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 1,96532 0,17088 Kabul 2 33 1,06290 0,35898 Kabul 3 32 1,17449 0,33932 Kabul 4 31 1,45476 0,24976 DSAOI25, SUOI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,62705 0,43446 Kabul 2 33 0,53802 0,58982 Kabul 3 32 0,26407 0,85061 Kabul 4 31 0,83603 0,51692


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI26, DSAOI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 2,63125 0,11491 Red (***) 2 33 3,04708 0,06349 Kabul 3 32 2,31175 0,10055 Kabul 4 31 1,44240 0,25350 DSAOI26, SUOI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,14868 0,70243 Red (**) 2 33 3,68772 0,03788 Red (***) 3 32 2,79717 0,06087 Kabul 4 31 1,45518 0,24963


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI27, DSAOI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,23835 0,27434 Kabul 2 33 1,50120 0,24026 Red (***) 3 32 2,86322 0,05691 Kabul 4 31 1,76844 0,17122 DSAOI27, DSUOI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,11175 0,74041 Kabul 2 33 0,07483 0,92809 Kabul 3 32 0,14014 0,93501 Kabul 4 31 0,12920 0,97016



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI28, SAOI28'in nedenseli değildir Red (**) 1 35 5,56522 0,02459 Red (***) 2 34 2,81951 0,07604 Kabul 3 33 1,71668 0,18813 Kabul 4 32 1,36147 0,27799 SAOI28, SUOI28'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,12378 0,72727 Kabul 2 34 0,37776 0,68872 Kabul 3 33 0,77660 0,51768 Kabul 4 32 0,47367 0,75457


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI29, DSAOI29'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,41732 0,52303 Kabul 2 33 0,39422 0,67789 Kabul 3 32 0,38177 0,76700 Kabul 4 31 0,80584 0,53464 DSAOI29, DSUOI29'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,11291 0,73911 Kabul 2 33 0,34529 0,71099 Kabul 3 32 0,51489 0,67578 Kabul 4 31 0,36317 0,83213


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI30, DSAOI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,01210 0,91312 Kabul 2 33 1,19215 0,31851 Red (**) 3 32 3,10923 0,04441 Kabul 4 31 1,72059 0,18136 DSAOI30, SUOI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,84762 0,36434 Kabul 2 33 0,22708 0,79831 Kabul 3 32 0,32810 0,80504 Kabul 4 31 0,47448 0,75399



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI31, DSAOI31'in nedenseli değildir Red (*) 1 34 9,25567 0,00475 Red (*) 2 33 10,3939 0,00042 Red (*) 3 32 6,13257 0,00284 Red (*) 4 31 4,59130 0,00757 DSAOI31, DSUOI31'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,00610 0,93826 Kabul 2 33 0,36817 0,69530 Kabul 3 32 0,42602 0,73606 Kabul 4 31 0,26506 0,89722

DSUOI32 -- SAOI32 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI32, SAOI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,44053 0,23915 Kabul 2 33 0,60096 0,55521 Kabul 3 32 1,32460 0,28863 Kabul 4 31 0,99788 0,42967 SAOI32, DSUOI32'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,59297 0,06738 Red (***) 2 33 2,81619 0,07684 Kabul 3 32 1,64481 0,20435 Kabul 4 31 1,43681 0,25521


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI33, DSAOI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 1,70848 0,20080 Kabul 2 33 0,67161 0,51892 Kabul 3 32 0,56510 0,64309 Kabul 4 31 1,30395 0,29930 DSAOI33, DSUOI33'ün nedenseli değildir Red (*) 1 34 9,28000 0,00470 Red (**) 2 33 4,28568 0,02378 Red (**) 3 32 3,39332 0,03351 Red (***) 4 31 2,29366 0,09161



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI34, DSAOI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,16250 0,68964 Kabul 2 33 2,40511 0,10866 Kabul 3 32 1,61655 0,21066 Kabul 4 31 0,91162 0,47453 DSAOI34, SUOI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,00030 0,98628 Kabul 2 33 0,10224 0,90315 Kabul 3 32 0,16680 0,91775 Kabul 4 31 0,20153 0,93482


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI35, DSAOI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 2,10946 0,15644 Kabul 2 33 1,91498 0,16615 Kabul 3 32 1,02215 0,39958 Kabul 4 31 1,33911 0,28697 DSAOI35, DSUOI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 2,20185 0,14794 Kabul 2 33 0,87120 0,42948 Kabul 3 32 1,58301 0,21841 Kabul 4 31 1,19464 0,34097


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI36, DSAOI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 1,88433 0,17969 Red (**) 2 33 3,36558 0,04899 Kabul 3 32 2,07406 0,12918 Kabul 4 31 1,36092 0,27956 DSAOI36, SUOI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,18383 0,67107 Kabul 2 33 0,35193 0,70640 Kabul 3 32 0,14023 0,93495 Kabul 4 31 0,66046 0,62598



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI37, DSAOI37'nin nedenseli değildir Red (**) 1 34 5,70079 0,02324 Red (***) 2 33 2,99069 0,06650 Kabul 3 32 2,23114 0,10943 Kabul 4 31 1,13187 0,36728 DSAOI37, DSUOI37'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 2,81844 0,10324 Red (***) 2 33 3,18753 0,05660 Kabul 3 32 2,10150 0,12548 Kabul 4 31 1,92009 0,14274


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DSUOI38, DSAOI38'in nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,64804 0,06543 Red (***) 2 33 3,00406 0,06577 Kabul 3 32 1,74562 0,18337 Kabul 4 31 1,33169 0,28953 DSAOI38, DSUOI38'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,03142 0,86046 Kabul 2 33 0,43703 0,65028 Kabul 3 32 0,14608 0,93123 Kabul 4 31 0,21215 0,92889


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık SUOI39, DSAOI39'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,27755 0,60206 Kabul 2 33 0,49727 0,61346 Kabul 3 32 1,34274 0,28303 Kabul 4 31 0,66494 0,62303 DSAOI39, SUOI39'un nedenseli değildir Red (***) 1 34 2,88171 0,09961 Kabul 2 33 1,60757 0,21832 Kabul 3 32 1,30985 0,29326 Kabul 4 31 1,12903 0,36851


İşçi Başına Sabit Ücretler (Toplam) (1987 = 100) -- İşçi Başına Emeğin Ortalama

Ürünü (APLi) (Toplam)

IUTI -- IATI

IUTI2 -- DIATI2 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI2, DIATI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,00175 0,96693 Red (***) 2 33 2,62982 0,08982 Red (*) 3 32 4,80452 0,00890 Red (**) 4 31 3,33871 0,02792 DIATI2, IUTI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,02045 0,88720 Kabul 2 33 0,43688 0,65038 Kabul 3 32 0,84441 0,48256 Kabul 4 31 0,40937 0,79992


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI20, DIATI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,000089 0,99253 Kabul 2 33 1,78057 0,18710 Red (***) 3 32 2,38674 0,09297 Kabul 4 31 2,07146 0,11915 DIATI20, IUTI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,63745 0,21017 Kabul 2 33 0,18920 0,82867 Kabul 3 32 0,17277 0,91379 Kabul 4 31 0,44886 0,77209

IUTI21 -- IATI21 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI21, IATI21'in nedenseli değildir Red (***) 1 35 3,14858 0,08551 Kabul 2 34 0,67082 0,51904 Kabul 3 33 0,62461 0,60553 Kabul 4 32 0,39257 0,81179 IATI21, IUTI21'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,74901 0,39323 Kabul 2 34 0,66588 0,52150 Kabul 3 33 0,97846 0,41804 Kabul 4 32 0,82653 0,52186



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI22, IATI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 0,08529 0,77214 Kabul 2 34 0,67807 0,51546 Kabul 3 33 1,49857 0,23825 Kabul 4 32 0,94729 0,45471 IATI22, IUTI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 1,95038 0,17216 Kabul 2 34 1,53363 0,23274 Kabul 3 33 0,96421 0,42446 Kabul 4 32 0,66080 0,62548

DIUTI23 -- DIATI23 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUTI23, DIATI23'ün nedenseli değildir Red (**) 1 34 5,16878 0,03007 Red (*) 2 33 7,31502 0,00278 Red (*) 3 32 8,12770 0,00060 Red (*) 4 31 5,27991 0,00390 DIATI23, DIUTI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,02852 0,86700 Kabul 2 33 0,22595 0,79920 Kabul 3 32 0,33190 0,80233 Kabul 4 31 0,54289 0,70594


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI24, IATI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 1,11215 0,29951 Kabul 2 34 0,43711 0,65008 Kabul 3 33 0,35315 0,78721 Kabul 4 32 0,88113 0,49059 IATI24, IUTI24'ün nedenseli değildir Red (*) 1 35 8,41532 0,00668 Red (*) 2 34 6,05348 0,00635 Red (***) 3 33 2,88471 0,05484 Kabul 4 32 1,98642 0,13028



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI25, DIATI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,25738 0,61552 Kabul 2 33 0,28024 0,75770 Kabul 3 32 1,13594 0,35369 Kabul 4 31 0,74146 0,57391 DIATI25, IUTI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,02804 0,86809 Kabul 2 33 0,06097 0,94097 Kabul 3 32 0,54785 0,65420 Kabul 4 31 0,86990 0,49757


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI26, DIATI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 1,37386 0,25008 Kabul 2 33 2,34818 0,11408 Kabul 3 32 1,56252 0,22328 Red (***) 4 31 2,25001 0,09644 DIATI26, IUTI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 1,60296 0,21492 Kabul 2 33 0,95439 0,39722 Kabul 3 32 1,28892 0,29995 Kabul 4 31 0,68785 0,60806


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI27, DIATI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,11463 0,73721 Red (*) 2 33 6,82247 0,00386 Red (**) 3 32 4,13925 0,01638 Red (**) 4 31 3,17999 0,03325 DIATI27, IUTI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 2,63845 0,11443 Kabul 2 33 0,90964 0,41424 Kabul 3 32 0,16580 0,91841 Kabul 4 31 0,09157 0,98413



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI28, IATI28'in nedenseli değildir Red (**) 1 35 5,28260 0,02822 Red (***) 2 34 2,98777 0,06610 Kabul 3 33 2,01045 0,13715 Kabul 4 32 1,08389 0,38758 IATI28, IUTI28'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,73066 0,39902 Kabul 2 34 0,40627 0,66986 Kabul 3 33 0,91436 0,44762 Kabul 4 32 0,45703 0,76635


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUTI29, DIATI29'un nedenseli değildir Kabul 1 34 1,98037 0,16930 Kabul 2 33 0,60924 0,55081 Kabul 3 32 0,48582 0,69518 Kabul 4 31 0,45149 0,77022 DIATI29, DIUTI29'un nedenseli değildir Red (**) 1 34 4,19119 0,04919 Kabul 2 33 1,20763 0,31400 Kabul 3 32 1,08008 0,37555 Kabul 4 31 1,02228 0,41766


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI30, DIATI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,00452 0,94682 Red (**) 2 33 3,44230 0,04606 Red (**) 3 32 4,08795 0,01719 Red (***) 4 31 2,33991 0,08676 DIATI30, IUTI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,70651 0,40704 Kabul 2 33 0,09763 0,90729 Kabul 3 32 0,26791 0,84789 Kabul 4 31 0,75378 0,56625



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUTI31, DIATI31'in nedenseli değildir Red (**) 1 34 5,03996 0,03204 Red (*) 2 33 7,11254 0,00318 Red (**) 3 32 4,24428 0,01485 Red (**) 4 31 3,12975 0,03516 DIATI31, DIUTI31'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,28564 0,59684 Kabul 2 33 1,06963 0,35674 Kabul 3 32 1,00968 0,40494 Kabul 4 31 1,13073 0,36777


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI32, DIATI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,58341 0,45075 Kabul 2 33 0,34294 0,71262 Kabul 3 32 0,28323 0,83700 Kabul 4 31 0,12563 0,97163 DIATI32, IUTI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,79816 0,37853 Kabul 2 33 0,48122 0,62305 Kabul 3 32 1,14709 0,34947 Kabul 4 31 0,56321 0,69183


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI33, DIATI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 1,78933 0,19074 Kabul 2 33 1,90595 0,16748 Kabul 3 32 1,14306 0,35099 Kabul 4 31 1,07384 0,39323 DIATI33, IUTI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 1,28685 0,26533 Kabul 2 33 1,71595 0,19816 Kabul 3 32 0,99009 0,41350 Kabul 4 31 0,86644 0,49952



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI34, DIATI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,71187 0,40529 Kabul 2 33 1,88002 0,17135 Red (***) 3 32 2,42511 0,08932 Kabul 4 31 1,82284 0,16039 DIATI34, IUTI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 2,55233 0,12028 Red (***) 2 33 2,54171 0,09675 Red (***) 3 32 2,61346 0,07349 Red (***) 4 31 2,51582 0,07066


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI35, DIATI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,06916 0,79431 Kabul 2 33 0,51717 0,60179 Kabul 3 32 1,08573 0,37328 Kabul 4 31 1,18225 0,34602 DIATI35, IUTI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,01390 0,90691 Kabul 2 33 0,44466 0,64549 Kabul 3 32 1,11962 0,35995 Kabul 4 31 0,81289 0,53046


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI36, DIATI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 1,88421 0,17971 Kabul 2 33 2,36033 0,11290 Kabul 3 32 2,05692 0,13154 Kabul 4 31 1,25558 0,31711 DIATI36, IUTI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,35477 0,55575 Kabul 2 33 0,59835 0,55660 Kabul 3 32 0,49678 0,68783 Kabul 4 31 0,79195 0,54295



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUTI37, DIATI37'nin nedenseli değildir Red (**) 1 34 5,79283 0,02224 Red (**) 2 33 4,32840 0,02302 Red (**) 3 32 3,78929 0,02282 Red (**) 4 31 3,20836 0,03223 DIATI37, DIUTI37'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,53819 0,06939 Red (**) 2 33 4,69940 0,01739 Kabul 3 32 2,06609 0,13027 Kabul 4 31 2,06182 0,12053


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUTI38, DIATI38'in nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,63663 0,06583 Red (**) 2 33 4,59653 0,01878 Red (***) 3 32 2,69779 0,06738 Kabul 4 31 1,96018 0,13606 DIATI38, DIUTI38'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,84310 0,36560 Kabul 2 33 0,60512 0,55300 Kabul 3 32 1,06826 0,38034 Kabul 4 31 0,76079 0,56191


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUTI39, DIATI39'un nedenseli değildir Kabul 1 34 2,57601 0,11864 Kabul 2 33 0,51200 0,60480 Kabul 3 32 0,86742 0,47100 Kabul 4 31 0,42042 0,79215 DIATI39, IUTI39'un nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,33625 0,07741 Kabul 2 33 1,38382 0,26723 Kabul 3 32 1,83748 0,16619 Kabul 4 31 0,72237 0,58592


İşçi Başına Sabit Ücretler (Kamu) (1987 = 100) -- İşçi Başına Emeğin Ortalama

Ürünü (APLi) (Kamu)

IUKI -- IAKI

IUKI2 -- DIAKI2 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI2, DIAKI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,71486 0,40432 Kabul 2 33 0,89808 0,41876 Kabul 3 32 0,62224 0,60724 Kabul 4 31 0,87176 0,49653 DIAKI2, IUKI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,50686 0,48183 Kabul 2 33 0,54593 0,58535 Kabul 3 32 0,84821 0,48063 Kabul 4 31 0,73981 0,57494


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI20, DIAKI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,06166 0,80553 Kabul 2 33 0,72372 0,49379 Red (**) 3 32 3,32516 0,03584 Red (***) 4 31 2,76310 0,05315 DIAKI20, IUKI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,99434 0,32640 Kabul 2 33 0,32102 0,72804 Kabul 3 32 0,44179 0,72516 Kabul 4 31 1,51193 0,23316


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI21, IAKI21'in nedenseli değildir Kabul 1 35 0,35807 0,55379 Kabul 2 34 0,47771 0,62499 Kabul 3 33 1,32270 0,28834 Kabul 4 32 1,89907 0,14478 IAKI21, IUKI21'in nedenseli değildir Red (**) 1 35 4,26718 0,04703 Red (***) 2 34 2,96002 0,06764 Red (***) 3 33 2,64231 0,07042 Kabul 4 32 1,68069 0,18870



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI22, DIAKI22'nin nedenseli değildir Red (**) 1 34 4,32333 0,04596 Red (**) 2 33 4,45781 0,02086 Red (**) 3 32 3,03393 0,04790 Kabul 4 31 2,17455 0,10543 DIAKI22, IUKI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,66240 0,42192 Kabul 2 33 0,90940 0,41433 Kabul 3 32 0,73730 0,53970 Kabul 4 31 0,46663 0,75953


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI23, DIAKI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,04113 0,84062 Kabul 2 33 0,18267 0,83403 Kabul 3 32 1,41606 0,26150 Kabul 4 31 1,40366 0,26558 DIAKI23, IUKI23'ün nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,46692 0,07211 Kabul 2 33 1,94704 0,16154 Kabul 3 32 1,72296 0,18789 Kabul 4 31 1,23252 0,32595


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI24, IAKI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 1,37113 0,25026 Kabul 2 34 0,68040 0,51432 Kabul 3 33 0,54786 0,65402 Kabul 4 32 0,48662 0,74542 IAKI24, IUKI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 1,77929 0,19165 Kabul 2 34 1,75062 0,19152 Kabul 3 33 1,31443 0,29093 Kabul 4 32 0,82929 0,52024



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI25, IAKI25'in nedenseli değildir Kabul 1 35 1,57969 0,21790 Red (***) 2 34 2,57343 0,09358 Red (**) 3 33 3,01928 0,04780 Red (**) 4 32 3,42494 0,02454 IAKI25, IUKI25'in nedenseli değildir Kabul 1 35 1,09993 0,30214 Kabul 2 34 0,86540 0,43147 Kabul 3 33 0,96235 0,42530 Kabul 4 32 1,65726 0,19415


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI27, IAKI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 1,25537 0,27087 Red (***) 2 34 2,86826 0,07301 Red (***) 3 33 2,32834 0,09782 Red (**) 4 32 3,80180 0,01628 IAKI27, IUKI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 35 2,66870 0,11214 Kabul 2 34 1,32266 0,28202 Kabul 3 33 0,38610 0,76391 Kabul 4 32 0,28046 0,88759


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI28, IAKI28'in nedenseli değildir Red (***) 1 35 4,13357 0,05041 Red (***) 2 34 2,93280 0,06919 Kabul 3 33 1,96421 0,14412 Kabul 4 32 1,56823 0,21634 IAKI28, IUKI28'in nedenseli değildir Kabul 1 35 2,14187 0,15308 Kabul 2 34 1,68799 0,20255 Red (***) 3 33 2,37861 0,09277 Red (***) 4 32 2,41954 0,07761



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI32, DIAKI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,55781 0,22133 Kabul 2 33 0,91862 0,41076 Kabul 3 32 0,70153 0,56001 Kabul 4 31 0,87088 0,49702 DIAKI32, IUKI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,83973 0,36655 Kabul 2 33 0,73415 0,48892 Kabul 3 32 1,44325 0,25393 Kabul 4 31 1,18366 0,34544


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI33, IAKI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 0,22338 0,63968 Kabul 2 34 1,54348 0,23068 Kabul 3 33 0,84572 0,48141 Kabul 4 32 0,68300 0,61089 IAKI33, IUKI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 1,58643 0,21695 Kabul 2 34 0,77957 0,46798 Kabul 3 33 0,87815 0,46517 Kabul 4 32 1,03030 0,41281


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI34, DIAKI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,23984 0,62777 Kabul 2 33 0,56817 0,57296 Kabul 3 32 0,43000 0,73330 Kabul 4 31 0,35817 0,83557 DIAKI34, IUKI34'ün nedenseli değildir Red (**) 1 34 4,57277 0,04047 Red (***) 2 33 3,20660 0,05573 Kabul 3 32 2,17547 0,11604 Red (***) 4 31 2,60415 0,06379


DIUKI35 -- IAKI35 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUKI35, IAKI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,61297 0,43961 Kabul 2 33 0,08226 0,92125 Kabul 3 32 1,18260 0,33637 Kabul 4 31 0,85433 0,50639 IAKI35, DIUKI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 1,44772 0,23800 Kabul 2 33 2,39174 0,10991 Kabul 3 32 1,77376 0,17792 Kabul 4 31 1,20984 0,33486

DIUKI36 -- DIAKI36 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUKI36, DIAKI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 1,31351 0,26053 Kabul 2 33 0,90007 0,41798 Kabul 3 32 0,52314 0,67034 Kabul 4 31 0,36586 0,83027 DIAKI36, DIUKI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,09346 0,76186 Kabul 2 33 0,90306 0,41681 Kabul 3 32 0,69043 0,56645 Kabul 4 31 1,67200 0,19228


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUKI37, DIAKI37'nin nedenseli değildir Red (*) 1 34 8,88924 0,00554 Red (**) 2 33 3,90096 0,03203 Red (**) 3 32 3,60334 0,02730 Red (**) 4 31 3,11336 0,03581 DIAKI37, IUKI37'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,32053 0,07808 Kabul 2 33 1,23174 0,30711 Red (***) 3 32 2,92750 0,05332 Kabul 4 31 2,05394 0,12166


DIUKI38 -- IAKI38 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUKI38, IAKI38'in nedenseli değildir Kabul 1 34 2,55202 0,12030 Kabul 2 33 1,23876 0,30514 Red (**) 3 32 3,87049 0,02111 Red (**) 4 31 3,31228 0,02874 IAKI38, DIUKI38'in nedenseli değildir Red (**) 1 34 4,19111 0,04919 Red (**) 2 33 4,74006 0,01687 Red (**) 3 32 3,07390 0,04601 Red (**) 4 31 4,13977 0,01194


İşçi Başına Sabit Ücretler (Özel) (1987 = 100) -- İşçi Başına Emeğin Ortalama

Ürünü (APLi) (Özel)

IUOI -- IAOI

IUOI2 -- DIAOI2 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI2, DIAOI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,39528 0,53414 Red (**) 2 33 3,44636 0,04591 Red (*) 3 32 5,91113 0,00342 Red (**) 4 31 2,96671 0,04220 DIAOI2, IUOI2'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,00434 0,94787 Kabul 2 33 0,32888 0,72247 Kabul 3 32 0,73653 0,54013 Kabul 4 31 0,34289 0,84604

DIUOI20 -- DIAOI20 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI20, DIAOI20'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 4,13298 0,05069 Kabul 2 33 2,22834 0,12646 Kabul 3 32 1,50252 0,23820 Kabul 4 31 1,38457 0,27174 DIAOI20, DIUOI20'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,12382 0,72731 Kabul 2 33 0,69321 0,50834 Kabul 3 32 0,59699 0,62290 Kabul 4 31 0,77977 0,55031


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI21, DIAOI21'in nedenseli değildir Red (**) 1 34 4,60815 0,03976 Kabul 2 33 2,22981 0,12630 Red (***) 3 32 2,54366 0,07898 Red (**) 4 31 2,88884 0,04607 DIAOI21, DIUOI21'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,07353 0,78806 Kabul 2 33 0,11949 0,88782 Kabul 3 32 0,06988 0,97549 Kabul 4 31 0,12002 0,97389


DIUOI22 -- IAOI22 Örneklem: 1964 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI22, IAOI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,08791 0,76882 Kabul 2 33 1,90753 0,16724 Red (***) 3 32 2,48303 0,08410 Kabul 4 31 1,37006 0,27651 IAOI22, DIUOI22'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,36088 0,25228 Red (**) 2 33 3,39524 0,04784 Red (***) 3 32 2,61962 0,07302 Kabul 4 31 0,80795 0,53339


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI23, DIAOI23'ün nedenseli değildir Red (***) 1 34 4,12648 0,05087 Red (*) 2 33 6,06835 0,00647 Red (*) 3 32 6,84300 0,00160 Red (*) 4 31 4,46639 0,00857 DIAOI23, DIUOI23'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,05857 0,81036 Kabul 2 33 0,09787 0,90708 Kabul 3 32 0,29055 0,83179 Kabul 4 31 0,71724 0,58918

IUOI24 -- IAOI24 Örneklem: 1963 - 1998 (Yıllık Veriler)

H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI24, IAOI24'ün nedenseli değildir Kabul 1 35 0,01190 0,91380 Kabul 2 34 0,07620 0,92682 Kabul 3 33 0,16490 0,91904 Kabul 4 32 0,13914 0,96598 IAOI24, IUOI24'ün nedenseli değildir Red (*) 1 35 10,6765 0,00259 Red (*) 2 34 7,29358 0,00272 Red (*) 3 33 6,13478 0,00269 Red (*) 4 32 4,34501 0,00919



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI25, DIAOI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,38441 0,53978 Kabul 2 33 0,91757 0,41117 Kabul 3 32 0,58167 0,63254 Kabul 4 31 0,81562 0,52885 DIAOI25, DIUOI25'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,00761 0,93103 Kabul 2 33 0,04752 0,95367 Kabul 3 32 0,03384 0,99144 Kabul 4 31 0,12177 0,97319


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI26, DIAOI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 2,73070 0,10853 Red (***) 2 33 3,01900 0,06497 Kabul 3 32 1,99523 0,14045 Kabul 4 31 1,92830 0,14135 DIAOI26, IUOI26'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 2,16017 0,15171 Red (***) 2 33 2,90258 0,07152 Red (***) 3 32 2,44783 0,08724 Kabul 4 31 1,24540 0,32098


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI27, DIAOI27'nin nedenseli değildir Red (*) 1 34 9,85216 0,00371 Red (*) 2 33 8,73772 0,00113 Red (*) 3 32 6,99501 0,00142 Red (*) 4 31 4,40809 0,00909 DIAOI27, DIUOI27'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 0,27463 0,60397 Kabul 2 33 0,00101 0,99899 Kabul 3 32 0,32405 0,80792 Kabul 4 31 0,33319 0,85263



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI28, IAOI28'in nedenseli değildir Kabul 1 34 1,01385 0,32178 Kabul 2 33 0,36882 0,69486 Kabul 3 32 1,46769 0,24733 Kabul 4 31 0,77170 0,55522 IAOI28, DIUOI28'in nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,42559 0,07374 Kabul 2 33 1,79664 0,18445 Kabul 3 32 1,56452 0,22280 Kabul 4 31 0,88696 0,48804


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI29, DIAOI29'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,10074 0,75308 Kabul 2 33 0,11054 0,89574 Kabul 3 32 0,17904 0,90960 Kabul 4 31 0,20222 0,93444 DIAOI29, DIUOI29'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,01776 0,89484 Kabul 2 33 0,91655 0,41156 Kabul 3 32 0,35824 0,78362 Kabul 4 31 0,82766 0,52178


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI30, DIAOI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,05839 0,81066 Red (**) 2 33 4,43439 0,02123 Red (**) 3 32 4,67008 0,01005 Red (***) 4 31 2,67512 0,05878 DIAOI30, IUOI30'un nedenseli değildir Kabul 1 34 0,37570 0,54439 Kabul 2 33 0,11363 0,89300 Kabul 3 32 0,28928 0,83269 Kabul 4 31 0,96056 0,44862



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI31, DIAOI31'in nedenseli değildir Kabul 1 34 2,03914 0,16329 Red (*) 2 33 13,2798 0,000088 Red (*) 3 32 8,81531 0,00037 Red (*) 4 31 5,18089 0,00428 DIAOI31, DIUOI31'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,20384 0,65478 Kabul 2 33 1,58778 0,22223 Kabul 3 32 1,15224 0,34754 Kabul 4 31 0,28839 0,88234


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI32, IAOI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,90909 0,17694 Kabul 2 33 0,77809 0,46896 Kabul 3 32 1,38171 0,27137 Kabul 4 31 1,09824 0,38212 IAOI32, DIUOI32'nin nedenseli değildir Kabul 1 34 1,34101 0,25570 Kabul 2 33 1,91101 0,16673 Kabul 3 32 1,28654 0,30073 Kabul 4 31 1,83227 0,15858


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI33, DIAOI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 1,38754 0,24779 Kabul 2 33 1,44312 0,25322 Kabul 3 32 1,17952 0,33749 Kabul 4 31 0,79130 0,54334 DIAOI33, IUOI33'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,85832 0,36137 Kabul 2 33 1,21921 0,31067 Kabul 3 32 0,67472 0,57564 Kabul 4 31 0,46543 0,76038



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI34, DIAOI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,34664 0,56029 Red (**) 2 33 4,29203 0,02367 Red (***) 3 32 2,56355 0,07737 Kabul 4 31 1,92805 0,14139 DIAOI34, IUOI34'ün nedenseli değildir Kabul 1 34 0,06632 0,79848 Kabul 2 33 0,02283 0,97745 Kabul 3 32 0,00555 0,99942 Kabul 4 31 0,02494 0,99869


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI35, DIAOI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,14620 0,70480 Kabul 2 33 0,68362 0,51301 Kabul 3 32 0,82084 0,49466 Kabul 4 31 0,91991 0,47005 DIAOI35, IUOI35'in nedenseli değildir Kabul 1 34 0,04889 0,82646 Kabul 2 33 0,32834 0,72285 Kabul 3 32 0,94796 0,43248 Kabul 4 31 0,77812 0,55131


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI36, DIAOI36'nın nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,37266 0,07589 Red (***) 2 33 3,08117 0,06174 Red (***) 3 32 2,33353 0,09829 Kabul 4 31 1,40510 0,26512 DIAOI36, IUOI36'nın nedenseli değildir Kabul 1 34 0,94068 0,33961 Kabul 2 33 1,09976 0,34691 Kabul 3 32 0,40503 0,75067 Kabul 4 31 0,70860 0,59469



H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI37, DIAOI37'nin nedenseli değildir Red (**) 1 34 5,45056 0,02621 Red (**) 2 33 4,58131 0,01900 Red (**) 3 32 4,24561 0,01483 Red (**) 4 31 3,60315 0,02097 DIAOI37, DIUOI37'nin nedenseli değildir Red (***) 1 34 4,04521 0,05306 Red (**) 2 33 5,15717 0,01239 Kabul 3 32 2,24456 0,10790 Red (***) 4 31 2,27909 0,09319


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık DIUOI38, DIAOI38'in nedenseli değildir Red (**) 1 34 4,62496 0,03942 Red (**) 2 33 4,95520 0,01437 Red (***) 3 32 2,73760 0,06469 Kabul 4 31 1,93544 0,14014 DIAOI38, DIUOI38'in nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,17572 0,08454 Kabul 2 33 1,49515 0,24158 Kabul 3 32 1,25147 0,31232 Kabul 4 31 1,10257 0,38018


H0 Hipotezi Sonuç Gecikme Gözlem F-İstatistiği Olasılık IUOI39, DIAOI39'un nedenseli değildir Red (***) 1 34 3,81169 0,05998 Kabul 2 33 0,89496 0,41999 Kabul 3 32 1,69515 0,19359 Kabul 4 31 0,87917 0,49237 DIAOI39, IUOI39'un nedenseli değildir Red (***) 1 34 4,02781 0,05354 Kabul 2 33 1,55512 0,22886 Kabul 3 32 1,93902 0,14911 Kabul 4 31 0,70005 0,60018

189

Tablo - XXIII: APL ve Ücret için Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları -Yıllar ve Dönemler- (1964-1998) (Toplam - Kamu - Özel) [Saat ve İşçi Başına APL (Emeğin Ortalama Ürünü) BO verileri ile Saat ve İşçi Başına Sabit Ücret BO Verileri için]

SektörlerinSektörler Adları B k 1964-72 1973-80 1981-90 1991-98 1964-80 1981-98 1964-98

2 İMALAT SANAYİİ 17 18 k B k k k k k20 Gıda 20 15 B B k k B k k21 İçki 16 19 k B k k k k k22 Tütün 17 18 k B k B k k k23 Dokuma 15 20 k k k k k k k24 Kundura 17 18 k k k k k k k25 Ağaç 18 17 k B k k B k k26 Mobilya 17 18 B B k k B k k27 Kağıt 15 20 k B k k B k k28 Matbaacılık 15 20 k B k B B k k29 Kürk ve deri 16 19 k B k k B k k30 Kauçuk 11 24 k B k k k k k31 Kimya 16 19 k B k k k k k32 Petrol ve kömür 16 19 k B k k k k k33 Metalden gayri 17 18 k B k k k k k34 Metal 15 20 k B k k B k k35 Madeni eşya 11 24 k k k k k k k36 Makine 18 17 B B k k B k k37 Elektrik makinaları 14 21 B k k k B k k38 Taşıt araçları 11 24 k B k k k k k39 Muhtelif 17 18 k B k k B k k


2 İMALAT SANAYİİ 13 22 k B k k B k k20 Gıda 22 13 B B k B B k B21 İçki 17 18 k B k k k k k22 Tütün 17 18 k B k B k k k23 Dokuma 19 16 k k B k k k k24 Kundura 17 18 k k B k k B k25 Ağaç 21 14 k B k k B k k27 Kağıt 17 18 k B k B B k k28 Matbaacılık 19 16 k B k B k B B31 Kimya 16 19 k k k B k k k32 Petrol ve kömür 16 19 k B k k k k k33 Metalden gayri 19 16 B B k k B k B34 Metal 16 19 k B k k B k k35 Madeni eşya 14 21 B B k k B k k36 Makine 13 22 B B k k B k k37 Elektrik makinaları 18 17 k B k k k k k38 Taşıt araçları 18 17 B k k k B k k


2 İMALAT SANAYİİ 15 20 k k k k k k k20 Gıda 16 19 k k k k k k k21 İçki 16 19 k k k k k k k22 Tütün 14 21 k k B k k k k23 Dokuma 15 20 k k k k k k k24 Kundura 17 18 k k k k k k k25 Ağaç 14 21 k B k k B k k26 Mobilya 17 18 B B k k B k k27 Kağıt 13 22 k k k B k k k28 Matbaacılık 16 19 k B k B B k k29 Kürk ve deri 16 19 k B k k B k k30 Kauçuk 11 24 k B k k k k k31 Kimya 13 22 k B k k k k k32 Petrol ve kömür 22 13 B B B B B B B33 Metalden gayri 17 18 k k k k k k k34 Metal 15 20 B k k k k k k35 Madeni eşya 14 21 k k k k k k k36 Makine 16 19 B k k k B k k37 Elektrik makinaları 15 20 B k k k B k k38 Taşıt araçları 12 23 k B k k B k k39 Muhtelif 16 19 k B k k B k k

B: Sabit Ücret BO'nın, APL BO'ndan büyük olduğunu nitelemektedir k: Sabit Ücret BO'nın, APL BO'ndan küçük olduğunu nitelemektedir


1964-1998 Yılları DönemlerTOPLAM

1964-1998 Yılları DönemlerKAMU

ÖZEL

190

Tablo - XXIV: Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları (1964-80 ile 1981-98 Dönemleri arasında) (Toplam)

Saat İşçi Yılda Çalışanların

Saat Başına İşçi Başına Sabit Çalışılan Yıllık

Başına Sabit Başına Sabit Katma Sabit İşçi-Saat Ortalama

Sektörlerin APL'deki Ücret'deki APL'deki Ücret'deki Değer'deki Ücret'deki Toplamı'ndaki Sayısı'ndaki

Dönemler Sektörler Adları BO BO BO BO BO BO BO BO

1964 - 1980 (I) 2 İMALAT SANAYİİ 6,8 6,2 4,3 3,7 9,7 9,1 2,88 5,41981 - 1998 (II) 2 İMALAT SANAYİİ 4,0 -2,1 4,6 -1,5 6,9 0,8 2,89 2,3

I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 20 Gıda 4,8 5,9 2,1 3,2 6,9 8,0 2,1 4,71981 - 1998 (II) 20 Gıda 2,6 -0,9 2,6 -0,9 3,9 0,4 1,3 1,2

I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 21 İçki 10,2 9,8 4,8 4,3 10,5 10,1 0,3 5,71981 - 1998 (II) 21 İçki 2,1 -1,6 3,3 -0,3 3,5 -0,1 1,4 0,1

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 22 Tütün 12,2 9,6 9,3 6,6 13,3 10,7 1,1 4,11981 - 1998 (II) 22 Tütün 8,6 1,7 7,2 0,3 2,0 -4,9 -6,6 -5,2

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 23 Dokuma 7,4 4,5 5,9 3,0 8,7 5,8 1,4 2,81981 - 1998 (II) 23 Dokuma 0,3 -3,2 1,5 -2,1 4,6 1,0 4,3 3,2

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük küçük1964 - 1980 (I) 24 Kundura 5,1 -0,2 4,4 -0,9 14,1 8,8 9,0 9,71981 - 1998 (II) 24 Kundura 1,2 -1,8 1,0 -2,0 12,2 9,3 11,1 11,2

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük küçük küçük1964 - 1980 (I) 25 Ağaç 2,1 4,7 -0,1 2,5 4,9 7,5 2,9 5,01981 - 1998 (II) 25 Ağaç 5,0 -3,4 6,0 -2,5 6,0 -2,5 1,0 0,1

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 26 Mobilya -0,2 2,3 -3,4 -1,0 4,1 6,5 4,2 7,51981 - 1998 (II) 26 Mobilya 6,4 -0,3 6,9 0,3 14,8 8,2 8,5 7,9

I > II küçük BÜYÜK küçük küçük küçük küçük küçük küçük1964 - 1980 (I) 27 Kağıt 4,0 5,9 1,7 3,7 6,9 8,8 2,8 5,11981 - 1998 (II) 27 Kağıt 4,1 -2,6 4,6 -2,2 4,8 -1,9 0,7 0,3

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 28 Matbaacılık 3,0 3,4 0,3 0,7 4,6 5,1 1,7 4,41981 - 1998 (II) 28 Matbaacılık 0,8 -0,6 0,3 -1,1 3,2 1,8 2,4 2,9

I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 29 Kürk ve deri -2,6 0,7 -2,9 0,4 1,4 4,7 4,0 4,31981 - 1998 (II) 29 Kürk ve deri 6,4 -2,8 6,5 -2,7 10,4 1,2 4,0 3,9

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 30 Kauçuk 11,1 6,4 9,5 4,7 16,9 12,1 5,8 7,51981 - 1998 (II) 30 Kauçuk 4,1 -0,8 4,6 -0,3 8,3 3,4 4,2 3,7

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 31 Kimya 9,2 8,3 4,8 3,9 11,4 10,5 2,2 6,61981 - 1998 (II) 31 Kimya 3,6 0,4 3,7 0,4 5,2 1,9 1,5 1,5

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 32 Petrol ve kömür 7,0 5,9 2,5 1,4 12,5 11,4 5,4 10,01981 - 1998 (II) 32 Petrol ve kömür 4,4 -0,7 4,5 -0,5 4,5 -0,5 0,2 0,0

I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 33 Metalden gayri 6,1 5,4 3,7 2,9 10,0 9,3 3,9 6,41981 - 1998 (II) 33 Metalden gayri 3,9 -1,3 4,8 -0,4 6,4 1,3 2,5 1,6

I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 34 Metal 4,9 7,8 0,6 3,6 11,1 14,0 6,2 10,51981 - 1998 (II) 34 Metal 6,5 -2,6 7,7 -1,4 7,1 -2,0 0,6 -0,6

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 35 Madeni eşya 4,8 3,4 2,6 1,2 5,9 4,5 1,1 3,31981 - 1998 (II) 35 Madeni eşya 8,3 -1,0 8,5 -0,8 11,8 2,4 3,5 3,2

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 36 Makine 4,2 6,9 -0,2 2,5 12,8 15,5 8,6 13,01981 - 1998 (II) 36 Makine 9,6 -1,0 9,8 -0,9 11,2 0,5 1,5 1,4

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 37 Elektrik makinaları 5,4 6,0 3,2 3,7 13,3 13,8 7,8 10,11981 - 1998 (II) 37 Elektrik makinaları 9,3 -1,3 9,9 -0,6 14,1 3,5 4,8 4,1

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 38 Taşıt araçları 7,7 6,5 5,6 4,4 11,5 10,4 3,8 5,91981 - 1998 (II) 38 Taşıt araçları 9,1 -1,6 9,4 -1,4 12,1 1,3 2,9 2,7

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 39 Muhtelif 4,7 5,0 0,6 0,9 4,3 4,6 -0,4 3,71981 - 1998 (II) 39 Muhtelif 6,8 0,2 6,7 0,0 14,1 7,4 7,2 7,4

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük küçük küçük küçük

191

Tablo - XXV: Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları (1964-80 ile 1981-98 Dönemleri arasında) (Kamu)






1964 - 1980 (I) 2 İMALAT SANAYİİ 6,7 7,1 3,6 4,1 8,1 8,5 1,4 4,51981 - 1998 (II) 2 İMALAT SANAYİİ 6,5 0,0 6,2 -0,3 2,4 -4,2 -4,1 -3,8

I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 20 Gıda 2,4 6,5 -2,1 2,0 4,0 8,2 1,6 6,21981 - 1998 (II) 20 Gıda 2,1 1,4 1,0 0,3 -1,4 -2,1 -3,5 -2,4

I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 21 İçki 11,8 10,4 6,1 4,6 8,4 7,0 -3,4 2,41981 - 1998 (II) 21 İçki 1,2 -3,9 3,1 -2,0 1,5 -3,5 0,3 -1,6

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 22 Tütün 11,0 8,7 7,9 5,7 14,0 11,8 3,0 6,11981 - 1998 (II) 22 Tütün 5,6 1,1 4,5 0,0 -2,0 -6,4 -7,6 -6,4

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 23 Dokuma 6,1 4,6 3,8 2,3 4,3 2,9 -1,7 0,51981 - 1998 (II) 23 Dokuma 0,7 -0,2 2,3 1,3 -5,1 -6,0 -5,8 -7,3

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 24 Kundura 5,9 2,3 6,1 2,5 6,1 2,6 0,2 0,01981 - 1998 (II) 24 Kundura -2,2 0,5 -3,3 -0,6 -1,6 1,1 0,6 1,7

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük küçük1964 - 1980 (I) 25 Ağaç 1,9 5,1 -0,8 2,4 1,7 4,9 -0,2 2,51981 - 1998 (II) 25 Ağaç 6,0 2,4 5,6 2,0 -3,2 -6,8 -9,2 -8,8

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 27 Kağıt 1,6 6,4 -0,5 4,3 2,8 7,6 1,2 3,31981 - 1998 (II) 27 Kağıt 4,7 0,1 2,9 -1,6 -2,4 -7,0 -7,1 -5,4

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 28 Matbaacılık 3,9 3,8 1,2 1,1 7,3 7,2 3,4 6,11981 - 1998 (II) 28 Matbaacılık -3,1 0,0 -3,1 0,0 -0,1 3,0 3,0 3,0

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 31 Kimya 10,3 9,0 6,4 5,1 12,0 10,7 1,7 5,61981 - 1998 (II) 31 Kimya -1,2 -2,0 -0,3 -1,1 -0,6 -1,4 0,6 -0,3

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 32 Petrol ve kömür 7,7 5,8 3,4 1,5 11,7 9,8 4,0 8,31981 - 1998 (II) 32 Petrol ve kömür 6,8 -0,6 7,1 -0,3 5,3 -2,1 -1,5 -1,8

I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 33 Metalden gayri 5,0 7,2 2,0 4,2 6,0 8,2 1,0 4,01981 - 1998 (II) 33 Metalden gayri -0,6 -2,4 0,8 -1,1 -6,8 -8,7 -6,2 -7,6

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 34 Metal 4,1 8,3 -0,1 4,1 9,1 13,3 5,0 9,21981 - 1998 (II) 34 Metal 7,3 -1,6 8,5 -0,3 4,4 -4,4 -2,8 -4,1

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 35 Madeni eşya 6,0 9,2 1,9 5,0 -5,6 -2,5 -11,6 -7,51981 - 1998 (II) 35 Madeni eşya 8,7 -2,9 10,4 -1,3 9,4 -2,2 0,7 -1,0

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük küçük küçük küçük1964 - 1980 (I) 36 Makine -0,1 6,3 -2,3 4,2 11,6 18,0 11,7 13,81981 - 1998 (II) 36 Makine 9,4 0,3 7,7 -1,5 4,0 -5,2 -5,4 -3,7

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 37 Elektrik makinaları 8,1 6,2 4,6 2,6 22,0 20,0 13,8 17,41981 - 1998 (II) 37 Elektrik makinaları 10,5 -0,6 11,0 -0,1 7,6 -3,5 -2,9 -3,4

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 38 Taşıt araçları 7,7 7,9 5,4 5,6 6,6 6,8 -1,1 1,21981 - 1998 (II) 38 Taşıt araçları 6,0 -2,3 5,4 -2,9 1,0 -7,4 -5,1 -4,5

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK

192

Tablo - XXVI: Büyüme Oranı (*100) Karşılaştırmaları (1964-80 ile 1981-98 Dönemleri arasında) (Özel)






1964 - 1980 (I) 2 İMALAT SANAYİİ 7,1 5,8 5,1 3,7 11,0 9,7 3,9 5,91981 - 1998 (II) 2 İMALAT SANAYİİ 3,8 -1,6 4,5 -1,0 8,6 3,1 4,8 4,1

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 20 Gıda 7,1 5,2 5,8 4,0 9,5 7,7 2,4 3,71981 - 1998 (II) 20 Gıda 2,2 -1,1 2,4 -0,9 5,6 2,3 3,4 3,2

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 21 İçki 13,0 11,8 6,4 5,2 19,3 18,1 6,3 12,91981 - 1998 (II) 21 İçki 3,8 0,0 4,5 0,7 5,8 2,1 2,1 1,4

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 22 Tütün 19,5 8,6 15,8 4,8 8,7 -2,3 -10,8 -7,01981 - 1998 (II) 22 Tütün 10,5 6,9 9,1 5,5 12,7 9,2 2,3 3,7

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük küçük küçük küçük küçük1964 - 1980 (I) 23 Dokuma 7,6 4,8 6,3 3,6 9,9 7,1 2,3 3,61981 - 1998 (II) 23 Dokuma 0,1 -3,1 1,1 -2,1 5,4 2,1 5,2 4,2

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük küçük1964 - 1980 (I) 24 Kundura 5,7 3,3 3,8 1,4 21,4 19,1 15,7 17,61981 - 1998 (II) 24 Kundura 1,4 -1,1 1,4 -1,1 13,3 10,9 11,9 12,0

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 25 Ağaç 2,3 4,5 0,8 3,0 8,3 10,5 5,9 7,51981 - 1998 (II) 25 Ağaç 5,1 -4,0 6,1 -3,0 8,3 -0,7 3,2 2,3

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 26 Mobilya -0,2 2,3 -3,4 -1,0 4,1 6,5 4,2 7,51981 - 1998 (II) 26 Mobilya 6,1 -0,3 6,7 0,3 14,6 8,2 8,5 7,9

I > II küçük BÜYÜK küçük küçük küçük küçük küçük küçük1964 - 1980 (I) 27 Kağıt 9,7 6,6 7,0 3,9 20,1 17,0 10,4 13,11981 - 1998 (II) 27 Kağıt 1,2 -1,8 2,3 -0,7 7,3 4,3 6,2 5,0

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 28 Matbaacılık 2,9 3,2 0,2 0,5 4,1 4,4 1,3 3,91981 - 1998 (II) 28 Matbaacılık 1,0 -1,0 0,4 -1,6 3,3 1,2 2,2 2,8

I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK1964 - 1980 (I) 29 Kürk ve deri -2,6 0,7 -2,9 0,4 1,4 4,7 4,0 4,31981 - 1998 (II) 29 Kürk ve deri 6,7 -2,8 6,8 -2,7 10,7 1,2 4,0 3,9

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 30 Kauçuk 11,1 6,3 9,4 4,7 16,9 12,1 5,8 7,41981 - 1998 (II) 30 Kauçuk 4,1 -0,8 4,6 -0,3 8,3 3,4 4,2 3,7

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 31 Kimya 8,7 7,9 4,0 3,2 11,1 10,3 2,4 7,11981 - 1998 (II) 31 Kimya 5,1 1,4 4,7 1,1 6,9 3,2 1,9 2,2

I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 32 Petrol ve kömür 19,1 21,8 7,0 9,6 35,0 37,7 15,9 28,11981 - 1998 (II) 32 Petrol ve kömür -5,3 -0,6 -5,3 -0,6 -2,1 2,7 3,2 3,3

I > II BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 33 Metalden gayri 6,6 5,0 4,2 2,6 11,3 9,7 4,7 7,11981 - 1998 (II) 33 Metalden gayri 4,0 -0,7 4,8 0,1 7,4 2,7 3,4 2,6

I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 34 Metal 8,2 8,1 3,2 3,2 17,5 17,4 9,3 14,31981 - 1998 (II) 34 Metal 5,8 -1,7 6,8 -0,7 9,8 2,3 4,0 3,0

I > II BÜYÜK BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 35 Madeni eşya 4,9 3,4 2,9 1,3 9,1 7,5 4,2 6,21981 - 1998 (II) 35 Madeni eşya 8,3 -0,6 8,4 -0,5 11,9 3,0 3,6 3,5

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 36 Makine 5,6 6,6 0,4 1,5 13,2 14,3 7,6 12,81981 - 1998 (II) 36 Makine 9,2 -0,5 9,7 0,0 12,1 2,4 3,0 2,5

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 37 Elektrik makinaları 5,5 5,9 3,3 3,7 13,1 13,5 7,6 9,81981 - 1998 (II) 37 Elektrik makinaları 9,3 -1,2 9,9 -0,6 14,3 3,8 5,0 4,4

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 38 Taşıt araçları 0,9 2,2 2,3 3,6 17,3 18,6 16,4 15,11981 - 1998 (II) 38 Taşıt araçları 8,8 -1,0 9,2 -0,5 14,0 4,3 5,2 4,8

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK BÜYÜK1964 - 1980 (I) 39 Muhtelif 4,7 5,0 0,6 0,9 4,3 4,6 -0,4 3,71981 - 1998 (II) 39 Muhtelif 6,9 -0,2 6,8 -0,3 13,9 6,9 7,0 7,1

I > II küçük BÜYÜK küçük BÜYÜK küçük küçük küçük küçük

193

Tablo - XXVII: Türkiye İmalat Sanayii'nde Ortalama Ücret ve Ort. APL için Sektör Sıralamaları (Verileriyle) (1963-1998 Dönemi)

TOPLAM 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

i32 i31 i21 i34 i38 i27 i37 i28 i36 i22 i30 i33 i20 i35 i23 i25 i39 i24 i29 i26

osu 3.644 2.690 2.222 2.165 1.927 1.919 1.881 1.761 1.692 1.514 1.506 1.445 1.374 1.295 1.126 1.074 1.055 919 861 772


oapls 126.120 19.457 13.955 11.425 7.716 7.411 7.344 7.016 6.411 6.396 5.901 5.785 5.195 5.160 4.733 4.546 4.546 3.407 2.946 2.921

KAMU 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

i32 i34 i31 i35 i37 i36 i27 i38 i21 i28 i20 i24 i33 i22 i23 i25

osu 3.835 2.835 2.787 2.502 2.428 2.427 2.337 2.320 2.281 2.071 2.014 1.844 1.833 1.591 1.585 1.550

i32 i21 i31 i35 i37 i22 i34 i33 i27 i20 i25 i36 i23 i28 i38 i24

oapls 173.707 24.416 11.643 7.749 7.642 7.046 6.992 5.852 5.087 4.483 4.080 4.011 3.344 3.108 3.032 2.645

ÖZEL 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20


osu 3.189 2.667 2.142 1.855 1.837 1.724 1.595 1.521 1.491 1.454 1.378 1.208 1.081 1.072 1.046 995 877 843 770 767


oapls 29.060 14.968 13.826 11.583 11.529 8.566 7.714 7.637 7.505 7.044 6.674 6.165 5.268 5.115 4.774 4.724 4.636 3.607 2.986 2.877

T-K-Ö 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20


osutko 3.556 2.715 2.215 2.199 2.054 2.028 1.903 1.880 1.852 1.668 1.552 1.499 1.490 1.392 1.252 1.177 1.167 1.025 852 769


oaplstko 109.629 19.233 13.522 10.217 8.763 7.634 7.030 6.967 6.404 6.019 5.644 5.320 5.228 5.214 4.617 4.467 4.205 3.507 2.899 2.859

194

Saat İşçi Yılda ÇalışanlarınSaat Başına İşçi Başına Sabit Çalışılan YıllıkBaşına Sabit Başına Sabit Katma Sabit İşçi-Saat Ortalama

Sektörlerin APL'deki Ücret'deki APL'deki Ücret'deki Değer'deki Ücret'deki Toplamı'ndaki Sayısı'ndakiSektörler Adları BO BO BO BO BO BO BO BO

22 Tütün 10,4 5,5 8,2 3,3 7,5 2,7 -2,8 -0,738 Taşıt araçları 8,4 2,3 7,5 1,4 11,8 5,7 3,4 4,330 Kauçuk 7,5 2,7 7,0 2,1 12,5 7,6 5,0 5,537 Elektrik makinaları 7,4 2,3 6,7 1,5 13,7 8,5 6,3 7,036 Makine 7,0 2,8 4,9 0,7 12,0 7,8 5,0 7,035 Madeni eşya 6,6 1,1 5,6 0,2 8,9 3,4 2,3 3,331 Kimya 6,3 4,2 4,2 2,1 8,2 6,1 1,9 4,021 İçki 6,0 4,0 4,0 2,0 6,9 4,8 0,9 2,939 Muhtelif 5,8 2,5 3,7 0,4 9,3 6,0 3,5 5,634 Metal 5,7 2,4 4,2 1,0 9,0 5,8 3,3 4,832 Petrol ve kömür 5,7 2,5 3,5 0,4 8,4 5,3 2,7 4,82 İMALAT SANAYİİ 5,4 2,0 4,4 1,0 8,3 4,9 2,9 3,8

33 Metalden gayri 5,0 2,0 4,2 1,2 8,2 5,2 3,2 3,927 Kağıt 4,1 1,5 3,2 0,7 5,8 3,3 1,8 2,623 Dokuma 3,8 0,5 3,6 0,4 6,6 3,4 2,9 3,020 Gıda 3,7 2,4 2,4 1,1 5,3 4,0 1,7 2,925 Ağaç 3,6 0,5 3,0 -0,1 5,5 2,4 1,9 2,526 Mobilya 3,2 1,0 1,9 -0,3 9,6 7,4 6,4 7,724 Kundura 3,1 -1,0 2,7 -1,4 13,1 9,0 10,0 10,529 Kürk ve deri 2,1 -1,1 2,0 -1,2 6,1 2,9 4,0 4,128 Matbaacılık 1,8 1,3 0,3 -0,2 3,9 3,4 2,0 3,6



37 Elektrik makinaları 9,4 2,7 7,9 1,2 14,6 7,9 5,2 6,722 Tütün 8,2 4,8 6,1 2,7 5,8 2,4 -2,4 -0,435 Madeni eşya 7,4 2,9 6,3 1,8 2,1 -2,3 -5,3 -4,132 Petrol ve kömür 7,2 2,5 5,3 0,6 8,4 3,7 1,1 3,138 Taşıt araçları 6,9 2,6 5,4 1,2 3,7 -0,5 -3,1 -1,72 İMALAT SANAYİİ 6,6 3,4 4,9 1,8 5,1 2,0 -1,4 0,2

21 İçki 6,4 3,0 4,6 1,2 4,9 1,6 -1,5 0,334 Metal 5,7 3,2 4,3 1,8 6,7 4,2 1,0 2,436 Makine 4,8 3,2 2,8 1,3 7,6 6,1 2,9 4,831 Kimya 4,4 3,3 2,9 1,9 5,5 4,5 1,1 2,625 Ağaç 4,0 3,7 2,5 2,2 -0,8 -1,2 -4,8 -3,323 Dokuma 3,3 2,1 3,0 1,8 -0,5 -1,7 -3,8 -3,527 Kağıt 3,19 3,18 1,3 1,2 0,1 0,1 -3,1 -1,120 Gıda 2,2 3,9 -0,5 1,1 1,3 2,9 -1,0 1,833 Metalden gayri 2,1 2,2 1,4 1,5 -0,6 -0,5 -2,7 -2,024 Kundura 1,7 1,4 1,3 0,9 2,1 1,8 0,4 0,928 Matbaacılık 0,3 1,9 -1,0 0,5 3,5 5,0 3,2 4,5



22 Tütün 14,9 7,7 12,3 5,2 10,8 3,6 -4,1 -1,521 İçki 8,3 5,8 5,4 2,9 12,4 9,9 4,1 7,030 Kauçuk 7,5 2,7 7,0 2,1 12,5 7,6 5,0 5,537 Elektrik makinaları 7,5 2,3 6,7 1,5 13,7 8,5 6,3 7,036 Makine 7,4 2,9 5,2 0,7 12,7 8,2 5,2 7,534 Metal 7,0 3,1 5,1 1,2 13,5 9,7 6,6 8,531 Kimya 6,8 4,5 4,4 2,1 9,0 6,7 2,1 4,635 Madeni eşya 6,7 1,3 5,7 0,4 10,5 5,2 3,9 4,832 Petrol ve kömür 6,5 10,3 0,6 4,4 15,9 19,7 9,4 15,339 Muhtelif 5,8 2,3 3,8 0,3 9,2 5,8 3,4 5,52 İMALAT SANAYİİ 5,4 2,0 4,8 1,3 9,8 6,3 4,3 5,0

27 Kağıt 5,3 2,2 4,6 1,5 13,5 10,5 8,2 8,933 Metalden gayri 5,3 2,0 4,5 1,3 9,3 6,1 4,0 4,838 Taşıt araçları 5,0 0,6 5,8 1,5 15,6 11,2 10,7 9,820 Gıda 4,6 2,0 4,1 1,5 7,5 4,9 2,9 3,425 Ağaç 3,8 0,2 3,5 -0,1 8,3 4,7 4,6 4,823 Dokuma 3,7 0,7 3,7 0,7 7,6 4,6 3,8 3,924 Kundura 3,5 1,1 2,5 0,1 17,2 14,8 13,8 14,726 Mobilya 3,1 1,0 1,8 -0,3 9,5 7,4 6,4 7,729 Kürk ve deri 2,2 -1,1 2,1 -1,2 6,2 2,9 4,0 4,128 Matbaacılık 1,9 1,0 0,3 -0,6 3,7 2,8 1,8 3,4

Tablo - XXVIII: Büyüme Oranları (*100) (1964-1998 Dönemi) (Toplam)

Tablo - XXIX: Büyüme Oranları (*100) (1964-1998 Dönemi) (Kamu)

Tablo - XXX: Büyüme Oranları (*100) (1964-1998 Dönemi) (Özel)

195

EK-2

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐I: 2‐3 = 3 : İm

alat San

ayii (T

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

196

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐II: 2‐3 = 3 : İm

alat San

ayii (K)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

197

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐III: 2‐3 = 3 : İmalat San

ayii (Ö

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

198

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐IV: 20

= 311+312

: Gıda (T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

199

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐V: 20 = 311+312 : G

ıda (K

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

200

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐VI: 20 = 311+312 : G

ıda (Ö

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

201

0

5000

1000

0

1500

0

2000

0

2500

0

3000

0

3500

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐VII: 21 = 313 : İçki (T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

202

0

5000

1000

0

1500

0

2000

0

2500

0

3000

0

3500

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐VIII: 21

= 313

: İçki (K)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

203

0

5000

1000

0

1500

0

2000

0

2500

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐IX: 21

= 313

: İçki (Ö)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

204

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

0

1400

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐X: 22 = 314 : Tütün

(T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

205

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XI: 22

= 314

: Tütün (K)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

206

0

5000

1000

0

1500

0

2000

0

2500

0

3000

0

3500

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XII: 22 = 314 : Tütün

(Ö)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

207

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XIII: 23 = 321 : D

okum

a (T

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

208

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XIV: 23 = 321 : D

okum

a (K

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

209

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XV

: 23

= 321

: Dok

uma (Ö)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

210

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XV

I: 24 = 322+324 : K

undu

ra (T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

211

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XV

II: 24 = 322+324 : K

undu

ra (K)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

212

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

5000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XV

III: 24 = 322+324 : K

undu

ra (Ö)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

213

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XIX: 25 = 331 : A

ğaç (T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

214

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

: 25

= 331

: Ağaç (K

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

215

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

I: 25 = 331 : A

ğaç (Ö)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

216

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

II: 26 = 332 : M

obilya (T

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

217

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

III: 26 = 332 : M

obilya (Ö

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

218

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

IV: 27

= 341

: Ka

ğıt (T

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

219

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

V: 27 = 341 : K

ağıt (K)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

220

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

VI: 27 = 341 : K

ağıt (Ö)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

221

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

VII: 28 = 342 : M

atba

acılık (T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

222

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

VIII: 28 = 342 : M

atba

acılık (K

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

223

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

IX: 28

= 342

: Matba

acılık (Ö

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

224

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

X: 29 = 323 : K

ürk ve deri (T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

225

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

XI: 29

= 323

: Kü

rk ve de

ri (Ö)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

226

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

XII: 30 = 355+356 : K

auçuk (T

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

227

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

XIII: 30 = 355+356 : K

auçuk (Ö)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

228

0

5000

1000

0

1500

0

2000

0

2500

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

XIV: 31 = 351+352 : K

imya (T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

229

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

0

1400

0

1600

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

XV: 31

= 351+352

: Kimya (K)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

230

0

5000

1000

0

1500

0

2000

0

2500

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

XVI: 31 = 351+352 : K

imya (Ö)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

231

0

5000

0

1000

00

1500

00

2000

00

2500

00

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

XVII: 32 = 353+354 : P

etrol ve kömür (T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

232

0

5000

0

1000

00

1500

00

2000

00

2500

00

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

XVIII: 32 = 353+354 : P

etrol ve kömür (K)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

233

0

1000

0

2000

0

3000

0

4000

0

5000

0

6000

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XX

XIX: 32 = 353+354 : P

etrol ve kömür (Ö)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

234

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XL: 33

= 361+362+369

: M

etalde

n gayri (T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

235

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XLI: 33 = 361+362+369 : M

etalde

n gayri (K)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

236

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

1000

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XLII: 33 = 361+362+369 : M

etalde

n gayri (Ö)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

237

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

0

1400

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XLIII: 34 = 371+372 : M

etal (T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

238

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

0

1400

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XLIV: 34

= 371+372

: Metal (K)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

239

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

0

1400

0

1600

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XLV: 34 = 371+372 : M

etal (Ö)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

240

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XLVI: 35 = 381 : M

aden

i eşya (T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

241

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

0

1400

0

1600

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XLVII: 35 = 381 : M

aden

i eşya (K

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

242

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XLVIII: 35 = 381 : M

aden

i eşya (Ö

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

243

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐XLIX: 36

= 382

: Makine (T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

244

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐L: 36 = 382 : M

akine (K)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

245

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐LI: 36

= 382

: Makine (Ö

)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

246

0

5000

1000

0

1500

0

2000

0

2500

0

3000

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐LII: 37 = 383 : Elektrik makinaları (T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

247

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

0

1400

0

1600

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐LIII: 37 = 383 : Elektrik makinaları (K)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

248

0

5000

1000

0

1500

0

2000

0

2500

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐LIV: 37 = 383 : Elektrik makinaları (Ö)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

249

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

0

1400

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐LV: 38

= 384

: Taşıt a

raçları (T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

250

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐LVI: 38 = 384 : Taşıt araçları (K)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

251

0

2000

4000

6000

8000

1000

0

1200

01963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐LVII: 38 = 384 : Taşıt araçları (Ö)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

252

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐LVIII: 39 = 385+390 : M

uhtelif (T)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

253

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

Şekil ‐LIX: 39 = 385+390 : M

uhtelif (Ö)

MPLu

MPLh

MPLa

sbu

254

ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı : Uğur Bülent KAYTANCI

Doğum Yeri ve Yılı : Tarsus, 1970

Adres : Anıt Mh. 0351 Sk. Meltem Ap. B/Blok 23/5

33430, Tarsus

Tel: 0324-6270842

E-Posta: [email protected]

Eğitim Durumu

Doktora : Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı 2008

Yüksek Lisans : Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı 2000

Lisans : İstanbul Ün. İkt.F. İng.İkt. Bl. 1993

Lise : Tarsus Cengiz Topel Lisesi 1988

İş Deneyimi : Araştırma Görevlisi, Ç.Ü. İktisadi ve İdari

Bilimler Fakültesi, İktisat Bölümü 1997-

Yabancı Dil : İngilizce

t.c. Çukurova Ünİversİtesİ

Documents