T.C.

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ

AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI

ADANA İL MERKEZİNDE YAŞAYAN FARKLI

SOSYOKÜLTÜREL GRUPLARIN SAĞLIK HİZMETLERİNİ

KULLANMA DAVRANIŞLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Dr. Aslı PAN KORUR

UZMANLIK TEZİ

TEZ DANIŞMANI

Prof. Dr. Nafiz BOZDEMİR

ADANA – 2010

T.C.

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ

AİLE HEKİMLİĞİ ANABİLİM DALI

ADANA İL MERKEZİNDE YAŞAYAN FARKLI

SOSYOKÜLTÜREL GRUPLARIN SAĞLIK HİZMETLERİNİ

KULLANMA DAVRANIŞLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Dr. Aslı PAN KORUR

UZMANLIK TEZİ

TEZ DANIŞMANI

Prof. Dr. Nafiz BOZDEMİR

Bu tez, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Bilimsel Araştırma Fonu

tarafından desteklenmiştir.

PROJE NO: TF2008LTP18

ADANA – 2010

I

TEŞEKKÜR

‘Ne başarırsanız başarın size yardım eden birisi mutlaka vardır’

-Althea Gibson

Çağdaş medeniyetler düzeyine çıkabilmemiz için bir ömür boyu hiç durmadan

çalışan, hatta bu uğurda canını hiçe sayan ulu önderimiz M. Kemal Atatürk’e, onun

silah arkadaşlarına ve aziz şehitlerimize sonsuz minnetlerimi sunarım.

Bu çalışmanın her aşamasında ve tüm uzmanlık eğitimim boyunca ilgi, hoşgörü,

sabır, yardım ve desteğini esirgemeyen değerli hocam ve tez danışmanım Prof. Dr.

Nafiz Bozdemir’e,

Asistanlık eğitimim boyunca hiçbir zaman güleryüz ve anlayışını eksik etmeyen,

bir abla gibi her zaman sıcaklığını hissettiğim, özenli ve titiz çalışmaları ile bana her

daim örnek olacak olan sevgili hocam Doç. Dr. Esra Saatçı’ya,

Yarattıkları farklı bakış açıları ile eğitimime olan değerli katkılarından dolayı Aile

Hekimliği AD’deki ve rotasyon yaptığım bölümlerdeki değerli hocalarıma,

Asistanlığım boyunca bana verdikleri destek ve dostluklarını minnetle anacağım

Aile Hekimliği Anabilim Dalı’nın tüm araştırma görevlilerine ve personeline,

Rotasyon yaptığım diğer bölümlerdeki asistan arkadaşlarıma,

Minnettarlığımı kelimelerle anlatamayacağım sevgili anneme, babama, ağabeyime

ve Zeynep’e,

Asistanlık eğitimimi noktalarken tanışarak hayatımı birleştirdiğim, sıcaklık,

anlayış ve desteğini her aşamada hissettiğim, attığım her adımda beni destekleyen, yol

arkadaşım, canımdan çok sevdiğim değerli eşim Kadir’e,

Teşekkürlerimi sunarım.

Aslı KORUR

II

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR.................................................................................................................. I İÇİNDEKİLER ............................................................................................................ II TABLO LİSTESİ ....................................................................................................... IV ŞEKİL LİSTESİ ...........................................................................................................V ÖZET......................................................................................................................... VI ABSTRACT.............................................................................................................. VII KISALTMA LİSTESİ ..............................................................................................VIII 1. GİRİŞ........................................................................................................................1 2. GENEL BİLGİLER...................................................................................................2

2.1. Sağlık Hizmetleri ................................................................................................2 2.1.1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri .........................................................................3 2.1.2. Tedavi Hizmetleri .........................................................................................3 2.1.3. Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri ................................................................3 2.1.4. Temel Sağlık Hizmetleri ...............................................................................4

2.2. Aile Hekimliği ve Sağlık Hizmetleri İlişkisi ........................................................4 2.2.1. Aile Hekimliği Tarihçesi...............................................................................4 2.2.2. Aile Hekimliği / Genel Pratisyenlik Disiplini ve Uzmanlığı ..........................7

2.2.2.1. Aile Hekimliği/Genel Pratisyenlik Disiplininin Özellikleri .....................8 2.2.2.2. Genel Pratisyen / Aile Hekiminin Temel Yeterlikleri..............................9

2.2.3. Aile Hekimliği ve Sağlık Hizmetleri ...........................................................11 2.3. Hastalıkların Sınıflandırılması: ICD-10 ve ICPC-2-R........................................12 2.4. Tıbbi Bakımın Ekolojisi ....................................................................................13

3. GEREÇ ve YÖNTEM .............................................................................................17 3.1. Çalışma Evreninin Belirlenmesi ve Örneklem Seçimi .......................................17 3.2. Veri Toplama Formu.........................................................................................18

3.2.1. SF36 ve SF12 (Short Form-12, Kısa Form-12) Kısa Sağlık Ölçeği..............18 3.3. Verilerin Toplanması ........................................................................................20 3.4. Verilerin Değerlendirilmesi...............................................................................21

4. BULGULAR...........................................................................................................24 4.1. Görüşülen Bireylerin Sosyodemografik Özellikleri ...........................................24 4.2. SF-12’nin Sosyodemografik Veriler ile Karşılaştırılması...................................27 4.3. Sağlık Hizmetlerini Kullanma Davranışlarının Değerlendirilmesi .....................29

4.3.1. Tercih Edilen Sağlık Kurumlarının Sosyodemografik Veriler ile Karşılaştırılması ...................................................................................................29 4.3.2. Sağlık Kurumlarının Tercih Edilme Nedenleri ............................................31 4.3.3. Son Bir Yıl İçinde Sağlıklı Olduğu Dönemde Hekime/Sağlık Hizmeti Sunan Bir Kişiye Başvuruların Değerlendirilmesi ...........................................................32 4.3.4. Son 30 Günde Yaşanan Sağlık Sorunlarının Değerlendirilmesi ...................35 4.3.5. Son 2-12 ay içerisinde Yaşanan Sağlık Sorunlarının Değerlendirilmesi.......41 4.3.6. Mevcut Kronik Hastalıkların Değerlendirilmesi ..........................................43 4.3.7. Son 12 ay içerisinde Hastaneye Yatış Nedenlerinin Değerlendirilmesi ........45

5. TARTIŞMA ............................................................................................................47 6. SONUÇLAR VE ÖNERİLER .................................................................................56 KAYNAKLAR ...........................................................................................................57

III

EKLER .......................................................................................................................63 EK-1. SAĞLIK HİZMETLERİNİ KULLANMA DAVRANIŞLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ BİLGİ FORMU...............................................................63 EK-2. İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ ONAY YAZISI................................................68 EK-3. ADANA VALİLİĞİ ONAY YAZISI.............................................................69 EK-4. ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ ETİK KURULU ONAY YAZISI....................................................................................................................70

ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................71

IV

TABLO LİSTESİ

Tablo No: Sayfa No:

Tablo 1. Aile Hekiminin Çekirdek Yeterlikleri ..............................................................................10 Tablo 2. SF-12 Sağlık Ölçeği Soru Dağılımı....................................................................................19 Tablo 3. SF-12 Kısa Sağlık Ölçeği Puanlaması İçin Kullanılan Fiziksel ve Mental

Standardizasyon Değerleri ................................................................................................22 Tablo 4. Araştırmaya Katılan Bireylerin Sosyodemografik Özellikleri .......................................25 Tablo 5. Araştırmaya Katılan Bireylerden Adana’ya Göç Edenlerin Adana’da

Yaşadıkları Sürelerin Dağılımı .........................................................................................25 Tablo 6. Görüşme Yapılan Bireylerin Kendileri ve Ailelerinin Sosyoekonomik Durumu ile

Göç Etme Durumları Arasındaki İlişki ............................................................................26 Tablo 7. Araştırmaya Katılan Bireylerin Sosyodemografik Özellikleri.......................................27 Tablo 8. SF-12 Kısa Sağlık Ölçeği’nin Görüşme Yapılan Bireylerin Sosyodemografik

Verileri ile Karşılaştırması ................................................................................................28 Tablo 9. Araştırmaya Katılan Bireylerin Sağlık Sorunu Olduğunda Kullandığı Sağlık

Hizmet Basamakları...........................................................................................................29 Tablo 10. Araştırmaya Katılan Bireylerin Tercih Ettikleri Sağlık Hizmet Basamaklarının

Sosyodemografik Veriler ile Karşılaştırılması.................................................................30 Tablo 11. Araştırmaya Katılan Bireylerin Sağlık Hizmet Basamaklarını Tercih Etme

Nedenlerinin Basamaklara Göre Dağılımı ......................................................................31 Tablo 12. Sağlıklı Olduğu Dönemde Hekime/Sağlık Hizmeti Sunan Bir Kişiye En Sık

Başvuru Nedenleri..............................................................................................................32 Tablo 13. Görüşme Yapılan Bireylerin Kendilerini Sağlıklı Hissettikleri Dönemde

Hekime/Sağlık Hizmeti Sunan Bir Kişiye Başvuru Nedenlerinin Sosyoekonomik Duruma Göre Dağılımı ......................................................................................................33

Tablo 14. Görüşme Yapılan Bireylerin Kendilerini Sağlıklı Hissettikleri Dönemde Hekime/Sağlık Hizmeti Sunan Bir Kişiye Başvuru Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı .....................................................................................................................34

Tablo 15. Görüşme Yapılan Bireylerin Kendilerini Sağlıklı Hissettikleri Dönemde Hekime/Sağlık Hizmeti Sunan Bir Kişiye Başvuru Nedenleri İle SF12 Arasındaki İlişki .....................................................................................................................................35

Tablo 16. Bireylerin Son 30 Gün İçinde Gösterdikleri Sağlık Tutum Davranışları......................36 Tablo 17. Bireylerin Sosyoekonomik Durumlarına Göre Son 30 Gün İçinde Gösterdikleri

Sağlık Tutum Davranışları ...............................................................................................36 Tablo 18. Son 30 Gün İçinde Yaşanan En Sık Sağlık Sorunları/Şikayetler...................................37 Tablo 19. Görüşme Yapılan Bireylerin Son Bir Ay İçerisinde Hekime Başvuranlara

Uygulanan Tedavi Türleri .................................................................................................39 Tablo 20. Son 30 Gün İçerisinde Hekimler Tarafından Konulan En Sık Tanılar.........................40 Tablo 21. Bireylerin Son 2-12 Ay İçinde Yaşadıkları Sağlık Sorunları/Şikayetleri İçin

Gösterdikleri Sağlık Tutum Davranışları ........................................................................42 Tablo 22. Son 2-12 Ay İçinde En Sık Yaşanan Sağlık Sorunları/Şikayetler ..................................42 Tablo 23. Kişilerin Mevcut En Sık Kronik Hastalık Tanıları .........................................................44 Tablo 24. Araştırmaya Katılan Bireylerden Son Bir Yıl İçinde Hastaneye Yatışı

Yapılanların O Kurumu Tercih Etme Nedenleri ............................................................46 Tablo 25. Son 12 Ay İçerisinde Hastaneye Yatışı Gerektiren En Sık Nedenler.............................46

V

ŞEKİL LİSTESİ

Şekil No: Sayfa No: Şekil 1. Birbiriyle İlişkili Yeterlik Modeli.......................................................................................11 Şekil 2. İngiltere ve Birleşik Devletler’de Ekoloji Modeli: Toplumdaki Aylık Tahmini

Hastalık Prevalansı ve Hekimlerin, Hastanelerin ve Üniversitelerin Sağlık Hizmeti Sunumundaki Rolleri. 22......................................................................................................14

Şekil 3. Birleşik Devletler’de Ekoloji Modeli: Bir Yıl İçindeki Sağlık Hizmeti İhtiyacının Dağılımı 31.............................................................................................................................15

Şekil 4. Toplumdaki Aylık Hastalık Prevalansı ve Hekimlerin, Hastanelerin ve Üniversitelerin Sağlık Hizmeti Sunumundaki Rolleri (örneklem tüm yaş gruplarını temsil etmektedir) 30 ............................................................................................................16

Şekil 5. Araştırmanın Akış Şeması ..................................................................................................20 Şekil 6. Adana İli Şehir Merkezinde Bir Ay İçinde Kişilerin Sağlık Tutum Davranışlarını

Gösteren Ekolojik Şekil ......................................................................................................38 Şekil 7. Adana İli Şehir Merkezinde Son Bir Ay İçinde Hekime Başvuran Kişilerin Ekolojik

Şekli ......................................................................................................................................41 Şekil 8. Adana İli Şehir Merkezinde Son Bir Yıl İçerisinde Sağlık Tutum Davranışlarını

Gösteren Ekolojik Şekil ......................................................................................................43 Şekil 9. Adana İli Şehir Merkezinde Kronik Hastalığı Olan Kişilerin Sağlık Tutum

Davranışlarını Gösteren Ekolojik Şekil.............................................................................45

VI

ÖZET

Adana İl Merkezinde Yaşayan Farklı Sosyokültürel Grupların Sağlık Hizmetlerini Kullanma Davranışlarının Değerlendirilmesi

Amaç: Çalışmanın amacı, Adana il merkezinde yaşayan farklı sosyokültürel

grupların sağlık hizmet basamakları kullanımının ve bunun sosyodemografik özelliklerle ilişkisinin değerlendirilmesi ve tıbbi bakım ekolojisinin gösterilmesidir.

Gereç ve Yöntem: Adana il merkezinde, sosyoekonomik açıdan ‘iyi’. ‘orta’ ve ‘kötü’ olarak belirlenen üç bölgede yaşayan 685 erişkin birey çalışmamıza alındı. Çalışma 1 Mayıs 2009-15 Haziran 2009 tarihleri arasında yürütüldü. Bireylere sosyodemografik veri toplama anketi, sağlık tutum davranış değerlendirme anketi ve kısa form-12 (SF-12) kısa sağlık ölçeği yüz yüze görüşme tekniği ile uygulandı. Veriler, istatistik paket programı kullanılarak analiz edildi.

Bulgular: Araştırmamıza katılan 685 bireyin 504’ü (% 73,6) kadın, 181’i (% 26,4) erkek, yaş ortalaması 36,68±13,89 yıl (18-83) idi. Bireylerin 273’ünün (% 39,9) eğitim düzeyinin ilköğretim, 520’sinin (% 75,9) evli, 479’unun (% 69,9) Adana’ya göç etmiş, 577’nin (% 84,2) sosyal güvencesinin olduğu, 368’inin (% 53,7) sosyoekonomik olarak kendini ve ailesini ‘orta’ düzeyde değerlendirdiği saptandı. Eğitim düzeyi, sosyal güvence, sosyoekonomik durum ve medeni durum ile SF-12 alt ölçeği olan MCS-12 arasında anlamlı ilişki bulundu (p<0,05). Yaş ile MCS-12 ve PCS-12 arasında anlamlı ilişki saptandı (p<0,001). Hem akut, hem kronik sağlık sorunlarında en sık tercih edilen sağlık hizmet basamağı; ikinci basamak olup, sağlık hizmet basamakları tercihi ile sosyodemografik özellikler (cinsiyet, eğitim düzeyi, yaş, sosyal güvence, sosyoekonomik durum) arasında anlamlı ilişki saptandı (p<0,01). Son bir ay içinde 540 kişi (% 78,8) en az bir sağlık sorunu yaşamış, bunların 433’ü (% 38) kendi kendine bakım yaparken, 323’ü (% 28,4) ikinci basamak, 309’u (% 27,1) birinci basamak sağlık kurumuna başvurmuş ve 2 kişi (% 0,5) hastaneye yatırılarak tedavi edilmiştir.

Sonuç: Sağlık hizmet basamaklarının kullanımı, sosyodemografik özelliklerden etkilenmektedir. En çok tercih edilen sağlık hizmet basamağı, ikinci basamaktır. Birinci basamak sağlık kurumları geliştirilmeli ve güçlendirilmelidir.

Anahtar sözcükler: Sağlık hizmetleri kullanımı, SF-12, tıbbi ekoloji, birinci basamak

VII

ABSTRACT

Assessment of Health Care Utilization in Different Sociocultural Groups Living in the Adana City Center

Aim: The aim of this study was to assess the utilization of health care settings in

different sociocultural groups in the city center of Adana, the relationship between sociodemographic parameters and utilization of health care systems and to show the ecology of medical care.

Patients and Methods: We enrolled 685 person living in three different sociocultural regions (high, moderate, poor) in Adana city center. The study was conducted from 1 May 2009 to 15 June 2009. Sociodemographic data collection questionnaire, health attitude behavior assessment questionnaire and short form-12 (SF-12) short health scale were completed face-to-face. Data was installed and analyzed with statistical pocket programs.

Results: Of 685 individuals 504 (73.6%) were women, 181 (26.4%) were men, the mean age was 36.68±13.89 years (range:18-83). Of individuals, 273 (39.9%) were primary school graduates, 520 (75.9%) were married, 479 (69.9%) had a history of moving to Adana, 577 (84.2%) had social insurance, 368 (53.7%) assessed their socioeconomic status as ‘moderate’. There was significant relationship between the educational status, social insurance status, socioeconomic status and marital status and MCS-12, a subscale of SF-12. (p<0.05) Age was found to be significantly related to PCS-12 and MCS-12. (p<0.001) The most preferred health care setting was the secondary health care for both acute and chronic health problems. There was a significant relationship between the preferred health care settings and sociodemographic parameters (gender, educational status, age, social insurance, socioeconomic status) (p<0.01) During the last one month, 540 participants (78.8%) reported at least one health problem, 433 (38%) had self-care, 323 (28.4%) admitted to a secondary health care unit, 309 (27.1%) admitted to a primary health care unit and 2 (0.5%) were hospitalized.

Conclusion: The utilization of health care settings is influenced by sociodemographic parameters. The most preferred health care setting is the secondary health care. Primary care should be improved and strengthened.

Keywords: Health care system utilization, SF-12, medical ecology, primary care

VIII

KISALTMA LİSTESİ

ABD : Amerika Birleşik Devletleri ABFP : (American Board of Family Physicians) Amerikan Aile Hekimliği

Yeterlilik Kurulu ATO : Adana Ticaret Odası DM : Diabetes Mellitus DSÖ : Dünya Sağlık Örgütü ES : Emekli Sandığı HT : Hipertansiyon ICD : (International Classification of Diseases ) Uluslararası Hastalık Kodu ICD- 10 : (International Classification of Diseases-Version 10) Uluslararası

Hastalık Sınıflaması-10. düzeltme ICPC : (International Classification of Primary Care) Uluslararası Birinci

Basamak Sınıflandırması ICPC- 2-R : (International Classification of Primary Care) Uluslararası Birinci

Basamak Sınıflandırması İkinci Düzeltme İYE : İdrar Yolu Enfeksiyonu KAH : Koroner Arter Hastalığı MCS- 12 : (Mental Component Summary) SF-12 Kısa Sağlık Ölçeği Mental

Bileşenlerin Özeti MEPS : (Medical Expenditure Panel Survey) Tıbbi Gider Paneli Araştırması NAMCS : (National Ambulatory Medical Care Services) Ulusal Ayaktan Sağlık

Hizmetleri OYD : Okur-yazar değil PCOS : Polikistik Over Sendromu PCS- 12 : (Physical Component Summary) SF-12 Kısa Sağlık Ölçeği Fiziksel

Bileşenlerin Özeti SF- 12 : (Short Form 12) Kısa Form 12 Kısa Sağlık Ölçeği SGK : Sosyal Güvenlik Kurumu SSK : Sosyal Sigortalar Kurumu TAT : Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp TSH : Temel Sağlık Hizmetleri ÜSYE : Üst Solunum Yolu Enfeksiyonu WONCA : (World Organization of National Colleges, Academies and Academic

Associations of General Practitioners/Family Physicians) Dünya Aile Hekimleri Birliği

YÖK : Yüksek Öğretim Kurulu

1

1. GİRİŞ

Büyük bir atılımla 19. yüzyılda endüstrinin gelişimi; sosyal gelişime ve

teknolojinin toplumsal yaşamı etkilemesine neden olmuş, dolayısıyla birçok bilimle

birlikte bilginin, teknik kolaylıklarla insanların günlük yaşamına girmesini sağlamıştır.

Çok yönlü bu gelişmeler, insanın eğitim düzeyini de etkilemiş, birçok konuda bilgi ve

bilinçleri artmıştır. Sonuçta, kişilerin kendi sağlıklarına ilişkin bilinçleri geçmiş

yüzyıldan günümüze farklılık göstermiş, insanın ilgi alanı yavaş yavaş hastalıktan sağlık

durumuna doğru yönelmiştir.

Toplum sağlığının, sağlık sektörü dışındaki pek çok faktörden etkilendiği

düşünülerek, yapılacak yeni girişimler; toplumun sağlık hizmetini kullanımı, tercihleri,

hizmet kalitesini algılayışları gibi konularda göz önüne alınarak değerlendirilmelidir.

Türkiye’de sağlıkla ilgili kaynakların kısıtlı olması, karar verme süreçlerinde

kaynakların, maksimum sonuçları elde etmeye dönük kullanımını gerektirmektedir. Bu

yüzden, Türkiye, sağlık hizmetleri ile ilgili kendi durumuna ilişkin güçlü araştırma

kapasitesine gerek duymaktadır.

Hizmetin kalitesine ilişkin toplumun algılayışına, tercihlerine ve hizmetin

kullanımına odaklanan, topluma dayalı bu araştırma, sağlık projelerinin daha sonraki

aşamalarında oluşacak değişimleri ölçebilmek için var olan duruma ilişkin bilgileri

sağlamak üzere planlanmıştır.

Bu araştırmanın amacı; farklı sosyokültürel ortamlarda toplumun sağlık ve

hastalık algılaması ile ilgili bilgiler sağlamak, sağlık hizmeti kullanımı dağılımının

durumunu ortaya koymak, bireylerin sağlık hizmeti arama tutumu ve sağlık hizmetlerini

kullanımlarının nasıl olduğuna dair bulgular saptamak ve sağlık politikasına,

yönetimine ve kaynak dağılımına dönük olumlu katkılar sağlayabileceği düşüncesi ile

Adana ilinde sağlık hizmetlerinin ekolojisini göstermektir.

2

2. GENEL BİLGİLER

2.1. Sağlık Hizmetleri

Sağlık; Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün 1948’de yaptığı tanımına göre bir kişide

sadece rahatsızlığın, bedensel ve zihinsel güçsüzlüğün olmaması değil, fiziksel, ruhsal

ve sosyal açıdan tam bir iyilik hali olarak tanımlanmıştır.1 Bu tanımda bedence ve ruhça

iyilik hali sağlığın bilinen yönüdür. “Sosyal yönden tam iyilik hali” yeni ve açıklanması

gereken bir kavramdır. Bu kavramı açıklayabilmek için sağlığın sadece kişisel bir olgu

olmadığını, toplumsal yönünün de bulunduğunu belirtmek gerekir.

Rahatsızlık; fiziksel ve psikolojik sorunların hasta tarafından algılanma biçimidir.

Bu durum hastanın duygularını, hissettiklerini, yetersizliğini, gücünü, güçsüzlüğünü,

hastalığın kişisel aktivitesine ve ilişkilerine etkilerini, hekime ve hastalığa karşı

tutumlarını kapsamaktadır.

Hastalık tanımı ise; hekim ve hekim olmayanlar için birbirinden farklıdır.

Hekimlere göre hastalık; doku ve hücrelerde normal dışı yapısal ve işlevsel

değişikliklerin doğurduğu durumdur. Bir diğer deyişle hekimlerin rahatsızlıkları

tanımlama durumudur. Hekim olmayanlar için sözcüğün anlamı kişinin kültürüne

bağımlıdır. Kişinin sağlık kültür düzeyi yükseldikçe tanım hekimin tanımına yaklaşır.

Sosyal bilimcilere göre; kişi, kendisinden beklenen sosyal rolü yapamadığı zaman hasta

sayılır.

Evrensel İnsan Hakları 1948 Bildirgesi’ne göre; “Yaş, cinsiyet, ırk, din, siyasal

inanç ve sosyoekonomik güç ayrıcalığı olmaksızın herkesin mümkün olan en yüksek

düzeyde sağlık hizmetine kavuşması doğal hakkıdır” yargısı yer almıştır.2 Bu bildirgeye

Türkiye dahil her ülke katılmış olmasına karşın, hükümetlerin bir çoğu halklarına bu

hakkı sağlayamamışlardır.

Prof. Dr. Nusret Fişek’e göre; kişilerin ve toplumların sağlıklarını korumak,

hastalandıklarında tedavilerini yapmak, tam olarak iyileşmeyip sakat kalanların

başkalarına bağımlı olmadan yaşayabilmelerini sağlamak ve toplumların sağlık

düzeylerini yükseltmek için yapılan planlı çalışmaların tümüne ‘Sağlık Hizmetleri’

denir.3

3

Sağlık hizmetleri, koruyucu, tedavi edici ve rehabilite edici hizmetler olarak üç

başlıkta incelenebilir.

2.1.1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri

Koruyucu sağlık hizmetleri; çevreye yönelik ve kişiye yönelik koruyucu sağlık

hizmetleri olarak ikiye ayrılır.3 Çevreye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri; çevrede

sağlığı olumsuz etkileyen biyolojik, fiziksel ve kimyasal etkenleri yok ederek veya

kişilerin etkilenmesini önleyerek çevreyi olumlu hale getirmeyi kapsamaktadır. Kişiye

yönelik koruyucu sağlık hizmetleri içinde; bağışıklama, beslenmenin düzenlenmesi,

egzersiz, hastalığın erken tanı ve tedavisi, üreme sağlığı, ilaçla koruma, kişisel hijyen ve

sağlık eğitimi yer alır.

2.1.2. Tedavi Hizmetleri

Tedavi hizmetleri; kendi kendine bakım, birinci basamak, ikinci basamak, üçüncü

basamak ve dördüncü basamak tedavi hizmetleri olarak beş alt başlıkta incelenebilir.

Burada belirtilmesi gereken husus, bu hizmetlerin örgütlenmeyle ilgili olduğudur.

Birinci basamakta hekimler, kişilerin yerleşme yerlerine kolayca erişebilecekleri şekilde

yayılmış olmalıdır. Gelişmiş ülke istatistikleri hastaların yüzde 95’inin bu basamakta

tedavi edildiğini göstermektedir. Bu basamaktaki hekim, hastanede muayene ve tedavi

edilmesi gereken hastaları seçerek ikinci basamağa (hastaneler) gönderir. Bu uygulama,

hastaların hastanelerde yığılmasını önleyerek hastane hizmet standardını yükseltir.

Üçüncü basamak kalp cerrahisi, beyin cerrahisi vb. gibi yüksek teknolojinin gerektiği

uygulamaların yapıldığı kurumlardır. Ülkemizde olmayan veya işletilemeyen sistem,

her dört tedavi basamağının tam olarak kurulmasını ve işbirliği içinde sağlık hizmetini

yürütmesini içerir.3

2.1.3. Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri

DSÖ’nün tanımına göre rehabilitasyon, bireylerdeki engelliliğin etkilerinin ve

engel koşullarının azaltılmasını amaçlayan, bu bireylerin sosyal entegrasyonunu

sağlamaya yönelik bütün önlemler olarak tanımlanmaktadır.4 Rehabilitasyon

4

(kaybedilen işgücünü kazandırma) hizmetleri, tıbbi ve sosyal rehabilitasyon olarak ikiye

ayrılır. Tıbbi rehabilitasyon, hastanın fiziksel ve bilişsel fonksiyonlarını, bağımsızlığını,

özetle yaşam kalitesini en üst düzeye çıkarmak, restore etmektir.5 Sosyal rehabilitasyon,

hastalık ve sakatlık nedeniyle yapmakta olduğu işi yapamayacak hale gelen bir kişiye,

yapabileceği bir iş bulma ve onu bu iş için eğitmektir.5

2.1.4. Temel Sağlık Hizmetleri

‘Temel Sağlık Hizmetleri’ kavramı ise çok önceden beri kullanılmasına karşılık

1978 yılında, Uluslararası Temel Sağlık Hizmetleri Konferansı’nın sonunda imzalanan

Alma-Ata Bildirgesi’nde biçimlendirilmiştir.6

Temel Sağlık Hizmetleri (TSH); toplumca finanse edilebilir bir harcama

sonucunda sunulması gerekli minimum sağlık hizmetlerini ifade etmektedir. Alma-Ata

Bildirgesi’nde yer alan tanıma göre TSH; bir toplumdaki birey ve ailelerin geneli

tarafından kabul edilecek yollardan, onların tam olarak katılımları ile ülke ve toplumca

karşılanabilir bir harcama sonucunda onlara götürülen esas sağlık hizmetleridir.3

2.2. Aile Hekimliği ve Sağlık Hizmetleri İlişkisi

2.2.1. Aile Hekimliği Tarihçesi

Aile hekimine olan gereksinim ilk kez 1923 yılında Dr. Francis Peabody

tarafından gündeme getirilmiştir. Peabody uzmanlaşmaya giden yolun sonuna

gelindiğini ve sağlık hizmeti sunumunun çok fazla parçalara ayrıldığı için yetersiz hale

geldiğini vurgulayarak, kapsamlı ve kişisel bir sağlık hizmeti veren genel hekimliğe geri

dönüş yapılması gerektiği çağrısını yapmıştır. Ancak o zaman ses getirmeyen bu çağrı,

1952 yılında İngiltere’de genel pratisyenliği geliştirmek, standartlarını yükseltmek ve

genel pratisyenlerin sesi olmak amacıyla Royal College of General Practitioners’ın

(RCGP, Genel Pratisyenlik Kraliyet Koleji) kurulması ile yeniden gündeme gelmiştir.

Ancak genel pratisyenlik ya da aile hekimliğinin, İngiltere'de, ayrı bir uzmanlık dalı

olarak tanınması 1965 yılında olmuştur. Ardından American Medical Association

(Amerikan Tıp Birliği) 1966 yılında Millis ve Willard Raporları olarak bilinen iki

raporu yayınlanmıştır. Bunun sonucunda 1969’da birinci basamak sağlık hizmetlerinde

5

çalışan, yeni bir uzmanlık dalı olan "Aile hekimliği" tanınmış ve Aile Hekimliği

yeterlilik Kurulu (American Board of Family Physicians, ABFP) kurulmuştur. 1974

yılında Hollanda’da ‘Avrupa Aile Hekimleri Eğitimi’ toplantısında birinci basamak

hekimliğinin, insanı organ ya da sistemlerini esas alarak inceleyen diğer klinik uzmanlık

dallarından farklı bir uzmanlık dalı olduğu vurgulanmıştır.7-9

Leeuwenhorst grubu 1974 yılında “Avrupa’da Genel Pratisyen” başlıklı bildirgeyi

hazırlamıştır. Bu bildirgeye göre; “Genel Pratisyen; yaş, cinsiyet ve rahatsızlık ayrımı

yapmaksızın bireylere, ailelere ve bir sağlık birimine bağlı nüfusa, kişisel ve sürekli

birinci basamak sağlık hizmeti sunan tıp fakültesi mezunudur. Onu kendine özgü kılan,

bu işlevlerin sentez edilişidir. Hastalarına; hasta görüşme odasında, hastalarının

evlerinde ve bazen bir klinik ya da hastanede hizmet sunar. Amacı erken tanı koymaktır.

Hastalarının bakımı sürecinde sağlık ve rahatsızlık durumlarını değerlendirirken

fiziksel, psikolojik ve toplumsal etkenleri dikkate alır ve bütünleştirir. Bir hekim olarak

kendisine sunulan her soruna ilişkin ilk kararları verir. Kronik, yineleyen ya da terminal

dönem rahatsızlıkları olan hastaların sürekli yönetim sorumluluğunu üstlenir. Uzun

süreli temas; Genel Pratisyenin hastayla yineleyen karşılaşma olanaklarını, her hasta

için uygun bir hızda bilgi toplamak ve mesleğini uygulamada kullanabileceği bir güven

ilişkisi oluşturmak üzere kullanabilmesi anlamını taşır. Hekim ve hekim dışı diğer

profesyonellerle işbirliği içinde uygulama yapar. Tedavi, koruma ve eğitim yoluyla

hastalarının ve ailelerinin nasıl ve ne zaman, sağlığı geliştirme girişimlerinde

bulunabileceğini bilir. Ayrıca topluma karşı da mesleksel sorumluluğu olduğunu kabul

eder.”10,11

Dünya Aile Hekimleri Birliği (WONCA, World Organization of National

Colleges, Academies and Academic Associations of General Practitioners/Family

Physicians) tarafından bu tanım 1991 yılında yeniden güncellendi: “Genel pratisyen ya

da aile hekimi, esas olarak tıbbi bakım arayan herkese kapsamlı bakım sağlama ve

gerektiğinde diğer sağlık personelini harekete geçirme sorumluluğu taşıyan hekimdir.

Genel pratisyen/aile hekimi, bakım arayan herkesi kabul eden bir genel tıp hekimi

olarak işlev görür; buna karşılık diğer sağlık hizmeti sunucuları, hizmet sunumunda yaş,

cinsiyet ve tanıya bağlı sınırlamalar koyarlar.’’

Genel pratisyen ya da aile hekimi ırk, din, kültür ve toplumsal sınıf ayrımı

yapmaksızın, bireylere aile ve ailelere toplum bağlamında bakım sağlar. Kültürel,

6

sosyoekonomik ve psikolojik durumlarını hesaba katarak bireylerin almaları gereken

bakımın büyük kısmını sağlamada klinik olarak yeterlidir. Ayrıca hastalarına kapsamlı

ve sürekli bakım sağlamada kişisel sorumluluk üstlenir. Genel pratisyen ya da aile

hekimi, mesleksel görevini bireylerin sağlık gereksinimlerine ve hizmet sunduğu

toplumun varolan kaynaklarına göre, doğrudan ya da diğer sağlık çalışanlarının verdiği

hizmetler aracılığıyla yerine getirir.”

Alma Ata Konferansı'nın çok önemli sonuçlarından birisi de dünya ülkelerine

çağdaş tıp anlayışının bir sonucu olarak "2000 Yılında Herkese Sağlık" başlığı altında

toplanan bazı hedefler ve stratejiler gösterilmiş olmasıdır. Özellikle birinci basamak

sağlık hizmet sunumunun kendine özgü bilgi ve koşullar içerdiği ve bunun uzmanlaşmış

hekimlerce verilmesi gerektiğinin vurgulanmasıyla tüm dünyada bu konuda çalışmalar

başlatılmış ve ülkeler, sağlık sistem ve politikalarını bu görüş doğrultusunda yeniden

gözden geçirmişlerdir. DSÖ ve Dünya Aile Hekimleri Birliği temsilcilerinin ortak

imzaları ile yayınlanan giriş bölümünde:

"Kapsamlı, sürekli, koordine edilen ve kişiye özel bir sağlık hizmeti verilmesinin

sağlanmasında özellikle Aile Hekimleri çok önemli bir konuma sahiptir. Birinci

basamak sağlık hizmetinin diğer çalışanları yanında onların rolü, sağlık alanında

kaynakların uygun biçimde değerlendirilebilmesi için çok önemli görülmektedir.

Bireysel ve toplumsal sağlık hizmetlerinin koordinasyonunu geliştirmeleri durumunda,

geleceğin sağlık sistemleri içinde rolleri daha da belirgin olacaktır" sözlerine yer

verilmektedir. Bu sorumluluğu yerine getirebilmek için Aile Hekimi, hasta bakımında

yetkin olmalı, bireysel ve toplumsal sağlık hizmetini bir bütün halinde ele almalıdır. Bu

amaç doğrultusunda DSÖ ve Dünya Aile Hekimleri Örgütü tarihi bir işbirliği

gerçekleştirmektedir".9,10,12

Olesen ve Amerikan Aile Hekimliği Yeterlilik Kurulu tarafından 2000 yılında

yapılan tanımlamaya göre: “Genel pratisyen, sağlık sisteminin ön safında çalışmak ve

hastaların sahip olabileceği herhangi bir sağlık sorunu (sorunları) için bakım sağlayıcı

ilk adımları atmak üzere eğitilmiş uzmandır. Genel pratisyen, hastanın varolan

hastalığının tipine ya da diğer kişisel ve toplumsal özelliklerine bakmaksızın bir toplum

içindeki bireylere hizmet sunar ve sağlık sisteminin varolan kaynaklarını hastalarının

yararına en iyi şekilde düzenler. Genel pratisyen; biyolojik tıp, medikal psikoloji ve

7

medikal sosyoloji bilimlerini kullanarak ve bütünleyerek koruma, tanı, sağaltım, bakım

ve rahatsızlıkları hafifletme (palyasyon) alanlarında bireylerle ilgilenir’’.9,10

WONCA’nın bölgesel bir kolu olan WONCA Avrupa (Avrupa Aile

Hekimliği/Genel Pratisyenlik Topluluğu) tarafından aile hekimliği/genel pratisyenlikle

ilgili yeni tanımlamalar ve çekirdek yeterlilikler 2002 yılında tanımlanmıştır.8 Aile

hekimliği/genel pratisyenlik hem bir disiplin hem de bir uzmanlık olarak

tanımlanmalıdır. İlki; disiplinin oluştuğu akademik temel ve çerçevenin tanımlanması

ve böylelikle eğitim, araştırma ve kalite geliştirme alanlarının bilgilendirilmesi için

gereklidir. İkincisinin gerekliliği ise, bu akademik tanımın tüm Avrupa sağlık

sistemlerinde hastalarla çalışan uzman aile hekimi kavramına dönüştürülmesi

içindir.10,13

Ülkemizde Aile Hekimliği, 1983 yılında Tababet Uzmanlık Tüzüğü’nde ayrı bir

uzmanlık dalı olarak kabul edilmiş ve Sağlık Bakanlığı’na bağlı eğitim hastanelerinde

uzmanlık eğitimine başlanılmıştır. Eğitim süresi üç yıldır. Yüksek Öğretim Kurulu’nun

(YÖK) 1993 yılında aldığı bir kararla üniversitemiz de dahil olmak üzere Tıp

Fakültelerinde Aile Hekimliği Anabilim Dalları (AD) kurulmaya başlanmıştır. İlk

araştırma görevlisinin göreve başlaması ile Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile

Hekimliği AD’da Aralık 1995’de uzmanlık eğitimi verilmeye başlanmıştır. Aralık

1998’de Yüreğir ilçesinde anabilim dalımıza bağlı olarak hizmet veren Yalım Erez

Sağlık Merkezi Aile Hekimliği Polikliniği kurulmuştur. Adana ili aile hekimliği

uygulamasına geçtikten sonra, Mayıs 2008’den itibaren Çukurova Üniversitesi Tıp

Fakültesi Aile Hekimliği A.D. Kışla Eğitim-Araştırma Merkezi’nde poliklinik

hizmetlerine devam edilmektedir.

2.2.2. Aile Hekimliği / Genel Pratisyenlik Disiplini ve Uzmanlığı

Aile Hekimliği / Genel Pratisyenlik, kendine özgü eğitim içeriği, araştırması,

kanıt temeli ve klinik uygulaması olan, birinci basamak yönelimli akademik ve bilimsel

bir disiplin ve klinik bir uzmanlıktır.

Birey ve ailelere sürekli ve çok yönlü sağlık hizmeti veren, klinik bilimler ve

davranış bilimleriyle iç içe bir faaliyet gösteren, tüm yaş gruplarını, her iki cinsiyeti,

tüm sistemleri ve hastalıkları içine alan uzmanlık alanı ‘Aile Hekimliği’dir.

8

Aile hekimliği uzmanları, evde, muayenehanede, birinci basamak kuruluşlarda,

kliniklerde ve hastanelerde görev yapabilirler. Ancak maliyet-etkinlik açısından en

verimli görev yerleri birinci basamak sağlık hizmeti sunan kuruluşlardır.

Aile Hekimliğinin amaçları şunlardır:

1. Erken tanı ve tedaviyi sağlamak

2. Hastalık ve sağlık konularına sadece fiziksel etmenleri değil sosyal ve ruhsal

etmenleri de göz önüne alarak yaklaşmak

3. Sağlık ile ilgili tüm konularda ilk değerlendirmeyi yapmak

4. Kronik hastalıklarda sürekli bakım ve tedaviyi sağlamak, böyle hastalıkları

olan kişileri izlemek

5. Hastalarla uzun süreli ilişkiler kurarak onları izlemek

6. Birinci basamakta verilmesi gereken hizmetleri topluma sunmak

7. Bireylerin yaşam kalitelerini ve sağlık düzeylerini geliştirmeye çalışarak

toplumların gelişmelerine katkı sağlamaktır.

2.2.2.1. Aile Hekimliği/Genel Pratisyenlik Disiplininin Özellikleri

Temel özellikleri sıralayacak olursak;

a) Sağlık sistemiyle ilk tıbbi temas noktasını oluşturur; hizmet almak isteyenlere

açık ve sınırsız bir giriş sağlar; yaş, cinsiyet ya da kişinin başka herhangi bir özelliğine

bakmaksızın tüm sağlık sorunlarıyla ilgilenir.

b) Sağlık kaynaklarının etkili kullanımını sağlar. Bunu bireylere sunulan bakımı

koordine ederek, birinci basamakta diğer sağlık çalışanlarıyla birlikte çalışarak ve

gerektiğinde hasta adına üstlendiği savunuculuk göreviyle diğer uzmanların sunduğu

hizmetlerle teması yöneterek yapar.

c) Bireye, ailesine ve topluma yönelik kişi merkezli bir yaklaşım geliştirir.

d) Kendine özgü bir hastayla görüşme süreci vardır. Bu süreç etkili bir iletişimle,

doktor ve hasta arasında zaman içinde gelişen bir ilişki kurulmasını sağlar.

e) Sağlık hizmetlerinin hasta gereksinimlerine göre sürekliliğini sağlamaktan

sorumludur.

f) Rahatsızlıkların toplum içindeki prevalans ve insidansının belirleyici olduğu

özgün bir karar verme süreci vardır.

g) Hastaların akut ve kronik sağlık sorunlarını aynı anda yönetir.

9

h) Gelişiminin erken evresinde henüz ayrışmamış bir şekilde ortaya çıkan ve acil

girişim gerektirebilen rahatsızlıkları yönetir.

i) Uygun ve etkili girişimlerle sağlık ve iyilik durumunu geliştirir.

j) Toplumun sağlığı için özel bir sorumluluk üstlenir.

k) Sağlık sorunlarını fiziksel, ruhsal, toplumsal, kültürel ve varoluşsal boyutlarıyla

ele alır.10

Bu tanım, tüm aile hekimlerinin arzu edebileceği bir ideali yansıtır. Bu tanımdaki

unsurlardan bazıları aile hekimlerine özgü değildir ve genel olarak tüm tıp mesleğine

uygulanabilir. Yine de genel pratisyenlik/aile hekimliği disiplini, bu özelliklerin tümünü

yerine getirebilecek tek disiplindir.9,10,14

Aile Hekimleri, disiplinin ilkelerine göre eğitilmiş uzman hekimlerdir. Esas olarak

yaş, cinsiyet ve rahatsızlık ayrımı yapmaksızın tıbbi bakım arayan her bireye kapsamlı

ve sürekli bakım sağlamadan sorumlu kişisel doktorlardır. Bireylere kendi aile, toplum

ve kültürleri bağlamında hizmet sunarlar; bunu yaparken her zaman hastalarının

bağımsız kişiliklerine saygı duyarlar. Ayrıca topluma karşı da mesleksel sorumluluk

taşırlar. Rahatsızlıklarının yönetimini hastalarıyla görüşürken, yineleyen temaslarla

oluşan bilgi birikimini ve güveni kullanarak fiziksel, ruhsal, toplumsal, kültürel ve

varoluşsal etkenleri birlikte değerlendirirler.10

2.2.2.2. Genel Pratisyen / Aile Hekiminin Temel Yeterlikleri

Disiplinin 11 özelliği, her uzman aile hekiminin ustalaşması gereken 11 yetenekle

ilişkilidir. Aralarındaki ilişkiler nedeniyle bunlar birbirinden bağımsız altı çekirdek

yeterlik kümesinde toplanabilir (Tablo 1). Çekirdek sözcüğü, uygulandıkları sağlık

sisteminden bağımsız olarak disiplin için zorunlu olan anlamını taşımaktadır.10

a) Birinci basamak yönetimi

b) Kişi merkezli bakım

(Yapısal, davranışsal, bilişsel)

c) Özgün problem çözme becerileri

d) Kapsamlı yaklaşım

e) Toplum yönelimli olma

f) Bütüncül yaklaşım-modelleme

10

Uzmanlığın yetkin uygulayıcısı bu yeterlilikleri şu üç alanda göstermelidir:

a) Klinik görevler,

b) Hastalarla iletişim ve

c) Uygulama merkezinin yönetimi.

Tablo 1. Aile Hekiminin Çekirdek Yeterlikleri

Disiplini tanımlayan çekirdek yeterlikler Çekirdek yeterliklerin uygulama alanları 1) Birinci basamak yönetimi 2) Kişi merkezli bakım 3) Özgün problem çözme becerisi 4) Kapsamlı yaklaşım 5) Toplum yönelimli olma 6) Bütüncül model

1) Klinik görevler 2) Hastalarla iletişim 3) Uygulama merkezinin yönetimi

Kişi merkezli bilimsel bir disiplinin şu üç alanda özellik göstermesi gerekir:

bağlam, tutum ve bilim.10

Çekirdek yeterlikler, uygulama alanları ve temel özellikler arasındaki ilişkiler

disiplini tanımlamakta ve uzmanlık alanının içiçeliğini vurgulamakta olup eğitim,

araştırma ve kalite geliştirmeye rehber olmalıdır. Bu ilişkileri açığa çıkarmak için

kullanılan modellerden biri de Miller üçgenidir. Bu üçgeni özetleyecek olursak:

En geniş kapsamda genel pratisyenlik uygulaması bir eksen üzerinde üç ana başlık

halinde toplanmıştır: Klinik görevler, hastalarla iletişim ve uygulama birimi yönetimi

(Şekil 1).

Hasta yakınmalarını ve hastalıkları kaydetmek için Uluslararası Birinci Basamak

Sınıflandırması’na (ICPC)15 uygun bir sınıflandırma kullanılabilir. Bu sınıflandırma

özellikleri ve hasta kategorileri ikinci eksende gösterilmektedir (Şekil 1).

Üçüncü eksen ise, yeterlik kazanma ve performansa doğru ilerleyen yaklaşımı

yansıtmaktadır. Bu aşamalar; biliyor, nasıl yapıldığını biliyor, nasıl yapıldığını

gösteriyor ve yapıyordur. Piramidin tepesindeki performans düzeyi, günlük uygulamada

hizmet biriminin yönetiminin yanı sıra hem klinik hem de iletişim performansını

betimlemektedir (Şekil 1).

11

Şekil 1. Birbiriyle İlişkili Yeterlik Modeli

2.2.3. Aile Hekimliği ve Sağlık Hizmetleri

Kişilerin sağlığı koruma yönündeki davranışları ve sağlık sorunları yaşadıklarında

yaptıkları, genel olarak ‘sağlık davranışı’ terimi ile ifade edilmektedir. Bireylerin ve

toplumların sağlığı anlayış ve değerlendiriş biçiminin, sağlığın nasıl ölçüleceğine ve

tıbbi bakım hizmetlerinin nasıl değerlendirileceğine etki ettiği bilinmektedir.16

Aile hekimi sağlık hizmetinde ilk tıbbi temas noktasıdır. Kişilere sağlıkla ilgili her

konuda danışmanlık verir. Yani sadece hastalıkta değil sağlıklı dönemde de kişilerin

Yeterlik

bilimsel özellikler

tutumsal özellikler

bağlamsal özellikler

klinik görevler hastalarla iletişim uygulama birimi

ICPC bölümleri hasta kategorileri

Performans yapıyor

nasıl yapıldığını

gösteriyor

nasıl yapıldığını

biliyor

biliyor

12

yararlanabileceği, hastalıkların önlenmesi yanında sağlığın korunması ve

geliştirilmesini, sağlık koşullarının iyileştirilmesini de hedefleyen, devamlılık gösteren

birinci basamak sağlık hizmeti sunar.17

Aile hekimi, sağlıkla ilgili her konuda ve sağlık hizmeti veren diğer kişilerle olan

ilişkilerinde sürekli olarak hastanın yanında yer almalıdır. Aile hekimi yönlendirici,

destekleyici hizmeti, basamaklardan bağımsız şekilde sunar.17 Planlama, sağlanacak

yarar ve maliyet göz önüne alınarak hastayla birlikte yapılır, bu anlamda aile hekimi

bireyin sağlık avukatıdır.9

Çağdaş sağlık hizmetleri kavramında erken tanı ve tedavi, koruyucu hizmetler

içinde değerlendirilmektedir. Birinci basamakta erken tanı ve tedavi açısından etkin aile

hekimliği sağlık sisteminin bütününü etkiler. Hastanın geçmişini, aile ortamını ve

hastalığın gelişim sürecini çok yakından izleme olanağına sahip aile hekimi, erken

tanıda avantaj sahibidir. Böylece hastayı pahalı ve zaman alan tanısal girişimlerden

kurtarırken, özellikle ülkemiz gibi kaynakları kısıtlı ülkelerde kaynakların optimum

şekilde kullanılmasını sağlar. Aile hekimi güvene dayalı yakın ilişki sayesinde üreme

sağlığı ve psikiyatrik sorunlar gibi kişilerin dile getirmekte güçlük çektikleri sorunların

erken tanısında başarılıdır.7,9

Etkin tanı ve tedavi hizmeti olmadan hastaların % 90’ının sorunlarının birinci

basamakta çözümlenmesi mümkün değildir. İkinci basamağa başvuru gerektiğinde aile

hekimi koordinatör olmalıdır; sevk ederken gerekirse bazı basamakları atlayabilir veya

aynı anda birkaç noktaya sevk edebilir. Yani aile hekimi, disiplinler arası işbirliği ve

ekip çalışmasında koordinatördür.7,9

2.3. Hastalıkların Sınıflandırılması: ICD-10 ve ICPC-2-R

Hastalıkların sınıflandırması, hastalıkların belirlenmiş ölçütlere göre ayrıldığı bir

kategoriler sistemi olarak tanımlanabilir.18 “Kodlama” süreci, verilerin sınıflandırılması

ve sınıflandırılan verilere nümerik veya alfanumerik bir simge atanması işlemidir.

1970’lerin ortasına kadar birinci basamaktaki araştırmalar için toplanan hastalık

verisinin çoğu Uluslararası Hastalık Kodları (ICD, International Classification of

Diseases) kullanılarak kodlanmıştı.18,19 Bunun avantajı, farklı ülkelerdeki verilerin

karşılaştırılmasını sağlaması nedeniyle uluslararası kabul görmesiydi. Fakat birinci

basamakta karşılaşılan pek çok belirti ve hastalık dışı durumların, aslında ölüm

13

istatistiklerinde kullanılmak için ve hastalık temelli oluşturulmuş bu sınıflamaya göre

kodlanmasındaki güçlük bir dezavantajdı.20

WONCA 1987’de ICPC’yi geliştirerek (ICPC-1) alanında bir çığır açtı.15 Sağlık

çalışanları ilk defa tek bir sınıflama kullanarak sağlık hizmetinin üç önemli bileşeninin

yani karşılaşma nedenini, tanı veya sorunları ve hizmet sürecini sınıflayabilmekteydi.

Tüm öğelerin birbirleriyle bağlantısı hasta ile karşılaşmanın başlangıcı olan başvuru

nedeninden sonuçlanmasına kadar sınıflamayı olanaklı kılmaktadır. Ayrıca ICD’deki

eksen karmaşası ICPC’de bulunmamaktadır.

1993’te ICPC’nin Avrupa’daki kullanımı hakkında bir yayın yapıldı(ICPC-E).21

1998’de yayınlanan ICPC-2’nin tekrar gözden geçirilerek düzeltilmiş son hali 2005

yılında WONCA tarafından yayınlandı (ICPC-2-R).20

2.4. Tıbbi Bakımın Ekolojisi

Ekoloji; canlıların hem kendi aralarındaki hem de çevreleriyle olan ilişkilerini tek

tek veya birlikte inceleyen bilim dalıdır.

Ekosistem ise belirli bir alanda bulunan canlılar ile bunları saran cansız

çevrelerinin karşılıklı ilişkileri ile meydana gelen ve süreklilik arz eden ekolojik

sistemlerdir. Ekosistem yaklaşımı, bireysel organizmalar ya da topluluklardan çok tüm

alanın işlevlerinin nasıl olduğuyla ilgilenir. Bir model olarak ekoloji sadece eğitim

bilimleri içinde değil, ayrıca sağlık sektöründe de kullanılabilir.22

Ekoloji modeli; toplum tarafından kullanılan sağlık hizmetinin kalitesini artırmaya

katkıda bulunur.22 Farklı jeo-etnik ve sosyoekonomik ortamlarda kaynakların ve sağlık

hizmeti kullanım modellerinin dağılımının daha iyi anlaşılması, araştırılan hastalık

şekillerinin tanımlanması, hizmet arama tutumu ve sağlık hizmetlerinin kullanımı,

İngiltere23, ABD22, Japonya24 ve Hong Kong’da25 benzer ekoloji modeli kullanılarak

yapılmıştır.

1961’de, White ve ark. hasta-merkezli ve toplum-temelli bir vizyonla tıbbi

bakımın ekolojisini tanımlayarak sağlık hizmetinde yeni bir bakış açısı yaratmışlardır.

Onları bu araştırmaya teşvik eden durum, hastanelerden veya polikliniklerden alınan

taraflı örneklemler ile çizilen tablo yerine, sağlık hizmeti kullanımına daha uygun,

kullanılabilir ve geliştirilebilir bir bakış açısı yaratmaktı. Politikacılar ve eğitimciler

tarafından da başvurulan bu model kullanılmış ve zaman içinde güncellenmiştir.22,26-29

14

White ve ark.nın çalışmasında, sağlık hizmetinde ‘birinci basamağın yeri’

vurgulanmaktadır (Şekil-2).23,29-32 White, Williams ve Greenberg erişkin popülasyonun,

ortalama bir aylık ‘sağlık hizmetlerini kullanımlarını’ göstermek için oluşturdukları

şekilde, sağlık birimini kullanan kişi sayısını çalışma popülasyonuna bölüp 1000 ile

çarparak; 1000 yetişkin nüfusta, ortalama bir ay içerisinde, sağlık problemi yaşayan 750

vaka görüldüğünü, bunların 250’sinin bir uzmana danıştığını, dokuzunun hastaneye

yatırıldığını, beşinin bir başka uzmana ve birinin de üniversite hastanesine sevk

edildiğini saptamışlardır.31,32 Çıkan sonuçları basit, anlaşılabilir ve kullanım kolaylığı

açısından Şekil-2’de görüldüğü gibi şematize etmişlerdir.29

White ve ark.’nın çalışmasına çocuklar dahil edilmemiştir çünkü çocukların sağlık

hizmeti kullanım kararlarının çoğu ebeveynlerine veya bakıcılarına aittir.22

Son zamanlarda yapılan tıbbi ekoloji çalışmalarına çocuklar da dahil

edilmektedir22,24 ancak halen çocuklar için yapılmış bir araştırma bulunmamaktadır.

Şekil 2. İngiltere ve Birleşik Devletler’de Ekoloji Modeli: Toplumdaki Aylık Tahmini Hastalık

Prevalansı ve Hekimlerin, Hastanelerin ve Üniversitelerin Sağlık Hizmeti Sunumundaki Rolleri. 22

1000 Riskli nüfus

750 Semptom bildiren kişi

250 Uzmana danışan kişiler

9 Hastaneye yatırılanlar

5 Diğer uzmanlara sevk edilenler

1 Üniversite hastanesine yatırılan

15

1973 yılında White’ın yaptığı yeni bir çalışmada;3,23 Ulusal Sağlık İstatistikleri

Merkezi’nin (National Center for Health Statistics) verilerinden faydalanılmış ve benzer

sonuçlara ulaşılmıştır. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) popülasyonunu temsil eden

(tüm yaş grupları dahil) şu sonuçlar ortaya çıkmıştır: bir yıllık bir süre zarfında 1000

kişinin 720’si en az bir kere bir klinisyene, 100’ü bir hastaneye ve 10’u da bir üniversite

hastanesine başvurmuştur.31 Bu çalışmada 1961 yılında yapılan çalışmadan iki yönde

farklılık vardı. Birincisi 1961’de yapılan çalışma Birleşik Devletler ve İngiltere’de

yapılmış olup, bu çalışma sadece Birleşik Devletler’de yaşayan bireyleri temsil

etmektedir. İkincisi; 1961’deki çalışmada veriler toplumdan alınan bilgilerden elde

edilmişken, bu çalışmada istatistik merkezi verileri kullanılmıştır. Buradan elde edilen

sonuçların daha tanımlayıcı olduğu ve ulusal verileri temsil ettiği öne sürülmüştür.

Ayrıca bu çalışmada aylık değil yıllık hesaplamalar yapılmıştır (Şekil 3). 31

Şekil 3. Birleşik Devletler’de Ekoloji Modeli: Bir Yıl İçindeki Sağlık Hizmeti İhtiyacının Dağılımı 31

White’ın paradigmasına atıfta bulunan Green ve ark. tarafından 2001 yılında

yapılan bir çalışmada30, toplumda görülen hastalıklara ait daha fazla veri ve daha detaylı

sağlık tutum davranışları ortaya konmuştur.31 İlginç olan nokta ise; White’ın

1000 (Risk altındaki

yetişkin nüfusu)

720 (Hekime başvuran

kişi sayısı)

100 (Hastaneye başvuran

kişi sayısı)

10 (Üçüncü basamak

hastaneye başvuran kişi sayısı)

16

paradigmasını örnek alarak 40 yıl sonra yapılan bu çalışmada da benzer sonuçlara

ulaşılmış olmasıdır. Bu çalışmaya göre; her yaş grubunu temsil eden 1000 kişilik bir

popülasyonun; 800’ü semptom bildirmiş, 327’si sağlık hizmeti almayı düşünmüş, 217’si

bir hekime başvurmuş (bunların 113’ü birinci basamakta görev yapan hekimlere

başvurmuş), 65’i tamamlayıcı veya alternatif tıp hizmeti veren kişilere başvurmuş, 21’i

hastanelerin polikliniklerine başvuruda bulunmuş, 14’ü evde bakım hizmeti (home

health care) almış, 13’ü acil servise başvururken, sekizi hastaneye yatırılmış, bir kişiden

daha azı üniversite hastanesinde tedavi edilmiştir (Şekil 4). 30

*TAT: Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp

Şekil 4. Toplumdaki Aylık Hastalık Prevalansı ve Hekimlerin, Hastanelerin ve Üniversitelerin Sağlık Hizmeti Sunumundaki Rolleri (örneklem tüm yaş gruplarını temsil etmektedir) 30

→ 1000 riskli yetişkin nüfus

→ 800 semptom bildiren kişi

→ 327 kişi sağlık hizmeti almaya

karar verenler

→ 217 kişi bir hekime başvurmuş

→ 65 kişi TAT* hizmeti almış → 21 kişi polikliniğe başvurmuş

→ 14 kişi evde bakım hizmeti

→ 13 kişi acil servise başvurmuş

→ 8 kişi hastaneye yatırılmış

→ 1 kişiden azı üniversite hastanesinde tedavi edilmiş

17

3. GEREÇ ve YÖNTEM

3.1. Çalışma Evreninin Belirlenmesi ve Örneklem Seçimi

Adana Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı toplam dört ilçeye ait 114 mahalle

listelendi. Bu mahallelerin sosyoekonomik durumunu bildiği düşünülen iki farklı

kişiden (Sağlık Müdürlüğü ve Büyükşehir Belediyesi’nde çalışan) tüm mahallelerin

sosyoekonomik durumlarını “iyi”, “orta” veya “kötü” olarak değerlendirmeleri istendi.

Anabilim Dalı’mızda daha önceden yapılmış bir çalışma kaynak alınarak, mahallelerin

sosyoekonomik durumları değerlendirildi. Tüm mahalleler listelendikten sonra, üç

kaynaktan alınan bilgiler doğrultusunda ortalamalar alınarak “iyi”, “orta” ve “kötü”

olarak kategorize edildi. Her bir kategorideki mahalleler arasında rastgele sayılar

tablosundan yararlanılarak ikişer mahalle seçildi. Sosyoekonomik olarak “İyi” bölgeyi

temsil eden mahallelerimiz Beyazevler ve Gazipaşa mahalleleri; sosyoekonomik olarak

“Orta” bölgeyi temsil eden mahallelerimiz Güzelevler ve Özgür mahalleleri iken;

“Kötü” olarak değerlendirilen bölgeyi temsil etmek üzere Yeşil Bağlar ve Kiremithane

mahalleleri olarak saptandı. PEPI istatistik programı kullanılarak Adana Büyükşehir

Belediyesi sınırları içinde yaşayan kişileri temsil etmek üzere örneklem sayısının 687

olduğu ve her bir bölgeyi temsil etmek üzere toplam 229 bireyle görüşülmesi gerektiği

belirlendi. (Güven aralığı: % 95, beklenen doğruluk oranı: % 5, design effect= 1,5,

required sample size= 685) Adana ili Büyükşehir Belediyesi sınırları içinde

sosyokültürel olarak üç farklı bölgeyi temsil ettiğini düşündüğümüz mahallelerin her

birisinden ortalama 115 erişkin bireye ulaşılması hedeflendi. Belirlenen mahallelerin

sokak numaraları kodlandı ve rastgele sayılar tablosundan yararlanılarak ilk başlanacak

sokak tespit edildi ve sokağın en küçük tek numaralı evinde anket uygulanmaya

başlandı. Bu sokaktaki tek numaralı evler bitmesine rağmen 115 kişiye ulaşılamadı ise

aynı mahalledeki bir üst numaralı sokağa geçilerek aynı yöntemle çalışmaya devam

edildi. Toplam 687 bireye ekte belirtilen anket formu yüz yüze uygulandı (EK-1).

Çalışmamıza 18 yaş üstü, en az bir yıldır Adana’da ve görüşmeye gidilen evde

ikamet eden, zihinsel ve iletişim engeli bulunmayan bireyler alındı.

18

3.2. Veri Toplama Formu

Anket formu, anket yönetiminde bilgi toplamada kullanılan ve belli sorulardan

meydana gelen formdur. Anket yönteminin başarısı, anketörlere olduğu kadar, anket

formunun doğru ve iyi düzenlenmiş olmasına da bağlıdır. Anket formunda

kullanılabilecek olan soru tipleri ise: açık uçlu sorular, iki şıklı sorular ve çoklu seçim

sorularıdır.

Anketimiz; sosyodemografik bilgiler, SF-12 (Kısa form-12) Kısa Sağlık Ölçeği ve

sağlık hizmetlerinin kullanımını içeren ve hem açık hem kapalı uçlu soruların

bulunduğu toplam 23 sorudan oluşmaktadır.

Anketin ilk bölümü sosyodemografik verileri içerecek şekilde hazırlandı. Burada

araştırmaya katılan bireye; isim, cinsiyet, açık adres, doğum tarihi, eğitim düzeyi,

medeni durum, sosyal güvence, (varsa) telefon numarası, Adana’da yaşadığı süre ve

oturduğu konutla ilgili sorular soruldu. Bireylere; bulundukları mahallenin, kendilerinin

ve ailelerinin sosoyoekonomik düzeylerini nasıl tanımladıkları (iyi, orta, kötü) ile ilgili

sorular da soruldu.

Anketin ikinci kısmı SF-12 Kısa Sağlık Ölçeği’nden oluşmaktaydı.

3.2.1. SF36 ve SF12 (Short Form-12, Kısa Form-12) Kısa Sağlık Ölçeği

Yaşam kalitesi ve sağlık sonuçlarının değerlendirilmesinde kullanılan ölçekler

genel ve hastalığa özgü olmak üzere iki gruba ayrılabilir.

Genel ölçekler; genel popülasyonda kullanılan, çeşitli sağlık durumları ve

hastalıklara uygulanabilen, geniş ilgi alanlarını değerlendiren ölçeklerdir.

Hastalığa özgü ölçekler ise sadece o hastalık grubunda kullanılan ölçeklerdir. Kısa

Form-36 sık kullanılan genel ölçeklerdendir.33,34

Kısa Form-36 (Short Form-36; SF-36 Short Health Survey) Kısa Sağlık Ölçeği;

yaşam kalitesini değerlendirmek amacıyla Ware ve ark. tarafından geliştirilmiş ve

kullanıma sunulmuştur.35 Genel sağlık kavramlarını içerir. Klinik pratikte ve

araştırmalarda kullanılmak üzere geliştirilmiştir.33 Sağlık durumunun olumlu ve

olumsuz yönlerini değerlendirebilir. Otuz altı maddeden oluşur ve sekiz boyutta ölçüm

sağlamaktadır. Bunlar; fiziksel fonksiyon (10 madde), fiziksel sorunlara bağlı rol

kısıtlaması (4 madde), ağrı (2 madde), sosyal fonksiyon (2 madde), mental sağlık (5

19

madde), emosyonel durumuna bağlı rol kısıtlaması (3 madde), enerji (4 madde) ve genel

sağlık anlayışıdır (5 madde). Değerlendirme, bazı maddeler dışında Likert tipi ile

yapılmakta ve son dört hafta gözönünde bulundurulmaktadır. Alt ölçekler sağlığı 0 ile

100 arasında değerlendirmektedir ve 0 kötü sağlık durumunu gösterirken, 100 iyi sağlık

durumuna işaret etmektedir.36 Bu alt ölçeklerin, bedensel hastalığı olanlarda yaşam

kalitesinin değerlendirilmesinde kullanılabileceği bildirilmektedir. Türkçe geçerlilik ve

güvenirlik çalışması yapılmıştır.37

SF-36’nın farklı 8 alt başlığından 12 farklı madde alınarak daha kısa bir form olan

SF-12 Kısa Sağlık Ölçeği oluşturulmuştur (Tablo 2). 38

Tablo 2. SF-12 Sağlık Ölçeği Soru Dağılımı 38

Madde sayısı 1. Fonksiyonel durum a) Fiziksel işlev b) Sosyal işlev c) Fiziksel problemlerinden kaynaklanan kısıtlılıklar d) Duygusal problemlerinden kaynaklanan kısıtlılıklar

2 1 2 2

2. İyilik hali a) Ruhsal sağlık b) Enerji ve yorgunluk c) Ağrı

2 1 1

3. Sağlığın genel değerlendirilmesi a) Genel sağlık algısı

1

Toplam 12

The Institute of Health (Sağlık Enstitüsü) tarafından 1994 yılında geliştirilen ve

Medical Care dergisinde yayınlanan bir çalışmada, SF-12 ve SF-36 karşılaştırmaları

yapılmış ve SF-12’nin uygulamasının kolay ve tamamlanma süresinin daha kısa olması

ile kullanımının daha avantajlı olduğu bildirilmiştir.39 SF-12’nin genel popülasyonda

uygulanmış regresyon analizi mevcut olan, fiziksel (SF12-PCS) ve mental (SF12-MCS)

durum değerlendirme ölçeği mevcuttur.40 SF-36’da puanlama hesaplanırken kullanılan

T-skoru SF-12’de kullanılmamaktadır. Bunun yerine farklı bir skorlama kuralı mevcut

olan SF-12’de eksik veri mevcut ise hesaplama yapmak mümkün olamamaktadır.40

10 yıllık tecrübelerinin ardından, SF-12 geliştirilerek 2.0 versiyonu (SF-12v2)

oluşturulmuştur. Kelimeler kısaltılmış ve basitleştirilmiş, eksik cevap oluşmasını

20

engellemek için sorular ve cevaplar okuması daha kolay bir hale getirilmiş, 6 kademeli

cevap kategorileri 5’li hale getirilerek karmaşıklığı azaltılmış, cevaplar horizontal

(soldan sağa) bir formda basılarak basitleştirilmiştir.

Ankete, bireylerin son bir aylık ve son bir yıllık sağlık hizmeti kullanım

davranışlarını değerlendiren sorular eklendi.

3.3. Verilerin Toplanması

Belirlenen mahallelerde, 1 Mayıs-15 Haziran 2009 tarihleri arasında, çalışma

kriterlerine uyan bireylerle yüz yüze görüşme yapıldı. Her görüşmenin başında

görüşülen kişiye anket ve çalışmanın amacı hakkında bilgi verilerek aydınlatılmış

onamları alındı.

Çalışmanın yapıldığı süre içerisinde 755 eve gidildi; bunların 249’u evde yoktu.

Görüşme yapılan 506 hanenin; 82’si görüşmeyi reddetti, 28’i Türkçe bilmediği için

anket soruları uygulanamadı veya sorulara verilen cevaplar tamamlanamadı, görüşme

yapılan 396 haneden görüşmeyi kabul eden 687 birey ile görüşme tamamlandı (Şekil 5).

Görüşme için gidilen hane sayısı

755

Görüşme için ulaşılan hane sayısı

506

Görüşme için evde kişi bulunmayan hane sayısı

249

Görüşmeyi reddeden hane sayısı

82

İletişim kurulamayan hane sayısı

28

Görüşmeyi kabul eden hane sayısı

396

Görüşme yapılan kişi sayısı

687

Şekil 5. Araştırmanın Akış Şeması

21

Veri toplama formunun uygulama süresi ortalama 15-20 dakika olup;

araştırmacının kendisi tarafından doldurulmuştur (EK-1). Hedeflenen 687 birey ile

görüşme tamamlanmış ancak veri analizi sırasında iki kişinin çalışma kriterlerine (Yaşı

18’den küçük olduğu için) uymadığı saptanarak çalışmadan çıkarılmıştır. Toplam 685

kişinin verileri değerlendirilmiştir.

3.4. Verilerin Değerlendirilmesi

Çalışmada elde edilen veriler, kodlama rehberi kullanılarak bilgisayar ortamına

aktarıldı ve SPSS for Windows 15.0 istatistik paket programı kullanılarak analiz edildi.

Verilerin iç ve dış tutarlılıkları gözden geçirildi. Hatalı girişler düzeltildi, gerektiğinde

yeniden kodlama yapıldı.

SF-12 Kısa Sağlık Ölçeği hesaplaması yapılırken 3 basamaklı bir yol

izlenmiştir.17 İlk olarak eksik veri olup olmadığı kontrol edilir; eksik veri varlığında

hesaplama yapmak mümkün olmamaktadır. İkinci olarak, her bir soru için fiziksel ve

mental standardizasyon yapabilmek için Tablo 3’te verilen puanlama yöntemi kullanılır

(Bireylerin verdikleri cevaplar için fiziksel standardizasyon değerleri ve mental

standardizasyon değerleri ayrı ayrı toplanır). Son olarak, 12 soru için fiziksel

standardizasyon toplamına 56,57706 eklenerek fiziksel bileşenlerin özeti (Physical

Component Summary, PCS score); 12 soru için mental standardizasyon toplamına

60,75781 eklenerek mental bileşenlerin özeti (Mental Component Summary, MCS

score) hesaplanmış olur.40

22

Tablo 3. SF-12 Kısa Sağlık Ölçeği Puanlaması İçin Kullanılan Fiziksel ve Mental Standardizasyon Değerleri40

Soru numarası Cevap değeri Fiziksel standardizasyon

değeri

Mental standardizasyon

değeri

1

1 2 3 4 5

0 -1,31872 -3,02396 -5,56461 -8,37399

0 -0,06064 0,03482 -0,16891 -1,71175

2 1 2 3

-7,23216 -3,45555

0

3,93115 1,86840

0

3 1 2 3

-6,24397 -2,73557

0

2,68282 1,43103

0

4 1 2

-4,61617 0

1,44060 0

5 1 2

-5,51747 0

1,66968 0

6 1 2

3,04365 0

-6,82672 0

7 1 2

2,32091 0

-5,69921 0

8

1 2 3 4 5

0 -3,80130 -6,50522 -8,38063

-11,25544

0 0,90384 1,49384 1,76691 1,48619

9

1 2 3 4 5 6

0 0,66514 1,36689 2,37241 2,90426 3,46638

0 -1,94949 -4,09842 -6,31121 -7,92717

-10,19085

10

1 2 3 4 5 6

0 -0,42251 -1,14387 -1,61850 -2,02168 -2,44706

0 -0,92057 -1,65178 -3,29805 -4,88962 -6,02409

11

1 2 3 4 5 6

4,61446 3,41593 2,34247 1,28044 0,41188

0

-16,15395 -10,77911 -8,09914 -4,59055 -1,95934

0

12

1 2 3 4 5

-0,33682 -0,94342 -0,18043 0,11038

0

-6,29724 -8,26066 -5,63286 -3,13896

0

23

Pearson ki-kare, Kruskal Wallis, Mann-Whitney U testleri kullanıldı. Kruskal

Wallis testlerinde anlamlı çıkan karşılaştırmalara Bonferroni düzeltmesi yapıldı.

Anlamlılık düzeyi için p<0,05 olarak kabul edildi.41

24

4. BULGULAR

4.1. Görüşülen Bireylerin Sosyodemografik Özellikleri

Çalışma kriterlerine uygun olarak toplam tamamlanan görüşme sayısı 685’tir.

Bunların 504’ü (% 73,6) kadın, 181’i (% 26,4) erkekti. Kadın popülasyonun fazla

olmasının olası nedenleri; çalışmanın genellikle gündüz saatlerinde yapılmış olması ve

bu saatlerde genellikle ev kadınlarına ulaşılması olabilir. Bu durumu gidermek için

çalışmamıza akşam saatlerinde ve hafta sonlarında da devam ettik. Yine de görüşme

için ulaşılan bireylerden çalışmayı kabul edenlerin çoğunu kadınlar oluşturmakta idi.

Görüşülen bireylerin 520’si (% 75,9) evli iken 137’si (% 20) bekar ve 28’i (% 4,1)

dul idi. Bireyler yaş grubu açısından incelendiğinde 25-34 yaş grubu 205 (% 29,9) kişi

ile en kalabalık grubu oluşturmakta iken en azı 21 kişi (% 3,1) ile 65 yaş üstü kişilerdi.

Bireylerin yaş ortalaması 36,68±13,89 yıldı (18-83). Her iki cinsiyet için de araştırmaya

katılan bireylerden en kalabalık grubu 25-34 yaş ve sonrasında 18-24 yaş grubu

oluşturmaktaydı (sırasıyla % 55; % 47,5). Bireylerin yaş grupları ve medeni

durumlarının cinsiyete göre dağılımına bakıldığında aradaki fark anlamlıydı (sırasıyla p

değerleri 0,006; 0,020) (Tablo 4).

Cinsiyete göre eğitim düzeyi dağılımına bakıldığında; kadınların 212’inin (%

42,1) eğitim düzeyi ilköğretim iken; 161’i (% 31,9) okur-yazar değil, 72’si (% 14,3) lise

mezunu, 59’u (% 11,7) üniversite mezunuydu. Erkeklerin 61’nin (% 33,7) eğitim düzeyi

ilköğretim iken; 52’si (% 28,7) üniversite mezunu ve 42’si (% 23,2) lise mezunuydu.

Erkeklerde okur-yazar olmayanların sayısı 26 (% 14,4) idi. Kadınlarda okur-yazar

olmayanlar ve ilköğretim mezunlarının sayısı daha yüksek iken; erkeklerin eğitim

düzeyi daha yüksek olarak bulunmuştur ve aradaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır

(p=0,0001) (Tablo 4).

25

Tablo 4. Araştırmaya Katılan Bireylerin Sosyodemografik Özellikleri

Cinsiyet Kadın

(n=504) Erkek

(n=181)

Toplam (n=685)

Sosyodemografik özellikler

n %+ n %+ n %+

p* değeri

OYD 161 31,9 26 14,4 187 27,3 İlköğretim 212 42,1 61 33,7 273 39,9

Lise 72 14,3 42 23,2 114 16,6 Eğitim Düzeyi

Üniversite 59 11,7 52 28,7 111 16,2

x2 =47,59 SD= 3 0,0001

18-24 121 24,0 37 20,4 158 23,1 25-34 156 31,0 49 27,1 205 29,9 35-44 94 18,7 28 15,5 122 17,8 45-54 87 17,3 30 16,6 117 17,1 55-64 34 6,7 28 15,5 62 9,1

Yaş Grupları (yıl)

65+ 12 2,4 9 5,0 21 3,1

x2 = 16,31 SD= 5 0,006

Evli 394 78,2 126 69,6 520 75,9 Bekar 88 17,5 49 27,1 137 20,0 Medeni Durum Dul 22 4,4 6 3,3 28 4,1

x2 = 7,97 SD=2 0,020

OYD: Okur-yazar değil SD: Serbestlik derecesi +Sütun yüzdesi *Pearson Ki-Kare test

Görüşme yapılan bireylerin 479’unun (% 69,9) göç ettiği saptandı. Göç edenlerin

Adana’da yaşadığı süre ortalaması 16,88±12,44 yıl (1-67) idi. Görüşme yapılan

bireylerin 163’ü (% 34) 1-10 yıl, 136’sı (% 28,4) 11-20 yıldır Adana’da yaşamaktaydı

(Tablo 5).

Tablo 5. Araştırmaya Katılan Bireylerden Adana’ya Göç Edenlerin Adana’da Yaşadıkları Sürelerin Dağılımı

Adana’da yaşadığı süre (yıl) n %*

1-10 163 34,0

11-20 136 28,4

21-30 117 24,4

31+ 63 13,2

Toplam 479 100

*Sütun yüzdesi

Adana’da doğup büyüyenler kendileri ve ailelerinin sosyoekonomik durumunu

ağırlıklı olarak ‘iyi’, Adana’ya göç ile gelip yerleşenler sosyoekonomik durumlarını

ağırlıklı olarak ‘kötü’ grubunda değerlendirmiş olmalarına rağmen görüşme yapılan

26

bireylerin sosyoekonomik durumu ile göç etme durumları arasında anlamlı bir ilişki

saptanmadı (p>0,05) (Tablo 6).

Tablo 6. Görüşme Yapılan Bireylerin Kendileri ve Ailelerinin Sosyoekonomik Durumu ile Göç Etme Durumları Arasındaki İlişki

Göç durumu Adana’da doğup

büyüyenler (n=206)

Adana’ya göç ile gelip yerleşenler

(n=479)

Toplam (n=685)

p* değeri Sosyoekonomik durum

N %+ n %+ n %+ İyi 37 37,8 61 62,2 98 100

Orta 110 29,9 258 70,1 368 100 Kötü 59 26,9 160 73,1 219 100

x2 = 3,77 SD=2 0,151

SD: Serbestlik derecesi +Satır yüzdesi *Pearson Ki-Kare test

Bireylerin 464’ü (% 67,7) müstakil konutta, 221’i (% 32,3) apartman dairesinde

oturmaktaydı. Ayrıca bireylerin yaşadığı hanelerin 156’sı (% 22,8) kira iken, 529’nun

(% 77,2) mülk idi.

108 kişinin (% 15,8) sosyal güvencesi yok iken, 577 kişinin (% 84,2) sosyal

güvencesi mevcuttu. Cinsiyete göre sosyal güvence dağılımı değerlendirildiğinde; her

iki cinsiyette en sık sosyal güvence SSK’dır. İkinci sırayı kadınlarda Yeşil Kart (%

27,8), erkeklerde Emekli Sandığı (% 20,4) almaktadır ve aradaki fark anlamlıdır

(p=0,006) (Tablo 7).

Bulundukları mahallenin sosyoekonomik durumunu nasıl değerlendirdikleri

sorulduğunda; 334’ü (% 48,8) orta, 214’ü (% 31,2) kötü, 137’si (% 20) iyi olarak

düşündüklerini bildirdiler.

Bireylere sorulan; “Kendinizin ve ailenizin sosyoekonomik durumunu nasıl

tanımlarsınız ?” sorusuna, 368’i (% 53,7) orta, 219’u (% 32) kötü ve 98’i (% 14,3) iyi

olarak yanıt vermiştir. Cinsiyete göre sosyoekonomik durumun dağılımı

değerlendirildiğinde; her iki cinsiyette çoğunluk ‘orta’ olarak değerlendirmekte iken;

kadınların 174’ü (% 34,5) ve erkeklerin 45’i (% 24,9) kötü olarak değerlendirdi ve

aralarındaki fark anlamlıydı (p=0,003) (Tablo 7).

27

Tablo 7. Araştırmaya Katılan Bireylerin Sosyodemografik Özellikleri

Cinsiyet Kadın

(n=504) Erkek

(n=181)

Toplam (n=685)

Sosyodemografik Özellikler

n %+ n %+ n %+

p*değeri

Yok 84 16,7 24 13,3 108 15,8 ES 71 14,1 37 20,4 108 15,8 SSK 158 31,3 74 40,9 232 33,9 Bağ-Kur 51 10,1 15 8,3 66 9,6

Sosyal güvence

Yeşil Kart 140 27,8 31 17,1 171 25

x2 = 14,48 SD=4 0,006

İyi 60 11,9 38 21 98 14,3 Orta 270 53,6 98 54,1 368 53,7

Sosyoekonomik durum

Kötü 174 34,5 45 24,9 219 32

x2 = 11,58 SD= 2 0,003

ES: Emekli Sandığı SSK: Sosyal Sigortalar Kurumu SD: Serbestlik Derecesi +Sütun yüzdesi *Pearson Ki-Kare test

4.2. SF-12’nin Sosyodemografik Veriler ile Karşılaştırılması

Çalışmamızda SF-12 Kısa Sağlık Ölçeği’nden elde ettiğimiz PCS (Fiziksel

Bileşenlerin Özeti) ve MCS (Mental Bileşenlerin Özeti) ile cinsiyet, eğitim düzeyi, yaş,

sosyal güvence, sosyoekonomik durum ve medeni durum arasındaki ilişki Tablo 8’de

gösterilmiştir. Elde edilen istatistiksel analiz sonuçlarına Bonferroni düzeltmesi

yapılmıştır.

Cinsiyet ile PCS ve MCS arasındaki ilişkiye bakıldığında; anlamlı bir ilişki

bulunamamıştır (p>0,05).

Eğitim düzeyi ile MCS arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmıştır

(p=0,0001). Sonuçlar, Bonferroni testi ile tekrar gözden geçirildiğinde eğitim düzeyi ile

MCS arasında saptanan anlamlı fark okur-yazar olmayanlardan kaynaklanmaktadır.

Yaş ile PCS ve MCS arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p=0,0001). Aradaki

anlamlı fark 45 yaş üstü bireylerden kaynaklanmaktadır.

Sosyal güvence ile MCS arasında saptanan anlamlı farkı yaratan grup Yeşil Kart’a

sahip olan bireylerdir (p=0,01).

Sosyoekonomik durum ile MCS arasında da anlamlı fark saptanmıştır (p=0,0001).

Sosyoekonomik durumunu ‘iyi’ olarak tanımlayan bireyler bu gruptaki farka yol

açmışlardır.

Medeni durum ile MCS arasında da anlamlı bir fark mevcuttu (p=0,0001). Bu

farkı yaratan ise bekar ve dul arasındaki farklılıktır.

28

Tablo 8. SF-12 Kısa Sağlık Ölçeği’nin Görüşme Yapılan Bireylerin Sosyodemografik Verileri ile Karşılaştırılması

OYD: Okur-yazar değil SD: Standart sapma Min: Minimum Max: Maksimum * Kruskal-Wallis Test **PCS: Physical Component Summary (Fiziksel Bileşenlerin Özeti) ***MCS: Mental Component Summary (Mental Bileşenlerin Özeti)

PCS** MCS*** Sosyodemografik Özellikler

Ortalama±SD min-max Ortalama±SD min-max Kadın 49,60±6,96 25,87-66,06 41,73±6,43 13,65-63,24 Erkek 49,15±6,89 28,21-67,45 41,27±6,85 19,90-59,88

Toplam 49,48±6,94 25,87-67,45 41,61±6,54 13,65-63,24 Cinsiyet

p* değeri 0,454 0,420 OYD 48,24±8,12 25,87-66,06 39,44±6,59 13,65-53,91

İlköğretim 49,94±6,96 28,26-66,06 41,59±6,01 20,71-54,79 Lise 50,39±5,61 33,63-67,45 43,22±6,19 28,38-63,24

Üniversite 49,51±5,61 30,71-62,00 43,66±7,00 27,52-59,88 Toplam 49,48±6,94 25,87-67,45 41,61±6,54 13,65-63,24

Eğitim düzeyi

p* değeri 0,146 0,0001 18-24 51,46±5,00 32,58-65,23 42,95±6,76 20,71-63,24 25-34 51,28±5,25 34,13-66,06 43,07±5,39 23,90-56,41 35-44 49,70±7,77 27,99-67,45 41,57±6,09 26,69-56,38 45-54 47,15±7,44 27,26-64,82 39,74±6,88 13,65-53,91 55-64 45,48±7,61 25,87-60,06 38,57±6,35 24,08-55,13 65+ 40,51±8,75 26,39-59,90 36,79±8,71 19,90-59,60

Toplam 49,48±6,94 25,87-67,45 41,61±6,54 13,65-63,24

Yaş grupları(yıl)

p* değeri 0,0001 0,0001 Sosyal güvencesi

olmayanlar 50,30±6,50 32,41-66,06 42,90±5,76 29,64-55,06

Emekli Sandığı 48,29±5,88 29,13-62,00 43,37±6,42 28,24-59,88 SSK 49,73±6,85 25,87-65,63 41,12±6,55 20,71-61,55

Bağ-kur 48,05±8,44 26,39-67,45 41,70±6,88 27,59-63,24 Yeşil kart 49,93±7,22 27,26-66,06 40,32±6,62 13,65-54,79 Toplam 49,48±6,94 25,87-67,45 41,61±6,54 13,65-63,24

Sosyal güvence

p* değeri 0,166 0,001 Kötü 49,27±7,41 26,39-66,06 40,18±6,19 13,65-52,67 Orta 49,88±6,87 25,87-67,45 41,99±6,55 20,71-61,55 İyi 48,45±5,98 30,71-65,23 43,37±6,70 23,90-63,24

Toplam 49,48±6,94 25,87-67,45 41,61±6,54 13,65-63,24

Sosyoekonomik durum

p* değeri 0,053 0,0001 Evli 49,42±7,19 25,87-67,45 41,24±6,24 19,90-59,60

Bekar 50,25±5,66 32,58-62,94 43,79±6,74 20,71-63,24 Dul 46,89±7,41 30,13-63,86 37,81±8,09 13,65-51,96

Toplam 49,48±6,94 25,87-67,45 41,61±6,54 13,65-63,24 Medeni durum

p* değeri 0,061 0,0001

29

4.3. Sağlık Hizmetlerini Kullanma Davranışlarının Değerlendirilmesi

4.3.1. Tercih Edilen Sağlık Kurumlarının Sosyodemografik Veriler ile Karşılaştırılması

Bireylerin herhangi bir sağlık sorunu yaşadıklarında, 262’sinin (% 38,2) birinci

basamak sağlık kurumlarını, 304’nün (% 44,4) ikinci basamak sağlık kurumlarını,

103’nün (% 15) üçüncü basamak sağlık kurumlarını tercih ettiği görülmüştür (Tablo 9).

16 birey (% 2,3) sağlık sorunu yaşadığında herhangi bir sağlık kurumuna

başvurmamıştır. Sağlık kurumu kullanmayanların 14’ü erkek (% 87,5) ve 2’si (% 12,5)

kadındı. Bu bireylerin üçü (% 18,8) okur-yazar değilken ikisi (% 12,5) üniversite

mezunu idi. Bunların yedisi (% 43,8) 18-24 yaş arasında, altısı (% 37,5) 25-34 yaş

arasında, üçü (% 18,8) 35 yaş üstü idi. Sosyal güvenceleri açısından bakıldığında

sekizinin (% 50) herhangi bir güvencesi yoktu.

Tablo 9. Araştırmaya Katılan Bireylerin Sağlık Sorunu Olduğunda Kullandıkları Sağlık Hizmet Basamakları

Sağlık Hizmet Basamakları n %*

Birinci basamak 262 38,2

İkinci basamak 304 44,4

Üçüncü basamak 103 15,0

Sağlık Kurumu Kullanmayanlar 16 2,3

Toplam 685 100

* Sütun yüzdesi

Tercih edilen sağlık hizmet basamakları, bireylerin sosyodemografik özellikleri

ile birlikte değerlendirildiğinde; birinci basamak sağlık kurumlarını tercih edenlerin

215’i (% 82,1) kadın, 96’sı (% 36,6) ilköğretim mezunu, 84’ü (% 32,1) 25-34 yaş

grubu, 98’i (% 37,4) SSK’lı, 143’ü (% 54,6) sosyoekonomik durumunu orta olarak

değerlendirmekte idi (Tablo 10).

İkinci basamak sağlık kurumlarını tercih edenlerin 219’u (% 72) kadın, 134’ü (%

44,1) ilköğretim mezunu, 92’si (% 30,3) 25-34 yaş grubu, 110’u (% 36,2) Yeşil Kart’lı,

157’si (% 51,6) sosyoekonomik durumunu orta olarak değerlendirmekteydi

30

Üçüncü basamak sağlık kurumlarını tercih edenlerin 68’i (% 66) kadın, 30’u (%

29,1) üniversite mezunu, 23’ü (% 22,3) 25-34 yaş grubu, 50’si (% 48,5) Emekli

Sandığı’na bağlı, 61’i (% 59,2) sosyoekonomik durumunu orta olarak

değerlendirmekteydi.

Tablo 10. Araştırmaya Katılan Bireylerin Tercih Ettikleri Sağlık Hizmet Basamaklarının Sosyodemografik Veriler ile Karşılaştırılması

Sağlık Hizmet Basamakları Hiçbir kurumu kullanmayanlar

(n=16)

1.basamak (n=262)

2.basamak (n=304)

3.basamak (n=103)

Toplam (n=685) Sosyodemografik

özellikler

n %** n %** n %** N %** n %**

p* değeri

Kadın 2 12,5 215 82,1 219 72,0 68 66,0 504 73,6 Cinsiyet

Erkek 14 87,5 47 17,9 85 28,0 35 34,0 181 26,4

x2=43,79 SD= 3 0,0001

OYD 3 18,8 73 27,9 97 31,9 14 13,6 187 27,3 İlköğretim 8 50,0 96 36,6 134 44,1 35 34 273 39,9

Lise 3 18,8 46 17,6 41 13,5 24 23,3 114 16,6 Eğitim düzeyi

Üniversite 2 12,5 47 17,9 32 10,5 30 29,1 111 16,2

x2=35,27 SD= 9 0,0001

18-24 7 43,8 54 20,6 77 25,3 20 19,4 158 23,1 25-34 6 37,5 84 32,1 92 30,3 23 22,3 205 29,9 35-44 2 12,5 42 16,0 60 19,7 18 17,5 122 17,8 45-54 0 0,0 56 21,4 45 14,8 16 15,5 117 17,1 55-64 0 0,0 20 7,6 23 7,6 19 18,4 62 9,1

Yaş grupları (yıl)

65+ 1 6,3 6 2,3 7 2,3 7 6,8 21 3,1

x2=34,72 SD= 15 0,003

Sosyal güvencesi

olmayanlar 8 50 42 16,0 54 17,8 4 3,9 108 15,8

ES 1 6,3 44 16,8 13 4,3 50 48,5 108 15,8 SSK 3 18,8 98 37,4 108 35,5 23 22,3 232 33,9

Bağ-kur 1 6,3 30 11,5 19 6,3 16 15,5 66 9,6

Sosyal güvence

Yeşil kart 3 18,8 48 18,3 110 36,2 10 9,7 171 25,0

x2=163,21 SD= 12 0,0001

Kötü 5 31,3 83 31,7 115 37,8 16 15,5 219 32,0 Orta 7 43,8 143 54,6 157 51,6 61 59,2 368 53,7

Sosyoekonomik durum

İyi 4 25,0 36 13,7 32 10,5 26 25,2 98 14,3

x2=26,11 SD= 6 0,0001

OYD: Okur-yazar değil SSK: Sosyal Sigortalar Kurumu SD: Serbestlik Derecesi ES: Emekli Sandığı *Pearson Ki-Kare test ** Sütun yüzdesi

Tercih edilen sağlık hizmet basamakları ile karşılaştırılan sosyodemografik

verilerin (cinsiyet, eğitim düzeyi, yaş grupları, sosyal güvence, sosyoekonomik durum)

hepsi arasında anlamlı bir ilişki saptandı (sırasıyla p=0,0001; p=0,0001; p=0,003;

p=0,0001; p=0,0001).

31

4.3.2. Sağlık Kurumlarının Tercih Edilme Nedenleri

Bireylerin sağlık kurumu basamaklarına göre sağlık kurumunu tercih etme

nedenleri incelendiğinde; birinci basamak sağlık kurumlarını tercih eden 262 kişinin

143’ü (% 54,6) bu kurumlara ulaşımın kolay ve evine yakın olduğunu düşündüğü için,

77’si (% 29,4) ise o kuruma kayıtlı olduğu için/aile doktoru orada çalıştığı için tercih

ettiğini belirtmiştir. Ayrıca 106 (% 40,5) kişi birinci basamak sağlık kurumlarında

çalışan hekimlerin ilgili olduğunu düşündükleri için tercih etmişlerdir (Tablo 11).

İkinci basamak sağlık kurumlarını tercih eden 304 kişinin 143’ü (% 47) bu

kurumların ulaşımlarının kolay ve evlerine yakın olduğunu düşünmekte iken 121’i (%

40) tercih nedenini bu kurumların hizmetinin, bağlı olduğu sosyal güvencesi tarafından

karşılanması olarak belirtmişlerdir.

Üçüncü basamak sağlık kurumlarını tercih eden 103 kişinin 51’i (% 49,5) bütün

tetkiklerin yapılabiliyor olması nedeniyle, 41’i (% 39,8) kurumunun karşılaması

nedeniyle tercih etmiştir.

Sağlık hizmet basamaklarına göre sağlık kurumunu tercih etme nedenleri arasında

istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur (herbiri için p=0,0001) (Tablo 11).

Tablo 11. Araştırmaya Katılan Bireylerin Sağlık Hizmet Basamaklarını Tercih Etme Nedenlerinin Basamaklara Göre Dağılımı (sadece evet diyenler alınmıştır)

Sağlık Hizmet Basamakları 1.basamak

(n=262) 2.basamak

(n=304) 3.basamak

(n=103) Tercih nedeni

n %* n %* n %*

p **değeri

Ulaşımı kolay, evime yakın 143 54,6 143 47,0 31 30,1 x2= 17,80 SD= 2

0,0001

Sıra beklemiyorum 50 19,1 9 3,0 19 18,4 x2= 40,96 SD=2

0,0001

Hekimler ilgili 106 40,5 50 16,4 25 24,3 x2= 41,58 SD=2

0,0001

Bütün tetkikler yapılabiliyor 19 7,3 69 22,7 51 49,5 x2= 81,47 SD= 2

0,0001

Kurumum karşılıyor 38 14,5 121 40,0 41 39,8 x2= 48,68 SD= 2

0,0001 Aile doktorum orada çalışıyor / o kuruma kayıtlıyım

77 29,4 2 0,7 2 1,9 x2= 120,98 SD= 2

0,0001 SD: Serbestlik Derecesi *Yüzdeler, o basamağı tercih eden toplam sayı üzerinden alınmıştır. ** Pearson Ki-Kare test Hiçbir kuruma başvurmayan 16 kişi tabloya dahil edilmemiştir. Kişiler birden fazla tercih nedeni belirtmişlerdir.

32

4.3.3. Son Bir Yıl İçinde Sağlıklı Olduğu Dönemde Hekime/Sağlık Hizmeti Sunan bir Kişiye Başvuruların Değerlendirilmesi

Son bir yıl içerisinde kendisini sağlıklı hissettiği dönemde 172 (% 25,1) kişi

hekime/sağlık hizmeti sunan bir kişiye başvuruda bulunmuştur. Bu kişilerin 80’i bir

nedenle, 62’si iki nedenle, 22’si üç nedenle, sekizi dört nedenle başvuruda bulunmuştur.

80+(62x2)+(22x3)+(8x4) şeklinde hesaplanırsa toplam başvuru sayısı 302’dir. Ortalama

başvuru sayısı 1,76±0,85’tir (1-4).

En sık başvuru nedenlerine bakıldığında; 121 (% 40,1) daha önceden tanısı

konulan hastalığın kontrolü, 27 (% 8,9) periyodik sağlık muayenesi, 63 (% 20,9)

bağışıklama ve 59 (% 19,5) aile planlaması hizmeti almak için başvuru yapılmıştır

(Tablo 12).

Tablo 12. Sağlıklı Olduğu Dönemde Hekime/Sağlık Hizmeti Sunan Bir Kişiye En Sık Başvuru Nedenleri

Başvuru nedeni n %*

Daha önceden tanısı konulan hastalığın kontrolü 121 40,1

Periyodik sağlık muayenesi 27 8,9

Bağışıklama 63 20,9

Aile planlaması 59 19,5

Sağlık raporu 5 1,7

Danışmanlık hizmeti 4 1,3

Diğer 23 7,6

TOPLAM 302 100 * Sütun yüzdesi

Görüşme yapılan bireylerin kendilerini sağlıklı hissettikleri dönemde

hekime/sağlık hizmeti sunan bir kişiye başvuru nedenlerinin sosyoekonomik duruma

göre dağılımı Tablo 13’de gösterilmiştir. Bireylerin en sık başvuru nedeni daha önceden

tanısı konulan hastalığın kontrolü (% 12,6) iken; bunu sırasıyla aile planlaması

hizmetleri (% 7,6), bağışıklama (% 6,4) ve periyodik sağlık muayenesi (% 3,6) takip

etmektedir. Sosyoekonomik durumu ‘iyi’ ve ‘orta’ olan bireyler en sık daha önceden

tanısı konulan hastalığın kontrolü için başvuruda bulunurken sosyoekonomik düzey

33

kötüleştikçe bu sebepten başvuru sayısı azalmaktadır ve aradaki fark anlamlıdır

(p=0,0001). Sosyoekonomik düzeyi ‘kötü’ olan bireyler en sık olarak bağışıklama

hizmeti almak için başvuruda bulunmuşlardır ancak aralarında anlamlı bir fark yoktur

(p=0,832).

Tablo 13. Görüşme Yapılan Bireylerin Kendilerini Sağlıklı Hissettikleri Dönemde Hekime/Sağlık Hizmeti Sunan Bir Kişiye Başvuru Nedenlerinin Sosyoekonomik Duruma Göre Dağılımı

Kendisi ve Ailesinin Sosyoekonomik Durumu

İyi (n=98)

Orta (n=368)

Kötü (n=219)

Toplam (n=685) Başvuru nedeni

n %* N %* n %* n %*

p** değeri

Daha önceden tanısı konulan

hastalık kontrolü 21 21,4 52 14,1 13 5,9 86 12,6

x2=16,60 SD=2 0,0001

Periyodik sağlık muayenesi

3 3,1 21 5,7 1 0,5 25 3,6 x2=10,87 SD=2

0,004

Bağışıklama 5 5,1 25 6,8 14 6,4 44 6,4 x2=0,36 SD=2

0,832

Aile planlaması 8 8,2 25 6,8 19 8,7 52 7,6 x2=0,74 SD=2

0,688

Sağlık raporu 0 0,0 5 1,4 0 0,0 5 0,7 x2=4,33 SD=2

0,114 Danışmanlık

hizmeti 0 0,0 3 0,8 1 0,5 4 0,6

x2=0,976 SD=2 0,624

SD: Serbestlik Derecesi *Sütun yüzdesi ** Pearson Ki-Kare

Görüşme yapılan bireylerin kendilerini sağlıklı hissettikleri dönemde

hekime/sağlık hizmeti sunan bir kişiye başvuru nedenlerinin yaşa göre dağılımı

incelendiğinde; gençlerde aile planlaması, daha önceden tanısı konulan hastalığın

kontrolü ve bağışıklama hizmetleri ön plandayken; yaşlılarda bunun yerini sağlık raporu

ve daha önceden tanısı konulan hastalığın kontrolü almaktadır. En sık başvuru nedenleri

olan daha önceden tanısı konulan hastalığın kontrolü, periyodik sağlık muayenesi,

bağışıklama ve aile planlaması hizmetleri ile yaş arasında anlamlı bir fark saptandı

(sırasıyla; p=0,0001; p=0,0001; p=0,028 ) (Tablo 14).

34

Tablo 14. Görüşme Yapılan Bireylerin Kendilerini Sağlıklı Hissettikleri Dönemde Hekime/Sağlık Hizmeti Sunan Bir Kişiye Başvuru Nedenlerinin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı

Yaş grupları (yıl)

18-24 (n=158)

25-34 (n=205)

35-44 (n=122)

45-54 (n=117)

55-64 (n=62)

65+ (n=21)

Toplam (n=685) Başvuru nedeni

n %* n %* n %* n %* n %* n %* n %*

p** değeri

Daha önceden tanı konulan hastalık kontrolü

23 14,6 12 5,9 11 9,0 17 14,5 22 35,5 1 4,8 86 12,6 x2=41,62

SD=5 0,0001

Periyodik sağlık muayenesi

0 0,0 3 1,5 9 7,4 9 7,7 4 6,5 0 0,0 25 3,6 x2=21,20

SD=5 0,001

Bağışıklama 23 14,6 17 8,3 2 1,6 1 0,9 1 1,6 0 0,0 44 6,4 x2=33,09

SD=5 0,0001

Aile planlaması 10 6,3 26 12,7 8 6,6 6 5,1 2 3,2 0 0,0 52 7,6 x2=12,54

SD=5 0,028

Sağlık raporu 2 1,3 1 0,5 1 1,8 0 0,0 0 0,0 1 4,8 5 0,7 x2=6,83 SD=5

0,233 Danışmanlık hizmeti

1 0,6 1 0,5 1 0,8 1 0,9 0 0,0 0 0,0 4 0,6 x2=0,79 SD=5

0,978 SD: Serbestlik Derecesi *Sütun yüzdesi ** Pearson Ki-Kare

Bireylere uygulanan Kısa Sağlık Ölçeği puanı ile kendini sağlıklı hissettiği

dönemde hekime/sağlık hizmeti sunan bir kişiye başvurma arasındaki ilişki Tablo 15’de

görülmektedir. Daha önceden tanısı konulan hastalığın kontrolü için başvuru ile PCS-12

ve MCS-12 arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmadı (sırasıyla; p=0,076;

p=0,357). Periyodik sağlık muayenesi ve bağışıklama hizmeti almak için başvuru ile

PCS-12 arasında ve aile planlaması hizmeti almak için başvuru ile MCS-12 arasında

anlamlı bir ilişki saptandı (sırasıyla; p=0,05; p=0,017; p=0,012).

35

Tablo 15. Görüşme Yapılan Bireylerin Kendilerini Sağlıklı Hissettikleri Dönemde Hekime/Sağlık Hizmeti Sunan Bir Kişiye Başvuru Nedenleri İle SF-12 Arasındaki İlişki

PCS** MCS*** Başvuru nedeni

Ortalama±SD min-max Ortalama±SD min-max Tanısı konulan hastalık kontrolü

48,63±6,88 30,42-65,23 40,99±6,60 27,59-55,13

p* değeri 0,076 0,357 Periyodik sağlık muayenesi 47,16±6,39 29,82-58,32 42,27±7,16 26,69-55,13 p* değeri 0,047 0,489 Bağışıklama 52,23±5,37 39,08-65,63 41,84±6,22 27,42-51,28 p* değeri 0,017 0,586 Aile planlaması 49,58±4,40 30,71-55,23 43,54±5,77 23,90-52,91 p* değeri 0,853 0,012 SD: Standart Sapma * Mann-Whitney U Test **PCS: Physical Component Summary (Fiziksel Bileşenlerin Özeti) ***MCS: Mental Component Summary (Mental Bileşenlerin Özeti)

4.3.4.Son 30 Günde Yaşanan Sağlık Sorunlarının Değerlendirilmesi

Bireylere son 30 günde herhangi bir şikayetleri olup olmadığı sorulduğunda; 540’ı

(% 78,8) evet, 145’i (% 21,2) hayır yanıtı vermişlerdir. Son 30 gün içinde yaşanan

şikayet sayısına bakıldığında; 540 kişi bir şikayet, 354 kişi iki şikayet, 174 kişi üç

şikayet, 44 kişi dört şikayet yaşadığını bildirmiştir. Toplamda 540 kişinin 1112 şikayet

bildirdiği hesaplanmıştır. Araştırmaya katılan kişilerin tümü dikkate alındığında; tüm

popülasyonumuzda bir aylık ortalama şikayet sayısı 1,62±1,19 (1-4) olarak

hesaplanmıştır. Son bir ay içinde en az bir şikayet yaşayan bireylerde ortalama şikayet

sayısı 2,06±0,95’dir (1-4).

Bu bireylerin şikayetleri için gösterdikleri sağlık tutum davranışları

incelendiğinde 433’ü (% 38) kendi kendine bakım, 309 (% 27,1) birinci basamak sağlık

kurumlarına başvuru, 323’ü (% 28,4) ikinci basamak sağlık kurumlarına başvuru, 74’ü

(% 6,5) üçüncü basamak sağlık kurumlarına başvuruda bulunmuştur. Yani toplamda

1112 şikayet için 1139 farklı sağlık tutum davranışı sergilenmiştir. Burada bireyler

yaşadıkları yakınma için birden fazla tutum sergilemişlerdir (Birey şikayeti için kendi

kendine bakım yanında birden fazla sağlık kurumuna başvurmuş olabilir) (Tablo 16).

36

Tablo 16. Bireylerin Son 30 Günde Gösterdikleri Sağlık Tutum Davranışları

Toplam Sağlık tutum davranışları

n %

Kendi kendine bakım 433 38

Birinci basamak sağlık kurumuna başvuru 309 27,1

İkinci basamak sağlık kurumuna başvuru 323 28,4

Üçüncü basamak sağlık kurumuna başvuru 74 6,5

Toplam 1139 100

Bireylerin son 30 günde gösterdikleri sağlık tutum davranışları sosyoekonomik

duruma göre incelendiğinde; sağlık sorunlarının önemli bir kısmının kendi kendine

bakım ile çözümlenmekte olduğu saptanmıştır. Başvuruların önemli bir kısmının (%

55,5) birinci ve ikinci basamağa yapıldığı ve başvuruların az (% 6,5) bir kısmının

üçüncü basamağa yapıldığı bulunmuştur. Bireylerin sosyoekonomik düzeyleri ile sağlık

tutum davranışları arasında anlamlı bir fark vardır (p=0,0001). Aradaki farkın hangi

faktörden kaynaklandığını araştırmak için yapılan ileri analizde sosyoekonomik olarak

‘kötü’ olan grubun bu farka yol açtığı bulunmuştur (Tablo 17).

Tablo 17. Bireylerin Sosyoekonomik Durumlarına Göre Son 30 Günde Gösterdikleri Sağlık Tutum Davranışları (sadece evet diyenler alınmıştır)

Sosyoekonomik durum İyi Orta Kötü

Toplam Sağlık tutum davranışları

n %* n %* n %* n %* p **değeri

Kendi kendine bakım

47 32,0 214 38,4 172 39,5 433 38,0

1.basamak sağlık kurumuna başvuru

45 30,6 165 29,6 99 22,8 309 27,1

2.basamak sağlık kurumuna başvuru

36 24,5 134 24,0 153 35,2 323 28,4

3.basamak sağlık kurumuna başvuru

19 12,9 44 8,0 11 2,5 74 6,5

Toplam 147 100 557 100 435 100 1139 100

x2= 39,81 SD= 6 0,0001

Kişiler birden fazla tercih nedeni belirtmişlerdir. SD: Serbestlik Derecesi *Sütun yüzdesi

** Pearson Ki-Kare test

Bireylerin son 30 günde yaşadıkları sağlık sorunları/şikayetleri incelendiğinde

sıklık sırasına göre; 166’sı (% 14,9) baş ağrısı, 94’ü (% 8,5) bel ağrısı, 49’u (% 4,4)

37

halsizlik, 41’i (% 3,7) öksürük, 39’u (% 3,5) karın ağrısı ve eklem ağrısı bildirmiştir

(Tablo 18).

Tablo 18. Son 30 Günde Yaşanan En Sık Sağlık Sorunları/Şikayetler

ICD-10* ICPC-2-R** ŞİKAYET n %*

1 R51 N01 Baş ağrısı 166 14,9

2 M54.5 L03 Bel ağrısı 94 8,5

3 R53 A04 Halsizlik 49 4,4

4 R05 R05 Öksürük 41 3,7

R10.4 D01 Karın ağrısı 39 3,5 5

M25.5 L20 Eklem ağrısı 39 3,5

6 R06 R02 Nefes Darlığı 33 3

R42 N17 Baş Dönmesi 26 2,3 7

R12 D03 Mide yanması 26 2,3

8 R03.0 K86 Tansiyon yüksekliği 25 2,2

9 R07.0 R21 Boğaz ağrısı 24 2,2

R10 X01 Kasıklarda ağrı 22 2 10

K08.8 D19 Diş ağrısı 22 2

11 M54.2 L01 Boyun ağrısı 20 1,8

R30.9 U01 İdrar yaparken yanma 18 1,6 12

L50-54 S07 Ciltte kızarıklık 18 1,6

R10.4 D02 Mide ağrısı 17 1,5

R50.9 A03 Ateş 17 1,5 R00.2 K04 Çarpıntı 17 1,5 N92.6 X05 Adet düzensizliği 17 1,5

13

J30 R07 Burun akıntısı 17 1,5

N92 X15 Anormal vajinal kanama 14 1,3

N77 X14 Genital akıntı 14 1,3 M79.66 L14 Bacak ağrısı 14 1,3

14

M79.67 L16 Ayak ağrısı 14 1,3

15 K59.0 D12 Kabızlık 13 1,2

16 R09.3 R25 Balgam 12 1

17 K21 D84 Ağza acı su gelmesi 11 1

18 I95 K29 Tansiyon düşüklüğü 10 0,9

19 R07.4 A11 Göğüs ağrısı 9 0,8

R49.0 R23 Ses kısıklığı 8 0,7

R60.9 K07 Ayaklarda şişlik 8 0,7 R20 L09 Kollarda uyuşma 8 0,7

R45.0 P01 Sinirlilik 8 0,7

20

R11 D10 Kusma 8 0,7

Diğer 214 19,2

TOPLAM 1112 100 * ICD 10: International Classification of Diseases (Uluslararası Hastalık Sınıflamasının 10. düzeltmesi) ** ICPC-2-R: International Classification of Primary Care (Uluslararası Birinci basamak Sınıflaması 2. düzeltmesi) *** Sütun yüzdesi

38

Bireylerin bir ay içindeki sağlık tutum davranışları incelenecek olursa; 685 kişinin

540’ı en az bir semptom göstermiş olup; bunların 433’ü kendi kendine bakım yaparken,

309’u birinci basamağa, 323’ü ikinci basamağa, 74’ü üçüncü basamağa başvurmuş ve

sadece iki kişi yatırılarak tedavi edilmiştir. Elde edilen veriler 1000 kişilik bir

popülasyona uyarlandığında Şekil 6’da gözlenen bulgular elde edilmektedir.

Şekil 6. Adana İli Şehir Merkezinde Bir Ay İçinde Kişilerin Sağlık Tutum Davranışlarını Gösteren Ekolojik Şekil

Son 30 günde bir şikayet/hastalık belirtisi olabilecek durum nedeniyle hekime

başvuran ve tanı alan kişi sayısı 296 (% 39,3)’dır. Bunların 264’ü bir tanı, 27’si iki tanı,

5’i de üç tanı almıştır. Toplam tanı sayısı; (264+(27x2)+(5x3))=333 olarak saptanmıştır.

Bu 333 tanının 133’ü (% 40) birinci basamak, 143’ü (% 43) ikinci basamak, 57’si (%

17) üçüncü basamak sağlık kurumlarında konmuştur.

Tanıyı koyan hekimler açısından bakıldığında; 102’si (% 30,6) birinci basamakta

ve 231’i (% 69,4) ikinci veya üçüncü basamakta çalışan hekimlerdi.

Toplam tanıların 24’üne (% 7) herhangi bir tedavi önerilmemiştir. Tedavi

uygulanan tanıların tedavi türleri incelendiğinde 233’ü (% 67,7) ilaç tedavisi ve 85’i (%

→ 1000 riskli yetişkin nüfusu

→ 788 semptom gösteren kişi

→ 632 kendi kendine bakım

→ 471 (2. basamak başvuru)

→ 451 (1. basamak başvuru)

→ 108 (3. basamak başvuru)

→ 3 yatış

39

24,8) diğer tedaviler almışlardır (beslenme önerisi, egzersiz, fizik tedavi, operasyon,

kriyoterapi, PUVA, kan transfüzyonu, atel). Bunların sadece ikisi (% 0,5) hastaneye

yatırılarak tedavi edilmiştir (Tablo 19).

Tablo 19. Görüşme Yapılan Bireylerin Son Bir Ay İçerisinde Hekime Başvuranlara Uygulanan Tedavi Türleri Tedavi Verilen n % İlaç tedavisi 233 67,7 Hastaneye yatış 2 0,5 Diğer 85 24,8 Tedavi Verilmeyen 24 7 Toplam 344 100

Son bir ay içinde 296 kişi (% 43,2) hekim tarafından tanı almış, toplamda 333 tanı

(Bazı kişiler birden fazla tanı almıştır) konmuş, 344 tedavi önerilmiş olup (Bazı kişilere

birden fazla tedavi önerilmiştir) 286’sı (% 85,9) verilen tedaviyi uygulamış ve 30’u (%

9) bu yakınma için başka bir kuruma başvurmuştur.

Son 30 gün içerisinde bir şikayet/ hastalık belirtisi olabilecek durum karşısında

hekime başvuran 296 kişinin 21’i (% 6) peptik ülser, 20’si (% 6) hipertansiyon, 16’sı

(% 5) sinüzit,14’ü (% 4) idrar yolu enfeksiyonu, 13’ü (% 4) lomber disk hernisi tanısı

almıştır (Tablo 20).

40

Tablo 20. Son 30 Gün İçerisinde Hekimler Tarafından Konulan En Sık Tanılar

ICD-10* ICPC-2-R** Hastalık n %***

1 K27 D86 Peptik ülser 21 6

2 K86 K86 Hipertansiyon 20 6

3 J01 R75 Sinüzit 16 5

4 N30 U71 İdrar yolu enfeksiyonu 14 4

5 M54.16 L86 Lomber disk hernisi 13 4

D50 B82 Anemi 11 3

N77 X84 Vajinal kandida 11 3 6 F33 P76 Depresif bozukluk 11 3

M79.1 L18 Miyalji 8 2 7

J03 R76 Tonsillit 8 2

8 D25 X78 Miyoma uteri 7 2

N20 U95 Nefrolitiazis 6 2

K02.9 D82 Diş çürüğü 6 2 J45 R96 Astım atak 6 2 J06 R74 Üst solunum yolu enfeksiyonu 6 2

9

M54.12 L01 Servikal disk hernisi 6 2 L20-L30 S88 Dermatit 5 2

E28.2 X99 Polikistik over sendromu 5 2 M13 L91 Osteoartrit 5 2

10

E78 T93 Dislipidemi 5 2

Diğer 143 43

TOPLAM 333 100

* ICD 10: International Classification of Diseases (Uluslararası Hastalık Sınıflaması-10. düzeltme) ** ICPC-2-R: International Classification of Primary Care (Uluslararası Birinci Basamak Sınıflaması-2. düzeltme) *** Sütun yüzdesi

Tanı konan bireyler incelendiğinde; semptom yaşayan 540 kişiden 433’ü kendi

kendine bakım uygularken; 296’sı hekim tarafından tanı almış olup; bunların 143’ü

ikinci basamakta, 133’ü birinci basamakta, 57’si üçüncü basamakta tanı almış olup

sadece 2 kişi yatırılarak tedavi edilmiştir. Elde edilen veriler 1000 kişilik bir

popülasyona uyarlandığında Şekil 7’de gözlenen bulgular elde edilmektedir.

41

Şekil 7. Adana İli Şehir Merkezinde Son Bir Ay İçinde Hekime Başvuran Kişilerin Ekolojik Şekli

4.3.5. Son 2-12 ay içerisinde Yaşanan Sağlık Sorunlarının Değerlendirilmesi

Bireylere son bir yıl içinde (son bir ay içinde yaşanan sağlık sorunları/şikayetleri

hariç) yaşadıkları sağlık sorunları/şikayetleri sorulduğunda; toplam 557 (% 81,3) kişi

sağlık sorunu/şikayet bildirmiştir. 557 kişinin bir şikayeti, 355 kişinin iki şikayeti, 170

kişinin üç şikayeti ve 52 kişinin dört şikayeti vardı. Toplamda 1134 şikayet saptandı.

Yani tüm popülasyona (685 kişi) bakıldığında bir kişinin 2-12 ay içinde yaşadığı

ortalama şikayet sayısı 1,65±1,18 iken (0-4), sadece şikayet/semptom gösteren bireyler

arasında bakıldığında 2,04±0,97’dir (1-4).

Toplam 1134 şikayet için, 557 kişinin 362’si (% 30,6) kendi kendine bakım, 325’i

(% 27,5) birinci basamak sağlık kurumlarına başvuru, 385’i (% 32,6) ikinci basamak

sağlık kurumlarına başvuru, 110’u (% 9,3) üçüncü basamak sağlık kurumlarına

başvuruda bulunmuştur. Yani 1134 şikayet için 1182 farklı sağlık tutum davranışı

gösterilmiştir (kişiler birden fazla sağlık tutumu göstermişlerdir) (Tablo 21).

1000→ 1000 riskli yetişkin nüfusu

→ 788 semptom gösteren kişi

→ 632 kendi kendine bakım

→ 432 hekim tanısı alan kişi

→ 209 (2. basamakta tanı alanlar)

→ 83 (3. basamakta tanı alanlar)

→ 3 yatış

→ 194 (1. basamakta tanı alanlar)

42

Tablo 21. Bireylerin Son 2-12 Ay İçinde Yaşadıkları Sağlık Sorunları/Şikayetleri İçin Gösterdikleri Sağlık Tutum Davranışları

Toplam

n %*

Kendi kendine bakım 362 30,6

Birinci basamak sağlık kurumuna başvuru 325 27,5

İkinci basamak sağlık kurumuna başvuru 385 32,6

Üçüncü basamak sağlık kurumuna başvuru 110 9,3

TOPLAM 1182 100

Kişiler birden fazla sağlık tutum davranışı göstermişlerdir. * Sütun yüzdesi

Son 2-12 ay içinde yaşanan toplam 1134 sağlık sorunu/şikayetin 176’sı (% 16)

boğaz ağrısı, 131’i (% 12) baş ağrısı, 70’i (% 6) bel ağrısı, 37’si (% 3) tansiyon

yüksekliği, 35’i (% 3) mide yanması, 28’i (% 2) nefes darlığı, 27’si (% 2) karın ağrısı,

23’ü (% 2) idrar yaparken yanma, 21’i (% 2) diz ağrısı, 18’i (%2) öksürük idi (Tablo

22).

Tablo 22. Son 2-12 Ay İçinde En Sık Yaşanan Sağlık Sorunları/Şikayetler

ICD-10* ICPC-2-R** Sağlık Sorunu n %*** 1 J06 R74 Boğaz ağrısı 176 16

2 R51 N01 Baş ağrısı 131 12

3 M54.5 L03 Bel ağrısı 70 6

4 R03.0 K86 Tansiyon yüksekliği 37 3

5 R12 D03 Mide yanması 35 3

6 R06 R02 Nefes darlığı 28 2

7 R10.4 D01 Karın ağrısı 27 2

8 N30 U71 İdrar yaparken yanma 23 2

9 M25.56 L15 Diz ağrısı 21 2

10 R05 R05 Öksürük 18 2

Diğer 568 50 TOPLAM 1134 100

* ICD 10: International Classification of Diseases (Uluslararası Hastalık Sınıflaması-10. düzeltme) ** ICPC-2-R: International Classification of Primary Care (Uluslararası Birinci Basamak Sınıflaması-2. düzeltme) *** Sütun yüzdesi

43

Görüşme yapılan bireylerin son bir yıl içinde gösterdikleri sağlık tutum

davranışları incelenecek olursa; 685 kişinin 653’ünün en az bir sağlık sorunu yaşadığı,

32 bireyin herhangi bir sağlık sorunu yaşamadığı saptanmıştır. Toplam 2246 farklı

sorunla/şikayetle karşılaşılmıştır. Bireyler bu sorunlarını çözümleyebilmek için 2322

farklı davranış sergilemişlerdir. Elde edilen sonuçlar Şekil 8’de gösterilmektedir.

Şekil 8. Adana İli Şehir Merkezinde Son Bir Yıl İçerisinde Sağlık Tutum Davranışlarını Gösteren Ekolojik Şekil

4.3.6. Mevcut Kronik Hastalıkların Değerlendirilmesi

Bireylerin 264 (% 39)’nün kronik hastalığı mevcuttu. Bu bireylerin 173’nün bir,

56’nın iki, 35’nin üç kronik hastalığı mevcut olarak, toplam kronik hastalık sayısı

(173+(56x2)+35x3))=390 olarak bulundu. Araştırmaya katılan bireyler arasında (685

kişi) ortalama kronik hastalık sayısı 0,57±0,85 (0-3) iken; mevcut kronik hastalığı

olanlar arasında ortalama kronik hastalık sayısı 1,48±0,71’dir (1-3).

Kişilerin kronik hastalık tanıları değerlendirildiğinde; toplam 390 kronik hastalık

tanısının 90’ı (% 23) hipertansiyon, 49’u (% 13) dislipidemi, 36’sı (% 9) diabetes

→ 1000 riskli yetişkin nüfus

→ 953 semptom gösteren kişi

→ 657 hekime başvuru

→ 384 hastaneye başvuru

→ 79 üniversite hastanesine

başvuru

44

mellitus, 25’i (% 6) astım ve 25’i (% 6) lomber disk hernisi, 15’i (% 4) anemi ve 15’i

(% 4) guatr’dır (Tablo 23).

Tablo 23. Kişilerin Mevcut En Sık Kronik Hastalık Tanıları

ICD-10* ICPC-2-R** Kronik Hastalık n %*** 1 I10 K85 Hipertansiyon 90 23 2 E78 T93 Dislipidemi 49 13 3 E16 T90 Diabetes Mellitus 36 9

J45 R96 Astım 25 6 4 M54.1 L86 Lomber disk hernisi 25 6 D50 B82 Anemi 15 4 5 E04 T81 Guatr 15 4 I25.1 K76 Koroner Arter Hastalığı 14 3,5 6 G43 N89 Migren 14 3,5

7 J41 R78 Kronik Bronşit 11 3 F33 P76 Depresif bozukluk 8 2 8 K27 D86 Peptik ülser 8 2 N20 U95 Nefrolitiazis 7 2 E66 T82 Obezite 7 2

9

M81 L95 Osteoporoz 7 2 10 M50 L86 Servikal disk hernisi 4 1

Diğer 55 14 TOPLAM 390 100

* ICD 10: International Classification of Diseases (Uluslararası Hastalık Sınıflamasının-10. düzeltme) ** ICPC-2-R: International Classification of Primary Care (Uluslararası Birinci Basamak Sınıflaması-2. düzeltme) *** Sütun yüzdesi

Kronik hastalıklarının takibinde bireylerin tercih ettikleri kurumların dağılımı

değerlendirildiğinde; sekiz hasta (% 2) hiçbir kurumda takip altında değilken; 192 (%

49,7) hasta ikinci basamak, 96 (% 24,9) hasta birinci basamak, 90 (% 23,3) hasta

üçüncü basamak sağlık kurumunu tercih etmiştir. Akut şikayet/hastalıklar için tercih

edilen ikinci basamak kurumlar, kronik hastalıklar için de en sık tercih edilen kurumlar

olarak saptanmıştır.

Bu bireylerin ‘Mevcut kronik hastalığınızın izleminden memnun musunuz?’

sorusuna verdikleri yanıtlar değerlendirildiğinde; hastalar 390 tanının 250’sinin (%

64,1) izleminden memnunken, 59’unun (% 15,1) izleminden memnun değildi, 81 (%

20,8) kişi ise fikir belirtemedi.

45

Elde edilen veriler 1000 kişilik bir popülasyona uyarlandığında Şekil 9’da

gözlenen bulgular elde edilmektedir.

Şekil 9. Adana İli Şehir Merkezinde Kronik Hastalığı Olan Kişilerin Sağlık Tutum Davranışlarını Gösteren Ekolojik Şekil

4.3.7. Son 12 ay içerisinde Hastaneye Yatış Nedenlerinin Değerlendirilmesi

Bireylerin 163’ü (% 23,8) son 12 ay içerisinde hastaneye yatışı gerektiren bir

durum yaşamışlardır. 163 kişi, toplamda 196 neden ile hastaneye yatırılmıştır. Yatış

yapılmış olan durumların 129’u (% 66) ikinci basamak sağlık kurumlarına, 66’sı (% 34)

üçüncü basamak sağlık kurumlarınadır.

Herhangi bir nedenle bir sağlık kurumuna yatışı yapılan bireylerin bu kurumları

neden tercih ettikleri sorulduğunda; hem ikinci hem de üçüncü basamak sağlık

kurumları için benzer sonuçlara ulaşıldı. Kendi tercihleri olması, doktorunun o kurumda

çalışması, iyi hizmet verildiğini düşünmesi her iki basamak için de en sık tercih

nedenleri arasındaydı ve aradaki fark anlamlıydı (p=0,00004). Aradaki anlamlı farklılığı

yaratan temel neden; iyi hizmet verildiğini düşünmesi ve sevk edilmesiydi (Tablo 24).

→ 1000 riskli yetişkin nüfusu

→ 385 kronik hastalığı olan kişi sayısı

→ 280 (2. basamağa başvuru)

→ 12 hiçbir sağlık kurumuna

başvurmayan

→ 140 (1. basamağa başvuru)

→ 131 (3. basamağa başvuru)

46

Tablo 24. Araştırmaya Katılan Bireylerden Son Bir Yıl İçinde Hastaneye Yatışı Yapılanların O Kurumu Tercih Etme Nedenleri

Sağlık hizmet basamağı 2.basamak 3.basamak

Toplam Sağlık kurumunu tercih etme nedeni

n %* n %* n %* p **değeri

İyi hizmet verildiğini düşünüyorum 16 11,0 18 20,9 34 14,7 Hekimim orada çalışıyor 28 19,2 19 22,0 47 20,3 Kendi isteğim 70 47,9 31 36,0 101 43,5 Ailemin isteği 13 8,9 2 2,3 15 6,5 Arkadaşımın önerisi 6 4,1 2 2,3 8 3,4 Sevk edildim 2 1,4 13 15,1 15 6,5 Diğer 11 7,5 1 1,2 12 5,2 Toplam 146 100 86 100 232 100

x2=29,85 SD=6

0,00004

SD: Serbestlik Derecesi *Sütun yüzdesi ** Pearson Ki-Kare

En sık hastane yatış nedenlerine bakıldığında; 21 (% 11) kişinin sezaryen, sekiz

(% 4) kişinin astım atağı, sekiz (% 4) kişinin katarakt operasyonu, sekiz (% 4) kişinin

akut apandisit nedeniyle appendektomi, yedi (% 4) kişinin koroner arter hastalığı

nedeniyle anjiografi amacıyla, yedi (% 4) kişinin de myomektomi nedeniyle yatışı

yapılmıştır (Tablo 25).

Tablo 25. Son 12 Ay İçerisinde Hastaneye Yatışı Gerektiren En Sık Nedenler

ICD-10* ICPC-2-R** Yatış nedeni n %*** 1 O82 W92/93 Sezaryen 21 11

J45 R96 Astım (atak) 8 4

H25 F92 Katarakt 8 4 2

K35 D88 Apandisit 8 4

D25 X78 Myoma uteri 7 4 3

I25.1 K76 Anjiografi (KAH) 7 4 N30 U71 İdrar yolu enfeksiyonu 6 3 N96 W82 Abortus 6 3 J35.1 R90 Tonsillektomi (Kronik tonsillit) 6 3 K80.8 D98 Kolelitiazis 6 3

4

J34.2 R09 Septum deviasyonu 6 3

O80 W90 Normal doğum 5 3 5

E04 T81 Guatr 5 3 Diğer 97 49

TOPLAM 196 100 KAH: Koroner Arter Hastalığı * ICD 10: International Classification of Diseases (Uluslararası Hastalık Sınıflaması-10. düzeltme) ** ICPC-2-R: International Classification of Primary Care (Uluslararası Birinci basamak Sınıflaması-2. düzeltme) *** Sütun yüzdesi

47

5. TARTIŞMA

Bireyler ile sağlık hizmeti tutumları arasındaki ilişki ‘Tıbbi Bakımın Ekolojisi’

olarak bilinmektedir. Bu kavram ilk defa 1961 yılında White ve ark tarafından ortaya

konmuştur. Ekoloji kavramı ile sağlık hizmetine toplumsal bir perspektiften

yaklaşılmaktadır.42 “Tıbbi Bakımın Ekolojisi” sağlık hizmetinin, eğitimin ve

araştırmanın temelini oluşturmaktadır. 1961 yılında White ve ark tarafından yayınlanan

ekoloji raporu, 2003 yılında çocuklar için22, 2005 yılında kronik hastalıklar için43 ve

ayrıca farklı toplumlarda sağlık hizmetinin kullanımını göstermek için

güncellendi.24,25,30 Toplumda herhangi bir zamanda bireylerin %80’nin en az bir sağlık

problemi yaşadığı ve bunun sonucunda ortaya çıkan sağlık hizmeti arama ihtiyacını

gösteren bir ekolojik şekil söz konusudur. Bu bireylerin üçte biri sağlık hizmeti almayı

düşünürken, onda biri bir aile hekimine başvurur; çok az bir kısım ise hastane

poliklinikleri veya acil servise başvururken, birinden azı üçüncü basamak kurumlarda

yatarak tedavi edilir. Bu durum bize ‘rahatsızlık ve hastalığın buz dağı’nı

göstermektedir. Chris van Weel bir yazısında ekolojik şekli ‘toplumun morbiditesi’

olarak tanımlamıştır.42 Toplumun morbidite ölçümü ise ancak birinci basamağın işidir.

Ayrımlaşmamış/farklılaşmamış sorunlarla karşılaşıp bunların çoğunun çözüldüğü yer

yine birinci basamaktır. Ayrıca birinci basamak üst basamaklar ile hasta arasında köprü

görevi görerek hastanın doğru bir şekilde yönlendirilmesine olanak sağlar. Sağlık

sorunu yaşayan bireylerin biyopsikososyal, kültürel ve varoluşsal boyutlarıyla

değerlendirilmesi yine birinci basamakta olabilmektedir.

Yirminci yüzyılın ortalarında Birleşik Devletler’deki birinci basamak

hekimlerinin sayısında keskin bir düşüş söz konusu iken uzman hekimlerin toplam

sayısı hızla artmaktaydı. Sağlık hizmeti ve yardım sistemleri henüz oluşturulmamıştı.

Uzman hemşireler, asistan hekimler ve aile hekimliği uzmanlığı gibi kavramlar o

zamanlar yoktu. 1961’den beri tıp dünyasında ve sağlık sistemi teşkilatı ve

ekonomisinde çok büyük yenilikler oldu. Yeni ilaçların keşfi, yeni teknoloji, artan

harcamalar, bakım ve tıp alanındaki güçlenmeler gibi yeniliklerin çoğunun tıbbi

bakımın ekolojisini değiştireceği düşünülmekteydi. Aynı zamanda, Birleşik

Devletler’de sağlık hizmeti kayıtları ve bu kayıtların bir araya getirilmesi konusunda

oldukça önemli gelişmeler oldu. 30

48

Bugüne kadar yapılmış olan ekoloji çalışmalarını inceleyecek olursak; Dovey ve

ark.nın22 yaptığı çalışmada, Sağlık Hizmeti Araştırma ve Kalite Kuruluşu (Agency for

Health care Research and Quality) tarafından desteklenen 1996 Tıbbi Gider Paneli

Araştırması (MEPS, Medical Expenditure Panel Survey) tarafından bildirilen veriler

kullanılmıştır. Green ve ark.30 tarafından yapılan çalışmada, telefon ile randomize

aranan erişkinlerin verileri kullanılmıştır. Leung ve ark.25 17 Mayıs-25 Temmuz 2002

tarihleri arasında Hong-Kong Tematik Hanehalkı Araştırması (Hong-Kong Thematic

Household Survey) kapsamında Nüfus Sayım Bakanlığı ve İstatistik Bölümü’nden

alınan veriler ile Hong-Kong’da tıbbi bakımın ekolojisi elde edilmiştir.25 Japonya’da

tıbbi bakımın ekolojisi ile ilgili yapılan çalışmada ise daha farklı bir yol izlenmiştir.24

Bu çalışmada; Japonya İstatistik ve Araştırma Şirketi’ne bağlı 210,000 evden; şehir,

kasaba ve köyleri temsil ettiği düşünülen 5,387 haneye çalışmaya katılım davet

mektubu gönderilmiş; bunların 1857’si çalışmayı kabul ederek sadece 1359 hane tam

olarak çalışmayı tamamlamıştır. Hanehalkına ilkini 15. gün sonunda, ikincisini 30. gün

sonunda doldurup tekrar göndermek üzere iki adet soru formu gönderilmiştir.24

Çalışmamızın yüzyüze yapılmasının gerekçesi; ülkemizde tıbbi kayıtların

yetersizliğidir. Bireyler belki de anket uygulaması sırasında doğru yanıtlar vermemiş,

eksik yanıt veya taraflı yanıt vermiş olabilirler. Ancak anketin sadece bir hekim

tarafından uygulanmasının bir avantaj sağlamış olabileceği düşünülmektedir. Bütün

bunlar göz önüne alındığında ülkemizde kullanılan tıbbi kayıt sistemlerinin gözden

geçirilmesi ve bunu destekleyecek sağlık politikalarının oluşturulması bir gereklilik

olabilir.

White ve ark.nın yaptığı çalışmada29 16 yaş ve üstü bireyler çalışmaya dahil

edilmişken, bizim çalışmamızda 18 yaş ve üstü bireylerle görüşme yapılmıştır. Tüm

dünyada çocuklarla ilgili yapılan ekolojik çalışmaların sayısının az olması göz önüne

alındığında, bundan sonra yapılacak olan çalışmaların bu eksikliğe ışık tutacak şekilde

planlanması düşünülebilir.

Fukui ve ark.nın yaptığı çalışmada24 kadınlar daha fazla semptom göstermiş ve

daha fazla hastane başvurusunda bulunmuşlardır. Ülkemizde yapılan bir çalışmada44

sağlık kuruluşlarına yıllık başvuru sayısı, kadınlarda ve kronik hastalığı olanlarda daha

fazla bulunmuştur. Bizim çalışmamızda; çalışma popülasyonun 504’ü (% 73,6) kadın

bireylerden oluştuğu için benzer sonuçlara ulaşılmıştır. Bunun nedeni; çalışmanın

49

uygulandığı saatlerin daha çok gündüz olması ve bu saatte ev kadınları ile görüşme

yapılmış olması olabilir.

White’ın29 ve Fukui ve ark.nın24 yaptıkları çalışmalarda kırsal ve kentsel

bölgelerden örneklem alınmışken, çalışmamız sadece Adana il merkezindeki farklı

sosyokültürel toplulukları temsil etmektedir. Bundan sonra yapılacak olan çalışmaların

kırsal bölgeyi de içermesi Adana ili için; diğer illeri de içermesi ülke için genelleme

yapabilmeyi sağlayacaktır. Böylece diğer çalışmalarda23,24,25 çizilen ekolojik şekiller

gibi ülkemiz için de bir ekolojik şekil oluşturulabilir. Bu sayede, bireylerin sağlık tutum

davranışları ve bireylerin sağlık sektörünü nasıl kullandıkları daha kesin sonuçlar ile

gözlemlenebilir ve sağlık hizmet sunumundaki eksiklikler giderilebilir.

Bireylerin sağlık tutum davranışları mevsimsel özellik gösterebilir. Fukui ve ark.ı

çalışmalarını24 1-30 Ekim 2003 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Green ve ark.30

tarafından yapılan çalışma ise 23 Nisan-7 Mayıs 2000 tarihleri arasında

gerçekleştirilmiştir. Her iki araştırmacı da bahar mevsimini tercih etmiştir.

Araştırmamızın verilerini 1 Mayıs-15 Haziran tarihleri arasında topladığımız için

çalışmamız, diğer çalışmalarla benzerlik göstermektedir.

Sosyoekonomik konumun belirleyicilerinden birisi olan eğitim, bireylerin yeni

bilgilere ulaşmalarında ve sağlık hizmetinin kullanımında farklılık yaratmaktadır. Gerek

gelişmiş gerekse gelişmekte olan ülkelerde yapılan araştırmalarda, düşük

sosyoekonomik grupların daha dezavantajlı olduklarını gösteren bulgular mevcuttur.

Kanada’da düşük gelir ve eğitim gruplarında, İsveç’te kadınlarda, İsveç kökenli

olmayanlarda, düşük eğitim düzeyine sahip olanlarda; sağlık hizmeti kullanımlarının

daha düşük olduğu bulunmuştur. İngiltere’de gelir, etnik köken, iş durumu ve eğitim,

sağlık hizmetlerinin kullanılmasıyla ilgili eşitsizlikleri belirleyen değişkenler olarak

bulunmuştur.44 Yoksulluk ve gelir dağılımındaki eşitsizlik arttıkça sağlık düzeyi

kötüleşmektedir. Sağlık düzeyi kötüleşen bireyler iş ve gelir kaybı yaşamakta ve sağlık

hizmeti ihtiyaçlarını karşılayamamaktadır. Bu durum sonucunda sağlığın kötüleşmesi

ile yoksulluk artmaktadır.45 Yoksulluk, azınlık statüsü ve güvence olmaması; birinci

basamak hizmetlere ulaşımı ve hizmetlerin kullanımı için çaba gerektirir. Sağlık

sigortası olmaması; gecikmiş sağlık hizmetleri ve yüksek ölüm hızları ile birliktedir. Irk

ve etnik gruplar, sağlık durumu açısından birbirleri arasında ve kendi içlerinde büyük

farklılıklar gösterir. Çünkü mortalite hızları sosyal sınıfın yükselmesiyle azalır. Sağlık

50

hizmetlerinin maliyeti, Birleşik Devletler’de sağlık hizmetine ulaşımda büyük bir engel

olarak görülmektedir.46

Çalışmamızda sosyoekonomik olarak farklı topluluklardan eşit sayıda rastgele

örneklem alınmasına rağmen; bireylerin bu konudaki değerlendirmeleri daha farklı

olmaktadır. Bundan dolayı sağlık hizmeti kullanım davranışları değerlendirilirken

bireylerin sosyoekonomik düzeylerini nasıl algıladıkları göz önüne alınarak

karşılaştırma yapılmıştır. Çalışmamızda, sosyoekonomik durumunu orta ve kötü olarak

nitelendiren bireylerin sağlık hizmetlerini daha fazla kullandıkları bulunmuştur. Bunun

iki nedeni olabilir. Birincisi; bireylerin çoğu (% 85,7) sosyoekonomik durumunu bu

şekilde değerlendirmiştir. Ülkemizde uygulanan sağlık politikası gereği her birey,

istediği sağlık kurumuna başvurabilmektedir. Eğitim düzeyinin düşük olması, sağlık

hizmetlerinin kullanımını artıran bir faktör olarak değerlendirilebilir.

Ülkemizde sosyal güvence yaygın olup sağlık hizmet basamaklarının kullanımı

oldukça kolaydır. SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) kapsamında bireyler düşük ücretler

karşılığında herhangi bir sağlık kuruluşunu kullanabilirler. Bunun sonucu olarak;

çalışmamızda ekoloji ile ilgili çizilen şemalardan daha farklı bir sonuç ve şemayla

karşılaştık. Bizim çalışmamızda hem akut hem de kronik sorunlarda ikinci basamağın

ağırlıklı olarak tercih edilmesi sonucunda ekoloji ile ilgili çizilen şekilleri uygulamada

zorluk yaşadık. Birinci basamakta kolaylıkla çözümlenecek sağlık sorunlarının ikinci

veya üçüncü basamakta çözümlenmesi, bu basamakların iş yükünü artırabilir, maliyet-

etkinliğin düşük olmasına neden olabilir, gereksiz tetkik ve zaman alıcı girişimlerin

bireyler ve sağlık çalışanları üzerinde olumsuz etkilerine yol açabilir. Belki de

gerçekten üçüncü basamakta tedavi edilmesi gereken bir sorunun atlanması söz konusu

olabilir. Mevcut sağlık politikalarının birinci basamağı desteklemesi ve birinci

basamağın aile hekimliği uzmanları ile güçlendirilmesi gerekmektedir.

Türkiye’nin hem iç hem de dış göç sorunları vardır. Dış göçler genellikle İran,

Irak, Bosna Hersek ve Eski Sovyetler Birliği’nden olmaktayken ve iç göçler genellikle

güney ve güneydoğudan Türkiye’nin batısına doğru olmaktadır.47 Türkiye İstatistik

Kurumu 2008 nüfus sayımı sonuçlarına göre Adana ilinin net göç hızı -6,31’dir.48

Adana hem göç veren hem de göç alan bir ilimizdir. Örneğe çıkan grup da böyledir.

Ülkemizde yapılan farklı araştırmalarda kentsel yerleşim, kronik hastalık varlığı,

sağlık güvencesi, gelir durumu, cinsiyet, meslek sağlık hizmeti kullanmayı belirleyen

51

değişkenler olarak ortaya çıkmaktadır.49-52 Biz de çalışmamızda sağlık kurumlarını

tercih etme nedenleri ile sosyodemografik veriler arasında anlamlı bir ilişki saptadık.

Sağlık evrensel bir kavram olmasına rağmen herkes tarafından kabul edilen ortak

bir tanımı yoktur. Sağlığı subjektif ve objektif sağlık olarak gruplamak mümkündür.

Subjektif sağlık; bireyin kendi fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden algılaması halidir.46

Objektif sağlık ise muayene ve tanı testlerine göre belirlenen bir hastalığın olmamasıdır.

Bir bireye sağlıklı diyebilmek için her ikisinin de varlığı gerekmektedir.53 Algılanan

sağlığı değerlendirmede ve genel sağlığın değerlendirilmesinde en sık kullanılan test

SF-36’dır.54,55 Burdine ve ark.nın yaptığı56 telefon ile anket yöntemine dayanan

çalışmada, 18 yaş ve üzeri bireylerin SF-12 ile genel sağlık düzeyleri araştırılmıştır.

Çalışma beş yıl sürmüş ve 17,506 kişi dahil edilmiştir. Ölüm ve yaş ilişkili mortalite ile

SF-12 arasında anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Ayrıca SF-12’nin toplumun genel sağlık

düzeyini gösterdiği de bulunmuştur. Cinsiyet ile PCS-12 ve MCS-12 karşılaştırıldığında

kadınların her iki puan toplamının erkeklerden düşük olduğu saptanmıştır, ancak biz

çalışmamızda kadınların ortalama puanlarını erkeklerin ortalama puanlarından yüksek

bulduk (Kadınlar için PCS ortalaması 49,60 ve MCS ortalaması 41,73 iken; erkekler

için PCS ortalaması 49,15 ve MCS ortalaması 41,27’dir). Ancak fark anlamlı değildi.

Burdine ve ark.nın çalışmasında56, sosyal güvence ve gelir düzeyleri ile SF-12 arasında

anlamlı bir ilişki saptandı. Biz çalışmamızda sosyal güvence, sosyoekonomik durum ile

MCS-12 arasında anlamlı bir ilişki saptadık. Eğitim düzeyi ve yaş ile her iki puan

arasında anlamlı bir ilişki saptamışlardır. Bizde çalışmamızda benzer sonuçlara ulaştık.

SF-12 toplumun mevcut sağlık durumunu göstermede ve kronik hastalıkların iş gücü

kaybını ortaya koymada57 kullanılabilecek bir testtir; hatta en yaygın kullanılanıdır.

Oldukça maliyet etkin bir yöntemdir.56 Ancak bu testin ortalama puanları hesaplanırken

kullanılan değerlerin ABD toplumuna göre hesaplandığı hatırlanmalı, her ülke için ayrı

bir puanlamanın gerektiği göz önüne alınmalıdır.39

Green ve ark.nın 2001 yılında yaptığı çalışmada30, White ve ark.ndan farklı olarak

daha fazla sayıda bireyin son bir ayda semptom bildirdiği bulunmuştur. Ayrıca 40 yıl

öncesine göre sağlık sorunu yaşayan kişilerden kendi kendine bakım uygulayanların

sayısının arttığı da saptanmıştır. Toplumun eğitim düzeyinin artması, internet (world

wide web) kullanımı ile güncel bilgiye ulaşılmasının kolaylaşması ve teknolojinin de

hızla gelişerek bunlara katkıda bulunması bireylerin sağlık tutum davranışlarında

52

değişikliğe yol açmış olabilir. Belki de bundan sonra yapılacak olan çalışmalarda daha

fazla sayıda birey kendi kendine bakım tutumu gösterebilir. Bizim çalışmamızda

saptanan kendi kendine bakımın düşük olmasının birkaç nedeni olabilir. Bireylerin

sağlık sorunu algısı farklı olabilir. Belki gerçekten sorun olan bir durumu sorun olarak

görülmemiş ve atlanmış olabilir. Unutulmuş olabilir. Burada bireysel farklılıkların

yanında kültürel farklılıkların da rolü olabileceği göz ardı edilmemelidir.

Türkiye’de toplum-temelli olarak yaşlı nüfusta yapılan iki ayrı çalışmada ilk

başvurunun birinci basamak kurumlar olduğu44,51,58; 15-49 yaş grubu kadınlarda yapılan

bir çalışmada ilk başvuru yeri olarak birinci basamak52, başka bir çalışmada ise kamu

hastaneleri olarak saptanmıştır.59 Kadın hastalar birinci basamak sağlık hizmetlerinde

başvuruların çoğunluğunu oluşturmaktadır. Bunun nedenleri: genel hasta özelliklerinde

kadın hasta popülasyonunun daha yoğun olması, ayrıca poliklinikte üreme sağlığına

yönelik ayrı bir hizmet verilmesi olabilir.

Ülkemizde yapılan bir çalışmada, ulaşımın yakın olması birinci basamak

kurumların tercih edilmesindeki en önemli etken olarak saptanmıştır.58 Adana ilinde aile

hekimliği uygulamasının başlamış olması ile bireylerin sağlık kurumunu tercih etmede

bunu göz önüne aldıkları görülmektedir. Aynı hekimle tekrarlayan görüşmeler

sonucunda arada kurulabilecek hasta-hekim ilişkisinin bu sonucu ilerleyen yıllarda

değiştirebileceği düşünülmektedir. Temel yeterlilikler ve disiplin özellikleri ile

yetiştirilen aile hekimliği uzmanları ile donatılmış birinci basamağın kullanımı ile

mevcut çalışmalara benzer sonuçlara ulaşılabilir (yani birinci basamağın ilk sırada

olduğu bir ekolojik modele ulaşılabilir).

Birleşik Devletler’de 1995-1999 yılları arasında yapılan NAMCS’da (National

Ambulatory Medical Care Surveys)32 poliklinik başvurusuna yol açan en sık nedenler

genel sağlık muayenesi, sonra sırasıyla öksürük, boğaz ağrısı, sağlam çocuk takibi ve

daha önceden tanısı konulan hastalığın kontrolü yer almaktadır. Ünalan ve ark60

polikliniğe en sık ilk beş başvuru nedenlerini sırasıyla; genel sağlık muayenesi, öksürük,

baş ağrısı, halsizlik/çabuk yorulma, yanma/ekşime/hazımsızlık/mide ağrısı olarak

bildirmişlerdir. 2007 yılında yapılan ve 1999 yılı Çukurova Üniversitesi ATO-Yalım

Erez Sağlık Merkezi Aile Hekimliği Polikliniği’nin çalışmalarını ele alan bir

araştırmada tüm başvurulardaki (en fazla 15 başvuru yapılmış; toplam 2328 başvuru)

yakınmalar incelendiğinde en sık öksürük, ateş ve genel muayene-inceleme için

53

başvuruda bulunulduğu saptanmıştır.61 Aynı çalışmanın 2003 yılı verilerinden ise

birinci basamağa en sık başvuru nedeninin sırasıyla öksürük, solunum anormallikleri,

baş ağrısı, abdominal ve pelvik ağrı, kaşıntı olduğu saptanmıştır.62 Biz çalışmamızda,

son bir ay içerisinde yaşanılan en sık sağlık sorunlarını baş ağrısı, bel ağrısı, halsizlik,

öksürük, karın ağrısı olarak saptadık.

Aile hekimliğinde 1998-2003 yılları arasında en sık karşılaşılan akut problemleri

inceleyen bir çalışmada;63,64 ilk beş sırada solunum yolu enfeksiyonları,

boyun/omuz/kol ağrısı, fonksiyonel yakınmalar, minör travmalar ve vajinittir.

İngiltere’de aile hekimleri tarafından en sık konulan tanılarda32 ilk sırada sağlam çocuk

muayenesi-kontrol, hipertansiyon, akut üriner sistem enfeksiyonu, otitis media, tip II

diabetes mellitus yer alır. Ülkemizde yapılan bir çalışmada60, birinci basamakta en sık

konulan tanılar; sıklık sırasına göre; üst solunum yolu enfeksiyonları, hipertansiyon,

sağlıklı birey, dislipidemi ve anemi olarak saptanmıştır. Çukurova Üniversitesi Tıp

Fakültesi Aile Hekimliği’nde 2009 yılında yapılan ve 2003 yılı verilerini inceleyen bir

çalışmada birinci basamakta en sık konulan tanıların sırasıyla üst solunum yolu

enfeksiyonu, üriner sistem enfeksiyonu, hipertansiyon, demir eksikliği anemisi ve

artropati olduğu saptanmıştır.62 Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği’nde

2010 yılında yapılan ve 2007 yılı verilerini inceleyen bir çalışmada en sık karşılaşılan

yakınmalar; solunum anormallikleri, öksürük, tedavi sonrası takip muayenesi, sebebi

bilinmeyen ateş ve abdominal ve pelvik ağrıdır. Aynı çalışmada hekim tarafından tanı

konulan en sık sağlık problemleri ise; esansiyel (primer) hipertansiyon, üriner sistem

enfeksiyonu, tip II Diabetes Mellitus, akut üst solunum yolu enfeksiyonu ve

influenza’dır.65 Çalışmamızda son bir ayda hekim tarafından tanısı konulan en sık

hastalıkları, sırasıyla; peptik ülser, hipertansiyon, sinüzit, vajinit, idrar yolu enfeksiyonu

ve lomber disk hernisi olarak saptadık.

Kronik hastalıklardan biri olan astımın sağlık tutum davranışlarını değiştirdiği

bilinmektedir.43,66 Bunu ekoloji modeli ile incelemek üzere Yawn ve ark.nın yaptığı

çalışmada43, astımlı bireylerin sağlık tutumlarının birinci basamaktan çok acil servis ve

hastaneler olduğu gözlemlenmiştir. Bu çalışmada kronik hastalığı olan Amerikalıların

kronik hastalığı olmayanlara göre sağlık kurumlarına daha fazla başvurduğu, ayrıca hem

astımlı bireylerin hem de ailelerinin kendi kendine bakım modellerinin artmış olduğu,

çoğunun uygun tedavi almadığı, rutin kontrollerine düzenli gitmedikleri, buna bağlı

54

olarak sık atak yaşadıkları ve beklendiği üzere hastaneye yatışlarının daha fazla olduğu

bildirilmiştir.43 Türkiye’de sağlık hizmeti kullanımı çalışmasında; kronik hastalığı olan

hastaların sağlam popülasyona göre 3,5 kat daha fazla hekime başvurduğu, en sık

başvuru yerinin ikinci basamak sağlık kurumları olduğu ve bu hastaların % 36,7’nin

takibinden memnun olduğu saptanmıştır.67 Bulgumuz yabancı literatürle uyumlu

değilken; ulusal literatür ile uyumludur.

Bölgemizde en sık görülen kronik hastalık hipertansiyondur. Dislipidemi, diabetes

mellitus, astım, lomber disk hernisi ve anemi ise bölgemizde sık karşılaşılan kronik

hastalıklardır. Yurt dışında 1998-2003 tarihleri arasında yapılan bir kronik hastalık

prevalans çalışmasında42,63,64 hipertansiyon en sık görülen kronik durumlar içerisinde

yer almaktadır. ABD ve Türkiye’deki Aile Hekimliği poliklinik verileri incelendiğinde,

hipertansiyonun en sık konulan tanılar arasında ilk sırada yer aldığı

görülmektedir.60,61,62,68 Benzer şekilde dislipidemi, dünyada da yaygın olarak uğraşılan

bir sorundur.59 Diabetes Mellitus ise dünyada en sık görülen kronik hastalıklardan

biridir.69,70

Yoksulluk ve rahatsızlık kavramları birbirleriyle ilişkilidir. Düşük sağlık düzeyi

ve yoksulluk arasındaki ilişki net olarak gösterilmiştir. Tüm toplumlarda morbidite ve

mortalite oranları yoksullarda daha yüksektir. Sağlık bakım hizmetlerinin artmış

kullanımına ve maliyetlere yol açarken düşük sağlık göstergelerine yol açar.

Yoksulluğun en önemli göstergesi bebek ve çocuk mortalite oranlarındaki artışlardır.

Yoksulluğun yol açtığı beslenme sorunları, infeksiyon hastalıkları güvenli su

kaynaklarına erişim ve sanitasyon problemleri, kalabalık hane halkı, sigara içimi ve

kazalar gibi olumsuz ev ortamları mortalite oranlarının artmasına yol açar.47

Çalışmamızın kısıtlılıkları; bireylere ait olan verilerin kişilerin kendisinden

alınması ve hatırlama faktörü nedeniyle verilerin eksik veya yetersiz olabilmesidir.

Kayıt sistemlerinin bu tür araştırmaları destekleyecek şekilde hazırlanması ve

kullanılması gerekliliği görülmektedir.

Literatür gözden geçirildiğinde; ilk başvuru yeri olarak birinci basamak göze

çarpmaktadır. Sağlık hizmet basamaklarında olması gereken budur. Ancak

çalışmamızda hem akut hem kronik sağlık sorunlarında en sık ikinci basamak sağlık

kurumlarının tercih edildiğini saptadık. Bundan dolayı bugüne kadar yapılmış olan

sağlık hizmeti kullanımını gösteren mevcut ekolojik çalışmalardan daha farklı bir

55

ekolojik tablo ortaya çıktı. Bireylerin birinci basamak sağlık kurumlarını tercih

etmemelerinin nedeni, güven eksikliği olabilir. Kişilerin birinci basamağa güvenlerini

artırmak için, birinci basamakta çalışan personelin bilgi, beceri ve tutumlarının yeterli

olması gerekmektedir. Bireylere kapsamlı yaklaşabilen, kişi merkezli bir bakım

sağlayan, özgün problem çözme becerisi olan ve birinci basamak yönetimi konusunda

eğitim almış aile hekimliği uzmanlarına gereksinim vardır.

Birinci basamağın geliştirilmesi ve güçlendirilmesi ancak bu basamağın uzmanları

ve uygun donanımların sağlanmasıyla mümkündür. Birinci basamak yönelimli

akademik ve bilimsel bir disiplin ve klinik bir uzmanlık olan Aile Hekimliği tıp

disiplininin temel amacı; bütün bu sorunlara cevap verecek bilimsel politikaların

geliştirilmesi ve bu alanda gerekli insan gücünün yetiştirilmesidir. Bireylere ve

ailelerine kapsamlı, koordine, sürekli, birey odaklı ve koruyucu hekimlik hizmetleri

öncelikli olan bir sağlık hizmeti sunumu birinci basamağa olan güven ve ilgiyi

artırabilir.

Uluslararası kanıtlar71, toplum içinde uygulama yapan iyi eğitilmiş genel tıp

hekimlerinin (Aile Hekimleri) çalıştığı etkin bir birinci basamak temelinde örgütlenmiş

sağlık sistemlerinin, birinci basamak yönelimi zayıf olanlardan hem daha maliyet-etkin

hem de klinik olarak daha etkili sağlık hizmeti sağladığını göstermektedir.

56

6. SONUÇLAR VE ÖNERİLER

1. 1961 yılında ilk defa White ve ark tarafından ortaya atılan ve ‘Tıbbi Bakımın

Ekolojisi’ olarak bilinen, bireylerin sağlık hizmet kullanım davranışlarını gösteren

paradigma tezimize kaynak oldu. Bulgularımız ışığında birinci basamağın geliştirilmesi

ve güçlendirilmesi gerektiği sonucuna vardık. Birinci basamak kullanımı konusunda

kişileri özendirecek sağlık politikaları geliştirilmeli; mevcut sağlık politikalarının birinci

basamağı desteklemesi ve birinci basamağın aile hekimi uzmanları ile zenginleştirilmesi

gerekmektedir.

2. En sık tercih edilen sağlık hizmet basamağı; ikinci basamaktır. Birinci

basamakta kolaylıkla çözümlenecek sağlık problemlerinin ikinci veya üçüncü

basamakta çözümlenmesi; bu basamakların iş yükünü artırabilir, maliyet-etkinliğin

düşük olmasına neden olabilir, gereksiz tetkik ve zaman alıcı girişimlerin bireyler ve

sağlık çalışanları üzerinde olumsuz etkilere yol açabilir. Hem mezuniyet öncesi tıp

eğitimi hem de aile hekimliği uzmanlık eğitimi birinci basamağı daha fazla kapsayacak

şekilde yeniden düzenlenmelidir.

3. Sık görülen semptom ve hastalıklara yaklaşım konusunda yeterli bilgi ve

beceriye sahip olunması gerekmektedir. Birinci basamakta çalışan hekimler için,

mezuniyet öncesi ve mezuniyet sonrası birinci basamak sağlık hizmet profili dikkate

alınarak eğitim müfredatı hazırlanmalıdır.

4. Sadece hastalık/şikayet varlığında sağlık hizmeti sunan bir kişiye başvuru oranı

oldukça yüksektir. Bireylere periyodik sağlık muayeneleri konusunda bilgilendirme

yapılmalı, özellikle birinci basamağın bu yönü geliştirilmelidir.

57

KAYNAKLAR

1. Constitution of The World Health Organization. In: Handbook of Basic Documents, World Health Organization, 5th ed. Geneva: Palais des Nations. 1952, 3-20.

2. The Universal Declaration of Human Rights. Erişim: (http:// www.un.org/en/documents/udhr/) 1948. Erişim tarihi: 20.12.2009

3. Prof. Dr. Nusret Fişek’in Kitaplaşmamış Yazıları-1, Sağlık Yönetimi. Modern Yönetim Semineri, Türk-İş Yayınları 1982; 144 Erişim: (http://www.ttb.org.trn_fisekkitap_1/33.html). Erişim tarihi: 20.10.2009

4. Lee JAH. The Work of WHO, 1980-1981: Biennal Report of the Director-General to the World Health Assembly and to the United Nations. JAMA 1984; 251(18): 2433-2434

5. Arasıl T. Türkiye’de ve Dünyada Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyonun Durumu. Türk Fiz Tıp Rehab Derg 2008; 54 Özel Sayı 1; 1-3.

6. Declaration of Alma-Ata. International Conference on Primary Health Care, Alma-Ata, USSR, 6-12 September 1978. Erişim: (http://www.who.int/hpr/NPH/docs/declaration_almaata.pdf) Erişim tarihi: 20.12.2009

7. Çağlayaner H. Temel Kavramlar ve Tarihsel Perspektif. Aile Hekimliği. 1. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 1995: 17-20.

8. Rakel RE. The Family Physician. Grimm KJ, Diebold MM. The periodic health examination. Kelly RB, Falvo DR. Patient Education. Rakel RE. The problem oriented medical record. In: Rakel RE, ed. Textbook of Family Practice. 6th ed. Philadelphia: WB Saunders; 2002: 3-18, 159-209, 253-61, 1587-602.

9. Dikici MF, Kartal M, Alptekin S, Çubukçu M, Ayanoğlu AS, Yarış F. Aile Hekimliğinde Kavramlar, Görev Tanımı ve Disiplinin Tarihçesi. Türkiye Klinikleri J Med Sci 2007; 27:412-418.

10. The European Definition of General Practice/Family Medicine. WONCA Europe. Barcelona: WONCA Europe Office Publication; 2002: 4-6, 7-43.

11. The General Practitioner in Europe: A Statement by the Working Party Appointed by the European Conference on the Teaching of General Practice, Leeuwenhorst, Netherlands, 1974.

12. World Health Organization and The World Organization of Family Doctors. Making Medical Practice and Education More Relevant to People’s Needs: The Contribution of the Family Doctor WHO-WONCA 1994 Conference: The Contribution of the Family Doctor. 6-8

58

Nov 1994, London, Ontario, Canada, Geneva World Health Organization. Erişim: (http://www.whqlibdoc.who.int/hq/1995/55663.pdf) 1995. Erişim tarihi: 17.02.2010

13. McWhinney IR. The Origins and Principles of Family Medicine. A Textbook of Family Medicine. 2nd Ed. New York: Oxford University Press, 1997:3-28.

14. Barnett BL. From Craddle to Rocker: Providing Care Across the Human Life Cycle. In: Sloane PD, Slatt LM, Ebell MH, Jacques LB, eds. Essentials of Family Medicine. 4th ed. Baltimore: Lippincott Williams and Wilkins Publications 2002: 3-17.

15. Lamberths H, Wood M, eds. International Classification of Primary Care (ICPC). Oxford: Oxford University Press, 1987.

16. Araz A, Harlak H, Meşe G. Sağlık Davranışları ve Alternatif Tedavi Kullanımı. Kor Hek, 2007; 6(2): 112-122.

17. Aydın S. Aile Hekimliği Türkiye Modeli. Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı Yayını, 2004: 51-57.

18. World Health Organization. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems Tenth Revision, Volume 1. Geneva 1992.

19. International Classification of Diseases (9th revision). Geneva, World Health Organization, 1977.

20. ICPC-2-R: Birinci Basamağın Uluslararası Sınıflaması. Aktürk Z, Dağdeviren N (Çeviri Editörleri). Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlık Derneği (TAHUD) Yayınları, Ankara, 2006.

21. Bentsen BG. International Classification of Primary Care. Scand J Prim Health Care 1986; 4:43-56.

22. Dovey S, Weitzman M, Fryer G, Green L, Yawn B, Lanier D, Phillips R. The Ecology of Medical Care for Children in the United States. Pediatrics 2003; 111:1024-1029.

23. White K. The Ecology of Medical Care: Origins and Implications for Population-Based Health Care Research. Health Serv Res 1997;32:11–21.

24. Fukui T, Rhaman M, Takahashi O, Saito M, Shimbo T, Endo H, Misao H, Fukuhara S, Hinora S. The Ecology of Medical Care in Japan. JMA 2005; 48(4): 163-167.

25. Leung GM, Wong IOL, Chan WS, Choi S, Lo SV. The Ecology of Health Care in Hong-Kong. Social Science & Medicine 2005; 61:577-590.

59

26. McWhinney I. An Introduction to Family Medicine. New York, NY: Oxford University Press, 1981.

27. Task force on Building Capacity for Research in Primary Care. Putting Research into Practice. Rockville, MD: Agency for Health Care Policy and Research, 1993.

28. Godwin M, Grzybowski S, Stewart M, Labrecque M, Grava-Gubins I, Katz A, Herbert C, Tatemichi S, Mattu SG. Need for an Institute of Primary Care Research within the Canadian Institutes of Health Research. Can Fam Physician 1999; 45:1405-1409.

29. White KL, Williams TF, Greenberg BG. The Ecology of Medical Care. N Engl J Med 1961; 265:885–892

30. Green LA, Fryer GE Jr, Yawn BP, Lanier D, Dovey SM. The Ecology of Medical Care Revisited. N Engl J Med 2001; 344(26):2021-2025.

31. Gordon H. The Visualization of Primary Care. N Engl J Med 2002; 63(4): 186-188.

32. Green LA, Phillips RL, Fryer GE. The Nature of Primary Medical Care.Oxford Textbook of Primary Medical Care. New York: Oxford University Press, 2005.

33. Quality Of Life Instruments Database. Erişim: (http://www.qolid.org). Erişim tarihi: 03.01.2010

34. Bellamy N. Principles of Outcome Assessment. In: Hochberg MC, Silman AJ, Smolen JS, Weinblatt ME, Weisman MH, eds. Rheumatology. Toronto: Mosby, 2003:21-30.

35. Ware JE, Snow KK, Kosinski M. SF-36 Health Survey: Manual and Interpretation Guide. Boston, MA: The Health Institute, New England Medical Center, 1993.

36. Ware JE, Sherbourne CD. The MOS 36-item Short Form Health Survey (SF-36). I. Conceptual Framework and Item Selection. Med Care 1992; 30:473-83.

37. Koçyiğit H, Aydemir Ö, Ölmez N, Memiş A. SF-36’nın Türkçe için Güvenilirliği ve Geçerliliği. Ege Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Dergisi 1999.

38. Hurst NP, Ruta DA, Kind P. Comparison of the MOS Short Form-12 (SF12) Health Status Questionnaire with the SF36 in patients with Rheumatoid Arthritis. British Journal of Rheumatology 1998; 37: 862-869.

39. Ware JE, Kosinsky M, Keller SD. A 12-Item Short-form Health Survey. Construction of Scales and Preliminary Tests of Reliability and Validity. Med Care 1996; 34:220-33.

60

40. Ware JE, Kosinsky M, Keller SD. SF12: How to Score the SF12 Physical and Health Summary Scales, 2nd Ed. Boston, MA: The Health Institute, New England Medical Center, 1995.

41. Aksaoğlu G. Sağlıkta Araştırma Teknikleri ve Analiz Yöntemleri. İzmir: D.E.Ü Rektörlük Matbaası, 2001.

42. Weel C van. Practical solutions. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care TJFMPC 2008; 2(1):1-6.

43. Yawn BP, Fryer GE, Phillips RL, Dovey SM, Lanier D, Green LA. Using the ecology model to describe the impact of asthma on patterns of health care. BMC Pulmonary Medicine 2005; 5:1-7.

44. İlhan MN, Tüzün H, Aycan S, Aksakal FN, Özkan S. Birinci basamak sağlık kuruluşlarına başvuranların sağlık hizmeti kullanma özellikleri ve bazı sosyoekonomik belirteçlerle değişimi: Sağlık reformu öncesi son saptamalar. Toplum Hekimliği Bülteni 2006; 25(3): 33-41.

45. International Council of Nurses on Poverty and Health, 2000. Erişim: (http://www.icn.ch/matters_poverty.htm) Erişim tarihi: 02.01.2010.

46. Jeannette E, Samuel CM, Evelyn LL. Sağlıkta Eşitsizlikler, Kut A, Tokalak İ, Eminsoy G. Current Aile Hekimliği Tanı ve Tedavi, Ankara: Öncü Basımevi, 2007:680-687.4

47. Saatci E, Akpinar E. Assessing Poverty and Related Factors in Turkey. Croat Med J, 2007; 48:628-635.

48. Türkiye İstatistik Kurumu 2008 Nüfus Sayım Sonuçları. Erişim: (http://tuikapp.tuik.gov.tr/) Erişim tarihi: 22.01.2010

49. Şahin M, Eğri M. Malatya ili Yeşilyurt ilçesinde halkın birinci basamak sağlık hizmetlerinden yararlanma durumu ve etkileyen faktörler. Toplum ve Hekim 1998; 132(4): 300-309.

50. Torcu M, Okyay P, Çıbık A, Yılmaz İ, Varol M, Çakır H, Ünlü Ö. Aydın Merkez 2 No’lu Sağlık Ocağı bölgesinde 15 yaş üzeri kadınların sağlık ocağını kullanma durumlarını etkileyen faktörler ile memnuniyet düzeyleri. Toplum ve Hekim 2005; 20(4): 291-297.

51. Öztürk A, Naçar M, Aslan A, Gün İ, Çetinkaya F. Kayseri Sağlık Grup Başkanlığı bölgesinde yaşlıların sağlık hizmetlerinden yararlanma durumu. Geriatri 2002; 5(4): 138-143.

52. Pehlivan E, Genç M, Karaoğlu L, Özer A, Güneş G, Kurçer MA. Malatya’da sağlık hizmetlerinin kullanımı ve hasta memnuniyeti. İnönü Üniv. Tıp Fak. Derg 2001; 8(2):72-78.

53. Belek İ. Sağlıkta eşitsizliklerin değişimi: Antalya’da beş yıllık bir araştırma. Toplum ve Hekim 2004; 19(2).

61

54. Bowling A. Measuring Disease. Buckingham: Open University Press, 1995.

55. Jenkinson C, Layte R, Wright L, Coulter A. Manual and Interpretation Guide for the UK SF-36. Oxford: Health Services Research Unit, 1996.

56. Burdine JN, Felix MRJ, Abel AL, Wiltraut CJ, Musselman YJ. The SF-12 as a population health measure: An explatory examination of potential for application. HSR: Health Services Research 2000; 35(4): 885-904.

57. Kovasc FM, Muriel A, Abriaira V. The influence of fear avoidance beliefs on disability and quality of life is sparse in Spanish low back pain patients. SPINE 2005; 30(22): 676-682.

58. Özcebe H, Sönmez R, Atasoy A, Dede Ö, Demir a, Fakıoğlu E, Yılmaz N. Ankara Gülveren Sağlık Ocağı Bölgesi Anadolu Mahallesi’nde 65 yaş ve üzeri nüfusun sağlık hizmeti kullanımının değerlendirilmesi. Geriatri 2003; 6(1):22-26.

59. Çalışkan D, Erçevik E, İdil A. Park Sağlık Ocağı Bölgesinde kayıtlı olan 15 yaş üstü kişilerin son bir ayda sağlık sorunu ile karşılaşma ve sağlık kurumlarına başvurma durumları. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 2003; 56(2):59-66.

60. Ünalan PC, Uzuner A, Çiftçili S, Akman M, Apaydın ÇK. Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Polikliniği’nin sağlık hizmeti sunduğu aileler. Marmara Medical Journal 2009; 22(2):90-96.

61. Uz LR. Çukurova Üniversitesi ATO-Yalım Erez Sağlık Merkezi Aile Hekimliği Polikliniği’nin 1999 Çalışmalarının Retrospektif Olarak Değerlendirilmesi. Uzmanlık Tezi, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi, Adana, 2007.

62. Öztekin Ö. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Polikliniği’nin 2003 Yılı Hasta Kayıtlarının Değerlendirilesi. Uzmanlık Tezi, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi, Adana, 2009.

63. Weel C van, Smith H, Beasley JW. Family Practice Research Networks. Exprience from three countries. J Fam Pract 2000; 49: 938-943.

64. Weel C van. Longitudinal research and data collection in primary care. Ann Fam Med 2005; 3(1):46-51.

65. Özmen Ö. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Polikliniği’nin 2007 Çalışmalarının Değerlendirilmesi. Uzmanlık Tezi, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi, Adana, 2010.

66. Donahue JG, Fuhlbrigge AL, Finkelstein JA, Fagan J, Livingston JM, Lozano P, Platt R, Weiss ST, Weiss KB: Asthma pharmacotherapy and utilization by children in 3 managed care organizations. The Pediatric Asthma Care Patient Outcomes Research Team. J Allergy Clin Immunol 2000; 106(6):1108-14.

62

67. Health Services Utilization In Turkey, Final Report (1992 National Survey). Republic of Turkey Ministry of Health, 1993.

68. Pace WD, Dickinson LM, Staton EW. Seasonal variation in diagnosis and visits to family physicians. Annals of Fam Med 2004; 2:411-417.

69. American Diabetes Association. Standards of Medical Care in Diabetes-2010. Diabetes Care. 2010; 33(1):11-61.

70. Standarts of Medical Care in Diabetes. Diabetes Care 2008; 31(1).

71. Starfield B. Primary Care: Balancing Health Needs, Services and Technology. Oxford: Oxford University Press, 1998.

63

EKLER

EK-1. SAĞLIK HİZMETLERİNİ KULLANMA DAVRANIŞLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ BİLGİ FORMU

1. Anket sıra no:…. 2. Mahalle adı:…………. 3. Sokak Adı:…………….. 4. Ev No: ……. 5. Ad-soyadı: 6. Cinsiyeti: 7. Doğum tarihi (yıl): 8. Eğitim düzeyi:

1. Okur-yazar değil 2. İlkokul 3. Ortaokul 4.Lise5.Üniversite

9. Medeni durumu: 1. Evli 2.Bekar 3.Dul 10. Sosyal güvencesi:

1. Yok 2. Emekli Sandığı 3. SSK 4. BAĞKUR 5. Özel Sigorta 6. Diğer………….

11. Telefon numarası: 12. Adana’da yaşadığı süre (yıl) : …………… 13. Sizce bu mahallenin sosyoekonomik durumu nasıl?

1. iyi 2.Orta 3.Kötü

14. Kendinizin ve ailenizin sosyoekonomik durumunu nasıl tanımlarsınız? 1. iyi 2. Orta 3. Kötü

15. Konut tipi A) 1) Müstakil 2. Apartman dairesi

a) kerpiç bina b) Villa

B) 1. Kira 2. Mülk 3. Lojman

16. SF-12 ile Değerlendirme

A- Genelde, sağlığınız; 1. Mükemmel 2. oldukça iyi 3. iyi 4. orta 5. kötü

B- Aşağıdaki maddeler, tipik bir gün sırasında yapabileceğiniz etkinlikler hakkındadır. Sağlığınız, bu etkinlikleri yaparken sizi kısıtlıyor mu? Eğer kısıtlıyorsa, ne kadar? Öncelikle orta düzeydeki etkinlikler sırasında; örneğin: Masayı çekerken, elektrik süpürgesi kullanırken, yürüyüş yaparken sağlığınız sizi ne ölçüde kısıtlıyor?

1. çok kısıtlıyor 2. az kısıtlıyor 3. hiç kısıtlamıyor

C- Merdiven çıkarken sağlığınız sizi ne ölçüde kısıtlıyor? 1. çok kısıtlıyor 2. az kısıtlıyor 3. hiç kısıtlamıyor

D- Son dört hafta boyunca, fiziksel sağlığınıza bağlı olarak beklenenden daha az iş yaptığınız oldu mu?

1.Hayır 2. Evet E- Son dört hafta boyunca, fiziksel sağlığınıza bağlı olarak, düzenli etkinlikleriniz veya işinizde kısıtlandığınız oldu mu?

1.Hayır 2. Evet

64

F- Son dört hafta boyunca, kendinizi depresif (çökkün) veya kaygılı hissetmek gibi duygusal bir sorun sonucunda beklenenden daha az iş yaptığınız oldu mu?

1. Hayır 2. Evet G- Son dört hafta boyunca, kendinizi depresif (çökkün) veya kaygılı hissetmek gibi duygusal bir sorun sonucunda düzenli etkinlikleriniz veya işinizde her zamanki kadar dikkatli olamadığınız oldu mu?

1. Hayır 2. Evet H.- Son dört hafta boyunca, evde ve işte ne ölçüde ağrı normal işlerinize engel oldu?

1. Hiç 2. Hafif 3. Orta 4. Oldukça fazla 5.Aşırı derecede

Aşağıdaki sorular son dört haftada kendinizi nasıl hissettiğiniz ve işlerin nasıl gittiği ile ilgilidir. Her bir soru için size en yakın seçeneği işaretleyiniz. I.-Son dört hafta boyunca ne kadar sıklıkla kendinizi sakin ve huzurlu hissettiniz?

1. her zaman 2.çoğu zaman 3.ara ara 4. bazen 5.zamanın çok az bir kısmında 6. hiçbir zaman

K.- Son dört hafta boyunca ne kadar sıklıkla enerji doluydunuz?

1. her zaman 2. çoğu zaman 3.ara ara 4.bazen 5.zamanın çok az bir kısmında 6.hiçbir zaman

L- Son dört hafta boyunca ne kadar sıklıkla kendinizi çökkün hissettiniz? 1. Her zaman 2.çoğu zaman 3.ara ara 4. Bazen 5. Zamanın çok az bir kısmında 6.hiçbir zaman

M- Son dört hafta boyunca ne kadar sıklıkla fiziksel sağlığınız veya duygusal sorunlarınız, arkadaş veya akraba ziyareti gibi sosyal etkinliklerinizi olumsuz etkiledi?

1. Her zaman 2.çoğu zaman 3.bazen 4.zamanın çok az bir kısmında 5.hiçbir zaman

17. Herhangi bir sağlık sorununuz olduğunda en çok hangi sağlık kurumunu kullanırsınız?(Kurumun açık adı yazılacak)….........................................

Nedeni Evet Hayır 1. Ulaşımı kolay, evime yakın 2. Sıra beklemiyorum 3. Doktorların ilgisi iyi 4. Bütün tetkikler yapılabiliyor 5. Kurumum karşılıyor 6. Bu kuruma sevk edildim 7.Aile dr.um orada/oraya kayıtlıyım 8. Diğer(belirtiniz)

18. Son 30 gün içinde, herhangi bir şikayet, hastalık belirtisi olabilecek bir durum yaşadınız mı?

1. evet 2. hayır

65

Cevabınız evet ise, bu durum(lar) ne idi? 1) …………….

2) …………… 3) ……………. 4) …………….. Ve bu şikayetlerinizi gidermek için ne yaptınız? (Birden fazla şık işaretlenebilir)

1 2 3 4 1. Hiçbir şey yapmadım 2. İlaç dışı tedavi(bitkisel karışımlar, masaj, akapunktur) kullandım

3. İlaç kullandım a-.kendi kararımla b-komşu/arkadaş tavsiyesi c-eczacı d-hekim dışı sağlık personeli

4.Aile sağlığı merkezine başvurdum

5.Toplum sağlığı merkezine başvurdum

6.Özel bir sağlık merkezine başvurdum

7. Devlet / Numune Hastanesine başvurdum

8.Üniversite Hastanesine başvurdum

9.diğer (belirtiniz) ……………

19. Son 30 gün içinde herhangi bir sağlık sorunu yaşadınız mı?(Doktor tarafından tanısı konulmuş)

1. Evet 2.Hayır

Cevabınız evet ise…Sayısı: …. 1 2 3 Tarih Hastalığın adı Tanıyı kim koydu? Tanı hangi sağlık kurumunda kondu?

Bu yakınma için başka bir sağlık kurumuna başvurdunuz mu?

Ne tedavi verildi? Bu tedaviyi kullanıp/kullanmadığı?

20. Bilinen kronik bir hastalığınız var mı?

1.Evet (Sayısı:…) 2.Hayır 3.Bilmiyorum

66

1 2 3 Varsa nedir? Kaç yıldır biliniyor?. Ne tedavi alıyorsunuz? Hangi kurumda takip altındasınız?

Bu kuruma kaç kere gittiniz? Bilinen hastalığınızın izleminden memnun musunuz?

1.Evet 2.Hayır 3.Emin değilim/ Bilmiyorum

21. Son 2-12 ayda herhangi bir sağlık sorunu yaşadınız mı?

1. evet 2. hayır Cevabınız evet ise, bu durum(lar) ne idi?

1) ……………. 2) …………… 3) ……………. 4) …………….. Ve bu şikayetlerinizi gidermek için ne yaptınız? (Birden fazla şık işaretlenebilir)

1 2 3 4 1. Hiçbir şey yapmadım 2. İlaç dışı tedavi(bitkisel karışımlar, masaj, akupunktur) kullandım

3. İlaç kullandım a-.kendi kararımla b-komşu/arkadaş tavsiyesi c-eczacı d-hekim dışı sağlık personeli

4.Aile sağlığı merkezine başvurdum 5.Toplum sağlığı merkezine başvurdum

6.Özel bir sağlık merkezine başvurdum

7. Devlet / Numune Hastanesine başvurdum

8.Üniversite Hastanesine başvurdum 9.diğer (belirtiniz) ……………

67

22. Son 12 ayda, herhangi bir nedenle hastaneye yatışı gerektiren bir rahatsızlığınız oldu mu?

1. evet 2. hayır Cevabınız evet ise, bu durum(lar) ne idi?

1) ……………. 2) …………… 3) ……………. 4) ……………..

1 2 3 4 Hangi hastanede yattınız? Burayı neden tercih ettiniz?

a)İyi hizmet verildiğini düşünüyorum

b)Doktorum orada çalışıyor

c)Kendim istedim d)Ailemin isteği e)Arkadaşımın önerisi

f)Komşumun önerisi g)Diğer………..

23. Sağlık hizmeti sunan kişi, bir hekim veya hekim dışı sağlık personeli olabilir. Son 12 ayda, sadece bakıma ihtiyaç duyduğunuz zamanlar hariç, kendinizi sağlıklı hissettiğiniz herhangi bir zamanda, doktor veya sağlık hizmeti sunan bir kişiye başvurdunuz mu?

1.Evet 2.Hayır Cevabınız evet ise kaç kere başvuru da bulundunuz?................. Başvuru nedenleri 1 2 3 4 Tanı konulan hastalık kontrolü

Periyodik sağlık muayenesi

Aşı yaptırmak Aile planlaması Sağlık raporu Danışmanlık hizmeti Diğer Verdiğiniz bilgiler için teşekkür ederiz.

68

EK-2. İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ ONAY YAZISI

69

EK-3. ADANA VALİLİĞİ ONAY YAZISI

70

EK-4. ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ ETİK KURULU ONAY YAZISI

71

ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı : Aslı PAN KORUR

Doğum Tarih ve Yeri : 08.08.1980 Adana

Medeni Durumu : Evli

Adres : Yurt Mah. 283 sok. Özkayalar Apt. no:9 Kat:11/22

Çukurova/Adana

Telefon : 0 532 673 60 58

Elektronik Posta Adresi : aslipan@yahoo.com

Mezun Olduğu Tıp Fakültesi : Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi, 2005

Görev Yerleri : 2006-2010 Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile

Hekimliği AD, Araştırma Görevlisi

Dernek Üyelikleri : Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlık Derneği (TAHUD)

Ç.Ü. Aile Hekimliği Mezunları Derneği

Yabancı Dil : İngilizce