t.c.isg.amasya.edu.tr/media/1223/kimyasallar.pdf · kimyasal, fiziko-kimyasal veya toksikolojik...

T.C.

ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI

İş Teftiş Kurulu Başkanlığı

TEHLİKELİ KİMYASAL MADDELERLE YAPILAN

ÇALIŞMALARDA MARUZİYET RİSK

DEĞERLENDİRMESİ VE BİR UYGULAMA ÖRNEĞİ

İş Müfettişi Yardımcılığı Etüdü

Çağla ÖKSÜZ

İş Müfettişi Yardımcısı

İstanbul– 2014

i

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER...................................................................................................... i

TABLO LİSTESİ................................................................................................... iii

ŞEKİL LİSTESİ..................................................................................................... iv

KISALTMALAR................................................................................................... v

GİRİŞ...................................................................................................................... 1

1. BİRİNCİ BÖLÜM............................................................................................ 2

TEHLİKELİ KİMYASAL MADDELERİN SINIFLANDIRILMASI............. 2

1.1. Tehlikeli Kimyasal Madde Kavramı............................................................ 2

1.2. Kimyasal Maddelerin Tehlikelerini Belirleyen Unsurlar........................... 2

1.2.1. Kimyasal ve Fiziksel Özellikler.............................................................. 2

1.2.2. Maruz Kalma Şekli ve Süresi.................................................................. 3

1.2.3. Maruz Kalan Şahsın Fizyolojik Özellikleri............................................ 3

1.2.4. Çevresel Özelikler................................................................................... 3

1.3. Tehlikeli Kimyasal Maddelerle İlgili AB Politikaları Ve Ülkemizdeki

Mevzuat........................................................................................................... 3

1.3.1. REACH (Kimyasalların Kaydı, Değerlendirmesi, İzni) Tüzüğü............ 3

1.3.2. CLP (Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi Ve

Ambalajlanması) Tüzüğü........................................................................ 4

1.4. Tehlikeli Kimyasal Maddelerin Sınıflandırılması....................................... 5

1.4.1. Malzeme Güvenlik Bilgi Formunda Aranacak Hususlar........................ 6

1.4.2. Fiziko-kimyasal Tehlikelerin Sınıflandırılması....................................... 7

1.4.3. Toksikolojik Tehlikeler Ve Tehlikelerin Sınıflandırılması..................... 9

1.4.3.1. Toksik Kimyasalların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri.................... 9

1.4.3.2. Toksik Kimyasalların Sınıflandırılması......................................... 11

1.4.4. Çevresel Tehlikelerin Sınıflandırılması................................................. 13

2. İKİNCİ BÖLÜM............................................................................................... 14

TEHLİKELİ KİMYASALLARDA MARUZİYET RİSK

DEĞERLENDİRMESİ......................................................................................... 14

2.1. İşyerinde Tehlikeli Kimyasallara Maruziyetin Kontrolü Ve İzlenmesi.... 14

2.1.1. Ortam Ve Kişisel Maruziyet Ölçümleri................................................. 14

2.1.2. Biyolojik İzlem..................................................................................... 15

2.2. Kimyasal Maruziyet Risk Değerlendirmesi................................................. 16

2.2.1. Risk Değerlendirmede Temel Kavramlar.............................................. 16

ii

2.3. Kimyasal Maruziyet Risk Değerlendirme Yöntemleri................................ 17

2.3.1. Potansiyel Risk Hiyerarşi Yöntemi........................................................ 18

2.3.2. Stoffenmanager Yöntemi....................................................................... 18

2.3.3. KjemiRisk Yöntemi............................................................................... 18

2.3.4. Semi-Quantitative Risk Assessment (SQRA) Yöntemi......................... 19

2.3.5. Dow Chemical Exposure Index (CEI) Yöntemi.................................... 19

2.4. Control Of Substances Hazardous To Health Regulations-Sağlık

Açısından Tehlikeli Kimyasalların Kontrolü (COSHH) Ve International

Chemical Control Toolkit- Uluslararası Kimyasalların Kontrol Sistemi

(ICCT).............................................................................................................. 19

2.4.1. Yöntemin Gelişim Süreci....................................................................... 19

2.4.2. Yöntemin Aşamaları.............................................................................. 21

2.4.2.1. Tehlikelerin Sınıflandırılması........................................................ 21

2.4.2.2. Kullanım Miktarı Tespiti............................................................... 24

2.4.2.3. Havaya Karışma Kolaylığının Tespiti........................................... 24

2.4.2.4. Kontrol Yöntemi Risk Derecesinin Tespiti.................................... 26

2.4.2.5. Kontrol Faaliyet Rehberlerinin Belirlenmesi................................. 27

3. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM........................................................................................... 29

KİMYASAL MARUZİYET RİSK DEĞERLENDİRMESİ ÖRNEK

İŞYERİ UYGULAMASI....................................................................................... 29

3.1. İşyeri Faaliyet Konusu Ve Üretim İş Akışı................................................... 29

3.2. İşyerinde Kullanılan Tehlikeli Kimyasallarda Maruziyet Risk

Değerlendirmesi.............................................................................................. 30

3.3. Risk Derecelerine Göre Kontrol Yöntemi Faaliyetleri................................ 39

3.3.1. Kontrol Yöntemi Risk Derece Grubu 1................................................. 39




3.3.5. Katı Ve Sıvıların Yükleme, Tartım, Karışım İşlemlerinde Alınacak

Özel Önlemler........................................................................................ 43

3.3.6. Varil Veya IBC’den Pompa İle Sıvı Boşaltma İşlemlerinde Alınacak

Özel Önlemler........................................................................................ 45

SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME............................................................... 46

KAYNAKLAR....................................................................................................... 48

iii

TABLO LİSTESİ

Tablo 1 : CLP Tüzüğü’nün Getirdiği Değişikler............................................ 5

Tablo 2 : Fiziko-kimyasal Tehlikelerin 67/548/EEC 1999/45/EC

Direktifleri Ve Clp Tüzüğü’ne Göre Sınıflandırılması................... 7

Tablo 3 : Toksik Özelliklerine Göre Kimyasallar Ve İnsan Vücudunda

Meydana Getirdiği Zararlar............................................................ 11

Tablo 4 : Toksikolojik Tehlikelerin 67/548/EEC 1999/45/EC Direktifleri

Ve Clp Tüzüğü’ne Göre Sınıflandırılması...................................... 12

Tablo 5 : Çevresel Tehlikelerin 67/548/EEC 1999/45/EC Direktifleri Ve

Clp Tüzüğü’ne Göre Sınıflandırılması............................................ 13

Tablo 6 : Tehlike Sınıflandırmasına Bağlı Tehlike Bantlarının Yerleşimi.... 22

Tablo 7 : COSHH Yönteminde Kullanılan R İbareleri Ve Ait Olduğu

Tehlike Grubu................................................................................. 23

Tablo 8 : Kullanılan Katı Veya Sıvı Kimyasalın Miktarının Tespiti............. 24

Tablo 9 : Katı Maddeler İçin Açığa Çıkma Grubunun Tespiti....................... 25

Tablo 10 : Sıvı Maddeler İçin Açığa Çıkma Grubunun Tespiti....................... 26

Tablo 11 : Kontrol Yöntemi Risk Derecesi Seçimi.......................................... 27

Tablo 12 : Solunum Ve Deri Maruziyeti İçin Faaliyet Kontrol Rehberleri..... 28

Tablo 13 : COSHH-ILO Chemical Toolkit Yöntemi Kimyasal Maruziyet

Risk Değerlendirme Tablosu.......................................................... 31

Tablo 14 : Kişisel Kimyasal Maruziyet Ölçüm Sonuçları............................... 42

Tablo 15 : Örnek Biyolojik İzlem Sonuçları.................................................... 43

iv

ŞEKİL LİSTESİ

Şekil 1 : CLP ve 67/548/EEC 1999/45/EC Direktiflerine Göre Etiketleme

Bilgileri................................................................................................ 7

Şekil 2 : Toksik Maddelerin Vücuda Girişi, Emilimi Ve Yayılması................. 9

Şekil 3 : Endüstriyel Toksik Maddelerin Etkilediği Organlar........................... 10

Şekil 4 : Sıvıların Uçuculuğu İle İlgili Karar Vermede Kullanılacak Grafik.... 26

Şekil 5 : Üretim Bölümler Bazında İş Akış Şeması........................................... 29

Şekil 6 : Çatı Havalandırma Bacaları ve İşyeri Genel Havalandırma Modeli... 39

Şekil 7 : Karışım Mikseri Lokal Havalandırma Modeli.................................... 40

Şekil 8 : Karıştırma Kazanı Ve Permille Malzeme Yüklerken Kimyasala

Maruz Kalan Çalışanlar....................................................................... 44

Şekil 9 : Dolum İşlemi Ve Diyaframlı Pompa İle Sıvı Transferi Esnasında

Çalışanların Kişisel Koruyucu Donanım Kullanımı............................ 45

v

KISALTMALAR

AB : Avrupa Birliği

ACGIH : Amerikan Hükümeti Endüstri Hijyenistleri Konferansı

BAT : Biyolojik Tolerans Değeri

CAS No : Kimyasal Maddelerin Servis Kayıt Numarası

CLP : Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve

Ambalajlanması

COSHH : Sağlık Açısından Tehlikeli Kimyasalların Kontrolü

DPD : Tehlikeli Karışımlar Direktifi

DSD : Tehlikeli Maddeler Direktifi

GBF : Güvenlik Bilgi Formu

GHS : Küresel Uyumlaştırma Sistemi

HSE : İngiltere Sağlık Ve Güvenlik İdaresi

IBC : Orta Boy Hacimli Konteyner

ICCT : Uluslararası Kimyasalların Kontrol Sistemi

ILO : Uluslar arası Çalışma Örgütü

IOHA : Uluslararası İş Hijyeni Derneği

KKD : Kişisel Koruyucu Donanım

KOBİ : Küçük Ve Orta Büyüklükte İşletme

NIOSH : Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü

OSHA-

PEL

: Avrupa İş Sağlığı Ve Güvenliği Ajansı Müsaade Edilen Maruziyet

Sınırı

REACH : Kimyasalların Kaydı, Değerlendirmesi, İzni ve Kısıtlanması

SQRA : Yarı Kantitatif Risk Değerlendirme

STEL : Kısa Süreli Maruziyet Sınırı

TEACH : Kimyasallar Alanında Teknik Destek Projesi

TWA : Zaman Ağırlıklı Ortalama

1

GİRİŞ

Temizlik ürünlerinden boyaya, kozmetik ürünlerinden ilaçlara kadar çeşitli

endüstriyel maddelerin üretiminde, proseslerin değişik aşamalarında çok sayıda

tehlikeli kimyasal madde ile karşılaşmak ve bu maddelerin olası sağlık zararlarından

etkilenmek mümkündür. XV. yy.da meslek hastalıkları konusunda çalışmalar yapmış

olan İsviçreli doktor Paracelsus'un “Her şey zehirdir, mühim olan dozdur.”

cümlesinde belirttiği gibi her kimyasal madde uygun yolla ve uygun dozda canlı

organizmaya girdiğinde zararlı etki meydana getirme kapasitesine sahiptir.

Kimyasal maddeler insan vücuduna solunum, sindirim ve deri ile temas

olmak üzere üç değişik yolla girebilmektedir. Çalışma hayatı boyunca bu yollardan

biri ya da birkaçı ile kimyasal maddelere kısa veya uzun süreli maruziyet riski

bulunmaktadır. Maruziyet risklerinin sonucunda ise basit bir cilt kızarıklığından

kansere kadar çeşitli hastalıklar ortaya çıkabilmekte, maruz kalan çalışanların

çalışma gücü ve iş verimi azalabilmekte, kaza yapma yatkınlığı artabilmektedir.

Maruziyet risklerini ortadan kaldırmak için; tehlikeli kimyasalın ikamesi, çeşitli

mühendislik önlemleri ve kişisel koruyucu donanım kullanımı gibi çeşitli çözüm

yolları bulunmaktadır. Yasal olarak da bir zorunluluk haline gelen risk

değerlendirmesi ise başlı başına farkındalığın artırılması, risklerin belirlenmesi ve

çözüm yollarının geliştirilmesi açısından büyük öneme sahiptir.

Tehlikeli kimyasallara maruziyet risk değerlendirmesi konusunu açıklanmaya

çalışıldığı bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, kimyasal

maddelerin 67/548/EEC ve 1999/45/EC sayılı AB Direktifleri ile CLP Tüzüğü’ne

göre tehlike sınıflandırılmasına değinilmiş; ikinci bölümde tehlikeli kimyasallarla

yapılan çalışmalarda maruziyet risk değerlendirmesine ilişkin uluslar arası yöntemler

ve bunlar arasında özellikle KOBİ’lerde uygulanabilirliği açısından COSHH-ILO

Chemical Control Toolkit Yöntemi irdelenmiş; üçüncü bölümde ise aynı yöntemle

İstanbul Tuzla’da endüstriyel boya üretimi yapan orta ölçekli bir işyerinde uygulama

yapılarak işyerinde sağlık açısından muhtemel risklere maruziyetin ortadan

kaldırılması ya da kontrol altına alınabilmesi amacıyla hangi faaliyetlerinin

yürütülmesi gerektiği analiz edilmiştir.

2

1. BİRİNCİ BÖLÜM

TEHLİKELİ KİMYASAL MADDELERİN

SINIFLANDIRILMASI

1.1. Tehlikeli Kimyasal Madde Kavramı

Tehlikeli kimyasal maddeler, Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve

Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik’in 4/1-b maddesinde “Patlayıcı,

oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı,

aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik ve çevre için

tehlikeli özelliklerden bir veya bir kaçına sahip maddeleri ve karışımları veya

kimyasal, fiziko-kimyasal veya toksikolojik özellikleri ve kullanılma veya işyerinde

bulundurulma şekli nedeni ile çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden risk

oluşturabilecek maddeler veya mesleki maruziyet sınır değeri belirlenmiş maddeler”

olarak tanımlanmaktadır1.

1.2. Kimyasal Maddelerin Tehlikelerini Belirleyen Unsurlar

Bütün kimyasallar aynı derecede tehlikeli değildir ve aynı yolla ve aynı

şekilde ve aynı sürede zarar vermezler. Kimyasalların güvenli bir şekilde üretilmesi,

kullanılması, taşınması, atık veya artıklarının arıtılması ya da uzaklaştırılması yani

kimyasal risklerin kontrol altında tutulabilmesi için kimyasalların özelliklerinin ve

aynı zamanda da çevreye ve insana verebileceği tehlikelerinin bilinmesi

gerekmektedir.

1.2.1. Kimyasal ve Fiziksel Özellikler

Kimyasalın molekül yapısındaki değişme ile o maddenin aktivitesi önemli

şekilde artmakta veya azalmaktadır. Kimyasalların toz, sıvı ya da gaz formda olması,

molekül ağırlığı, suda veya diğer çözücülerde çözünebilirliği, uçuculuğu en önemli

faktörler olup, özellikle çözünebilirlik özelliği vücuttan atılma sürecinde ve hedef

organlarda etkili olmaktadır.

1 Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik,

12.08.2013 Tarih ve 28733 Sayılı Resmi Gazete.

3

1.2.2. Maruz Kalma Şekli ve Süresi

Kimyasal maddenin organizmaya giriş yolu, maruz kalma sıklığı ve süresi

kimyasalların zarar verme etkisini etkilemektedir. Zararlı maddenin verildiği zaman,

verilme süresi ve verilme sıklığı da biyolojik etki şiddetini değiştirmektedir.

1.2.3. Maruz Kalan Şahsın Fizyolojik Özellikleri

Kimyasala maruz kalan kişinin yaş, beslenme, cinsiyet, hamilelik ve genetik

faktörler gibi fizyolojik özellikleri de kimyasalların zarar verme etkisinde belirleyici

rol oynamaktadır.

1.2.4. Çevresel Özellikler

Çevresel faktörler ortamın sıcaklık, ışık, nem, basınç, radyasyon durumunu

içermektedir. Kimyasal maddelerin çevrenin fiziksel koşullarından etkilenerek

fiziksel özellikleri değişebilmekte ve zarar verme özellikleri artabilmektedir2.

1.3. Tehlikeli Kimyasal Maddelerle İlgili AB Politikası Ve Ülkemizdeki

Mevzuat

1.3.1. REACH (Kimyasalların Kaydı, Değerlendirmesi, İzni) Tüzüğü

Avrupa Komisyonu 2006 yılı sonu itibariyle 1907/2006/EC sayılı Tüzüğü

kabul ederek REACH adı altında yeni kimyasallar politikasını 1 Haziran 2007 tarihi

itibariyle uygulamaya koymuştur. Tüzüğün temel amacı, insan ve çevre sağlığı

gözetilerek, kimyasallardan kaynaklanan risklerin yönetiminin ve üretilen

kimyasallar hakkında sağlıklı bilgilerin sağlanması olarak belirlenmiştir3.

REACH Mevzuatı açısından Ülkemizde Yetkili Merci olarak belirlenen

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 2004-2006 yılları arasında AB finansmanı

ile yürütülen TEACH Projesi ile REACH Mevzuatı’nın yürürlükten kaldırmış olduğu

eski AB kimyasallar mevzuatı çalışılmış olup, söz konusu mevzuat 26 Aralık 2008

2 Fatma Işık Coşkunses, “Kanserojen Kimyasal Maddeler Ve İş Sağlığı Ve Güvenliği”, İş Sağlığı Ve

Güvenliği Uzmanlık Tezi, T.C. Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı Ve Güvenliği

Genel Müdürlüğü, Ankara, 2008, s.11,12. 3 İstanbul Kimyevi Maddeler Ve Mamulleri İhracatçıları Birliği, Reach Tüzüğü, (Çevrimiçi),

Http://Reach.İmmib.Org.Tr/Web/İndex.Php?Option=Com_Content&Task=View&İd=23&Itemid=46,

11 Ocak 2014.

http://reach.immib.org.tr/web/index.php?option=com_content&task=view&id=23&Itemid=46

4

tarihi itibariyle Ülkemizde yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Uyumlaştırılan mevzuat

aşağıdaki gibidir:

Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve

Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik; 67/548/EEC ve 1999/45/EC sayılı AB

Direktiflerine uyum sağlanması öngörülmüştür.

Tehlikeli Maddeler ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formlarının

Hazırlanması ve Dağıtılması Hakkında Yönetmelik; REACH Tüzüğü ile ilga

edilen 91/155/EC sayılı Güvenlik Bilgi Formları (GBF) Hakkında AB Direktifine

uyum amaçlı olarak hazırlanmıştır.

Kimyasalların Envanteri ve Kontrolü Hakkında Yönetmelik; REACH Tüzüğü ile

ilga edilen 793/93/EC sayılı Direktifine kısmi uyum amaçlı olarak hazırlanmıştır.

Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya

Arzına ve Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmelik; REACH

Tüzüğü ile ilga edilen 76/769/EC sayılı AB Direktifine uyum amacıyla

hazırlanmıştır4.

1.3.2. CLP (Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi

Ve Ambalajlanması) Tüzüğü

1272/2008 sayılı CLP Tüzüğü ise madde ve karışımların sınıflandırılması,

etiketlenmesi ve ambalajlanması hakkındaki yeni AB mevzuatıdır. AB’de 20 Ocak

2009 tarihinde yürürlüğe girmiş olup kimyasal madde ve karışımların üretimini,

ithalatını yapan, kullanan veya dağıtımını yapan tedarikçiler için doğrudan uygulanır

hale gelmiştir. Tüzük, Birleşmiş Milletler’in sınıflandırma ve etiketlemedeki Küresel

Uyumlaştırma Sistemi (GHS) kriterlerine uyum amacıyla hazırlanmış olup, kademeli

olarak Tehlikeli Maddeler Direktifi (DSD-67/548/EEC) ve Tehlikeli Karışımlar

Direktifi (DPD-1999/45/EC)’nin yerini alacaktır5.

Avrupa Birliği’nin çevre mevzuatına uyum çalışmaları kapsamında, Çevre ve

Şehircilik Bakanlığı tarafından 11/12/2013 tarihinde 28848 sayılı Resmi Gazete’de

“Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması

4 Tanay Sıdkı Uyar, Temiz Enerji İle Temiz Üretim, 5.Basım, Birleşik Metal-İş Yayınları, İstanbul,

2013, s.113, 114. 5 A.e., s.110.

5

Hakkında Yönetmelik” yayımlamıştır. Bahse konu Yönetmelik’in amacı; piyasaya

arz edilen maddelerin, karışımların ve bazı eşyaların, insan sağlığı ve çevre üzerinde

yaratabilecekleri olumsuz etkilere karşı yüksek seviyede koruma sağlamak ve serbest

dolaşımlarını temin etmek üzere sınıflandırılmasına, etiketlenmesine ve

ambalajlanmasına ilişkin idari ve teknik usul ve esasları düzenlemektir. Yeni

Yönetmelik kapsamında maddeler için 1 Haziran 2015, karışımlar için ise 1 Haziran

2016 tarihinden itibaren Yönetmelik usul ve esaslarına göre sınıflandırma, etiketleme

ve ambalajlama yapma yükümlülüğü başlayacaktır6.

Yeni CLP Tüzüğü’nde bir takım terminoloji ve sınıflandırma faaliyetlerinde

kullanılacak tehlike sınıf sayısında değişiklikler mevcuttur. Değişiklikler Tablo 1’de

gösterilmiştir.

Tablo 1

CLP Tüzüğü’nün Getirdiği Değişikler

Kaynak: İstanbul Kimyevi Maddeler Ve Mamulleri İhracatçıları Birliği, CLP Tüzüğü Rehberi,

İstanbul, 2009, s.6.

1.4. Tehlikeli Kimyasal Maddelerin Sınıflandırılması

Tüm Dünyada kimyasalların potansiyel tehlikeleri sınıflandırma ile

saptanmaktadır. Bu potansiyel tehlikeler; fiziko-kimyasal, toksikolojik ve çevre ile

ilgili olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. Potansiyel tehlikelere ait bilgiler, kimyasal

maddeye ait Güvenlik Bilgi Formu (GBF) ya da kimyasalın etiketinde yer

almaktadır.

6 İstanbul Kimyevi Maddeler Ve Mamulleri İhracatçıları Birliği, SEA Bilgi Notu, (Çevrimiçi), http://ab.immib.org.tr/web/eklenti/SEA_Bilgi_Notu.pdf, 19 Ocak 2014.

6

1.4.1. Malzeme Güvenlik Bilgi Formunda Aranacak Hususlar

Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarında 16 başlık altında kimyasal

madde/müstahzar hakkında detaylı bilgi verilmektedir. Bu başlıklar şöyledir7;

1-Madde/Müstahzar ve Şirket/İş Sahibinin Tanıtımı,

2-Bileşimi/İçeriği Hakkında Bilgi,

3-Tehlikelerin Tanıtımı,

4-İlk Yardım Tedbirleri,

5-Yangınla Mücadele Tedbirleri,

6-Kaza Sonucu Yayılmaya Karşı Tedbirler,

7-Elleçleme ve Depolama,

8-Maruziyet Kontrolleri/Kişisel Korunma,

9-Fiziksel ve Kimyasal Özellikler,

10-Kararlılık ve Tepkime,

11-Toksikolojik Bilgi,

12-Ekolojik Bilgi,

13-Bertaraf Bilgileri,

14-Taşımacılık Bilgileri,

15-Mevzuat Bilgileri,

16-Diğer Bilgiler.

Malzeme Güvenlik Bilgi Formunun “Tehlikelerin Tanıtımı” Başlığı altında

madde veya karışımla ilgili tehlikeler tanımlanmaktadır. Tehlike Tanımlamada

67/548/EEC AB Direktifi kimyasal madde ya da müstahzar kullanımında oluşacak

tehlikelerin yaratacağı riskleri gösteren R İbarelerini kullanmaktadır. CLP Tüzüğü

hükümleri çerçevesinde, R İbareleri yerini tehlike cümlecikleri anlamında H

İbarelerine bırakacaktır. S İbareleri ise maddenin güvenli kullanımıyla ilgili

cümleciklerdir. CLP Tüzüğü ile S İbareleri, P İbareleri - uyarı cümleleri ile yer

değiştirecektir. Aşağıda örnek olarak metanol (Cas No:67-56-1) kimyasalına ait

güvenlik bilgi formunda yer alan hem 67/548/EEC ve 1999/45/EC AB Direktiflerine,

hem de CLP Tüzüğü’ne göre etiketleme-sınıflandırma bilgileri gösterilmiştir.

7 Mustafa Bağan, Tehlikeli Maddeler Ve Kimyasallarla Çalışma, Tehlikeli Atık Yönetimi Eğitim

Notları, İstanbul, 2012.

7

Şekil 1:CLP ve 67/548/EEC 1999/45/EC Direktiflerine Göre Etiketleme Bilgileri

Kaynak:Merckmillipore,MethanolGBF,(Çevrimiçi),http://www.merckmillipore.com/chemicals/meth

anol/MDA_CHEM822283/p_uuid?MSSSearch=822283&attachments=MSDS, 19 Ocak 2014.

1.4.2. Fiziko-kimyasal Tehlikelerin Sınıflandırılması

Fiziko-kimyasal tehlikeler; patlayıcı, oksitleyici, alevlenir, kolay alevlenir ve

çok kolay alevlenir alt kategorilerine ayrılmaktadır. Yangın ve patlama riski fiziko-

kimyasal tehlikenin parçalarındandır. Bu tip tehlikeler genellikle kaza halinde

oluşmakta ve etkileri kısa süreli ve akut olarak meydana gelmektedir8. Tablo-2’de

fiziko-kimyasal tehlike kategorilerine ait 67/548/EEC 1999/45/EC Direktifleri ve Clp

Tüzüğü karşılaştırmalı R ve H ibareleri, tehlike sembol, kategori ve piktogramları yer

almaktadır.

Tablo 2

Fiziko-kimyasal Tehlikelerin 67/548/EEC 1999/45/EC Direktifleri Ve Clp

Tüzüğü’ne Göre Sınıflandırılması

67/548/EEC ve 1999/45/EC

Direktiflerine Göre

Sınıflandırma

CLP'ye Göre Tehlike

Kategorileri CLP'ye Göre Sınıflandırma

Pat

lay

ıcı

(E)

R2,

R3

Patlayıcılar;

-Kararsız patlayıcılar

-Patlayıcılar, bölüm 1.1-1.3

Kendinden reaktif maddeler/

karışımlar tip A,B

Organik Peroksitler Tip A,B

Teh

lik

e

H200

H201,H202,

H203

H240, H241

H240,H241

Sınıflandırma yok Patlayıcılar, bölüm 1.4

Uy

arı

H204

8 Çevre Ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Kimyasallar Yönetimi Dairesi

Başkanlığı, Sınıflandırma Ve Etiketleme Rehberi, Ankara, 2010, s.6.

http://www.merckmillipore.com/chemicals/methanol/MDA_CHEM822283/p_uuid?MSSSearch=822283&attachments=MSDS


8

67/548/EEC ve 1999/45/EC


Sınıflandırma



Ço

k K

ola

y

Ale

vle

nir

(F+

)

R12

R12

R12

Alevlenir gazlar kategori 1,

Alevlenir aerosoller kategori 1,

Alevlenir sıvılar kategori 1 Teh

lik

e

H220

H222

H224

Ko

lay

Ale

vle

nir

(F)

R11

R11

R11

Alevlenir sıvılar kategori 2,

Alevlenir katılar kategori 1,

Alevlenir katılar kategori 2 Uy

arı

H225

H228

H228

Ale

vle

nir

(F)

Sembol yok R10

Sınıflandırma

yok parlama

noktası

56-60°C

Alevlenir aerosoller kategori 2

Alevlenir sıvılar kategori 3 Uy

arı

H223

H226

Ko

lay

Ale

vle

nir

(F)

R17

R17

R15

R15

R15

Piroforik sıvılar, kategori 1

Piroforik katılar, kategori 1

Su ile temas ettiğinde alevlenir

Gazlar çıkaran maddeler/

karışımlar kategori 1, 2 ve

kategori 3 T

ehli

ke

H250

H250

H260

H261

H261

Ço

k K

ola

y

Ale

vle

nir

(F+

)

R12

R12


karışımlar tip B


karışımlar tip C ve D ve tip E

ve F


karışımlar kategori 1 ve

kategori 2

H241

H242

H242 H251

H252

Ok

sitl

eyic

i

(O)

R7

R7

Organik peroksitler, tip B

Organik peroksitler, tip C ve D

Organik peroksitler, tip E ve F Uy

arı

H241

H242

H242

Sınıflandırma yok

Basınç altında gaz

- Sıkıştırılmış gaz

- Sıvılaştırılmış gaz

- Soğutulmuş sıvılaştırılmış gaz

- Çözünmüş gaz

Uy

arı

H280

H280

H281

H280

Ok

sitl

eyic

i

(O)

R8

R8

R9

R8

R9

Oksitleyici gazlar, kategori 1

Oksitleyici sıvılar, kategori

1, 2 ve kategori 3

Oksitleyici katılar, kategori

1, 2 ve kategori 3 Teh

lik

e

Uya

rı

H270

H271,H272,

H272

H271, H272

H272

Kaynak:Küresel Uyumlaştırılmış Sistemde (GHS) Kimyasalların Sınıflandırılması ve Etiketlenmesi,

(Çevrimiçi),http://www.elementel.com/Dokumanlar/UygulamaNotlari/Sarf.Malz/Kim.Mlz/Kimyasal.

Siniflandirma.pdf, 20 Ocak 2014.

http://www.elementel.com/Dokumanlar/UygulamaNotlari/Sarf.Malz/Kim.Mlz/Kimyasal.Siniflandirma.pdf


9

1.4.3. Toksikolojik Tehlikeler Ve Tehlikelerin Sınıflandırılması

Toksikoloji kelime anlamı olarak zehir bilimini ifade etmekte olup, kimyasal

maddelerin canlı organizmalar üzerine istenmeyen, zararlı ve olumsuz etkilerini

inceleyen bir bilim dalıdır. İlaçlar dahil tüm kimyasal maddelerin biyolojik sistemde

oluşturduğu olumsuzluklara “toksik etki”, bir kimyasalın toksik etki oluşturmasına

ise “toksisite” denilmektedir9. Bir kimyasal maddenin ne tür toksik etki yaptığı;

tehlikeli maddenin kimyasal ve fiziksel yapısı, vücuda giriş yolu, biriktiği ya da

lokalize olduğu dokular ve organlar, maddeye maruz kalma sıklığı, yoğunluğu ve

süresi, çalışanın o kimyasal maddeye tepkisi gibi çeşitli faktörlere bağlıdır.

1.4.3.1. Toksik Kimyasalların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri

Toksik kimyasalların toz, lif, buhar veya havadaki sis halinde dağılmış

partikülleri vücuda solunum, sindirim ve deri teması yoluyla girmektedir.10

Şekil

2’de toksik kimyasal maddelerin vücuda giriş yollarını, yayılması ve atılmasını

göstermektedir.

Şekil 2: Toksik Maddelerin Vücuda Girişi, Emilimi Ve Yayılması

Kaynak: Sinem Demir, “Tehlikeli Kimyasal Maddelerin İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetimi”,

İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,

İstanbul, 2010, s.10.

Kimyasalların toksik etkileri, tüm organlarda aynı değildir. Genellikle 1-2

organı etkilerler. Kimyasalların toksik etkilerini gösterdikleri bu organlar hedef

9 Bülent Ergun, Toksikoloji, Besin Güvenliği ve Çevre Sağlığı, Eskişehir, TC. Anadolu Üniversitesi

Yayını, Ağustos 2010, s.1. 10 A.e., s. 5.

10

organ olarak tanımlanır. Kimyasallara maruziyet sonucunda organizmaya giren etken

madde absorplanarak kan dolaşımına, kan dolaşımı ile hedef organa gitmekte

biyotransformansyon reaksiyonlarına uğrayarak organizmadan atılmaktadır. Doza

bağlı olarak belirli bir süre maruziyet sonucunda hedef organda birikme söz

konusudur11

. Şekil 3’te bazı endüstriyel toksik kimyasalların insan vücudunda

etkilediği organlar gösterilmiştir.

Şekil 3: Endüstriyel Toksik Maddelerin Etkilediği Organlar

Kaynak: ILO, Chemicals In The Workplace, (Çevrimiçi), http://actrav.itcilo.org/actrav-

english/telearn/osh/kemi/chemicaa.htm, 20 Ocak 2014.

Toksik maddelerin zararları, toksik maddeye maruz kalma süresi ve sıklığına

bağlı olarak; akut toksisite ve kronik toksisite olarak iki gruba ayrılmaktadır. Akut

toksisite, kimyasalın toksik dozuna bir kere veya 24 saatten az bir süre içinde birçok

kere maruz kalma sonucu meydana gelmekte ve belirtileri kısa bir süre içerisinde

ortaya çıkmaktadır. Kronik toksisite 3 ay veya daha uzun süre maruz kalma sonucu

ortaya çıkan zehirlenmeler olup, endüstride kimyasal maddelere maruz kalan

işçilerde kronik toksisite sonucunda benzolizm, silikozis, plumbizm gibi birçok

meslek hastalığı görülebilmektedir12

. Tablo 3’te bazı endüstriyel toksik kimyasalların

etkilediği hedef organ ve meydana getirdiği zararlar özetlenmiştir.

11 Neslihan Gürbüz, Endüstride Kullanılan Kimyasal Maddelerin Toksikolojik Etkileri, Mesleki

Sağlık Ve Güvenlik Dergisi, Ocak-Şubat-Mart 2006, s.38. 12 Ergun, Toksikoloji, Besin Güvenliği Ve Çevre Sağlığı, s. 6.

http://actrav.itcilo.org/actrav-english/telearn/osh/kemi/chemicaa.htm


11

Tablo 3

Toksik Özelliklerine Göre Kimyasallar Ve İnsan Vücudunda Meydana

Getirdiği Zararlar

Toksik

Özellik Hedef Organ

Görülme

Zaman

Aralığı

Etki Örnek

Tahriş Edici

Ve Aşındırıcı

Akciğerler,

Deri Ve Göz

Birkaç

dakika-

Birkaç gün

Maruziyet bölgesinde yanık,

kabarcık oluşumu, kronik

maruziyet sonrası kalıcı

hasar oluşabilir.

Amonyak, sülfürik

asit, azot oksitler,

kostik soda

Alerjik Akciğerler,

Deri

Birkaç gün-

yıl

Akciğerlerde kronik astım

benzeri hastalık ve kalıcı

sakatlığa yol açabilir.

Deride dermatitise neden

olabilir.

Toluen, di-izosiyanat

(TDI), epoksi reçine

Kanserojen Akciğerler,

Deri, Mesane 10-40 yıl

Etkilenen organ ya da

dokuda kanser erken ölüme

neden olabilir.

2-naftilamin, bazı

katranlar ve yağlar,

benzidin, asbest

Toksik

Karaciğer,

Beyin,

Böbrek

Birkaç

dakika-yıl

Önemli biyolojik

fonksiyonları yürütmek için

organ yetmezliği ile hayati

organ hücrelerin ölümü.

Karbon tetraklorür,

cıva, kadmiyum,

karbon monoksit,

hidrojen siyanür.

Çok Toksik Akciğer Birkaç

dakika Oksijen yetmezliği

Asetilen, karbon

dioksit

Kaynak: ILO, Chemicals In The Workplace, (Çevrimiçi), http://actrav.itcilo.org/actrav-


1.4.3.2. Toksik Kimyasalların Sınıflandırılması

Toksikolojik özelliklerine göre tehlikeli kimyasalları insan sağlığı üzerine

olan zararları bakımından çok toksik, toksik, zararlı maddeler; tahriş edici, aşındırıcı

ve alerjik maddeler; kanserojen, mutajen, üreme için toksik maddeler olarak

kategorilere ayırmak mümkündür13

. Tablo 4’te toksikolojik tehlikele kategorilerine

ait 67/548/EEC 1999/45/EC Direktifleri ve Clp Tüzüğü karşılaştırmalı R ve H

ibareleri, tehlike sembol, kategori ve piktogramları yer almaktadır.

13 Çevre Ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Kimyasallar Yönetimi Dairesi

Başkanlığı, Sınıflandırma Ve Etiketleme Rehberi, s.30.



12

Tablo 4

Toksikolojik Tehlikelerin 67/548/EEC 1999/45/EC Direktifleri Ve Clp

Tüzüğü’ne Göre Sınıflandırılması

67/548/EEC ve 1999/45/EC

Direktiflerine

Göre Sınıflandırma



Ço

k

To

ksi

k

(T+

)

R28

R27

R26

Akut toksisite

kategori 1, 2

- Oral

- Dermal

- Soluma

Teh

lik

e

H300

H310

H330

To

ksi

k

(T)

R25

R24

R23

Akut toksisite

kategori 3

- Oral

- Dermal

- Soluma

H301

H311

H331

Kan

sero

jen

Kat

.1v

eya2

Mu

taje

n K

at.1

vey

a2 Ü

rem

e

To

k.K

at.1

vey

a2

R46

R45,R49

R60,R61

R39

R48

Üreme hücresi

mutajenliği kategori

1A 1B,

Kanserojenlik kategori

1A 1B,

Üreme toksisitesi

kategori 1A 1B,

STOT*** tekli

maruziyet kategori 1

STOT*** tekrarlı


Teh

lik

e

H340

H350

H360

H370

H372

Zar

arlı

(Xn

)

R68,

R40,

R62,R63

R68

R48

Üreme hücresi

mutajenliği kategori 2

Kanserojen kategori 2

Üreme toksisitesi

kategori 2

STOT***, tekli


STOT***, tekrarlı


Uy

arı

H341

H351

H361

H371

H373

Zar

arlı

(X

n)

R22

R21

R20

Akut toksisite

kategori 4

- Oral

- Dermal

- Soluma

Uy

arı

H302

H312

H332

Aşı

nd

ırıc

ı

(C)

R34,R35 Cilt aşındırma kategori

1A, 1B, 1C

Teh

lik

e

H314

Tah

riş

(Xi)

R41 Ciddi göz hasarı

kategori 1 H318

Zar

arlı

(Xn

)

R42

R65

Solunum

hassaslaştırma

kategori 1,

Aspirasyon tehlikesi

kategori 1

Teh

lik

e

H334

H304

13

67/548/EEC ve 1999/45/EC

Direktiflerine

Göre Sınıflandırma



Tah

riş

(Xi)

R38

R36

R43

R37

Cilt tahrişi, kategori 2

Göz tahrişi, kategori 2

Cilt hassaslaşması,

kategori 1

STOT***, tekli


- Solunum yolları

tahrişi

Uy

arı

H315

H319

H317

H335

Sembol yok R67 - Uyuşturucu etkiler H336

*** Specific Target Organ Toxicity (Spesifik Hedef Organ Toksisitesi)




1.4.4. Çevresel Tehlikelerin Sınıflandırılması

Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında

Yönetmelik 4-1/e maddesinde “Çevre ortamına girdiğinde çevrenin bir veya

birkaç unsuru için hemen veya sonradan kısa veya uzun süreli tehlikeler gösteren

maddeler çevre için tehlikeli madde” olarak tanımlanmaktadır14. Tablo 5’te çevresel

tehlike kategorilerine ait 67/548/EEC 1999/45/EC Direktifleri ve Clp Tüzüğü

karşılaştırmalı R ve H ibareleri, tehlike sembol, kategori ve piktogramları yer

almaktadır.

Tablo 5

Çevresel Tehlikelerin 67/548/EEC 1999/45/EC Direktifleri Ve Clp Tüzüğü’ne

Göre Sınıflandırılması

67/548/EEC ve 1999/45/EC


Sınıflandırma

CLP'ye GöreTehlike


Çev

re

İçin

Teh

lik

eli

(N)

R50

R50/53

Sucul ortam için tehlikeli

akut kategori 1

Sucul ortam için tehlikeli

kronik kategori 1

Uy

arı

H400

H410

Çev

re

İçin

Teh

lik

eli

(N)

R51/53 Sucul ortam için tehlikeli,

kronik kategori 2 H411










14

2. İKİNCİ BÖLÜM

TEHLİKELİ KİMYASALLARDA MARUZİYET RİSK

DEĞERLENDİRMESİ

2.1. İşyerinde Tehlikeli Kimyasallara Maruziyetin Kontrolü Ve İzlenmesi

İşverenler, tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda çalışanların bu

maddelere maruziyetini önlemek, bunun mümkün olmadığı hallerde en aza indirmek

ve tehlikelerden korumak için gerekli tüm önlemleri almakla yükümlüdürler. Bu

amaçla, ilgili Yönetmelik’in 7. Maddesi gereği “ikame yöntemi uygulanarak, tehlikeli

kimyasal madde yerine çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tehlikesiz veya

daha az tehlikeli olan kimyasal madde kullanılmalıdır. Yapılan işin özelliği nedeniyle

ikame yöntemi kullanılamıyorsa, risk değerlendirmesi sonucuna göre ve öncelik

sırasıyla aşağıdaki tedbirler alınarak risk azaltılır:

1) Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda ve teknolojik gelişmeler de dikkate

alınarak uygun proses ve mühendislik kontrol sistemleri seçilir ve uygun makine,

malzeme ve ekipman kullanılmalıdır.

2) Riski kaynağında önlemek üzere; uygun iş organizasyonu ve yeterli havalandırma

sistemi kurulması gibi toplu koruma önlemleri uygulanmalıdır.

3) Tehlikeli kimyasal maddelerin olumsuz etkilerinden çalışanların toplu olarak

korunması için alınan önlemlerin yeterli olmadığı hallerde bu önlemlerle birlikte

kişisel korunma yöntemleri uygulanmalıdır.”15

2.1.1. Ortam Ve Kişisel Maruziyet Ölçümleri

İşyeri ortamında, çalışanların sağlığını etkileyen kimyasal risk etmenlerinin

ortam ölçümleri ve kişisel maruziyet ölçümleriyle belirlenmesi gerekmektedir. Ortam

ölçümleri, çalışmanın en aktif ve buharlaşmanın veya tozumanın en fazla olduğu

zamanlarda yapılmalıdır. Ölçüm zamanının belirlenmesinde temizlik/bakım

şartlarının değişimleri de gözetilmelidir. Çalışanın yaka hizasına takılan bir kişisel

dozimetre vasıtasıyla, solunum bölgesindeki (kişinin ağız ve burun çevresi) kimyasal



15

madde veya partikül madde miktarı tespit edilebilir16.

Endüstride kullanılan pek çok kimyasal madde için çalışanların sağlığının

korunması amacı ile her bir maddenin fiziksel ve kimyasal özellikleri de göz önünde

bulundurularak, işyeri ortam havasında bulunmasına müsaade edilen sınır değerler

oluşturulmuştur. Sınır Değerlerde ACGIH (Amerikan Hükümeti Endüstri

Hijyenistleri Konferansı) tarafından önerilen eşik sınır değerler TLV, OSHA

tarafından belirlenen müsaade edilen maruziyet sınır değerleri OSHA PEL, NIOSH

önerilen maruziyet seviyesi olan REL değeri bulunmakta olup, hacim birimi ppm

(cm3/m

3), ağırlık birimi mg/m

3 olarak kullanılmaktadır. Ulusal mevzuatımızda

Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında

Yönetmelik ekinde yer alan sınır değerlerde dikkate alınan TWA ve STEL aşağıda

tanımlanmıştır.

TLV-TWA (Eşik Sınır Değer- Zaman Ağırlıklı Ortalama) günde 8, haftada 40 saat

çalışma süresince uzun süreli ve tekrar edilebilen maruziyetlerde çalışanların

sağlığını bozmayacak zaman ağırlıklı ortalama konsantrasyondur.

TLV-STEL (Eşik Sınır Değer - Kısa Süreli Maruziyet Sınırı) bir çalışma gününün

herhangi bir anında aşılmaması gereken 15 dakikalık zaman ağırlıklı ortalama

maruziyet sınırıdır. Maruziyetler 15 dakikadan uzun olmamalı ve bir günde 4

defadan fazla tekrarlanmamalıdır. Ardı ardına gelen maruziyetler arasındaki süre

en az 60 dakika olmalıdır17.

2.1.2. Biyolojik İzlem

Biyolojik izlem tehlikeli maddelerin, metabolitlerinin (yıkım ürünlerinin) ya

da bunların biyokimyasal veya biyolojik etkilerinin varlığında çalışanlardan alınan

kan, idrar gibi biyolojik materyallerin analizi olup, amaç çalışanların iç maruziyetini

ölçmek, analiz sonuçlarını eşik düzeyler ile karşılaştırmak ve maruziyeti azaltmada

uygun önlemleri önermektir. Bu değerlendirmede, çalışma koşulları tehlikeli

maddenin özellikleri ve bireysel özellikler (alkol alımı, sigara içme) potansiyel

16 Cüneyt Akyıldırım, İşyerlerinde Kimyasal Maruziyetten Korunma Yöntemleri, Ak-Kim San.Ve

Tic.A.Ş.,(Çevrimiçi),http://www.busiad.org.tr/admin/Files/My%20Documents/File/c%C3%BCneyt%

20aky%C4%B1ld%C4%B1r%C4%B1m2.pdf, 21 Ocak 2014. 17 Erol Kural, Kimyasallar Ve Sınır Değer Tanımları, Subcon Turkey E-Dergi, (Çevrimiçi),

http://www.subconturkey.com/2011/Temmuz/haber-Kimyasallar-ve-Sinir-Deger-Tanimlari.html, 21

Ocak 2014.

http://www.busiad.org.tr/admin/Files/My%20Documents/File/c%C3%BCneyt%20aky%C4%B1ld%C4%B1r%C4%B1m2.pdf

http://www.busiad.org.tr/admin/Files/My%20Documents/File/c%C3%BCneyt%20aky%C4%B1ld%C4%B1r%C4%B1m2.pdf

http://www.subconturkey.com/2011/Temmuz/haber-Kimyasallar-ve-Sinir-Deger-Tanimlari.html

16

değişiklik yapan faktörler olarak göz önünde bulundurulmalıdır18.

Uygun ve etkili bir kişisel koruyucu donanım (KKD) kullanan bir işçinin

çalıştığı ortamdaki ölçümler ne olursa olsun kimyasalın sağlık etkisinden korunmuş

olacaktır. Oysa ortam havasında izin verilen limitlerin altında olsa bile KKD

kullanmayan bir işçi zaman zaman yüksek dozlarda kimyasala maruz kaldığından

toksik sınırlarda etkilenmiş olacak kan veya idrarda etkilenilen maddenin

metabolitleri saptanabilecektir. Maruziyetin tam olarak değerlendirilebilmesi için

ortam ölçümü ile biyolojik izlemin birlikte yürütülmesi gerekmektedir19.

2.2. Kimyasal Maruziyet Risk Değerlendirmesi

2.2.1. Risk Değerlendirmede Temel Kavramlar

Risk değerlendirmesi günümüz iş sağlığı ve güvenliği anlayışının önemli

özelliklerinden biridir. İşverenlerin risk değerlendirmesi yapma zorunluluğu AB’de

12 Haziran 1989’da çıkarılan 89/391/CEE Çerçeve Direktifi ile gündeme gelmiştir20.

AB’de 80’li yılların ikinci yarısından itibaren iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı

içerisinde yer alan tüm yeni yaklaşım direktifleri risk analizi ve değerlendirmesi

kavramlarıyla yakından ilgilidir21.

Ülkemizde ise 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda bazı istisnalar

hariç kamu ve özel sektöre ait tüm işyerlerine faaliyet konularına bakılmaksızın risk

değerlendirmesi yapma yükümlülüğü getirilmiştir. Kanun kapsamındaki işyerlerinde

iş sağlığı ve güvenliği yönünden yapılacak risk değerlendirmesinin usul ve esaslarını

belirlemek amacıyla 29.12.2012 tarih ve 28512 sayılı Resmi Gazete'de İş Sağlığı ve

Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği yayınlanarak 30.12.2012 tarihinde

yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Yönetmelik’in 4. Maddesinde tanımlanan risk

değerlendirmesiyle alakalı temel kavramlar aşağıda belirtilmektedir:

18

Çsgb İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü Meslek Hastalıkları Rehberi, Ankara, Matsa

Basımevi, 2011, s.513. 19

Hakan Karakaya, İşyerinde Sağlık Gözetimi Ve Biyolojik İzleme, (Çevrimiçi),

http://issuu.com/isguzman/docs/32534340-dr-____yerinde-sa__l__k-go, 24 Ocak 2014. 20

Meral Türk, Bir Üniversite Hastanesi Mikrobiyoloji Laboratuarlarında Risk Değerlendirmesi,

Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Ocak-Şubat- Mart 2012, s.27. 21 Özlem Özkılıç, Kobilerde İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetimi Ve Risk Değerlendirme Kavramı,

İş Sağlığı Ve Güvenliği Dergisi, S:36, Ekim- Kasım- Aralık 2007, s.25.

http://issuu.com/isguzman/docs/32534340-dr-____yerinde-sa__l__k-go

17

Tehlike; “işyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya

işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini”,

Risk; “tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç

meydana gelme ihtimalini”,

Risk değerlendirmesi; “işyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek

tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile

tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol

tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalarını”,

Kabul edilebilir risk seviyesi; “yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme

politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesini” ifade

etmektedir.

Yönetmelik’in 7. Maddesine göre risk değerlendirmesinde izlenecek aşamalar

ise; “tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere tehlikeleri

tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol tedbirlerinin

kararlaştırılması, dokümantasyon, yapılan çalışmaların güncellenmesi ve

gerektiğinde yenileme” olarak belirlenmiştir22.

2.3. Kimyasal Maruziyet Risk Değerlendirme Yöntemleri

Çalışanların kimyasal maddelere maruziyetlerini önlemek ya da kabul

edilebilir seviyelere çekmek için ülkelerin ilgili ve yetkili mercileri 1970’lerden

itibaren kalitatif ve yarı kantitatif birçok risk değerlendirme yöntemi geliştirmiştir.

Bunlar arasında “Kontrol Bandı-Aralığı Yaklaşımı” olarak bilinen kimyasal

maruziyet risk derecelendirme ve risk kontrol yöntemleri sağlık açısından tehlikeler

ve potansiyel maruziyeti basit ve anlaşılır bir şekilde ortaya koyması nedeniyle daha

etkili yöntemlerdir.23. Aşağıda ülkeler bazında en çok kullanılan maruziyet risk

değerlendirme kontrol bandı yaklaşımları kısaca belirtilmiş olup, çalışmanın Üçüncü

Bölümünde yer alan örnek uygulamada da kullanılan COSHH-ILO Chemical Control

Toolkit Yöntemine ise ayrıntılı olarak değinilecektir.

22 İş Sağlığı Ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği 29.12.2012 Tarih Ve 28512 Sayılı

Resmi Gazete. 23 NIOSH Department Of Health And Human Service, Qualitative Risk Characterization And

Management Of Occupational Hazards: Control Banding (CB), Publication No. 2009–152, 2009,

s.5

18

2.3.1. Potansiyel Risk Hiyerarşi Yöntemi

The Institut National de Recherche et de Sécurité (INRS) Fransız Araştırma

Merkezi tarafından oluşturulan sistem işyerinde kimyasal tehlikeler ve maruziyet

faktörlerinden kaynaklanan risklerin değerlendirilmesine dayanmaktadır. Kimyasal

GBF ve etiketlerindeki bilgiler doğrultusunda tehlike sınıfı, kullanım sıklığı ve

kullanım miktarı 1’den 5’e kadar derecelendirilir, derecelendirme sonucu tehlike

sınıflandırması (D ile ifade edilir) ve kullanım sıklığı ve miktarı olan potansiyel

maruziyet (E ile ifade edilir) bulunur. Product score = 10(D–1)

× 3.16(E–1)

formülasyonunda değerler yerine konulur, elde edilen skor yüksek (A), orta (B) ve

zayıf (C) olarak kategorilere ayrılır24.

2.3.2. Stoffenmanager Yöntemi

Bu yöntem, Hollandalı ArboUnie ve TNO Kimyasal Araştırma Şirketi

tarafından geliştirilmiş, küçük ve orta ölçekli kimyasal maruziyet potansiyeli olan

firmalarda kullanılabilecek web tabanlı interaktif bir yöntem olup, sistem

“https://stoffenmanager.nl” internet adresinden de yürütülebilmektedir. Sistem,

tehlikeli kimyasal maddelerin risk envanterinin oluşturulması, envanterde yer alan

risklerin değerlendirilmesi ve kontrol edilmesine yönelik kontrol planları ve

talimatların oluşturulması aşamalarından oluşmaktadır25.

2.3.3. KjemiRisk Yöntemi

Norveçli yağ endüstri şirketleri tarafından, bu endüstri kolunda yaşanan

deneyimler ve uygulamalardan yola çıkılarak oluşturulmuş, kimyasalların sağlık

açısından risklerinin değerlendirilmesine yönelik bir yöntemdir. Kimyasallar R

ibareleri ve S cümleciklerine göre 1’den 5’e kadar sağlık açısından tehlikeli olarak

gruplandırılır, risk değerlendirme potansiyel risk ve son risk olarak 2 aşamaya ayrılır,

bunlar mevcut kontrol yöntemlerinin güvenilirliği ve uygulanabilirliği baz alınarak

düzenlenmiştir. Risk değerlendirme akciğer, iç organlar ve deride oluşabilecek

hastalıkların meydana gelme potansiyelinin değerlendirilmesini sağlamaktadır.

24 A.e., s.13-14. 25 A.e., s.16.

https://stoffenmanager.nl/

19

Yöntem, işletme saha yöneticileri, sağlık ve güvenlik uzmanları ve endüstriyel

hijyenistler tarafından kullanılabilecek uzman bir risk değerlendirme aracıdır26.

2.3.4. Semi-Quantitative Risk Assessment (SQRA) Yöntemi

SQRA, Singapur Çalışma Bakanlığı tarafından geliştirilmiş yarı kantitatif bir

uygulama olup, amacı kimyasal tehlikelerin belirlenmesi, maruziyetin

değerlendirilmesi, riskin derecelendirilmesi ve risklerle ilgili uygun kontrol

önlemlerinin belirlenmesidir. SQRA’da maruziyetin değerlendirilmesi 3 temel

methoda dayanmaktadır. Bunlar; kişisel maruziyetin izlenmesi, maruziyet faktör ve

parametrelerinin belirlenmesi ve saha ya da proses aşamasında ampirik ve teorik

formüller yardımıyla maruziyetin belirlenmesidir. Yöntemin önerdiği kontrol

yaklaşımları ILO Toolkit kontrol yaklaşımlarıyla benzerlik göstermektedir27.

2.3.5. Dow Chemical Exposure Index (CEI) Yöntemi

Dow CEI, olası kimyasal maddenin infilak etmesinden kaynaklanacak

kazalarında işyeri çevresinde bulunan insanların sağlık açısından akut risklerin

derecelendirme yöntemidir. Proseste meydana gelebilecek sızıntılardan olası buhar

veya gaz yayılımının tahmin edilmesini sağlamaktadır. Index, Proses Tehlike Analizi

(PHA) Yönteminin bir parçası olarak kullanılmaktadır. Dow CEI indeksinin

hesaplanabilmesi için gereken bilgiler şunlardır; maddenin fiziksel ve kimyasal

özellikleri, proses akış diyagramı, mevcut vana, boru vb. ekipmanların bulunduğu

üniteleri gösteren diyagramlar ile işyeri ve çevresine ait planlar28.

2.4. Control of Substances Hazardous to Health Regulations-Sağlık

Açısından Tehlikeli Kimyasalların Kontrolü (COSHH) ve International

Chemical Control Toolkit- Uluslararası Kimyasalların Kontrol Sistemi (ICCT)

2.4.1. Yöntemin Gelişim Süreci

1980’li yıllarda ilaç endüstrisinde çalışanların kimyasal maddelere maruz

kalarak meslek hastalıklarına yakalanma riski üzerine; Syntex, Merck, Abbott,

26 A.e., s.16-17. 27 A.e., s.18-19. 28 F. I. Khan, T. Husain, S. A. Abbasi, Safety Weighted Hazard Index (Swehi), Trans IChemE

Journal, Vol. 79, March 2001, pp.66.

20

Upjohn ve Lilly gibi ilaç firmaları konuyla ilgili araştırmalar başlatmıştır. Yapılan

araştırmalar sonucunda farmasötik aktif maddelerle çalışmalarda maddelerin

toksisitelerine bağlı olan tehlikelerin ve bu maddelere bağlı maruziyet risklerine karşı

alınacak kontrol önlemlerinin kategorilendirilebileceği anlaşılmıştır. İlaçların

geliştirilmesi aşamasında kontrol kategorizasyon ya da “banding – aralık” yaklaşımı,

farmasötik aktif maddelerin elleçlenmesinde etkin bir yaklaşım olup tüm dünyada

ilaç sanayinde ve biyo-teknoloji alanında kabul görüp çok çeşitli şekillerde

uygulanmış ve diğer endüstriyel alanlarda da geliştirilerek kullanılmaya

başlanmıştır29.

1998 yılında İngiltere Sağlık ve Güvenlik İdaresi (HSE) mesleki maruziyetin

kontrolü amacıyla COSHH sistemini geliştirmiştir. Aynı amaçla Uluslar arası

Çalışma Örgütü (ILO), Uluslararası İş Hijyeni Derneği (IOHA) desteğiyle ICCT

Sistemi’ni geliştirmiştir. Her iki sistem de Kontrol Bandı-Aralığı Yaklaşımı esas

alınarak oluşturulmuştur. Tehlikeli kimyasallara en fazla maruz kalınan alanlarda,

kimyasalın tehlike sınıfı ve maruz kalınma sıklığı göz önüne alınarak tartım,

karıştırma, dolum gibi görevler sırasında kimyasalların; kullanımını kontrol edip,

tavsiyeler sağlamaktır. Maruziyet kontrol sistemlerinin çalışma prensipleri aynı olup,

Sistemi “http://www.hse.gov.uk/coshh/essentials/index.htm” internet sitesi üzerinden

kullanmak da mümkündür. Sistemlerin tek farkı; COSHH sadece AB R risk

ibarelerini baz alırken, ILO Chemical Control Toolkit ise AB R ibareleri yanı sıra

Küresel Uyumlaştırma Sistemi (GHS) tehlike sınıflarını da temel almaktadır30.

29 Mustafa Bağan, İş Sağlığı Ve Güvenliği Alanında Kimyasalların Kontrolü İçin Pratik Bir

Yaklaşım- Control Banding, COSHH Essential, ILO Toolkit, Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği

Bülteni, Ocak 2012, s.20. 30 Custodio V. Muianga, Control Banding Approaches and Chemical Risk

Assessment/Management in Small-scale Mechanical Workshops in Mozambique, African

Newsletter On Occupational Health and Safety, Vol.18, Agust 2008, pp.32.

21

2.4.2. Yöntemin Aşamaları

COSHH ve ILO Chemical Control Toolkit Kimyasal Maruziyet Risk

Değerlendirme Yöntemlerinin aşamaları ise aşağıda belirtildiği şekildedir31;

Aşama 1 Tehlike sınıflandırmasının bulunması ve verilen tablo kullanılarak ilgili

tehlike kontrol bandının tespit edilmesi,

Aşama 2 Kullanılan maddenin miktarının tespiti (kullanım seviyesi),

Aşama 3 Maddenin havaya karışma kolaylığının tespiti,

Aşama 4 Kontrol yöntemi risk derecesinin tespiti,

Aşama 5 Faaliyet bağlı kontrol rehber/rehberlerinin bulunması

2.4.2.1. Tehlikelerin Sınıflandırılması

Maddeler, 6 ayrı tehlike kontrol bandında toplanmıştır. Tehlike Kontrol

Bandı A’dan Tehlike Kontrol Bandı E’ ye kadar olan 5 grup solunum açısından ne

kadar zararlı olduğu konusunda bilgi vermektedir. Tehlike Kontrol Bandı A en

güvenli grup iken Tehlike Kontrol Bandı E en tehlikeli olan gruptur. 6. grup olan

Tehlike Kontrol Bandı S ise cilde ya da göze maruziyetin zararlı olup olmadığı

konusunda bilgilendirmektedir.

Maddenin tehlike bandında sınıflandırılması için gereken; R risk ibareleri

veya CLP Tüzüğü H ibareleri ile GHS’ye uygun sınıflandırma bilgileri kimyasal

maddenin GBF veya etiketinden temin edilmelidir. Eğer karışım/müstahzar

kullanılmışsa GBF’den içeriğindeki kimyasal maddelerin R ibarelerine bakılmalı ve

ait olduğu en yüksek tehlike bandı seçilmelidir32. Tablo 6’da tehlike

sınıflandırmasına bağlı tehlike bantlarının yerleşimi gösterilmiştir. Tablo 7’de ise R

ibarelerinin anlamları ve ait oldukları tehlike grubu gösterilmiştir.

31 Bağan, İş Sağlığı Ve Güvenliği Alanında Kimyasalların Kontrolü İçin Pratik Bir Yaklaşım- Control

Banding, s.21. 32 ILO, International Chemical Control Toolkit Guideline, Switzerland, 2006, pp.5.

22

Tablo 6

Tehlike Sınıflandırmasına Bağlı Tehlike Bantlarının Yerleşimi

Tehlike

Kontrol

Bandı

R Kodları GHS Tehlike Sınıflandırması

(sınıf/seviye) H İbareleri

A

R36,R38,R65,R66

Diğer bantlarda

yer almayan tüm

toz ve buharlar

Akut toksisite (ölümcül), herhangi bir

maruziyet yolu, sınıf 5

Deri tahrişi sınıf 2 veya 3

Göz tahrişi sınıf 2

Diğer bantlarla yer almayan tüm toz ve

buharlar

H303,H304,H305,

H313,H315,H316,

H318,H319,H320,

H333, H336 Diğer

bantlarda yer

almayan tüm H

ibareleri

B R20/21/22,R33,R

40/20/21/22,R67



Akut toksisite (sistemik), herhangi bir


H302,H312,

H332, H371

C

R23/24/25, R34,

R35, R37,

R39/23/24/25,

R41, R43,

R48/20/21/22



Akut toksisite (sistemik), herhangi bir


Korozivite (aşındırıcılık), altsınıf

1A,1B veya 1C

Göz tahrişi sınıf 1

Solunum sistemi tahrişi

Deri hassasiyeti

Tekrarlanan maruziyet toksisitesi,

herhangi bir maruziyet yolu, sınıf 2

H301,H311,

H314,H317,

H318,H331,

H335,H370, H373

D

R48/23/24/25,

R26/27/28,R39/26

/27/28,R40, R60,

R61, R62, R63,

R64


maruziyet yolu, sınıf 1 veya 2

Kanserojenlik sınıf 2


herhangi bir maruziyet yolu, sınıf 1

Üreme için toksik sınıf 1 veya 2

H300,H310,

H330, H351,

H360,H361,

H362, H372

E

R42,R45,R46,

R49, R68

Mutajenlik sınıf 1 veya 2

Kanserojenlik sınıf 1

Solunum hassasiyeti

H334, H340,

H341, H350

S

(göz ve

deri

teması)

R21, R24, R27,

R34, R35, R36,

R38,R39/24,

R39/27,R40/21,

R41,R43, R48/21,

R48/24, R66

Akut toksisite(ölümcül), sadece deri

yoluyla, sınıf 1,2,3 veya 4, Akut

toksisite (sistemik), sadece deri

yoluyla, sınıf 1 veya 2

Korozivite (aşındırıcılık), altsınıf

1A,1B veya 1C

Deri tahrişi sınıf 2

Göz tahrişi sınıf 1 veya 2

Deri hassasiyeti


sadece deri yoluyla, sınıf 1 veya 2

Not: Tehlike düzeyi Grup A’dan Grup E’ ye doğru artmaktadır.

Kaynak: ILO, International Chemical Control Toolkit Guideline, Switzerland, 2006, pp.6-7, HSE,

The Technical Basis For COSHH Essentials: Easy Steps To Control Chemicals, Caerphilly, 2009,

pp.5.

23

Tablo 7

COSHH Yönteminde Kullanılan R İbareleri Ve Ait Olduğu Tehlike Grubu

R No. İbare Tehlike Grubu

20 Solunması halinde sağlığa zararlıdır B

21 Cilt ile teması halinde sağlığa zararlıdır B

22 Yutulması halinde sağlığa zararlıdır B

23 Solunması halinde toksiktir C

24 Cilt ile teması halinde toksiktir C

25 Yutulması halinde toksiktir C

26 Solunması halinde çok toksiktir D

27 Cilt ile teması halinde çok toksiktir D

28 Yutulması halinde çok toksiktir D

34 Yanıklara neden olur C

35 Ciddi yanıklara neden olur C

36 Gözleri tahriş eder A

37 Solunum organlarını tahriş eder C

38 Cildi tahriş eder A

39 Tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etki tehlikesi -

40 Kanserojen etki şüphesi D

41 Gözde ciddi zarar riski C

42 Solunum yoluyla hassasiyet oluşturabilir E

43 Cilt teması yoluyla hassasiyet oluşturabilir C

45 Kansere neden olabilir E

46 Kalıtımsal hasarlara neden olabilir E

48 Uzun süreli maruziyette sağlığa ciddi hasar tehlikesi *

49 Solunması halinde kansere neden olabilir E

60 Doğurganlığı olumsuz etkileyebilir D

61 Anne karnındaki çocuğa zarar verebilir D

62 Muhtemelen doğurganlığı olumsuz etkileyebilir D

63 Anne karnındaki çocuğa muhtemelen zarar verebilir D

64 Emzirilen bebeklere anne sütü yoluyla zarar verebilir D

65 Sağlığa zararlı: yutulması halinde akciğerde hasarlara yol açabilir A

66 Tekrarlanan maruziyette deride kuruluğa ve çatlaklara neden olabilir A

67 Buharları hissizliğe ve baş dönmesine neden olabilir A

68 Tedavisi mümkün olmayan muhtemel hasar riski E

*48/20,21,22 li kombinasyonlar Grup C; 48/23,24,25 li kombinasyonlar Grup D

Kaynak: HSE, The Technical Basis For COSHH Essentials: Easy Steps To Control Chemicals,

Caerphilly, 2009, pp.22.

24

2.4.2.2. Kullanım Miktarı Tespiti

Kimyasalın nasıl kullanılacağı ve kişilerin maruziyet sonucu ne kadar

etkileneceği konularında kullanılan maddenin miktarı önemli bir faktördür. Her

partide veya sürekli bir sistemde günlük olarak kullanılan maddenin miktarı

saptanmalıdır33. Aşağıda verilen Tablo 8 yardımı ile az, orta veya çok olarak

kullanım seviyesi sınıflandırılıp tespit edilmelidir.

Tablo 8

Kullanılan Katı Veya Sıvı Kimyasalın Miktarının Tespiti

Miktar

Katı Sıvı

Ağırlık Tedarik Şekli Hacim Tedarik Şekli

Az Gram Paket/ şişe Mililitre Şişe

Orta Kilogram Bidon/ fıçı Litre Fıçı

Çok Ton Dökme Metreküp Dökme

Kaynak: ILO, International Chemical Control Toolkit Guideline, Switzerland, 2006, pp.7.

Bir tankta bulunan bir sıvıdan 30 litre doldurulması, “orta” miktar grubuna

atanmalıdır. Ancak tereddüt edilmesi halinde, bir üst miktar grubunu kullanmak

gerekmektedir. Sıvı haldeki tehlikeli maddelerin alansal kullanımı (örn. boyama,

temizlik işleri) sırasında, kullanılan miktar, çalışma başına değil, işgünü başına esas

alınmalıdır34.

2.4.2.3. Havaya Karışma Kolaylığının Tespiti

Bir kimyasalın fiziksel şekli, hava ortamına geçiş özelliğini etkilemektedir.

Bu durumun tanımlanması için katılarda tozlanabilirlik, sıvılarda uçuculuk özelliği

33 ILO, International Chemical Control Toolkit Guideline, pp.7. 34 ÇSGB İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, Kimya Sektörü İşyerlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği Rehberi,

Ankara, 2009, s.551.

25

değerlendirilir. Maddenin daha tozlu ya da daha uçucu olması havaya karışma

olasılığını arttırmaktadır. Havaya karışacak kimyasalın miktarını azaltmak, ince

tozları daha az tozuyan granüller ile değiştirmek, sıvıları ise daha düşük sıcaklıklarda

kullanmak gibi kimyasalı başka bir şekilde satın almak ve kullanmakla mümkün

olabilir35.

Katıların tozlanabilirliği düşük, orta ve yüksek olmak üzere sınıflandırılır.

Eğer bir katı madde kullanılıyorsa Tablo 9’daki tanımlara en çok uyan sınıf

seçilmelidir.

Tablo 9

Katı Maddeler İçin Açığa Çıkma Grubunun Tespiti

Açığa Çıkma

Grubu Tozlaşma Davranışı

Düşük

Tehlikeli katı madde tane ya da granül olarak mevcutsa ya da

çalışma sırasında yalnızca çok az toz ortaya çıkıyorsa Örnek:

PVC topakları.

Orta

Tehlikeli katı madde kristal, granül haldeyse ve kullanıldığı

sırada oluşan toz çabucak yere iner ve kullanım sonrası yüzeyde

kalırsa Örnek: Deterjan, sabun tozu, şeker.

Yüksek

Tehlikeli katı madde ince, hafif toz halindeyse ya da çalışma

sırasında birkaç dakika havada kalabilen toz bulutları oluşuyorsa

Örnek: un, çimento, tebeşir tozu.

Kaynak: ÇSGB İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, Kimya Sektörü İşyerlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

Rehberi, Ankara, 2009, s.551.

Sıvıların uçuculuğu kaynama noktası ya da buhar basıncı ile çalışma sıcaklığı

göz önünde bulundurularak belirlenmektedir. Oda sıcaklığında yürütülen

çalışmalarda Tablo 10’da verilen kaynama noktası ve buhar basıncı aralıkları

kullanılarak uçuculuk sınıflandırılmaktadır. Kaynama noktası, maddenin güvenlik

bilgi formundan elde edilebilir. Oda sıcaklığının üzerinde yürütülen faaliyetlerde,

kaynama noktasına ilave olarak proses sıcaklığı da bilinmelidir. Temin edilen bu 2

bilgi ile aşağıdaki Şekil 4’teki grafik kullanılarak maddenin uçuculuğuna karar

verilir. Grafik üzerinde operasyon sıcaklığına karşılık sıvının kaynama noktası

eşleştirilerek sıvının uçuculuğu bulunur. Bölme çizgisine denk gelmesi durumunda

daha yüksek olan uçuculuk seçilir36.

35 ILO, International Chemical Control Toolkit Guideline, pp.7. 36 ÇSGB İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, Kimya Sektörü İşyerlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği Rehberi,

Ankara, 2009, s.550.

26

Tablo 10

Sıvı Maddeler İçin Açığa Çıkma Grubunun Tespiti

Açığa Çıkma Grubu Kaynama Noktası Buhar Basıncı

Yüksek < 50 C < 0,5 kPa

Orta 50C -150 C 0,5-25 kPa

Düşük >150 C >25kPa

Kaynak: ÇSGB iş Teftiş Kurulu Başkanlığı, Kimya Sektörü İşyerlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği

Rehberi, Ankara, 2009, s.550.

Şekil 4: Sıvıların Uçuculuğu İle İlgili Karar Vermede Kullanılacak Grafik

Kaynak: HSE, The Technical Basis For COSHH Essentials: Easy Steps To Control Chemicals,

Caerphilly, 2009, pp.6.

2.4.2.4. Kontrol Yöntemi Risk Derecesinin Tespiti

Tablo 11 kullanılarak kontrol yöntemi risk derecesini belirleyebilmek için;

a) İlk olarak belirlenmiş olan tehlike kontrol bandı tabloda A’dan E’ye kadar

olan tehlike kontrol bandına uyan bölüm seçilir.

b) İkinci aşamada, tablonun bu bölümünde kullanılan miktara ait satır seçilir.

c) En son aşamada, maddenin uçuculuk/tozluluk özelliğine denk gelen sütün

seçilir. Kutudaki numara gerekli olan kontrol yöntemidir. Eğer madde, aynı zamanda

tehlike kontrol bandı “S” olarak da özellik gösteriyorsa bu bilgi Aşama 5’te kontrol

rehberlerinin bulunması sırasında değerlendirilir37.

37 ILO, International Chemical Control Toolkit Guideline, pp.9.

27

Tablo 11

Kontrol Yöntemi Risk Derecesi Seçimi

Kullanılan Miktar Düşük Tozlanma

veya Uçuculuk Orta Uçuculuk

Orta

Tozlanma

Yüksek

Tozlanma veya

Uçuculuk

Tehlike Kontrol Bandı A

Az 1 1 1 1

Orta 1 1 1 2

Çok 1 1 2 2

Tehlike Kontrol Bandı B

Az 1 1 1 1

Orta 1 2 2 2

Çok 1 2 3 3

Tehlike Kontrol Bandı C

Az 1 2 1 2

Orta 2 3 3 3

Çok 2 4 4 4

Tehlike Kontrol Bandı D

Az 2 3 2 3

Orta 3 4 4 4

Çok 3 4 4 4

Tehlike Kontrol Bandı E

Tehlike Kontrol Bandı E’ye ait olan tüm maddeler için kontrol yöntemi 4 seçilir

Kaynak: Mustafa Bağan, İş Sağlığı Ve Güvenliği Alanında Kimyasalların Kontrolü İçin Pratik

Bir Yaklaşım- Control Banding, COSHH Essential, ILO Toolkit, Türkiye Kimya Sanayicileri

Derneği Bülteni, Ocak 2012, s.24.

2.4.2.5. Kontrol Faaliyet Rehberlerinin Belirlenmesi

Tablo 12, kontrol yöntemi (1-4) için kullanılacak olan faaliyete dayalı kontrol

rehberlerine ait indeksi içermektedir. Her bir kontrol yöntemi için, kontrol yöntemine

ait prensipleri belirleyen genel bir rehber ve yaygın aktivite veya proseslere tahsis

edilmiş rehber/rehberler bulunmaktadır.İndeksten gerçekleştirilen faaliyet/faaliyetleri

en iyi açıklayan rehber/rehberler seçilmelidir. Gerçekleştirilen faaliyete uyan

rehberin bulunamaması durumunda kontrol yöntemine yönelik genel rehber seçilmeli

ve bu rehberde verilen prensipler söz konusu faaliyete uygulanmalıdır38.

38 ILO, International Chemical Control Toolkit Guideline, pp.11.

28

COSHH kimyasal maruziyet risk değerlendirmesi aşamalarının

“http://www.hse.gov.uk/coshh/essentials/index.htm” internet sitesi üzerinden

yürütülmesi durumunda sistem otomatik olarak kullanıcıya ilgili rehber dokümanları

listelemektedir.

Tablo 12

Solunum Ve Deri Maruziyeti İçin Faaliyet Kontrol Rehberleri

Faaliyet Tanımı Faaliyet Kontrol Rehberi

Kontrol Yöntemi 1

Genel Havalandırma Prensipleri 100 Genel Havalandırma: Açık Dökme

Depolama

102

Genel Havalandırma: Genel Depolama 101 Toz Çekme Ünitesine Ait Atıkların

Uzaklaştırılması

103

Kontrol Yöntemi 2

Genel Prensipler 200 Eleme 211

Havalandırmalı Tezgah ve Duman Dolabı 201 Asitle Temizleme (Dekapaj) veya

Kaplama banyosu

212

Laminar Akışlı Kabin 202 Fıçı Boşaltma ve Fıçı Pompası 213

Toz Çekme Ünitesine Ait Atıkların


203 Katıların Tartılması 214

Konveyor ile Transfer 204 Katıların Karıştırılması 215

Torba Dolum 205 Sprey Boyama 216

Torba Boşaltılması 206 Sıvıların Sıvılarla veya Sıvıların

Katılarla Karıştırılması

217

Eleme (Tane boyutuna Göre) 207 Buharla Yağ Giderme Banyosu 218

IBC’lere Katı Doldurulması & Boşaltılması 208 Tepsili Kurutma Fırını 219

Fıçı Dolumu-Sıvılar 209 Pelletleme 220

Reaktör veya Karıştırıcıya Torba veya Bidondan

Yükleme Yapılması

210 Tablet Baskı 221

Kontrol Yöntemi 3

Genel prensipler: Kontrol Altında Tutma 300 Tanker Dolumu ve Boşaltılması-Sıvılar 310

Eldivenli Kabin Tasarımı ve Kullanımı 301 Varil Dolumu 311

Toz Çekme Ünitesinden Atıkların


302 Pompa İle Sıvı Transferi 312

Katıların Transferi 303 Ufak Konteynırların Dolumu (Paketler

ve Şişeler)

313

Yüksek Hacimli Torba Boşaltma 304 Katıların Tartılması 314

Yüksek Hacimli Fıçı Dolumu 305 Sıvıların Tartılması 315

Fıçı Boşaltma 306 Katıların Karıştırılması 316

IBC Dolumu ve Boşaltılması-Katılar 307 Sıvıların, Sıvılarla veya Katılarla

Karıştırılması

317

IBC Dolumu ve Boşaltılması-Sıvılar 308 Buharla Yağ Giderme 318

Tanker Dolumu ve Boşaltılması-Katılar 309

Kontrol Yöntemi 4

Genel prensipler 400

Tehlikeli maddelerin deri ile temasının

azaltılması

SK100

Solunu sistemini koruyucu ekipman seçimi R100

Kaynak: ILO, International Chemical Control Toolkit Guideline, Switzerland, 2006, pp.11,13.

http://www.hse.gov.uk/coshh/essentials/index.htm

doc/100.doc

doc/102.doc

doc/101.doc

doc/103.doc

doc/200.doc

doc/211.doc

doc/201.doc

doc/212.doc

doc/202.doc

doc/213.doc

doc/203.doc

doc/214.doc

doc/204.doc

doc/215.doc

doc/216.doc

doc/206.doc

doc/217.doc

doc/207.doc

doc/218.doc

doc/208.doc

doc/219.doc

doc/209.doc

doc/220.doc

doc/210.doc

doc/221.doc

doc/300.doc

doc/310.doc

doc/301.doc

doc/311.doc

doc/302.doc

doc/312.doc

doc/303.doc

doc/313.doc

doc/304.doc

doc/314.doc

doc/305.doc

doc/315.doc

doc/306.doc

doc/316.doc

doc/307.doc

doc/317.doc

doc/308.doc

doc/318.doc

doc/309.doc

doc/400.doc

doc/SK100.doc

doc/R100.doc

29

3. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KİMYASAL MARUZİYET RİSK DEĞERLENDİRMESİ

ÖRNEK İŞYERİ UYGULAMASI

3.1. İşyeri Faaliyet Konusu Ve Üretim İş Akışı

İşyeri 1500 m2’lik kapalı alanda İstanbul Boyacılar Vernikçiler Toplu İşyeri

Sanayi Sitesi’nde kurulu olup, otomotiv ve yan sanayi, metal sanayi, makine üretimi,

demir-çelik sanayi ve inşaat sanayine yönelik; epoksi, poliüretan ve akrilik esaslı

endüstriyel boya, astar, vernik ve zemin kaplama ürünlerinin üretim faaliyetini

sürdürmektedir.

26.12.2012 tarih ve 28509 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan İş Sağlığı Ve

Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği’ne göre 2030 Nace kodlu işyeri

Çok Tehlikeli sınıfta yer almaktadır. İşyerinde tehlikeli kimyasallarla çalışmaların

olduğu alanlar; pasta ve astar üretim bölümü ile son kat boya ve vernik üretim

bölümleridir. Bu bölümlerde yürütülen iş akışı Şekil 5’te gösterilmiştir.

Şekil 5: Üretim Bölümler Bazında İş Akış Şeması

30

3.2. İşyerinde Kullanılan Tehlikeli Kimyasallarda Maruziyet Risk

Değerlendirmesi

Ülkemizde kimyasal ürünlerin %83’ü KOBİ’ler tarafından üretilmektedir.

Geriye kalan firmalar Türkiye standartlarına göre büyük firmalar olarak kabul

edilebilir39. Dolayısıyla tehlikeli kimyasallara maruziyet riski olan KOBİ’lerde kolay

uygulanabilir bir yöntem olması nedeniyle örnek risk değerlendirme çalışmasında

COSHH-ILO Chemical Control Toolkit Yöntemi tercih edilmiştir.

Yöntem kapsamında; işyerinde bulunan kimyasal maddelerin tehlikeleri

sınıflandırılmış, ortama yayılma eğilimi ve kullanım miktarına göre risk

derecelendirmesi yapılmış ve ilgili risk kontrol yöntemleri belirlenmiştir.

Sınıflandırmada gereken; Cas No’ları, R risk ibareleri, tehlike sembolleri, ulusal

mevzuatımızda ya da uluslar arası mevzuatta yer alan maruziyet sınır değerleri, sıvı

maddeler için kaynama noktası bilgileri malzeme güvenlik bilgi formlarından elde

edilmiştir. İş güvenliği uzmanı ve üretimde çalışan personelle görüşülerek tehlikeli

kimyasallara maruziyet riski olan bölümler, maruz kalan çalışanlar ve günlük

kullanım miktarları tespit edilmiştir.

Toplanan veriler, maruziyet risk değerlendirmesinde izlenen aşamalar ve elde

edilen sonuçlar Tablo 13’te gösterilmiştir. Çalışma ortamının gözetimi kapsamında

yaptırılmış olan tehlikeli kimyasallarla ilgili kişisel maruziyet ölçüm sonuçları ile

işyeri hekimi tarafından yürütülen çalışanların biyolojik tolerans sonuçlarının uluslar

arası BAT değerleri ile karşılaştırma sonuçları da incelenmiştir. İnceleme sonuçları

Tablo 14 ve Tablo 15’te belirtilmiştir.

Uygulamada kullanılan yöntem, kimyasalların toksikolojik açıdan

tehlikelerini kapsamakta olduğundan fiziksel ve çevresel tehlikelere çalışmada yer

verilmemiştir.

39 Bilim, Sanayi Ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğü, Kimya Sektörü Raporu, 2013,

s.11.

31

Tablo 13

COSHH-ILO Chemical Toolkit Yöntemi

Kimyasal Maruziyet Risk Değerlendirme Tablosu

Aşama-1

Tehlike Sınıflandırması

Aşama-2

Kullanım Miktarı

Aşama-3

Açığa Çıkma Grubu

Aşama-

4

Aşama-

5

Risk Kontrol

Faaliyetleri

Tehlikeli

Madde Cas No.

Maruziyet

Sınır Değeri

(ppm/

mg/m3)

Kullanılan

Bölüm

Maruz

Kalan

Çalışanlar

Tehlike

İşareti ve

Sembolü

67/548/EEC

1999/45/EC

Risk (R)

İbareleri

Teh

lik

e G

rub

u

Günlük

Kullanım

Miktar

Mik

tar

Gru

bu

Katı

(Tane/

İnce

Tane/İri

Tane)

Sıvı

(K.N.ºC)

Gru

bu

Ko

ntr

ol

Yö

nte

mi

Ris

k D

ere

cesi

Ko

ntr

ol

Faa

liy

et

Reh

berle

ri

Gr-m

lt

Kg

-lt

To

n-m

3

Kalsit

(Kalsiyum

Karbonat)

1317-

65-3

TWA-8 sa.

5 mg/m3

Astar ve

Pasta

Hazırlama

Tartım ve

Karışım

Operatörleri

Sınıflandırıl-

mamış Belirtilmemiş A

x Orta Ince Tane -

Yük

-sek 2

R100,

200,

210,214,

215

*Lokal havalandırma için bknz. Kontrol Yöntemi 2,

*Tartım ve karışım işlemleri

için bknz. Böl.3.3.5.

*FFP1 tip ventilli toz maskesi

kullanılmalıdır.

*Asitle temasından kaçınılmalıdır.

Aseton 67-64-1 TWA- 8 sa.

1210 mg/m3

Son kat

Boya, Vernik

Tartım, Karışım

Boşaltım

(Kazan, Permill),

,Dolum

Operatörleri

Xi

R36:Gözleri

tahriş eder,

R66:Tekrarlanan maruziyette

deride kuruluğa

ve çatlaklara neden olabilir,

R67:Buharları

hissizliğe ve baş dönmesine

neden olabilir.

A&S

x Orta - 56 Orta 1

SK 100,

R100, 100

*Genel havalandırma için

bknz. Kontrol Yöntemi 1, * EN 166’a uygun kenarları

tamamen kapalı emniyet

gözlüğü, dolumoperatörlerine yüze sıçrama olasılığı mevcut

olduğundan yüz maskesi,

* EN374 'e uygun Nitril/ butil kauçuk eldiven ,

* EN 141 uygun filtreli

yarım yüz maskesi filtreler A tip kullanmalıdır.

Sentetik Tiner

(White Siprit)

64742-

88-7

TWA- 8 sa.

100 ppm

Son kat Boya,

Vernik, Astar

Tartım, Karışım,

Boşaltım (Kazan,

Permill),

Dolum Operatörleri

Xn

R65:Sağlığa

zararlı yutulması halinde

akciğerde hasarlara yol

açabilir.

A&S

x Orta - 150-200 Dü-

şük 1

SK100, R100,

100


bknz. Kontrol Yöntemi 1, * EN374 'e uygun Nitril/

butil kauçuk eldiven ,

* EN 141 uygun filtreli yarım yüz maskesi filtreler A

tip kullanmalıdır.

32

Tablo 13



Aşama-1


Aşama-2

Kullanım Miktarı

Aşama-3


Aşama-

4

Aşama-

5

Risk Kontrol

Faaliyetleri

Tehlikeli

Madde Cas No.

Maruziyet

Sınır Değeri

(ppm/

mg/m3)

Kullanılan

Bölüm

Maruz

Kalan

Çalışanlar

Tehlike

İşareti ve

Sembolü

67/548/EEC

1999/45/EC

Risk (R)

İbareleri

Teh

lik

e G

rub

u

Günlük

Kullanım

Miktar

Mik

tar

Gru

bu

Katı

(Tane/

İnce

Tane/İri

Tane)

Sıvı

(K.N.ºC)

Gru

bu

Ko

ntr

ol

Yö

nte

mi

Ris

k D

ere

cesi

Ko

ntr

ol

Faa

liy

et

Reh

berle

ri

Gr-m

lt

Kg

-lt

To

n-m

3

Toz

Pigment

2786-

76-7

- Pasta

Hazırlama

Tartım ve

Karışım

Operatörleri

Sınıflandırıl-


x Orta İnce Tane -

Yük

-sek 2

R100, 200,

210,214,

215

*Lokal havalandırma için

bknz. Kontrol Yöntemi 2, *Tartım ve karışım işlemleri

için bknz. Böl.3.3.5

*FFP1 tip ventilli toz maskesi kullanılmalıdır.

Barit

(Baryum

Sülfat)

7727-43-7

TWA-8 sa. 5 mg/m3

Astar,

Pasta

Hazırlama

Tartım ve

Karışım

Operatörleri

Sınıflandırıl-mamış

Belirtilmemiş A

x Çok İnce Tane - Yük-sek

2

R100,

200, 210,214,

215


bknz. Kontrol Yöntemi 2,

*Tartım ve karışım işlemleri için bknz. Böl.3.3.5


kullanılmalıdır.

2-Methyl

propan-

1-ol (izo

bütanol)

78-83-1 TWA- 8 sa.

225 mg/m3

Son kat Boya,

Vernik,

Astar

Tartım, Karışım

Boşaltım

(Kazan, Permill),

,Dolum

Operatörleri

Xi

R37/38: Solunum

organlarını ve

cildi tahriş eder R41:Gözde

ciddi zarar riski

R67: Buharları hissizliğe ve baş

dönmesine

neden olabilir.

C&S

x Orta - 108 Orta 3

SK100,

R 100,

200, 210,217,

300,308.

* Genel önlemler için bknz.

Kontrol Yöntemi 3,

*Pompa ile sıvı transferi, sıvıların tartılması için bknz.

Böl.3.3.5. ve 3.3.6.

*Kişisel maruziyet ortam ölçümleri düzenliyaptırılmalı.

* EN 166’a uygun kenarları

tamamen kapalı emniyet gözlüğü, dolum operatörleri

yüz maskesi, EN374 uygun

Nitrileldiven, EN 141 uygun A tip filtreli yarım yüz

maskesi kullanmalıdır.

33

Tablo 13



Aşama-1


Aşama-2

Kullanım Miktarı

Aşama-3


Aşama-

4

Aşama-

5

Risk Kontrol

Faaliyetleri

Tehlikeli

Madde Cas No.

Maruziyet

Sınır Değeri

(ppm/

mg/m3)

Kullanılan

Bölüm

Maruz

Kalan

Çalışanlar

Tehlike

İşareti ve

Sembolü

67/548/EEC

1999/45/EC

Risk (R)

İbareleri

Teh

lik

e G

rub

u

Günlük

Kullanım

Miktar

Mik

tar

Gru

bu

Katı

(Tane/

İnce

Tane/İri

Tane)

Sıvı

(K.N.ºC)

Gru

bu

Ko

ntr

ol

Yö

nte

mi

Ris

k D

ere

cesi

Ko

ntr

ol

Faa

liy

et

Reh

berle

ri

Gr-m

lt

Kg

-lt

To

n-m

3

Titanium

dioxide

13463-

67-7

TWA- 8 sa.

15 mg/m3

Pasta

Hazırlama

Tartım ve Karışım

Operatörleri

Sınıflandırıl-


x Orta İnce Tane -

Yük

-sek 2

R100,

200,210

214, 215

*Lokal havalandırma için bknz. Kontrol Yöntemi 2,

*Tartım ve karışım işlemleri

için bknz. Böl.3.3.5 *FFP1 tip ventilli toz maskesi

kullanılmalıdır.

Kurşun

Kromat Toz

Pigment

12656-85-8

TLV-15 dk. 0.1 mg/m3

Pasta Hazırlama

Tartım ve

Karışım

Operatörleri

Kanse.Kat.2,

Üreme İçin Toksik

Kat.1, Kat.3

R45: Kansere

neden olabilir, R61: Anne

karnındaki

çocuğa zarar verebilir,

R62:Muhtemelen

doğurganlığı olumsuz

etkileyebilir

E&S

x Orta İnce Tane - Yük-sek

4

SK 100,

R 100,

400,

*Kişisel maruziyet ortam

ölçümleri periyodik olarak yaptırılmalı, Çalışanların

sağlık gözetim sonuçları takip edilmeli,

*KontrolYöntemi1,2,3,4

önlemlerine uyulmalıdır. Pompa ile sıvı transferi,

sıvıların tartılması için bknz.

Böl.3.3.5. ve 3.3.6. *Çalışanlara bu maddenin

sebep olduğu toksik etkiler ve

kişisel hijyen konusunda

eğitim verilmelidir.

*FFP3 tip ventilli toz

maskesi, kauçuk eldiven kullanılmalıdır.

n-Butil

Asetat

123-86-

4

MAK

150 ppm

Son kat

Boya,

Vernik, Astar

Tartım,

Karışım

Boşaltım (Kazan,

Permill),

,Dolum Operatörleri

-

R66:Tekrarlanan

maruziyette

deride kuruluğa ve çatlaklara

R67: Buharları

hissizliğe ve baş dönmesine neden

A&S

x Orta - 126 Orta 1 SK 100, R 100,

100



* Kenarları tamamen kapalı emniyet gözlüğü, Nitril

eldiven , EN141 uygun

filtreli yarım yüz maskesi kullanılmalıdır.

34

Tablo 13



Aşama-1


Aşama-2

Kullanım Miktarı

Aşama-3


Aşama-

4

Aşama-

5

Risk Kontrol

Faaliyetleri

Tehlikeli

Madde Cas No.

Maruziyet

Sınır Değeri

(ppm/

mg/m3)

Kullanılan

Bölüm

Maruz

Kalan

Çalışanlar

Tehlike

İşareti ve

Sembolü

67/548/EEC

1999/45/EC

Risk (R)

İbareleri

Teh

lik

e G

rub

u

Günlük

Kullanım

Miktar

Mik

tar

Gru

bu

Katı

(Tane/

İnce

Tane/İri

Tane)

Sıvı

(K.N.ºC)

Gru

bu

Ko

ntr

ol

Yö

nte

mi

Ris

k D

ere

cesi

Ko

ntr

ol

Faa

liy

et

Reh

berle

ri

Gr-m

lt

Kg

-lt

To

n-

m3

2-bütoksi

etanol

111-76-

2

TWA-8 sa.

50 ppm

Son kat

Boya, Astar

Tartım, Karışım

Boşaltım

(Kazan, Permill),

,Dolum

Operatörleri

Xn

R20/21/22:

Solunması, yutulması ve cilt

ile teması

halinde sağlığa zararlıdır.

R36/38: Gözleri

ve cildi tahriş eder.

B&S

x Orta - 168,4 Düş

ük 1

SK 100,

R 100, 100

*Genel havalandırma için bknz. Kontrol Yöntemi 1,



yüz maskesi,

*EN374 'e uygun Nitril eldiven ,

* EN 141uygun filtreli yarım

yüz maskesi kullanmalıdır.

Epoksi

Sertleş- Tirici

2855-

13-2

-

Son kat

Boya, Astar

Tartım, Karışım

Boşaltım

(Kazan, Permill),

,Dolum

Operatörleri

Xn, C

R21/22: Cilt ile

teması ve

yutulması halinde sağlığa

zararlıdır,

R34: Yanıklara neden olur,

R35: Ciddi

yanıklara neden olur.

R43: Cilt teması

yoluyla hassasiyet

oluşturabilir.

C&S

x Orta - 247 Dü-

şük 2

SK100,

R100,

200, 210,

217


bknz. Kontrol Yöntemi 2,,

Pompa ile sıvı transferi, sıvıların tartılması için bknz.

Böl.3.3.5. ve 3.3.6.

* EN 166’a uygun kenarları tamamen kapalı emniyet

gözlüğü,

*EN374 'e uygun Nitril eldiven ,

* EN 141uygun A filtreli

yarım yüz maskesi kullanılmalıdır.

Poliester

Reçine

(Stiren)

100-42-

5 OSHA PEL

TWA 215mg/m3

Son kat

Boya, Astar

Tartım, Karışım

Boşaltım

(Kazan, Permill),

,Dolum

Operatörleri

Xn, Xi

R20:Solunması

halinde zararlıdır.

R36/38: Gözleri

ve cildi tahriş eder.

B&S

x Orta - 145 Orta 2

SK100,

R100,

200, 210,

217

*Lokal havalandırma için bknz. Kontrol Yöntemi 2,,

Pompa ile sıvı transferi,

sıvıların tartılması için bknz. Böl.3.3.5. ve 3.3.6.

*EN374 'e uygun Nitril

eldiven kullanmalıdır.

35

Tablo 13



Aşama-1


Aşama-2

Kullanım Miktarı

Aşama-3


Aşama-

4

Aşama-

5

Risk Kontrol

Faaliyetleri

Tehlikeli

Madde Cas No.

Maruziyet

Sınır Değeri

(ppm/

mg/m3)

Kullanılan

Bölüm

Maruz

Kalan

Çalışanlar

Tehlike

İşareti ve

Sembolü

67/548/EEC

1999/45/EC

Risk (R)

İbareleri

Teh

lik

e G

rub

u

Günlük

Kullanım

Miktar

Mik

tar

Gru

bu

Katı

(Tane/

İnce

Tane/İri

Tane)

Sıvı

(K.N.ºC)

Gru

bu

Ko

ntr

ol

Yö

nte

mi

Ris

k D

ere

cesi

Ko

ntr

ol

Faa

liy

et

Reh

berle

ri

Gr-m

lt

Kg

-lt

To

n-m

3

Alkid Polimer -

müstahzar

a)Ksilen

b)Toluen

a) 1330-

20-7

b) 108-

88-3

a) TWA-8

sa. 50 ppm

b) TWA -8

sa.50 ppm

Son kat Boya,

Vernik,

Astar

Tartım ve

Tartım,

Karışım Boşaltım

(Kazan,

Permill), ,Dolum

Operatörleri

Xn, Xi,

Üreme için

Toksik Kat.3

a)R20/21: Solunması ve

cilt ile teması

halinde sağlığa zararlıdır,R38:

Cildi tahriş eder

b)R48/20:Sağlığazararlı:Solunu

m yoluyla uzun süre maruziyette

sağlığa ciddi

zarar riski,R63: Anne karnındaki

çocuğa

muhtemelen zarar verebilir,

R65: Sağlığa

zararlı: yutulması

halinde

akciğerde hasarlara yol

açabilir, R67:

Buharları hissizliğe ve baş

dönmesine

neden olabilir R38: Cildi tahriş

eder

D&S

x Orta - 137-143 Orta 4

SK 100,

R 100, 400,

*Toluen ve ksilenin kişisel maruziyet ortam ölçümleri

periyodik olarak yaptırılmalı,

*Çalışanların sağlık gözetim sonuçları takip edilmeli,

*KontrolYöntemi1,2,3,4

önlemlerine uyulmalıdır. *Pompa ile sıvı transferi,


*Çalışanlara bu maddenin

sebep olduğu toksik etkiler ve kişisel hijyen konusunda


*FFP3 tip ventilli toz maskesi, kauçuk eldiven

kullanılmalıdır. Filtreler

standartlarda belirtildiği sıklıkta değiştirilmelidir.

36

Tablo 13



Aşama-1


Aşama-2

Kullanım Miktarı

Aşama-3


Aşama-

4

Aşama-

5

Risk Kontrol

Faaliyetleri

Tehlikeli

Madde Cas No.

Maruziyet

Sınır Değeri

(ppm/

mg/m3)

Kullanılan

Bölüm

Maruz

Kalan

Çalışanlar

Tehlike

İşareti ve

Sembolü

67/548/EEC

1999/45/EC

Risk (R)

İbareleri

Teh

lik

e G

rub

u

Günlük

Kullanım

Miktar

Mik

tar

Gru

bu

Katı

(Tane/

İnce

Tane/İri

Tane)

Sıvı

(K.N.ºC)

Gru

bu

Ko

ntr

ol

Yö

nte

mi

Ris

k D

ere

cesi

Ko

ntr

ol

Faa

liy

et

Reh

berle

ri

Gr-m

lt

Kg

-lt

To

n-m

3

Akrilik Reçine

(2-

metoksi-1-1metiletila

setat)

108-65-

6

TWA- 8

sa.50 ppm

Son kat Boya,

Astar

Tartım,

Karışım

Boşaltım (Kazan,

Permill),


Xi

R36: Gözleri

tahriş eder A&S

x Orta - 140 Orta 1

SK 100,

R100, 100



* EN 166’a uygun kenarları tamamen kapalı emniyet

gözlüğü,

*EN374 'e uygun Nitril eldiven kullanılmalıdır.

Poliüretan

Sertleştiri-

ci-MDI-

müstahzar

a)Diphe-

nylmetha-

nediisocya

-nate

b)Diphenyl

methane

4,4'-

diisocyanat

e

c)Diphenyl

methane-

2,4'-

diisocyanat

e

a)9016-

87-9

b) 101-

68-8

c) 5873-

54-1

TWA-8sa:

0,005

ppm/0,05 mg/m3

Son kat

Boya,

Astar

Tartım,


(Kazan,

Permill), ,Dolum

Operatörleri

Xn, Xi

a,b,c) R20:

Solunması halinde sağlığa

zararlıdır,

R36/37/38: Gözleri,

solunum

organlarını ve cildi tahriş eder

R42/43:

Solunum ve cilt teması yoluyla

hassasiyet

oluşturabilir.

E&S

x Orta - >300 Dü-şük

4

SK 100,

R 100,

400

*MDI Kişisel maruziyet

ortam ölçümleri periyodik olarak yaptırılmalı,

*Çalışanların sağlık gözetim

sonuçları takip edilmeli, *KontrolYöntemi1,2,3,4

önlemlerine uyulmalıdır.

Pompa ile sıvı transferi, sıvıların tartılması için bknz.

Böl.3.3.5. ve 3.3.6.

*Çalışanlara bu maddenin sebep olduğu toksik etkiler ve

kişisel hijyen konusunda

eğitim verilmelidir. *FFP3 tip ventilli toz

maskesi,

*kauçuk eldiven kullanılmalıdır.

*Çalışma ortamında göz duşu

bulundurulmalıdır. *MDI, su ile yavaşça

reaksiyon verir ve CO2

oluşumuna sebep olur, su ile temas engellenmelidir.

37

Tablo 13



Aşama-1


Aşama-2

Kullanım Miktarı

Aşama-3


Aşama-

4

Aşama-

5

Risk Kontrol

Faaliyetleri

Tehlikeli

Madde Cas No.

Maruziyet

Sınır Değeri

(ppm/

mg/m3)

Kullanılan

Bölüm

Maruz

Kalan

Çalışanlar

Tehlike

İşareti ve

Sembolü

67/548/EEC

1999/45/EC

Risk (R)

İbareleri

Teh

lik

e G

rub

u

Günlük

Kullanım

Miktar

Mik

tar

Gru

bu

Katı

(Tane/

İnce

Tane/İri

Tane)

Sıvı

(K.N.ºC)

Gru

bu

Ko

ntr

ol

Yö

nte

mi

Ris

k D

ere

cesi

Ko

ntr

ol

Faa

liy

et

Reh

berle

ri

Gr-m

lt

Kg

-lt

To

n-m

3

Talk

(Magnezy

um silikat

hidroksid)

14807-96-6

TWA-8 sa. 2 mg/m3

Astar,

Pasta

Hazırlama

Astar,

Pasta

Hazırlama

Tartım ve

Karışım

Operatörleri

Sınıflandırıl-mamış

A

x Çok İnce Tane - Yük-sek

2

SK 100,

200,210,214,

215



*Tartım ve karışım işlemleri için bknz. Böl.3.3.5


kullanılmalıdır.

Poliamin Sertleş

tirici-

müstahzar a)3-

aminomet

hyl-3,4,5- trimethylc

yclohexyla

mine ,

b)methyl

amine

c)benzyl alcohol

d)nonyl

phenol e)

trientine

a)

2855-

13-2 b)

1477-

55-0 c)

100-51-

6 d)25154

-52-3

e)112-24-3

c)

TWA- 8 sa.

10 ppm

Son kat Boya,

Astar

Tartım,

Karışım

Boşaltım (Kazan,

Permill),


Xn, C, Üreme için

Toksik Kat.3

a) R21/22: Cilt

ile teması ve

yutulması halinde sağlığa

zararlıdır,

R34:Yanıklara neden olur, R43:

Cilt teması

yoluyla hassasiyet

oluşturabilir.

c)R20/22: Solunması ve

yutulması

halinde sağlığa zararlıdır

d)R62:Muhteme

len doğurganlığı olumsuz

etkileyebilir,

R63: Anne karnındaki

çocuğa

muhtemelen zarar verebilir.

D&S

x Orta - >200 Dü-

şük 3

SK100, R100,

200,

300,

210,

214,215


ölçümleri periyodik olarak

yaptırılmalı, *Çalışanların sağlık gözetim

sonuçları takip edilmeli,

*Kontrol Yöntemi 1,2,3 önlemlerine uyulmalıdır.

*Pompa ile sıvı transferi,




yüze sıçrama olasılığı mevcut

olduğundan yüz maskesi, * EN374 uygun Nitril

eldiven,

* EN 141 uygun filtreli yarım yüz maskesi filtreler A tip

kullanmalıdır. Filtreler

standartlarda belirtildiği sıklıkta değiştirilmelidir.

38

Tablo 13



Aşama-1


Aşama-2

Kullanım Miktarı

Aşama-3


Aşama-

4

Aşama-

5

Risk Kontrol

Faaliyetleri

Tehlikeli

Madde Cas No.

Maruziyet

Sınır Değeri

(ppm/

mg/m3)

Kullanılan

Bölüm

Maruz

Kalan

Çalışanlar

Tehlike

İşareti ve

Sembolü

67/548/EEC

1999/45/EC

Risk (R)

İbareleri

Teh

lik

e G

rub

u Günlük

Kullanım

Miktar

Mik

tar

Gru

bu

Katı

(Tane/

İnce

Tane/İri

Tane)

Sıvı

(K.N.ºC)

Gru

bu

Ko

ntr

ol

Yö

nte

mi

Ris

k

Derece

si

Ko

ntr

ol

Faa

liyet

Reh

berle

ri

Gr-

mlt

Kg

-lt

To

n-

m3

Zirkon-yum, 2 etil

hekzanoik

asit çözeltisi-

müstahzar

a) 2-

ethylhexa-

noic acid, zirconium

salt

b) stoddard

çözücüsü

a) 22464-

99-9

b) 8052-

41-3

-

Son kat Boya,

Astar,

Vernik

Tartım, Karışım

Boşaltım

(Kazan, Permill),

,Dolum

Operatörleri

Xn, Xi,

Kanser.Kat.2, Mutaj.Kat.2

a) R36/37/38:

Gözleri, solunum

organlarını ve

cildi tahriş eder

b) R45: Kansere

neden olabilir, , R46:Kalıtımsal

hasarlara neden

olabilir, R65: Sağlığa zararlı:

yutulması

halinde akciğerde

hasarlara yol

açabilir

E&S

x Orta - >150-200 Dü-

şük 4

SK 100,

R 100, 400,


ölçümleri periyodik olarak

yaptırılmalı, Çalışanların sağlık gözetim sonuçları takip

edilmeli,

*KontrolYöntemi1,2,3,4 önlemlerine uyulmalıdır.

Pompa ile sıvı transferi,


*Çalışanlara bu maddenin

sebep olduğu zararlar ve kişisel hijyen konusunda


* EN 166’a uygun emniyet gözlüğü, dolum operatörleri

yüz maskesi,Nitril /butil

kauçuk eldiven, * EN 141 uygun filtreli yarım

Yüz maskesi kullanılmalıdır.

Diizobutil

Ftalat 84-69-5 TWA-8sa.

5 mg/m3

Son kat

Boya

Tartım,


(Kazan),


Üreme

Toksik Kat.2 Kat.3

R61: Anne

karnındaki

çocuğa zarar verebilir,

R62:Muhtemele

n doğurganlığı olumsuz

etkileyebilir

D&S

x Çok - 296,5 Dü-

şük 3

SK100,

R 100, 200,300,

210,

214,215, 308.

*KontrolYöntemi1,2,3,önlem

lerine uyulmalıdır.

* Günlük kullanım miktarı

çok olduğundan ikame ile daha az tehlikeli “A Grubu” Bis(2-ethylhexyl )-1,4-

benzenedicarboxylate (Cas no.6422-86-29, Kaynama

Noktası 3900C) üretim

reçetelerine alınmalıdır. Bu durumda kontrol risk derecesi

1’e düşecektir.

39

3.3. Risk Derecelerine Göre Kontrol Yöntemi Faaliyetleri

3.3.1. Kontrol Yöntemi Risk Derece Grubu 1

Kontrol Yöntemi 1 risk derecesinde, çalışanların sağlık ve güvenlik

faktörlerine maruziyeti az olarak değerlendirilmektedir. Ortamda, yasal

düzenlemelerde yer almadığı durumlarda önleme ölçümleri yapılması

gerekmemektedir. Bu durumlarda risk faktörü genel havalandırma kullanılarak

kontrol edilebilmektedir40.

Çalışma ortamında kapılar, pencereler aracılığıyla doğal bir havalandırma ya

da havanın elektrikli bir vantilatörle içeriye veya dışarıya sevk edildiği teknik bir

havalandırma öngörülmektedir. Temiz havanın kontamine olmuş bir kaynaktan

gelmemesi, dışarı verilen atık havanın da kapılardan, pencerelerden ve diğer

girişlerden uzakta bir yere sevk edilmesi, temiz hava akışının önce çalışanlara

ulaşmasını daha sonra çalışma alanına gelmesi, çalışma ortamından kirli havayı

uzaklaştıracak fanın büyüklüğünün veya sayısının yeterli olması hususları

vurgulanmaktadır41. İşyeri tüm üretim bölümlerinde emilen havanın yenilenebilmesi

amacıyla çatıda bulunan havalandırma bacalarından temiz hava girişi

sağlanmaktadır. Şekil 6’da gösterilen baca pencerelerinin açılıp kapanması için

piston kullanılmaktadır, gün boyu baca pencereleri açık tutularak doğal hava akışı

sağlanmalıdır.

Şekil 6: Çatı Havalandırma Bacaları Ve İşyeri Genel Havalandırma Modeli

40 Coşkunses, “Kanserojen Kimyasal Maddeler Ve İş Sağlığı Ve Güvenliği”, s.57. 41 HSE, Control Guidance Sheet 100 General Ventilation, (Çevrimiçi), http://www.coshh-

essentials.org.uk/assets/live/G100.pdf, 27 Ocak 2014.

http://www.coshh-essentials.org.uk/assets/live/G100.pdf


40


Kontrol Yöntemi 2 risk derecesinde, işyeri ortamında risk faktörünü kontrol

etmek için özel önlemler almak gerekmektedir. İşyerinde yapılacak teknik

düzenleme uzmanlar tarafından yapılmalıdır. Mühendislik kontrolü olarak lokal

havalandırma öngörülmektedir. Amaç, işyeri ortamında oluşacak olan kimyasal

madde konsantrasyonunu en aza indirmek ve limit değerlerin altına çekmektir42.

Mühendislik kontrolü olarak, maruziyet kaynağına mümkün olduğunca yakın

Şekil 7’deki gibi lokal havalandırma öngörülmektedir. Lokal havalandırmayla ilgili

toz veya dumanın çalışma ortamına yayılmadan önce tutulması için ihtiyaç duyulan

hava akışının tozlar için 1 m/sn üzerinde, buharlar için ise 0,5 m/sn üzerinde olması

gerektiği, toz veya buharın yayılmasını durdurmaya yardım etmek üzere kaynağı

mümkün olduğu kadar çevrelenmesi gerektiği, çalışanların, maruziyet kaynağı ile

lokal havalandırma arasında bulunmaması, çalışmanın toz/buhar salınımını

engellemek için pencere veya kapılardan uzakta bir yerde gerçekleştirilmesini, çekiş

borularının kısa ve basit olmasını, çekilen havanın kapılardan, pencerelerden ve hava

girişlerinden uzakta emniyetli bir yere deşarj edilmesini hususları

vurgulanmaktadır43.

Şekil 7: Karışım Mikseri Lokal Havalandırma Modeli Kaynak:HSE, (Çevrimiçi), http://www.coshhessentials.org.uk/assets/live/G215.pdf, 2 Şubat 2014.

İşyeri pasta hazırlama/astar, son kat boya/vernik üretim bölümlerinde

buharların doğrudan toplanabilmesi için, yatay ve dikey permilller ile karıştırma

42 Coşkunses, “Kanserojen Kimyasal Maddeler Ve İş Sağlığı Ve Güvenliği”, s.57. 43 HSE, Control Guidance Sheet 200 Local Exhaust Ventilation, (Çevrimiçi), http://www.coshh-

essentials.org.uk/assets/live/G200.pdf, 27 Ocak 2014.

http://www.coshhessentials.org.uk/assets/live/G215.pdf

41

kazanlarının üzerinde lokal havalandırma sistemi bulunmaktadır. Emilen hava,

çatıdan 1,5 metre yüksekliğe sahip baca ile dışarı salınmaktadır. Emme boruları

olduğunca kısa ve düzdür, uzun ve esnek hatlardan kaçınılmıştır. Mesai saatleri

içerisinde havalandırma tertibatı açık tutulmaktadır. Yılda en az bir kez lokal

havalandırma sistemi kontrol edilmeli ve performans standartlarıyla

karşılaştırılmaktadır. Haftada bir kez sistemin hasar belirtileri açısından gözle

kontrolü yapılmalıdır. Çalışanlar, maruziyet kaynağı ile lokal havalandırma arasında

bulunmamaları konusunda bilgilendirilmeli ve üretim amirleri tarafından

uygulamalar kontrol edilmelidir. Üretim ortamında toz/buhar salınımını engellemek

için pencere ve kapılar kapalı tutulmalıdır.


Kontrol Yöntemi 3 risk derecesinde, kimyasal maddelerin işyeri atmosferine

karışmasını engellemek için kapalı sistemle çalışma veya izolasyon yöntemi tavsiye

edilmektedir. Risk derecesi 2 ve risk derecesi 3 olan kimyasal maddeler için gerekli

önlemler alındıktan sonra, işyerinde detaylı nicel değerlendirmeler yapılmalı ve

alınan önlemlerin yeterliliği değerlendirilmelidir. Periyodik ölçüm ve analizler işyeri

ortamındaki risk faktörlerinin kontrolü ve alınan önlemlerin (teknik) yeterli olup

olmadığının takibi için gereklidir44.


Bu grupta yer alan durumlar, çok toksik kimyasal maddelerin kullanıldığı

prosesler ve çok fazla miktarda kullanılan orta düzeyde toksik kimyasal madde

içeren proseslerdir ve bu kimyasal maddeler kolayca atmosfere yayılabilirler. Tehlike

Sınıfı E ’de bulunan kimyasalların çoğu, kanser veya astım gibi sağlığa ciddi etki

yaratma potansiyeli taşımaktadır. R45, R49 risk kodu gibi kullanılan kimyasal

maddeler kanserojen ise ulusal ve uluslar arası mevzuatlar göz önünde

bulundurulmalı daha emniyetli olan alternatif bir malzeme kullanmak üzere proses

gözden geçirilmelidir. İşyeri ortam ölçümleri düzenli olarak yaptırılmalı ve

periyodik sağlık kontrolleri aksatılmamalıdır. Ölçüm yaptırma sıklığı, risk

44 Coşkunses, “Kanserojen Kimyasal Maddeler Ve İş Sağlığı Ve Güvenliği”, s.57.

42

değerlendirmesi kontrolleri diğer risk gruplarına göre daha fazla olmalıdır45.

İşyerinde kimyasal maruziyeti tespit edilen çalışanların yaka hizasına takılan bir

kişisel dozimetre vasıtasıyla, soluma havasındaki kimyasal madde ve partikül madde

miktarlarının günlük 8 saatlik zaman dilimine göre hesaplanan zaman

ağırlıklı ortalama değer sonuçları ve ulusal uluslar arası sınır değerleri karşılaştırması

Tablo 14’te belirtilmiştir.

Tablo 14

Kişisel Kimyasal Maruziyet Ölçüm Sonuçları

Ölçüm Yapılan

Bölüm/Operatör

Ölçülen

Parametre

Ölçülen

Değer

Sınır Değerler

Pasta/Astar Hazırlama

Hasan Güleş- Tartım

ve Karışım Operatörü

Kalsit 0,1mg/m3 5 mg/m

3

Tozla Mücadele Yönetmeliği

(05.11.2013 Tarih Ve 28812

Sayılı Resmi Gazete)

Barit 0,4 mg/m3 5 mg/m

3

Titan 0,07 mg/m3 15mg/m

3

Son kat Boya/ Vernik

Ejder Kılıçarslan-

Karışım Operatörü

Aseton 7,1 mg/m3 1210mg/m

3 Kimyasal Maddelerle

Çalışmalarda Sağlık Ve

Güvenlik Önlemleri Hakkında

Yönetmelik(12.08.2013 Tarih

ve 28733 Sayılı Resmi

Gazete)

Toluen 67,3 mg/m3 192 mg/m

3

Ksilen 23,6 mg/m3 221 mg/m

3

Izobütanol 161,6 mg/m3 300 mg/m

3 OSHA PEL- TWA

Hıdır Demirbaş-

Dolum Operatörü

Aseton 15,3 mg/m3 1210 mg/m

3

Kimyasal Maddelerle

Çalışmalarda Sağlık Ve

Güvenlik Önlemleri Hakkında

Yönetmelik(12.08.2013 Tarih

ve 28733 Sayılı Resmi

Gazete)

n-bütil

asetat 9,5 mg/m

3 710 mg/m

3

OSHA PEL- TWA Etanol 103 mg/m

3

1900

mg/m3

Izobütanol 147,4 mg/m3 300 mg/m

3

MDI <0,002

mg/m3

0,05 mg/m3 ACGIH-TWA

45 Coşkunses, “Kanserojen Kimyasal Maddeler Ve İş Sağlığı Ve Güvenliği”, s.57, 58.

43

Tablo 15

Örnek Biyolojik İzlem Sonuçları

Ölçüm Yapılan

Bölüm/Operatör

Madde Parametre BAT*

Ölçüm

Sonucu

Ölçüm

Materyali

Örnekleme

Zamanı

Son kat Boya/

Vernik

Ejder

Kılıçarslan-

Karışım

Operatörü

Toluen

Toluen 1 mg/lt 0,12

mg/lt Tam kan Mesai sonu

o-kresol 3 mg/lt 0,17

mg/lt idrar Mesai sonu

Ksilen

Ksilen 1.5

mg/lt

0,65

mg/lt Tam kan Mesai sonu

Metil hippürik 2000

mg/lt

790

mg/lt idrar Mesai sonu

Difenil

metan 4,4-

diizosiyanat

(MDI)

4,4,

diaminofenilmetan

10

mg/lt 3 mg/lt idrar Mesai sonu

Stiren Mandelik asit

600

mg/g

kreatin

490

mg/g idrar Mesai sonu

*Biological Tolerance Values; Deutsche Forschungsgemeinschaft (Alman Araştırma Vakfı) tarafından

yayınlanan mesleki maruziyetler için biyolojik tolerans değeri anlamına gelmektedir.

3.3.5.Katı Ve Sıvıların Yükleme, Tartım, Karışım İşlemlerinde Alınacak

Özel Önlemler

Kullanılan aseton, sentetik tiner (white sipirit), n-butil asetat, 2-bütoksi etanol,

propan-2-ol gibi sıvı kimyasallar 160-180 kg’lık tanklarda, kalsit, talk, toz

pigment gibi katı toz maddeler 25 kg’lık torbalarda satın alınmaktadır. Çalışanlar

tarafından elle yuvarlama, kaydırma, çekme durumlarına karşı hammadde varilleri

üretim alanına forklift ile getirilmelidir. Bu variller, kullanımı bitince tekrar

forklift ile boş varil deposuna taşınmalıdır.

Sıvı kimyasallar karışım kazanına varillerle boşaltılmaktadır. Variller kazan

üzerinde bulunan kumandalı ve terazili vinçler yardımıyla aktarılmaktadır.

Devirme mekanizması iyi kumanda edilebilir olmalıdır. Vincin ve kumanda

sisteminin periyodik kontrolleri yaptırılmalıdır.

Boşaltma mekanizması, kontrollü boşaltma sağlamak ve özellikle solventlerde

statik elektrik oluşumunu engellemek için yavaşça çalıştırılmalıdır. Statik elektrik

oluşumunu minimuma indirmek için dolum hızı 1 m/sn’den fazla olmamalıdır.

Boşaltılan torbalar, eğer mümkünse bir toz emme sisteminin bulunduğu alanda

toplanmalı ve preslenmelidir.

44

İçerisinde polietilen malzeme bulunan torbalardan kazana karışım esnasında statik

elektrik oluşumuna karşı yükleme yapılmamalıdır46.

Üretim alanında yalnızca günlük çalışma/günlük üretim süreci için gerekli olan

miktarda tehlikeli madde hazır bulundurulmalıdır47.

Temizlik işleri sırasında ve dökülen katı maddelerin uzaklaştırılması sırasında

etrafın toza boğulması kaçınılmazdır. Tozlar fırça veya basınçlı hava ile

temizlenmemelidir. Uygun bir endüstriyel elektrik süpürgesi ile emdirilmeli ya da

nemli olarak temizlenmelidir.

Ekipmanların etrafını çevreleyen alan günlük temizlenmelidir.

Çalışanların kontamine olmuş hava yolu üzerinde kalmamaları için maruziyet

kaynağı ve çekiş sistemi arasında olmalarına izin verilmemelidir48.

Şekil 8: Karıştırma Kazanı Ve Permille Malzeme Yüklerken Kimyasala Maruz

Kalan Çalışanlar

Kazan kapakları; mümkün olduğu kadar yüzeyi kapatan, yükleme işlemi

yapılmadığı zamanlarda kapalı konumda duran, sadece belli bir bölümünden

yükleme yapılmasına imkân sağlayan polietilen veya alüminyum malzemeden

yapılmış olmalıdır.

46 HSE, Control Guidance Sheet 210 Charging Reactors And Mixers From A Sack Or Keg,

(Çevrimiçi), http://www.coshh-essentials.org.uk/assets/live/g210.pdf, 2 Şubat 2014. 47 HSE, Control Guidance Sheet 217 Mixing Liquids With Other Liquids Or Solids, (Çevrimiçi),

http://www.coshh-essentials.org.uk/assets/live/G217.pdf, 12 Şubat 2014. 48 HSE, Control Guidance Sheet 214 Weighing Solids, (Çevrimiçi), http://www.coshh-

essentials.org.uk/assets/live/G214.pdf, 2 Şubat 2014.

http://www.coshh-essentials.org.uk/assets/live/g210.pdf




45

Kazana besleme; dolum noktası etrafında en az 1 m/sn’lik dâhili hava akışına

sahip muhafaza temin edilmelidir.

Statik elektriklenme ile oluşan kıvılcım oluşumunu önlemek için üretimde

bulunan tüm ekipmanların gövde topraklaması yapılmıştır. Ayrıca transfer

işlemleri sırasında topraklama şeridi kullanımına dikkat edilmelidir.

Kullanıma sunulan kişisel koruyucu donanımların nasıl kullanılacağına, düzenli

tutulacağına ve usulüne uygun depolanacağına ilişkin talimatları verilmelidir49.

3.3.6.Varil Veya IBC’den Pompa İle Sıvı Boşaltma İşlemlerinde Alınacak

Özel Önlemler

Pompa varilden çıkarıldıktan sonra daldırma borusuna temas etme tehlikesine

karşı, dirsek üstü koruyucu eldiven kullanılmaktadır.

Şekil 9: Dolum İşlemi Ve Diyaframlı Pompa İle Sıvı Transferi Esnasında

Çalışanların Kişisel Koruyucu Donanım Kullanımı

Özellikle IBC tanklarda satın alınan poliüretan ve epoksi sertleştiricilerin

aşındırıcı özellikte kimyasallar olması nedeniyle exproof diyaframlı hava pompası

ile karışım kazanına kapalı sistem ile çekilmesi teması ve maruziyeti

azaltmaktadır.

Kaçak ve damlaları toplamak üzere IBC’lerin etrafında damlama tavası

kullanılmalıdır50.

49 HSE, Control Guidance Sheet 215 Mixing Solids With Other Solids Or Liquids, (Çevrimiçi),

http://www.coshh-essentials.org.uk/assets/live/G215.pdf, 2 Şubat 2014. 50

HSE, Control Guidance Sheet 308 IBC filling And Emptying (Liquids), (Çevrimiçi), http://paulthorn.co.uk/healthandsafety/COSHH/g308.pdf, 15 Şubat 2014.


46

SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME

Sanayileşme ile birlikte işletmelerde yoğun makineleşmeye geçilmesi ve

yüzlerce kimyasal maddenin üretim sürecine dâhil edilmesi sonucu işyeri ortamında

çalışanların sağlık ve güvenliğini olumsuz yönde etkileyen birçok tehlike ve risk

ortaya çıkmıştır. Bugün Dünya’da yaklaşık 500 milyon ton/yıl kimyasal madde

üretilmekte, bunlardan birçoğu gerek kısa vadede gerekse uzun vadede insan

sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. Çalışma ortamında kullanılan kimyasal

maddelerin risklerini kontrol altında tutulabilmek için ilk ve en önemli adım

kimyasalların özelliklerinin ve aynı zamanda da çevreye ve insana verebileceği

zararlarının bilinmesidir.

Kimyasallar, yapılarından kaynaklanan; fiziko-kimyasal, toksikolojik ve

çevresel tehlikelere göre sınıflandırılmaktadır. Bunlar arasında insan sağlığı için

riskli grup toksikolojik tehlikelerdir. Çalışma ortamında toksikolojik açıdan tehlikeli

kimyasalların toz, lif, buhar veya havadaki sis halinde dağılmış partikülleri vücuda

solunum, sindirim, deri ile temas yoluyla girebilmektedir. İnsan vücuduna giren bu

kimyasallar vücudun çeşitli bölümlerinde tahrişlere, alerjik reaksiyonlara, yaralara ve

doku harabiyetlerine neden olabilmektedir. Endüstride kullanılan kimyasal

maddelerden; amonyak, kükürt dioksit, asbest ve kömür tozlarının akciğer; asitlerin

deri; kurşun, civa ve bunların bileşiklerinin beyin; toluenin akciğer ve deri; civa

bileşikleri ve klorlu hidrokarbonların böbrek; civa, kadmiyum ve bunların

bileşiklerinin sinirler; benzenin kemik iliği üzerinde zararlı etkileri bulunmaktadır.

Maruziyet kaynaklı zararlardan korunmak veya söz konusu zararları en az

düzeye indirmek için Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve

Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik gereği işverenlere, tehlikeli kimyasal

maddelerle yapılan çalışmalarda işyerlerinde tehlike sınıflaması, tehlikelerin tespiti,

kimyasal madde miktarı, kullanım sıklığı, maruziyetin türü, düzeyi, süresi ve

maruziyet sınır değerleri dikkate alınarak belirlenen önleyici tedbirlerin etkisini

kapsayan risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü getirilmiştir.

Tehlikeli kimyasal maddelere maruziyet risk değerlendirmesi konusunda;

küçük, büyük tüm işletmelere uygulanabilir düzeyde olan “Kontrol Bandı-Aralığı”

47

Dünya’da en çok tercih edilen yaklaşımdır. HSE, ILO ve IOHA gibi uluslar arası

kuruluşların önermiş olduğu bir Kontrol Bandı Yaklaşımı olan COSHH-ILO

Chemical Control Toolkit Yöntemi hazırlanan bu çalışmada uygulama yöntemi

olarak kullanılmıştır. İşyeri olarak ise, İstanbul Tuzla’da endüstriyel boya üretimi

konusunda faaliyet gösteren 5 çalışanı olan orta ölçekli bir firma seçilmiştir.

Kimyasal maruziyet risk değerlendirmesi kapsamında öncelikle kimyasal

maruziyet oluşabilecek bölümler ve bu bölümde çalışanlar tespit edilmiştir. Daha

sonra işyerinde kullanılan tehlikeli kimyasalların GBF ve etiket bilgileri incelenmiş,

67/548/EEC ve 1999/45/EC AB Direktiflerinde yer alan R ibarelerine göre

kimyasallar sınıflandırılmıştır. Buradan belirlenen sınıflar ile kullanılan kimyasal

madde miktarı ve kimyasal maddenin havaya karışma kolaylığı (uçuculuğu) bilgileri

birleştirilerek her bir kimyasal için kontrol yöntemi risk derecesi tespit edilmiştir.

İşyeri çalışma ortamı, ekipman, sistem ve yöntemine uyacak şekilde, rehber

dokümanlardan varılan sonuçlar doğrultusunda; ikame, mühendislik önlemleri, izole

edici tedbirler ve uygun kişisel koruyucu donanımlar belirlenmiştir. Kimyasal

maruziyet risk değerlendirmesine paralel olarak, çalışma ortamının gözetimi

anlamında yaptırılmış olan kişisel maruziyet ölçüm sonuçları ile işyeri hekimi

tarafından çalışanların kan ve idrarından alınan numunelerle gerçekleştirilen

biyolojik izlemlere dair sonuçlar da incelenmiş; ancak ulusal ve uluslar arası

maruziyet sınır değerlerini aşan bir duruma rastlanmamıştır.

Sonuç olarak, kimyasal maddelere kısa veya uzun süreli maruziyet sonrası

oluşabilecek sağlık sorunları ya da meslek hastalıkları işyerlerinde gerekli tedbirler

alındığı takdirde önlenebilir durumlardır. Kimyasal maruziyet değerlendirmesi ve

gerekli aksiyonların alınması; risk değerlendirme çalışmaları, kapalı ortam ve kişisel

maruziyet ölçümleri, çalışanların biyolojik izlemleri gibi faaliyetlerin birbirleriyle

doğru entegre edilmesini gerektirmektedir. Bir işletmedeki insan kaynağının,

işletmenin iş güvenliği performansı üzerinde büyük bir etkiye sahip olduğu

düşünülürse; işyeri ortamının endüstriyel hijyene uygun hale getirilerek çalışanların

sağlığının korunması; başta işveren veya işveren vekili olmak üzere, işyeri hekimi, iş

güvenliği uzmanı ile çalışanların sorumluluklarını yerine getirerek koordinasyon

içinde yürüteceği çalışmalarla mümkün olacaktır.

48

KAYNAKLAR

1) AKYILDIRIM, Cüneyt; İşyerlerinde Kimyasal Maruziyetten Korunma

Yöntemleri,AkKim.San.VeTic.A.Ş.,(Çevrimiçi),http://www.busiad.org.tr/admin/

Files/My%20Documents/File/c%C3%BCneyt%20aky%C4%B1ld%C4%B1r%C

4%B1m2.pdf, 21 Ocak 2014.

2) BAĞAN, Mustafa; Tehlikeli Maddeler Ve Kimyasallarla Çalışma, Tehlikeli

Atık Yönetimi Eğitim Notları, İstanbul, 2012.

3) BAĞAN, Mustafa; İş Sağlığı Ve Güvenliği Alanında Kimyasalların Kontrolü

İçin Pratik Bir Yaklaşım- Control Banding, COSHH Essential, ILO Toolkit,

Türkiye Kimya Sanayicileri Derneği Bülteni, Ocak 2012, s.20-25.

4) Bilim, Sanayi Ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğü, Kimya

Sektörü Raporu, 2013.

5) COŞKUNSES, Fatma Işık; “Kanserojen Kimyasal Maddeler Ve İş Sağlığı Ve

Güvenliği”, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanlık Tezi, T.C. Çalışma Ve Sosyal

Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı Ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, Ankara, 2008.

6) Çevre Ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Kimyasallar

Yönetimi Dairesi Başkanlığı, Sınıflandırma Ve Etiketleme Rehberi, Ankara,

2010.

7) ÇSGB İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü Meslek Hastalıkları Rehberi,

Ankara, Matsa Basımevi, 2011.

8) ÇSGB İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, Kimya Sektörü İşyerlerinde İş Sağlığı Ve

Güvenliği Rehberi, Ankara, 2009.

9) DEMİR, Sinem; “Tehlikeli Kimyasal Maddelerin İş Sağlığı Ve Güvenliği

Yönetimi”, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,

Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2010.

10) ERGUN, Bülent; Toksikoloji, Besin Güvenliği Ve Çevre Sağlığı, Eskişehir,

TC. Anadolu Üniversitesi Yayını, Ağustos 2010.

11) GÜRBÜZ, Neslihan; Endüstride Kullanılan Kimyasal Maddelerin

Toksikolojik Etkileri, Mesleki Sağlık Ve Güvenlik Dergisi, Ocak-Şubat-Mart

2006, s.37-39.

12) HSE, The Technical Basis For COSHH Essentials: Easy Steps To Control

Chemicals, Caerphilly, 2009.

13) HSE, Control Guidance Sheet 100 General Ventilation, (Çevrimiçi),

http://www.coshh-essentials.org.uk/assets/live/G100.pdf, 27 Ocak 2014.

14) HSE, (Çevrimiçi), http://www.coshhessentials.org.uk/assets/live/G215.pdf, 27

Ocak 2014.


http://www.coshhessentials.org.uk/assets/live/G215.pdf

49

15) HSE, Control Guidance Sheet 200 Local Exhaust Ventilation, (Çevrimiçi),

http://www.coshh-essentials.org.uk/assets/live/G200.pdf, 27 Ocak 2014.

16) HSE, Control Guidance Sheet 210 Charging Reactors And Mixers From A Sack

Or Keg, (Çevrimiçi), http://www.coshh-essentials.org.uk/assets/live/g210.pdf, 2

Şubat 2014.

17) HSE, Control Guidance Sheet 214 Weighing Solids, (Çevrimiçi),

http://www.coshh-essentials.org.uk/assets/live/G214.pdf, 2 Şubat 2014.

18) HSE, Control Guidance Sheet 215 Mixing Solids With Other Solids Or Liquids,

(Çevrimiçi), http://www.coshh-essentials.org.uk/assets/live/G215.pdf, 2 Şubat

2014.

19) HSE, Control Guidance Sheet 217 Mixing Liquids With Other Liquids Or

Solids, (Çevrimiçi), http://www.coshh-essentials.org.uk/assets/live/G217.pdf, 12

Şubat 2014.

20) HSE, Control Guidance Sheet 308 IBC filling And Emptying (Liquids),

(Çevrimiçi), http://paulthorn.co.uk/healthandsafety/COSHH/g308.pdf, 15 Şubat

2014.

21) ILO, Chemicals In The Workplace, (Çevrimiçi), http://actrav.itcilo.org/actrav-


22) ILO, International Chemical Control Toolkit Guideline, Switzerland, 2006.

23) İstanbul Kimyevi Maddeler Ve Mamulleri İhracatçıları Birliği, CLP Tüzüğü

Rehberi, İstanbul, 2009.

24) İstanbul Kimyevi Maddeler Ve Mamulleri İhracatçıları Birliği, Reach Tüzüğü,

(Çevrimiçi),Http://Reach.İmmib.Org.Tr/Web/İndex.Php?Option=Com_Content

&Task=View&İd=23&Itemid=46, 11 Ocak 2014.

25) İstanbul Kimyevi Maddeler Ve Mamulleri İhracatçıları Birliği, SEA Bilgi Notu,

(Çevrimiçi), http://ab.immib.org.tr/web/eklenti/SEA_Bilgi_Notu.pdf, 19 Ocak

2014.

26) İş Sağlığı Ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği 29.12.2012 Tarih Ve

28512 Sayılı Resmi Gazete.

27) KARAKAYA, Hakan; İşyerinde Sağlık Gözetimi Ve Biyolojik İzleme,

(Çevrimiçi), http://issuu.com/isguzman/docs/32534340-dr-____yerinde-

sa__l__k-go, 24 Ocak 2014.

28) KHAN, F. I., HUSAİN, T., ABBASİ, S. A.; Safety Weighted Hazard Index

(Swehi), Trans IChemE Journal, Vol. 79, March 2001, pp.65-80.

29) Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında

Yönetmelik, 12.08.2013 Tarih ve 28733 Sayılı Resmi Gazete.

http://www.coshh-essentials.org.uk/assets/live/g210.pdf










50

30) Küresel Uyumlaştırılmış Sistemde (GHS) Kimyasalların Sınıflandırılması ve

Etiketlenmesi,(Çevrimiçi),http://www.elementel.com/Dokumanlar/UygulamaNo

tlari/Sarf.Malz/Kim.Mlz/Kimyasal.Siniflandirma.pdf, 20 Ocak 2014.

31) KURAL, Erol; Kimyasallar Ve Sınır Değer Tanımları, Subcon Turkey E-Dergi,

(Çevrimiçi), http://www.subconturkey.com/2011/Temmuz/haber-Kimyasallar-

ve-Sinir-Deger-Tanimlari.html, 21 Ocak 2014.

32) Merckmillipore,MethanolMSDS,(Çevrimiçi),http://www.merckmillipore.com/ch

emicals/methanol/MDA_CHEM822283/p_uuid?MSSSearch=822283&attachme

nts=MSDS, 19 Ocak 2014.

33) MUIANGA, Custodio V.; Control Banding Approaches and Chemical Risk

Assessment/Management in Small-scale Mechanical Workshops in

Mozambique, African Newsletter On Occupational Health and Safety, Vol.18,

Agust 2008, pp.32-35.

34) NIOSH Department of Health and Human Service, Qualitative Risk

Characterization and Management of Occupational Hazards: Control

Banding (CB), Publication No. 2009–152, 2009.

35) ÖZKILIÇ, Özlem; Kobilerde İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetimi Ve Risk

Değerlendirme Kavramı, İş Sağlığı Ve Güvenliği Dergisi, S:36, Ekim- Kasım-

Aralık 2007, s.25-30.

36) TÜRK, Meral; Bir Üniversite Hastanesi Mikrobiyoloji Laboratuarlarında

Risk Değerlendirmesi, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Ocak-Şubat- Mart

2012, s.27-33.

37) UYAR, Tanay Sıdkı; Temiz Enerji İle Temiz Üretim, 5.Basım, Birleşik Metal-

İş Yayınları, İstanbul, 2013.






