БАТЛАВ:

НББ-ийн тэнхимийн эрхлэгч Л.Баасандорж /док-т МНБ/

ЛЕКЦ №9

ГААЛИЙН АЛБАН ТАТВАР Гаалийн алба нь үндэсний зах зээлд нөлөө бүхий гадаад худалдаанд хяналт тавих, хязгаарлалт

хийх, үндэсний эрх ашгаа хамгаалах, аюулгүй байдлаа хангах замаар төсвийн орлогод хувь нэмэр

оруулдаг. Гаалийн үйл ажиллагааны үндсэн зорилго нь зохицуулалтын хамгаалалтын, санхүүгийн эх

үүсвэрийг бий болгоход оршино.

Гаалийн үнийг дараах байдлаар олно.

ГҮ=ХҮ+(Т+К+Д+П+О)-Х

ГҮ-гаалийн үнэ

ХҮ-Хэлцлийн үнэ –гэрээний дагуу бараанд төлсөн болон төлбөл зохих үнэ

Т-хил хүртлэх тээвэрлэлт, ачиэ буулгах зардал, даатгалын хураамж

К-коммиссийн болон зуучлалын хөлс

Д-үнэ төлбөргүй эсвэл хямдруулсан үнээр нэхэмжилсэн бараа, ажил үйлчилгээний өртгийн хэсэг

П-Патент буюу оюуны өмчийн төлбөр

О-Олох орлогосоо худалдагчид төлөх хэсэг

Х- Бодит үнээс хасах төлбөр, зардал

Гаалийн татварын хувь хэмжээг дор дурдсан хэлбэрээр тогтооно.

1. Гаалийн үнээс хувиар

2. Барааны нэгжид мөнгөн илэрхийллээр

3. Дээрхи 2-г хослуулан.

Гаалийн албан татварыг нягглан бодох бүртгэлд тусгах Гаалийн байгууллага нь гаалийн хилээр нэвтрүүлэх бараанд гаалийн тарифын дагуу гаалийн үнийг

үндэслэн татвар ногдуулна. Гаалийн тарифын хувь, хэмжээг тогтоох, бууруулах, нэмэгдүүлэх, гаалийн

татвараас чөлөөлөхдөө тухайн барааны код, нэр төрлийг «Барааг тодорхойлох, кодлох уялдуулсан систем»-ийн дагуу заана.

Аж ахуйн нэгж, байгууллага нь бараа, түүхий эд, материал импортлох болон экспортлох үед ногдох гаалийн татварыг тэдгээрийн үнэ, өртөгт шингээж:

ДТ Тоног төхөөрөмж /Бараа материал /Түүхий эд, материал ххх

КТ Гаалийн татварын өглөг ххх Гаалийн татварыг гаалийн байгууллагад төлөх үед:

ДТ Гаалийн татварын өглөг ххх КТ Мөнгөн хөрөнгө ххх Жишээ нь: "Сан" ХХК үйлдвэрлэлээ өргөтгөх зорилгоор 100.000.000 төгрөгийн гаалийн үнэлгээтэй тоног

төхөөрөмж, 60.000.000 төгрөгийн гаалийн үнэлгээтэй түүхий-эд импортоор оруулжээ. /Гаалийн албан татварын хувь хэмжээ-5 хувь/

Гүйцэтгэх нь: Гаалийн албан татвартай холбоотой журналын бичилт хийх Бодолт:

Гаалийн албан татварыг импортлох үед төлбөл зохих гаалийн албан татварын хэмжээгээр: ДТ Тоног төхөөрөмж 5000000 ДТ Түүхий эд, материал 3000000

КТ Гаалийн татварын өглөг 8000000 Гаалийн албан татварыг гаалийн байгууллагад төлөх үед:

ДТ Гаалийн татварын өглөг 8000000 КТ Мөнгөн хөрөнгө 8000000

Äààòãàëûí ìºí ÷àíàð, ò¿¿íèé ¿¿ðýã

Õ¿íèé íèéãýì íü ìàòåðèàëëàã áàÿëàãèéí ¿éëäâýðëýëèéí ÿâöàä áàéãàëä ÿìàãò èäýâõòýé íºëººëæ, ò¿¿íòýé ÿìàãò

òýìöýë ÿâóóëñààð èðæýý. Øèíæëýõ óõààí- òåõíèêèéí îëîëò, àìæèëòûí ¿ð ä¿íä áàéãàëèéí íóóöûã òàíèí ìýäýæ, ò¿¿íèéã

õýðýãöýýãýý õàíãàõàä àøèãëàæ èðñýí áîëîâ÷ áàéãàëèéí õ¿÷íèé ç¿éë çàðèì ñºðºã íºëººëºë íü ìàòåðèàëëàã áàÿëàãò

õîõèðîë ó÷ðóóëñààð áàéíà. Òóõàéëáàë: Ãàí, ìºíäºð, óñíû ¿åð, ãàçàð õºäëºëò, øèð¿¿í ñàëõè ãýõ ìýò áàéãàëèéí ãýíýòèéí

àþóë ãàë ò¿éìýð, ìàëûí ýëäýâ õàëäâàðò ºâ÷èí çýðýã íü õºäºº àæ àõóéí ¿éëäâýðëýë, èðãýäèéí àõóéä ãàðç õîõèðîë

ó÷ðóóëàõ íü öººíã¿é òîõèîëääîã, øèíæëýõ óõààí-òåõíèêèéí äýâøèë ¿éëäâýðëýëä ã¿íçãèé íýâòðýõèéí õýðýýð òåõíèêèéí îñîë

íýìýãäýõ õàíäëàãà ãàð÷ áàéíà. Äààòãàëûí òóõàé àâ÷ ¿çýõèéí ºìíº ýðñäýë ãýñýí îéëãîëò àâàõ íü ç¿éòýé þì. Ýðñäýë íü ºäºð

òóòìûí àìüäðàëä ÿìàð íýã õ¿÷èí ç¿éëýýñ èðýýä¿éä ó÷èð÷ áîëîõ àþóë, îñîë áºãººä ãýõäýý ò¿¿íýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ

àðãà õýìæýý àâáàë ó÷ðàõ õîõèðëûã áàãàñãàíà. Ýðñäýë íü ýä õºðºíãº, õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, òýð÷ áàéòóãàé àìü íàñàíä íü ó÷èð÷

áîëîõ õîõèðîë, àþóëûã ººðòºº àãóóëñàí äààòãàëûí îíöãîé õýðýã ÿâäàë þì. Ýäãýýðýýñ ãàäíà èðãýäýä õóâèéí àìüäðàëä íü

ýðñäýë ó÷ðàõàä òóõàéëáàë: òýæýýã÷ýý àëäàõ, õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà ò¿ð àëäñàíû òºëºº ýä ìàòåðèàëûí õàíãàìæ ¿ç¿¿ëýõ

¿éë àæèëëàãàà çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé áàéäàã. Äààòãàë íü ýðñäëèéã áàãàñãàõ ¿íäñýí àðãà þì. Ýðñäëèéí ò¿âøèíã

áàãàñãàõ ãýæ õîõèðîë ãàð÷ áîëîõ ìàãàäëàëûã áàãàñãàõ áà õîõèðëûí õýìæýýã áóóðóóëàõ àðãà õýìæýýã õýëíý. ßìàð íýã

îíöãîé õýðýã ÿâäàë òîõèîëäîëîîñ ¿¿ññýí ¿ð äàãâàðûí óëìààñ õîõèðîë ó÷ðàõ áóþó áîëæ ìýäýõ àþóëûã ýðñäýë ãýíý.

Ýðñäýë íü îëîí àãóóëãàòàé þì.

Ýðñäýë íü ººðòºº àþóëòàé áàéäëûã àãóóëàõ áà ýðñäýë áîëîõã¿é ÷ áàéæ ìýäíý, áîëîõ íü àëáà áèø. Äààòãàëûí ýðñäýë ãýæ áîëçîøã¿é àþóëò áàéäëûí õýìæýý, ò¿âøèíã õýëíý. Äààòãàëûí ýðñäýë ãýäýã íü äààòãàëûí áàéãóóëëàãûí äààòãàëûí áîëîí õàðèóöëàãûí òîäîðõîé õýëáýð òºðºë þì.

Ýä õºðºí㺠ýçýìøèæ áóé ÿìàð ÷ ñóáüåêò ó÷èð÷ áîëîõ àþóë, îñëîîñ õàìãààëàëòòàé áàéõûã õ¿ñäýã áà ¿¿íýýñ äààòãàëûí

ñîíèðõîë áèé áîëíî. ªºðººð õýëáýë áîëçîøã¿é áþóë îñëîîñ äààòãàãäñàí áàéõûã õ¿ñíý. Ýíý íü äàðààõ õîëáîîã áèé áîëãîíî.

Ýä õºðºí㺠ýçýìøèã÷

Ýä õºðºíãèéí ñîíèðõîë

Äààòãàëûí ñîíèðõîë

Äààòãàë (äààòãàí õàìãààëàõ)

Íèéãýì, õóâü õ¿íèé ¿éë àæèëëàãàà ñàíàà áîäëîîñ ¿ë øàëòãààëàõ áóþó äàâòàãäàøã¿é õ¿÷èí ç¿éë áîëîõ áàéãàëèéí ãýíýòèéí

àþóë, ãàë ò¿éìýð çýðýã îíöãîé òîõèîëäîë ¿åèéí ¿åä áàéñààð áàéãààãààñ ¿íäýñëýí õ¿í, íèéãýìä äààòãàë áàéõ øààðäëàãàòàé

áîëæýý. Äààòãàë íü ýðñäëèéí çàðèì õýñãèéã äààòãàõ ýäèéí çàñãèéí õýðýãñýë þì.

Äààòãàëûí àíãèëàë

Äààòãàãч , äààòãóóëàãчèéíñòàòóñààð

¯íäýñíèé çàõ çýýë

Ãàäààä ýäèéí çàñãèéí ¿éëàæèëãààíû äààòãàë

Øàòàëñàí áàéäëààð

Õóâü õ¿í

Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí

Óëñ

̺íãºí õºðºíãèéí õàðèëöààãààð

Õóâààðëàëòûí

Äàõèí õóâààðëàëòûí

Äààòгаë , äààòãóóëàãчèéíõàðèëöààíû õýëáýðýýð

Çààâàë äààòãóóëàõ

Ñàéí äóðààð äààòãóóëàõ

Äààòãàëûí îáúåêòîîð

Äàëàéí

Òýýâðèéí

Àчààíû ã.ì

Àþóë ¿¿ñýõ òºð뺺ð

Ãàë

Ãàí

¯åðèéí

Äààòãàëûíñàëáàð

Ýä õºðºíãèéíäàòãàë

Õóâèéíäààòãàë

Õàðèóöëàãûíäààòãàë

¯éëäâýðëýëýðõëýãчäèéíýðñäýëèéíäààòãàë

Ýä õºðºíãèéí äààòãàë

oa

¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý,

õîðøîîëîë, îëîí íèéòèéí

áàéãóóëëàãûí äààòãàë

պ人 àæ àõóéí ¿éëäâýðèéí

ãàçàð, ôåðìåðèéí àæ àõóéí

äààòãàë

À÷ààíû òýýâðèéí

äààòãàë

Èðãýäèéí ýä

õºðºíãèéí

äààòãàë

Áàðèëãûí äààòãàë Áàðèëãûí äààòãàë Òýýâýðëýñýí

à÷ààíû

äààòãàë

Áàðèëãûí äààòãàë

Ýä õºðºíãèéí äààòãàë

/òîíîã òºõººðºìæ,

òåõíîëîãè/

պ人 àæ àõóéí

òàðèìàë óðãàìëûí

äààòãàë

Êîíòåéíåðûí

äààòãàë

Ãýðèéí ýä õîãøëûí

äààòãàë

Õóâèàðàà õºäºëìºð

ýðõëýõ äààòãàë

Òýýâðèéí õýðýãñëèéí

äààòãàë

Ìàë àìüòäûí äààòãàë

պ人 àæ àõóéí

òåõíèêèéí äààòãàë

Òýýâðèéí õýðýãñëèéí

äààòãàë

Îðîí áàéðíû äààòãàë

Ìàë àìüòäûí äààòãàë

Õóâèéí äààòãàë

Àìü íàñíû

äààòãàë

Àìü íàñíû

õîñîëñîí

äààòãàë

Ãýíýòèéí îñëûí

äààòãàë

Ýð¿¿ë ìýíäèéí

äààòãàë

Ãýíýòèéí îñëèéí

äààòãàë /õóâèéí/

Íèéò ýì÷èëãýýíèé

çàðäëûí äààòãàë

Õèëèéí ÷àíàäàä ÿâàõ

¿åèéí ýì÷èëãýýíèé

çàðäëûí äààòãàë

Áàéãóóëëàãààñ

àæèëëàãñàäûã

äààòãàõ äààòãàë Õ¿¿õýäèéí

äààòãàë

Ãýðëýëòèéí

äààòãàë

Çîð÷èí

ÿâàã÷äûí

äààòãàë

Øèäíèé

ýì÷èëãýýíèé

çàðäëûí

äààòãàë

Õàãàëãààíû ¿ñèéí

äààòãàë

Íàñ áàðàõ, õºäºëìºðèéí

÷àäâàðàà ò¿ð àëäàõ

äààòãàë

Òýòãýâðèéí

äààòãàë