telemedycyna nowoczesne technologie w służbie...
TRANSCRIPT
Wydział Informatyki
Katedra Organizacji Procesów Informacyjnych
Informatyka Społeczna
Aleksander Jerzy Szmajke
Nr albumu s10207
Telemedycyna
Nowoczesne technologie w służbie zdrowiu
Praca magisterska
Promotor dr Tomasz Pieciukiewicz
Warszawa 2014
2
Podziękowania
Chciałbym podziękować panu prof. Pawłowi Januszewiczowi za naukowe
przewodnictwo i ideę, która dała inspirację i zaraziła grupę ludzi, którzy
popchnęli śmiały pomysł w stronę realizacji
Dziękuje promotorowi, dr Tomaszowi Pieciukiewiczowi za poprowadzenie
procesu powstawania niniejszej pracy, cierpliwość i bezcenne uwagi
Dziękuję dydaktykom PJWSTK za godziny pracy poświęcone na nauczanie
nas, studentów i za przekazaną nam wiedzę i umiejętności
3
Zawartość
Wstęp .......................................................................................................................................... 5
1 Rozdział 1 Od WWW do Telemedycyny ........................................................................... 8
1.1 World Wide Web dzisiaj ............................................................................................. 9
1.2 Współczesna technologia .......................................................................................... 10
1.3 Dziedzina Telemedycyny .......................................................................................... 13
1.4 Innowacje w medycynie ............................................................................................ 15
2 Rozdział 2 Telemedycyna w praktyce – przegląd osiągnięć ............................................ 18
2.1 Dania ......................................................................................................................... 20
2.2 Austria ....................................................................................................................... 21
2.3 Włochy ...................................................................................................................... 22
2.4 Alaska ........................................................................................................................ 23
2.4.1 Teleradiologia ....................................................................................................... 23
2.4.2 Telepsychiatria...................................................................................................... 23
2.4.3 Projekt AFHCAN ................................................................................................. 24
2.4.4 Efekty ................................................................................................................... 24
2.5 Uganda ....................................................................................................................... 25
2.6 Australia .................................................................................................................... 26
2.7 USA ........................................................................................................................... 28
2.7.1 Telemedycyna zamiast transportu medycznego dla noworodków? ..................... 28
2.7.2 Badanie moczu na smartfonie ............................................................................... 29
2.7.3 Inne urządzenia peryferyjne ................................................................................. 29
2.8 Azja ........................................................................................................................... 30
2.9 Telemedycyna w Polsce ............................................................................................ 32
2.9.1 e-Zdrowie ............................................................................................................. 32
2.9.2 e-Ekg ..................................................................................................................... 37
2.9.3 Zdalne konsultacje medyczne ............................................................................... 37
4
3 Rozdział 3 Społeczne aspekty wdrażania nowoczesnych technologii w medycynie ....... 38
3.1 Badania opinii społecznej .......................................................................................... 39
3.1.1 Gotowość na telemedycynę .................................................................................. 39
3.1.2 Dostęp do danych medycznych ............................................................................ 40
3.1.3 Ile kosztuje wizyta u lekarza? ............................................................................... 42
3.1.4 Elektroniczna dokumentacja medyczna ............................................................... 42
3.2 Badania własne .......................................................................................................... 45
3.2.1 Opieka pielęgniarska ............................................................................................ 45
3.2.2 Lekarze ................................................................................................................. 47
3.2.3 Osoby w podeszłym wieku ................................................................................... 49
3.2.4 Studenci medycyny i pielęgniarstwa .................................................................... 50
3.2.5 Podsumowanie ...................................................................................................... 51
4 Rozdział 4 Pomysł na realizację Telemedycyny .............................................................. 52
4.1 Analiza ....................................................................................................................... 53
4.1.1 Analiza wymagań biznesowych ........................................................................... 53
4.1.2 Wymogi techniczne i prawne ............................................................................... 55
4.2 Projekt ....................................................................................................................... 58
Wnioski..................................................................................................................................... 59
Spis ilustracji ............................................................................................................................ 61
Bibliografia ............................................................................................................................... 63
5
Wstęp
Telemedycyna jest odejściem od dotychczasowego systemu ochrony zdrowia, u podstaw
którego stoją tradycyjne nośniki czyli dokumenty papierowe. System ten nie daje łatwego
i pełnego dostępu do danych medycznych i generuje ogromne koszty przy małej efektywności
organizacyjnej i ekonomicznej. Dynamiczny rozwój w obszarze technologii otwiera zupełnie nowe
możliwości rozwoju wielu gałęzi przemysłu i usług. Rozwój telemedycyny zależy w dużym stopniu
od kilku czynników: uwarunkowań prawnych, współpracy programistów/projektantów systemów
z branżą medyczną i otwarcia użytkowników, czyli reprezentantów tak zwanej służby zdrowia
i pacjentów. Ostatnie lata przyniosły dużo zmian w technologii dając nowe możliwości. Średnia
prędkość Internetu dynamicznie rośnie rokrocznie, a stałe łącza i światłowody pokrywają coraz
to większe obszary docierając do najmniej zurbanizowanych regionów. Internet mobilny przestał
ustępować klasycznym łączom kablowym pod względem szybkości dzięki technologii LTE.
Urządzenia routujące są łatwo dostępne, a cena 1 Tb magazynowanych danych systematycznie spada.
Rozwijają się nowe technologie jak Cloud Computing bazujące na szybkim dostępie do Internetu i
koncepcji zdalnego udostępniania usług, w odróżnieniu od klasycznego podejścia polegającego na
sprzedaży towarów. Wszystko to otwiera nowe horyzonty w kontekście opieki medycznej. [1], [2]
Istnieją trzy, często mylone ze sobą pojęcia, opisujące zastosowanie nowoczesnych
technologii w medycynie: tele-health (tele-zdrowie), e-health (e-zdrowie) i telemedycyna.
Tele-zdrowie jest pojęciem opisującym narzędzia informatyczne promujące i wspierające
ogólno pojęte zdrowie, czyli np. zdalna diagnoza bądź konsultacja, przesyłanie danych medycznych,
zdalna edukacja, alerty zdrowotne itp.
E-zdrowie jest pojęciem odnoszącym się dwóch kwestii: do ogólnopaństwowej polityki
cyfryzacji i lokalnych wdrożeń narzędzi bądź systemów magazynowania, przesyłania
i obróbki danych. Telemedycyna odnosi się do wykorzystania narzędzi telekomunikacyjnych takich
jak smartfony czy tablety tu i teraz w celu szybkiego dostarczenia na przykład diagnozy klinicznej,
parametrów witalnych lub bezpośredniej konsultacji pacjenta z lekarzem w czasie rzeczywistym.
Pomimo istotnych różnic koncepcyjnych, hasło „telemedycyna” używane jest z rosnącym
zainteresowaniem jako hasło marketingowe. I w ten sposób prosta aplikacja, umożliwiająca wysłanie
zwykłego e-maila (zawierającego dane tekstowe ze zdjęciem) lub klasycznego sms-a
do lekarza jest „innowacją”.
Telemedycyna jest narzędziem umożliwiającym skrócenie fizycznej drogi do lekarza,
rehabilitanta czy pielęgniarki i zastąpieniem tej drogi łączem elektronicznym[3]. Telemedycyna
6
wchodzi w skład pojęciowy e-medycyny, szeroko pojętych systemów zbierania, gromadzenia,
przetwarzania i wymiany danych medycznych, czasem z wykorzystaniem dodatkowych urządzeń
peryferyjnych[4]. Te urządzenia – aktualnie istnieje przeszło 20 typów w przeróżnych wariantach -
mogą dziś bezinwazyjnie monitorować np. rytm serca, EEG, masę ciała, ciśnienie tętnicze, wysycenie
krwi tlenem, wykonać badanie spirometryczne, mierzyć poziom glikemii itd. Wbudowane o wysokiej
rozdzielczości dają możliwość poszerzenia możliwości oferowanych przez telemedycynę
do np. telepielęgniarstwa, teledermatologii, telemedycyny ratunkowej, telepsychiatrii, telerehabilitacji
i innych tele-dziedzin. Specjalistyczne kamery mogą być bardzo małe i są w stanie wyświetlać obraz
wysokiej jakości nanosząc nań w czasie rzeczywistym warstwę pomiaru odległości co umożliwia
precyzyjny pomiar wielkości rany z dokładnością nawet do 0,1 mm. Takie zdjęcie może być
natychmiast wysłane do wybranego specjalisty celem dokładnej analizy. Nie potrzebne są żadne
dodatkowe urządzenia (poza urządzeniem które łączy się z internetm), a cały pomiar trwa zaledwie
kilkadziesiąt sekund. [5], [2]
Zdarza się, że problemem bywa tak zwana informatyzacja. Paradoksalnie w wielu
przypadkach informatyka zwiększa ilość problemów, jeżeli procedury elektroniczne wdrażane są obok
dotychczasowych, a nie w ich miejsce. Jest wiele przypadków kiedy obok zwykłej dokumentacji
lekarz bądź inny pracownik ochrony zdrowia jest zmuszony wypełnić dokumentację medyczną w
formie papierowej a także w formie elektronicznej. Takie podejście jest niepotrzebną komplikacją i
zamiast ułatwiać pracę niepotrzebnie ją wydłuża. W wielu przypadkach dochodzi do sytuacji gdy
system działa dla samego siebie, nie dla pacjenta. Telemedycyna dystansuje się ot takiego podejścia.
Założenia są zgoła inne. Procedury mają być proste i maksymalnie krótkie. Dużą rolę gra dostępność i
jakość usług. Kluczowe jest podejście globalne, świadomość, że budowane aplikacje czy systemy
uzupełniają klasyczną opiekę zdrowotną. Na problem należy spoglądać całościowo, biorąc pod uwagę
komfort i użyteczność po stronie użytkowników, zarówno po stronie ochrony zdrowia jak i pacjentów.
Celem tych rozwiązań jest dostarczenie pacjentowi narzędzia umożliwiającego
natychmiastowe nawiązanie kontaktu z przedstawicielem ochrony zdrowia bądź narzędzia dającego
stałą możliwość monitorowania stanu zdrowia. W wielu krajach rozwiązania z zakresu telemedycyny
odgrywają nie tylko ważną, ale i kluczową rolę. W Szwajcarii, Kanadzie czy USA, na Alasce to blisko
80% porad medycznych. Są to również (jak na przykład w Danii) rozwiązania polegające
na opiece poszpitalnej w postaci zdalnego monitoringu. Takie rozwiązanie jest nie tylko dogodniejsze
dla pacjenta, ale przynosi również ogromne oszczędności dla systemu ochrony zdrowia gdyż
całkowity koszt opieki nad takim pacjentem zmniejszony został o przeszło 40%.[6] Wirtualizacja
gabinetu pielęgniarskiego otwiera zupełnie nowe możliwości w opiece pielęgniarskiej. Dotyczy to
zwłaszcza procedur związanych ze wstępną oceną stanu zdrowia czy też weryfikacją przyjmowanych
leków. Daje możliwość edukacji i promocji zdrowia bez konieczności fizycznej obecności w danym
miejscu. Jest również ogromnym ułatwieniem ze względu na możliwość usprawnienia opieki nad
7
pacjentem przewlekle chorym (ocena ran, skóry, obrzęków, przetoki, instruktaże postępowania itp.)
a także w opiece hospicyjnej (np. zmiana dawki leku). Nowoczesne rozwiązania techniczne
i odpowiednie podejście programistów i projektantów przy tworzeniu rozwiązań dla urządzeń
mobilnych ułatwiają dostęp do telemedycyny również osobom w podeszłym wieku, co w niedalekiej
przyszłości prawdopodobnie zmieni model opieki nad osobami w wieku podeszłym.[7], [2]
„Forpocztą telemedycyny są powstające w szybkim tempie liczne aplikacje „zdrowotne”
dla telefonów komórkowych (jest ich aktualnie około 90 tysięcy!) do samodzielnej oceny wydolności
fizycznej, planowania diety, monitorowania spożycia sodu, śledzenia jakości insulinoterapii,
zagrożenia boreliozą czy nawet do wykrywania zmian nowotworowych na skórze lub w jamie ustnej
(MyFitnesPal, LoseIt.com, MyNetDiary, Sodium 101, DigiFit, PedalBrain GluCoMo, Lyme Disease
Tick Map)[8] [9] [10]. Najnowszym osiągnięciem technologicznym są ekrany smartfonów analizujące
przy dotyku rodzaj molekuł DNA właściciela urządzenia (!), co może rozpocząć
nową erę w diagnostyce medycznej[11]” [2]
Głównymi zagrożeniami dla rozwiązań z obszaru telemedycyny są sceptycyzm i trudności
w posługiwaniu się nowoczesnymi narzędziami, dostępność szybkiego Internetu
(w tym bezprzewodowego) czy chociażby żywotność baterii. Innym problemem jest integracja z
istniejącym systemem opieki zdrowotnej, z tego powodu niezbędna jest kooperacja reprezentantów
branży medycznej z projektantami systemów i deweloperami.[12] Dane rozwiązanie musi być
przemyślane i dopasowane do społeczności, w której jest wprowadzane. Istotna jest również
kompatybilność z systemami (bądź wymogami) dotyczącymi elektronicznej karty pacjenta, e-recept
i innymi powstającymi obecnie systemami. W niniejszej pracy scharakteryzowano obecną sytuację
biorąc pod uwagę najbardziej interesujące rozwiązania i trendy i opisano podjętą próbę
skonstruowania systemu, który mógłby zostać w przyszłości zintegrowany z wieloma istniejącymi
i powstającymi rozwiązaniami.
Czas na wprowadzanie zaawansowanych rozwiązań wydaje się być korzystny, coraz więcej
komunikacji Internetowej przepływa przez urządzenia mobilne, a szerokopasmowy Internet pokrywa
coraz to większe obszary.[13] Polska wysunęła się na czołówkę w kwestii innowacji
w bankowości[14], czy telemedycyna będzie kolejną dziedziną dynamicznego rozwoju w Polsce?
8
1 Rozdział 1
Od WWW do Telemedycyny
9
1.1 World Wide Web dzisiaj
W ostatnich latach możemy obserwować dynamiczną ewolucję WWW; kod HTML przestał
być wystarczający, a technologie jak Flash, popularne jeszcze kilka lat temu, praktycznie wyszły
z użycia. Zmienia się model budowy całego Internetu przyjmując postać tzw. content-based czyli sieci
powiązań opartych na treści. Niegdyś Internet był miejscem tworzonym przez naukowców, potem
przestrzenią eksperymentalną dla informatyków, teraz jest w większości przypadków codziennym
i niezbędnym narzędziem każdego, nawet niezaawansowanego użytkownika. Poruszanie się w sieci
musi być proste, przystępne i logiczne. Internet stał się domem społeczności, które tworzą
i współtworzą treści decydując o tym co się w Internecie dzieje i co się w nim znajduje.
Zachodzi coraz głębsza wirtualizacja różnych obszarów życia, wizyta w banku już dawno
przestała być koniecznością; jeżeli chcemy wykonać jakąś operację bankową po prostu logujemy się
na konto i przelewamy pieniądze czy bierzemy kredyt. Zakupy można zrobić z domu za pomocą
serwisów, które zorganizują dowóz zapakowanych toreb pod nasze drzwi. Papierowe mapy przestały
mieć sens, kiedy mamy dostęp do globalnych map Google ze smartfona czy laptopa. Możemy
dowolnie przybliżać i oddalać obszar, który jest zdjęciem faktycznego miejsca, możemy nawet
wirtualnie odwiedzić to miejsce dzięki zaawansowanym mapom. Aplikacje wyliczają nam trasy
dojazdu komunikacją miejską informując ile zapłacimy łącznie za bilety i ile potrwa podróż,
niezależnie od ilości przesiadek i odległości między przystankami. Twórcy Internetu z pewnością
nie spodziewali się tak dynamicznego rozwoju. Czy ta nowoczesność dotarła również do medycyny?
10
1.2 Współczesna technologia
Urządzenia mobilne i technologie internetowe rozwijają się w coraz to większym tempie.
Gwałtownie rośnie penetracja rynku przez urządzenia mobilne z dostępem do Internetu. W ogromnym
tempie rozwijają się aplikacje mobilne, zarówno ilościowo jak i jakościowo.
Interesujące wnioski można też wyciągnąć analizując strukturę danych przesyłanych
za pośrednictwem Internetu. Zdecydowanie dominuje transfer komunikacji wideo, na drugim miejscu
są dane. Jeżeli trend się utrzyma, do 2017 roku ilość danych przesyłanych wyłącznie w celu transmisji
wideo przekroczy przeszło dwukrotnie całość obecnego ruchu w Internecie.
RYSUNEK 1: POŁĄCZENIA Z INTERNETEM Z URZĄDZEŃ MOBILNYCH W ZALEŻNOŚCI OD TECHNOLOGII [13]
Połączenia globalnie w
zależności od technologii
11
RYSUNEK 2: RODZAJ PRZESYŁANYCH DANYCH Z URZĄDZEŃ MOBILNYCH [13]
Obecnie w dostępie do Internetu konkurencję dominują smartfony, a nie jak w 2012 roku,
komputery (w tym laptopy). Trend jest oczywisty, zgrabniejsze urządzenia wypierają duże i toporne
komputery, wynalazek XX wieku. W 2014 roku na świecie działają już 3 miliardy urządzeń
mobilnych. Ten szybko rosnący potencjał czeka na zagospodarowanie również przez technologie
medyczne. Użytkownicy Internetu coraz częściej korzystają z niego za pośrednictwem urządzeń
mobilnych.[15] Połączenia za pośrednictwem 3G stopniowo wypierają połączenia 2G. Jednocześnie
bardzo dynamicznie rozwija się też komunikacja za pośrednictwem 4G.
Typ danych generujących
ruch na urządzeniach
mobilnych (w PB/miesiąc)
12
RYSUNEK 3: PENETRACJA RYNKU PRZEZ URZĄDZENIA Z DOSTĘPEM DO INTERNETU [15]
Dynamiczny rozwój technologii samej w sobie stymuluje (i jest stymulowany przez)
nowatorskie rozwiązania, które nieraz z czasem kiełkują do rozmiarów zmian światopoglądowych.
Mając na uwadze powyższe można sobie wyobrażać jak będzie się kształtował Internet
w niedalekiej przyszłości. Z całą pewnością dojdzie do punktu, w którym niemalże każdy obszar życia
będzie mógł być zwirtualizowany. Proces ten zachodzi w różnych obszarach, dla przykładu
wirtualizacja pracy (np. w branży medycznej czy IT – obniża koszty przy zachowaniu wysokiej
jakości usług). Obecnie w Polsce z tele-pracy korzysta 3% pracowników, jednak w Unii ta liczba
wynosi już 15%.[16] Oczywiście nie wszystko da się zwirtualizować, jak np. pracę pielęgniarki,
czynnik ludzki zawsze będzie potrzebny, jednak w każdym obszarze możemy obserwować
rozprężającą się technologię. Ta technologia otacza nas nawet jeśli nie zawsze zdajemy sobie sprawę
z jej zaawansowania i wszechobecności. Pomaga wykonywać codzienne czynności wtapiając
się w naszą rutynę.
Wykorz
ysty
wane u
rządzen
ia jako
% g
lob
aln
ej po
pu
lacji
Penetracja rynku globalnego przez urządzenia z
dostępem do Internetu na osobę
13
1.3 Dziedzina Telemedycyny
Telemedycyna to zastosowanie nowoczesnych technologii w celu dostarczenia rozwiązań
medycznych bezpośrednio do rąk użytkownika, pacjenta bądź pracownika medycznego.
W szczególności są to aplikacje i urządzenia peryferyjne umożliwiające samodzielne zbieranie,
a następnie przetwarzanie bądź przekazywanie informacji do pracowników służby zdrowia. Celem
ostatecznym rozwiązań z zakresu telemedycyny jest skrócenie odległości pomiędzy pracownikiem
medycznym a użytkownikiem końcowym/pacjentem, usprawnienie procesów wspomagających
leczenie i administrację medyczną i dostarczenie informacji i narzędzi do rąk użytkowników. Dobrze
przemyślane i wprowadzone rozwiązania mogą ratować życie i redukować zachorowalność[17],
co przedstawione jest w wielu publikacjach. Telemedycyna to ogólne pojęcie opisujące
szereg zastosowań.
RYSUNEK 4: DZIEDZINA TELEMEDYCYNY, OPRACOWANIE WŁASNE
Teledermatologia wykorzystuje przesyłanie obrazów sfotografowanych bądź nagranych
aparatem lub kamerą cyfrową i przekazuje je np. pocztą elektroniczną czy też wewnątrz zamkniętego
14
systemu do dermatologa celem analizy. W podobny sposób funkcjonuje Teleradiologia
i Teleneurologia. Taka procedura wymaga oczywiście wizyty pacjenta w centrum medycznym, jednak
nie wymaga obecności radiologa oceniającego zdjęcie w placówce. Taki ekspert może przebywać
w innej placówce, w domu lub w innym kraju.[18]
Telepsychologia funkcjonuje w obszarze szybkiej komunikacji pomiędzy pacjentem
a terapeutą celem umożliwienia szybkich konsultacji. Z dobrym efektem leczone są lekkie zaburzenia,
np. fobie.[19]
Telepielęgniarstwo i wirtualizacja opieki paliatywnej pozwala zaoszczędzić czas i pieniądze
zarówno pacjentów jak i służby zdrowia.[20] Obejmuje zastąpienie wizyt w celu oględzin, przesyłanie
zdjęć leczonych obszarów w celu konsultacji i przeprowadzanie samych konsultacji. Instytut
Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Rzeszowskiego od kilku lat promuje praktykę
powyższych zagadnień wśród studentów i pracowników służby zdrowia. Wyposażeni są oni
w nowoczesne telefony bądź laptopy z mobilnym Internetem, dzięki czemu wiele konsultacji,
które dotychczas odbywało się osobiście, może odbywać się zdalnie. Jest to bardzo istotne ze względu
na duże rozproszenie ludności w tym obszarze. Przykładowym udogodnieniem może być system
monitorujący pacjenta 24h na dobę, wykorzystujący pierścień z sensorami.[21]
Telepediatria również jest praktykowana, ta gałąź skupia się głównie wokół telekonsultacji
i umożliwia szybkie podjęcie działań w przypadku choroby dziecka, bądź przeprowadzenia szybkiej
konsultacji o charakterze ogólnym[22].
Teleradiologia jest praktykowana od dawna, obrazy badań radiologicznych są przekazywane
do ekspertów, którzy interpretują wyniki i przekazują z powrotem do szpitala. Takie rozwiązania
swobodnie funkcjonują już na całym świecie niezależnie od granic.
15
1.4 Innowacje w medycynie
Jeżeli skupimy się na zastosowaniu nowoczesnych technologii w medycynie musimy przyjąć,
że stopień wdrożenia technologii jest nierównomierny w poszczególnych krajach i określenie
precyzyjnie który kraj na jakim etapie się znajduje jest niemożliwe ze względu na szereg czynników
takich jak uwarunkowania prawne, rozwój sieci teleinformatycznej, świadomość społeczeństwa.
Poniżej próba zobrazowania rozwoju telemedycyny na przykładzie wybranych państw opracowana
przez Jespera Thestrupa w ramach prezentacji „Succesful Implementation of Telemedicine Solutions”
przygotowanej dla HIMSS (organizacja non-profit promująca innowacje w technologiczne
w medycynie)Error! Bookmark not defined..[23]
Niemcy Włochy Polska Portugalia Arabia
Saudyjska
Hiszpania USA
Systemy rejestracji 99,2% 94,1% 91,4% 96,2% 76,7% 98,2% 99,0%
Systemy informacji
laboratoryjnej
94,7% 90,2% 50,6% 73,3% 77,2% 91,8% 97,4%
Systemy wspomagające
zarządzanie apteką
57,0% 75,1% 77,55 94,2% 74,2% 96,6% 97,0%
Komputeryzacja pracy
lekarza
49,3% 50,1% 18,2% 38,6% 57,6% 75,7% 69,1%
Elektroniczna karta
pacjenta
88,5% 53,6% 51,7% 93,5% 71,7% 90,2% 92,5%
e-recepta 34,8% 35,1% 7,6% 47,9% 68,1% 54,3% n/a
Portal opieki
pielęgniarskiej
19,4% 31,0% 0,9% 5,3% 35,2% 64,6% 51,7%
System informacji
radiologicznej
80,7% 86,9% 46,8% 91,7% 69,9% 91,2% 95,1%
RYSUNEK 5: STOPIEŃ REALIZACJI PROJEKTÓW INFORMATYCZNYCH W RÓŻNYCH OBSZARACH, PRZEKRÓJ [23]
16
Powyższe zestawienie ilustruje stopień realizacji projektów informatycznych w kluczowych
obszarach. Na tle innych krajów Polska jest zdecydowanie w tyle w większości kategorii jednak
najbardziej odstaje w obszarach opieki pielęgniarskiej, komputeryzacji pracy lekarza i e-recepty.
W medycynie postęp jest bardzo dynamiczny aczkolwiek specyficzny. Zaczynając analizę
tematu od aplikacji, na smartfony dostępnych jest obecnie 17.000 aplikacji medycznych biorąc pod
uwagę wyłącznie główne kanały dystrybucji aplikacji mobilnych.[24] 74% aplikacji pracuje w modelu
płatnym. Trudno to sobie wyobrazić, ale opinie o tym rynku są takie, że dynamiczny rozwój
w tej dziedzinie dopiero nadchodzi.
RYSUNEK 6: MOBILE HEALTH MARKET REPORT [24]
Interesującą kwestią jest finansowanie tychże aplikacji, okazuje się, że niemal 50% środków
finansowych pozyskiwanych jest z opłat za same usługi. Sprzedaż urządzeń to 30% dochodu.
Same te dwie pozycje przynoszą 3/4 zysków z aplikacji telemedycznych.
17
RYSUNEK 7: MOBILE HEALTH MARKET REPORT [24]
Znajdujemy się w szalenie interesującym punkcie, w którym otwarte są drzwi do bardzo
zaawansowanych technologii i zastosowań, a ograniczeniem jest wyłącznie nasza wyobraźnia
i wiedza, a czasem nawet nie wiedza tylko czas na pozyskanie know-how.
Barierą dla rozwiązań telemedycznych z prawdziwego zdarzenia jest kilka czynników.
Jednym z nich jest dostęp do Internetu. Użytkownik, aby w pełni korzystać z technologii musi mieć
do niej dostęp niezależnie od tego gdzie się znajduje. Dużym wyzwaniem są kwestie organizacyjne,
finansowe, problemy z integracją dużych systemów, brak jednolitych przepisów i odgórnych
standardów, co w jest normą w Europie i w krajach dynamicznie rozwijających się w tym zakresie.
18
2 Rozdział 2
Telemedycyna w praktyce – przegląd
osiągnięć
19
Poniższy rozdział jest przeglądem ciekawych projektów realizowanych (bądź zrealizowanych) w
różnych krajach w zakresie rozwiązań z dziedziny e-zdrowia i telemedycyny. Przykłady dobrano
w taki sposób by zaprezentować jak największe spektrum, począwszy od regionów, gdzie
telemedycyna jest powszechną formą komunikacji z lekarzem od wielu lat po regiony gdzie jest
to dyscyplina bardzo młoda. Zaprezentowano kraje, w których motorem dla rozwoju jest odgórna
polityka rządu, a także takie gdzie jedynie prywatne firmy wprowadzają swoje rozwiązania. W Polsce
temat dopiero zaczyna się pojawiać, ponieważ ani stan służby zdrowia do tej pory nie wymuszał
takich rozwiązań, ani polityka rządu nie sprzyjała. Postęp technologiczny jest bardzo dynamiczny,
co sprzyja rozwojowi tej dziedziny. Poniższa charakterystyka w żadnym wypadku nie wyczerpuje
tematu, jest jedynie przybliżeniem trendów i doświadczeń z różnych stron świata. Podjęto próbę
przedstawienia tematu przekrojowo, prezentując różne rodzaje podejść.
20
2.1 Dania
Jeden z interesujących projektów został przeprowadzony w Danii; w ramach rządowego
programu badawczego zastąpiono w jednym z większych szpitali czterodniową opiekę pooperacyjną
pacjentów z dobrym stanem zdrowia - zestawem telemedycznym. Zestaw składa się z walizeczki,
w której znajduje się komputer, aparat do mierzenia ciśnienia, spirometr, glukometr i inne urządzenia
do przeprowadzania podstawowych badań medycznych, a komputer umożliwia natychmiastowy
kontakt z pielęgniarką bądź lekarzem. Pacjent wysyłany jest do domu po pierwszej dobie i każdego
dnia składa raport o swoim stanie zdrowia. Efekty tego programu pilotażowego są powalające. Koszty
opieki medycznej pacjentów pooperacyjnych zostały zredukowane o 40%, podniósł się wskaźnik
zadowolenia z opieki medycznej, a pielęgniarki zyskały dodatkowy czas na opiekę nad chorymi
wewnątrz placówki. Po roku trwania programu podjęto decyzję o wprowadzeniu tego systemu
na szerszą skalę, w tej chwili trwają przygotowania do wprowadzenia tego rozwiązania
w kolejnych szpitalach.[25]
Cały szkielet projektów z zakresu e-zdrowia i telemedycyny w Danii stoi na solidnych
fundamentach, jednym z nich jest inicjatywa MedCom podjęta w 1995 roku, której celem było
zbudowanie narodowej sieci medycznej opartej o wiadomości. Ta koncepcja przypomina trochę
założenia jakimi kierowali się twórcy Internetu. System pokrywa obecnie niemal cały kraj,
przekazywane są za jego pośrednictwem dane medyczne i rekordy pacjentów. Był to jeden
z pierwszych ambitnych projektów informatycznych w tym kraju, jest nieustannie rozwijany
i rozbudowywany. Wszystkie projekty wprowadzane są w przemyślany sposób, metodycznie krok
po kroku usprawniając poszczególne obszary medycyny. Aktualnie rozwijane projekty dotyczą
elektronicznych kart pacjenta, telemedycyny, projektów usprawniających prowadzenie praktyki
medycznej i pracy w laboratorium, a także integracja międzynarodowa.[26]
Dania uznawana jest obecnie za światowego lidera w zastosowaniu nowoczesnej technologii
w opiece zdrowotnej.[27] W 2011 roku zakończono projekt „Fast Track” polegający
na wprowadzeniu zintegrowanej wideokomunikacji z personelem szpitala dla przebywających w
domu pacjentów, chorych na cukrzycę typu II. Jest to jeden z wielu projektów prowadzonych w
ramach współpracy Continua Health Alliance, porozumienia non-profit pomiędzy dostawcami usług
IT a branżą medyczną, zrzeszającego ponad 200 firm z całego świata.[28]
21
2.2 Austria
Elektroniczna karta pacjenta wprowadzana jest od 1995 roku, pierwotnie w ramach projektu
MAGDA-LENA[29], obecnie różne projekty wykorzystują zbudowaną strukturę elektronicznej
wymiany danych. Wszystkie przesyłane dane są standaryzowane. Dzięki scentralizowanemu działaniu
na początku wieku zbudowane zostały fundamenty pod przyszłe projekty, które obecnie realizowane
są bez problemów prawnych czy infrastrukturalnych. Następnym krokiem był projekt ELGA, czyli
zbudowanie zintegrowanego systemu kart pacjenta (EHR, electronic health record) w oparciu
o standaryzowane rekordy medyczne. Inicjatywa regulowała kwestie treści i jej struktury,
organizacyjne, prawne, techniczne, ekonomiczne, a także społeczne i etyczne.[30]
W grudniu 2013 r. opublikowano informacje o wprowadzeniu przez pewną firmę
ubezpieczeniową systemu zdalnego monitorowania chorych na cukrzycę typu 2. Rdzeniem systemu
jest mobilna baza wyników badań, na które składają się badania poziomu glukozy, ciśnienia krwi,
masy ciała i dane kontaktowe. Rozwiązanie automatycznie przekazuje na bieżąco wyniki pacjenta do
centralnej bazy danych, a algorytm sprawdza poprawność wyników i wykrywa odchylenia od normy.
W takim przypadku system monituje opiekę medyczną, która od razu wprowadza poprawki
w leczeniu. Tradycyjne leczenie niesie ze sobą wyższe obciążenie finansowe i czasu pracy, a reakcja
lekarza jest zwykle spóźniona. System pozwala zachować pacjentom lepszy stan zdrowia, a także
analizuje zebrane dane w poszukiwaniu trendów.[31]
22
2.3 Włochy
We Włoszech wprowadzane jest kilka projektów jak np. Telesal – projekt realizowany
wspólnie z Włoską Agencją Kosmiczną i szeregiem dostawców usług technologicznych. Celem
projektu jest integracja komunikacji opartej o satelity z lokalizacją w celu dostarczania
3 rodzajów usług:
nagłe wypadki w trasie
opieka domowa
informacje medyczne
Projekt Airteam ma na celu przebadanie 600 pacjentów z Mediolanu w celu odkrycia wymogów
jakie musiałby spełniać wirtualny szpital. Celem jest wytworzenie warunków, w których pacjent
mógłby otrzymać kompleksową opiekę szpitalną w domu.[32]
Buongiorno CREG jest innowacyjnym projektem realizowanym w Lombardii przez
spółdzielnie lekarzy rodzinnych we współpracą z Telbios, mającym przybliżyć opiekę rodzinną
do pacjenta. Głównym celem programu jest poprawa warunków życia obywateli cierpiących na
choroby przewlekłe. System przewiduje indywidualne konto pacjenta z planem opieki i lekarza
rodzinnego na wyciągnięcie ręki, telefoniczne centrum usług, materiały edukacji zdrowotnej
i integrację z urządzeniami diagnostycznymi, z których będzie mógł korzystać sam pacjent.[33]
W jednej z rzymskich klinik lekarze wykonują obchody z iPad-ami. Elektroniczne rekordy
pacjenta redukują nadmierną ilość papierowej dokumentacji i pozwalają na wygodną ewidencję
danych medycznych.[34]
Projekt UPMC obejmuje takie obszary działalności jak telepatologia (zdalne badania
histopatologiczne, uzyskanie drugiej opinii, e-learning), Tele-ICU (zdalne konsultacje pacjentów
po operacji śledziony – lekarze ze Szpitala Dziecięcego w Pittsburgu /USA/ konsultują pacjentów
ze szpitala w Palermo, wykorzystywany jest również przenośny system telekonferencyjny),
monitorowanie domowe (tak jak w innych przypadkach zmniesza czas przebywania w szpitalu
i imożliwia o wiele sprawniejsze monitorowanie zdrowia pacjentów).[35]
23
2.4 Alaska
Obszar 586.400 mil kwadratowych zamieszkały przez 626.932 osoby i gęstości zaludnienia
1.1 osoby na milę kwadratową stanowi duże wyzwanie dla opieki zdrowotnej. 25% populacji żyje
w społecznościach poniżej 1.000 osób. W takim regionie telemedycyna rozkwita. Alaska jest
doskonałym przykładem okoliczności wymuszających rozwiązania. Ze względu na małą ilość lekarzy
i ekspertów medycznych w połączeniu z dużymi odległościami siłą rzeczy wymuszone zostało aby
większość konsultacji udzielana była zdalnie. Takie rozwiązania umożliwiają reakcję w nagłych
przypadkach, opiekę paliatywną nad pacjentem, a nawet przyjmowanie porodów.[36]
2.4.1 Teleradiologia
W 1998 roku zainstalowano 4 huby w 3 szpitalach i jednej klinice, rok 1999 to już 11 hubów,
natomiast rok 2003 to już 40 regionalnych i wiejskich klinik w systemie. Komputerowa radiografia
w każdej placówce, zintegrowana z systemem PACS i wszystkimi pozostałymi placówkami w sieci
pozwala na swobodne przesyłanie i analizę wyników badań pacjentów z najbardziej odległych
zakątków Stanu. [36]
2.4.2 Telepsychiatria
Alaska ma najwyższy odsetek samobójstw w USA i najwyższy odsetek przypadków
śmiertelnego zatrucia alkoholem. Instytut Psychiatryczny Alaski jest jedynym publicznym szpitalem,
założonym w 1962 roku. Ma 72 łóżka na 5 oddziałach w różnych miastach. W 2005 roku został
przeniesiony do nowej placówki, co umożliwiło zaimplementowanie innowacji. Pracownik szpitala
podczas rozmowy z pacjentem nagrywa jej treść, jest ona następnie analizowana przez odpowiedniego
specjalistę i zalecenia są następnie wprowadzane do leczenia podczas następnej wizyty. Klinika
oferuje także telekonsultacje w nagłych przypadkach.[37]
24
2.4.3 Projekt AFHCAN
Alaska Federal Health Care Access Network to projekt sieci telemedycznej zakładający niskie
wymagania przepustowości, analizę statycznych danych, zdjęć, nagrań wideo, notatek itp. System
został opracowany w taki sposób aby użytkownik się nie pogubił, kolory są wyraźne, przyciski duże,
a komunikaty czytelne. Urządzenia badawcze składają się z dużego wyświetlacza, zestawu urządzeń
pomiarowych i kamery wysokiej rozdzielczości - pozwalają na badanie chorób uszu, serca, skóry,
zębów i innych. Urządzenie może sprawdzać wszystkie podstawowe parametry zdrowotne i przekazać
je do bazy danych do analizy. System ma przepustowość 10.000 przypadków rocznie i zainstalowany
jest obecnie w ponad 250 lokalizacjach przez 44 organizacje publiczne i rządowe.
2.4.4 Efekty
Przeprowadzono badanie na próbie 2.672 pacjentów telemedycyny na Alasce. Na pytanie czy
telemedycyna pomaga w komunikacji z lekarzem – jedynie 4% odpowiedziało stanowczo nie,
natomiast 88% odpowiedziało tak, z czego 49% stanowczo tak.
Obniżono koszty opieki i usprawniono obieg informacji, co więcej telemedycyna sprawia,
że praca staje się przyjemnością (77% ankietowanych medyków na próbie 1,897 osób).
Pacjenci mniej podróżują, ponieważ opieka medyczna jest „bliżej”. 70%-owy spadek ilości
podróży w związku z opieką specjalistyczną i 20%-owy spadek ilości podróży w przypadku
opieki podstawowej.
25
2.5 Uganda
W krajach wschodzących co minutę kobieta umiera z powodu komplikacji związanych z ciążą
lub porodem, a z doniesień ONZ wynika, że osiem milionów dzieci umiera corocznie przed lub
podczas porodu. Projekt 3 studentów z Ugandy, WinSenga[39] skupia się na dostarczeniu prostego
rozwiązania na dużą skalę. Wysokoczuły mikrofon w połączeniu z plastikową tubą pełnią funkcję
stetoskopu i pozwalają, w połączeniu ze smartfonem wyposażonym w system Windows Phone,
na natychmiastową diagnostykę dźwiękową. Aplikacja przeprowadza analizę i wykrywa
nieprawidłowości w rytmie serca płodu na podstawie wbudowanej bazy danych wzorców
i algorytmów identyfikujących nieprawidłowości. Diagnostyka ta nie zastępuje w żaden sposób
lekarza, jednak jest uzupełnieniem diagnostyki medycznej dla obszarów gdzie dostęp do lekarza może
być utrudniony i pozwala na samodzielne zidentyfikowanie częstych dysfunkcji u noworodków.
Urządzenie kosztuje $ 3.000 i jest tańsze od ultrasonografu, a obsłużyć może je każdy.
Obecnie wprowadzane jest w Ugandzie.[38]
26
2.6 Australia
W Australii realizowany jest szereg projektów od 1984 roku. Są to między innymi sieć
komunikacji medycznej, zastosowania telemedycyny dla obszarów odległych i rozproszonych, otwarta
architektura informacji klinicznych, elektroniczna karta pacjent[40], rekordy medyczne on-line[41],
centrum obsługi elektronicznych żądań ubezpieczeniowych[42]. Prowadzona jest szeroko zakrojona
integracja usług w ramach przeszło 40 projektów. Jednoznacznie rozwiązana jest też kwestia prawna
udostępniania danych[43]. Projekty te wprowadzane są w sposób zintegrowany, poszczególne
projekty następują po sobie w przemyślanej strukturze. Rozwiązania uzupełniają się wzajemnie
i dzięki przemyślanemu planowi tworzą efekt „kuli śnieżnej” stopniowo podnosząc jakość usług
medycznych i przenosząc punkt ciężaru w stronę e-zdrowia.
RYSUNEK 8: DIAGRAM ILUSTRUJĄCY ZINTEGROWANY PLAN WPROWADZANIA PROJEKTÓW W LATACH 1984-2005
[44]
Główna część projektów opiera się o 2 filary[45], opieka nad osobami w podeszłym wieku
i opieka osobista (elektroniczna karta pacjenta), a najistotniejszym kryterium wdrażania projektów jest
dostęp do usług medycznych, szczególnie w obszarach słabo zurbanizowanych jak np:
27
rehabilitacja w domu
system umawiania wizyt w ciężkich przypadkach wymagających koordynacji
zespołów
dostęp do opieki psychologicznej,
szkolenia dla pracowników opieki medycznej
system usprawniający współpracę lekarzy pierwszego kontaktu z sektora publicznego
Wraz ze wzrostem znaczenia technologii zwiększają się możliwości dogłębnego analizowania
stanu zdrowia pacjenta. Na uwagę zasługuje Health Insite[46], portal internetowy zawierający
informacje medyczne, współtworzony przez szeroką grupę ponad 200 partnerów. Portal umożliwia
szybki dostęp do kluczowych informacji dotyczących zdrowia i opieki zdrowotnej.
Aktualne projekty dotyczą między innymi monitorowania pacjentów w domu w ramach
programu BEIP-2, przy wykorzystaniu technologii zdalnego monitorowania, telemedycyny
i elektronicznych rekordów pacjenta. Po raz pierwszy dane kliniczne z domowych urządzeń
monitorujących (rytm serca, ciśnienie krwi, monitorowanie oddechu, saturacja, poziom glukozy
we krwi itp.) sprawnie przepływają za pomocą bezpiecznych łącz do prywatnych, opartych
na architekturze chmury, elektronicznych kart pacjenta (EHR, electronic health record).
Karty te zawierają również informacje o zażywanych już przez pacjenta lekach jak i wskazówki jakie
nowe leki powinien zażywać. Konsultacje mogą być prowadzone pomiędzy specjalistami ze szpitala
a pacjentami w domu, a dane przekazywane są niemal w czasie rzeczywistym. Te usprawnienia
obniżają koszt opieki medycznej, zmniejszają niepokój pacjenta związany z wizytą w placówce
medycznej. Pacjenci mają pełen dostęp do swoich danych medycznych.[47]
28
2.7 USA
2.7.1 Telemedycyna zamiast transportu medycznego
dla noworodków?
Pomysł wydaje się nie na miejscu ze względu na ogromne ryzyko płynące z potencjalnej złej
diagnozy lub niedostarczenia odpowiedniej pomocy w chwili zagrożenia. Jak w wielu przypadkach
rozwiązanie to zostało wprowadzone organicznie, ponieważ zostało wymuszone przez okoliczności.
Szpital w miejscowości poniżej 100.000 mieszkańców nie może sobie pozwolić na zatrudnianie
wysokiej klasy specjalistów bądź specjalistów w każdej dziedzinie ze względu na niedostępność
pracowników lub wysokie koszty. W takiej sytuacji w krytycznych chwilach pozostaje transport
medyczny do lepiej wyposażonej placówki. Istnieją jednak przypadki, kiedy taki transport może być
zastąpiony przez połączenie audiowizualne ze specjalistą danej dziedziny i pracownikiem medycznym
wykonującym zalecone czynności. Takie rozwiązanie zostało wprowadzone przez Health & Science
University w Oregonie. Szpitale w sieci telemedycznej mają możliwość korzystania z konsultacji
z wysokiej klasy ekspertami neonatologii. Szpital wyposażony został w robota posiadającego
2 kamery o wysokiej rozdzielczości, ekran i zestaw czujników do badań. Robot może się swobodnie
obracać i obserwować całą salę z noworodkami, przekazywać wyniki badań dzieci albo wykonać
badanie stetoskopem w celu monitorowania parametrów witalnych. Jest bardzo precyzyjny, jego
kamery mogą wyświetlić w wysokiej rozdzielczości fragment wielkości ¼ cm.
Koszty konsultacji pokryte będą bezpośrednio z ubezpieczenia pacjenta. Pracownicy szpitala
są zdania, że wprowadzenie takiego robota daje dodatkową parę oczu, która była bardzo potrzebna
i wprowadza standard precyzji, którego osiągnięcie nie było wcześniej możliwe. Rozwiązanie
pozwoliło uniknąć podróży do innego miasta ponad 200 dzieciom na przestrzeni 2 lat oszczędzając 3.7
mln $ w kosztach transportu medycznego. Planowane jest wprowadzenie większej ilości robotów
na innych oddziałach.[48]
29
2.7.2 Badanie moczu na smartfonie
W lutym 2013 r. Serwis TED podał informację o stworzeniu aplikacji o nazwie Uchek
na smartfony umożliwiającej badanie moczu. Badanie wykorzystuje kamerę aparatu i analizuje obraz
pod kątem szeregu nieprawidłowości, bada między innymi obecność 10 związków jak glukoza,
proteiny, azotyny. Pozwala to szybko określić ogólny stan medyczny, obecność cukrzycy, infekcje
przewodu moczowego, nowotwory, problemy ze śledzioną itp. Aplikacja bada kolorystykę moczu
i na podstawie szeregu wzorców określa obecność poszczególnych związków w badanym materiale.
Oświetlenie otoczenia nie ma wpływu na wynik, ponieważ uwzględniono w aplikacji normalizację
barw. Wyniki są sprawdzane na zaawansowanych urządzeniach analitycznych w placówkach
medycznych w celu doskonalenia badania. Koszt aplikacji to 20$. Firma Biosense prowadzi również
prace nad urządzeniem ToucHb mającego służyć do bezinwazyjnego badania anemii.[49]
2.7.3 Inne urządzenia peryferyjne
Firma iHealth, specjalizująca się w wytwarzaniu zaawansowanych urządzeń peryferyjnych,
zaprezentowała na targach CES w 2014 roku, urządzenie pozwalające na wykonywanie
ambulatoryjnego badania kardiografii i stałe monitorowanie rytmu serca. Urządzenie instaluje się pod
pachą pacjenta za pomocą specjalnych plastrów, a komunikuje się z urządzeniem wyświetlającym
wyniki za pośrednictwem Bluetooth 4.0. Objętość przechowywanych danych to maksymalnie
72 godziny, a w momencie osiągnięcia limitu trzeba je przetransferować na urządzenie z iOS. Niestety
brak jest wsparcia dla Androida. Innym urządzeniem firmy jest kamizelka służąca do monitorowania
ciśnienia krwi 24 godziny na dobę. Na uwagę zasługuje również opaska na nadgarstek pozwalająca
monitorować wysycenie krwi tlenem i puls. Urządzenie składa się z opaski z wyświetlaczem, na której
wyświetlane są bieżące wyniki, i nasadką na palec.[50] Jest to oczywiście zaledwie skromny ułamek
wszystkich urządzeń jakie są dostępne w Stanach Zjednoczonych, nie sposób ich wszystkich
scharakteryzować, powyższe informacje mają jedynie pokazać niektóre zastosowania.
30
2.8 Azja
Raport Frost and Sullivan ujawnia, że narzędzia zdalnego monitorowania pacjenta
wygenerowały 773 miliony dolarów amerykańskich zysku w 2012 roku. Telemedycyna wygenerowała
w tym samym okresie 44.6 miliona dolarów zysku. Rozwiązania e-Zdrowia wygenerowały w sumie
kwotę 7.9 biliona dolarów zysku dzięki usługom opartym o tekst, połączenia wideo i głosowe.[51]
Rozwiązania telemedyczne są w tym regionie w większości nadal w fazie pilotażowej, choć popyt
na nowoczesne technologie jest ogromny. Rozwój w tym regionie jest bardziej dynamiczny
niż w Europie i Amerykach we wszystkich badanych obszarach (teleradiologia, teledermatologia,
telepatologia i telepsychiatria). Rozwój ten spowodowany jest utrudnieniami w dostępie do uslug
medycznych spowodowanych odległymi miejscami zamieszkanie i słabą infrastrukturą (drogi, kliniki,
szpitale). Problemy dotyczą, jak w innych regionach, gotowości środowiska medycznego/pacjentów,
programów rządowych, a także współpracy firm ubezpieczeniowych, domów opieki i mediów.
Region charakteryzuje duża różnorodność pod względem polityki. Przykładowo w Chinach,
Tajlandii i Indonezji obowiązuje narodowa polityka wspierająca rozwój teleme-zdrowia, programy
rządowe dobierane są w taki sposób by realizować szerszy plan. W przypadku Wietnamu
czy Kambodży rozwój popychany jest przez międzynarodowych inwestrów kierujących się względami
humanitarnymi. W Singapurze, z kolei, większość środków pochłania problem
starzejącego się społeczeństwa.
Nawet Korea Południowa zapowiedziała wprowadzenie, do tej pory zakazanej prawnie(!),
telemedycyny. Jest to jedyny kraj na świecie, w którym obowiązuje taki zakaz, ma on być zniesiony,
a programy wdrożeniowe mają wystartować w 2015 roku.[52]
Na Filipinach powstało ciekawe rozwiązanie, RxBOX – urządzenie telemedyczne na potrzeby
wiosek bez lekarzy. Urządzenie wykorzystuje nieużywane kanały transmisji TV, które zwolniły się po
przejściu na telewizję cyfrową. Docelowo technologia ma być wykorzystywana do telemedycyna i w
celach edukacyjnych. Projekt jest w trakcie wdrażania.[53]
AARNet łączy naukowców z branży medycznej. Ten projekt Zaawansowanej Telemedycyny
rozpoczął sie w 2002 roku dzięki szybkiemu łączu Internetowemu pomiędzy Japonią i Koreą.
Ustanowiono system umożliwiający szybkie i sprawne przekazywanie dokumentacji medycznej przy
wykorzystaniu niedrogich i dostępnych narzędzi. Wiele placówek naukowych i medycznych dołączyło
do sieci, w 2012 rokuTEMDEC (nazwa organizacji) przeprowadziło 53 programy w różnych
obszarach (chirurgia, endoskopia, kardiologia), a także programy edukacyjne (pielęgniarskie
31
i medyczne). Organizacja łączy 213 instytucji z 34 krajów w regionie Azja-Pacyfik. Organizacja
wykorzystuje komunikację Vidyo[54], umożliwiającą płynne połączenia niezależnie od jakości łącza
i dobrą jakość nawet przy wolniejszych połączeniach. Organizacja skupia się na innowacjach, edukacji
i rozwoju nauki. Planowana jest dalsza ekspansja, również poza region.[55]
32
2.9 Telemedycyna w Polsce
Polska jest w odniesieniu do reszty Europy czy innych rejonów świata nieco w tyle
z technologią w medycynie. Z drugiej strony obserwować można dynamiczny wzrost obecności
technologii w innych obszarach życia. Mamy też do czynienia z wieloma rozwiązaniami z pogranicza
e-Zdrowia i Telemedycyny, są ich w tej chwili setki i ta liczba ciągle wzrasta. A co oferują
najciekawsi?
2.9.1 e-Zdrowie
Ogólnopolski System Opieki Zdrowotnej (http://www.osoz.pl) oferuje niezwykle
rozbudowane narzędzie nowoczesnej medycyny. Umożliwia on zapisywanie danych medycznych
pacjenta w elektronicznej bazie danych, do której dostęp przypisany jest do karty pacjenta. Dostęp do
danych pacjent może uzyskać z dowolnego miejsca na świecie za pośrednictwem Internetu
i w każdym momencie może obejrzeć historię chorób. System stworzyła i od szeregu lat udoskonala
firma Kamsoft. Poszczególne funkcje portalu i systemu zostały omówione i zilustrowane w tym
rozdziale.
Pacjent podczas rejestracji otrzymuje kartę wraz z numerem, który jest wykorzystywany do
logowania za pomocą strony Internetowej. Za jej pomocą ma on również możliwość zarejestrowania
się do systemu. Karta z paskiem magnetycznym jest odczytywana w placówkach medycznych
współpracujących z siecią i za jej pomocą dochodzi do identyfikacji pacjenta. Karta może być również
wykorzystana w aptece, gdzie sprawdzane są interakcje pomiędzy zapisanymi lekami, a zakupione
pozycje umieszczane są w historii zakupów i na bieżąco zapisywana jest historia zakupionych leków.
System po zalogowaniu pozwala na monitorowanie własnego stanu zdrowia poprzez zestaw
połączonych ze sobą modułów. Pierwszy ekran, który pokazuje się po zalogowaniu do systemu
przedstawia pokrótce bieżący stan zdrowia, historię przebytych chorób, wykaz zażywanych leków,
ostanie wizyty lekarskie i ostatnie wyniki badań.
33
RYSUNEK 9: PODSUMOWANIEM STANU ZDROWIA, OSOZ [57]
System umożliwia rejestrację do lekarza przez Internet, użytkownikowi udostępniany jest
grafik lekarza jak również szczegółowa historia wizyt, a o zbliżającej się wizycie system przypomni
34
smsem. Podczas wizyty informacje medyczne i zalecenia, a także recepty zapisywane są w postaci
elektronicznej na koncie pacjenta. Pacjent zawsze będzie mógł wrócić do zaleceń lekarskich
i sprawdzić jakie leki zostały mu zapisane, a przyjmowanie leków ułatwi wbudowany harmonogram.
Zakup leków został uproszczony dzięki zaimplementowaniu modułu pozwalającego wyszukiwać
apteki sprzedające zapisany lek i porównanie cen. System informuje też ile pieniędzy przeznaczamy
na leki i pozwala wyszukiwać tańsze zamienniki w oparciu o substancje aktywne.
W rozmowach z użytkownikami systemu najczęściej wskazywanym mankamentem jest zbyt
rozbudowana struktura, system jest mało przystępny dla mniej zaawansowanych użytkowników
Internetu, drugą wadą jest jego niewielkie rozpropagowanie, w większości kraju przychodnie z niego
nie korzystają, firma Kamsoft podaje, że zaledwie ponad 9.000 placówek współpracuje z siecią OSOZ,
w tym apteki i przychodnie, a głównym bastionem systemu jest Śląsk. Wprowadzenie systemu
w placówce medycznej jest bezpłatne (pomijając koszty instalacji czytnika kart itp.). System zdobył
wiele nagród i jego popularność stale rośnie.[57]
Niekwestionowaną zaletą systemu jest elektroniczna karta pacjenta, jest ona rozbudowana
i oferuje znakomite narzędzie przechowywania danych medycznych, które użytkownik może
udostępnić lekarzowi do wglądu lub edycji podczas badania. Przypomnienia o lekach, informacja
o interakcjach i narzędzie do wyszukiwania tańszych zamienników i niższych cen leków są najczęściej
wskazywaną zaletą systemu. Również możliwość umówienia wizyty przez Internet jest wysoko
ceniona przez użytkowników. Ogólnie użytkownicy systemu są z niego zadowoleni, 31 osób
z 36 ankietowanych potwierdziło jednak, że systemowi brakuje możliwości zdalnej
konsultacji z lekarzem.[56]
35
RYSUNEK 10: INFORMACJA O LEKACH, OSOZ [57]
System daje możliwość wyświetlania przeglądowo informacji o stanie zdrowia zalogowanego
użytkownika. Z tego poziomu widoczne są podstawowe dane pacjenta i skrót informacji zdrowotnych.
Możliwe jest wchodzenie głębiej w kartę pacjenta (gdzie widoczne są poszczególne schorzenia),
w informacje o lekach (można dowiedzieć się o substancjach czynnych, zalecanym dawkowaniu,
gdzie nabyć lek bądź tańsze zamienniki czy też przeanalizować harmonogram dawkowania i możliwe
interakcje z innymi zażywanymi lekami), możliwe jest przeglądanie wyników badań laboratoryjnych,
przeglądanie informacji o lekarzach w systemie czy uzyskanie dostępu do wykazu ostatnich wizyt.
System umożliwia także dostęp do kalendarza lekarza i zapisanie się na wizytę.
36
RYSUNEK 11: HARMONOGRAM PRZYJMOWANIA LEKÓW, OSOZ [57]
RYSUNEK 12: INTERAKCJE POMIĘDZY LEKAMI, OSOZ [57]
37
2.9.2 e-Ekg
Od lat działa w Polsce Kardiofon. Usługa pozwalająca na przesyłanie EKG serca
za pośrednictwem Internetu bezpośrednio do szpitala celem analizy.[58] Możliwe jest monitorowanie
pacjenta 24h na dobę. Podobnie działa Cardiomon, system umożliwia przekazywanie, zbieranie
i analizowanie wyników badań.[59]
2.9.3 Zdalne konsultacje medyczne
Usługa zdalnych konsultacji medycznych funkcjonuje od stycznia 2012 roku. Projekt
Qzdrowiu polega na świadczeniu, za pośrednictwem przeglądarki internetowej, usługi umożliwiającej
zdalną 15-minutową konsultację z lekarzem pierwszego kontaktu bądź specjalistą. Serwis rozpoczynał
z cenami konsultacji na poziomie 30 złotych, płatne przed konsultacją przelewem bądź kartą, aktualnie
do przeprowadzenia konsultacji trzeba założyć konto, a ceny wynoszą 20 zł za 10 minut konsultacji.
Możliwe jest przechowywanie środków na indywidualnym koncie pacjenta na poczet przyszłych
konsultacji. Dla lekarzy system stwarza prosty sposób na zarabianie dodatkowych pieniędzy z domu.
Dla pacjenta oferuje usługę drugiej opinii lekarskiej w przystępnej cenie. Czas konsultacji nie pozwala
na bardziej wnikliwą analizę stanu zdrowia, chyba że pacjent wykupi np. 30 minut konsultacji
ale wtedy zapłaci już 60 zł. Dla ułatwienia wyboru medyka i zgrania terminu konsultacji z pacjentem
strona udostępnia zdjęcia lekarzy, ich opis i kalendarz.[60]
W przeciągu trzech miesięcy od rozpoczęcia działalności serwis podał informację o odbyciu
1.000 konsultacji pomimo niskiej jakości przekazywanego obrazu. Lekarze chętnie udzielają porad
przez Internet, jednak okazało się że projekt nie zainteresował tak szerokiego grona medyków jak
zakładano. Planowano rozrost sieci do ponad 200 specjalistów, od początku trwania programu, serwis
przyciągnął zaledwie 36 lekarzy i nie prowadzi dyżurów (stan na dzień 03.01.2014 r.).[61]
38
3 Rozdział 3
Społeczne aspekty wdrażania
nowoczesnych technologii w
medycynie
39
3.1 Badania opinii społecznej
3.1.1 Gotowość na telemedycynę
Cisco przeprowadziło ankietę wśród przedstawicieli sektora ochrony zdrowia. Badanie
obejmowało 16 różnych krajów na 6 kontynentach. Jako najważniejsze problemy wskazane zostały:
Zapewnienie sprawiedliwego dostępu do usług medycznych
Maksymalnie efektywne wykorzystanie zasobów w sektorze ochrony zdrowia
Zapewnienie jednolicie wysokiej jakości opieki medycznej
W ocenie respondentów innowacje technologiczne i telemedycyna są tematami o potencjalnie
przełomowym znaczeniu. Należy położyć większy nacisk na zintegrowane rozwiązania umożliwiające
współpracę, co zwiększy efektywność diagnostyki i leczenia. 65% ankietowanych wykazało potrzebę
elektronicznego dzielenia obrazów i nagrań wideo, niewiele mniej, bo 64% wskazało na potrzebę
szkoleń, również klinicznych. Potrzeba zdalnej komunikacji z lekarzem została wskazana jako ważny
aspekt przez 32% respondentów. Największym problemem wśród ankietowanych (35%)
jest niewłaściwe rozmieszczenie specjalistów medycznych, a na drugim miejscu (20%)
stoi niedostateczna liczba ekspertów. Dla badanych ważniejsze od ceny usługi są efektywność
i jakość usług.
Badanie pokazało też jak duża luka dzieli, w opinii respondentów, teorię od praktyki.
Zaledwie 4% uważa, że nie występuje istotna potrzeba stosowania telemedycyny, a także,
że współpraca specjalistów za pośrednictwem rozwiązań teleinformatycznych jest czymś
powszechnym.
Badanie zostało zaplanowane i przeprowadzone przez Princeton Survey Research Associates
International. Miało ono postać ankiety online w pięciu językach, a także wywiadów osobistych
z respondentami w następujących krajach: Australia, Brazylia, Kanada, Chile, Anglia, Francja,
Niemcy, Indie, Jordania, Kenia, Meksyk, Nigeria, Arabia Saudyjska, Szkocja, RPA i USA.
Respondentami byli przedstawiciele państwowej służby zdrowia (zarówno z nadania politycznego, jak
i ze służby cywilnej) o różnych zakresach obowiązków.[62]
40
RYSUNEK 13: OPINIE O OPIECE ZDROWOTNEJ [63]
Powyższa tabela przedstawia sytuację w Polsce. Obrazuje duże niezadowolenie z opieki
zdrowotnej. Zdalny dostęp do lekarza bądź pracownika medycznego może znacznie podnieść ogólną
percepcję o opiece zdrowotnej. Polacy coraz chętniej korzystają z elektronicznych usprawnień np.
w bankach, jest wysoce prawdopodobne, że usługi medyczne przyjmą się z równie dobrym efektem.
3.1.2 Dostęp do danych medycznych
Badania przeprowadzone przez firmę Accenture na próbie 3.700 fizykoterapeutów
w Australii, Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Francji, Niemczech, Singapurze, Hiszpanii i Stanach
Zjednoczonych w 2012 roku pokazują, że większość z nich chciałoby, żeby pacjenci sami mieli
możliwość uaktualniania swoich danych medycznych, w U.S.A. ułamek ten wynosi 82 %.[64]
RYSUNEK 14: BADANIA ACENTURE [64]
41
RYSUNEK 15: BADANIA ACENTURE [64]
RYSUNEK 16: BADANIA ACENTURE [64]
42
3.1.3 Ile kosztuje wizyta u lekarza?
Badanie przeprowadzone przez portal prywatnezdrowie.pl na grupie ponad 400
respondentów losowo wybranych z populacji wykazało, że każda prywatna wizyta u lekarza to koszt
do 50 zł dla 5%, od 50-100 zł dla 36%, od 100-150 zł dla 38% i powyżej 150 zł dla 20%
ankietowanych.[65]
RYSUNEK 17: KOSZT PRYWATNEJ WIZYTY U LEKARZA [65]
3.1.4 Elektroniczna dokumentacja medyczna
Przytoczone poniżej badanie przeprowadzone zostało w 2010 i 2011 r. przez firmę Deloitte na
zlecenie Dyrekcji Generalnej Społeczeństwa Informacyjnego i Mediów KE. Zbadano około 906
szpitali z 30 krajów europejskich, w tym 99 z Polski. Kluczowe obszary, które poddano badaniu to:
systemem zleceń lekarskich, systemy raportowania o działaniach niepożądanych, elektroniczna
transmisja wyników badań, funkcjonalność systemów EPR, telemedycyna, systemy PACS, integracja
systemów szpitalnych, e-rezerwacja wizyt, systemy wspomagania leczenia chorób przewlekłych,
wymiana danych medycznych pacjentów, bezpieczeństwo danych.
43
RYSUNEK 18: BADANIE DELOITTE [63]
RYSUNEK 19: BADANIE DELOITTE [63]
Lokalizacje, z których istnieje dostęp do elektronicznych danych pacjenta
44
RYSUNEK 20: BADANIE DELOITTE [63]
Badania obrazują znikomy stopień informatyzacji w medycynie w Polsce. Istnieje wiele
obszarów, w których jest jeszcze dużo przestrzeni na nowe pomysły i wdrożenia istniejących już
rozwiązań. Na szczególną uwagę zasługują obszary wymiany danych medycznych, w tym
dokumentacji i elektroniczna karta pacjenta, a także telemonitoring, praktycznie
nieistniejący w Polsce.
45
3.2 Badania własne
Badania przeprowadzono na różnych grupach społecznych, w szczególności
na pielęgniarkach[66], lekarzach pierwszego kontaktu i lekarzach specjalistach[67], osobach
w podeszłym wieku[68] i studentach medycyny[69]. Taki dobór badanych grup podyktowany był
koniecznością dotarcia zarówno do użytkowników systemu od strony medycznej jak i użytkowników
systemu po stronie pacjenta. Osoby w podeszłym wieku mają ogólnie rzecz biorąc większe
wymagania w kwestii prostoty obsługi, a studenci reprezentują „młodą krew” i mają świadomość
technologiczną. Wyniki pokazują jednoznacznie jak wielki potencjał drzemie w nowoczesnych
technologiach.
Służba zdrowia z punktu widzenia pacjenta składa się zaledwie z kilku elementów. Opieka
pielęgniarska i rehabilitacyjna, lekarz pierwszego kontaktu, lekarz specjalista (okulista, chirurg,
stomatolog, psychiatra itp.). W badaniu uwzględniono wszystkie powyższe grupy, a także pacjentów.
Badania miały na celu określić stosunek pracowników służby zdrowia i obecnych użytkowników
systemu do nowoczesnych technologii i wykazać gotowość społeczną do wprowadzania
kompleksowych rozwiązań. Drugim celem było określenie, które obszary medyczne najchętniej
przyjmą innowacje.
3.2.1 Opieka pielęgniarska
W ankiecie przeprowadzonej wśród 76 pielęgniarek i pielęgniarzy w listopadzie 2012 roku
aż 98% zadeklarowało potrzebę posiadania telefonu z możliwością przekazywania zdjęć
i prowadzenia wideorozmowy, który mógłby być wykorzystywany w różnych celach medycznych jak
opieka środowiskowa (42%.), ułatwiony kontakt z pacjentem (33%), porady ogólne (26%).
Co ciekawe, pracownicy opieki pielęgniarskiej są gotowi płacić średnio 73 zł miesięcznego
abonamentu za dostęp do tych usług.[65] W ankiecie uczestniczyły 62 kobiety i 14 mężczyzn w wieku
od 24 do 43 lat, 36 ankietowanych pracuje w miastach poniżej 100.000 mieszkańców, 40 pochodzi
z miast powyżej 100.000 mieszkańców. Ankieta została przeprowadzona na Podkarpaciu ze względu
na topologię geograficzną. Jest to obszar charakteryzujący się stosunkowo niską urbanizacją.
Duża część populacji zamieszkuje regiony oddalone od większych miast i ma ograniczony dostęp
do służby zdrowia. Badanie przeprowadzono zarówno wśród pracowników, którzy muszą fizycznie
dotrzeć do pacjenta jak i „stacjonarnych” pracowników szpitali. Próba została dobrana w taki sposób
46
aby odzwierciedlić zarówno problemy obszarów silnie jak i słabo zurbanizowanych w tym regionie,
a z ankietowanymi przeprowadzano również krótkie wywiady mające na celu określenie ich
usposobienia do tematu.[66]
RYSUNEK 21: ANKIETA WŚRÓD PRACOWNIKÓW OPIEKI PIELĘGNIARSKIEJ, OPRACOWANIE WŁASNE [66]
Opieka pielęgniarska w regionach słabo zurbanizowanych jest zmuszona do przemieszczania
się nieraz na dużych odległościach celem wykonania rutynowego badania zwykle trwającego od 15
do 30 minut, czy też zmiany opatrunku. Pacjent w stałym kontakcie z pracownikiem służby zdrowia
jest w stanie wykonać 75% tych czynności samemu (w opinii ankietowanych). Na Podkarpaciu
pacjenci i rehabilitanci Rzeszowskiej służby zdrowia zaczęli na własną rękę przesyłać zdjęcia ran
czy też opatrunków celem szybkiej ekspertyzy przez pracownika medycznego, prowadzą też rozmowy
telefoniczne, rzadziej przez Skype. W efekcie zwiększeniu uległa efektywność pracowników
i poprawiło się zadowolenie samych pacjentów.
W regionach mocno zurbanizowanych istnieje inny problem, duża ilość pacjentów sprawia,
że do opieki medycznej nie zawsze docierają potrzebujący ze względu na kolejki (w państwowej
służbie) bądź wysokie ceny (u prywatnych dostawców usług). W tych obszarach zazwyczaj nie ma
47
możliwości wprowadzania usprawnień na mniejszą skalę, jednak są one potrzebne tak samo jak
rozwiązania systemowe.
3.2.2 Lekarze
Najważniejszym ogniwem opieki medycznej jest kontakt z lekarzem, a cytując za prof.
Andrzejem Szczeklikiem „sztuka medycyny to sztuka rozmowy”.[91] Badaniu poddano grupę 230
lekarzy ze Śląska (75) i Podkarpacia (155). Badani zostali dobrani w taki sposób aby maksymalnie
realistycznie odzwierciedlać środowisko lekarskie, do badania wybrano 112 lekarzy pierwszego
kontaktu i 118 specjalistów różnych dziedzin w wieku od 33 do 57 lat pracujących w dużych miastach
(powyżej 100.000 mieszkańców - 141 ankietowanych) i małych (poniżej 100.000
mieszkańców – 89 ankietowanych) w szpitalach (96 lekarzy), w przychodniach (101 lekarzy)
i świadczących opiekę w dowolnym miejscu (33 lekarzy). Ankietowani posiadali stopień magistra
(174 ankietowanych), doktora (42 ankietowanych) lub tytuł profesora (14 ankietowanych). Wyniki
pokazały, że 57% ankietowanych zadeklarowało potrzebę dysponowania sprzętem telemedycznym w
swoim gabinecie, a ¾ badanych uważa, że niektóre konsultacje (17% ze wszystkich konsultacji)
mogłyby odbywać się na odległość. Według lekarzy taka 15-minutowa konsultacja powinna średnio
kosztować ok 45 zł i są oni gotowi ponieść koszt rzędu 63 zł średnio miesięcznie abonamentu
za dostęp do usług.[67]
RYSUNEK 22: ANKIETA WŚRÓD LEKARZY, OPRACOWANIE WŁASNE [67]
48
RYSUNEK 23: ANKIETA WŚRÓD LEKARZY, OPRACOWANIE WŁASNE [67]
RYSUNEK 24: ANKIETA WŚRÓD LEKARZY, OPRACOWANIE WŁASNE [67]
RYSUNEK 25: ANKIETA WŚRÓD LEKARZY, OPRACOWANIE WŁASNE [67]
Badania pokazują dużą otwartość w środowisku specjalistycznym na wprowadzanie
nowoczesnych technologii umożliwiających przybliżenie lekarza i pacjenta. Część środowiska reaguje
sceptycznie nie biorąc pod uwagę żadnej innej możliwości jak osobista konsultacja. Co ciekawe,
znakomita większość lekarzy opowiadająca się za tego typu rozwiązaniami nie jest w stanie
powiedzieć jak mogło by takie rozwiązanie wyglądać ale widzi potrzebę zmian. Innym ciekawym
aspektem jest „niechęć technologiczna”, wielu ankietowanych dostrzega dużo potencjalnych trudności
49
przy obsłudze takiego rozwiązania. Przekonanie o skomplikowaniu może być silną barierą szczególnie
dla lekarzy w starszym wieku. Młode osoby reagowały bardziej spontanicznie na innowacje
i generalnie wykazywały dużo większą otwartość i zainteresowanie tematem.
3.2.3 Osoby w podeszłym wieku
Badanie przeprowadzono w styczniu 2014 roku na grupie 98 osób w wieku powyżej lat 60.
Mieszkańcy dużych miast (>100.000 mieszkańców) stanowili większość tej grupy (66 osób),
pozostałe 32 osoby to mieszkańcy miejscowości poniżej 100.000 mieszkańców. Osoby ankietowane
zostały dobrane losowo, próbę stanowiło 56 kobiet i 42 mężczyzn. Na pytanie czy korzystał(a)by
Pan(i) z rozwiązania umożliwiającego komunikację z lekarzem bez wychodzenia z domu 83%
ankietowanych odpowiedziało TAK. Dużym problemem okazała się cena usługi, 32% ankietowanych
byłaby w stanie przeznaczyć na nią do 50 zł miesięcznie, a 67% do 100 zł. Jako najistotniejsze
w takiej komunikacji wskazano prostotę obsługi urządzenia (82%), jakość obrazu i dźwięku (59%)
i cenę (56%). Jakość samej usługi była istotna zaledwie dla 34% badanych.[68]
RYSUNEK 26: ANKIETA WŚRÓD OSÓB W PODESZŁYM WIEKU, OPRACOWANIE WŁASNE [68]
50
RYSUNEK 27: ANKIETA WŚRÓD OSÓB W PODESZŁYM WIEKU, OPRACOWANIE WŁASNE [68]
3.2.4 Studenci medycyny i pielęgniarstwa
Przebadano również grupę przyszłych lekarzy i pielęgniarek podczas praktyk, w skład której
wchodziło 86 osób, 46 mężczyzn i 40 kobiet, mieszkańcy dużych miast powyżej 100.000
mieszkańców stanowili 64 osoby, natomiast mieszkańcy małych miast 22 osoby.
100% ankietowanych dostrzega konieczność wprowadzenia jakiejś postaci telemedycyny, 94% widzi
potrzebę przeprowadzania zdalnych konsultacji jako uzupełnienia klasycznej opieki medycznej,
a 64% korzysta z nowoczesnych technologii w celu ułatwienia sobie pracy (mail, skype).[69]
RYSUNEK 28: ANKIETA STUDENTÓW MEDYCYNY I PIELĘGNIARSTWA, OPRACOWANIE WŁASNE [69]
51
RYSUNEK 29: ANKIETA STUDENTÓW MEDYCYNY I PIELĘGNIARSTWA, OPRACOWANIE WŁASNE [69]
Wyniki tego badania pokazują, duże zainteresowanie i otwarcie przyszłych specjalistów
branży medycznej telemedycyną i ogólnie rozwiązaniami informatycznymi i teleinformatycznymi.
Ponad 90% widzi potrzebę budowania i wdrażania rozwiązań umożliwiających zdalny monitoring
bądź inną formę zdalnej komunikacji z personelem medycznym. To co jest „szokiem
technologicznym” obecnego pokolenia będzie już zupełnie naturalne dla przyszłych pracowników
służby zdrowia.
3.2.5 Podsumowanie
Biorąc pod uwagę powyższe badania, a także badania prowadzone w innych krajach można
stwierdzić, że, niezależnie od stopnia rozwoju e-technologii w medycynie, jest duża otwartość
na wprowadzanie nowoczesnych rozwiązań. Dotyczy to nawet starszych osób, głownie ze względu
na telemonitoring i możliwość stałego nadzoru nad parametrami witalnymi. Podstawowymi
wymogami jakie są podkreślane przez użytkowników w badaniach jest ogólna prostota systemu.
Zagrożeniem jest konieczność nauczenia się nowych rozwiązań i ogólne zaufanie do technologii.
Innym istotnym aspektem jest kontakt z żywym człowiekiem. W wywiadach ten wątek poruszany
był wielokrotnie. Medycyna jest gałęzią usług, w której jak w żadnej innej, kluczowy jest kontakt
z drugim człowiekiem. Fizyczny kontakt i świadomość fizycznie odbytej wizyty nigdy nie będzie
mogła konkurować z jakimkolwiek substytutem. Nie jest to na szczęście celem telemedycyny.
Telemedycyna, w swym założeniu, przybliża pacjenta do lekarza (lub rehabilitanta) w chwili, gdy ten
opuszcza gabinet. W takim kontekście omawiane rozwiązania przyjmowane są bardzo ciepło.
52
4 Rozdział 4
Pomysł na realizację Telemedycyny
53
4.1 Analiza
4.1.1 Analiza wymagań biznesowych
Koncepcja projektu budowana jest od 2011 roku podczas cyklicznych spotkań pomiędzy
pomysłodawcami a środowiskiem technicznym i medycznym. Konsultacje obejmowały rozmowy z:
kadrą naukową na szczeblu profesorskim ze środowiska medycznego,
ekspertami medycznymi z wieloletnim stażem,
lekarzami różnych specjalizacji,
lekarzami pierwszego kontaktu,
pracownikami opieki pielęgniarskiej i ambulatoryjnej,
przyszłymi potencjalnymi użytkownikami systemu (pacjentami)
Środowisko techniczne reprezentowały firmy oferujące usługi konsultingu, wdrożeń i opracowywania
architektury systemów informatycznych, a także deweloperzy i analitycy z wieloletnim stażem.
Wymagania biznesowe obejmowały pierwotnie „błyskawiczną komunikację słowno-wizualną
lekarza z pacjentem z automatycznym zapisem epikryzy”. Ta koncepcja leżała u podstaw
budowy systemu.
4.1.1.1 Podstawowe zadania systemu
Istnieją 3 podstawowe funkcjonalności, które zostały zaplanowane do wprowadzenia. Każda z
nich może być zaimplementowana oddzielnie, gdyż stanowi sama w sobie istotny element. Są to:
1. Błyskawiczne połączenie z przedstawicielem służby zdrowia (pielęgniarką, lekarzem
pierwszego kontaktu, specjalistą, rehabilitantem) celem odbycia szybkiej konsultacji.
2. Przekazanie plików do systemu (zdjęcia, tekst, film) do analizy i konsultacji (w trybie on-line
lub store-and-forward), wraz z możliwością zarządzania uprawnieniami do wglądu.
3. Transkrypcja mowy, narzędzie dla pracownika medycznego umożliwiające szybkie
przekształcanie mowy na tekst.
4.1.1.2 Pozostałe zadania systemu
54
1. Kalendarz, żądanie połączenia przez pacjenta, które nie może być zrealizowane otwiera
możliwość zapisania się do danego lekarza w innym terminie, przed wizytą
wysyłane jest powiadomienie.
2. Karta pacjenta, każdy użytkownik ma osobistą kartę pacjenta zawierająca historię chorób
i zażywanych leków, zdjęcia, notatki lekarza i inne ważne dane.
3. Kontrola interakcji, funkcjonalność polegająca na doradzaniu czy zażywane leki mogą
powodować interakcje.
4. Poradnik zdrowotny, informacje na temat zdrowia i leczenia.
5. Możliwość podłączenia urządzeń peryferyjnych i importu danych (badanie poziomu glukozy
we krwi, tętna, ciśnienia, moczu, spirometria i inne).
4.1.1.3 Koncepcja działania
4.1.1.3.1 Telekonsultacja
Rozwiązanie opiera się o bezpośredni kontakt z lekarzem bądź pracownikiem opieki
medycznej. Podstawą jest rozmowa w jednostce czasu (np. 5 min). System musi posiadać przestrzeń
do przechowywania informacji w usystematyzowanym charakterze pod postacią karty pacjenta bądź
prostych rekordów, w skład których wchodzi tekst, zdjęcia, nagrania wideo aby możliwe było
przechowywanie danych w odniesieniu do konsultacji, do późniejszego wglądu bądź wykorzystania.
4.1.1.3.2 Przekazywanie plików
Narzędzie do przesyłania paczek plików, na które może składać się dowolna ilość plików
tekstowych, obrazów bądź nagrań wideo. Niezbędne jest zaimplementowanie zarządzania
uprawnieniami, tak aby pacjent bądź osoba wysyłająca miała możliwość udostępnienia plików
w dowolnym momencie danemu specjaliście natychmiastowo, w momencie konsultacji (jednorazowo)
lub permanentnie (do odwołania).
4.1.1.3.3 Transkrypcja mowy
Dużą część czasu konsultacji zajmuje sporządzenie epikryzy. Rozwiązanie przewiduje
zbudowanie (i zaimplementowanie) narzędzia do zapisu słów specjalisty medycznego po zakończonej
konsultacji, a także możliwość transkrybowania na bieżąco przebiegu konsultacji.
Rozwiązanie to może być użytkowane niezależnie od pozostałych funkcjonalności jako dodatkowe
55
usprawnienie pracy personelu medycznego i/lub integralna część aplikacji umożliwiająca połączenie
ze specjalistą.
Dobór właściwego silnika transkrybującego mowę ma ogromne znaczenie ze względu na czas
jaki zostanie stracony na poprawianie błędnych zapisów.
4.1.2 Wymogi techniczne i prawne
4.1.2.1 System operacyjny
Najistotniejszy jest dostęp z systemu Android. Aplikacja musi być dostępna z urządzeń
stacjonarnych (z systemem Windows 7 wzwyż, prawdopodobnie będzie zbudowana w Java).
W przyszłości przewiduje się aplikację dla iOS.
4.1.2.2 Mobilność i stabilność
Istnieje kilka kwestii problematycznych jak żywotność baterii, jakość obrazu po stronie
użytkownika, zasięg i dostępność Internetu. Są to czynniki, na które nie ma wpływu, jednak aplikacja
powinna zgłaszać potencjalne problemy:
Niewystarczający stan baterii
Słaby zasięg Internetu lub słabe łącze
Mały ekran
Takie informacje muszą być dostępne użytkownikowi przed rozpoczęciem konsultacji,
aby zapewnić komfortowe warunki rozmowy.
4.1.2.3 Urządzenia peryferyjne
Istnieje wiele urządzeń, które można podłączyć do komputera w celu zbierania informacji
medycznych. Architektura aplikacji musi umożliwiać współpracę z takimi urządzeniami bądź łatwą
implementację takiej współpracy już po wdrożeniu produkcyjnym. Jako jeden z partnerów przy
doborze urządzeń peryferyjnych wybrano firmę Telmed. Oferuje ona dowolne urządzenie opatrzone
dowolnym logo, zbudowane w dowolnej architekturze. System musi również umożliwiać korzystanie
z dowolnego innego urządzenia.
56
4.1.2.4 Bezpieczeństwo danych
Do przechowywania i przetwarzania danych niezbędna jest zgoda GIODO. Baza danych
i aplikacja musi spełniać wymagania Głównego Inspektora Ochrony Danych Osobowych.
Niezbędna jest implementacja odpowiednich mechanizmów zabezpieczających zarówno bazę
danych jak i aplikację. Dostęp do danych musi być ograniczony wyłącznie do administratora bazy
danych i informacja o tym kto jest administratorem, tak samo jak informacja o każdym kto ma do
danych dostęp, musi być przekazana do GIODO. Wszelki dostęp do danych musi być monitorowany
i zapisywany. Dostęp do aplikacji możliwy będzie na 2 sposoby: anonimowo i do konta użytkownika.
Dostęp anonimowy umożliwia połączenie z pracownikiem medycznym celem odbycia konsultacji,
natomiast nie umożliwia zapisywania i przechowywania danych. Żadne dane osobowe nie są
wymagane przy tej formie połączenia. Użytkownik ma możliwość zalogowania się na swoje konto
(za pomocą nazwy użytkownika i hasła), po czym ma on dostęp do swojej karty pacjenta i innych
swoich danych. Wybór opcji logowania bądź anonimowego korzystania wyświetla się zaraz po
uruchomieniu aplikacji. W momencie wyjścia z aplikacji użytkownik jest natychmiast
wylogowywany. Żadne dane nie są przechowywane na lokalnym urządzeniu użytkownika, wszystkie
dane przechowywane są w bazie danych.
Dokumentem, na którym należy się opierać w kwestii ochrony danych osobowych jest
Dyrektywa 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24.10.1995 r. w sprawie ochrony osób
fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych i swobodnego przepływu danych a także
Ustawa o Ochronie Danych Osobowych (Dz. U. Nr 33, poz. 285) z dnia 29.09.1997 r.
Istotne są również informacje dotyczące usług medycznych i dostarczania tychże drogą elektroniczną
zawarte w Ustawie o Systemie Informacji w Ochronie Zdrowia z 28.04.2011 roku.[69]
Stanowią one, iż każdy obywatel ma prawo do ochrony danych osobowych, a przetwarzanie
ich może zachodzić jedynie w sytuacjach określonych ustawą. Danych osobowych (czyli każde dane
która umożliwiają identyfikację danej osoby) można używać tylko w sytuacji gdy osoba, której dane
dotyczą wyrazi na to zgodę (art. 23 Ustawy). Każdy obywatel ma prawo do wglądu i modyfikowania
swoich danych w dowolnym momencie (art. 32 Ustawy). Administrator danych ma prawo
je przetwarzać dopiero po zgłoszeniu zbioru do Generalnego Inspektora (art. 46 Ustawy).[70]
Ponadto istotne są akty wykonawcze, z których najważniejsze to:
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 kwietnia 2004
r. w sprawie dokumentacji przetwarzania danych osobowych oraz warunków
technicznych i organizacyjnych, jakim powinny odpowiadać urządzenia i systemy
informatyczne służące do przetwarzania danych osobowych.
57
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 11 grudnia 2008 r.
w sprawie wzoru zgłoszenia zbioru danych do rejestracji Generalnemu Inspektorowi
Ochrony Danych Osobowych (GIODO).[71]
Aplikacja będzie wykorzystywać dane osobowe w minimalistycznym zakresie.
Do przeprowadzenia konsultacji z lekarzem (lub innym specjalistą) potrzebne będzie podanie imienia
i wieku. Pozostałe dane użytkownik podaje dobrowolnie. Użytkownik jest informowany o swoich
prawach (prawo do wglądu i edycji danych osobowych) i o dobrowolności podawania
i przechowywania wszelkich danych w systemie, w tym medycznych.
4.1.2.5 Stan prawny konsultacji medycznej
Aktualny stan prawny nie przewiduje możliwości przeprowadzenia konsultacji medycznej,
z pełnymi tego skutkami, bez kontaktu fizycznego z pacjentem. Dlatego rozwiązanie polegające
na zdalnej konsultacji ma jedynie charakter uzupełniający i nie może zastąpić zwyczajnej wizyty
u lekarza i pełnego badania. Użytkownik systemu musi być o tym informowany przed każdą
konsultacją.
58
4.2 Projekt
59
Wnioski
Telemedycyna, jako brakujący element w informatyzacji służby zdrowia, stanowi istotny
pomost pomiędzy pracownikami opieki medycznej a pacjentami. Umożliwia zwiększenie zasięgu
usług medycznych na obszarach o niskim stopniu urbanizacji i/lub ograniczonym dostępie do lekarza
bądź specjalisty, zmniejszenie kosztów opieki medycznej i podniesienie standardów. Jeszcze
do niedawna nowoczesne rozwiązania ograniczone były technologią, jednak wraz ze wzrastającą
penetracją rynku przez mobilny Internet, smartfony i tablety, coraz niższe ceny transferu
i magazynowania danych, a także coraz silniejsze urządzenia w posiadaniu użytkowników,
nowoczesne technologie niemal niezauważalnie migrują krok po kroku do codziennego życia.
Zwiększa się otwartość użytkowników na nowe rozwiązania i wzrastają oczekiwania, co w połączeniu
z ograniczoną satysfakcją z funkcjonowania służby zdrowia w obecnym kształcie przyczynia
się dodatkowo do wzrostu zainteresowania tym zagadnieniem. Wreszcie, telemedycyna pozwala
oszczędzić czas i pieniądze.
Pytania, jakie należy stawiać w tym obszarze nie brzmią „jakimi narzędziami?”. Główne
problemy skupiają się wokół obszaru organizacji struktury logistycznej i organizacyjnej, w ramach
której system ma funkcjonować, bezpieczeństwa danych, solidności wykonania, integralności
z innymi systemami i użyteczności. Proste narzędzia są najchętniej przyjmowane, duże sukcesy
święcą rozwiązania niszowe, wstrzelone idealnie w lokalne potrzeby użytkowników, trzecią grupę
stanowią rozwiązania uzupełniające obecną opiekę celem obniżenia kosztów (jak wcześniejsze
zwalnianie do domu pacjentów pooperacyjnych i zdalne monitorowanie ich stanu zdrowia).
Rozwiązania w tym zakresie powinny być przemyślane i osadzone w rzeczywistości, to znaczy
spełniać realne potrzeby i faktycznie redukować koszty opieki zdrowotnej. Im bardziej zintegrowane
a jednocześnie proste rozwiązanie zostanie zastosowane tym większa szansa jego sukcesu.
Rozwiązania powstające obecnie w Polsce dotyczą zazwyczaj wąskiego spektrum, jest to albo
prosta aplikacja albo zdalna konsultacja o niskiej jakości (i użyteczności) albo rozbudowany,
skomplikowany system, niekoniecznie telemedyczny. Badania pokazują, że rynek w żadnym wypadku
nie jest nasycony. Są obszary gdzie istnieje ogromne zapotrzebowanie, a rozwiązań brak. Istnieje nisza
na „zgrabne” wdrożenia, które z jednej strony będą wygodnym narzędziem po stronie pacjenta,
dostępnym w dowolnym miejscu i czasie, a z drugiej strony nie nastręczą problemów użytkownikowi
medycznemu. Wygoda, lekkość w użytkowaniu, proste zasady – są to szalenie istotne czynniki, które
mogą decydować o powodzeniu projektu.
Prosta aplikacja, która da dostęp do lekarza, rehabilitanta, pielęgniarki, umożliwi
wgląd w dane medyczne czy przesłanie zdjęcia bądź dokumentu do analizy w przeciągu kilku
60
minut, a także umożliwi podłączenie urządzeń peryferyjnych celem poszerzenia
funkcjonalności prostego telefonu do zaawansowanego osobistego narzędzia medycznego jest
odpowiedzią na bardzo silne zapotrzebowanie społeczeństwa.
61
Spis ilustracji
Rysunek 1: Połączenia z Internetem z urządzeń mobilnych w zależności od technologii [13] ............ 10
Rysunek 2: Rodzaj przesyłanych danych z urządzeń mobilnych [13] .................................................. 11
Rysunek 3: Penetracja rynku przez urządzenia z dostępem do Internetu [15] ...................................... 12
Rysunek 4: Dziedzina telemedycyny, opracowanie własne .................................................................. 13
Rysunek 5: Stopień realizacji projektów informatycznych w różnych obszarach, przekrój [23] ......... 15
Rysunek 6: Mobile Health Market Report [24] ..................................................................................... 16
Rysunek 7: Mobile Health Market Report [24] ..................................................................................... 17
Rysunek 8: Diagram ilustrujący zintegrowany plan wprowadzania projektów w latach 1984-2005 [44]
............................................................................................................................................................... 26
Rysunek 9: Podsumowaniem stanu zdrowia, OSOZ [57] ..................................................................... 33
Rysunek 10: Informacja o lekach, OSOZ [57] ...................................................................................... 35
Rysunek 11: Harmonogram przyjmowania leków, OSOZ [57] ............................................................ 36
Rysunek 12: Interakcje pomiędzy lekami, OSOZ [57] ......................................................................... 36
Rysunek 13: Opinie o opiece zdrowotnej [63] ...................................................................................... 40
Rysunek 14: Badania Acenture [64]...................................................................................................... 40
Rysunek 15: Badania Acenture [64]...................................................................................................... 41
Rysunek 16: Badania Acenture [64]...................................................................................................... 41
Rysunek 17: Koszt prywatnej wizyty u lekarza [65] ............................................................................. 42
Rysunek 18: Badanie Deloitte [63] ....................................................................................................... 43
Rysunek 19: Badanie Deloitte [63] ....................................................................................................... 43
Rysunek 20: Badanie Deloitte [63] ....................................................................................................... 44
Rysunek 21: Ankieta wśród pracowników opieki pielęgniarskiej, opracowanie własne [66] .............. 46
Rysunek 22: Ankieta wśród lekarzy, opracowanie własne [67] ............................................................ 47
Rysunek 23: Ankieta wśród lekarzy, opracowanie własne [67] ............................................................ 48
62
Rysunek 24: Ankieta wśród lekarzy, opracowanie własne [67] ............................................................ 48
Rysunek 25: Ankieta wśród lekarzy, opracowanie własne [67] ............................................................ 48
Rysunek 26: Ankieta wśród osób w podeszłym wieku, opracowanie własne [68] ............................... 49
Rysunek 27: Ankieta wśród osób w podeszłym wieku, opracowanie własne [68] ............................... 50
Rysunek 28: Ankieta studentów medycyny i pielęgniarstwa, opracowanie własne [69] ...................... 50
Rysunek 29: Ankieta studentów medycyny i pielęgniarstwa, opracowanie własne [69] ...................... 51
63
Bibliografia
1. Burrill G.S., Digital health investment opportunities abound, but standouts deliver disruptive
change. J Commercial Biotechnology 2012;18:49-50
2. P. Januszewicz, A. Szmajke, M. Krauze, Telemedycyna – czy telefon może zastąpić lekarza?
Pediatria Polska, 88 (2013), 389-391
3. Video Patient Visits: Are You Missing Out on a Growing Treatment Method?
http://www.medscape.com/viewarticle/762564_print, dostępne 12.06.2012r.
4. Agus D.B. A Doctor in Your Pocket. The Wall Street Journal, 2012, January 14
5. American Telemedicine Association
http://www.americantelemed.org/i4a/pages/index.cfm?pageid=1, dostępne 22.01.2014r.
6. Graves N., Barnett A.G., Halton K.A., Veerman J.L., Winkler E., Owen N., Reeves M.M.,
Marshall A., Eakin E., Cost-Effectiveness of a Telephone-Delivered Intervention for Physical
Activity and Diet. PLoS ONE 2009;4: e7135. Doi: 10.1371/journal.pone.0007135
7. Graying America gets wired to cut healthcare costs
http://www.reuters.com/assets/print?aid=USBRE83B1BY20120412 dostępne 12.04.2012r.
8. Rosser B.A, Eccleston C., Smartphone applications for pain management. J Telemed Telecare
2011;17:308-312
9. Top 10 apps for health, fitness and nutrition
http://www.cbc.ca/news/health/story/2012/01/04/apps-health-fitness-chasing--cures.html
dostępne 14.06.2012r.
10. New smartphone scans from Stanford could prevent needless oral cancer death
http://med.stanford.edu/ism/2012/april/vodaphone-0417.html dostępne 17.04.2012r.
11. Korean research, a first step toward Dr. Smartphone
http://www.reuters.com/assets/print?aid=USTRE80M07B20120123 dostępne 22.01.2012r.
12. TED, http://www.ted.com/ dostępne 17.09.2013r.
13. A.T. Kearney, Mobile Economy Report GSMA Wireless Intelligence, Machina Research, 2013,
http://www.atkearney.com/documents/10192/760890/The_Mobile_Economy_2013.pdf dostępne
11.02.2013r.
14. The new mBank is the most disruptive innovation in the world:
http://www.mbank.pl/aktualnosci/post,4589,the-new-mbank-is-the-most-disruptive-innovation-
in-the-world.html, dostępne 23.10.2013r.
15. Gartner, IDC, Strategy Analytics, World Bank, http://www.businessinsider.com/smartphone-and-
tablet-penetration-2013-10 dostępne 15.12.2013 r.
16. Telepraca,
64
http://www.rp.pl/artykul/62687,731755-Telepraca-blokowana-przez-BHP-i-definicje.html,
dostępne 13.10.2011 r.
17. Telemedicine Reduces Hospital Admissions by 67%. Wireless Healthcare News, March 24, 2006
18. Teledermatologia, http://www.termedia.pl/Czasopismo/Przewodnik_Lekarza-8/Streszczenie-
1183, dostępne 11.10.2013 r.
19. C. Botella, R. Baños, V. Guillén, C. Perpiña, M. Alcañiz, and A. Pons. CyberPsychology &
Behavior. December 2000, 3(6): 959-968
20. R Wootton et al, A joint US-UK study of home telenursing, J Telemed Telecare March 15, 1998
vol. 4 no. suppl 1 83-85
21. Boo-Ho Yang ; Dept. of Mech. Eng., MIT, Cambridge, MA, USA ; Sokwoo Rhee ; Asada, H.H.,
A twenty-four hour tele-nursing system using a ring sensor, Robotics and Automation, 1998.
Proceedings. 1998 IEEE International Conference
22. Callahan CW, Malone F, Estroff D, Person DA., Effectiveness of an internet-based store-and-
forward telemedicine system for pediatric subespecialty consultation. Arch Pediatr Adolesc Med.
2005; 159:389–393
23. Succesful Implementation of Telemedicine Solutions, http://www.reaction-
project.eu/downloads/workshop%2013%20Nov%202013/REACTION_Workshop1_Introduction.
pdf, dostępne 11.02.2014 r.
24. Mobile Health Market Report, http://research2guidance.com/500m-people-will-be-using-
healthcare-mobile-applications-in-2015, dostępne 10.11.2010 r.
25. Country Study Denmark,
http://is.jrc.ec.europa.eu/pages/TFS/documents/SIMPHSCountrystudyDenmarkfinalrev2.pdf,
2012, dostępne 10.06.2014 r.
26. MedCom Initiative http://www.medcom.dk/wm109991, dostępne 19.02.2014 r.
27. Denmark's National Telemedicine Action Plan:
http://www.prnewswire.com/news-releases/denmarks-national-telemedicine-action-plan-to-be-
built-on-continua-health-alliance-design-guidelines-for-personal-connected-health-devices-
166284236.html, dostępne 29.03.2014 r.
28. Continua Health Alliance, http://www.continuaalliance.org/, dostępne 27.03.2014 r.
29. H. Burggasser, W. Dorda, Gambal J., Gell G., H. Ingruber, W. Kotschy, et al.
Rahmenbedingungen für ein logisches österreichisches Gesundheitsdatennetz (MAGDA-LENA
V2.0), 2000, http://www.akh-wien.ac.at, dostępne 23.01.2013 r.
30. W. Dorda1, G. Duftschmid1, L. Gerhold1, W. Gall, J. Gambal, Introducing the Electronic Health
Record in Austria, Advances in international TELEMEDICINE and eHEALTH, Medipage 2006
31. Insurance company develops a telemedicine system, http://www-01.ibm.com/common/ssi/cgi-
bin/ssialias?subtype=AB&infotype=PM&appname=SWGE_OI_OI_USEN&htmlfid=OIC03029
USEN&attachment=OIC03029USEN.PDF, dostępne 23.03.2012 r.
32. http://www.ict-ageing.eu/, dostępne 23.03.2013 r.
33. Buongiorno CREG, http://www.buongiornocreg.it/, dostępne 23.03.2014 r.
65
34. iPad zamiast karty choroby, http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/278958,iPad-zamiast-karty-
choroby , dostępne 30.11.2012 r.
35. UPMC Italy, http://www.upmcitaly.it/en/content/telemedicine, dostępne 22.03.2014 r.
36. Alaska Telehealth Network, http://www.nrtrc.org/network-profiles/artn/, dostępne 4.01.2013 r.
37. Christopher T. Patricoski MD FAAFP, Telemedicine Applications in Alaska, Innovations of the
Last Frontier, Sarasota Memorial Health Care System, May 21, 2010,
http://home.smh.com/sections/services-
procedures/medlib/education/podcasts/documents/patricoskiMD_05-21-2010.pdf, dostępne
21.05.2010 r.
38. A mobile ear for pregnancy problems, http://www.bbc.com/future/story/20120927-mobile-ear-
for-pregnancy-problems, dostępne 27.09.2012 r.
39. WinSenga, http://winsenga.wordpress.com/, dostępne 21.03.2014 r.
40. Nehrt, A Health Information Network for Australia: Report to Health Ministers, National
Electronic Health Records Taskforce, Commonwealth Department of Health and Aged care,
Canberra (Australia), 2000
41. Omari M. Queensland Practice First to use New Online Medicare Claiming, Media Release 22
March 2002, Tuggeranong (Australia), 2002
42. Simpson A. Medicare smartcard launched, Media Releases, Australian Government Department
of Health and Ageing, Canberra (Australia), 2004
43. Liav T. Benefits from the Tele-health systems. Australian IT, March 21, 2006
44. Kolachalam S., eHealth in Australia, Advances in international TELEMEDICINE and eHEALTH,
Medipage 2006
45. Michael Gill, A National Telehealth Strategy for Australia, 2011,
http://www.globalaccesspartners.org/LiteratureRetrieve.aspx?ID=119937, dostępne 21.07.2013 r.
46. http://www.healthinsite.gov.au, dostępne 12.03.2014 r.
47. http://www.smarthealth.com.au, dostępne 3.08.2013 r.
48. Telemedicine cuts transport cost for ill babies, http://tdn.com/news/local/telemedicine-network-
cuts-emergency-transport-for-ill-babies/article_ec1336ae-824f-11e3-8bbe-001a4bcf887a.html,
dostępne 14.02.2014 r.
49. Uchek http://www.biosense.in/uchek.html, dostępne 11.05.2014 r.
50. iHealth http://www.ihealthlabs.com/, dostępne 1.03.2014 r.
51. Telehealth in Asia http://www.healthcareasia.org/2013/now-is-the-time-to-invest-in-telehealth-in-
asia/, dostępne 27.09.2013 r.
52. S.Korea Telemedicine in 2015, http://www.asianewsnet.net/S-Korea-plans-to-start-telemedicine-
in-2015-53428.html, dostępne 30.10.2013 r.
53. http://www.futuregov.asia/articles/2014/feb/18/philippines-rolls-out-telemedicine-tv-white-
spaces/, dostępne 18.02.2014 r.
54. Vidyo, http://www.vidyo.com/, dostępne 12.04.2014 r.
66
55. AARNet, http://www.aarnet.edu.au/CaseStudy/Telmedicine-in-the-Asia-Pacific, dostępne
16.05.2014 r.
56. Badanie własne przeprowadzone wśród użytkowników systemu przeprowadzone w jednej ze
współpracujących placówek w formie wywiadu osobistego, próba 36 osób dobrana losowo.
57. OSOZ, http://www.osoz.pl/, dostępne 24.06.2014 r.
58. Kardiofon, http://kardiofon.pl/nadzor-24h, dostępne 7.02.2013 r.
59. Cardiomon, http://cardiomon.com/, dostępne 14.03.2013 r.
60. Qzdrowiu, http://www.qzdrowiu.pl/, stan na 06.06.2013
61. Lekarze udzielają konsultacji przez Internet,
http://www.dzienniklodzki.pl/artykul/496240,lekarze-udzielaja-konsultacji-przez-
internet,id,t.html, dostępne 23.01.2012 r.
62. Badanie on-line przeprowadzone przez Princeton Survey Research Associates International w
2011 roku, http://www.twoja-firma.pl/wiadomosc/16816328,telemedycyna-to-przyszlosc-
ochrony-zdrowia.html, dostępne 22.05.2011 r.
63. Badanie Deloitte, http://www.onkol.kielce.pl/onkol/projekt/szkolenia/gdzie_jestesmy.ppt,
dostępne 9.05.2014r.
64. Badanie Accenture, http://www.accenture.com/SiteCollectionDocuments/PDF/Accenture-Patient-
Access-to-Electronic-Health-Records-What-Does-the-Doctor-Order.pdf, stan na 12.02.2013 r.
65. Badanie przeprowadzone przez portal http:www.prywatnezdrowie.pl, dostępne 15.08.2013 r.
66. Badania własne przeprowadzone na pracownikach opieki pielęgniarskiej 19.11.2012 r. załącznik
nr 1 do pracy.
67. Badania własne przeprowadzone na lekarzach różnych specjalizacji podczas konferencji
naukowych, 11.12.2012 r. załącznik nr 2 do pracy
68. Badania własne przeprowadzone na osobach powyżej 60. roku życia w grudniu 2013 r., załącznik
nr 3 do pracy
69. Badania własne przeprowadzone na studentach medycyny we wrześniu 2013 r., załącznik nr 4 do
pracy
70. Ustawa o Systemie Informacji w Ochronie Zdrowia
http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU20111130657&type=2, dostępne 11.05.2014r.
71. Ustawa o Ochronie Danych Osobowych, http://www.impan.pl/Bazamat/ustawa.html, dostępne
11.05.2014r.
72. http://www.web.gov.pl/e-punkt_bezpieczenstwo_e-uslug/307_984.html, dostępne 11.05.2014r.
73. Medycyna praktyczna: http://www.mp.pl/, dostępne 11.05.2014r.
74. FED Telemedicine and eHealth guidelines,
http://www.fda.gov/medicaldevices/productsandmedicalprocedures/connectedhealth/mobilemedic
alapplications/default.htm, dostępne 13.03.2013r.
75. Cartwright M. et al, Effect of telehealth on quality of life and psychological outcomes over 12
months (Whole Systems Demonstrator telehealth questionnaire study): nested study of patient
67
reported outcomes in a pragmatic, cluster randomised controlled trial, BMJ 2013;346:f653 doi:
10.1136/bmj.f653 (Published 26 February 2013)
76. Walewski P., Doktor w komórce, Polityka nr 9 (2897)
77. Aplikacja licząca kalorie, http://mealsnap.com/, dostępne 3.11.2013r.
78. Certyfikacja wyrobów medycznych,
http://www.znakce.eu/certyfikacja_wyrobow/wyroby_medyczne, dostępne 25.02.2014r.
79. Germanakos P., Mourlas C., Samaras G., A Mobile Agent Approach for Ubiquitous and
Personalized
80. eHealth Information Systems Survey: Consumers Keen on Telemedicine, HDM Breaking News,
July 23 2009
81. Active for Health Europe: Regions as Incubators for Sustainable eHealth Deployment, European
Health Telematics Association
82. Wootton R., Telemedicine support for the developing world, Journal of Telemedicine and
Telecare, April 2008 vol. 14 no. 3 109-114
83. Polisena J., Tran K., Cimon K., Hutton B., McGill S., Palmet K., Scott R., Home telemonitoring
for congestive heart failure: a systematic review and meta-analysis, J Telemed Telecare March
2010 vol. 16 no. 2 68-76
84. Broens T. H. F. et al, Determinants of successful telemedicine implementations: a literature
study, J Telemed Telecare September 1, 2007 vol. 13 no. 6 303-309
85. Merrell R., Doarn Ch., Telemedicine and e-Health Village Presbyterian Church Case Study,
http://www.lifesize.com/en/viewpdf?pdf=%7B0462FEA6-263D-45C5-A259-
CBC696C608B4%7D, dostępne 23.03.2014r.
86. eHealth Insider, http://www.ehi.co.uk/, dostępne 23.06.2014r.
87. eHealth magazine, http://ehealth.eletsonline.com/ dostępne 25.01.2013r.
88. eHealth initiative, http://www.ehidc.org/, dostępne 9.02.2014r.
89. ISfTeH, Interational Society for Telemedicine & eHealt, http://www.isft.com, dostępne
12.06.2014r.
90. Jak policy korzystają z Internetu, badanie przeprowadzone przez BS DGA i CBM Indicator od 22
listopada do 2 grudnia 2010
91. Szczeklik A., Madycyna to sztuka rozmowy, Gazeta Wyborcza, 21.10.2011 r.
92. Vital Wave Consulting (February 2009). mHealth for Development: The Opportunity of Mobile
Technology for Healthcare in the Developing
93. Germanakos P., Mourlas C., & Samaras G. A Mobile Agent Approach for Ubiquitous and
Personalized eHealth Information Systems., http://www. media. uoa. gr/ ~pgerman/ publications/
published_papers/, dostępne 30.05.2014r.
94. A_Mobile_Agent_Approach_for_Ubiquitous_and_Personalized_eHealth_Information_Systems.
Pdf, Proceedings of the Workshop on 'Personalization for e-Health' of the 10th International
Conference on User Modeling (UM'05). Edinburgh, July 29, 2005, pp. 67-70.
68
95. Istepanian, Robert; Laxminarayan, Swamy; Pattichis, Constantinos S., eds (2005). M-Health:
Emerging Mobile Health Systems. Springer, ISBN 978-0-387-26558-2.
96. Torgan, Carol (November 6, 2009). "The mHealth Summit: Local & Global Converge"
(http://www. caroltorgan. com/ mhealth-summit/ ), caroltorgan.com. . Retrieved July 29, 2011.
97. Global Mobile Phone Subscribers to Reach 4.5 Billion by 2012 http://www. cellular-news. com/
story/ 29824. php. Cellular-news.com, 4/1/2010
98. WHO Disease and injury country estimates, http://www. who. int/ healthinfo/
global_burden_disease/ estimates_country/ en/ index. html, World Health Organization. 2009. .
Retrieved Nov. 11, 2009.
99. World Health Organization, The World Health Report 2006: Working Together for Health. 2006,
WHO: Geneva.
100. Kinfu, Y., Dal Poz, M., Mercer, H., Evans, D.B., The health worker shortage in Africa: are
enough physicians and nurses being trained?, (http://www. who. int/ bulletin/ volumes/ 87/ 3/ 08-
051599-table-T3. html) Bulletin of the World Health Organization, Vol. 87, No. 3, March 2009,
225-230
101. Kinfu, Y., Dal Poz, M., Mercer, H., Evans, D.B., The health worker shortage in Africa: are
enough physicians and nurses being trained?, http://www. who. int/ bulletin/ volumes/ 87/ 3/ 08-
051599/ en/ index. html, Bulletin of the World Health Organization Vol. 87, No. 3, March 2009,
225-230
102. United Nations, United Nations Millennium Declaration (General Assembly Resolution 55/2).
2000, United Nations: New York.
103. United Nations, The Millennium Development Goals Report. 2006, United Nations: New
York.
104. Economist, The power of mobile money, The Economist 14 Sept, 2009.
105. Economist, Leaders, The limits of leapfrogging; Technology and development. The
Economist: 2008
106. Global Mobile Phone Subscribers to Reach 4.5 Billion by 2012. Cellular-news.com. 4/1/2010
http://www. cellular-news. com/ story/29824. Php
107. ITU (2003). Mobile overtakes fixed: Implications for policy and regulation. Geneva:
International Telecommunications Union
108. Kathuria, R, Uppal M., Mamta (2009). An econometric analysis of the impact of mobile. Case
paper in India: The impact of mobile phones. Vodafone Group Plc. The Policy Paper Series.
November 2009
109. McKinsey&Company (2007). The ‘bird of gold’: the rise of India’s consumer market.
McKinsey Global Institute
110. Mechael, P. (2006). Exploring Health-related Uses of Mobile Phones: An Egyptian Case
Study, Public Health & Policy (p. 264). London: London School of Hygiene and Tropical
Medicine
111. Agar, J. (2003). Constant Touch: A Global History of the Mobile Phone Cambridge: Icon
Books Ltd.
69
112. Ling, R. (2004). The mobile connection: The cell phone's impact on society London: Morgan
Kaufmann
113. Mechael, P. (2006). Exploring Health-related Uses of Mobile Phones: An Egyptian Case
Study, Public Health & Policy (p. 264). London:London School of Hygiene and Tropical
Medicine.
114. Istepanian, R. (2004). Introduction to the Special Section on M-Health: Beyond Seamless
Mobility and Global Wireless Health-care Connectivity. IEEE Transactions on Information
Technology in Biomedicine, 8(4), 405-413.
115. Lane, Nicholas; Miluzzo, Emiliano, Lu, Hong, Peebles, Daniel, Choudhury, Tanzeem,
Campbell, Andrew (NaN undefined NaN). "A survey of mobile phone sensing". IEEE
Communications Magazine 48 (9): 140–150. doi:10.1109/MCOM.2010.5560598.
116. Ostro, Bart (2004). Outdoor air pollution : assessing the environmental burden of disease at
national and local levels (null ed.). Geneva: World Health Organization, Protection of the Human
Environment. ISBN 9241591463.
117. Shields, T., A. Chetley, and J. Davis, ICT in the health sector: Summary of the online
consultation. 2005, infoDev.
118. World Health Organization, eHealth Tools and Services: Needs of Member States. 2005,
WHO: Geneva.
119. Malhotra K, Gardner S, Rees D. (2005). Evaluation of GPRS Enabled Secure Remote Patient
Monitoring System. ASMTA 2005, Riga, Latvia, 41-48.
120. UN Foundation, Vodafone Foundation, Vital Wave Consulting, mHealth for Development,
http://www. unfoundation. org/ global-issues/technology/ mhealth-report. html, 2008.
121. Freedom HIV/AIDS, http://www. freedomhivaids. in/ FreedomHivAids.htm, An HIV/AIDS
awareness initiative using mobile phonegames
122. ZMQ - A Technology for Development Company http://www. zmqsoft. com
123. Freedom HIV/AIDS - Serios Games Initiative to COmbat HIV/AIDS, http://www.
freedomhivaids. in
124. GSMA Foundation, A Doctor in Your Pocket: Health Hotlines in Developing Countries
125. AED-Satellife Center for Health Information and Technology, http://www. healthnet. org/,
Information and communications technologies (ICT) initiatives through the USA-based not-for-
profit Academy for Educational Development providing support for HIV/AIDS, malaria, child
and maternal health, and health systems management programs in Uganda and Mozambique
126. Voxiva Website: Health Watch, http://voxiva. com/ solutionspage.
php?catname=HealthWatch, dostępne24.04.2014
127. Weltel.org, http://www.weltel.org/, dostępne14.08.2014
128. Mechael, P. WHO mHealth Review: Towards the Development of an mHealth Strategy.
August 2007.
70
Załączniki
Załącznik 1 – ankieta dla pracowników opieki pielęgniarskiej
Wiek:
Płeć:
Rozmiar miasta:
Czy uważasz, że telefon medyczny, czyli narzędzie dedykowane do komunikacji telefonicznej
i przesyłania plików (obrazów, nagrań bądź dokumentów), byłby Ci potrzebny?
TAK / NIE
Do czego taki telefon byłby najbardziej potrzebny? (pierwsza odpowiedź, pyt. otwarte)
…………………………………………………………………………………………………
Ile jesteś gotów zapłacić miesięcznie za taką usługę? (pyt. otwarte)
…………………
W jakich obszarach uważasz, że takie narzędzie mogłoby się sprawdzić najlepiej?
CHOROBY PRZEWLEKŁE
RANY I OBRZĘKI
WYSYPKI I CHOROBY SKÓRY
GORĄCZKA
INNE
Czy korzystasz z narzędzi typu e-mail lub Skype w celu ułatwienia bądź przyspieszenia pracy
z pacjentem?
TAK / NIE
71
Załącznik 2 – ankieta dla lekarzy
Informacje o ankiecie – kim jesteśmy (dla ankietera: podać tylko na życzenie
ankietowanego)
Reprezentujemy grupę naukowców z różnych gałęzi medycyny i Informatyki, między innymi z
Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków. Prowadzimy badania w zakresie
dostosowywania narzędzi Informatycznych do wymagań pacjentów i pracowników ochrony zdrowia.
Zależy nam na opracowaniu systemu medyczno-informatycznego, który będzie zarówno prosty,
intuicyjny jak i bezawaryjny, dlatego pozwalamy sobie na kontakt z Państwem, gdyż Państwa opinia
jest dla nas kluczowa.
Formułka dla ankietera
Dzień dobry, nazywam się …….., prowadzimy badanie, w którym chcemy poznać Pański/Pani
stosunek do nowoczesnych technologii w medycynie. Chciałbym Panu/Pani zadać kilka pytań
odnośnie Telemedycyny. Zajmie to mniej niż 2 minuty. Czy możemy kontynuować? (dla ankietera:
jeżeli NIE – Czy w takim razie mogę się z Panem/Panią skontaktować w innym terminie?)
Szanowny Panie Doktorze/Szanowna Pani Doktor, na co dzień przyjmujemy naszych pacjentów w
gabinetach, ale także poświęcamy im czas na udzielanie porad telefonicznie w okresach pomiędzy
wizytami. Telemedycyna umożliwia za pomocą smartfonu, tabletu lub komputera, bezpieczną
komunikację wideo pomiędzy lekarzem lub innym personelem medycznym a pacjentem. Rozmowy są
archiwizowane w ramach dokumentacji medycznej.
W związku z tym chcielibyśmy prosić o odpowiedź na kilka pytań:
Ankieta
Czy chciałby Pan/chciałaby Pani w swoim gabinecie lub w domu dysponować możliwością
prowadzenia wideorozmowy z pacjentem? 1 = TAK, 0 = NIE
1
0
Czy uważa Pan/Pani, że w pewnych przypadkach byłoby możliwe udzielenie zdalnej konsultacji za
pomocą połączenia wideo z pacjentami znajdującymi się pod Pana/Pani stałą opieką?
72
TAK / NIE / TYLKO ODPŁATNIE (do ankietera- proszę nie czytać odpowiedzi)
Jeśli TAK, czy potrafi Pan/Pani ocenić jaki odsetek Pana/Pani konsultacji mógłby się odbyć w ten
sposób?
___ %
Czy uważa Pan/Pani, że, Pana/Pani pacjenci korzystaliby z możliwości wideorozmowy w celu
kontaktu z pielęgniarką? 1 = TAK, 0 = NIE
1
0
Jeśli TAK, czy potrafi Pan/Pani ocenić jaki odsetek konsultacji pielęgniarskich mógłby się odbyć w
ten sposób?
___ %
Jakiego wynagrodzenia oczekiwałby Pan/oczekiwałaby Pani za 15 minutową konsultację
telemedyczną?
[pole do wypełnienia]
Jaką kwotę za „telefon medyczny”, czyli usługę polegającą na wideorozmowie, byłby Pan
gotów/byłaby Pani gotowa przeznaczyć dodatkowo do abonamentu telefonicznego?
[pole do wypełnienia]
Bardzo dziękuję Panu/Pani za poświęcony czas! Życzę Panu/Pani miłego dnia/popołudnia/wieczoru.
73
Załącznik 3 – ankieta dla osób w podeszłym wieku (powyżej 60)
Wiek:
Płeć:
Miasto:
Czy korzystał(a)by Pan(i) z rozwiązania umożliwiającego komunikację z lekarzem bez
wychodzenia z domu?
TAK
NIE
Co mogłoby uniemożliwić Pani/Panu korzystanie z takich rozwiązań? (pyt. otwarte)
…………………………………………………………………………………………………
Jaka cena byłaby możliwa do zapłacenia za dostęp do usług? (pyt. otwarte)
……………
Co byłoby dla Pana ważne w takim rozwiązaniu? (pyt. otwarte)
…………………………………………………………………………………………………
74
Załącznik 4 – ankieta dla studentów i praktykantów medycyny
Wiek:
Płeć:
Rozmiar miasta:
Czy widzisz potrzebę wprowadzenia rozwiązań z zakresu telemedycyny?
TAK
NIE
Czy uważasz, że część konsultacji z lekarzem bądź pracownikiem opieki medycznej mogłaby
odbywać się na odległość
TAK
NIE
Czy korzystasz z narzędzi typu e-mail lub Skype w celu ułatwienia bądź przyspieszenia
pracy?
TAK
NIE