temat numeru: kariera naukowa w polsce i za granicą - czy ... · studenckie koło naukowe...

Gospodarka

Brazylia - obluzowana cegła

Inwestycje

Spoacutełki dywidendowe - jak je

wyselekcjonować

Inwestor po godzinach

Szwajcaria - kraj wysokiej jakości

Temat numeru

Kariera naukowa w Polsce i za granicą - czy warto

WWWGAZETATRENDPL

ISSN

189

9-42

02

NUMER 5 (51) Listopad 2014

EmEryTura oBywaTElSKa

JaKIE funduSzE InwESTycyJnE wyBrać

czy warTo zaKładać właSną fIrmę

3

zamoacutew papierowe wydanie do domu lub do firmy

Więcej infrormacji na

wwwgazetatrendplprenumerata

pRENUMERata

Reklama

wydawcaTrend Edukacja Finansowa sp z ooul Dobra 544100-312 Warszawabiurogazetatrendpl

adres korespondencyjny redakcjiTrend - miesięcznik o sztuce inwestowaniaul Nowy Świat 41A00-042 Warszawa Tel +48 691 954 727 redakcjagazetatrendpl

redaktor naczelnyDorota Sierakowska dorotasierakowskagazetatrendpl

zastępcy red naczelnegoAnna Grodecka annagrodeckagazetatrendplJakub Domagalski jakubdomagalskigazetatrendpl

Koordynator w Krakowie dystrybucja prasyAnna Sierakowskaannasierakowskagazetatrendpl

autorzy artykułoacutewKarolina AdamczykKlaudia BabrajMichał BorekMarek BugdołMarta CzekajPiotr DobrowolskiMarta DobrzyńskaRobert GuzowskiAnna GrodeckaMarcin GrzejszczakTomasz HałajMarcin KowalskiPiotr MurjasMagdalena PatynowskaKamil PruchnikMaciej PykaAlbert RokickiDorota SierakowskaDamian StrzelczykArtur Szczepkowski

KorektaAnna Grodecka Katarzyna Dawidziuk

reklamareklamagazetatrendpl

Skład i grafikaINSIDE PUBLISHINGwwwinsidepublishingpl

Redakcja miesięcznika Trend zastrzega sobie prawo do przeredagowania i skracania nie-zamoacutewionych tekstoacutew Niezamoacutewiony tekst może nie zostać opublikowany na łamach Trendu Redakcja nie ponosi odpowiedzialno-ści za treść zamieszczonych reklam i ogłoszeń

Wersja elektroniczna dostępna roacutewnież na wwwgazetatrendpl

dystrybucjaNajlepsze uczelnie ekonomiczne w Polsce instytucje finansowe renomowane kawiar-nie restauracje i hotele Szczegoacuteły na stronie internetowej miesięcznika

PrenumerataOferujemy prenumeratę dla firm Zgłoszenia przyjmujemy pod adresem prenumaratagazetatrendpl

Wszystkie materiały chronione są prawem autorskim

Przedruk lub rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie i jakimkolwiek języku

bez pisemnej zgody wydawcy jest zabronione

Od redakcji

Poza korpoświatem

Nie jest przesadą stwierdzenie że w Polsce studia w za-kresie finansoacutew czy ekonomii przygotowują przede wszystkim do pracy w korporacji Banki i firmy kon-

sultingowe organizują liczne konkursy dla studentoacutew w ktoacute-rych rozwiązuje się casersquoy ndash firmy te coraz częściej uczestniczą także w tworzeniu nowych specjalności na danym kierunku studioacutew I to dobrze bo ścisła wspoacutełpraca uczelni z przedsię-biorstwami daje studentom szanse na ciekawe i zroacuteżnicowane staże a dzięki temu ndash na poznanie roacuteżnych instytucji od środ-ka i podjęcie lepszej decyzji co do wymarzonego miejsca pracy

O możliwościach pracy w przeroacuteżnych korporacjach i firmach z branży finansowej pisa-liśmy zresztą w Trendzie wielokrotnie Banki domy maklerskie firmy konsultingowe TFI działy finansowe spoacutełek z przeroacuteżnych branżhellip Niewątpliwie ukończenie studioacutew w zakresie finansoacutew czy ekonomii daje duże pole manewru

W bieżącym wydaniu Trendu pokazujemy ścieżkę kariery ktoacutera wśroacuted absolwentoacutew uczel-ni ekonomicznych w Polsce jest stosunkowo mało popularna ndash ścieżkę kariery naukowej Dla kogo kariera naukowa jest odpowiednia Czy warto robić doktorat w Polsce Ile kosztuje i co daje zrobienie doktoratu za granicą Jakie możliwości pracy na uczelniach i poza nimi daje zdobywanie kolejnych stopni naukowych

O jasnych i ciemnych stronach kariery naukowej w finansach i ekonomii rozmawiamy z kil-korgiem młodych polskich naukowcoacutew ktoacuterzy zdecydowali się na pracę naukową w roacuteżnych krajach Zachęcam Was do poznania ich świata ndash świata dużych ambicji i ciężkiej pracy ktoacutery być może stanie się dla niektoacuterych z Was inspiracją

Zapraszam do lekturyDorota Sierakowska

RaportyForexpl

bdquoZarabiaj Na Rynku Forexrdquo

RaportyForexplWejdź sprawdź wyniki innych i sam zacznij zarabiać

Co otrzymasz

Czy Raporty Forex Ci pomogąWiele osoacuteb potwierdziło już skuteczność analiz

Dokładność

bdquohellippowiem szczerze że w życiu nie widziałem

tak skutecznych i dokładnych analiz jakie Pan prezentujehelliprdquo

Skuteczność

bdquohellipPańskie analizy są jednymi z najbardziej skutecznych

z jakimi dotychczas spotkałam się na rynkuhelliprdquo

Zysk

bdquohellipRaporty naprawdę się spraw-dzają Po wczorajszych zarobi-łem na EUR-USD 58 pipsoacutewhelliprdquo

Analizy obejmują pary walutowe surowce oraz indeksy

Analizowane są pary walutowe EurUsd GbpUsd UsdJpy AudUsd

Surowce Złoto (XauUsd) i Ropa (CL) indeks DAX

Inwestuj i zarabiaj

RaportyForexpl

Zdobędziesz przewagę na rynkuDowiesz się w ktoacuterą stronę z dużym prawdopodo-bieństwem cena będzie się poruszała oraz zaznaczone zostaną poziomy przy ktoacuterych cena będzie reagowałaPodniesiesz ilość dobrych pozycji i zaczniesz zarabiać

Otrzymasz dostęp do bardzo dobrych analizDwa razy w tygodniu otrzymasz analizy Możesz uczestniczyć na żywo w spot-kaniu lub obejrzeć sobie w dowolnym czasie nagranie

4 5

Listopad 2014Listopad 2014

Kariera naukowa - kiedy jak i dla kogo Ostatnie statystyki informują o ciągle zmniejszającej się liczbie osoacuteb kontynuujących naukę po szkole średniej to nie zmienia to faktu że Polska jest czwartym krajem w Unii Euro-pejskiej pod względem liczby studiujących osoacuteb Wyprzedzają nas tylko Wielka Brytania Niem-cy oraz Francja

dlaczego spoacutełki dywidendowe i jak je wyselek-cjonowaćCzy w społeczeństwie cha-rakteryzującym się wysoką awersją do ryzyka wynikającą z uwarunkowań historycz-nych rynek funduszy ma szansę się rozwijać

27

36

SPIS TREŚCI

Kariera naukowa za granicą

WyDARZENIA

studenckie Koło Naukowe Energetyki w szkole Głoacutewnej Handlowej zaprasza na Zimową szkołę Energii 2014 ktoacutera odbędzie się w dniach 9-10 grudnia w szkole Głoacutewnej Handlowej

Zimowa Szkoła Energii poświęcona bę-dzie branży energetycznej i obecnej sytua-cji na rynku energetycznym świata Pod-czas ZSE 2014 studenci SGH oraz innych warszawskich szkoacuteł wyższych będą mieli okazję wziąć udział w prelekcjach i pane-lu dyskusyjnym Tematami prelekcji będą wojny energetyczne oraz polska polityka

energetyczna do 2050 r natomiast debata zostanie przeprowadzona na temat bezpie-czeństwa energetycznego Unii Europejskiej w obliczu dostaw surowcoacutew Jako prelegenci wystąpią wybitni pracownicy naukowi naj-lepszych polskich uczelni ndash pasjonaci i auto-rytety w dziedzinie energetyki

Więcej ważnych szczegoacutełoacutew o projekcie dla spragnionych żywiołowej i prawdzi-wie energetycznej dyskusji znajduje się na fanpagersquou SKN Energetyki httpswwwfacebookcomsknenergetykifref=ts Zain-teresowanych zapraszamy roacutewnież do kon-taktu pod adresem sknenergetykigmailcom lt

18

Dorota sierakowska wyboacuter cytatoacutew Dorota sierakowskaLICZBy MIESIąCA CyTATy

33tyle mld USD kary zostało nałożone na pięć globalnych bankoacutew za manipula-cje na rynkach walutowych

55tyle ton złota kupił do swoich rezerw bank centralny Rosji w III kwartale 2014 r

300co najmniej tyle nowych sklepoacutew pod szyldem Biedronka chce otworzyć spoacutełka Jeronimo Martins w latach 2015-2017

195tyle procent aktywnych lub potencjal-nych uczestnikoacutew rynku pracy w Pol-sce rozważa emigrację zarobkową w ciągu najbliższych 12 miesięcy we-dług raportu Work Service

bdquoMoacutewienie o wojnie cenowej [na rynku ropy ndash przypred] to jakieś nieporozu-mienie ndash celowe lub nie ndash ktoacutere nie ma potwierdzenia w rzeczywistościrdquo

Ali Al-Naimi minister ds ropy naftowej Arabii Saudyjskiej

bdquoNad Europą krąży widmo jest to widmo stagnacji gospodarczejrdquo Mark Carney szef banku centralnego Wielkiej Brytanii

bdquoEuropa nie osiągnęła wspoacutelnego celu grupy G20 ktoacuterym jest silny i zroacutewno-ważony wzrost gospodarczy Europejscy przywoacutedcy powinni podjąć działania by (UE) nie popadła w jeszcze głębszą zapaść Świat nie może sobie pozwolić na stracone dziesięciolecie w gospodarcerdquo

Jacob Lew Sekretarz Skarbu USA

bdquoMoim celem nie było nigdy to by Facebook był bdquocoolrdquo Zawsze chciałem żeby był pomocnym narzędziem ktoacutere po prostu działardquo

Mark Zuckerberg założyciel Facebooka

wydarzEnIa5 zimowa szkoła energii5 cytaty - wyboacuter cytatoacutew Dorota Sierakowska5 liczby miesiąca Dorota Sierakowska

3 naJ6 3 najistotniejsze decyzje monetarne dla Polski strefy

euro oraz uSa na przełomie października i listopada Tomasz Hałaj

rInG EKonomIczny8 ring ekonomiczny

wywIad10 Bycie naukowcem oznacza dużo autonomii

i dużo niepewności - wywiad z Jakubem Growcem Dorota Sierakowska

GoSPodarKa13 Brazylia ndash obluzowana cegła Maciej Pyka

16 Emerytura obywatelska lekiem dla Polski Marcin Grzejszczak

KarIEra18 Kariera naukowa za granicą Anna Grodecka

27 Kariera naukowa - kiedy jak i dla kogo Magdalena Patynowska

30 w życiu na obczyźnie jest dużo pustki wywiad z Janem witajewskim-Baltvilks Anna Grodecka

32 noblista Thomas J Sargent to dla nas po prostu Tom wywiad z mateuszem Giezek

Anna Grodecka

34 Kariera naukowa wymaga silnej motywacji wywiad z Piotrem denderskim

Anna Grodecka

InwESTycJE36 Perspektywy rozwoju funduszy

inwestycyjnych w Polsce Karolina Adamczyk

38 dlaczego spoacutełki dywidendowe i jak je wyselekcjonować

Albert Rokicki

właSna fIrma39 nie otwieraj firmy Damian Strzelczyk

InwESTor Po GodzInach41 Kraj wysokiej jakości Dorota Sierakowska

rEcEnzJE45 osobisty podręcznik kariery Dorota Sierakowska

45 Ty jako marka Dorota Sierakowska

45 Po prostu dawkins Dorota Sierakowska

KrzyżoacutewKa46 Krzyżoacutewka

6 7


3 najistotniejsze decyzje monetarne dla Polski strefy euro oraz uSa

na przełomie października i listopadatomasz Hałaj

Koniec października i początek listopa-da niewątpliwie miały dla inwestoroacutew dość duże znaczenie Banki centralne Polski USA oraz strefy euro podejmowały ważne decyzje monetarne mające na celu stymulowanie

gospodarek O ile Europejski Bank Central-ny i Fed podjęły decyzje ktoacutere nie otworzyły szeroko oczu ze zdziwienia uczestnikom ryn-ku finansowego o tyle postanowienie NBP z pewnością wprawiło w konsternację 26 na 28 ankietowanych ekonomistoacutew oczekiwało obniżki stopy procentowej w Polsce Czy to

oznacza że komunikacja na linii NBP ndash ry-nek zaczyna pomału zawodzić Poczekamy zobaczymy ale poacuteki co stopy pozostały u nas bez zmian Fed wchodzi na ścieżkę normali-zacji polityki pieniężnej a EBC przygotowuje się do obrania kierunku USA i rozpoczęcia europejskiego QE

Narodowy Bank Polski

Federal Reserve System

Europejski Bank Centralny

1

2

3

W połowie pierwszego tygodnia li-stopada Rada Polityki Pieniężnej (RPP) zdecydowała się pozostawić stopy procen-towe na bieżącym poziomie czyli 2 Za-skoczenie Chyba można tak powiedzieć gdyż większość ekonomistoacutew spodziewała się jednak kolejnej obniżki przynajmniej o 025 pkt proc Przypomnijmy iż w paź-dzierniku RPP obniżyła referencyjną stopę procentową o 05 pkt proc do rekordowo niskiego poziomu 2 Decyzja polskiego banku centralnego może wydawać się nie-adekwatna do bieżącego poziomu inflacji

oraz ogłoszonych głoacutewnych projekcji in-flacji wg ktoacuterych wskaźnik przeciętnego poziomu cen do 2016 r będzie znajdował się poniżej ustalonego celu na poziomie 25 Z wypowiedzi prof Marka Belki na konferencji prasowej NBP wynika iż RPP przy podjęciu decyzji o poziomie stoacutep pro-centowych brała przede wszystkim pod uwagę poziom wzrostu gospodarczego Prezes NBP zaznaczył roacutewnież że nie ma już ryzyka inflacji poniżej celu - to jest już pewność Dlatego też ważniejszy od infla-cji był wzrost gospodarczy Dynamika cen

konsumpcyjnych w dalszym ciągu utrzy-muje się na ujemnym poziomie (-03 rr w październiku) a bardzo znaczący wpływ na to mają obniżające się ceny ropy naf-towej na rynkach światowych Ten aspekt jest potwierdzeniem listopadowej decyzji RPP bowiem obniżka stoacutep procentowych nie pomogłaby na spadającą inflację głoacutew-nie za sprawą czynnikoacutew zewnętrznych na ktoacutere Polska nie ma wpływu Kolejna decy-zja za miesiąc wg Prezesa NBP przestrzeń do obniżek nadal istnieje ale przewidy-walność działań RPP zmalała

Dokładnie 29 października prowadzony od września 2012 r przez bank centralny USA program luzowania ilościowego QE (quantitative easing) przeszedł do historii Skup obligacji skarbowych oraz obligacji zabezpieczonych hipotecznie został w cało-ści wygaszony Nasuwa się teraz pytanie Jak dalej będą funkcjonowały rynki finansowe bez tego niekonwencjonalnego programu Na razie Fed pozostaje z bdquonapuchniętąrdquo sumą bilansową o wartości blisko 45 bln USD oraz stopami procentowymi w dal-szym ciągu na poziomie 000-025 Dzięki QE3 Fed z pewnością przyczynił się do uspokojenia sytuacji na amerykańskim

rynku finansowym pieniężnym oraz na rynku pracy Założone cele amerykańskie-go banku centralnego wydają się być na tę chwilę zrealizowane W październiku stopa bezrobocia w USA spadła do 58 a wrześ-niowy wskaźnik inflacji CPI utrzymuje się roacutewnież w okolicach celu (2) ndash na po-ziomie 17 Co więcej od 2009 r bardzo widoczna jest korelacja indeksu SampP 500 i sumy bilansowej a zakończenie QE to ko-niec jej bdquopompowaniardquo Jak więc zareagują inwestorzy Patrząc wstecz na wcześniej-sze programy QE1 oraz QE2 tuż po ich wygaszeniu na rynku widoczne były dwie duże korekty Czy tak będzie i tym razem

Przewodnicząca Rady Gubernatoroacutew Fed Janet Yellen stoi teraz przed poważnym zadaniem normalizacji polityki monetar-nej z czym wiąże się wzrost stoacutep procen-towych oraz powroacutet do pierwotnego roz-miaru sumy bilansowej Fed Z konferencji Federalnego Komitetu Otwartego Rynku wynika że stopy procentowe pozostaną na bieżącym poziomie przez znaczny okres czasu co jest roacuteżnie interpretowane nato-miast obniżenie rozmiaru sumy bilansowej do pierwotnego stanu może nastąpić dopie-ro pod koniec dekady Teraz czas na reakcje rynku a tu dwie możliwości powroacutet do stabilnego wzrostu czy może kolejne QE4

Listopadowa decyzja Europejskiego Banku Centralnego (EBC) nie zaskoczyła uczestnikoacutew rynkoacutew finansowych i zgod-nie z prognozami EBC pozostawił stopy procentowe bez zmian Stopa kredytu re-finansowego wynosi 005 depozytowa -02 a kredytowa 03 Prezes EBC Ma-rio Draghi zaznaczył iż w październiku EBC rozpoczął skup obligacji zabezpieczo-nych a w nieodległej przyszłości rozpo-cznie skup papieroacutew wartościowych typu ABS (Asset-backed securities) Planowany termin stosowania wspomnianych progra-moacutew ma potrwać co najmniej dwa lata i

przywroacutecić bilans EBC do poziomoacutew z po-czątku 2012 r To oznacza wzrost bilansu o 1 bln euro do kwoty 3 bln euro Dane eko-nomiczne takie jak utrzymujące się bez-robocie (115 we wrześniu) inflacja CPI (04 w październiku) czy PKB (07 rr za 2Q 2014r) potwierdzają że nad strefą euro w dalszym ciągu zbierają się czarne chmury EBC boi się burzy dlatego Mario Draghi potwierdził że bank centralny stre-fy euro przygotowuje się do wprowadzenia innych niekonwencjonalnych działań jeśli takie będą konieczne do stymulowa-nia zagrożonej deflacją gospodarki strefy

euro Swoją aprobatę na temat przyszłych planoacutew luzowania polityki monetarnej na wzoacuter amerykańskiego Fedu wyraziły roacutew-nież dyrektor Międzynarodowego Fundu-szu Walutowego (MFW) Christine Lagar-de oraz szefowa Fed Janet Yellen Wpływ na to jaka decyzja zapadnie odnośnie wprowadzenia kolejnych programoacutew sty-mulacyjnych przez EBC będą miały na-pływające wskaźniki gospodarcze Pew-nym pozostaje iż na ostatnim posiedzeniu EBC szanse na zastosowanie programu skupu aktywoacutew wzorem amerykańskiego banku centralnego zdecydowanie wzrosły

3 NAJ3 NAJ

8 9


Marcin RoacuteżowskiAnalizy Online

RING EKONOMICZNy

Oferta funduszy inwestycyjnych dla klientoacutew detalicznych jest bardzo sze-roka Obejmuje ona zaroacutewno klasyczne produkty dedykowane jednej klasie ak-tywoacutew (akcje obligacje surowce) jak i te bazujące na bardziej skomplikowa-nych strategiach np absolute return Przy takiej mnogości wyboru praktycz-nie przy każdej koniunkturze rynkowej inwestor jest w stanie znaleźć coś dla siebie Postawienie na fundusz inwe-stycyjny jest szczegoacutelnie dobrą opcją gdy brakuje nam czasu na samodzielną analizę rynkową lub przeprowadzanie transakcji oraz wtedy gdy chcielibyśmy ulokować kapitał na rynku ktoacutery z per-spektywy polskiego inwestora może być trudno dostępny Odpowiadając na pyta-nie nie ma złego momentu na inwestycje w fundusze Zawsze są dobre opcje trze-ba tylko odpowiednio dobrać fundusz do koniunktury rynkowej

Naturalnie odpowiedź na to co może okazać się hitem inwestycyjnym w przy-szłym roku przypomina wroacuteżenie z fu-soacutew jednak o pewne ogoacutelne wskazania można się pokusić Wbrew pozorom pewnym wyznacznikiem na przyszłość może być sytuacja z obecnego roku Ol-brzymią popularnością cieszą się w nim jak dotychczas rozwiązania bezpieczne czyli fundusze gotoacutewkowe i pieniężne oraz dłużne Wynika to z kilku czynni-koacutew Ten pierwszy typ rozwiązań często jest traktowany (na wyrost) przez klien-toacutew jako niemal odpowiednik lokaty bankowej jednak z wyższą szansą na zysk W środowisku niskich stoacutep pro-centowych inwestorzy poszukują wyż-szej rentowności jednak często sugerują się wynikami historycznymi ktoacutere przy obecnych stawkach na rynku pienięż-nym mogą być nie do powtoacuterzenia Jednak jeśli ktoś szuka sposobu na ulo-kowanie oszczędności przy niskim ryzy-ku a nie jest skłonny ciągle poszukiwać kroacutetkoterminowych lokat terminowych z promocyjnym oprocentowaniem to

może to być dla niego rozsądna alterna-tywa jednak oczekiwania nie powinny być wygoacuterowane Przyczyny popularno-ści funduszy dłużnych są inne - zaroacutewno w 2012 jak i 2014 roku ceny obligacji skarbowych bardzo mocno rosły co po-zwoliło liderom rynku osiągnąć nawet dwucyfrowe stopy zwrotu co natych-miast zachęciło wielu klientoacutew i spowo-dowało skokowy wzrost znaczenia tego typu funduszy Jednak jak pokazał 2013 rok ktoacutery przynioacutesł realizację zyskoacutew na rynkach długu i bardzo słabe w efekcie wyniki trudno oczekiwać aby dwa lata z rzędu obligacje dawały zarobić aż tak dobrze Dlatego do tej klasy aktywoacutew le-piej podejść z ostrożnością

Jeżeli oceniać z punktu widzenia cyklu koniunkturalnego to największy poten-cjał stopy zwrotu mają akcje Ożywienie gospodarcze choć w ostatnich miesią-cach już nie tak silne jest faktem Z kolei inflacja (a właściwie deflacja) jest bar-dzo niska Taka mieszanka tych dwoacutech czynnikoacutew to zwykle bardzo korzystne połączenie dla rynkoacutew akcji Co prawda taki stan rzeczy utrzymuje się już od kil-ku miesięcy a stopy zwrotu z polskiego rynku trudno nazwać spektakularnymi ale to wręcz powinno pomoacutec w podjęciu decyzji Rynek nie jest przegrzany nie ma też powszechnego zainteresowania funduszami akcji Co więcej nie brakuje negatywnego sentymentu wobec polskiej giełdy co można traktować jako niemal-że kontrariański sygnał

Z kolei temat surowcoacutew a więc i fundu-szy na nich skoncentrowanych przycichł w ostatnich miesiącach pomimo że wie-le towaroacutew odnotowało pokaźne spadki kursoacutew Niestety zjawiska deflacyjne na świecie nasilają się więc trudno ocze-kiwać by trend odwroacutecił się z dnia na dzień Dlatego ta klasa aktywoacutew powin-na być traktowana raczej jako sposoacuteb na dywersyfikację portfela niż jego trzon

Michał Pietrzyca Dom Maklerski BOŚ

Zawsze warto inwestować jeśli zależy nam na powiększaniu swojej pozycji kapi-tałowej

Wybieranie funduszy inwestycyjnych powinno być skrupulatnym procesem podobnie jak selekcjonowanie akcji do portfela Inwestor przy decydowaniu się na konkretne fundusze powinien kiero-wać się prostą zasadą lokujemy środki pieniężne tam gdzie występują czytelne wzrostowe tendencje Moacutewiąc wprost ku-pujemy zarabianie danego funduszu To arcyprosta technika ale stanowiąca o sze-roko pojętym sukcesie inwestycyjnym na rynku

Fundusz ktoacutery dynamicznie pnie się w goacuterę jest dowodem że zarządzający bardzo trafnie dobrał do niego roacuteżnego rodzaju aktywa ilub strategiczne podej-ście My woacutewczas mamy satysfakcję że ulokowane pieniądze skrupulatnie pracu-ją i odnoszą sukcesy gdyż są prowadzone przez bdquozarabiający funduszrdquo Gdy tylko kończy się na nim pozytywny trend woacutew-czas inwestor powinien bardzo szybko podjąć twardą decyzję umorzyć jednost-kiskonwertować je na inne czy przezna-czyć kilkakrotnie większą sumę pieniędzy na cykliczne dokupowanie posiadanych jednostek TFI gdy np tanieją w danym okresie o 10-15 procent Takie warunki warto sobie zawczasu przygotować zanim wejdziemy w świat funduszy inwestycyj-nych

Ponadto każdy powinien dokładnie przebadać wybrane fundusze pod ką-tem ryzyka ratingoacutew historycznych stoacutep zwrotu i zmienności wycen Należy także uważnie przeczytać kartę danego fun-duszu Zapoznanie się z zawartością ku-powanej paczki pozwoli nam powiązać globalne szanse i zagrożenia z rodzajami aktywoacutew jakie zarządzający wtłoczył do swojego portfela Przy ograniczonej ilo-ści czasu można wybrać fundusze typu ETF ktoacutere pasywnie naśladują konkretne indeksy Także i w tym przypadku spraw-dzi się reguła bdquokupuj siłę a sprzedawaj słabośćrdquo Przykładowo ETF na SampP500 (średnia giełdowa z USA) pozwolił zaro-bić prawie 80 w 3 lata natomiast ETF na DAX-a (średnia giełdowa z Niemiec) zyskał w tym samym czasie 45 Co cie-kawe roacuteżnica ta zaczęła narastać dopiero od sierpnia tego roku więc inwestorzy ktoacuterzy zareagowali zdecydowanie szybko mogli tę dysproporcję intratnie wychwy-cić i np słabnący ETF wyrzucić z port-fela a w jego miejsce ulokować środki

w poparty makroekonomicznie trend w goacuterę na SampP500 Pamiętajmy że pasyw-ne inwestowanie jest o wiele bezpieczniej-sze niż proacutebowanie swojej taktyki na ryn-kach akcji towaroacutew walut czy papieroacutew dłużnych

Ostatnie dane makro wskazały dla Polski ponownie spadek cen towaroacutew i usług konsumpcyjnych (-06 rr i 0 mm Poprz -03 rr i 0 mm) w uję-ciu wskaźnika CPI Komentatorzy rynko-wi czy niektoacuterzy zarządzający moacutewią już wprost o bardzo słabej ale jednak deflacji Z kolei dane te dla Niemiec i Eurolandu rozpatrywane pod kątem harmonicznym CPI pokazują wyhamowanie inflacji ktoacute-ra pod kątem CPI dla USA wskazuje przez ostatnie miesiące brak zmian mm czy +01 Takie parametry pokazują pewien trend ktoacutery jeśli się utrzyma to powinien w 2015 roku nadal podtrzymać relatywną siłę Wall Street wobec spoacutełek z Eurolandu i Polski

Z tego względu nieco silniejsze powin-ny być w moim przekonaniu przy zacho-waniu wskazanego status quo fundusze akcyjne spoacutełek z USA (nie zapominajmy o magii roku poprzedzającego rok pre-zydencki) Ponadto jeśli proces minide-flacyjny utrzyma się na krajowym rynku woacutewczas prawdopodobnie fundusze dłuż-ne oczywiście wybrane np relatywnie sil-niejsze od pozostałych będą konkurowały stopami zwrotu z wieloma bardziej ryzy-kownymi zmiennymi funduszami akcyj-nymi Obserwujmy spadek cen żywności w Polsce i jeśli tendencja ta będzie się pogłębiać co zależy od okresu trwania ro-syjskiego embarga oraz nowych sankcji to woacutewczas zobaczymy standardowe zacho-wanie się cen obligacji wobec panującej deflacji W takich realiach makro właśnie fundusze dłużne będą walczyły o podium wśroacuted krajowych funduszy TFI Pamię-tajmy także że akcje zaczynają potężne fale wzrostowe gdy tylko deflacja zaczyna topnieć Pierwsze kroki redukujące spadki cen dadzą woacutewczas jaskoacutełkę dla funduszy krajowych dot akcji i taki parametr brze-gowy trzymałbym pod obserwacją przez cały 2015 rok

Nie wolno jednak zapominać że każ-dy z nas ma inny profil inwestycyjny od-miennie reaguje na zmiany giełdowe ry-zyko na szanse i zagrożenia To obliguje do przebadania swojego profilu oraz opo-wiada się za umiejętnym dopasowaniem wyselekcjonowanych funduszy inwesty-cyjnych

RING EKONOMICZNy

PyTanIEczy warto obecnie inwestować w fundusze Jakiego typu fundusze inwestycyjne mogą być ciekawą formą ulokowania kapitału w przyszłym roku (pieniężne dłużne akcji zagraniczne itd)

10 11


Dorota sierakowska

Dorota Sierakowska Został Pan pro-fesorem nadzwyczajnym na SGH tuż po trzydziestce Czy często się zdarza tak spektakularna kariera w młodym wieku ndash i jak to wygląda w Polsce w poroacutewnaniu z zagranicą

Jakub Growiec Dziękuję za te miłe sło-wa Faktycznie zaroacutewno doktorat jak i ha-bilitację udało mi się sfinalizować bardzo szybko Proszę jednak pamiętać że kluczowe znaczenie dla tego ile to trwa u poszcze-goacutelnych naukowcoacutew mają często czynniki niemerytoryczne a więc roacuteżne okoliczności zewnętrzne czy życiowe decyzje Mi na przy-kład pomogło to że na karierę naukową zde-cydowałem się już w trakcie studioacutew magi-sterskich a bezpośrednio po ich ukończeniu miałem szczęście trafić do niezwykle sprzy-jającego środowiska w Zakładzie Wspoma-gania i Analiz Decyzji (ZWiAD) SGH

Odpowiadając na drugą część Pani pyta-nia tak model karie-ry naukowca w Polsce mocno roacuteżni się od modelu obowiązujące-go np w USA Wielkiej Brytanii czy Holan-dii Doktorat jest tam traktowany poważniej ndash pracom doktorskim stawiane są wyraźnie wyższe wymogi a w za-mian oferowane są sty-pendia pozwalające na niepodejmowanie roacutew-noległej pracy zawodo-wej Habilitacji na ogoacuteł nie ma natomiast na ścieżce awansu zawodowego ndash w szczegoacutelno-ści na drodze do zdobycia stałego zatrudnie-nia tzw tenure ndash kluczową rolę odgrywają publikacje w wysoko rangowanych czaso-pismach naukowych Z punktu widzenia jakości wynikoacutew naukowych system ten jest

o wiele efektywniejszy niż nasz gdyż silnie promuje rzetelną pracę naukową oraz umie-jętność jej upowszechniania U nas niestety habilitacje a nawet profesury nadal nadaje się często osobom ktoacutere są naukowcami roz-poznawalnymi jedynie lokalnie i nie mogą się pochwalić żadnymi szerzej cytowanymi osiągnięciami naukowymi

Patrząc jednak z punktu widzenia warun-koacutew życia poszczegoacutelnych naukowcoacutew ten bdquozachodnirdquo system ma jednak jedną istot-ną wadę Przez to że warunki do zdobycia tenure są na ogoacuteł wyśrubowane oraz funk-cjonują czasem zakazy zatrudnienia w jed-nostce ktoacutera nadała stopień doktora młodzi naukowcy na ogoacuteł długo znajdują się w nie-pewności czy i gdzie uda im się znaleźć pra-cę na kolejny rok lub dwa Utrudnia to stabi-lizację życiową i jest źroacutedłem dużego stresu Sytuacja taka jak u nas gdzie można czasem i całe życie przepracować w jednej katedrze jest bardzo nieefektywna z punktu widzenia

przeciętnego poziomu badań ale z drugiej strony ndash jest miła dla osoacuteb ceniących sobie stabilizację

DS Czy młodym osobom trudno jest wspinać się po ścież-ce kariery naukowej i walczyć o wyższe sta-nowiska

JG Rozgraniczył-bym te dwie kwestie Uważam że czym in-nym jest kariera na-ukowa a czym innym walka o wyższe sta-nowiska Tym drugim

nigdy się specjalnie nie interesowałem Poza tym uczelnie na całym świecie są relatywnie mało zhierarchizowanym miejscem pra-cy bycie np dziekanem czy kierownikiem katedry nie niesie za sobą takiej wartości jak zajmowanie stanowisk dyrektorskich

w korporacjach Natomiast jeśli chodzi o ka-rierę naukową to powiedziałbym że naj-trudniej jest w Polsce zrobić dobry doktorat Potem jest już łatwiej Moje doświadczenia wskazują że doktorantom na ogoacuteł ciężko jest o dobre stypendium Roacutewnie ciężko bywa też znaleźć promotora ktoacutery miałby czas i kompetencje żeby ukierunkować prace doktoranta na tory ktoacutere mogą zaowoco-wać międzynarodowymi publikacjami Do tego mamy umasowione studia doktoran-ckie gdzie dominują studenci ktoacuterych ce-lem bynajmniej nie jest kariera naukowca lecz zdobycie dokumentu zwiększającego ich wartość na rynku pracy Uczelnie widzą ten popyt i wychodzą mu naprzeciw obniżając wymagania I tak błędne koło się zamyka Po doktoracie będąc adiunktem jest już łatwiej o dalsze sukcesy naukowe czyli dobre publi-kacje i ciekawe projekty badawcze W przy-padku ekonomistoacutew zwłaszcza w Warsza-wie powszechne jest jednak łączenie pracy na uczelni z pracą u zewnętrznego praco-dawcy roacutewnież na dalszych etapach kariery Może to wydatnie podnieść standard życia zwykle utrudniając jednak pracę naukową

DS Dlaczego w ogoacutele zdecydował się Pan na karierę naukową

JG Trudno powiedzieć Z pewnością nie była to decyzja oparta na obiektywnej kalku-lacji

DS Jakie są według Pana największe zalety a jakie najdotkliwsze wady wyboru takiej ścieżki kariery Jakie cechy charakte-ru są potrzebne w pracy naukowej a jakie cechy charakteru są niepożądane

JG Jako naukowiec proacutebuję znaleźć od-powiedzi na pytania badawcze ktoacutere mnie interesują a więc mam sporo autonomii w tym co robię Ponadto pracuję de facto na własny rachunek na własne nazwisko To są z pewnością duże plusy Dużą wadą jest nato-miast ciągła niepewność związana z faktem że proces publikacyjny jest dość frustrują-cy trzeba nauczyć się godzić z faktem że

WyW

IAD

Bycie naukowcem oznacza dużo autonomii - i dużo niepewnościo blaskach i cieniach pracy naukowej w dziedzinie ekonomii dorota sierakowska rozmawiała z Jakubem Growcem profesorem nadzwyczajnym w szkole Głoacutewnej Handlowej i doradcą ekonomicznym w Narodowym Banku polskim

W zawodzie akademickiego ekonomisty wymagana jest wszechstronność Bardziej niż gdzie indziej wymagany jest też perfekcjonizm wnikliwość samodyscyplina czy umiejętność koncentracji uwagi

Uczelnie na całym świecie są relatywnie mało zhierarchizowanym miejscem pracy

WyWIAD

czasopisma wprost uwielbiają odrzucać wy-syłane do nich teksty

Trzeba też pamiętać że praca na uczelni to nie tylko dociekania naukowe Bywa że najbardziej angażująca staje się praca dy-daktyczna lub organizacyjna Dydaktyka bywa ciekawa inspirująca czasem pozwala samemu wykładowcy lepiej zrozumieć dany wycinek wiedzy Bywa jednak czasem także nudna i powtarzalna No ale osiągnięcia by-łych studentoacutew np magistrantoacutew czy licen-cjatoacutew potrafią bardzo cieszyć Z kolei praca organizacyjna najfajniejsza jest wtedy kiedy jest jej mało

Odpowiadając na drugie pytanie chciał-bym podkreślić że praca akademickiego ekonomisty wymaga szerokiego wachla-rza kompetencji trzeba jednocześnie znać zaawansowane narzędzia matematyczne i statystyczne umieć dobrze pisać teksty na-ukowe w języku angielskim mieć kreatywne pomysły nie bać się wystąpień publicznych i umieć je umiejętnie wygłosić (wykłady dla studentoacutew prezentacje na konferencjach i seminariach) Ponadto jeśli chce się kie-rować projektami badawczymi trzeba też rozumieć podstawy rachunkowości i umieć pracować z ludźmi Tak więc jak widać wymagana jest wszechstronność Bardziej niż gdzie indziej wymagany jest też perfek-cjonizm wnikliwość samodyscyplina czy umiejętność koncentracji uwagi

DS W jaki sposoacuteb zadecydował Pan o konkretnym obszarze swoich badań Czy tematy poruszane w Pana pracach

naukowych szczegoacutelnie Pana interesowa-ły czy wyboacuter był podyktowany względami praktycznymi

JG A kogoacuteż nie zainteresowałoby pytanie jakie są fundamentalne źroacutedła długookreso-wego wzrostu gospodarczego W istocie była to wewnętrzna motywacja Miałem to szczęście że nikt mi nie narzucał tematoacutew badawczych

DS Czy rozważał Pan karierę w bizne-siekorporacjach

JG Tak Będąc na studiach pytanie o dal-sze plany życiowe jest naturalne a studiując na SGH odpowiedzią domyślną na to pyta-nie są korporacje Siłą rzeczy więc i ja o nich przez chwilę myślałem Jednak na drugim roku mi przeszło Od trzeciego roku pod-jąłem roacutewnoległe studia na matematyce na UW Raz że matematyka jest piękna i cieka-wa sama w sobie a dwa ndash dostarcza niezbęd-nych narzędzi do pracy naukowej Z per-spektywy czasu oceniam że była to bardzo dobra decyzja

DS Co było dotychczas największym wyzwaniem w Pana karierze

JG Myślę że największym wyzwaniem było utworzenie wraz z grupą Kolegoacutew no-wej katedry Udało się w niej skupić grupę wybitnych ekonomistoacutew młodego pokole-nia uprzednio rozproszonych w roacuteżnych jednostkach SGH Było to spore wyzwanie ponieważ czujemy się przede wszystkim na-ukowcami żaden z nas nie czuje powołania do pracy organizacyjnej administracyjnej Dla mnie było to też trudne dlatego że moje zdolności interpersonalne pozostawiają jed-nak sporo do życzenia No ale dzięki naszej inicjatywie ostatecznie zaaprobowanej przez władze uczelni i sfinalizowanej w styczniu 2014 r nasza Katedra Ekonomii Ilościo-wej jest obecnie najlepszą katedrą ekonomii w kraju I jest to nie tylko moacutej prywatny pogląd ale także miejsce katedry w klasyfi-kacji IdeasRePEc opartej na międzynarodo-wych publikacjach w zakresie ekonomii oraz ich cytowaniach

Model kariery naukowca w Polsce mocno roacuteżni się od modelu obowiązującego np w USA Wielkiej Brytanii czy Holandii Doktorat jest tam traktowany poważniej

12 13

Listopad 2014Listopad 2014WyWIAD GOSPODARKA

DS Otrzymał Pan sporo nagroacuted w tym Nagrodę Naukową ldquoPolitykirdquo Czy jej otrzy-manie zmieniło coś w Pana karierze

JG Miło mi dziękuję Myślę że jest wy-soce prawdopodobne że nagroda ta przy-spieszyła moją karierę Jednak nie mogę mieć pewności ani co do tego w jakich jed-nostkach mierzy się tempo kariery ani czy była tu rzeczywiście zależność przyczynowo--skutkowa

DS Co zmotywowało Pana aby robić doktorat także za granicą Czym roacuteżni się praca naukowa na polskich i zachodnich uczelniach

JG Zmotywowała mnie chęć poznania bdquoz pierwszej rękirdquo jak wygląda praca na-ukowa na renomowanych uniwersytetach na świecie Kluczową rolę odegrał tu też prof Tomasz Szapiro obecnie rektor SGH a woacutewczas szef ZWiADu ktoacutery bardzo mi woacutewczas pomoacutegł

A czym się roacuteżni praca na Uniwersytecie w Louvain-la-Neuve w Belgii gdzie robiłem doktorat a SGH Po pierwsze tam pracowa-ło się w pracy ndash czyli na wydziale ndash a nie np w domu jak to się często dzieje u nas Doty-czyło to zaroacutewno doktorantoacutew jak i profeso-roacutew Jak miałem jakiś problem w moich ba-daniach i chciałem zadać promotorowi parę pytań mogłem podejść piętro niżej do jego biura i była spora szansa że go tam zasta-nę Po drugie odbywały się tam regularnie seminaria naukowe z zewnętrznymi gośćmi utrzymane na bardzo wysokim poziomie naukowym i cieszące się wysoką frekwencją Ideę tę zaimportowaliśmy z grupą kolegoacutew na nasz grunt organizując seminaria z cyklu Warsaw Economic Seminars przy wspoacuteł-pracy z Wydziałem Nauk Ekonomicznych UW Jednak z frekwencją wśroacuted pracowni-koacutew naukowych jest tu znacznie słabiej niż w Belgii

DS Dlaczego po zagranicznym epi-zodzie zdecydował się Pan na powroacutet do Polski

JG Z przyczyn pozazawodowych

DS Jakie trudności polscy naukowcy mogą napotkać za granicą

JG Nie wiem to może odpowiem wymi-jająco Ja na przykład musiałem się zameldo-wać w belgijskim urzędzie na pobyt czasowy Rzecz miała miejsce w małym miasteczku w Walonii a ja nie znam francuskiego

DS Czy polscy naukowcy liczą się za granicą czy wciąż mamy duży dystans do nadrobienia

JG Niektoacuterzy się liczą zwłaszcza jeśli pracują na zagranicznych uniwersytetach Ale tak mamy wciąż duży dystans do nadro-bienia W naukach ekonomicznych jest on szczegoacutelnie duży gdyż po zmianie ustro-ju na początku lat 90 XX wieku byliśmy

krajem (niemal) pozbawionym międzynaro-dowych autorytetoacutew w tej dziedzinie choć niepozbawionym wydziałoacutew ekonomii Grunt że w końcu zaczęliśmy nadrabiać

DS Habilitacja powoli odchodzi w nie-pamięć w krajach zachodnich Czy widzi Pan ten trend w Polsce Jak może się on rozwinąć Czy Polak pracujący za grani-cą bez habilitacji jako profesor ma szansę wroacutecić do Polski i pracować na stanowisku profesora

JG Habilitacja faktycznie u nas prze-trwała jednak procedura jej nadawania nie-dawno się dość istotnie zmieniła Dokumen-ty w postępowaniu w tym recenzje są teraz jawne a i coraz częściej nadawane są w na-ukach ekonomicznych habilitacje na podsta-wie tzw jednotematycznych cykli publikacji Widzę też szereg innych pozytywnych zmian w polskiej nauce i mocno trzymam kciuki za ich pomyślną kontynuację Przykładowo powołano Narodowe Centrum Nauki oraz Narodowe Centrum Badań i Rozwoju ktoacute-re dysponują znacznymi kwotami pieniędzy do rozdysponowania na transparentnych zasadach konkursowych Także dotacje sta-tutowe jednostek naukowych zaczynają być coraz bardziej uzależnione od wynikoacutew naukowych ocenianych w przejrzystym procesie ministerialnej kategoryzacji We wszystkich tych procedurach coraz częś-ciej pod uwagę bierze się przede wszystkim publikacje międzynarodowe indeksowane w Journal Citation Reports (z tzw bdquolisty fila-delfijskiejrdquo) Ponadto wykraczając już poza dziedzinę nauk ekonomicznych dodam że dane wskazują też na wzrost udziału sekto-ra prywatnego w całkowitych wydatkach na działalność badawczo-rozwojową co może w przyszłości zaowocować większą skutecz-nością w komercjalizacji wynikoacutew badań

Na Pani pytanie o szanse na powroacutet do Polski i pracę na stanowisku profesora mimo braku habilitacji nie mam jednoznacznej odpowiedzi nie znam uwarunkowań praw-nych Mam nadzieję że w uzasadnionych przypadkach jest to możliwe

DS Co Pan sądzi o popularnych na Zachodzie programach PhD w ktoacuterych rozpoczyna się studia doktoranckie po li-cencjacie (Bachelor) Czy w Polsce widać tendencje by tworzyć tego typu programy

JG Jest to bardzo dobry pomysł Dzięki temu osoby pragnące realizować w przyszło-ści karierę naukową mogą nabywać niezbęd-ne do tego umiejętności już od czwartego roku studioacutew Nie spotkałem się jednak z ta-kimi programami w Polsce Wpisuje się to zresztą w ogoacutelną tendencję zgodnie z ktoacuterą studia magisterskie prowadzone są tu często lepiej niż doktoranckie Jedną z pierwszych bdquojaskoacutełekrdquo zwiastujących pewną zmianę może być jednak uruchomiony w zeszłym roku w SGH program studioacutew QEM (Models

and Methods of Quantitative Economics) Są to studia magisterskie prowadzone przy wspoacutełpracy z międzynarodowym konsor-cjum uczelni kierowanym przez paryską Sorbonę prowadzone na bardzo wysokim poziomie i ukierunkowujące studentoacutew na przyszłe studia doktoranckie oraz pracę na-ukową Część doktorancka tych studioacutew nie została jednak jeszcze u nas uruchomiona

DS Nie każdy może liczyć na spektaku-larną karierę naukową Co dzieje się z oso-bami ktoacutere mimo chęci nie zostaną pro-fesorem Czy na polskich uczelniach jest miejsce dla dodatkowych pracownikoacutew naukowych ktoacuterzy prowadzą niewielką liczbę wykładoacutew Czy tacy ludzie zazwy-czaj odchodzą na zawsze z uczelni

JG Uważam że dobry pracownik nauko-wo-dydaktyczny powinien prowadzić pracę badawczą skutkującą strumieniem publika-cji naukowych o wysokiej jakości a także sy-stematycznie i rzetelnie realizować zadania dydaktyczne Jestem przekonany że osoby takie nie powinny mieć problemoacutew żeby zrobić habilitację a następnie profesurę Dla osoacuteb niezaangażowanych naukowo ale aktywnych dydaktycznie są też stanowiska starszych wykładowcoacutew Natomiast pytanie czy na poszczegoacutelnych uczelniach znajdzie się miejsce także dla osoacuteb w istotny sposoacuteb nie spełniających żadnego z powyższych kryterioacutew należy już kierować do ich władz

DS Za granicą kobiety to mniejszość w ekonomii i wiele uczelni stara się zwięk-szyć proporcje zatrudnianych kobiet (np ze względu na możliwość pozyskania do-datkowych środkoacutew z fundacji itp) Skut-kiem tego jest polityka pozytywnej afirma-cji w stosunku do kobiet Czy w Polsce też widoczne jest to zjawisko

JG Nie nie dostrzegam w Polsce takiej polityki

DS Praca naukowca nie kojarzy się raczej z wysokimi zarobkami Ale czy fak-tycznie tak jest czy niskie pensje naukow-coacutew to tylko stereotyp

JG Podstawowe pensje są rzeczywiście niskie na ogoacuteł poniżej aspiracji naukow-coacutew Zwłaszcza że będąc ekonomistą łatwo zauważyć o ile więcej zarabia się np w ban-ku Z tego samego powodu zresztą tak wiele osoacuteb pracuje na dwoacutech etatach Ostatnimi czasy jest jednak coraz więcej możliwości dodatkowego zarabiania także w ramach pracy na uczelni np granty naukowe studia podyplomowe czy ekspertyzy

DS Jakie rady dałby Pan młodym osobom chcącym robić karierę naukową w dziedzinie nauk ekonomicznych

JG Sproacutebujcie a nuż się okaże że warto Powodzenia lt

Brazylia ndash obluzowana cegła

Można powiedzieć że Brazylijczycy mają dwa egalitarne sporty narodowe ndash piłkę nożną i demonstrowanie W naszej części świata przywykliśmy kojarzyć protesty w tym kraju z uzbrojonymi w maczety biednymi obywatelami ktoacuterym ciężko związać koniec z końcem jednak 22 października brazylijscy finansiści i biznesmeni dowiedli że nie są gorsi i zorganizowali tysięczną manifestację w sao paulo Manifestujący chcieli pokazać swoacutej sprzeciw wobec polityki gospodarczej obecnej prezydent dilmy Rousseff i jej partii pracujących (partido dos trabalhadores) oraz udzielić swojego poparcia dla jej konkurenta w październikowych wyborach prezydenckich centroprawicowego aecio Neves z socjaldemokratycznej partii Brazylii (partido da social democracia Brasileira)

maciej Pyka

Życzenia bogatych demonstran-toacutew jednak się nie spełniły i 26 października Dilma Rousseff nie-

wielką przewagą pokonała Aecio Nevesa i zapewniła sobie drugą kadencję jako pre-zydent Brazylii Do jej zwycięstwa w znacz-nej mierze przyczyniła się popularność jej mentora i byłego prezydenta Luiza Inaacutecio Lula da Silva Silva ktoacutery rządził krajem w latach 2003-2011 do historii przeszedł przede wszystkim dlatego że w trakcie swoich dwoacutech kadencji jego administracji udało się wyciągnąć z biedy 20 milionoacutew Brazylijczykoacutew Na uwagę zasługują przede wszystkim dwa programy socjalne Fome

Zero (Zero Głodu) oraz Bolsa Familia (Do-datek dla Rodziny) Pierwszy z nich ma za cel zwalczenie głodu i krańcowej biedy poprzez min mikropożyczki dla rolnikoacutew budowę cystern posiłki dla ucznioacutew dys-trybucję witamin czy otwieranie tanich re-stauracji zaś Bolsa Familia ndash ktoacutery w lutym 2011 obejmował aż 26 populacji Brazylii ndash oparty jest na transferach gotoacutewkowych dla najbiedniejszych rodzin i uzależniony jest od tego czy rodzice posyłają swoje dzieci do szkoły i zapewniają im szczepienia Pro-gram ten kładzie nacisk na wzrost kapitału społecznego roacutewnież poprzez zapewnianie edukacji najbiedniejszym dzieciom Z po-mocy w ramach Bolsa Familia skorzystało 12 milionoacutew Brazylijczykoacutew natomiast już

podczas pierwszej kadencji Luli wskaźniki biedy spadły o 277

Warto też odnotować że mimo swoich silnych lewicowych przekonań prezydent Lula

nie prowadził antyrynkowej polityki ktoacute-rej komentatorzy spodziewali się po nim gdy objął władzę Mianował on min na szefa banku centralnego mającego wolno-rynkowe poglądy ekonomistę Henrique Meirellesa uprościł i zredukował podatki oraz utworzył siedem partnerstw publicz-no-prywatnych dla państwowej kolei Co istotne nie zerwał roacutewnież umoacutew jakie za-dłużona Brazylia miała z Międzynarodo-wym Funduszem Walutowym i w dwoacutech pierwszych latach jego kraj osiągnął wy-znaczony cel dodatniego salda budżetu przed spłatą zadłużenia W trzecim roku Brazylijczycy przekroczyli wyznaczo-ny przez Fundusz cel zaś w 2005 r ndash na trzy lata przed wyznaczonym terminem ndash kompletnie spłacili zaciągnięty w IMF dług Po zdobyciu władzy Lula i jego par-tia porzucili wiele ze swoich najbardziej radykalnych lewicowych poglądoacutew

14

Listopad 2014GOSPODARKA

(na co dowodem może być fakt że liczni co bardziej marksistowscy działacze opuś-cili partię) i zamiast tego pchnęli Brazylię na drogę szybkiego gospodarczego roz-woju utwierdzając tym samym jej pozycję nie tylko w Ameryce Południowej ale i na świecie W trakcie dwoacutech kadencji Luli PKB rządzonego przez niego kraju wzrosło o prawie 40 a po spłacie długoacutew Brazylia stała się wierzycielem netto mimo że przez dekady była największym zagranicznym dłużnikiem wśroacuted państw rozwijających się Dobrą ilustracją dla prorynkowego zwrotu PT (Partido dos Trabalhadores) w tym okresie może roacutewnież być objęcie po Merellesie pozycji szefa banku centralnego przez Guido Mantege Mantega chociaż jako były marksista był przeciwnikiem wy-sokich stoacutep procentowych i uważał że służą one jedynie interesom właścicieli bankoacutew w trakcie swojej kadencji pozostawił je w znacznej mierze na zastanym poziomie zaś czasy rządoacutew Luli były dla brazylijskich bankoacutew okresem najwyższych zyskoacutew Na koniec warto wspomnieć że w połowie 2008 agencje ratingowe podniosły swoje oceny dla tego kraju do poziomu inwesty-cyjnego co w momencie objęcia władzy przez PT wydawało się niemożliwe Nie ma zresztą w tych wątpliwościach nic dziwnego ndash żaden ekonomista nie moacutegłby zgadnąć że rządy byłych marksistoacutew będą w Brazylii okresem największego prosperity sektora finansowego Luiz Inaacutecio Lula da Silva jest jednym z najpopularniejszych prezydentoacutew w historii Brazylii zaś Dilma Rousseff ktoacute-ra była jego Szefem Sztabu od 2005 roku wygrała prezydenckie wybory w 2010 r obiecując kontynuować jego politykę

Z czasem okazało się jednak że prezydent Rousseff nie będzie w stanie doroacutewnać swojemu po-

przednikowi Czasy jej rządoacutew były dla Brazylii okresem najwolniejszego rozwoju od lat dziewięćdziesiątych w 2013 r PKB wzrosło o 23 w tym roku ma nie roz-winąć się wcale zaś w 2015 r może liczyć jedynie na wzrost w wysokości 1 Co więcej mimo niewielkiego spadku inflacja

pozostaje wysoka i jeszcze w czerwcu tego roku wynosiła 652 Jeżeli dodać do tego wysoki koszt obsługi długu publicznego widać że prezydent Rousseff miota się po-między recesją z ktoacuterą chce walczyć kosz-townym programem naprawczym a wid-mem niewypłacalności ktoacutere jest wciąż żywe w pamięci jej wyborcoacutew a co gorsza roacutewnież międzynarodowych inwestoroacutew PT zasłania się oczywiście najpopularniej-szą wymoacutewką XXI wieku czyli kryzysem gospodarczym jednak fakty moacutewią co in-nego Kolumbia Chile i Peru rozwijają się w tempie 5 rocznie zaś Brazylia znajduje się poniżej średniej dla całej Ameryki Po-łudniowej Drugą linią obrony prezydent Rousseff jest kontynuacja wspomnianych programoacutew społecznych ale roacutewnież to jest słabym argumentem jako że ostatnimi czasy po raz pierwszy od lat wzrosła liczba skrajnie biednych niedożywionych Brazy-lijczykoacutew Co gorsza ciągłym zagrożeniem ktoacutere wisi nad Brazylią jest jej przyrost na-turalny jako że populacja tego kraju rośnie w znacznie stabilniejszym tempie niż jego PKB Jest prawdą że w okresie 1990 ndash 2013 gospodarka Brazylii powiększyła się o pra-wie 95 zaś liczba jej mieszkańcoacutew o je-dynie 34 więc dochoacuted na głowę wzroacutesł jednak bliższa analiza dynamiki tych zmian maluje znacznie mniej optymistyczną wizję We wspomnianym okresie uzależnione od światowej koniunktury PKB notowało rocz-ną stopę wzrostu z przedziału od -033 do 753 zaś wzrost populacji ndash mimo wyraź-nej tendencji spadkowej ndash utrzymywał się w tym czasie pomiędzy 086 i 167 rocz-nie Co więcej przez ostatnie cztery lata (a więc w czasie całej prezydentury Rous-seff) przyrost wynosił prawie niezmien-nie 087 co w połączeniu z fluktuacjami w rozwoju gospodarczym i wspomnianą wysoką inflacją odpowiadać może za ostat-ni spadek w średniej kondycji życiowej Bra-zylijczykoacutew Jeżeli warunki ekonomiczne będą się wciąż pogarszały to ostatecznie przełoży się to na spadek wzrostu populacji jednak nim do tego dojdzie można liczyć na dalszy rozrost favelas Na końcu warto wspomnieć że w zeszłym roku w Brazylii

odbyły się mistrzostwa świata w piłce noż-nej ktoacutere wiązały się z wydatkami jeszcze bardziej bzdurnymi niż ma to zwykle miej-sce w wypadku tego rodzaju imprez spor-towych Wybudowane stadiony będą świe-cić pustkami ponieważ w kraju tym mimo wielkiej popularności piłki nożnej nie ma kultury oglądania jej na stadionie ndash mecze najczęściej ogląda się w klubach Dodatko-wo patrząc na to ile pilniejszych wydatkoacutew jest w Brazylii łatwo zrozumieć dlaczego przyjęcie mistrzostw przez obywateli było nie najcieplejsze

W podobny sposoacuteb jak Brazylij-czycy lubią protestować ekono-miści kochają akronimy Wyjąt-

kiem nie jest Jim OrsquoNeill z Goldman Sachs ktoacutery w 2001 przedstawił teorię że czterema państwami ktoacutere w 2050 roku zdominują światową gospodarkę będą kraje z grupy ktoacuterą nazwał BRIC (Brazil Russia India China od angielskiego brick czyli cegła) Zdaniem autora wszyscy członkowie gru-py przyjęli kapitalizm i mieli w sobie dość potencjału żeby w przyszłości stać się naj-ważniejszymi globalnymi graczami ndash dwa pierwsze kraje miały dostarczać surowcoacutew naturalnych zaś dwa ostatnie być liderami w usługach i produkcji Ignorując na chwilę fakt że Rosja ndash w opinii wielu komentato-roacutew ndash z grupy BRIC przesuwa się w kierun-ku osi zła warto zastanowić się czy roacutewnież Brazylia nie jest na drodze do opuszczenia tego klubu Demonstracje bogatych bi-znesmenoacutew mogą z pozoru wydawać się zabawne jednak stanowią dobry barometr dla nastrojoacutew panujących w brazylijskiej go-spodarce nękanej interwencjonistycznymi zapędami rządzącej partii ndash zwłaszcza bio-rąc pod uwagę że szefowie firm z tego kraju niechętnie wyrażają niechęć do PT w oba-wie przed konsekwencjami dla ich biznesoacutew Jeżeli Dilma Rousseff chce zachować swoacutej kraj w grupie BRIC zaś obywateli z dala od manifestacji powinna wziąć pod uwagę że długoterminowa makroekonomiczna stabil-ność jest dla obywateli roacutewnie ważna jeśli nie ważniejsza od programoacutew ktoacutere odzie-dziczyła po swoim poprzedniku lt

16 17

Listopad 2014Listopad 2014GOSPODARKA GOSPODARKA

Emerytura obywatelska lekiem dla Polski

polski system emerytalny z biegiem lat wydaje się coraz bardziej nieudolny przy optymistycznych scenariuszach demograficznych (zmiana aktualnych trendoacutew) oraz gospodarczych (wysokie tempo pKB) obecny system jest w stanie przez pewien czas jeszcze funkcjonować Niestety wariant optymistyczny nie jest jednocześnie wariantem najbardziej prawdopodobnym dlatego też należy przyjąć założenie pesymistyczne moacutewiące o znalezieniu się polski w pułapce średniego dochodu rosnących dysproporcjach międzypokoleniowych i zmierzchu obecnego systemu emerytalnego

marcin Grzejszczak

Systemy emerytalne zapoczątkowane przez kanclerza Otto von Bismarcka opie-rały się na założeniu iż państwo nie może sobie pozwolić na to aby biedni i starzy ludzie w wieku emerytalnym umierali na ulicy z głodu Ludzie są nieprzezorni więc sami się nie ubezpieczą Rolą państwa we-dług tego założenia jest przymus ubezpie-czeniowy obywateli gdyż w przyszłości i tak na nim będzie ciążył obowiązek utrzy-mania emerytoacutew Dlatego też należy wcześ-niej gromadzić środki pieniężne poprzez

składkę ubezpieczeniową Większość wspoacutełczesnych państw poszła o krok dalej Ich ambicją jest zapewnienie dostatniego życia na emeryturze a taki cel staje się coraz trudniejszy w realizacji

dlaczego wartoPomysłem przełomowym ktoacutery do pol-

skiej dyskusji publicznej został wprowa-dzony przez Centrum im Adama Smitha oraz obecnie przebija się w coraz większym stopniu w dyskusji publicznej - jest wpro-wadzenie systemu emerytalnego opartego na wzorze kanadyjskim ktoacuterego syntezą

byłaby tzw emerytura obywatelska - świad-czenie rozwiązujące szereg problemoacutew nur-tujących polski system emerytalny Opiera się ona na roacutewnym i minimalnym świad-czeniu dla wszystkich osoacuteb ktoacutere osiągną określony wiek W Polsce takim wiekiem mogłoby być ukończenie 67 lat i koniecz-ność bycia mieszkańcem kraju Tego typu świadczenie zastąpiłoby zasiłki dla osoacuteb niepłacących składek oraz mogłoby być przeznaczone dla osoacuteb mających przerwy w pracy (np kobiety wychowujące dzieci) Kontrargumentem do argumentu iż osoby niepłacące składek otrzymywałyby emery-turę jest fakt iż te osoby roacutewnież przyczy-niają się do wzrostu gospodarczego świad-czą roacuteżnego rodzaju prace płacą podatki pośrednie wychowują dzieci pełnią ważne role społeczne Ponadto kształt rynku pra-cy w Polsce w XX wieku jest inny niż ten obecny kilkadziesiąt lat wcześniej Obec-nie dużo osoacuteb pracuje w oparciu o umowy

cywilno-prawne u wielu pracownikoacutew występują duże przerwy w okresie zatrud-nienia przybywa przedsiębiorcoacutew a mniej osoacuteb pracujących na klasycznych umowach o pracę System oparty o roacutewnej wysokości świadczenia byłby zdecydowanie bardziej sprawiedliwy mniej kosztowny bardziej korzystny dla budżetu państwa w dłuższej perspektywie także bezpieczniejszy dla przyszłych emerytoacutew gdyż zniwelowałby do zera ryzyko ktoacutere obecnie ponoszą oni będąc członkami OFE

Rozwiązanie kanadyjskieW Kanadzie będącej prekursorem

w rozwoju tego typu świadczenia filozo-fią działania państwa nie jest zapewnienie możliwie maksymalnie wysokiej emery-tury lecz pewnego minimum socjalnego na starość Emerytura jest waloryzowana o wskaźnik inflacji i wynosi 550 dolaroacutew kanadyjskich co stanowi około 40 mi-nimalnego ale już tylko 15 średniego wynagrodzenia Systemem podobnym do rozwiązania kanadyjskiego jest ten funk-cjonujący w Kasie Rolniczego Ubezpie-czenia Społecznego (KRUS) Obecnie przy stawce 84 zł miesięcznie (IV kw 2014 r) ubezpieczony otrzymuje minimalnie 844 zł To bardzo mało ale tak działają systemy w Szwecji Irlandii czy Kanadzie Można byłoby ustalić składkę w wysokości np 120 zł a spodziewać się emerytury około 1100 zł dla wszystkich W takim systemie ubez-pieczony oczekując wyższej kwoty sam po-winien zatroszczyć się o siebie ubezpieczyć się dodatkowo inwestować itp To rozwią-zanie dużo bardziej nowoczesne efektywne i sprawiedliwe Byłby to najlepszy sposoacuteb nakłonienia ludzi do dodatkowego oszczę-dzania na starość

problemy organizacyjneZ pojęciem emerytury obywatelskiej

wiążą się dwa zasadnicze problemy Są one następujące1 Pierwszy problem dotyczy sfinanso-

wania tego typu świadczenia i jest to argument jak najbardziej uzasadnio-ny Mimo obecnie tak dużych składek kierowanych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych deficyt budżetowy z każ-dym rokiem będzie wzrastał a zmniej-szenie składki emerytalnej do 100 zł byłoby fatalnym posunięciem dla bu-dżetu państwa i z pewnością zwiększy-łoby deficyt Jest to wniosek trafny tylko z pozoru gdyż wprowadzając emerytu-rę obywatelską należałoby komplekso-wo zreformować system podatkowy w Polsce Spojrzenie ogoacutelne oraz refor-matorskie zmiany pozwoliłyby znaleźć wystarczające środki na nowy projekt emerytalny Ponadto dzięki takim zmianom znacząco spadłoby opodat-kowanie pracy ktoacutere przyczynia się do

Kryterium NoWY system oBECNY system

cel zapewnienie minimum socjalnego zachęcanie do własnych oszczędności

zapewnienie maksymalnego świadczenia

finansowanie Podatki nie nakładane na pracę a na inne dziedzi-ny funkcjonowania gospodarki typu konsumpcja

Podatek-składka na ubezpieczenie emerytalne zwiększa-jąca koszty pracy

dostępność emerytura dostępna dla każdego po przekrocze-niu określonego wieku i spełnieniu kryterium zamieszkania

obecna emerytura to splot szeregu okoliczności i formalności świadczenie z zUs i oFe w obec-nym systemie ponadto istnieje nieroacutewnowaga wyłączenie z systemu wielu grup społecznych itp

wysokość Dla przykładu 1000-1200 zł dla wszystkich oby-wateli

od około 850 zł (emerytura minimalna) do kilku- kilkuna-stu tysięcy

ryzyko minimalne (niewypłacalność państwa) znaczne zUs (dług publiczny) oFe (ryzyko rynkowe)

stopa zastąpienia 25 przez cały okres emerytalny 50 w ciągu kilkudziesięciu lat 20

poroacutewnanie potencjalnego systemu emerytalnego w polsce opartego na emeryturze obywatelskiej z obecnie występującym systemem zdefiniowanej składki

bezrobocia spadku dzietności i hamo-wania wzrostu gospodarczego a wyso-kość przyszłej emerytury nie byłaby już związana z zarobkami tylko z aktualną sytuacją państwa a bardziej szczegoacuteło-wo - budżetu Wspomniane mniejsze opodatkowanie pracy miałoby wpływ na wyższe zatrudnienie co wygene-rowałoby większy poziom PKB i tym samym wyższe bezpieczeństwo eme-rytalne Ponadto zmniejszenie klina podatkowego prawdopodobnie skut-kowałoby wzrostem dzietności

2 Drugim problemem jest kwestia umo-wy społecznej 50- czy 30-latkowie będąc w obecnym systemie w domy-śle posiadają pewne prawa ktoacuterych nie należy łamać Dlatego emerytura obywatelska dotyczyłaby tylko osoacuteb ktoacutere dopiero wchodzą na rynek pracy można założyć iż mogłaby dotyczyć osoacuteb urodzonych po 1990 r Rolą rzą-du byłby jasny przekaz dla młodych ludzi iż wysokość przyszłej emerytury będzie minimalna a ich rolą musi być samodzielna troska o wyższe przyszłe świadczenia

Systemy oparte o wypłatę minimalnego świadczenia w okresie poprodukcyjnym działają min w Danii Nowej Zelandii czy Szwecji Oczywiście w tych i innych pań-stwach występuje drugi filar oparty o do-browolne ubezpieczenia na wzoacuter polskie-go systemu IKE i IKZE Roacuteżnica polega na popularności dobrowolnych ubezpieczeń w Polsce i za granicą W innych krajach odsetek osoacuteb dobrowolnie oszczędzających jest znacznie wyższy aniżeli w Polsce Wy-brane kryteria poroacutewnawcze między poten-cjalnym systemem ktoacutery moacutegłby być wpro-wadzony w Polsce z obecnie występującym prezentuje poniższa tabela

Zreformowany system przyjąłby zu-pełnie odmienny kształt w poroacutewnaniu do systemu obecnego Przede wszystkim zmieniłaby się rola państwa Państwo od-powiadałoby za zapewnienie minimum socjalnego a nie dążyłoby (razem z OFE) do osiągnięcia przez ubezpieczonego jak najwyższego świadczenia co tylko szkodzi systemowi fiskalnemu Zmiany miałyby też charakter niewymierny-mentalnościowy gdyż młodzi ludzie musieliby zmienić tok myślenia i podjąć konkretne kroki w po-staci dobrowolnego oszczędzania Być może byłoby to możliwe gdyż jak pokazu-je przykład Kanady mniejsze koszty pracy zwiększają zagregowaną stopę oszczędności w przestrzeni całego społeczeństwa

Czy takie zmiany są możliweKiedy analizujemy założenia modelu ka-

nadyjskiego i myślimy o przeniesieniu ich na grunt polski pada pytanie czy istnieje szansa na wprowadzenie tak daleko posu-niętych zmian Przy dużej woli politycznej i społecznej istnieje możliwość wprowa-dzenia szeregu regulacji ktoacutere rozwiązały-by nie tylko problem emerytalny ale także inne problemy nurtujące polskie społeczeń-stwo min wzrost zadłużenia publicznego Niestety dokonanie tak radykalnych kro-koacutew każe sądzić iż przedstawiona wizja przypomina utopię aczkolwiek należy mieć nadzieję iż w przyszłości pojawią się osoby zdolne przekraczać bariery rozwoju i wpro-wadzić tak potrzebne zmiany Być może do tego typu rozwiązań państwo niejako bę-dzie zmuszone Z pewnością przy narasta-niu niekorzystnych zjawisk tempo przepro-wadzenia całościowych zmian w polskim systemie emerytalnym zostanie znacznie przyspieszone lt

18 19

Listopad 2014Listopad 2014KARIERAKARIERA

kursu z pierwszego roku licencjatu jest student licencjacki z wyższego roku Kiedy zaczynałam studia doktoranckie w Niemczech jako jedyna spośroacuted 20 osoacuteb z roku nie miałam doświadcze-nia w prowadzeniu zajęć ze studentami

Jak dostać się na zagraniczny doktoratAby dostać się na zagraniczny doktorat

nie trzeba wcześniej studiować za granicą ba nie trzeba mieć nawet ukończonych studioacutew pierwszego stopnia Wiele europejskich pro-gramoacutew oferuje doktorat bezpośrednio po li-cencjacie a na większość studioacutew aplikować trzeba niemalże rok wcześniej (przykładowo termin aplikacji na studia rozpoczynające się w październiku 2015 roku w London School of Economics upływa 15 grudnia 2014 roku) Aplikację składać można jeszcze w trakcie stu-dioacutew i wtedy zaczniemy doktorat od razu po uzyskaniu poprzedniego dyplomu Alternatywą jest roczna przerwa ktoacutera może być dobrym pomysłem dla osoacuteb chcących w międzyczasie zdobyć doświadczenie zawodowe

Gdzie szukać ofert programoacutew dok-toranckich Jeżeli nie mamy upatrzonego

konkretnego uniwersytetu na jakim chcemy studiować warto zapoznać się ze stroną httpsinomicscom ktoacutera posiada rubrykę zatytu-łowaną PhD programs Rezultaty wyszukiwań możemy posortować wg daty aplikacji lub też wybrać interesujący nas kraj lub konkret-ną dziedzinę ekonomii Niektoacutere uniwersytety mają terminy aplikacji kończące się wiosną ale niektoacutere (jak wspomniane wcześniej LSE) mają deadline już w grudniu dlatego jeśli rozważamy doktorat za granicą dobrym terminem do roz-poczęcia przeglądania ofert uniwersytetoacutew jest jesień rok przed planowanym rozpoczęciem doktoratu

Oproacutecz standardowych wymagań takich jak przesłanie CV listu motywacyjnego i przedsta-wienie co najmniej dwoacutech referencji od profe-soroacutew najczęściej wymagane jest zdanie dwoacutech dodatkowych egzaminoacutew TOEFL i GRE Bez dobrej znajomości języka angielskiego nie mamy szans na zdanie tych egzaminoacutew

Zdanie TOEFL (httpwwwetsorgtoefl) lub innego egzaminu poświadczającego naszą znajomość języka angielskiego jest wymagane

wtedy gdy angielski nie jest naszym językiem ojczystym i gdy ukończone wcześniej studia nie odbyły się w całości w języku angielskim Polak posiadający np licencjat LSE nie musi zdawać dodatkowego egzaminu z języka angielskiego TOEFL to test badający czy mamy znajomość angielskiego ktoacutera pozwoli nam na studia aka-demickie w tym języku Składa się z czterech części słuchania czytania moacutewienia i pisa-nia Maksymalna liczba punktoacutew to 120 zaś za każdą część można otrzymać 30 punktoacutew W Polsce TOEFL można zdawać w następują-cych miastach Białystok Bydgoszcz Gdańsk Krakoacutew Łoacutedź Lublin Poznań Rzeszoacutew War-szawa Wrocław Zabrze Test kosztuje 205 USD i opłata ta obejmuje wysłanie wynikoacutew testu do 4 wybranych przez nas uprzednio uniwersyte-toacutew (za kolejne kopie trzeba już płacić) Wyniki testu otrzymuje się pocztą ok dwa tygodnie po zdaniu egzaminu wcześniej wynik można zo-baczyć online Ważną informacją jest iż wyniki testu są ważne przez 2 lata Tak więc nie ma sen-su zdawać go zbyt wcześnie gdyż może upły-nąć termin ważności naszego certyfikatu i test trzeba będzie powtoacuterzyć Większość uniwersy-tetoacutew zakłada minimalną liczbę punktoacutew

Kariera naukowa za granicąW związku z tym że polska raczej nie może się pochwalić światowej sławy uniwersytetami kształcącymi w kierunku ekonomii jeśli ktoś planuje karierę naukową w tej dziedzinie powinien poważnie rozważyć wyjazd zagraniczny już na okres doktoratu Wroacutecić do kraju zawsze można zaś jeśli zrobimy doktorat na polskiej uczelni raczej nie możemy liczyć na poważną zagraniczną karierę naukową Warto jednak zaznaczyć że powroacutet do kraju do najłatwiejszych nie należy chociażby ze względu na roacuteżnice w przepisach i obowiązującą w polsce habilitację ktoacutera została zniesiona na Zachodzie

anna GroDecka

Jednak załoacuteżmy że jesteśmy zainteresowani karierą naukową za granicą Woacutewczas ważną decyzją jest wyboacuter miejsca gdzie odbędzie się studia doktoranckie (PhD studies) W więk-szości krajoacutew zachodnich takie studia zorgani-zowane są na modłę bdquoamerykańskąrdquo - zaczyna się je razem z innymi studentami (kohort może liczyć kilka kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt osoacuteb) i pierwsze semestry albo lata poświęco-ne są na odbywanie kursoacutew na poziomie dok-toranckim oraz zdawanie egzaminoacutew Dopiero potem następuje faza pisania pracy doktorskiej

najczęściej w formie trzech artykułoacutew nauko-wych

Ci ktoacuterzy sądzą że studiowanie za granicą to opcja dla bogaczy są w błędzie Większość programoacutew doktoranckich oferuje finansowa-nie w postaci stypendioacutew ktoacutere w zupełności pokrywają koszty życia w danym kraju Finan-sowanie zazwyczaj jest przydzielane na kilka z goacutery określonych lat (np 4) a warunkiem jego przedłużenia jest pomyślne zdanie wszystkich egzaminoacutew w fazie kursowej doktoratu Uni-wersytety ktoacutere nie oferują studentom finanso-wania zazwyczaj dają im możliwość zarobku za prowadzenie ćwiczeń Roacutewnież po ukończeniu

oficjalnego stypendium (mało kto kończy stu-dia doktoranckie w ciągu przewidzianych X lat) nietrudno o dodatkowy zarobek ndash jeżeli podczas studioacutew doktoranckich nie wykazali-śmy się wyjątkowym lenistwem zazwyczaj nasz opiekun naukowy ma fundusze na wsparcie kolejnego roku studioacutew podczas ktoacuterego mo-żemy w spokoju skończyć doktorat W związ-ku z dużą liczbą programoacutew oferujących sty-pendia odradzałabym rozpoczęcie doktoratu bez zapewnionego finansowania Pierwszy rok doktoratu bywa walką o przetrwanie i ten kto musi dorabiać na boku raczej nie poradzi sobie z egzaminami

Prowadzenie zajęć ze studentami to punkt w ktoacuterym polskie uczelnie zasadniczo roacuteżnią się od zagranicznych Jeżeli ktoś zainteresowa-ny jest zdobywaniem doświadczenia w naucza-niu może to de facto robić już w czasie stu-dioacutew licencjackich Na Uniwersytecie w Bonn w Niemczech zdarza się że ćwiczeniowcem

20 21


jaką trzeba uzyskać z TOEFL zazwyczaj jest to pewne ogoacutelne minimum (np 100 punktoacutew) i minimum z każdej części Jeśli np zdobyliśmy maksymalną liczbę punktoacutew (30) z 3 części a z ostatniej tylko 10 nie dostaniemy się ra-czej na żaden uniwersytet mimo ogoacutelnej liczby punktoacutew roacutewnej 100

GRE (httpwwwetsorggre) to egzamin testujący trzy umiejętności Verbal Reasoning Quantitative Reasoning i Analytical Writing jednak dla aplikantoacutew na studia doktoranckie z ekonomii zazwyczaj wiążące są wyłącznie wyniki części matematycznej (quantitative re-asoning) Dlatego o ile nie jesteśmy fanami języka angielskiego i lingwistycznych testoacutew radziłabym skupić się na przygotowaniach wy-łącznie do części matematycznej Rozwiązanie tej części nie wymaga znajomości matematyki wyższej ale wymaga skupienia i szybkości gdyż test jest na czas i zawiera pytania jednokrotnego wyboru wielokrotnego wyboru poroacutewnawcze albo wymagające wpisania liczby

Test GRE kosztuje 195 USD a jego wyniki są ważne przez 5 lat Opłata zawiera wysyłkę wy-nikoacutew do wybranych przez nas uniwersytetoacutew Wyniki części lingwistycznej i matematycznej widoczne są na ekranie komputera tuż po za-kończeniu testu Oficjalne wyniki otrzymujemy pocztą po ok 2 tygodniach W Polsce test mo-żemy zdawać w Krakowie lub Warszawie

Wyboacuter uczelni i studiaW związku z wymienionymi wyżej kosz-

tami ktoacutere należy ponieść podczas aplikacji na studia doktoranckie za granicą warto zmi-nimalizować ryzyko zostania z niczym i apli-kować na kilka uczelni Jeżeli wyniki naszych

testoacutew są wystarczająco dobre oceny zdobyte podczas studioacutew roacutewnież a profesorowie ktoacute-rych poprosiliśmy o napisanie referencji uczy-nili swoją powinność powinniśmy się dostać na przynajmniej jeden z programoacutew Kiedy otrzy-mujemy ofertę warto zwroacutecić uwagę na to ja-kie finansowanie oferuje nam dany uniwersytet Poza tym jeśli mamy do wyboru kilka uczelni zwroacutećmy uwagę na kontakty międzynarodo-we ndash niektoacutere uniwersytety oferują wymiany doktoranckie z uczelniami partnerskimi i może okazać się że wyjazd na rok do bardzo presti-żowej uczelni jest tylko kwestią formalności Oczywiście ważne są roacutewnież nasze zaintere-sowania badawcze i potencjalni opiekunowie naukowi ndash jeżeli na danej uczelni pracuje pro-fesor ktoacutery zajmuje się dokładnie tym czym my się interesujemy prawdopodobnie będzie to najlepszy wyboacuter Kolejnym kryterium wyboru są tzw Job Market Placements czyli informa-cje o tym gdzie obecnie pracują absolwenci danego programu doktoranckiego Zazwyczaj możemy znaleźć taką listę na stronie interneto-wej programu Jeżeli takiej informacji brak to może to oznaczać że uczelnia nie ma się czym pochwalić

Wyboacuter promotora jest niezwykle istotny nie tylko dlatego że musi on zaakceptować nasze projekty badawcze i to on de facto będzie decy-dował o tym czy i kiedy skończymy doktorat ale także dlatego że to on pomoże nam w zdo-byciu pracy po skończeniu doktoratu wysta-wiając nam referencje dzwoniąc do zaprzyjaź-nionych profesoroacutew z innych uczelni itp Świat akademicki jest stosunkowo mały i profesoro-wie z roacuteżnych uczelni i krajoacutew znają się z kon-ferencji lub wspoacutelnych studioacutew doktoranckich

podczas naszych studioacutew zainteresują komisję rekrutującą jednak Job Market Paper powinien być tym co nas najlepiej reprezentuje Dlatego artykuł ten powinien być doszlifowany a jego wstęp powinien być zrozumiały dla każdego ekonomisty (nierzadko o przyjęciu do pracy makroekonomisty decyduje zespoacuteł składający się roacutewnież z finansistoacutew mikroekonomistoacutew ndash oni także powinni zrozumieć nasz artykuł a przynajmniej jego wstęp i zakończenie)

Aplikacje zazwyczaj zaczynają się w okresie października i kończą w grudniu Wtedy zaczy-na się okres konferencji na ktoacuterych odbywają się rozmowy kwalifikacyjne Na rynku euro-pejskim są dwie takie konferencje konferencja Związku Ekonomistoacutew Hiszpańskich (Simpo-sio de la Asociacioacuten Espantildeola de Economiacutea) odbywająca się w połowie grudnia (w każdym roku w innym mieście hiszpańskim) oraz kon-ferencja brytyjskiego Royal Economic Society (RES Post Graduate MeetingsJob Market) odbywająca się w połowie stycznia w Londynie W międzyczasie w pierwszych dniach stycznia odbywa się konferencja Związku Ekonomi-stoacutew Amerykańskich (ASSA Annual Meeting) w każdym roku w innym mieście Zatem jeżeli aplikujemy na konkretną uczelnię nawet z Eu-ropy bardzo możliwe jest że nasza wstępna rozmowa kwalifikacyjna odbędzie się na konfe-rencji w Stanach Zjednoczonych Każdy uczest-niczący w rynku pracy uniwersytet wysyła na te konferencje swoich reprezentantoacutew (kilka osoacuteb) ktoacutere przeprowadzają rozmowy i decy-dują o tym czy kandydat przejdzie do następ-nego etapu

FlyoutSzczęśliwcy ktoacuterzy pomyślnie przeszli dwa

pierwsze sita w styczniu albo lutym zostaną zaproszeni na uczelnię w celu zaprezentowania ich Job Market Paper przed szerszym gremium (tzw flyout) Taka prezentacja zazwyczaj trwa do 15 godzin i odbywa się przed szerszą grupą profesoroacutew oraz reprezentantoacutew studenckich Koszty przelotu i hotelu zazwyczaj pokrywa uczelnia zapraszająca Po oficjalnej prezentacji kandydat spotyka się z roacuteżnymi członkami ko-mitetu często zapraszany jest roacutewnież na kola-cję itp Podczas całej wizyty aplikant jest ocenia-ny jednak ma on roacutewnież szansę wyrobić sobie opinię na temat potencjalnego miejsca pracy

Po flyoucie następuje czas czekania na ofer-tę pracy Uczelnie robią ranking kandydatoacutew i zaczynają od składania oferty pierwszemu na liście ktoacutery na odpowiedź ma zazwyczaj do dwoacutech tygodni chociaż zdarzają się oferty wymagające podjęcia decyzji w ciągu kilku dni Jeśli pierwsza osoba odmoacutewi składa się ofertę następnej itp W związku z tym że każdy apli-kuje do wielu miejsc może zdarzyć się sytuacja że musimy podjąć decyzję o przyjęciu lub od-moacutewieniu oferty jeszcze przed flyoutem na inne uczelnie

1 Quantity a the standard deviation of a set of 5 different integers each of which is between 0 and 10Quantity b the standard deviation of a set of 5 different integers each of which is between 10 and 20

a Quantity a is greaterb Quantity b is greaterc the two quantities are equalD the relationship cannot be determined from the information given

From the answer choices given select and indicate the one that describes the relationship between quantity a and quan-tity b

2 which of the following could be the units digit of where n is a positive integerindicate all such digits

(a) 0(b) 1(c) 2(D) 3(e) 4

(F) 5 (G) 6(H) 7(i) 8(j) 9

3 rectangle r has length 30 and width 10 and square s has length 5 the perimeter of s is what fraction of the perimeter of r

Tabelka przykładowe pytania części matematycznej egzaminu GrE

więc tzw networking (nawiązywanie kontak-toacutew) jest nieoceniony

Jeżeli bierzemy udział w zorganizowanym programie doktoranckim tzw PhD program jeszcze przed wyborem promotora musimy zdać egzaminy najczęściej z kilku przedmiotoacutew obejmujących min matematykę makroekono-mię mikroekonomię i ekonometrię na pozio-mie doktoranckim Za granicą nie ma egza-minoacutew z filozofii itp popularnych na studiach doktoranckich w Polsce nauczanie jest silnie zmatematyzowane Dopiero po zdaniu egza-minoacutew i znalezieniu promotora rozpoczyna się faza badawcza studioacutew doktoranckich ndash rozpo-czynamy pracę nad naszymi artykułami nauko-wymi ktoacutere wejdą w skład dysertacji Możliwe jest wspoacutełautorstwo artykułoacutew z innymi stu-dentami lub nawet profesorem ndash od wymogoacutew instytucji i promotora zależeć będzie czy i jaka część pracy doktorskiej musi być napisana sa-modzielnie

szukanie pracy po doktoracieNa rynku pracy młodych doktorantoacutew pa-

nują podobne zasady jak w przypadku aplikacji na studia doktoranckie ndash o wszystkim należy myśleć co najmniej rok wcześniej Aby zacząć pracę na stanowisku profesora asystenckiego na Harvardzie od sierpnia 2015 roku musimy apli-kować najpoacuteźniej w listopadzie 2014 Zazwyczaj wymagane są rekomendacje co najmniej trzech profesoroacutew

Amerykański i europejski (najlepsze uczel-nie) rynek pracy jest scentralizowany Oznacza to że aplikacje i rozmowy kwalifikacyjne od-bywają się w tym samym terminie za pośred-nictwem konkretnych stron internetowych Umożliwia to automatyzację procesu aplika-cyjnego i nierzadko kończy się tym że jeden aplikant składa swoje dokumenty do 200 albo więcej uczelni Profesorowie odpowiedzialni za listy rekomendacyjne przygotowują jeden ogoacutelny list i wysyłają jego kopię do wszystkich uniwersytetoacutew Uczelnie na jedno stanowisko otrzymują po kilkaset zgłoszeń dlatego jakość listoacutew rekomendacyjnych a nawet bezpośredni telefon od promotora mogą czasem zadecydo-wać o tym czy ktoś spojrzy na naszą aplikację Warto zaznaczyć że żadna uczelnia z Polski nie uczestniczy w międzynarodowym rynku pracy dla ekonomistoacutew

Ten kto poważnie myśli o szukaniu pracy na zagranicznym rynku akademickim powi-nien wcześniej zadbać o profesjonalną stronę internetową prezentującą jego badania nauko-we doświadczenie w nauczaniu oraz Job Mar-ket Paper Job Market Paper to TEN artykuł z ktoacuterym ubiegamy się o pracę Na podstawie jednego artykułu z naszej dysertacji ktoacutery wy-syłamy w związku z każdą aplikacją uczelnie de facto podejmują decyzję o naszym akade-mickim być albo nie być Oczywiście może się zdarzyć że i inne artykułu naukowe napisane

httpswwwaeaweborgjoe - strona związku ekonomistoacutew amerykańskich job openings for economists tu znajdziemy oferty pracy na uczelniach i w bankach centralnych z całego świata jest to strona amerykańska jednak naj-lepsze uczelnie europejskie (np London school of economics bocconi mannheim University Paris school of economics) roacutewnież zamieszczają tutaj swoje ogłoszenia Przez platformę joe możemy bezpośrednio wysyłać nasze aplikacje na wybrane uczelnie

httpswwweconjobmarketorg - kolejna platforma z ofertami pracy z całego świata bardzo często uczelnie wymagają aby zalogować się na tej stronie aby wysłać dokumenty aplikacyjne roacutewnież profesorowie wysyłają swoje listy referencyjne za pośrednictwem tej strony

httpsinomicscom - na tej stronie pod zakładką jobs roacutewnież znajdziemy międzynarodowe oferty pracy jest to strona bardziej bdquoeuropejskardquo więc znajdziemy tutaj ogłoszenia mniejszych uczelni nie tylko tych najlepszychjeżeli jesteśmy zainteresowani pracą w konkretnym kraju warto oproacutecz wyżej wymienionych stron internetowych fil-trować strony poświęcone danemu państwu Przykładowo na httpwwwjobsacuk znajdziemy oferty pracy uczelni brytyjskich ktoacutere nie pojawiają się na amerykańskich stronach

Strony internetowe gdzie umieszczane są akademickie oferty pracy

Po doktoracie pracę na uczelni zaczyna-my od najniższego stanowiska profesorskiego1 (Assistant Professor w Stanach Zjednoczo-nych i wielu krajach europejskich Lecturer w Wielkiej Brytani i Australii Juniorprofessor w Niemczech) Wyroacuteżnić należy dwa rodzaje umoacutew tenure-track i non-tenure-track Tenu-re track w praktyce oznacza że po spełnieniu określonych wymogoacutew uczelni po kilkuletniej pracy na stanowisku Assistant Professor mo-żemy awansować i zostać na danym uniwersy-tecie Umowa non-tenure-track oznacza że po upływie 3 4 5 6 lat (w zależności od umowy) musimy opuścić daną uczelnię i szukać pracy na wyższym stanowisku na innym uniwersyte-cie Umowy non-tenure-track są bardzo częste w Europie co w praktyce oznacza że po skoń-czeniu doktoratu znajdujemy pracę wiedząc że za kilka lat musimy zmienić uczelnię a nawet kraj Warto przy tym wspomnieć że na naj-lepszych uczelniach nie praktykuje się zatrud-niania na stanowiskach młodszych profesoroacutew doktorantoacutew z danej uczelni Jeżeli decydujemy się na karierę naukową w większości przypad-koacutew oznacza to więc co najmniej kilkakrotną zmianę miejsca zamieszkania i brak stabilizacji przez co najmniej kilka lat po ukończeniu dok-toratu

publish or perish (publikuj albo zgiń)Co ostatecznie decyduje o tym że tenure-

-track Assistant Professor dostaje stałą ofertę pracy na uniwersytecie Najczęściej kryterium są publikacje w recenzowanych czasopismach Istnieje ranking tych czasopism (httpsideasrepecorgtoptopjournalsallhtml) Aby zostać bdquoprawdziwymrdquo profesorem nie należy zatem

1 Zdarzają się kontrakty post-doc ktoacutere zazwy-czaj nie wymagają wcale prowadzenia zajęć ze studentami (mamy czas na własne badania na-ukowe) lub też mają mniejsze obciążenie dy-daktyczne niż kontrakty profesorskie Umowy post-doc zazwyczaj są kroacutetsze niż kontrakty profesorskie i z reguły cieszą się mniejszym prestiżem

jedynie publikować dużo ale i w dobrych cza-sopismach O konkretnych kryteriach zatrud-nienia decydują poszczegoacutelne uniwersytety Od doktorantoacutew starających się o pracę nikt publikacji nie oczekuje (a publikacja w bdquozłymrdquo periodyku może być uznana za sygnał złej ja-kości) ale od kogoś kto od kilku lat pracuje na stanowisku Assistant Professor już tak

Jest to o tyle kontrowersyjne iż na publi-kację w niektoacuterych ekonomicznych journalach czeka się po kilka lat Dany artykuł można wysłać tylko do jednego czasopisma na raz a zdarza się że czekamy dwa lata aby otrzymać odmowę publikacji Większość periodykoacutew ekonomicznych pobiera opłaty za przyjęcie na-szego artykułu i argumentuje to tym że opłaty przyspieszają proces recenzji i skracają okres oczekiwania na decyzję ale prawda jest taka że czas oczekiwania na odpowiedź od redaktora jest nieakceptowalnie długa Co ciekawe prob-lem ten istnieje jedynie w naukach ekonomicz-nych w fizyce czy biologii takich długich cykli publikacyjnych się nie znajdzie

Dlatego okres tuż po doktoracie nawet jeże-li znaleźliśmy pracę na uniwersytecie do relak-sujących bynajmniej nie należy Każdy walczy o jak największą liczbę publikacji pomoacutec w tym może fakt że już w czasie naszego doktoratu napisaliśmy 3 artykuły naukowe ktoacutere pozio-mem powinny się kwalifikować do publikacji Zazwyczaj jednak trzy publikacje nie wystarczą aby dostać stałą pracę dlatego konieczne jest rozpoczynanie nowych projektoacutew badawczych W związku z tym że w grupie raźniej i szybciej w ekonomii często spotyka się artykuły wspoacuteł-autorowane Posiadanie wspoacutełautora o znanym nazwisku może roacutewnież pomoacutec w publikacji W związku z tym że większość periodykoacutew przyjmuje artykuły wiedząc kto jest ich auto-rem nazwisko tegorocznego noblisty obok na-szego na naszym artykule z pewnością wywrze inne wrażenie niż tylko nasze nazwisko

22

Listopad 2014KARIERA

Proces przyznawania ofert pracy na podstawie artykułoacutew nie jest optymalny (tak naprawdę publikacja pierwszego tekstu jest najtrudniej-sza jeśli ma się znane nazwisko łatwiej jest opublikować a rynek publikacji zdominowany jest przez Amerykanoacutew) ale lepszego jeszcze nie wymyślono

podsumowanieDroga do zagranicznej kariery naukowej

w ekonomii do łatwych nie należy Schody za-czynają się już na początku ndash należy zawczasu zaplanować aplikacje na programy doktoran-ckie i zainwestować pieniądze w zdanie te-stoacutew ktoacutere otworzą nam drogę do uczelni Po

dostaniu się na studia doktoranckie musimy zdać trudne egzaminy i już w połowie studioacutew powinniśmy zaplanować o czym będzie nasz Job Market Paper i kiedy chcemy skończyć studia pamiętając o tym że o pracę należy się ubiegać rok wcześniej Podczas studioacutew war-to myśleć strategicznie rozważnie wybierając promotora i zagraniczne wyjazdy ktoacutere mogą zaowocować cennymi kontaktami Po drodze niejeden doktorant zwątpi w siebie i cel swoich badań Co gorsza nawet po zakończeniu dokto-ratu nie możemy liczyć na relaks i odpoczynek ndash prawdziwa walka o naszą przyszłość odbywa się wtedy i często wiąże ze zmianą miejsca za-mieszkania

Jednak praca naukowca ma roacutewnież mnoacute-stwo zalet i dlatego wiele osoacuteb się na nią decy-duje Możemy sami wybrać kierunek naszych badań jak roacutewnież godzinę o ktoacuterej budzimy się rano Zwiedzamy świat i poznajemy cieka-wych ludzi na konferencjach Bez wątpienia jest to praca wymagająca zaparcia i samodyscy-pliny ale i dająca ogromną satysfakcję oraz po-zwalająca uciec od monotonii pracy na etacie Na koniec warto wspomnieć że jeśli już zdecy-dujemy się na pracę naukową roacutebmy to pełną parą - wtedy zwiększamy nasze szanse sukcesu i opisane przeze mnie etapy drogi naukowca będą przyjemnością a nie udręką lt

stany Zjednoczone

Wielka Brytania i australia

Niemcy

phd

phd

phd

associate professor

senior Lecturer

W2 professur

Full professor

Reader professor

W3 professur

assistant professor

Lecturer

post doc

post doc

Juniorpro-fessur (W1 professur)

habilitacja (powoli

znoszona)

post doc

(strona httpwwweuieuProgrammesAndFellowshipsAcademicCareersObservatoryAcademicCareersbyCountryIndexaspx zawiera informacje w języku angielskim na temat kariery naukowej i stanowisk naukowych w ponad 30 krajach)

droga naukowa w poszczegoacutelnych krajach

Staż to najlepszy sposoacuteb na początek często długole

tniej kariery w Deloitte

To dostęp do praktycznej wiedzy i umiejętności o ktoacute

re trudno podczas studioacutew

Szybko się uczysz jesteś ambitny otwarty na nowe

wyzwania

Rozwijasz swoje pasje i masz bardzo dobre umiejętn

ości analityczne

Lubisz pracować w zespole i wierzysz że podstawą

wspoacutełpracy jest skuteczna komunikacja

Jeśli tak to szukamy właśnie Ciebie

Zapraszamy studentoacutew ktoacuterzy w momencie rozpoczęcia praktyk będą na ostatnim bądź przedostatnim roku studioacutew magisterskich i bardzo dobrze znają język angielski

Sprawdź nasze oferty praktyk i pracywwwdeloittecomplkariera

To jest Twoacutej Czas

Przed Tobą czas pełen możliwości i szans na rozwoacutej a

każdy dzień może być początkiem czegoś fascynującego

Znajdź w sobie pasję dziel się z nami zaangażowaniem

i wykorzystaj szansę jaką stwarza Ci jedna

z największych firm konsultingowych na świecie

Jeżeli jesteś studentem III IV lub V roku i myślisz o kar

ierze w dynamicznej organizacji w środowisku

ktoacutere zapewni Ci stabilny i nieograniczony rozwoacutej sprawd

ź się w procesie rekrutacy jnym i dołącz

do najlepszych specjalistoacutew w swojej dziedzinie Od lat De

loitte wspiera biznes w krajach

świadcząc profesjonalne usługi w obszarach

bull audytu bull doradztwa podatkowego

bull doradztwa prawnego

bull konsultingu

bull zarządzania ryzykiem

bull doradztwa finansowego

Dołącz do nas

deloitte_reklama_eurostudent_rozkladowka_A4indd 1 12032014 0736






wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas

W Deloitte to dla nas naturalne że chętnie dzielimy się wiedzą Jako firma odpowiedzialna społecznie uważamy że jest to nasz obowiązek i inwestycja w przyszłość Proponujemy Ci udział w szeregu wykładoacutew i warsztatoacutew ktoacutere nasi eksperci prowadzą na uczelniach w całej Polsce w ramach Akademii Biznesu Udział w naszym programie będzie nie tylko ważnym i mocnym punktem w Twoim CV ale przede wszystkim okazją do poznania tajnikoacutew i mechanizmoacutew świata biznesu i specyfiki branży doradczej

W ramach Akademii Biznesu Deloitte zapraszamy do udziału w warsztatach i wykładach

Akademii RachunkowościAkademii PodatkowejAkademii KonsultinguAkademii Dealmaker Akademii Instytucji FinansowychAkademii Zarządzania RyzykiemAkademi Przywoacutedztwa

Jeśli chcesz zdobyć doświadczenie w pracy za granicą w globalnej firmie to dowiedz się więcej o Deloitte European Internship Program To możliwość odbycia stażu w biurze Deloitte w jednym z europejskich miast a następnie kontynuowania praktyki w Polsce

Odwiedź nas na Facebooku

Akademia Biznesu

wwwf

aceboo

kcom

Karier

awDeloit

te


Przeczytaj o tym jak dochodzi się do wielkiego bogactwa Książka bdquoWielcy inwestorzyrdquo to opowieści o ludziach ktoacuterzy dzięki udanym inwestycjom zdobyli fortunę i przeszli do historii finansoacutew i biznesu

bdquoWielcy inwestorzyrdquo to książka o założycielach bankowości inwestycyjnej największych spekulantach i inwestorach giełdowych oraz o najsłynniejszych przedsiębiorcach Przeczytaj o życiu tych niezwykłych ludzi

Więcej informacji na wwwgazetatrendplpromocja-wielcy-inwestorzy

Świąteczna promocja dla czytelnikoacutew miesięcznika Trend

Patroni medialni

25 rabatu 3375 zł

45 zł

27


Kariera naukowa - kiedy jak i dla kogo

decydując się na studia często głoacutewnym motywem jest uzyskanie wykształcenia ktoacutere stanowi przepustkę do zdobycia wymarzonej pracy zawodowej Chociaż ostatnie statystyki informują o ciągle zmniejszającej się liczbie osoacuteb kontynuujących naukę po szkole średniej to nie zmienia to faktu że polska jest czwartym krajem w Unii Europejskiej pod względem liczby studiujących osoacuteb Wyprzedzają nas tylko Wielka Brytania Niemcy oraz Francja Co więcej do 2020 r w polsce aż 45 osoacuteb w wieku 30 - 34 lata powinno posiadać wyższe wykształcenie przy takich statystykach warto zatem zastanowić się nad kontynuacją nauki oraz rozpoczęciem kariery naukowej Bowiem to właśnie stopnie i tytuły naukowe dają nam prawdziwy prestiż oraz uznanie w danym środowisku

maGDaLena Patynowska

Jak zacząćPierwszym krokiem na ścieżce do ka-

riery naukowej jest już samo zdanie egza-minu dojrzałości To właśnie ono jest wa-runkiem uprawniającym do rozpoczęcia studioacutew pierwszego stopnia (licencjackich inżynierskich jednolitych magisterskich) Trwają one min 6 semestroacutew i kończą się

obroną pracy licencjackiej (inżynierskiej) Absolwent posiada kwalifikacje umożli-wiające kontynuację nauki na studiach drugiego stopnia ktoacutere kończą się obro-ną tym razem pracy magisterskiej Na tym etapie otrzymujemy tytuł zawodowy W Polsce wyroacuteżniamy tytuł licencjata magistra inżyniera oraz magistra inżynie-ra

Osoby posiadające już tytuł magistra mogą zdecydować się na kontynuację na-uki na studiach trzeciego stopnia - dok-toranckich I dopiero tutaj zaczyna się właściwa kariera naukowa Studia trze-ciego stopnia są w strukturze podobne do studioacutew pierwszego oraz drugiego stopnia Prowadzone są zaroacutewno w trybie stacjo-narnym jak i niestacjonarnym Rekrutacja na ich bezpłatną formę odbywa się w dro-dze konkursu ktoacuterego warunki określa Senat danej uczelni Studia doktoranckie trwają nie kroacutecej niż 2 oraz nie dłużej niż 4 lata Przyjęta osoba składa ślubowanie nabywając tym samym prawa doktoran-ta Oproacutecz realizowania obowiązkowego programu studioacutew doktorant prowadzi badania naukowe z przebiegu ktoacuterych następnie składa sprawozdania Ponadto uczestnicy tego typu studioacutew odbywają

28 29


praktyki zawodowe mające formę prowa-dzenia zajęć dydaktycznych albo uczest-niczenia w ich prowadzeniu Co ważne każdemu doktorantowi ktoacutery zdobył już stopień doktora okres odbywania studioacutew (maksymalnie 4 lata) zalicza się do okresu pracy

doktorat i co dalejStudia doktoranckie umożliwiają uzy-

skanie stopni naukowych doktora oraz doktora habilitowanego Lecz żeby uzy-skać taki stopień poza ukończeniem stu-dioacutew trzeba jeszcze spełnić dodatkowe wymagania Wszystkie te warunki a także procedury są wyszczegoacutelnione w ustawie z dn 14032003 r o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i ty-tule w zakresie sztuki Doktorem może zostać osoba ktoacutera posiada już tytuł ma-gistra (magistra inżyniera lekarza lub inny

roacutewnorzędny) zdała egzaminy doktorskie w zakresie określonym przez uczelnię a także przedstawiła i obroniła rozprawę doktorską zwaną roacutewnież dysertacją Pra-ca ta powinna stanowić oryginalne rozwią-zanie problemu naukowego oraz wykazy-wać ogoacutelną wiedzę teoretyczną kandydata w danej dyscyplinie naukowej Stopnie na-dają wydziały szkoacuteł wyższych lub placoacutewki naukowe upoważnione przez Centralną Komisję do Spraw Stopni i Tytułoacutew Stopień doktora jest nadawany w drodze przewodu doktorskiego Warunkiem jego wszczę-cia jest posiadanie wydanej lub przyjętej do druku publikacji naukowej w formie książki lub co najmniej jednej publikacji naukowej w recenzowanym czasopiśmie naukowym Obrona pracy ma charakter publiczny Jej termin jest ogłaszany a każ-dy ma prawo w niej uczestniczyć i zadawać doktorantowi pytania dotyczące tematu

pracy Przewoacuted doktorski zamyka przysię-ga Stopień doktora w szczegoacutelnych przy-padkach uzasadnionych najwyższą jakoś-cią osiągnięć naukowych może być nadany osobie ktoacutera ukończyła studia pierwszego stopnia (posiada tytuł licencjata) lub trzy lata studioacutew jednolitych magisterskich

Habilitacja przepustką do samodzielnościZ kolei doktorem habilitowanym może

zostać osoba ktoacutera posiada już stopień doktora a ponadto może pochwalić się osiągnięciami naukowymi lub artystycz-nymi uzyskanymi już po jego osiągnię-ciu ktoacutere stanowią znaczny wkład autora w rozwoacutej określonej dyscypliny nauko-wej Osiągnięciem takim jest najczęściej opublikowanie określonego dzieła nauko-wego bądź cyklu publikacji powiązanych tematycznie Kandydat powinien także wykazywać istotną aktywność naukową

O wszczęciu postępowania habilitacyjne-go wnioskuje sama osoba zainteresowana kierując wniosek wraz z autoreferatem bezpośrednio do Centralnej Komisji Sto-pień naukowy doktora habilitowanego jest nadawany w drodze przewodu habilitacyj-nego Warto zaznaczyć że habilitacja jest znaczącym punktem w spinaniu się po szczeblach kariery naukowej Jest to pew-nego rodzaju przepustka do samodzielnej pracy naukowej oraz do kierowania pro-jektami badawczymi

Osobom szczegoacutelnie zasłużonym dla nauki i sztuki władze akademickie mogą nadać specjalny tytuł doctora honoris causa Chociaż tytuł ten nie wymaga po-siadania formalnego doświadczenia to za-zwyczaj nadawany jest osobom o wysokim statusie społecznym bądź naukowym

Wymarzony tytułW Polsce najbardziej prestiżową funk-

cją naukową jest tytuł profesora Nadaje go Prezydent RP na wniosek Centralnej Komisji z inicjatywy rady uprawnionej uczelni osobie ktoacutera uzyskała już stopień doktora habilitowanego A zatem osoba taka powinna być już samodzielnym pra-cownikiem naukowym a także powinna posiadać osiągnięcia ktoacutere znacznie prze-kraczają te wymagane w przewodzie habi-litacyjnym W drodze wyjątku tytuł pro-fesora może być roacutewnież nadany osobie posiadającej stopień doktora

a jakie stanowiska są na polskich uczelniach

Podobnie jak w wielu korporacjach tak i na uczelni swoją karierę rozpoczynamy od stanowiska asystenta I podobnie jak w renomowanych firmach tak i w tym przypadku nie jest łatwo zostać przyję-tym do grona pracownikoacutew Zatrudnienie na stanowisku asystenta odbywa się na zasadach konkursu Tak więc przydatne

w rekrutacji może być uczestnictwo w wy-mianach międzynarodowych członko-stwo w organizacjach studenckich a także bardzo ważne - ponadprzeciętne wyniki w nauce Z formalnego punktu widzenia asystentem może zostać osoba posiadają-ca co najmniej tytuł zawodowy magistra W praktyce obowiązki doktoranta oraz asystenta są do siebie zbliżone przy czym w tym drugim przypadku osobę z uczelnią wiąże stosunek pracy co wpływa na więk-szą liczbę przepracowanych godzin

Z kolei posiadając stopień naukowy doktora możemy zostać zatrudnieni na uczelni jako adiunkt Kandydat na to sta-nowisko powinien także wykazywać się udokumentowaną publikacjami aktyw-nością naukową Dodatkowo musi złożyć plany dalszej działalności naukowej Co ważne osoba ktoacutera już zdecydowała się na karierę zawodową powinna nieustannie podnosić swoje kwalifikacje Oznacza to że asystent ktoacutery nie posiada jeszcze stop-nia naukowego doktora a także adiunkt ktoacutery jeszcze nie jest doktorem habilitowa-nym nie mogą pracować na uczelni dłu-żej niż osiem lat (przy czym w przypad-ku adiunkta okres ten można przedłużyć o dodatkowe 2 lata) Co więcej wszyscy nauczyciele akademiccy podlegają okreso-wej ocenie

profesor ndash kilka stanowisk o podobnej nazwie

Kolejnym krokiem na ścieżce kariery naukowej jest stanowisko profesora nad-zwyczajnego Stanowisko to przeznaczone jest dla pracownikoacutew naukowych posiada-jących co najmniej stopień doktora habi-litowanego W drodze wyjątku może nim zostać roacutewnież osoba posiadająca stopień doktora ktoacutera ma znaczne i twoacutercze osiąg-nięcia w pracy naukowej Bardzo często na profesora nadzwyczajnego można awanso-wać pod warunkiem sprawowania opieki

czyli bycia promotorem nad co najmniej jednym doktorantem

W karierze nauczyciela akademickiego wymarzonym stanowiskiem jest profesor zwyczajny Władze uczelni przyznają ten etat tylko osobom posiadającym już tytuł naukowy profesora Uhonorowanie sta-nowiskiem najwyższej rangi wiąże się z ze szczegoacutelnymi zasługami dla uczelni Kan-dydat na profesora zwyczajnego powinien posiadać już ugruntowaną pozycję w śro-dowisku naukowym

Istnieje roacutewnież stanowisko zarezerwo-wane dla osoby ktoacutera na stałe jest pracow-nikiem innej uczelni ndash profesor wizytują-cy Jednocześnie osoba taka musi posiadać stopień naukowy doktora habilitowanego lub tytuł profesora

im wyższa pozycja tym więcej obowiązkoacutewIm wyższe rangą stanowisko tym więcej

obowiązkoacutew Każdy nauczyciel akademi-cki ma za zadanie kształcić wychowywać studentoacutew oraz uczestniczyć w pracach organizacyjnych uczelni Dodatkowo pra-cownik naukowondashdydaktyczny roacutewnież prowadzi badania naukowe oraz rozwojo-we A nauczyciele akademiccy posiadający tytuł naukowy profesora a także stopień naukowy doktora habilitowanego mają za zadanie kształcić kadrę naukową

Planując karierę naukową powinniśmy się przede wszystkim uzbroić się w cierp-liwość Na polskich uczelniach droga od rozpoczęcia studioacutew doktoranckich do najwyższego stanowiska profesora trwa przeciętnie od 15 do 20 lat Tak długi czas nie jest dziełem przypadku Bowiem sku-teczność i wysoka jakość wykonywania za-dań powierzonych pracownikom uczelni powinna być poprzedzona odpowiednimi kwalifikacjami intelektualnymi oraz sto-sowną wiedzą lt

tytuł stopień tytuł zawodowy stopień naukowy tytuł naukowy

nazwa licencjatinżynier magister doktor doktor habilitowany profesor

stanowisko asystent

adiunkt

profesor nadzwyczajny

profesor wizytujący

profesor zwyczajny

tabela 1 stanowiska naukowe i naukowo-dydaktyczne

Reklama

30 31


zdecydowałem się na karierę naukową ponieważ z początku myślałem że będę rozwiązywał wielkie prob-

lemy ludzkości Poacuteźniej okazało się że naukowcy nie są aż tak wszechwładni Nasza rola jednak nie jest mała odkrywamy świat To całkiem przyjemne zajęcie

zrozumiałem że chcę studiować ekonomię kiedy Zawsze lubiłem matematykę ale przeszkadza mi jej abs-

trakcyjność Ekonomia to była moja droga tu mogę bawić się matematyką jako instrumentem do opisywania całkiem przy-ziemnych problemoacutew

najbardziej interesują mnie zagadnienia ekonomii pracy ponieważ naczytałem się w dzieciństwie tych wszystkich Że-

romskich i Reymontoacutew

moim naukowym autorytetem jesthellip Joseph Stiglitz No-minacja za elegancję modeli

największą zaletą kariery naukowej jest nienormowany czas pracy

największe wyzwanie w karierze naukowej to ocze-kiwanie na efekty pracy Zdarza się że po miesiącach ba-

dań nadal nie wiemy czy kierunek ktoacutery obraliśmy ma sens Jesteśmy jak niedowidzący turyści w obcym mieście - czasami po długiej wędroacutewce okazuje się że zamiast w centrum wylądo-waliśmy w jakiejś melinie

wyjechałem z Polski ponieważ Polska nie ma takich tradycji rozwoju myśli ekonomicznej jak Wielka Brytania

moje studia za granicą byłyby niemożliwe bez finanso-wego wsparciahellip wielu wielu osoacuteb Moje studia na LSE

były finansowane ze stypendium ufundowanego przez Steliosa Na moacutej roczny master na Cambridge złożyło się kilka stypen-dioacutew ale nie byłby on możliwy bez wielkiego wsparcia moich rodzicoacutew Wreszcie grant we Florencji pochodził od polskiego rządu zatem z pieniędzy podatnikoacutew

Anna Grodecka Janek czym cechuje się brytyjski system nauczania Czy Lon-don School of Economics i Cambridge to dwa kompletnie roacuteżne światy

Jan Witajewski Tak to są komplet-nie roacuteżne światy LSE było demokratycz-ne Przy jednym stole w tantiej włoskiej restauracji w pobliżu biblioteki spotykali się coacuterki premieroacutew i synowie drobnych

przedsiębiorcoacutew studenci ktoacuterzy już pra-cowali dla bankoacutew inwestycyjnych i ci ktoacuterzy o wschodzie słońca roznosili gazety Przy stoliku obok siedzieli robotnicy bu-dowlani W Cambridge byłoby to bdquoniesto-sownerdquo

AG Dlaczego nie zdecydowałeś się na studia doktoranckie w Wielkiej Brytanii

JW Mogłem zostać w Londynie albo w Cambridge ale oferty ktoacutere dostałem były bez stypendium Od wielu profesoroacutew z Cambridge i LSE słyszałem dobre opinie o EUI Wreszcie cztery lata we Włoszech brzmiało lepiej niż kolejne cztery lata w Anglii

London school of EconomicsPrzykładowe wymagania aplikacyjne na zagraniczne studia doktoranckie (dokumenty w języku polskim muszą być przetłumaczone na język angielski przez tłumacza przysięgłego)

W życiu na obczyźnie jest dużo pustki

Jan witajewski-Baltvilks

Jan Witajewski-Baltvilks uzyskał tytuł licencjata na London school of Economics i tytuł magistra na Uniwersytecie w Cambridge tytuł doktora zdobył w European University institute we Florencji i obecnie pracuje na stanowisku młodszego ekonomisty w Fundacji Eni Enrico Mattei w Mediolanie

AG European University Institute to dosyć specyficzna uczelnia na skalę eu-ropejską Czy moacutegłbyś powiedzieć kilka słoacutew o specyfice rekrutacji na studia dok-toranckie finansowania itp na tym uni-wersytecie

JW EUI to organizacja międzynarodo-wa Każdy kraj członkowski opłaca skład-ki i funduje określoną liczbę stypendioacutew Polska utrzymuje 2-3 miejsca na każdym wydziale dla swoich obywateli Każdy kto otrzyma ofertę automatycznie ma zagwa-rantowane stypendium EUI ma tylko czte-ry wydziały Economics Political Sciences History and Civilization Law Rekrutacja wygląda bardzo podobnie jak w Anglii czy w Stanach - na początku roku należy złożyć dokumenty wiosną EUI zaprasza na roz-mowę kwalifikacyjną

AG W Twoim CV wyczytałam że podczas studioacutew angażowałeś się w wie-le bdquopolskichrdquo inicjatyw Czy na LSE lub we Florecji jest dużo Polakoacutew Wspiera-cie się nawzajem naukowo nawiązujecie wspoacutełpracę

JW W wieku 19 lat w obcym kraju z daleka od rodziny i starych przyjacioacuteł każdy szuka nowych bliskich Instynk-townie zaczynamy szukać wśroacuted Polakoacutew I rzeczywiście wszędzie na LSE w Camb-ridge i we Florencji znajdowałem wśroacuted Polakoacutew bratnie dusze

Nie Polakoacutew nie jest dużo ale wszędzie Polacy byli bardzo głośni W LSE organi-zowali słynne vodka party zapraszali na wykłady polskich premieroacutew znanych eko-nomistoacutew We Florencji od kilku lat działa Polish Committee ktoacutere ostatnio rozwi-nęło skrzydła Mnie już we Florencji nie ma ale bez przerwy dostaję od nich maile o spotkaniach ze słynnymi Polakami im-prezach i wspoacutelnych obiadach

AG Jak wspominasz okres szukania pracy po doktoracie

JW To był bardzo trudny rok Poszu-kiwanie pracy w środku kryzysu gospo-darczego nie było przyjemne Musiałem przejść przez całą masę niepowodzeń rozczarowań własnych błędoacutew i niefor-tunnych okoliczności W końcu udało się Zawsze ostatecznie się udaje

AG Twoja żona jest politolożką i roacutew-nież studiowała na European University Institute Czy dotkliwie odczuwacie tzw two-body problem ktoacutery dotyka pary naukowcoacutew w ktoacuterych obie osoby chcą realizować się naukowo

JW Dla nas problem jest chwilowo za-wieszony ponieważ przez ostatni rok moja żona opiekowała się naszą małą coacutereczką Teraz powoli rozgląda się za ofertami Wy-typowaliśmy trzy miasta Warszawę Sztok-holm i Paryż i tam się rozglądamy Zoba-czymy jakie będziemy mieć opcje

AG Czy masz jakieś konkretne rady dla polskich studentoacutew zainteresowanych karierą naukową za granicą albo karierą naukową generalnie

JW Poznawanie standardoacutew pracy na-ukowej za granicą to ważne doświadczenie ale przed podjęciem decyzji o wyjeździe warto pamiętać o wszystkich kosztach Szczegoacutelnie jeżeli wyjazd jest dłuższy Mi bardzo brakuje moich starych polskich przyjacioacuteł polskiego kina (nie dvd to nie to samo) polskich ulic W życiu na ob-czyźnie jest dużo pustki Kiedy ląduję na nowym lotnisku we Wrocławiu robię za-kupy w nowym Starym Browarze w Po-znaniu albo przechadzam się obok Placu Unii w Warszawie cieszę się że moacutej dom jest coraz piękniejszy Kiedy oglądam nowe wieże w Londynie albo w Mediolanie je-stem pełen podziwu i nic ponadto To jest ich dom nie moacutej

AG Dziękuję za rozmowę lt

Miasto i kraj Miasto i kraj

Londyn wielka brytania Florencja włochy

15122014 31012015

Licencjat lub magister większość zagranicznych stu-dentoacutew jest kwalifikowana najpierw do programu ma-ster of science albo master of research (mres) i dopiero po zdaniu egzaminoacutew z tego programu zostajemy ofi-cjalnie studentami studioacutew doktoranckich

magister magister inżynier lub inny roacutewnorzędny

bull certyfikat ieLts wyniki minimum 70


bull certyfikatbull cambridge Proficiency

wynik a b cbull certyfikat cambridge

english advanced (cae) wynik a b

bull certyfikat ieLts wynik minimum 75

bull certyfikat toeFL (ibt) minimalny wynik 110

bull certyfikat cambridge Proficiency wynik a b c

bull certyfikat cambridge english advanced (cae) wynik a b

bull cV i list motywacyjnybull opis projektu naukowegobull transkrypt ocen i dyplomybull dowoacuted uiszczenia opłaty

aplikacyjnej w wysokości pound50

bull proacutebka pracy pisemnejbull certyfikat potwierdzający

znajomość języka angiel-skiego i Gre

bull cVbull opis projektu naukowego

(do 1500 słoacutew)bull transkrypt ocen i dyplomy

pound1500 euro 1250

httpwwwlseacukeconomicsprospectivestu-dentsresearchProgrammeshowtoapply(mresPhd)aspx

httpwwweuieuDepartmentsandcentreseconomicsDoctoralProgram-meindexaspx

2 referencje 2 referencje

Gre Gre

Referencje ReferencjeWymagania językowe Wymagania językoweWymagane dokumenty Wymagane dokumenty

deadline aplikacji deadline aplikacjidodatkowe certyfikaty dodatkowe certyfikaty

dodatkowe informacje dodatkowe informacje

Wymagane wykształcenie Wymagane wykształcenieMiesięczne stypendium Miesięczne stypendium

European University institutePrzykładowe wymagania aplikacyjne na zagraniczne studia doktoranckie (dokumenty w języku polskim muszą być przetłumaczone na język angielski przez tłumacza przysięgłego)

32 33


AG W jaki sposoacuteb przebiega rekrutacja na studia doktoranckie w Stanach Zjedno-czonych Czy masz wrażenie że komuś z Eu-ropy trudno się na nie dostać

MG Aplikacje wypełnia się elektronicznie Niezbędny jest maksymalny wynik testu GRE tzw Personal Statement czyli zasadniczo list motywacyjny i referencje od 2-3 profesoroacutew Ten ostatni element ma ogromne znaczenie Najcenniejsze są opinie profesoroacutew z ktoacutery-mi się wspoacutełpracowało głoacutewnie jako research assistant Osobisty prestiż referenta także ma znaczenie podobnie jak rzecz jasna treść listu polecającego Uczelnie z pierwszej dziesiątki (zapewne nie będę nazbyt kontrowersyjny wymieniając (w kolejności losowej) Harvard Princeton Yale NYU MIT Northwestern Stanoford Berkeley Chicago i Columbię choć z pewnością niektoacuterzy byliby skłonni tę listę zmodyfikować) otrzymują około 800-1000 aplikacji wystawiają 30-50 ofert ostatecz-nie przyjmując ok 20 osoacuteb Osobie z Europy trudno jest się tam dostać podobnie jak ko-muś z Azji Ameryki Azji Afryki czy Australii (brak mi niestety danych na temat Antark-tydy) Przy takiej konkurencji prawdopodo-bieństwo otrzymania oferty z konkretnej bdquowy-marzonejrdquo uczelni jest znikome choć najlepsi kandydaci mogą z reguły poszczycić się kilko-ma ofertami z bdquo Top 10rdquo Moacutewię to oczywiście w oparciu o swoje doświadczenia z Londynu

AG Jakie są Twoje wrażenia ze studioacutew w Nowym Jorku Czy legenda o studentach nocujących a nawet mieszkających w bi-bliotece to prawda Czy podejście profeso-roacutew do studentoacutew jest inne niż w Europie

MG Legendy o studentach nocujących w bibliotekach są nieprawdziwe mamy swoje gabinetyhellip Natomiast nie ma cienia przesady w opowieściach o ekstremalnie ciężkiej pracy na pierwszym roku - 24 godziny wykładoacutew i ćwiczeń w tygodniu 4 zestawy zadań do od-dania każdy zajmuje ok 8-12 godzin egzami-ny co kwartał i dodatkowo egzaminy kwalifi-kacyjne z całego roku w czerwcu Od drugiego roku począwszy jest o wiele lepiej

Podejście profesoroacutew do studentoacutew w An-glii i USA jest zasadniczo podobne a najlepiej oddaje je fakt że profesor Thomas J Sargent

noblista z 2011 roku to dla nas po prostu Tomhellip

AG Co z życiem socjalnym i tak zwanym work-life-balance Czy wśroacuted Twoich kole-goacutew panuje zasada wspoacutełpracy czy też kon-kurujecie ze sobą Wyobrażam sobie Stany Zjednoczone jako miejsce gdzie karierę sta-wia się na pierwszym miejscuhellip

MG Na pierwszym roku w zasadzie go nie ma choć studenci często pracują w grupach a od czasu do czasu udaje się bdquoukraśćrdquo kilka godzin i udać się do pubuhellip Poacuteźniej jest dużo lepiej Pracujemy ciężko ale ja np mam czas na trening sztuk walki dwa razy w tygodniu a moi koledzy na tenisa

Może to być zaskakujące ale konkurencji u nas praktycznie się nie czuje NYU jest re-strykcyjne jeśli chodzi o oferty nawet jak na uczelnię z pierwszej dziesiątki ale uposażenie przyznawane jest niezależnie od wynikoacutew eg-zaminoacutew o ile są one dostatecznie dobre Na-tomiast w nauce dobry artykuł napisany przez jednego z nas w żadnym stopniu nie umniejsza perspektyw pozostałych więc w zasadzie nie ma o co konkurować

Znane są mi legendy dotyczące jednej z najbardziej ekskluzywnych uczelni o zacie-kłej konkurencji o fundusze Studenci rzeko-mo wypożyczają wszystkie kopie danej książki z biblioteki by uniemożliwić innym dostęp do niej Nigdy nie studiowałem na tej uczelni ale historia wydaje mi się nieprawdopodobna bo do większości materiałoacutew łatwo można do-trzeć drogą elektronicznąhellip

Jeszcze jedna uwaga dotycząca roacutewnowa-gi pomiędzy pracą a rozrywką Osobiście nie mam problemoacutew z jej utrzymaniem - moja dziewczyna i ja mamy podobne zainteresowa-nia badawczehellip

AG Czy w poroacutewnaniu do Wielkiej Brytanii zauważyłeś roacuteżnicę jeżeli chodzi o wielokulturowość studioacutew Skąd pocho-dzą doktoranci Uniwersytetu Nowego Jorku i czy Amerykanie wyroacuteżniają się na tle in-nych studentoacutew

MG Tygiel ras i narodowości jest i tu i tam trudno dostrzec wyraźną roacuteżnicę

Wśroacuted moich najbliższych znajomych są osoby z Indii Chin Korei Singapuru Chile i Australii mamy też Włochoacutew Brytyjczy-koacutew a także dość licznie przynajmniej na moim roku reprezentowaną Europę Środko-wą i Wschodnią W zasadzie trudno o miejsce na świecie w ktoacuterym żaden z doktorantoacutew czy profesoroacutew nie byłby w stanie swobodnie się porozumiewać

Jeśli chodzi o Amerykanoacutew jest tylko je-den Żaden statystyk nie wyciągnie wnioskoacutew na podstawie takiej proacutebyhellip

AG Czy masz jakieś konkretne rady dla osoacuteb zainteresowanych wyjazdem do Sta-noacutew Zjednoczonych w celu naukowym

MG Jeżeli to możliwe nawiązać kontakt z profesorem publikującym w anglojęzycz-nych czasopismach naukowych najlepiej wspoacutełpracę jako research assistant (opcja dla młodszych studentoacutew) być może napisać wspoacutelnie artykuł (dla bardziej doświadczo-nych np kilkuletnim stażem pracy w sekto-rze prywatnym) To daje największe szanse na otrzymanie oferty

Poza tymUzyskać przynajmniej licencjat z matema-

tyki na pierwszym roku to bardzo pomocne


Mateusz Giezek uzyskał tytuł licencjata w University College of London i tytuł magistra London school of Economics obecnie jest doktorantem na Uniwersytecie Nowego Jorku

Noblista Thomas J Sargent to dla nas po prostu Tom

mateusz Giezek

Anna Grodecka Mateusz już po maturze wyjechałeś na studia za granicą Czy było to częścią większego planu czy po części źroacuted-łem przypadku Czy aby rozpocząć licencjat w Wielkiej Brytanii musiałeś zdawać między-narodową maturę

Mateusz Giezek Ukierunkowanie się na ekonomię oznaczało przeprowadzkę na zachoacuted Europy o USA jeszcze wtedy nie myślałem Ma-tura międzynarodowa nie była mi potrzebna choć większość Polakoacutew znanych mi z licencja-tu dostała się do Anglii w ten właśnie sposoacuteb

AG Czym cechuje się brytyjski system nauczania i dlaczego nie zdecydowałeś się na studia doktoranckie w Wielkiej Brytanii

MG Nie wiem od czego zacząćhellip studia licencjackie w Wielkiej Brytanii to wykłady ćwiczenia dobrze zresztą prowadzone Egza-miny w Londynie (LSE i UCL) są raz w roku Kontaktoacutew z administracją jest niewiele - nie-mal przysłowiowe wśroacuted polskich studentoacutew bdquoPanie z Dziekanaturdquo nie mają tam ani racji ani bytu ani racji bytu Perspektywy zawodo-we są oczywiście dobre - znane mi porzekad-ło głosi że z LSE najłatwiej dostać się do Gold-man Sachs (o czym marzy ogromna większość licencjatoacutew) - bo to tylko 10 minut piechotą przez Fleet Streethellip

Decyzję o opuszczeniu Europy podjąłem ostatecznie gdy zasugerowała mi to pani profesor odpowiedzialna za rekrutację na

program doktorancki na LSE mająca wszel-kie motywy do doradzenia mi czegoś wręcz przeciwnego Zgadzało się to z sugestiami profesora z UCL z ktoacuterym zresztą do dzisiaj utrzymuję kontakt i dla ktoacuterego od czasu do czasu pracuję jako research assistant (asystent naukowy) Po otrzymaniu ofert zrozumiałem poniekąd w czym rzecz - uposażenie studenta NYU (pieniądze wypłacane do ręki) to niemal $30 00000 rocznie a wliczając w to ubezpie-czenie koszty edukacji i inne dodatki - 70-80 tysięcy dolaroacutew Żadna ze znanych europej-skich uczelni nie oferuje tak wiele Poza tym perspektywy na rynku pracy są lepsze choć na razie trudno mi ocenić o ile

zdecydowałem się na karierę naukową ponieważ decyzję podjąłem w wieku lat trzech więc nie pamiętam jakie motywy

mi przyświecały Pamiętam film przyrodniczy ukazujący jak ichtio-lodzy łowili rekiny i przytraczali im do płetw grzbietowych nadajni-ki radiowe Uznałem woacutewczas że połoacutew w celach kulinarnych jest nudny natomiast poznawanie w ten sposoacuteb życia ryb - ekscytujące Zdecydowanie się na konkretną dziedzinę wiedzy zajęło mi jednak kolejnych 16 lathellip

zrozumiałem że chcę studiować ekonomię kiedy w szkole średniej byłem laureatem olimpiady historycznej i polonistycz-

nej ale matematyka i nauki ścisłe zawsze były mi bliskie więc eko-nomia jako najbardziej ścisła z nauk społecznych jawiła mi się jako wyboacuter naturalny

najbardziej interesują mnie zagadnienia szeroko pojętej teorii gier a także pewne mikroekonomiczne aspekty rynkoacutew finan-

sowych ponieważ - to kwestia gustu Podobnie jak to że chętniej niż garnitury Bossa noszę Lagerfelda

moim naukowym autorytetem jesthellip tu moacutegłbym wymienić kilkanaście nazwisk ale wydaje mi się to bezcelowe Nauce

z założenia obce jest pojęcie autorytetu Skutecznie obalony argu-ment powinien zostać uznany za błędny nawet jeżeli sformułował go laureat Nagrody Noblahellip proszę mi wybaczyć tę nutkę idealizmu

największą zaletą kariery naukowej jest możliwość robienia tego co się lubi i otrzymywania za to wynagrodzenia

największe wyzwanie w karierze naukowej to to pytanie do profesora z kilkunastoletnim doświadczeniem Proacutebując odpo-

wiedzieć naraziłbym się na śmieszność w oczach takowych

wyjechałem z Polski ponieważ badania naukowe w intere-sujących mnie dziedzinach prowadzone są głoacutewnie w Stanach

Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii

moje studia za granicą byłyby niemożliwe bez finansowego wsparciahellip niegdyś moich rodzicoacutew obecnie Uniwersytetu

Nowego Jorku

toulouse school of EconomicsPrzykładowe wymagania aplikacyjne na zagraniczne studia doktoranckie (dokumenty w języku polskim muszą być przetłumaczone na język angielski przez tłumacza przysięgłego)


tuluza Francja nowy jork stany zjednoczone

1303201518122014

4-letni licencjat lub magister 4-letni licencjatbull certyfikat toeFL bull certyfikat toeFL minimalny wynik 100

bull cV i list motywacyjnybull transkrypt ocen i dyplomybull certyfikat potwierdzający


bull cV i list motywacyjnybull transkrypt ocen i dyplomybull dowoacuted uiszczenia opłaty

aplikacyjnej w wysokości $100

bull certyfikat potwierdzający znajomość języka angiel-skiego i Gre

min 1180 euro - stypendium pokrywa wszystkie opłaty i koszty utrzymania

httpschooltse-freuenapply-to-study httpgsasnyueduobject

gradappinstructions


Gre Gre



dodatkowe informacje



NYUPrzykładowe wymagania aplikacyjne na zagraniczne studia doktoranckie (dokumenty w języku polskim muszą być przetłumaczone na język angielski przez tłumacza przysięgłego)

34 35


piotr denderski uzyskał tytuł licencjata matematyki na Uniwesytecie Warszawskim i tytuł magistra w szkole Głoacutewnej Handlowej Kontynuował edukację na Uniwersytecie w amsterdamie i w tinbergen institute gdzie zdobył tytuł magistra i uczestniczy w studiach doktoranckich W 2013 roku przebywał na pobycie naukowym w London school of Economics zaś obecnie wizytuje New York University

Kariera naukowa wymaga silnej motywacji

Piotr denderski

Anna Grodecka Piotrze podczas studioacutew metod ilościowych na SGH roz-począłeś matematykę na UW Jak ważna Twoim zdaniem jest dla ekonomisty zna-jomość podstaw matematyki Patrząc na statystyki noblistoacutew z dziedziny ekono-mii nietrudno jest się oprzeć wrażeniu że

większość z nich na pewnym etapie eduka-cji studiowała matematykę

Piotr Denderski Matematyka niewątpli-wie pomaga mi w pracy Nie można jednak popadać w przesadę matematyka jest przy-datnym narzędziem dla ekonomisty lecz nie jest celem samym w sobie Dobry makroe-konomista musi dziś umieć wykorzystywać

matematykę do sformalizowanego opisu go-spodarki i przetestować swoją teorię na da-nych Z tego powodu należy znać nie tylko podstawy matematyki wyższej ale roacutewnież kilka jej dziedzin dość szczegoacutełowo Mając na uwadze praktyczny aspekt naszych ba-dań większość makroekonomistoacutew musi roacutewnież znać przynajmniej jeden język

zdecydowałem się na karierę naukową ponieważ praca w sektorze prywatnym nie sprawiała mi wystarczającej satys-

fakcji

zrozumiałem że chcę studiować ekonomię kiedy Szczerze moacutewiąc zrozumienie moich zainteresowań zajęło mi sporo

czasu Wybrałem studia na SGH ponieważ początkowo chciałem zajmować się marketingiem i reklamą Po kilku miesiącach zdecy-dowanie bardziej interesowała mnie już bankowość inwestycyjna Myślę że dopiero na początku drugiego roku studioacutew zrozumia-łem że chcę zająć się ekonomią na poważnie moją inspiracją były zajęcia z makroekonomii i ekonometrii Moja decyzja o podjęciu studioacutew na drugim kierunku (matematyce) była już pochodną tego pierwszego wyboru ndash zrozumiałem że będę potrzebował dodatkowych narzędzi

najbardziej interesują mnie zagadnienia rynku pracy sa-mozatrudnienia oraz powstawania i funkcjonowania firm

ponieważ nowoczesne gospodarki moim zdaniem zmierzają do bardziej zindywidualizowanego modelu świadczenia pracy co przekłada się roacutewnież na to jak działają firmy ich produktywność innowacyjność itd

moim naukowym autorytetem jesthellip profesor Boyan Jovano-vic z ktoacuterym miałem przyjemność pracować podczas mojego

pobytu w Nowym Jorku

największą zaletą kariery naukowej jest swoboda wyboru przedmiotu badań elastyczność zarządzania swoim czasem

rozwiązywanie nowych problemoacutew

największe wyzwanie w karierze naukowej to konieczność nieustannego dyscyplinowania się Wiążące terminy to rzad-

kość (zgłoszenie na konferencje prezentacje na seminariach) w po-roacutewnaniu do pracy w sektorze prywatnym Tymczasem bez narzu-cania sobie samodzielnie dodatkowych terminoacutew trudno pozostać produktywnym

wyjechałem z Polski ponieważ polskie uniwersytety plasują się na bardzo niskich pozycjach w międzynarodowych ran-

kingach bądź nie występują w nich wcale Mam roacutewnież wrażenie że organizacja systemu szkolnictwa wyższego w Polsce nieznacznie szwankuje nie tworząc warunkoacutew właściwych dla wspierania badań naukowych na najwyższym poziomie

moje studia za granicą byłyby niemożliwe bez finansowego wsparciahellip stypendioacutew ktoacutere otrzymywałem w Amsterdamie

programowania gdyż modele budowane dla zrozumienia i opisu gospodarki często roz-wiązywać można wyłącznie numerycznie

AG Podczas Twoich studioacutew dokto-ranckich już dwukrotnie wizytowałeś inne uczelnie Czy uważasz że takie wyjazdy naukowe to konieczność i czy trudno jest je zorganizować Czy Twoi koledzy roacutew-nież tak dużo podroacuteżują

PD Uważam że takie wyjazdy to bdquodo-bra praktykarsquorsquo pracy naukowej Pozwalają na zmianę otoczenia dają szansę nowych inspiracji nawiązania wspoacutełpracy itd Każ-dy z moich wyjazdoacutew zaowocował rozpo-częciem nowych projektoacutew badawczych Większość moich kolegoacutewkoleżanek z roku podroacuteżuje każdy doktorant dysponuje spe-cjalnymi funduszami przeznaczonymi na finansowanie wyjazdoacutew naukowych Można też aplikować o granty ndash moje wyprawy do Londynu i Nowego Jorku były dofinansowa-ne w ten sposoacuteb

AG Dlaczego wybrałeś Tinbergen In-stitute i Uniwersytet w Amsterdamie na studia doktoranckie

PD Z trzech powodoacutew Po pierwsze program dawał możliwość wyboru z szero-kiej palety kierunkoacutew badawczych co 5 lat temu w świetle moich wciąż niedostatecznie doprecyzowanych zainteresowań było nie-wątpliwą zaletą Po drugie chciałem lepiej nauczyć się ekonometrii uczelnie holen-derskie mają bardzo dobre tradycje w tym zakresie Po trzecie odrzuciłem na rzecz Amsterdamu kilka innych programoacutew eu-ropejskich ponieważ wydawały mi się one niewystarczająco wymagające Chciałem aby decyzja o wyjeździe z Polski dała mi największy zwrot nawet kosztem dużego wysiłku

AG Czy holenderski system eduka-cyjny ma jakieś cechy charakterystyczne o ktoacuterych warto wiedzieć jeśli jest się za-interesowanym studiami albo pracą na-ukową w tym kraju

PD Program doktorski w ktoacuterym uczestniczyłem wzorowany jest na progra-mach amerykańskich lecz ma on roacutewnież pewne bdquotypowo holenderskiersquorsquo cechy Po pierwsze podział roku na kilkutygodniowe bloki przeplatane egzaminami Po drugie za stosunkową rzadkość uchodzi przyzna-wanie studentom najwyższej możliwej oce-ny ndash dziesiątki ktoacutera przeznaczona jest do wyroacuteżnienia absolutnie wyjątkowych stu-dentoacutewprac

AG Obecnie przebywasz w Stanach Zjednoczonych Jakie widzisz roacuteżnice w pracy naukowej w Stanach i w Europie

PD Nie dostrzegam roacuteżnic w pracy na-ukowej per se Jedyną istotną roacuteżnicą jaką zauważyłem jest stopień interakcji i inten-sywności seminarioacutew badawczych W Sta-nach oczekuje się wyraźnie bardziej aktyw-nej partycypacji niż w Europie

AG Masz doświadczenie zaroacutewno ze studiami w Polsce i za granicą Z pew-nością masz kolegoacutew ktoacuterzy kontynuują karierę naukową w Polsce Jakie zalety ma

Twoim zdaniem polski system edukacji wyższej

PD Jest przynajmniej częściowo bez-płatny W Stanach wielu studentoacutew kończy studia z potężnymi długami ktoacutere poacuteźniej spłacają przez wiele lat Niejednokrotnie stanowi to obciążenie na całe ich dorosłe życie


PD Mogę wypowiedzieć się jedynie o pracy ekonomisty uniwersyteckiego Nie-wątpliwie polecam bliższe zapoznanie się z matematyką choćby dla poprawy rygoru myślenia i analizy związkoacutew przyczynowo--skutkowych Dodatkowo kariera naukowa wymaga bardzo silnej motywacji Na jej po-czątkowym etapie nie zarabia się kokosoacutew a z uwagi na brak sztywnych ram łatwo pod-dać się prokrastynacji


tinbergen insitutePrzykładowe wymagania aplikacyjne na zagraniczne studia doktoranckie (dokumenty w języku polskim muszą być przetłumaczone na język angielski przez tłumacza przysięgłego)


amsterdam Holandia tilburg Holandia

1022015 1022015 (ze stypendium) 1042015 (bez stypendium)

Licencjat z ekonomii ekonometrii matematyki albo fizyki Przed kwalifikacją do programu doktoranckiego studenci muszą odbyć studia master of Philosophy (mphil) Dopiero po zdaniu wszystkich egzaminoacutew mPhil formalnie zostajemy doktorantami

kandydaci z tytułem licen-cjata muszą najpierw odbyć dwuletnie studia master of research Po zdaniu wszystkich egzaminoacutew stają się oficjalnie doktorantami większość kandydatoacutew z ty-tułem magistra roacutewnież jest kwalifikowana do programu master of research


bull certyfikat toeFL minimalny wynik 107

bull certyfikat ieLts wyniki minimum 70 i 60 z każdej części


bull certyfikat bull cambridge Proficiency



bull cVbull opis projektu naukowegobull transkrypt ocen i dyplomybull dowoacuted uiszczenia opłaty

aplikacyjnej w wysokości $ 35


bull cV i list motywacyjnybull proacutebka pracy pisemnejbull kopia paszportubull transkrypt ocen i dyplomybull certyfikat potwierdzający


euro 1060 euro 1 000

httpwwwtinbergennlprospective-students-appli-cation-admission-deadlines

httpswwwtilburguniver-sityeduresearchinstitutes--and-research-groupscentergraduate-schoolprospectivestudents


Gre Gre



dodatkowe informacjedodatkowe informacje


tilburg UniversityPrzykładowe wymagania aplikacyjne na zagraniczne studia doktoranckie (dokumenty w języku polskim muszą być przetłumaczone na język angielski przez tłumacza przysięgłego)

Listopad 2014

36

LISTOPAD 2014INWESTyCJE

Fundusze inwestycyjne są chętnie wybieraną formą alokacji kapitału w wielu krajach W polsce ich popularność wciąż nie jest znaczna Czy w społeczeństwie charakteryzującym się wysoką awersją do ryzyka wynikającą z uwarunkowań historycznych rynek funduszy ma szansę się rozwijać

karoLina aDamczyk

powolny wzrost kluczem do sukcesu Dane Izby Zarządzających Funduszami

i Aktywami pokazują że w ciągu zaledwie dwudziestu lat funkcjonowania polskich funduszy inwestycyjnych osiągnęły one znaczny wzrost ilościowy zaroacutewno biorąc pod uwagę ich liczbę jak i wysokość akty-woacutew netto Kryteria jakościowe weryfiko-wane za pomocą ponadprzeciętnej stopy zwrotu uzyskanej dzięki kompetencjom kadry zarządzającej roacutewnież wypadają bardzo korzystnie Mimo to polski rynek funduszy inwestycyjnych pozostaje wciąż daleko w tyle za rynkiem amerykańskim czy brytyjskim Przyczyn takiego stanu rzeczy możemy upatrywać przede wszyst-kim w znacznie kroacutetszej historii rodzimego rynku funduszy Warto jednak zastanowić się jakie czynniki wpływają na perspekty-wy dalszego rozwoju i czy polskie fundusze mają szansę stać się liderem w strukturze oszczędności gospodarstw domowych

Nowe uregulowania prawne- bariera czy stymulanta rozwoju

Od początku istnienia polskich fundu-szy inwestycyjnych prawo regulujące tę for-mę działalności uległo znacznym przemia-nom Kolejne ustawy i poprawki wpływały na poziom bezpieczeństwa inwestowanych środkoacutew oraz w większym stopniu chroni-ły interesy inwestoroacutew Przełomowym mo-mentem było niewątpliwie przystąpienie Polski do Unii Europejskiej ktoacutere dopro-wadziło do liberalizacji i ujednolicenia pod-staw funkcjonowania instytucji wspoacutelnego inwestowania Implementacja dyrektywy MiFID regulująca konieczność badania adekwatności danego produktu inwesty-cyjnego dla konkretnego klienta w oparciu o jego akceptowalny poziom ryzyka i sytu-ację finansową to milowy krok na przoacuted w kierunku budowania zaufania Polakoacutew względem funduszy inwestycyjnych

Dyrektywa UCITS IV to kolejny przy-kład przełomowych zmian Ułatwienie eks-pansji funduszy na rynek europejski dzięki rozszerzeniu tzw bdquopaszportu europejskie-gordquo przy jednoczesnym uproszczeniu kosz-townej i czasochłonnej jak dotąd procedu-ry notyfikacyjnej w przypadku dystrybucji tytułoacutew uczestnictwa poza granicami kra-ju to działania zmierzające do utworzenia zintegrowanego systemu funduszy inwe-stycyjnych Czy dla Polski zmiany te będą korzystne Choć likwidacja barier procedu-ralnych i nadzorczych to czynniki w dużym stopniu stymulujące rozwoacutej rynku funduszy

inwestycyjnych to warto pamiętać że głoacutewnymi beneficjentami zmian są duże transnarodowe korporacje co prowadzi do marginalizacji funduszy lokalnych Jednak dopiero w dłużej perspektywie będzie moż-liwe wyciągnięcie dalej idących wnioskoacutew odnośnie wpływu prezentowanych zmian

Nastroje społeczne a więc czym dla polaka jest fundusz inwestycyjny

Zaskakujący wydaje się fakt że w obec-nych czasach duża część społeczeństwa nie posiada elementarnej wiedzy na te-mat możliwości lokowania oszczędności Świadczy o tym wiele przesłanek W cza-sach kiedy stopy procentowe są na rekor-dowo niskim poziomie udział depozytoacutew w strukturze oszczędności Polakoacutew wynosi aż 55 podczas gdy fundusze inwestycyjne liczą zaledwie 8 Inicjatywa Izby Zarzą-dzających Funduszami i Aktywami oraz CBOS badająca wizerunek polskich fun-duszy inwestycyjnych wskazała na istotne braki w edukacji finansowej społeczeństwa Mimo ogromnych nieścisłości wyrażanych opinii można uogoacutelnić iż w oczach Pola-koacutew fundusz inwestycyjny to długotermi-nowa obarczona ogromny ryzykiem forma alokacji kapitału skierowana głoacutewnie do ludzi zamożnych Wpływ na te opinie miał niewątpliwie ostatni kryzys finansowy ktoacute-ry doprowadził do ugruntowania się nieko-rzystnego wizerunku funduszy inwestycyj-nych

Wysoka stopa zwrotu okupiona ryzykiem Błędne poglądy Polakoacutew na temat cha-

rakteru inwestycji za pośrednictwem fun-duszy inwestycyjnych to ogromna bariera rozwoju Warto uzmysłowić sobie że śred-nie roczne stopy zwrotu w całym przedziale funkcjonowania polskich funduszy inwe-stycyjnych wypadają bardzo korzystnie

W mentalności Polakoacutew zakorzeniony jest jednak pogląd iż zysk ten okupiony jest ogromnym ryzykiem Jednak za sprawą ogromnych zmian jakościowych i praw-nych funkcjonowania polskich funduszy inwestycyjnych istnieje szeroki wyboacuter dostępnych strategii inwestycyjnych ktoacute-re można dopasować do indywidualnego poziomu akceptowanego ryzyka Instytu-cje wspoacutelnego inwestowania to nie tylko ryzykowne fundusze akcyjne ale roacutewnież fundusze dłużne rynku pieniężnego czy też zroacutewnoważone oferujące roacuteżne pozio-my ryzyka W każdym przypadku możemy jednak oczekiwać stoacutep zwrotu nie niższych niż te oferowane w instytucjach banko-wych za lokowanie oszczędności w formie

depozytu Przy tak niskich stopach procen-towych utrzymywanych od dłuższego czasu oraz w obliczu coraz bardziej korzystnej ko-niunktury po zażegnaniu kryzysu finanso-wego fundusze inwestycyjne wydają się być idealną alternatywą dla wciąż najbardziej popularnych depozytoacutew bankowych

Co inwestować kiedy żyjemy z dnia na dzień

Polacy to naroacuted ktoacuterego poziom oszczędności jest na zatrważająco niskim poziomie niespełna 30 obywateli dekla-ruje posiadanie jakichkolwiek oszczędno-ści Mimo korzystnych czynnikoacutew makro-ekonomicznych ocenianych na podstawie rosnącego PKB per capita wzrostu przecięt-nego wynagrodzenia oraz dochodoacutew real-nych do dyspozycji wciąż nie oszczędzamy Z badania bdquoWiedza Polakoacutew o skutecznym oszczędzaniurdquo zrealizowanego przez Insty-tut Opinii Homo Homini na zlecenie Aforti Finance SA w roku 2013 aż 708 Pola-koacutew stwierdziło że ma zbyt niski dochoacuted by oszczędzać Z opinii ekspertoacutew wynika jednak że nie mamy nawyku oszczędzania a każdą nadwyżkę finansową przeznaczamy na bieżące wydatki Co za tym idzie mimo iż globalne oszczędności Polakoacutew z roku na rok rosną to ich poziom wciąż jest niezado-walający zwłaszcza w poroacutewnaniu z innymi krajami europejskimi Czy można zatem wierzyć w rozwoacutej rynku funduszy inwe-stycyjnych skoro Polacy nie mają wolnych nadwyżek finansowych

Ucz się polaku ucz bo w nauce potęgi kluczhellip

Jedyną szansą na bardziej dynamiczny rozwoacutej funduszy inwestycyjnych w Polsce jest budowanie świadomości finansowej Polakoacutew Ugruntowanie ogromnej wagi oszczędności w strukturze naszego docho-du od najmłodszych lat może skutkować w długim okresie zmianą mentalności pol-skiego społeczeństwa Warto roacutewnież pro-pagować wiedzę na temat możliwości loko-wania kapitału pokazując szeroki wachlarz dostępnych produktoacutew inwestycyjnych

Światełko w tuneluAnaliza podstawowych czynnikoacutew wa-

runkujących rozwoacutej polskich funduszy inwestycyjnych nie pozwala żywić nadziei na spektakularny rozwoacutej tej formy lokowa-nia kapitału w najbliższym czasie Mimo istotnych zmian ilościowych jakościowych oraz proceduralnych problemem wciąż jest aspekt społeczno-psychologiczny Można oczekiwać że fundusze będą nadal roz-wijały się w umiarkowany sposoacuteb ale bez kluczowych zmian mentalności polskiego społeczeństwa osiągnięcie spektakularnego tempa rozwoju wydaje się niemożliwe lt

Perspektywy rozwoju

funduszy inwestycyjnych

w Polsce

37

38 39

Listopad 2014Listopad 2014INWESTyCJE

aLbert rokicki aUtor serwisU LonGtermPL

Czym roacuteżni się inwestor od spekulanta W powszechnym rozumieniu inwestor to

osoba ktoacutera dziś dostarcza kapitał w zamian za to że w przyszłości otrzyma więcej pieniędzy lub inne korzyści Inwestorem możesz być za-tem nawet wtedy kiedy pożyczasz koledze 100 zł w zamian za obiecane piwo Ten kufel piwa warty w pubie 10 zł to Twoacutej zwrot z inwestycji Można roacutewnież zainwestować swoacutej czas w na-ukę licząc na uzyskanie lepszej pracy w przy-szłości Inwestując pięć lat swojego życia w stu-dia wyższe liczymy na lepiej płatną pracę niż uzyskują nasi roacutewieśnicy ktoacuterzy po maturze od razu decydują się zarabiać pieniądze W za-mian za pięć lat zaciskania pasa i obserwo-wania z zazdrością jak naszych roacutewieśnikoacutew stać na lepsze samochody wyjazdy wakacyjne czy nawet mieszkania uzyskujemy dość pew-ną perspektywę sporo wyższych zarobkoacutew po ukończeniu studioacutew

Spekulant to natomiast ktoś zgoła odmien-ny od inwestora Spekulant to osoba ktoacutera liczy na szybki i łatwy zysk niepoparty żadną do-głębną analizą W swoich poczynaniach zakła-da że wykorzysta naiwność innych i odsprzeda zakupione aktywo (akcje obligacje nierucho-mość walutę monetę kolekcjonerską itd) dro-żej nie bacząc na to ile ono jest de facto warte Spekulantem jest zatem osoba licząca na tzw bdquowiększego głupcardquo ktoacutery odkupi od niej dane aktywo tylko dlatego że jego cena rośnie Do-kładnie w ten sposoacuteb powstały przekute z hu-kiem w ostatnich latach bańki spekulacyjne na złocie i bitcoinie Spekulantem można na-zwać roacutewnież maturzystę ktoacutery zamiast iść na studia wybiera emigrację do Anglii w celu zarabiania przy myciu naczyń lub sprzątaniu hotelowych pokoi Zamiast długoterminowych zyskoacutew po ukończeniu studioacutew w Polsce wy-biera natychmiastowe korzyści z tytułu emi-gracji zarobkowej bo jego koledzy już tam są i nieźle na tym wychodzą Wystarczy jednak aby rząd Wielkiej Brytanii uchwalił niekorzyst-ne przepisy zabraniające pracę emigrantom aby spekulant ten został na przysłowiowym lodzie tracąc pracę i będąc zmuszonym wroacutecić do Polski i zaczynać wszystko od nowa

skoro wiemy już jaka jest roacuteżnica pomiędzy inwestorem a spekulantem zastanoacutewmy się dlaczego w ogoacutele inwestujemy

Inwestujemy dzisiaj aby zarobić o wiele więcej pieniędzy w przyszłości ndash to już wie-my ale zadajmy sobie kolejne bardzo ważne pytanie w jaki sposoacuteb zarobimy te pieniądze inwestując na giełdzie Inwestor giełdowy ku-pując dzisiaj akcje danej spoacutełki liczy na pozy-skanie części generowanych przez nią zyskoacutew w przyszłości Uzyskuje to w postaci regularnie wypłacanych dywidend Tylko wtedy bowiem inwestor może czuć się wspoacutełwłaścicielem przedsiębiorstwa kiedy otrzymuje regularnie część zysku wypracowanego przez tę korpo-rację Dochodzimy w tym miejscu do kluczo-wego wniosku a mianowicie że prawdziwym inwestorem jest ktoś kto regularnie otrzymuje dywidendy ze spoacutełek ktoacuterych akcje zakupił

Jakie kryteria powinny spełniać idealne spoacutełki dywidendowe dla inwestora długoterminowego

1) Regularna wypłata dywidend ndash to oczy-wiście kluczowe kryterium selekcji Należy upewnić się czy spoacutełki regularnie wypłacały dywidendy przynajmniej w okresie ostatnich pięciu lat Im wyższa długoterminowa śred-nia tzw stopa dywidendy (wartość dywidendy w stosunku do kursu z dnia ustalenia praw do niej) tym lepiej Idealnym przykładem spoacutełki dywidendowej jest KGHM ktoacutery w ostatnich pięciu latach przynioacutesł inwestorom średnią stopę dywidendy wysokości prawie 10 (do-kładnie 973)

2) Płynność i stabilność kursoacutew - przy-szły inwestor powinien wyselekcjonować co najmniej cztery spoacutełki o dość dużej płynności czyli sugerowane są przedsiębiorstwa wcho-dzące w skład indeksu największych spoacutełek ndash WIG20

3) Stabilny akcjonariat ndash najlepiej jest kie-dy duży bardzo przewidywalny udziałowiec posiada pełną kontrolę nad spoacutełką gwarantu-jąc stabilność finansową i kontynuację długo-terminowej polityki dywidendowej Idealnymi spoacutełkami pod tym względem są przedsiębior-stwa kontrolowane przez Skarb Państwa Rząd nie tylko wspiera pozycję konkurencyjną po-siadanych przez siebie korporacji ale i prak-tycznie gwarantuje ich przetrwanie nawet

w najgorszych warunkach Nie można sobie przecież wyobrazić sytuacji w ktoacuterej Państwo Polskie pozwoliłoby na bankructwo PKO BP czy KGHM

4) Spoacutełki ktoacuterych działalność rozumie-my ndash nie może to być spoacutełka ktoacuterej biznesu nie rozumiemy i możemy przez to być negatywnie zaskoczeni ujawnieniem kreatywnej księgowo-ści lub nieznanych nam aspektoacutew działalności ktoacutere mogłyby spowodować straty w przyszło-ści Najlepiej jeśli są to proste biznesy ktoacutere moacutegłby prowadzić nawet totalny idiota i wiele nie popsuć

5) Spoacutełki posiadające trwałą przewa-gę konkurencyjną lub duży udział w rynku o dużej barierze wejścia ndash aby jeszcze bardziej ograniczyć ryzyko ewentualnej straty należy wybierać spoacutełki ktoacutere posiadają wyrobioną przez lata markę zapewniającą im trwałą prze-wagę nad konkurencją i wyższe marże Bardzo dobrze jest jeśli spoacutełka ma dominujący udział w danej branży a idealnie jeśli jest monopoli-stą Taką spoacutełką marzeniem jest KGHM ndash je-dyny producent miedzi w Polsce i sioacutedmy na świecie Dobrym pomysłem może być roacutewnież PZU ndash największy gracz na polskim rynku ubezpieczeniowym - lub GPW ndash dominujący podmiot na rynku obrotu papierami wartoś-ciowymi Takie spoacutełki można śmiało kupić dziś nie obawiając się o nie nawet jeśli giełdę zamknięto by na kolejne 10 lat

podsumowanie Tylko osoba inwestująca w spoacutełki regularnie

wypłacające dywidendy może powiedzieć o so-bie że jest prawdziwym inwestorem Wszyst-kie inne działania na rynku kapitałowym są większymi lub mniejszymi formami zwykłej spekulacji Jeśli nie liczymy na uzyskanie części zysku danego przedsiębiorstwa to kupno akcji jest niczym innym niż liczeniem na bdquowiększe-go głupcardquo ktoacutery te akcje od nas odkupi po wyższej cenie Należy o tym zawsze pamiętać przed dokonaniem decyzji o dokonaniu trans-akcji kupna Jeśli liczymy się z tym że to my możemy okazać się tym bdquogłupcemrdquo to wszystko w porządku i w pełni świadomi ryzyka może-my wcisnąć bdquoenterrdquo Jeśli jednak chcemy czuć się inwestorami to nie pozostaje nam nic in-nego niż wyselekcjonować spoacutełki regularnie wypłacające dywidendę lt

dlaczego spoacutełki dywidendowe i jak je wyselekcjonować

nie otwieraj firmyCzy musimy mieć działalność gospodarczą aby prowadzić startup Wspoacutełcześnie formalizacja naszego biznesu ktoacutera odbywa się poprzez rejestrację działalności gospodarczej w urzędzie miasta czy gminy jest jedną z ostatnich rzeczy jakimi powinniśmy się przejmować gdy w naszych głowach pojawia się pomysł na biznes Moacutewi się że w polsce wciąż jest wiele barier związanych z otworzeniem własnej firmy sama rejestracja działalności nie przyniesie nam ani złotoacutewki i nie zagwarantuje sukcesu w biznesie a tylko narazi nas na pierwsze koszty W taki sam sposoacuteb formalizacja naszego związku poprzez wzięcie ślubu nie zagwarantuje nam szczęścia w miłości a tylko wydamy niepotrzebnie oszczędności naszego życia na przyjęcie weselne Co zatem powinniśmy robić Jak wygląda alternatywna ścieżka przedsiębiorczości bez rejestrowania działalności

Damian strzeLczyk

Gdy przychodzi moment olśnienia i wpadamy na pomysł stworzenia startupu ktoacutery zrewolucjonizuje świat a z nas uczyni milioneroacutew powinniśmy w pierwszej kolej-ności wziąć trzy głębokie wdechy a następ-nie zimny prysznic Twoacutej pomysł wcale nie jest jedyny i wyjątkowy nie jesteś pierwszą

osobą ktoacutera na ten pomysł wpadła a obecnie na świecie prawdopodobnie 10 zespołoacutew pra-cuje nad tym samym Czy to oznacza że nie powinniśmy tego pomysłu realizować Wręcz przeciwnie Musisz działać jednak pamiętaj o jednym ndash nie możesz się zakochać Twoacutej po-mysł jest wspaniały cudowny niepowtarzalny i możesz o nim myśleć godzinami Nie daje Ci spać w nocy a pierwszą rzeczą o ktoacuterej my-ślisz gdy wstajesz rano jest właśnie on Jest idealny Warto było na niego czekać całe życie Posłuchaj jednak rady wujka ktoacutery już widział

wiele bdquotego kwiatu jest poacuteł światurdquo Pomysł to tylko pomysł i na pierwszy rzut oka może wy-dawać się tym jedynym jednak gdy poznasz go lepiej może okazać się że powiesz mu bdquoJe-steś taki sam jak wszyscy Oszukałeś mnierdquo

Taka sytuacja nie powinna sprawić że zdecydujesz się na samotność do koń-ca życia Warto szukać innego pomy-

słu ktoacutery okaże się tym jedynym Warto cho-dzić z pomysłami na randki a nasze spotkania powinny być bardzo intensywne tak byśmy szybko dowiedzieli się czego tak naprawdę nasz ukochany jest wart W ten sposoacuteb oszczę-dzimy sporo cennego czasu i pieniędzy

By chodzić na randki nie potrze-bujesz brać ślubu i tak samo nie potrzebujesz rejestrować działalności gospodarczej

WłASNA FIRMA

Matterhorn - wizytoacutewka Szwajcarii40


41

Kraj wysokiej jakościszwajcaria Kraj goacuter i jezior sera i czekolady bankieroacutew i wszechobecnej drożyzny Kraj bez oficjalnej stolicy z czterema językami urzędowymi ndash w ktoacuterym mimo to wszystko działa jak w zegarku przed moim wyjazdem do szwajcarii wielokrotnie spotykałam się z opiniami że jest to kraj nudny i monotonny ile wspoacutelnego mają stereotypy dotyczące szwajcarii z rzeczywistością

Dorota sierakowska

Szwajcaria to kraj w ktoacuterym wszystko wyda-je się małe i klimatyczne Wszędzie jest tu blisko ndash z poacutełnocy na południe kraju można dostać się pociągiem w niewiele ponad 3 godziny Zurych ndash największe miasto Szwajcarii ndash liczy sobie je-dynie niecałe 400 tysięcy mieszkańcoacutew a droga z lotniska do centrum miasta zajmuje zaledwie 10 minut

Charakter szwajcarskich miast nie przypo-mina zachodnich metropolii ndash jest tu relatywnie cicho nie ma tłumoacutew na ulicach czy męczącego dźwięku klaksonoacutew Jednak atmosfera w mia-stach bynajmniej nie jest prowincjonalna

Kameralnie lecz międzynarodowoWspomniany Zurych to nie tylko najwięk-

sze miasto Szwajcarii ale także jedno z najważ-niejszych centroacutew finansowych wspoacutełczesnego

świata To w tym mieście lub jego okolicach swoje głoacutewne siedziby ma większość szwaj-carskich bankoacutew (w tym UBS i Credit Suisse) a także dużych firm ubezpieczeniowych (min Swiss Re Zuumlrich Financial Services) oraz szwaj-carska giełda To właśnie dlatego tak popular-nym widokiem na ulicach Zurychu zwłaszcza w czasie lunchu są grupy szwajcarskich bankie-roacutew w nienagannie skrojonych garniturach

Roacutewnież pozostałe duże miasta Szwajcarii (chociaż bdquodużerdquo to pojęcie względne bowiem żadne z tych miast nie ma więcej niż 200 tys mieszkańcoacutew) liczą się na arenie międzynaro-dowej Genewa to największe miasto francu-skojęzycznej części Szwajcarii Podobnie jak Zu-rych jest to ważne centrum finansowe nie tylko Europy ale i świata ndash mieszczą się tu siedziby wielu międzynarodowych korporacji Genewa jest globalnym centrum przemysłu produkcji

zegarkoacutew (z takimi firmami jak Rolex Patek Philippe Omega itd) oraz najważniejszym centrum handlu surowcami na świecie (spoacutełki Gunvor Vitol itd) Genewa jest także znana jako kluczowe centrum światowej dyplomacji i praw człowieka ndash to tu znajdują się siedziby wielu agencji Organizacji Narodoacutew Zjednoczo-nych a także Międzynarodowego Ruchu Czer-wonego Krzyża i Czerwonego Poacutełksiężyca To tu na granicy francusko-szwajcarskiej mieści się roacutewnież Europejska Organizacja Badań Ją-drowych CERN

Z kolei Bazylea jest jednym z najważniej-szych centroacutew przemysłu chemicznego i farma-ceutycznego na świecie ndash tu znajdują się głoacutewne siedziby takich spoacutełek jak Novartis Syngenta czy La Roche To także istotne miejsce dla glo-balnych finansoacutew między innymi ze względu na działający tam Bank Rozrachunkoacutew Między-narodowych (BIS) ndash a prawdopodobnie każdy student bankowości uczył się o dyrektywach Bazylea I i Bazylea II

Warto przypomnieć że Szwajcaria formalnie nie posiada stolicy Siedzibą rządu tego kraju jest Berno i to właśnie dlatego to miasto jest

INWESTOR PO GODZINACH

by pracować nad swoim pomysłem Czego jednak potrzebujesz Wiedzy i umiejętności na temat skutecznej weryfikacji pomysłu na rynku w efektywny sposoacuteb

Gdy zaczynamy pracę musimy pamię-tać że to wszystko co znajduje się w naszej głowie to jedynie hipotezy

Gdy widzimy na ulicy piękną kobietę lub przy-stojnego mężczyznę możemy sobie wyobra-żać że posiada ponadprzeciętny iloraz inteli-gencji rozmowy sprawią że zatrzyma się czas a my odpłyniemy w wirze miłosnego uniesie-nia Oczywistą sprawą jest że po pierwszym spotkaniu czarodziejska mydlana bańka może po prostu prysnąć i z naszej miłości życia nici Im szybciej umoacutewimy się na randkę i przesta-niemy żyć złudnymi wyobrażeniami tym le-piej Im szybciej zaczniemy weryfikować nasz ukochany pomysł tym roacutewnież oszczędzimy wiele czasu nerwoacutew i pieniędzy

W przypadku pomysłu na bi-znes powinniśmy od pierwszych chwil wycho-dzić na rynek i weryfikować potrzeby naszych klientoacutew ktoacutere faktycznie chcemy spełnić Nie otwieramy firmy ale weryfikujemy hipotezy W jaki sposoacuteb Musimy iść do naszego klienta i z nim porozmawiać Tak naprawdę musimy wstać z krzesła i wyjść z domu albo biura Gdy zaczniemy rozmowę powinniśmy poprosić naszego potencjalnego klienta o wskazanie sytuacji w ktoacuterej doświadczył ostatnio prob-lemu ktoacutery proacutebujemy rozwiązać Gdy opisze nam tę sytuację powinniśmy dowiedzieć się w jaki sposoacuteb obecnie radzi sobie z tym prob-lemem czy problem jest uciążliwy i ile byłby w stanie zapłacić za rozwiązanie tego proble-mu

Zamiast rozpoczynać pracę nad aplika-cją mobilną stroną internetową czy czymkolwiek innym co wymaga na-

szego czasu i pieniędzy sprawdźmy na rynku czy nasza praca będzie miała sens Jeśli przed wydaniem pierwszej złotoacutewki na startup od-wiedzisz 200 dobrze dobranych potencjalnych klientoacutew i 195 z nich powie nam że w ogoacutele nie mają problemu ktoacutery chcemy rozwiązać nie są zainteresowani naszym produktem i nie mają zamiaru płacić za rozwiązanie tego prob-lemuhellip to świetnie Udało ci się zaoszczędzić miesiące żmudnej pracy i tysiące złotych ktoacute-re wydałbyś na budowę czegoś czego nikt nie chce kupować I uwierz mi że tak wyglądają smutne historie rozwoju większości startu-poacutew Brak kontaktu z klientem do momentu premiery rynkowej jest jednym z głoacutewnych czynnikoacutew ktoacutere są odpowiedzialne za fakt że 910 startupoacutew upada

Zarejestrowanie działalności gospodar-czej i realizacja pomysłu na biznes ktoacuterego nikt nie będzie chciał kupo-

wać i ktoacutery nie rozwiązuje żadnego konkret-nego problemu może nas drogo kosztować Taka decyzja o rejestracji firmy jest podobna do pochopnie podjętej decyzji o małżeństwie Wskaźnik rozwodoacutew w Belgii wynosi ponad 70 co oznacza że ponad 70 nowo zawar-tych małżeństw kończy się rozwodem Tak samo jak biorąc ślub nie planujemy rozwodu tak samo w biznesie nie planujemy porażki By uchronić się przed czarnym scenariuszem naszą decyzję powinniśmy dobrze przemyśleć

Czy muszę mieć działają-cą stronę lub aplikację aby wyjść do klienta Czy muszę zainwestować jakiekolwiek środ-ki w weryfikację pomysłu Odpowiedź na te

pytania jest kroacutetka nie musisz Prowadzenie biznesu związane jest z zapotrzebowaniem na kapitał jednak nie jest on niezbędny w pierw-szej fazie realizacji pomysłu czyli rynkowej weryfikacji Jeśli idziesz na randkę to nie orga-nizujesz od razu wesela prawda

W sprawach sercowych lubimy się radzić naszych przyjacioacuteł a w sprawach biznesowych często

jesteśmy zdani sami na siebie Istnieje jednak możliwość by uzyskać wsparcie i wiedzę na temat skutecznego i efektywnego weryfiko-wania naszych pomysłoacutew Warsztaty Startup Academy ktoacutere cyklicznie realizowane są przez Instytut Kreowania Przedsiębiorczo-ści dają uczestnikom okazję do zdobycia niezbędnej wiedzy z obszaru nowoczesnej przedsiębiorczości Oczywiście uczestnictwo w warsztatach nikomu nie gwarantuje sukce-su w biznesie jednak znacznie szanse na ten sukces zwiększa Trenerzy dzielą się doświad-czeniem zdobytym w pracy z ponad 1000 startupoacutew w trakcie ostatnich 7 lat swojej działalności w obszarze przedsiębiorczości Uczestnicy w trakcie 20h warsztatoacutew prze-chodzą drogę od generowania pomysłu na biznes przez stworzenie skutecznego modelu biznesowego aż do jego weryfikacji rynkowej W Startup Academy wzięło udział ponad 120 osoacuteb ktoacutere wstąpiły na alternatywną ścieżkę przedsiębiorczości bez rejestracji działalności gospodarczej czy spoacutełki

Nigdy nie będzie idealnego momentu do otworzenia własnej firmy Z od-powiednią wiedzą i narzędziami mo-

żesz zacząć już dziś spełniać swoje marzenie o własnej firmie ndash nawet jeśli nie masz jeszcze pomysłu i kapitału lt

wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA

Ośnieżone alpejskie szczyty przyciągają paralotniarzy


4342

INWESTOR PO GODZINACH INWESTOR PO GODZINACH

uważane za nieoficjalną stolicę państwa Jed-nocześnie jest to jedna z najmniejszych stolic jakie widziałam ndash miasto to liczy sobie niewiele ponad 100 tys mieszkańcoacutew i wystarczy kilka minut jazdy autobusem od centrum miasta by znaleźć się pośrodku łąki

To jest właśnie najważniejsza cecha szwajcar-skich miast ndash są niewielkie ale niemalże na każ-dym kroku można się tam poczuć obywatelem świata Międzynarodowość tych miejsc dodat-kowo podkreśla fakt że na ich ulicach słychać roacuteżne języki

English No problemW Szwajcarii obowiązują aż cztery ję-

zyki urzędowe Dominuje język niemiecki w tym lokalna szwajcarska gwara (tzw Schwy-zertuumluumltsch) ktoacutera na ogoacuteł nie jest zrozumiała nawet dla osoacuteb znających dobrze język niemie-cki Pozostałe języki urzędowe to francuski włoski oraz romansz ktoacuterymi moacutewi się jednak jedynie w niektoacuterych częściach kraju (francuski w części zachodniej włoski ndash na południowym wschodzie romansz ndash na wschodzie)

Ja jednak zwroacuteciłam uwagę na wszechobec-ność języka angielskiego na ulicach szwajcar-skich miast Większość Szwajcaroacutew ndash niezależ-nie od wieku i wykształcenia ndash moacutewi dobrze po angielsku Dodatkowo warto wspomnieć że kraj ten ndash a zwłaszcza duże miasta ndash są miejscem za-mieszkania dla wielu ekspatoacutew Niemal połowa osoacuteb mieszkających w Genewie to obywatele państw innych niż Szwajcaria tymczasem udział

obcokrajowcoacutew w populacji Zurychu i Bazylei to nieco ponad 30

To oznacza że po angielsku w Szwajcarii można dogadać się zawsze i wszędzie Z moich obserwacji wynika że większym wyzwaniem może być jedynie włoska część kraju (kanton Ticino) i mniejsze miejscowości w części fran-cuskiej

szwajcarzy praca i pieniądzeNie jest tajemnicą że w Szwajcarii zarabia

się relatywnie dużo w poroacutewnaniu do reszty krajoacutew Europy i świata W kraju tym nie ma

płacy minimalnej jednak najgorzej płatne prace pozwalają zarobić tu kilkanaście frankoacutew na go-dzinę Pensję miesięczną na poziomie 3000 CHF uznaje się tu więc za niską Według danych Swiss Federal Statistical Office mediana miesięcznej pensji brutto wynosi niewiele ponad 6000 CHF co przy kursie wymiany 1 CHF=350 PLN wy-nosi ponad 21000 PLN Najwięcej zarabia się w instytucjach finansowych gdzie mediana płac brutto przekracza 9000 CHF

Wielu Polakom te pensje mogą działać na wyobraźnię jednak nie będą wydawać się już tak imponujące jeśli spojrzymy na poziom cen

w Szwajcarii Ceny produktoacutew i usług są tu na ogoacuteł 3-4 razy wyższe niż w Polsce W przypad-ku niektoacuterych usług przebitka cenowa jest jesz-cze większa ndash dotyczy to zwłaszcza transportu Ceny biletoacutew na pociąg są tu ok 6-7 razy wyższe niż w Polsce i mocno biją po kieszeni zwłaszcza turystoacutew Jednocześnie jednak nie ma absolut-nie żadnej przesady w stereotypie dotyczącym punktualności tutejszych pociągoacutew Nawet dwu-minutowe opoacuteźnienie jest powodem do kilku-krotnych przeprosin ze strony załogi

Wracając jeszcze do wysokiego poziomu płac w Szwajcarii ndash warto wspomnieć że wiąże się on z wysoką jakością pracy Szwajcarskie banki nie bez przyczyny od lat kojarzą się z najlepszą moż-liwą obsługą swoich klientoacutew Dbałość o jakość pracy dotyczy jednak nie tylko bankieroacutew lecz wszystkich grup zawodowych Szwajcarzy zresz-tą lubią podkreślać że swoacutej dobrobyt zawdzię-czają właśnie poważnemu podejściu do swojej

pracy ndash i po tym co zobaczyłam trudno mi się z nimi nie zgodzić

Nudno NiezupełnieA co z opinią o tym że Szwajcaria jest nud-

na Według mnie jest to absolutna bzdura Jest tam tyle ciekawych i zroacuteżnicowanych rzeczy do zobaczenia że tylko wyjątkowo nudnej osobie mogłoby w Szwajcarii zabraknąć pomysłoacutew na spędzenie czasu

Ulubioną weekendową rozrywką wielu Szwajcaroacutew jest chodzenie po goacuterach a zimą ndash jeżdżenie na nartach Nic dziwnego ndash to kraj alpejski ze świetnie rozwiniętą infrastrukturą narciarską i dobrze oznaczonymi szlakami goacuter-skimi Z każdego miejsca w Szwajcarii można dostać się w wysokie goacutery w bardzo kroacutetkim czasie ndash a miejsc zachwycających widokami jest tak dużo że ciężko się zdecydować na konkret-ną trasę Nie ulega jednak wątpliwości że goacuterą

będącą niezaprzeczalnym symbolem Szwajcarii jest Matterhorn Wspiąć na nią mogą się tyl-ko doświadczeni alpiniści jednak praktycznie każdy może korzystać z urokoacutew hikingu z wi-dokiem na Matterhorn ndash oczywiście wtedy gdy dopisze mu kapryśna goacuterska pogoda

Istnieje jednak niewątpliwie pewna grupa osoacuteb ktoacutera w Szwajcarii wynudziłaby się za wszystkie czasy ndash to imprezowicze W tym kraju wszelka aktywność kończy się około godziny 22 ponieważ cisza nocna jest tu rzeczą świętą Poza tym Szwajcarzy są osobami na ogoacuteł cichymi i powściągliwymi stroniącymi od hucznych im-prez ndash można odnieść wrażenie że w Szwajcarii imprezują tylko ekspaci zaś sami Szwajcarzy wolą spędzać czas w niewielkim gronie swoich bliskich znajomych

Ta powściągliwość wiąże się z relatywnie niewielką otwartością Szwajcaroacutew na znajo-mości z osobami z innych krajoacutew Na ogoacuteł

Malownicza Lucerna

Ticino - włoskojęzyczna część Szwajcarii

44 45


osobisty podręcznik karierytClark aosterwalder Ypigneur bdquoModel biznesowy tYrdquo Wydawnictwo Helion Gliwice 2013

bdquoModel biznesowy TYrdquo to książka na-pisana przez autoroacutew bestselleru bdquoTworze-

nie modeli biznesowychrdquo Tym razem jednak autorzy biorą pod lupę nie analizę przedsiębiorstw i wdrażanie do nich nowych rozwiązań biznesowych lecz analizę człowieka jako jednostki

Clark Osterwalder i Pigneur akcentują to że każdy z nas po-winien pomyśleć o własnej karierze zawodowej właśnie w kate-goriach biznesu ndash a tym samym stworzyć dla siebie odpowiedni model biznesowy Zaprezentowana książka oferuje kilkustop-niowy proces rozważania idealnego osobistego modelu kariery zawodowej

Największą zaletą książki pt bdquoModel biznesowy TYrdquo jest to że jest to książka interaktywna do ktoacuterej czytelnik sam wpisuje swoje przemyślenia Autorzy nie narzucają więc własnych pomy-słoacutew i przepisoacutew na sukces i szczęście ndash lecz jedynie prowadzą czytelnika przez proces refleksji nad własną pracą zawodową koniecznych zmian i możliwych działań Tym samym każdy czytelnik ma szansę lepiej poznać siebie i sproacutebować stworzyć model kariery zawodowej ktoacutery uczyni go nie tylko spełnionym pracownikiem ale i szczęśliwszym człowiekiem poza pracą lt

Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a

Po prostu dawkinsR dawkins bdquoKapłan diabłardquo Wydawnictwo Helion Gliwice 2014

Richard Dawkins to brytyjski biolog ktoacutery jest jednocześnie jednym z najbardziej znanych wspoacutełczesnych naukowcoacutew W wielu kręgach dał

się poznać przede wszystkim dzięki swojej aktywnej krytyce reli-gii uważanej przez niego za bdquoniebezpieczny nonsensrdquo

bdquoKapłan diabłardquo jest najnowszą książką autorstwa Dawkinsa będącą zbiorem jego esejoacutew dotyczących ewolucji kreacjoni-zmu a w szczegoacutelności szeroko pojętego związku pomiędzy na-uką a religiąhellip a raczej braku tego związku Naukowe dywagacje Dawkinsa są ciekawym ćwiczeniem dla umysłu nawet pomimo

faktu że książka ta jest napisana prostszym językiem niż publi-kacje naukowe

Książka ta jest syntezą wyrazistych poglądoacutew Dawkinsa w tym jego wybitnie antyreligijnej postawy Dla tych ktoacuterzy czy-tali jego wcześniejsze książki może to być minus ponieważ w tej książce nie znajdą wielu nowych informacji Jednak tym ktoacuterym twoacuterczość Dawkinsa jest obca polecam tę książkę ndash choćby po to by poznać poglądy tego słynnego naukowca i skonfrontować je z własnymi lt

Ty jako markadschwabel bdquopersonal branding 20rdquo Wydawnictwo Helion Gliwice 2012

Jeśli ktoś z Was jeszcze nie myśli o sobie w kategorii marki to najwyższy czas zacząć Tak brzmi najważniejszy wniosek jaki przychodzi do głowy po przeczytaniu książki pt bdquoPersonal branding 20rdquo Jej autor oferuje nam nowe spoj-

rzenie na siebie samych ndash pokazuje jak odkryć swoją markę za-prezentować ją innym i utrzymać na długo

Dan Schwabel podkreśla że myślenie o sobie w kategoriach marki jest już nie tylko korzystne dla naszego wizerunku lecz staje się wręcz niezbędne we wspoacutełczesnej rzeczywistości To

jak kształtujemy swoacutej wizerunek przekłada się bowiem często na nasze sukcesy w pracy na etacie czy też w prowadzeniu włas-nej firmy Autor nie zapomina o ważnych wspoacutełczesnych narzę-dziach kreowania własnej marki takich jak portale społecznoś-ciowe oraz blogi

Może się wydawać że w prezentowanym podejściu Schwabe-la do życia jest sporo sztuczności jednak według mnie nie jest to prawda Autor książki podkreśla że ważne jest dogłębne po-znanie siebie i odkrycie swoich mocnych stron ndash po to by potem moacutec je zaprezentować innym lt

Doro

ta si

erak

owsk

a


Szwajcarzy obracają się w swoim własnym gro-nie natomiast ekspaci zawierają znajomości z innymi ekspatami

Monotonne jedzenieW zasadzie jedyną rzeczą ktoacuterą mogłabym

uznać za monotonną w Szwajcarii jest tamtej-sze jedzenie Podstawą niemal każdego posiłku jest ser lub ziemniaki Tak jest w przypadku tra-dycyjnego fondue (roztopiony ser z dodatkiem przypraw i białego wina w ktoacuterym macza się ka-wałki chleba) raclette (specjalny rodzaj sera roz-tapiany na małych patelenkach i jedzony na ogoacuteł z ziemniakami i piklami) czy też roumlsti (potrawa przypominająca placek ziemniaczany z grubo startych ziemniakoacutew podawana często z serem lub jajkiem) Wśroacuted mięs dominuje gulasz z cie-lęciny oraz kiełbasy

Szwajcarska kuchnia nie należy więc ani do szczegoacutelnie urozmaiconych ani szczegoacutel-nie dietetycznych Jedzenie to dobrze sprawdza się raczej tylko po długiej pieszej wycieczce po jednym z licznych goacuterskich szlakoacutew Jednak na co dzień Szwajcarzy mogą wybierać spośroacuted licznych restauracji oferujących kuchnie ca-łego świata Ciekawostką jest to że to właśnie w Zurychu została założona pierwsza na świe-cie restauracja wegetariańska ndash Hiltl działająca nieprzerwanie już od 1898 r a więc od ponad stu lat

Natomiast jeśli chodzi o zakupy spożywcze wnioski są proste tak jak wspomniałam wcześ-niej jest tu drogo jednak jedzenie na ogoacuteł jest bardzo dobrej jakości Wiele produktoacutew pocho-dzi od lokalnych rolnikoacutew i w zasadzie trudno natrafić na warzywa i owoce ktoacutere nie są bdquobiordquo

Na zakończenieSzwajcaria zajmuje wysokie miejsce w ran-

kingach jakości życia Wpływa na to wiele czynnikoacutew wszechobecny porządek dobre zarobki malownicze widoki goacuter i jezior sklepy

z czekoladą na każdym kroku I chociaż życie na stałe w tak przewidywalnym kraju prawdo-podobnie nie jest dla każdego to każdego zachę-cam do tego by chociaż na kroacutetko ten kraj od-wiedził Jest to bowiem jedno z najpiękniejszych miejsc jakie dotychczas odwiedziłam ndash o ile nie najpiękniejsze lt

Na uliczkach Genewy

Świat to skomplikowana graw ktoacuterej każdy ma swoacutej udział

d-tourpl

Zajrzyj na

Czy znasz jej reguły

46

Listopad 2014

sponsorami nagroacuted w konkursie są

Lista zwycięzcoacutew zostanie ogłoszona na stronie internetowej wwwgazetatrendplkonkurs

do dnia 12012015 rRegulamin konkursu na stronie

wwwgazetatrendplkonkurs

zapraszamy do rozwiązania krzyżoacutewki bazującej na informacjach zawartych w aktualnym numerze Trendu

Na zwycięzcoacutew czekają atrakcyjne nagrodyProsimy o przesłanie hasła i jego kroacutetkiego wyjaśnie-nia (jedno zdanie) do dnia 20 grudnia 2014 r na adres konkursgazetatrendpl

1 Stanowisko młodszego wykładowcy w Wielkiej Brytanii

2 Siedziba rządu Szwajcarii

3 Job Paper ndash artykuł z ktoacuterym ubiegamy się o pracę po zakończeniu doktoratu za granicą

4 Mario hellip - prezes Europejskiego Banku Centralnego

5 Osoba ktoacutera liczy na szybki i łatwy zysk z inwestycji

6 Tytuł zawodowy z ktoacuterym możemy pracować na stanowisku asystenta na uczelni wyższej

7 Prezydentem tego kraju jest Dilma Rousseff

KRZyŻoacuteWKA

3 książki bdquopsychologia inwestowaniardquobdquoFinansowe instrumenty pochodnerdquobdquopodstawy zarządzania płynnością finansową przedsiębiorstwardquo3-miesięczny abonament do serwisu stockwatchpl o wartości 159 zł

1

mIE

JScE

2 książki bdquoRozważny inwestorrdquobdquoZarządzanie sanacją bankurdquo2-miesięczny abonament do serwisu stockwatchpl o wartości 109 zł

książka bdquopotęga irracjonalnościrdquomiesięczny abonament do serwisu stockwatchpl o wartości 59 zł

2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7

KonkursyZbierz zespoacuteł i zarejestruj go do 2111

Każdy uczestnik wygrywa

bull praktyczną wiedzę w zakresie doradztwa podatkowego lub transakcyjnego

bull cenne doświadczenie ktoacutere wzbogaci Twoje CV

bull kontakty z najlepszymi doradcami w Polsce bull niezapomnianą przygodę z prawem

podatkowym i doradztwem transakcyjnym

a najlepsi otrzymają

bull płatne praktyki w dziale Doradztwa Podatkowego i Prawnego lub Transakcyjnego EY

bull atrakcyjne nagrody pieniężne ndash pula 24 000 PLN dla zespołu nr 1 w EYe on Tax 40 000 PLN dla zwycięzcoacutew w EY Financial Challenger

bull inne wartościowe nagrody rzeczowe

Zbierz 3- lub 4- osobowy zespoacuteł i zarejestruj go do 2111 eycomplkariera

EYe on TaxPrzejrzyj podatkiX edycja eycomplEYe_on_TaxEYeOnTax

EY Financial ChallengerPoskładaj elementyi zobacz więcejXI edycja eycomplChallengerEYFCh

3

zamoacutew papierowe wydanie do domu lub do firmy

Więcej infrormacji na

wwwgazetatrendplprenumerata

pRENUMERata

Reklama

wydawcaTrend Edukacja Finansowa sp z ooul Dobra 544100-312 Warszawabiurogazetatrendpl

adres korespondencyjny redakcjiTrend - miesięcznik o sztuce inwestowaniaul Nowy Świat 41A00-042 Warszawa Tel +48 691 954 727 redakcjagazetatrendpl

redaktor naczelnyDorota Sierakowska dorotasierakowskagazetatrendpl

zastępcy red naczelnegoAnna Grodecka annagrodeckagazetatrendplJakub Domagalski jakubdomagalskigazetatrendpl

Koordynator w Krakowie dystrybucja prasyAnna Sierakowskaannasierakowskagazetatrendpl

autorzy artykułoacutewKarolina AdamczykKlaudia BabrajMichał BorekMarek BugdołMarta CzekajPiotr DobrowolskiMarta DobrzyńskaRobert GuzowskiAnna GrodeckaMarcin GrzejszczakTomasz HałajMarcin KowalskiPiotr MurjasMagdalena PatynowskaKamil PruchnikMaciej PykaAlbert RokickiDorota SierakowskaDamian StrzelczykArtur Szczepkowski

KorektaAnna Grodecka Katarzyna Dawidziuk

reklamareklamagazetatrendpl

Skład i grafikaINSIDE PUBLISHINGwwwinsidepublishingpl

Redakcja miesięcznika Trend zastrzega sobie prawo do przeredagowania i skracania nie-zamoacutewionych tekstoacutew Niezamoacutewiony tekst może nie zostać opublikowany na łamach Trendu Redakcja nie ponosi odpowiedzialno-ści za treść zamieszczonych reklam i ogłoszeń

Wersja elektroniczna dostępna roacutewnież na wwwgazetatrendpl

dystrybucjaNajlepsze uczelnie ekonomiczne w Polsce instytucje finansowe renomowane kawiar-nie restauracje i hotele Szczegoacuteły na stronie internetowej miesięcznika

PrenumerataOferujemy prenumeratę dla firm Zgłoszenia przyjmujemy pod adresem prenumaratagazetatrendpl

Wszystkie materiały chronione są prawem autorskim

Przedruk lub rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie i jakimkolwiek języku

bez pisemnej zgody wydawcy jest zabronione

Od redakcji

Poza korpoświatem

Nie jest przesadą stwierdzenie że w Polsce studia w za-kresie finansoacutew czy ekonomii przygotowują przede wszystkim do pracy w korporacji Banki i firmy kon-

sultingowe organizują liczne konkursy dla studentoacutew w ktoacute-rych rozwiązuje się casersquoy ndash firmy te coraz częściej uczestniczą także w tworzeniu nowych specjalności na danym kierunku studioacutew I to dobrze bo ścisła wspoacutełpraca uczelni z przedsię-biorstwami daje studentom szanse na ciekawe i zroacuteżnicowane staże a dzięki temu ndash na poznanie roacuteżnych instytucji od środ-ka i podjęcie lepszej decyzji co do wymarzonego miejsca pracy

O możliwościach pracy w przeroacuteżnych korporacjach i firmach z branży finansowej pisa-liśmy zresztą w Trendzie wielokrotnie Banki domy maklerskie firmy konsultingowe TFI działy finansowe spoacutełek z przeroacuteżnych branżhellip Niewątpliwie ukończenie studioacutew w zakresie finansoacutew czy ekonomii daje duże pole manewru

W bieżącym wydaniu Trendu pokazujemy ścieżkę kariery ktoacutera wśroacuted absolwentoacutew uczel-ni ekonomicznych w Polsce jest stosunkowo mało popularna ndash ścieżkę kariery naukowej Dla kogo kariera naukowa jest odpowiednia Czy warto robić doktorat w Polsce Ile kosztuje i co daje zrobienie doktoratu za granicą Jakie możliwości pracy na uczelniach i poza nimi daje zdobywanie kolejnych stopni naukowych

O jasnych i ciemnych stronach kariery naukowej w finansach i ekonomii rozmawiamy z kil-korgiem młodych polskich naukowcoacutew ktoacuterzy zdecydowali się na pracę naukową w roacuteżnych krajach Zachęcam Was do poznania ich świata ndash świata dużych ambicji i ciężkiej pracy ktoacutery być może stanie się dla niektoacuterych z Was inspiracją

Zapraszam do lekturyDorota Sierakowska

RaportyForexpl

bdquoZarabiaj Na Rynku Forexrdquo

RaportyForexplWejdź sprawdź wyniki innych i sam zacznij zarabiać

Co otrzymasz

Czy Raporty Forex Ci pomogąWiele osoacuteb potwierdziło już skuteczność analiz

Dokładność

bdquohellippowiem szczerze że w życiu nie widziałem

tak skutecznych i dokładnych analiz jakie Pan prezentujehelliprdquo

Skuteczność

bdquohellipPańskie analizy są jednymi z najbardziej skutecznych

z jakimi dotychczas spotkałam się na rynkuhelliprdquo

Zysk

bdquohellipRaporty naprawdę się spraw-dzają Po wczorajszych zarobi-łem na EUR-USD 58 pipsoacutewhelliprdquo

Analizy obejmują pary walutowe surowce oraz indeksy

Analizowane są pary walutowe EurUsd GbpUsd UsdJpy AudUsd

Surowce Złoto (XauUsd) i Ropa (CL) indeks DAX

Inwestuj i zarabiaj

RaportyForexpl

Zdobędziesz przewagę na rynkuDowiesz się w ktoacuterą stronę z dużym prawdopodo-bieństwem cena będzie się poruszała oraz zaznaczone zostaną poziomy przy ktoacuterych cena będzie reagowałaPodniesiesz ilość dobrych pozycji i zaczniesz zarabiać

Otrzymasz dostęp do bardzo dobrych analizDwa razy w tygodniu otrzymasz analizy Możesz uczestniczyć na żywo w spot-kaniu lub obejrzeć sobie w dowolnym czasie nagranie

4 5




27

36

SPIS TREŚCI


WyDARZENIA





18

























Anna Grodecka


Anna Grodecka




Albert Rokicki







6 7










1

2

3










3 NAJ3 NAJ

8 9



RING EKONOMICZNy















RING EKONOMICZNy


10 11


Dorota sierakowska















WyW

IAD




WyWIAD












12 13






























maciej Pyka







14









16 17




marcin Grzejszczak






























18 19











anna GroDecka






20 21


















(a) 0(b) 1(c) 2(D) 3(e) 4

(F) 5 (G) 6(H) 7(i) 8(j) 9




















22







stany Zjednoczone


Niemcy

phd

phd

phd

associate professor

senior Lecturer

W2 professur

Full professor

Reader professor

W3 professur

assistant professor

Lecturer

post doc

post doc


habilitacja (powoli

znoszona)

post doc








wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas







wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas






Akademia Biznesu

wwwf

aceboo

kcom

Karier

awDeloit

te






Patroni medialni

25 rabatu 3375 zł

45 zł

27









28 29



























stanowisko asystent

adiunkt



profesor zwyczajny


Reklama

30 31






































15122014 31012015


















pound1500 euro 1250




Gre Gre






32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














4 5




27

36

SPIS TREŚCI


WyDARZENIA





18

























Anna Grodecka


Anna Grodecka




Albert Rokicki







6 7










1

2

3










3 NAJ3 NAJ

8 9



RING EKONOMICZNy















RING EKONOMICZNy


10 11


Dorota sierakowska















WyW

IAD




WyWIAD












12 13






























maciej Pyka







14









16 17




marcin Grzejszczak






























18 19











anna GroDecka






20 21


















(a) 0(b) 1(c) 2(D) 3(e) 4

(F) 5 (G) 6(H) 7(i) 8(j) 9




















22







stany Zjednoczone


Niemcy

phd

phd

phd

associate professor

senior Lecturer

W2 professur

Full professor

Reader professor

W3 professur

assistant professor

Lecturer

post doc

post doc


habilitacja (powoli

znoszona)

post doc








wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas







wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas






Akademia Biznesu

wwwf

aceboo

kcom

Karier

awDeloit

te






Patroni medialni

25 rabatu 3375 zł

45 zł

27









28 29



























stanowisko asystent

adiunkt



profesor zwyczajny


Reklama

30 31






































15122014 31012015


















pound1500 euro 1250




Gre Gre






32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














6 7










1

2

3










3 NAJ3 NAJ

8 9



RING EKONOMICZNy















RING EKONOMICZNy


10 11


Dorota sierakowska















WyW

IAD




WyWIAD












12 13






























maciej Pyka







14









16 17




marcin Grzejszczak






























18 19











anna GroDecka






20 21


















(a) 0(b) 1(c) 2(D) 3(e) 4

(F) 5 (G) 6(H) 7(i) 8(j) 9




















22







stany Zjednoczone


Niemcy

phd

phd

phd

associate professor

senior Lecturer

W2 professur

Full professor

Reader professor

W3 professur

assistant professor

Lecturer

post doc

post doc


habilitacja (powoli

znoszona)

post doc








wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas







wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas






Akademia Biznesu

wwwf

aceboo

kcom

Karier

awDeloit

te






Patroni medialni

25 rabatu 3375 zł

45 zł

27









28 29



























stanowisko asystent

adiunkt



profesor zwyczajny


Reklama

30 31






































15122014 31012015


















pound1500 euro 1250




Gre Gre






32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














8 9



RING EKONOMICZNy















RING EKONOMICZNy


10 11


Dorota sierakowska















WyW

IAD




WyWIAD












12 13






























maciej Pyka







14









16 17




marcin Grzejszczak






























18 19











anna GroDecka






20 21


















(a) 0(b) 1(c) 2(D) 3(e) 4

(F) 5 (G) 6(H) 7(i) 8(j) 9




















22







stany Zjednoczone


Niemcy

phd

phd

phd

associate professor

senior Lecturer

W2 professur

Full professor

Reader professor

W3 professur

assistant professor

Lecturer

post doc

post doc


habilitacja (powoli

znoszona)

post doc








wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas







wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas






Akademia Biznesu

wwwf

aceboo

kcom

Karier

awDeloit

te






Patroni medialni

25 rabatu 3375 zł

45 zł

27









28 29



























stanowisko asystent

adiunkt



profesor zwyczajny


Reklama

30 31






































15122014 31012015


















pound1500 euro 1250




Gre Gre






32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














10 11


Dorota sierakowska















WyW

IAD




WyWIAD












12 13






























maciej Pyka







14









16 17




marcin Grzejszczak






























18 19











anna GroDecka






20 21


















(a) 0(b) 1(c) 2(D) 3(e) 4

(F) 5 (G) 6(H) 7(i) 8(j) 9




















22







stany Zjednoczone


Niemcy

phd

phd

phd

associate professor

senior Lecturer

W2 professur

Full professor

Reader professor

W3 professur

assistant professor

Lecturer

post doc

post doc


habilitacja (powoli

znoszona)

post doc








wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas







wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas






Akademia Biznesu

wwwf

aceboo

kcom

Karier

awDeloit

te






Patroni medialni

25 rabatu 3375 zł

45 zł

27









28 29



























stanowisko asystent

adiunkt



profesor zwyczajny


Reklama

30 31






































15122014 31012015


















pound1500 euro 1250




Gre Gre






32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














12 13






























maciej Pyka







14









16 17




marcin Grzejszczak






























18 19











anna GroDecka






20 21


















(a) 0(b) 1(c) 2(D) 3(e) 4

(F) 5 (G) 6(H) 7(i) 8(j) 9




















22







stany Zjednoczone


Niemcy

phd

phd

phd

associate professor

senior Lecturer

W2 professur

Full professor

Reader professor

W3 professur

assistant professor

Lecturer

post doc

post doc


habilitacja (powoli

znoszona)

post doc








wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas







wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas






Akademia Biznesu

wwwf

aceboo

kcom

Karier

awDeloit

te






Patroni medialni

25 rabatu 3375 zł

45 zł

27









28 29



























stanowisko asystent

adiunkt



profesor zwyczajny


Reklama

30 31






































15122014 31012015


















pound1500 euro 1250




Gre Gre






32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














14









16 17




marcin Grzejszczak






























18 19











anna GroDecka






20 21


















(a) 0(b) 1(c) 2(D) 3(e) 4

(F) 5 (G) 6(H) 7(i) 8(j) 9




















22







stany Zjednoczone


Niemcy

phd

phd

phd

associate professor

senior Lecturer

W2 professur

Full professor

Reader professor

W3 professur

assistant professor

Lecturer

post doc

post doc


habilitacja (powoli

znoszona)

post doc








wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas







wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas






Akademia Biznesu

wwwf

aceboo

kcom

Karier

awDeloit

te






Patroni medialni

25 rabatu 3375 zł

45 zł

27









28 29



























stanowisko asystent

adiunkt



profesor zwyczajny


Reklama

30 31






































15122014 31012015


















pound1500 euro 1250




Gre Gre






32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














16 17




marcin Grzejszczak






























18 19











anna GroDecka






20 21


















(a) 0(b) 1(c) 2(D) 3(e) 4

(F) 5 (G) 6(H) 7(i) 8(j) 9




















22







stany Zjednoczone


Niemcy

phd

phd

phd

associate professor

senior Lecturer

W2 professur

Full professor

Reader professor

W3 professur

assistant professor

Lecturer

post doc

post doc


habilitacja (powoli

znoszona)

post doc








wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas







wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas






Akademia Biznesu

wwwf

aceboo

kcom

Karier

awDeloit

te






Patroni medialni

25 rabatu 3375 zł

45 zł

27









28 29



























stanowisko asystent

adiunkt



profesor zwyczajny


Reklama

30 31






































15122014 31012015


















pound1500 euro 1250




Gre Gre






32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














18 19











anna GroDecka






20 21


















(a) 0(b) 1(c) 2(D) 3(e) 4

(F) 5 (G) 6(H) 7(i) 8(j) 9




















22







stany Zjednoczone


Niemcy

phd

phd

phd

associate professor

senior Lecturer

W2 professur

Full professor

Reader professor

W3 professur

assistant professor

Lecturer

post doc

post doc


habilitacja (powoli

znoszona)

post doc








wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas







wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas






Akademia Biznesu

wwwf

aceboo

kcom

Karier

awDeloit

te






Patroni medialni

25 rabatu 3375 zł

45 zł

27









28 29



























stanowisko asystent

adiunkt



profesor zwyczajny


Reklama

30 31






































15122014 31012015


















pound1500 euro 1250




Gre Gre






32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














20 21


















(a) 0(b) 1(c) 2(D) 3(e) 4

(F) 5 (G) 6(H) 7(i) 8(j) 9




















22







stany Zjednoczone


Niemcy

phd

phd

phd

associate professor

senior Lecturer

W2 professur

Full professor

Reader professor

W3 professur

assistant professor

Lecturer

post doc

post doc


habilitacja (powoli

znoszona)

post doc








wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas







wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas






Akademia Biznesu

wwwf

aceboo

kcom

Karier

awDeloit

te






Patroni medialni

25 rabatu 3375 zł

45 zł

27









28 29



























stanowisko asystent

adiunkt



profesor zwyczajny


Reklama

30 31






































15122014 31012015


















pound1500 euro 1250




Gre Gre






32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














22







stany Zjednoczone


Niemcy

phd

phd

phd

associate professor

senior Lecturer

W2 professur

Full professor

Reader professor

W3 professur

assistant professor

Lecturer

post doc

post doc


habilitacja (powoli

znoszona)

post doc








wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas







wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas






Akademia Biznesu

wwwf

aceboo

kcom

Karier

awDeloit

te






Patroni medialni

25 rabatu 3375 zł

45 zł

27









28 29



























stanowisko asystent

adiunkt



profesor zwyczajny


Reklama

30 31






































15122014 31012015


















pound1500 euro 1250




Gre Gre






32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7



















wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas







wyzwania


ości analityczne





















bull konsultingu



Dołącz do nas






Akademia Biznesu

wwwf

aceboo

kcom

Karier

awDeloit

te






Patroni medialni

25 rabatu 3375 zł

45 zł

27









28 29



























stanowisko asystent

adiunkt



profesor zwyczajny


Reklama

30 31






































15122014 31012015


















pound1500 euro 1250




Gre Gre






32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7


















Patroni medialni

25 rabatu 3375 zł

45 zł

27









28 29



























stanowisko asystent

adiunkt



profesor zwyczajny


Reklama

30 31






































15122014 31012015


















pound1500 euro 1250




Gre Gre






32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














28 29



























stanowisko asystent

adiunkt



profesor zwyczajny


Reklama

30 31






































15122014 31012015


















pound1500 euro 1250




Gre Gre






32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














30 31






































15122014 31012015


















pound1500 euro 1250




Gre Gre






32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














32 33
























mateusz Giezek





















Nowego Jorku




1303201518122014









gradappinstructions


Gre Gre







34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














34 35




Piotr denderski






fakcji



















































Gre Gre






Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














Listopad 2014

36



karoLina aDamczyk



















Perspektywy rozwoju


w Polsce

37

38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














38 39



















Damian strzeLczyk







WłASNA FIRMA



41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7
















41


Dorota sierakowska

























wwwstartUPacaDemyPL

WłASNA FIRMA



4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7
















4342






















Malownicza Lucerna


44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7















44 45







Doro

ta si

erak

owsk

a

RECENZJE

Doro

ta si

erak

owsk

a













Doro

ta si

erak

owsk

a










Na uliczkach Genewy


d-tourpl

Zajrzyj na


46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














46

Listopad 2014














KRZyŻoacuteWKA


1

mIE

JScE



2

3

mIE

JScE

mIE

JScE

1

2

3

4

5

6

7














temat numeru: kariera naukowa w polsce i za granicą - czy ... · studenckie koło naukowe...

Documents