teme diplome - finale1
TRANSCRIPT
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
1/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
UNIVERSITETI I TIRANES
FAKULTETI EKONOMIK
Korrik, 2009
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
1
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
2/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
Shkaku i Krizs aktuale Ekonomike prmblidhet me nj fjal t vetme
- LAKMIA.
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
2
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
3/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
PERMBAJTJE:
Cfare e shkaktoi KRIZEN EKONOMIKE te 2008-s?
DIMENSIONET E KRIZES
o DimensioniEkonomik
o DimensioniPolitik
o DimensioniSocial
o DimensioniKulturor
o DimensioniIdeologjik
o DimensioniEkologjik
DEPRESIONI I MADH
o Depresioni n nj perspektive ndrkombtare
o Depresione te tjera te medha
KRIZA KAPITALISTE dhe RIKTHIMI I HISTORISE
o Konteksti Historik i Krizs
o Fundi i Historise
o Sistemi i Post-lufts dhe Dominanca e SHBA-s
o Fillimi i rnies s ekonomis n SHBA
o Fundi i Dominancs s dollarit
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
3
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
4/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
KUPTIMI I KRIZES SE TANISHME EKONOMIKE
o Nderkombetarizimi i krizes
o Fundi i Neo-Liberalizmit
o Roli i bankave qendrore
o Impaktet e tregut financiar
o Katastrofa e sotme ekonomike rezultat i 100 viteve te dekadences
DESHTIMI I MANAXHIMIT TE BIZNESIT, shkak per renien ekonomike
o Shkaku i vetem i krizs ekonomike, sht dshtimi i manaxhimit te biznesit
o Manaxhimi i shekullit t XX nuk siguron informacion pr bizneset dhe manaxhimin
e tyre
o Zgjidhja e vetme: t mesuarit, t organizuarit dhe manaxhimi prmes avantazheve
o Ekspertt dhe padija e tyre ndaj problemeve dhe zgjidhjeve te krizs ekonomike
o Simptomat e diskutuara ne Forumin Botror te Ekonomis ngren nj problem t
vetm: dshtimin e manaxhimit te biznesit
o Manaxhimi i biznesit ne shekullin XXI sht pergjigja e vetme pr te parandaluar
krizat e ardhshme ekonomike
NDERTIMI I STRUKTURAVE TE BIZNESIT per parandalimin e krizave te
ardhshme
o Strukturat e manaxhimit n shekullin XX t manaxhimin e biznesit
o Biznesi i sotm duhet organizuar n mnyr te atille per te siguruar nje strukture
per manaxhimin e biznesit ne shekullin XXI
o Qellimi i vetem per do biznes eshte te prodhoje rezultate vlerash
o Struktura e biznesit perdoret me te gjitha funksionet e tij: organizim, planifikim,
drejtim, kontrollim, raportim dhe qeverisje
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
4
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
5/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
o Manaxhimi i performances se rezultatit siguron njohjen aktuale te manaxhimit te
biznesit
o Eliminimi i problemeve qe shkaktuan krizen ekonomike shpjegon problemet me
madhore te shekullit te 20-te dhe zgjidhjen e tyre.
o Problemet kryesore te shekullit te 20-te linden si pasoje e deshtimit te organizimit
dhe manaxhimit te biznesit
o Problemet e pazgjidhura duhen eleminuar permes nje organizimi efikas te biznesit
o Te gjitha krizat financiare lidhen me deshtimin ne manaxhimin e biznesit
o Perdorimi i praktikave pozitive per parandalimin e krizes ne manaxhim
o Rezultati i performances siguron perkufizimet e biznesit dhe struktura per praktika
me te mira
o Kriza financiare dhe deshtimi i organizimit e manaxhimit te biznesit
o Problemet e sotme te biznesit fshihen nen strukturat e biznesit
o Institucionet financiare dhe sipermarresit duhet te veprojne ndaj problemeve te
pazgjidhura te shekullit te 20-te
o Zgjidhja e vetme eshte manaxhim i rezultateve te performances per organizimin e
mirefillte te biznesit
TEORIA E QEVERISJES SE KORPORATAVE
o Roli i qeverisjes se korporatave ne eficencen ekonomike
o Zhvillimet e tanishme ne qeverisjen e korporatave
o Bordi ne krizen ekonomike
QEVERISJA E KORPORATAVE dhe krijimi i vlerave strategjike per
parandalimin e humbjeve financiare
o Qeverisja e korporatave te bizneseve aktuale - pike kyce per parandalimin e
humbjeve financiare
o Korporatat qeverisin ne saje te rregullave
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
5
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
6/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
o Eliminimi i strukturave te copetuara te shekt 20 permes manaxhimit aktual te
biznesit
o Korporatat mund te qeverisin vlera strategjike duke manaxhuar biznesin
o Korporatat do te jene te destinuara te organizojne dhe manaxhojne biznesin
o Manaxhimi i performances siguron njohjen per manaxhimin aktual te biznesit
o Korporata nuk e manaxhon biznesin brenda korporates
o Cdo sipermarrje brenda korporates duhet manaxhuar si nje biznes
o Biznesi i korporatave duhet te jete konsolidimi i te gjitha bizneseve te korporatave
Impakti i krizes ekonomike ne KORPORATAT AMERIKANE
o MAXWELL
o ENRON
o PARMALAT
o AIG
o GM
REFERENCA dhe FALENDERIME
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
6
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
7/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
Mesazhi sht i qart:
Lakmia e shfrenuar, mungesa e rregullit, qeverisja e keqe e korporats
dhe mungesa e vemendjes
...jan faktort kryesore t ksaj katastrofe.
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
7
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
8/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
CFARE E SHKAKTOI KRIZEN EKONOMIKE TE 2008-es?
Vite me radh, kreditort e hipotekave ishin t lumtur tu jepnin para njerzve q nuk
prballonin dot hipotekn e tyre. Kete e bnin sepse nuk kishin asgj pr t
humbur. Kreditort ishin t gatshm t ndryshonin interesat e tyre dhe t siguronin m
shum t ardhura. Nse huamarrsi dshtonte, ata merrnin shtpin dhe e nxirrin n treg.
N kt mnyr ata kaprcenin rrezikun e humbjes s parave. Kjo ishte mnyra m e leht
pr t siguruar t ardhura!
-Gabimet e Sistemit Financiar?
E gjitha ishte vetm nj sken e madhe. do gj ishte problematike kur shtpit shiteshin
si hallogrep dhe vlerat e tyre rriteshin do muaj. Kreditort e bn m t leht huan e
kredive dhe krkesat uan n rritjen e mimeve t shtpive. E gjith kjo prkthehet n m
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
8
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
9/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
shum para pr kreditort, siguruesit, dhe investort. Nese huamarrsit nuk prballonin
pagesat e tyre, kreditort do t vuanin nga likuiditetet dhe mimet do t uleshin m shum
se mund t shitej.
DIMENSIONET E KRIZES
Shoqria bashkkohore e cila merr formn e nj tregu, duke matur rritjen e ekonomis dhe
duke qn prfaqsuese e "demokracis", po kalon nj kriz t thell dhe t gjer. sht
pikrisht karakteri i saj universal qe prbn nj faktor prcaktues duke e diferencuar nga
krizat e t shkuars, duke vn n dyshim strukturat e shoqrive heterogjene Lindje-
Perndim, Veri-Jug. Kriza v n dyshim jo vetm strukturat politike, ekonomike, sociale
dhe ekologjike q u zhvilluan me rritjen e ekonomis s tregut, por edhe vlern aktuale q
kan kto struktura, n veanti kuptimin e progresit dhe rritjen ekonomike. Kjo kriz mund
t jet shumdimensionale dhe merr nj karakter modern e universal. sht n dinamikn e
ekonomis s tregut t jet prfaqsuese e pushtetit n t gjitha nivelet e tij, por nga ana
tjetr, sht shkak themelor pr do dimension t ksaj krize. Por, le t shohim n mnyr
m t hollsishme dimensionet e ksaj krize.
1. Dimensioni Ekonomik
Problematik e ktij dimensioni sht prqndrimi i pushtetit ekonomik, si rezultat i
marrdhnieve dinamike t ekonomis s tregut, e cila ka uar n nj kronike t krizs
ekonomike q sot sht e shprehur, kryesisht, nga nj prqndrim i madh i pushtetit
ekonomik. Kjo tregohet nga hendeku i madh i t ardhurave q ndan jo vetm Veriun nga
Jugu, por edhe elitat ekonomike dhe sociale t grupeve t privilegjuar nga pjesa tjetr e
shoqris n mbar botn. Veriu ende nuk e ka rimkmbur veten nga kriza q u shfaq n
mes t viteve 1970 si rezultat i nj kontradikte themelore q ishte krijuar nga
ndrkombtarizimi i ekonomis s tregut dhe zgjerimi paralel i statusit, n kuptimin e nj
kontrolli aktiv duke synuar prcaktimin e nivelit t aktivitetit ekonomik. Elita
ndrkombtare, e cila filloi t begatoj n kontekstin e ndrkombtarizimit t ekonomis s
tregut, hyri n nj prpjekje pr t tkurrur ekonomin e shtetit dhe rolin e tij duke liruar dhe
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
9
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
10/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
rregulluar tregjet, te cilat tashm kishin pasoja shkatrruese pr shumicn e popullsis s
Veriut. Ky reduktim drastik ktheu orn prapa, perpara se ekonomit mikse dhe politikat
kejnesiane t prdoreshin pr t krijuar "kapitalizmin me fytyr njerzore". Rezultati ishte
nj rritje e shpejt dhe e madhe e pasuar nga papunsia e sotme, si periudha m masive e
papunsimit. Ky zhvillim ishte rezultat i liberalizimit t tregjeve t puns dhe prpjekjes
nga ana e elitave politike pr zvoglimin e papunsis, e cila ka kosto t lart politike.
Kshtu, n SHBA, "ekonomia e re" midis 1979 dhe 1995, humbi m shum se 43 milion
vende pune. Goditja sht n natyrn e zvendsimit t puns. 25 vjet m par, shumica e
njerzve q largoheshin nga puna, gjenin nj tjetr q paguhej po aq sa puna e tyre e vjetr.
Departamenti i Puns tregon se vetm rreth 35 % e puntorve prfundojn me orar t plot
dhe me nj pages m t mir. Pasoja sht mos-siguracioni i puns q nga Depresioni i
viteve 1930. Prvoja amerikane tashm sht riprodhuar n gjith Veriun, veanrisht pas
rnies s modelit "Rineland", modelit t tregut social. Konkurrenca e ashpr mes vendeve,
mund t parashikoj kushte jo vetm pr nj papunsi masive, por edhe nj pages t ult
n kuadrin e nj tregu fleksibl t puns. Kshtu, n Britani, Steve Fleetwood n
Universitetin e Lancaster v n dukje se Britania e Madhe gjeneron vende t varfra pune,
ndoshta edhe nj lloj t ri papunsie. Mbretria e Bashkuar nuk sht dhn aq shum n
zgjidhjen e problemit t papunsis ashtu si dhe ndaj transformimit t saj n nj problem t
ri: cilsi e dobt e punsimit. Kriza e tregut / rritja n ekonomin e Veriut nuk prbn
element vendimtar ne krizen ekonomike. Prsa koh q "40 % e shoqris" sht disi e
riprodhueshme, sistemi mund t jet i stabilizuar, kur ai t kaloj nga nj ekuilibr i ri n
shfrytzimin e avantazheve teknologjike t Veriut dhe uljen e kostos s prodhimit t ri n
Jug. Mendoj se elementi deisiv konsiston ne faktin se sistemi i ekonomis s tregut n
vetvete nuk sht i aft pr transformimin e ekonomis s tregut n Jug n nj vet-
financiam t rritjes ekonomike, t ngjashme me at q sht krijuar tashm n Veri.
Prandaj, rezultati i universalizimit t tregut dhe rritjes s ekonomis sht marxhinalizimi i
nj pjes shum t rndsishme t popullsis s bots, e cila detyron miliona njerz t
emigrojn nga vendet e tyre t origjins duke rrezikuar jetn e tyre n kt proces, n nj
prpjekje t dshpruar pr t hyr n mnyr t paligjshme n Veri. Paaftsia e Veriut pr
t krijuar vetqndrueshmri n shoqrit e konsumit n Jug, sht rezultat i drejtprdrejt
i faktit se prqendrimi i pushtetit ekonomik dhe pabarazis n rritje paralele n mbar
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
10
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
11/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
botn, vjen si rezultat i pasojave pr riprodhimin e tregut dhe rritjes se ekonomis. Me fjal
t tjera, ekziston nj penges natyrore absolute q e bn t pamundur universalizimin e
kapitalizmit t Veriut.
2. Dimensioni Politik
Prqndrimi i pushtetit politik ka qen funksional pr prqendrimin e pushtetit ekonomik.
Rritja e ekonomis s tregut on n prqendrimin e pushtetit ekonomik. Kshtu,
prqndrimi i pushtetit politik n duart e parlamentarve liberale ka uar n nj shkall m
t lart t prqendrimit t qeverive me karakter modern, n kurriz t parlamenteve. N
neoliberalizmin modern, dinamika e ekonomis s tregut dhe demokracis prfaqsuese ka
uar n konvertimin e politiks n - "analistt e sistemeve t reja" dizenjimin e politikavedhe zbatimin e tyre. Vetm nj klikim i vogl prqndron t gjith forcn politike t
kryeministrit ose t presidentit n duart e tij, veanrisht n tregjet m t mdha
ekonomike. Ndaj rnia e ekonomis shtetrore shoqrohet nga transformimi paralel i
sektorit publik n nj administrat t pastr. Nj rast tipik sht Banka Qndrore Europiane
e cila ka marr nn kontroll Euron dhe ndrmerr vendime thelbsore ekonomike pr jetn e
miliona qytetarve, pavarsisht nga kontrolli politik. Kriza politike e zhvilluar n
neoliberalizmin e moderuar prcakton bazat e demokracis prfaqsuese dhe shprehet nga
simptoma t ndryshme t cilat marrim forma implicite dhe eksplicite duke vn n
pikpyetje bazat politike t institucioneve (parti, gara elektorale, etj). Simptoma t tilla jan
kuptimdhnse n kontekstin elektoral, vecanrisht n USA dhe UK: zvoglimi i antarve
t partive dhe fakti se respekti ndaj politikanve profesionist nuk ka patur kurr nj nivel
t dobt pavarsisht nga skandalet e tanishme financiare si n: Itali, France, Spanje, Greqi
dhe ne vende te tjera. Shkaku historik i apatis s tanishme t mass gjen gjurm te thnia e
Castoriadis: Papershtatshmeria radikale e programeve (projekti i pavaresise). Me fjale te
tjera ishte paprshtatshmria e demokracis prfaqsuese q krijoi kushte naivedemokratike t cilat konsiderohen si shkaku i fundit i apatis s tanishme. Gjithsesi, pyetja
mbetet po njesoj: pse kriza eshte bere vecanerisht akute ne dekaden e fundit? Pergjigja
duhet gjetur ne efektet permbledhese te ndryshimeve ne kushte objektive dhe subjektive te
cilat shenojne emergjencen e nderkombetarizimit te ekonomise se tregut qe nga vitet 70, ne
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
11
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
12/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
vecanti: rritja e nderkombetarizimit te ekonomise se tregut qe ka prekur jo vetem fuqine e
shtetit per te kontrolluar ecurine ekonomike, por edhe implikimin e efikasitetit ne politikat
tradicionale. Intensifikimi i konkurences ne vendet e treshes (Europe, SHBA, Japoni)
rezulton kolapsin e demokracise sociale, stabilizimin e konsensusit neoliberal dhe pasojat
efektive te eliminimit te diferencave ideologjike brenda partive politike. Renia e
socializmit ekzistues na oi ne mitin e fundit te ideologjive dhe perhapi kulturen e
individualizmit e cila u promovua nga neoliberalizmi. Ne kontekstin e neoliberalizmit
aktual, diferencat e vjetra ideologjike midis te majtes dhe te djathes jane zhdukur.
Zgjedhjet jane kthyer ne kontekste te kendshme betejash ndermjet partive duke terhequr
vemendjen e elektoratit me qellim implementimin e politikave duke formuar variacione te
se njejtes teme: rritja e lirise se forces se tregut dhe perkushtimi i shtetit per punesim te
plote. Rritja e apatise drejt politikave nuk reflekton nje indiference te pergjithsheme ne
lidhje me ceshtjet sociale, por nje rritje te mungeses se konfidences, vecanerisht ne grupet e
dobeta sociale. Tradicionalisht partite politike kane aftesi per te zgjidhur problemet e tyre
sociale. Tatepjeta e projektit socialist pas renies se demokracise sociale dhe socializmit
ekzistues, ka kontribuar dukshem ne terheqjen e shume njerezve, vecanerisht te te rinjve
nga politikat tradicionale. Ndaj, kolapsi i socializmit ne Lindje ne vend qe te funksiononte
si nje katalizator per ndertimin e llojit autoritar te politikes duke zhvilluar ide te reja ne Maj
1968, oi vetem ne nje risi te negociueshme ndermjet studenteve te rinj, drejt nje
konformizmi postmodern dhe nje mohimi te projektit nderkombetar antisistemik. Pjesa
tjeter, te cilet jane viktimat kryesore te ekonomise se nderkombetarizuar neoliberale, ka
rene ne nje apati politike dhe ne nj refuzim te pandergjegjshem te nje shoqerie te
stabilizuar refuzim qe ka marre forme nga nje shperthim i krimit dhe abuzimit te drogave
dhe ndonjehere ushtrimit te dhunes. Rritja e levizjes antiglobale eshte nje tregues i qarte i
faktit se te rinjte e sotem nuk jane apatike nga politikave, por respektojne ngjarjet politike
dhe ecurine e sotme te saj. Me fjale te tjera, rritja e ndergjegjesimit qe perqendron forcen
politike ne duart e politikaneve profesioniste dhe eksperte, si rezultat i dinamikes se
demokracise perfaqesuese, ka transformuar politiken ne nje loder duke larguar shume
njerez nga ajo. Ngjarjet e tanishme anti-sistemike brenda levizjes antiglobale jane vn nn
sulmin e luftes kunder terrorizmit, iniciative e nisur nga elita nderkombetare si pasoje e
ngjarjeve te shtatorit ne vitin 2001 ne SHBA.
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
12
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
13/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
3. Dimensioni Social
Rritja ekonomike ka krijuar nje shoqeri te gjere, karakteristikat kryesore te te ciles jane:
konsumimi, privatesia, izolimi dhe pasojat desintegruese te lidhjeve sociale. Rritja e
shoqerise on drejt nje koncepti te ri pa-shoqeri, qe eshte zevendesimi i familjeve
berthame dhe individuale, hap ky per permbushjen e barbarizmit. Kriza sociale eshte
perkeqesuar nga shtrirja e ekonomise se tregut ne te gjithe sektoret e jetes sociale, si edhe
ne kontekstin e formes se saj te nderkombetarizuar. Gjithashtu dihet se tregu eshte armiku
me i madh i vlerave tradicionale. Ndaj nuk eshte e habitshme qe kriza sociale te jete me e
theksuar ne ato vende ku tregu ka avancuar. Kjo behet me e dukshme nga fakti se as
kompanite baze psh ne Britani, as rritja e tendencave mistike dhe fetare (SHBA), nuk kane
percuar asnje efekt ndaj simptomave te krizes sociale. Shperthimi i krimit dhe abuzimit te
drogave ka uar ne doreheqjen dhe braktisjen e luftes ndaj perdorimit te droges. Psh ne
Britani, u deshen 30 vjet qe krimi te dyfishohej, nga 1 milion ne 1950 ne 2.2 milion ne
1979. Gjithsesi ne 1980 norma e krimit u rrit me shume, deri ne 5 milion ne 1990. Elitat
drejtuese u pergjigjen ndaj shperthimit te krimit duke ndertuar burgje te reja pavaresisht
nga fakti se numri i te burgosurve eshte rritur me 25 %. Numri i te burgosurve ne Angli dhe
Uells pritet te rritet nga 64,600 ne 83,500 cdo gjashte vjet. Kjo do te thote se 153 nga
100.000 njerez do te burgohen. SHBA-se iu deshen 200 vjet per te uar numrin e te
burgosurve ne 1 milion, por vetem 10 vitet e fundit eshte rritur deri ne 2 milion, me 680
nga 100.000 njerez ne burg. Ne fakt shperthimi i krimit synon te marre forme ne
konglomeratet urbane ne mbare boten. Ndaj perqendrimi i forces ekonomike si rezultat i
shitjes se ekonomise, nuk ka rritur vetem privilegjet ekonomike te forcave minoritare, por
ka rritur edhe pasigurine. Per kete arsye shtresat e reja izolojne veten ne geto luksoze. Ne te
njejten kohe shitja e tregut dhe ne vecanti fleksibiliteti i tregut te punes, ka rritur pasigurine
ne pune, fenomen qe sot cenon kedo, pervec disa shtresave ne eliten kryesore. Raporti i
vitit 2000 ka theksuar se nivelet e stresit ne ekonomite e avancuara ka arritur rekorde te
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
13
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
14/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
larta per shkak te nderkombetarizimit te fleksibilitetit te tregut te punes, i cili ka rritur
nxitjen e punonjesve per nje produktivitet me te mire te punes.
4. Dimensioni Kulturor
Stabilizimi i ekonomise se tregut perfshin edhe gamen e gjere te kulturave dhe vlerave
tradicionale. Ky proces u pershpejtua ne shekullin e 20 permes shtrirjes ne mbare boten te
ekonomise se tregut dhe filizave te rritjes ekonomike. Sot ka nje proces intensiv te
homogjenitetit kulturor ne pune, i cili thjeshtezon kulturen ne pune permes ngjashmerive te
qyteteve, njerezve qe degjojne te njejten muzike ne mbare boten, qe shohin te njejtat
telenovela, qe blejne te njejtat te mira materiale, etj. Rritja e globalizimit neoliberal ne
fund te shekullit, ka zmadhuar procesin e homogjenitetit te kultures. Kjo eshte nje pasoje e
pashmangshme e liberalizmit dhe rregullimit te tregut dhe intensifikimit te vazhdueshem
te komercializmit te kultures. Bashkesite kulturore dhe kulturat e tyre po zhduken ne mbare
boten. Njerezit po behen konsumatore te nje kulture masive qe prodhohet ne vendet e
zhvilluara kapitaliste, vecanerisht ne SHBA. Ne industrine e filmit, vendet europiane me
nje sfond te forte kulturor dhe ekonomik, jane terhequr nga industrite e tyre per shkak te
paaftesise per te konkuruar me industrite amerikane. Ndaj, emergjenca aktuale per nje
kombetarizim kulturor ne shume vende te botes shpreh nje orvatje te deshperuar per te
ruajtur identitetin kulturor. Shitja e komunikimit ka stabilizuar parakushtet per degradimin
e diversitetit kulturor ne nje diferencim siperfaqesor te ngjashem me nje lloj folklori.
Implikimet politike te komercializimit dhe homogjenizimit te kultures nuk duhen
nenvleresuar.
5. Dimensioni Ideologjik
Ndryshimet ne parametrat strukturore duke shenuar tranzicionin ne modernitetin
neoliberal, u shoqeruan nga kriza serioze ideologjike te cilat vune ne pikepyetje jo vetem
ideologjite politike, apo arsyet objektive, por edhe vete arsyen sic tregohet nga shkelqimi i
tanishem i irracionalizmit ne te gjitha format e tij: qe nga ringjallja e besimeve te vjetra si
Krishterimi dhe Islami, deri ne shtrirjen e irracionaliteteve te ndryshme si misticizmi,
spiritualizmi, astrologjite, ezoterizmi, neopaganizmi dhe Era e re. Rritja e irracionalizmit
eshte nje rezultat direkt i krizes ekonomike, ne te dyja versionet kapitaliste dhe socialiste.
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
14
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
15/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
Kolapsi i dy projekteve kryesore te modernizmit, socialistet dhe projektet e zhvillimit ne
kombinim me paralelet e krizave te shkences qe linden gjate fundit te shekullit, ishin
thelbesore per ndricimin e tanishem te irracionalizmit. Rritja e ndergjegjesimit ndaj
efekteve sociale dhe rritjes se shoqerise konsumatore, implikimet ekologjike te rritjes dhe
efektet ekonomike te globalizimit neoliberal ne termat e rritjes se varferise dhe pasigurise,
deshtimi paralel i zhvillimit dhe homogjenizimit te kultures, ishin pika kyce per rritjen e
irracionalitetit ne Veri dhe shtrirjen e levizjeve fondamentaliste ne Jug. Kjo krize ka
nenvizuar disa te verteta shkencore, vecanerisht ato me baze shpjegimin dhe interpretimin e
fenomeneve ekonomike dhe sociale.
Se pari, shkenca luan nje rol funksional ne riprodhimin e materialeve per rritjen
ekonomike permes kontributit deisiv per te dominuar boten natyrore dhe per te
zmadhuar rritjen.
Se dyti, shkenca luan nje rol te rendesishem ideologjik ne justifikimin objektiv te rritjes
ekonomike.
Ashtu si feja ka luajtur nje rol te madh ne justifikimin e hierarkise feudale, ashtu edhe
shkenca, vecanerisht shkenca shoqerore ka luajtur nje rol te rendesishem ne justifikimin e
hierarkise se sotme moderne. Qe prej momentit qe shkenca zevendesoi fene, objektivisht ka
justifikuar rritjen ekonomike ne versionin kapitalist dhe socialist. Megjithate as shkenca as
racionalizmi nuk duhen fajesuar per krizen e tanishme multi-dimensionale. Ashtu siteknologjia, edhe shkencat e aplikuara nuk jane neutrale ndaj logjikes dhe dinamikes se
ekonomise se tregut. Shkenca i perket tradites se pavarur, per te nxjerre te verteta dhe
metoda per shpjegimin e te vertetes. Ndaj sot nuk kemi nevoje per nje racionalizem te
hedhur poshte ne interpretimin e fenomeneve sociale, por per nje racionalizem objektiv e te
jashtezakonshem te evolucionit shoqeror dhe per nje zhvillim te racionalizmit demokratik.
Renia e socializmit dhe ngritja e neoliberalizmit pati efekte te ndryshme. Kritika e shkences
u hodh poshte nga teoricienet post-moderniste dhe u zhvillua brenda nje relativizmi te
pergjithshem, i cili oi ne braktisjen e kritikave efikase te status quo-se dhe teorise se
konformizmit. Emergjenca e globalizimit neoliberal dhe krizes ideologjike qe i dhane rritje
postmodernizmit dhe irracionalizmit, u zhvilluan gjate te njejten periudhe. Postmodernizmi
zhvilloi ne menyre te pavarur ndryshimet strukturore ekonomike si rezultat i kombinimit te
zhvillimeve paralele ne nivelin epistemologjik, ideologjik dhe ekologjik. Ndaj, era e
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
15
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
16/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
tanishme e modernitetit neoliberal ka zhvilluar paradigmen e vet dominuese dhe sociale.
Ngjarjet ne maj te 1968-s, ashtu si edhe renia e marksizmit, luajten nje rol te rendesishem
ne zhvillimet e paradigmave postmoderniste bashke me temat e tyre kryesore te refuzimit:
nje vizion gjitheperfshires i historise si nje proces zhvillues i progresit ose liberalizimit,
treguesit e medhenj, shija e pluralizmit, fragmentizimi, kompleksiteti dhe treguesit lokal,
sistemet e mbyllura, ekzistencializmi dhe determinizmi si faktore te pasigurise, ambiguiteti
dhe papercaktimi, kundershtimi dhe e verteta si tipare te relativizmit dhe perspektives se re.
Sot ndeshemi me fundin e nje lloji te vjeter te levizjes antisistemike, e cila ishte shprehja
kryesore e luftes sociale gjate 100 viteve te fundit.
6. Dimensioni Ekologjik
Kriza ekologjike e manifestuar nga nje perkeqesim i cilesise se jetes, eshte rezultati direkt i
degradimit te vazhdueshem te ambjentit rrethues te cilat promovohen nga ekonomia e
tregut dhe pasojat e rritjes ekonomike. Nuk eshte aksidentale qe shkaterrimi i ambjentit
gjate rritjes ekonomike ne te dyja versionet kapitaliste dhe socialiste, nuk ka te krahasuar
me demet qe shoqerite e meparshme i kane shkaktuar ambjentit. Forma kryesore e forces
brenda kornizes se rritjes ekonomike, eshte ekonomia. Perqendrimi i fuqise ekonomike qe
perfshin elitat drejtuese per te dominuar njerezit dhe boten, mund te shpjegoje shume mire
krizen e tanishme ekologjike. Per te kuptuar kete krize, i referohemi jo vetem perhapjes se
sistemit te vlerave dhe rezultateve te teknologjive apo prodhimeve kapitaliste, por edhe
marredhenieve te dominimit qe karakterizojne hierarkine e shoqerise te bazuar ne sistemin
e ekonomise se tregut dhe zgjerimit te idese per te dominuar boten natyrore. Humanizmi po
perballet me zgjedhje thelbesore ndermjet dy zgjidhjeve radikale: zhvillime te
qendrueshme dhe zgjidhjet eko-demokratike. Sot kerkohen shkaqet e krizes ekologjike
ne sistemin dominues te vlerave dhe teknologjive te perdorura. Kjo zgjidhje nuk eshte
mbeshtetur vetem nga rryma qendrore e levizjes se gjelber, por edhe nga pjeset progresive
te elites nderkombetare. Zgjidhja eko-demokratike kerkon shkaqet e krizes ekologjike ne
sistemin shoqeror i cili bazohet ne dominimin institucional te njeriut nga njeriu dhe
shtrirjes se idese te dominimit te botes natyrore. Zgjidhja kerkon forma te organizimit
social qe bazohen ne shperndarjen e barabarte te fuqise ekonomike dhe politike. Kjo na on
ne pershtatjen e projekteve te sotme demokratike.
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
16
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
17/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
DEPRESIONI I MADH
1. Depresioni ne nje perspektive nderkombetare
Depresioni i madh ishte nje krize e gjere boterore qe filloi ne shume vende ne vitin 1929
dhe perfundoi diku rreth viteve 1930-1940. Ishte depresioni me i madh dhe me i
rendesishem ne shekullin 20 dhe perdoret ne shekullin 21 si shembull per te treguar deri ku
mund te degradoje ekonomia boterore. Depresioni i madh lindi ne SHBA. Historianet
perdorin si date fillimi renien e tregut ne 29 tetor 1929, duke njohur si te marten e zeze.
Depresioni i madh pati pasoja shkaterruese ne cdo vend, te pasur dhe te varfer.
2. Depresione te tjera te medha
Ka patur edhe renie te tjera te ashtuquajtura "Depresione te medha", por asnjera prej tyre
nuk ka zgjatur per kaq kohe. Historianet e ekonomise britanike perdorin termin "Depresion
i madh" per te pershkruar kushtet britanike ne fund te shekullit 19, vecanerisht ne bujqesi,
1873-1896, periudha te ciles i referohemi si Depresioni me i gjate. Vendet e Amerikes
Latine kane patur kriza te renda rreth viteve 1980. Ekonomistet finlandeze i referohen
renies se ekonomise finlandeze menjehere pas falimentimit te Bashkimit Sovjetik (1989-
1994) si nje depresion shume i madh. Depresioni i madh perkufizohet si nje periudhe e
dobesimit te ekonomise dhe renies se te ardhurave. Nisur nga ky perkufizim, Argjentina,
Brazili, Kili dhe Meksika kane perjetuar depresione shume te medha ne vitin 1980.
Nderkohe Argjentina perjetoi nje tjeter krize gjate viteve 1998-2002. Ky perkufizim
perfshin edhe performancen ekonomike te Zelandes se Re ne vitet 1974-1992 dhe Zvicres
nga viti 1973 deri ne ditet e sotme, pavaresisht se ky percaktim per Zvicren ka qene i
diskutueshem. Kriza ekonomike ne vitin 1990 qe goditi vendet anetare te Bashkimit
Sovjetik ishte dy here me intensive se Depresioni i madh ne vendet e Europes Perendimore
dhe SHBA ne vitin 1930. Ssandartet mesatare te jeteses regjistruan nje renie katastrofike ne
fillimet e vitit 1990 ne shume vende te Bllokut te Lindjes, me se shumti ne vendet qe dolen
nga Bashkimi Sovjetik. Disa vende ende vazhdojne te jene te varfra, me shume se ishin
ne vitin 1989 (psh. Ukraina, Moldavia, Serbia, Azia Qendrore, Kaukazi). Kolapsi i
Bashkimit Sovjetik dhe tranzicioni ne ekonomine e tregut, rezultoi humbje katastrofike ne
GDP, te pakten 45 % gjate viteve 19901996, duke rritur varferine dhjetefish me shume ne
rajon.
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
17
http://en.wikipedia.org/wiki/1929http://en.wikipedia.org/wiki/Ukrainehttp://en.wikipedia.org/wiki/Moldovahttp://en.wikipedia.org/wiki/Serbiahttp://en.wikipedia.org/wiki/1929http://en.wikipedia.org/wiki/Ukrainehttp://en.wikipedia.org/wiki/Moldovahttp://en.wikipedia.org/wiki/Serbia -
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
18/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
KRIZA KAPITALISTE DHE RIKTHIMI I HISTORISE
1. Konteksti historik i krizes
Ne vitet e ardhshme, Gjma e Madhe e vitit 2008 do t shihet si:
rezultat i dekades me te gjate dhe humbjes me te rend
fillimi i nje periudhe te re te krizes se organizuar dhe luftes revolucionare te klasave
brenda Amerikes dhe jashte saj
SHBA luan nje rol te rendesishem ne sistemin kapitalist boteror ne shekullin 20. Ne fund te
luftes se pare boterore, SHBA ishte fuqia me e madhe industriale ne mbare boten. Ne cdo
fushe te industrise, korporatat amerikane arriten pozicione dominuese. Pavaresisht nga
rritja ne SHBA, shperthimi i luftes se pare boterore ne 1914 shenoi fillimin e nje periudhe
30 vjecare te krizes boterore dhe paqendrueshmerise se saj. Shperthimi i luftes se pare,
shkaterroi ekuilibrat ekonomike-politike-sociale ne Europe dhe shume shpejt e shnderroi
boten ne kapitalizem. Revolucioni rus dhe pushteti i bolshevikeve ne tetor te vitit 1917
demaskoi implikimet revolucionare te krizes objektive.
Nje shperthim tjeter revolucionar ne Gjermani, ne nentor te vitit 1918, oi luften e pare
boterore drejt fundit te saj. Dy vitet e ardhshme shenuan rregullimin ekonomik ne mbare
Europen, por mungesa e eksperiences se lidershipit, mundesoi borgjezine europiane ti
mbijetoje rregullimit dhe te rimekembe stabilitetin. Rimekembja e shkurter ekonomike
dhe shtrirja e saj ne mes te vitit 1920, i hapi rruge renies se ekonomise boterore e cila filloi
ne Wall Street ne tetor te vitit 1929. Pavaresisht nga perpjekjet e presidentit Rusvelt, nje
drejtues i afte dhe i zoti ne klasen amerikane, nuk ishte e mundur ti jepej fund depresionit
te madh. Megjithate ne vitet 1930 papunesia arriti nivelet me te larta. Fakti qe SHBA u be
pjese e luftes ne dhjetor te vitit 1941, beri qe shpenzimet per mjetet e luftes te ndikonin ne
ringjalljen ekonomike te vendit.
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
18
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
19/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
2. Fundi i historise?
Vemendje te madhe i duhet kushtuar standarteve te dyfishta qe uan ne krizen ekonomike
boterore, duke i krahasuar me krizen qe lindi ne Europen Lindore dhe Bashkimin Sovjetik
20 vjet me pare. Ne vitin 1989 u botua nje artikull qe theksonte faktin se kriza ekonomike
ne regjimin stalinist oi ne deshtimin total te socializmit. Shperberja e Bashkimit Sovjetik
ne dhjetor te 1991 ishte nje demostrim i pakundershtueshem i faktit se socializmi ishte
ekonomikisht i parealizueshem, ndaj per kete arsye askush nuk mund te imagjinonte
alternativen tjeter, ate kapitaliste. Mendja njerezore mberriti ne nje shprehje mjaft
popullore te cituar nga Francis Fukuyama, "Fundi i historise." Sigurisht qe Fukuyama nuk
tha se ne te ardhmen nuk do te kete gjera te reja. Fundi i historise shpjegon se ne termat e
organizimit social-ekonomik, kapitalizmi perfaqeson destinacionin final te progresit
historik. Te gjitha limitet e perhapjes se kapitalizmitjo vetem gjeografikisht, por edhe
historikishtnuk u moren parasysh. Ketu kemi te bejme me nje standart te dyfishte:
Nese kriza e Bashkimit Sovjetik dhe e Europes Lindore nenkupton deshtimin e socializmit
(duke lene menjane karakterin jo-socialist te regjimeve), atehere pse kriza e tanishme e
amerikaneve dhe e ekonomise boterore nuk interpretohet si nje krize dhe deshtim i sistemit
kapitalist?
Shtresa amerikane gjithmone mendon se eshte e plotfuqishme. Ky percaktim bazohet jo
vetem ne nje vleresim te gabuar te shkaqeve kryesore te renies se regjimit stalinist, por
gjithashtu edhe ne nje vetemohim te kundershtimeve te kapitalizmit amerikan, vecanerisht
nisur nga pozicioni i keq i SHBA-se ne kapitalizmin boteror. Ajo qe politika amerikane
deshtoi te kuptoje ishte se forca ekonomike qe minoi regjimin stalinist kishte karakter
global.
Shperberja e regjimit stalinist krijoi kushte te favorshme gjeo-politike per SHBA per te
eksploruar interesa strategjike. Megjithate, renia e regjimit stalinist nuk ndryshoi tatepjeten,
por e pershpejtoi ate gjate viteve 1989-91, ne pozicionin global te kapitalizmit amerikan.
3. Sistemi i post-luftes dhe dominanca e Shteteve te Bashkuara
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
19
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
20/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
Shkaterrimi i krijuar nga lufta, me nje ironi tragjike, krijoi kushte te mundshme per
ekuilibrat e sistemit te ri kapitalist per nje rritje te gjate dhe te qendrueshme ekonomike. Ky
stabilizim varet ne burimet financiare dhe industriale te SHBA-se. Klasa amerikane, e
frikesuar nga revolucioni socialist ne Europe, organizoi rindertimin ekonomik te botes
kapitaliste. Strukturat baze dhe mekanizmat e ketij rindertimi u formuluan ne konferencen e
Bretton Woods ne Gusht te 1944. Elementi kryesor i struktures se re globale ekonomike,
ishte dollari amerikan i bazuar ne sistemin nderkombetar monetar. Ne kete sistem, te gjitha
valutat jashte SHBA-se u pershtaten sipas vleres se dollarit. Ne kembim, dollari u lidh me
arin. Per kete arsye dollari sot funksionon si monedhe boterore. Tregu nderkombetar u
dominua nga dollari, ndaj edhe transaksionet nderkombetare tregtare dhe financiare u bene
ne dollare. Vende jashte SHBA-se punuan me dollarin dhe permes tij kryenin transaksione
nderkombetare tregtare. Konfidenca e integritetit te monedhes amerikane u mbeshtet nga
garancia amerikane.
4. Fillimi i renies se ekonomise se Shteteve te Bashkuara
Gjithsesi ishte e pashmangshme qe sistemi do te kalonte nje stres te madh nisur nga
kercenimi se industrite europiane dhe japoneze do te minojne dominancen amerikane. Ne
fund te viteve 1950 ekonomisti Robert Triffin shprehu shqetesimet e tij rreth shkaterrimit te
balances amerikane ne pagesa, duke paralajmeruar se grumbullimi i deficitit te dollarit do
te vere ne pikepyetje aftesine e SHBA-se per te shpenguar dollarin nga ari. Keto frika u
justifikuan nga kolapsi i sistemit te Bretton Woods ne 15 gusht 1971, kur administrata e
Niksonit pa bere asnje paralajmerim, anulloi konvertimin e dollarit ne ar. Ky akti
perfaqesoi nje kthese ne historine e kapitalizmit pas luftes se II boterore. Turbulloi
ekuilibrat financiare qe shtrine kapitalizmin boteror pas luftes. Pas gushtit te vitit 1971,
kapitalizmi boteror u rrit ndjeshem duke destabilizuar tronditjet. Kriza e tanishme ka te
beje me kulmin e procesit te disekuilibrimit qe zgjat prej m shume se 37 vjetesh. Kolapsi i
konvertimit te dollarit ne ar dhe normat e fiksuara te kembimit, paten nje ndikim dramatik
ne shkaterrimin e pozites se SHBA-se ne ekonomine globale. Te kuptuarit e pasojave te
ketij shkaterrimi, kerkon me shume vemendje ndaj ndryshimeve kuptimplota ne orientimin
strategjik te korporatave amerikane gjate 45 viteve te fundit.
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
20
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
21/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
5. Fundi i dominances se dollarit
Kriza nuk mund te ndryshoje drejtim duke ringjallur Epoken e Arte te kapitalizmit
amerikan. Pozicioni objektiv i kapitalizmit amerikan ne ekonomine boterore eshte
shkaterruar ne menyre dramatike gjate 40 viteve te fundit. Dobesimi i dollarit ne fund te
viteve 50, ishte nje nder shenjat e hershme te shkaterrimit te pozites globale te SHBA-se.
Ne vitin 1971 Amerika i dha fund konvertimit te dollarit ne ar. Ende dollari mbetet valuta e
vetme ne rezervat boterore dhe SHBA eshte kombi debitor dhe ka grumbulluar deficitin me
te madh te llogarive. Shenja tjeter qe shenoi kthesen historike te kesaj krize, u shpreh nga
kryeministri kinez Wen Jiabao i cili shprehu shqetesimet e tij lidhur me realizueshmerine e
te ardhmes per dollarin amerikan dhe sigurine e dollarit kinez.
"I kemi dhene nje shume te madhe parash SHBA-se, ndaj sigurisht qe jemi te shqetesuar
per sigurine e aseteve tona. Per te qene i ndershem, jam shume i shqetesuar"!
Realizueshmeria financiare e SHBA-se eshte vene ne pikepyetje nga fuqite me te medha
ekonomike. Ne rast se dollari humb statusin e tij global, do te kete pasoja te menjehershme
jo vetem per poziten globale te kapitalizmit amerikan, por edhe per drejtimin e politikave te
ekonomise vendase. Duhet theksuar se e gjithe paketa stimuluese e administrates se
Obames, varet nga gadishmeria e kreditoreve te huaj per te ruajtur dollarin amerikan.
KUPTIMI I KRIZES SE TANISHME EKONOMIKE
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
21
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
22/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
1. Nderkombetarizimi i krizes
Rritja e borxhit n kto dy dekada n shtete si SH.B.A dhe Mbretria e Bashkuar kan qen
t varura nga rrjedhjet ndrkombtare t kapitalit t cilat kan rezultuar nga nj shkall e
rndsishme e stabilitetit t prqindjes s kmbimit e krahasur kjo me trazimin e viteve
1980. Kriza esht manifestuar n zhvillimet monetare t vendit n ekonomit e mdha,
megjithse vende si Islanda, Ukraina, Hungaria dhe Vendet Baltike kan krkuar ndihm
financiare nga FMN dhe BE, ndikimi i zhvillimeve t fundit t ashtuquajtura ekonomit e
tregut n zhvillim. Prfaqsuesit m largpams t kapitalit jan shum t qart q nse
modelet e ekuilibrimit global do t vazhdojn, kshtu do t ndodhe edhe me krizat
financiare t ktij lloji q kemi par koht e fundit. Lvizje t mdha t fondeve n SH.B.A
dhe Mbreterine e Bashkuar do t rezultojn n hua t rrezikshme sido q te krijohen
strukturat rregullatore. E vetmja mnyr q kjo gj t shmanget sht nprmjet
investimeve dhe vecanrisht eksporteve n SHBA. Kjo strategji sht shum e vshtir pr
tu zbatuar n praktik sepse natyra e paplanifikuar dhe spontane e kapitalizmit e bjn kt
ekuilibr shum t rrezikshm dhe destabilizues. Kjo sht vn re n mes t viteve 1980
kur vendimi pr t bashkrenduar nj ngritje n vlern e Jenit dhe ndryshimi i ekonomis
Japoneze drejt krkess s brendshme dhe larg nga eksportet oi n nj furi spekulative t
huamarrjeve duke rezultuar n nj kriz q zgjati pothuajse 2 dekada. Akoma nj problem
shum serioz ditt e sotme sht mungesa e marrveshjes midis prfaqsuesve t kapitaleve
t vendeve t ndryshme. Kjo sht vn re n Europ duke patur parasysh diskutimet midis
qeverive Gjermane dhe Angleze mbi prqindjen n t ciln shpenzimi i qeveris dhe
deficitet fiskale jan nj prgjigje e duhur pr krizn. Pr m tepr flasin tensionet e
rndsishme midis qeverive amerikane dhe Aziatike. Kto tensione reflektojn jo vetm
shqetsimet ekonomike, por gjithashtu ndryshojn balancn e fuqive n kapitalizmin
ndrkombtar.
2. Fundi i Neo-Liberalizmit?
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
22
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
23/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
Nj cshtje e rndsishme sht shtrirja e krizes se kohve t fundit duke prfaqsuar
fundin e dominimit politik t neo-liberalizmit. Esht e rndsishme t pranojme se humbja
e shtetit sht e papajtueshme me neoliberalizimin duke siguruar nj humbje n interes t
kapitalit. Qllimi fillestar i Fuqis Puntore t RE n shptimin e bankave ishte shum
brenda ksaj kornize. Megjithat kjo nuk do t thot q zgjidhja e krizs do t mbetet
brenda kufijve t neo-liberalizmit. Rezultati i nj neo-liberalizmi ku bankat jan
ristrukturuar dhe riprivatizuar, ndrkohe qe grumbullimi ka rifilluar n bazat e tregut t lir,
mbetet vetem nj rezultat i mundshm, por jo i vetmi. Tashm qeveria e Mbreterise se
Bashkuar sht m ndrhyrse duke pasur parasysh manaxhimin e bankave q kan pr
qllim adaptimin e nje sere politikash fiskale t cilat gjithashtu nuk ishin planifikuar as pak
muaj m par.
3. Roli i bankave qendrore
Ekonomistt e Shkolls Austriake kan propozuar q kriza sht nj shembull i shklqyer i
Teoris t Ciklit t Bisnesit Austriak n t cilin kredite e krijuara nprmjet politiks t
banks qndrore ojn n lindjen e nj boom-i artificial, i cili sht ndjekur n mnyr t
pashmangshme nga nj dshtim. Historia e kurbs s t ardhurave nga viti 2000 deri n
2007 tregon rolin q krijimi i kreditit nga Rezervat Federale mund t ket pasur rol n
fillimet e krizs financiare n 2007 dhe 2008. Thesari i t ardhurave sht nj nga mjetet e
politiks monetare.
Kjo kurb e t ardhurave (gjithashtu e njohur si struktura e prqindjes s interesit) sht
forma e krijuar nga grafiku q tregon Thesarin e SHBA-se, ose prqindjet e interesit t
obligacionit n aksin vertikal dhe kohn e maturimit n aksin horizontal. Kur prqindjet e
interesave me afat t shkurtr jan m t ulta se prqindjet e interesave me afat t gjat,
kurba ka pjerrsi pozitive. Kjo inkurajon nj zgjerim n plotsimin n para dhe favorizon
borxhet. Kur prqindjet e interesit me afat t gjat jan m t ulta sesa prqindjet e
interesit afatshkurtr, kurba quhet e prmbysur . Kjo favorizon nj tkurrje n sigurimin e
parave. Kur kto t dyja jan t barabarta, kurba e t ardhurave esht e shesht . Kurba e
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
23
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
24/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
t ardhurave mendohet t jet nj reesion (kur shte e prmbysur) dhe inflacion (kur sht
pozitive). Pa nj ekonomi t globalizuar, kjo gje nuk mund t ndodhe.
N qershor 2004 FED filloi t rrise prqindjet e fondit FED dhe kurba e t ardhurave po
ngushtohej gradualisht. Kryetari i FED Alan Greenspan e prshkroi kt ngushtim t
shprndarjes midis prqindjes me afat t shkurtr e me afat t gjat si nj rebus gjat
shkurtit t 2005. Kryetari priti qe prqindjet afatgjata t rriteshin n t njjtn linj me ato
afatshkurtra. Megjithat ngushtimi i politiks monetare i shkaktuar nga rritja e prqindjes
afatshkurtr po ngadalesonte ekonomin dhe po ulte krkesn pr borxhet afatgjat. FED
rriti prqindjet deri n nj pike prej 5.25 % n Qershor 2006. Kurse ne tetor 2006 kurba
ishte e shesht duke treguar politik monetare neutrale (as stimuluese e as kontradiktore).
Kurba ishte prmbysur m shum n Mars 2007 kur shqetsimi pr inflacionin po arrinte
pikun.
4. Impaktet e tregut financiar
Nj nga viktimat e para ishte Northern Rock, nj banke mesatare n Britani. Natyra e
lart e shfrytzimit t biznesit t saj e oi bankn t krkoj siguri nga Banka e Anglis.
Kjo oi n nj panik t investitorit n mes t shtatorit 2008. Thirrjet pr ta nacionalizuar
nuk u morn parasysh n shkurt t 2008, megjithat qeveria britanike u zbut dhe banka
perfundoi n duart e publikut. Problemet e Northern Rock provuan se ishin tregues i
hershm i problemeve q shpejt do t preknin edhe bankat e tjera dhe institucione t tjera
financiare. Fillimisht kompanit e ndikuara ishin me t prshira drejtprdrejt n ndrtimin e
shtpive dhe dhnien e kredive si Northern Rock dhe Coutnrywide Financial. Insitucionet
financiare t cilat ishin prfshir n sigurimin e kredive si Bear Stearns ran pre e kesaj
krize.
Kater fazat e krizes globale
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
24
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
25/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
1. Faza e pare- ka qen ndrhyrje pr t pasur bashkimin dhe fuqizimin e sektorve
financiar n vende. N nivel makroekonomik kjo ka prfshir politika veprimi si ulja e
prqindjeve t interesit, zgjerimi i sigurimit me para, lehtsia sasiore (monetare) dhe
veprimet pr t rifilluar dhe mbrojtur konfidencn n tregjet e kreditit. N nivel
mikroekonomik kjo ka detyruar veprime pr t zgjidhur shkaqet e rndsishme t krizs
duke prfshir paketat e shptimit pr firmat me probleme, duke garantuar depozita n
banka, futje t kapitalit, vendosje e aseteve t rrezikshme dhe ristrukturimi i borxhit.
Veprimet e marra prfshijn shptimin e institucioneve financiare q konsiderohet t jen
shum t mdha pr t falimentuar dhe konfiskimet e qeveris t disa institucioneve
financiare dhe lehtsira t qeveris t bashkimit dhe prvetsimit. N SHBA, politika
tradicionale monetare ka arritur pothuajse limitin e saj, si Rezervat Federale kan ulurprqindjen e skontos deri n 0.5 % dhe ka nj prqindje (target rate) pr prqindjen e fondit
federal nga 0.0% n 0.25 %. Rezerva Federale dhe Thesari, kan br lehtsira monetare
(duke bler sigurime qeveritare, dhe futjen e m shum lekve n ekonomi) dhe duke u
marr drejtprdrejt me asetet q mbahen nga banka. Cfare sht mesuar nga krizat e
mparshme sht q pa nj zgjidhje t problemeve t rndsishme me asetet dhe ruajtjen e
deklaratave financiare t bankave dhe institucione t tjera financiare, kriza financiare do
t vashdoj t zgjatet pa fund. Ky ishte pa dyshim rasti me Japonin. Madje edhe Suedia,
shpesh e par si model i sukseshm i prballimit me nj kriz financiare, duhet t marr
veprime deizive pr tu marr me asetet performuese t sistemit t saj bankar. Thesari i
SHBA-se zbuloi detajet e Programit t Investimit t Ortakris Publik-Privat pr t
adresuar sfidn e aseteve toksike (trashegimi) e mbajtur nga sistemi financiar. Kta t dy
prfshijn kredit e real estate t mbajtura n librat e banks dhe financimet nga
portofoli i kredive t mbajtura nga bankat, kompanit e sigurimit, fondi i pensioneve,
fondet e prbashkta dhe fondet n llogarit individuale t pensionit. Ky opsion u
konsiderua superior nga Thesari duke i lejuar bankat t shlyenin asetet nga librat e tyre apote bliheshin nga qeveria n mnyr t drejtprdrejt. Thesari dhe Korporata e Sigurimit t
Depozits Federale prezantojn nj program pr t trhequr kapitalin privat pr t bler
kredi t trashguara t prshtatshme.
Te kopjuarit me efekte Makroekonomike
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
25
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
26/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
2. Faza e dyte - E ktij procesi sht m pak e pazakont prvec thellimit t problemeve
ekonomike ballafaquar me vendet rreth bots. Vendet po bashkpunojn me ndikimin
mikroekonomik t krizs n ekonomit e tyre, firmat, investitort dhe familjart. Shum
nga kto vende, vecanrisht ato me tregje t zhvilluara, jan shembur nga nj lvizje e gjer
e kapitalit nga ekonomit e tyre dhe nga rnia e eksporteve dhe cmimeve t produkteve
(mallrave). N kto raste, qeverit jan drejtuar tek politikat tradicionale monetare dhe
fiskale pr tu marr me kushtet e rnies ekonomike, rnies se takses s burimeve t t
ardhurave dhe rritjen e papunsis. N prgjigje t rnies s ekonomis, shum vende kan
adoptuar paketa stimuluese fiskale t projektuara pr t nxitur prmirsimin e ekonomis
ose t paktn ta largojn nga prkeqsimi. Kto prfshijn paketa nga Kina (586 billion
dollar), Bashkimi Europian (256 billion), Japonia (250 bilion) Meksika (54 billion) dhe
Korea e Jugut (52, 5 bilion). Shuma globale pr paketat e stimulimit tani kalojn 2 trilion
dollar, por disa nga keto paketa prshijn masa q zgjaten n vitet pasardhse, kshtu
totali nuk do t nnkuptoj q e gjitha sasia do t prkthehet n shpenzim t menjhershm
t qeveris. Paketat stimuluese jan masa fiskale (ulje shpenzimesh qeveritare apo taksa),
por disa paketa prfshijn masa q kan qllim stabilizimin e bankave dhe institucioneve t
tjera financiare dhe zakonisht jan kategorizuar si shptime bankare apo paketa asistence
financiare. Nse do t llogariten vetm masat e reja stimuluese fiskale, totali dhe prqindja
e GDP globale do t jet n mnyr t konsiderueshme e ult. Nj analiz e matjeve t
stimulit nga KE, konkludoi se t tilla masa prbjn nje llogaritje prej 3.25 t GDP t KE.
FMN vlersoi ne Janar te vitit 2009 se paketat fiskale stimuluese t SHBA si nj prqindje
e GDP, do t shkojn n 1.9% pr zonn e euros, 0.9% pr Japonin, 1,4 % pr Azin duke
prjashtuar Japonin 1,5 %, dhe pr pjesn tjeter t Vendeve t G-20 1.1%. Disa vende
kan marr hua n tregjet ndrkombtare dhe mbartin borxhe t vlersuara n Euro apo
Dollar. Meqe monedhat e tyre jane zhvleresuar, kostoja e monedhs lokale e ktij borxhi
sht ngritur n qiell. Shtete t tjera kan banka me borxhe pothuajse sa GDP kombtare.
Disa vzhgues kan ngritur mundsin e nj krize sunduese borxhesh, si n rastin e
Islands duke e shtetzuar bankn e saj dhe duke pretenduar detyrim m t masdh se masa
e ekonomis kombtare. Disa nga kto vende jan kthyer nga financimi i FMN-se, Bankes
Botrore dhe vendet me bilance pozitive kapitali. FMN ka siguruar apo sht n proces t
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
26
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
27/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
jape suport financiar pr Islandn rreth 2.1 bilion dollar, Ukrainn 16.4 bilion dollar,
Hungarin 25.1 bilion dollar, Pakistanin 7.6 bilion dollar, Bjellorusin 46 bilion dollar
dhe Serbin 53.03 bilion dollar. Vendet t tjera si Polonia dhe Turqia kan qen n
bisedime me FMN, nderkohe qe vende te tjera prballen me kushte t vshtira ekonomike
si pjesa m e madhe e Europs Lindore, Meksika, Argjentina, Koreja e Jugut, Indonezia,
Spanja, Greqia dhe Italia.
Rregullorja dhe reforma e tregut financiar
3. Faza e trete e procesit sht gjithashtu n vazhdimsi t vendose cfar ndryshimesh
duhen br n sistemin financiar. Me qllim q t kordinohen reformat n sistemet
regullatore kombtare dhe t jepen kto mbshtetje politike, drejtuesit botrore filluan nj
seri takimesh ndrkombtare pr t adresuar ndryshimet n politik. N kt faz t tret
shtjet e rndsishme q jan adresuar nga SH.B.A dhe nga vendet e tjera prqndrohen
n rregullimin e sistemit dhe parandalimin e krizave t mtejshme. Shumica e ktyre
prfshijn teknikat e rregullimit dhe pakujdesis s tregjeve financiare, si edhe standartet
pr prshtashmri kapitali dhe nj skem pr financimin dhe kryerjen e ndrhyrjeve
financiare n t ardhmen, nse sht e nevojshme. N Mbledhjen e nntorit 2008 t G 20
lidert aprovuan nj Plan Aksion q i jep shtys nj plani pune gjitheprfshirs.
Marreveshjet me efekte politike, sociale dhe sigurie
4. Faza e katert - e procesit ka t bj me efektet politike, sociale t siguris t
rregullimeve financiare. Kto jan efekte financiare q lidhen me rolin e SH.B.A,
pozicionin e saj udhheqs n lidhje me vendet e tjera dhe ndikimin social e politik n
vendet q jan prekur nga kriza. Pr shembull n 12 shkurt 2009, Dennis Blair, Drejtor i
Inteligjens Kombtare, i tha Kongresit q paqndrueshmria e shkaktuar nga kriza
ekonomike globale dhe ndrlikimet gjeopolitike, sht krcnimi i par pr SHBA.
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
27
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
28/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
Efektet politike, sociale dhe t siguris t krizs globale mund t ndahen n kategorit e
mposhtme.
efektet n drejtimin politik dhe regjimet brenda vendeve
efektet mbi ideologjin, protektonizmin dhe kapitalizmin
efektet mbi drejtimin ndrkombtar dhe qndrimet kundrejt SH.B.A-s
efektet mbi politikat shumkombtare dhe organizatat politike, dhe efektet mbi
varfrin dhe lvizjet e burimeve ndihmse.
6. Katastrofa e sotme ekonomike, rezultat i 100 viteve te dekadencs
N realitet, sht vet shteti i cili ishte i pari q organizoi kt borxh t prgjithshm. Pr t
siguruar nj mbshtetje artificiale t ekonomis, shteti hapi portat e kredive duke
reduktuar prqindjet e huamarrjes t bankave qndrore, duke dhn kredi me mim t ult,
ndonjehere m pak se 1%. Rrjedha e paras u rrit shum. Borxhi botror ishte nj zgjedhje
e matur e borgjezve dhe jo rezultat i disa lloj crregullimeve.
Deklarata e Bushit pas 11 Shtatorit 2002 - Bhuni atdhetar t mir, konsumoni.
Presidenti amerikan po jepte nj mesazh t qart n gjith sfern financiare; shumfishoni
kredite e konsumatorve ose ekonomia e vendit do t falimentoj! N fakt, kapitalizmi ka
mbijetuar mbi kredit per shum dekada. Pr t kuptuar origjinat e ktij fenomeni, duhet t
studiojme sekretin e madh te shoqris moderne, krijimin e nj vlere t nj bilanci pozitiv.
Duke perdorur fjalt e Marksit: Kapitalizmi mbart n vetvete nj lloj smundje t lindur
mbi prodhimin. Ai prodhon m tepr produkte sesa tregu mund t thithe. Pse? Le t
marrim nj shembull teorik. Nj puntor n nj linj montimi apo para nj kompjuteri, n
fund t muajit paguhet me 800 euro. N fakt ai ka prodhuar jo 800 euro q merr, por nj
vler prej 1200 eurosh. Pra ai ka nxjerr fuqi puntore t papaguar apo e then ndryshe, ai
ka prodhuar tepric vlere. Cfar bn kapitalisti me kto 400 euro q i ka vjedhur puntorit
(duke u siguruar q ai manaxhon ti shese ato produkte)? Ai i fut ca n xhepin e tij, le t
themi 150 euro, dhe pjesa e mbetur prej 250 euro i investon n kapitalin e kompanis,
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
28
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
29/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
shpesh duke bler makineri t reja, etj. Prse kapitalistt veprojn n kt mnyr? Sepse
nuk ka zgjedhje tjeter. Kapitalizmi sht nj sistem konkurues. Duhet t shessh produktet
e tua m lir sesa rivali yt. Si rezultat, shefi sht i detyruar jo vetm t ul kostot e
prodhimit, dmth pagat, por gjithashtu t prdore nj pjes t fuqis puntore t papaguar q
ai i ka marr pr ri-investime n makineri m efikase, me qllim rritjen e produktivitetit.
Nse ai nuk e bn kte, ai nuk mund t modernizohet dhe shpejt apo von, ata q kan
vepruar ne kete menyre, do t shesin m lir produktet e tyre dhe t pushtojn tregun.
Kshtu sistemi kapitalist ndikohet nga nj fenomen kontradiktor: duke mos i paguar
puntorve pr aq sa ata i kan shrbyer atij, dhe kshtu duke i detyruar bosat t heqin dor
nga konsumi i nj pjese t madhe t prfitimit t rrmbyer n kt mnyr, sistemi
prodhon m shum vlera sesa shprndan. As puntort e as kapitalist mund t marrin t
gjith produktet e prodhuara. Kush do ta marr kt tepric produktesh. Sistemi duhet t
gjej rrugdalje jasht kornizs t prodhimit kapitalist-tregjet ekstra kapitaliste, n kuptimin
e ekonomive q nuk funksionojn si menyr kapitaliste. Kjo sht arsyeja pse n shekullin
e 18-te dhe m tutje n shekullin e 19-te, kapitalizmi pushtoi globin, duhet t gjenden tregje
te reja gjat gjith kohs, n Azi, Afrik, Amerikn Jugore, pr t kuptuar prfitimin duke
shitur produktet e teprta, me frikn e t pasurit ekonomin e paralizuar. Dhe kjo sht
cfare ndodh rregullisht kur nuk mund t bhen pushtime t reja shume shpejt . Manifesti
Komunist t 1848 prmban nj prshkrim mjeshtror t ksaj krize:
n kto kriza, shprthen nj epidemi q, n epokat m t hershme, do t dukej absurditet-
epidemi e mbiprodhimit. Shoqria papritur e gjen veten t vendosur pas n nj gjendje
barbarizmi momentar, duket si nj varfri, nj luft universale shkatrrimi, ka shkurtuar
sigurimin me cdo mjet jetese industria dhe tregtia duket e shkatrruar; dhe pse? Sepse ka
tepr civilizim, tepr mjete jetese, tepr industri, shum tregti. Megjithat n kt
periudh, pr shkak se kapitalizmi ka nj sistem n rritje, pr arsye se me t vrtet mund t
pushtojn territore t reja, cdo kriz i jep mundsi nj faze t re prosperiteti; Nevoja pr
nj treg t gjer pr produktet e tij ndjek borgjezin n t gjith siprfaqen e globit. Duhet
t gjej streh kudo, t vendoset kudo dhe t krijoj lidhje kudo. mimet m t lira t
produkteve jan artileri e rnd me t cilat rrzoi t gjith muret Kinez.Shtrngon t gjitha
vendet, nga frika e pjashtimit, t adoptojn mnyrn borgjeze t prodhimit, i shtrngon
ata t prezantohen me at q quhet civilizim n mes, dmth, t bhen vet borgjez . Me nj
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
29
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
30/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
fjal krijon nj bot me imazhin e saj. Por tashm Marks mund t shoh n kto kriza
periodike dicka m tepr se nj cikl i prhershm q do t coj gjithmon n nj faz t re
prosperiteti. Ai i konsideroi ata si shprehje t kontraditave t thella t cilat grryejn
kapitalizmin. Duke pushtuar tregje t reja, borgjezia ishte duke shtruar rrugn pr kriza
m t gjera dhe m shkattruese dhe duke zvogluar mnyrat prmes s cilave krizat
parandalohen. Apo sic e vendos n Pagn e Puntorit dhe Kapitalin krizat bhen m t
shpeshta dhe m t dhunshme, nse pr asnj arsye tjetr n t njjtn mas q rriten
produktet dhe nevoj pr tregje t zgjeruar , n t njjtn mas tregu botror tkurret edhe
m shum dhe madje m pak tregje ngelen pr tu shfrytzuar, prderisa cdo kriz e
mparshme ka n qendr t vmendjes t tregtis s bots nj treg t papushtuar ose treg t
shfrytzueshm n mnyr siprfaqsore. Prgjat shekujve t 18-te e 19-te, fuqit
kryesore kapitaliste ishin t angazhuara n nj gar pr t pushtuar botn, ata gjithnj e m
shum e ndan planetin n koloni dhe krijuan perandori t vrteta. Nga periudha n
periudh ata u gjendn n nj znk pr t njjtin territor, shprtheu nj luft e shkurtr dhe
humbsi lvizi shpejt pr t gjetur nj cep tjetr t bots pr t pushtuar. Por n fillimin e
shekullit t 20-te, fuqit e mdha kishin prfunduar dominimin e bots. Nuk ishte m nj
shtje e prplasjes pr zona t reja si Afrika, Azia apo Amerika, por t angazhimit n nj
prleshje mizore pr t mbrojtur sferat e tyre t influencs dhe t pushtojn zona nga rivalt
e tyre n tyt t pushks. Kjo isht nj cshtje e vrtet pr mbijetes pr vendet kapitaliste,
ata duhet t ishin n gjendje t hidhnin mjaftueshm mbiprodhimin e tyre n tregjet jo
kapitaliste. Pra nuk ishte vetm rastsisht Gjermania, e cila kishte shum pak koloni dhe
ishte e varur n dshirn e mir t Mbretris Britanike pr t br marrveshje n zona
nn kontrollin e saj, q provoi t ishte fuqia m agresive e ajo q ndrseu Luftn e Par
Borore n 1914. Kjo gjakderdhje mori jetn e 11 milione njerzve, shkaktoi vuajtje dhe
trauma morale dhe psikologjike n t gjith gjeneratat. Ky horror lajmroi hapjen e nj
epoke t re, epokn m barbare n histori. Kapitalizmi tani ka hyr n epokn e saj t
dekantizmit (rnies) . Prplasja e 1929 konfirmoi kt . Dhe pas m shum se 100 vjetsh
agoni, ky sistem akoma po qndron i al, por akoma i gjall. Si ka mbijetuar? Pse
struktura e tij nuk sht paralizuar plotsisht nga helmi i mbiprodhimit? Ekonomia botrore
ia ka dal mban t shmang nj kolaps duke u drejtuar gjithnj e m tepr tek borxhi. Prej
fillimit t shekullit t 20-te, borxhi total amerikan ka shprthyer n kuptimin e plot t
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
30
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
31/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
fjals, duke filluar q n vitin 1920. Familjet, siprmarrjet dhe bankat kan marr fund nn
grumbullimin e borxhit. Dhe rnia e vrazhd n kurbn e borxhit n 1930 -1940 sht n
fakt shum zhgnjyese. Depresioni i madh prezantoi krizn e par ekonomike. Borgjezia
nuk ishte akoma e prgatitur pr kt shok. N fillim nuk iu prgjigj apo u prgjigj keq.
Duke mbyllur kufinjt prmes protektonizmit, ajo theksoi mbiprodhimin dhe toksinat bn
m t keqen e mundur, Midis viteve 1929 dhe 1933, prodhimi industrial amerikan ra me
50%; papunsia goditi 13 milion punonjs dhe niveli i vafris ishte me t vrtet i
tmerrshm. 2 milion Amerikan ngelen pa shtpi. Fillimisht, qeveria nuk i erdhi n ndihm
sektorit privat, 29000 banka t regjistruar n 1921, kishin ngelur vetm 12000 n fund t
Marsit 1933, dhe kjo kasaphan vazhdoi deri n vitin 1939. T gjitha kto falimentime do
t thonin nj zhdukje e thjesht e maleve me borxhe, pas 4 vjetsh duke mos br asgj.
Shteti amerikan filloi t marr masa. Kjo ishte Marrveshja e RE e Roosvelt-it. Dhe cfar
bri ky plan nga ku konsiston? Ishte nj politik e punve t shklqyera t bazuara n nj
rritje masive t prapreent n borxhin e shtetit (nga 17 bilion dollar n vitin 1929, borxhi
publik u rrit deri n 40 bilion dollar n 1939). Pas ksaj, borgjezia mori msime prej ksaj
aventure te keqe. N fund t Lufts s Dyt Botrore organizoi institucionet monetare dhe
financiare n nivel ndrkombtar dhe mbi t gjitha sistematizoi shpresn pr kredite. Duke
pasur nje ulje te vogel n vitet 1953-1954 dhe prve nj qetsie t shkurtr gjat viteve
1950-1960, borxhi amerikan filloi t binte prsri dhe t rritej n mes te viteve 1950. Kur
kriza u kthye n vitin 1967, kt periudh klasa sunduese nuk priti 4 vjet para se t binte
dicka. Ajo menjher shpresoi tek kredia. Kto 40 vitet e shkuara mund t prcaktohen si
seri krizash dhe nj tregues rritjesh n borxhin botror. N SH.B.A, kishte recension zyrtar
n vitin 1969, 1973, 1980, 1990, 2001. Boshtet e borxhit rriten pas viteve 1973 dhe madje
edhe m shum n vitin 1990. T gjitha borgjezit n bot kan vepruar n te njjtn
mnyr. Por borxhi nuk sht zgjidhja magjike. Esht nj rreth vicioz, kapitalistt
prodhojn m shum produkte sesa mund t thith tregu; kredia tjetr krijon nj treg
artificial, kapitalistt atehere shesin produktet e tyre dhe riinvestojn prfitimet e tyre n
prodhim dhe kur ka nevoj pr m tepr kredi shesin produkte t reja. Jo vetm borxhet
akumulohen, por me cdo cikl t ri, duhen gjithnj e m shum borxhe t marrin nj
prqindje identike t rritjes .Pr m tepr nj pjes e madhe rritse e ksaj kredie nuk
injektohet asnjher n qarkun e prodhimit por zhduket menjher n greminn e deficitit.
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
31
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
32/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
M n fund 20 vitet e shkuara me ekonomin e vrtete n kriz t vazhdueshme, nj
pjes n rritje e paras s krijuar shkon n risqe spekulative. Eshte m prfituese dhe n
fund m pak e rrezikshme t spekulosh n kmbimin e stokut, sesa t investosh n
prodhimin e produkteve t cilat do t jen shum t vshtira pr tu shitur. Sot, pes her m
shum para qarkullojne n kmbimin e stokut sesa n prodhim. Eshte ABC e tregtis, do
borxh duhet t kthehet nj dit ose huamarrsi do t hyj n probleme serioze dhe n
falimentim. Ather kthehemi n fillim, kapitali mund t fitoj koh n prballje me krizn
historike. M keq, duke hequr efektin e krizs deri nesr, sht duke shtruar rrugn pr m
tepr trazir ekonomike t dhunshme. Kjo sht cfar po ndodh me kapitalizmin sot.
DESHTIMI I MANAXHIMIT TE BIZNESIT, shkak per renien ekonomike
1. Shkaku i vetem i krizes ekonomike eshte: Deshtimi i manaxhimit te biznesit
Manaxhimi i shekullit t 20-te i t gjitha siprmarrjeve sot vendos struktura organizative
dhe manaxhuese tek bizneset pr t manaxhuar siprmarrjen, sesa manaxhimin e biznesit.
Kjo shkakton problemin e rndesishm n t gjith manaxhimin e siprmarrjes q ka
shkaktuar t gjitha krizat e mparshme dhe sht shkaku kryesor i krizs s fundit
financiare dhe ekonomike. Pra problemi sht dshtimi i manaxhimit t biznesit.
Simptomat e problemeve t fundit jan t shumta dhe komplekse. Por problemi sht nj
dhe i thjesht. Sot, t gjitha qeverit, siprmarrjet dhe ekspertt po prpiqen t kuptojn
simptomat dhe ti lehtsojn ato. Asnj nuk sht prpjekur t shkoj prtej ketyre
simptomave q t zgjidh problemin kryesor. E vetmja zgjidhje sht t organizohet dhe
manaxhohet biznesi pr t eleminuar strukturat e mbivendosura, t kapen t dhnat aktuale
t biznesit, dhe t prodhohet nj informacioni i sakte e transparent pr t shpjeguar e
manaxhuar biznesin.
2. Manaxhimi i shekullit te 20-te nuk siguron informacion per bizneset dhe
manaxhimin e tyre
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
32
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
33/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
Manaxhimi i shekulli t 20-te nuk manaxhon rezultate t rndsishme si vlera e rezultatit,
volumi, cilsia, vlera e shtuar, dhe risku; tregues t rndsishm t performancs si kostoja
e performancs, shfrytzimi i kapitalit, efikasiteti i performancs dhe pasiguria e
performancs; apo masa t rndsishme si kostot e investimit, kapaciteti, kualifikimet,
shlyerja e investimit, dhe vlera e zgjidhjes. Problemet e institucioneve financiare dhe
problemet e korporats tregojn munges t informacionit mbi investimet dhe kapitalin,
vlern e zgjidhjes s kapitalit t fundit, vleren e produktit t ri, vleren e shtuar n t
ardhmen nga rezultatet e produktit, dhe informacione t tjera t cialt jan bllokuar nga
manaxhimi i shekullit t 20-te i prdorur nga t gjitha siprmarrjet sot.
3. Zgjidhja e vetme: t mesuarit, t organizuarit dhe manaxhimi permes
avantazheve
Pr t zgjidhur problemet e sotme dhe pr t parandaluar humbjet n t ardhmen, cdo
siprmarrje duhet t prfitoj nga teknologjia e avancuar e informacionit pr t msuar,
organizuar dhe manaxhuar biznesin aktual. Manaxhimi i shekullit t 20-t i prdorur sot,
prfshin teknologjin e informacionit dhe sht nj periudh kyce pr t gjitha siprmarrjet
n bot. T gjitha siprmarrjet ose do t vuajn humbje t vazhdueshme pr shkak t
problemeve t manaxhimit t shekullit t 20-t ose do t dshtojn tek konkuruesit q jan
duke organizuar biznesin e tyre pr manaxhimin e shekullit t 21-t.
Strukturat e biznesit strategjike dhe t fundit manaxhohen pr informacion t plot, t
qndrueshm dhe t sakt. Biznesi siguron nj arkitektur t standartizuar dhe t
qndrueshme pr t prmbledhur bizneset n korporata, industri dhe ekonomi t
manaxhueshme pr manaxhimin global financiar, dhe ekonomik dhe stabilitet n t
ardhmen.
4. Ekspertt dhe padija e tyre ndaj problemeve dhe zgjidhjeve t krizs ekonomike
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
33
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
34/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
Forumi Ekonomik Botror sapo ka prfunduar n Davos, Zvicr. Shum fjalime, intervista
dhe diskutime, te cilat treguan q askush nuk i dinte problemet e vrteta n institucionet
financiare dhe faktin qe manaxhimi ka shkaktuar recesionin e fundit ekonomik. Kishte
diskutime pr simptomat e dyshimta n keqprcaktimin dhe produktet e manaxhuara
financiarisht, ngrirja e kredive, lakmia, manaxhimi i strukturave dhe sistemeve, rregulloret
e keqinformuar, munges transparence, munges lidrshipi etj.
Studiues te ndryshem kan nxjerre n pah nevojn pr struktura t reja manaxhuese,
rregulla t reja t shumanshme dhe mekanizma manaxhimi dhe nj qeverisje e
prmirsuar. Por nuk ka ndrgjegje t problemit m t rndsishm dhe ka nevoj pr
zgjidhje t vrtet.
5. Simptomat e diskutuara n Forumin Botror t Ekonomis ngren nje problem te
vetm: Dshtimin e manaxhimit te biznesit
do simptome, zanafilla dhe problemi jan vrtet rezultat i nj problemi: dshtimit t
institucioneve financiare, korporatave dhe qeverive pr t manaxhuar biznesin. Problemi
sht ndrtuar n strukturat ekzistuese t manaxhimit t shekullit t 20-t t prdorura pr
t manaxhuar siprmarrjet sot, q ndaluan manaxhimin e biznesit aktual.
Struktura e re apo sistemi i nevojshm sht vetm manaxhim biznesi. Biznesi duhet t jet
i organizuar, i planifikuar i drejtuar, i llogaritur i raportuar dhe i qeverisur. Biznesi aktual
sht transparent dhe kur manaxhimi i raportuar dhe bordi kan informacion t ndalojn
problemet, mbajn prgjegjsit e tyre dhe ushtrojn qeverisje t mir.
6. Manaxhimi i biznesit ne shekullin XXI sht prgjigja e vetme pr t parandaluar
krizat e ardhshme ekonomike
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
34
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
35/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
E vetmja mnyr pr t manaxhuar biznesin e vrtet sht njohja e Rezultatit t
Performancs s Manaxhimit. Manaxhimi i biznesit t shekullit t 21-t zvendsoi
strukturat e siprmarrjeve t shekullit t 20-t t vendosura me nj struktur biznesi pr t
manaxhuar rezultatet e biznesit, performancn e biznesit dhe kapitalin e shfrytzuar si
zgjidhje nga biznesi. Struktura e fundit e biznesit dhe progresi manaxhohen nga periudha
kohore kundr qellimeve dhe pritjeve t performans pr biznesin strategjik. Manaxhimi i
biznesit eleminon t gjitha problemet e pazgjidhura t manaxhimit t siprmarrjes s
shekullit t 20-t q u diskutuan n Forumin Ekonomik Botror. Manaxhimi i biznesit jep
nj struktur t re pr bashkpunim, industri, treg, financ dhe manaxhim ekonomik t
bazuar n bizneset e manaxhuara.
NDERTIMI I STRUKTURAVE TE BIZNESIT per parandalimin e krizave te
ardhshme
1. Strukturat e manaxhimit ne shekullin XX parandalojne manaxhimin e biznesit
Sot manaxhimi i siprmarrjes sht ndrtuar mbi nj varietet strukturash siprmarrjesh si
lista e organizats, planet e korporats, tabelat e llogaris se biznesit, lvizja e sistemit t
informacionit, funksionet administrative etj. Strukturat nuk prcaktojn biznesin aktual, por
i jan aplikuar bisnesit pr t manaxhuar siprmarrjes. Strukturat nuk jan n gjendje t
bjn manaxhim biznesi, por t ndalojn biznesin nga t qenit i manaxhuar, Strukturat jan
strikte dhe t vshtira pr t ndryshuar, dhe prcaktimet e prdorura nga struktura q
ndryshojn gjersisht.
T dhnat mblidhen kundr strukturave, jo kunder biznesit. Sasi t mdha t informacionit
t manaxhimit raportohen kundr strukturave t mbivendosura, por informacioni i
manaxhimit t biznesit aktual nuk sht i raportuar. Biznesi ndryshon vazhdimsisht dhe
konfliktet me struktura t vshtira t aplikuara shkaktojne probleme t pazgjidhshme t
manaxhimit t shekullit t 20-te. Prfundimisht, ka nj trazir n ndryshimin e biznesit
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
35
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
36/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
pr t drejtuar struktura t ashpra pran biznesit t vrtet. Strukturat e aplikuara ndalojn
manaxhimin e biznesit dhe shkaktojne probleme t rndsishme te sjella nga kriza
ekonomike, dshtimi pr t manaxhuar bisnesin. Qeverit sot nuk jan n gjendje t
zgjidhin krizn financiare e ekonomike sepse ato nuk kuptojn problemin e rndsishm,
at t dshtimit t manaxhimit t biznesit.
2. Biznesi i sotm duhet organizuar n mnyr t atill pr t siguruar nj struktur
pr manaxhimin e biznesit n shekullin XXI
Manaxhimi i biznesit e manaxhon biznesin n mnyr t drejtprdrejt, sesa manaxhimin e
strukturave q i aplikohen biznesit. Themelimi i manaxhimit t biznesit t siprmarrjes
sigurohet nga struktura te biznesit. Vet struktura nuk sht objekt ndryshimi, por sht
fleksibile pr ndryshim dhe rritje si komponente t biznesit dhe t dhnat ekzistuese
ndryshojn. Strukturat e fundit dhe strategjike prdoren nga t gjith: organizimi i biznesit,
plani, drejtimi, kontrolli, raporti dhe qeverisja. Struktura e biznesit prcakton biznesin
prmes 3 komponentve:
Rezultatet, prodhimi ekonomik i vlers q do t prodhohet nga performanca e biznesit pr
sukses,Kapitali, investimet n zgjidhjet e kapitalit t kualifikimeve dhe t vlefshme pr tu
prdorur n performan pr t prodhuar rezultate. Fushat ePerformancs, zbatimi i nj
zgjidhjeje kapitale n nj fush q prdoret n performanc dhe shkakton kostot pr t
prodhuar nj rezultat specifik.
do njsi tjetr e prdorur pr t manaxhuar biznesin e siprmarrjes duhet t prcaktohet
nga rezultatet dhe zgjedhjet e kapitalit. Manaxhimi i biznesit mbshtetet nga 6 rezultate:
zgjidhjet e kapitalit, fushat e performancs, siprmarrjet e brendshme e t jashtme,
prshkruesit e bisnesit dhe periudhat e kohs. T gjitha t dhnat e tjera t mbajtura e t
raportuara sot nuk duhen pr manaxhimin e biznesit, por shtojne konfuzionin, burimet e
teknologjis s informacionit, harxhimin e kohs dhe kostot.
3. Qellimi i vetem per cdo biznes eshte te prodhoje rezultate vlerash
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
36
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
37/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
Bizneset jan vendosur pr t prodhuar rezultatet. Kshtu, bizneset duhet t jen t
organizuara dhe t manaxhuara pr t prodhuar kto rezultate. Rezultatet prfshijn t
gjitha rezultatet ekonomike t vlers s prodhuar kudo n biznes. Rezultatet mund t
llogariten e maten. Rezultatet prfshijn hyrje pr n siprmarrje si materiali dhe prbrsit
q jan transformuar pr t prodhuar rezultate t siprmarrjes. Rezulatet gjithashtu
prfshijn zgjedhjet e kapitalit t krkuar apo zhvilluar prpara se ata t zbatohen dhe t
prdoren n performanc. Rezultatet prfshijn t gjith rezultatet e burimeve t t
ardhurave prgjat nj zinxiri si produkti i prodhuar, produkt i vendosur pr shitje, produkt
i prfshit n porosin e klientit, porosia e prenotuar e klientit, fatura e porosis s klientit,
drgesa e porosis s klientit, produkti i kthyer nga klienti etj, prgjat zinxhirit tek nj
rezultat final i klientit.
Rezultatet prfshijn rezultatet e kapitalit si organizimi i biznesit, apo rifreskimi i t
dhnave, pagesa e personelit apo veprim tjetr t prfunduar, fasilitetet apo furnizime t
siguruara dhe plani apo raporti i manaxhimit i pranuar. Rezultatet pfshijn rezultate t
investimeve si rezultati i projektit t krkimit i mbyllur, projekti i zhvillimit t kapitalit dhe
vlera strategjike e krijuar. Rezultatet e projektit manaxhohen n nj struktur biznesi t
ndar, t ndrvarur nga rezultati i projektit t mbyllur t siprmarrjes. T gjith rezultatet e
prodhuara nga biznesi kan tipare t prbashkta dhe manaxhohen si nj e dhn e
qndrueshmrise e vendosur n nje struktur rezultati. Investimet e kapitalit n zgjidhjet
jan t planifikuara, zhvilluara, zbatuara, manaxhuara dhe t matura pr t prodhuar
rezultat vlere.
Bizneset investojn shuma t mdha n kapital. Kshtu cdo shpenzim kapitali duhet t
prcaktohet si zgjedhje specifike e kapitalit t prdorur pr t nxitur t ardhurat e prodhimit
dhe rezultatet n rritje apo prdorur nga biznesi pr t prodhuar rezultate t tjera t biznesit.
Zgjidhjet e kapitalit prfshijn ndonj infrastruktur, mjet, plan apo mas konkuruese e
zbatuar pr tu prdorur pr t dhn nj rezultat. Zgjidhjet e kapitalit prfshijn njsin e
organizimit, biznesin specfik dhe proceset e sistemit t informacionit, hyrjen e t dhnave
apo t prmirsuara, prdorimi i pajisjeve apo fasiliteteve financiare, parate apo furnizime
t konsumuara, t dhnat e krkuara apo t freskuara, strategjia e ndjekur, taktikat e
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
37
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
38/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
punsimit dhe klientin. T gjith zgjidhjet e kapitalit kan tipare t zakonshme dhe
manaxhohen si nj e dhn e vendosur n strukturn e kapitalit. Struktura e biznesit
ndrtohet nga rezultatet tek prodhimi, investimet n zgjidhjet e kapitalit dhe prdorimi i
zgjidhjeve pr t prodhuar rezultate. Biznesi i siprmarrjes organizohet nga rezultate q do
t prodhojn, investimin e kapitalit n biznes dhe performancn q prodhon rezultatet.
Kapitali organizohet n strukturn e rezultatit. Performanca pr t prodhuar nj rezultat
sht e prcaktuar npr fushat e performanc e organizuar n strukturn e performancs.
Nj fush performance sht si nj qeliz n nj faqe exceli ku rezultati i kolons vertikale
ndrpritet me at t rreshtit t performancs horizontale. Nj fush performance
prcaktohet kur nj zgjedhje kapitali shprndahet nga struktura e kapitalit dhe zbatohet pr
t prodhuar nj rezultat specifik n nj struktur rezultati. Identifikuesi i fushs s
regjistruar sht prcaktues rezultati plus identifikuesin e zgjidhjes s kapitalit.
Fushat e shumta t zgjidhjes normalisht prdoren pr t prodhuar nj rezultat. Fushat e
performancs mund t prcaktohen n cdo koh pr t ndryshuar rezultatet dhe
performancn. do fush sht n prgjegjsit e nj manaxheri rezultati dhe nj
manaxheri performance. Fusha e manaxhimit prfshin rezultatet nn pergjesine e nj
manaxheri rezultati dhe zgjidhjet e prdorura nn prgjegjsin e nj manaxheri
performance. Manaxheri i rezultatit sht i prgjegjshm pr prdorimin e zgjidhjeve t
zbatuara pr t prodhuar rezultat. do kategori kapitali ka nj manaxher kapitali t
prgjegjshm pr mbshtetjen dhe prmirsimin e kapitalit. Manaxhert e performancs i
raportojn manaxherit t kapitalit dhe jan t prgjegjshm pr parashikimin dhe
mirmbajtjen e zgjidhjeve t kualifikuara pr t prodhuar rezultat.
4. Struktura e biznesit perdoret me te gjitha funksionet e tij: organizim, planifikim,
drejtim, kontrollim, raportim dhe qeverisje
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
38
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
39/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
Struktura e biznesit, duke pasur parasysh t gjitha cfar jan br dhe t gjith burimet e
prdorura, mund t ndrtohet nga fushat e performancs. Nj struktur strategjike e biznesit
prdoret pr t planifikuar rezultatet e t ardhmes dhe zgjidhjet e kapitalit t nevojshme pr
performancn pr t prodhuar rezultatet. Kto struktura baz t biznesit prdoren pr t
gjith organizimin e biznesit, planin, drejtimin, kontrollin, raportimin dhe qeverisjen, duke
eleminuar nevojn pr struktura t vendosura. Strukturat pr siprmarrje t shumfishta
konsolidojn n struktura pr manaxhimin e korporatave, bashkpunimin e biznesit,
manaxhimin e industris, manaxhimin e tregut dhe manaxhimin e sektorit privat.
5. Manaxhimi i performances s rezultatit siguron njohjen aktuale te manaxhimit te
biznesit.
Manaxhimi i performancs s rezultatit sht i vetmi burim i njohur i ekspertizs sesi t
manaxhohet biznesi aktual. Siprmarrjet e t ardhmes tani po prdorin guiden e MRP pr t
organizuar dhe manaxhuar biznesin e tyre pr t fituar avantazhet e deprtimit tek
konkuruesit t ngarkuar me problemet e pazgjidhura t shekulli t 20-te.
Manaxhimi i biznesit shpjegohet dhe dokumentohet n paketn e manaxhimit t biznesit.
Paketa siguron proedura pr manaxhimin e biznesit aktual dhe mbron marrveshjet,
standartet dhe prcaktimet e manaxhimit t shekullit t 21-te. Konsulentt e manaxhimit t
cilt bazohen n shrbimet e manaxhimit t biznesit t shekullit t 21-te mbi njohurin e
MRP jan liensuar pr ti ndihmuar ndrmarrjet t msojn, organizojn e manaxhojn
biznesin aktual
.
6. Eliminimi i problemeve q shkaktuan krizn ekonomike shpjegon problemet m
madhore t shekullit te 20-te dhe zgjjidhjen e tyre.
Manaxhimi i biznesit: Zgjidhja e vetme pr krizn ekonomike sqaron sesi t planifikohet
dhe manaxhohet biznesi pr t kapur t dhna biznesi dhe t siguroj manaxhimin dhe
_____________________________________________________________________
Esmeralda QOSE
39
-
7/31/2019 Teme Diplome - Finale1
40/70
Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________
informacionin e nevojshm pr biznesin aktual, korporatn, industrin dhe manaxhimin
ekonomik. Nj program qeveritar i Manaxhimit t Biznesit pr tiu prgjigjur krizs
ekonomike konturon nj program qeveritar pr t inkurajuar manaxhimin e biznesit, nxitur
ekonomin, t ruajn konfidencn, organizojn biz